1
Ang RETORIKA ( Masining na Pagpapahayag ) Kahulugan ng Retorika Isang sining ng diskurso na naglalayong mapaunlad ang kakayahan ng manunulat at tagapagsalita sa
laran rangan ng pagh aghahat hatid ng kaa kaalama aman, paghih hihikaya ayat, o tagapakinig/mambabasa sa isang tiyak na sitwasyon. (Aristotle)
pag pagganya nyak
sa
partikular
na
Isang mahalagang kaalaman sa pagpapahayag na tumutukoy sa kaakit-akit at magandang pagsasalita
at pagsulat. Pinag-aaralan dito ang ukol sa mga tuntunin ng malinaw, mabisa at kaakit-akit na pagpapahayag (Tumangan, 1!). "auukol sa sining ng maganda at kaakit-akit na pagpapahayag maging pasalita man o pasulat (#ubin,
1$!) %asining na pagpili ng wastong salita sa loob ng isang pahayag upang higit na maunawaan at maging
kasiya-siya sa tagapakinig at mambabasa (Austero et. Al., &''') Ang retorika ay pinaikling pahayag ng pariralang saysay ng mahusay na ang kinalabasan ay
sayusay (ni *ose +illa Panganiban, sinipi sa tala ni errano-aktaw, 11) iram sa salitang 0astila ang retorika, galing sa salitang rhetor na nangangahulugang guro o mahusay na mananalumpati at salitang riyego (reek (reek ) ῥ23456789 (rhētorikós), :oratori;al:, mula sa ῥ<3=5 (rhē ), :publi; speaker:, may kaugnayan sa ῥῆ >? (rhêma), :that whi;h is said or spoken, ḗ tōr ), word, saying:, at mula sa pandiwang ἐ 5ῶ (erō), :say, speak.: Plato @art o winning soul by dis;ourse Bi;ero- Pagpapahayag na dinisenyo upang makapanghikayat Cuintillian @ ining ng mahusay na pananalita Dran;is Ea;on- Ang tungkulin ng retorika ay maipahayag ang katwiran Philip *ohnson- ining ng pagbabalangkas ng argumento upang mapahalagahan ng tagapakinig o
mambabasa 0enneth Eurke- %anipulasyon ng paniniwala ng tao Saklaw ng Retorika
1. &. G. .
Fika Pilosopiya iya #elihiyon 0asaysaya ayan
H. Puli Puliti tika ka at Eata Eatass . Agham panlipunan at likas na agham
!. iteratu atura $. ining a. %usika b. Iskultura
;. d. e. .
ayaw Arki Arkittektu ekturra Pelikula Pagpipinta
9. 10. Ang Retorika bilang isang Sining
1. Isang Isang kooper kooperati atibong bong sining sining-- Hindi maaring gawin ng nagiisa. Sa pamamagitan nito, nagbubuklod
ang isang tagapagsalita at tagapakinig sa iisang ideya. &. Isan Isang g pant pantao aong ng sin sinin ingg- ahil sa ang wika ay midyum ng retorika, pasalita man o pasulat. !to ay pag" aari ng tao. Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 10 103: Ma Masining na na Pa Pagpapahayag
Unang Se Sem, PT PT 20 2014201!
2
#. Isang temporal na sining- !to ay nababatay sa panahon. $ng gumagamit nito ay nangungusap nangung usap sa lenggwahe ngayon at hindi bukas o kahapon. . Isan Isang g limit limitad adon ong g sinin siningg- $ng retorika ay mayroong sukdulan o hangganan. ahil maaring imahinasyon lamang ang gamitin sa sining na ito. H. Isan Isang g may kabi kabigu guang ang sin sinin ingg- Hindi lahat ay may kagalingan sa paghawak ng wika. !to ay likas na na komplikado dahil sa mga tuntunin na pababago bago. %. Isang nagsusupling na sining- !to ay dumadami. $ng isang manunulat ay nagsusulat ng isang ideya o kaisipan at nagsusupling ng isang akda. $t patuloy tuloy na napapasa ang kaalaman sa kaniyang kaisipan. 11. 11. Ang Retorika Bilang Aralin 1. 1G. Ang pagpag-aar aaral al ng retori retorika ka ay humuhub humuhubog og sa sa epekti epektibong bong pananal pananalita ita at pagsu pagsulat lat ng mga mga magmagaaral maliban sa masinsinang pag-unawa at pag-analisa pa g-analisa sa diskursong binabasa o pinapakinggan. 1. "agsimu "agsimula la ang ang pagtut pagtuturo uro nito nito sa sinaun sinaunang ang res resya ya na na kung kung saan saan ang ang mga mga mag-aa mag-aaral ral ay sinasanay sa pagbuo ng mga taktika sa panghihikayat na pasalita (oratori;al persuasion) lalo na sa mga alitang legal. "agsimula ito sa mga pre-o;rati; na pilosopo o ang tinatawag na ophists ophists taong '' EB. Jito nakilala sina Jemosthenes at ysias bilang orador. 0ilalang guro naman sa panahong ito sina Iso;rates at orgias. 1H. 1H. Ang Ang pok pokus us ng reto retori rika ka sa pana panahon hong g ito ito ay ang ang lim limang ang ;anonK in&entio (inLention), dispositio (arrangement), elo'utio (style), memoria (memory), and a'tio (deliLery). 1. 1. "ags "agsim imul ulan ang g itur ituro o ang ang reto retori rika ka sa sa mga mga unib uniber ersi sida dad d sa it itna nang ng Pan Panah ahon on (%i (%idd ddle le Ages) ges) bil bilan ang g isa sa tatlong orihinal na liberal na sining o triLium (kasama ang lohika at gramatika). 1!. 1!. Jahi Jahill sa sa pag pagla laka kass ng ng kap kapan angy gyar arih ihan an ng mga mga emp emper eror or ng #oma #oma,, hum humin inaa ang ang reto retori rika ka sa pulitika. Jumagsa sa panahong ito ang pagsulat ng mga tula at naging instrument ito sa mga pagsasanay sa retorika. "aging pangunahing daan sa kalakalan o usapan ng estado at simbahan ang pagsulat ng liham. 1$. "oong "oong ika-1$ ika-1$ dant dantaon, aon, nakilal nakilalaa ang mga mga isinu isinulat lat ni Fil Fillia liam m hakes hakespear pearee (Mngla (Mngland) nd).. a panahong ito rin dumami ang mga institusyong demokratiko. i ugh Elair (Mngland) ang kinilalang lider sa dantaong ito. a kanyang kilalang akdang e;tures on #hetori; and Eelles ettres, ipinakilala niyang ang pag-aaral ng retorika ay nagbibigay-daan sa panlipunang tagumpay. %araming mga paaralang pangkolehiyo at pangsekondarya sa Mstados Nnidos ang gumamit ng libro ni Elair Elair upang sanayin ang mga mag-aaral sa retorika. "akilala rin si *ohn Cuin;y Adams ng arLard sa kanyang pangung una sa demokratikong sining ng retorika. Itinatag ng arLard ang Eoylston Proessorship o #hetori; and Oratory na nagpayabong sa pagp agaaral ng retorika sa buong Mstados Nnidos. 1. "agsimu "agsimula la ang ang pagbuo pagbuo sa mga mga debat debatee ;lub ;lub at mga oru orum, m, na na kung kung saan saan ang ang mga mga pamant pamantasa asan n ay nakikita bilang institusyong edukasyonal at sosyal. &'. &'. a ikaika-&' &' dant dantao aon, n, idin idinag agda dag g na na sa sa kur kurik ikul ulum um ng hais haisku kull at at kol koleh ehiy iyo o ang ang mga mga kur kurso song ng pangretorika gaya ng publi; speaking at spee;h analysis hanggang sa isang asignatura na ang retorika sa Ingles at Dilipino. 1. . !. "ga #a$%anin #a$%anin ng Retorika
1. &. G. . H.
"agbib "agbibigay igay-da -daan an sa komuni komunikasy kasyon on "agp "agpapa apala lawa wak k ng ng pan panana anaw w "agbib "agbibigay igay-ng -ngala alann- hal. hal. 0odak, 0odak, Balte Balte,, MJA "agbibigay-k "agbibigay-kapangya apangyarihan rihan @ dito nakilal nakilalaa ang mga tanyag na tao gaya gaya ni Jr. *ose *ose P. P. #iQal #iQal "agsisilbi "agsisilbing ng pang-aliw pang-aliw sa sa mga masasaki masasakitt na realidad realidad sa ating lipunan lipunan
Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 10 103: Ma Masining na na Pa Pagpapahayag
Unang Se Sem, PT PT 20 2014201!
2
#. Isang temporal na sining- !to ay nababatay sa panahon. $ng gumagamit nito ay nangungusap nangung usap sa lenggwahe ngayon at hindi bukas o kahapon. . Isan Isang g limit limitad adon ong g sinin siningg- $ng retorika ay mayroong sukdulan o hangganan. ahil maaring imahinasyon lamang ang gamitin sa sining na ito. H. Isan Isang g may kabi kabigu guang ang sin sinin ingg- Hindi lahat ay may kagalingan sa paghawak ng wika. !to ay likas na na komplikado dahil sa mga tuntunin na pababago bago. %. Isang nagsusupling na sining- !to ay dumadami. $ng isang manunulat ay nagsusulat ng isang ideya o kaisipan at nagsusupling ng isang akda. $t patuloy tuloy na napapasa ang kaalaman sa kaniyang kaisipan. 11. 11. Ang Retorika Bilang Aralin 1. 1G. Ang pagpag-aar aaral al ng retori retorika ka ay humuhub humuhubog og sa sa epekti epektibong bong pananal pananalita ita at pagsu pagsulat lat ng mga mga magmagaaral maliban sa masinsinang pag-unawa at pag-analisa pa g-analisa sa diskursong binabasa o pinapakinggan. 1. "agsimu "agsimula la ang ang pagtut pagtuturo uro nito nito sa sinaun sinaunang ang res resya ya na na kung kung saan saan ang ang mga mga mag-aa mag-aaral ral ay sinasanay sa pagbuo ng mga taktika sa panghihikayat na pasalita (oratori;al persuasion) lalo na sa mga alitang legal. "agsimula ito sa mga pre-o;rati; na pilosopo o ang tinatawag na ophists ophists taong '' EB. Jito nakilala sina Jemosthenes at ysias bilang orador. 0ilalang guro naman sa panahong ito sina Iso;rates at orgias. 1H. 1H. Ang Ang pok pokus us ng reto retori rika ka sa pana panahon hong g ito ito ay ang ang lim limang ang ;anonK in&entio (inLention), dispositio (arrangement), elo'utio (style), memoria (memory), and a'tio (deliLery). 1. 1. "ags "agsim imul ulan ang g itur ituro o ang ang reto retori rika ka sa sa mga mga unib uniber ersi sida dad d sa it itna nang ng Pan Panah ahon on (%i (%idd ddle le Ages) ges) bil bilan ang g isa sa tatlong orihinal na liberal na sining o triLium (kasama ang lohika at gramatika). 1!. 1!. Jahi Jahill sa sa pag pagla laka kass ng ng kap kapan angy gyar arih ihan an ng mga mga emp emper eror or ng #oma #oma,, hum humin inaa ang ang reto retori rika ka sa pulitika. Jumagsa sa panahong ito ang pagsulat ng mga tula at naging instrument ito sa mga pagsasanay sa retorika. "aging pangunahing daan sa kalakalan o usapan ng estado at simbahan ang pagsulat ng liham. 1$. "oong "oong ika-1$ ika-1$ dant dantaon, aon, nakilal nakilalaa ang mga mga isinu isinulat lat ni Fil Fillia liam m hakes hakespear pearee (Mngla (Mngland) nd).. a panahong ito rin dumami ang mga institusyong demokratiko. i ugh Elair (Mngland) ang kinilalang lider sa dantaong ito. a kanyang kilalang akdang e;tures on #hetori; and Eelles ettres, ipinakilala niyang ang pag-aaral ng retorika ay nagbibigay-daan sa panlipunang tagumpay. %araming mga paaralang pangkolehiyo at pangsekondarya sa Mstados Nnidos ang gumamit ng libro ni Elair Elair upang sanayin ang mga mag-aaral sa retorika. "akilala rin si *ohn Cuin;y Adams ng arLard sa kanyang pangung una sa demokratikong sining ng retorika. Itinatag ng arLard ang Eoylston Proessorship o #hetori; and Oratory na nagpayabong sa pagp agaaral ng retorika sa buong Mstados Nnidos. 1. "agsimu "agsimula la ang ang pagbuo pagbuo sa mga mga debat debatee ;lub ;lub at mga oru orum, m, na na kung kung saan saan ang ang mga mga pamant pamantasa asan n ay nakikita bilang institusyong edukasyonal at sosyal. &'. &'. a ikaika-&' &' dant dantao aon, n, idin idinag agda dag g na na sa sa kur kurik ikul ulum um ng hais haisku kull at at kol koleh ehiy iyo o ang ang mga mga kur kurso song ng pangretorika gaya ng publi; speaking at spee;h analysis hanggang sa isang asignatura na ang retorika sa Ingles at Dilipino. 1. . !. "ga #a$%anin #a$%anin ng Retorika
1. &. G. . H.
"agbib "agbibigay igay-da -daan an sa komuni komunikasy kasyon on "agp "agpapa apala lawa wak k ng ng pan panana anaw w "agbib "agbibigay igay-ng -ngala alann- hal. hal. 0odak, 0odak, Balte Balte,, MJA "agbibigay-k "agbibigay-kapangya apangyarihan rihan @ dito nakilal nakilalaa ang mga tanyag na tao gaya gaya ni Jr. *ose *ose P. P. #iQal #iQal "agsisilbi "agsisilbing ng pang-aliw pang-aliw sa sa mga masasaki masasakitt na realidad realidad sa ating lipunan lipunan
Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 10 103: Ma Masining na na Pa Pagpapahayag
Unang Se Sem, PT PT 20 2014201!
3
&. Relas'on ng Balarila at Retorika &H. &H. Ang Ang retor retorik ikaa ay isang isang maha mahala lagan gang g karun karunung ungan an ng pagpa pagpapah pahay ayag ag na tumu tumutu tukoy koy sa sa sinin sining g ng maganda at kaakit-akit na pagsasalita at pagsulat. (ung ang balarila ay nauukol sa kawastuhan, sa kaibhan
ng tama sa maling pangungusap, ang retorika naman ay tumutukoy sa mga batas ng malinaw, mabisa, (ebastian, 1H). maganda at kaakit"akit na pagpapahayag (ebastian, &. &. Ipi Ipinaha nahay yag din din ni ni %en %endi diol olaa (1 (1$ $)), na ang kaayusan ng salita ay idinidikta ng gramatika at ang pagpili ng salita ay retorika. Iniuutos ng gramatika ang tamang paggamit ng salita upang mabuo ang pangungusap ng n g gramatikalR iminumungkahi ng retorika ang pinakamabisang paggamit pagga mit ng mga salita upang makapaghatid ng pinakamabisang mensahe. Ang kabisaan sa bawat kaso ay sinusukat sa labas o dating ng mensahe sa nakikinig o nagbabasa. &!. &!. Ayon nam naman an kay kay Aust ustero ero et al. al. (&' (&''' '')), ang gramatika ay isang agham sa paggamit ng salita at ang kanilang pagkakaugnay"ugnay. Isinasaalang-alang nito ang mga bahagi at tungkulin ng mga salita sa isang pangungusap. amantala, ang retorika ay tumutukoy sa batas o tuntunin ng malinaw, mabisa, maganda at kaakit-akit na pagpapahayag. &$. a pa p ag-aaral ng n g wi w ika, ang ang reto retori rika ka ay may may mala malaki king ng tungk tungkul ulin in na gina ginaga gampa mpana nann sa
pagpapahayag at ang gramatika naman ay may malaking ma laking pananagutan sa kawastuan ng anumang maaaring maaar ing ipahayag . Ang balarila ay katulad din ng retorika na mahalaga ang mga bahagi ng panalita at ang kanilang pagkakaugnay-ugnay ayon sa gamit ng mga ito sa pangungusap, gayundiSy pinahahalagahan pinahaha lagahan ang kawastuan ng gamit ng bawat kataga, parirala, salita at iba pa para maging malinaw ang kaisipang nais ipahayag ng nagsasalita o sumusulat (%a;araig, &'''). &. !0. !1. BAA#I # *AAA+ITA G&. GG. a balarila balarila,, ang baha (InglesKK Part o) spee'h), o kauriang bahagi gi ng %anan %ananal alita ita/%analita (Ingles %anleksiko , ay isang lingguwistikong kaurian ng mga salita salita (o (o mas tumpak sabihing bahaging panleksiko) na pangkalahatang binibigyang kahulugan sa pamamagitan ng sintaktiko at morpolohikong asal ng bahaging panleksikong tinutukoy. Wikang ang Pamban Pambansa sa (1GR1 G. a ak aklat na na Balarila ng Wik (1GR1) ) ni ope 0. antos (kilala antos (kilala rin sa tawag na Balarilang Tagalog at "atan,ang Balarila ) ay may sampung bahagi ng pananalita. pananalita. Ang mga ito ay pangngalan, panghalip, pandiwa, pang"uri, pang"abay, pantukoy, pangatnig , pang"ukol , pang"angkop at inimu mula lan n iton itong g itur ituro o sa mga mga paar paaral alan an sa Pilipinas noong noong 1' 1' matapos matapos maipaha maipahayag yag ng pandamdam. ini dating Pang. %anuel CueQon ang CueQon ang Tagalog Tagalog bilang bilang siyang saligan ng wikang pambansa. GH. GH. Jala Jala ng suno sunodd-su suno nod d na pagba pagbaba bago go at moder oderni nisa sasy syon on ng wika wikang ng pamba pambans nsaa (na (na kila kilala la na ngayon bilang Dilipino Dilipino)) ay maraming aklat ang nalimbag na nagmumungkahi ng pagbabago sa %atandang Makabagong Balarilang Filipino Filipino (1!!R &''G) nina Alonso O. antiago at "orma Ealarila. Isa na rito ang Makabagong . Tiang;o. a aklat na itoy napapangkat ang may sampung bahagi ng pananalita sa ganitong pamamaraanK G. !-. I. "#A SA+ITA# SA+ITA# *A#I+A+A"A *A#I+A+A"A ("#A CONTENT WORD) WORD ) G$. A. %A "O%I"A "O%I"A G. 1. *angngalan (noun) '. %ga sali salitan tang g nagsas nagsasaad aad ng ng pangal pangalan an ng tao, tao, hayop hayop,, bagay bagay,, pook, pook, kata katangi ngian, an, pangy pangyayar ayari, i, atbp. atbp. 1.1 1.1 Nri Nri 1.1.1 Pangngalang Pangngalang Pambalana Pambalana @ karaniwang karaniwang ngalan ngalan ng tao, tao, bagay, bagay, pook o pangyayari pangyayari 1. al. lapis, sabon, pelikula 1.1.& Pangngalang Pangngalang Pantangi Pantangi - tanging tanging ngalan ngalan ng tao, bagay bagay,, pook pook at pangyayari pangyayari &. al. Mongol, !&ory, *ride )or +ent 1.1.G 1.1.G Pang Pangnga ngala lang ng ansak ansakan an - kuma kumaka kata tawa wan n sa marami maraming ng bila bilang ng ng tao, tao, bagay, bagay, pook pook at pangyayari Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 10 103: Ma Masining na na Pa Pagpapahayag
Unang Se Sem, PT PT 20 2014201!
4
#. 1.& 0asarian 1.&.1 1.&.& 1.&.G 1.&.
Hal. grupo, kamag"aral, kababayan, kaklase
Pambabae- pangngalan para sa babae-doktora Panlalaki @ pangngalan para sa lalaki -doktor Ji Tiyak @ pangngalan na maaaring panlalaki o pambabae -manggagamot, pangulo Falang 0asarian @ mga pangngalang hindi masasabi kung panlalaki o pambabae
-sabon, lapis . H. &. *anghali% ( pronoun) - mga salitang panghahali sa pangngalan &.1 Nri ng Panghalip . &.1.1 Panghalip na Panao @ ang tawag sa mga panghalip na inihahalili sa ngalan ng tao !. alimbawaK ako, ikaw, siya, kayo, sila &.1.& Panghalip na Pamatlig @ ay salitang gamit sa pagtuturo ng tao, lugar, bagay, gawain at pangyayari $. alimbawaK ito, dito, rito, nito, iyon &.1.G Panghalip na Paari @ ginagamit sa pagpapahayag ng pagmamay-ari . alimbawaK akin, iyo, niya, nila, amin &.1. Panghalip na Pananong @ ginagamit sa pagtatanong ng ngalan ng tao, bagay, pook at pangyayari H'. alimbawaK ano, saan-saan, sino, alin-alin, magkano &.1.H Panghalip na Patulad @ pagtutulad ng layo o lapit ng kinaroroonan ng tao, bagay, hayop, pook at pangyayari H1. alimbawaK ganito, ganyan, ganoon &.1. Panghalip na Panaklaw @ salitang nagsasaad ng dami, kaisahan, kalahatan ng tao, bagay, hayop, pook at pangyayari H&. alimbawaK lahat, pulos, sinuman, iba, marami HG. H. E. *an,iwa (&erb) - mga salitang nagsasaad ng kilos o nagbibigay-buhay sa isang lipon ng mga salita HH. *awatas- binubuo ng panlapi at salitang-ugat *anla%i @Nnlapi, itlapi, ulapi, 0abilaan, aguhan H. H!. H$. 1. Aspekto ng Pandiwa 1.1 Perpektibo/0aganap na @ kilos na nangyari o natapos na H. alimbawaK pinagtawanan, isinalin, sinabi, nakilala, umawit 1.& !mperpektibo/0agaganap @ kasalukuyang ginagawa '. alimbawaK pinagtatawanan, isinasalin, sinasabi, nakikilala, umaawit (ontemplatibo/Magaganap pa @ kilos na gagawin o mangyayari pa 1.G 1. alimbawaK pagtatawanan, isasalin, sasabihin, makikilala, aawit &. &. Pokus ng Pandiwa G. Pokus ang tawag sa paksa ng pangungusap na makikilala sa tulong ng mga panandang ang at sisina . . Ito ang pinagtutuunan ng pandiwa ng pangungusap. H. . &.1 Tagaganap/ Aktor. "asa pokus tagaganap ang pandiwa kapag ang paksa ng pangungusap ang !. gumaganap ng kilos na isinasaad ng pandiwa.
%1. Rhea M. Lucena,
Guro
Hal. 0agbigay ang maestro ng libro sa mga bata.
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
!
&.& ayon. ayon ang paksa ng pangungusap.
%2.
Hal. !binigay ng maestro ang libro sa mga bata sa paaralan.
&.G Jireksyunal. Pinatutuunan ng pandiwa ang direksyon o tinutungo ng kilos.
34. !1.
Hal. *inigyan ng maestro ng libro ang bata sa paaralan.
&. anapan/okatib. Ang paksa ng pangungusap ay ang lugar na pinangyarihan ng
kilos.
35.
Hal. Pinaglabhan ko ang batya.
!G. &.H 0agamitan. Ang bagay na ginamit o naging kagamitan sa pagganap ng kilos ang pinagtutuunan ng pandiwa.
3.
Hal. !pinamunas niya ang panyo sa mesa.
!H. &. Tagatanggap. Ang pandiwang nasa pokus na tagatanggap ay tumutuon sa tao o bagay na nakikinabang !. sa resulta ng kilos na isinasaad ng pandiwa.
33. !$.
Hal. !pinagluto ko ng adobo ang panauhin.
&.! anhi/0osatib. Ang paksa ay nagpapahayag ng sanhi.
32.
Hal. !kamamatay niya ang pag"alis mo.
$'. &.$ #esiprokal. Ang pokus ay tagaganap pa rin ngunit may kahulugang resiprokal ang pandiwa sapagkat $1. ang kilos ay ginaganap nang may tugunan ng mga tagaganap.
15. $. $H. $.
Hal. 0agmamahalan sina Serio at Marimar. 1#.
B. %A PA"N#I" (mga modi)ier ) Ang mga panuring sa Dilipino ay pang-uri at pang-abay.
$!. 1. *ang/uri (ad6e'ti&e) - mga salitang nagbibigay-turing o naglalarawan sa pangngalan at panghalip $$. Nri ng Pang-uri 1.1 Pamilang - salitang nagsasaad ng bilang o dami ng pangngalan at panghalip 1.& Panlarawan- salitang naglalarawan ng hugis, anyo, katangian ng pangngalan at panghalip 1.G Pantangi - pang-uring nagpapakita ng katangian o hilig $. al. maka-Jiyos, maka-#iQal, maka-Eonia;io, tatak Pinoy, barong Tagalog '. &. *ang/aba' (ad&erb) - mga salitang nagbibigay-turing o naglalarawan sa pandiwa, pang-uri at kapwa nito pang-abay
27.
5.7 0agbibigay turing sa pandiwa
&.
&.1.1 %agaling kumanta si ea alonga.
2#.
5.5 0agbibigay turing sa pang"uri
. H.
&.&.1 Nbod nang husay si arah sa pagkanta. &.&.& ubhang mataas ang tubig sa kalsada.
2%. !. $. . 100. 1'1. 1'&. 1'G.
Rhea M. Lucena,
5.# 0agbibigay turing sa kapwa pang"abay &.G.1 Tila hindi tatakbo ang pambato niyang kabayo. &.G.& Eaka totoo ang balitang nasagap ng mga dalaga. II. "#A SA+ITA# *A#KAARIA (FUNCTION WORDS )
A. %ga Pang-ugnay (8onne'ti&es) 1. *angatnig ('on6un'tion) - mga salitang nag-uugnay ng dalawang salita, parirala o sugnay 1'. NriK 1.1 Pamukod. Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
"
10. inagamit sa pagpipili, pagtatakwil, pagbubukod o pagtatangi tulad ng K o2 ni2 $aging2 $an2 at2 at saka 1.& Panubali 103. "agpapakilala ng kalagayang pasubali. "angangailangan ito ng paliwanag upang mabuo ang kahulugan tulad ng K kung2 ka%ag2 ,isin sana2 akala 1.G Paninsay o Panalungat 10-. inagamit kung ang unang bahagi ng pangungusap ay sinasalungat ng pangalawaK ngunit2 ,ata%wat2 subalit2 baga$an2 sa$antala2 nang 1. Pananhi 104. Panagot sa tanong na bakit at nagbibigay ng pangangatwiran o kadahilanan para sa pagkaganap ng isang bagayK ,ahil sa2 sanhi sa2 sa%agkat2 $ang'ari 1.H Panapos 1'. "agpapahiwatig ng nalalapit na katapusan ng pagsasalitaK u%ang2 sa lahat ng ito2 sa wakas 1. Panlinaw 11'. inagamit sa pagpapaliwanag ng bahagi o kabuuan ng isang banggitK anu%at2 kung ga'on2 sa$akatuwi,2 ka'a 111. 11&. 11G. &. *ang/angko% (ligature) - mga katagang nag-uugnay sa panuring at salitang tinuturingan 11. inagamit ang na kapag ang salitang iniuugnay ay nagtatapos sa katinig maliban sa n. inagamit naman ang pang-angkop na @ ng kapag ang salitang iniuugnay ay nagtatapos sa patinig. 0apag ang salita ay nagtatapos sa n, idinadagdag ang @ g. 11H. al. tubig na malinis sabong mabango bayang magiliw
11. 11!. G. *ang/ukol ( preposition) - mga salitang nag-uugnay sa isang pangngalan sa iba pang salita. Ito ay kataga o 11$. pariralang nag-uugnay sa isang pangngalan sa iba pang mga salita sa pangungusap. 11. al. ayon sa/kay para sa/kay hinggil sa/kay sa gilid ng laban sa/kay 1&'. alinsunod sa/kay sa likuran ng 1&1. E. %ga Pananda ( Markers) 1&&. a. *antuko' (arti'le/determiner ) - mga salitang laging nangunguna sa pangngalan o panghalip 1&G. al. ang, ang mga, si, sina, kay, kina, nina, ng at ay (mga panandang pampanaguri) 1&. 1&H. b. *angawing o *angawil (linking o 'opulati&e) - salitang nagkakawing ng paksa (o simuno) at panaguri 1&. 1&!. Ang panandang ay ang nagpapakita ng kaayusan ng pangungusap. 0apag lantad ang a', nauuna ang simuno at ang pangungusap ay nasa kabalikang ayos. "agiging kudlit kapag ang nauunang salitang ikinakabit sa panaguri ay nagtatapos sa patinig. 1&$. 1&. indi na isinama ang *an,a$,a$ (inter6e'tionR mga salitang nagsasaad ng matinding damdamin) sapagkat ayon sa mga may-akda ng %akabagong Ealarila ay maaaring magamit bilang pandamdam ang kahit anong salita kung bibigkasin nga ng may matinding damdamin. 1G'. 1G1. amantala, sa Balarilang Ingles ay may walong tradisyunal na bahagi ng pananalita bagamat higit pa itong nahahati sa ibat ibang kaurian sang-ayon na rin sa mga pag-aaral ng mga kasalukuyang Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
#
lingguwistiko. Ito ukol at pandamdam. 1G&. 1GG. 1G. 1GH. 1G. 1G!. 1G$. 1G. 1'. 11. 1&. 1G. 1.
ay
ang pangngalan, panghalip, pandiwa, pang"uri, pang"abay, pangatnig , pang"
1&.
5astong #a$it ng $ga Salita
1. ang at g 1&3. ang a. *ilang pangatnig . al. Ako ay nasa paaralan na nang maalaala kong naiwan ko pala ang aking payong. b. *ilang pang"abay na pamanahon katumbas ng 9already: sa !ngles. al. %arami nang (naUng) tao sa bulwagan. ;. *ilang pang"abay na pamaraan. umasagot sa tanong na paano. al. Einigkas ni Mlena nang buong husay ang kanyang talumpati. d. *ilang pang"ugnay sa nauulit na salita. al. uwag kang takbo nang takbo.
e. Panumbas sa salitang 9so that: o 9in order.: 1&-. a. b.
g
Pantukoy palayon. al. Ang magsasaka ay nagbubungkal ng lupa. (atumbas ng salitang 9by: sa !ngles. 1$.
al. Tinanggap ng dalaga ang handog ng binata. ;. *ilang pantukoy. al. Ang kantina ng Pamantasan ng Eaguio a y maluwang at malinis. d. (atumbas ng 9with.: al. Ako ay sinalubong niya ng ngiting magiliw. . *into at *intuan 1. Pinto" bahagi ng gusali Pintuan" daanan 1H'. al. 0umatok ka sa pinto bago ka pumasok. /%aluwang ang kanilang pintuan. !. Kung at Kong 1H1. (ung -ginagamit bilang pangatnig ng pasubali at pagbibigay ng kondisyon 1H&. (ong - ginagamit bilang panghalip panao na nasa anyong paukol. 1HG. al. %amahalin kita nang lubusan kung magagawa mong iwan ang salapi, kapangyarihan at karangyaan para sa akin. 1H. -usto kong akyatin ang Eundok MLerest. &. Subukin at Subukan 1HH. Subukin (to test on)R subukan (to spy) 1H. al. ubukan mo siya mamaya, tingnan mo at tama ang lahat ng aking hinala. 1H!. -ubukin mong uminom ng Eiolu upang bumuti ang iyong pakiramdam. . Iwan at Iwanan 1H$. !wan" ang hindi pagsama sa isang tao o bagay patungo sa ibang lugar. 1H. !wanan- pagbibigay o paghahabilin sa isang tao ng isang bagay. Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
$
1'. al. Iwan mo ang bag mo sa bahay nSyo. /Iwanan mo ako ng perang pambili ng pananghalian. 3. ag,an at ag,anan 11. Hagdan- akyat at babaan (stairs) Hagdanan- lugar kung saan makikita ang hagdan (stairway) 1&. 1G. al. uwag mong masyadong pakintabin ang hagdan. /"asa hagdanan ang bago mong sapatos. -. 5alisin at 5alisan 1. ;alisin- tumutukoy sa mga tiyak na bagay na wawalisin 1H. ;alisan- tumutukoy sa tiyak na lugar kung saan matatagpuan ang bagay na wawalisin 1. al. Falisin mo nga ang mga damo sa ating bakuran. /Falisan mo ang sala, *oy, bago ka pumasok sa paaralan. 4. +inisin at +inisan 1!.
Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
%
%ayroon siyang pag-asa na makamit ang matamis kong oo kung magtitiyaga lamang siya sa kanyang panliligaw. 1. 6in at Rin2 6aw at Raw2 6ito at Rito 11. Jin, daw at dito- ginagamit kung ang sinusundang salita ay katinig maliban sa w at y 1&. #in, raw at rito- ginagamit kung ang sinusundang salita ay patinig at ang mapalatining na w at y. 1G. al. indi rin nakaligtas sa guro ang ginawa niyang pangongopya. 1. -Tubig din ang problema nila sa bahay. 1H. -indi raw siya makakarating sa selebrasyon ng kaarawan mo. 1. -Tumawag daw siya sa akin kanina. 19-. 13. ana%in at hana%an 1$. anapin- paghahanap sa nawawala al. anapin mo ang kalupi ko. 1. anapan- nangangahulugang kapkapan al. anapan mo kung may dalang baril 1-. Ka$ag/anak at kaanak &''. (amag"anak @ kabilang sa angkan &'1. al. "agkakilala ang mga magkakamag-anak noong reunion nila. &'&. (aanak - kapamilya, miyembro ng pamilya &'G. al. "agtiis siya para lang mabigyan ng magandang kinabukasan ang kanyang mga kaanak. &'. &'H. 14. "abaho at $asangsang &'. mabaho- amoy na di kasiya-siya &'!. masangsang- amoy na di kasiya-siya na nagbibigay ng pakiramdam na gusting masuka 19. Sa$%al at ta$%al &'$. ampal- pananakit na gamit ay palad at sa pisngi tatami &'. Tampal @ pananakit na gamit ay palad subalit maaaring hindi sa pisngi tatami 0. igo% at ino$ &1'. igop- pagkuha ng likido na may katulong na hangin &11. Inom @ pagkuha ng likido sa pamamagitan ng bibig 1. Sunong2 kilik2 %asan at bitbit &1&. unong- dala sa upon &1G. 0ilik- dala sa baywang hal. 0ilik niya ang bata sa baywang &1. Pasan @ dala sa balikat &1H. Eitbit @ dala sa kamay . Kahingian at kahilingan &1. 0ahingian @ mga bagay na hinihingi sapagkat kailangang-kailangan &1!. 0ahilingan- anumang bagay na hinihiling !. alakhak2 hagikgik at hagakgak &1$. alakhak- malakas na tawa &1. agikgik tawang hindi mapigil &&'. agakgak-walang kontrol na pagtawa &. Si%a at ta,'ak &&1. ipa- pananakit na gamit ang paa &&&. Tadyak- higit na malakas kaysa sa sipa &&G. &&. &&H. &&. &&!.
-
Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
10
&&$. &&. &G'. &G1. &G&. &GG. &G. &GH. &G. &G!. &G$. &G. &'. &1. &&. &G. &. &H. &. &!. &$.
PaksaK %ga Panuring
&. %A AFAI"K alungguhitan ang pang-uri sa mga ss na pangungusap at bilugan ang salitang tinuturingan. 1. &. G. . H.
ino ang pangalawang pangulo sa inyong klaseW ariwa ang hangin sa probinsya. "akakita ako ng malaking kalabasa sa hardin. imandaan ang napulot ko sa daan. "akita ko ang matandang tigre sa Ealuarte.
&H'. Tukuyin kung anong bahagi ng panalita ang tinuturingan ng pang-abay na nasalungguhitan at isulat sa patlang ang kasagutan. 1. "ahulog siya sa hagdan.XXXXXXXXXXXXXXX . %ahusay umawit si Eugoy. XXXXXXXXXXXXXXXXXXX &. abi-gabi siyang nag-eensayo. XXXXXXXXXXXXXX H. %abagal kumain ang maysakit. XXXXXXXXXXXXXXXX G. "agpunta sila sa ilog. XXXXXXXXXXXXXXXXX &H1. Easahin ang mga pangungusap, pagkatapos, isulat sa unang kolum ang panuring, sa ikalawa ang uri at sa ikatlo ang salitang tinuturingan. &H&. al. %abilis tumakbo ang kabayo. 1. Tahimik na nagsaliksik sa aklatan ang mga mag-aaral. &. %ilyun-milyong Pilipino ang naghihirap. G. ubhang masungit ang nanay mo. . Jalawang kilong asukal ito. H. Totoong napakalakas ng bagyo. . Palihim na umalis si #od. !. "apakabilis lumangoy ang dalaga. $. Isang piso ang kanyang barya. Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
11
. Totoong walang naganap na dayaan kahapon. 1'. indi naniwala ang guro sa paliwanag ko. &HG. &H. &HH. Panu &H. Nri
&H!.
alitang tinuturingan
ring
5>1. 5>2. H
Mab
5%4.
ilis
Pang"
5%7.
?umakbo
abay
&&. &G.
&.
&H.
1 &. &!.
&$.
&.
& &!'. &!1.
&!&.
&!G.
G &!. &!H.
&!.
&!!.
&!$. &!.
&$'.
&$1.
H &$&. &$G.
&$.
&$H.
&$. &$!.
&$$.
&$.
! &'. &1.
&&.
&G.
$ &. &H.
&.
&!.
&$. &.
G''.
G'1.
1 G'&. PaksaK Pangngalan, Panghalip at Pang-angkop A. Pangngalan 1. %ag bigay ng pangngalang pantangi para sa mga ss. na pangngalang pambalana. G'G. XXXXXXXXXXXXXXX1. Pangulo XXXXXXXXXXXXXXXG. parke XXXXXXXXXXXXXXXH. artista G'. XXXXXXXXXXXXXXX&. %agasin XXXXXXXXXXXXXXX. lungsod G'H. G'. &. Ibigay ang pangngalang pambalana ng mga ss. na pangngalang pantangi. G'!. XXXXXXXXXXXXXXX1. Asya XXXXXXXXXXXXXXXG. sampagita XXXXXXXXXXXXXXXH. Y-men G'$. XXXXXXXXXXXXXXX&. Tamaraw D XXXXXXXXXXXXXXX. Yian im G'. G1'. G. Ibigay ang kaparehang panlalaki ng mga ss. na pangngalan. Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
12
G11.
XXXXXXXXXXXXXXX1. binibini XXXXXXXXXXXXXXXH. dalagita XXXXXXXXXXXXXXX&. hipag
XXXXXXXXXXXXXXXG. ate
G1&. XXXXXXXXXXXXXXX. aktres G1G. E. Panghalip. Piliin ang panghalip at uriin ito ayon sa panauhan at kailanan. Isulat ang kasagutan sa tsart. G1. 1. ila ay palaging magkasama. Panghali 2. Pa 3. 0aila 4. Nri 1. &. Pakikuha ang paying p nauhan nan para sa akin. H. . !. $. G. Tinawag niya ang . 1'. 11. 1&. kaibigan. 1G. 1. 1H. 1. . %ahal na mahal kita, sabi ni 1!. 1$. 1. &'. Janiel kay 0at. &1. &&. &G. &. H. Eakit ka lumiban kahaponW &H. &. &!. &$. . Ang bag ko aynaiwan sa &. G'. G1. G&. kotse. GG. G. GH. G. !. Tayo ay G!. mamasyal sa +igan G$. G. '. bukas. 1. &. G. . $. "asaktan ako sa ginawa ni %aZa. . 0inuha niya ang mga binili ni %ang Ambo. 1'. 0ata ay magmeryenda muna. G1H. B. Pang-angkop. Isulat agang pang-angkop na dapat gamitin sa mga ss. na pangungusap. 1. FalaXXXXX naglalakad sa mga lansangan. &. "oon ay gabiXXXXX napakadilim. G. %alagim XXXXX gabi ang nangyari sa lungsod. . Ang alinsangan XXXXXpanahon ay nakababalisa. H. Ang asong datiSy maingay XXXXX nagtatahulan ay di na narinig. . uksa XXXXX ang nasa isip ng lahat. !. a daan XXXXX barangay, isang maysakit ang naghihirap. $. Totoo ang kasabihan XXXXX ang tainga ng naghihingalo ay may katalasan. . Ang basag XXXXX tinig ay nakahihindik pakinggan. 1'. Ang dalawa XXXXX babae ay nahahabag sa batang maysakit. G1. G1!. G1$. 1. Ano ang kaugnayan ng mga bahagi ng panalita sa retorika/masining na pagpapahayagW H pts. G1. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXX G&'. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXX G&1. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXX Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
13
G&&.
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXXXXXXXX G&G. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXX G&. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXX G&H. &. aano kahalaga ang retorika/masining na pagpapahayag sa ating lipunanW H pts. G&. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXX G&!. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXX G&$. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXX G&. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXX GG'. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXX GG1. G. %asining na ipaliwanang ang kasabihang 9@ill your paper with the breathings o) your heart.
A;illiam ;ordsworth.: H pts. (sa Dilipino) GG&.
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXXXXXXXX GGG. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXX GG. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXX GGH. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXX GG. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXX GG!. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXX GG$. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXX GG. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXX G'. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXX G1. Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
14
G&. GG. G. GH. G. G!. G$. G.
3!0. &in'i sapa( ang )a*as(uhang pam+alaila upang maging ma+isa ang pa)i)ipag(alas(asan. -ailangan pa in ang RT/R- upang ma+igyang+uhay a( )ulang ang pagpapahayag. GH1. GH&.
%A0NA[ "A PAPAPAA[A
1. Sawikain o I,'o$a GHG. Ang sawikain ay kaisipang nagpapaalala at nagbibigay-aral. Ito ay salita o parilala na naghahatid ng mensaheng naiiba sa literal na kahulugan. a. awikaing leksikal. Einubuo ito ng isang salita lamang tulad ngK GH. Eata- %aagap ang bata ng mayor. Ilaw- %asipag ang ilaw ng tahanan. GHH. Bupemismo- salita o parirala na ginagamit na kapalit ng ibang salita upang maging maganda sa pandinig. b. awikaing binubuo ng higit sa isang salita GH. %ay gatas pa sa labi\ bata paPanakip-butas\pamalit GH!. %agmahabang-dulang \ikasal mahaba ang buntot- laki sa layaw GH$. GH. Ang sawikain ang nagpapabisa, nagpapakulay at nagpapakahulugan sa pagpapahayag. Ito ang ekspresyon kung saan ang kahulugang naiint indihan ay hindi ipinakikita ng bawat salita. G'. . Salawikain G1. Tinatawag ding kawikaan o kasabihan ang salawikain. a Ingles, matutumbasan itong proLerb, adage, saying, epigram, maim, o aphorism. Ang mga salawikain ay mga %angaral . Ang mga itoSy binhi ng pilosopiya na namana natin sa ating mga ninuno. Ang mga itoSy mga paalala na may dalang mensahe at aral na kadalasan ay hango sa Eanal na 0asulatan. G&. alimbawaK 1. 0ung ano ang puno ay siya rin ang bunga. (Pagmamana ng ugali ng magulang ) &. umagapang ang kalabasa, naiiwan ang bunga. ((ulang sa pagsisikap) !3!. !. "ga Ta'uta' o *atalinhagang *ag%a%aha'ag G. Tinatawag na tayutay ang sadyang paglihis sa karaniwang kahulugan ng mga pahayag. GH. a. %ga Tayutay na "aghahambing 1) Pagtutulad (imile). Ito ang pagpapahayag na naghahambing sa dalawang magkaibang bagay, tao, pangyayari at iba pa.
#%%. C para, gaya, kagaya, anaki, tulad, katulad #%3. Hal. ?ulad ng mga butil ng perlas ang kanyang mga luha. #%1. ?ila yelo sa lamig ang kamay ng nenenerbyos na mang"aawit. &) Pagwawangis (%etaphor). Ito ang tiyakang paghahambing ngunit hindi ito gumagamit ng mga salita o pariralang naghahambing. Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
1!
#%2. #34. #37.
Hal.
b. %ga Tayutay na "agpapalagay na parang tao na hindi naman tao # Pagbibigay"katauhan (Personipikasyon). Ito ang pagsasalin ng talino, gawa o kilos at iba pang katangian ng tao sa mga karaniwang bagay.
#35. Hal. masungit na panahon, mabagal na oras #3#. 0gumiti ang kapalaran nang nagpunta siya sa ibang bansa. Pagtawag (Apostrophe). Ito ang pakikipag-usap sa karaniwang bagay o sa isang kaisipan na para bang nakikipag-usap sa isang buhay na tao o sa isang tao na wala naman subalit parang naroroon at kaharap.
#3.
Hal. #3>. #3%.
Pag"ibig, halika at akayin mo ako sa madilim na landas. *uwan na kay rikit, tanglawan mo ang aking pusong naguguluhan.
;. %ga Tayutay na may Pamalit H) Pagpapalit"tawag ( %etonymy). inagamit dito ang isang salita sa halip na ibang salita ang kaugnay. G!!. Hal . %araming mga uban ang nakahimlay sa libingan ng pagkalimot. G!$. ) Pagpapalit - saklaw (yne;hdo;he . inagamit dito ang isang bahagi lamang bilang pagtukoy sa kabuuan o ang pangkat bilang pagtukoy sa bahagi.
#32. #14.
a Pagtukoy sa bahagi bilang pagtukoy sa kabuuan G$1.
#1#.
-al. G$&.
Apat na mapupulang mata ang bumulaga sa akin. uwag na huwag kang tutuntong sa aming hagdan
b !sang tao na kumakatawan sa pangkat G$. G$H.
-al. i #oden ay apo ni Ealagtas. %ay mga %agdalenang nakakalat sa kalsada kapag kumagat na ang
dilim. G$. d. %ga Tayutay na "agbibigay-diin !) Pagmamalabis (yperbole "Pinalalabis sa katunayan ang kalagayan ng tao, bagay, at pangyayari. G$!. Hal. "agliliyab ang kanyang mga mata sa galit. G$$. 0akalulusaw ang matalim niyang irap. G$. anggang langit ang pag-ibig ko sa iyo. G'. e. Iba Pang Nri ng Tayutay na 0araniwang inagamit $) Pagtatanong (#hetori;al Cuestion). inagamit ang tayutay na ito hindi upang magtanong kundi upang tanggapin o di tanggapin ang isang bagay. G1. Hal . %ay ina kayang nakatitiis na pabayaan ang anakW G&. ) Pagtanggi -
Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
1"
11) Paglilipat"wika -?rans)erred Bpithet - tulad ng pagbibigay-katauhan na pinasasabagay ang mga katangiang pantao, na ginagamit ang pang-uri. G$. Hal . %asaya ang kulay ng kanyang bestida. G. $ng ulilang puntod ay tinulusan niya ng kandila. ''. 0agliwanag sa langit ang palalong buwan. '1. 1&) Pagsalungat -=Fymoron) @ pahayag na gumagamit ng dalawang salitang magkasalungat ng kahulugan. '&. al. Ikaw ang simula at wakas ng buhay ko. ulubog-lilitaw ang buwan at araw. 'G. %abilis na tumaas-bumaba ang masong bakal. '. 1G) Pabaligho -ParadoF)- pahayag ito na tila labag sa batas ng kalikasan ngunit kapag ipinaliwanag ay makikita ang katotohanang taglay nito.
4>.
Hal. Gmuunlad ang bayan dahil sa katamaran ng mga tao. '. 0amatay si 0inoy upang mabuhay ang alaala ng mga tao. 43. .
Pag-uulit 1) Aliterasyon - gumagamit ng pag-uulit ng unang ponema, titik o tunog upang magbigay ng kakaibang punto o istilo. Hal. !niinganyo, inaakay, inaanod ang inang inapi ng inyong
inpong. 1H) Anapora - Pag-uulit ng isang salitang nasa unahan ng isang pahayag o ng isang sugnay. 1) Anadiplosis - Paggamit ng salita sa unahan at sa hulihan ng pahayag o sugnay. 1!) Mpipora - Pag-uulit naman ito ng isang salita sa hulihan ng sunud-sunod na taludtod. 1$) Mmpanodos o Pabalik na Pag-uulit - Pag-uulit nang pagbaliktad ng mga pahayag. 1) 0atapora - Paggamit ng isang salita na kadalasang panghalip na tumutukoy sa isang salita o parirala na binanggit sa hulihan. '$. '. 1'. 11. 1&. 1G. 1. 1H. 1. 1!. 1$. 1. &'. &1. &&. &G. &. &H. &. &!. &$. Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
1#
&. G'. G1. G&. GG. G. GH. G. G!. G$. G. '. 1. &. G. .
PaksaK awikain at alawikain awain I. Itapat ang anay E sa anay A upang maibigay ang kahulugan ng mga sawikain. %AA . anay $. anay 0I" TITI0 !. A . E H. ng tamang sagot H'. 1. Pinagtampuan ng kaputian a. %atanda na H1. &. "agsusunog ng kilay b. %asama H&. G. akad-pagong ;. %aitim HG. . 0apalagayang-loob d. Pipi H. H. %ababaw ang luha e. "ag-aaral HH. . Amoy-lupa . %abagal sa paglakad H. !. 0inain ng apoy g. "asunog H!. $. %ukhang Eiyernes anto h. werte H$. . %agbatak ng buto i. %alungkot H. 1'. umuha man ang bata Z. %ag-asawa '. 11. umagay sa tahimik k. %agsikap 1. 1&. ulog ng langit l. umuha man nang labis &. G. 1G.amoy-kandila . m. kaibigan H. 1. Falang dila n. Iyakin . 1H. %aitim ang budhi o. %atanda na !. $. awain II. Isulat sa patlang ang %AA0I" titik ng kahulugan ng mga salawikain.. .
a. iisa ang dangal ng tao b. iba"ibang pagtingin sa kapwa '.nakagawian ng tao 34. d. maging dahan"dahan sa pag"aasawa e. sobrang pagkilala sa sarili 37. ). patutunguhan ng isang kilos g. uri ng pagkatao h. pagpapaikli ng mahabang paliwanag 35. i. pag"iwas sa gulo 6. pagsisikap k. pag"unawa sa kapwa l. pakikipagkapwa 3#. m. pagsisikap n. pagkakaroon ng sariling paninindigan o. pag"iimpok p. huwag papatay !. !H. !. !!. Rhea M. Lucena,
XXXXXXXXXX1. Ang pag-aasawaSy di kaning isusubo na iluluwa kapag napaso. XXXXXXXXXX&. %agbiro ka sa lasing, huwag lang sa bagong gising. XXXXXXXXXXG. Ang gawaing namihasnan ay mahirap makalimutan. Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
1$
!$. XXXXXXXXXX. Putik din lamang at putik, tapatin na at nang malapit. !. XXXXXXXXXXH. %abuti at masamang ginto, sa urian natatanto. $'. XXXXXXXXXX. Iba ang tinitingnan sa tinititigan. $1. XXXXXXXXXX!. Ang nagwiwika ng tapos, karaniwaSy kinakapos. $&. XXXXXXXXXX$. Ang namamali ay aralan, huwag pag-uusapan. $G. XXXXXXXXXX. Pagkahaba-haba man ng prusisyon, sa simbahan din ang tuloy. $. XXXXXXXXXX1'. %ahirap man o mayaman, pantay-pantay sa libingan. $H. XXXXXXXXXX11. 0ung makipagkaibigan, huwag salapi ang tinitingnan. $. XXXXXXXXXX1&. %alapit man at di-lakarin, kailanmaSy hindi mararating. $!. XXXXXXXXXX1G. Ang maniwala sa sabi-sabi, walang bait sa sarili. $$. XXXXXXXXXX1. 0apag may isinuksok, may madurukot. $. '. 1. awain III. Eumuo ng medley ng mga awiting Pinoy na nagpapakita ng sawikain at matayutay na pagpapahayag. &. Awitin ito at kunin ang Lideo, ilagay ito sa BJ at ito ang isa sa mga pra;ti;um ninyo sa %idterms. G. "arito ang paghahati ng mga pangkatK . H. PA" . !. IJM# 0AT $. . %agkasama ang Pangkat 1 ] H''. JenLer at Nlanda & H'1. H'&. %agkasama ang Pangkat G ] H'G. "emesis ] Irene H'. H'H. %agkasama ang Pangkat H] H'. AlLin ] %i;hael +in;ent H'!. H'$. %agkasama ang Pangkat ! ] H'. *anine ] $ H1'. H11. %agkasama ang Pangkat ] H1&. Janilo ] 1' H1G. H1. "arito naman ang #NE#IB sa pagbibigay ng puntosK H1H. H1. "IA H1!. 0augnayan sa Paksa, %ensahe ng mga napiling awitin, H1$. A%A" H' H1. PA H&'. Paghahanda, 0agamitan, 0asuotan, Paggamit ng H&1. AAAJ Instrument &H H&&. O#II H&G. %alikhain/%asining, kakaiba H&. "AIJAJ 1H H&H. POPN H&. Paramihan ng I0M sa klase H&!. A#IJAJ 1' H&$. H&. 0AENNA" TOTA HG'. 1' Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
1%
HG1.
!32. ng aa* ng pag+i+igay pun(os ay sa gos(o $, 2014. -a+ilang na sa aa* na i(o ang pagpasa sa mga s na )inapapaloo+an ng 5i'eo ng +a*a( pang)a(. !33. !34. !3!. !3". !3#. !3$. !3%. !40. !41. !42. !43. !44. !4!. !4". !4#. &4. *A#B7B7O # "AKAB7+7A AT "ABISA# *A#7#7SA* H. PA"N"NAP- binubuo ng isang salita o lipon ng mga salitang nagpapahayag ng buong diwa at kakintalan sa isipan ng mambabasa sa pamamagitan ng mga sumusunod na katangianR HH'. 1. Kaisahan @ may kaisahan ang pangungusap kung ang b awat bahagi ay tumutulong sa pagbuo ng isang pangunahing diwa. 0ung ang dalawang kaisipan ang magkaugnay, kailangang pag-ugnayin nang nararapat na pangatnig upang maipakita ang tiyak nilang kaugnayan. &. Kakipilan @ may kakipilan ang pangungusap kung ang bawat bahagi ay nagbibigay-linaw sa kanilang pagkakaugnay. Npang maging malinaw ang iyong pahayag, dapat na wasto ang pagsasama-sama ng mga diwang magkakaugnay tungkol sa isang tao o bagay. G. Pagbibigay!iin @ maaaring ulitin ang salita, bigyan ng kahulugan o gawing masidhi ang damdamin. HH1. al. Ang demokrasya ay pamahalaan ng mga tao, sa tao at para sa tao. HH&. Ang pag-ibig niya sa iyo ay tunay, wagas at magpakailanman. . Paral"lismo ng Pang#ng#sap . -apat ihayag sa iisang kaanyuan ng salita ang mga sangkap na
magkatulad ang tungkulin. >. Ka#gnayan sa T#ngk#lin ng Pan#ring na Pang#ri$ -$ng pang"uri ay dapat sumunod sa pangngalang tinuturingan. %. Ka#gnayan sa Pan#ring na Pangabay$ -$ng pang"abay ay dapat magbigay"turing sa panaguri at hindi sa paksang pangngalan ng pangungusap !. Paggamit ng mga piling salita sa malinaw at maikling pangungusap !. &. A# "ABISA# *A#7#7SA* HHH. ^"agiging malinaw ang pahayag kapag gumagamit ng mga angkop na salita sa isipang ipinahahayag. HH. Pangungusap-sambitla na nagtataglay ng isang diwa o kaisipan. HH!. NriK anap -binubuo ng simuno at panaguri HH$. Ji-anap -may simuno lamang o panaguri lamang ang bumubuo. HH. 30. #AA* A *A#7#7SA* H1. ^PATN#O-pangungusap na ginagamit upang maghayag ng katotohanan o isipan. (Eantastuldok .) Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
20
H&. hal. @ilipino ang ating pambansang wika. HG. H. ^PANTO- pangungusap na ginagamit sa pakikiusap o pag-uutos. (Eantas-tuldok .) HH. hal. Pakiayos ang upuan. H. H!. ^PAJA%JA%-naghahayag ng masidhing damdamin. (Eantas- tandang padamdam _) H$. hal. $ng ganda ng bagong pelikula ni Dohn
Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
21
'$. AngkopK Ang pagkakaisa ang susi sa ating pag-unlad. '. 1'. G. Tiyakin na timbang ang ideya ng mga salitang ginamit. 11. Ji-angkopK "agsitangis ang mga eskwater na nawalan ng bahay at nagbalot ng kanilang abubot. 1&. AngkopK "agsitangis ang mga eskwater na nawalan ng bahay at nagsipagbalot ng kanilang abubot. 1G. "agsitangis\maramihan nagbalot\isahan 1. 1H. . Tiyaking nagkakaisa ang aspekto ng mga pandiwang ginamit. 1. Ji-angkopK "agsialis na ang mga tao sa plasa at nagsisiuwi na sa mga bahay nila. 1!. AngkopK "agsialis na ang mga tao sa plasa at nagsiuwi na sa mga bahay nila. 1$. nagsialis\naganap nagsisiuwi\nagaganap 1. &'. H. Iwasan ang labis na panghihiram ng salitang Ingles. &1. Ji-angkopK "a-arrest na rin ang murderer ni opeQ. &&. AngkopK "ahuli na rin ang pumatay kay opeQ. &G. Ji-angkopK Ang s;hool ba ninyo ay near sa marketW &. AngkopK %alapit ba sa palengke ang paaralan ninyoW &H. &. &!. &$. &. 3!0. 3!1. A# *A#TATA+ATA G&. Ang komposisyon ay binubuo ng maraming talata. Ang talata ay lipon ng mga pangungusap na magkakaugnay at nagpapahayag ng kaisipan. %asasabing ang komposisyon ay may kaisahan kung ang mga talata ay may kaisipang magkakaugnay-ugnay. GG. G. Ang Talata @ lipon ng mga pangungusap na paunlad na bumubuo ng isang kaisipan GH. -binubuo ng isang pangungusap o lipon ng mga pangungusap na naglalahad ng isang bahagi ng isang buong pagkukuro, palagay o paksang-diwa.
G. 3!-. Bahagi ng Talata 1. Panimulang Pangungusap &. itnang Pangungusap G. Pangwakas na Panguungusap G$. 3!9. 7ri ng Talata 1. Panimulang Talata &. Talatang anap G. Talata ng Paglilipat-diwa . Talatang Pabuod o Pangwakas '. 3&1. An'o ng Talata 1. Talatang "agsasalaysay &. Talatang "aglalarawan Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
22
G. Talatang "aglalahad . Talatang "angangatwiran 3&. 3&!. "ga Katangian ng "abuting Talata . -%ay isang paksang-diwa H. -%ay buong diwa . -%ay kaisahan !. -%aayos $. -%ay tamang pang-ugnay sa paglilipat-diwa ng susunod na talata . -Fasto ang kayarian H'. H1. *aksang *angungusa% -nagsasaad ng buod ng nilalaman ng talata H&. -Ang anyo ay maaaring patanong o paturol HG. -%aaaring nagbubuod o naglalahad ng diwa ng talata H. 3. 5astong *aglili%at/,iwa H. -%ay angkop na salita o pariralang ginagamit sa bawat isipang ililipat ^isipang idaragdag \ at, saka, pati, gayundin %>3. H$. ^isipang sumasalungat \ngunit, subalit, datapwaJt, bagaman, sa kabilang dako %>2. ^isipang naghahambing \katulad ng, kawangis ng, animoJy, anakiJy ^isipang nagbubuod \ sa katagang sabi, sa madaling sabi, kaya nga %%4. ^pagsasabi ng bunga o kinalabasan\ sa wakas, sa dakong huli, kung gayon, sa ganoon %%7. &. ^paglipas ng panahon \noon, habang, di"naglaon, samantala, hanggang, di"naglaon G. . 665.
666.
Pagtutulad, Pagwawangis, Pagpapalit-tawag, Pagpapalit-saklaw, Pagmamalabis, Pagsasatao, Paglilipat-wika, Pagtawag, Pag-uyam, Retorikal na Tanong o Pagtatanong, Pagtanggi, Aliterasyon, Asonans, Konsonans, Onomatopiya, Anapora, Epipora, Anadiplosis, Paglumanay, Pagsusukdol, Antiklaymaks, Pagtatambis, Paralelismo, PabalighoParado!
!.
IEIA[ A" N#I " %A . "A TA[NTA[.
1. Ang aligang Eatas ay para sa mamamayan, gawa ng mamamayan at mula sa mamamayan. XXXXXXXXXXXXXXXXX &. alamang nakukuha sa dilig ang pag-ibig. XXXXXXXXXXXXXXXXX G. Ang edukasyon ay isang kayamanang hindi kailanman mananakaw kaninuman. XXXXXXXXXXXXXXXXX . Nugud-ugod na ang bahay-kubo ng matanda. XXXXXXXXXXXXXXXXX H. Isang dram ng luha ang katumbas ng paghihiwalay ng mag-asawa. XXXXXXXXXXXXXXXXX . Ang buong bansa ay nagdiwang sa tagumpay ni Pa;Vuiao. XXXXXXXXXXXXXXXXX !. Ako pa rin ang makapangyarihan sa ilalim ng bubong na ito. XXXXXXXXXXXXXXXXX $. Isa siyang alagad ni eLi Belerio. XXXXXXXXXXXXXXXXX
Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
23
. 0aybuti mong kaibigan, pagkatapos kitang tulungan, ako pa ngayon ang masama. XXXXXXXXXXXXXXXXX 1'. Euwan`buwan hulugan mo ako ng sundang. XXXXXXXXXXXXXXXXX 11. ulubog-lilitaw, ang buwan at araw. XXXXXXXXXXXXXXXXX 1&. 0ay tagal mo nang nawala, babalik ka rin. XXXXXXXXXXXXXXXXX 1G. Ang iyong umaga ay aking gabi, ang iyong umagahan ay aking hapunan. XXXXXXXXXXXXXXXXX 1. iliw huwag mo sanang isipin, ikaw ay aking lilisanin` XXXXXXXXXXXXXXXXX 1H. "akita mo na ba ang mga bagay "a dapat mong makita "agawa mo na ba ang mga bagay "a dapat mong ginawa XXXXXXXXXXXXXXXXX 1. Panapanahon ang pagkakataon, maibabalik ba ang kahaponW XXXXXXXXXXXXXXXXX 1!. Ji ka ba napapagod o di kayaSy nagsasawa sa ating mga tampuhang walang hanggaSt katapusanW XXXXXXXXXXXXX 1$. a isang sulyap mo nabighani ako. XXXXXXXXXXXXXXXXX 1. a lahat ng nagawa ikaw lang ang tama, bigla akong nawala. XXXXXXXXXXXXXXXXX &'. Paano bang limutin ka kung pusoSy hinahanap kaW XXXXXXXXXXXXXXXXX $. 0ilalanin ang katangian ng mga sumusunod na tayutay. 1. Pagtatanong XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX &. Pagtanggi XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX G. Pagmamalabis XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX . Paglilipat-wika XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX H. Personipikasyon XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX . Pagwawangis XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX 339. #awain I. A'usin ang %angungusa% a'on sa wastong %agkakaugna'/ugna'. 1. Ang ibong kanaryoSy mahirap hulihin, dilaw at maliit, kaya mahal at magandang umawit. &. Ang trak ay nabangga sa isang poste. ItoSy tumatakbo nang napakatulin. Ang tsuper at lahat ng sakay ay nasawi. G. AkoSy may labinlimang taong gulang. AkoSy malakas at malusog. "ais kong pumasok sa inyong tanggapan. Tapos ang ikatlong baiting ng haiskul. !'. 3-1. #awain II. Iwasto ang bawat %angungusa% sa %a$a$agitan ng %agga$it ng wastong salita. 1. Ang bango ng sampagita ay umaalingasaw. &. %aliksi ang trak kaysa sa tren. G. "apakabangis ng kuya niya. . %aralita ang buhay ngayon. H. uma na ang mabait niyang lolo. . %ariwasa ang talasalitaan. !. %alakas ang kanyang talasalitaan. Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
24
$. uwag mong itapon ang panahon. Ang oras ay ginto. . Fasak ang suot niyang damit. 1'. Eago ang kanyang napangasawa, labimpitong taong gulang. !&. !G. 3-&. 3-. 3-3. 3--. 3-4. 3-9. 340. 341. 34. 34!. 34&. 34. 343. 34-. 344. 349. 390. 391. 39. 39!. Ang "abisang Ko$%osis'on 39&. H. Ang pagsulat ng komposisyon ay isang intelihenteng diskusyon ng mga ideya at impormasyon na kinasasangkutan ng isang aktibong manunulat. Ito ang paraan ng pagpapahayag ng pagiisip at saloobin sa pamamagitan ng magkakaugnay na pangungusap at magkakaugnay na talata. . !. Ang kagandahan ng komposisyon ay batay sa linis, ayos at kaalaman ng pagkakasulat nito. Npang makasulat nang mabisa at makulay na komposisyon, mahalagang alamin ang mga sumusunodK 1. ayunin- Eakit ako susulatW &. Pinaglalaanan- inu-sino ang target kong mambabasaW G. "ilalaman- %ahalaga ba ang aking ilalahadW %alinaw, orihinal at makatwiran baW . Proseso- aan kaya ako kukuha ng mga ideyaW H. Ealarila- 0ailangan bang wasto ang pagkakabuo ng mga salitang aking gagamitinW . intaks- %alinaw at makabuluhan ba ang aking mga pangungusapW !. Pagpili ng salita- Fasto ba ang gamit ng mga salitaW $. Organisasyon- %agkakaugnay ba ang mga pangungusap sa talataW . %ekaniks- %agagamit mo kaya nang wasto ang mga tuntunin sa ortograpiya, kapitalisasyon at bantasW $. 399. "ga 7ri ng Ko$%osis'on 1. Pormal na 0omposisyon !''. Ang pormal na komposisyon ay gumagamit ng mga piling salita, nangangailangan ng sapat na panahon sa paghahanda, sumusunod sa pamantayan ng maayos na pagsulat at ang layunin nitong makapaglahad ng mahahalagang kaisipan. Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
2!
!'1. Tinatawag din itong takdang komposisyon sapagkat ang manunulat ay nabibigyan ng mahabang oras upang makasulat at makapagsuri. !'&. &. Ji Pormal na 0omposisyon !'G. Ang layunin ng komposisyong ito ay makapaglahad ng mahahalagang kaisipan subalit hindi kailangang sumunod sa isang maayos na pamamaraan sapagkat ito ay ura-uradang pagsulat na hinihingi ng isang biglaang pagkakatao o pangangailangan. !'. Ito rin ay tinatawag na dagliang komposisyon sapagkat ang manunulat ay mabibigyan ng kaunting oras sa pagsulat at ito ay may hangganan. !'H. -03. *roseso sa *agbuo ng Ko$%osis'on 1. Pamimili ng Paksa !'!. Piliin ang paksang napapanahon, makabuluhan at makatwiran. %adali ring mabuo ang komposisyon kung ikaw ay may sapat na kaalaman sa paksa. &. Paglilimita sa Paksa. Tiyakin ang tema ng susulatin upang hindi masaklaw o makitid ang iyong isusulat. G. Paglalagay ng Pamagat- Iangkop ang pamagat sa anyo ng tema. !'$. !'. Anyo ng 0omposisyon 1. agsasala'sa' - nag-uulat ng magkakaugnay na pangyayari &. aglalarawan/ ipinamamalas ang isang larawan sa kabuuan nito sa pamamagitan ng isang malinaw na larawan sa guniguni ng mambabasa G. aglalaha, - nagpapaliwanag ng pamamaraan o proseso ng paggawa ng isang bagay at ng pagsasakatuparan ng isang mithiin o simulain . angangatwiran - nanghihikayat upang mapaniwala at mapakilos ang mambabasa ayon sa ninanais ng manunulat. umagamit ito ng makatwirang pananalita at mga patunay upang makuha ang panig ng mambabasa na sumang-ayon sa kanyang paninindigan. -10. A*AT A 7RI # *A#*A*AAA# -11. -1.
Eti$olohi'a ng *ag%a%aha'ag:
%ula sa salitang Ingles na
9dis'ourse: at atin na dis'ursus na nangangahulugang 9running to and
)rom: Tumutukoy sa pasalita at pasulat na komunikasyon
-1!.
A# *A#+A+ARA5A (6ES;RI*TIO) Ito ay pagpapahayag ng impresyon o kakintalang likha ng mga pandama. a pamamagitan ng pang-amoy, panlasa, pandinig at pansalat, itinatala ng sumusulat ng
paglalarawan ang mga detalye na kanyang namasid o kayaSy nakatawag n g kanyang pansin. Einibigyang-buhay nito ang mga kaisipan buhat sa inilarawan. "apakikislot ang ating mga guni-guni at imahinasyon. -1&. Katangian ng *aglalarawan Pagpili ng Paksa Tao ang nakararaming paksa ng paglalarawan. Ang tao ay lagi nang naaakit at nagkakaroon ng kawilihan sa ibang tao. Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
2"
Eanggitin ang kanyang anyong panlabas at mga katangiang panloob. 0atulad ito ng paglalarawan ng katauhan o karakterisasyon. Eigyang patunay ang mga babanggiting katangian. %aaari ring paksain sa paglalarawan ang pook o tanawin, ang mga katangi-tanging bagay at ang damdaming naghahari at nag-uumapaw sa dibdib ng isang tao. Pagpili ng Pananaw Pagtingin o pagsasaalang-alang ng sumusulat sa tao o bagay na inilarawan. %aaaring ayon sa agwat o layo ng bagay o tao na inilalarawan o ayon sa pagtingin sa paksa ayon sa sariling palagay at damdamin ng sumusulat. alimbawa, iba ang pananaw ng do;tor sa buhay ng tao, tinitingnan ang pisikal na kalagayan nito. Ang pari naman ay nakapokus sa ispiritwal na kalagayan. Pagbuo ng Pangunahing arawan %agagawa ito sa pamamagitan ng matamang pagmamasid. Ang pangunahin o batayang larawan muna ang mabubuo ayon sa kaanyuan, kalinisan, kaayusan o kabuuan ng bagay na inilalarawan. Pagpili sa mga angkap Pagkatapos na makita ang pangunahing larawang namasid, pipiliin naman ang mga bahaging bumubuo sa pangunahing larawan. Jito na mapipili ang mga bahaging ikinaiiba ng tao o bagay sa mga kauri nito. Eanggitin ng ayunin ng Paglalarawan "aglalarawan k aba para magpakita ng bagay o taoW O naglalarawan ka para makapagbigay ng impormasyon o kaalamanW
-1.
1. &. G. .
"ga Salik sa "abisang *aglalarawan
Ang Paggamit ng Pandama Paggamit ng Paghahambing Paggamit ng mga Tayutay Paggamit ng Angkop na alita
!1. !1!. -14.
7ri ng *aglalarawan
1) 0araniwang Paglalarawan ayunin ng paglalarawang karaniwan ang magbigay-kaalaman tungkol sa isang bagay ayon sa ayos at anyo ng bagay na inilalarawan at ayon na rin sa pangkalahatang pangmalas ng naglalarawan. indi dapat haluan ng opinion o damdamin ang uring ito. &) %asining na Paglalarawan Eukod sa nagtataglay ng katangian ng karaniwang paglalarawan ng nagpapabatid, dapat ding pumukaw ito ng guniguni. "akatutulong ang paggamit ng mga salitang nagbibigay-kulay, tunog, galaw at matinding damdamin sa pagbuo ng masining na paglalarawan. "akatutulong din ang paggamit ng mga tayutay at salitang patalinhaga. %aaaring magtaglay ng pagmamalabis "aghahatid ng buhay na buhay na paglalarawan buhat sa pagmamasid, guniguni at damdamin ng naglalarawan. Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
2#
-19.
"ga ali$bawa ng *aglalarawan
-0. TAO !&1. i Asyas. Oo si Asyas. arawan niya noon si Asyas. %atitipunong bisig na may naglilihalihang laman kapag nagbabaon at humahatak sa ugit ng araro. %alalapad na balikat. Jibdib na balisiksikan. At mga pang tila mulawing matatag na nakatimo sa mapula-pulang putik ng mga pinitak kung kanyang itayo. !&&. !&G. Parang kalabaw ang lokong iyon, nagmamalaki ang tinig ng Tatang niya noon. Nna pang lumalawit ang dila ng kalabaw kapag gumagawa sila ni imon ko. !&. !&H. %ana sa iyo, sagot ng pinagbibidahan. %ay panunudyo. "gunit naroon ang paniniwala. !&. 353. Talaga naman, a` "aroon pa rin ang pagmamalaki sa tinig ng kanyang Tatang. %ay kislap din ng pagyayabang sa mga mata nito. Palalakihin pa nito ang dibdib. ale, me uubra bas a akin sa buno at buhatan ng saku-sakong palayW "mula sa 9$ng (atotohanan ng *uhay: ni $. ?umangan !&$. !&. -!0. 6A"6A"I !G1. "apaiyak na si #owena. igit sa kamatayan ng kapatid ang kanyang iniluluha. i "estor man. A"g kanilang pag-ibig. !G&. ulan sila ng Zeep na dala ng kapatid na sumundo sa kanya, nanatili pa ring walang imik si #owena. Punong-puno ng mga nakatatakot na larawan ang kanyang ulo. "agsasalimbayan na walng kawawaan ang mga iyon sa kanyang utak at siya ay kinikilabutan sa takot. "akikita niya ang maputlang mukha ng kanyang 0uya ando. "aghihingalo sa tama ng isang baril. asalit naman ang hintakot ng mukha ni "estor sa likod ng mga rehas na bakal ng piitan. "agsusumamo at napahahabag sa kanya. At sa huliSy ang nagagalit niyang ama. "anunungaw_ umusumpa_ intakot na idinukmo ni #owena ang mukha sa dalawang kamay. At niyugyog ng pag3##. "9=, Pagsintang
?umangan 3#. !GH. !G. !G!. !G$. !G. -&0.
BA#A
!1. !&. "gayong binate na akoSt nag-aaral sa %aynila at pauwi-uwi na lamang sa an Isidro, saka ko napansin ang bandilang iyon. 0upas na ang kulay nitong pula at may mga kagat na daga ang paligid. ayunman, nananakot pa rin ang pinagkurus na buto at ang bungo ng tao na tanging mga anyong nakalarawan doon. a parade ay laging nangunguna ang bandilang iyon na dala ng isang beterano. Pagkatapos ng parade, makikita na iyong nakaladlad sa durungawan ng matandang bahay0astila sa panulukan ng %.. del Pilar at #iQal treet. Euhat sa kinalalagyang durungawan, higanteng tanaw iyon ng lahat ng taga-an Isidro. !G. -&&. TAA5I !H. Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
2$
!. Pagkaraan ng sampung taon ay malaki na ang iniunlad ng Ealite. Ang Ealite ay isa sa mga nayon ng Babanatuan. Inihayag ng sensus na kinalap ng Tanggapan ng 0alusugan ng Babanatuan na naglimang ibayo ang dating limang daang tao sa Ealite. Pangkaraniwan ang laki ng bisitang naipatayo ng mga taga-Ealite. At nang nakaraang taon ay isang poso artesyano ang ipinatayo roon ng pamahalaang-bayan. Isang mababang paaralan ang kailangan na lamang sa Ealite. !!. umugit-kumulang sa walong kilometro ang layo ng Ealite sa kabayanan ng Babanatuan. Tatlong nayon ang nakapagitan sa Ealite at sa kabayanan-ang %ayapyap, Eurol at apang "abao. a mababang paaralan pa sa %ayapyap dumarayo ang mga bata sa Ealite upang magaral. Tatlong kilometro naman ang layo ng %ayapyap sa Ealite. !$. -&9. -0. -1. -. -!. -&. -. -3. --. -4. -9. -30. -31. -3. -3!. -3&.
A# *A#SASA+ASA (ARRATIO)
Isang uri ng pagpapahayag na nagkukuwento ng kawil ng mga pangyayaring magkakaugnay. Ito ay maaaring likhang-isip lamang o maaaring tunay na pangyayaring iyong nakita, nabasa,
napakinggan o ang sarili mong karanasan. Ang pagsasalaysay ay hindi nakatatayong mag-isa nang hindi nahahaluan ng paglalahad, paglalarawan at pangangatwiran. 0ailangang maghalo ang mga ito upang maging mabisa ang pagsasalaysay. alig man sa katotohanan o sa imahinasyon, kailangang ilantad ang mga pangyayaring gigising sa pandama ng mga mambabasa. -3. Rhea M. Lucena,
"ahahalagang Salik ng *agsasala'sa' Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
2%
1. E%ektibo at "ahusa' na *agsasala'sa'
a. Maikli, orihinal, kapanapanabik at napapanahong pamagat !.
alimbawaK Eakit hindi ka ;rush ng ;rush moW b. Mahalagang Paksa o iwa. %ay mga gasgas na paksa subalit binigyan ng bagong hugis, istilo sa pagkukwento o twist sa pangyayari kaya nagiging kasiya-siya sa nakikinig at bumabasa.
'. Maayos at i Maligoy ang pagkakasunud"sunod ng pangyayari d. (aakit"akit sa Simula. Japat na magayuma ang nakikinig o mambabasa upang patuloy na pakinggan o basahin ang iyong kwento.
@lashba'k ba o tradisyunalI e. (asiya"siyang ;akas. 0ailangang may maikintal sa isip ng babasa o nakikinig. 3%3.
. Iba *ang Katangian ng *agsasala'sa' a. (aisahan ng tauhan at tagpuan @ kailangang nagkakaisa ang pook, ang katayuan at ayos ng tauhan b. Mahalagang pangyayari @nagbibigay-diin sa mahahalagang pangyayari ;. ?uwirang pag"uusap o dayalogo @ kailangang may pag-uusap sa kwento dahil kung wala nito, walang buhay ang pagsasalaysay d. ?unggalian - %aaaring tao laban sa sarili, tao laban sa kapwa at tao laban sa kalikasan e. (asukdulan @ ito ang pinakarurok o pinakamataas na damdamin o emosyon sa kwento . (akalasan @ ito ang paghulagpos ng damdamin o emosyon matapos maipakita ang kasukdulang pangyayari !$. !. 7ri ng Sala'sa' . ?alambuhay @ kwento ng buhay ng isang tao g. (asaysayan @ historikal na kwento ng isang mahalagang pangyayari h. ?ulang Pasalaysay @ o epiko, tulang nagsasalaysay ng mga pangyayari i. Julang Pandulaan @ nagpapakita ng galaw o kilos ng pangyayari sa tanghalan Z. 0obela @ binubuo ng mga kabanata at hitik na hitik sa mga pangyayari k. $nekdota @ isang masayang pangyayari sa buhay ng isang tao l. $lamat @ kwento sa pinagmulan ng mga bagay-bagay m. Maikling kwento @ isang kathang pampanitikan na may layuning manlibang sa pamamagitan ng isang paglalahad ng maselang pangyayari sa buhay ng pangunahing tauhan sa kwento n. ?ala ng Paglalakbay @ isang kronolohikal na pagsasalaysay ng isang paglalakbay
o. p. K. r.
Parabula *alita ?alaarawan Salaysay ng Pansariling (aranasan
-39. --0.
A# *A"A"AAA# (
0aakit-akit na libangang pang-araw-araw na taglay ang katotohanan ng buhay sa kasalukuyanR
iyong nakalulugod bagaman sa kalaunan ay nakapapagal din sa pakiramdam na siyaSy kasangkot sa mga pangyayari, na ang ibaSy tunay na mahalaga sa ating sarili at sa darating na salinlahi. (uddleston) !!1. aklaw ng Pamamahayag (;ope o *ournalism) Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
30
!!&. Pasulat- pahayagan, pulyeto, magasin, aklat Pasalita- radio, karaniwang pabalita, komentaryo Pampaningin @ telebisyon, pelikula, dokumentaryo, Lideo
!!G.
1.
&.
G.
.
Tungkulin ng *aha'agan %F#n&'ions o( a N")spap"r* %aging mata at tainga ng mambabasa -!n)ormation )un'tion %aging tagapagturo -Bdu'ational @un'tion Pumuna ng balita sa pamamagitan ng mga tudling o pitak -!nterpretation @un'tion Tagapaglahad ng mga kuru-kuro -opinion )un'tion %aging tagapaglibang o taga-aliw -Bntertainment )un'tion umanap bilang tagapag-alaga ng karapatan ng mambabasa -;at'hdog )un'tion Eilang talaan ng mga mahahalagang pangyayaring naganap -o'umentation )un'tion !!. Bahagi at *angkat ng *aha'agang *ang/araw/araw (*arts an, Se=tions o> a 6ail' ews%a%er) Pangmukhang Pahina -@ront Page a. Pangalan ng pahayagan g. arawan (But) ( 0ameplate/logo h. Paliwanag sa larawan (;aption o ;utline) i. Pamagat ng paliwanag sa itaas ng b. Tainga (Mars ;. Nlo ng pinakamahalagang balita -*anner larawan (OLerline) headline Z. 0i;ker o Tagline d. Pinakamahalagang balita -*anner news k. Petsahang balita (Jateline news) l. Pangalawang bahagi ng ulo ng balita e. Pamatnubay -
Rhea M. Lucena,
Guro
Filipino 103: Masining na Pagpapahayag
Unang Sem, PT 2014201!
H. Pahinang Pampanitikan -. $) Pariralang Pang-ukol -Prepositional Phrase &. ) Pariralang Pangngalang Jiwa (Lerundial Phrase &!. &$.
;. 6i Ko$bens'unal o "akabagong *a$atnuba' ( No+"l'y ,"a!* indi ito ginagamit sa tuwirang balita o straight news kundi sa balitang lathalain o news )eatures. &. 1) Panggulat / tartler/ $stonishing
&. &!. *A#S7+AT # BA+ITA . Balita ? ulat na maaaring pasulat o pasalita ng mga bagay na naganap na, nagaganap o magaganap pa. &. "ga Salik na $ahalaga sa Balita (@a=tors essential to news) 1. %ga pangyayari at detalye nito &. 0awilihan G. %ambabasa . &-. Katangian ng Balita 1. #ana% na kawastuhan @ tunay na pangyayari, katumpakan ng pangkalahatang impresyon, kaayusan ng mga detalye, tamang pagbibigay-diin, hindi magulo o masalimuot ang diwa &. Ti$bang @ kaukulang diin sa bawat katotohanan, , kaugnay ng ibang tunay na pangyayari, kawastuhan G. 5alang kinikilingan (obZe;tiLe, unbiased) . Kaiklian H. Kalinawan . Kasariwaan $. &9. "ga 7ri ng Balita .$ A'on sa Saklaw o *inag$ulan %/&&!g$ 'o S&op" or Origin* a. Ealitang okal o "asyonal -
>4. 0$ A'on sa *agkakasunu,/suno, %/&&!g$ 'o Chronology or S"1#"n&"* a. Paunang Ealita -$d&an'e or $nti'ipated b. Ealitang Ji-inaasahan -Spot 0ews N Ealitang isinulat tungkol sa pangyayaring hindi inaasahan '. Ealitang Itinalaga -8o&erage 0ews d. Ealitang Panubaybay ( @ollow"up 0ews e. Ealitang 0inagawian -+outine 0ews
>7. !. A'on sa An'o %/&&!g$ 'o S'r#&'#r"* a. Tuwirang Ealita -Straight 0ews b. Ealitang athalain -0ews @eature '. Ealitang Iisang Paksa o Tala -Single )eature or =ne in'ident Story d. Ealitang %araming itinatampok -Se&eral @eatures or 8omposite Story &. A'on sa *agtalaka' ng *aksa %/&&!g$ 'o Tr"a'm"n' o( 'h" Topi&s* a. Ealitang %ay Pamukaw-damdamin o 0awilihan -Human !nterest Story
b. Ealitang %ay Pagpapakahulugan -!nterpretati&e or !nterpretati&e 0ews ;. Ealitang %ay alim -!n"depth +eport H&. . A'on sa ilala$an %/&&!g$ 'o Con'"n'* a. Ealitang Pang-agham -S'ien'e 0ews b. Ealitang Pangkaunlaran -e&elopment 0ews ;. Ealitang Pampalakasan -Sports 0ews HG. 23$ "ga Tanging 7ri ng Balita %O'h"r Kin!s* 1. Bata' sa $ga Talang akuha -@a't Story &. Bata' sa Kilos -$'tion Story G. 7kol sa Talu$%ati o *ana'a$ -uote, Spee'h or !nter&iew Story . Balitang *angkatnig -Sidebar N maikling balitang isinusulat nang hiwalay ngunit itoSy kaagapay at kaugnay ng isang pangunahing balita. H. Balitang Kini%il -0ews *rie)" %aiikling balita na karaniwang binubuo ng hindi hihigit sa dalawang talata. ews Roun,/u%/ tawag sa pinagsama-samang balitang kinipil . Bulletin @ abol o karagdagan sa kasalukuyang mahalagang balita, inilalagay sa unang pahina, nakakahon at mariin (bold a;e). !. 6agliang Balita (Dlash) @ pinakabuod ng bagong mahalagang balita HH. 3. "ga akbang sa *agsulat ng Balita 1. Isulat ang buod. &. Itala ang mga pangyayari ayon sa pababa o paliit na kahalagahan -de'reasing importan'e. G. anaping ang impormasyong itatampok sa pamatnubay. . Isulat ang balita ayon sa pagkakasunud-sunod ng pangyayari batay sa pababang kahalagahan -in&erted
pyramid. >3. 4. "ga "ungkahing *araan sa *agsulat ng Balita 1. Isulat kaagad ang balita pagkatapos makalap. &. Eigyang diin at palawakin ang nangingibabaw na pangyayari. G. %aging tumpak. . Iwasan ang magbigay ng opinion ("o editorialiQing) H. Eanggitin ang pinagmulan ng balita lalo kung nangingibabaw ang opinion kaysa sa tunay na pangyayari. . Ibigay ang buong pangalan ng tao sa unang pagbanggit. a mga susunod na pagbanggit, gamitin ang /Eb/ng at apelyido. !. Ilahad ang pangyayari nang walang kinikilingan. $. Ipakilala ang pangalang binanggit. . Iwasan ang pagkakaroon ng kulay sa paggamit ng salita o pariralang maaaring makapinsala sa paniwala at asal ng mambabasa o ng ibinabalita. 1'. Iwasan ang pampahaba o pampakapal lamang na pangungusap o talata (aLoid padding). 11. umamit ng mga payak at tiyak na salita. 1&. amitin ang tinig na tukuyan (a;tiLe Loi;e). H. 30. *A#S7+AT # BA+ITA# *A"*A+AKASA %7. Balitang *a$%alakasan @ isang uri ng natatanging balita ukol sa ibaSt ibang uri ng laro na salig sa tuwirang balita subalit karaniwaSy nasusulat sa pamaraang 9a'tion story.:
%5. 3!. Katangian ng Balitang *a$%alakasan 7. umasagot sa H F at sa -$no/;hat, (ailan/;hen, Sino/;ho, Saan/;here, *akit/;hy at Paano/How 5. "agtataglay ng kapana-panabik na pasimula na naglalarawan ng kilos at paglalaban
