12. GAIA ZIKLO ZELULARRA
0. SARRERA ●
●
●
Gizakiak 100 bilioi zelula inguru ditu. Minutuko 300 milioi zelula inguru ordezten dira gure gorputzean. ZIKLO ZELULARRA zatiketa baten eta hurrengoaren arteko gertakarien multzo ordenatua da.
1. ZIKLO ZELULARRA ●
●
●
ZIKLO ZELULARRA zelula bat zelula-ama zatituz sortzen denetik, zelula hori berau zatitu eta bi zelula-alaba sortu arteko gertakari multzo ordenatua da. Ziklo horrek 2 etapa ditu: ●
INTERFASEA
●
MITOSIA edo zatiketa zelularra
Zikloaren iraupena oso irregularra da. Animalietan mitosiak ordubete inguru irauten du; interfaseak 23 ordu inguru.
1.1. INTERFASEA INTERFASEA ●
Zelula ez da zatitzen. zatitzen.
●
Material genetikoa bikoiztu egiten da.
●
Hazkunde zelularra gertatzen da.
●
3 aldi ditu: A) G1 B) S
FASEA
FASEA
C) G2
FASEA
A) G1 FASEA Ez dago ADN sintesirik. sintesirik. ●
●
●
●
Zelula hazi egiten da, organuluen nahiz egitura zitoplasmatikoen kopurua biderkatuz. biderkatuz. Kromosomak erreplikaziorako prestatzen dira. Zelula asko G1 fasean blokeaturik daude, hau da, ez dira zatitzen. Horrelako zelulak G0 fasean edo geldialdi fasean daudela esaten da. ●
Zelula espezializatu batzuk, neuronak eta muskuluetako zelula eskeletikoak kasu, geldialdiedo kiszentzia-egoeran daudela esaten da.
●
S fasera igarotzeko erabakia hartzen den ziklo zelularrari R puntua edo itzulerarik gabeko puntua esaten zaio
S FASEA edo sintetikoa ●
Material genetiko bikoiztu egiten da.
●
Prozesu oso erregulatua eta zehatza da. ●
●
Mutaziorik gehienak ADNaren erreplikazioan gertatzen dira. Material genetikoa konpontzeko sistemek jarduera garrantzitsua dute fase honetan.
G2 FASEA ●
Mitosia prestatzeko etapa: ●
Zelulak tamaina egokia du
●
Kromosomak bikoiztuta daude (bi kromatida).
●
Zentrioloak bikoiztu eta zentrosoma eratzen dute; mintz zelularretik gertu daude.
Gogoratu: 1) HAPLOIDE (n) = kromosoma kromosoma homologo bakoitzeko ale bakarra duen zelula/organismoa. 2) DIPLOIDE (2n) = kromosoma homologo bakoitzeko bi ale dituen zelula/organismoa.
1.2. MITOSIA ●
Mitosian nukleoaren zatiketa (kariozinesia kariozinesia)) eta zitoplasmaren eta organuluen banaketa eta zatiketa (zitozinesia zitozinesia)) gertatzen dira.
Mitosiaren esangura biologikoa ●
●
●
Organismoak zelula kopurua handitzean hazten dira eta ez zelularen tamaina handitzean. Mitosiaren funtzioa zelula banatzeko prozesuan material hereditarioa kontserbatzea da: Zatiketan sortzen diren bi zelulak berdin-berdinak dira euren artean eta amarekin. Organismo batzuetan mitosiak lotura estua du organismoaren ugalketarekin; hain zuzen ere ugalketa begetatibo edo asexualarekin. asexualarekin.
●
Mitosian beraz 2 etapatan etapatan ematen da: ●
1. etapa: KARIOZINESIA edo nukleoaren zatiketa. –
Material genetikoa banatu egiten da. da.
–
Lau fase bereizten dira:
A) PROFASEA B) METAFASEA C) ANAFASEA D) TELOFASEA ●
2. etapa: ZITOZINESIA edo zitoplasmaren banatzea.
KARIOZINESIA A) MITOSIAREN FASEAK: PROFASEA Kromosomak kondentsatu egiten dira. ●
●
●
Kromosomen higidura zentrifugoa. ●
●
●
2 kromatidak bereizgarriak dira.
Kromosomak Kromosomak mintz nuklearrerantz nuklearrerantz desplazatzen dira, nukleoaren erdialdean hutsunea utziz.
Profasearen amaieran mintz nuklearra eta nukleoloa desagertzen dira. Ardatz mitotikoa eratzen da. ●
●
Zentrioloen inguruan modu erradialean kokaturiko mikrotubuluak eratzen dira: asterreko zuntzak. zuntzak. Zentrioloak, pareka, zelularen bi poloetarantz banatzen dira, euren artean asterreko zuntzetatik zuntz jarraituak agertuz; honela bi zentriolo bikoteak lotzen dituen ardatz mitotikoa sortzen da.
Los dos centros de origen de los microtúbulos (en verde) son los centrosomas. La cromatina ha comenzado a condensarse y se observan las cromátidas (en azul). Las estructuras en color rojo son los cinetocoros. (Micrografía obtenida utilizando marcajes fluorescentes).
B) MITOSIAREN FASEAK: METAFASEA ●
Kromosomen kondentsazio maximoa.
●
Kromosomen kokaleku ekuatoriala. ekuatoriala. ●
●
Zinetokoroen eraketa kromosometan. ●
●
Kromosomak zelularen erdian kokatzen dira plaka ekuatoriala eratuz. Zentromerora lotutako disko itxurako konplexu proteikoa.
Zuntz kromosomikoen sorrera ●
Kromatida bakoitza zinetokorotik polo batera lotuta gelditzen da. Geroz eta tentsio tentsi o handiagoa dago.
Immunofluorescent image of a cell in metaphase Immunofluorescent showing microtubules in green, chromosomes (DNA) in blue, and kinetochores in pink
C) MITOSIAREN FASEAK: ANAFASEA ●
Kromatidak banatu egiten dira. dira. ●
●
Kromosoma bakoitzaren kromatida bana zelulako polo ezberdin batera doa. Kromosomek V forma hartzen dute.
D) MITOSIAREN FASEAK: TELOFASEA ●
●
●
●
Kromatiden poloetarako migrazioa amaitzen da. Kromosomak deskondentsatzen hasten dira. Ardatz mitotikoaren antolamendua desegiten hasten da. Nukleoloa eta mintz nuklearra berriro agertzen dira.
ZITOZINESIA ANIMALIA ZELULETAN ●
●
Estrangulatze edo itotze bidez gertatzen da. Aktina eta miosinazko mikrozuntzek eranztun uzkurkorra eratzen du zelularen ekuatorean; eraztuna uzkurtzean zelula bitan zatitzen du. LANDARE ZELULET ZELULETAN AN
●
●
Erdiko egitura bat eratzen da, fragmoplastoa; fragmoplastoa; Golgiren aparatuko besikuletan du jatorria eta mikrotubuluak ditu inguruan. Fragmoplastoa bitarteko lamina bilakatuko da, plasmodesmo izeneko zubi zitoplasmatikoek zeharkatuta.
●
Animazioak: ●
http://www.cellsalive.com/mitosis.htm
●
http://highered.mcgraw-hill.com/sites/0072495855/st
●
●
Bideoak: ●
http://www.youtube.com/watch http://www .youtube.com/watch?v=VGV3fv-uZYI ?v=VGV3fv-uZYI
●
http://www.youtube.com/watch http://www .youtube.com/watch?v=zsgOl04PESI&NR ?v=zsgOl04PESI&NR
●
http://www.youtube.com/watch http://www .youtube.com/watch?v=m73i1Zk8EA0&fe ?v=m73i1Zk8EA0&fe
●
2. MEIOSIA ●
Meiosia ugalketa sexualarekin lotutako zatiketa zelular mota zelular mota bat da.
Meiosiaren esangura biologikoa ●
Material genetikoa erdira murrizten da. –
●
Murriztapena kuantitatiboa da (zelula-alabek kromosoma kopuru erdia dute, haploideak), baina ez kualitatiboa ( informazio genetiko osoa mantentzen dute)
Populazioen aldagarritasun genetikoa handitu egiten du. –
Gurasoen informazioaren birkonbinazioa ematen da.
–
Indibiduo bakoitzak informazio genetiko bereizgarri eta errepikaezina dauka.
–
Hautapen natural eta artifizialak aldagarritasun horretan
2.1. MEIOSIAREN FASEAK ●
INTERFASE ASE AURREMEIOTIKOA AURREMEIOTIKO A Meiosi aurretik INTERF dago. ●
●
S fase aurremitotikoaren antz handia dauka, baina luzeagoa da. Hemen ere kromosomek kromosomek bi kromatida garatzen dituzte.
●
Meiosia elkarren atzeko bi zatiketetan oinarritzen da: da:
1) LEHENENGO BANAKETA MEIOTIKOA ●
●
●
●
Luzeena eta konplexuena. konplexuena . Kromosoma homologoak banatzen dira, bakoitza zelula-alaba batera. 3 pausu nagusi: –
Kromosoma homologoak ernalarazi
–
Birkonbinazio genetikoa gauzatu
–
Kromosoma homologoak banandu.
Mitosiaren antzeko faseak ditu: –
I. PROFASEA
–
I. METAFASEA
–
I. ANAFASEA
2) BIGARREN BANAKETA MEIOTIKOA ●
Kromatidak banandu egiten dira, mitosian bezala.
●
Hemen ere mitosiaren antzeko faseak ditu: –
II. PROFASEA PROFASEA
–
II. METAFASEA METAFASEA
–
II. ANAFASEA
–
II. TELOFASEA TELOFASEA
LEHENENGO LEHEN ENGO ZATIKET ZATIKETA A MEIOTIKOA I. PROFASEA 5 azpietapatan banatzen da:
●
A) LEPTOTENOA ●
●
Kromosomak kondentsatu eta ikusten hasten dira. Kromosoma bakoitzak 2 kromatida ditu.
B) ZIGOTENOA ●
Kromosoma homologoak elkarrekin lotzen dira eta luzetara ernalarazten edo loturak garatzen dituzte: sinapsiak.
C) PAKITENOA ●
●
●
Kromosomak uzkurtu egiten dira eta kromosoma homologo bikoteak 4 kromatidaz osaturik daudela dirudi, horregatik tetradak edo laukote ere esaten zaie. Bi kromosomek zinetokoro bakarr a partekatzen dute. Fase honetan elkargurutzamendua edo crossing over-a gertatzen da, zeinaren ondorioz birkonbinazio genikoa gertatzen den, hots, kromosoma homologoen kromatida ez-ahizpen arteko geneen trukea.
D) DIPLOTENOA ●
Kromosoma homologoak banantzen hasten dira, baina kiasma izeneko leku batzuetatik lotuta gelditzen dira.
E) DIAZINESIA ●
Kromosomak uzkurtu. uzkurtu.
●
Kiasmak muturrerantz. muturrerantz.
●
Nukleoloa eta mintz nuklearra desagertzen hasten dira.
I. METAF METAFASE ASEA A ●
●
Nukleoloa eta mintz nuklearra desagertzen dira. Tetradak plaka ekuatorialean kokatzen da, zorizko orientazioan.
I. ANAFASEA Kromosoma homologo bakoitza polo baterantz doa; hortaz n kromosomakopurudun zelulak eratuko dira.
●
I. TELOFASEA ●
●
Kromosoma homologo bana 2 poloetan banatu dira. 2 zelula haploide (n) eratu dira, dira, baina kromosoma bakoitzak 2 kromatida ditu.
MITOSIA
Kromosoma homologoak bananduta Ez dago kiasmarik Ez dago gene-trukaketarik gene-trukaketarik ●
PROFASEA
●
I. MEIOSIA
Homologoak parekatuta Kiasmak eratzen dira Gene-trukaketa dago
●
●
●
●
Kromosoma bakoitza bere kromatida biekin ekuatorean ezartzen da. ●
METAFASEA
Zentromeroak erdibitu Kromatida berdinak aldendu
●
ANAFASEA
●
Tetradak ekuatorean
●
Zentromeroak ez dira erdibitzen Kromosoma osorik aldentzen da ●
●
Ama-zelulak eta zelula-alabek kromosoma-kopuru kromosoma-kopuru bera. Homologo biak bi zelula sortu berrietan ●
TELOFASEA
●
Haploide nahiz diploideetan
●
KOKAPENA
Zelula-alabek kromosomakopuru erdia Zelula-alaba bakoitzak homologo bakarra ●
●
Diploideetan soilik
●
BIGARREN BIGARREN ZATIKET ZATIKETA A MEIOTIKOA INTERFASEA ●
●
Lehenengo zatiketa meiotikoaren eta bigarrenaren artean interfasea egon daiteke edo ez. Hala ere, laburra da. Ez dago kromatiden bikoizketa egin beharrik.
II. PROFASEA ●
Fase laburra
●
Ardatz zuntzak agertzen dira.
II. METAFASEA ●
Kromosomak plaka ekuatorialean kokatzen dira eta zentromerotik kromatida ahizpak banantzen dira.
II. ANAF ANA FASEA ●
Kromatida ahizpa bakoitza polo banarantz doa.
II. TELOFASEA ●
Kromosomak deskondentsatzen dira.
●
Ardatzak antolamendua galtzen du
●
Mintz nuklearra eta nukleoloa agertuko dira.
ZITOZINESIA ●
Zitozinesiaren ondorioz 4 zelula-alaba haploide lortuko dira, n kromosoma dutenak (n kromatida; n kromatina)
●
●
BIDEOAK ●
Biology : Meiosis - cell division
●
Mitosis y meiosis
●
meiosis en español
●
Meiosis para bobos
●
Meiosis (animazioekin)
INFORMAZIO OSAGARRIA ●
Wikipedian
ZIKLO BIOLOGIKOAK ETA MEIOSIA ●
Meiosiaren arabera 3 organismo-mota edo ziklo biologiko bereiz ditzakegu: A) ZIKLO HAPLONTEA –
Protistoetan, alga zelulabakarretan, onddo batzuetan...
–
Banako heldua haploidea da (n)
–
Meiosi zigotikoa
Chlamidomonas-en Chlamidomonas-en bizi zikloa Muchas protistas como el alga Chlamidomonas y hongos como Neurospora pasan la mayor parte de su vida en la fase haploide, multiplicándose asexualmente por mitosis, produciendo poblaciones de células haploides idénticas. En determinadas condiciones ambientales, cepas diferentes producen células "sexuales" que se fecundan y forman un CIGOTO diploide. diploide. Este cigoto produce produce (en este organismo) una cubierta resistente resistente gruesa que le permite mantenerse en vida latente mientras duran las condiciones adversas. Luego del período de latencia el cigoto se divide por MEIOSIS, formando nuevamente células haploides que reinician el ciclo.
B) ZIKLO HAPLODIPLONTEA/DIPLOHAPLONTEA – Bizi zikloan banako haploidea eta diploidea txandakatzen dira. – Landare askotan
BRIOFITOAK edo goroldioak
PTERIDOFITOAK edo iratzeak
C) ZIKLO DIPLONTEA – Meiosia gametoak sortzeko gertatzen da. Gainontzean banakoa diploidea da. – Animalietan
ZIKLO ZELULARRAREN KONTROLA ●
●
●
Zikloko faseak ordena egokian burutzeko kontrol mekanismoak ditu zelulak. Erregulazio horretan hainbat proteinek hartzen dute parte, hala nola: ●
HAZKUNDEAREN FAKTOREAK
●
ZIKLINAK ETA HORIEN MENDEKO KINASAK
APOPTOSIA, zelulek beren burua suntsitzeko
duten mekanismoari deritzo. Mekanismo honi esker, esker, material genetikoaren apurkako narriaduratik babesten du organismoa.
Inigo Louvellik sortua
