MENST
V betycğ Ütine IL ZO 1969'd İsnbul'd İlk ve t t öenmin bu kentte �pn, 986-90 yll snd Bus'd Ulud nestes d Blmle Fkültes Km yö nem bölümünü bd 9909 yl snd: D. Gd Ns'nn ydml le Kuüs'te b l süen ştmld buundu. Bu d Sbtycn öneml k nklnn muhfz edd üü nde ncelemele y. Y und Yud t ve kütüü k nsund etm gödü. Hlen İstnbu İst nbu'd 'd y şyn yz, enk'te kulu le ün sln ve At tük'ün k öenen ln Şems Efendnn ltnc kuştn tunudu Yzn d önce irii, Tih Top, Top Tri, Tr ve eyecnl eyecnl t i degende tşml yl çn tu lk k mzn dkkne snuyuz. Belge, yne tbu b knu ttşmy çy. Ktbn Bsmn, eleşt ve tntm yz yçt ttşm ve JOemkle de ek B tb d engn ttşmy kn duu ve b nlmd d şlmy bşnd çn kvnçly.
Marenostm• Aaşıa EVETBENSELN1KL1Y1M Tü·kSabetyclğ Sabetyclğ •Maklele Iaz 7 ©Ilgaz Zorlu, 1998 İstanbul
p ufAan ufAan
pj
Mehmet A
D
ee ayın
Dü
ee ayına
p İ Ge Oet et
C
Gven Mceithanesi
emz
Y i
K Divayolu Caddesi Bibirdirek şhaı No: 15/1 Sultaahmet •İstanbul Tel-Faks (022) 517 53 • 638 34 58
gz oru
EVE, BEN A • • • ELNII
b y
Çalıpnaları sırasında ·bana daima desk veren insan, şu an başka bi.r isine ai oa da O'nu daima sevdimi bilmesi dileğiyle
Ktan Yaza Ba Srana Kata Buunanar
Prof Dr. Mete Tunçay, Prof. Dr. Seçuk Erez Tery Gaimidi, Leya ve Kema peker Dr. Ian rmi Mehmet Ş Eygi, Doç. Dr. Bia Özgüven Seim Izmiri, Prof. Dr. Günay Tümer Dr. Sai Bencüya, Pro Dr. Abdurrahman Küçük Dr. Lüsyen Misrie, t N.Bai YusufBayramoğu, Dr. Gad Nasi Asan Koç Levi, Daya Saya Pro Dr. ema Beydii, Nem Yahya Pr Dr. Özcan Mert, Pof. Giacomo Saban Pof. Dr. Robert Ata, Pro Michea Gatzer Ben Zwi Enstitüsü Israe Aubrei Ross Hauk Deviş, Yekta Sayner Cumartesi Arkadaşa, Avram Ventura Adn zikredemediğim, arakaş, Kapanc ve Yakubi Cemaaterin mensup aieer Dr. Arus Yum, Yeda, Moşe Gossman ve Tiryaki Aiesi Esin Eden, Seim Hubeş
lÇlNDEKiER GlRlŞ
: SABETAC TARiHlNE llŞ
Sabetaycı Eğitim urumla bbala Mistik Düyasına
SAETAYCIIK KONUSDA D!ER çIŞR Gili Bir Etnik Ceaat: Türkiye Sabetaycıarı Aytuç Alal'ın Makalesi Aytuç Altınaa Yant 0 Aytunç Altınala vrilen, ancak yayımlamayan ynıt Sabetaycı Bir Ayının ğınan Sabetaycı arakter Hasta bir Aamın Cevabı 0
VSONUÇ
V BSA EK BÖLÜM ELEŞRiLER -TARŞRYANIR Selçuk Erein Makalesi Musta Ayının Makalesi Musta aplaın Makalesi Dücae Cüioğlunun Makalesi Dücane Cünioğlunun Makalesi Rıt N Balinin Makalesi Rıt N Baliye Yanıt 0 Rıt N Balinin anıtı Rıt N Baliye Verie Yat 0 Yaı Tam Meti
1ükiyede yaşayan ve Tükiye ozağini
oluşuan pa çalan en enki olanlandan bii hehalde Sabayclad Sabeaycl veya genel olaak bilimsel lieaüde bilindiği şekliyle Dönmelik konusu ne yazk ki Tük külü ve siyaset tahinin en az ele alnmş konulandan biini oluştumatad O kada ki geek Tük siyasi yaşamnda ve geekse buna paalel olaak Tükiynin toplumsal yaşamnda Sabetayclan valğ ne edeys yok kabul edilegelmiş aklanda bikaç ese dşnda hiçbi çalşa yaplmamş Oysa ki 19 yyn ikinci yasndan günüüze dek geçen süede Sabeayclan oynadka olle dikkae alnsa bunun ne denli yanlş olaağ göüleceki. Fakat süekli olaak Müslümanlk dini inancnda Yahudi ka balizmine bağl olaak yaşayan böyle bi cemaatin gizliliği koum konusundki ihiyatl ve kaal tuu neicesinde konunun ele alnmamş olmasna da çok şaşmamak geekiyo. Sabetayclk 17•yyda otaya çkan bi mitik haeketin genel ad olaak Rav Sabay Zwinin mesihlk idiaa üzeine kuulmuşu Beklenen mesih olduğunu iddia eden Zwi Yahudi cemaalei aasnda bi anda dikkale kendi üzeine çekmiş, Avupadan Aikaya kada ünü yaylmş ve pekçok Yahudi ken disini gömek üzee Tükiyee gelmişti. Yahudiliğin diyalekiğinde vaolan melankolik hvann en üst nokasna ulaş ğ bi anda mesihi haeket Zwi ile ivme kazanmş ve hemen hemen hekes kyamet gününün geldiğine ve Isailin kuulacağna inanmşt. Bu bağlamda Zwyi siyonizmin teoisyenleinden bii olaak da gömek olasd Ancak gidek gç 7
enen hareket ortodoks din adamlarının katı muhalefetiyle mücadele etmek zorunda kalmıştır O kadar ki, sonuçta baştan beri olaylara kayıtsız kalan Osmanlı hkümetini de harekete geçiren ve Zwi'nin ldüülmesini talep edenler Osmanlı Yahudi topluluklarının liderleri olmuştur Baskıyla din değiştirmeye zorlanan Zwi, büyük bir düşkırıklığı ile Yahudi dünyasını karşı karşıya bırakmış, ğretisine inanan ve onun peşinden gelen 200 ailelik bir grubun lideri olarak Sabetaycılık hareketini kur muştur Gerek Zwi'nin yaşamında ve gerekse onun lümü sonrasında giderek güçlenen ve kabalisk geleneğin katı takipçiliğini üslenen bu cemaat, Osmanlı ve pek çok Avrupa ülkesinin siyasi yaşamında 19 yy'dan sonra kf olarak adını duyurmaya başlamıştır O kdar ki, mode Türkiye'nin ku ruluşu sırasında kemalist ideolojinin nde gelen kişileri arasında Sabetaycı kkenli aydınların sayısı belirgin olarak dikkat çek mektedir Zamanla cemaat üyeleri içinden gelen kişiler Türkiye'nin toplumsal yaşamında da etkili olmayı başarmışlardır Aslında kabul etmek gerekir ki, 1917 Selnik yangını son rasında Sabetaycılar'ın dini yaşantılarına ilişkin pekçok eser ortadan kalkmıştır Bu sebeple de cemaati oluşuran gruplar içindeki kabalisk ğreti giderek yok olmaya başlamıştır Ancak zellikle bugünün Türkiye'sinde gerek ekonomik, gerek kltürel ve gerekse toplum yaşamında nemli roller oynayan Sa beaycı kkenli aydınlan varlığı konunun bilimsel olarak in celenmesi hususunu engelleyen nemli etkenlerin başında gelmektedir Nitekim birkaç eser dışında da Sabetay Zwi ve ce mati hakkında yayımlanmış araştırmaları sayısı yok denecek kadar azdır Prof. Abdurrahman çük'ün "Dnmeler ve Dnmlik Tarihi adlı eserinin haricindeki kaynakların pek zla dikkat çekici tara olmadığı kanaatindeyim. 1992'de ilk makalem Toplumsal Tarih Degisi'nde yayımlandığında tahmin edilebileceği gibi zellikle Sabetaycı cemaatlerin içinden oldukça olumsuz tepkiler aldım. O kadar ki, zaman zaman bu tepkiler birer tehdit niteliğine de d nşmüştür. Bu çalışmaları sağlıklı olarak sürdürebilmem için başta kendi aile fertlerim olmak üzere (üzülerek belirtmek isterim ki hemen hemen benimle kan bağı olan tüm yakınlarım ellerinden geldiği kadarıyla maddi ve manevi baskılarla beni
karşı karşıya bırakmışlardır) herkes araştırmalarıma karşı cephe almıştı Fakat bilimn gizem ve çekc dünyasına karşı ten gelen inancım bu konudak tüm olumsuzlukarı bir yana t Bugün einizde bulunan bu çalışma aslında 1 975lerden ber gelenksel yaşamına şahit oduğum bu topluuğun çnde yaptığım raş tırmaların br soncudur. Tabi Gershom Scholemn devasa eseri sonrasında böle br çaışmanın çok fzlaca da ddalı ola mayacağı açıktır cak unutulmamalıdır k, Sabetaycılık ko nusundaki modern araşrmalarda genel olarak cemaan dnse inançlarıya ilgi es metinler esas aınmaktaydı ve hçbir araş tırmacı da cemaa üyeleryle drekt koşma younu eç memşti 1991192 yıları arasında İsrailde katıldığım aş tırmalarda ve çalışalarda da, (bu konuda bana sonsuz dtek veren Nas aesn teşekkürü borç blirim) ne yazık k, ko nunun uzmanı oln kşern eksikilerinn frkına varım. Ancak İsrailTürke ilşkernde br sorun oarak görülen bu cemaatin tarihnin raşrılması konusu ne yazık k kısa ve gliba orta vadede de pe gerçekeşmeyecek gibi görülmektedr İşte einzde buunan u kitap en azından Sabetaycılığı tanı yan veya az tanıyanlar çn br başvuru nitelği taşımaktadır. tabımın yazışı ve araştırmalarım sırasında hçbir :ş ve kurudan mad br destek amadığımı belrtmek _erm, ancak bu böümn sonunda simleri aılan kşler konuy ilgii kşere ve kaynalara uaşmamda tamamen amatör bir çaba ile ardımcı omuşrdır, müteşekiryetlem bldrmek terim, umarım ktabıızın okur tarandan alacağı tepke araş tırmalrmızın bndan sonrak döneminde tüm oumsuzlukara karşı koyma hırsını verecektir bizere Şu noktanın üzernde de durmak gerekior Türkye'de Sabetaycıı konusundki ma kaelermn k ez yayımlanması P Dr Mete uçay sa yesinde olmuştr, kendsine müteşekkim. Kitabın oluşması sırasında kuşkusuz bana yardımcı lan ki şilerin yanısıra her zaman her konuda karşılıksız yardımarını esrgemeyen Bi ve Nas aesnin üyelerne müteşekkiyetle rii fde etmk br görev omaktadır. 19911997 yıları ara sında Beyazıt Devet ütüphanesnde yapmış olduğum araş tırmaara da burada değnmem gerekyor Birkaç iyinyetl me 9
murun gayretkr yardıarıa karşık persoe ekskğnden doayı çaışmaarım srasnda çok öem zaman kayba uğradı Ancak özeke kütüphae yemne, tüm omsuz koşuara rağme, gösterdker yardmarda doayı teekkür ederm Türkye nn böyesne öem br merkezn b de cd soruara arş karşıya omasdan da üzütü duduğu mu bertmek sterm Esermzn geecekte konuya g yapıcak dğer çamaar çn de br tc gç omasnı teme eyorum.
500 Yd Uutu
i Cemt: "Dömee"
$ erad Yaudilerinin Ispanyadan kovuluşlanın yılı
olan 1992, pek çok mekanda bu konuyu irdeleyen çaışmalara tanık oluyor D, İspanya, İsril ve Türkiyede topla tılar dü zeneniyor, kitalar hazırlanıyor ve ayımlanıyor, kısaca her yerde bir cananma, rad kültürünü yaşatma amacında insaar Acak tüm bu çalışmalar yapılırken Yahudi cemaatleri ve bu çalışmaları düenleyenler yalnızca olumlu yönleri almaya çalışıyorlar. Yahdi dünyasının o devirlerde yaşadığı bunlımlar ve sonuçarı genlde çok yüzeysel olara işlenmeye alışılıyor Oysa her şeyen önce bilimsel olabilmek aaçlanmlı yi ve tü yönlerile tüm bu yaşanılanlar gözler önüne seilebilmeli İşte bu yazıın konusu da Endülüs topraklarnda ?Jtn çağnı yaşayan ve ok olmaktan Osmanlı topraklara göçe kurtulan Sefrad kültrünün 17 yy.da yaşaığı bir bunamdır Öyle ki, bu unalı o çağda tüm Yahudi dünyasını etlemiş, Polnyadan emene, Fastan Kieve kadr bütün cemaatlerde çalkantılara yol açmış ve sonuçta d Yahudilikten kopan, yepyeni br topumsal harekete dönüşmüştür; bu Sabetcılıktr
Sabetay Sevi 162da zmirde doğdu Tüccar olan ailesinin aksine o dine merkıydı, ksa zamanda bu konudai ye 1 Sbe Sevnn esnn Mordn İre geld nekedr
Bz knlr onun kenz sıl olduğunu bzıs Serd
tenekleri anlaşılınca ailesi onun din adamı olarak yetişrilmesine karar verdi Dönemin tanınan hahamları Alba ve Eskapadan dersler alan Sabetay mistk Yahudiliğe yöneldi giderek. bbala ve onun ana kitabı Zoharı tetkk etmeye başladı Daha sonra ona inananlarca dini kavramlara açıklanmaya çalışılan ruhi yapısı giderek normalden uzaklaştı, zaman zaman geçirdiği depresyon ve nöbetler nedeniyle daha da içine kapandı ve istik hayatı bütün yönleriyle yaşamaya başladı. Sabetayın yaşadığı yıllarda Yahudi dünyası oldukça büyük sorunlar yaşıyordu Polonyada ve Rusyada büyük kitle katliamları yapılmış, ayrıca ansemit hareket de tüm dünyada etkinlk kazanmış Çkilen tüm sıkıntılar ve acılar Kabbalanın mistk dünyasına itmişt Yahudileri, ark bir kurtarıcı gel meliydi. ynı dönemde Osmanlı ülkesinde de karışıklıkla vardı Sengator ve otin mağlubiyetleri, an Sobyeskinin galibiyeti, ardı arkası gelmeyen bozgunlar iç isyanlar, Anadoludaki kargaşalık payitahttak d rviş soa mücadeleleri ya şanıyordu 1666da Musul civarında Seyid bdullahoğlu Muhammmed mehdiliğini ilan etmişti. 3 İşte tüm bu olaylar ve bunalımlar genç Sabetayın üzernde derin etkler bırak O beklenen mesihin kendisi olduğuna nanıyordu Bu arada evleneceği üçüncü kası Sraya kadar yaptığı evliliklerde de başarısız oldu 1665 yılı Sabetay Sevinin hayatında gerçek bir dönüm noktasını oluşturur ünkü onun Mesih olduğuna ina sll olduğunu ler sürerler. Anck lesnn Ronyot u dlernden ols d yüksek br l olrk gözükektedr 2 Kbbl yl gücüne dynn br ud sk elsee sstedr. Bu düüne trz bbl dndk stk else eserde toplntır İnsn benlğ ve vrlğın dü le brleren br krkterde ols onun İsrl kökenne dyndğ üpesn do ğurktdr. Kbblnn n ktb Zordr Br ddy göre M.S. 2. yy.d b Şon Bryoy trndn yzld. Dğer br teor se 13 yy.d tnn y d br ksnn b Şon Deleon trndn yzldğdr. Zor Tornn Gzl ve Esrr çkllrn çerr. Kynk Yahl Nr? ud Cetle Dres Tel Avv, trsz s.13160 özetle) Abdülbk Gölpnrl, Mvlanaan Sonra Mvvl, İnklp ve Ak y. 193. 2 Bs s. 166.
nan Gazzeli teolog Natan'la tanşacakt Natan ona beklenen mesihin habecisi olduğunu söyle kendisi de mesihin ge leceğini habe eecek olan kişidi. 31 Mys 1665'te Sabetay mesihliğini ilan ede Gaze haham e cemaati ona inanan ilk cemaatti udüs Yahudileiyse ona inanmazla e onu kadya şikayet edele Sabetay'n adyla göüşeek onu ikna etmesi Natan'n tüm Yahudi cemaatleine Mesih'in habecisi olaak göndediği mektupla Otodoks din adamlann tüm kaş çk malana ağmen ona inananla hzla atmşt. Ak Po lonya'dan iee Osmanl topaklandan doğuya kada he yede Mesih'e inananl ad Yahudilein çektiklei skntla yaknda bitecekti. Duumun gideek Sabetay'n lehine ge lişğini göen hhamla son çae olaak onu Osmanl Sultanna şikayet edele 666 ylnda Sabetay Sei tutuklan stanbul'a getiili Sultan Giit olayla sebebiyle şehiden aylmşt. Ou Gelibolu'ya yollala. Sabetay oada da müitlei taandan sü ekli ziyaet edilmektedi bbala bilgileini onlaa ilet mektedi En küçük yeel bi ayaklanmann şiddetle basldğ impaatolukta Sabetay'a hiçbi şey yaplmamas padişahn da Mesih'e inandğ düşüncesini doğumuştu sonucu Sabetay'a inananlan çoğalmasd. Polonya'da da ayn iddialda bu lunan Nehemya ohen isimli haham Sabetay'n alğndan ha beda olunca onu kendisinin geçek esih olduğuna inan dmak amayla Gelibolu'ya geli Aalanda üç gün süen tatşma neticesinde Sabetay'n bilgisine yenilen hen Müs lüanlğ kabul edeek onu Osmanl yetkilileine iba ede. Sadazam bizat konuyla ilgileni Sabetay diana çkatl. a yat ile iddiala aasnda bi seçm ypmas isteni o hayatn kutamay seçecek; Sultan'n isteğiyle Müslüman olu delet kendisine b ütbe e aylk bağlamş ayca. Mesih'in Aziz Mehmet isini alaak Müslüman olmas bütün Yahudi dün yasnda şok etkisi yaatmşt Büyük çoğunluk onun sahte Gzzel teolog Ntn fk b lenn çocğ ken zenn fkt skt b kızl evleneek zengn ol b dyıdı S bety gödüğü üydn bsedeek onn esln knıtlyn vyete göe 5 sılık b belgey kendsne ve . Gövs Sabay Sv 2627)
3
mesih olduğuna inanarak Ortodoks inanca geri döner ikiyüz ailelik bir topluluksa din değiştirerek onun yolundan gidecektir. Selanike yerleşen bu toplum pratikte Zohara dayanan mistik bir yaşam benimser Yahudi inancn sürdürür fkat resmen Müslüman milletine dahil olarak yaşarlar. Işte tarihte Dönmeler olarak adlandrlan cemat böylece doğmuş olmaktadr. ·H
Sabetay Sevinin Müslüman oldktan sonrada Yahudi dinine bağl olarak yaşaas devlet yetklilerinin gözünden kaçmaz. 1676da ölümüne kadar bizzat Sultann emriyl Arnavutluka yollanr. Acak orada da müritlerni yetiştirmiş çalşmalan devam etrmişr Son eşi Ayşe ve kardeşi Yakup Qerido onunla beraber olmuşlardr. Ölümnün ardndan Qerido cemaatn idaresini ele alr Acak 900lere kadar geçen üç asrlk sürede cemaat önce ikiye sonra üçe ayrlaktr. Osmanl devletnin yaşadğ sorunlar 19. sonrasnda ortaya çkan milliyetçi hareketler Dünya Saaş ve ardndan Modros Mü tarekesi imparatorluğun çökmesiyle sonuçlanr. 194 aali mübadelesiyle 20000 kişiye ulştğ sanlan dönme cemaati de Türkyeye gelir. Atatürkün nderliğinde yeni bir devlet kurulmuştur ve bu devlet de laisizmi benimsemiştir. Ancak 194de Karakaş Rüştü olay ile cemaatler ciddi bir sarsnt ge Sbey Sev bığı reen mnnd ude
eme bı nn değrm om berber günü durd udğe bğı ıı. Sefrd rüeernn benmsedğ bu du r y b eeeer ypı. n em üyeer er mn bu dur ge b eer Topum dınd dm Müsmn odu nını nsnr benmemeye çıır bu d b Sbeyın emrdr 6 Nem Sbeyn rnvuu sürgün dönemnde udğe rı nı yn e müm bege bugün srdedr. Bu bege onun rnuu ud emne yodığı meupur bud Sbey Sev om üpu Byrmı çn du bı semeedr. 12 yıının 10 O günü T.BM.M. ve üre meupr gn deren r üü dınd br vnd end deymye
4
çrrler. Zaten Yakub cemaat daha Selankte kn ömrünü ta mamlamış, Kapancılar Goncaı Edep hareketyle dış cemyetle asmlasyonu benmsemşlerd Yalnızca kurumsal yapısını sür düren Krakaşlar kalmış ve bu olayla onlar da büyük sorunlar yaşadılar Dönem daesnn baskısından korkan cemaatler el lernde kalan son brkaç belgey de yok etme yoluna gttler 1917de Selankte yaşanan büyük yangın dönme toplumun en öneml kaynakları yok ett 1924 göçü sırasında da Selank Yahudlernden Saul Amarlloya bırakılan el yaması dua k taplar oğlu tarandan l 948d srale getrld Bugün or rarda bulunarak dönme cemaatnn içyüzünü açıklamaktaydı. Ola basında ve T.B.MM.de uzun süre tarşıldı, anak daha sonra kapandı Fakat trtışmalar sırasında pek çok le elnde buun ale yadgarları belgeleri . evler dah aranak söylents üzene yok et 8 Sabtay Sevnn ölümünden sonra kaynbradei Yakup Qerdo e maat daresn ele almıştır Br süre onun idaresnde yaşayan ce maat daha sonra tam olarak bilnmeyen bir sebeple ikye ay ılcakr Yakupun taraarla Yakubler ana gup is pancılar adnı almışlardı Yakubler saca en küçük ve bugün çin en az bl gye sahp olunan gruptur Daha sonra Kapanclar grubu içinde sman Baba olayı le yaşanan bölünmede de ii alt gp ortaya çıktı Osman Babanın meshn dvamcısı oldğuna inanan Kaakaşlar le bunu reddeden Kpancılar Son g, Sabetay Sevinn lelerne en bağlı olan gruptur ve Yahudi itüellerinde de en az değşklğ yapmışlardr. Ancak sanılanın aksne bu son bölünmede her şeye rağmen aleler bağlaın kesmedler Slanktede brbrine aın mahallelere oturuyorlardı, oysa Yakubler bu iki cemaatten kendlern tmamıya soyutladılar 9 Bu konuda Gershom Sholem ' Mtcal sa h Zw adlı esernn önsüzünde ayınlı bller vermektedr Ancak şunu belrtmek gerekyor Sabetay Sev ardında hçbr yazılı Tora ve Zohar yormu brakmamşr. Onun müitlerne anlatkları daha sonra cemaat üyelerince el yazısı olarak yazıldı \e bunların büyük br ksmı 97 Selank yangınında yok oldu. Ancak 1813'te Ne hema Hayn sml br haham tarandan yazılan ' M of ' Fat/ By Ara sml eser ona dayandırılmaktadır. aza Meementa" orjnal adına sahp bu eserde azar bzzat Sabetay Sev'nn nancının temeln teşkl eden "et Sıı" ka\rmı onun ağından aldığnı belrtmektedr
5
jnal mektubu udüsde saklanmaktadır. Cemaatn Yahudlğe yenden ger dönme stekle de k kez reddeddğ çn Tür kye toplumuna karışa tek sonuç olarak kalıştır.
III Yukada anlalan tüm bu oayar, 00 yı önce Yahud oarak Osmanlı topraklarına geen kat daha sonra Yahudkten ayrılan br cemaan kısa tarhdr kuşkusuz. Ancak Sabetaycık, dama Se frad kültrünün br parçası olmuştur, o kütürün çnden çık mışr. Ntekm Osmanı Imparatouğunun syas hoşgörüsü uzun sre bu kültürün ortak oan Ladno'nun cemaatler çnde korunmasına yo açmış Türkçe'ye geçş acak 19. sonrasında olmuştur. Sabetaycıığın temel ohar'a dayanır. aten arkasında hçbr yazıı men bırakmayn Sabey Se'nn tüm çaışmala bu msk dünyanın açıkanması üzerneyd Ntekm bgle onn öümünden son sstemak hae gerd, kpar yazıdı, ancak cemaan gzl olarak yaşama kuraı nedenye bunlar açıkanmad. 1917 yann öncesnde Sank'te apanclar grubunun kü tüphanesne gren tek nsan tarhç Rozanes olmuştur O bu k taplaı nceemş e bulguarını İbrance esernde yazmışr. Bugün çn Sabetaycıık dünyanın hçbr Yahud cemaance Yahudk olarak kabu edemektedr, ancak Osman mstk ya şamına da önem etklede buunan böye br cemaatn elde kaan son dökümanlanın da Isral'de buunması, bu ükenn Sa betaycılığı hçbr şekde Isra'n e Yahud kütürünün br par çası saymaması, ayrıca bu begeernürkye araşrmacıarca ta nınmıyor oması tab k üzücüdür. Ustek bugün hemen hemen otadan kakan bu topum köken oarak bağ oan nsanar Trkye'e yaşama, bu ülkenn kütür hayana katkıarda bu unmaktadırar. Doayısıya en kısa zamanda bu değer el yaz maarının Türkye'ye getmes e burada konarak araş rmacıan yararlanması çn tasn edmes amaçanmaıdr Ayrıca 00 yıını kutayan Sefrad kültürünün ayrımaz br parçası oan bu topumun sank hç aşamamış oarak ele aın ması da üzücüdür. Trkye detnn de destekledğ kut lamaarda Sabetaycıık ee alınmalı, tartışılmalı e bu hareketn blmsel olarak nceenmes sağanmaıdır. 6
Att' İ Öğetmei Şem Efed Hd mee ç Nt
( sanl mparat uğunun son yllarnda yaşanan siyasal
ve ekonomik olaylarn incelenmesi belli başl merkezlerin öne mini ortaya çkarmaktar Bu merkezleren biri olan Selanik şehri, tarihi rolü açsnan belki de en az ele alnmş olandr Türkiyenin ilk iyasal dernekleri burada kurulmuş (Mason lo caları, İttihat ve Terakk ibi), stanbula yaşanan Mart is yan bu kentte oraniz edilen bir ordu tarandan bastrlmş, Sultan 2. Hamid sürn ünlerini bu şehirde eçirmiştir Ama tüm olaylarn dşnda iç kuşkusuz en önemlisi, çağdaş ürkiy umhuriyetinin kurucusu olan Mustaf emal Atatürkün Se lanikte doğmuş ve braa ilk eğitimini alamş olmasdr. Atatürk, Nutukta ocukluk yllarn anlatrken, okul ça eldiğinde annesiyle babas arasnda sürekli bir tartşma şandğn belirterek, buna neden olarak annesinin onu mahalle mektebine önderm arzusuna karşlk, babasın bir süredir f aliyette bulunan ve modern sistemde eğitim veren Şemsi Endi Mektebine önderme isteğini östermekteir. Sonuçta küçük Mustaf Şemsi Endi Mektebine idecektir Tarihçiler ne yazk ki, Atatrkün hayatyla ilili yaptklar araştrmalarda onun bu okulaki yaşantsn pek fzla ele almamşlardr Hal buki o dönemde yeni birtakm eğitim etolarn uyulaan Şemsi Endi Mektebinin erek Selanik ve erek daha sonralar stanbula taşmş olduğu baz nksiyonlar olmuştur ki, bun lar yazmzn konusunu teşkil etmektedir 7
Aaük'ü k öğeei oa Şes Eedi ve okuu akkda bikaç akae aıaış oaka beabe, bua iç biri a oaak adıacı bigier ereeekedi Şesi Eedii e so oaak ee aa Doç D Özca Mer i Aaürkü k Öğreei Şesi Eedi" adı çaışasıI bu arı içeriside e kapsaı bigier iva eesi açısıda öeidr Faka bu çaışada da eksik kaa bazı okaar ouşur. Şesi Eedi 1852 ıı civarı�a ase Sabeacı bir aiei edi oarak doğdu, Aapça, Farsça ve Frasızca öğree Şesi Eedi Seaik'e açıa bir abacı okuda çaışaa başadı Burada öğrediği eoda kedi kuacağı bi okuda ugulaak aacıdadı,3 acak add oaaka eerli oadığ içi desek buası gerekiodu İşe kedisie bu desek esup oduğu "Kapacı" grubu üeerice salaışr4 Kapacı gubuu eği ususuda Şesi Eedi desekeeside iki aaç vadı k süei care iişkier edeie Ba ı aıa grup üeeii oradak ieri ekooi ve küüe aşaaa uaşa isekedi Sabeacıar iereei ik koşuuu geişiş eği kuua odğuu aaışardı5 Diğe aaç ise, 19. ya kada süeli kapaı şekde aşaa ceaa üe 1 Bu çalşma 10 ylnda Ankaradtoplanan 11 Türk Tarih Kong 2
resinde tebliğ oarak sunumuş yn zamanda da Aar raş a Mrz D rnin cit (Mart 11) 28 saysnda da yaymlanmştr Sabetayclk kavram tarh iteratründe genelike Dnmelik ola rak ifde edlmektedir Bu konuda bkz Igaz Zoru, arh v op l Eylü 12 tarihli sayda aymlanan " Ylda unutulan Br Cemaa: Tükye Dönmele makae Mert Aarn l ğn s Efn" s.332333. Şemsi Eendi kken ibariyle Sabetayc Cemaan Kapancı/ar grubundand Kapacı/ar 1yyda Mesihliğini ian eden Sabetay Sevi'ye bağl kamşardr, onun tekrar Mesih olarak geri dneceğine inanyorard Diğer grup olan Karakaş/ar' a gre ta asuptan uzk olmakla beraber yine de 1 yy başlarna kadar dini tüellerini uyguamşlardr Her kültr sahp olduğu değereri geecek kuşaklar em oula rakabilir Okulan varoma nedenlernden biri de budur Bi imsel ve kültürel geişmeleri bir sonraki kuşaklara aktarabilmek.
8
! Tky yc kouşamamaaıy6 Gkt Tazmat'a bab Osma ks otaya ka ştk" ks k i opuma aasa kayaşmaa omaktay O zamaa kaa a is sk oaak spayoca ko uşa Sabayca bu uum kaşsa k ok ku aa i Tky ogm zouuuğuu a amaktaya Ntkm okua sks bk başta g buu Osma Eg gö "Taı Cedit" a y öğm usu k uyguaya oku İsma Hakk' Sakt aap b msci oku a sokaak Ha Vb v Dvş E bab aşmşaı Faka M' gö 1872 ya Şms E' Sab Paşa Cask Çaşamba Dga'a a ğ oku k om özğ Bt bu okuaı oak özğ Sabayc ayaca as mş omaaıy Şms Ei' iğ b özğ s yaşağ öm byk Sabayc kabas b omasy Amac 18 yaşaa Osma Baba oaya soa aya 6 Çoğnlğn 492de spanya'dan Osanl topaklana gç eden Msevilen olştdğ abetay eaatte konşlan günlük lisan İspanola olşt Başta diğe efad Yahdileini de konştğ b dil, daha sonala Alliane oklnn gediği Fan sza ve gnlük Tükçe lisanlayla bileşeek ]udeo pyo halini alp Ldo olaak adndlşt Halbki abetayla sü ekli olak dşa kapal bi eaat yapsn haaza etikleinden 7. yy spanyoa'sn 19 yy'a kada ynen koyabilişledi Niteki abetaylan konştkla kl Tükçe 924 übadelesi sonasnda İstanbl'a geleleiyle halk taandan alglanabilişt Lisan son eaat okllann klasda da etkili olş. 8 En ük Maai aihi s 46869 aasndan özetle 9 Met, tük aştııa Mki gisi : s28. 1 hd. 1 1 evi otaya koydğ bitak dini teoilei klasik Yahdi anlayşndan fkl olaak Zohaa dayandaktayd Anak billeni yalna ona inanan üitleine açklaş Liteatüde Hoca veya "gan" ya da "a" olaak geçen abetay din adala kdkla ·okllada bilgilei genç kşaklaa aktaaktaydla Şesi Endi de 9 yy'n en büyük Kabbala üstatlandan bii idi. 12 Öne Yakbile ve abetayla olaak ikiye aylan abeyistl "man aba" olayyla sonnda üçe blünüşledi. Büyük a
rkr grubuy kndi grubunu birtrmkti tt bu mç rkr grubun it okur gidrk ord trtmr girdii biinmktdir 188 ynd Fzi Sbyn ok biinn okuun kuruuund d odukç önmi bir ro mr htt bu okun kurucusu oduu iri sürümütür Fziy Mktbi onun gibi dh sonr İstnbud d fiyt göstrck on Mktbi Trkkiy gör d rdik cmtçi bir ypy shiptir4 Şmsi ndinin burd "Akidi Diniy" örtmni ork gör ypms d onun Sbtyc din kurr gçr ktrm mcndn kynknmktyd Mktbi Fziynin d kuruuu irki fiytrind rkr grubunun mdd dsti omutur Oku bu grubun rsm okuu grünümündydi. Ahmt min Ymn 922d Vtn gztsin yzd Trihin srrngiz Bir Shisi d yz dizisind rkr grubund mydn gn irmnin Fziy Mktbi sysind oduunu iddi drk " iki srk fkrü cti b on snik bir intibh siip süpürdü Bir z mnr mmktin n mükmm trbiy ssssi on Fzi Sbyn Fziynin bu intibhn husuün pk bir tsiri omutur" ifdsini kunmtr Şmsi ndi sn k pnc gruprn birtirmyi mçyordu Anck onun hr iki cmti birtirmy yönik çb tpkiy krnd6 ndisini cmttn ddr 1912 d ürkiyy gn Şmsi ndi ik örtim müttiiin tyin didi nck skn psz bir hyt yd 1917d ödüünd Üs küdrdki Snikir Mzrnd rkr it böüm gömüdü. betycı gubun çnden Osn sndek Buhy sonun Me shlğne nnn klın y d Onyolll yılsıyl bölne geçekle oldu. Son gubun d d pncldı Met g, s 334, 26 syıl dpnot. eye Mektepleınn kuulu c kl" gubunun cetç ypısın de ette cın dnktyd. Bu •cıl'l ldk en önel fkldn bd 1 Ddğ aihimizd Gli · ktptn Bunun en byk neden bu gubun genç yelenn Tklele k}nm uldı Onl kl chl \e utssp gö ektedle stelk Sbety Se\ye de nnıyoldı.
Msaf ma aürkü k ğrm oa v o kda adı gç Şms Ed dr aı büük br ğmcs dğ aı amada sas r d oa br ka basd Haa büük br bümüü Zoarı kk drk gçrn b kş, Karaka v Kapacı grparıı brşrrk Sa bacı cmaa aşaasıı amaçıord cak b dad başaıı oamada dü cı oa aşamıı so ıarıı sf v orkaa gçr b saa g r bms çaışmaı apımamış oması v ürk ğm aaıa oan kakaı masıdır
Sbetc ve Yud
jzmrl hhm Sbety Sevn blttğ ve yğ o-
yedc yüzyld tüm Yhud cemtler üerde d etle br Sbetycl dh sonr gzllğ prensp edne yps edeyle gere uutulmya blad Sbetyclr Müslüm d göütüsü ltd Ortodos Ya hudlte rl olr ToaIabbala eolüne bğl br sstem geltrdler mnld brnce ve Ldo dllrde yz dlr lhede gülü dulr nd d Mesh beleyen melnol ve urlc b sstem urdulr. Ft zml slmyet etsyle de bu d bz urllr ed sstemlerne grmese egel ollr Özellle · Yub Ce mt ne d otortelr bu onud oldu serbest d 1 Sbety Se'nin, yşdı döneme kdr vroln bzı din kurll
ihlal ettiği bilinmektedir Ank burdk mç Mesihin geldii nd her şey yeniden düzenleyecei emrini uygulmk. Zten kyboluşu sonrsınd bu kurllrın pek çounun frkı şekillerle de ols Sbetyı gruplrd benimsenmesinin nedeni de budur. Bi lindiğ gbi am ra n kurllrnı klyn bir rehber ni telndedir. kt lr boyun d İspny mistisizminin n k tb Zohr ile çelişkler içinde olmuştr O kd i bzzt Rmbm "Akı Karışanara Rhbr" dlı eseriye det Zohr ekolne krş sş çmışr şte Sbety Sei slnd Lur t rdn bşlln bir hreketin tkipçisi olrk tlmudistlere krşı bir hrekete grmiştir kt olylr onu beenmedik sonur grm�tür
mşd zn bizz ku Qidonun d hc ssnd ömsi buu bi ndidi. Bud mk isnn snd Rbb inn v onun gçk ku doğuusund ke de bi cm mk. Msihi ek gi gmsie be· b Sbec, vddin ok kndiinn decekin ve odk gçk sii kuc inn mkd. Sbeck hknin, kki v hd çsndn, s sede Tudis ndn dddiek çok s şkid ce zndmsn şşmmk gkio. Anck bi s son hk dinse bi h kkğn ve içe kkğ dö nşmesini kbu diemziği, dönemin dinse ooieeince bki de o n dek udi ide hiç gömdik bi şkide czndd hudiein Sbc ie kouşm ve ems emi sknd Hhm k Tnn ghk sii Toa ndğ şkie ceznddğ gibi ce zndd bu cmi Seik şhin eşen Sbc, m diğe nk ouukdn bğmsz, kdi nd iş böm d bi din ve sos h Osm ooiii oşgös içide şm çbs giiş. Fk hudi sosodini hn bğ k ndki k b, ok isn gibi usu ndnie d m ok bu skm umd ve ih begee d dskdiği gibi dönemd udi ou e iiş kieii dd Hhm sd di şm gzidn gizie devm e H n kd ş kş b gizndse de özik geiş c hn doğ bi sonucu ok bu iişki he vodu. Ondokuzuncu z bb Osmn oum dinmiğind o çkn k ok dğişme bş sis omd d, bi kimik şn gidiind d h 2 ilindii gibi kabalistl To n aslnd< sdc özl bi takı tdlla ullabilck gizli bi naı ldn inanaktadla. Onlaa gö, b gçk Toh anlaak ütün bi bilgi v d gktidi Nitki daha sna d v ba isk aklaınd dn zli ögütld d hp b bil aanşt
huiler anlarna olmuştur. Nitkim ttihat e Terakki ha rketi e bununla beraber o döneme etkinlik kazanan ma sonluk içine kurulan ostluklara Sabetaclarn e Yahuilerin an amaçlar altna birleşmelri bu neene aanmaktadr O kaar ki önem içine oğan e kat stanbullu Yahuilerce benimsenmeen sionizm hareketine Sabetaclar aha zla estek ermişlerir Dönemin etkili isimlerinden Caid ein e gazeteci Ahmet min Yalmann srailin kuruluşunu destekleen kirleri acaba bir raslant mdr 924 mbaelesi sonrasnda Slanikten Trkienin değişik erlerine gelip erleşen Sabetaclarn özellikle Yahudilerin oğun olarak aşaklar semtlerde ourmalar e onlarla an kltrel değerleri palaşmalar o kadar dikkat çekici olmuşur ki, hkumetin çok sonrala ortaa çkan arlk ergisinde ken dilerini bir hede olarak seçmesine ol açmştr. Arca kinci Dna Saaş srasnda e sonrasnda Filistin e göç ede Sa betaclarn arlklarnan haberarz 948de srailin bir elet olarak resmen kurulmas sonrasnda egemen olan din ap ine almudTorah ekolne a anmakta srail kendisini erzndeki btn Yahudi kül trlerinin birleştirici bi temsilcisi olarak görmektedi e b amaçla a ihtila cematleri bile Falaşalar e ralar gibi kabul etmişti. Fakat ne azk ki kuruluş srasnda olukça etkileri olan Sabetaclar b kapsamn dşnda tutuldular Sadece ikinci reisicumhur zak n Zwi zaannda baz çalşmalar a pld ise de bunlar da çok etkisiz kalmştr Bugn srail e dann tm Yahudi cemaatlride Sa betaclk sanki Yahudi kltrnden doğmamş gibi adeta hiç bir şekile okmuşcasna ele alnmaktadr. Nitekim Osmal topraklarna gelen Sera Museilernin beşznc geliş kut lamalarnda a Trkie e srail de Sabetaclardan hiç sözedilmemesi de dikkat çekicidir Özellikle tarihin her dö neminde hoşgöre en çok ihtiaç duan Museilerin kendi içlerinen doğan bir konudaki bu kat tutumlarn değiştirme srl see Mort ı teşltn br utm progrmına ele lnn onu h sonrrı tmmle unutumuştur
er gerektğ gereğ e krş krşz Bu konud son derece meden br b gtern Sn oşe Grosn, Gd Nss gb değer rştrmcr d ktkrn şükrn bertrken, gerekten hud dünsn t on besne br kmn hem de hud dnnn teme knkrndn doğn gzrd edmeden bsk e hurerden uzk tuturk enden ee nms gereğ bmse br zorm ork krşmz kmktdr
Kvm, Kuu ve şm Açd Sbetc
C manl toplumu e nmz Trk toplumunun erek
oa erek ktre ereninde önmeik konuunun önemi bir eri ardr 16 z Muei dnanda bekenen Meh oduğunu dda ederek çerene topadğ mriterini kual topraklara ötrp orada bir Yahudi delei kuraağn öleen Sabeta Se artan nedenie Ortodok Muei din adamlarna br tehlke oarak örerek Oman Suln'na şiket edimş Sultan kaşnda kendne apan teknlele Mmanğ eçen Sabeta mriterni bk r dş krklğna uğratmşa da ikz aek bir rup tarandan naça takip emştr Bu rup eeri e onun olunu eçerek Mlman omuşlar Snike erleşerek dşta Mlmn içte Yahud detlern de urete irmii başlarna kadar a şaamişerd. Jşt tarihçier aranda önmek oarak ide edlen Yahudi tikatnın ka tarhçei ukadak bi ee anmşr nmze dek aba erçekten öz konuu oa bu kadar bat mdr? a bu hreken topumal etklerinin dei ne omuştur aha öne kaeme adğm ki makaemde Sabeta Sei e Iga Zo "snbda Yaşaış Misk Br Ceaa Senki ner" Bz Ş May 1992; "500 Yıında Unan Bir maa "nmr, Ta Top a 105 Eyü 1992
hareketn üzesel de olsa ncelemşm Ancak lgl azılarda steğm harcnde "Dönmelk kelmesnn kullanılmış olduğu dkkatm çekt Gerek konunun bu adla lteratüre geçmş ol ması gerek benm lgl aıncılara uarıda bulunmamış olmam bu sonucu ortaa çıkarmıştı Bundan dolaı bu makalenn a zılması br zorunluluk oldu Bugüne dek bu tarh ola karşısında apılan çalışmalaın ge· nel Sabetacıları sahte br pegambern peşnden gden kşler olarak ele aldı Scholemn devasa çalışmasına kadar da hç kmse olayın düşünsel boutunu görmed vea görmezden geld Yaşadığı dönemn ve hat bugünün ble en büyk ka balstlernden saılan Scholem, İnglzcee de çevrlen "Msk Mesh Sabetay Sev adlı esernde konuu oldukça arınlı ola rak ele almış, dönemn Musev dnnce öneml merkezlernde, günümüze kadar ulaşan kanaklar nceleerek ktabında kul lanmışr Maalese ürkçee çevrlmemş olan bu muazzam eser azarınca beş clt olarak tasarlanmışsa da Schole bunu btrmee muvaak olamadı Fakat ondan sonra onun öğ renclernce yayımlanan bazı makaleler ve ktaplarında da ay ıntıl blgler er ald ama bunar da ürkçeye kazandılmadı ne azık k ürkçede konuya lşkn lk yazılı esr 1900lü yıllarda s tanbulda ayımlanan br rsale le olmutur k konu oada da Dönmeler" adıyla ncelenmşr Daa sonrala bu cemaat üelernn sasal aşamda öneml roler almalarıyla beraber özekle radkal dnc kesmle muhafzakr çevrelerden öneml tepkler gelmee başladı 1924 ılında aşanan Karakaşzade olaı le de konu br Yahud tarkatının Müslümanlk kar şısındak durumu olarak ele alınmış Sbe Sev ve mürtler vatan hanler gbmşcesne muamele görmüşlerdr Dönme kelmes de blmsel br fde olmaktan te küçük düşürücü br 2 H iki akald d başlık kısılaındaki lanikli Dönl
"Dönl" klili yayınıla taandan konya açıklık gk aaıyla klniş İsailli aaşaı hol kon hakkındaki n önli sin ya adı: Mca Miab: abbai Zwi Pinton Üni Dönl Hanyas, Koygos aan isili s 92 yılında yaa isi blilk syl Osanlı haliyl basılış
7
eym g ullanlmr Nhaye l 9 yllara geldmze yaynlanan eserde de5 onuya a as arasz olmaan zyae, slmc r perspele ele alnmtr. Dönmel avramn avm olara elerelme n ön celle e e onuyu oluuran olaylar doru analz ede lme gerer Şu a alla elrlmeldr , ugne aar m almalar hep asl aynalar ele alnara yaplmr. Hal u Saeayc oplumlar6 gzl olaa dn prensplern sr r ler ve n lgler de genellle Ogan veya Hoca denlen n adamlar andan söl olara örenclere a arlmaay. sel yazl hale gelen az lgler 97 Seln yangnyla eraer yo oldu, alanlarn r sm sral e görld; r smysa h Trede yaayan alelerce o runmaadr O halde Schole'n almas a dahl yazan m eserlere aranl alan noala mevcuur. Saeay Sev'nn Mslan oluu yap m olaand der eylemler g ohar'n ms yorumlarna dayanmaay. Nem Sara sml öhrel r adnla ev lenmesnde amac, enn r heyle evlene Hoea le özde la aasyd. Dn demesyse ohar'da yer alan Mesh'n ahudl urarma n aa r dne geece nancn emel almay. Nem Saea eylemleryle zor du rma en ahu cemaan Sulan'n öesnden urarma n Mslmanl sen öy de edyor Dvana madan r gece evve oama gen meleer ana: Sen zm Meshzsn yarn en ahud ulusunun ader n, onun yo olmasn önleme n slmye semelsn deder Saeayn Mslmanl seen mrlern ahudlen ayrmas da yne ahudln selm oplum olma esasna dayanr , Sa tayclar endlern ahudl nde selen gere dnalar Tükd mnn en kpsm çşm Doç. D Ab
dhmn çükn önl v önl sm kt Y see'nn v önml d esd. 6 20. .' gndğnde St topm dn pensp önündn nd üük k on üç gptn oşmktd. Kendn mnn (mümnn ncs!) ok smnde d n dnmktd Yn d nokt etmekte d
ork kendern görmektedrer Tüm bunrn rnde S betyn n değştrmes konusu üç yr Sbety grupç d rk değerendrmektedr. Ntekm, Kpnr grubundk nnç şudur: Sbety Sev pdşn üsümn oms ko nusundk srr üzerne: "Bu n bu bedende kdkç dyerek keme Şdet getrmştr Ank uzurundn çkn üb besn çmş ve koynund sk on br kuş göğe doğru uç muştur, unun üzerne "şte n bedenden çkt, Şem sr Adon Eoeynu Adon Ed" yerek Yudğe bğğn bertmştr Tüm bu örnekerde çknmy çşn usus S betyğn Kbb köken br düşüne sstem oup bugüne kdr tüm try çknmdğ doys d bedğ gerçeğdr Sbety Sevnn Yudkten yrp üsümn omsy k yüz ek br grubun d onu youndn rekete dn de ğştrdğ bnyor. kt bunun rnde de Yudk d nnden yrmdn Sbty e ork kbu edener odu k, bunr Gz Sbetyr"dr bery Abu es bun rdn br ork örnekeneb Doysy Sbety e mter dn değştrme eyeme değerendrerek dönme" kvry mgeemek, tm or bmse br ykşm ork gözükmemektedr oonydn Yemene, Rusydn Breşk Amerky kdr değşk ükeerde bugün be yşyn e mtern vrğ d bu tez dğrumktdr. Kd k, köken tbrye en esk Sbety topum Türkyededr ve b grubu dönme ork dndrp dğe emterden y tutmk ger çekç br ykşm omkt Ks sonuçt tüm Sbet emtler ster Türkyede ster Yemende osun tek br kv r "Sbetyk d td rdeemek en doğrusu oktr fd dı. Yhudle'n çnde dılı oplumld göünüe egemen dn semele lnıc b Zoh oumunn be de ğld. Yhud e Ap ülü hnn nın sm e Tmudun z oln Moe en Memon (e bn Memun Mmondes d Yhud dnn bı Mslmn olmuu Senn mülene emeğ "benzebenzeme pensbnn de bbsıd. 8 Şem dus b nlmd Ydlğn besmelesd nle sl Allh eendmzd e e nlmnddı.
9
ouyu "Sabetaycılı" adı altıda geş br perspete celeez bz blsel olara başa br sorusala ya laştıratadır bu da "varlı alaı avraıyla özetleeblr. Sabetay Sev dşce prespler doğrultusuda gelşe st hareet öcelle Musev d teelde sarsış br Meshl hareetdr ve bezerlerde frlı olara dayaağı Kbbalaır. Dolayısıyla ou ortaya attığı yalızca ve yalızca ceaat yelerce ble yorular ouu bu açıda celees gereğ ortaya oyuştur. te Schole araşraları da u yödedr. Sev ve rtler Msla ol aları bu d urular çde yer alaları ay aada ouu İsl tarh ve dşces açılarıda da ele lıası zorululuğuu doğuruştu. Bu da bz s! stsze götrecetr orada Mevlev Betaş Mela taratlrı ç de Sabetaycırı roller belrleecer. Dğer br aı olayı tarhsel boyutarıdır. Burada tarh bl aal yö teleryle ou daha da değş souçları gdee ge trecetr. Bu otada tbare gere Osalı ve gerese çağ daş rye ltrde bu ceaat varlığı bz ltr atropolojs alaıa soar. Ayıca taaıyla ceaat olara yaşaası Sabtaycılığı başlı başıa br sosyoloj proble ha le getredr. bu gerçelerde hareetle göreeyz ouya p ço frı açıda yalaşılabletedr ; tarte pe az olay böyle br şasa sahr. Sabetaycılı aree buge adar etler blsel olar ele ıasıda arşılaşıla e öel soru aya probldr Ç 100lerd ortaya çıa hareee lş l ayaar vrupada 1800lerde yayılaışe bu r yede 190ler başlarıda oluştur. Sabetaycı teeld gzllğ esa aldığıda ou uzu sre uutuluştu. Aca 1970lere Schole çalışaları Sabetaycılığ yede g dee getrd. erçete de o zaaa adar bu ouda ya yılaa pe ço yazılı ateryale ulaşa yazar buları başarlı br şelde tabıda ulaıştr. Aca o ryel Sa betaycıları ellerde bulua pe ço ayağı celeyeeş. Zate çalışalarıda esler olduğuu sı sı vurgulaış. Acaba bug ble pe ço otada ta br blg bre sahp oladığıız Sabetaycılı bu del frlı b
en aanna gekteken neden ta oarak çö züeneet Bunun k neden aeketn doğup getğ topakada uğaığı baskıaa bu ekezde gdeek güçenen adka scı tepkern setğd Za Müsüan çevee bu konunun kütüe kaaktenden zade onun nanç apısının akııığına dkkat etekte ve bu bağada aeket böücü ve zaaı oaak ee aaktadıa stek bu nanca sap a zaaın aınaı konua açıkık geekten çok anı f deee topsa tepke çeke aacındadı. aten de okas sounaıa uğaan b topuda teöe kaan adka akıa dde ve baskıı önte oaak bensence konu b tabu ande kaıtı Dğe b neden Sevnn öğee ko nusundak gk kuaıdı Çünkü Sev Kabbaa uaına daanan stk sıaını anızca ceaat üeene aktaı ve bunaın bakaaına aktarıasını kesn suette asakaıtı Bu ke e üç ceaatte de koundu pek azı azıı ae getd Hazıanan ktapaın büük kısısa önce 1917 Senk an gınında ok odu adından 192 Kakazade oaıa pek çok ae eendek begee ok et Bunun acnde dn adana bgen snak kuakaa aktaaktansa beabeende ezaa taıaı tec ete Bugün aaan pek çok aı ksese se aaaaa katkıda buunadan b gee babe öüp gdecekt. Kadı k çb kuu odukça küt ve asaı oan bu aratıaa nanse eteekte. Bununa beabe bzzat bazı ke de konunun aatııasına enge oaa çaıaktadıa Naet konua g sade buunan kanaka eatındak depoada b adaaın nceeeende adeta kaçııaktadı n gap anı bu begeen geçek ape Tükeded ve bu kanaka atık Tük kütü aatına da g oan b topuun aıdı ve Tükennd Doaısıa utdıında ıık Sefad kütüünün kouucuuğunu aptıını söeen b Tü ke, bu kütüün öne b paçasını outuan eseen bu aa getesn sağaaıdı 9 Ril islam düşün r zmn Sbtclğ bir düşünsl m olr dğil Türid Sionizmin br znts olr gr mtdr
3
ugn Sbetyck konusund öelike td gideek n bi igi vd. Ayn mnd bu heketin Polony usy Hond e Akdeni keeinde h devm ediyo o ms ne deni ilginç bi kktei olduunu isptmkt. u d konu einde yeni ştml yplms ounuuunu o ty koy n ks mn bu din kmn ptiini yşyn kimsele şmktyken mdd kynk snml konu tm yöniye ç kvuştuud. ugnn Tk ydnn thin ykedi göe en ks mnd bu din km k nk noktn yd kvuştumkt.
Sbetc Kte t Üç ege
Topluısal Tarh gbi Türkiyenin bilimsel yaşamında önem
li işlevler ola bir dergide yazı yazmak herşeyden önce yazı yazan kişiye bir akım sorumlulular yüklemekedir. Bu sorumluluklar e başında da nesnel olmak arih ger çekleri çarprmada kaynaklarıyla belirlme zoruuluğu gel mekedir Ancak abiaa varola her kurala olduğu gibi burada da bir issnanın sakı uulması gerekebilir. Bu yazımızda sözü geçe belgeler ne yazık ki çeşi nedenlerle yayımlanamyorar sadece azarın v kapalı bir cemaain üyelernce görülebilen bu dokümanların gerçekliklerinin arışılması da yine okuyucuya kal makadır. Ancak Sabeaycılık gibi arihçesi gerçeken çok az bi linen ve ilgiyle akip edilen bir olgunun aydnlaılması gereği de iser isemez bizi bilimsel kuralla dışa sadece kaynakarn or jinallerini yayımlayamamak le imedir. Sabeaycılık harekein Sabeay Sev sonrasında Selanke devam eiği ilk andan ibaren so ağacı umak heme heme her alenin beimediği bir meoddu. Bunun e önemli eden Yahudi kökeni muhaza emek bir süre sonra oraya çıkabilecek karma evlilikleri ve ka değişimlerini beliremek Çünü Sa beaycılar Seinn kuraları uyarınca yalızca ona inanan kişilerle evlenebirerdi Her ne kadar arakaşları lideri Baruhyan Osman Baba Polonyada ypğı bazı misyonerlik aiyeleri ol muşsa da bu da ümüyle o bölgede yaşaya Frankisleri Yahudi kökeli bu dömeler ayı Sabeycılar gibi Hısiyanlığı be nimsemişlerd e ahudile hede almışı Zaman içerisinde Sa
betayclar'ı aralarında ortaya çıkan bir takım bölünmeler sonucunda üç at grup oluşmuşsa da (bunar Karakaşlar, Kapancılar ve Yakubier'dir) her üç grupta da soy ağacı yapma geleneği ko ınıuştu. Bir süre sonra sürekli aie içi elenmeer ortaya çıktğından giderek kişiler arasında yakın akabalıar kurulmaya başanmır. Sabetaycı soy ağaçla konusunda, İsrai arşilerinde sklanan belgeler bir yana bıakıırsa, eldek en somut kaynak gazeeci Bilgin ailesine ait olan e bir kitap halinde de yayımlanan br şeceredir. "Yeni Asn Seank Yıları" adında Trkmen Parak 'ın yayımladı bu kitapta maalesef taih bir gerçek tamamıyla çatarak bu ailenin tarihçesi Anadolu 'ya dayandımaktadır Ne enteresandır ki bu aienin kökeni dikkate aınmadan 7Oerde Anadou'dan Edie'ye getirien Türkler'e da yandlmaktadr. Fakat uma yaar bu orunlu göçün tarih kanaklaını araşrmışr e bunları ceab bir yaıyla açık ayabiecektir. Fakat bu şecerenin haılanış e teerrua hakkda daha a bil erilmemektedir. Benim biat bu ailenin Istanbulda yaşayan üyeeye yapğım görüşmede, kendierinin Seaniki odukarı e Yakubi Cemaa'ne bağlı olduka bana bildirilmişr. Yukada ikredilen e bugün Imir'de yaşayan bu Yakubi aiesinin soyağaından sonra stanbu'da bir başka Kapancı ailenin einde buunn soyağacına gelelim. Şu ana dek hiçbir yerde yayımanmamış bu soyağanda gap oan nokta, tıpk ilk so ağacda oduğu gibi, erkekler üeinde gitmesidir Gerçekten de her ik begede de kadınaa hiç yer erilmemiştir. Habuki Sabetacııka da pkı Yahudilikte olduğu gibi kan anneden geçmektedir kinci soyağacının haılayısı olan kşi, temel olaak taya'ın Ao kasabasından Selanik' gelerek Sabetay Sei ha rekene katıla bir kişiyi ele almaktadır. ecerenn alt rta kıs mnda bir ağaç resedilmekte e buda Sabetay Sei olayı an amaktadır. ecerenin başangıcıda yer aan Abdullah Endinin cı Sutan Mehmet tarandan içekçibaşı yapıldığı ddia edmektdir. Sabetay Sevi 'nin de İslmiyet seçtkten sonra kaıcıbaşı yapıldığ düşünüürse bu iddianın gerçek olma payının odukça yüsek olduğu beirenmektedir. Ayca bu an öldükte sonra Selanikte gömüdüğü beilen yer, daha sonra Yu nalılar'ca ortadan kadırın Dönme Meaığı idi. Bu soyağacı
da ondokuzuncu yüzln sonuna kada geiilmişi makale nn azanda ayl esimlei mecu olmakla eae i ia ee ge i süe sona i Saeayc ailenin hayan konu alan i kiapa aymlanacağdan uada kaynak kullalmamaka d Ancak hiç kuşkusuz u iki soyağacnn dşnda en n olan ine hiç oaya çkalmamş ola e yine İsanullu lenin elinde ulunand Bu Jğacn kkeninde Seie inann ii üz kişi geldiklei meknla iiaiyle ele almaka Daha sona Yakulein lünsine kada gelen u ağaça aran he aile İanice Koeim" (kle kelimesyle elilenmişi ncak esas lünme Osman Baa ola neicesinde olmuşu \ soyağacnn u günkü aisi lan kişinn kaala u akaak on kuşakn üsüne çkmaka) aasnda ağa aksim edlmiş Osman Baa olay sasnda iki kzkadeş eşlenin k guplada ye almalarla eae aylşlarsa da güşmelerini sü dümüşled Bu soy ağac Lan haei e İanice haeden oluşuulmuşu Buada ayca yaşadklar dnemde Saeayc inanşa kakda ulunan kişie de ele alnmş Üselik u ·soy ağacnn dğe i nemi de kadna da içeen ilgileri iha e mesidi Soyağacnn era i takm dualara süslenmişti sa hipleinn izniyle u ağacn i kopyas alnmşsa da, arsen is eklei doğulusunda yaymlanamamakad Saeayc soyağaçla konusunda ksaca ilgi eilmeye ça lşld Geçek şu k 197 Selanik yann sonasnda kanakan ortadan kalkmş olmas aihçelei oldukça gç şalada ça lşmaya imekedi Ancak ne yazk ki oaa çkan az m şa latanla da aileleinin Saeayc kkenleini eddeme olunda dla e s paa kazanma uğuna i akm hayal ağla oraya çkamakadla Umaz ki, u konuda elinde kanak olan ki şile ortaya çkp geeklei yazailme cesaeini gseile
Sbetc Ait iimee i Du ve Die Am
abeaycı cemaalere a olan da kaplarınn öneml br
ksm Isral delen· krlş sonrasnda brada krlan b ran Ünerses e ona bağlı olarak çalışan Ben Zw Ens üsünde yer alnda krlmş ola maam küüphanelerde mhaa edlmekedr.! Ancak genellkle 1960l yıllara dek b ülkeye gönderlen kaynaklaın dşında, hl Sabeayc kökenn koryan alelerde de b arh cemaa hakkında öneml blgler erecek dokümanlr blnmakadr. rkyedek Sbeaycı lk el kaynaklara geçmeden eel bgüne kadar ürkyede hakknda ayrınlı pek la blg b lnmayan ancak erçeken pek çok açdan arh önem olan br kaan söemek gerekmekedr. B kap brancedek adıyla Sefe Şt ve şbat Şe Ha Şabym 947 yılnda Isral delenn krlş öncesnde o amank adıyla Flsne ba Her ne kd:r İsrll blm dmlrn Sbetyır t kynklrın
burd muz edldker gereğ -bu kynklrın srl dışın ı krılmmsı mıyl lnlnmktys d bzt bu mklenn yzrı 2 yıllrı rsınd bu değerl kynklr üstünde n elemeer ypm olnğ bulmuştur Ayrı bu kynklrın 1srl'e nıl ulştılrı e muhteytlrı hkkındd srll değerl blm dmı Gershom Sholem abaay Zwi- Mtica Mssia/ Prneton Unerst ress 77 " dıyl nglzeyede erlen k tını önöz e grş bölümlernde yrntıl ıklmlr er ktedr
slmştr Trçe'e alamyla "Saetayclar' Şar ve la hler tar Kta Moşe Atta taraa yazlmşr K ta ösöz, es e aa taraa Saetayc ola (u, tamamyle Saetayc az alelerce a elmeter), İs ral urucular arasa yer ala ve sora a u le c Cumhuraşa ola za Be Zw yazmştr Ye ay k a çe yerala lahler öeler haa otlar vere ş e Kaala eors ousua çalşmalaryla taa, Saetay Sev hayat ousua a saml r yat yazar ve moer İrace' yaratclara ola Gershom Scholemr Kta lg çec yö Saetayclar'a at ola sel şrler tlağ r atoloj olmasr Bu şrler İzmrller olara a le Kaaclar gruua at r ale arşve almştr Kta geellle İsayolca, Trçe eya İrace olara söylee lahler çermeteyse e yaz l olara İrace ul lalmştr ca lerleye zama çe İrace' İzmrller gruua cemaat yelere yeterce öğretlememes eeyle rtam race mla hatalar yalmşr Bu ta çerse, r cemaat yes Saetay Sevye arş ola uygular fes olmas ama seçtğmz r lahy uraya a leyoruz ) Biz san a üadeyiz ey sehi hbi ih an R ahmedip aşk lan itme sez ayi gan! Ryi zemingemiş sen gi bi bi hoşe an R ahmedip şk lan itme sezayi gan! 3) uslatn an ile itmedeyiz Aşki müsakiniz şimdi biz ey mahy, Tekke i aşknd a hep çekmedeyiz hay h R aedip
2 oşe Ats/ Gersho Shoe "Sr Şirut v Tişht H Ştyi Tel A 147, s 62
7
eycı eonin essı ui3 Kbblsınd emellenen kım olk dlndııln bi yılı eoisne dynmkd eoiye ge Tnı gndelen bi ıık ve onun nsımsı lk oy çımıı Tnısl ığı oplyn pl u ıığın uveine dnmyıp kıılıl ıığın b ısmı lk ynğın gei dnese de dğe b kısmı kııln pçl ypıı k lcldı u pçl klip denlen kbukll kplnmıldı klüle mıdıl Bu pçlın lipln eke eke uıl külüke omındn çıkılmsı ise Tikun olyını meyn geimeked e uinic innc ge, Mesihin4 geli zmn Tkunun geçeklemesiyl olckı.5 beycı eoide de Mesih in kiiliği ve gevlei uinic b çıdn ele lınmıı. beycıl d evi'nin Tikkun olyını geçekleeceğinden heele kliplın leceğine ve k lüklein yo olcğın innıyoldı bunu din iülleinde syleklei lhlende de enimsedile. Ağıd ye ln ilhi dny leünde ilk ez yyımlnn nonim i beyis di, üellein uygunığı yılld Kpncı gubund okunmkydı Cennet kaps ceahrr yaps Yse açr ens, knenyams knea hey aş tac Sabetay hey başm tac Sabetay Drek rek mum lar Gôrecez n lar Km grürse n lar 3 A o d t e d o c o i Aşei y yşd döemi dei edide o gee dotiei de etiemiş o y i Kit. K teoie Meih ic omş e mi tihiee göe de öm od d etyii dom yomş. Yhdi diide ye e oedici yd do ot ş eih ic io' çetiei dp o e ece i tc geişi o tmii et ei yşd döem eee tc o edii etmiş e yod d Ky teme mşt "Sbt S o CoşYom o Be o Şlo Getei O 37. 3 d diii i ömde mşt.
Gör lh' hy Koy os w hy B1 Sby G o ls bz görs Mrz rsk Efmz görsk Koy os k or hy B1 S by Klp lr ô/k Dy bz klk D 'lr yk Koym os wr hy B1 Sb;6
Ykada veen ahnn k dzeene az eden Sabeta Sev ömekt, b da onn anak teka Mesh oaak ge gmese mümkün oaak Daha sonak dzeede Meshn gmese kaaın ok oaağı ve Davden onaaağı nanı e amaktadı Tanaha göe Mesh, Davd sondan eeek b kşd, Sabetast nançta _e asında Mesh b hm den be onsekz kez beden değşteek eüzüne ge mşt, an Sabetast eenkanason kabenmektede hade Meshn geşe beabe bütün Mesh kşkede o taa çıkaak Ve sonçta Meshn ge gemesne oaçaak oan kıamet oaında Sabetaıa nsana ktama göevn üstneeked. Ntekm Sabetaıaın kenden maamnm nanana oaak adandımaaı da b fesefenn b so nd. Çünkü Mesh ge gedğnde sadee ona nanana geçek ktşa aşaaktı
6 Bu iii ede edimeide do Hu Devi Bee t eeimi um
9
Sbetc ve Om Mitiizmi
vrense bir değer oarak mistisizm tarihse süreç içerisinde
bat ve doğuu kütürerde frk tararda eişmişse de so nuçta her iki kütürdeki mistik kişiikerde an ortak sonuçara uaşmşardr. Geneike ortaçağn başndan ibaren Yahudi izemciiği sm ve Hristian izemciiği arasnda bir köprü ö revini örmüştür. Onedinci üzda doğan ve Osman kütür evreninde eişen Sabetack kabbaist teorie daa bir Yahudi misk hareketi oarak ortaa çkmşsa da amana iderek İsm karakterer de taşmaa başamştr. Bu, ondokuzuncu üz sonrasnda o kadar beirineşmiş ki, özeike Sabetac upar içinde er aan Yakubier'de devrn mistik hareketerine karş aşr bir ii ve destek örümee başanmşt Bu azda öze ike ondokuzuncu üzy sonu ie irminci üzn ik çereğine kadar eçen sürede Sabetacarn sm dünasndaki beirin roer inceenmee çaşştr. Sabeta Sevinin din değiştirrek İsmieti kabu etmesi sonrasnda, onuna beraber an ou takip eden iki üz aie ö rüntü itibarie de osa, İsm rpara aknaşma ounu seçmişti Yanz Osman topumuna deği, hemen hemen tüm vrupa ve sa Yahudi cemaaterinde derin etkier brakan Sabetac akm, teme oarak " benzet benzeme" prensibinden ha rekete eemen snarn oas baskarndan kurtuma ba şarmşt İşte o andan itbaren kerhen de osa İsm rupara aknaşma zorunuuğu doğmuştu. Sabetacğn temede
Zohaın misti vnin dayaı oan toisi sa amanda Sa btaycıaın idii yni otamada da başaı aanmaana yo amıştı, ünü nd imci upan hpsind vaoan "bi uaşmabid ayboma" abaı dins otoitnin a şaamadğı bi bütünşmy sağamataydı Sabtaycıa daha i andan iban itidaa vaın v nisbtn dins uaaa daha hoşöüy yaaşan n;isti upaın iin aşaa bu aada tini sağamaya aşadıa.! Sanıanın asin bu up aa iminin ana ndni yanıca ii imiini muhaa tm dğidi, asında ı i din ait taiatd d osa i mci aatini oumayı amaıyoad. Sataycı cmaatin İsm mutasavvıaıya oan iişii ni ü ana md yoğunaşmış. Bunadan ii im paatouğun mi oan İstanbu, daha sona Bat Ana dou' da İmi v adından da Baanadai mdi. Bu ada Sni, Soa v Tayada da Edin diati mtdi. Sabtaycıa'ın din dğişmi sonasında İstanbu da yap tıaı i� ym, amanın Hav Dhı piindn oan v buün Usüda'da yatan Ai Mahmud Hüdainin tsinin yapıışında madd dst ağamaaı Bunun ana ndni uun bi sü Sabtaycıa'ın bu dha dvam tmiydi, 1924 mübadsin ada da Sataycıa Ai Mahmudun dhında buundua. Üsüdada buunan Bübüdsi mv iinin Sabtaycıa iin ö bi anamı vadı, ünü Tamuda ö Msih bübüin ssin cti. Nitm Tüiyd Sabtaycı maıaının n büyüğü oan Bübüdsi M aığı'nın bu öd uuması da bundan doayıdı İs tanbuda Sabtaycıaın yaptıaı diğ abd ba tığımıda, bunaın i hp Üsüda v civanda oduaını öüü. Yin Bübüdsi maığının iişind yaan Fyiy Hatun Camii d Sabtaycı ai taandan yaptıımıştı. Bu camii i iii oaa otaya onması n bi nota şudu Sabtaycıaın aaaşa ouna mnsup ai in n sı uandaı smboi imdn bii oan 1 Gnlll Ml Bta guplanda hat tmlnn ota ndn d udu
4
Feze s, nı znd Selnk'e kuuln e Ak'n lk eğn ldığı okul d elış2 Dğe dn pı d, kesn olkl ee Seı lee ensup olduğu hn edlen3 e 1899 d len Ade Hnı ndn pıln Bede Deghı'dı Bu zıd son olk ele lınk oln konu Seı h eke ekez oln Selnke e üelenn İsl s kle le kudukl lşkled uşkusuz zellkle Osnlı delenn son ıllınd çok nel ol üslenen Selnk şe; he pek çok enlğn nüsü oluş he de he geçen e üük nksonl üklenen gülen ekezlene kı eş S Se'nn şdığı ılld İsl usındn Nz Mıs le lşk kuduğu çeş knkd dd edl eked Mıs le Sevnn kşlkle e flsefele n 2 Bgn ş iei dınd fiyet göteren on e dı etei
Feyiye'dir etyc ieer genee ii iim nmydır iim erd Ydieri'nin ndırı iimerdendi ieerde end ydi oydrını tşımtydır ndır mn iim eriye çon Ydi iimerinin rçe rşıırındn oşmtydı Örnein rşrd do i ere çoc Omn iminin ermei r grpç ei'in e edien Bry'nın rçe imnin Omn omındn ynnıyord e emet imi de miyete erer imi n ety ei'yi imgeemeteydi engeöydei Bede Dergını yptırn Ri diyye Hnım'ın imi de yine şede dn nmı on ir iimdr d ının im on i endi dergın şeyerindendir rim dem de yne etycı ieerde ıç rtnn ir iimdr. B ond rim ı onyının "Üküda Tarhi" dı itıın 42422 yrındn yrrımıştr B ond Hmmer ri 'nden coem'in etycıı ie igii yımış itprındn ydnıir Fenton d yyımdı r meinde ony denmetedir. Fenton, 666 yıınd er ii mitiin rşı rşı gedierini eirtmetedir. Yine ynı me de Gret iimi rştırmcıyı yn göterere ey'ın tnd ıri'nin teeinde dıını e dot odrını eitimetedr B tee tnmet crındi emet ş eei'dir e iii irite rd ete çeimşerdir. Yne I
4
celendğnde, snn de ayn zamanlarda ve rl dn oramlarda ora ddalar ve rer savdlar alaşlmaadr Her s de, yaşadlar yllarda Mesh=Mehd oldlar v slar raracalar ddasnda lara çeşl eylemler çn de olmşlardr Her zah de ayn ora düşmana, Şey hülslm Van Efendye arş savaşm vermşlerd, ne garr el de ader adernn r clves clves olara olara her s s de end end ülür ülür dünyalarda ve doğdar oralardan sürülmüşlerd n salar onlar del olara gördüğünden rlerne dama alayc yalaşmlrda lnmşlard Ve ne garr gün, rleyle yaşadlar as dol dönemde yen lar açan ms şl handa da yeernce araşrma yalmamşr Rvayelere göre Sev, Msr le Ede veya Isalda r araya geld, aralarnda geçenlern nler oldğ ve hang lsanda anlaşlar lnmese de rrler üzerde elernn açler arasnda sürdüğü dda edlelr Msrnn arhsel ro lünün lün ün düşünceler düşünceler ağlam ağlamnda nda elr elrgnl gnleşme eşmess lgnç lgnçr r o o a eden Msrye olna mens derşlern çaalarndan ay nalanmamşr sne ayna olara en es ms grlardan r ola Melamler rolü üslenmşlerr T Balanlar ve ada e göseren Saeayclar g çüncü evre Me lamler de ayn ölgelerde en olmşlarr İslm aynalar geelle düşünceler açsda gr seres olara a mlamaadrar5, larn r önce şağ olan Bayram Melamler üyeler de onlara sca yaaşmamşlard Gölnarl, gra egemen felsefeye göre, melame ve üvve r szden are oldğn dda emeedr6 Baz yazarar gn r değşm dönem ara oldğ elreedr lr7 Yne Gölarl grla şray gdş lm r sveye üründüğüü yazmaa, yola Melaml demen de olanasz nas z oldğn oldğ n elemeedr elemeedr al Haza a atayı Allahı sm z aa a ılıı yazmata Göıaı Sod Tsvv s.3 6 . Tll !tiht 1rkkinin Ond lnikin Ro l n n Bli Blirl rlyicili.
4
çc vr laml urucusu Syy uhamm Nurur Esas Ruml' örtl Syd uhamm Nur Atalya'a sora oğruca Sl v Us havals l yrlşmşt lçtr daha Sabty Sv zamaıa bu böl Sabtaycı aımı t sahasıa rmtyd Syyd u hammd hamm d ' ls ls s s l olara Smavalı Smava lı sosyalst şr ş r Brtt İslm lss ğr vaht vcutçu dotr sa vua Şyh Arsla Ahmd b drs b mstlr t lmşt lmşt Ama uşusuz ço dt ç ota Sabtay Sv' çağdaşı v ata araşı ola Nyaz ısry ola ya ılığıdır O aar Syy uham mrtlr yalızca ısr y outmala almamı almamışş ou lahlr l ahlr şrtmş v buu talaştırmıştır V ço lçr bu sr Sabtay Sv v ısr shh lr ay abul d r urtarıcı şcs bmsmştr9 buu yaar ayı Sabtaycılara oluğu b Ş olc bms urtarıcıı urtarıcıı rar rarasy asyou ouuu savura savura ısr y talt t mştr 10 Oouzucu yzyıl soua Osmlı syasasıa Sulta 2 . Abdlham' arşı oğa başalıra aımı özlll s tabulu basılarıı ulaşamaığı yrlrd d ös trmty Bu srçt Sl r ozmoolt tolumsal yaısı rs Avruaya ola yaılığı v ğr coğra ava tajlarıı a tsyl r başalırıı mrz hal l mşt İttat v Tra ört yslş ömd özl ll orazasyou src ço at ç ç urum varır: Taratlr maso locaları v oru Taratlr Yçr Ocağıı uruluşuyla brabr syas atılıma tlşlr vlt özlll Şlğ arşı br slh oara buları ullaması maratarluğu so dömlr atvt azamalarıa olmuştu İtthat Tra'y ya ılı uya taratlr ç hr aar vlvl v B 8 Gölpıalı Mevlndn Sonr Mevlevlk s.233235. 9 Gölpıa Gölpıalı lı ö s.2728 s.27 280d 0d özl. Buada sauula pygaml aslıda iii aas you olaa a a dyaya gldili yol gösdilidi.
44
tşl ş > � � J u Mell e özel b l ht. Nte zala Melal özellle özelll e Selt Sel te gü azaş azaşt t ttht Te lsyl beabe Sabetyl özellle sys lle belgleşt. Geellle öee ğe e sl göe ta lşle eyle bat ül eee e la ültülee aş lg göstee Sabetay e aatle plt üelele, özellle Fasz Deyle özeşleşe hüyet aeşl e eştl üşülee st lştla. Sbetay tplla yap gee ets ytes gp üyele ye yşlaa ttğe, bla Ma sl e Melale ş göstele lg bzle şaşt l. Nte a gee gzasylaa üst aeelee aa gelele e b b öeğ. Melle abety Se aş la Nyaz Msye aş yl lgyle beabe Sbetyla b tate sp eteye bşlla. Me lal e yalla bölgese e tee hale getee a este sağlaya Al Ö Efe Sabety eaat le gelelee. e y eate esp l Osa Ze Efe e ahlas bzzat Seyye lşt. 1 2 924 yl aa Sabetayl tatlele l bağlatla süüyse e übaele ss stabla gee azaly başlaşt. üet sa te e zyele la apatls ste steez l b lala la yalgla p. Zaala Msl e yüselşle e b lş sa e e eelee eelee b. Sbetayl Sbetayl eya eya Tü Tüee ee ble ayla ayla Döel Döel he e aa ah öel b haeet se e zala sl layla a le as sa baa etl l şt Nee tbayle Sbetalğ e Sabetyl see h ültüüü b zts saya ylş la.
Gölpıa pı alılı s s30 s324
45
Sabetayc Sabetaycılar ılar Haında Yazılmış İ Osmanlıca sale
abeaylk eya Türkedek yaygn klanmyla Dön
melk knsnn Osmanl praarnda nyedn yüzylda başlayn serüen, b yüzyl snndan baren abeaylarn da, e kapank yapa nedenyle gderek nlmasna y lamş Sabeaylğn dkkaler yenden ekmeye başlamas, n dkzn dkzn yüzyl snrsnda b grplarn yaşadğ Selnk şeh rnn önemnn armsna paralel arak raya k O kadar k dönemn külürel hayanda ekl lan krmlarn başlalar lan İha e Terak, Masn Lalar, Osmanl arkaer k lernde en önemller Meaml, Bekaşlk, Melelk larak berlebl ber leblr r nde yer alan sya syas s aköre akörern rn pek ğ abeay abe ay kökenl aydnlar Zaen sarayn b emaa üzende dkka plamas da b kene yöneme karş yapan eylemerde e maa üylernn rl amasyla ld. Eneresandr pek k alanda ldğ gb Osmanl yazarlarnn abeaylğa an ger hareken dğmn ne redeyse ü yüzyl snrasnda lmşr. knda yapğmz araşrmalarda küüphaneermzde bnan en es kp 99 Bu yzıya onu olan ii aa ada da özllil Po D
Aduaman ç'n "Dör v Dönk adlı itaıda aynlı açılamala ulunmatad Anca u i ayna asında v özllil iln cvap nitlii taıyan iinisi onusunda dat ayan az önmli notala ulunmatdı
enende yaımış oan ve yaa bemeyen "DönmelerHonyos, Koyegos Sazan " adı çaışma Buada önceke dönmee konuu hakkda kıaca b a ıım yapaak aeye başayan yaa, aynı amanda Sabeay Sev hakkında da bge vemeked Yaaın ddaına göe Sabeay Sev'nn amacı ay b dn kumakı, ancak kaçıp g me onucunda cemaa kendn beme b şekde yaı ka mşı, yne yaa şu eee cemaan yanıca Yahudeen ouşmadığını da yamakadı " aen km kıp, km mecu ve muev oan bu ae " ae daha oa Sabeaycı gupa akkında bge vemeked, öeke Sabeaycıaın kend aaaına evenmee kouu şenmeke dışa kapaı omaa eeşmeke ve cae konuuna Kaakaş e Kapancıaın ahekıkaı dda edeek Yakben de deve oydukaı bemeked Yaa ge, Tk opumuna kadnaın başı açık gemeenn de neden dönmeed2, ha ık ık Anadou eha bmed k bn Rume eane eşm emek edke ahkıık, dnk yanı m na mıya haeke eden Senk Dönmene mnhaıd" şekn dek deee de eedeye manı devenn çnde bu unduğu o koşuaın neen oaak Sabeaycıa gömeke d 3 Yaaa göe Sabeaycıa amaan ve Mmana çn ua oan dğe gnede yapıkaı dn ee de ahekıkan başka b anam de ememeked Ayca aen on bömnde de öenn ç ogananın emenme çn öe b ue oduğu da edmeked Rae buada amamanmaka eabe knc b kımınn oduğu bemşe de bu konuda kpaneede hehang b şekde kaydına a 2 Y s yu yc m Döm" k hsmk ck ü yck k km y y şk kk. 3 Gk k pm sk st ükk k ş s kma pms s smsu k öm h ök h m öü um Oy k mys Yh kmk sys h k öüms ükü m pm v ğ şmş ük y m üsüm k vuums c ök şk mk
amamr Bu ayaa açça grüce üzere üm aar herhagr ege veya aya gseremee eou a za amaa, raa r a açs yasmaar Saeaycar hçr mse verye ayamaa açça aeyhde oa u ayaa ar, r ep oara yaza ve ye Osmaca oa, u yaz ousuu e ee er r rsae e ye ay y Isau'a yaymaa Dmeer Haa a çamar. Gere u aya ve gerese c aya Osmaca'a La aese rasrpsyoar u a ar maaese yaamaya a saa a ad açamas semeye ço eer Dr R sme r Saeayc e ay araa yapmr, es a a u araa zreme serz Ayrca er r husu u maae 1991 seese Herzea'a Dr Ga Nass e paa, aca aha sora çe eeere yazar araa oarma zorua ar, aca szü geçe uzma yarmar var a a reeemez Dönelerin Hakikati a eser yazar oara Krc Aay' çücü Taur Baa Eme Sa ermeer 4 Yazar esere so zamaara Osma üese yaaa e uzaama ousuu ee aara aamaa, aha sora Dönelerin Hakikati a esere eere u oua eerern çamaar Bu eerer Dönele ouu rsaee yera aar e e ee a Bş k kmğ ks P ük Döneler ve Dönelk s 409 sfs 7 pt k
ş İ g hp Cmt üs k cğ t. Ök Kstk ttü shp tck s Osm Dömk k m h s k şm p c th m m mşt k tck Os m t k kmktk ök İsmc ct h k s kütücü k Dömk t mş B ms m kşm kş k mk t Top lsl Tarh Ns 1994t m Km s ştms s tck mk şt t Dömk km mş
aa vaanması biçimiddi v ou üid Emi inbaşı ı da bi Sabayı oduğu iimii uyadımaadı. Yaaa gö Sabay Svi iddia didiği ü bi ou i di dğişimmiş asin bi nu onu bu yoa sv mşi üsi sai oduğu am saysind başa isaaı da İsmiy gçmi onusunda şad mişi. oayısıya oa aş oa bu iddiaa ada mvi ağaı aşaması misai gibidi. Yaa Sabay Sviyi (i iaa Tüçdi adıya biimdi) bi müşidi ami oaa iddimdi. Kadı i oun miyini d Suan bia adi miş v disii i üvaı i a mişi. Ö yanda ona inaaa çid aia gin bi omuşu. Cumasi sabaa a aıa öü gmi Sabay Svi yi bm için dği ş g saa uu ma ma içidi... sd yaaa Mısıda g Kı onusuna d a aşı çıımaadı bu maai angi ıadan ouşuğuu am oaa biimdiği ii süümdi. 6 uada asıda sas oaa vuguanmaya çaışıa g ı iin amaa di aaaıda dii iddiasıdı. yıa Tü vii d yaımaya başamışı. a bunu daa ö yaımamasıın aa di maa hayaını dış usuaa ması sonuu bouaağı ousudu. Çüü maa Si i ouşuğu yıada maa üyi bibiiy ço sı iişi umuşadı niim bua ön oaa umiy adouda gi Tüin d di aaaında bi biii yaşamaaı gösmdi. Üsi yaşanıa bu maa a etyk ş yr tre see Yhuer hee r hrekett ükü ety ev ht yer e sk sk Yhuer r tr seker erte öümer ke emte empe etmş stk r rh erek r Buyruğu rk ee mş ve kese sk r s rğur e yer erek mümer rk örmüştür k y ertmeye r kt ety hrekete kt eer h sr eker yöreer erte kpr ku mrr Ntekm rkşr ruu e yer srr Şmr r u rer örek teşk etmekterer uk yr u kpr u eer rr yptkr tr şkere ğ mktr
49
yatının bireyler üzerindeki lumlu etkileri Mithat Paşanın kirleriyle desteklenmektedir endilerinden lmayan e ktü sz syleyen kişiye syleyebileekleri en ktü sz yabandir7, kaldı ki sadee taieleri hakkında ktü sz sylenmemesi için de Selnikli lduklarını gizledikleri belirtilmektedir Sabetayılar bugünün ürkiyesinde de Selnikli ldukları knusunu gizlemektedirler. Çünkü genel larak günümüzde giderek güçlenen radikal ismı tepkilerin by hede durumundadırlar Binbaşı Sadık kini bahis adı altında ilk risaledeki şu iddiaları yanıtlamaya çalışıyr: ddia edildiği gibi e maat içinde islm isimler hariinde isimler kullanılmamaktadır, ayrıa bu emaat üeleri dşında da tesettüre uygun lmayan şe killerde giyinenler lmuştur, siyasete karışanlar hemen hemen yksa da Şemsi Eendinin meşrutiyet ilnı nesinde ki nutukları da eleştirilmektedir. Burada belirtilmesi gereken bir nkta ar, Atatürkün ilk ğretmeni lan Nutukta yeralan e kendi üzerinde de nemli etkileri lan Şemsi Eendi aslında Sabetayı emaatin ileri gelen din adamlarından biriydi e plitik ksiynla da lmuştu, burada dikkat çekii lan nkta, Os manlı tarihi içinde geneikle hiçbir plitik nksiyn yüklenmeyen Sabetayıların meşrutiyet nesi kir hareketlerine akti larak katılmış lmalarıdır. akat yine Binbaşı nın belirttii gibi, meşrutiyet snra buhranlı dnemde Selik e diğer Bakan şehirleri kaybedimiş e bu emaatçi yapı da bylelikle bzulmuştur Anak bki de kaderin garip bir ilesi 9lara Yunanistanda Almanların yaptığı sykırımdan kurtulmuş lmalarıdır Saaycılar kn aralarına vya r Yahuyl konuşurlarkn s panyolcayı kullaırları Ba yaarın araşrmaları sırasına şh oluğu anlaıla r anıya gör 9lr r hasan aşhkm olan Saaycı r okor, Musv r mslkaşı l konuşurkn oaya r aşksının grms ürn No Yaan?" y s panyolca sormuş (k anlamı yaancı var mır v cvaın s (v) olması ürn konuşmasını ksmşr Yaan söcüğünün gr çk kullanılması ş u örnk açıkça ll olmakaır. 8 Şms Ennn kşlğ v önm hakkına Topll n lk saysıa yralan Aaürkün lk Öğrmn Şms En v Okulu" alı makaln yalanılalnr
5
Yazar belk de çalşmana knuyla lgiz çerelerden de de tek almak amayla la gerek k k Omanlı tplumunda ya şanan dnel tritenn zaylamaı knuuna yer ermektedir Ayra bir bölümde de yi br akern yetişme kşulları üzerinde durmakta böylelkle de tümüyle knudan uzaklaşmaktadr. Ay ra yne k larak knuyla lgl lgiiz şiirlere yer ermektedir. Uzun br aradan nra tekrar knuya dönerek bu emaatlerin yaptkarı e lk rialede eleştirien baz huularn (örneğin Mutafya Mut demelr gibi) alnda Rumelde yaşayan diğe Mülümanlarda da görüldüğünü belirtmektedr. akat burada çk öneml bir knuya değinerek .. Neruz Sultan Ruzu Hazir mum dernekler e dahi na mütenah ela lan deam eden deyimler k lmiyete dkunur br hetler yktur" ifdeiyle mum öndü adetne şaret etmekte, bunn atalarndan kendilerne kalan bi mira lduğunu öyleyerek böyle kökleşmş adetlern klaylıka değiştrlemeyeeğine tema etmkedir. Mum öndü larak adlandlan e çeşit kültürlerde kutlanan 2 1 Mart 22 Marta bağlayan geede Sabetaylar'ın grup ekin de yguandğı bir rtüele kaldklar knuu genellikle çk z layla üzeine düşülen bir meeledir bu knuyu daha nra etraa başka bir makalede nelemek amayla burada ele almyruz. Anak şua bir gerçekr ki Sabetay dua kitaplarnn öellikle bugün Irailde blunan nühalarında erbet ekin anaha dayandrlan ayetlerle detekendiğ bilinmektedir. k rialede yeralan diğer ddalara Binbaş Sadk'n yantlar şöyle deam edyr Sabetaylar'n amiilere gideninin ldukça az lduğunu kabul eden azar, amiide badet eden bir kişinin hareetlerin eleştirmenin yanlş lduğuna buradaki amimiyet 9 Buraa öü gçn Ham By Yakulr gruunun r önm c maat yöntlğn ulunmuş Slnk Bly Başkan olan kşr Buraa öllkl şart ln r nokta önm aryor, u makalnn yaarı aha önck çalışmalarına Sataycıları lm tarkaJr tkl oluğu uuuna alara ulunmuştu Öllkl Slnkt Balkanlara grk güçlnn Satay Snn çağaşı lmyttk karşılğı an Nya Mırnn krlrn tml alan 3 Dr Mlamlk harktn önml Sa taycı klnn ulunuğu lnmktr.
5
knusunda se sadee anr'nn belrley lableeğne şare emekedr Merhum Hamd Bey'n Sarz gb uzak yerlerden halar gererek Selnk'ek knaklarnda dn shbeler er eğ belrlmekedr Ayrıa yne şare edle öneml br der nka d dn rüellern kend emaaer çnden eşenlere de gerçekleşrdklerdr aka kuşkusuz yazarn belk de blmeyerek değnd e Sabeaylğn uran abbalay köken larak aldğnn br dell lan desn aynen alyruz "era e Zebur'un eyy Ben srael'den hç brnn emr lmadğ halde ahr emy ema ade müanesne mladın 1573 arhlernde lnya'dan udüs'ü ere gden ulemay museyeden ar brakmşr" Bu bölümde ölülern bağrsaklarn emzlenms knusunun a Ar nn br rensb lduğu belrlmekedr Aslnda yazar bzza bu sözler le Sabeaylğn Zhar' e ura'y esas alan br ahud arka larak kabul emekedr "Dönmeler" adya yaymlanan lk ka genel larak bu e maae yaknlğ lan br arandan yazlmşr e slm br bakş açsyla layla ele almakadr Kaa yeralan ddalr genel larak bu maa y gözlemleyen brnn kalemnden çkğ anlaşlmakadr aka hç kuşkusuz yazmza knu lan kn ka bzza bu eaae üye lan (muhemelen Ya kuble'de daha ayrnl arak bahsemes edenyle bu ru an lduğu düşünes hkm lakadr) br kş aranda yazlmşr Burada özellkle Sabeay Se'nn br sm azz gb göserlmes çabalar genellke 'benzebenzeme' rensbe bağl kalnmasna dayanmakadr aka özellkle ele almas gereken k öneml nka ar bunlardan br Sabeaylar' slm lumlarda yeralmaları k burada hemen belrelm Sabeay Se 'nn bzza kends de bu ylu benmsemş dğer de Ar'nn dn nksynlarnn benmsenmesdr Bu makalenn yazarn bzza gördüğü e br Sabeay alenn elde bulunan üç asrlk br kaynaka Sabeay Se\ 'ye na nanan br kş arandan erlen e zak ura 'nn blnmeyen renslern çeren br kaynaka ek çğu bugün ble blnmeyen 1 aın u öümünün rankryonu çn Pro D. ur rahman üük hocamıa mükkrrm mk r 5
abatk kuara at bgr yeramakadr Sabetayk abbatk br harekett ve ura eküü yarm kaa de m tamamamadr Bu yüzde u tam aamya aabmek ç ura abbaaa hkm mak gerekmekted
Saetaycılık ve Masonluk
asnluğun kaa dayal gl ögüle çnde a b una kendsnden en çk sö edlen lduğunu belmek e alde nun değe ve önmn abamak laak göüleme. O kada k belk de çb ögüe nasp lamayaak b kade va d em dğuda ve em de bada el lmu, pek çk ülkede syas pumsal ve eknmk laylaan sumlu ulmuu! lndğ gb masnluk kökenn esk medenyeleen ve öellkle de Oadğunun kadm külülendn alm else b aeke. Ana pensb çb aym göemeksn üyele aanda dünya kadelğn sağlamak Faka e nana açk lmas sebes düünele deseklemes ve çb ek aym göeemes nedenleyle de öellkle ek sesl külüle andan dlam ve adea a edlm Nekm Tük mleçlğnn de çk uun b süe masnlk le uğamas ve bunu b elke laak lglamasnn ml neden bundan kay nalanmakad Ondkuuu yüylda Osmanl ülkesn eks alna alan mllyeç ve ögülükçü akmlala beabe bal kavamlan ü h ük k p h B kk kş C Rf h Y p ök k ö 2 B kk I Z . Y U B C Dö h p Eü 99 ı k ş 5
imparatrluk içide agaşmş duğuu grmekteyiz akat bu karamar tartşabimesi herşede ee buar karayabieek bigi seiesidek isaar arğ ie mümkü aakt Bu da her açda deeti frk kütüreri büyeside tpaa e etik a dşamaaağ ket erkeeride eiikçi kireri eşermesie açaakt Üsteik besie bir sias merkezi bask bir deet etimii tritesii gi derek azadğ bir ktada mas çk daha zgürükçü bir yap arlğ da beraberide getireekti şte arda imparatrluğu bata aça peeresi durumuda gzüke Seik şehrii hem başkette uzak mas hem büeside çk sada etik usuru bardryr mas suuda çk emi bir siyas rü üsemesi beki de kaçmaz bir zruuuk arak u rtaa çkarmştr Osma siasasda bu arda rtaa çka e geeekte imparatruğu kaderii etkeeek a üç emi rgütü ki buar msuk ttihat e erakki ie tarikaterdir de merkez üserii Seik mas dğa bir suç ark karşamadr Seiki bu frk kumua bir de merkezi ket üzeride yteri deetim kuramamas ekeie yaşaa ayar butu bizeri şaşrtmamaktadr et hak uştura bugarar Yahudier Müsümaar e bugüe kadar her zama rsme arlkar gizee Sabetaar kedi araarda birtakm birikteiklr uşturmuşard Miietçi akmar giderek ya dğ demerde Yahudier e Sabetaar adeta suda çkmş bağa müşerdir Çükü gee arak Osma siasa hayatda bu usurlar diğer etik gruparda fr arak her zama buruazii temsiisi arak tiar egemeik peşide muar e daima iç siyas çekişmeerde uzak kamşardr. akat Abdühmid etimie karş giderek güçee e miiyetçi karaktere ship akmar bu tpuukar üzeride d etki mas kaçmazd u demde Sikte kurua siyas rgaizasarda masuğu ze br ehemmieti arr Ordu e tarikateri aksie Müsüma maaar da ra hatka kabu edidği mas aar beki de Osma tp umar demkraik e zgür bir atmseri aşaabieker tek kurum ark karşma çkmakad Sabetr hudik e Müsümak içide tamame 55
kenine özgü inse karakeri bir hareke ouğunan her zaman ve hr şekie her iki opuuk aranan a ışanmışı. 19. y a geiniğine Sabeaycı eoriye bağı ü cemaain var ığı biinmekeir rakaşar, pancıar ve Yakubier. er ü cemaae e Sabeay Seinin raika kireri ekin omaka ise e bu yıara arık gener arasına inse basıarın ekisiz ka ığı görümeker. O kaar ki, branice hemen hemen kay bomuş, İspanyoca ise gierk yerni ürkeye bırakmaya baş amış3 Bununa beraber yine e ış eviiker yapıamaığı iin cemaa üyeeri kan bağı oarak her zaman Yahui karakereini muhaza emekeyer V. Muraın mason oması neeniye aha başangıa Ab ühami bu eşkaa karşı soğuk yakaşmakay 1908 Ihine ek geen öneme beiri rkaer, İha ve erakki ie ma sonarın eyemeri ouka ekiy. Sabeaycıarın masonuğa insap emeeri Senike kuruan ocaara omuşur Seni keni 20. yyın başarına geiniğine evkaae yükü bir mason faiyene konu omuşur. Mason ocaar kon soosukar aranan korunmaarı sayesine e Osmanı ay ınarın özgürükü harekeeri iin korunma yeri u rumunayıar ken sosya yapısı ibariye masonuğun yereşmesi iin her oanağa sahipi Yüzyıın başına Senike saece İayan Gran Orienine bağı Makeonya sora Loası mevcuen 1904e Verias 1906a Labor e Lux, 1907e Phiippos ve Persevencia o caarnın kuruuğunu görmekeyiz. Verias ocasının 1904eki üm üyeeri e Museviy. Bu urum asınqa bize Saaycıara A Br Du Dns Anaa, opumsa a Haran 1, Say: 6 Saayıık Osmanı ssm, opumsa ar, Ekm 1, Sayı 0. Pau Dumon, Gran Orn ranc arşn Osmanı İm paraoruğu XIX y Oası Dünya Saaşına akn Dönm İsanua ransı Oyansına Bağı ason Locaa Ç: Dr R ns mar Snan ay. No:, sanu 18, s. 7071 6 Dumon, ag., s 7071. Dumon, ag s. 7273. Dumon, ag, s 74.
56
şunu gösermekeir Osmanlı siyas hayaında meydana gelen m alkanılarda Museviler arasız kalarak devle iin bir sorun yarmamışlardır Faka özellikle 98 Meşruiye ön cesindeki oorier idarenin varlığı ve meşruiye sonrasındaki İ iha ve Terakki yöneiminin yol aığı bunalımlar gerek Mu seileri ve gerekse aynı sosyoklrel özelliklere sahip olan Sabeaycıları bir akım enakuzlarla karşı karşıya bırakmakaydı Bu cemaalerin yeleri özellikle birka yabncı lisan ko nuşabilmelrinin de ekisiyle car ilişkiler kurduklar Avrupa l kelerindeki gelişmişlik ve oplumsal frklılaşmayı görekey diler ve her yönyle doğunun yzlerce yıllık sefle ve embellik dolu yaşanısının da sonua bir öknye yol aacağının da bilincindeyiler Bu nedenlerden dolayıdr ki Sabeaycı ve Ya hui aydınlarnın localarda yer alması bir kuruluş mii ara mk olarak elakki eilebilir Bu alışa hazırlanırken ağırlıklı olarak Paul Dumonun Fransızca olarak kaleme alığı bir alışmasından fy alanılmışr kiapa orada genel olarak mason localarının Trk yeleri konusundaki bazı bilgilerin belki bilerek ve belki de bilmeyerek arpıldığı kanaandeyim. Örneğin Verias Locasına ilişkin yer alan bir ifdede yazar ..Verias Locasının Mslma yelerinden en dikka ekeni Selnikin ileri gelen oliika yzaarından Fazlı Necip kenin en iyi Trke gazeesi olan Yei Asırın kurucusuydu 98 İhlli srasında İiha ve Terakki komiei arandan Selnikeki eylmleri ve pro pagandayı yönemekle görevlenirileceki şeklindeki bilgileri okura sunmakadır Burada hemen belirmeke yda var Fazlı Nep aslında Sabeaycıların Yakubiler koluna mensup bir ai leden gelmekeydi a bu konuyla ilgili olarak idialarımızı 9 Dumon, a.g.e, s. 7 1 u esern çevrmen ve kens e yüksek erecl br mason olan Dr f İnsel, ölümünen br süre evvel yapğmız karşılıkl gö rüşmee, yaarın Sabeaycıların masonlukla lgsn belren gö rşlern sanıyorum bunlar brkaç cümleen barer çe vrmeğn söylemşr Sabeaycı üyelernn çokluğunan olsa gerek hem ransız ve hem e İskoç Obeyansına bağl localara knuyla lgl konuşma alepler hep engellenmşr 1 1 a.ge. s 78
57
destekeyecek b ktap da daha sna geen kuşakaca kee anşt; zaten dkkate nceendğnde de göüecekt k Senkte o öe asn caa ve takatede etk an ük ve Müsüan kk aydnan peçğu Sabetaycd3 asnda bunu a na kaşaak geeky çünkü Sa betayca 20. yyn başana gendğnde dn kuuan g eek otaan kadşad ve o döneede de Yahudk dnne ge döne azuann kabu edees netcesnde neeeyse atest b hayat yaşaaktaya çb ane da yanaka kaayan bu nsanan bu yaa ve köken aak da nan soyandan geen dğe kuşakan yeenn Sabetayc köken oaa b asant değd Ntek bugün be ü ve bu Edş Mason Lcasnn Gand Candö (ya da ükçe kaşğ e ak Büyük A) nn de yne apaa kuna ensup b aeden ges de şaştc aa Duntun Vetasa şkn sunduğu de bge aasnda 98 başna cann onbeş Müsüan üye buunuydu sav da baz geçesz kaaktad Çünkü buada s veen Osan A Fak Nüzhet (daha sna bakank da yapacakt) aat sıa! Faz Necp ve Mehet Sevet Beye bz tespt edebdğz Sabetayc köken üyeen adece en tannanad Yanz buada dkkat edecek b kta daha va Sa etayca gene aak kend aaanda üç fk at guba bö nüşe ve gup üyee kesnke bbeye tbatta bu unaaya çaşad Fakat aaştaaz bze göstey k asnk hang guba dah uasa suna ögütün e hede an kadeğ badek he knda stsnasz ak aşaaktyda 2 Ye Sek ılı (Tkme Pk ı eed le oyğ ye mlee olk çmş b le köke ko dd ot mş k d yl l ç Tom T H yym Sbetyı e t ç Soyğ le d klede ylılbl 1 Dmo e
Sonç ork şn bereyebrz prtoğn rtk her kesn kend bşnn çresne bks yon grdğ br dö nende o zn kdr heen heen hçbr cdd potk h rekette bnş Sbetc ydnr çn sonk sosyeş tker br örgüttü Üstek gerek tüüye etksn ytren dn se krrn br ternt ork b ceet onrn nev şkrnn gderesnde de öne br roe hpt
59
Ço Mea Edilen Bi aeac Rieli: Mm öndü
abeaycılıla ilgili yapılan bilimsel araşırmaların en ci
olanlarına ai sansasyonel bir merala incelenmeye çalışılan ve gene lara mum sönü" olara abir eil in rüelin insel anlamı ve gelişim süreci genellile bir sır olara üm gruplarca muaa eilmişir Sabeaycılığı inceleyen yaarlar çoğunlula Sabeay Sevi ve onun üşüncelerini ele almaansa bu apalı alan onuyu ir elemen büyü ev almışlarır. Bu yaı, enisi e Sa beaycı öenli bir aileen gelen ve olabiliince il el ay nalaran u aına bilgi einmeye çlışan bir arihçi aranan arası bir göle irelenme amacıyla aleme alın mıı Sbeay Senin in prensipleri inceleniğine açı olara görüür i, onsei emir, aslına Tora a blirilen uralların iasora yaşamına ilişkin pra uygulamalara geniş olara ele alınmasıır. Ayrıca yine abalisi mesi ri e bu meine rmüle eilmeeir. Faa bu menin i uşusu en ço arıılan bülüm Pro Küçüün Galaneen naleere er cüme eği seiinci emir olan " Zina emeyecesin " pren sibiir Sabeay Sevinin Ülgne sürgüneen ayınbiraeri Yaov Qerio analı ile Selniei cemaae emirlerini yol laığını bilmeeyi. Nieim onun ayboluşu sonrasına Qe or, Moşy Sna' da nn bş ktaba gn oarak rln adr. 2 Abdrraman üçük Dör v Dölik Trihi 3434
rionun cemaan başna geçmesi e bu neenleir Her ne kaar o sralara yaşanan olaylar konusuna eimize kamş arih belgeler yoksa a genel oaak cemaalere anlaan e kulakan kulağa gelen söylemleren o günkü şarlar konusuna bigi sahibi omakayz.3 Buna göre Sei kenisine bağl iki yüz ailelik cemaain aralarna p Tanah a anlalğ şekiyle bir lik e beraberik içine aşamasn isemekeyi Bu neenler ki Selnike ümüye içe kapank bir komüna haya oluşmuşu Faka bir süre sonra cemaa içine rk in yorumlarn oraya çkmasna parae olarak bölünmeer başgöseri e sonuça a onsekzinci yüza üç rkl grup oluşu (Kapancar Yakubier e Karakaşlar). Bu oay sonucuna a Sabeayc eorie gene oarak grupar arasna rllkar yaşanğ görümekeir. O kaar ki ör neğin Kapancar Karakaş grubu üyeleri içn onyolu iesini kulanrar buraa urguanmak isenen insel prailerinin on eğişk inen ekieniğiir. Her grup bir iğerinin yap larn eeşirmiş zamana gruplar arasna çok erin rlar oraya çkmşr. Sbeayc cemaaer içine Seinin prensiplerine en sak grup Kapanclar olmuşur. Zira Seinin kabouşu sonrasna meyana geen ayrlmalarn her biri gene olarak mesihin ha liesinin espii kagaarnan kaynaklanmşr. Yakubilere göre Qerio mesihin uiyeine sahipi e pk onun gibi ec haine ulşğna a bir akm haberer almakay. Karakaşar ayn şey Osman Baba için iia ekerine buna eli oarak Ba ruya nn Sinin ölümünen am okuz ay sonra oğmasn gösermekeyiler. Bukagalar o kaar büyümüşür ki köken oarak hepi Yahui külürünün bir parças omaarna karşlk bir süre sonra aralarna erin in arşmlar oraya çkmş. Sabaycıar 191 yangını sırasında çk önm dns bgrn kaybr B yüdn pk çk g bg sadc kakan kağa akarıan söyncrdn kaynakanmakadır Faka sn yı çn d ök apancıar grbna a baı ar, rndk d kümanarın br kısmını sra' yamışardır v böyk d br kısım dn ayarın kökn raya knabmşr
6
Svnn nse öğretis gene arak abbaann asakğa karş an prensiperine ayanaktay ntek Yahuiğn Ortdks kananca beirenen brtak kuraarn ğu asna Taua ayanaktar Bu neen e geneke Tanah şnaki kaynakar reen ceaaterce e beniseneekteir Sabetaycarsa TraTau künün ta ar şsnayar ve bbaasz br Tra aayacağn ife eiyrar ve unu yaparken e sürek arak sayar e harer arasaki bağaran araranyrar, ancak bu a ğu kez pek k rk krn rtaya asna y aaktay Gene a rak in tüeere (bugün ee buunan ktapan ispatağ üzere) ksk Yahu uaar benisenekteyi ncak sn bö üe Daviin ezura unaktay ve bununa ig ya zan ahere de başvuruaktay Tabi esih kensne e uaar kaktayar Fakat zaana inse knuarak serbester kaşer ve trefnn karasna kaar var ve ta bu sraara a ka baistk z kirer benseyen kşierce baz cnse işki öz gürüker günee getr Cnse özgürük knusu asna Traa aaya antk tenakuzara u br eseeir r neğn pygaber Lutun kzaya işki kuras eseesi ta aen ruara y aan bir eseer ve sun evann br zrunuuğu arak ee an uştu Ayn şekde Daviin evi br kana şki kuras ve nn bir cuk sa hb asnn şeratn erettğ be Tanr taranan cezaanraas a yne n aaarnn frk bakşarna aştr Bunun ğa br snucu ark a baz Sabetyc n aarnn Lut örneğnen harekete ensest şkiy eşru kabu en kararar verkerini bekteyiz, ancak bu knua Sabety Sevinn yaz br e ağ biinekteir Sn y Iun rylr örnk olrk gösrllr. Dn kurllr gör lrlnn mklr.
6 Soyunun dmı çn Lu'un ılrı lryl lşk kurmuşlrdı 7 orh, 2 Smul, I: /2'd u onu nlılmkdır 8 Iu konud Grshom Scholm'n kynklrı olduç dk ç kdr.
!arda Senn hayatını anlatan bazı eserlerde, bu konuyu bz zat kensnn teşk ettğ ddaları olmuşsa da bu da tümüyle spat edlememştr Br teorye gre bazı Müslümanların Ne rz olarak kutladıkları e pek çok dn grup tarandan da kutsal kabul elen 2 1 Mart gees Sabetayılar çn br bayram olarak grülmekte e br tren yapılmaktadır Bazı kaynaklar bu trede o güne kadar kuzu yenmedğn eyemek sonrasında e değştrme şeklnde dn br merasm yapıldığını ddia etmekte drle. Anak tüm bu dalar yazılı kaynaklara dayanmamakta dır Brkaç yıl nesnde bu konuda yapğım br aştırmada, szkonusu edlen bayramın kutlandığı br emaat üyes taranan kabul edlmşt. Bu kş kendsnn bzzat şaht olduğu şeklde bu merasmn yapılışını anlatırken şunları sylemşt. Bu tarhte her alenn ekek olan resler toplanmakta khal adını erdkler dn br merkezde br kuzuyu okumaktadırlar Hoa eya Ogan adı erlen dn nderlen merasm sonrasında bu kuzudan parçalar kestğ e bu parçaların her aleye ağılığı blnmektedr akat dkkat edlmeldr k, burada kaınla yer almamaktadırlar nsel br rtüel de yapılmamışr. Aak dğer emaat üyeleri gzleryle grmedkler halde ale büyüklenden, bu şekldeki dn br merasmn yrmn yüzyılın başlarna kadar yaıldığını duyduklarını, anak daha sonra Ka panılar grubuna bu hadsenn o zamank emaat ler ge lenlernden olan tüar Ata Eend le Hall Al Eendler ta ranan kaldırıldığını belrtmektedrler ab bu konu taamen belgelnememşr. Mum sndü rtüelnn tüm Sabetayı gruplara uygulandığına dar elde hçbr kanıt yotur e bunun gerçekl de tartışma konusudur Anak Sabeyılığı sürekl olarak zararlı gren düşüneler tarandan bu konu her zaman stsmar dlerek dlendğ gb ele alınmıştır Bu da emaat üyelernn daha d çe kapanmalarına neden olmuştur
9 Se doktoru oduğu dda edle Yşu Karilou byogra ola zm Ç Dedkolar" (İtabu 1994, ep Ya yarı) adı eerde bu ddalara yer erlektedr
63
Gönül arzu eer k Sabeayılığı ele alan araşırmaılar sal nsel bağnazlıkla onuya yaklaşmasaları ve spekülasyon ko nusu olaak aları a gerçek gb gösermeseler Fak maalese bu konua hçbr araşırma yapılmaan amaen uygusal br ışlamaan hareke elerek blmsellken uzak so nuçlara ulaşılmışır. Gerek Tanah'a ve gerekse ğer bazı oğu menlerne nsel çerikl öyküleren harekeJe brakım ahl sonuçların çıkarılmas geleneğ pek çok nanç ve elsee ssemne gö rülmeker Yapılması gereken böylesne lgnç aların ge çekğn aramak bunarın lse kökenlerne nmekr. Yoks olaya pornograk br gözlükle yaklaşmak sonuça blmsel v nesnel sonuçlara ulaşılmasına yol açmayaakır
1 Öeğ eı üü ese esede de bu şekde öküe d
aeaca
�aba
e il a oğma zereye ala caaral ile e oğumu arasa eçe o sree e isie sora ele uala ar alayamağ br il aiaa yaara yal a özyalaryla uas a mamlağa ç yzyll o izl e aı iac esiyle br lie soa ereceğ nyoru Beli e a saalere ay e br baa bölme her sabah oluğu ibi o sabah a eiz earıa aah elmesi için bezer bir uay ouyan bir baa a a esyle ay uyula paylağa aberar ble eğil. Bu yaz bu ar Tryee yo ol maa ola bir araı son emslclerii ys zerne u ulmuur. Anlala herey bizza yazar yaaklarına e özlemlerie ayamaar Zaman zama alalacaarn ina lazlğn e anysa bu olaylar aayanlarr içbr ia leszn e hç mse ee almasz saece aı br olay beleler e alar yarm}la aylalmaya ça llmaar Bu maale hazrlanmas içn •yarmlara buluna baa o Selçu Erez olma zere Dr Ga Nassye Moe Gros ana İsral Be Zi Esis yeililerie ararmalarmz srasna simlenin açlanmasn isemeye e u a hayaa omaya Sabeayclara eer eme iserim Eiler saece yaağ yzyla eğl bu bile Tr iye e Rusyaya Yemenen Cezayire Frasaan ABD ye aar pe ço lee eam een br hareei urucusu oa Sabeay Se 1626 ylna zmre ccar br alen ço cuğu olara oğu 5
e eyenn ksne Sety'n cette e dn kon ş ocğ h o çok kçk yşyken n şmş Bnn zene önemn n hhmnn es msn k ve v Eskp ve Rv A onn k hoc o Onsekz yşn kens hhm oğn oh ve m zene okç c eğm ömş nyo Fkt enç Sety ksk Sef öğetenn ksne mşk kony yknk ymkty Bn k temsce eek yok on fkt onn önemne çok evçt on öğey : K K, ksc, Yhd msszmnn vct ğ, ş ve son e omyn öğee tn B tkm mstk ştm ynğ (pk K) sn k ktn yomnmsn (teok K) yn See h oh (İhtşmn Kt) ve See h Yetzh (Ytş Kt) oh'n yom tn oh spny ktnn önem smes ok oy çkmş oh' eçen ve n hene sys eğee veeek o'y yen nm ykemeye çşn nse şnce ksk öğeten fk ok yen tkm ke oty çkmşt Ksk şnce s n çğn 16 yzy ft't şmş zk ve öence oh' yen mn vemeke km, yn z mn ek e Sety Sev heken hzyck en öem enğ ee Ktc Mşh kn Genç Sety'n yşğ önem sys çn yk so nn oğ y smktyd Doğ Avp ve Rsy' yşnn omszkn som ttn Yhe tee hne ömş, sğ kn se yşk! topkn şn smşt Bnm kok o ve heşeyn ötesne tenken hkm sğ önem yşmkty Yhe m n ve ok K'nn s y knk yomnn ypm, tk ktcnn emesnn ykn oğn şkn nnç ks see ft'tn şyk tm Yh topkn ynsmş 492'ye ek 1 Özellikle 164849d yşnn ve Polony emtlerinin yo
kolmsın yolçn hmlenk ktlm Yhdiler zerinde byk kork yrtmış
Enülüs uygarlğna özgürce yaşayan ve belk e Yahui i ninin en önemli yarmc kaynaklarnn yaralmasna rol oynayan era külürü üyeleri, şimi bu birikmlerini engiziyon cehenneminen kenilerini kuraran Osmanllar'n p raklarna eğerlenirmekeyiler O öneme İzmir sa önemli bir külür merkezi eğli, ayn zamana Yeşiar (Talmu Koleleri ve yekn hahamlar sayesine e ci ir insel merkez konumunay Işe b in orama yeişen, anr vergisi yeenekleri sayesine kısa süree bir oore olan abeay evinin önemli nksiyonlar üsenmesi kaçnlmaz bir zorunluluku, kaer sank ona bir görv yüklemiş ve olaylr çoğu kez insanlarn heyecanlar ve melankolik arzular alna onun isekleri şna gelişmiş abeay evi, alığ ci in eğim ve yeenekler sayeine henüz onsekz yaşanayken haham olmuşu abbala'ya olan ilgisiyle beraber sürekli zorlu ve aclarla olu n bir haya sür ürmekey Çoğu kez aha sonra bilim aamlarnca ruh hezeyanlar olarak anmlanan vec halleri içine girmeke,3 Zohar okuyarak yeni yorumlar yapmaka ve Tanr ile büünleşmeye ça lşmakay Bu hale ruhiye içine sürekli olarak naşlarnın 2 Set Senn dh şdığı dönemde e nsnl sınd e
snele ntılmktı nglteede, İskoç shlene uzk denzeden geme lonun nş, u donnmnın ekenleinn pekten lduğu, müettetının İne konuştuğu e klının üzende İsln Onk Kes" kemeenn zıı uunduğu şeklnde e ln e Glnte nk letmekted duhmn çük, " Dönmee e Dönmelk h, s 240) Set Senn tüm mstk kşen şdğı şekde sık sık ed hne eek nom dışı dnışl göstediğ nmekted Mstk kşle genelkle dıkı toplumd çok sgı gömüş d de dmgsını emşled Hluk geçekten msk şuu ul şn kşnn değşk uh hlle göstmesnn delik ok gö ülemeeeğ konusund Pem Sf e Heni Seouonun ese ende uzun nelemee e lmktdı Mstk kşnn temel hede lh lık le tüneşmek e onun çnde komk. Se de Re uşmk çn Zohı e Yhud dn tüelen kullnmktdı Bu konud Po. Cd Sunın ktpın şuull.
Osmanı esi ışıa yaşaıar zırap haya şmee ve buna bir are bumayı amaamaay. Öe yana Zfa uria ie oğa Mesihi abbaizm ri Yahui biginer arasına srei oara mesihin ve ou gereceği Kuruuş Çağının zamanıı hesapanması aşmaarın a hızanrmış ı. Gee an 1648 yıına beeen urarıcnı geeceği şe ineyi. 1648e Sabeay Sevi bbaan misi yorumarına a yanan ve Torahın aca ou yaa iceeyenerce gö rebiece oan yz insaara aarmaya arar veri. Ya pıan maemase hesapara göre oğum yı mesihi nyaya geiği yıı. Sabeay beenen mesihi enisi ouğunu şyoru. Yahuieri öeren uraraca ve onarı Fiisi' e vaae ie opraara görece işini eii o uğua nanıyoru. Ayı öneme Osman esine e siyas aanıar başgösermeeyi. Keini Mehi in ee baz Msma ervişer sma oorieerice o ağır şeie czaaırma ayı. Osmanı oruarnı ar ara aıar yenigier ve i isyanar naou a yaşana argaşaya bireşice saece Yahuier ği Msman ve risya opuuar iine so runar aşgösermişi. O aar i Msma ve ırisiyaar a bir urarcı beemeye başamışarı. Tm bu meanoi ve bunamı orm iie Sabeay Sevinin mesiiğii in emesi varoan bir buaımı uamı. oğu ez iia eiiği gibi bir bunaım yaramamış ohara göre mesih geiğine Yahuier ou aımayacakar ve ona inanmayacakarı Üsei urarıcı Rab yei uraar a gereceği i orahı raarı ih eiece herşey pı Moşei Sna'a b'e buuşuğu gne ouğu gibi oaca. en aha sonraarı Sabeay'ın aah kr alında Torah'ta hç yer almaz. Tanah'ta bu konuda
yalanlr odukça kapal eklde fde edlmtir. Ancak baı bö lümlerde kurtarıcı olarak peygamberlern tanımlandığı gö rülmekteyd. 1 Samuel 269.) Dolayııya Lura Kbbaaı nda yer aln urtarıcı Maah olguunun Tanah le deteklenme daha ok youmaa dayalıdr.
yapma tediğ Moşe'nn tp Mdan ra avmn çardğ gb Oman topraarndan Yahuder çarara Davd'n rağn onara beraber urmat Sevnn mehğn n randa yapar da zaten abden haber aan urtarc edaya Torah'n uraarn hae dayanmatayd. Ntem 1648'de mehğn Izmrde n ettğnde de yaptar Torah'da yaaanan uraar he dayanyordu, Tanrnn ağza anma yaa oan dört har mn teuz etme gb.. Art meh gemşt ve yen uraar nanara atarmayd Burada özü eden uraa anda bba öğretde yer aan ve anca aydnğa uaşmş nanarn görebeceğ ve abbn gerçe Torahnn uraaryd Kurtarcnn görev bu Trah ' yan Atzut Torh 'n nanara açamat (Sabetaycar, daha onra da açanacağ üzere, Torah'n böümden ouştuğuna nanra Bereşt Tora Mua'ya Snada veren ve heren ouyara anayabeeğ br Torah'r Atzut ya da Yüeş Torah' e adece meh'n anayabeceğ ve nanara anatacağ br Torah 'tr ve Bereşt Tora nn gz anamar üzerne urumutur.) Mehn end cemaat tarandan dşanacağn ben Iza Syveyra ona nanan mürt oacar. rt meh dönem başamştr, nanar onun et randadrar, anca tab bu durumun arşnda yer aaca şer meh vcmdan oun aan ve dn otortey tem eden pot br çzgde yşayan dn adamardr Gerçeer ve meh Kurtuuş onarn dn otorteern zayatmaa amayaca, ayn zamanda da nanara anatar ve teeerne adar dn bgern de bzzat Maşah tarandan nanara vermene yo açacar Ntem dğer ahte mehern ane meh Sabetay Sev'nn irerye düşüne bağamda hçbr şede mücadee edemeye abbanutar onun bg ve zena arş geemyorard Ayn yarda Oman üende m çevreerde de benzer oayar görümetedr. Nyaz Mr adnda br dervş ayn şede Mehd oduğunu da edecetr. Tp Sabetay Sevnn 6 Toh Moş Rby Sd Rb td dl bş k tpt olşmktdı çıkld olş m tml'l bb hp bd Th dı lmktd.
69
yapığı gb yen br aım yorumara maemase br aım hesapamaaran yararanara, İsmye üzeerne yen ezer geşrece ve Osmanı n ooreernn ser eperye ar şıaşaar. Mısr sürgüne yoanaca, e ouğuna na nıığınan öürümeyece, anca rer aıaması ya saanacaır. 6505 e aham Abraham Yan e anışn Sabeay Sev ye beenen urarıcının ens ouğuna ar br bege veecer. Sabeay Sevnn bu sıraara İsm asavvı Mısr e e görüşüğ bazı aynaar aranan be rmeer, ayrıca araarına a usa mener husuna arışmaar ouğu ve hat günerce Sevnn Mısr eesne aığı yazımaaır. Nm bu ayı anıayaca ğer br pucu a 9. yüzyıa Osmanı syas yaşamına önem roer üsenece oan Meam araının bu ara ern Mısrye ayanırmaaıryeenn pe oğunun Sabeaycı aran ouşmuş omasıır Sabeay Sev, 645e Sene snagoga yapığı br o nuşmaa anarı Tevaya ağıraca ve onara ua ouacaır Bu üm usa eğeren yııması anamınaır abu bunun arına yaan neen Tanah a geen Ruh aı bö üme an peygamberr. Ayrıca yne Tanaha amer, Bab 44 yer aan Ve o vae Lappoun ası Debora İsraee hümeoru esr, görüüyor Sev üm ü cünü ve nse rern asına Torah ve Tanaan a mayı, habu hahamar ve nse oore oğu ez saece ıar ve po hareeernen oayı pe o noayı ö zarı emeey. 66, mesh Tannın başenne ... Kuüs onun urmyı amaaığ mesh İsran başenr Far ama nanı Kuüs Yahuer mesh emscer oara seeceerr. Bu sıraa Po onyaa öü şöhreye anınan Sara sm br aının rü yasına mesh e eveneceğn görüğünü söyeğ uaan uağa oaşmaaır Bu aın asına aesnn öürümes Bu kou geel olk blbki Gölpıl Mai Maiik isimli eseie fllbili.
70
sonrasına bir mezarlıka olaşırken bulunmuş bir kaınır, uzun süre rahibe olarak yaşamaya zorlanmışsa a aha sonra ka çarak Osmanlı ülkesine gelmişir Mesih amoser içine Sa beay Sevi kaınla evlenir, yine anaha oşeanın bir fhişeyle evlenmesi örnek alınmışır 664 yılı Sevinin hayanaki en önmli önemir, kur uluşa iki yıl kala Gazeli eolog ve in alimi Naan Levi ile a nacakır, ıpkı anaha 2 Samuele anlaılığı üzere ral Dvi Peygamberi Naana kavuşmuşur Naan Sabeayın me sihliğini kenisine müelemeker, herşy kusal menlere yılğı şekile gelişmekeir, arık Yakininin birkaç yıl evvel Sviye veriği Sabeaycılığın kusal meni olan bu kiapa ye ralan bilgiler eker eker gerçekleşmekeir 665e mesih yenien ilk oğuğu opraklaraır İzmir ahuiler onun Filisineki ününen aberar olmuşlarır Pek çok şey anlaılmaka mesih gören insanlar melankolik ve ac olu bir amosere mesih heyecanın oruğa ulaşmasıyla oğru yanlış pek çok esaneler yaralmakaır ahamların, öl rmeleri için Sevinin üzerine gönerikleri kişiler e, onun nuşmaları ve kişiliği karşısına ekisiz almışlar, şiele gel ikleri hale mesih kuree eslim olmuşarır Yapılacak hiçbir y yokur, arık ok yayan çıkmışır, alnızca Sefra ün yasına eğil büyük kaliam ve sıkınlrın yaşanığı Aşkenaz ünyasına a mesih havanın ağıığı uruluş ümiiyle olu olan insanların akın akın herşeylerin saarak Osmanlı op raklarına gelmesine yolaçmışı nsanlr önüne geçilemeyecek çılgınlık ve kenini bilmez uygular içeirler. er yer me sihin esaneleyle oluur, anaha alaılığı gibi bir ölüyü irilmesi, inananlar üzerine muazzam ekiler yaramışır, arık herşey ma herşey anrısal ışığın yol göserciliğineir . Yahui in oorieleri mesihe karşı eleilmek şöyle ursun, sinagoglara onun aına ualar okunmasına ahi engel ola mamakaırlar, çılgın ve aea beş bin yıllık baskılaran bunalan ikinci apınağın yıkılışı sonrasınaki en önemli in heyecanı ya kalayan kileler harekelerinin sonuçlarınan habersiz ualar 8 Th 2 Krllr 4/3238. lümlr 7
okumaka, kedlere ezyeler emeke, blszce br yaşam sürdürmekedrler. Ark ek br are kalmşır Sev'y orada kaldrablmek sarayda ve Osmal oorelerde yardm semek O zamaa dek Yahud mlle de saraya karş hbr programl başkaldr yaşamadğ daha başladğ lk ada bare yaşaa olaylar hüküme arada kkae ble al mamakayd. Acak şmd özellkle İzmrl hahamlar arada cd şeklde hbarlar vard ve bulara karş da kaysz ka lamazd, 666'da Sabeay Sev ve maye Osmal baş ee doğru gelmekeydler, acak Sev' de buluduğu em durdurularak mesh uuklaacakr Bu durum ha amlar zaeğ gb aalar yldracağa daha da br leşrecekr, ükü Zohar'da belrldğ gb mesh bzza ked mlle arada amamş, Romallar Yahudlere uy uladğ basklar gb Osmallar' baksa uğramş, üselk de hapsedlmşr. Çlglk had sahadadr Sev' yar glaacağ güe dek hapseldğ Çaakkaledek Aydos Kales adea zyare aka uğramş, yekller lakay avrları me she korkulduğu ac kuvveledrmekeyi, üselk kaleye gerldğ arh e garp br raslaı Pesah' a dek gelmş ve bu da üm lglklar daha da alevledrmekeydi, İsrael ' As la Davd Be Sabeay Sev ark öü alamaz br oramda mürler kabul edyor, olara d vaazlar ve saaler süre Zohar srlar veriyor İşe am o srad ked mesh l ede br başka kş oraya k, Nehemya Kohe adl br kasaba ha ham bu Zohar üsad öüe geld ve saaler süre mü akaşalar başlad, blg, elsee karşsda sadece karlara ve huraelere dayaa br yar cahl başars e olablrd Haham Kohe derhal saraya g, l değşrerek Sabeay Sev'y hbar e Buu yapmasdak ek ede se v' mesh d değşreceğ söylemesdr Nekm Sev'ye a alar daha sora msh sula kaşsa kmada evvel Tar le kouşuğuu ve Tarya Yahud mlle kurarablmek d değşrmes gerekğ fde eğ bldrmşlerr 16 9 Sbety Senn sözlen Sholem'den Etğl Dzdğ rhmzde Gzl Cepheler dl ktbınd nketmekted (s.228 Ben spe dele mhett . (Toh 1 1985
7
Eylül 666'da mesh dvana çkarlmştr, kendsne Müslüman olmas gerektğ, aks takdrde öldürüleceğ söylenmşr. Bu konu daha sonra pek çok frkl kaynak tarandan fkl şekllerde yorumlanacaksa da genel nanç Sev nn görünürde İslmyet seçtğ yönünder Hatt yaygn br rvayete göre "Bu can bu bedende kaldkça La lahe llallah dyen mesh hu zurdan ayrlnca katann açmş çnden b kuş çkmş, bunun üzerne de " şte can bedenden çkt, Şema Ysrael.. dyerek Ya hudilğe olan nancn belrtmştr. Meshn dn değştrmes nannlar arasnda o kadr büyük br hayal krklğ yaratt k, br anda nthar edenle, umutsuzluk çnde ne yapacağn blemeden hareket eden ktleler ortaya çk, anck temel olarak ona nanan ve onunla beaber dn değştren k yüz alelk br grup da olmuştur Natan Leviye göre mesh sadece zahren dn değştrmştr, amac Yaudi ml letn kurtarmaktr. Sabetay Sevnn dn değştrerek Müslüman olmas konusu genellkle tam olarak açklanamayan gerekçelere dayanmaktadr. Ölümü sonrasnda ortaya çkan cemaalern her brnde de b konuya frkl yakaşlmaktadr Tarhçler genellkle bu di değşrme olayn Sevnn pragmatik kişlğne bağlamaktad. Zaten genel nanç, Sabetay Sevnn mshlk das taşyan br paranoyak olduğu şeklnedir Bu ddalara karlk acaba Sevnn kr neyd? Bugün br nüshas sal'de Ben Zw ütüpanesnde de bulunan br kaynakta belrldğ üzere mesn Tanr'yla dn değşrmeden evvel yapğ son gö rüşmesnde " .. topladğm buğdaylarn br tekine dah zarar gelmesn stemyorum şekndek düşüncesn söleyeek Yahudler ols br katlama karş korumak amacnda olduğuna şare edlektedr Nathan'n teorsn göreyse,11 ona varmak Sbey Senn klen çıklyn e ölm önesnde endsn
yete elen ç hhm nlttğı slnı b hhld b yemnn ttmyk yyıml, 173'te Beln'de yyımnn de Mehement dl b ktp den b senn nd. Bn b nshsı slde Ben Zw lende konmktdı. (Sho lem Msk Mesh Sbety Se, s.853. Te: D. Gd ss Gizl Yahud Ceaat Trkye Yhudiler, Shoem, Çe A çk, A.Ü. hyt Fk. Des. 1981 s.22
ıçın İsl n meshle sügünden kutulmsı, tk olyl göevn yene getelmes çn tüm mlletle dolşmsı ge ekecekt. Bu göev yene getelmes çnse etszlğn çne gmes geekyodu Sety Sev le ee k yüz lelk gup d u sevlkten yılk üslümn oldu Bu gup kendlene dh son "Dönme2 denlecek oln mnm"d (nnnl). Anck onlın dışınd d Sety Sev'nn öğetlene ğlı oln v fkt usevlkten d ılmyn gup vdı Bunl Gzl Setycıldı ve eylı Aul ls unl önek olk velel, ntekm Scholem, u gupl Sey Sev sınd dn değştmele konusund tşml olduğunu, fkt u guun eddetmekle ee onu yolundn gttğne şet etmekteyd 3 Sety ev'nn üslümnlığı klen değl, dece göünüde seçmş olmsı müddet son Osmnlı ototelece de nlşılcktı, mütleyle ee yptığı toplnyı he ln decle, onu İstnul dışın tek Yhudnn le yşmdığı kente, Anvutlukun Ülgün kssın süecekled. Ak Sev topluluğundn soyutlnmıtı, günle ylnızlık çnde, melnkolk ve mstk tmosede geç mekted. Yhud cemt, üyelenn onu gömesn y sklmış. Bu d nnnl Sevnn emyle kutsyet kznıldığın nnıl Selnk topkln yeleşmled, cemt yönetm Sev le süekl göüşen üç yönetcnn Slmo Floentn, Ykov Qedo, JoseFloso des ltındydı, u d Setycı çnde kdeş l g yenden Yhudlğe dönene olduğun d lmekteyz4 12 "önme" kelmes genellkle yrmn yüyl çde Sbetylr
Müslümn görünmelernden dly suçlyn r mntkl nmlmktn kynklnn fde şekldr. Hlbuk Sbetyclk sdee Türkye çnde klmmş, Plny'dn Yeene, Frns'dn Hllnd'y dek Zhrn egemen lduğu tüm Yhud cemtler çde yylmşr. Bu knudk br eleştr çn bk Kvrm, nusu ve Arşrlms Açlrndn Sbetyclk, lg Zrlu, Tplumsl Trh, s4, Nsn 1994 1 Dp 1 1 , s.222223. 1 B ök, s. 223
74
1676 Mesih elli yaşındadır Sık sık vecd halleryle geen lgün günlerinin artık sonna yaklaşmıştır Kipr bayramı yak� !aşmaktadır ve mesih b bayram iin Ygoslavya Yahdi Ce maatine bir mektp yaza,1 onlardan da kitabı ister Daha sonra Saetaycı kaynaklrda belirtildiği üzere, Sabetay kasını, kardeşini ve beraberlerinde blnan bir hahamı yanına ağırarak onlara Atenemon gününde (Kipprda) öleceğini kendisini hazırladığı mağraya aşımalarını ister İsteği üzerine üüncü gün mağaraya gden kardeşi mağaranın bir deniz ederi tarandan ttldğn, canavara kendisini Sabetayın ağırdığını sylediğinde ederhanın gittiğini, ancak Sevinin mağarada olmadığını ve erisinin nrla dol oldğn gör düğünü sylediğini yamaktadr Tabi b bölümün yine Tanah ta yeralan Mezm rlar 14deki O mağarada iken bölümüne bağlndğını örmekteyiz Sabetay Seinin maıninimler tarandan kayboldğ kabl edilmektedir, yine bir esaneye göre Sevi yaşadığı kıyılarda denize girmiş ve s yüzde yürüyerek yok olmştr Nitekim müritlerinin pek oğnn sabah telası öncesinde s kenarlarna giderek Sbtay Sevi TAsperamos At (seni bek liyorz anlamındadır dye da etmeleri de bna da yanmaktadır Sabetay Sevi harekti ve b hareket sırasında Svi nin ortay kodğ din prensipler kşksz ortodoks Yahdi inancının bazı noktalarda dışı ıkan hareketler taşımaktaydı Fakat rası mhakkaktır ki, kirler hasta bir admın yaşadığı pranoyak nöbtlerden temellenmemiştir Her bir prensip aslında Torahın Kbbala ışıı altındaki izahatlarına dayanmaktaydı Ni tekm Sevi, yaptığı her eylemi Tanahta yeralan ayetlerle aık lamaya alışmış, b nedenle de din adamlarnın hışımlarına ğ ramıştır Fakat ortaya koydğ düşünceler her zaman sadce müritlerine bildirilmiş, bna neden olarak ise Kabbalada gös 1 Sbety Seinin öümü öncesine yzığı son mekup onun Y
huiiğe on ein bğıığının bi işreir. Hen Ben Z Enstitüsü şieine buunn bu mektupt Mşih ykşmkt on Yom Kipu iin in kitbı istemişti 1 Düzğ ög.k. s 244454647 5
terlen ve blnn onu lmycklr verlmemes prensb sterlmştr Bu yüden dh sonrk yıllrd Tlmudstler le Sbetyistern rsınd eçen lşklerde ble pek çok neml sırrın verlmedğ rülür Sdece Slmon Roznes 917 ynını ncesnde Sbetycılrın ktplrını nceleme rstını bulmuş ve Yhudm be Tormh eserne de bunlrın br lstesn verştr Ne yık k, sü eçen ynınl berber pek çok ktp ynmış ve neml br Sbetycı ltertür yok olmuştur Anck buün hlen srlde7 ve Türkyeek bzı lelern ellernde bu konud ktplr oluğu br ksı eşynın d Lunod müze hlne erlen br eve korunduğu d dlrı vrdır Sbetycılığın temel nnçlrı slın sece Sevnn orty koyduğu bllerle sınırlı klmmış, zellkle ondn sonr elen dn mlrının orty tğı yen bzı üşüncelerle boyutlnmışr Ve enellkle cemt çnde her ler elen n dmı d bu krlerne sğlm dynklr bulblmek çn me shn hles olduklrını ler sürmüşlerdr. Tb en bşt bunun mknsızlığı nedenyle de şhs krlernn Sbetyst ltertüre rmş olmsı tmmıyl br tlhszlktr Ntekm bzı ddlr re Sevnn ruhunu tşıdğı d edlen Osmn Bb (Bruhy Ruso)nın Tnht yer lığını d ettğ hlk şı ğretiler de nk Sbety Sevnn krleymşcesne 1 slde lnn Setyı kynklın y lmsı konsnd Soem'n Te Mystl Mess Sety Sev" dlı çlımsını G Bölm'nde fydlnıll Yz yı sıın d P lonylı Setyıl'dn oldğ ddsı lnn kn Devle Bknı zk Ben Z'nn elnde çn Devlet Bknı Zlmn z'ın vlende de ojnl kynklın lndğ konsnd lle vemekted. Özellkle 960tn son zmlle olk lnen lelen ellende lnn kynklın y etldklen lmekteyz ne yzık k kynkl kkınd Ben Z Enstt yınılı çıkml ypmktn kçınmktdı. B mklenn yzı kynklı 9992 yıllı sınd dı eçen kmd n eme olnğı lmt. 1 B vyete öe kl' ğlı tt lelen Lnod mze kk "tsl emnet" olk fde edlen kynklı d kldıklı eltlmekted 76
maate ma emeye çmtr Şus mhakkakt k Sa betayğn en teme eğ n kuana Yahkte gb sk skya bağ omamasr. Habuk b m saee meshn yağ nem çn geçer b a a mesh ge ğ ana kuar enen Rb taanan ee anaktr. Sbetyk Lra Kabbas' nn temeenen meshç okt rnn atğ son nktar Lra'a ge Tkun o e mesh eryüüne ger geeek ve beke e kurtu ge çekeeekr İsraoar'nn nse kraarn akağ he neme egambeer geerek emat yenen ne mesn sağmr Tanah't b kna ek çok ek bmak a sr abeta tee e mesh Aem en ber tam ona ke been eğtrmr nyene been bet ev'r k asna naa Rb e knan Yaaymde Rabbe mabe aan Şomo ayn hn been eğrm kerer Ntekm Yahktek Oam Haba nan a rhun ümsüüü üerne k rmutr bety ev onyen beenr onsekn been se onan sona kyamet gününe geeek an Maah aak Sabetay evnn ortaa ky Onsek Em e ne b 8 be en smgeemektedr Onsek emr amana Ya tsnn teme oan nsek uaa a kak gemekter Aya İbe Hay r kemesne saysa eğe onsek2 0 Grüüğü eere evnn tüm renser asna matematkse b sta Tanahn yenen omnmsr b saee nn buğ b oay eğ be e tarh Torh kaar esk oan b Kabba kütürünün bere yk aman sügenen geçen üünse temeerne ayanmakta abety ev'nn ümü sonrasn kaynbrae n Yakov Qero enke geerek ematn bana geçt Cemaat enk bat omk üee İmr rne İstanbu ehrerne ve B knrk ba mekeere bn. 2 9 bety Sev Eol CoşknYomtov ben Sson lom 22.0.993 99 thle sınd yyımlnn dz yzıdn özetle 20 Dnot: s 222. 2 lknld özellkle 2 . yzyıl dek lyet gösteen Sbetyı mkezlen vlığını blmekteyz Ö zellkle Ygosl vy lgstn omnyd yşyn emtlen lığı blnmekted. 77
1689 yıınd cemt içinde nedeni tm ok e inemeyen i seepten doyı ik yım şgöstedi Yko Qeidoy ğı kn e Senikte Yı ögesine yeeşen Ykuie ie çoğunuğ sip Setycı yın ik guptu Ykuie 1 yüyı şınd emen emen tümüye smie omuş öeike Aupı' ypkı eiike ie dğımışdı 170 yıınd çoğunuğu tşki eden Setycı içinde ikinci ke i öünme yşncktı Buy Ruso dındki i kişinin Sety'ın uunu tşıdığı iddiı dı Ruso ödüğünde onun Mşi omsı kkındki tşm gideek eeni unun üeine i gup meının çımsını iste diğeeiyse un kşı çık, sonuçt Ruso'nun Mşi oduğunu ku edene (kşnyou) ie un kşı çıkn (pncıImiie) ıı öyeike S etycıık iiiye kı ıp emme deecesinde düşmn on üç kieye öünü Fkt pncıkş iişkiei kuiee nn d sıck omuştu Senikte iieine ykın meede otumı d unun i öneğini teşki etmişt 19 yüyı dek e üç gup smnı yöneminin oşgöüsü nd yşmış günük ytt efd'ın konuşm isnı on Ldino'y ğı kmışdı Anck nicede du d kunımy dem etmişti Din meseee Tmud göe cemt içinde çöümenmişse de mn mn Yudi din dmındn d kie ınmıştı He ne kd m Setycı ie göüşm ysğı konmuşs d öeike konusund iy geindi inmektedi Htt u m kenin yı göüştüğü e ugün k yşmyn i Musei konsoostn sının Setycıın kimeinden oduğunu öğenmişti Ti k ynı isnı konuşn ynı geenekei e din innçı muf eden Yudie ie Setycı'ın iikteikei ydıgnmmıdı smnı topkın Fnsı tii sonsınd gien miiyetçiik eke tüm miete üeinde etkii omuştu Yunnı'ın egemenikeiye douğ çıkn mekeden yım kiei tı sı oyunc iikte yşyn fkı unsuın sınd kin ıs e sş yo çtı He mietedi deetini
kumak istyou Yaudile 400 yıla yakın bi aman22 Os manlı topakaında yaşamaktaydıla ncak üm vupad üyıllad ulüm ve eiyet gömekteydile Sık sı yşanan pogomla ve soykıımla içinde Yaudi cemaatle yok makta ounlu göçlee tabi tutulmaktaydıla İşte Yaudilein bi yut saibi olmalanı temel alan si yonim bu bağlamda otaya çıkmıştı. Öellike uun bi müddetten bei Sefad dünyası şkenalaa naaan da yoksu daa güç sosyal şata alnda yaşamaktaydı yeni ve büyük din adamla yetişmemekteydi kültü seviyesi gideek düşmekteydi abi Ba kökenli olan siyonimin ilk başlada Osmanı Yaudilei için bi belileyiciliği e olmamış Fakat amanla im paatolkta yaşanan kagaşaya paael olaak öellike ba ile te ması olan cemaatein bu kileden etkilenmemesini beklemek de yanlış olack lliance okulayla biikte Osmanlı Ya udilei bu kiei tanımaya başlamışlad Meke öneme kaşı başkentten uak olan Senikte deek güçlene İtat eakki aeke bu kentte önemli nüsa saip olan Yaudi ve Sabetaycı cemaatein destekleini e kaanmakta geciemiş Öellikle İslmcıık siyasenin gideek etkisini kaybet bi sı ada başlayan kimlik aayışla Osmanılık kinin de iasıyla be abe iste isteme milliyetçi düşüncelee dönüştü 908 aeke sonasında yşanan kaos Yaudi buuvaisinin desteğindeki İt tiat ve ekkinin ikdaa gelmesine yol aç Bu llada Sabetaycı genlede de kimlik aayışlanın başladı göülmektedi cemaatlede yaşlı kuşaklaın saip olduğu taassuba kaşı gelen bu gençle Gncai Edep desi etanda bileşeek Sabetaycı düşünceye aşı somut tepkile göstemişledi Selnikin Balkan Savaşı sonasında elden çıkması Sbetaylığın yaadığı ikinci dönüm notasıdı;23 üç ası boyunca yaşadıkla kapalı ve din ayat bi anda yok olmuştu Bu dönemde l Laşonca duala okunmaktayd24 22 Yhd m dh Bzns dönmnd opkd vd
B kond Glnnn kynkn vl 2 dönm noks önml gn yokodğ 97 Slnk ynnyd. 2 Lon Ldno'y Sylk vn smd.
7
Senikte açan Sabetayc eğitim kuumanda da Fan szcann ve Tükçenin kütüe bağa kopan Sabetayca bu yada Yaudiiğe dönme teşebbüseinin de eddedimesiye beabe adeta otada kamşad Bi ksm ki ve aeketeiye siyonizmi destekemişese de5 geneike Yaudie taandan benimsenmemişedi Bu takatede etkii oan Sabetayc aydna, Avupa ie kuduka iişke doaysya pek çok yeniiğin de öncüsü omuşad 924 Aai mübadeesi sonasnda Tükiyeye geen Sabetayc cemaate, buada ak kütüe ve dinse kökeneinden yoksun, sadece aaanda cemaat içi eviiği südüeek devaman sağamaya çaşyoad Ancak 924te yaşanan aakaş Rüştü Oay sonasnda çö zümee bi siyas bask niteiğini ad, nitekim 942 ynda Vak Vegisi Oaynda da8 Dönmee ad atnda Müsüman Tükeden ay tutuaak siyas b aymcğa mauz ka mşad Bu taihten sona da özeike 67 Eyü oaya sonasnda sun biçimde otaya çkaan gaymüsim düş manğnn etkisiye haen sümekte oan kompo senayoanda edef oaa göstemektedie. 94de Isai deve kuuduğunda, 924 sonasnda Avupa ya daan baz Sbetayc aieein bu ükeye geeek me 2 Özelle İttihatç Maliye Baan Cavid Beyin siyonizmi des-
teklediği iddiala nedeniyle kabineden düürüldüğü bilinmektedir. Kndisi Karakalara mensup olan Cavid Bey, ayn zamanda so ailesinin ileri gelenlerindendi. Bu konuda özellikle Scholem, kaynaklarnda ayrnl biller ver· ektedir. 2 Karakaar'a mnsup olan Rtü Bey, abetaycğn srlarn 1924 senesinde ailesiyle arasnda yaanan bir gerginlik nedeniyle d nemin gazetelerine ve TBMM'ye verdiği bir dilekçe ie sansasyone br biçimde aklam. onu dönemin adiye vakala rasnda yer d, pek çok ile ellerindeki kaynaklar korkudan yoket Varlk Vergisi olaynda Sabetayclan D Grubu ad alnda da özel b ileme bi tutulduklar özelikle Faki kte'nin "Varlk Vergis Facias adl kitabnda ele alnmaktadr 9 Radikal islmc yazarlar, Sabetacar' Yahudilik ve asonlukla bir arada ele almaktadr Bu teoriye göre Türkiyeyi yöneten bu grup tüm sorunlarn ana nedenidir
şehne yeleştklene d ddl oty tılmıştı3 Ank son zmnl dek İsl hhmşılıklının vedkle kl doultusund Setyılık Yhudlk dışınd voln günüm olk telkk edlmşt. Ntekm ugün Kl3, F lşl, Şomonmle ve htt son zmnld Rusydn ge tlen Hıstyn Rusl le Yhud syıktyken, Setyıl İslde otum ve yşm znnn velmemes un en güzel ne teşkl etmekted Hluk 950 yılld İsl devletnn kn Cumhuşknı oln zk Ben Z u konuy zel nem vemşt udüste kend dıyl ku ulmuş oln ensttüde de Setyılın neml ktplrı sklnmktdı Ank ugün voln emst, ortodoks ve konsevt Yhud emtlenn hç Setyılıı Yhud kültüünün pçsı olk gmemekted En lgn se hç kuşkusuz doduu opkldk Yhd emtlenn ve dn ototelenn Setyılıı yokmuş g symsıdı Ntekm süe eel kutlnn Sedlın Osmnlı topklın 500 gelş yıldnümünde de Setyılık en küçük şlıkl dh ele lınmmıştı Sety Sevnn ve dnsel hekenn kıs d ols yle yzıd ele lınmsındk mç; ugün gdeek külüel de erlen dh z nıyn Yhud emtnn thne n çzne ktkıd ulunm çsıdı. Sys düşünele ne olu s olsun Setyılık stense de, stenmese de Yhud dn çnden çıkn Rnk hekett ve temeller ve düşünsel ypısı d Yhud t ve dn çn vzgeçlmez kynk oln Zoh dynmktdı
mlede yşy Sbetyl konnd bilinen 194de by özellikle Avp ülkelei üzeinden geldikleidi Anck en bi İilli kynk bn doğlmmş 1 Kyl dee To ve Tn kbl eden bi Ydi top llğd.
ii Bi ii: aea Zwi
de tüm Yhud th bounc şnmş en büü elk ·
meh heket oln Sbetclk onuund ln şml genellkle bu heken t oln Sbet Senn dü şüncelenden çok onun kşlğ üzende oğnlşmktd S bet Se b meglomn e b uh ht olk g ülekte, bşltğ heket de blene dngez b şnn eşden gden b uç nnn kndldğ elem olk n telemekted Bu zd genel olk mk şle e onln u duuml, bu konud zln eeledn elen neklele el lnckt
Mtzm d gzemclk elmenn kkenle I 5 y ' dek uznmktd lmenn olduğun nnln ek çk nlm üzende duulmuş d temede ezglee dl e blnçle elde edlemeen b şuu n de etğ kbul edlekted Seo mzm çgüdünün umnl tutkuu, du unun beden cehennem zeklee kd gtüen heecn ol k ele lmktd2 Pem Sf e, mtzmn, nn uhul 1 Sbey Sevi ve rekei konndki en nemli eerleri yzn G
lne ve Scolem bile Sevinin kişiliğindeki dengeiz dvrnşlr birer r lğ bğlmy çlşmşlrdr. 2 Henri Seroy, Mt Vrlk Yynl
arlığın esası arasında birleşme imknına inanmayı temel al dığın belirtmektedi. Görülüyo ki, konu hakkınd otorite sayılabilecek bu ki şilerin hepsi temelde bi duygu harekeni ele almakdrlar Tabi bu durum en baş asyonalistlerce eddedilecekr; ör neğin Russell, akıl ile duygula aasındaki çelişkiler ileri sü erek, duyguların oluşturduğu inançların akıl tarandan son radan çürütüldüğünü belirtmektedir Bu yazı, genel olarak ir duygula e sezgiler dünyası olaak ele aldığı missizmin en aşta ussal elsee ile çelişni kabul etmektedi Bu nedele iler ki bölümlede işlenen konulaa salt manksal açıdan yak laşılması halinde anlalmaya çalışılan düşüncelerin karanama yaağını iler sürmektedi.
Dinsel düşünceler genellikle kuucularının ölümü son rasında oldukça bunalımlı dönemler yaşamışlarr k tek tanrılı din olan e beş bin yıllık geçmişe dayanan Yahudilikte de ge nelde iki akm gelişmiştir, bunladan biri ToraTalmud ekolü, ikncisi de Kabbalanın mistk ereni. Il akım banutların egemenliği alnda gelişen stak e baskıcı bi ortamın simgesi olmuştur, desteğini ise diapoada sıkn içinde yaşayan Ya udinin umutsuzluğundan almışr, onun birlik için te ses olma ülküsüne bağlanması zounluluğu ile güçlenmiş, tüm bunlaa eklenen siyas baskılala da son şeklini almışr Yalnız, ilmiş, cılız bir tek ses uğrna susturulmuş bir in sanın ark gidebilece tek bir nokta rdı, o da zli bi öğ Peyai af Missi Bab li Yaynla 96 s 1 Beand Rssell Miskik e Mank, Maai Vekale, 93. B gnlede be bin yedi y elli be yln doldan Yahdilike
ksal kaynak Toah'a belilenen sayan kabbalisk olaak bie sige oldkla e sadee esil ekei geçek saylan sebol oldkla inan ad B konnn aih seyi ie illi olaak değeli aaa Moe Gosann D Maks eseine kon byk kena Rab adl eseinin bisi D Maksn "Yah ahn n 139. sayfsndan yaalanlabili
enn içinde, din ir örtü lnd ögüre düşüneilmektir oğnn ve 'nın kültürel evreninde mistsimin ortk oldğ ir noktdr ynı hreket İslm ve Hristiyn mistiklerinde de ener rkterler göstermektedir l işte ortmd Endülüs ygrlığnd şekillenmiş, deni Yhdi toplmlrınn ir ortk eseri olmştr, m tüm Yhdi dünysn it olmsn elki de Polonydn Zt gelip yereşen üyük din dmı sk Li şkeniye (v ri) orçldr. ly elki de en önemli nsr getiren v ri mesih ktsiyetn else yormsdr, o kdr ki kendisinden sonr yeşeek diğer ir list ilgin oln Sety Sevi de şın ileyiisi olmştr kt l içerdiği öğeler çsndn oldkç prolemler yrtmşr ortodoks rnime, yüden snki Y hdiliğin dşndymş gii yormlnmş, öelikle Sety Sevi hreket sonrsınd det nttrlmy çlışlmştr Hlki l içeriği, kons, yorm k krkteriyle ispor insnın ümitlernin ve oşksnn ir ynsdır sdee .
Mistik evrene girme önelikle mistik ir kişiliğin knılmsıyl olilir Çünkü mistisim okl, sdee hkedenlerin ship olileekleri ir ilgiyi öğrenilerne vermektedir, öyle ki en okl kl edileilmek için yşm ile ölüm rsnd geçe ir müdelenin vrlığın ile gereksinim dylilir Mistik kişiliğin knlmsı için rhn edenden yrılrk ir ile ütünlşmesi gerekr, işte nd orty çıkn istik şr ütünleşmesi de ir köprü viesindedir köprünün üerinde lerleyeilmek krkten tmmyl ortdn klkmsın ğldır. rtk nnl eni ir leme girileektr, ilerin lglm olnğı olmyn ir lemdir , gili, ılrn hissedilmediği tümüyle teslimiyet dygsnn egemen oldğ ir lem . Mistik kişi eni ortm için ş merhlelerden geçmektedir: B ölm Po Cvt Sn tndn Undehll'den ylnl hzlnn ss Aa Haları dll çlmnn 565 syflndn özetle delenmt
84
Öneike zevk ve heean hiserie do oan nesin İahi Reaite Şrna" karşı anması gerekmektedir. Uanan nesin Bir'e aşabimesi için önüne çıkaak geerin bir disipin atında aşıması zorndr ki b tas ogsr. Tase aşamasında nes dgar dünasında ırıarak trnsandan em şrna üksemeidir. Tasede öe ike grrn enimesi istek ve arzarın baskarından sı rıma esasr karakter gerçeğe gn oarak eniden apıanmaktadır. Arıa b misk aırma ie nes ree omaan etkierden tamamıa temizeneektir. Üçünü aşamada mtak artık bei öçüer dahiinde mistik tarandan kavranabimektedir izon'dan (vehim) iüminasona (irake) ükseme sözkonsdr. İşte b anda Bir'in sezgise bigisine aşıır karakterisk apıda iahi hzr dgs şrn bağımsızığı nesin dünanın sırrını anaması gibi bgar ortaa çıkar. üminasonn araçar zikir ve sükndr. Hemn hemen tüm mistik grpar dans üzik ve benzeri ritmik öğeeri de kanmaktadırar. asonaister içinse b aşamadaki kişinin rh hai "Histeridir Son aşama geip çatmıştır ark; nes tümüe tase o mştr tüm ikiiker erni kişiiğin Bire aşmasıa hzra bırakmıştır. Atık herşe Birin eindedir ona aşımış onna bütüneşimiştir
Sabeta Sevi aşadığı dönemin en önemi Kabbaisterinde biidi herşeden öne de Kabbaistik bir kişiiğin gerekrdiği gibi Tanı ie bireşm ona aşma Adam Kadmon oma ça basındadı. Ne üü mtk ahi ışık ona göründüğüne henüz irmibir aşındadı ızdırap do ksz geeerin sonrasında nra adınanmıştı. Geneike mistik şrn ka zanımasından bihabe oan azarar Sabeta'ın kendi arzsa çektiği ızdıraparı onn kişiiğinin bir hastaığına bağamaktdırar habki genç Sabeta'ın amaı zevk ve arzara do oan rhn bedeninin etkisinden krtararak ahi arık Şrn agıaabime etisini kazanmaktı Kab edimeidir i genç miskerin aşadıkaı b zorkar so girdikeri eni 5
uh pısıı solst b bkış çısıl lşılmcğ şkdı u kou değe Seou dhle ve mstkle del kbul edlemeecekle svumktdı buu şu şelde de edo: ı sevgs ve tıkl duul sevg büük mstkle hde b bkım bbe kışı hlbk dlle pşle hç bıkm sbt klede dm koku ve edşelede kedle b tülü kutml Şusı muhkkk k mstkle hl volıı csm volıd keslkle ıt etme bşmışldı olı bst kl tsvede de çok büük keslkle ıt edee " Msk Sbet Sev' şte ellk olk dldııl dv ışlıı dıd bu ellkle tmktd. Ou he h eket hem mstk olguluğuu vedğ etklede ve hem de Zohı sılıd kklmktdı. Ntekm bu sı dh so sdece mütlee tldğıd sl lşmmış mesh heket b gemle bütüü olk d etks gdeek mşt Sbet Sev mstk gelşm so şmsı Avutluk't sügü gülede şmışt bud b tek Yhud bl bulumdığı de keıdk b ksbd lılığ ve oksulluğu veğ skıtıl çde gdeek ı dh d klş Sbet Sev e soud e şk kbolmuştu ekm bu gü hl meıı bul•ımmsı ve mütle he sbh ou de keıd bkemele de buu b şed Sbet'ı ı klşğı ld k gelke zv çekldğ ldı bul gstedğ uh heketl mütlece d bçmde çıklmış Geell "dılm düşüş ıı üüü od sklmsı "gb hllede s edl mş Ye Sou Deh ğlı Mstk ltle" dlı b lümde buu şu şeklde çıklıo "Mstkle v çeklme heketle ees ve k toplum hı kışıklığı gğüs gemekte c ol pskstek hst l en Seoy Misis, Vl Yynl 96, 53
9 l De, Sabey Sevi Olay ve Döeler Th ve Toplm, 986, . lt, 330
nızlık araması harekeine benzeilemez Bu Leubanın yerie bir müşaheesiir Yine aynı kaynaka misk kişilerin ek ikleri acılarla evrensel snu amaçlaklarına işare eilerek, ahibe Theresanın iseri nöbelerinen salaıı fyalar ör neklenmekeir Tüm bu örnekler misiklere görülen ruh heeyanlan bir akıl hasalıı belirisi luu snucuna valmaması gerekine işare emekeir Beliriler arasınaki benzerlikler vakaların aynı lmasını gerekirmez Heyecan erecesineki erin inişıkışlar, esrime halleri ve ha iseri nöbeleri bir ruh ve ahlk sefleine balı lmak şöyle ursun, ehanın belirisi lan miza örnekleriyle pekl bir uulabilir12 Görülüyr ki yaşaıı aın en önemli kabbalisleri arasına yeralan Sabeay Sevi,13 arihilerin ialarının aksine, bir eli eil misik kişiliinin verii ekiyle Bire ulaşmış bir in aamıyı Böylelikle Sabeaycılıı Bir elinin peşinen gien pluluun ini larak gösermeye alışanların iialarının a gerek ışı luu anlaşılacakr
1 rouy .g.., 69 11 70. 12 .m 1 olmG Yud m: ry Dmr Çv A. ç A. Ü. 1. F. Yy
Üç Saetayc Cemaa
eğer dostum, ocm (ümd ederm ends ry
gb nezh br derge bn syfrn çr geşmeo nusund benm çn br ğretmen zes teş etğnden b deym unmm zmycr) Moş Grossmnn teş ye Sbetyc onusunu yzmy bşdğmdn ber ourrdn oumu teper gemeye bşd Gerçeten e Yhud thnn b enteresn e ne yz uzun süredr unut turumy çşn syfsn Spnoznn ntçğn benzer br çby ourr sunm e geece uşrmz ütüre br tm doneeri rm bzer çn br zorunuu omuştur Ad İsr m thye e Kbbst esee e et z deşeşmş on Gerschom Schoem dşnd mese Yud y zrc Sbetyc uzun br müddet unutum ter edmşt Buun en bşt geen nedenernden b de hç uşusuz Kbbst br metodu benmseyen bu mn t pçernn gzem om onusund Sbety Se nn emrerne uy zorunuur d O dr nereeyse üç sr yşn r trh süreçte hçbr bçmde bu onyu ort zse ene pyşr Sefrd topuuy e py şmmşr, sdece end çende dem eden dn rtüeer e nnçn sürdürmüşerdr Sbetyc dn dm yne de zmn zmn Kby genen rbbere de temsn sürdürmüşer, dnse seeern onr snr br şede de os pymşrdr N tem trhç Smon Roznes'n İbrnce yzdğ Yhudim 88
be Togarmah al esernde bu konuda genş değerlendrmeler yer amaktadr Tarhn hç br dönemnde abetaylar e Yahudler arasndak şker keslmemşr Bek dn olarak evnn krlernn radkal karakte dama ortodoks rabber tarandan dşanmştr ama, ayn kütüre evren payaştkar ger çeğ dama k unsru br arada tutmuştur. Bunda da en öneml etken abeayarn yrmn yüzya kadar araarndak ev klere kansa bağkarn kaybetmemelerdr. abetay evnn ölümü sonrasnda (k abetay lterjüde Maşah ölmemştr, sadee beden değştrmştr ve yenden dünyaya ge leektr nan vardr) meydana gelen geşmeer de uzun br süre br mamma olarak kalmştr O kadar k, söylenler e saneleşmş, nesler arasnda kaybomadan süregelerek yaşatlmşr Ntekm bugün yaptğm araştrmalamda da gene olarak blglrn emaan yaş kmselernn zhnernde yeraan geeneksel söyemlerden oluştuğnu görmekteym. Bu yazda ee alnaak oan konu evnn kaybouş veya öümü sonrasnda ortaya çkan abetay grpardr Şunu da kabu etmek gerekyor k, araştrmalar ne den y nyete yaplmaya çalşrsa çaşsn açkta kaan pek çok nokta h mevuttur ve qama da mevut oaaktr. Zra geeneksel yapnn yazl beger 1917 elnk yannnda yok omuştur, gerde kaanarn br ksm s rale göndermştr, dğer br ksm se aleern elernde büyük gzllk çnde mhafza edlmektedr. Yne de bugün çn en azndan blmse br neemey yapaak kadar belgey sahp oduğumuzu da sevnerek bertmeym Ntekm bgün çn İs ral dek arşerde özelke panlar grbuna at önem do kümanarn bulunduğu blnmektedr Umam k sadee Yahud tarhnn değl Türk ve Avrupa kültür tarhnn de öneml br öğes olan abetaylk konusundak esrar perdes gderek aralanr Unutumamadr k, günümüz mdenyeter kendlerne ne kadar frkl olursa osun yaban nanar tanma ve ona hoşgörü le yakaşma gayretndedr. akat maaeseTürkyede gderek artmakta oan ndamentast bask ve terör bu araştrmaarn önünde hl öneml br engel ouştrmaktadr. abetay ev Kabbast br n adam oarak Yahud eseesnde ura e başayan kurtar mesh knn tamamlays olduğu ddasyla, Yahuder kutsa topraklara gö 8
türme nncıyl orty kmşt Yşdğ dönemde Yud mtle rsındk olumsuz gelşmeler ve toplu soykırmlrl destekleen melnkolk br ortmn d etksyle reket öneml br vme kzndı ve olduk tepk topld Anck sys bskılrl bblstk mes nnc brleştrerek dn değştrdğnde olduk y kırklğı d yrttğı br gerekr Fkt br süre sonr kendsne nnn br ktey peşnden sürüklemey bşrmştr, bu ktle k yüz leden oluşmktydı, yrıc dönemn entellektüel kesmnden gelmekteydler Ntekm d sonr bzı rştırmclr bu durum nedenyle Sefrdrn dnsel üstünlükern kybettklern ler sürmüşlerdr Sbetycı dn prtğn temel slnd tmmıyl n dynmktdır Ntekm Sbety Sevye göre bu cemtn orty ıkışı yd yerln şu yeterle bğlntldr Çünü kvmn s denzn kumlr gb ols d nck onlrdn br b kye önecek (şy 1022) Sbetyclr kendlen Y udlern nden nrı trndn selen br bkye olrk görmekteydler, tek mlrı tüm benlkleryle nr y nnmy nıyordu Anck temel kynk bbydı ve bblstk etodrl ordn yen dnsel nlmlr kryorlrd Sevnn slmyet klben semedğ br süre sonr nlşldğnd, şeyülslm Vn Eendnn emryle br tek Yunn ble yşmğ Ülgüne (Arnvutlukun denz kysnd buunn br şedr Sbetyclr kum dyl d buryı tnımlrlr) sürgüne yollnms reken devnmn br süre n udurmuştur Sev, cemtne Slnke yerleşmelern söylemşr Burd cemt ü dn ldern yönemne grer, nck perde rdndk lder Sevnn kynbrde Ykov Qerdodur Sev le cemt rsndk bğlnty d kends sür dürmektedr Ntekm d sonrlr cemt nde le sürdüğü yen kurlln ş trndn kensne letldğn dd edecektr. Sevnn son günende Yudlğe dönük br yşm nde olduğu ve tümüyle teekküre dyndğ blnmektedr Kyboluşundn br süre evve Yugoslvy Yud Cemtne yzdğı mektubund (bu mektup srlde BenZw Ensttüsü rşvlernde sklnmktdr) ykşmkt oln Kpur günü n du ktplrı stemes unun br örneğn teşkl etmektedr 9
1676 yıında Maşah yo olr T ceaa aygı içindedir Bir ı yeler Yahdliğe erar döne gereğini öy lerlere de Qerdonn lderlğinde yeni bir din aı olara Sene yaşaaya başlarlar
Qerido'nn ceaain din lderlğini enei bir re onra oorieine hal raiplerin oraya çıaına neden od Dni ararar gene oara bir bedin arandan e rleeydi Her ne adar Tanah ea alınaaya da Tad e Halaah gb yardıcı aynalar yerlerini daha ço b bal zaereere bıraışı B nedenledir i br re onra frlı irlerin oraya çığı da bir gerçer (Kabbala ar şalar çoğ ez eede brbrinden ço frlı onçarn or aya çaına n eryord) Niei nedeni a olara belirleneeyen br oay oncnda ceaain araındai i by ao yaşanacar Bazı aynalara göre br boşana daaı, bazıarına göreye br aaca eelei oncnda hi rolnde arar eren Qe rido ya i o arşı çış görr ceaa içinde Maf Çe ebi adı şinin eranda plananlar Qerido grbndan ay rılırlar. Brada br paranez açaa fyda göreeyi; Sabe aycı ceaaer brbreriden ay yaşadılarından zn br dde her ceaan arhçei adece opllar içinde aan lağa yayılaaydı Genellle ceaaer brbirlerinin geleneerni fzlaca anıaaydıar Sen'e brbrne dehlzlere bağı elerde rdrdleri yaşaar aaıyla dışa apalıydı e hç ie de ıra b eyord, el onda da arışaa prenb egeen odğndan zn re adece hoca denilen din adalarnın anaar gerç abl edildi 1924 yılında Karaaşar gru bndan geen Rş Beyin ileri rdğ iddiaar oncnda Tryenn poli baı oraından oran Sabeaycılar en dlerine ai olan yayın organlarında b geleneel bilglern bir bön şa eier Rş Karaaş blebildiği adarıyla endi grbna ai bilgileri eriren endine arşı b arihel z rey anan Ahed En Yalan Yabler'in inançlarını or 9
taya koydu Aynı şeklde Son Saat Gazetesi'nde de pancılar'ın gelenekleri açıklandı. Bu makale hazırlanırken trans kripte edilen bu kaynaklar· dikkate alınmıştır Şurası da mu hakkaktır ki her üç cemaatte de birbirleri aleyhinde ifdeler kullanılmıştır Hatt ilişkiler yok denecek kadar azdır Qeridoya bağlı kalanlar Selnikte Yılan Mermeri denilen bölgeye yerleştiler Diğer grupla da bir daha hiç biraraya gelmediler Hatt 9 senesinde mübadele ile beraber Türkyeye ge tirildiklerinde bile mezarlıklarını diğer grupladan ayı tuttular Bugün Türkiye'nin en büyük Sabetaycı mezarlığı olan Üsküdar Bülbülderesi mezarlığında bir tane bile Yakub mezarı olmaası bunun en somut kanıtıdr Yakubiler'de cemaat iki ana zümreden oluşuyordu Ağniya (zenginler) ve Zuaf (firler Bu iki grubun arasında da genel olarak ilişkler yok denecek adar azdı Ceaat içi ritüeller Qerido nun adına okunan baz ilahilerle beraber aynı Yahudilr'de olduu gibi İbranice dualar şeklinde yapılıyodu ha! denilen din merkezlerde Peytaan adı verilen din adamla dualar okuaktaydı. Yakubilerde genel olarak giyim konusunda da baz ka urallar vardı, örneğin erkeklerin ustura ile saçlarını kaztmak zorunda oldukla bilinmektedir Cemaat sırarı ço culara evlendiklerinin ilk gecesinde verirdi böylelikle cematin bir ailesi daha oluşmuş olurdu. Yakub cemaatinin üyelei ekonomik hayatta daha çok devlet dairelerinde önemli roller üstlenmişlerdir Fakat özel giyileri nedeniyle çev relerinde fr edildikleri bilinmektedir Nitekim Mithat Pşa'nın Selnik Valiliği sırasında dikka çekmeleri nedeniyle sruşturmaya uğramışlarsa da herhangi ir baskıya maruz kalmamışlardır Benzetbenzeme prensibinin en etkili şekilde uygulandığı cemaat Yakublerdir Özellikle dönemin gözde tarkatlerinden olan Üçüncü Devre Melmetilikte de oldukça etinleşmişler hatt Bektaşilik, Mevlevilik gibi gruplara maddi ardımlarda da bulunmuşlardır Selnik belediye başkanlandan Hamd Bey de bu grutandı Qerido daha yaşarken Müslümanlarla temas konusuna oldukça önem vermekteydi kendisi zaten hac vaziesini yaptığı sırada ölmüştü. Yakubiler diğer gruplaı daima bir alt sını olarak gördükerinden onlarla hemen hemen hiç temasları olmamıştı Selniktek kir hareketlerinde 9
de olduka etkinlik kazndkları bilinmektedir lk sos yalistlerden Dr Şek Hsn (Deymer bu cemaatin bir ye siydi. Diğer gruplara nazra akublerin asimilasyonu olduka hzlı olmuştur. Ondokuzuncu yzyılın son yıllarnda genlerin Selnikte ıardıkları Goncai Edep adlı dergide Sabetay Sevi bir şarlatan olara gösterilmiş bu harekein artık sona ermesi gerektği delarca vurgulanmştır. Özellikle Avrupaya tahsile giden genlerin buralarda yatıklar evlilikler nedeniyle de cematin dağlmas hzlanmştr 1924 mbadelesi sonunda stanbula geldiklerinde de diğer gruplardan ayrı kalmşlar hemen hemen yakın mahallelerde oturmalarına karşılık aralarında diyalog omamıştır Mezarlıkarı ise Feriköde kendler iin ayrı olarak saın alnan bir bö ldedir akubiler eğitm hususuna da olduka önem verdklrinden daha Selnikteyken özel okullar alar. Daha sonra Hamdibeyler ismini alacak olan Selimiye mektebiyle İstanbul da aliyet gösteren Feyzi Ati ve Boğazii Koleji isimli oullar bu cemaate aitti Bugn bile halen geleneksel olarak ya şamn srdren ok kk bir akub kile bulunmaktaysa da hi bir şekilde diğer gruplarla temasa geemektedirler. Qeridonun ayrılş sonrasında oğunluğu elinde bu lunduran ana topluluk tpkı diğer grup gibi iine kapandı. Sevinin öğretilerinin yanında gnlk konulara ilişkn ka arlarda abbalistik bir metod benimsemekteydi. Cemaat ta mamyla din bir atmoser iinde yaşamaktaydı Burada belirtilmesi gereken ok önemli bir nokta da şudur; Sabetayclık gibi bu kadar gizli ve ie dönk bir ceaatn asırlarca bağımsız olarak yaşamasınn en önemli neden Osmanl yöneminin siyas hoşgörsdr. Nitekm ite aino e dualarında İb raniceyi kullanan cemaaler hemen hemen hibr biimde diğer din topluluklarla ilişkiye girmemekteydiler Bu nedenle de asimilasyon sözkonusu olmamıştır. Her cemaatte de reis adı verlen din başkanlar ki aynı zamana cemaat yönetcisiydlertrandan özenle tutulan soy ağaları ayesinde karma evlilikler yapılaamş böyle bir duruma tevessl edenler de hemen cemaatten atlmıştır Sevi'nin kayboluşundan dokuz ay sonra dnyaya gelen Baruhya isimli bir ocuk kısa srede din konulara olan ka 93
biliyeini oraya koydu Bir kısı üyeler bu çouğun probleleri çöze konusundaki yeenekleri karşısında hayreler içinde kalına söyleniler dolaşaya başladı Inana göre Ba ruhya aslında Sabeay Sevinin ruhunu aşıakaydı, zaen nun kayboluşundan sonra dünyaya geliş Yakubilerse Qe ridonun Maşiahın haliesi olduğuna inanakaydılar Bu ko nudaki arışalar Baruhyanın ölüü ile alevlendi III
Baruhya göüldüken sonr bazı kişiler esihin o olası duruunda esedinin kokaası gerekği iddiasını oraya a ılar Hasan elebi isindeki bir za ezarın açılası konusunda dire Bnun üzerine ezar açıldı, u sırada eraf bir koku yayılına Hasan elebi . ne ene bir esihiş ki kokuyor ifdesini kullanır, böyelikle de uzun bir sürer gözle görülen anak kabul edileyen ayrılık soulaşır 12de eaa ikini bir bölüneyle karşılaşaakr Osan Babanın e sihliğine inanan ve ona apan Karakaşlar ile onu ve Qeridoyu hiçbir şekilde kabul eeden sdee Sabeay Seviye inanan Ka panılar KarakaşKapaı bölünesi ilk ayrılanın aksine çok daha draak oluşr Nieki burada aileler arasında bi bölüne yaşanışır Aynı ailen gelen iki kız kardeş evlilik ünasebeiyle frklı frklı ailelere ensupken, bu ayrılıkla eşlerinin inanı doğrulusunda iribalarını kesek zorunda kalışlardr 14 yılında bizza inele olanağını bulduğu ve bir kopyası da bende olan bir soy aaında böylesine draaik bir olay yaşayan iki kız kardeşin nasıl gizli gizli görüşükleri ve diğer ai lelere ilişkin hususlar birbirlerine akardıklarına şahi oldu Karakaşlardaki eel inanç Osan Babanın esih ulviyee haiz olduğuydu Osan Baba ölüünden öne özellikle Avrupadaki Yahui eaaleri arasında din faliyelerde bulunuşu, buradan Türkiyedeki eaae kaılalar oluşur Yalnız şunu da belirek gerekiyor, genellikle din yönü kuv\eli olan bilgili aileler Karakaşlar grubunda kalışlardır Belki de bugün hl bu grubun riüellerini uygulaalarının ardındaki neden de budur Yakubilerin aksine eaa sırarı çouklara 94
onüç yaşına geldklernde erlmekteyd. Ellkler sadece cemaat çnde yapılıyordu. arakaşlarda dn adamlarına Ogan denlmektedr. Burada da dn merasmler ay e özel br meknda yapılmaktadır İslmyete karşı gösterdkler bağlılık, Yakubler'n aksne, br görüntüden barett arakaşların eko nomk açıdan çok fzla gelşkler söylenemez. Ancak on dokuzuncu yüzyıl sonrasında özellkle basın e care alan larında leleme kaydettler arakaşlarda eğm konusunda oldukça öneml hamlelerde bulundular. Feyzye Mektepler'nn kuruluşu yne cemaat üyelernn desteğyle olmuştur. İzmr'de düşmana lk kurşunu sıkan gazetec Osman Neres (Hasan Tahsn) de bu grubun br üyesdr. elenekler arasında doğan lk erkek çocuğa Osman smnn konulması ardır. İthat Te rakknn önde gelen syas atörlernden alye Nazı Cad Bey bu gruptandı apancılar arakaşlara "onyollu" demektedrler Çünkü nançlarına on ay dnden karışmalar ol duğu ddala ardır Bu gün çn dn rtüellern en fzla uy gulayan e Sabetaycılığa bağlı olan grup arakaşlardır. Halen çlernde ellk kurumunu dam etren bu grup dualarını İbrance e dno dlnde okmaktadırlar. Özellkle Arupadak Sabetaycılarla genş lşkler kurmuşlardır e öneml baz dnsel merkezlerde de halen falye göstermektedrler Yazımıza knu olan üçüncü Sabetaycı grup da a pancılar'dır. arakaşlardan ayrıldıktan sonra nüs olarak en genş ktley oluşturmaktaydılar Özellke onsekznc yüzyıda Arupa'nın dnsel merkezlernde oldukça etkl olmuşlarsa da güçlern gderek aybetmşlerdr apancılar her ne kadar arakaşlar'dan ayrılmış da olsa, bu k grubun arasındak lşk Yakubler' nazaran daha olumluydu Ntekm Selnkte yerleşm alanla açısından brbrlerne oldukça yakındılar. Her br grup dğerne "komşular dye htap ederd apancılar daha çok tcaret e sanayde gelşme göstermşt Bu grubun üyeler arasında bankacılar e tüccarlar ardı apancı grubu ondokuzuncu yüzyılla beraber dışa açılmaya başladı, özellke eğtm alanında dğer gruplar gb atılım yaptılar Selnkte yeşen dönemn ünlü abbalstler bu grubun üyelerndend İnanç olarak sadece Se nn dn prensplern kabul etkernden Sabetaycı teor konusunda çok daha sa nançlara sahptler 9
11 yangnyla beabe he üç gupta da ken inançlan belgeleyen önemli dokümanla yokolmuştu 24 senesindeki ükunan ahali mübadlesi ile de Selnikte üç as boyunca kounan cemaatçi yap zedelenmişti. Sabetaycla ükiyeye geldikleinde stanbu, zmi başta olmak üze büyük şehilee dağldla akubile bu sada zaten hemen hemen yok olmak üzeeydi. pancla içindki bi gp idaeci Ameikaya göç kini otaya att, o yllada zaten baz ailele tica ilişkile dolaysyla Güney Ameikaya gitmişledi. Ancak oalada beklenen başala elde edilemediğinden bu planladan da ksa süede vazgeçilmişti. Ayn yl akaşla dan Rüştü Beyin ceaati aleyhinde basna yaptğ açklamal da halkn olumsuz tekileine yol açmşt. Bunun sonucunda pancla gubu da asmilasyon yönünde kaa almşt, zaten ükiyede gupla içde iletişim de hemen hemen otadan alkmşt. aakaşla ise, eski güçleini kouyamamşlasa da yine de cemaatçi yapy en güçlü şekilde südümy başaan gup olmuşlad Ayinlene özel meknlanda büyük bi gizlilik için d devam etmişledi. Ancak eski bbalistik metodla bilen ki şiein saysnda büyük bi azalma olmuşt Sabetayclk he ne kda ükiye topaklanda otaya çkan bi haeketse de gideek bütün dünyadaki ahudi cemaatlei aasnda yaylmşt. itekim bugün hl Holada İspany İngiltee Fansa ve eika Bileşik Devletlei nde yaşaan emaaatlein valğndan habedaz. Bu aada Selnikten diğe ülkelee göeden Sabetayc ailelein olduğu da bilinmektedi Bunlan bi ksm Avupa ve Ameika ülkeleine ağlmşlad hatt bu aladaki ahudi cemaatlei ie de kaşmşlad 48 ylnda İsailin bi devlet olaak kuulmasyla beabe Sabetaycladan bi gup buaya gitmişe ve bu ülke vatandaş olmuşla. Geek ana l olaak İspanyolca konuşmala geekse Sefad gelenekleine sahip olala nedeniyle entegasyon konusunda hiçbi sounla kşlaşmamşlad Ancak Sohnutun esm kaytlana göe bu ailelein Sabetayc oldukla bilinmemekteydi Izak Ben Zwinin cumhubaşkanlğ yllanda da dönemin Isailli bili adamla ve diplomatla ile Sabetaycla aasnda diyaloglan kuulduğu biliniyo abi bu konulada açklanmş esm kaynaklaa sahip değiliz Ancak 96
Schmin yp ik Tükiy' yşyn i gşüüü biinmki sik Bn wi r şivin sknmk n bg b kn niiki Sbk Yhi ih küü hn k nmi bir psn şuk bb m hn bi m k kş k Gnü iy ki b knu hkkn ş ypsn ik b i nyn ve iişki n insn biikini ksn
Kaala'nn Mstk Aln
ryakii bu saysyla beraber birkaç bölüm olarak pla
lalağm öemli ve eri bir mevu hakkaki bilgilerimi silerle paylaşmak istiyoum Bu Kabbala mistik ve kapal alemi içieki bir seyahat olacaktr Bu seyahate Taah Kabbala ekolü geel srlar Sabetayc bir yorumla silere aktarma çabasa olacam Bu araa silere e sorular ge lecektir ümiieyim ve so say bu kouya ayrlacaktr Bir oktay a buraa yeie ele almak ve silere bu ko ua ba açklamalara bulumak bir görev olarak karşma çkyor Çok uu bi sre beriir gerek Trkiye'e ve ge rekse Bat ülkelerie Sabetayclk kousua bir takm araş trmalar yaplyor Acak maalese öellikle beim e içie bu luuğum araştrmacla ele ettikleri bilimsel souçlar yaymlamas hususua belirli çevreleri egellemeleri sö kousuur O kaar ki ereeyse Sabetayclk geçmişi e riliklerie yaşamş ve oraa kalmş bir vaka olarak gös terilmeye çalşlmaktar Fakat şu açklkla bilimeliir ki, güeş balçkla svaama ve e olursa olsu bilimsel çalşmalar egelleeme Ümi eiyorum ki, ksa bir süre ara kouyl ilgli kitabm yaymlağa pek çok bilimeye ve ai leler içie gililikle sakaa bilgiler, ritüllr, objeler ortaya koacaktr Böylelikle e bu çok gili ama öemli topluluğu üç yüyllk serüvei alaşlacaktr Çalşmala srasa baa er koua estek ola ve ya ylra saylar aça eğerli ostlarm, öğretmelerim 98
oşe Grosa e ro Dr ete uça'a iettarıkarıı bir kez aha biirek isteri eeii isaı istik oguuğa uaşası ikesie aa ahui tasavuıu teei abbaa'ır Ortaa çıktığı er ve zaa kousua eri tereüter buua bu esee, asıa başagıcı a taaıa kesi oaa bir izi sırarı biraraa geesie aaaktaır Çok uzu ıar bouca abbaa bir eko oarak ortaoks i iacı ierisie oa bağısız oarak aşaıştır Çou kez içeriği eri aaarı taaıa beireeiş oasıa oa a rabbiri tepkisii üzerie çekiştir Fakat bu oa göü vere iararı oa ğaüsü eteekerie kaakaıor osa gerek, her zaa büük e reeieez bir igii oağı ouştur Rav Abuaa, av e Leo gibi oa ei aaar kazaıra istikeri aısıra Luria gibi bir ehaı oua başkoası bir aa ou ora ie beraber iceeebiir hae getiriştir Yahui istik iacıa göre iki orah arır ki oşee Siaa ie ve herkesi aaabieceği Bereşit orahıır Buraa a aaar ou okuaarı bakarak eiikeri izeiere a aaktaır Fakat ikici bir orah aha varır ki buu aı Atziut (ükseiş) orah ıır İşte asıa saece ou görebiecek isaara ie bir kitaptır ve Rab ou aaabiecek gerçek arara oaıştır Bir sırar bütüüür o, aaabiek öce istik e katı bir haatı aşaasıa oasıır abbaister bu ikici itabı a asıa ik kaakta oğuğuu kabu etekteirer abbaa iğer bütü istik ekoere rkı oarak bir e gee aaaktaır e özeiği ie ikkat çekiciir Öeği ge oarak Doğu kökei istik topuukara tee esee hep ere esasıa aaakta buu sağaabiesi içi e esi ok eiesii gerekiiği beiseekteir Batıı i tik akıarsa aha aese usurara sahiptir, özeie ü haçar e epier şöaee e buarı aeta e ütekai uzatısı oa asoukta bir esee traa topaa e gee oarak sias e ekooik aaa raika heeer beireen grupar evcuttur u topuukar Doğu topuarı bigi birikierii geeike Batı atığıa uaraaka bir taı so uçara uaşaktaırr Habuk Yahui istisizi bu iki gee 99
kol sn bi köpüü, nitkm bblistik kol tml lmvm nsin ynmkt v bu ss hilinki bi ym biimini bnimsmkti. mk iin lmk pnsibi böyllikl bmbk bi kolün ytlmsn yol mkt Gnl olk Kbblistik yp pk ok mistiğin otk bi üünü olmus özllikl 16 yy. il bb Rv Luin tkili öz ilmz Asln blki tüm bu kiilikl iin n ok ikkt knii nilbili Lui Zt't ym bi in my v Polony'n son uzun yll yğ Msn buy lmiti. Bu nnl h önm Yhui mistsizmin önmli bi yi oln Ms üüncsinin ok önml b tmsilcisiyi (nitkim yyn tüm mistikln hytln Ms'n ok özl bi yinin oluğu bilinmkti) Onun Kbblistik ypy soktuğu n önmli tkn sln k lm tosyl bb kllnn v bmbk bi kkt kznn msih kutulu innc Nitkim kniinn son ln v onun vmcs oln kt Kbbly bmbk bi youm tin Sbty Svi bu kin bi uznts olmutu. Lui v Svi likisini bi sonk yzy bkk biz b bl nn nl ypsn tntmkt y v bl iki n ki tptn olumkt Bunl S h oh İ htmn Ktb) il S Ytzih Ytln Kitb) Bu kynkl poif olmkl bb köknlini Yhuiin Atn ğ viln önmin ömktyiz H ikisi noimi v itli bölümln olumkt bunl yl bby tkil l. Bi özlikl buün Amik Bilik Dvltlinki cmtl k önm kznn sözlü Kbbl v ki, bu h ok lnksl olk büyük vln tlbli t nn ünümüz k tiiln kynk ihiv tmkt Tm mitsyon yl oln bu pklin Doğu i zmciliinn tkilniki k v Yhui kynkl ko nusun bz kukuln vlğ bilinmkt Zoh nl olk ü hhmn bnn n kmk v mistik öykül yl bi kynk olk Ami ilin ylmt Bu özllikl in konul sohbl klin v kl bi n l lnmt Tbityl ğl boyunc o ook nn illmiti Bnim sil bu lunuum ylln nl ğilim bblnn sc
br kr olrk Tor, Tlıu v Gmrdn sonr l lnblğ şklndyd Nkm dn dmlr l rışmlrımıd d d bbl yok rdlrk ndk bl glr hmmy kspmmkyd Hlbuk hr n kdr Msr kökn konusundk ddlr vrolmuş d öllkl ohrın h d gördı dlmms grkn br kynk olduğu öllkl son ouyıldk rşırmlrd blrlnmşr Bu ndnl bblmn ln ğını yndn ymy bldğ şu sırlrd Türkydk Musv dn dlrn d dkkl lms v nlnms grkllğ kuku göür br grk olrk krşımıd duruyor
Kaaada Liac m Maiah
esih konusu asnda beli de ahudiliğin en kamaşık v
en çok aışma aaacak konulaından biidi avamın özün de ealan esaengizken dolaıdı , ahudiliken sona gelen Hıisianlık ve Müslümanlık hep bu kavamdan ha ekele inançlaını oaa komuşladı zellikle Hıisianla sanın ahudile'in beklediği Mesih olduğu iddiasında bulunmuşla bunu apaken de hep Tanahı önek olaak ösemşledi Niekim geek Isa, eekse o akipçilei özllikle a ve Mezmula bölümündeki aelen adımı ie dinsel eelleini oaa komakadla, zaen sa da bi ahudi'di Mesih konusu anaha ilk olaak Mezamile'de ö ülekedi David Mesih olaak beliilmekedi ve pe gambei de Naanı Zaen mesihin David'in soundan e leceği inncının kanağı da budu Samuel 2'da da Rabbin kendisi için bi mesih çıkaacağı azmakadı ka kuaıcı mesih doininin en çok üzeinde duulan, aha sona ahudi inanında aışmalaa nede olan olemhaba (ölümden sonaki haa konusuna ilişki ipuçlaı da ine bu bölüm kanak alınaak elde edilmee çalışlmışı şaa l 1 1 a mesh dönem hakkında açıklamala apılmakadı: Ve ku uz ile beabe ouacak ve kaplan oğlakla beabe a acak e buzağı e genç aslan ve besili sığı bi ada olaca üm bunlaa ie olaak Daniel kiabının 12 bölümünde gae esaengiz idele almakaı: aka sen Danil
sonun ktine kd u szeri sk, e kitı hüe içok d ştıck e igi çoğtck şekindeki çık okuktyız üektedi ki sonun kti ok ni teen diien i n dı e u nd d kut kuzu ie kdeş ock Tnht en kı istik e gizi içide ee ınn u konu ti ok iste'in dikktini çekekte gecikedi şte izin douğun uştığı onncı yüz yıd Sed Asn ok iinen üyük i sc Luri A kenzi kutıcı esih kini doktrine edeek i üid ok hudi tsunu şekiendiişti. Lui'y ge dünynın ik ouşuu sısınd çok üyük i eneji on Tnı düny üzeine diekt ok geeiş, gndeien e onun ynsısı on i ışık ok geişti Fkt u ışık o kd kueidi ki dde u ışığın kudetini tşıydığındn u ışık i ü züe e kııy seeiyet eişti şte o nd ışığın i kısı ik kynğ gei dneyi şışs d 28 tnesi ddeye yışış e kukşy yo çıştı Bu kuk ki dı işte u kirın içindeki tnıs eneinin yeniden ik kynğ dneiesi için tikun (ti) oyının eydn ge esi geekektedi Bunu sğyck on ise Mesih yni kutıcıdı. Dikkt ediesi geeken i nokt şudu ki, istik kutıcı nyışı Tnh t yn kutıcı nyışındn odukç fkıdı, he ne kd iste Atziut Tohı ok dndıdk e okitik etinee syıs değee eeek yeni you uştıkı ynkd u inncı Tnh dyndııyos d yine de Otdoğu tourın it i tkı innçın Museiiğe youy sokuduğunu syeyeiiiz. ene ok geek unn itoojisinde, geek Uzkdoğu etininde he dikt çeken nokt Mısı uygığının nei etkiede uunsıdı Niteki Lui ithgos e dh ek çok teoisyenin uzun süee u ükede gi zei eğitie dıkını d trihçie eitektedie Lui useiein disod dğıış oını u kuts ışığı kidn kut cın dyndıktdı uts BetH Mikdşın ikinci kez oı tndn yıkısı sonsınd hudie tü dünyy dğıdı e iknci dso dnei de yeike şış odu Diso hudiein cı e ızdı dou oduğu kd kütüinin en üst seiyeye çık
bi önmi Tanah snsnki üm y kaynaka gk Ta mu gk Mina v gks Kabba p bu önm Sa küü vnin yam Fka Rabb imanan akin snucu ak n amn Yahui kimikini öikini kybmis, aman bi k k kya kam Pgma, kima hp bibiini kvm, sagna, öüm pk Tanaha nağ ki ima yaanm. Lui Pny ğmu v aha sna Oğu'ya gmi b Akna bbi uğu için öik Oa Avupa v Rusya'a Yhui ka yapan kaama nk muu. Bu yün nun Kabbaa i aüün ön çkağ msi hakn kuuu ümiini amas gay ğa ak agnma Lu'ya gö Miah g gmn ahui ka sy km v ümankan ağ bi msih önm yanacakı, bunun snucuna Tan siğua nn uaana cvap vck v k üsün ğun gk kuc kusa İsai K ğ'n ynin kucak Böyik snun baangc gçkmi acak Msih knusunn bu ni sangi mas, biaya ahu haknn inança issma n çii sah msihn aya çkmasna ya ahui aihin bunan ö bi yi va. Ancak Hsiyan inncnn a min sa'nn bknn Mi uğu iias aya knmuu. Faka incnis göüü ki Hsiyana sa' usa RuhBabaOğ bğamna amakaa, Yi Ahi aman aman na Rb a nmk Tbi bu innç ahuiiğin Msi anayna amamn si ünkü snuça Dvi bi insan v Tannn buyukana gö yamaky. Msih hak iikin n sn gimn bii bunan ks bi sü vv A.BD yamka an hasiik bi hak an Lubavich' göümüü. Bu puuğun ya iinn bi hm n Schnsnun msih uğuna inann müi sk sk nun için gösi ypmakay, ha< pk çk h hmbak bu knua ka vkn kaçnmakay Sn ak bu abinin ömsi in ynin büyük bi umusuuk ina Yaui asna gmn maya baa ahuiiğin h önmin kii an msihçi akmn için bki n kii n Sabay Svi nin baağ haki Bu knuaki yam bi snki say acağ
ataclta Maah v ata v
üyük
abbala arihçisi ve araırmacısı Pro Gershom Scholem'in ifdesiyl 2 apak'ın yıkılıı sonrasında yaanan en büyük mesihlik harekei av Sabeay Sevi arandan 1 yyda vücda geirilmiir Sabeaycılık konsnn ve Sevinin hayaı daha önceki ma kalelerimizde ele aldığından brada bir kez daha b koya değinmeyeceğiz B nedenle imdi direk olarak Mesih kav ramının Msevilikeki evrimini ele alalım abbalisik eorie ria arandan giriln krarıcı mesih kavramı bir süre o ra iser isemez Yahdi halknın içinde bir ümid haline dö nümüü Pek çk kii riayı bir haberci olarak algıld ve onn ölümü sonasında da maiahı beklemee baladı m b sıralarda abbala nın belki de alın çağını yaadığı yıllarda kenaz diasporası çok büyük kaliamlara sahne olmakayd, yüz binlerce Yahdi Polonya ve Rsya'da zaklar arandan öldüülmekeydi e am b sırada kendisi de bbalis bir haham olan İzirli Sabeay Sevi Maiah (Mesih oldğn ifde ei Bir ada üm Yahdi dünyasına egemen oan b inanç oldkça araar bld ve büyük bir dinamizm yara aka daha sonra Maiah ın din değiirerek Müslüman ol masıyla da yerini derin bir melankolinin egemen oldğ hayal kırıklığına bırakı B hareke doğdğ ilk andan iibaren al gıanamamıır ve kendi yapısı içinde hep gizli olarak kalma prensibi nedeniyle de gidrek Yahdiliken ayrılarak ama amamen onn külür evrenine paralel bir hareke olarak ya 5
şanı iae ettiriştir. uraa bunan sonra aıklanaak olan t bilgiler asrr gizlie tartışalarını srren Sabeayı abbalistlerin keni aralarınaki bilgi teatilerine aynaktaır olayısıyla oğu kez sözl olark kulaktan kulağa glen bu bilgilere bir kaynak gösterek e iknsızr Sabetayı inana göre Yahuiler her zaan Rabbe karşı g nahkr ve asi oluşlarr. Tanah bu konua anlatılan enkıbelerle oluur. u yzen e hastalık ve elketler hibir zaan Yahui toplulukları zerinen eksik olaıştır u yzen Rab Sinaa altın buzağıya tapan kavi yoketek isteiğine Moşe Ona yalvararak kenisine inanan ve aia Onn yolunan gieek bir bakiyeyi ayırasını isteiştir uraa bir noktayı belirtekte yarar var Sabetayı in aaları genel olarak Atzilut Torahını esas alıp, harere sayı eğeri ve rerek Tanah taki bölleri abbalistik etolarla yolaakaırlar (bbalisik bir yorulaa tekniği olarak Tanahtaki harere sayısal eğerler vere etounun ilk uy glayıısı Rav Abulaaır. O ve öğrenileri taranan ge litirilen har pritasyonu aha sonrları a iğer abblistlr kullanılıştır. T bbalistlr gibi Sabetayı abbalistler e bu etou kullanayı gnellike byk ve eğerli bilgilere sahip in aalarına bırakaktaırlar nk ta aen Rabbin İsrailoğullarıyla konuştuğu lisana ve sözlere oynaalar yapaak kişinin in akieleri bilesi ve uygulaası gerekir, aksi takire Rabbin vereeği ezalara aruz kalak sökonusu olaaktr O kaar ki bu ezalar saee per tasyonu uygulayana eğil aynı zaaa onun ailesine e ve hatt btn eaata karşı olaaktır neenle buraa sizlere aktaraya alıştığ olayların ortooks inanla elişeek olası konusunu anlayışla karşılayaağınızı i etekteyi. u bakiye konusunaki teel ipuları Tanh ın İşaya bölnün 1/2223 ayetlerine şu şekile belirtlekteir Çnk kavin İsrail enizin kuları gibi olsa a anak onlaran bir bakiye öneek. İşte Sabetayılar bu bakiyenin kenileri oluğuna aviin Maşiah olarak geliğine ve Mezairlerin e kenilerine iniğine inanışlrr. ria Maşiahın haberisiir e Sabetay Sevinin geleeğini biliriştir(beni bizzat göre şansını ele ettiği ve aile arşivlerine özenle saklanan 6
r t old dd edlen rmce metnlerde Sevnn gelece bldrlmetedr). Ft Kbbst teore göre Mesh geldnde hdler trndn reddedlecetr, bndn dolı d bş br dne grece, ft abbn emrlern son br e dh enleece ve dünnın son gününde son e gelme üere bolctır. Ntem dt edlrse Is d geldnde hdler trndn reddedlmş ve tıı Sbet Sevnn 4 Mehmede şet edlmes gb omlı omtn Plts hbr edlmşt. b sn bblst nlmd Msh ol mdıının pe ço nıtı rdır Ft Sev hreetnn bş lngıcındn tbren ollrın ldıı grp ve abblst son nnnlr rsınd dern münşlr ol çmıştır. Sevnn me shlne rşı olşn esn nnç tmmen ohrd er ln bölümlern ve nh ın bblst metodlrl ormlnmsın dnmtdır. Ft ne nnnlra gre Sbet Sevnn b t gelmes br sırdır (Kabbltlrde de gll esstır) ve b üden terr Mşhın ger gelece n dr on mn edenler ssc ve glenecelerdr Brd ne mbmın d bl ett br metod "benetbeneme" prensb ess lın mtdır. orhın gl nlmlrının old onsnd bblst nnç genel ol orlmd eolüne nnn hdlerce reddedldnden Kabblst blgl hhmlrc pe fl rbet edlmemştr, htt dh öne d d ettm gb bgün ble hl srll vlr b ond tereddütler t şımtdırlr Kabblnı orhın g nlmlrın lşn d dlrının en öneml tnıı nh ın endsdr. Nevm ve Ke tvmlern vrlıı slınd orh ın gl mnlrı oldn şrettr, eer hdlr tümüle orı nlblmş olslrdı b metnlern ılmsın gere lmdı. Doısıl hep br g perdes gerçete orhın ünde slnmıştır. Brbrle ten hlnde blnn bı bölümerdese b g gerçe şe lle flrı rln sorlr lr bler meşgl et metedr B sır enbşt tm lınlııl Moşee verlmşt, Snd b on br teş ütles olr tecell ettnde bnlrı emr olr vermşt, Sbetcı teorde lpr (blnd gb Lr Kbblsınd ort tıln lp grüşü Sbetcı b blstler de nn benmenmşt hdlr n çnden her 0
öneme yrln belli syki Rbbe bl ln kiilerir Niekim bunlr sln innlrnn ruun ulrk Rben bir r klrn bunlrn snr eleek nesillere e yn öz bulunkr. Sbey inn öre evliliklerin ysklnms he özün krunms ereine ynmkr. Eer Sbey lmyn biri eme irmeye klkrs bu kiii skmy ln lnmkr Bu yll yirmini srn blrn kr Sbeylr özün knsl ylrn muh emilerir Trh'n izli mnlrnn ikini knn ikini rihlere bulmkyz Rble knun Şlm öyle söylemekei "Şimi, y Rb Allh bbm Dvi'e ln vin ru ks; ünkü sen beni klu yerin zu ibi ln bir kvm üzerin krl ein Şimi bn hikme ve bili ver ki bu kvmin önün k ireyim .. " ( 1 11) Bur örülüyr ki bu bili R en bir kez h isenmiir ve Şlm'y bunu vermii Peki bu esrr neir? İe Sbey Sevi bunu 876 sylk ri lesine Tnhn muhem nn kureiyle yzmkr. bblisler her zmn bu srr muhz emilerir ve im eeeklerir Th kurr knusun hi bir zmn k bir ibre bulun bilinmekeir nk Tesniye' e eymberlik knusu biirilmekeir "Allhn R senin iin nzn krelerinen benim ibi bir eyber krk; nu inleyeeksin(18/15) Bylelikle e Rbbin Meen snr yeni eymberleri Yhuilere yly belirilmekir. Ank bk bölümlere e yln eymberler knusun uyrl bulunmkr Mih kvrm ilk lrk Tnh' Dvi ve eymber Nn'l örülmekeir. Diin hy ineleniine sln nun hlr y ve bunun iin e Rb rnn ezlnrl örülür h BeŞeb ile ln likisinin üm ysklr kr ereklemi lms ve z lm bunun en k örneklerinen biriir k nun önemine ylnlr ve Mezmurlr Yhuiliin insel krkerine önemli merhleler lrk örülüyr niekim S beylr h ileri ierk sln Mezmurlr'n bir kusl ki lrk kenilerine eliine innmkrlr Orks inn ise mesih bir kurr lrk kyme ü nüne eleekir Dvi'in syunn elen Mih zmn
ada daıı olan ahudi aietleini bi aaya tolayaak ve utsa İsail Devleti'ni uacakt Böylelile de Rabbin h ümdalıı bi ez daha eekleşeceti Tanah 'ta ye alan Mesih David ie eyambei Nathan Sabetaycı inanta Maşiah Sabetay Sevi ve Nathan Lvi ile özdeş klınmşt Maşiah ko nusunda die bi klı öüş de Kabbaist stat ve Atat' n de il öetmeni oan Şemsi Efendinin (Şimon wi) yazmış olduu ve buün aie aşivleinde bulunan (Ladinoda yazlmştı bi isaesinde ye almaktad özetese Mesihi dönem ü na bölümden oluşu ki mesihin elişinin habe veriecei dö nemdi ve bunu eekleştien Rav Ai'di (Luia. incii mesihin insan suetind yeryzne inee daima Rabbe inanan bi cemaati otaya ıaacaı dönemdi i, bunu eeleştien Sabetay Sevii. Son dönem ise mesihin yeniden ei elecei dönemdi i, o d asında ona inanan utsal cemaatnin ta mamen yokolacaı 6000 yılına denk elmetedi Şu an İ s ail de yaşayan Kbbaiste de 6000 yılını Maşiah'ın ei e lecei dönem oaa belemektedile. Bunun nedeni de Rbbin dünyayı al ünde yaatı (he ün 1000 yıla den el metedi bi dinlendii şelindeki Toah metnine dayandılmaktad Saetay Sevinin mesihii onusu uşusuz bi inant. Anca onun maşihlı abul edilse de edilmese de yaşaı in celeninde ölü i te amacı Yahudilei Filistind to lamatı. Niteim e ok kayna kendisini siyonizmin ki babalandan ve i öndeleinden bii oaa abul etmişti
9
Saetaycı Kaalanın Esaslaı
i öncki azımızda özlli Luia Kabbalası 'na ilişkin t-
ik bilgili l almış, bölüml haind abtacı Kabbaladan bastmiştik Bu azımızın knuu is atık tamamn abtacı abbaa lacaktı. Daa önc d azdığım bi nktaı tka tka blitmkt aa gömktim; bu azı dizi bunca özllikl abtacılık knusunda anlalan adisl amamn ail aşivlind saklanan blgl danılaak ta çıkalmıştı. Tabiatıla bu adaki iddiala kanıtlaacak sut vil daanamamaktaız Halbui bilimsl b çalışma öclikl kanaklaın taa kn masıla vücuda gtiilbili. Oulaın bu knuda çk zla titi davanmamalaını v bu uslaı bi lşi knusu amamalaını azu dm abtacı köknli bi kişi laak; tamamn kişisl çabalaımla uştığım bu bilgili sizll a laşmam, üç üzıl bunca sn bi kaalılığın sn bulası azusuna daanmaktadı Çünkü Kabbalistik mtd önc "vmk için almak" nibin ağlı lduğundan kutsal bilginin insanlaa sunulmasna v tatışma tamının aatılması gkliliğin inanmaktaım bbalistik klün içind tamamn a bi i lan a btacılığın n büük tsni Rav abta i di özllikl blitmkt dala va çk uzun bi müddt abtaclığı b ktif lmaan bi açıla l alan taiil abta vinin bi kkabaz lduğunu v Gazzli Natanın bi takım tik t mll taa attığnı ili sümüşldi Tabi bu kişilin iç bi
rının cemt rşerne nceemeer ymrını be rtme gereyor) D ono yşınyen tebeern ye tştrmeye bşyn Sbety Sev ütün bg ve eıy üree enn önemn n çevreerne b ettrmşt Onn berber reet een Rv Ntn Benjmen Lev e nc br ro ütenmetey Ntn ye ot metnerin yenen yormnmrı onn çışmrıy tnınmtır mç b ynrn Men geş e g on ory oymtı Se e ye H ve in e onrın yntımın çışıyor ntem n me eeeri yormığı onşmrn e orr cevr vermetey Ft er Rvın yıı ynrı omm neenye tüm bgerm öü bgere ynmtr Bnğ gb onncı yüyıın Kbbt tmoerinn en brgn mge Lrır onn orty oyğ ırım te or ve meç yşımı Sev Kbbmnn e teme o mştr O r i Rv Sbety Sev ytığı dn teter e ennn br rtrıcı oğ ınyı ve Kbb b nnc ynmtyı Onn yorm gene or Rb Me dyoğ şene omştr Öee Att Torı or ty oymş ve GemtrL emrn gb yöntemer yene br tım r yşımrı e ürmüştür Temee erşey ın Rbbn yrtış rn ynmty m ney mç ece r or gee ve Tn gerçeleştrme my? Br Lr Kbbın eeştrer getrmete ve onn eoünü btmemş br bnnn temene beetmetey Sbetycr Men geş e b ece on oğm e ğr meeer vıty tnrı öün endne ştğı n bşmtır) yooş rın br Me Dönem'n vr ığn nnırr b nr me tüm yrı rr t mmen o n ögü ve t onn vrğy ınır ve tn yen r orty oycr Anc Rb b me önem ece nn br örne mn or vermşr Tı Mşenn vn ve ğer t işern vrığn oğ gbir b e n üm b şer t br rn rlı be enere grmenen bş br şeye eğrer Ft r on n r gr b Sbety Sevnn r ten: Ft en Ey Dne onn vtne r b öer l ve
itab mühüle; bç adamla aaştaakla ve blg ç ğalaat" ayetleyle de Tanahta bnla beltlmşt Danel 2/4) aat Sabetay Sevi b s salama ama ç üçü yaşlada tamamen kşsel yetenelei ve tansal zzet le bul uğu bu sla başkalana aktaaa lah kutuluşu ge çeleştimeti ama emaati na kaşd tp Tanah tak pe gambelee aş lla gbi Buada hemen açmata yaa va Meshe man ahudlğin temel esasandan bidi Ana b knu ne Talmdda ne de abbala şna diğe aynalada yetene ele alnmamş tümüyle b tam apal ayetlein adna slmştu nsann dünyada geçek ama da b s blablee lgnlğa ee bilmeten geçmeted Tanah yne üstü kapal laa tamamen anlaşlmas z ifdelele b dönem de bellemeted; Ve daima yaln takdmenn aldldğ ve haap e meuh şeyin diildiği vatten başlayaa bin iyüz dsan gün laa Dayanp bin üçüz tuzbeş güne yetşene ne mtlu aat sen sn lunaya ada git çünkü ahata vaaaksn e günlein snuna end nasbne alkaasn Danel 2/2) Sa betay Se'nn saee end müitleine vedğ blglede tüm b sla açlanmatayd nteim dönemde Sevnn a asndan imanla gden insanlan pe çğunn dn blgnle l mas da b aslan değld Genellle dda edldği üze Sa betay haeet ahdlğe aş veya ndan p b yapda da değldi saee mist ahudliğin vazgeçlmez yaps nu ste stmez kl lmşt Sabetay bbala in değiştme snasda emaate at eşvalada gelen neslee sunld ada bu gelene hl sümekt Günlük ala ve i tüllee ahulğin tmel pensple nmakla beabe özellie ge yasndan snaki zaman aalğda bunla daha da atlmşt inana gö gee yas le z Ysu sabah laak adlandla güneşin ğumunan öne aydnlk aa nda abbe yalaşablee ygun şatla yakaanmatayd Ta mame hun tasnne aanan las mstk metla esas almaktayd Dala Sabetay Se çn yazlan lahlele süs lenmişt Sabetay emaatlen bölünmes snasnda abbalsti alla da kllla lduğ bi geçet akuble aha ç
in mien ukm pn si'e n b gup k kn süüe. ks in ynemee uiiin Niekim nyu" ey u emesiin sebebi buu ni iiine e Os Bb k k ess \e Sb Se se bi semb k kmk. buki kbu emek geekiy ki Nn Lvi ne Yk Qei \ e e Buy Rus Seiin ykiiine ibi mn um O see bu ku ky i eii knumun k Öike N 'ın me y ekup ik ke ineeis güeeki ki s mesi emi k m bs Bugü bi Ap eie ene skn kus meei bi yn bksk Sbey i emi küm ieein eie m\uu Pk bii ki in bu kmmk k bi se giemekeie ükü bb i bi u n in snn mmen uk bi eiebi ne e bi g eein snn bi p bi gbun by ybii e see mek ie ei Rbin n b kınk ekik eimi ve mmen inse inı ku mis isimie kus k nm ve s k sk n m y nu geekn keeee k bye mi vmk geek
Sataycı Eğtm uumlaı
i süeden bei Tiyaki ailesi e n başa da onn değeli
eiöü dos Moşe Gosan belk de bgüne dek hi gö üleiş bi cesae iinde Msei oplnn en öneli son hakknda ok hakl olaak bi saş göseekedi Ne gaip Sabeaycla'n ok değil b yüzyln başlana yaşadkla e asiile ola gibi kokn bi sonla nokalanan eğii klandaki e haekeni şidi Tükiye Yahdilei ayn izgi iinde yaşyola Ne yazk ki Yahdi ceaainin ida kadolanda göe yapan bi gp köcahil (bnlan inde öneli ekiilede blnan bika anesinin Sabeac oklladan ezn olalann bahszlğ iineyi) yakla haalan ne büyük aclala sonlanacağn göeeyec kada bi gale iinde haeke eekedile deek ki öne olaak bizi okllazn sadece köü yönleini alşla ak ge de olsa zaa neesinden dönülse kd diyebileleini e en azan yapkla e daia geleceke neele anlacala haalan hi değilse is i edebile yüklilikleini göseeek sahneden ekileleiyle oadan kaldalan bekleek ok zla bi isek i Eğii bi lsn bi ceiyin bi ceaain ya da en kk oplsal yap aş olan aile knn nesille boynca yaşaasn ein edecek geleceke geişe ai değelei yaşaacak en öneli köü O kada ki aleden ilk kez aylan bieyin ilk sosyalleşiği aile dş k onn okdğ okl ol akad Ne gaipi ki he ooie sise eğiii bi ehlike l
lk gmü v dim nun üzin gimii. Hlbuki ğim lmzs lmz bi unsu lk çğd v dnmd kımız çıkmktdı. Ondkuzuncu üzılın ikinci ısıdn itibn Osmnlı tplum v sis tınd nn gliml, dvl içindki unsulın kndi kdlini tin tm zulının dğmsın l çmıtı Anck ıll kd n zık ki mdn bilimlin kutulduğu kull in ğtim üliğinn bbdn ğul gçiği, din bilgiln ğildiği bi sistmin bnimsndiği gülmkd. Bud tk gmn güç dvlti Nitkim n kd dil, f v dtlini mlı knusund ldukç s bs ln nik gupl kndi kullın sip lmdıklı için kültül bi lgu lk vlıklını gstmmkdil Ö zllikl Bılı nlmd ğiimin çğ snsı Avupsınd kzndığı bılın bu tplumlın illmsi knusund sğldığı dl d gznün lındığınd gçk pçık çıkmktdı. Nitkm slt Osmnlı titlnin d mülki, bi v ıbbi gibi d sn ülknin kdini dindn kilck kull kumu lmlı, çk gç klınmı ls d knunun n kd nm zttiğini bi gstgsi lk k ıız çıkmktdı. D snlı dğck ln İ ttit v Tkki Hkinin d bu pıl içindn dğduğu v bi dnm dmgsını vuduğu bilnmktdi. t tüm bu lln ndığı bi sıd gidk dinsl titsini kbdn btcı tplulukl d ğiimin nmini kvmıl v bu knud çbl için gimildi Bu çblın iç kukusuz ki n nmlisini ıllın slınd bilgin bi Kbblisi v din dmı ln Şmsi Efndi (Şimn i) pmktdı Cm gnçlnin n dnli bi sunl kı kı kldığını gn Şmsi Efndi i müddt sn kndi düünclini btcı pluluk içind dum çbsın gii Bu çb bi nd dnli ft tpldı ki, insnl d nun kilin pııl, nck kndisi nn kndi imknlı il lnik ilkkul svivsnd bi kuumu d kudu. Aslınd nun ss v biincil mcı btcı kn dğumundn iibn Ldin'u n dil lk bnisn bi pluluğun kdini dğitimki, çünkü gidk dnm dı lnd ğılnn bu cmt üli ılld kndili lindki bi
pk l ka kya kall O ka k hn hn h b üy Tük konuky v bunun a ncsn kpl b n yp yanyou. lbuk bu u n k k h snyn sonuln oya ksn yol u kn lk ylln llkl Avrpak a l oplulukl l kulan lkl sonuun sükl b blg nlk k slnkay nnlan gkl kl gllk b ü son gk kapnak ünya l lkl ksln nn oluu onu kkn aan kyb b opluluk oy k u nnl h \k kaybn bl ally byl b ana oaya k Şs En Al oluu a l n ksl b sü son okulu lnk nl bl kn. Aük s a üys kln abul l bu okula b sü okuu v oaa ly alln aı nlayn kln bunu ha sonk kln gky Şs En lk olak byl b hal yapaa h by opllukla yoluyla b aya gy alyo h yn yn nsln nlkl v ssah olsn au you. Fka b sü son Kpanla knsn y va k okulunu b ba kl sokula ok sonl knsn sa bl knn oly lla O guba akla'a g byllkl Fyy Mkpl ou olu Kakala knsn o kaa hü l k 'U kn Kbbalsk ünylna sokul n k En'nn son olk ya anan bu konu k n nkaal oluk hal b kl nlk k lnk yangn abayl n a b flk lu n nl kapla v b ks kusl nl bu yn l bb ok olu g 124' Tüky gllyl b n b n bala olu. Cuhuyl bb Akün llkl konusun gs kl uu b kula gb kklü v ül unsuln knln yol a. Kpnla grbunun ll llkl A ll l Enl'n gall kuusal a l k n oolnn uklk v sl olk cyl. Kal s Fyy kplnn
maaenn yaşamaı çn ne den önem dn bdkenden öe b eemmyee knuya akaşmakaıa. Faka br müdde ona mdd ıka e k ka da ek d e akıf ane geen b kökü kuma "aayı een d düü çaa" nyene em edd böeke d ken k aneen nak neee akama mknaı an : önem kmaı ca b mea ane gemen ne en da Ne aık k bugün bu gün em em Tekk Tekk e e em e m de Fee Fee ekee ee geek kuucaını ç b şekde em da dmedmed ca b kanç kaıı ane geımşed aık k n yıada mam < eenn be gene kaıak ek ek k k ınada da d a öncek başaıaın göeeme göeememeke meke Ta kndnden de aınmadıı üece ekeüden bae Bu nedene de Sabeaycı em kumaıın yaşadıı um üec e öküşü bgün Uu ue Lende gömek aynı kan aşıdıımı nanaın başbaşa kaacak nu göüy mamıdan dayı be yaaamakadı Tan be de b ce bu kn yönem kademene gemş kşe n b kımı da Sabeaycı em kumandan meunda e yaşanıan bu abancıaşmnı da n canı anıkııa Hç meak emeyn kuunuun başa gene e cemaa ak yaşadını bu üücü dumun nuçaı bek de bkaç ı çnde meyeen eecek Pek ama de nak kuşaka şaka geceke geceke bu dum d umun un umar um arıı aak e e a a kk aaı aaında nda aneenkn naı e a ıkabeceke ıkab eceked? d? Uma Uma aın dan bu aa aaa a neden ana aa una u na yaka yakaıı ı e n aından bu aaşı uanç çnde ekede de ba n yakaı ca unuub unuub nanı nanıa a .
Kaal Ka ala a Miik Düa Düa Ka Bi Yolclk
irmini irmi ni
yüyl yüyl on dönmine girdiğimi girdiğimi şu gnlerde edebiyat ve bilim dünyasnda tp siyas alanda olduğu gibi bir geçişe ölem yaşanyor Doğu toplumlar hemen emen her onuda ortaçağ ortaçağ sl yaşamn yaşamn öe alan ala n moellei moel lei tr tşorl tşorlar ar aslnda B at at da a durum o frl saylm saylma a Öellile İtalyan yaar onun yamlandğ il günleren beri ço ilgi toplayan Fouault S�ra isimli itab da dahil olma üre pe ço yeni yaynn orta onusu emili Giemili vya es tabiriyle missim aslnda er top lumda her aman ç ilgi toplamiştr toplamiştr V daia b öğreti gili bir ta deelerde veya oullara atarlmştr insanlara hem de ere erese se olmam olm amştr ştr bu sadee onu almay alm ayaa ha aanan aanan ve bunun için de pe ço olu eneyimi yaşamas geren üstün insanlara sunulmuşur bu ilgiler Şimdi aradan geçen un u n yllar sonrasnda sonrasnda a esi Msr Ms r ve brani bran i öreilei öreilei yeniden ivme aanmatadrlar Ne aiptir i bu öğretiler aslnda Btnn hep örne aldğ Ant Ynan en ço etleyen ü şüne şün e sistemleri sistemleri olmuşlarr olmuşlarr Toplumsal Tarihe uun bir müddetten beri yadğm Sa tayl osundai yalarmn çoğu e ta olara our tarandan avranamamas avranamamas düşünesi düşünesi ben outu outurr oldu o ldu bu üen idere popüler bir onu haline gelen bbalisi öğ reyi ço sa da olsa derginin snrlarn olamadan me rallarna rallarna letme l etme arusu bu maaleni maaleni otar otarlmasna lmasna yol yol a a Umam birbirini tap edn biraç maele sileri sma İanyorum yülere yldr apal almas için hep iatle
onuşulan ve aşanmamış abul edlen b onu da böylelle tüm yönee daa anlaşıab Adenz ve eve eve üe Yald Yalde en nn n (e (e ad adlalaın ın)) anonm ese oan abbaa aslında tam anlmıla başı ve sonu be olmaan b lsenn enel adıdı Gelne oaa anlamlandıı laml andııan an bu öğe temel ol üzende ayım ayımışt ıştı; ı; l tamamıla üstn nsana (adam admon) ulaşmaya alşma n aılan b dz u ezeszled (medsyon) bu sadece at öntemd. Anca ncs ve n önemls se teo olan bölmdü Bu zemn blsne ulaşmaı amala Bu aada da aşımıza ı ana ımatadı şığın tabı (efe a Zoa) ve Yaatıışın tabı (efe a Yetza) Buaynalan onuncu yüzıldan tban otaa ıtılaını ve Aam lsanında aleme aındılaını blyouz Anca azalaı esn oaa tanınmamatad Zoa sana dönemnn adeta semboü olmuştu Ü dn damının end aalaında een aıl amaz dn tatşmaa ve youmlaı emeted nsanın aşamıyla be abe ölü öt ötes es aa aatt (olem ( olem aba ve daa e o onu bu ada z b san ve amaşı b üslıla ele aınmatadı Anca dğe böümende doğad btaım yöntemle anlaaa büücü ve cıı onusunda da be sunumatadı (tab buada Tanaı an Tevatın bu onuda yasal yasala a da ee alınmalı alınmalı ) Ta bounca Yaud n eoln nde eşmşt ToaTamud eoü as otodos nancın temslclence otaa onmuştu o nmuştu Aalaın Aalaın bn Mmun oaa tanıdıaı Meomondes a da bancede anamıa Rambam) bu düşüncenn en et s olmuştu Dğe eol se le dama eşen ve e zaman nn saldıılaına mauz aan Toaabbaa öets buada se Lua Abulaa abetay ev b dn adamaını mete z Otodos Yaud dn adamanın muta eemenğne daaı b sstem benmse aslında Tevatta da Rab b taım dn oayada oen e Leve dğe saoğua saoğuaıı ' ndan yı yı tutuştu (öneğn (öneğ n Rab be sulan b uban uban ayaşımı b b ) nca nc taınağı taınağınn Roaıa tandan yııması sonasında üıa bounca sa to to alaın alaın dışında ( dasoa daso a aşama aşam a zounda alan Yaude dn adamaı taandan e zaman acıasızca sö 9
mrmüşrir O kr ki tek ses m uuuu pre rk dim i ı tı p bskır bu mişer is is htt htt hibir hibi r m ktif rk er mmşrır m mşrır Dik kt eirse Osmı trihi buc b kur dşı ık bir k tesi e hep grüürd Müsümı smişrir Bsk gre ve her m rkı Yhudi biri bike ie kpmş sıd smek istip e seemeikrii hp bir tkım semberi r giemiştir. İşte bu ktd giemci retie bb fesesi gierek gü k m bşmştr Bir tkm rk istek ve rur gii Tr mr bum msksi td ie eimiş, bu eee ee e de her m hhmr bskırı krş krşşmştır şmştır T (Mşe'e i'd ii kb eie beş kitptr) s bir th ktb iteiideir, u ke, er bigier i srı bsit rumı şmmktdr Zte bud d ır ki, dh sr viı ve ketuim d vere bümer rdımı eşiti ıkmr getirimee şmşr, kt bk de e emi bir dier kk kk Tmu Tmud'd d'dur ur Burd Burd güük gü ük rk Yhii umsı gereke kur ee nrk didr mı rı beirmkteir T düı t güde tmşr İ s dim şükretmesi ii iiiker pmktdr ve sri'i kei kvmi i etmiştir Didr Yhudi dim bei kurr gre şm ve bu gührıd ır bb ise buu tersi bir u beimsemektedir, b b gre, Tr' temei "rkş ke gibi sev"ir. er şe m hr şe tbitt ermem degesie d mktdr ve ve sı r r iki r m m i de etmekteir. etmekteir. kie herkesi kk bkt bir kitp vrr, ck b bister bis ter s Tr Tr'' rtı rtışt şt bir sembe semb err bütü büt üüüe bu kitb isr giiie irr Öe ki sd vr es Tr sece bigieri grüp rumbiecekeri bir k tptır ve bu d ck eşiti r biir Trı hr hr bir şiedir buu i bimk deri bir tefekküre d mk sr. Rv Ari rk rı rı sk m Luri rtş iiş ki bir teri rt kmuştur fed As rk d biie ;v Ari'e gr (bur ikkt kcidir ki Şii teri . Ai hı Ars rk dırmktı Zte gerek Adu
A\ gks bun y k Bkşk Mvvk Bk ncnn bbsk y nk gn bnk hmn göck gö Tnn gn snsu şk bşng vn rh fnn nmmş v mş, b ksm kp nn kp sn kmş (bun Yhu, s n kyn g önmş. böy k şn bmsy bb ny uşmuşu ( b k böy b ks nnc mmn s. ş k pn kök mnn (ünyn kuuk kr n kyn önm n b kurcnn gms kmk bu kuc Mşh . öyk msh m yn ( kun İ bnc kn nn gmk gkşck v köük sn buck. Msh'n gş mn knusun k v h sm y mş Anck Tnh'n b böümr ky nk gösrk shp unn gn kn Yhun k uun b sü km v c mu kck 42 spny göü snsn Osmn pkrn kbu n Yhu nn yşmn 7.yyn y b y v. Çnkü y bün Yhu cm gn k bunm b öny. H n k Osmn p kn yşyn Yhu n v sys b bsk s ök Aşkn cmnn yşk umsu kşun knmky. Pny Ukyn 658' Chmncknn bş v ybnc Yhunn kmy nkn sykrm bunun nn şnn 655 y Yhu ünysn n b bunm süükmş 600 f yşyn büyük Yhu ms sc Lu nn by k knn v bb suşn msk km v nun bbn g uc Msh üşncs bu bunm önm knsn sk sky b 1 ai maatlri ğr küük grpar a varlmak kaa ki aa
tpllkta maktaırlar. ki C iarıa aaa e ralara Dğ e Orta rpaa aaa keazar lk grp Js ilii ikisi ise maa ağırıkı a ii ii kmaktarar. ailri ikii tapıak srasıa rts kaarak sürkli s kılara iklri aık ar arı ee krt
lanılan b kurtulu aret saıldı, bk Kabbalstler saısal esalamalarla kurtulu gnn teste çalıtılar Teork Kabbalzmn en öneml ktabı saılan oar'da ıe sn gel zamanı bran albesndek arere saısal değerler vermek suretle Tevrat aeternn gerçek anlamına ulaılarak esalanablrd Arıca ne oar'da 408 ıl sonra nsanların aaacağı en aattan söz edlmektedr bu da Yaud takvmnn mlad takvme çevrlmes sonucunda 1648 ılına karılık gelmektedr Kabbalanın o dönemde audlern dn aaındak kuvvetl etks dasora cemaatlernn aadığı bunalım ve katlamlarla brletğnde kurtuluun ancak mesn gelle olacağı olundak nanca kesnlk kazandırmaktadı. Anı dönemde Osmanlı tolumsal aatında da br kaos aanıordu 1648 ılında Med olduğu ddasıla ortaa çıkan akara Şe Amet akalanarak öldrlmtr Yne Darbakırda aaan Rema Şe Mamut da devlet gçlernce boğdurulmutur Anı sıralarda engoter ve Hotn enlgler Jan obesknn galbet srekl devam eden bozgunlar ve ç sanlar, dn grular arasındak dervsoa mcadelesle de brence oldukça melankolk br atmosfer ortaa çıkmaktadı Tb k böle br ortamda da nsanların dn çareler aramaları kaçınılmaz br sonuçtu 1666da Musul taraarında ed oluğunu dda eden ed Abdula ğlu Muammed a ve kurtarıcı düşünini aşımalarına yl açmışı Bu üreçe Kurarıı Maşiah 1 fgürü karşımız çıkmakadır İnanşa göre Daid'in soyundan glk lan meih raiin nüç kabilini. plaarak Siyna göürek rada bir din rallk kuraakır lm Baınilrind duğu gibi Yahudi abbalilrd d ual m inlin iki anlam lduna inanlır ki hrkin kuarak ulaşı rünn anlam, ikinii i anak blirli ynklr ahp a · hilrin bir ak miik mdlarla ulaşabldii grk anlamlardır Bu yllardan biri n çk rb dilni d harr aı deri \rmk yluyla ulaşılan nlar lmakadr ehdilik gnllikle Şiiliin bir inanı lmakla bb dir aı ülüman grulara da kabul dilmkdir Ana prnibi linin undan gln 2 İmamn düa rar kurarıı larak g· leidir Bu şliyl d audilrn mih inanıla arallliklr şıma dikka kiidir
alanara erld İsanbul' da söyledlernden vazeçne a fedlere Hazne Odası hadeesne aıldı Tarhn ar br lves aynı yıllarda raya çıan ve ere dşneler ve e rese aderler heen heen aynı çzy a eden ehd esh daha vardı bunlar sl dnyasının Znnunu Nyazı Mısr le Yahud dnyasını elş eçş en by Zhar s adı lan abeay ev'dr Bu s ruh br rvayee öre s anbul'da veya Ede'de br araya eldler, brle sszn dern ve sınırsız evrennde ayblu ler. Kbbala 142 öç snrasında elen Yahudler arandan erlşr Osanlı ralarına Kısa srede Anadlu'da dr nanç sseleryle bnleşey bşaran Kbbalsl ss e, e ç araın dşnelerne yansıışır. Mısrev d yaluyla da eleş en s naya ulaşışı ne özel lle Alevle lşn e ç n Kbbals lsefeyle ralaşa özelller aşıası da bunun en önel nedenlernden br lsa erer
O öem Osmlı tplms e siys ayatı ile ilgii bilgiler b ülbai Gölpırlıı elaada Soa eleilik alı i bıı 1 62 163166. sayflara özetle alımıtr 6 abetay evi ile Mısri arasıai ilii pe ariçi taaa ia eilmeteir. lem, istik si Satay Sei alı i abıa Hammer tariii aya gösterere bir ya eimeteir Mısri Halveti taritı Mısriye l rmtr. mam Hasa ve Hüseyii peygamberlilerii iia etmi eri Şeyülislamı Vai i e arazam Fazıl met Paaya arı ietli eletirilere blmtr. Liıiye sürülmü e 1694e raa ölmütür.
Gizli Bi Enik Cemaa: Tükiye Saeaycla
miz neeliiz? eli miiz d kendiii bnc m
issediuz? Belki de bu sul nls beklenen Tkieli enik unsul ieisinde cevb en veebilecek kişile Sbecld He gn mzd bizden ibi değişik zelliği kmuş gibi şn, din, dil ve gelenek lk ibi kk gsemeen bi gup insnn slnd gii bi cemin elei lduğu ve sdece isel meknlnd kendileine i misik bi p sd bk bi gele kup şklnn gp öks bu nn knusunu luşumkd
udi dini beş bin llk isel se iinde ik kl d şnce biimi zeinde lmş Bunldn bii TTlud ekl ikincisi ise Tbl ekd lknin bsk İc öe d e u öe td
atılmtr. Yahudile tahenn eş bn öncesin dayandğa
e ed öe me uı. 2 Tomud e, u otdo Yhud ı tem ouu ut• tp e ou hh td youma p; mud m n a d u, \' ee e hud şm eee pepe temd K, p döem öede ot t a hud eme teod. Bud mu
sn kşk knc ekol dm sebelğ benmsemş Bu nedenle de şdğ he olumd mclğ uğn ve bsk göen hud benn kmlk yşnd geml olmsndn d dlnk öneml ekle sğmş. ounlu hud b enn ve mko çdn cemlen şnln cl kşlk b umudu bud zlenmş, üm sknl e olumsuzluk bu sll dou omd unuulm çlşlmş hud dn olulukl onednc üzl gelndğnde dün nn he nd bşgöseen kle klml ve ok edl lele kş kşd O kd k umusuzlukl ve kşl kuc knn doğsn neden olmuşu l sen v sc Lu ve öğenclen o kodukl ss emde hudlen çekkle cl son emk e Tkun oln sğlmk üee b eshn gelş essl bellenmş Lunn lümü sonsndk ld hudle büük kml şdl Rus, Polon ve Uknd özellkle zkln kölede ğ sokml üm hud cemln denden ekled Ak b kuc gemeld sokm sn bulmld, hude Tnnn kusl şğ kvuşblmeldl
Rv be ev 162de zme ücc b lenn çouğu olk doğdu Bbs Holln e nglz şkelenn emsclğ sesnde seve shb olmuşu Alenn bu en üesnn dn konuld özel b eeneğe sh oduğu n r a Zoar r a Ytzir amza çmatadr Kala torisi da oluumuda Yaudi iryi misti ilici ulamasa adar ir dizi urm gizmli ilgii ifd tmtdir raTamd ol asara ar gr dci aul d aamlar mutla otoritsi r ola ir çizgid ug d glmiir atay vi oa sorsda tisi gidr a· ttirl lmsa da gmzd yid tori ir im a· zad görlmtdir. Kurtarc Msi ri Yaudilii tml iaçlarda ii olmaa rar aat tam ola lirmmitir ca Dail aa, rma lmlrid ç ir am ipuçlar rimitir. Bua arl a Kaalisti to aam•lar r almtr.
5
!aşıdıında dönmin anınan din adamlaından ds amasına kaa vidi Rav Escaa v Rav d Alba Ta v Talmud knusunda nu iil Ancak gn Sabay'ın misik knuaa gim azusu duu bi sü sna anaşıdı Svi gn yaşına kaşıık abbaa üind alışma ilimindydi Mlankik u yaıya sai ması bi sü sna misik ayaın zlukaı i bişinc anaşılmaz ymd buunmasına y aacakı Sık sık ula uuy bdnini ykıy v uzun müddl byunca yan başına kkü dalıydu Aisi kndisini ü kz vndidiys d bu viikind şlin dkunmadı v Tal i vi lduunu söydi. Sabay bbaanın özlik msi igili böümindn k kilnmşi O kada bi sü sna a balisik salamaa snucunda kndisinin bknn kuaıcı duuna inanmışı üsk yaşanan ummalı v kaamsa am da nun bu inanlaını dsk nilikydi 1648d sinaggda Tanının aza alınmayacak an ismini söylyk büyük ki a anck sac Syva isimi bi zai nun msiiin inanacakı B msiliinin aıka inıdı Ancak abi aak din iin kiiy kaşılaşacakı Bi sü sna da zmi'dn aylmak unda kalacakı. 1650 5 1 d sanbulda Abaam Yacini adlı bi kişi kndisin bk nn msi duuna dai bi blg vcki Bu yılada Svinin İsm ıısavvıaıyla da iişkili muşu özllik kndisini Müsümanaın bkldii mdi laak kabu dn Niyazi Mısi isimli bi dviş aaaında gn ik a lışmalaın daa snalaı öncii aandan da uşuua kuamlada kii duu anlaımakadı Bu yılada Osmanı akaında da kaışıkıka vdı bazı din adamaı mdi B azı iliml r ri lailii l larak lş trlmaı amalamaktaır. l alitik ir takım iat v iila girilmktir. Bgü aşaa Sataı tllkları ialar kl mii Sata Si l ü. Dlaııla kişilri ialarıa agı götrm z rll lirmktir. 6 (HH) arri lş mi aza alımaı mri ii aaklamıştır. Aak iaa gör mi imi aıka ö lk \ Tarı mril i krallr rtaa kaaktır.
dukaı ddasıya taya ıkmışadı Ayıca Anadu'nun syas caasında da teö egemend Hıstyan düyası da benze b kutaıcıı bekents nded e bu yıada süe aak bbaanı nded, sık sık vecd an yaşamakta, dnse amaa kavuşakdı 664de tanştıı Gazze teg Natan Benjamen Lev nun yaşmında b dönüm nktası acaktı endsne mes duuu abe veen Peygambe Natan d Tıpkı Tanata ye aan a Davdn peygambe Natan gb ev 1665'te zm'e döndüünde atık manı b kte e kaşı kaşıyadı İ nsna ıdımıştı, dünyanın e taandan Yaude akına ade gemekted kente, nsana ev'nn evnn evesne yeeşmşed Atık mes dönem başamıştı, ıgıık ad saadadı. mse nee acaını kestememekted, aamaın baskı ve yıdımaana kaşıık nsana ev ye tapıakta nun snaggadak vaazende taşkınıka yapmakdıa "endmz Tükü tattan ndecek e dünyaı nsekz kaıa böecekt" demekted nanana He yede Pnya'dan Astedema, Aıanya'dan Fstn'e kada bütün cemaatede duum ayndı Mes bütün yasakaı avetmşt, kadınaa dua yönettimekte, dn yemek kuaaını etmekted Haambaşıan nu ödmes n üzene göndedke kşe na nanaktadıa Dn ttee bek de tan b önemnde madıı kada aeszde Yapıabecek tek şey kamışt, saaya abe vemek ve yadım stemek 3 Aaı 1666da ıesh stanbua aeket etmek üzee ya ıka O zamana kada auden gene aak syas t teye kaşı baı maaı v b zaman ptk aeket et memee Omanı daecen bu aya kaşı kayıtsız bıaknştı Ancak e yeden geen abee ve baa önem amaya te saayı nn gems duduuaak mes Çanak kaede k Ayds kaesne apsed Bu, müten adeta ıgınıkaını ad saaya uaşıı Anadudak küük b ayak anmadan sumu tutuanaın kaaından kuee yapıdıı b Yaudi dinind dmuz inin nmmi, il n i aada n
minin yaalanma gii din ualla lilyn im ndi
7
kd s bu oy nds hibi pki siş o s oh'd aın kşsi ok oş . nn şidi d buy k ki Siy kndisinin sih oduunu innd n Nh ohn d bi hh d sc sün ş . u hh Si' kiini ku iyc ini nınc kndisni n id ihb d Müsün >ı Dn ıkn sih Müsün oy on Msih in din dişidii hbi h ü c sd yıı usuuk hy k bi nd� h yd n ck. nih dn oduu ibi küük bi ki d din dişik sih yn you kip d dh son ii bycı ok dndıck bi up d din d işidn sih innck. Sby S\i' onun b b n dişin syd ii ş bn Si ni dinin hk diyo ünk bb yin d iiy bb hudi din lnkin op nı pkdı u duu bi sü yuuışs d dh on •k kbu diii oy ıkş i bi k hudinin yşd Anuukun Ü ün knin süün ndii. si üin Snik şhi kusiy kuşu \ inn ini buy şil k yü iik ik Sbcı opu iş bud kuuu. Si i kkü oi ışn nuk d d kdi. u sı d Sbycı n kyn on kip yckı. Nh Li is din diidn sihi kip d Dh sox bi kıs din dişin bycın k hudi dini dndüki bilinkdi. in innc sih linci dou ününd k lk ü kybu.
a; ö ih i\aa .. b a b � kakça iah ah k sti i iştii D\aa ıkıa ıı ö aça \ içi bi kş ö ksi \ "işt a çkt Şa i Aai Eh a Eha . ahii ı biiti bök
Sevnn kaybuu snasında Selnk yeleen dn e maat et laya snuunda kı dn atke benmseyen ü ana uba ayıaaktı. Sevnn kayınbade an akv Qe dyu nun aes kabul eden Yakuble daa snalaı taya ıkan ve mesh ua sa lduğunu dda eden Bauya snun Osman Baba) latne nanan Kaakala ve sa ee Sevye nanan Kanıladı. Sabetayıla ndkuzun u yüzyıla kada duka detk aak valıkaını südüdüe Anak bu yılada Osmanlı t yaısındak de ğkkle kendlen lduka akt kılmıtı. Ozellkle m aatluğun eleeğnn tayn knusunda taya ıkan ttat Teakk ve masn lalarında syas le üslendle Ntekm bu dönemdek k öneml syas aktölen Sabetayı köken ayınla maaı bu ddanın b satı ntelğnded. Atatükün kendsnn de sadee emaat üyelene aık lan b Sa betayı eğtm kumnda kması, sabeteyı aleee dstlk enn vaığı da ay b l dağıdı 9 Yakubil aalaa aa sa Amt m Yalma Şk Hüsü bi kiili ıktı bi tpluluktu. likt Yıla Mm sm ti yaamla v Mlamilik gibi slam tpluluklaı tki ak sklmili. Bugü m m tümüyl asimil lmulasa a küçük bi tpluuk l valğıı am ttimkti. aakala blki tkili lmu abtayı guptu. Bugü al kil i patklii süümtil. Aalaa Maliy ski Baka avi By Faik Nüt By Abi İpkçi gibi ta m isiml bulua maat öllikl skiii yüla ömli Aup ktli misylik abalaıa bulumu P lyal Fakistl il ilki kuulmas sağlamı. Bug öllik İ talya'ı uga kti tki bi tpluluk aliil. Buaa bulua müli yül ıllk kayakla öl k umaktaı. apaıla gllik tia aatta ömli ll üstlmil Bm Atabkl gibi tam aill bu gupta. Atatük kisi k ömli katkılaı lmutu. Ö llikl kki mk tbi kuuluula ab m ğitmi öülüğüü üs lmili.
alan Saaş snasnda Rumeli tpalan elden çmas e 924 mübadelesi ile bilite Sabetac ganiasn esi canllğ itimişti Faat beli de en önemlisi 1917 Selni angnda ç önemli ümanlan bulunduğu ütüphanele inin anmasd u salada cemaatin din apsna muhalet eden gençlein a çabala snucuna da öellile apanc e Yaub tplululanda pmala aşanmşt Atatüün ta mal işinin endi abulüne daanan millietçili dü şüncesinde e bulmaa çalşan Sabetacla imlileini gizli menlandai öl din tplantla ile südümee çalşmla d ugün üiede aba bi tahminle üzbin Sabetac ö enli işi bulunmaad Genel laa etni unsulaa aş lan basla e aial slmc etenle Sabetacla'n daha da içe apanmalana l açmşt.
u maalenin aza 993 senesinde sadece Isailde eğm gödüğü için üenin en büü beaz eşa üeticisi lan maa apğ bauusundan lumsuz ant ald Günlece süen göüşmeleei te nu endisinin Isailde geçidiği eğitim e bu ülele an ilişileidi. Niteim neticede mann taihe genel muhasebe müüü lan san a'n, "Sizin Yahui luğunuza inanum, bu üzen buaa ça lşmanza pensip laa aşm" sözleile nu c bi mu amelee aş aşa ald elki de s bu üzden bu az aleme alma i dğdu. Çünü üiee aşaan pe ç insan im ne şeilde ededese etsin saece dinsel nedenlele mane laa iilila e dşlanla plumun iindei üçü bi anl bunun dşna al. üiede eni lma genellile fkl bi dine sahip l mala umla. unun da te ant hiçbi demati ül ede öneği laan şelile nüs ğtlanda din hanesinin bulunmasd u nedenle genellile etni unsula (din lan la) ie alanda bi misamişçesine alglanla u insanla sani b başa ülenin aanaş laa abul edilile aside göe almala imnsd, bi am bahanele ile baula eddedili 12 Elül snasnda bu din enili a 3
rama Alvilr Yidilr gibi di halrid açkça iaçlar blirilmy opllklar da klmişir yllar dvam d şlm imi il ialar bpi yr çlamşlar v caladrlmşlardr Türkl Si komii içid dl kadrolar MHPMSP milialar il doldrlmş, bir garip yaro oyaaglmişir Za dikka dilir b yllarda ik bplrl yr dşa çkşlar çoalmşr Sabayclar iaç gri lmiyi bir örü olak kllamşlardr B bm ilki adk kalarak ürkli bir biçimd gili k mşlarr Omal yöimid br d hp amakla brabr hiç bir ama varlklar üri gidilmmişir Ha O mallar kdilri bgükü damalilri aki döm dil "avdi dmişlrdir Omal oplm yaa blir milliyçi kilr ocda ik rlarda başgör kimlik arayşlar Sabayclarda da kili olmşr Cmaai ilk olşm yllar aki braici gdrk lma dri abbaliik iclmlri yaplma orlaşrdda gidrk dil kilr yok olmaya başlaşr Hr kadar Srad Yahdilrii klladklar Laio Fraca mhaa dilmiş d amala Türkç bak hal glmişir Nikm o döm Sabayc ilahilr ürkç olarak yalmşr Cmhriy il brabr başlaya yi dömd bli d ömli olay 924d yaşaa arakaş Rüşü Olaydr C mai il paraal orlar ola Rüşü By dömi gülük galr cmaai rlar ia dr Mill Mii v Aaürk bir dilç il başvrr ülrc ba mşg d b ml orada ko kapar Acak döm idarii ola baklarda korka aillr llrid bla drli l ya mala ömli bir km orada kalrrlar Za amil olma koda oldkça arşmalar bla cmaa içi b olay ada o başlagc olr çmiş bir iki iia dşnda gl olarak Sabaycla cmaa dş vliliklr yapamakaydlar12 b l d ürkli olarak lşi ko oldlar 1 Bun betc ieein eeine buun e zms so ç bu iı esteeece iee \ı itim ış e
Sabacaa aş önn basa n oaa Cum u bab omş. Gap Osman v'nn dns uaann n a uuan önmnd b c maa ün aş sm b av snmmş Nm cmaaç apnn üç asa aaşan b sü ounmasnn a nda b d bu ndn amad. Yn nç Sa bacaa aş n oğun basıa nn uuşuna önm o üsnd Cumhu Tüsnd omuş. Nm bunun n somu öğ 194da aşanan Va Vg oanda öümd. nn mama Tü an Sabac "" snı anda bnmş Bzmn, Aab, b b bnn a ounç paasa m aa öm uumunda bamş. B ahn sona a gd üsn aa smc aa çn Sabaca bo h han mşd Raa smca gn oaa ü'nn b m paaouan d han önüşmsn sonucu oaa üç n gömd Buna mason önm v Yahd'. Bu smn sas masn üsnn pd n hp bu ona soana anaş Nm 980 öncsn aş sağc p n mçn hp b aa amş. Saaca'n hs onmana şn aan apan çoğu a n a mnş azaaa a nu önm s son aa oduça popü oan Po üü'ün "ön v önm Tah" a çaşasna ş gö b " .Tü mnn nanç öf ah ğn aama ouna b av s g önTü an aha v Ta Ma asna v San Abhamn Han ön o ün bu msn nn oaa amas n saaan amnd üna Hab'nn v şmn !ik a ri ale ve grba tar eilmekteyi. Yalik g ok k bir bağa ayaığıa Sabetayılara a b sis m a kormtr. simiasyo gel oarak yirmii yü olaa bergmiir 3 P D. bama üçük kaa Üirss aya Fa kt ğtm üysiir.
Trlern alene netcelenesnden snra az nsanlarn Trler'e au lğle ağlı ulunduğu erçeğ rtaa çı ıştır O ne adar Trler endlernden uzalaşraa zere azam ayret österdler döneler yaknen tanıa sat ulmuş ve u vesleyle nları tandan eçrmştr Yn aynı tata elrtldğ zere Nedet ancarın Türlü Svgisi adlı esernde şu deler d önemldr " ...Tryede anevyatn ıklasına ölc ve ıcı aıların yayılmasna dn ve ll aıların östelenene çalışanların en şddetl aznlı ırçılığı yaanların aşında dneler eetedr" Bu deler asayan örneler esevzade'nn ktaların veya u esmn tanınan yazarların eserlernde sıça örl etedr. Gdere asle lada ml ayılarında u d şncelern etkler reddedlelr ? Gneş alçıla sıvanamaz Bunn Tryesnde enel lar etn lana arşı r tavır vardır Bunun en elrn örneğ ns ğıtlarında dn anesyle venl sruşturalarının arlığıdır Ve acı lan n eçtçe devletn er adeesnde dakaşan ve syas r ç alne elen ndaentalstlern ltayı r devlet terör alne erelerdr. Hç ks Trkyenn vrualı sa yılmamasından cunaalıdır. aalese Trye un dn· sel şör açısında Osanlı Dvletnn ç aa ç daa ersndedr. İ nsanlar aslere e aanız dşnenler ya ılasanız da u erçeğ değştmezsnz aetaycılar Tr· yenn ve Trye ltrnn azeçleez lazsa lmaz r unsurudurlar ve ne yzı şarılar azanan aetaycı ö enl nsanlar u öenlern reddetseler le er zaan undan dlayı yarılantadırlar. Çağdaş la öncelle çağdaş dşnmele lur İnançların rılandığı şlern dnlern açılamaya zrlandğı r tlun ler tarandan nasıl çağ çk Döer ve Döelk Ta/ br Yyıcılık Ms
992 s. 460. b.ök s. 486 ip 43. B örk olrk birkç yıl öc Hrriy Gzsi yzrlrı Hi Ulgii illvkili Cok Kırc il ilgili bir a klsi o byc köki kçsyrk sözsi gösrilbilir.
daş abu edlebleeğ dnlebl al olma, rl br ana dle sa olma bölcülü olaa fde edldçe, nsanar uu d arlra maruz aldça aaba etn ültürün br zeninli oa nal benmsene blecetr?
34
Bir Bir Provokasyon Provokasyon u Tghlıo?*
Adını lgaz Zolu olaak een i şahıs geçğiiz yıl
kiasım aylaında sail'e yaı si bi ziyaette bu lunuyo. ndisinin İstanbulda yaşaya bi döne olduğunu, muhasebecilikle uğaşğını e 2 yanı dolduduğunu be liteek, Tükiyedeki Dönelee Mlüman çeelein çeşii baskıladan bunalaak bun alaak topluca İsail 'e göç etek et ek istedikleini istedikleini söylüyo e ekliyo "Bizlei kouak için İsail atandaşlığına almak zoundasınız. Aks takdide bile bunu uluslaaası bi insan haklaı ihlali olayı line getiecği lgaz Zolu adlı e önme old•ğunu öne süen TC a daşı şahsın İsail atanda�ı D d Nassi aacılığıyla İsailli etkililee aktadığı açıklaala Tükie'de yaşayan Yahudile e an bazı bilgile aktaıyo önele aasında da şaşkınlı ya·an Zolu, beyanlaına göe, önel esi kayıtlada Müs lüan " kabul edileleine edileleine ağen ağen geçekte geçekte;; ) Yahudi dininin öngödüğü teel "azlaa öeğin Şebat Şeb ataa Cuat C uates esii günlei çalışa çalışa yasağı elilik e e doğu doğu ölü gelenekleine e yeek yasaklına uyaktadıla Gsi diö : r proyo Yi YJyı Gsi ryou mu yyor? yç ! yr yr r gmr rr u y oruu çr v ry mr r yo ç ypy r Yu oruu r yor u y y rmr m y .2 .199
u ud d dnn ssl sslrn rn örnm örnm g gzz Zorl Zorluu s ul rnd gzl r ls old rn "Bnzn nzn örnm rnm u ul uldn dn mzun olmuur. 3 S Sll günümüz Tr Tr s' s'nd nd 60.000 60.0 00 (Almn) oln Dönlrn rsndn m ol z BZ'n srl'd Bn olduunu oldu unu dolsl Dönmlr s r döm Dl Bn rl rl nd ndl l lm lm hn s s oldulr ö sürüor sürüor lgz Zorlu'nun ddlr Arl 6'd srl snd r lor srl 'n ulus ul uslr lrrs rs ü ü s s dd orgn J J ruslm Pos mur Aur Ross'u Zorlu'l rö or nlor Br sonr Arl 996'd u z Bnm Bn m nu'u nu 'u dr dr n n Amrl ord ordo oss udlrn o l hl n orgn Jsh Prss röor or nlr nlr onuu Amrl udl udlr r dn dn su s u nuor Zorlunu ddlr r 'ru" hln grlm sn snor or lgz lg z Zorlu Zorlu'n 'nun un ddlr ddlr snuld udlr rsnd d nl nd rr. Srd udlr F drsonu'nun uruusu Dr lmz Bnrd Js Prss r mu göndror Zorlu'nu ddlr mssz ol duunu Zorlu'un "Çf Sndr" uguldn smm olmdn lror Bu mu Js Prss'n 4 O 997 rhl ss ssnd nd mln ml nor. or. s. s. 77) İddialar Çoğalıyor
Bu l 07 O rlr rsd Dl Bn Sn Fm Ad Ad rdmlr rdmlr ABD ABD üs düzd r zr zr orr. Bu zr srnd mz Wsngo'd ulun Dou B Esüsü'nün üs dz önlrdn ud sll Tür Tür zm z m Aln Mo Sn Ad l görüüo görüüor.r. Bu görümn r ölümü Tür sd nlor. Ar srl'n ABD'd n önml "Tnm" örgüü " srl Amrn Pul Rlon Comm" önd gln önlrdn ud sll Wsm d Ad'l görüüor S Ad uzmn Rh Prs'nn d old sr srl l ynls ynls olmdn " Br Br"" olduunu olduu nu l lor or. . . Sn Sn Fhm Ad'l görümlrndn ö sonr u uzm Wshngo'd ml d görüülr (34 O). Aln M 36
kowsky baka b konua dkkatm kk unlaı syl "anada buunuğum sıaa oaak au alln Son Msaj balıkı tt mktupaı gönld R Patsn yakı olukaını tamn ttğmz baı vl aln bu son msajı kabu tmn aks takdd sonlaının y ol nyacağını yamıadı Dğ uzman Wsman da nclkl Tkiydk audn can v ma gvnlklnn gaant al tında oması gktğn nazk b d aktaı. Ilgaz olunun dalaına b d au Baskı v Tdt" dası k nm odu. İddialar Gerçek ?
Son Msaj ddası gkk taıyo Kml taanan gnddli bnmyn bu mktupla sanyoum BDnn danadak soosu v Çn yakın dost Elzabt Sdona da ltm duumda ma Ilgaz olunn alaı acaba gk ? kn u bgli aktaayım Tkyd ounun da ttiğ gb 6 dm yok Dnm sayısın n a oduğu tamn d. Bun laın dıında nk Kad Gaz v ust yaayan Sabta} cıaın vaığı bnyo ma bunlaın pam saısı da 23 gmyo 6 bn sası ndn ıkmı v ndn bunlın tamamı Tkyd m g göstyo bll knc Igaz o ou unu nunn saldk ot gtn bağlı olğu v zya bölgsnk b v nsa ğ syn nak Tkydk Dönml bu ddak ası ta madıklaıııı v Mot gtn d duymadıaını aık ıyola Iaz olu aının "Sıkm ad" yan tama b ad oablcğ bltyoa oluyu ddn v ksn ok to oaak nıtan ımaz Bnadt s gk b aıs gk Tkiy gks sal tanınmı b adamı kstlc İs tanbu kt y daaa v va. St. Mcln mzun Tkyy yut ıına savunagm v Tgut Özala yakıığı l tanınmı Musv b Tk Doktouğ s "Fa" kskan amı Üncs Sabtaycıaın (Dnmin) kn aalaıda bln oukaı bnyo Bu zpn n byğ ka 37
panclar'dr Bunar sate aud es Saetay Zwnn (Şa ey Sev • da Saetay Sev) gerçe taraarlar oduarn ne ürere 666'dan u yana stanu Selan ve zmr üç· geninde yarar nc Dnme cemaat Kraalarr raalarr Bunar tüm Sataclar arasnda aud gzl lmlerne en düün, üyüye, sre ve numeroojye en mera cemaat oara nrer Syaet tarye sosya emorat eğlmlrer ve Is tanu'da r yaynevler vardr Zoru sra'de yaptğ aç· amaara Kraalar'a at gzl r Kaala ouunda eğtm grdüğünü yemtr Faat araalarn stanul'da ye gz r ou ar yotur Kalst ğretye düün oular nr ama onln anadar aaa, soydan Yauder'n a aas'ndan o frldr Öte yandan Kaala zaten gzldr Bu gzl soyd Yaudler çnde geçerldr Zaten g olan u ğretnn de eret (sapn) au edlen ar:aar ta randan urmu gzl r ouu nas olyor un anama mümün de�dr TC'nn Eğtm'nen gzl, oaysya yasad e r ouun varlğn r an çn ul etse, unun un un sad e gerçe ve ve soydan soydan Yaudle Yaudlere re aç r oul ol ol uğunu slememz gerer Yauder taranan 'Dne ve sate" Ya aul edlen Saetayclar'n gerçen gz r Yaud ets etsne ne nsy nsyee e elm lm üy üy olmu oldl oldlar arn n dü ünme rur Osa olsa muarre Kaala dersr veren r ou olar , unun da soydan Yaud eğtm uza yan r gs otur otur raalar, urucuar aruc sso sso'n 'nun un Sa Sa tay Zv n Yenen Doğmu (renrne) suet oduğuna nanrar Sr u teme nançar e aralar' ne enl Ya udl'ten uza odularn gstemeye yterlr sanyorum Saetaycar'n üçüncü cemaat Yaulerdr unar da Sa etay'n ntes Jaov Qerdo'nun taraararrar Saetayc lar arasna muafzar anatta yer alrar Yaud dnnn Kaala eğ az yasa yasalar larna na gerçe Yaudleen audle en e aa fzla uyular ama esasta aude ters ütüler lnr üryede Islmyet en y len Dnmeler unarr Anlaldğ adaryla sz onusu as u üç emaatten araa gruuna mensup ya da yan rsdr Kens TC va tandadr ve u ülenn pasaportu ve mlğ le seyaat et· meter ddalarn ncelle sralde değl Türye'e 38
yetllere anlatmas gererd Bunu yapmam ve Türye srale ve Ameraya aye tmtr Ama lgn olan bu ayetn tar değl zamanlamasdr Şyle bu yet, Tür ye de sayn Necmettn Erbann, Isralde de Sayn Benjamn Netanahu'nun tdar lmalarndan hemen sonra gündeme getrlmtr Blndğ zere Türye ve İsral arasnda 650 mlyon dolarl br ase nlama mzalanmtr Bu anla maya Arap ülelenden teple alnmtr Türye ve İsral ara snda yen br anlama daha zalanacatr Bu gelmelerden honut olmayan bell bal dr mhra vardr Bunlarn banda Yunanstan gmetedr Ondn sona Surye ve P vardr Son olaa da Rusya bu gelmlerden honut değldr Türyenn nsan hala onusunda uluslararas arenada nasl hrpalanmata olduğu blnmetedr Türye aleyhnde Avrupa Parlaentosu'nda "syanlaa bas" yapldğ e lnde br dda zaten ardr v gününü belemetedr Şmd buna e olara br de Yahudre ve nmelere Müslmanlar tarandan "Ölüm " tehtler yaplyor elnde br dda m elenme stenmetedr Tüyed nmelern ve Ya hudlern etl beyanlarna re halen Türyede endlerne ynel h br cdd tehdt ytur Buna rağmen Türyede tüm Yahudle e nmele thmet altnda braan e hu zurlarn arta bu senary nn ve mler taranda t gahlanyor Ama Refh P>sn ve tüm üslümanlar "ahu düman" ( atsmt olara gsterme m Bunlar ve dğer soru sorma ve sruturma zorunludur ansndaym Bamzda zan "Uuturucu Maddeler Sorun" ar, buna br de Yad Sorun elenmesn Atunç Atında/ Yar
39
aeacıı ve Kendm akknda iaç Nokta*
clk k d Onl nn n l lş
bikç knk uulu n n iç l lnş) knulndn bd. bclk b vnn bşl b n k dnk 17d n bblk b k ddl bklnn lduunu dd dn v kndn bl ln b gubu ud dn klndn ş Bu lulu 192 ln kd lnk şş bu Sa ga Z, 5 Şbat güü samıa ama At Aa ı Br rkas m gaaır ık aıs ka rama arak aıak km ktaar ür br aıt _aı. ap akkıa sagıma aısıı br kısatarak r. t aa a ı ı g stk saı Bart arak aış aığım, ğs B rt B b) Art) Saı Dr. ım B A rt, t rk şrkt tksğ ıar mk arak brakğı şm araştırma ABD tk br ürk bs ğ br. Jws rsst ıka makas göm akt göst Saı Zr ııı aımark ş brtm. Saı Atıaı aısı r r abr tğ taşıması aımamştık. Br pr\kas sa ba ğraşmak t g şarıa üşür. Samı sp gr b tür karı gb bakışa aa \ br üşüm rtaa ka aıara aık Aak , üm gö öü aıırsa, Sabtaıık ak İsra ütürü Sabtaıarı r ürk ar Sa btaıaı r gb aamı tartışma aaarı ç, k sp sasr mk pasıa a sa söm k, saıı ü öümü tr A.H Y 002.997
tten sonr d Türe topr gemşr. betcr gene or 1 rden sonr dn prtern unutm bş mşr ve sdee nkl odurn ben br zümre ort çmştr. Ft bu emte öen tbre dnn bz şer modern Türe'de oduç önem mevere dr uşc onu zmn zmn gündeme getrmee çşmştr bet onusund Pro. Abdurrmn üçü ve bz dğer bmdmzrn brç s eser dşnd d emen emen de ettğm gb ç n otur en üz 5 Şubt 17 tr ssd "Br Pro voson mu Tezgnor?" sm z ouun şs g zn üçü düşürücü ve gerçedş deerden büü üzüntü dudum. ütürümüzde süut rrdn ger deşn düşünüp bu zd nş oduğun nndğm brç usus değnme storum. öz onusu znn böümünde veren şsm g b gern nşğn zrn onuu dernemesne t nmşndn nndğn düşünüorum. Önce ben ste sm br ş dğm ve meerm de RPnn tdr ge mesnden ço d evve Türenn önde geen tr derger trndn mlnmştr. Bugüne dr d çbr şede b mseker onusund br eeştre ede omdm. Tür 'de betrn oup omdğn gence bu notd s bermete d göretem betr etn mer onusund zdğm br me Mrt 'te B rm 'n "Etn m Öze s" nd mnmşt Bunu özee onuu tnmdğm ddrn rş de etme zorundm. Ac ne zd dd eddğ gb Tür e' de msee çbr zmn şet etmedm. Ft burd ne de bertmes gereen br usus vr, betr' ço önm rzeden dn n sr de Ben Ensttüsü nde udüs'te muz edmetedr. Ve ez br br sene omk d e sr'e gezerde buundum. Bu n d needm, rştrdm ve onunun uzmnr e de şse r urdum Çünü bet en peço şnn dd ettğnn sne ud ütürünün br prçsdr. o gezm srnd onu genen bz gzeteer burd ne bertem d önce de gere Tür ve gerese dş bsnd o 4
nula alakal kşlr bnml grüşmüşlrdr l d Sabtaclarn srunlar hakknda grşmlr atm Fakat n azk k azda gt blrtln fdlr tamamn bnm lgm dşnda kalm alnmştr Fakat sz knusu anla ta nmadm n bunlar kuup, tkzp tm rsatm lmad r nkta blrtmdn gmcm: Sataclar zllkl ürk' gldktn snra asml lmak n aa sarttlr sln srmaan mlltlk lksn d sk ska al kaldlar Fakat zllk Varlk Vrgs srasda ar br gup larak mütalaa dldlr v fzla vrg ddlr Arca hr zaman radkal ksmlrdn d Yahudlrl şrlnd lduklarna dar d dalara maruz kaldlar Hr zaman adakatlr knusu tartşld V hr zaman da ürk tplumuda Yahud damgas lr nuu fzlaca uzatmamak n u knudak anlarn r lstsn vrmcm, ama araştranlar unu kuşkusuz k bulacaklardr. n hr zaman v hr rsatt Sataclarn sral kül türünün r paras lduu ddalarm nldm, fkat hr zaan bu cmaatn tpluca sral gtmk std ddasnda ulunmam Ntkm aklkla a lrtmk strm k Sabtaclar hr Yahud cmaat tarandan da Yahud kabul dlmmktdlr. Yazda arca ad gn Mrt sml rgüt d ürkdn sral g dn rka gnüllünün kurduu r kültür rgütüdür v Sabtaclkla da hr lgs ktur ncak rgütün başkan lan kş slm v Yahud mstsm k nusunda makallr amlanmş drl r ladamr Karakaşlarn dn kullarna glnc azda dnsl nanlara karş azlan üzücü fdlr cvaplamak bnc bunlar cdd almak lacakr. Sadc bu dnsl Kabbalst rnn lduka nm l br knu larak tljd ml l alnmaa alşldn slmkl tncm aznn snunda üzülrk blrtmk strm k bana n ac gln ürkd amlanmş rmdn zla makalmdn harsz v ndn saht sml şahs lak sz dn San tndaln bll k pk tanmad r dn ap cmaat v şah sm küük düşürücü fdlrl karalamasdr Umarn u knu r tartşma rtam aratr v Sataclk kültürl br lgu larak ürk lm aşamnda haktt r alr. 4
r Prktörün Yımlnmn Cebı
eey saban ken saatlende değel dost aama
yaza Rft Baln teenuyla bala Onun tel ve aeleye anlattklandan lk anda anladğm sadee çalmalam ve k lğm akknda elet olaak telakk edlebleek b yazn Yen Yüzlda yaymlandğyd Ilk etata açkças bu benm çn ço neml b anlam fde etmemt, za Sabetaylk k nusunda 12 ylndn be yaymlanan çalmalam he zamn ve he yede ama len olumsuz teklene ol açm e emen emen ekes ayn tona tezgahndan kan fdelele bu çalmaa englemeye gayet etmt Üstelk lgl a zetenn sab olan ale de Sabetay kkenl b aleyd ve daa ks b süe evvel bu gazetede yaymlanmas çn bu konuda azlanan b yazda engellenmt (tab bu sadee b de dkodu olaak bana ulaan b blgyd Fakat geçekte u tahmnlemn yanl olduğunu anlamam ve anğe kalmam ğlene doğu gazetey okumamla ldu B anda deet çde kalmm, smmle balayan lk satladan tbaen dn eğtm al ve msk ğetyle yakndan lglenen b yazan kendne yakmayan ve geçekten yalan olan f delene ede olmutum. B anda ükyey katan, zaa een b ajan alne gelmtm Yaz o kada baal ve nan d b fdeyle yazlmt k, buna ka eva veebleeğm den ble emn değldm Hemen kğda kaleme salmadm, lk yatğm, yazdan abe olan müdüüme bo b stf mek tubu vemek oldu, çünkü blyodum k ve l da blyoum k
aaen eyecanl ve duygu yl nanlarn yaşadğ r op luda yaşaakayd ve nanlar genellkle öyle ra dolu ve aca arekelele r anda cezalandrlmakaydlar he de oğu ke kendlerine avuna ra le annmadan şa e kenme r ar çndeki uzun r ekleyşn ardndan geldğnde heen rkaç ane gazee an ala rak eve geld lgil gaeenn yeklilern arad Karşa daha eel adn hç duyadğ Saeacl (delerinden ç karaldiğ kadaryla) hç anmayan r yayn yönemen çk endine duruu anlamam herhalde yar aa ald ana ancak ahkee kararyla r cevap hakkı verileleceğn rarla anla Ta u duruma kayz kalmama neden olaad O lk anda daha onra daha zla zarar vermeme açndan ka ve aaen kendm aklayc r ya yazaya karar verdi Faka unun da yaylanmayacağn heğmden u ya hakknda lgli gruun Saeayc kökenl yazarlarna rer elekronik poa eaj yollad Ark r neze olun rahalaşı a duygular de edecek olan ve kendin r kurarc olarak gören amaen provokayon konunda reen paranoyak aplanlar olan u yn yaara da hakk ve çalşalarn ağrlğna yakşr r cevap yazmalydm unun hçr yerde yaylanmayacağn ilerek de ola 1 0 ua arhl Yen Yüzl Gazee lk olarak yazdğı o yuuşak yazy yaymlad Faka unu dah kalılar İşe açk olarak ann kend dğ g olaylar zaman geldiğnde çapraleceğne dar r delld u Üelk ayn yönemen arazln amamen kaederek olayda r provokayon hmal olduğunu ddia edn yaa deekleyen r gş ya da aylamy mal meş Ne denlelnrdi k ahplernn kendi ale arhlern leek ah eklei r gaeenn dürü ve yanz r uum aknma eklenelr ydi Aşağdaki ölü yaylanma olanğ ulamamş r yan olarak kaleme alnmşr ve okurun dşncelene unulmakadr Saeayclk veya geel olak lnen adya dönmelk gerek Yaud ahnn ve gereke Omanl arhnn alhz r şe klde n az olarak ele alnş konulaından rdr Ne yazk k pek çok cdd araşrmac yar lglendkle alanda karşlarna Saayclar çkğnda unu ya görmezden gelrler ya da ü 44
Sbeyc knd bunu y gömezden geie y d üsü k k n ideee knuyu geişimeye ş Sbeyck 17yyd bekenen esi duunu iddi eden Rv Sbey Sei (wiSebiŞebi)nin kieinden y bumuş, ndn sn üyüzei y byunc bi cemin kkeine ve din yşns egeen muş bi din ekein dd. Sevi kendisi de bi m duu iin geek Yudi dinini ve geekse Yudi isik dünysnn smu kyn n Kbby bien bi kişiyd Yudi umnd s byunc egemen n TTmud eküne e k geişen ve k ndn zn zmn yn bb e zmn din eveede şm ymş O kd ki bugün side bie kbise dks dind nn zmn zmn su nmkd ve bb nck T, Tmud A gibi n kynkn kuns snsnd kb ediebien bi ydmc kynk k ee nkd Hbki Yudi misisizminin bu eme ynn kynnd Yudi din siseminin isim endiiemeyen ve ieee kş n ekiei ymkd Yüzy byunc sessiz ve sif yşms knusund dim din dmn bskn muz kn udi bieyi b nd bb ekü ie düşüceeini id edebimiş ve bu y özgüüünü edinmişi şe Rv Sevi y ve Tn ksik öeinin bskc ve ek düşücesinden k k bkmş, ek k din ku sguş Fk bunu yken kendisinden evveki ekeen ine bi uu iinde y bi de ideji ekeişi. Bu Yudiein bi ükü end Fiisnde nm ve mesi ii kum dkinidi uşkusuz kendisinden eveki önei din kişie de bu knud bi k kiee siie nck ess k Sevinin ekeinde siynizm nm kznş Dönein din ieei Sevinin y ekein ekieinden ükmüşe ve Osn mndn ydm isemişedi. Bunun s nucund Sevi uuknk sedimiş ve Müsn y znmş Anck göe mesi kendi ceminde nnmyc iin bi bşk dine geecek ve d yeni bi inn gubu uşuck ve böyece ndkuzuncu beden k dünyy yeniden gediinde bu uuk öneiinde kus si k kuuck şe bu sebeen dy Sevi
s dnn seçer aat ürternn üsüan as nusunda erang r esn er ytur nte ana gruun san uu daa snraara rastaatadr aat Raan enzetenzee prensn ağ aara asa Is nancn enseez e Yaudğ ağ ar Nte daa snra yaz duğu e yuundn ee Yugsaya Yaud ceaatne gönderdğ etuunda Kpur ayra çn dua ta stees de u nedenedr Seden snra Kaast geeneere ağ ara yaayan Saetcar dta üsüan çte Yaud ara günde yaantar sürdürürer aaen end çerne apa r dn ayat yaarar Bu dn ayat te · en anatan aatadr e aast uraarn çerÇesndedr 1924 yna adar Sn erez a üzere Ba e Dğu Arupada Ortadğua e Adenz çeresnde öne Yaud erezernde Saycan ararn göretey Osan deet sstede de duça et uardr '�4 nüs üadees e Istanua gendğnde üç Saetayc rup ardr Buna Karaa Yau e Kapancardr Her g nd dn uruarna saptrer Anca Sente yaanan serest rtan özee Cuuryet rejnn ass anda rtadan aar O yarda yaanan r ay (Karaa Rütü Oay taan ase a nusunda rada rern za ensensne neden ur Anca yne de er üç grupta da az sayda da sa dn yapy uafza eden er atr Özee yen ür aydnanasnda Had Edp Şe Hüsnü Saa Serte g aydnarn yan sa endüstrsnde peç aes g aeer göreteyz Ceaat uu ara uruan era e eyzye eteper de Istanuda yen ür eğt sstenn önder uar duruuna geerdr Saetayc daa yenç aar ensedğnden uazar s esern tepsn çe, daa asnu e Yaud e eraer ee antr Bu seeptendr Saetayc öen nsanar a duar Bat ütürün e raç yaanc d ustaa nuaeernden day sa zaanda er aanda yüseeerne rağen ep öener nusunda r ru duyuar Saetayc geçern gzeer e adeta undan utanardr Snuçta Sa etayc özee paratruğun y e dern ür 46
ky oluması sırasıda ok öml br tk karktr ol masıa karılık dama gözardı dlmtr. ayı Altıdalı 5 Şubat tard yayımlaa talsz v acm yazısıı Y Yzyıl gaztsd okuduğumda oduka cdd br sorula karı karıya olduğumu aladım Fakat yazık k lmd Altıdalı yazı yazdığı gaztlr d ou kadar taıdğım gaztclr vardı. Fakat glckt r g öm mutlaka alaılacağıda m oldğum v odört yıldır aralıksız olarak aratırmalarda buuduğu br kou ak kıda krlrm aıklamak zoruda oluğumu stmkty. Çk abtaycılık zat aratırılma kousuda dama kclr ola br kouydu v özllkl bm aratırmalaım da dama gllmktyd. Acak böyl rki v svysz br yazıı m d böyl br yazıyı yazaca br karaktrd olmaya br mstk k tarada yazılmı olmı mutlaka v mutlaka br cva vrlms art komaktaydı. Yazıı lk aıda tbar grk dıı dlr yr v rlmktyd. Evt br muasbc olak yaatısıı srdrmk zoruda ola v burada kazadığı az br mmur maaıyla dya ltratrd tartııla makalr yaza br ki olarak Kasım ayıda (EyllKasım dğl), aa vvl d br sy yakı mddtl aratırmalarda buluuğum sral gttim. Burada bazı allr katılım v abtaycılık kousuda yazılar azmı, alımalarda bulumu kirl bazı tolatılarda braraya glmtim. Bu tolatıları sas d Altıdalı d ttğ gb abtaylara yaıla baslarda bastmk dğld, aa d abtaycıları aud i kabullr kousuda Yaud tr gc br d kararı ıkartılmasıı sağlamak. Çk Tkyd r zama dda dldğ gb Sa btaycılar asla v asla Yaud cmaatlr tarada Yaud kabul dlmmktdrlr v bu, özllkl Yaudlrl yatıklrı vllkrd doğa ocukları d glcklr aısıda öml br soru yaratmaktad. Hayatım boyuca dama ara tırmalarımda ulatğım soulaa gör arkt ttm a btaycılar r kadar d a olarak Yaud d dııda kalmılarsa d Yaud kltr v Yaud karaktr br arası olmulardır. Bu sbl 11 yılıda br srkl olarak bu koud aratırmalarda bulumaktaydım. Fakat orada o
nuya g oarak grüştüüm İngz br gaetec, konuya aha a g topamak amacya osa gerek Sabetaycar konusuna brakm gap aaa buunu akat ne yak k ben sürek oarak b yayna takp eemm n aan yaaran rekt oarak aberm omamşt Şm geem yaara yazna en hbr aman rekt oarak Türkyey hbr yere şkyet etmemş omaka beraber Türkyee Sabetaycara ypan baskar konusuna ve benm brka kez karş karşya kam somut avranşar hakkna Brkm Dergsnn Mart 15 saysna yaymanan makaeme bg verm Sabetaycar 124ten tbaren her ne kar Türkye asm omaya karar ermşerse e hep buna «arşk baskara karş karşya gemşerr Nüs küükern ae smernn yanna es konmuş Vark Vergs srasna ze br grupta mütaaa emşer ve "nme emesy aşaanmşarr Öne geen gaeteceren Ab pek ken anana bunun ack hkyesn anatmş potkac e esk bakan İ sma Cem s ae soya oan peky kuanaktan na etmmş mr? Fakat n nem bask Sayn Atna] gb konu hakkna yeter bgs omayan kşer taranan yazn ve nsana karaayan seyesz yazaran kaynakanmaktar Sayn Atnan makaesn bg noksankar konusuna er hususaa geem nme kken kşern says k ben oay rk br mesee oara grmem n karma evkeren oan ocukar a akamara ah etmekteym bugün 100000 carnar stersenz 124 ynak rakamara akam e mübaeee gen kşern saysnan yoa kam Ustek komk oan Sayn Atna a ett gb 4000 rakamn nas ortaya attr Dş ükeere yaşayan Sa betaycar'n says hakkna rakmar a uyurmar eer A tna! bu rakamar spatayabse bunu kaynakarya ak amar Der br nokta a aet gz br rgüt oarak tantmaya aşan Mort rgütü e g aarr Mort Türkye Ya huer taranan kurumuş br rgüttür ve kurucusu a İsra vatanaş ouu a een Dr Ga Nassr Dr Nass hayatn srae br Türkye ütür merkez kurmaya aamş oan Türkye br Yahur e Atnan makaesne kaynak oarak
ösd aa hazaasda da hçb ad va ka ks oaş Aak D ad Nass 991 d b sk oaak abak kosda aka vazakad v ba kd d okakad Had; sa dd sö v d D Nass kd vd Faka kab k çok b ş bada, vaa Nass ba' ah azas sasda sad add oaak d a oaak da h koşda baa kaşksz dada bş kşd B k aa b a koa kaş dş od ak a Ada b "aka ad od_ ddaaa kaş vk z a aaş b d za akad Dö b aadka kos da kl koş bd ç asz bakaka Şd z b böd a Ada abak kosda d ddaaa daha dos B ko aza k d b kada abaa kd ksda aza kok bsz aa kaş pksz kaa aa sakaad aba v sh ah oas kosda a Ada ddaaa cvap vkl başaak so Mshk ks asda ahd kapa koada b Taaha Davd sh oaak aaas soasda Msh a ka Davd soda aş ka hç a b koada ak dd aş Fka aç Msh ö ş a a Dv kak odda shk ddasa oaa kaa b k ö ddş Bö sa ko sa Aah sd ö b s ba a da! a Kpa 93) bd k sa da ah aada sah b Msh oaak aakad a a va aba v va b başkas sh kos ahd asda ş oaak aakad B sbp sahk d daa b a aşas od aak kkd Tabaa da b b koda Kabbask o v Kaakaşa kosdak sosa doka oaa
sihie ea oaa gibi iddiaa ise yanş oann öesinde oii de Anca Kaaaşan dini eğii vediei onusu doğd. Bu geenese oua p izinsz açan uan us a ada eşud. Buna ou oaa adanda yanş anca be aaeide geenekse din eğii veien yeei ecbue bie ou (eo anasnda) uana zounda a ş. Kaaaşan Kabbaisi öğeiei onusundai id diaa yanayabie ise oduça zo. Kbbaizin içinde çe ii eoe evcu. Buna aasnda bi sn sayn yan ypğ gibi sapn oaa nieee süni eğiii bi üüün endi dşndai din eoei youaas gibi oa Genede sn diğe dinee baş da sapn idesi ie b ienedi. Bu da endini inanç özgüüğünün aasna gizeey çaşan sahe diaöein yöneeinen biidi sa ece. Yaazn yine bigisiziğinden aynaanaaa an adğ i şey vad abeaycan abbaisi youann soydan Yahudi oanaaca benisenediğini syee en disinin beayc handa hiçbişey biediğinin en aç a nd a abeayca soy oaa Yahudidie ve aieein e einde uunan soy ağaçada bunun en öi and ş inançan oodos Yahudii ie yasaa p o odos Hisiyanka aoi Hisiyanğ eya ünniŞii nça n yasaaya benzeeedi. ayn ndan şah a igii iddiaa deva eeedi azsn bu böüünde, ei üiyeyi saa şiye eee suçaaa ve buada so ' dıı e geie onuunda yo göseeedi. üne da aihi ve üüei yaan ei gupa içinde eyc oaas özeie bu onunun engeenesi kk ecidi. Bizza beni uzun bi üde evve başa geen i oayda Aaüçü çizginin önde gen bi gazeesi enieine onyu ana asadya vediği yazy hiçbi sebep göseeden yayaaş. Bu gazee de ıpk diğe ei gbi ony sun oaa apaa onusunda çaba göse iş Ben bu epiei abeayc as işiein deve adee einde aş odua yee iibaiye noa aşaaay. Yazn son böüünde üzüee beie isei. Bugün Tüie ne yaz i Avupa ie enege oa süecini ya şakayn end işine geen bi sisei eoasi oaa yu
trma aasndadr San Atnda ana deetin ira ka demeerinde göre aan Yahudi as ea Ermeni as ir tek sua hkim is ea memur göstereisin Ne azk ki ü kenin iine girdiği her zr dönemde duğu gii insanar nüs kğtarndaki din haneerine göre tasni eden ir ükei sadee urtdnda saunmu ak iin saunmak asnda k daha üük zarar ermektedir Saetaar sn arda inana asi mie mak iin aa sarettike Yahudi karaktereri daha fza tartr mutur. A an u knuu ir iimse srun arak görmek erine siasa ir srun arak ee amaktr Ne Atnda ne de ir akas eni e amaarm ahsm ekeeek su retie engeeemez. Biieidir ki güne aka sanmaz ir gün gereker knuuak e daha geni atrmarda tar taaktr Beni en k en sn ir nkta da kendisi ei eğitimi am ir insann mediği ir knuda u kadar kesin ideer kuanarak az aasdr i ir azar mak, üer mak kimsee u hakk rmz Ümidim u emikerin Sa etağn ee anmas iin ir neden aratmasdr
5
i üii Satac i Saa Kişiik, Satac Kaakt akknda Yapan Müakat
$ abetayılık sade disel bir hareket midir? Aaba bu ha
reketi bir sosyal karakteri de meut mudur? Sabetayı kilik e bua paralel olaak gelişe Sabetayı kişilikte de söz edi lbilir mi? Geel olarak toplumları ortak bir karakterleri ol duğu iddiala hep ırkçılık suçlamasıyla karşı karşıya kalmış e bu edele de çoğu kez gzardı edilmiştir Aşağıdaki meti adıı açıklamaması koşuluyla ürkiyei öde gele ai leleride birie mesup ola bir işadamı ile yapıla karşlıklı kouşma ouuda yazılmıştır D Edi i lidi gii siz zu zd ri Tür-
yi gçşii yd lt ls hd li ir rt içidsii pço o ly hidi o lr lz yzyorz B iliyor i o l sizi lrzd vr ft yyı giii dr siz z sr sor tiyor A siz ir Slili ili vr yl r i lit söz di li liir ir t lri vr dr?
Eet, muhakkak Şimdi bir def buları bir özel yaşatısı ar, bir özel diler de ar abi bu yaşat, bu iaç, bu ri telleri ya dii eibeleri, gizli şeyler Dışarı çıkması, akıa herkes buu biliyor ama her edese bizimkle bu şeyleri hep gizli tutmak istediler Çükü resme Müslüma görüldükleri ii aslıda öteki tara hep gizi kalıyor ab bu gizlilik bir 5
takm krklklar, r skşklklar, r ndşr, korklar şn lar bnar yaratt v bnar yavaş yavaş babadan vada anndn vlda t, bnc br karaktr ortaya ktı, kyü üyü sn böyl d d sonnda br karaktr tşkül tt, yan br tarı arkt, br tar düşünc tşkkü tt, atn karaktr d dğm bdr. D Pki ir sizc bu yai zlliklri lrir?
Şmd öklr br d... aatr mısnı lütn
(buraa kapaı lışır Kayı ışı o larak gç uzc bir kouşm a sorasıa ·orjyi kaya alım aya başlaışr B a sa bay ki aı laı griş v oraa rcü yapışır Bı aıl Trkç ışıaki ikici bir laayazılmışır)
Göstrdklr dnl rk dnr arasnda skıştıları n llğ önm vrmk ornda kadlar. b lk ortaya ıkmasn dy ünkü br dnr var) br kork doğor onlarda, aman dymasn, aman ortaa kmasın, aman an laşlmasn. Tab b kama tyacı br kork doğrr, aman ortaya kasın korksdr b. Ş md n olyor, n tcd nklr korkak nsanar oyor Türkr şt br l dyorlar, korkak br nsandan bastkrnd lnk yürkl drr Şmd b kork ayn amanda tmkn olma tyacını doğrr, rks ölüüdür, tmnldr, llk sasında, br şyr lmk ornda odklar n lnmk tabatları ol mştr. Bütün robmr orada. Tab bütün b llklr ara arnda kan, ortaya kmasn dy n oyor, nkllr knd aralarnda vnmk ornda ayorar. D i b v li liklrgililik mi k a aklaıor?
Evt dşaıdan br kş alndğında, dşarıdan n ş b ğ öğrnck v n olacak k kayboaak Tab b araarında vnmr amaa ksl dnrsans bo lmaar ortaya ıkarmaktadr. D Slik li ai llr srk li olarak baskıcı bir a ipi z
ri oak la a bir ai zi v ar clikl oı çık is
53
io u bk nne ipi ln Mueilike e o ln bi n Niekim 'li nemen Wo en l bi ie b lm leine ilii omn l b k on e le lnm iz b k b l eio z?
Haaten bu an tipi tuhaır Bence bu ealiyet ol mann yaratığ oruan aynalanıyor. Anne evlnı ş teh lielere arş oruma itiyor O m neen Rn l' e Eneni le'e ok Onl ek
klie m on l ble i ipleme i le klmoz Fk ilee bo e b bkn bi iplemei o.
Ama Rum ve Ermeniler bir oru içine yaşamaılar çünü Hıritiyanlar Fat Yahuilere bu oru olu Anca abul eilmeliir i Yahuiler neree yaşaılara yine en rahat Omanlıa yaşalar Faat Hritiyan memleetlerine yaşayanlar ço büyü zararlara, işencelere maruz alılar. Ni teim bunu ço iyi anlatan Sir Walter Scottun vanhoe alı eeriir O itab ouren Yahui babann başına gelenleren ve eninin ve ıznn mruz alıları muameleleri ouuça heyecan uyum şte Hritiyan lemi içine yaşayan Ya huilerin bu aaletiz v zorba muamelelere maruz almaları enilerine orunma hiini gelişriyor. Anneler çocuların tehlie olu ş ünyaa arşı oruma için kı ıı ele tu tuyor böylece bakıc nne araterine bürünmüş oluyorlar. Diğer taratan babalar enilerini ve ailelerini başlarna ge lebilece bellaran utarmaya yarayaca ve uret embolü olara görüleri paray var güçleriyle arılıyorlar. şte Rum ve Ermeni aileler, Hritiyan olular için Avrupaa mezalim ve ürgün gibi zorbalkları yaşamalar olayıyla enileıne o runma hii, Yahuilerei aar gelişmemişir. O e zmn bi olk m lüo?
abi çünü uyruğu ıştğ ana parayı bayor, ur taryor canını. Faat para a elinen alınığına herşeyi biti arı utuluş çarei biiyor. abi bu mantalite arlar boyunca 54
sürüc karaktrlrid yr diyor O Selnikli k:dın genelde musuz u enim dikkaii çeki evde m ulu di. Neden u Bu mszl ek çok sor a yol açıyor
Buu hi düümmitim ma grkt oğuu mutsu olduklar gördüm arm ki bu öllik, gld karmsar kötümsr bir karaktr sahip olduklarda ilri gliyor Bu da muhml ki grk Müslüma olmadklar alalmas kdilrii asrarca kkaliyt hisstmlrid ilri gl korku hissii ymmlrid ilri glmi olabilir. O Bir kere çok azla kurallara uym ak z orund a ese l o
le lerini k onuşamıyor. e u musuzluğ aşka alan larda sivrilerek oradan kaldırmaya çalışıyor. Sereler le oldu (u yaı ıldız Serin annem çin adlı kiaından okuduğum lmler üzerinde çıkarı lmışır).
liklil gllikl psimist olurlar İskbld hr ama korkarla likli ihiyi alk karaktri iid g limi bir ihiyttir korkulara dayaldr O eki ı usuzluğu neye ağlıyornuz Haluki adın y-
neicidir ve ev kimdir.
likli aillr patriaokal (patriarcal yai baba hkim olduğ ail gibi görüürlr ükü gllikl ara i koca liddir ayrca bilhassa ski aillrd koca tahsili kars tahsili ok daha ilridir cak birok ilri ka dla, akll kura olduklarda kocalar kdi tsiri hatt hkimiyi alta alma saaa akrlar V buu da ko caya histtirmd bcrbilirlr O Bu sadece sizin ailede değil ki ün ailelerde var. Benim ailemde de esel annem u uurda ırsla erşeyi yönemek ausuyla kö olduğunı i lse de en alık yaardı iç se yokken...
55
Ö n. k d nn n b gup çnd kndn n hd hp kk çnd n b gup v zk çnd n k çnd n d z n Bn d dıı hp n k g k gnç b<b k B kn n gk n kk n C Bu mutsuz ve sii·l, gerilli e öne çıkaya çalışan anne tipi çoc1ğ1 hatda da aıklıar araıor B b baskıcı aei ded dedi e he• aan ls olan anne ipin kd ailede de sı: sık gördüğ in sn b anlaılaınıı tabi daha farklı aılıo. Bda esas her alebe haı le ceap verilesi ve hredn proble ıkarılasıdı·. Sice bu baskıcı anne ipnn sonunda nasıl br karakter ortaa çıkıor?
H z çk çıkı C Slk'ten gelen ve Trk"nn odernlee srecinde önel rol stleen Sabetacı ilr bakın Cıhıwetten bı ana k oldu giti kısaca Selnik e/anes btt
Ev b büük v k d Bgün nk k büük v hp k kdı çk bbnn k p zndı. bbın v nn b kıınd kdı n d zn? Şd bz z b kı bn ü dm v hç b zn d dı n bn kı d kn gkd hp p p düünnd d Fk hç ük ı d h kın b kbın b h zü vdı "b bn k n zd d b k hı bn ç büük v dnn kı hp kn vk vd k k vk v gç d bnz kn vk gçn kd bkd d k k ın n vdı Pknz d p kvv büdü nk knd bdn d kkd ıpkı hdd d vdı b kk d k p çn dnükü çkı gün vz n hn gz kndn b kk 56
anda ap d kaa ıaı ii bk abi büün bna ıkını aaı, b onaı piiiğ i ndiinin kiyn kı odkaını bidiki için b kıığn onnda onaa bi köüük iğini d şündükindn pii oşadı Haya ndişi adı, oayaı aşıı dcd büyü Bn bn 938d yaşadı, hap ıaında bn ödü nn kadşi ai n idkn ayadan çi icap işi Bn o aki ondok yaşıdaydı ap d paaak üydi nn üki oaak kokyod nd bni akik çağında o dı Ona ö İ ayana, hap çıka ükiy i aaşa i bni kayabiidi, ka içbii oadı ahaıka İ ayadan çik O Bc annenn ol ned ede?
Şidi b ann d üki diinik aaıyo a b üçyü nik bi çi dindn kn kaynakanakadı. İş kiy bii oacak, kiy ii öğnck, kiy bi naık dck kıaca kiy aşı ayı, ikan, ikca ayı, d oaıyo, b abi ona çkşi aa b kok da diyo a nd Sniki aid b i dk oadan kakakadı, bnn n öni ndni d aiiayond bn aük ağaışı Laikik bab kaışa oaya çıkışı, Snikiiği kaan akü. O haakdı, çünkü iiikn kaışı Bikaç jnayon ona aiiayon aaancakı Bii n büyük şan ıığıı çi dini oaıdan kaynakanakaydı, hşyin ayaını boan b oş. in adi iin Hayı Müan ıın Hayı Nin o aan aka aık b iü yapııyo, çok küçük bi aınıka kad b .. Din bi kidn a oya bi ki oaak, i kiik pobi oaak bün Sabayıık da k&, yoka bn bün kinin Sa bay Sinin pyab odğna inandığını anıyo B tka n ba anlana geo c odak adelele elankl anataltn anlataa başlo) (.) Bada a dış dünyadı Çocğn dış dünyadan ayıaıdı ünkü dış dünyad çoğa hik bii, abi 57
bnn neden eksreen frklı olmakır Çock sürekl ağır br baskıla korma alındadır, çocklar b şn gzl aranı or aa saçmasınlar de ancak büüdüklernde ola kendlerne anlaılmakadır, an alenn madını kazanaları gerekmekedr b da mmele evlendken sonra olmakadır Selnkl ale pararkal br ale değldr, genellkle baba eşnen daha ahslldr, genellkle oore babanın elnde mş gb gözükse de aslında ale kadın önemekedr. Kaın krnazlıı şean zeksıla alede hkmdr, kocaı sedğ ola sokma becerr, koca da b frkına varmaz. Selnl anneler evn daresn ellernde alar Çocklarının bakın ve eişrilmnde cdrlar ve b çoğ zaman manakık derecene laşmakadır Kının seksüelman an edlemes halde de b had saaa ıkmakadır. Çocklar b baskı alında a şah selern kaedorlar a da evkalde dern rh aralarla karşılaşmakadırlr Selnkl kocalar çalışkandrlar, namldrlar, üccar zhneldrler, dokolk, hkk flan gb lbral mesleklerde de bşarılı olablrler ve arisk kapaseleri azır. Sana herşeden eel br dışa vrdr ve b önde başarısızdırlar B nedenle elnkllerde ars, üzsen, ressam gb mes leklerde lere okr Selnkller kavgacı ve salırgan de ğllerdr, şddee karşıdrlar b sebeple onlardan asker ola maz, fka ok brer vaandaşırlar Bnların çndn br can, br hırsız, r kal çıkmaz. Br serseri blak aşağ karı mü mükün değldr. Br anarşs, br erörs dünada olaz Selnklleren müeşekkl br dünada hapsler bş kalır, polslr şsz kalır Ha mahkemeler ble boş kalır, zra aralarındak hlaarı hakemlk slüle hallederler Gerç b ab avaş avş oradan kalkakadır. Selnkl vaandaşır, çünkü br eme çnde eşmşir, alede sürekl r baskı vardır, alede br baba baskısı var, ha bnn üsünde reslern oldğ br ale var, örneğn br büükbaba vea onn kardeş gb. Onların en üsünde de br res vardır Sosal br apılanma oldğn görmekez Büüklerden olşş gplar vardır Bnların ışlama afroz ee) ekler vardı, emrlere maanları ablorlardı. Tab bnlar arık ok, b, fka bnların en büük neden gzllğ mhafza eek ve dışarıa vermemekr. ransızların br aasözü brada çok ekldr, ml 58
aşamak çn gzl aşaalım Bazı rüeller gzl umuşlarsa da herkes kmn km olduğunu blmekedr Zamanlarında eğm e lsan olarak eksereen üsün asıara sahpler Selnkler Fransızca öğreen k okulu Selnke kurmuşlardır Burada Galaasara kuruldu ama onu Sulan parasıla kudu, halbu bzm okullrı cemaa kurdu, kend mknlarla. Genel olarak Selnkller enelleküel olmuşlardır Lsede okuduğum ıllarda ouz kşlk sınıa lk on mekden ed kş Selnkller uarlardı Buada lsan konusuna da değnmek serm Bunlar aslında rak ürklernn konuşukları şele lsanımızı ko nuşurlardı ma belrgn rkları ardır, l genelde başadır "eresn b bardak su" cümlesnde olduğu gb Arıca s panolca Fransızca sözcükern aras, mnra gb de konuşma lsanna grdğn görmekez Br de lsanda küçülme görüoruz, lçık, zaallıcık gb D Selnkli kaakteini aatııken enim iimi i ey
d aa çekti, �vilik legeneikle sevgiye d ayanmıy değil m i
Ee, çünkü ellklerde ale karar eror Aa anı za manda haemlk selamlık düzen de ardı Isanblda benm büükannm burada gezerd D Fa atgene lik le izde çaagiyi lmedi idd alaı va
Elde bulunan esk resmlerde her k büükannemn Selnk aşadıklaı dönemlerde çarşa gydkler görülmekedr Ancak anemn nkhında an 1919da, Isanbulda çeklmş oğraa bulunan al kadınn da, arupa gm alnda, başla açık e a bounları dekole olduğu görülür Bu nedenle ahmnme göre kara çarşa Cumhuree kadar Selnkl kadnlarn sokak kıa d Aslında Selnke br ne haremlk selamlık aşanıordu, an mecslerde kadn erkek kaşık olmazdı e kadın abancılara üz açık görünmez, ancak harem oku, çünkü Selnkl erkek her zaman monogam an ek eşl d Ancak Selke apılan elenmelern çoğu beşk kemes usulü le apıldığından, bazı hoş olmaan süprzlerle karşılaşırlard e bu da brçok çn musuz aşamalana sebep olurdu 5
"ata Adamın Metuu
J u aının başlıı, bu aının aarına, sadece üler br
rramına Yaud lmanın
su lduunu eleştrd n br telen nuşmasında bu rramın etkllernden Ulv sml şaıs tarandan verlmştr. Br ülkee eer br aınlık ües kendsn savunma tacı ssedrsa ülkede br baskı var demektr Br süredr deerl aıların er aldıı Eksres dersne aı amak aklımdan emekted aa bunun n erek br rsatın rtaa ıkması e rekrdu. ek k kşnn basına ranlarındn tak et t üere şu an arıa ntkal edn br takı kanunsu eemlere adı karışan ve Türkeden kan br üs şadamı men belrtmekte arar var bu ale le anı saacında er alacak kaar akın br akrabalıa da sabm) A.B.Dde atıı aıkamalrnda Yaud lduu n baskılara mar kaldıını ve dama da bu nedenle şaşamında enellendn söled. Tab meda aratrluunun deerl ( ) br aar d, br cdd araştırma amadan tamamen saldıran br üslla bu kş Ya ud lmsından dlaı sulaarak, ale üelern elk de tedt ederek b alenn Yaud asıllı lmadıı alanını de etmee başladı emen şunu belrtmekte da var, senelerce Yaud asıllı lduu nedense aklına elmemş bu şadmı, nasıl ldu da ıllar nr Yaud lduunu ve alesne basklar aıldıını dda ett Bunu kurların takdrne bıkırum. Yalnı burada maalese baı ereklern de aıklanmasında öneml dalar var Buün Trke'de yaşaan ve takrben 6
asr evel tamamen n nançlar ğrultusuna hareket ee blmek çn n eğştren Sabetayclar sml grup Müslüman kmlğ aln mstk br Yahu eklü larak yaşam ve ta mamen ceaat üyelernn ken arasna kuruğu br takm ör gütlenmelere e Türk tplumunan syutlanmştr Bu cemaat 1924 senesnek ahal mübeles le Türkye'ye gelmş ve ka pal yapsn yavaş yavaş kaybetmeye başlamtr. Ancak her zaman ve her vesle le özellkle Atatürk ve İsmet İnönü za malarna nançlarnan lay basklara maruz kalmşlar, önemn gerek gazetelerne ve gerekse syas örgütlerne n sanlar taanan renceelmlerr Pek k cemaat üyes e Yahu asll lmaktan utanmş k bunlaran br e yaznn ba şna geçen müs aamnn alesr, bunu ama gzlemş ve hçbr zaman a bu knua knuşmamşlarr Bugün Türkyee aralarna tannmş gazetec, yazar, ş aam gb frl meslek gruplara büyük başarlar gösteren sa betayc asll kler mevcuttur ve bunlar Yahu asllr Her ne kaar İsral Devlet ve Türkye hahambaşlğ bu nsanlar Ya hu lark tanmamata se e bu nsanlar köken larak Ya hurler ve Yahu kültürünün e br parasrar 1924 enesnen tbaren Sabetayc kökenl nsanlar rekt larak Türye Devlenen Yahu asll luklarnan lay bask görmekteirer. Bunun en smut örneğ 192 Varlk Ver gs layna yaşanmşr ve bu nsanlar D Grubu a altna br ayrma tab tutulaak bask görmülerir, fzla verg öe mek zruna bralmşlarr. Bu basklar zamn zaman sağc basnn yetkn kalemler taranan yazlan kiaplara a ele alnm ve bu nsanlar synst masn, vatan han gb ba relerle rence eilmşlerir. B cemaate mensup alelern br ksm smler zkreilmek sureyle terör örgütlerine hee la rak göterilmşlerir. Bu şaamnn ales e uzun ylar b yunca u baslara irekt larak maruz kalmştr. Şm bu sayn gazetecmz kalkyr ve Türkiye Yahu ce maatin kenilerne br bask lup lmağn e bu şaamnn Yahu lup lmağn sruyr ve Türye ahambaşs ancak kensnn kabul eeblceğ kmk br feyle böyle br ce maain teknk larak Yahu lamayacağn fe bu yuruyrlar acaba Yahu lmann teknğ neir e bu nerelere 6
e naıl yazılmatadı, ee bzle de bu ayın aambaı az etle ada bll ola da bunu bleble Bazı ayın ue adamları deletle olan llenn de bozulmaı ouuyla böle b emaatn olmaığnı e Tüyee baı olmadığını buyuuyora Bu naçz atılaın yazaı ouyo zlee ey el Yaud ce maat, Tüyede Valı< Ve olayı ned? Acaba nü ğıtlarınıza yazılı olan dn ane le an elet aelene bulablyounuz? Ünete öğetm üyelğ dıında alye, çle e a baanlılaa ye alan Yaudlen ayıı ne a dadı? e mede eya bzı b taım ınalada acaba Yaud olma naıl alılanmatadı? te abul edn te abul etmeyn, çb meen ülede e bel e Aa ülelene ble nanla mllene yazılı dn anele le ayma t tutulmazlaen bne döt ala b Aua delet olma aaı een bu ülede n aym ya ılmatadı Ben da eoum Tüyede oduda, olte, malye eya bayındılı baanlıında b te Yau ça lımamataı Eğe bu nanla atlıla delet memuu ola blecelee b yetl alı bunu e edelmel Sayın azetecye on b yanıt Alını n eden a amzaded dende de buyuuğunuz üzee, ad eçena damının al, u alenn yaayan en yalı üyenn de ettğ b üçyüz ene eel ülüman değld, o atle bu alenn öenn olutuan Italya nın Alo aabanda yaayan b Yaudd, ütl bu lenn b üye de b aman el b anelde taç mlğ le alı Valı ende naıl baı ödülen anlatmıtı bul etme zo ele e Tüyee Yaudl, Emenle etn olan tüm ula b ayıma tb tutulmatadıla Bu eçe, en açı elyle amuya eleman alı mına bzlen aıına çımataı Azınlıla ade Aua Toluluğu b ululaaı ltmlaa te b oaanda aaı olma babında nlee elmeted Şmd ze o uyoum Deletmz aç tane Snao e Klenn onalmaı na mad ete ağlamataı? Ve bzlee en büyü ba a yılan atan an olmala uçlanığımız e eyn eme b atan talaın an yaalanmıtı? üten açı olalım, bz le bu toalaa ma olaa ödüğünüzü aul edelm e 6
bundan da uanmaam ürke ee maaee dne gürüker knuunda Omannn k ama k gernd nanara aan bakar aaamaka da br e a ramaacağm anaam.
63
Suçl
abetaycılık neredeyse üç yüzla yakan suskunluğunu bu
çalışmayla br nebze de olsa terkedyor Fat okuru bazı nokt�arı blmes bu çalışmann daha y anlaşılması çn ge rekmektedr Bu nedenle sonuç bölümüne ulaştığımız blgler Vrmeden önce genel olarak her zaman duygusal hakarelerle krşılaşan br yazar olarak bunları kısaca a olsa özetlemek gerkğne nanmaktayım Sabetaycılık ve Yahudlk konusunda apılan çalışmalar Tür yede varolan bazı gzl e!ler taranda dama engellenmştr Üzülerek belrtmk gerekyr k, genelkle bu konular Türkye ünverstelernn önünde br tau olarak durmaktadır ve Türkye toplumsal tarhnn sağlklı olarak ele alımasını da olanaksız kılmaktadr. Türkyenn kültürel aıdan ç frklı parçalardan oluşmuş br mozayk olması, zamanla, bunu oluşturan unsurlara karşı br takm baskarın oluşmaına yol açmışr Bugün Türkyede aşayan belk ellden fzla etnk grup bulunmaktadır Türkye ünversteler bu grupları tek tek ele <ıp bunların kültürel mrasların değerlenrmektense, üzülere belrtmek gerekyor k, bunlar yokmuş gb kabul etmekte Daha da korkuncu bu zengnlk br tehlke olarak belenmete, araşranara karşı taır alınmaktar Sabetaycılık konusunda yapılan bu çalışmalar da baştan ber devlet tekel olan ünverselerdek blmadalarınn dkkat çekmemşr Syas tarhçlen pek çoğu 19y so nudan 2yyın lk çeyreğne kadar geçen zaman zarnda Selnkn önemn frketmşler, fkat nedense burada yaşayan ve
k önmi ir knumu an Saetaya yk kabu etmişrdir. n dikkat akdğnda bu önmin şiti vrierini tpit tmk mmkndr. Trkiyde ik man a Snikt kurumuş Adamid yöntimin karş başayan başkadr urada taaranmş Sutan iktidardan indiridiktn nra uraya ön drmiş ik öze Trk kuar urada kurumuş (unutmamadr ki aataaray Lii Sutann imayerinde kurumuştur anak yziy v Trakki mktperi Satay emaat kuar arak rada kurmuşardr ik kadn arektri urada şkinmiş arkt rdunun mrkzi Snik muş v en önmii Triynin önd n kuruuar p Snik kökni muşardr. ar irr ratan arak örm ğiii n yazk ki k andr. Hauki knt u önmi yky Satay kökni ki şirdir. Nitkim Haide Ep Advardan (Yaku, Srtre apan Maiye Bakan Memet Caidden (Karakaş, daa nra Trk iya ayatnda k önmi rr nk an Amt Emin Yamana (Yaku kadar mn emn md Trkiynin kuruua p Sabtay kökeni aydnardr. Özike 19yy. nunda Satay emaatrin n arak radkar öknt nranda emaat nupar pitik ir r tamda kndierini umuşardr Avrupa şirrid ğim örn irka yaan ian in v zamann Anadu aydnna rna k daa za iiy dnanm u kişirin önmi iya rr tnmi d tabi ki şaşrt amadr Yukadaki iim iti daa k niş arak uzaair kuşkuuz ki anak u rada ama kişiri rddttikri kimikri i karş karşya b rakmak dğidir, n pk k Satay ne arak un iz me ğiiminddir. Anak iim arak akdğnda da kişi arzuarn dğru anair yapman nememi rkğini iiz. Satayk irmini yzyn nuna dğru diğimiz şu nrd ar tari anindn yaş yavaş kimy aşayan ir knumdadr Sabtay emaatr ka ir aimiayn p itika anda tamamn ktr özeikrini kaybtm runu i karş karşyadrar Bunun n büyk ndnrindn iri Tr kiyd tnik ann bö arak anmana v tnik un urarn batrmana daya an det pitikaardr Satayğn ndn kaybamama rktiği Satay kim 66
iğin özellikleri u aznn konusunu teşkl etmekteir Öncelikle u aznn amac sosal antropolojinin ir sorunsal olan Sa etac kültürün varlğnn evam hakknaki temel ü şüncelerin açklanmasa aanmaktar Saetaclk Türkie Devleni oluşturan Türk millenn temel unsuru olan alt top luluklarn irisiir ve sias, ekonomik alana a Türkie ta rihine öemli roler onamş ir cemaan temel inancr Bu seeple r ütünü oluşturan her parça gii incelnmeli ve ok olmas önenmeliir ürkee ik üzl aşkn r süreir tar şlan BallaşmaBal olma üşüncesinin temel svunuculan an ir Saeclar'r He ne kaar ortaa çkğ 17 üz la ahi ninek ank ir hareket olarak aglanmşsa a günümüz ek gelen iküzelli ll tarh seri içine gerek s man önemine ve gerekse Türke Cumhuretnin toplumsal tarhne knik kazanmşr Bu seeple e Türki kültür mo zağinin omazsa olmaz ve arlmaz ir parças konumuna gel miştr B seeplerenir ki eğer Trkenin rem tarh sö lemine krş gerçekçi olarak ir akş açs getirlmee çalşla caksa, k u mozağiin ğer parçala gii Saetaclğn a araşrlas ir zorunluluk olarak ortaa çkmatr Tüm altkültürlere oluğu gii Saetack a kenine ait gelenekel eğerlere, kültürel unsulara ksacas rkl ir karak ter salpr Bunan olar k il önce u rakterin tanm lanmas ve ele alnmas olanakl olmalr akat zellkle u ko nua plan araşrmalar kesin önarglarla ölücü, zararl ve kö tü olak amgalanmakta ve öellikle a klar alna ka lnr korkusula izzat Saetaclar taranan egellenmekteir Saetac kültürün karakterin kaca şu unsurlaran oluşuor kaul eilirz elenekler emekler, aramlar vs) zl ve sözlü anonim eserler masallar, ualar, şive vs) aşam içimi üna görüşü, sias eğilimler vs) Kşkusuz ukara emel olarak gruplanlan u unsurlar aha a açlailir Şim temel mesele, Saetaclarn hakikaten ukara ele alnan konulara ortak karaktersklerinin olup ol mağ iiasnn ele alnmasr Gelenekler ele alnğna varolan üç Saetac toplulukta a u konunun en zla emekler konusuna ortaa çkğ gö 67
rülekteir. Sabetayclarn aayr bir mutk kültüreri varr ve yala armalara göre e bu mutk alt Akeniz veya Yaui utğan lukça rkl özelliklere aitir. Eenin bu kua yaymlanan kitabna ayrnl larak bu knu ele aln ğnan buraa ayca tartlmayacaktr. Özellikle 900 940' yllar arana ğan kuakta, bayramlarna uygulanma ör neklerinin luğu belirlmitir. Yakubiler ariç tutulmak kay ile raka ve aclara bu kuaktaki kiilerin kuzu bayram, ea e kiur güü gibi Yaui in bayramlarnn uygulanma göükleri yine kiilerle yalan knumalara belirlenmir. Bugün l Karakalara özellikle in kan iine yeralan kiilerin evlerine bu gizli aynlerin uygulanğn air bulgular mz mecuttur. Benim Sabetayc kökenli ailelere yağm rarmalarma küçük yataki çcuklara anlatlan maal, iky tarznaki bir takm lencelerin yine Analu v Rumeli kültürünen rkl Tevratn Kbbalitik manalarn içerikleri taya çk. Bu ma allar yer alan ejera, kötü krallar v. gibi mtiler Tevrat kö kenli lmakla beraber bunlarn Kbbalitik br çerçevee ak tarln görüm. Fakat en önemi kültürel bulgum Selnik ivei larak alanrabileceğimiz Jue anyl gramerine ayal lan bir ilir Bu il kukuuz umeli Türkçei ile ben zerier tamakta ie e özellikle ue anlan geçen baz eyimleri e içermekteir. Bu ileki ien bal bana bir arama knuu luğuna kuku yktur. Sn larak Sabetayc karteri luturan yam biçimi ve lik eğilimler knuunan baetmekte yar bulunmaktar. Sabtayclar itinaz larak Bal bir yaam tarzn be niemilerir. Bu cemaat üyelerinen Mülüman in aam \eya Mülüman kiiler çkmamtr abetayclar ğum ölü evlenme gibi günik ayatta kar kaya kalklar lay lara a lukça ae in törenler uygulamaktarar. rakalara bu in törenler keni in aamlar taranan yalmaktar. Genellikle iya tavr anlamna kemalit ieljiyi benimemi lmakla beraber l yelazenin çeiti keimlerine yer alan Sabetayc kökenli kiiler e bulunmaktar. Fakat genel em liberalBal ve kemalit bir ielji etrana akanmaktar. 68
Yukarda ksaca ee anan Saetayc karakterin özeikerinin günümüzde giderek yokoduğu iinmekteir una karş neer ya_�aiir ve nas ir korunma oitikas taki eieiir? Onceike ktüre unsura ouşturan dokunun korunmas sağanmadr. nun en kestirme you Saetaycka igii araş trmaar nanse edecek ve edeki egeri koruyacak oan ir araşrma enstüsünün kurumasdr u estitünün hazrayacağ eriyodik yaynar sayesinde de konunun gndemde tutumas ve ykn tanmnn yamas sağanacaktr. azranacak kita, oşür ve makaeer ie de geecek kuşakaa rakacak değerer oaya konacakr. Diğer ir nokta Türkiyei Saetaycar inse meknarnn ouşturumasdr. kiyüzei oyunca gii oarak yaan in ainerin seresti içinde yamas sağanar. Din gündeik atta her an kişierin taeeri ie karşma çkan ir konudur, dün, öüm, doğum gii kişise yaşamn önemi anarnda riteerin yaaimesi için Musevierin Türkiye'de kuanmadk r sinagogardan irinin veya irkaçnn restorasyonunun sağnmas you ie una imkn tannaiir. An zamanda u dinse ekanda Setayc hocaarn rahaka aaisk çaşma ve ;raşrmaar yamaar da sağanaiir aen Saeycarn din e meknar ie Yahudi singogar arasnda derin rkkar u unmamaktar. Saetayc gruar ugün için giderek simie oma tehikesi andarar. ncak karakteris özeik:ri nedeniye Türkiye'e giderek kenteşmeye raer eemen oan Anaou kökeni kü!· türe hareketeren çok rk omaa seeiye de u si miasyon yavaş omaktadr. Özike üyük kenteri etkisi ana aan Doğu ve Güneydğu anadou a kütüreri Saetaycarn tamamen yeni tandkar ir ouşumu. u kütürün somut i desi oan müzikten yemeğe kadar her ogu Saeycar için rk dr Senikten gedikeri 1924 yn ie ortaama yaşam stan dartar oarak he rk omaar, aya açkkar, eğime verdikeri önem a kurumarda yeişen gençeri seeiye de Tkiye'nin gerek idar sisteminde e gerekse toumsa ya şamnda Saetaycarn üyük yereri oduğu kuşkusuzdur. Cemaate köken oarak ağ kişierin gene nüsa orana her konuda üke içindeki etkinikeri öz önüne andğnda
Saeaycıarın ne kaar öne arzekr anaımakaır aka u kaar aarıı an kiierin aarıyı aece keni kiiikerine araa eğiimi arır auki aha yüzyıın aına Anau hakını uurn e aha nraa gierek ğaan aıız e eğiim eiye üük inan uuğuna nazarn Saeaycı kökeni genern aıarı eğiim nucu ee eiker ekae üünüğü e cemaae krunan Baı anayıın ağağı ram neeniye hemen hemen her aana üyük ir yükeme yaaıkar a gerekir. Aynı kuar ahi Rum, Ermeni e Yahuierin aece nü kğıarına frkı ini aımaarınan ayı kamu aanına göre aamaıkarı üünüüre cemaa yeernn u aarıar nın neeni anaıaiir erhae Saeycar a Yahuier gii anınaar ve Im ıı kau eeer, aece inanarınaki frıık neeniye ee aanına aıaana izin eimeeyi ek k Saeaycı kökeni üraın e iinek ekinier u kaar eirgin ur muyu ye e üünmek gereiyr. Özeie eknmik aana einik kanan Saeaycıarın aece ir akım krkuarınan ayı Saaycıığın ararımaını engeeeeri uha karıanmamaıır. Bugün Saeaycı gruara yaayan inanar ör grua ee aınaiir Saeaycıın ark ykuğunu unan, Saeaycı kökeni uğunu reeen e aimie maı iin aa harcayan iier Saeaycı inanarını amamen gi arak ürüren e ine karkerini muafza emey aıan ;! geneie ka kökeni iieren uan gru. Saeycıığı erkeerek Yhui nine gemeyi arzuuyan e kenini öye agıayan gru Saeaycı uğunu kau eerek unu ir kimik runu arak ee an kiier i, unarın eme üünceer, eni i gieniren u knu hayamı umu ekemein, iimineir ör gru iine arrmaarın yaımaını en k engeeyener ik iki gruu uuran kiierr Buraa aunuan eme üünce, arık ergii gii r ayın ekrar güneme ge eieceği, u eee e u knu hına araırma yaımaının engeenmei arzuuur üncü gruaki kiier k küük ir azınıkır e nar knu haına araırmaar yamaka eraer aha k Yahuiike 7
bğlnl n uktl n gutkil is kimlik sunu lk bktkl btyclğn ştılmsn kş lmk bb çk l stkmkil. Bununl bb T sl ntin yl s klt söylmi btyclğn şlmsn v bu cmtin vlğın kş. Dvl litiks gnl lk bu knuyu bi ksnıf y k l lmktı. Fkt gçmişt Vlk Vgisi uygulml ssn vlt btycl Dönml l ym tbi tuttuğu iç bu ştmln lik lk mtl ilsin ikn ktu. Çnk vlt bit kni böyl bi y ı stmiti. Tk ynl sn knuyu tnynl bu çşml bi öly iltm lk l lmkt. Bu göş ö btyclık k lmuştu v şılmsn içbi yk tu sc insnl ts ck. Diğ bi g yınn bkş btyc kltn ıls çbln kçk lk nitlktil. Bu şnc sln sm vlt iljisin ykn lkl bb sl köni çsnn önlidi. Bunun yslğn innlkt nu ti gömlm lk lmkti Yin bu öş slyi i Yui liytçiliğin kyş siynim şit bi şnc lk bimktdi. mcl is knuy sck bkmktdl. u n m sn kmlist iljinin btyc köknli luğu knusunki l ist ynktdı. Aşl scn ty çkck blglin bu şncyi stkycğini smil gnllikl islm ylın yıln ön çkn msll bunl btyclk kim nsl gös gösn öllikl s nlm l vlğını sn v n n çk kltl çk k tnik yki Tkiy için bi kimlik sunu lk kşm umkı. nunun ştılmsn kş lnl bil bunun bi kimlik mslsi luğunu mktl. Fkt n yk k blnn lumsu tvn ltn ytn tl nn n iljikti v n insnlın unut ul. Tml nn btycln gnl lk Tky sğkl knmik vntjlı v bunun kybilm kkusuu. T
biala uzun vadede bu araştırmaların apılmasındaki en gellemeler kalkacakmış gbi görülmemektedir enel olarak kon ırksını arımı olarak ele alınmaa çalışılarak temelde bir bölücülük şekline sokulma garene girilmekte bölelkle Tür kie nin en emel meselelernden b durumunda olan Sa becılık konusu okmuş gbi varsaılmaa çalışılmaktadır ve ne azık ki bu çabada da başarılı olunmaktadr. Sabetacılık 20 da mode Türkie Devletnin oluşmasında deolojk ve kültürel temellern ortaa konulmasında ol dukça etkn rol onamış olan br kmlktir Sabetacı kökenl k şlern cemaan genel nüs oranna bağlı olmaksızın Türk sias ve toplum aşansında kazandıkları etknlk bu cemaatn rihnin mutlaka ve mutlaka araşrılması gerçeğle biz karşı karşıa bırakmaktadr
7. askı ç
k ölüm
Ş
Ben de Senkszm! SELÇUK EREZ
vg g T' s
648'de zrl hhlrd Sbety Ze eds srlo-
ğllı rtc esh oldğ l ett. tsl tplr br gü böyle br rtrıcı geleceğ bldrşlerd Ze edd öce gelş e yı ddd blşlrd dh zl yılr ydrd düste'te Asterd' dr dlgllr yol t o srlrd eseloo'd düyy gele Mse oclr rsd Sbety d ereler olğ b ety ystır. Sbety' Mse e bdet sstede bz öel değ şller ypy ls b dde otrş ygl e yorlr yeğleye Oslı hdler rhtsz etş Delet büyülere bş rr o Çle'ye sürülese yol şlrdı B sürgüde sor d hhbşlıt geleye de ede ş yetler üzere Sbety, sl bl etele d edle rsıd br terch yp zord bldı. Müslülığ sees o ışlr oğd t söüşüe yol t c syd zleys « gerete br peygberdr rdıd gtelyz!» deyp Müslü oldlr. Sbety'ı e rdıllrıı d değştrdte sor es lrı d bğlı ldlrı e güüüze dr her c bğdştırm y lştılr blr 1 94'te Tür üfs değş le Sel'te o syıd Sbetycıı geles edeyle Sell', bş br dde sl döeler edeyle d döe» or ıl b topllt, Tür 74
top b ede •tcrette e syde gzetece öe hzeterde bş o syıd s yeşştr re, 1 942'de rı ergs oyıd b topt or z erg ödetş scı bsıd sı sı «syost so t h» or dgış, Ahet E gb ö pd brı hedef göserere scı sstere rtııştır bsır er gzeeere gdere Sbetycırı, Sbetycıırıı ocrı be söyeeeere ede oştr gz yobzc sdırır, b cet trh, sosyoos, b cı dop geşt yerde, y üezde ceees egeeştr def gz Zor b oy bse e obetf br cıd ee ış e eşt teer e ceeştr düs'te, sbetycııı öe yrıı ord e Ze Esttüsü'de ypıı rş tırr e Sbetycı eere yptıı• bege e bg brtre ıgörüşeer b od yeter br düzeye şısı yo ıştır o «Sbetycı e hd, «Sbetycıı e sı Mstsz Sbetycı Cet Türye Sbetycırı gb bşır tıd rdeeştr Zor tbıd See yöe gerc yyırd yeeri ce söz eder ötedcer Seer ede seezer? Osı topd bc dde döüş s r e, (ese Mrd'ı yezd' V Mrd'ı rı R de yd? Os'ı sı Rs, Se sı d Gürcüde de de yd?) Gürcü'de Gre'de, S'd döe b edr de h dde döe ede ıır? r ere «hd düşıı» Arp öe dyrıddır e s ötedc r'd Edoezyy dr ı pırddıı her yerde d ses tıd s r törpüeyp yere Arp e hegeoysıı egee ser, hd e g her şey b ıd deeredrir de od Mese, b ce üyeer s' dödüte sor d br sü 17
e r br sürdürüş orys b or de
h ? Br de gre es dde yd opt e d zer ş tşd yeterce bebr? Bgü Ado Ae'de Ort Asy Şz' Ado'd Hrsty dş bz ezheper zer yo dr? r'd Hey sors erede be es teşe tp derede bro drş h sürdürüeete dr? Os Sdrz Soo Mehet P ş' ge psopos bşpsopos yüsettrp b eye rdeş ts rb y dr es bry opd d ystz ? gz Zor tb d «Eet Be Sey Bege Usrrs yc st deş Rhet h şseerd O dr o Se dostz rd bderz «Se e «Sesz or ye yr bece syer e güed Be de S de y Sesz b eeete e o td bş o b cet üee hzet etşer Zor' be deer ypt esesye syg e yor
6
Türkiye Sabataycılığı
MUSTAFA AYDI
ou ouka arşa br o kaar a rf Soukka
br oraa kouya g araşraar yapak görüşr bya k pk koay Acak «Türky Sabayc» gb ouka karşk br kouyu ouka yk br üsup or haraş ya zar gaz Zoru Sabayck hakka bugü kaar ok saya aka kap yayaasa ra y srar özübş br aa azar gaz Zoru kaba «Sakr» ya a «Dör» oarak b grubu şrh asasa yarş s Şs E 6 baa oruu oa yazar Zoru «yaşaa kyüzü ar k br so r grk» caa ark «şa aas» grk bryor ab kapak rs g Mkr ahrzaaa y ö c aa Sabay Sy Msh k ac akyor. apa, Sabayck ahuk, Sabayck Osa Ms sz Sabayck Masouk abbaa Msk A g b ouk g akar yr ayor azar k göz öü aa kouya rk uyaar uaka r grk br kap Türky Sabayc: «Türky yaşaya Türky ozay ouşura paraar rk oaara br hrha Sabaycarr Sabayck ya g oarak bs raür b şky Dök kousu yazk k Türk küür syas arh az aş kouar br ouşurakar O kaar k grk Tük syas yaşaa g rks bua para arak Trky opusa yaşaa Sabyc ar ar ry yok kabu gş hakara br ka r
dda ib aıa apa Oa ki 9 ikii ada iiba z g dk g d Sabaıa oadıka o dikka aııa buu di a oaaı gök ir Faka ki arak Maık dii iada Yaudi Kabbaiz i ba oaak aaa bö bi aai giziii koua kouudaki iia v kaaı uuu iid kouu aa oaa da ok aıraak gkio» ( Kiap aka kapak aı a
Şmon Zw'nn torunu
MUSTF P
Ü c r rj r n n
pnr g ür bn n gr h «kapah devre» n grpr bntr r n r b grprn pr jtörr hp Müünrn ürn b g n rn bn n crnn Dönrn gn hr br Br cr h «korkaklık» nrn br ctn nn n br n Dönrn ürn rr prn ntr t «Evet, Ben Selanikliyimürkiye Sabetaycıhğı» tbn r g Zr r br r br Attürün Sn't örtnrnn Ş n bnn «Şimon Zwi» Sbtcnn tnc tn trn n Zr Dönrn n h rn On rn ht gr Müün görün htc httrn n b grbn «İsrail kültürünün bir parçası» rn ür Bt Ş n t Şn Zw k ür b Ar Aht n n Ş ünü Dr Sbh Sr Ab p Cn rc b M Nr C B rt nn br nnn hpr gb tnn r TCnn nn r hb bnn Dönrn n brr h r h Müün göükr grktn b tb t br trjr «Yakubler Karakaşlar Kapanlar» ü n grpt tpnn Dönrn gr kr htt göür htt sn rn tb tt İr trfnn 17
kabu göeei ebee ki kpl dee aışıasıda bi kee iii He oaı kııış şasieei i edii e de ekes bi biii daa ii aı Bege Yaıa aasıda ıka kiap 6 sa ıaııı igisii ekeceğii aeiou Beei Yauiei de vesioaıı da e aıa e de iacı geeği oaa oşaa Faka aei babaı sık sı ekaaığı «Açık yr dm öl dürmez pesibie iaıı kiğ e isa ve e e eie aıa koku aaa ağı kaaaidei H Meva a) eiği gibi Y olduğumuz gb görünelm y d göründüğümüz gb ollım!
80
Blblleri sesie gel Mesih
DÜCAE CÜDİOGLU
Ük' Bülbürderesi iye bi em, b eme e Dönme
ler mezarlığı iye bi mezk v B mezğn ceye bkn f 993'e zenenmiş ve pk hine geiimişi Önce İmi K'nn b zenemeye igii kşkn bi bkm «Ük' inip kken gözeemeye evm eiğim b nn kim fnn zenenmeke oğn mek eim oğ bi me on kşm Yıl Vakj gibi bi kmn vey bnn znnn kcğn bekiyom Ynmşm Bi me on be : Üsküdar Belediyesi Bülblderesi ark Düzenleme nşaaı Hn znnm mhz eeek böye bi zenemenin ypmn beeiyenin mkien k veiğini kenimi innmy şyom; m hemen hegn Buda bir biyeniği var emeken e ken imi myom» (Biraz Yak Tarih Biraz Uzak Hufe sh0 Şimi e ş km okym: «Ük bnn «bülbül deresi mevkinin Sbeyc iin öze bi nm v; nk Tm' göe, Mesih lllerin se sine geleeki Niekim Tkiye'eki Sbeyc mezkn en byğ on Blblderesi Mezarlığı b bögee km bnn oy İnb Sbeycn ypk iğe mbeee bkğmz bnn geneike hep Ük ve civn okn göz Yine Büllderesi Mezarlıı giişine yen Feviye Ha tun Camii e Sbeyc iee fnn ypmş B cmi ie igii ok oy konm geeken bi nok ş Sbeycn Ka
18
rakaşlar kolun menup ilelerin en k kullnklr embolik kelimeleren biri oln Feviye imi, yn zmn Selnik'e kuruln ve rk'n ilk eğemini lğ oul verilmişir.» (Ilgz orlu, Eve Ben Selanikliyim: rkiye Saetayılıı h. 1 2) Saetaycılık «Ykubiler, Kpnclr ve Krkşlr» olm zere kol ylmş bir yhui riknn . . Selnik'e kn Yeni r'n kurucuu Fzl Necib, Vn'n bşyzr hme Emin Ylmn, Dr. Şek Hn, Hlie Eib vr Yaku; im eilen eki Mliye Bkn Cvi Bey, İzmir'li Hn Thin, bknlk ypn Fik Nzhe, Milliye'ineki bşyzr bi ipeki ve kreşi İmil Cem Karakaş rk'n hoc Şemi Eni ekeriy ve Sbih Serel, Bezmen ve bek ileleri e Kaanı olunn . (Blblerei Mezrlğ 'n bir ek Yaku bulunmuyor. Bunlr yzn Ilgz orlu'nun enii e Sbeyclğ gneme geieye lşn ve İril'in bu mezhebi resmen nm iin uğrş veren Sbeyc kökene hip bir Selnikli Belki biliriniz, yun lnl'n eni eiği o gizemli gen . . Hni Kr yhuii oluğu nu öyleyen Ri Bli 'nin yolş «Ben mynym» iyor Şimi muhebecilik ypyormuş. . . Bu onu eşili mleleri vr ve şimi bunlr kiplşrmş . . Coş kun Krc'l yn kökenen oluğunu öylyor; Sabah grubunun bşnki ileyle e. . . rk'n kirlernin e kenilerinen mlhem oluğu iin Fk ilginir, cem olrk en byk bk y rk Cumhuriyei 'nen görklerini ileri ryor. Kbblizm'in ln ğn yşğn innn bu rşrmc iyor i «Kbbl ci bir uğrşr; ne innlrn mmen uzk bir öğrenilebilir, ne e bir gzeenin lonlrn h bir oplnn bir grubun blryl yşlbilir. ( . Eve r klnml , m y onu gereken heenlere krş böyle mi vrnmk gerek?» Hngi , hngi gzeenin lonu, hngi grup, hngi r Birileri bu ullerin cevbn bulml; zir urup ururken bl bllerin öş hyr lme eğil !
82
Hatıda alması geeen gaipliklr
DÜCAE CÜDİOGLU
«( . . Fk bek e Tükee Yhue nk ck k e km Dönmee ymc ob. Tükyenn en yeenek ynnn ve gzee hpenn Dönme kken ouğu b ğ. b İpek e h omk üzee bu yüzyn öne gen gzec en hemen hep "Dönme .» Bu öze Fnnc Tme muhb Dv Boech nn The Speco eg n hznn b yzn mukebe .. . Yaa Gözüyle Trkiye nin Hoşgrş bğy 925 Ekm 986 h «Hy Bk' ye m . . Pof. buhmn Küük e Dneer Tarihi (İnbu, 997) eene bu yzy g bz eğnee buunmu · ianial Ties muhbne göe h o y Tük De 'nn uygun y buuğu zmn İe göneeceğ emce "Dönmee nn emek eğne » pmnn zo ou ğu öyene» ( v m . Tükyeİ yknm üecnn hznmy bke Tükye e gp eye omy b. Ne k b müe on oup ben e kme gpemez ou, . .. Eve gp eye . Mee gp b bme k k zak Ala o zeyin Gari ak Kahi gb Muev mmz eevzyon eknn z enm emeye b. Bu zevn ueene ve beynn o k k k k b üee kenen h k öüe be gpemez ouk. Son Jk Kmhye gp b uk gmne buunuu Hemen nn bu zn oğu (Je Kmh yne gp b bme m evek e ... Bu z gp beyn ve ve gp b mn
v gri bir biçimd riindn ii i unr d iç grimdik ğruy kmi gri bir biçimd v bir km gri mdynn gyrri niind iif i v yin gri bir biçimd yni bir km kurudu rkn Prii gri ir biçimd k d rk kim bunu grimiyr nr Civğu r ndn gri bir biçid sil s il rk ffuz my bd fk kim niçin ik'n z İriin ail in dönğn grimdi Bzmnr mrik'y kçm idir k yin d yni km in iri Bknğ 'nn bn d ön Rnin bn girin bir gri z givrdi Bu z d «İri' iikirimizi kuvvndi rğiz» ddi Hiçbirini grimdik k m Emin Ymn'n Uurr Bn Eni (P) Yönim Kuruu yiğinin 1 964 'd bdi İkçi rfndn dvrndğn grimdiğimiz gibi . Şu ii de dolap Ahet Ei Milleti di iaa çataadı Aıaz aşı etse de yei Vata ı uuşa satıadad yzn vfkin bu ivini bi grimmikn n ur d imdi biriinin u kdr bin iry rriyi mrn griybi irdik En ny, rk grim yimizi kybik N Kud' gidn yzrr, n bind vr gzdirn mivkirini n d İzrii dirindn drmyn gziri griiyruz « Önd gn gzirdn bdi ikçi kndi nrnd bu nun [dönm' kimiy ğnyr mnn] k ikyini n m ik v ki bkn İmi Cm i i yd İkçi'yi kunmkn imin mmi midir» Eet e Selôiliyi 48) Kndii d vdi ( = dönm) n yzrn bu uin n v v ririniz bimm fk bu rd Fiaial Ties mubirinin kuğ yr ön gn öyniri rd umk grkmz mi Siz viym bunr rd uun yk gn gir kim rnz dinmz
18
Evet, Ben Selnikliyi . . .
RIFAT . BALİ
gz o'nn Sbyck konn şimiy k yym
mş oğ mkini o bi şki ok nn, y n ok n ki' iin y ö bk ymş on v Ma a giinin Km yn yn kib ' in b ki, Tkiy ihinin yinc ynğ kvşmmş konnn biini gn m gimki Kon o k yygn on y önm' vy Sbyc cmii Tkiy' kişiin Dönm/Sniki' kökni o omk özik ğ kimin igiini kmişi B konnn ğ kimin gn min nn b k önmi bi y işg iğinin gk nnini kvmk iin S nş v Bkn Bk 'nn ople Si a Deyimle n (işim Yyn, 995) y n Snik önmi' min bkmk yi ock Omn imoğ 'n ykm gön cin bhmiin ih v Tkki fnn hn iniimi i bşğn innn 908 on ihimiz in v ğ km iin byk k b gön nyş v · ykşmn inin Snik ğz' bi ğşm hii. B ğşm Snik'in o önm byk v kin bi Y hi cmi bnyo oşy h gni Nikim ğc v özik mc ini v iy şn, bhmi hn iniim kn biğ n ih v Tkki hyin Snik Yhi cmin mn bi ynin [bi y Emn K' RNB bnşn ihn n imz nn bii y . . n y ök m bi g ynşm oğ öynn
b cem böylece eddğ özllkle c ve kül üel hdk klk y ğ ve kmlc he b hzlk ko olgelmş e b dyg öz ko ce l Yhdlğ ek emedkle' yolk ddyl bleşleek Selk ömele b ü Trv gb bklm oc oğmş Selk öz ko ğ ve İlmc yl geleek f b kez h ğzlşlm öek ve e kf ede e blğ üzre MKeml ' Selk doğ l olşd olyyl b ge l vlğd Selk döme ' b ğ ve yl öylem de geel olk kllldğ güml b ol mzekykc vü'ü yel üüü g b; f ol l ülbc yzl, koşlğd özel olrk M Keml' l» Sbeycl ko ylck he ülü rşrml e e mez kş ve le l d yck B lr ye l bok kş lk ve mode cmye kl ve gelşmede öeml olle oyşl B edele b ü şrml koy y ve eolok olk ykşrk rşl bh gee he ymc lk düze döele rfd Mülüm ol zol kbl erldğ c ye b k olrk gömek eye b kem rfd heme m eleye hkmd. ler üüle b göüşe om öekle gerek geekl e ş vkll yeek yeel olck Ilgz ol 994 yl Ock y yymldğ ük'ü lk öğeme Şem Eed hkk d bleye bk ok» kle o Aki l İlc Beklenen Vaki gzee fd «Toluma/ Tarih deg Ock ydk fş, ük Yhd ekebe ok» şeyle b c hfe hbe yld (28 Ock 994) Yz Birikim degde yyml zl b ek ce: Tükye Sbeycl» mkle mllye hflk Kuulay gzee fd Tükye de yüz b öme v şeyle bc he hbe yld 30 ğo 996). Pof. İlbe Oyl' 2527 K 996 hlede İve şm Eüüü düzelemş oldğ lev Klğ» bşlkl kofed mş olğ o Modeo d Sbe m» bşlkl bld Taki degde yyml ev ol Oml Modeleme ve Sbeyclk» mkle }aki My 6
998 . 9 8) Aki gaetei tafından «Yine nik döneei ouua iktiba eddi (5 Teu 998) Bi topantıda anneinin e nik doğuu oduğunu öeiş oan Og Çevik Bii konu eden ve Hürriye gaeteinde aıanan bi akae «ai oan ana» cininden bi oua «enik kökeni ıktı» üanşetie ine Ak gaetei taafından iktiba edidi 2 Teu 998) Fi anatıı ande taiinin babaının enik doğuu oup tatükün iinde oduğu nun anaşıaı iin oadı kanunu ıktığında taii oadını adığını anattığı bi gaete habei Hiye 28 Eü 998) gene Aki gaetei taafınan «eniki bi taikatı babanın ati kıı» ou anşetie iktiba edidi Aki 29 Eü 998) onunun böece iaı bi pata taşınıp Tükienin iinde buunduğu cıeait kutupaşaında cı kei iin bee keti bi aee teşki ettiği bi otada döneee igii he tüü eni aaştıanın keiin igiine aha oacağını göek iin khin oaa geek oktu iteki kitabının aıanaından kıa bi üe ona aaa ethie döşeen ik aıa bu keie en up gaetecieden geişti (Muta apan «Şion Zwinin tou nu» Aki, 9 ğuto 998ücane Cündioğu «Bübüein eine geen Meih» Yeni Şafak 25 ğuto 998 ve «atıda kaaı geken gaipike» Yeni Şafak, Eü 998) Bu kitabın abetacık konuuna biie aıdan naı akaştığına bakıdığında şu ekikike göüektedi. ) Yaan Tükiede abetacık konuunu aaştıacak bi entitü nün kuuaı ounda ıaa aptığı ağı da ancak ukaıda öeteniş oan ve ağ ve i kauounun konua bakışaının taaıa göeikten geinei hainde apıabiecek ane bi ağıdı s. 69 Yaaın biatihi kendii hibi bege ve kanak göteeden biok akae aıştı Bi an aaın teika akaeeinin anakaını döneein giik üeine kuuuş oan apıanaaı nedenie aıkaak iteediği düşünüüe o aan aaın aaştıa entitüü kuuaı oundaki ağıı da taaen antık dışı bi ağı oaktadı anak a şaet vaa ve biatihi Iga Zou taafından bie aıkanaıı 87
oa kuulaı alep edilen bu eni angi kanaklaa daanaak ne aaıaı apacakı? 2) Yazaın «konula ilgili İail de bulunan kanakla ealındaki depolada bili adalaının inceleeleinden adea kaıılakadı» s. 31) ünden iddialaının geekle uzakan akından ibi ilgii oku öz konuu belgele ud eki Ben Zvi En iü nde uaza edileke olup ibi aıa abi uuladan iinaız ü aaıacılaın inceleeleine aıkı Yazaın bu belgelein Tükieli aaıacılaa göeilediklei iddiaı da kiabın ileleen aifeleinde kendii aafından alanlanak adı Diğe ziaeilee göe ibi iiazı ve acalığı ola an azaın bizaii kendii de eniü ziae eii (s. 4 BenZvi Eni din bi ekn oladığından bu eniüe apılan ziaelede Yaudilein adece inagoglada giek zounda oldukla akke olan kippaı gie zounluluğu olaına ağen aza kippa ile «bi belgei inceleken» pozunu veip foğafını ekiee özen göei bi akaleini (lumsa/ Tarih aı 3 s. 55 bu oğafa leei de ial eeii 3) Yazaın «e ne kada İailli bili adalanca abeacılaa a kanaklaın buada uaza edildiklei geeği bu anakla İail dıına ıkaılaaı aacıla alanlaa da bizza bu akalenin azaı 99 992 ıllaı aaıa bu leğeli kanakla üzeinde incelee apa olanağı buluu» (s. 36 dn ) ifdei geeklei apıakadı ailli ibi bili adaı ve Ben Zvi Eniüü bu belgelein evcudieleini ink eediği gibi evcu belgelele aınlaa kanak ekil eii 4) Yazaın Ben Zvi Eni nde aaıalada bulunduğu» iddiaı (s 36 dn ve s. 41) eneizdi abeacı belgele ve kiapla zeinde aaıa apabilek iin ok ilei düzede banice bilinei aı banice bileen azaın aaıa'die unduğu ola azaın dou olan D ad ai efkainde enie apıl bi nezake ziaeinden ibaei Ben Zvi Eniü nn 20 Elül 998 aili eaı 5 öz konuu «değeli el azalaının Tkiee geiilei ve 18
6)
buada konunaak aaşacan aaana n anf ed e»* aeb s 1 konua k oaan okua nednde ceu b aaşac' göünek n k bakşa afa apş göüken popü b aepen başka b şe değd Bu begee n aann vea kopaann Tüke'e geee konu unda hb enge evcu oadğ gb geee ande aarn kend de dah oak üee buna okuup nceeebecek ve ouaabecek b ek kş Tke'de evcu değ d Yaarn gene nev şahna üna b fne aep oaak bakabecek b dğe aeb de Sabeac kğn Tükede aenen annad Bu anadan ona geen ne neğndek knc aep e Tüke'dek Yaud ceaann kuanadğ nagogadan bnn vea bkann eoe edp Sabeac ceaae ah ede ve dn anen buada ebe b şekde apad s 69). ga Zou Tüke ahabaşğ ve a devenn uhan deen Sabeaca ba b kaaa Ya hudğe kabu eeeenden doa enk eeked s 147 ve 6) Bu aebn ve enkdn aağn vuguaak n ü ee geeğ okua haaak eed: Yahud dn andan Sabeaca eh oaak kabu eke Sabea Sev 'e nandkandan Yahud oaak kabu edee Sabeacan Yahud oaak kabu edee n apacaka ek şe büün dned oduğu gb Yahud dnnn v Yahud şeann kuaan öğenee ve Yahud oak edken bean eeed Dö a önce gee ouş oan ahe ücb ebepe nedene ahen Müüan göünüp gce Yahudğ ürdüe keene daanan Sabeack haekenn eende gk ve aa. Yaan Sabeac kğnn aenen kabu ede doğuuundak aeb bu ee geeğ nk eeke ve doaa Sabeack haekenn vaouş nedenne de ak düşeked Yaa Yahud oa n apş oduğu bee eşebbüen 89
7)
8)
9)
b ceaat adına apılış b teşebbü gb takd etekted Valığı le üülen bu ceaatn alandan kutulup Yaud lak gb b au ade e taleb kken daaı tada ceaat adına apılış b başuu kken aa ktabında ank abetacı kökenl kşlen Yaud la gb b talpe lduğu e böle b başuuda bulunduklaı aaını eekle kuu anıltakta e Yaud tpluunu akı ee tenkt et ekted Bu ü teel nedenden ötüü aaın abetacı klğnn Tük e taaından alenen kabul edle e Yaud ceaatnden de abetacıla nagg aedle taleple ancak b tek şee a edlebl Ya knua ta anlaıla akı laan aat kuu antık üütekten ac duuda lan a nan ene kaktadı Yaaın «bugün Tükede kaba b tanle ü bn abetacı kökenl kş bulunaktadı s e ) şeklndek değelen den de ang enede daandığı euldü Yaaın t ak Ben Znn 93 lnda Tükedek abetacıla anda aptğı aştıala nucunda laak tan ettğ bu k şlen tak Ben Z d and h Rdn Te e w Publcatn cet eca 1 963 s aıının ene n kend değelendele 1. kş aıına naıl ulaştığına a ete eled Yaan «b aştıacı da ceaat üelele dekt knuşa lunu eeşt s 9 ddaı da eeld udü'tek Ben Z Enttüü'nün kuucuu lan aln knc Cuubaşkn tak Ben Z le M Dann Jep eaa ln Ran gb aaştıacı tanbul elnk e 'dek abetcılala göüşüşle e atıalaın nulaını aılaıladı Ya ttat e Tekk et dönende Cat Be'n e et En Yalan'ın Fltnde b Yaud udu kuulaını detekleen klenden ö etene ağen (s bu dd aına enet teşkl ete n bu kşlen bu knuda ış lduklaı tekb akalee atıta bulunaıştı 90
10) Yın ul p enle ve ölü gelenekle üene pıl ış oln gel ve k oul oln blı «ülee ıldı kplı klıı n hep dkkle konuşuln ve şnış kbul edlen b konu» de kd ee de nlışı bl konuund Bı dllende ve İbnede ılış ıı ee evuu Bunldn de k Tükee evlş. O d Pele Epen'n Kabaa Musevi Misieinin ou (Dh Y ınlı 993 ve eho holen Zoba «İhişa Kiab» Kabaadan Teme Öğeie (Dh Yınlı 994) kplı dı Ilg olu eho hole'n evne b kend b önö ış olın ğen he nedene bu kplı h ılk ve bl öğen glene enen gel b dokn gb nıkdı l) Y « 924 enenden ben beı kökenl nnl d ek olk Tüke Devle'nden Yhud ıllı olduklındn do lı bkı göekedle» ddı d s. 161) nlıdı. be ı kökenl vndşl 942 ılındk Vlı Veg ugul ı dışınd hehng b ı b kldılı gb geşe ve günüüde Tük opluunun en ekn evklende bulunk dı Dhı ın kend The Jeusae Pos geenn 1 lık 996 hl nühınd e ln dönelele lgl b hbe ekp eek ıl nı geede ılıdığı eku bund üke'de şn beı kökenl vndşlın he hng b bkı ve ı b oldıklını ve dğe vndş l gb nı hkldn lndıklını ben eş e Je usae Pos 24 Şub 997) 2) Yın kbınd ve b geele pığı öleşde «b ondn geldğn belgeleek n Ben v (Sbe n odı odı lış Mını Ben v Enüü'ne b ğışlıo beılın knklının İl e gele n l veo» (şen ü «Eve ben elnkl» Hie Tai i 99 Elül 998 deek İl n kn Cuhu bşknı İhk Ben v nn de beı kökenl olduğunu le üe on deee nlışı Ben v nn oğı n y aea daa bkk eeld ın gelne Bn
Zv 1909 nd İnbud D nnd gken İ nbu İz ve Senkdek dne e e e kudu Onn gvenn kzn bu e enu kendne bz begee bğşd Ben Zv de bun ene bğşd Ende buunn begeen bk b b Igz Zounun ddn kne Ben Zv ndn değ Moşe dı b b d ndn ene bğışndı Ben Zv En nn 20 E 1 998 ej) 3) Bk nevnn dğ k dışnd k knkn ş şşıı geken b duu geş buunn ve oku gıızıkn bşk b şe on ogu nş nekene bu k d bo k knd ) Yzn Sbe Sev nn kbn b ende nvu Yud ene s 4 dn 6, b dğe ende Yugov Yud en» zş oduğunu dd eğ eku s 25 ınd nvuuk buunn Be Yud ene zışı eo Soe s 898 XII gv) b) Yz k kenn Toumsa Ta degnde nd ğını e e 6 e s 8) k ke Tai v Tom de gnde nş k e n keen k kez ndk dege ve e be knk bşn şğı nş s 1) ) İk kez bu k nk oduğu beş buunn b dn ekubu» bşk z 60 63) k kez ndğ benın kne d ne xss degnde ını nk eden bşğ nış 23 M 996 1 1 s. 22) d) ız dzg ı ve bg nışkı evuu Te ee bk nek veek geeke şun zked eb: do e Çnkkenn b e on eboud buunkd Yz bunu dee Çnkke ok zışı s. 2) On Bbnn d Bu Ru değ Bu Ru o'du s. 76 Ykube 2 . z» bşnd değ 20 z» bşnd e ouşd s8) 2
aar Türç ara rr aar r ya yaba r y a br ba a a ra ay r. ahy braç oara haar rr aar yo ay y a r or yaar yo üayor s . Ka po oara a or ya apo r s 19) Saya 77 yr aa r İbr br r aa aa ür aaa r Doaysya yaar ço aaıa a aar s yar a ç ço aa r Br br İbra oro ço oror oaysy yaar oror s yar ra ç ço a aaar İsr o ç abs . 1 . oayp o ab ar r Say 6'a ç 6 yüy bars ya op or l 7c yüy oar aarı Ao üü Kppra ü s 75 y har aar Ao y a o hçbr açaaa ba y üah çarı aaa İ ao ahr w Türçr r ah ay o ao Tarya ba üah çara ür y Roaaa ( yba) Kpr Büyü Orç üü bay raar arasa üü ar a r üü ü as aar Aa Kao aaa (s R J a : ha rr İb oa y or ya a Haao op yaraa a aaa r aar aa b ahr büyü o üü o o ya o Kpr baya aa o Kr (s Kpr ( 5 p> Is oar yr a aar
Yahudi ayan okua iin ana hu an bu din bayn ne oduğunu izah ee uunu da hii Iaz Zounun aayc ühzi e küüyii bi i kuanak ükiye Yahudi caainin uhani idei ahaba Daid o dan ükiye ahab ancak kendiinin kabu debiceği kik bi idey böye bi caain eknik oaak Yahudi oayacağını ide buyuuyoa, caba Yahudi oanın ekniği nedi e bu ned na yazakad keke bize de bu ayn hahaba hazei kada biii oak da bunu biebik» s. 112 ekinde bah ei oaın daha ona hzın aaayıp Ben kuu oaak ahabak akana da kay Öze bi kanuna kau göeiei nin eieeinden k oaak he öü boyu ibana geekdi e, h de ei ikinci bi kez yenieneekedi e kau göei i 6 yanda eeki oak zounda iken bu akadaki kiinin öü boyu iei huuu izc dokaik bi yöne oaak kabu edi bii i» özeiye ahabaık akana adrı oaın (Ma a aı 1998 s. 2 bi aa kaydeiken ona, yazaın en z a igiye azha oduğu İi keie kaı akın oduğu a in ceeneye değedi Zou, «Yahudiei de eiyonan da yani döneei RB] he ana, he de inanc geeği onadan ho ana» kinde beyanda buundukan ona kiaba ehiye döeyen Ai azeei yaza ua apan e bu yazın Ai gazeeinde d kiapa iii yazıa ık, köü yaza değidi buna» ekinde değeendiiii Hie Ti Ei 9 Eyü 998 Zounun bu nei ahna ünha değeendieei yazan bei bi oku keiini özee koaa e o keie iin göün kayna kapp na popüi bi aı akndğnn aaz önekeidi ükiynin düünce dünyaı zihine abuaa keepeenii Iaz Zou bu abuadan biini kaka zo bi ii baa ancak dyk oa uuna aa popüizin uzana düüü Yazaın bundan onki aaraan daha iiz nen bi ekide üüini bye de kiyenin ki eine kayda dğe kaka da buuna au ek hhad a bi ap anan aayaak ia ük okuu ak buna ayık 4
Evet Ben Selanklym Uste Brkaç Söz LGAZ ZRLU
'rgü Dergs Ocak 1 999 arhek 5 o sayısıa ya
yımaa e araırmacı yazar R NBaye a oa Ee Be Seak ym aı yazı ahsımı e kabımı be br merkez sacs omak kaygısıya küçük üürücü eer or B sebepe her ürü eerye açık br sa oarak, b yazıa szü ee bazı haksız e mesesz sçamaarı okrarıma karı aıığım yazar oma sormğ aıa yaıama arzsayım. Bğ üzere küürümüze sük krara ssmak kabemekr ger Okrarımı ce bmes seğm k oka ar: Brcs k abı kos ora yazıar 994 e bare Topmsa Tarh e Tryak ergere yayımamıır Bar bek e ekra ee aımaıyı ama büyük kabbaa üsaı Gershom Schoem oğm yüzücü yııa o araırmaarıa e çok aba erğ sabeaycığı arh kosa ükmze e breyer yapıması gerekğ acıya makaeerm braraya gererek kapaırım. B makaeer k kez yayımarıa b yaa gçe üçr yıık süree ber eese hç es çıkarmaya Ba sak br yere ürümüçese m epker gseeker Eerer br merkeze kayakamıır ba aağıa eğecekr İk e e em hss se çok aha kka çkr: Kap yayımıa br yı e bza Ra Ba e brkaç maa e kaıığı br orak çaımayı Faka kap Bege aye ç kab e ke sora ke makaer çkm
E b anky a eerm yakak onryan b yana bnm ank kkn ker üerne yapm oğm krk knma e bg aern aya oak oraya çkmr. knnarn önm br ksm kasr anmr.) Gn arak sabay ara a kaynakar a çn kornkarnn b kona k sm ern oraya çkarma ancak onokznc yüzya ayanmakar. Sabaycar hr ne kaar yah n prağnn zakamar e e her zaman yah n aamarya armaar kark kr a rr omr. bpee hem n san (brance hem e gnük asn (spanyoca mhaa eebmerr. Şm geem yazarmz R N a nn eer oarak oraya ağ e gaye aca mzansan eğ yargar hakknak üünceerme İk ea n brmek br ya ar İsmc üünücenn çn saec saece kern yazkarn okma sahasna kamam, gerek k gençk yarma e gerekse ünerse yarma pek çok samc grbn çne bnm br nsanm sebep görü ğüm kaarya Türkye'e samcaran kaynakanan ba anama br ansemzm Türkyee hç yaanmamr. Ee zaman aman yapan yaynara ansemk mesaar ermr ama bnar prooke ek eyememr. Z pekçok orma kenerye kar karya kağza br gerçek aenen oraya çkmr Sabeaycar hayaarn OsmanbyTkyeNana üçgenne geçrker İsanb'n gecekon semernek nsanar baa Türky nsann yaknan anmakar sürece o nsanarna bzm hakkmza bg sahb omasn ab bkeymeyz. Gne oarak samcarn kabn yaymn kakan yaparak ansm br ar amakarn gökeyz R Byn mae mae aarn amak gerekrse 1 Sabeayğ araran br nünün krmas semnn m, konnn Türkye e bmse br oram yaraarak ararma e arman yaramakr. Tem kaynakarn br böümü sra e e bnkça b kona yapan yaynar k kamakar, Trkyee aramamakar. 6
24 İ v Tüky hhmbğ kos yz o mm çok kk çk omk Zw üüü bkç k h bkç kz zy m 6 ü m b b okop m. 11 k y m s büm y y k k po Sby Zw o mkb üm b mkb ü smbok ok m. Kk üm İs kp om Çükü kp sy ' ğ b s o ymz. D b yh kp om b mzvo (yms k k Sby Zw'y v Avhm A sm sby b hhm f yz v hüüz oy çkmm b «Ha Or Şe Şabayi sm y o b kp mks opk k p oms bzz Sby Zw f mğ byo. Çkğm sm b oy sp ç v k s kp km Amç süy y so yp b zy y mk ç ho b h bkmk z bak çok çk v çok küçüüü mhy. ok v bkyom İs bm m h so bz sk o b bk my b kyk sm ğ b ko b hszk v y sy m vs Tüky' mm k üü ok k k b kyk sk. b hss ks süü b ykm kk zk sbyğ mk y v kyk bmmk ky sm m bkmkym sük kyk Tük y'k bz f oy m. ğ by yzğ b çk omk babTüky b kk b hhm v k k b v Kb bz o y sy yh b v h m km. hk b sm , b s ğm y k sy hk kpm ba ykm oğğ okm v bkak vp m yzmkym. Am h yh m İsb o yksk b o v yp b hhm
byı r ür yptığı btyz. b R ey beyırı be e bgs hı bg erebr. Bra ee bertete yr r gün betyır çe brey e e oıı yüzyı bre b hı o e oy nsr bğ beter en b o ye z çıığı çn orrın zür er Ço üçü br not See e see b ı ee ee b betyı t e İspyotürçebrne (t hr h zırıtır e bnn br reğ e syın yzr bntır hte hçbr zn eh oğn r es çı r btır. Rt By n onr ı oı ğınn sbetyıığın yh rısın r ee ıre hen İsre e yy e yh orı he İs'nın eshğ b een yher trtı os ypı yn grprın rığın hberszr. Kı Rsy'n 990 r gen gçe grprı çe yh oığı h e yh b een hırstynr rı. İsre bgün pe ço üee yh nne esp ora grüeyen ryrı h yrı br hhbı yh b ettr Sbetyırın e or oty çııp yh op orı yrı br or s betyır yh r sors ep yrı br or. en eetrğ ot br ee brğ hç b hh b ret or or ebıı ereete r. Ben on e üst otorteer e İsree grütü e ee yzıı ynr r. D eğtre ynet bı on h Syı R İsre Roze'n yzıı beytı eer ( .. Top gyr (n eğte on gee bg e eee yr İsr Rbt b o e e ze e yıı e ybı yrr e g or b o ç br ee g oır ( . . . Ayı z b o İs rae sn güee getr eğr (Syn R Rus y'dn gelen e yud olmdğ blndğ lde sel top kln kbul edlen synl lşkn soulm d gö zd emş. Mekup Aubye Ross ceben yzlmş b-
anc ojna mndn ağ n D. Gad Na · şkkü dm) rtıım Bg Trkiy i yi
7
oğ h yi omy bir bb yy g ock r İr ii krrı gör yhi omrı krı Türkiy Hhmbıığı trı yi kb imzk btycırı orty çıktıkrı ckrı cbı r ocğı gy çıktır Çükü r hhmbığıı krrırı poiiktir yrımcıığ ymktır r Türkiy mbııkrı Trı 'ı k rrı gör ği tmm poitik gimr yg ork k rr rmktirr (B ko kimyi rci tmmk içi ök ycğim m bir trtım ortmı çıck b imki bgri tbiiki yyımyrk üücrimi ipt rim Kıc Bim btycırı yhi ork kbri ko ki çbrım biry omk brbr btycır triht iki k yhi om tbbüü bmr rimirir Br öik rgyorm . Sbtycı köki kiiri i om gibi bir tpri oğ böy bir br b krı hıı rmkt okr yıtmkt hi top m hkı yr tki tmktir ii tmm yıtır Sbtycır Türkiy' ki igogr ibtri ii rim iği içi Sbtycır içi ö bir ömi o Ari khı tmk itmmi tmm mıkıır. Biri ibt içi igogr ımmı ko grkir yi cmtii ö g kiirii im mktprı mcr çıkmk t imti tmm! Sbycırı yübi kii oğ By Hry Ojo çıkmıtır Syı Bi kii itir tmmitir Bim syırı ığım kyk Smi Eyic Hocı bir mkiir «Attürk'ü Doğğ ır Sik» simi çımı ( tm ork yyımığı rgii küysii rmiyorm, mrkıs b kütüpr bbiir) top ork yyımığı kyğı syrı yr rkmr ikkt çkiciir: üfs yımı gör hir - kr öm yıyor
yı Arkr h rr e b hrke ry � A yır ırı yrı br r rk yerııkrı b ı ek rr Gğ b b rk ıı yıkır. H- Kbb ıe e yı br yh ğrer Ne be yyıı ı bğ kr e e b yr b zeer b çık ıı e bb hkı ee b err Gzek k br eer k e efeyzr A T eer yr «İe kb bırı çb K Kpr' z ı bp z k kry yır uaa kkat azılı ğl) Ak çk ee e kk kğ yee b eyer e e e eğ, eky ereker b e e y A Tk / Gz Örer / Hr yı Tre / Ok 17 Sy 78 e ıı 1 1 Sbeyır Chrye De r Vr ık Ver eerr Trk Srr zır ığı br kyk brk ee ee Ake ere yyı br yzıy e ık rkçıığı e ze eğ rkrı ee k e ır k ke ç yeer ep kr Sbeyırı e ze eere rıı e ğ eek yı By reye rr «Trye yh r hçbr r ykr hep ze e rr» ı! 1 2 e Z Trye ke br yhr Oı İprrğ ee See kıır Ce e ker ır A bb rfı Py e br beyıır ky ı b yzı rr ıığı y b be r. Gerk yı k berber Z ğ yı ıır Bz bı rı beyırı İr'e erere e hkkı rr e e kr p hee heye eğ e İzr ee e kyk 0
rı vrığı üü ı ğrrğ or grr ü bgr çy hr b hr yı r grb r? Ab Türy gv yp bı İr ooorı b Zw ry o br by rbrı rr r Syı ü T Avv «h Trh» ü rhr h bg vr bgyr « Zw» oyıı yı ç o çr b byı hr or ıığıı br r ür vr Kp g hı br r g hrıır A b or b yıır o orrı ür r. 1 3 G Syı B vığı oyğ Türy Hh bıı Rv Dv Ao' byrıı r Ş or vbı vryor «T or h o r? Ayr yı hhbıı ıı br vı yo r vy o ürü üür? b o ğı h y ı yğ ı b y vv Hhbıığı hr Avı o R y vğ yr hı yırı br g y vr « Tekinalp gü nümüz audi cemaatinin «Güçlü Önderleri» nin takndkla r Yaudiliği önemsememe gözard etme tavrnn bir öncü südü ve bu öncü tavrn içbir anlş anlamaa er vermee cek bir şekilde şu cümelerle ifde etti • • • (Yaudilerin Türk Millietçilii isimli makalesinden• • • Krr orr y
br gryor b b rg yyı rporj b yr yıyı v b lrime de müdhalde bulunmamıştı.
SOUÇ «Ev Sy» çı br çı ğr. Ö b ı vrgığı gb Grhoı Sho Th y h Shb Zw/ Pro U Pr çı or Türy Sbyırı Trh ç br or 01
büüüğüddir Odça gi oa bir o or sayaa i d aar haid yayar Kiab sa aa dr: ar dr bi di aid d gördüğü üzr Saii oa dö oar idii hp ora bir oyd ii aa d i vard İi 924 yaaa Karaa Rüü oay iiisi is Var Vrgisi idi N az i b oayar iaaz srargiz oa sabayğ irii v so vririi d yooas d o B sabayğda Tür ozayiğii bir parças odğ iay a b iab yazd E büyü arz aa doa bigir sahip oa gçriizi di iirid aaaar sağaa Faa bgü içi bir haa odğ üzür riği bir oay da yaza gr Hr zaa İsra di adaar v bii düyas bi dsyği gibi saça bir haya apd Özi ay üür vrii payağz baa Türiy ahdi Caai oa üzr diğr yahdi opar o pir vrğii üid diyor d Aa garip yahdir ü hayaar boya zi ova ayra abii a yahdir hr zaa irdiri ayrğ sa bayğa ar gösrdir açda dirii vida b dü üri griyor Kiab aa i haasz dği aa bar a s oara yapad i say aii yazsda üz disi d biraç s vv i Şaa yazar yaya sa yazara bigi yardda b bi oar düüri içid gös r çabaardr Gazi Nai Doğr bir aasiy igii oa Ai gazsii bir yazara iii yazdğ sarara bir göz aa « yazy Ağsos 997 Tarihi yazs saysid Nai Doğr' yazs gç osa ra vard v yaz i Say aar Kap a' Nai Doğr b yazs üzri gösri odğ dyarğa da görbidiği adarya ahdi aaii bas da dahi oa üzr baszda baa bir yazaa d baa ahdi as yr aar dahi oa üzr diğr yraarzda rasayabidi (i Şa 39 1997 Karar ordr arada Ri aii vab asda arihi bir vapr v disi bir yrrd d böy yazas içi dirir vridiği d aç r Öği Say ai brai hiç bidiği had Saao Roa si iabda bah bi brai haaarda söz d 202
bmtr Ne g<rptr e sorsız vreeğ vp ı otır B tyye yh emt tem etmyom B sz e emt e oyytır Be hçbr m meyt omım tpt v mçr ç yzıı Amım br üüre mğ ormsı emtm v Türye yher tb ora gı br o bg shb omır çz br tı bbmetr Syı B br tp eetrs ypğı se ygırıı y sıttığı yzısıy be ve tbımı hsız or rmıtır er rığı eeye ypmığım çımrımı tbımı sor bsırı ee ğım B vt yırr üzüü e os br yzı yzığı ç ese teeür eerm
2
B ttışn1ı nktlık çn
RIAT N. BAL
J r ktap tr br kam tartımaıa öm
krar v tartıaar ç gç v öğrt oabm ç ağam f krr v oğr mtr ayamaı azımır gaz Zor \ art ayıa yr aa vabı b tm zkr yok r. azar vabıa / tk kmğm r rrk br yaa « r br mrkz av ğr yaa trr br mrkz kayakamıtır byaarıya t ör br k aımı İ /bym akrky Hambaıığı a oa r «mr kez» k karı zm oğ br kompo br öz oğ ma tmtr Sayı Zor ktabıa gtrm oğm tktr oğkkaı br k vapaırmak yr tartıa tafara br kmğ oa karı br a oarak oğrtp komp aryoarı rtmk gb, ka ağı kça rağbt ttğ br yötm tr tm oma a oayı yayımamı oğ yazı vap vrmy ayık ğr B a rağm koy oktaama açııa bkaç brakkatıak tyorm. B tkt yazıma Trky rataa amtzm ğm m Doayııya gaz Zor «Trky' İmıara kayakaa Batıı aama br atmm ç yaamamıtır Evt zama zama yapıa yayıara atk majar vrmtr ama bar po rk ymmr k br byaa bmak tyaıı ttğ aa maçır Trky mvt a atmm koa yayımamı oara bm yay mvt k oarı yok ayıp b tr br byaa bmaı akaı mç
hür Br r a bk b bya h br rr Aaa gz Zor Tky oa k gs h aar kar r ar k «bgr» kpar k bya kr rrk k p oar rü yysr zar g ühz br sp kay rh p Trky Hhb, k b yray rp br kga ky, h fkrr ys br yzy k oy Türky h üü y akar Br ora rfr br rb pr ükk ora o r ork hb /k k bh p o sb b op üü kopo zry r ürs ok y br r ü r B yo bry rh r büü k küük üyr krakar güükr bor hkkk r hr yr b ür zryr krr. zr «Sy B İbr h b h So Roz kb bhk b İbr hara z bkr» by p r Roz Sbyk kos rr yp o bk B r yz oa kykr k yrr İbr yr ko b yr o k hbr b grky B k y Zor b yz br bg İbr rs k kkür o «Sbyk Oa sk G » Tarh v Tom y 75, 1990, s 118 ) k yzr G Nsr Sy Zor' kb ky kk b oka zg k yzr r b G Ns Sy Zor b hr G Ns z y yg br Say Zor ab rg Ks 1998 sys y y o sy b hr b yoak by hy ürüüür B ky brk har b k sy, ksiyon rgs hbr rkz s 205
ydı 18r 99 rde ksio d ypm oduğu ve bem de görerme bvurduğu br söyedr Sy ydı vkm ö mere srfeke or rg br km ypı fud d buumd bu söyey yyımmk srfızr emr Sbey köke kr gmzdek opm fusuu e oduğu kkıdk rm sıd ess meseey gögeemekedr Ess mesee, İm de br kesm rfd de gere v görrde m br ykım revesde de ed bu merk sd gzde gzye ırk br ykm ermesdr. Gmz Trkyes 'de br rmd ker mupr Erme dömes» ve/vey «Yud dömes» ry sdırdıkr kmuoyu momu br gerekr Durm böye ou er r fs rmsı msız e gemekedr Mukkk br rkm de edmes gerekrse, Huk Derv mser dy «Sbbey Sev Oy ve Dömeer» ih e um 5, sy Hzr 1986 s914 mkes yyımm o br Sbey e ypmı o br söyede bu k be rm oduğu ve bem d öe ıf buuduğum kyğı ey ede o be b sys dkke mıdır (omo Sb, Resini i Tizioni Saaae nco Peseni Tia Auro de Coego Rbbo o, sy X 1988199 s 173 Yzr buuduğu Prof Semv Eye «Ark Doğ duğu Yırd Sek» mkes bbyogrfk kyes bermek zmee kmm, « m ork derg kyes vremyorum, merksı buu kpeerde bubr» mesye meseey özmr. rırmr bu r b svm yöemerde ypmy mı o yzr böye br evp vermek doğ obr, k bu evp yzr e okur br sygs e de erg br bmse dspe sp oduğuu br kere d gösermekedr. Söz kousu mke yer dığ kyk udur Prof Dr Mr kepe & Prof DrMeme Kp Prof Dr Nej öy � ım a Aa Aaan de İsbu Üverse Edeby Fkes, İsbu , 1 9 1 s 1 518 Ok syısdk yımd f buuduğum e Zv Ess ekbe rğme syı Zoruu gerek Be Zv E 6
baz aamaaa açk omağ ve geeke zak Be Zvi'i Sabay kökei ouğu kouuaki a iiaa ek keimeye geçekei aif eimeie baka bi ey eğii Say Zouu Be Zvii Sabeay bi aiee geiği kou uaki a av meii eei Sabeaya aaa eie eie eveie bi ia yaza ziie geçek oaak ye emeie iei gemekei Sabeaya gizi i meieie ai ve Yaui kavmi ka Sevi oyua geeeği keei ye a Sabeaya oyaa oay ak Be Zvii ai eveii ik umubaka eçimeii bu keei geçekemei oaak gö e (Lo Döme a Vea Şuba 15) Say Zouu m aamaa Sabeayğ aamaya evik emei ik baka ieai ve uku bi aama biim ugua» yapm ouğu maumae bi çağ oaak göebii ak bu ağy böye youmayabimek içi pope kmee ma omu oa Seaiki» ve Seaik ömei» eyimeie m aia bi keaimii afemi ouğu iya ve ieooik aam aa gömezike ve aamazka gemek a Yaza o biii paagafa evabe ziiei za buamaa bi kee aa beiimei geeke ogu aa kouu Sa beaya yazaı kiaba ye aa iia oğuuua gmze bi bakya uğayp uğamaka ouğuu Yaza oaa bu iia aa öeki eeii yazma a afa buumu ouğum gibi The eusae Post gaeeie yaymam ouğu yazya ek zip emi ouğua amay mek aamz Say Zou evab yaza baz keimee ama igii yaa ö ki mea vemekei. Biiii beim aa Yaui emaaii bi aam» ouğum ikiii ie mi keime big ya m»a buuuğumu Biii imaya aamaama oay Yaui emaai yöeimii ve a baa ka akm ouğu o eee oğuk av aayaak aak gmemeye evap veebiiim kii imaya evabm ie baa bigi içi bavua ekee kapm açk ouğuu Kpaeee ve aama mekeeie gie kiie a ieie ve iyai öeie göe i eemeye bi uumaa 207
se bge baa he y e bg aaıımı ııa ç yaı eeye çaııı Aa b o em e ya üey payaa e oaya aaıa gee gb o em s e üceye eee b ee yaama hüyem e oa aa aıı. Sayı Zo eabıı oa eee eçhe a ıayı abıı ye basıaıa süıeye ye e aaı gözü mee aa b saıaı yazaı ç b aıma baa oaaıı Sıaa b ap ees «Rıf Ba eabı asıa a h b eapı e ese b yeee böye yazması ç ee e e açıı» ee yomaa hüee sahp oa ahsıı «Hahabaııı h aaı» oaa ee eeühüü gösee yaza eebee açzaa b asye asa o a oab Sayı aıaı ee a ahsı haıa aame hazıaa b aa e eey b ee «aa o» hayıııy a oya g e b bg ııısıa sahp omaya ha js e sa geçee ahf ee opo azayee a ee ç hayyey zoaa gb öem ayeee sf eeee Sabeayıı osa bgs eee yöüe haaayı e h es
X
Bir Tartışmayı Noktalamaan . . .
ILAZ ZORL
S n Rit N li'nin Virgl Drgii'n on ıl
mlmş oluğu cbi n bnim bir cp mm rın lubu grlri ptrm nn orunluur Virgl Drgiinin hcmi nn il cbi m oluğu gibi bu rnl olr ğil gnl htlrl bu h ourlrım nılm nli lştirilri nıtlcğm tbımn lncı bn ın r grli blglri unr cplcğım «Et n Slniliim» iimli itbm oluşurn mllrim lşı bş l l il mlnmşlrr Sın rn trr lr mtm bş ıl bounc nn onu hın hibir ş mp bş ıl onr bu onu ğ şnrcr ur rrl urguluorum ibn l iği bşr bbil b rlrin c olm mcl ın r bu ii lştirii lm lmıştr 2 Tri b gmişt hui nn b clr n plnlı bir ntimitm hi bir mn olmmştır unu bit hui cminin mnuplr bul mirlr Tri ' ntimitit rr tşın p o ın 9 rn prti nmin nmtır i huilr bu nmi lmişlrir nmin iologlrnn biri oln Tin lp (o i Kohn) bur olr grilbilinir ir l ni mimin rlğ ılrı bir gmyn ril iologl rn ılrıl ort onm l bir ii iin bir oplum şn işilrin oğunc tlnn bı omu ollrın ol mı grmtir rıc ır Sn li itir i ri 29
3
-
ye sı öye kr r eke kdurum Eğer u kede pı ve ssemk r semm sydı m öeke my ve Frsd meyd gee sem sdırır meyd gerd. Trkye'de smcır ge rk sre Dve' vrığıı rışmışrdır drek rk yhud dşmığı ypmmışrdır Brk ssı m r pum m edmes yışır Yı syı B k yısıy mme Trkye Yhud Cem r söcs mş g hreke emşr. Şmd f yurı e uu fe ymsı Syı B ye dğer ı kşer de yrdım emş msı e em k yıı r merke rfıd desekemekedr dd mı gerekemekedr. Be kp g yrdımrı kusud Syı Dr Nsde hsem ck keds kp g ry ıkecek rışmr grmemek mkes ekmş. yı şekde syı B' de vı u yödeyd Uuumsı k r k yı evve Syı Ns eme g r gk gee de ı k ve e r sre jı rk hm ede yıd d rhsı ıkrıı yıı rk drmş Mu Dergs'de yyım röprtj sıd ksy Dergs hırmışı ck u dergde yyımmyıc «Mu» Dergsde yyımışır Bu röprjı ypımsı sırsıd Syı B Syı Mus ydı Bey rfıd değ em rfımd dve edmşr Öeke ertyrum e gerek Trkyede ve gerekse dış sıd Trkyeye gee yrr ypığım mkr her m By B'y de dve em B u u ede keds ve krerme k suree krşı du ğuu meme krşıık kc r fkr sh de d uumsıydı Bu edee Syı B' Syı ydı g değer ve jekf r geec eyhde ydıkrıı ye krşımkyım Bu rd seycırı syısımrıı ruuk m y duğu dr Syı Hrry Ojv'u ddsı ırkı r dd ku edmyrdu ede smcı r yrı ddrı ırkı ku edyr e de uu ymıyrum Syı B' rkmrı yışır. Sdece ypığım merık rşırmrıd e 2
ora ek bir Sabeayc mearğda yirmibii de kay u muş durumdaym Say Bai iiyor diye kokoca bir cemaa ay dşrebiir mi? Bu arada kediie aci oarak yadğm cevap bie acak iki ay ora Virg dergiide yaymaabim oaağ buduğuda ik evab yadğ arihe Sa Eyi cei makaeii kyeii am oarak veremedim Say Bai bei başa avma bir araşrmac orak ieerke yie ideki birikmiş ki ve ee kumakadr. Her araşrmac aa yapabiir, ekikiker yapabiir iekim kedii Trkiyede ui bir aieiim yaramak uğrua adece 9 arda oaki döe e iceemişir eşke bigii ve yeeriiği oayd da ma Döei arşiverie gireydi ya da e ada ma Deveide yahudiere igii araşrmaar ap okuayd e gaip beşy ee evve bier İpaya umde kurtaa bu kei aar aiemiim uayacağ biiebiir miydi? eşke ay aar eie boyuca uacağa Tkiyei karak döeeride de kireri öyeyebime ceareii göermiş oayd Bu aada merak ediyorum Say Bai acaba rk rk dergie rk öptaa veekedi yutdşda başa şee yap öeği aiemim rapoar gibi burada başka şeye i yamakadr? kei bi ia heerde ay şekide yamadr ma bu a y yaa aşmş avrdr Bia beim buuduğum ohbeede yahudi cemaaii ba ii meeeei amc yaaraa aamaka, ora da bu kouda yaar yayaca bak Trkiyede aieim var demekedir. Say Baide kime yardm a ieemişir, kedii biaihi bu bigieri veriş, ora da bitak kişie rekamar yapşr! 5 Be Zwi Ei daha bika ay evve başvura bir araşr mac bu kayakar arşramadğ baa bia bidirdi şaah bu ya be birka araşrma ie buraya başvurup bia bu kouyu ekik edeeğm! 6 raei kici Cumhurbaşka Be Zi abeayc kökeidir Gerhom Schoe aşmaar eşvik emei ve abeay kö kei akrabaar e rkyede iişkieri bu aieeri ii omadğ ii aramda akaamyor Say Bai i ö eiği keha
et ie ediii ylş bi youmudu Geçe el Devleti u ulduğud Sevi oyud bi eih bu ll ğ ut Bu d tbiii şimdii el değildi Tüiye gibi bi üleye heme heme he biede bi b veebilmiş vee bi emti el Devleti 'e de bi Cumhubş veebilmei olğd 7 Sbetyl eme müüm oldu hlde tp diğe eti gupl gibi Vl Vegii d ç bi by uğmşl ve l vegi ödemişled Sy Bli l tiemitim yyg l ype bu oty gömede gelmetedi? m bu oly te pti döemie itti ve bugü betyl Tüiye'de b gömemetedile öetleem Sy Bli beim ediie evp ol ve diğim pe ço eleştiiie o oty tbiii h olduğu içi oy mmşt bim elime oyul yp bei ve çlşmm lmy devm ediyoBe de ediie evp vemete üülüyoum mm ullm ouud tmme hld eşe edii de de ğeli m böyle lml yml geçimeeydi t geçe ol şudu bei ve biç y iide beşii by ulş itbm bi tm hvd iddill lm yeie elide mevut ol bety ll ilgili ldio bie ve gilie de yyml ve bei ge çeleye mlelei teüme edebileydi de Tü bilim hyt dh l td buluyd Te üülee yyoum Sy Bli 'i y Tüiyede i bety ş Tüiye hudi emtide b işilei düşm bş çl belitmei çd dit çe · ii olmtd
Rfat N. Ba'ye Verlen Tamamı Yayımanmamı Br Yanıtı* ILGAZ ZORLU
bb v onn gzm nys hyn vv b ym b
çmB mo nnn nn mks kğ nsn ğ v bb'nn m ss Akn nn b S vsn B sbp b kbs hçb zmn n v kn gb yg kn hyn y vmz Oyn knsn yğ ygs çökn n k kö os osn s bn bhn k svm yon sçmz sçmms gk Nkm çyzy boyn knn gzyn sbyn nnçn v knn k ypn m hksz yn vmkn kçnmnn ss nn b B yo n yzk k mmzn kokk knn gzyn b nn bnmsğn nnm nsn Sby kvgy svmz onn çn von n nnç bn hp ng om b nn shp yh Amny kmp gönkn yn vn gös Vov osnn mzv n ksn m Avp' Tnnn knn hzğ k kbn N k b myon nsnn hyn mo Enz ğnz b bsksy n kz okn ksn çkn Ev Bn Snkym hkkn çkn n b ksm önk böm ym N yzk k özk R N B sm b mnn yzm oğ v y y gçk çn ın k b yznn yzms b zonk o ç k yn b önk böm mm Fk sn Vg Dgs nn m nny gk vp m ok vbğm knsn ğm B Vg n v konsn n söymm 23
gere Haae r ap eleşr derg ad lda r ceaae ve u ar araşrlaa arş u adar arafgr aree edle ua vercdr. Ne lgl derg aae göerel lara l ceva geceyle aylaş aca c ceva aaşr öyle r avr arada yaa ee e lduğuu era eee dr? Say al' dda ad alda aralaalar yalaaya geede evvel u a arlaa recde a layla urla arafda le aru eeey. Trye Saeaycla uuda alşalar yapaya aşladğ eş yaşda eri gere ceaa de ve geree ceaa dşda pe ala görşe laağ uldu. aud ardeşler geelde ed ylarda gele aeayclara arş ep era de ldularaul ee gereyr yaud dlar gere uyla lgl alar aarre gee uyla lgl şlerle aşa elleride gele yaplar.Tryel yaudler aa r aa yaud ladğ eredler aa Tryede r e öellle rarla dle gerdğ aeayca yaud pl erilerde dlay aa arş re r avra yalaşlar öyleyelr T ulara arşl alşalar rada aaa ululu duyduğu dör ş uular aaşa lduğuu elre ruday ularda l ad alaa eedğ ye r aradaşdr c Trya Derg' aylar a aa değerl gaeec şe Gra'dr c ş rael'e ge ve rada r yl al� a lağa r aa göere Dr Gad Na'di Dördc ş e r öce ölde eleşrleri alee ala R N aldr Herr du verdğ dee ayr r a uuu luşuraca adar ur, öeğ aeayc avra r ya er lara raya aa şe Gra'dr 990 arda ra öellle dyada aeayc lr aa y aa arfede ve aşarl la Dr Gad Nadr S dör yldr ere ay glce e erc ede eayclla lgl larca aale aa ulaşada eraa yardlarda ulua ş Rf N al luşur Say al aaleler yay rada ve arşll elerde daa deeleyc deler ullaşr aa u yalar ede a 24
amm eeme br aya krk yaran kabu emem gerekyr Faka bnmesn serm Ba Bey avr bugn yau emaa e yeran erek kabu emek oruna ouum ok kk br an fkrern e yanmakar Bunu m yau emaane ma emek yanr Nekm ben arayan ve say Ba ye kar bana esek veren yau osarma a buraa kraarm brmek serm Muaka k yar evve İsanbua k br kae benm sabeay ouumu bker ae kener e ua ememe n veren o eer emaa mensupar gb bana ve sabeaya kuak aan yau kareermn e amsamayaak br saya ouuna emnm Faka yne e son br kayr sabeayara kar aay br uum sergeyen kerne varoukarn bmek ye e ver omakar. Sayn Baye evap verrken kabask br avr sergemeye öeke öen gösermeye aaam Çnk Tora'a göre kareern brbrerye savamamas gerekr ger Sayn Ba gön bryen kn ve kskank uyguar ne eer an ver karaamaarn mana br supa yapmr ama ben bu avr benmsemeen okurarmn yanmasn önemek amaya bu aara yan vereem Faka bmes sem yaar k e k ba gereker e yamam gerekyor Say Ba ya ayana genen bare srek br geme gösermeke beraber e er ararmaarn yaparna kar ouka sert eerere buunmuur.aa bu avr so yara öye br nokaya uamr k yau emaa nen kens na yaym yapan erkese kar baan önyarg oan ve asa amaar oumu arafarn göremeyen "sad kndn sn br yaar ane gemr Faka ne yak k eer ve kar ouu nsaara a br araya gemeken ve onara ayn paneere konumaka a kanmamr Nekm srek oarak kesne eerere buunuu ba emaa yöneerye e " Çay Yksemek konuu br opana braraya gemr. Kap yayman br y öe ba R Ba nn e brka makae e ka br orak amay o sraara Dr Ga Nasnn e aa öne yaymam ouu br makaes e kaba a em aa yne ba Sayn Ba kab yaym n br yaynevne kab brakn baa söyem, kap ke esye br y bekeken 1
soa yayaaaz oğa ai ka veii, keisi e baa b kitab basaas geektiğii ie eiti Fakat Bege yaya kitab basas kab ettikte soa a ee akaeeii gei ek i ve özeike kitaba ve yayevie ka gayet osz bi tav at O kaa ki saki keisi e e bata bika akae ie kitaba kata gibi e zaa koya igii e yazk ki koya ta oaak vak oaa baz eetiiee bt Fakat aa a gaibi be eetiieie yat veiğie e bei keisii ii kiiğii bi sia oaak kaaka sat ay Bai ezaa oğ gibi iie geiği gibi oaya apta stağ gösteektei Şii b koya igii ieee baka (Bay Je Kai'i ietvekii se iesiye igii yazka) . Evet taaa ekiee yksek sese kab eei oa gaysi ceaatei tesie TBMM e giteye azaa aaya. steseee isteeseee biz ei yai Yai Eei ve Ra tesi eeceke ve ait oka ceaate i soa ii keieii otaya ataa geekecekti ( Expess 62995) Göğ gibi ay Bai yai kiiğii aeta eee bi tav göstee Bay Ce Kai'yi zoa bi ceaat tesicisi oaak göekte kat i keisie geice kei kiiğii otaya kaaas isteektei steik keisie yöetie bi eetii kasa a bei taaa k bi sa ie ka kaya ka ğ iia etekte keii ağ azk ebisesi ata gizeeye aakta Evet Be eaikiyi a esei yakak oötya b yaa bei seaik kökei kiie zeie yap oğ kak koa ve bigi aveiie aya oaak otaya kt(B koa a öei bi ks kasetee at) Gee oaak sabetaycaa ait kayaka aie iie kokaa b koa ik sot eie i otaya kaas acak ookzc yzya ayaakta a betayca eekaa yai i patiğie zakaa ise e ezaa yai i aaaya tataa, ka iki a ve iei ot B sebepee e ii isa (baice) e e gk isa (spayoca) aza eebiiei Diğe bi okta sac cei iie saece ve saece kiiei yazka oka saasa kaa, geek ik geik ya 26
r grk grk iri yll yl l r pkk pkk l l grb ii ii blş bir i bpl l yl iillr lr l ki blr li li bklğ bklğ pr prrl rlğ ğ ğl ğl ri ri yş yş l l ylr l l bir göl gö l il il k k gr grki kiy yr r i lr ii rikl llr bil lk plr krş krş öği öği bir Aly Aly öği lğ l ğ gibi gib i şii şii bir lyş bl bl k kr r ii ii yylr yp ypl-lş ş rr l l b b y ylr lr hkk hkk bi b i ylr ylr kll k lll lrk b ypl yp lk kr r A hibir blr bl r bir b ir rtş rt rt şrk şrk birk bi rk rlr rlr prk prk il iliğ iğii r rr r k bir i llr l kö göl lşirrk lr hpi k bir bk ylş lğ biliyr Zir pkk r kilryl krş krşy klğ bir grk l y kşr kş r Sb S bylr ylr hylr hylr O Ob by y Tşikiy iş i şş ş gi giriklri giriklri b bll ' şk gir iyli lr lri iki ki i i lr lr bş bş Trkiy Trkiy i i yk yk klr klr r il r bii hkk bilgi hibi l bii ki bklyyi Al l lr yklr Ri y gibi hyli bir ii y rk lşirk ği birbiriii h yk yrk lylr kl yklşbilkir Hrşy ğ bg Trkiy Sby lğ kök lrk bğl lğ bili il ylri krş llr r ypl iki bir yl ykr g Arp pkk lk l ki ilr i lr krş krş rk lrlr lrl r rr rr rlklr hri hripp il i l k k rkl r klii giil giil ğl yrlri yrlri ykl yklk kr r Olr O lr i i Slig öği lğ gibi rk lr r klşr kt kt bkl bk lğ ğ Trki Trkiy y T Trihi ş kr kr ypl ypl rşr lr rty rty kğ k ğ gör gör yhilr yhilr y y byl bylr r krş krş pl p l l prgr prgrl bir bi r kil ky yplşrDşl yplşrDşl l lki ki lrlr r lr brr brr bili bil i yl k kşrk kşrk birbiriii birbir iii h yk yk kl kl lkr lkr k bil bi l ii y y r r h r Trkiy öli kilr glk l bir by yhi kökli lğ k rl yyl bir bi r r Ai ki k i lr klr klr blş bl şrr y pkk yhi rş öllikl ih Trkkiy ilişki lşlr bylr kiliklrii kly lr 27
yaudi öeeide baede iddiaa deteeye yaa yamş adşte atiemitme uaa iamca emeie ya ee Buaada ay yaa iici cevabi yada ediii Tiyedei atiem atiemiti itime me deimedii deimedii ade beim buu u uadm adm ide edi ed i y Oya bu ya diate iceediide ediii bei amcaa maeme maa ve iamca da at aaada atiemitim yap maa uad eme edmetedi Şuu a geeiy bi e gemiş gemişte te a aya aya bi u iide i ide aama my ya bi i mi evee eveeii ii ieide a aeeete buu payaşma payaşma my Rit Bai Be B ey i i iddiaa te te te ee ama ama ge geeeie ie 1 Beim abetayc bi aaşta etit uuma getii uudai abam temei şudu Sabetayc bei yaudiii iide mş ve v e b u mivade mivade yaymşt yaymşt Aca Aca bu ei bu tpaa tpaa te te aya ayat t bi bi paad. paad. Bu ebepe aa a a ay aa mevcute böye bi etit uuaa ayata geii mei mei öceie a aede e de buua ve vaa va ada da aa aat t du yua begeei begeei buay buayaa getiime getiimeii ie i e aca daa daa a a bu a a m m e e ve ya ya yaş yaşaat t uuda da da yei ye i yei aşmaa aşma a yapacat Vaa ayaa bei bug aaamy ama atac at aca a e adm i eide eide daa a ceu ceu aaşt aaşt aa aaaa ö ö edeceti Acaba buda bia y öceide bi yaudi e maati temicii temici i p Tiyede Tiyede bi bi buu miy mi y eba ebatiti öei öe i vatadaşm vatadaşm vad (Ha (H ary ry Ojav Ojav Muta Ay Ayd d öpt öptaaj Aiy Aiy Sa S ay 8 / 2 25 8 ) diyebii diyebii miydi miydiDe Deme me i e e g bu uu yaabimei yaabim ei ii i i yepye yepyeii rata rata dmatad dmatad (Diat edmeidi i Say Bai Bey Ojavu öei a da i bi yed yedee bi b i yaymda yaymda buuma buum amşt mşt Ama daa ie i ede de gö g ö eceimi gibi g ibi beim b eim itabmda uaa ua a ybi ybi aama aama eeş e eş tie ti e getietedi) 2345)ae ve Tiye aambaş uuda ie ya aa tamame diat eici matad Öce aee geeim Be Be 0 0 ya ya aa aada da Be Be wi wi Etit Etit ' ' aa aa aie aie bi bi e dei bi bia a e iyae iyaett ettim ettim Kad Ka d i 6 y y da da bu etitde öemi mitada tpi ie ata abe tayca igi ba ba aya ayaa a adm ydai ydai iya iyaet etim im 28
d yi al_ vya ydi a ala özl alaa v aca ze bay Zi Zi i i ojia ojiall mbu zne geben depoada S abay iclm a a bldm. y y zamada da baz yi il l ail ail yadiga ayalada oada mhaza dilmydi. Ei yili il i b mpla mpla ilgi il gi olaa olaa ma maaimi aimi az az zi zi (( bada mam ola bz abayc hahamla Sabay Zwi ii oada da omam oda bd özllil icada blml l mla add )Smboli bi b i ö yapma yapma idiğimi öyldiğimd b abl abl il. a i Rabb a a da il bi adi adi ( yahdili hdil i öll ö ll ii i i oa da) odm odm b mb mb öd. B ada il oğ oğa aa a da hi bi bi lm ayg aygy yla la imdi imdi i i im im iab i abmd mdaa da ll l l amadm Maalmd y y al ma di oada yapğm ziyai olama ipa dbilm iidi.ma iy ylla oa yapla bi ziyai yad m m ii i i ho bi bi haa b b ama ama Yaza Yaza bada badaii iddial idd iala a o o ii v o o lc lc mahiy mahiydiB diB o o vicdavicda a bayom y ild m ald d ipa il dolam Ç ipa i pa ay ay Bali Bal i i i id iği iği gibi gi bi ad adc c iagoga iagogada da gyilmz. Dida bi yahdii ipa il dolama bi mizvo(ylma gli al) Sabay Ziy adil v vaham l l dai dai iim i imlili abayc abayc bi bi haham haham aa aada da yazla yaz la v v hz hz oaya oaya al almam mam bla bl a " Ha Şel Şabtaym iim i imlili ail yadig yadiga a ola o la bi iapa da madd madd op opalada alada i pa il dolalma bizza Sabay Zi aada mdildiği bliilmldi. alIi bilim adamla daha oa ad bizd al ola bi baa aamacya b ayala gömmildi. Eğ b oda bi aha ahazl zl v yala öylm vaa Ti yd y d miim i göll olaa gidc iil b ayala öilci Bbaa hiiili ai i b yalama a özllil bayclğa ma dya v aya blamamaa iay d lamc aamacla ilgilii blmyimBada blim giyo i b aya la amam aill aada oaya vadilmii Yi bim limd i aihilid bi aada baa yazla bi mpa b iili ail adla vilmdi ayala o 219
kpi ki m brada icmitir Bar ağr bir ibrai cy cy yadğ yadğ bir bi r gr grk k maa ma a brab brabrr Trkiy Trkiyd d bar b ar ttkik dbi hahamar vardr kad i bd Yav ibbtda ay ay ry ry yah yahdi di dii d iiiibraic braic v tarih mirri mirri atd at d .. Yahdiik bir ma diidi di idirr b di di gğimi yg yg a ak ay Bai Ba i i i tahrikri kapmad kap mada a bira da yad yadar arm m dğrğ krm vicdaa brakara cvapar ya makt maktay. ay. Ama haa yahdi cai ait tab aad a ad yaadai bir iaggda görv yapa bir haha abtayc ha hamara dii dii makaaar yaptğ yaptğ bimtyi. bi mtyi. Bi b haha Rit Bai By abtaycar braic v adi bigii hakda bigi vrbi vrbiirir.. 1 6 yda y da da tit tphaid yda yda adğ ad ğ bgi tğrafar tğrafar cttr cttr.. r rai a i di di adama adamarr abta abtayc ycğ ğ dği yahd yahdiiiğ iği i bir bi r para para ara görk aki hi ym gibi amatadr. Tabiatya b bgri braya gtirimi rid haa bg ba airiiy birtirimi grkmktdir. ad i ppt bir tap ara götriy aa b tif yaar iddia ttiği gibi grir ba r yabi yabic c iiri dğ dğ biat biat Say Ba B a i ' d bitdir. Brada hm birtmt yarar var Bg abtaycar iid haa braicyi h d atc yy ibraicii bi ha a v kya iaar bdğ biiktdir. B b kda yi fa aamadğ aamadğ ii ii rarmda rarmda ör ö r dirim. Çk bir t Sa S adc dc v adc adc bim aaa aaa d di bir bi r ab abtay tayc c taim taim d ipaycatrkibra ipaycatrkibraic ic ati at i hari hari har amtr b b bir öği d ay a y yaar yaarda da bmatadr bmatadr.. Gi G im m ab abta tayc ycğ ğ yahdii yahdi i ardaki ardaki dra Yahdi dii hibir ama ii kimi ih acağ kda aa kayakarda akama yapmam yapmamaktad aktadrr.. Say Say Ba B aii dii ara aya a ya vakf madğda ba ba grr grrii gö ard ard tmtdir tmtdir.a .a ra ra d yaa yaaya ya a a mi mihh dğa iaa bir bir grp mvcttr mvcttr i bar yahdi yahdi arak arak kab dimktdirr di mktdirr ra ra bg pk d d yahdi dii mp ara ara görmy arayar dahi ayr bir hahabaa yahdi kab titir. Sabtaycar ai ara rtaya kp k p yahdi mak mak ii ii bavrda bmaar b maar ay bir dr d r ab ab 220
tycl yhi mii n ceplmk y bi kn Benim eleştiiğim nkt b keniine bşğm hi bi hhm bn ikt lk ikinci mn cebn ermemektei Ben knnn en üt titelei ile İel 'e öüştüm e elime yl kynkl Din eğiştime yönetimi bş ln hhm Syn R İel Ren'in y l beynt ş şekilei:( ) Tpl iy (in eğiştime) knn e lince bilim e mhkememe ynk İil Rbnt' b kn ile e öellikle ytşn e ybnc ykll ile ilili lk b kn hi bi şekile meşl lmmkt( ) Ayn mn b kn el lnn ünemine etiilmiş eğili( Rav Ruyadan
getirilen ve yaudi olmadığı bilindiği alde İrael topraklarına ka bul edilen ırityanlara ilişkin orularımı da göardı etmişti Mek tup İngili araştırmacı Aubrey Roa cevaben yaılmıştır İbrani- ce orjinal metinden yaptığı çeviri için Dr ad aiye teşekkür ederim trtşlm Bün Tükiye'e nnei yhi lğ le
yhi lmyn bi bbn ünyy elen ckl İel ini kl lrn öe yhi lmln kşn Tükiye hmbşlğ tnn yhi kbl eilmeken betyclrn rty ktkln lckl cebn e lcğ yetkt len yine bene kl ln bi betyc hnm kişiel lk ypğ bşn yhiliğe k bl eilmemiştilbki betycl iin emblik bi iy yplm eektiği knn ben kitbmn eşitli yeleine trtşml e tiim tek mk eekiy Eğe betycln ini bilile i iin bi n yplml ie yn n neen lşl y R yn elen e yhi lmkl pk biliniği hle yhi l k kbl eilen htynl yplmmşt?ünkü İel hhmbş lğnn kl plitikti e ymclğ ynmktİel e Tükiye hhmbşlkl Tn 'nn klln öe eğil tmmen plitik elişmelee yn lk k emekteile( B kn kimeyi encie etmemek iin l öek emeyeceğim m bi trtşm tm lck ben e elimeki belelei tbiiki yymlyk üşün celeimi ipt eeim nck b belelein bi mklee ele lnml mümkün lmğnn ikibinli ylln bşn bitirmeyi plnlğm betyclk e yhilik iimli kitp lşmm bnl ty ky cğm klmn bilmeini iteim)
Sbtyc giii ri uruudur bu doğrudur Am b y hudiiğ bu ousu şu o ö itbmd ymştm B birys yhudi om bşvurumu cmtim d ypmdm Sdc c smboi ir rr rsd bş isrd gbicğii birttim . i yr di tmdiği bir ot o r: Sbycr rsmi or ii yhudi om tşbbsüd buu dur.Bu oud f utmd ru dr ii şu y vribiir: İbrhim Addi Gövs / Sbty Svi / Smih Lütf itbvi / (Bs trihi buumuyor) d itb 9 Sysd yr Mu sviiğ Avdt İi Tşbbs isimi böm Burd öi vurguu yorum " . . . Sbtyc öi işiri hudi om gibi bir tpri oduğu v böy bir bşvrd buudur hvs vrmt ouru ymt v hudi tqpumuu hs yr tid tmtdir i dsi tmm ydr Nitim bim tprimi bir y brrs h yhudi griy di vii ypbim mcy A.B.D d v İgird yhudi dii bu im ğitimi m ii bşvurud buumuş ii sbtyc hm vrğd hbrdrm. Ayrc o ömi bir uu ütsi rosör d 1 97 i yrd bir r dşy brbr İsd y tprd buuduğuu di isii rtrid öğrdim. 6 hudi cmtid igog tbi gic Sbty Svii Ahrid sigogu v vrmsi ory irm ucibic mudds mtdr B v cmim msubu b rdş rm sigogr mdğmd Ahrid ibdtimi ii istmsi firi orty mştrBiri ibdt ii sigogr mmm ousud grirs yhudi cmtii öd g işirii imd mtup mvcutur, mt imi t mm Saeaycılar ayıı akkda daha evvelde ek çk kereler ar ışmaar muş en u knuda ayın Semav Eyce Hca 1 br makalenden faydalandım Aark n Dğdu� u Yıllarda Selank ml çalışmanın (şu an am larak yayımlandığı denn knyen eremyrum, yaın aclen yeşrlme kaygıı çnde ldu�mdan kurlarmdan ör dlerm. lu larak ya yımlandığı kaynağın 4666. aylarda yeralan şu ramlar 222
dikkat çkiidir:/913 s saymna gör şhird 15100 kadar dönm yaşyordu Tabii bu say Avrupadakilrl daha da artmşt Bn yüzbin rakamn budan harktl ortaya attm Ancak sabtayclar nüs saymlarnda ay bir grup olak yl madkardan tabiiki ksin rakam vrmk zordGörüldğü gibi bu rakam Bn Zwi' nin rakamn yanlşlamaktadr Say Bali Saban rakam bni yanlşlamak için kullayorsa da tkrar özlikl blirtmk istrim sadc mzar taşla üzrind yaplacak bir arştrma grçk rakamla ortaya koyacakt 8 Gllim cmaat üylriyl konuşmaya: Evt ad gçn kişilr baz cmaat mnsuplar il görüştüklrini ad tmişlrdi Ancak kndilrin özlkl Karakaşar' dan hiçbir doküman glmmişti Bnim bulduğum ama ancak izin vrildiği kadarn yaymlayabildiğim dokümanlar ilk kz tarih sahnsin çkmaktad Ayrc kitabmda gözard diln soy ağaçlar il kabaistik yorumla konu olan fakat dtaylar vrilmyn kitaplardan da ilk kz bn alntlar yapmş oldum 9 İtthat v Trakki dönmi v Ahmt Emin Yalman' a glirsk: Yal man İsral'in kuruluşu srasnda ülky ilk kz muhabir yollayan Vatan gaztsinin sahibidir Yak dostlarna da ( bn onu tayan baz kişilrdn aldğm bigilri naklttim, bu hatralar bn dki kastlrd mvcuttur) İsrl haknda gayt dostan kirlr byan tmişti Cavit By konusuna glirsk: Bu konuda Mim Kmal Ök'nin "Kutsal Topraklarda Siyonist/r v Masonlar (Çağ yaynlar / İstanbul 99) isim çalşmasda bk nlr yazaktadr: " Drsim Mbusu Lüü ikri By 2 ubatta ki görüşmlr srasda İttihatç Mali nazr Cavid By' i Siyonist olmakla suçlayacakt(s:/5763) Nitkim Cavid By'i kabindn dşürülmsi d ay ndnlr dayanmaktayd 1 imdi Say Balinin akikatn hiç tamadğ v yahudi gizmci liği olak adlandbilcğimiz kabala konusuna yazdklar l alalm: Kabbala öğrtisinin tmlind izm yamaktadr: l kabbaa konusuna baslmş srlr mcut is d unlarn am olark açklayc olmadkla bilinmktdi Sadc son yllarda kabbaistik düşüncyi l lan Umrto Eco nn Facault 3
Saacı isimi esei Can Yaına e gizemin ne deni ete mhafaza edidiini ispat açısından önem/idi B n da daha fazaca bi şe azmaacaım eminim i ie de a şaan geçe abaist/e na geei ceabı eece/edi Benim he iisinin aımında da naçiz aa adımada ndm azaın sözettii itpa gizemi aamaa önei deidi He iisi de ç ısa e öz bigie içemetedi Gizemcii nsıda önemi bi ese aeme aan fesefeci aa tia atı stat nee di şte aaacı/aın tüm çabası Ktsa Kitap/aın gizi anamın bp söz aa atamaa daa nı(bır i ei), nca aça sese e atan aa söenen şee " sadece smgni ie dei ,esata ga (sn eee biimi e de igiidi (tia atı Gizi Ö güte Hü Yaın icaet Oca 979 Safa7 den aıntı Saetacıaın Cmhiet Döneminde gödüei basıa n snda Vaı Vegisinin önemsizmiş gibi gösteimesi acı eicidi Ne gaip saın Bai egii eeştiien nedense saetacıaa apıan mammeeei göz adı etmişti! Benim sözün et tiim basıa zise deidi maneidi Öein ş an eimde mect maan e te degisinde biaç sene ee aıma nan bi azıda ü Standata Enstitüsü taandan hazıanan bi itapta " zı ıçıının en güze öeini dönmee ş t şeinde i ade sam i endisi için etei ceap a catı Saetacı/aın en güze meii/ede daının öeini eme saın Baii neee götüü ? "üie' de ahdiein hiçbi sn t hepsi zengin e mtda iddiasıa! nca özeie beitme isteim i bgün saetacıaa aşı deetin üttü�ü sistm e panı bi bası pitias tfaat 940 ada madıı gösterme. 2 Ben Zi nsna geise: sda nda azıabiece ada ç şe a i . za Ben Zwi Osmanı mpaat a manda Sani'te /nmştı Bada e daha snaaı Fiis tin de saetacı/aa temasaı mşt Benim sabetacı bi a hadan adıı bigie gö (endisi Saı di eebi nin s ıdan gemetedi bizzt Ben Zi aa taandan aetacı
224
old�n sölemiştir. Nitekim tamamen İsel' de ö�rendi göre hir dönem İstah! Ba' da haşkanlk apmş olan İsa il Aga isimli hir saheta da İse/ e davet ederek cemaati tekrar mkaddes tprklara etirmek istemiştir. Bu iddialar Ha k Derviş' in (Tari plm Cilt5 Safa329) e Sole in makalelerinde de h/irtilmiştir isti kapal olark Ben Zwi soad o/akta Zwi den gelen an/ada Ben Zwi) iharesini a/mşt Nitekim ku/an enstitd de kendisinin sahetalk ksnda ki çalşmalar akkda hilgiler mettu Bizzat kendisinin krumn ktipanesine edie ett�i e İzmir li Edin ailesinden gelen kanaklarn arl,�1 enstitinin nasl de�erlendird�i me k kosud1 Ben gerekirse tüm helgeleri açmaa azım aaha erkes an cesati österehilecek midir? A aha Trkie de göre apan ha İsel konsolos/a hizzat Ben Zwi in emrile onun hdaki saheta akha/ar ile ilişki kurmuşlar mdr? Tm h/a açklaaak olan İsel Deetidir Har şimdi açklamas gereken İsel e Tirkie Haamhaşl� · 1 avukat l�a sonan Rifat Bali dir Ben Zwi' nin ailesinin kökeni ile il gili son olak: Sa Bali ltfen Tel Ai' de ki "Yaudi Tarii müzesinin aile tarileri akkda hilgi eren hilgisaana "Ben Zwi soad s çkacak sonuçlar h ailenin saheta arekete etkin olak katldğ helirtmektedi Bu dokümanlar elimde mevcuttr. Bali'nin ak! old�u hir susa gelelim Maalesef makaleler a mlandklanda h atalar okt Ancak kitah dizgisi srasda he nim tüm çahalaa �men h atalar aplmştr okrlamdan özr dilerim Hasta hir Adam Mekh isimli makale ilk kez aalk Exp res dergisinde kitaptakinden farkl olak amlanmştr ama kitapta ki şeklile ilk kez alanmaktad1 Ads Kalesi' nin Geliho/u' da h lmas onn Çanakkale de olmad�1 göstermez söz edilen eleştirilr ata hlmak için öellikle aplan eleştirilerdiDizgi atalar hen de kanaklanmamaktadr h1 üzerini öellikle çizmek isteri Bu atalar1 e ahan kelmelerin anlş almas dizgi aşamasndaki kişilerin hu terimleri tanmamas1da kanaklanmaktadr İsrae/' in sa heta inana göre onç kahilesi ar hnlardan hiri okedilmiş
i ieki Aıı Kos/ i o1 khi kih dı hi s ı deidiAeeeo g e ı11 ypıdı,�ı ıı,�ı D d 1 iiide Gii eıe/e isii kih1d1 k/ediişi e ı ypke o kyk /ı d ese ıı ye ıy. Ad Kdo Ad H Kdıodı A Kdo o/k kuhii ıı d Sefe Şiı H işhıı Şe Şhyi isii Mo şe Aiys 1947 de Fiisi de yyıı/ kih1d d sheycı ı ı yı so kııdık ihiceyi i ıy ydık ı heiiekedJ u sebepe bei e sheycı kykd dıqı ihiceei y şekide bıkı oku ıede ııı göecek Şuu d beiek geek Sheycı kökei hi se Cu uhşk ı vı,qı koskc kiye Cıuiyei Devei e 0c hk ieekii deve dı hk veiş hi ce içi içe şşııcı de,qidi 13 Geei Sy i i1 vıkıqı soydqu kiye H bşısı Rv Dvid Asseo 11 hey11 eeşiisie: Üüeek beiek isei dii eqii ış bii ok kiye Hbşıığıı ve 011 deği esupı eeşiek oud kış ok büyk duykyı Fk geçeki göeke geekiyo şı bsi soıu cevbı ede veieiyo: ekik ok Yudi ok edi Ayıc sy bşıık kı bi vukı yok udu vey kouş öü d e bu koud şğıd d deyı ycqı.Y buu yzd evve Hbşıı,qi Avukı o Rif i ey i svıduqu ce yöeiciei kkd ydıkı bi gö k fyd v: Tekinalp ginmzyaıdi cemaatinin "Gç Önderleri nin takındıkları Yahudliği önemsememe, gözardı etme tavrının bir öncsyd ve bı öncü tavrı hiçbir yanlış an lamaya yer vereyecek bir şekilde şu cümlelerle ifade etti ..(Ya hudiler'in Türk Milliyetçiliği isimli akalesinden . K okuı1d1 Sy1 i i ikici yısd öeike pvke çı ydı,qı bi kouy geek isiyou Deqi geeciy Musf Ayd e Rif iyi içbi şekide bi öpoj dve eıeişi Syı i süeki ok hsı kedisii göede gediqii iddi eii,qi
226
içi bia e Aksiyo ergisi ile yapılaak a syleşie ulııası ria eişi ieki ıı aı aşka grşlrie e srr Keii e uı kal eişi. Say Ayı rporaı yay laaası sayou ki keisie kayaklaaaka Üselik Sayı Ay u koulara ir kaygısı a ok Bı sebeple Say Bali i e olu aeleri zi e gerçek ışı Aak aaa ke isi farklı farklı ergilere farklı farklı beyalara ı ulka aaa rkiye e yazıp syleyeeW aı şileri aşka yerlere farklı ı ae eekeir? akiri e yie keisiyle ilgili gele eke aşıra yapaak ola aşıraıa kck
SONUÇ "Eve e Seaky ad çama ked aada b k ça ma değd Öeke be sk vuguadğm gb Geso Scoem ' " Te ysca esa Saba Z / Pceo U Pess sm çamasda soa Tükye Sabeayca Ta ç b oa büüüğüded Odukça ge oa b kou okuu skmayacak ekde aka ade yaymam Kab esas amac udu Yad bem ked aemde de gödüğüm üee Seak omak döme oaak eedmek ep kokua b kouydu uu k aa ede vad İk 1 924 e yaaa Kaaka Rüü oay kcs se ak egs d Ne ak k bu oaya ama esaeg oa sabeayc ğ mee ve somu vee de yokoma ede omuu e sabeaycğda Tük moayğ b paças oduğu acya bu kab yadm E büyük aum kuaka doma bgee sap oa geçem ked kmkede uamamaa sağamakFaka bugü ç b aa oduğuu üüeek keğm b okay da yamam geek He ama İsae d adama ve bm düyas be desekeyeceğ gb saçma b ayae kapdm Öeke ay küü eve payağm baa Tükye Yaud Cemaa omak üee d ğe yaud opuma oumu epke veeceğ ümd edyodum ma e gap yaude m ayaa boyuca ee kovua ayma ab uua yaude e ama eedke aymcğ sabeayc 227
a ar ygaar aça eer ae üüe er greyraa aa a r eye yaa yh harç yar e aae r haa aaa r ya g re aeay a a aça ç gere zery gereeer a aa eaa e haar arr aa ye e ü ar aeayar a a azr gere Ka aa haaz e zee aaeer hazraa ra a ee yar grüü er ee a p ra eey. Trah a ç zaa gzer r e e ere gereyr Aa ayr aa ar yapaa r eere hereye ee yap a geryr . Ne garp Say a üzere ça Aez a aar ae heere aa aarara aya ara yüyr) aa ahp ça üüaar He e hç r ar ye aaa aye çe, hgrüye aaa a üü ü? aa rar ar e e zaa za a eeryr aa gerçe a üüa e ar 1960 ar 0 er aa e ar çe e ger ç ye ayar arFaa e eç üze R a haz eererer r R N. a yah eaa e gee r yazar p e gee yah eaa e eee e ge e e e eeeer aaeer yayar raa a yah eaae eper gee Ne aar eerear Türye aher 00 Geer aara a aeayar y g ee aar.Faa Say a ar aa İha Ter e aryra p rgüü a ahrer g ha r yazara araar Ka e aar gz rpaa ç aya yazar, aha raç ee ee e Şa aa a üzere ee r üüe e gee yay rgaara yazar er, gü eer az yazarara zza e ah yarara r Ne garp rüzgar eree eyra raya e r ez ye r Aa haya ereeye r y ya hç a r r aç yr yah eaae grüeye a aya e a ereye ye aaeeeüe aa e eere yaz yazaya aaa a çedr Faa gerçe a 228
be v R beıığı ımmkı bmemeke ve b ko b ımı ok Fk b ğme k ve ı m kııı eee kbımı eeeke E see k e ee ı ı m e e ee ı keke kp g çık sbeııkıok sbeıık Osmı mssm mkeem e eebse B R ' evbı sı b evpı ve kese b eee e be ymsı ç eke veğ e çıkı Öeğ Sı B be hç bme ğ e Sıo Roes kbı bhsemeke bem be hım s eebmeke sek Re yb e okmsıı b ese ok veeke Fsı vy ge b emee sı be kvm m ok b ve Sı B b beb Nekm kes e bk ayaklardan ard\m ad\�\ı e emeke b ıı b mee taafdan yazddığı ı kııı Ne gp k kese sosı veeeğ evp ı okı Be ke h em ems emom kks k ke em e okı e çb m mek omı kp v mç ç ıı Tek mç emm ve Tke ye b ok gı b ko bg sb omı ç b kkı bb mek Ok bmes ım R N B' sı çgs e geb kç ı e k ıı ımm bığı b ı so çeveee ke k b kom pı so e ı ıkıı vı eeee bğ b kesm e gee ıı bke b eevo pogmı kıı ve he ee mekp ı? Ab mek o km? Fk s o b ııkı o kee kpıkı ıı ıpkı b kı kığı gb se eee sı e eh ee e ge Şm bkıı be smıı komk sç sı ımı ee mı gee Ne Doğ b mkee g ok Ak gees b ı k ığı ı b g ım B ıı bee e Ak gee ke ı Kp eekk eme b boç b mO 26 Ağo 99 Th ısı ses Ne Doğ' ısıı geçe o kı vım ve e ık k Sı Kpı Ne Doğ b 229
zs zee gsem oduu duyaa da gebdm kaday Yaud emaa ba da da oak zee e basmzda baka b yazada e de baa Yaud a yuaa da omak zee de yuaazda asayabdm Ye Şak - 0091997) Kaa okuudu Yazm o bme geçmede kye Yaud Cemaa e g bkaç okay daa ayda kavuumak syoum: Daa evvede bem gb emaa çde zama zama sabeayaa ka aay ava yakaaa ousa da buu m b emaa oak av ym gb ee amak abk ya Şuu m açkya syeyeb k keds e emas kuduum emaa mesupa k bua b kaç d adam da dad baa ve sabeaya ka ezakee yakamad Kedede asa b es uum gmedm ak kye İsae ke gaye kayga b zede buumas edeye emm k em kye Yaude ve emde İsae d adaa azu eke yak açkça gsememekede. G sed k bem ve az saydak b kaç k yaude ge d çabaa syas b peeede de amame d b açda eeebseyd Emm k bu akdde Say Ba gb s asma ka oduka ve buua e kazamaya çaka ç oumsuz b çzgd av segeyee buu ya aayaakad. So oaak ua bemek sem: ad kouada ve yazd yazada da g k yaza R N Ba kye Yaude Cumuiye soas a aamasda em kaka oa b yazad. Kedse bem kabma g d say yaz yazd ç eekk edem aka bem açz avsyem sabeayk gb çb bgs omad b kouda sadee kse dma esye eeiede buuaaa baa İama Be v makaes omak zee Moe Seva Şaou k Yeuaaymde yaymaa ve kye sabeayaa gme va ede makaeeye beabe de bu saa amaya okuamz ydaaa kayaka dmze kazadma kouu aamasa kakada buumad * Virgül
Dergisnde yaynlanan ve ktabımızn ksaltmamş on veynu .
30
195.
ayfnda ye alan yantn
Yazıaın aha Önce Yayınandığı Yee Yıın Unn Bir Ce: Dneer, Tar e Toum eii. Nin 1995 Ark'n k Öğreeni Şei Efeni Hk kın Biineen Birk Nok To sa Tar O 1994 Sbecıık ve Yhiik Toumsa Tar,
M 1994
Sy:
Kvrı, Kon ve Arşırıı Aınn Sbecıık Toumsa Tar, Sy: 4
Nin 1994
Sbecı Kre i Ü Bee Toumsa Tar,
Sy: 6 n 1994
Sbecır i Biineen Bir D ve Dine Anrı Tomsa Tar, S 6 1 994 Sbecıık ve Onı Miiizi Tous Tar,
Sy: 10 Eki 1994
Sbecık Hkkın Yzış ki Onıc Rie Tomsa Ta, S. 12 1994 Sbecık ve Monk Tousa Tar, Sy:
24 k 1995
Çok Merk Eien Br Sbecı Riei M Sn Toumsa Ta, S. 0 . 1996 Sbecır Tryak, EyüE 1994 Sy: 2 iik Bir Kişiik Sbe Zi Ta, Sy: 5
k 1994
Ü Sbecı Ce, Tak, Ok 1995 Sy: 6 Kbb'nın Miik Aeine, Tryak, Sy: 10
1 1 Myn 1995
Kbb' Lricı Akı ve Mşih Trya,
Sy: 1 0 1 1 Myn 1995
Sbecıık Mşih ve Sbe Sevi, Tryak,
Sy: 1819 Okb 1996 3
