101948_GRAMATIKA_1

Gramatika

a k i t a m a r G

Euskara eta LIteratura

Euskara eta Literatura

DBH

DBH

a r u t a r e t i L a t e a r a k s u E

H B D

1

ISBN:978-84-8394-622-0

9

78 84 83

1

Gramatika

94 62 20

B .K .: 1 0 1 9 4 8

1

Gramatika Euskara Euskar a eta Literatura Li teratura DBH DB H

Aurkibidea 1

Komunikazioa .................................................................................. 4. or. Sintaxia: perpaus kontzesiboak ............................................ 5. or. Deklinabidea: zer da?; mugagabea noiz?; NOR, NORK ................................................................................................... 6. or. Aditza: indikatiboa. NOR. Trinkoa ...................................... 8. or. Lexikoa: ahaideak ......................................................................... 11. or.

2

Idazkera eta ahoskera ................................................................ 12. Sintaxia: zehar-galderak ............................................................ 13. Deklinabidea: NORI, NORTZAT, -(r)ik ............................... 14. Aditza: indikatiboa. NOR-NORI ............................................ 16. Lexikoa: sukaldean ....................................................................... 18.

or. or. or. or. or.

IS, AS eta osagaiak ..................................................................... 20. Sintaxia: kausazko perpausak I ............................................ 21. Deklinabidea: NOREN, NONGO .......................................... 22. Aditza: indikatiboa. NOR-NORK .......................................... 24. Lexikoa: animaliak ........................................................................ 26. Autotesta I ........................................................................................ 27.

or. or. or. or. or. or.

Izena eta izenordaina .................................................................. 28. Sintaxia: kausazko perpausak II ........................................... 29. Deklinabidea: NORENTZAT, NOREKIN, ZEREZ, ZERTAZ .............................................................................. 30. Aditza: NOR-NORK. Trinkoa ................................................... 32. Lexikoa: menua prestatzen ...................................................... 34.

or. or.

3

4

5

or. or. or.

Adjektiboa: izenondoa eta izenlaguna ............................. 36. or. Sintaxia: denborazko perpausak .......................................... 37. or. Deklinabidea: NON, NORENGAN ....................................... 38. or. Aditza: indikatiboa. NOR-NORI-NORK ............................. 40. or. Lexikoa: barazkiak ....................................................................... 42. or.

6

Determinatzaileak ......................................................................... 44. or. Sintaxia: konparaziozko perpausak .................................... 45. or. Deklinabidea: NORA, NORENGANA, NORAKO ............................................................................................ 46. or. Aditza: baldintza ........................................................................... 48. or. Lexikoa: frutak, fruituak eta zuhaixkak .......................... 50. or. Autotesta II ....................................................................................... 51. or.

7

Aditza I ................................................................................................ 52. Sintaxia: erlatibozko perpausak ........................................... 53. Deklinabidea: NONDIK, NORENGANDIK, NORENGATIK .................................................................................. 54. Aditza: baldintza. NOR-NORI ................................................ 56. Lexikoa: esnekiak eta zerealak ............................................. 58.

or. or. or. or. or.

8

Aditza II .............................................................................................. 60. or. Sintaxia: moduzko perpausak ............................................... 61. or. Deklinabidea: NORANTZ, NORENGANANTZ ............. 62. or. Aditza: baldintza. NOR-NORK ............................................... 64. or. Lexikoa: IKTak ................................................................................. 66. or.

9

Adberbioa: aditzondoa eta adizlaguna ........................... 68. Sintaxia: emendiozko lokailuak ............................................ 69. Deklinabidea: NORAINO, NORENGANAINO ............... 70. Aditza: baldintza. NOR-NORI-NORK ................................. 72. Lexikoa: musika .............................................................................. 74. Autotesta III ...................................................................................... 75.


ERANSKINAK Autotesten erantzunak .............................................................. 78. Perpausaren osagaiak ................................................................ 80. Deklinabidea .................................................................................... 84. Sintaxia ............................................................................................... 86. Aditza osatzeko taulak .............................................................. 88. Aditzaren taula ............................................................................... 94.


1 KOMUNIKAZIOA [beibi] esango balizute, zer ulertuko zenuke?

Zer da komunikazioa? Komunikazioa igorleak hartzaileari mezu bat bidaltzea da, biek ezaguna duten kode edo bitarteko bat erabiliz.

Nola komunikatzen gara? Komunikatzeko modu asko daude, eta era askotariko kodeak erabiliz komunika gaitezke. Esate baterako, semaforoak hiru kolore erabiliz adierazten dio gizakiari zebra bidea noiz pasatu eta noiz ez; mimika eginez, ideiak adierazten ditugu…, eta hizkuntzaren bidez ere komunikatu egiten gara.

Hizkuntza, komunikazio tresna Hizkuntza da komunikazio sistemarik garatuena, bai ahozkoa eta bai idatzizkoa. Hizkuntza gaitasunak bereizten gaitu animaliengandik. Jaiotzen garen unetik, berezkoa dugu gaitasun hori. Mezua zehaztasun handiz adierazteko aukera ematen du hizkuntzak.

MEZUA

IGORLEA mezua bidaltzen duena

➜

HARTZAILEA

igorleak hartzaileari adierazi nahi diona

mezua jasotzen duena

➜

BIDEA mezua adierazteko behar den oinarri fisikoa: airea, papera

z e k o K o mu n i k a t

kode bera

era bili beh ar

da

Joera nagusia hauxe da: komunikazio idatzia batuan, eta ahozkoa euskalkian.

KODEA1 erabiliko dugun zeinu sistema: hizkuntza, koloreak 1 Guk komunikatzeko erabiltzen dugun kodea

euskara

I g o r l e a i g l k o a r g h l e u a r a n t k t z z a e e i t n l e a a r h d i T E a u e b S r i T t n d z U a i n a l i g i I N l e d G ➜ a u r i k u o U n R e k U z o a i m A g n e u f z n o u a a r m d a i n u z t t o i e e r n a p r a , e . t a t z e n

da.

1 Asmatu komunikazio egoera bat, eta bereizi elementuak. 2 Saiatu irakasleak proposatuko dizkizun mezuak igortzen.

4

a Zein izan da, zure ustez, mimikaz komunikatzeko errazena, eta zein, berriz, zailena? Zergatik?

1 SINTAXIA

NAHIZ ETA zuk hori pentsatu… Hala egiten BAdugu ERE… Ideia ona den ARREN…

Perpaus kontzesiboak Perpaus kontzesiboek oztopoa edo eragozpena adierazten dute, eta era askotara egin daitezke: ARREN, NAHIZ ETA, BA- ...ERE, -AGATIK ERE, -TA ERE... 1 Berridatzi esaldi hauek, esanahi bera gordeta. Adib.: Nekatuta nagoen arren, zurekin joango naiz mendira.

Nahiz eta nekatuta egon, zurekin joango naiz mendira. .....................................................................................................................................................................................................

1 Nahiz eta medikuak esandakoa bete, ez naiz sendatu. ez naiz sendatu Nahiz eta medikua esandakoa bete ............................................................................................... arren, ................................................................................................... 2 Asko jan arren, goseak geratu ginen. Asko jan goseak geratu ginen ............................................................................ bagenuen ere, ..................................................................................................... 3 Berandu iritsi banaiz ere, izan dut lana bukatzeko astia. izan dut lana bukatzeko astia Berandu iritsi .............................................................................. naizen arren, ..................................................................................................... 4 Nahiz eta irratia piztu, lo hartzen dut. ........................................................................ piztuagatik ere, ..................................................................................................... 5 Euri asko egin arren, lurrak lehor daudela diote baserritarrek. ...................................................................................... badu ere, ..................................................................................................... 6 Hotz badago ere, ez duzu berokirik hartu. Nahiz eta ............................................................................................................................................................................................ 7 Dirurik ez geneukan arren, antzokira sartzea lortu genuen. ...................................................................... bageneukan ere, ...................................................................................................... 8 Nahiz eta asko ikasi, ez dut gai hori gainditu. ............................................................................................... arren, ................................................................................................... 9 Film osoa ikusita ere, ez nuen ezer ulertu. Nahiz eta ............................................................................................................................................................................................ 10 Bizikleta garbitzen aritu bazara ere, zikin-zikin dago. ........................................................................ arituagatik ere, ...................................................................................................... 2 Bukatu esaldiak, falta duten zatia osatuta. Falta den atala kontzesiboa denean, zeuk aukeratu nola osatu.

den arren / Nahiz eta berandu izan / Berandu bada ere, etorri egin naiz. Adib.: Berandu .......................................................................................................................................................... 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Gustura nagoen arren, ................................................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... , arkatzik gabe geratu naiz. ............................................................................................................................................................... , oraindik ere gose naiz. Autobusera igo banaiz ere, ....................................................................................................................................................... Nahiz eta irakasleak etxerako lan gutxi agindu, ........................................................................................................... ................................................................................................................................................ , jende asko joaten da bertara. ............................................................................................................................................................. , hortzetako minez nago. Negar eginagatik ere, .................................................................................................................................................................. Lana bukatzen ez baduzu ere, ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................. , Gorbeiara joan ginen.

5

1 DEKLINABIDEA Zer da deklinabidea? Euskaraz: Eskola n nago. Ingelesez: I’m at school. Gaztelaniaz: Estoy en la escuela . Frantsesez: Je suis à l’ecóle. Hizkuntza batzuetan, hitzen arteko loturak postposizioen bidez adierazten dira; euskaraz, adibidez, deklinabide atzizkiak ezartzen dira hitzen amaieran. Beste hizkuntza batzuetan, aldiz, preposizioak erabiltzen dira hitzen aurretik, adibidez, ingelesez, gaztelaniaz eta frantsesez. Euskarazko deklinabideak kasu asko ditu, eta horiek zuzen erabiltzen ikasiko dugu ikasturte honetan. Deklinatuko ditugun hitzen artean, izen bereziak eta arruntak daude, bizidunak eta bizigabeak, bokalez nahiz kontsonantez bukatzen direnak; baita galdetzaileak, erakusleak eta pertsona izenordainak ere.

NOIZ erabili behar da MUGAGABEA? • Izen bereziekin: JosuneK oso ondo jotzen du trikitia. JulenEN lagunak oso jatorrak dira. K O N T U Z : K o n t N OR ur a K- z ai i d ag t ok e z i on e sana hi a no la

- K k e

nt z ea k

ald at zen d u en.

• Izenordain eta erakusleekin: NiK ezin dut horrelako jantzirik erosi. ZuRE aitonaren ondoan ni gaztea naiz. HoriENTZAT dira erosi ditugun komiki guztiak.

• Zer, zein, zenbat galdetzaileekin, horien eratorriekin (edozer, edozein…) eta sintagma berekoak diren hitzekin: Zein herriTARA joango zara? Zenbat lagunI esan diozu hori? Gaur egun edozein gazteK daki Interneten aise ibiltzen.

• Zenbatzaile zehaztugabeekin: (kantitatea adierazten dute, baina zehaztasuna eman gabe) m a k e z M i k e l e n a s k a r a, z e k i e n e u g a l d u a e t a a i t a k z u e n.

Liburu askoRI orriak falta zaizkie. Zenbait herriTAKO kaleak argi gabe daude. Hamaika etxeTAN ikusi dut nik horrelako egoera.

• Zenbait hitzek mugagabea eskatzen dute: ur, esne… (likidoak), su, elur, ezker, eskuin, eguzki, meza, lo…

6

m a k e z M i k e l e n a s k a r a, z e k i e n e u a l d u a e t a a i t a g z u e n.

ElurreTARA joango gara Gabonetako oporretan. UreTARA erori zen labain egin eta gero. EzkerrETARA jo, eta hantxe aurkituko duzu komuna. Herriko zaindariaren egunean mezaTARA joango gara.

© T r ik i t r au k i

1 1 Osatu taula hauek, eranskineko taulen laguntzarekin. NOR

Mugatua Singularra

Plurala

Mugagabea

etxe zuhaitz txori zezen Durango Beasain Garazi Mikel

Galdetzaileak

Erakusleak

Pertsona izenordainak

NORK

Mugatua Singularra

Plurala

Mugagabea


Galdetzaileak

Erakusleak


7

1 2 Osatu hutsuneak, ereduaren arabera.

NORK mugt. sing. lan ordu gutxiago eta soldata Adib.: Langileak ................................................. NOR mugt. sing. nahi ditu. handiagoa ........................................ 1 Gazte............................................ lan gutxiago eta oporraldi luzeagoa..................... ....................... nahi ditu. 2 Ikasle asko............................................ eskolaz kanpoko ekintzaz betea dauka egun............................................ 3 Tren eta autobus zerbitzu............................................ udan neguan baino lan gehiago izaten dute. 4 Barazki............................................ jatea osasunerako ona dela diote mediku guzti....................................................................... 5 Usurbil............................................ baditu sagardotegi batzuk, baina Astigarraga............................................ gehiago. 6 Adineko zenbait pertsona............................................ gazte asko................................. ........... baino kirol gehiago egiten du. 7 Bi azterketa............................................ eta hiru kontrol............................................ ondo gainditu ditut. 8 Zu............................................ erosi duzun liburua nirea baino ederrago............................................ dela esan du Jone............................................ 9 Nafarroa............................................ Bizkaia baino askoz ere handiago............................................ da. 10 Zein herri............................................ da atzo bisitatu genuena? 11 Zuhaitz............................................ udaberrian hostoberritu egiten dira. 12 Eskola kirol............................................ ikasle guzti............................................ ezagutzen dute. 13 Jende............................................ liburu ugari............................................ erosten du, baina irakurri gutxi. 14 Gu ....................................................................... datorren astean egingo dugu irakasle............................................ eskatu digun lan............................................ 15 Alferrikako hamaika lan............................................ egiten dugu egunero!

3 Zuzendu testu honetako NOR eta NORK kasuetan dauden akatsak. Herri bakoitzak bere ohiturak

8

Ghanan, gomendagarria da ezkerreko eskuaz keinurik ez egitea. Tanzanian, gaizki ikusitak dago loreek oparitzea. Kenyan, berriz, eztiak da oparirik onena. Herri islamiar gehienetan, bazkalostean edo afalostean korrok egitea ez dute begi txarrez ikusten. Egipton, bestalde, ez da platerean jarritako janari guztiak jan behar. Afrika da guretzat arraro samarrak diren platerek jateko aukerarik onena: krokodilo edo tximino Afrika Erdiko Errepublikan, zebra edo jirafa Kenyan, ostruka Hegoafrikan... Gaztezulo , 21. zk. (egokitua)

1 ADITZA

Indikatiboa. NOR 1 Bete hutsuneak orainaldian eta lehenaldian, adizki egokiak jarrita. (NOR indikatiboa) gara 1 Menditik uste baino goizago itzuli ............................................ gu. da 2 Hori nire aitaren arreba ............................................ zarete 3 Zuek gozoki dendara etorri ............................................ opilik handiena erostera. da 4 Gozo dendako opilik handiena ............................................ hori! 5 Hi dantzan ongi moldatzen ............................................ 6 Zure aitona-amonak zuen etxean bizi ............................................ 7 Udazkenean zuhaitz asko “biluzik” geratzen ............................................ 8 Neguan elur-jausiak arriskutsuak izan ohi ............................................ mendian. 9 Zuek astean bi arratsaldetan igerilekura joaten ............................................ 10 Ni egunerokoa idazten hasi ............................................ 11 Zuek zer moduz moldatu ............................................ argazki ikastaroan? 12 Eskolatik irtendakoan, gu zure etxera joango ............................................ 13 Hi gogoratzen al ............................................ nire anaiaz? 14 Ni gose ............................................ 15 Gu jolas orduan lasai-lasai eserita egongo ............................................

2 Bete hutsuneak orainaldian eta lehenaldian. (NOR trinkoa) 1 Ni gustura (EGON) ............................................ hemen etzanda. 2 Autobusa bide zaharretik barrena (JOAN) ............................................ 3 Kirolariak pozik (EGON) ............................................ emaitzak ikusita. 4 Zu oso poliki (IBILI) ............................................ istripua izan ondoren. 5 Zuen gurasoekin Aizkorrira (JOAN) ............................................ zuek. 6 Zuek eskolatik etxera oinez (ETORRI) ............................................ 7 Haiek medikuarenera (ETORRI) ............................................ 8 Zu eta Jon bizikletan (IBILI) ............................................ 9 Pello eta Ane herriz herri motorrean (IBILI) ............................................ 10 Zuek lasai (EGON) ............................................ gurasoen etxean. 11 Ohean (EGON) ............................................ ni, gaixo (EGON) ............................................ -elako. 12 Landare horiek gaitzak jota (EGON) ............................................ 13 Gure laguna futbol partidatik aspertuta (ETORRI) ............................................ 14 Asteburuan hi ba al (JOAN) ............................................ kontzertura? 15 Hankan min hartu dudanez, makuluekin (IBILI) ............................................ (ni). 16 Ni buruko minez (ETORRI) ............................................ 17 Gu bide zaharretik (JOAN) ............................................ pilotalekura. 18 Aspaldi ikusi gabe, hi! Zer moduz (IBILI) ............................................ 19 Zuek nora (JOAN) ............................................ hortik? 20 Aizu, (ETORRI) ............................................ hona, eta ez niri ezetzik esan!

Badatoz herriko “modernoenak”. Badatozte herriko “modernoenak”.

9

1 3 Zuzendu okerrak. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Herenegun Xabier motorrez zentozen. Haiek ederki dabiltzate parkean. Atzo nire ahizpa kalean barrena zijoan, eta erori egin zen. Euria hasi zuenean aterkirik gabe gebiltzan, eta blai egin ginen. Atzo gauean etxera dei egin nizunean, non zebiltzan? Zure gurasoak presaka datozte, berandu da eta. Atzo zuregana netorren, eta kalean Begoñarekin topo egin nuen. Haiek eskolara autobusez zindoazen. Zu dendara erosketak egitera zijoazen amonarekin. Zuek atzo irakaslearekin zetozen liburutegitik.

4 Osatu hutsuneak, adizki egokia erabilita. Neska gaztea ........................................... ni. Hamabi urtekoa. Urtero joaten ........................................... gurasoek Urbasan duten txabolara. Aurten, hiru lagun eta ni joan ..........................................., eta ederki ibili ........................................... Izan al .......................................... zuek inoiz mendian erdi galduta ..........................................-en txabola batean? Gauez, era askotako soinuak entzuten ..........................................., eta zu beldurtia ba-..........................................., une txarra izango ..........................................., baina, bestela, polita ........................................... izarrak ikusiz eta zarata tartean lo egitea. Ni irrikan .......................................... berriz ere lagunekin Urbasara joateko, eta haiek ere halaxe .......................................... Gu mendian ibiltzen ........................................., aire garbia arnastu, eta erabat lasaituta itzultzen ........................................ ni etxera. ........................................... zu ere nirekin hurrengoan, ederki ibiliko ........................................... zu.

5 Osatu hutsuneak, adizki egokia erabilita. Kaixo, denoi: Miren ........................................... Txinan ........................................... Bizikletaz ........................................... hara eta hona. Gurea ez bezalako kultura eta bizimodua ........................................... hau. Hemengo mutil gazte bat dut gidari, eta biak ........................................... ikusmiran. Goiz jaikitzen ........................................... (gu), eguzkia irten bezain laster. Lehenik, gosaldu egiten dugu, eta, gero, bizikletak hartu, eta bertako leku berezienetan barrena ibiltzen ........................................... (gu). Orain azokara ........................................... Gero, bazkaltzeko zerbait erosteko asmoz ........................................... Bero egiten du. Ni galtza motzetan ..............................................; nire gidaria, berriz, Txinako jantzi berezi bat jantzita ........................................... Paisaia berezia ...........................................; eguraldia beroa; giroa ere bero ........................................... Jendea erruz ........................................... kalean; batzuk lanera ..........................................., besteak ez dakit nora. Gu ondo .....................................; badakizue, oporretan erraza ........................................... ondo ibiltzea. Beno, besterik ez. Hurrengoan nondik idatziko dizuedan? Ez dakit, ba! Ongi izan.

10

Miren

1 LEXIKOA Ahaideak 1 Aztertu zuhaitz genealogikoa, eta erantzun galderei.

Joxe (92 urte)

Marta (92 urte)

Mikel (91 urte)

Sebastian (70 urte)

Lander (53 urte)

Julen (29 urte)

Jon (3 urte)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

Pantxike (90 urte)

Miren (68 urte)

Bakarne (50 urte)

Olaia (28 urte)

Janire (1 urte)

Endika (48 urte)

Ikerne (49 urte)

Mertxe (26 urte)

Lorea (4 urte)

Zer da Janirerentzat Jon? ........................................... Zer da Jonentzat Janire? ........................................... Zer dira Lorea eta Laura? ........................................... Janire, Jon, Lorea eta Laurarentzat zer da Miren? ........................................... Zer dira Mertxe eta Olaia? ........................................... Zer dira Bakarne eta Endika? ........................................... Zer da Joxe Sebastianentzat? ........................................... Zer da Marta Bakarnerentzat? ........................................... Zer da Mikel Mertxerentzat? ........................................... Zer da Ikerne Mertxerentzat? ........................................... Julen eta Olaiarentzat zer da Jon? ........................................... Zer dira Lorea eta Laura Mertxe eta Xabierrentzat? ........................................... Jon eta Janirerentzat zer da Lander? ........................................... Zer da Xabier Mertxerentzat? ........................................... Zer da Bakarne Landerrentzat? ........................................... Zer da Bakarnerentzat Endika? ........................................... Zer dira Lorea eta Laura Endika eta Ikernerentzat? ........................................... Julen eta Olaiarentzat zer da Endika? ........................................... Mertxe eta Xabierrentzat zer da Bakarne? ........................................... Zer dira Jon, Janire, Lorea eta Laura beraien artean? ......................................... Lander eta Bakarnerentzat zer da Mertxe? ........................................... Zer dira Joxe eta Marta Bakarne eta Endikarentzat? .......................................... Zer dira Endika eta Ikerne Julen eta Olaiarentzat? ........................................... Zer dira Mikel eta Pantxike Mirenentzat? ...........................................

Xabier (26 urte)

Laura (1 urte)

11

2 IDAZKERA

ETA AHOSKERA

Gizakiak hizkuntza erabiltzen du komunikatzeko. Hitzen bidez esaldiak osatzen ditugu, esaldiekin elkarrizketak, narrazioak... Baina abiapuntua beti letrak dira, eta, letra horiek konbinatuz sortzen den hizkuntza jarduna amaigabea eta beti desberdina izan daitekeen arren, letra kopurua zehatza da. Euskal alfabetoak 27 letra ditu. Ikus ditzagun taula honetan.

EUSKAL ALFABETOA

A B (C) D E F G

a be ze de e efe ge

H I J K L M N

hatxe i jota ka ele eme ene

Ñ O P (Q) R S T

eñe o pe ku erre ese te

U (V) (W) X (Y) Z

u uve uve bikoitza ixa i grekoa zeta

XAMAR, Orekan , Pamiela

Aurreko taula hobeto ulertzeko, ohar batzuk ematea komeni da. Ariketak 1 C, Q, V, W eta Y letrak kanpotar hitzak idazteko erabiltzen ditugu. Emango al zenituzke letra bakoitzeko bost hitz? 2 DD, LL, TT, TX digramak askotan erabiltzen dira balio txikigarria adierazteko, adib.: labur / llabur, aita/aitta . Eman bakoitzeko adibide bat. 3 Ahoskatu ozen aurreko adibideak, eta saiatu, entzumena erabiliz, letra soilaren (adib.: D) eta digramaren (adib.: DD) arteko aldea bereizten. 4 Irakurri ozen hitz hauek, aurreko azalpenak kontuan hartuz: hasi, hazi, jaitsi, jakin, antzara, txitxarroa, itsasoa, Maddi, Pello, Antton, itzuli, itzali, biologia, josi.

• Parentesi arteko letrak (c –eta ç—, q, v, w eta y) ez dira euskal hitzak idazteko erabiltzen, beste hizkuntza batzuetatik hartutakoak idazteko baizik.

Adibidez: whiski, New York, cricket…

• Letra bikoitzez adierazten diren hotsak baditu euskarak: digramak. Taulan ez dira ageri. Hauek dituzu: TS, TX, TZ, DD, TT, RR, LL. Taulak idazkeraren nahiz ahoskeraren berri ematen digu; letra larriz ageri da nola idazten diren, eta aldamenean, nola ahoskatzen diren. Baina badira, ahoskerari dagokionez, aipamen berezia behar duten letrak.

G: Euskaraz letra beti leun ahoskatu behar da, gaztelaniazko “gallina”-ren antzera. Beste hizkuntzetatik hartutako hitzetan ere (adibidez: pedagogia, filologia, astrologia ), [g] leun ahoskatu behar da batuan, nahiz eta ahozko erabileran [pedagojia] bezalakoak hedatu.

J: Letra hau bi eratara ahoskatzen da euskaraz, gaztelaniazko [j] bezala (adib.: jirafa), eta gaztelaniazko [y] bezala (adib.: yo). Euskalkien arabera, batera edo bestera jotzen da. Euskaltzaindiak, hala ere, [y] soinua hobesten du.

S, Z, X, TS, TZ, TX: 12

Letra horien soinuak ez dira bereizten hainbat euskalkitan, ahozko jardunean. Idatziz bereizi egin behar dira, eta ahoz ere bereiztea komeni dela dio Euskaltzaindiak.

1 2 SINTAXIA

Zehar-galdera Galdera zuzena: Zer ordu da? Zehar-galdera: Zer ordu de n galdetu du. 1 Adierazi zehar-galdera hauen azpian zer galdera dauden, adibideari jarraituta.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Adib.:

Ez dakit hori nor den. ............................................................................................................................................. Nor da hori?

Ez dakigu oporretan zer egingo dugun. ............................................................................................................................. CDak zenbat balio duen galdetu dut. ................................................................................................................................ Ez digute esan lana noizko bukatu behar dugun. ........................................................................................................ Oraindik ez dugu erabaki arratsaldean zer egin. .......................................................................................................... Beldur naiz istripuan ez ote duen min hartu. ................................................................................................................. Zalantza dut denda zabalik aurkituko ote dudan. ....................................................................................................... Telebistan ez dute esan jaialdia emango duten ala ez. .............................................................................................. Zenbatu ea zenbat ikasle zareten gelan. ........................................................................................................................... Ez dakit zer egingo dudan. ...................................................................................................................................................... Ez dugu begiratu loteria egokitu zaigun. ..........................................................................................................................

2 Esaldi hauek zuzenean egiten dute galdera. Bihurtu zehar-galdera. Adib.: Zenbat urte dituzu? Zenbat urte dituzun jakin nahi dut. ............................................................................................... 1 Eguraldi ona al duzue gaur? ............................................................................................................................................................

Z en b a d i t u z t u j d ut . ak i n n u r te ah i

2 Zenbat neba-arreba dituzu? ............................................................................................................................................................

3 Non bizi zara? ............................................................................................................................................................

4 Gustura aritzen al zara saskibaloian? ............................................................................................................................................................

5 Zein duzu janaririk gustukoena? ............................................................................................................................................................

6 Interneten ibiltzeko ohiturarik ba al duzu? ............................................................................................................................................................

7 Oraindik ez al zaizu eztula sendatu?

t e a t u r a h i b n e n Z a k i n u n j u t d i z d u t.

............................................................................................................................................................

8 Noiz irakurtzen duzu gehien? ............................................................................................................................................................

9 Landarerik ba al duzue ikastetxean? ............................................................................................................................................................

10 Kinielarik asmatu al duzu inoiz? ............................................................................................................................................................

13

2 DEKLINABIDEA 1

Osatu taula hauek, eranskineko taulen laguntzarekin. NORI

Mugatua Singularra

Plurala

Mugagabea


Galdetzaileak

Erakusleak


NORTZAT

Mugatua Singularra

Ahatetxoek Iker ama TZAT hartu dute.


Galdetzaileak

Erakusleak

14


Plurala

Mugagabea

2 -(R)IK

Mugatua Singularra

Plurala

Mugagabea


Galdetzaileak

Erakusleak


2 Osatu hutsuneak, eta, gero, adierazi mugagabea, mugatu singularra edo mugatu plurala erabili duzuen.

1 Telebista ikuste............................................ uzteko esaten dit amak. 2 Liburua ordaintzeko diru............................................ ba al duzu? 3 Lagun zahar............................................ ditut eskola garaiko ikaskideak. 4 Zenbait etxe............................................ teilatua konpontzea komeniko litzaieke. 5 Nire arreba liburutegian zaintzaile............................................ hartu dute. 6 Ogi............................................ gabeko eguna luzea izan ohi da. 7 Ama............................................ aterkia oparitu diogu, baina aita ...................... ...................... ez diogu aterki............................................ erosi. 8 Asteburua Nafarroan igaro dugu, baina ez dugu nafar............................. ............... ikusi. 9 Nire osaba Malagan jaioa da, baina euskaldun ............................................ du bere burua. 10 Hitz egitea............................................ utziko al diozu ingurukoak nazkatu aurretik? 11 Partida bukatu arte ez da galdu ............................................ eman behar. 12 Itzal............................................ gabeko zuhaitz............................................ ez dago. 13 Sartu, sartu! Beldur............................................ gabe. 14 Zein ikasle............................................ eman diote saria? 15 Unai............................................ buruz asko daki horko horrek.

Ez ukitu niri!

Ez ukitu ni!

3 Zuzendu esaldi hauetako akatsak. 1 Ez dauzkat neba-arrebak. 2 Zure aitak guri ez digu ezagutzen. 3 Ez dauka lotsik! 4 Tonto bezala hartu gaituzte. 5 Dirua gabe utzi nau Mikelek. 6 Eskolako zuzendaritzat izendatu zuten. 7 Ez ditut filmik ikusi. 8 Jonek Jon senar bezala hartu du. 9 Atzo zuri kalean ikusi nizun. 10 Esaiozu mutil horreri paretik kentzeko.

e t a n, K a su b a t zu

NOR erabili beharrean

N OR I era b ilt zen

dugu.

15

2 ADITZA

ORAINA NOR

Gaxoa jarri ZAIO ama Leireri! NOR

NORI

Na Ha Ga Za Za

TZA TZA ZA TZA TZA TZA ZA

i i i i i i i

zki zki zki zki

NORI

IRAGANA NOR

T (DA) K/N O GU ZU ZUE te* E

Nin Hin Zi Gin Zin Zin Zi

TZA TZA ZA TZA TZA TZA ZA

NORI i i i i i i i

zki zki zki zki

T (DA) K/N (A/NA) O GU ZU ZUE te* E

N N N N N N N

Indikatiboa. NOR-NORI. Oraina eta iragana Adibideak Ni hari pozik joan natzaio . Zuek guri aldendu egin zatzaizkigute . Gu zuei hurbildu egin gintzaizkizuen . Haiek niri kezkatuta etorri zitzaizkidan .

1 Osatu 88. orrialdeko taulak orainaldian eta lehenaldian, paradigmak erabilita. 2 Bete hutsuneak orainaldian eta lehenaldian, adizki egokiak idatzita. (NOR-NORI indikatiboa)

16

1 Lagunak guri ospitalera bisitan etorri ............................................ 2 Guri Jaione diru eske agertu ............................................ 3 Zuek okindegiko jabeari ogi eske joan ............................................ 4 Gu haurrei hurbildu ............................................ 5 Sagar tarta nire gelakideei gustatzen ............................................ 6 Niri taloa txistorrarekin gustatzen ............................................ 7 Amaia! Hiri egun batetik bestera dena ahanzten ............................................ 8 Haiei pilotariak atsegin ............................................ 9 Mireni eltxoak sartu ............................................ ahora. 10 Guri txokolatezko pasteltxoak bukatu egin ............................................ 11 Ni amonari lore sorta bat hartuta joan ............................................ 12 Zu niri asko atsegin ............................................ 13 Zuei ongi iruditzen al ............................................ antzerkira joatea? 14 Galtza beltzak niri txikiegi geratu ............................................ 15 Ehiztariei azkar ezkutatu ............................................ usoak. 16 Zuek niri mantso-mantso hurbildu ............................................ 17 Aita alabari Txanogorritxoren ipuina kontatzen ari ............................................ 18 Pailazoei aurpegiko kolorea kendu ............................................ izerdiarekin. 19 Gaixoari jateko gogoa joan egiten ............................................ 20 Aitor, Ane hiri hizketan ari ............................................!

1 2 3

NOR eran

dagoena NOR-NORI eran jarri.

Adib.: Zure bizikleta berria zikindu da. Zuri bizikleta berria zikindu zaizu. ......................................................................................

1 Antzokiko leihatila itxi da. Guri ................................................................................................................................................. 2 Lantegietako arazoa konpondu da. Langileei ........................................................................................................................................ 3 Iturritik ur zikina etortzen da. Haiei ................................................................................................................................................ 4 Loteria Euskal Herrian egokitu zen iaz. Guri ................................................................................................................................................. 5 Zuen seme txikia sendatu da. Zuei .................................................................................................................................................. 6 Jendearentzat gustuko lana da mendira joatea. Niri ................................................................................................................................................... 7 Non galdu ote dira etxeko giltzak? Hiri ................................................................................................................................................... 8 Haize kolpe batez puskatu da aterkia. Guri ................................................................................................................................................. 9 Osasun etxean argia joan da. Osasun etxekoei ........................................................................................................................ 10 Amaia etxeko lanetan laguntzen ari da. Aitari ...............................................................................................................................................

Aditza zuzen erabiltzen ez badugu, esaldiaren “puzzlea” ezingo dugu ondo osatu.

4 Osatu adizki hauekin esaldi bana. 1 agortu zaizue 2 etorri zatzaizkit 3 gerturatu natzaie 4 ahantzi zaizkik 5 erori zitzaizkien

6 7 8 9 10

zulatu zaizkio agertu gatzaizkie galdu zait gelditzen zitzaizkigun usteldu zaizkizue

1

..................................................................................................................................................................................................................

2

..................................................................................................................................................................................................................

3

..................................................................................................................................................................................................................

4

..................................................................................................................................................................................................................

5

..................................................................................................................................................................................................................

6

..................................................................................................................................................................................................................

7

..................................................................................................................................................................................................................

8

..................................................................................................................................................................................................................

9

..................................................................................................................................................................................................................

10

..................................................................................................................................................................................................................

17

2 LEXIKOA

Sukaldean 1 Lotu irudi bakoitza dagokion hitzarekin. 4

1 2

3

5

8 6

7

9

10

11

12

a erretilua/azpila 13

b burruntzalia c kaikua d pegarra/kankarroa

14

e bitsadera f laratza g beheko sua/su baxua h koilara i arrabola 15

j irabiagailua k inbutua l plater zapala m eltzea n iragazkia ñ plater sakona

18

2 2

Osatu esaldiak, aurreko ariketako hitzak erabilita. 1

Pizzaren orea egiteko, ............................................ erabili behar dugu. 2 Lehen, ............................................, ............................................-tik zintzilik, ............................................ jartzen zen. 3 Ardi esnea biltzeko erabiltzen den zurezko ontzia ............................................ da. 4 Zopa zerbitzatzeko ............................................ erabiltzen dugu, eta, gehienetan, ............................................-ean jaten dugu, ............................................ batez lagunduta. 3

Egin itzazu esaldiak, honako hitz hauek erabilita. 1 zartagina: .....................................................................................................................................

............................................................................................................................................................ 2 birringailua: ................................................................................................................................

............................................................................................................................................................ 3 bitsadera: .....................................................................................................................................

............................................................................................................................................................ 4 iragazkia: .....................................................................................................................................

............................................................................................................................................................ 5 irabiagailua: ................................................................................................................................

............................................................................................................................................................

19

33 IS, AS ETA HORIEN OSAGAIAK

Perpausa esanahi osoa duen unitatea da, eta bi zati ditu: subjektua eta predikatua. Subjektuak adierazten du ekintza NORK egiten duen edo ekintzaren egilea NOR den. Ekintzaren berri, ordea, predikatuak ematen du; subjektuari buruz esaten duguna predikatua da. Adib.: Gure amak bi liburu erosi ditu. subj.

pred.

Jone

mendira joan da.

subj.

pred.

Adibide horietan ikus daitekeenez, subjektuaren ardatza izena da (ama, Jone ). Izenak osatzen duen sintagma edo hitz multzoa Izen Sintagma da. Predikatuan, aldiz, garrantzitsuena edo ardatza aditza da, eta Aditz Sintagma osatzen du. Beraz, perpaus batean, izena eta aditza dira osagairik garrantzitsuenak, baina gehiago ere badaude. Hauek dira: Izen Sintagma

Aditz Sintagma

izena

aditza

izenordaina

adizlaguna

izenondoa

aditzondoa

izenlaguna determinatzaileak l a, k b e z a a t e l k i b i z u s a k, P e r p a

bi gurpilak behar ditu.

Hona, adibide batean, esan berri duguna. Osagai hauek banan-banan aztertuko ditugu ondorengo unitateetan. IS

AS

Gure

amona

zaharr - a

gaur

izlag.

iz.

izond. det.

adond.

etxera adlag.

etorri da. ad.

1 Bereizi esaldi hauetan IS eta AS, eta azpimarratu sintagma horien ardatzak. 1 Gure amonak zortzi seme-alaba izan zituen. 2 Azokan, saltzaileek barazki mota asko saltzen dituzte. 3 Gure gelan, hogeita bost ikasle gara guztira. 4 Nerea izeba-osaben etxera joan da gaur. 5 Elurrak errepideak arriskutsu bihurtzen ditu. 6 Gabonetan, mendian pasatuko ditugu oporrak. 7 Lan handia eginarazten digu gure irakasleak. 8 Nire lehengusu Xabierrek hogeita hamar urte bete ditu.

20

9 Larre behiek belarra jaten dute. 10 Gaixo nago.

3 SINTAXIA Kausazko perpausak I Kausazko esaldiak egiteko –(E)LAKO, -(E)NEZ (GERO), BAIT-, ETA... dira lotura erabilienak, baina gehiago ere badira. Ariketetan ikusiko dituzu.

Gogoan izan

bait + nago

➜ bainago

bait + dago

➜ baitago

bait + gaude

➜ baikaude

bait + zaude

➜ baitzaude

1 Berridatzi esaldi hauek. 1 Gaur goiz oheratuko naiz, nekatuta nagoelako. ............................................................................................................................................................. bait-..........................................

2 Bihar mendira joateko aukera dut, larunbata baita. .............................................................................................................. -nez .......................................................................................... 3 Izeba-osabak ikustera joango naiz, aspaldi ikusi ez ditudalako. ........................................................................................................................................................................................................ eta. 4 Azterketa gainditu nahi genuelako aritu ginen ikasi eta ikasi. .......................................................................... -tzeagatik ................................................................................................................. 5 Zuek eskolako irteera duzuenez gero, gu oporretara joango gara. .................................................................................... -lako, ................................................................................................................. 6 Kontuz itxi leihoa, puskatu egin daiteke eta. ............................................................................................................................................................. bait-.......................................... 7 Atzo ez nintzen eskolara joan, gaixo nengoelako. ............................................................................................................................................................. bait-.......................................... 8 Autobusa galdu dudalako, oinez etorri naiz. .......................................................................................................... -nez

Gerizpetara noa, kiskalita bait nago.

...................................................................................................................

9 Ezin dizut ariketa egiten lagundu, neuk ere ez dut ulertzen eta. .................................................................................................................. , ................................................................................................................ -lako. 10 Abenturazko liburuak gustura irakurtzen ditudalako, oparitu egiten dizkidate. ..................................................................................... -nez ................................................................................................................... 2 Osatu kausazko esaldiak, hiru modutara (loturak zeuk hautatu). 1 Ikasturtea hasi berria da. Oraindik ez gara nekatu.

..................................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................................

Gerizpetara noa, kiskalita bainago.

2 Kirola gustukoa dut. Kirol asko egiten dut.

..................................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................................

3 Nire ahizpa jaioberria negarrez ari da. Gose da.

..................................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................................

21

3 DEKLINABIDEA 1 Osatu taula hauek, eranskineko taulen laguntzarekin. NOREN

k. z e n a u z a r d i B i a k


Mugatua Singularra etxearen zuhaitzaren txoriaren zezenaren

etxeren zuhaitzen txoriren zenenen

haren, honen, horren hauen, horrien, haien

Erakusleak

r r a n z o e t a e n b — Z u k a z u ? d a r r a N z o E R o e u r — 1 0 u k a t. d a


NONGO

Mugatua Singularra


Galdetzaileak

Erakusleak

22

Mugagabea

Durangoren Beasainen Garaziren Mikelen

Galdetzaileak

— Z e n d a b a t e k u k a o z u? r z or — 1 a 0 e O d a u r oK u k a r z t. z or a

Plurala etxeen zuhaitzen txorien zezenen


Plurala

Mugagabea

3 2 Bete hutsuneak, eta adierazi mugagabea, mugatu singularra ala mugatu plurala erabili duzun. 1 (Ni) ............................................ ama eta (zuek) ............................................ izebak gaztetan eskolan elkarrekin ibiliak dira. 2 (Miren) ............................................ (ama) ............................................ autoa erosi berria da. 3 Edozein (pertsona) ............................................ laguntza onartuko nuke orain. 4 (Zu) ............................................ bidez ezagutu nuen (Pako Aristi) ............................................ azken liburua. 5 Idazle (hura) ............................................ ipuin liburua asko gustatu zait. 6 (Zein) ............................................ etxea da (itsaso) ............................................ ertzean dagoen hori? 7 (Neskak) ............................................ ustez, ez duzue batere arrazoirik. 8 (Bizkaia) ............................................ itsas ertza oso polita da. 9 Zenbait (mendi liburu) ............................................ argazkiak oso politak izaten dira. 10 (Londres) ............................................ erloju ezagunak Big Ben izena du. 11 (Zu) ............................................ (etxe) ............................................ (logela) ............................................ paretak zein koloretakoak dira? 12 (Beasain) ............................................ jaiak noiz izaten diren ba al dakizue? 13 (Everest) ............................................ tontorra gero eta euskaldun gehiagok zapaltzen du. 14 Hamaika (etxe) ............................................ arazoa da hori! 15 Ibai (ertzak) ............................................ zakarrak biltzera joango gara bihar. 3 Zuzendu esaldi hauetan dauden akatsak.

Gogoan izan

Iruñea, Bizkaia, Azkoitia, Azpeitia, Zigoitia, Basaburua, Ermua, Mallabia, Pausua eta Deustua izen bereziek a mugatzailea dute. Beraz, mendi bezala deklinatzen dira: Bizkaiko, Azkoititik, Azpeitira… baina Ermuan, Iruñeari…

Adibidez: Iruñea Iruñeak Iruñeari Iruñean Iruñeko Iruñera(t) Iruñerantz Iruñeraino Iruñetik Iruñearen

Iruñearekin Iruñeaz Iruñea(ren)gatik Iruñearentzat Iruñearendako Iruñeko Iruñerako Iruñetzat Iruñetako

Nire ama bromazalea da.

1 Autobusako gidariak guk nahi dugun musika jartzen du. ............................................................................................................................................................

2 Norena dira marrazki polit hau? ............................................................................................................................................................

Gure ama bromazalea da.

3 Nire amak esaten du behar adina lo egitea osasungarria dela. ............................................................................................................................................................

4 Ireki komunako atea. ............................................................................................................................................................

5 Telebistako eragina handia da. ........................................................................................................................................................

4 Bereizi esanahiak. Elizako isiltasuna.

..........................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

Elizaren isiltasuna. ......................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................

Munduko argazkiak.

....................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

Munduaren argazkiak. ................................................................................................................ ..................................................................................................................................................................

23

3 ADITZA

Indikatiboa. NOR-NORK. Oraina eta iragana ORAINA NOR

NORK

NOR/ZER

Na Ha D Ga Za Za D

it it it it

NORK u u u u u u u

zte

T K/ N — GU ZU ZUE (z)TE

Adibideak Hik, Amaia, gu ekarri gaitun . Hik, Gorka, ni zikindu nauk . Nik zu garbitu zintudan . Zuek gu ikusi gintuzuen .

IRAGANA NOR Nind Hind

u u

Gint Zint Zint

u u u

NORK

zte

T (DA) K/N (A/NA) — GU ZU ZUE (z)TE

N N eN N N N N

3. perts. sing.

3. perts. pl.

nuen huen zuen genuen zenuen zenuten zuten

nituen hituen zituen genituen zenituen zenituzten zituzten

1 Osatu 89. orrialdeko taulak orainaldian eta lehenaldian, paradigmak erabilita. 2 Bete hutsuneak orainaldian eta lehenaldian, adizki egokiak jarrita. (NOR-NORK indikatiboa) © Basque Team 2011

24

1 2 3 4 5 6

Nik goizean ogia erosi ............................................ Zuk basoan perretxikoak bildu ............................................ Guk baloi kolpe batez leihoa apurtu ............................................ Zuk baratzetik tomateak ekarri ............................................ Haiek sagastian sagarrak bildu ............................................ Olentzerok haurren gutunak jasotzen ............................................, gero opariak ekartzeko. 7 Zuk eta Aintzanek autoz ekarri ............................................ ni. 8 Arratsaldean musika eskolan nik zuek ikusi ............................................ 9 Eskolara oso azkar eraman ............................................ gu autobus gidariak. 10 Kirolariek entrenatzen ordu asko ematen ............................................ egunero. 11 Guk hi bultzatu ............................................, eta erori egin haiz. 12 Itsulapikotik dirua atera behar ............................................ nik, amonari oparia erosteko. 13 BAT Basque Team taldeak 55 egunetan zeharkatu ............................................ Antartika. 14 Begiraleek gu oso ondo zaindu ............................................ udalekuan.

3 15 Haurrek jostailuak eskuetan hartu orduko puskatu ............................................ 16 Larunbat gauean, jatetxe berrian afaltzera gonbidatu ............................................ amak aita. 17 Zuek irakaslea harrituta utzi ............................................, baina berak zuek ez ............................................ harritu. 18 Zuk niretzat erosi ............................................n bonboiak ohe azpian gorde ............................................ nik, baina ahizpa txikiak aurkitu egin ............................................

19 Telefono deiak haurra esnatu egin ............................................ 20 Txipiroiak tinta beltzean prestatzen ikasi ............................................ zuek. 3 Erantzun galdera hauei. 1 Irakasleak idazlanak zuzendu zituen. Eta haiek? .................................................................................................................................... Eta hik? ......................................................................................................................................... Eta guk? ....................................................................................................................................... Eta zuk? ........................................................................................................................................ Eta zuek? ...................................................................................................................................... 2 Zuk autoz eraman nauzu tren geltokira. Eta zuek? ...................................................................................................................................... Eta hark? ...................................................................................................................................... Eta haiek? .................................................................................................................................... Eta hik? .........................................................................................................................................

Ai ama! Anek erortzen ikusi dit. Ai ama! Anek erortzen ikusi nau.

3 Liburuak ganbarara igo genituen. Eta nik? ......................................................................................................................................... Eta hik? ......................................................................................................................................... Eta hark? ...................................................................................................................................... Eta zuk? ........................................................................................................................................ Eta zuek? ...................................................................................................................................... Eta haiek? .................................................................................................................................... 4 Osatu esaldiak, hitzok erabilita eta dagokien aditza jarrita. 1 Zuk / ekarri / ni / azokatik / autoz ............................................................................................................................................................

2 Loteria / haiek / erosi / dendan ............................................................................................................................................................

3 Botika / hartu / gaixoak ............................................................................................................................................................

4 Zirkura / gu / lagunek / eraman ............................................................................................................................................................

5 Guk / liburuak / iaz / irakurtzen / ohean ............................................................................................................................................................

25

3 LEXIKOA

Animaliak 1 Sailkatu hitzak.

bildotsa/artxoa • beldarra • katagorria/urtxintxa/katamixarra kuliska/buztanikara • erlea • muskerra burruntzia/sorgin-orratza • sugandila • txolarrea/kurloia • erletxoria azeria • erbia • idia • aharia • akerra • orkatza • erlastarra sugegorria • satorra • mandeulia • oreina • eltxoa • belea basahuntza • txahala • zirauna • ubarroia • liztorra • azkonarra zozoa • belea • kaioa/kalatxoria • moxala

NARRASTIAK

HEGAZTIAK

INTSEKTUAK

UGAZTUNAK

2 Ba al dakizu zer diren? Lotu izenak eta irudiak. 1

2

3

a kuliska, buztanikara b burruntzia, sorgin-orratza c muskerra

4

d eltxoa

6

5

7

e orkatza f azkonarra

8

g txahala 9

10

h zirauna i ubarroia j moxala

3 Ezagutzen al dituzu hitz hauen eratorriak? Pentsatu, eta idatzi, adibideari jarraituta. ................................................................................................................................................ a asto: astotu

26

b euli: .................................................................................................................................................. c erle: .................................................................................................................................................. d idi: ....................................................................................................................................................

Autotesta I 1 DEKLINABIDEA. Zein da okerra ? a Lantegietako kea kutsagarria denez, neurri eraginkorrak hartzera derrigortu beharko lituzkete. b Nire bezala egin duzu lana. c Hamaika ikasleren buruhaustea da Matematika. 2 LEXIKOA. Gizon baten gurasoen alaba zer

da gizon horrekiko? a ahizpa b neba c emaztegai a d arreba 3 ADITZA. Zein da okerra ?

a Zuek ederki zenbiltzaten oporretan ordutegirik gabe. b Txoriak mendian dabiltza poz-pozik kantari. c Surflariak ez zebiltzaten batere fin, olaturik ez zegoelako. 4 ADITZA. Zein da okerra ?

a Irakasleari azterketak galdu zaizkio. b Ikasleei ikastea ahaztu zaizkie. c Gurasoei ez zaie ondo iruditzen azterketan Gutxiegi ateratzea. 5 LEXIKOA. Zein dago tokiz kanpo?

a basahuntza, orkatza, muxarra b basurdea, azeria, oreina c hartza, satorra, enara 6 MORFOSINTAXIA. Zein da okerra ?

a Predikatuaren ardatza aditza da, eta subjektuarena izena. b Subjektuak ekintza nork egiten duen edo ekintzaren egilea nor den adierazten du. c Perpausaren barruan Aditz Sintagma ez da beharrezkoa.

7 DEKLINABIDEA-ADITZA. Zein da zuzena ?

a Irakasle horiek LHko ikasle bezala hartu gaituzte. b Gaur goizean dendan ikusi dizut txandala erosten. c Nik neure burua euskalduntzat daukat. 8 KOMUNIKAZIOA. Zein da okerra ?

a Komunikazioa gauzatzeko, igorlea, hartzailea, mezua, bidea eta kodea besterik ez dira behar. b Komunikatzeko erabil ditzakegun kodeak asko izan daitezke. c Hizkuntza gaitasunak bereizten gaitu animaliengandik. 9 DEKLINABIDEA. Zein da zuzena ?

a Zenbait liburuek argazki eta marrazki ugari izaten dituzte. b Uste dut goizean egin ditugun bi azterketak gainditu ditudala. c Zein mendietara igo zara uda honetan? 10 ADITZA. Zein da okerra ?

a Zuk gu ordu txikitan ikusi gintuzun. b Berandu zenez, etxeraino lagundu zintuztedan. c Amonak txokolatea hartzen ari nintzela ikusi dit. 11 LEXIKOA. Zein multzotan dago hitz bat

tokiz kanpo? a erretilua, pegarra, eltzea b lapikoa, zartagina, pitxerra c burruntzalia, koilara, golde a 12 ALFABETOA. Zein da okerra ?

a Euskal alfabetoak 27 letra ditu. b C eta V euskal alfabetoko letrak dira. c W eta Y ez dira euskal alfabetoko letrak.

27

44 IZENA ETA IZENORDAINA Nor dabil hor?

Izena Izena da ISren ardatza. Oro har, gauzak izendatzeko erabiltzen da (animaliak, landareak, objektuak, pertsonak...). Izenak honela sailka daitezke: esanahiaren arabera, nahiz osaera kontuan hartuz.

IZENA

Bereziak

Ander, Ainhoa, Hondarribia...

Zenbakarriak etxe, liburu, arkatz... A I H A N A S E

Arruntak

sagar, baso, katu, mutil...

Zenbakaitzak edertasun, ur, justizia...

Neurgarriak ur, azukre, gatz...

Neurgaitzak justizia, edertasun...

Bizidunak Bizigabeak

Bakunak Eratorriak Elkartuak

A R E A S O

Inor.

Inor (ere) ez.

Josune, katu… mahai, liburu…

Hitz bakuna: etxe, oilar… (Aurrizkia) + hitza + (atzizkia): edertasun, gaiztakeria… Hitza + hitza: behi esne, sagar tarta...

1 Sailka itzazu izen hauek, goiko taularen laguntzarekin. ARRUNTA

BEREZIA

etxea Jaione zuhaitza ura bakea Aralar hanka maitasuna

28

zaldia haurra

ZENBAKARRIA

ZENBAKAITZA Neurgarria

Neurgaitza

BIZIDUNA

BIZIGABEA

4 Izenordaina Izenaren odez erabiltzen da; beraz, izenordaina ere izan daiteke ISren ardatz. Sailkapen honetan ikusiko dugu zein diren: IZENORDAINAK

PERTSONA IZENORDAINAK

Arruntak Indartuak

ni, hi, zu, gu, zuek neu, heu, zeu, geu, zeuek

Galdetzaileak

nor zer zein

Galdetzaileetatik eratorritakoak

nor : i nor , nor bait , edonor ... zer : e zer , zer bait, edo zer ... zein: edo zein, zeinahi...

BIHURKARIAK

neure burua

Neure burua ondo

ELKARKARIAK

elkar

Elkarrekin ari

IZENORDAIN ZEHAZTUGABEAK

Zergatik ez duzu mahaia jartzen?

ezagutzen dut.

gara lanean.

2 Azpimarratu testu honetako izenordainak. Gu ez gara inoiz ados jartzen. “Gu” diodanean, “zuek” eta “ni” esan nahi dut. Zuek zinemara joan nahi duzuela, nik neuk mendia nahiago. Nork du arrazoia? Zer egin? Ahal bada, lehenik ados jarri. Zer diozu zuk? 3 Adierazi aurreko ariketako izenordainak zer motatakoak diren.

SINTAXIA Kausazko perpausak II 1 Zuzendu akatsak esaldiotan. Kontuan hartu “bait-” nola idatzi behar den. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Miren ohera doa, nekatuta bait dago. Ez gara auto horretan denak sartzen, zortzi bait gara. Hotz egiten du, negua bait da. Ez duzu Txina ondo ezagutzen, ez bait zara sekula han izan. Hobe luke Antartikara ez joan, ez bait luke hango hotza jasango. Ez nion jaramonik egin, ez bait nion esan zidana sinetsi. Hik ez dakik gure eskola non dagoen, ez bait haiz inoiz azaltzen. Ogitartekoa jan nuen, ezin bait nuen gehiago itxaron. Eguzkitan erre egingo lirateke, ez bait lukete eguzkitarako babesik emango. Ez gara joango berarekin, ez bait gaude ados.

Eske lanpeturik nabil.

Lanpeturik nabilelako.

29

4 DEKLINABIDEA 1

Osatu taula hauek, eranskineko taulen laguntzarekin. NORENTZAT

Mugatua Singularra

Plurala

Mugagabea


Galdetzaileak

Erakusleak


“Lagun berriAREKIN eta etxe zaharrAREKIN, kontuz”. Esaera zaharra

NOREKIN

Singularra


Galdetzaileak

Erakusleak

30

Mugatua


Plurala

Mugagabea

4 ZEREZ, ZERTAZ

Mugatua Singularra

Plurala

Mugagabea


Galdetzaileak

Erakusleak


2 Osatu hutsuneak, eta adierazi mugagabea, mugatu singularra edo mugatu plurala erabili duzun. 1 Nor............................................ dira lore sorta horiek? 2 Amak alaba............................................ gorde du opil zati eder hori. 3 Xabier............................................ ez dago jaki txarrik. 4 Zenbait ikasle............................................ gai guztiak dira errazak. 5 Zenbat lagun............................................ erosi duzu arraina? 6 Ez dut zuek............................................ inora joan nahi. 7 Sendagai............................................ ez dago txantxetan ibiltzerik. 8 Zu etortze............................................ batera hasi zen haurra negarrez. 9 Zer egin behar duzu hainbeste diru............................................? 10 Ezkerra............................................ bezain ondo idazten du horrek eskuina............................................ 11 Gure herrietako mendi............................................ gutxi dakigu; ibai............................................ are gutxiago. 12 Tartarik gozoenak txokolate............................................ egindakoak dira. 13 Labana............................................ min handia egin liteke. 14 Zure lagun............................................ gutxi hitz egiten didazu azken aldian. 15 Ikasleak jaiegunak noiz diren jakite............................................ arduratzen dira.

BizikletAZ igo dut aldapa.

3 Zuzendu esaldi hauetako akatsak. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Niretzat, ariketa hori ez dago ondo egina. ................................................................. Disko hori zurentzat da. ....................................................................................................... Gozokiak aitarentzako ekarri ditut. ............................................................................... Buruarekin eman dio baloiari. ........................................................................................... Pilotari hauek eskuarekin jokatzen dute. ..................................................................... Pijamarekin jantzita nator gaur. ....................................................................................... Trenean bizikletan baino azkarrago ibiltzen da. ...................................................... Nire arazoetaz norekin hitz egin dezaket? .................................................................. Idazlana beste gai batetaz egin nahi dut. ................................................................... Zer diozu bizilagun berrietaz? ............................................................................................

BizikletAREKIN igo dut aldapa.

31

4 ADITZA

Indikatiboa. NOR-NORK. Trinkoa 1 Bete hutsuneak orainaldian eta lehenaldian, adizki egokiak jarrita. (NOR-NORK trinkoa). Horretarako, erabili jakin , eduki , ekarri eta eraman aditzak.

N i k a k o pat at a f ar i ra t Z uk zer or ti l la nenk ar re n. zenek a r zan?

k o . f a r i r a a r r e n N i k a r t i l l a n e k ? r r e n t a t o p a t a e r z e n e k a Z u k z

32

1 Guk berokia soinean .................................................................... 2 Gurasoek seme-alabak ohera .................................................................... 3 Haiek gu beraien etxera .................................................................... afaltzera. 4 Igandero bezala, nik lehengusua zinemara ................................................................. 5 Ikasleek etxera lan ugari .................................................................... 6 Marianek poltsan sagarrak eta udareak .................................................................... 7 Neguak hotza .................................................................... 8 Guk eskolako lanak egiteko koadernoak .................................................................... 9 Haiek ni autoz .................................................................... 10 Nik osaba-izebak aireportutik etxera .................................................................... 11 Neguko jantziak armairuan .................................................................... 12 Nik Aitor txora-txora eginda .................................................................... 13 Aberats horiek diru asko .................................................................... banketxean. 14 Erietxe horretan logela gehienak hutsik .................................................................... 15 Zuk buruan ideia onik ez .................................................................... 16 Aitonak txikitan kontatutako ipuin guztiak buruz (nik) ....................................................................

17 Haiek eskolako kontuen berri ondo .................................................................... 18 Zuek hizkuntza asko .................................................................... 19 Irakasleak ikasleon gorabehera guztiak .................................................................... 20 Guk Euskal Herriko mendi guztien izenak .................................................................. 21 Diru gehiegi edukitzeak arazoa besterik ez ............................................................... 22 Hodei beltz horiek euria .................................................................... -la uste dut. 23 Nik erosketak poltsetan .................................................................... etxera. 24 Haizearen indarrak ni aurrera .................................................................... 25 Zuk nora .................................................................... anaia txikia horrela jantzita? 26 Hitzak haizeak .................................................................... 27 Zuk ba al .................................................................... nik zenbat urte .................................................................... n? 28 Hik nola .................................................................... ni non bizi naizen? 29 Nik ez .................................................................... Pariserako trena non hartzen den. 30 Zuk gurpil zulatuaren ordezkorik ba al .................................................................... etxean? 31 Irakasleak oso gustura .................................................................... ikasleak gelan. 32 Otsoek artzainak beldurtuta .................................................................... Aralarren. 33 Bizkarra eltxo ziztadaz betea .................................................................... zuk. 34 Pilotari eskuak .................................................................... zuk, e! 35 Etxerako lan asko .................................................................... gaur nik.

4 2 Jarri iraganean orainaldian daudenak, eta orainaldian iraganean daudenak. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

Gure amonak ipuin asko dakizki. ............................................ Neskek txakurrak etxera daramatzate............................................ Hankan mina duenez, guk Jon besoetan dakargu. ............................................ Nik musika eskolara eskusoinua daramat. ............................................ Xabierrek kantu politak dakizki. ............................................ Haizeak hostoak alde batetik bestera daramatza. ............................................ Kepak zerbait dauka ezkutuan. ............................................ Gure aitonak Santa Eskeko koplak buruz dakizki. ............................................ Arrantzaleek arrain asko dakarte itsasotik lehorrera. .......................................... Antizikloiak eguraldi ona dakar. ............................................ Nik ez dakit loteria zein zenbakiri egokituko zaion. ............................................ Ez genekien hemen bizi zinenik. ............................................ Nire bizilagunek txakurra balkoian zeukaten. ............................................ Gure amonak txokolatea armairuan gordeta dauka. ............................................ Euria egin du, eta oinetakoak bustita dakartzagu. ............................................ Baserritarrak barazkirik onenak dakartza azokara. ............................................ Urteak daramatza nire izeba ingelesak Euskal Herrian. ............................................

18 Gurasoek seme-alabak bide onetik daramatzate. ............................................ 19 Irakasleak urtero legez mendira daramatza bere ikasleak. ............................................

20 Guk kalean aurkitutako guztia etxera daramagu. ............................................ 21 Zenbat liburu zenekartzan bizkar-zorroan? ............................................ 22 Guk hura gure etxera generaman. ............................................ 23 Txikitan orain baino ipuin gehiago zenekizkiten. ............................................ 24 Hondartzan bildutako harriak etxean dauzkat. ............................................ 25 Urteak generamatzan elkar ikusi gabe. ............................................ 3 Osatu hutsuneak, adizki egokiak erabilita.

Zer ............................................ zuk poltsan? Hori jakin nahi nuen. Nik ez ............................................ gauza handirik: ogitartekoa, eskolako liburuak... Baina nik ba............................................ zure poltsa berezia zela, handia, gauza asko sar zitekeela han. Egon nintzen zuri galdetzekotan: “Aizu, zer .................................... hor?, baina ausartu ez. Pentsatzen ari nintzen, zuk zer ote ............................................, eta, orduantxe, poltsa lurrera erori zitzaizun, eta dena ikusi nuen. Nik ez ............................................ zer zen hura; mugitu egiten zen, ez ............................................ itxura onik. Txakur txiki bat zela iruditu zitzaidan, baina, halako batean, nire ondora etorri zen, eta lehoi txiki bat zela ohartu nintzen. Nolatan ............................................ zuk halako animaliatxoa poltsan? Nora ............................................ lehoitxoa? Nondik ............................................ zuk hura? Ez nizun galdetu, eta ez ............................................, baina ezin ulerturik nengoen. Lehoitxoa poltsa batean!

33

4 LEXIKOA Menua prestatzen 1 Ba al dakizu zer diren? Lotu hitzak eta irudiak. 1

2

4

3

a otarrainxka b txangurrua c abakandoa d buia 2 Ezagutzen al dituzu izen hauek? Zer diren ba al dakizu? Saia zaitez beheko menuan sailkatzen, adibideari begiratuta.

SARRERAKOAK

34

karrakela/magurioa • bisigua • arkume txuletak izokina • banilla izozkia • abakandoa tripakiak • lupia • hostopila • karramarroa ardi gazta • behi mihia saltsan • legatza ananazko irabiakia • bakailaoa • sagar budina txangurroa • lanperna • erreboiloa irasagar tarta • arroz esnea • behi isatsa saltsan itsas zapoa • txahal azpizuna ARRAINAK bisigua

HARAGIAK

POSTREAK edo AZKENBURUKOAK

4 3 Menu horretatik, zuk zer hartuko zenuke? Pentsatu, eta idatzi. a Sarrerakoa: .................................................................................................................................. b Arraina edo haragia: .............................................................................................................. c Azkenburukoa: ........................................................................................................................... 4 Erantzun galderei, adibideari jarraituta. a Zer da hegaztikia? Jar ezazu adibideren bat. Hegaztikia hegazti haragia da. Oilaskoaren bularkiak, izterrak… ............................................................................................................................................................ b Zer da ardikia? Jar ezazu adibideren bat. ............................................................................................................................................................

c Zer da behikia? Jar ezazu adibideren bat. ............................................................................................................................................................

d Zer da txerrikia? Aipa itzazu izen batzuk. ............................................................................................................................................................

35

5 ADJEKTIBOA: IZENONDOA ETA IZENLAGUNA IZENONDOA • Gizakiak, animaliak, gauzak… nolakoak diren aditzera ematen dute. • Izenaren eskuinaldean1 joaten dira.

ADJEKTIBOA

IZENONDOA

Bakuna

eder, alai...

Elkartua

ilegorri, burugogor...

Eratorria donostiar, iledun, izartsu...

Niri sagar gorriak gustatzen zaizkit.

IZENLAGUNA • -EN eta -KO (-GO) deklinabide atzizkiak hartzen dituzte. • Izenaren ezkerrean joaten dira. • NOREN/ZEREN, NONGO deklinabide kasuei erantzuten dieten hitzak dira. Gurasoen baserrian oilategia dago. Anbotoko Mari ez dut inoiz ikusi. 1

Jentilizioak eta - dun atzizkidunak izan ezik.

Izenondoen esanahia mailakatu egin daiteke. Izenondoa errepikatuz: Niri sagar gorri-gorriak gustatzen zaizkit.

Maila adberbioak erabiliz:

IZENLAGUNA

NOREN

lagunaren, lehengusuen...

NONGO

mendiko, auzoetako...

Izenondoek eta izenlagunek izenari buruzko informazioa ematen dute. Oinetako zaharrak gorde egin ditut. Aitorren bizikleta konpontzera eraman dute. Zaharrak izenondoa da, eta Aitorren izenlaguna; zaharrak izenondoak oinetakoak nolakoak diren adierazten du; Aitorren izenlagunak, berriz, bizikleta

norena den zehazten du, bizikletari buruzko zerbait esaten du. 1 Azpimarratu esaldi hauetako izenondoak eta izenlagunak, eta esan zein motatakoak diren. 1 Atzo amonaren baserrira joan ginen. 2 Eguraldi ederra egin du aurtengo udan. 3 Gure herrian parke berria egingo dute.

oso, txit, zeharo, izugarri… Gizon hori oso aberatsa da .

4 Etxe aurrean zuhaitz handi bat daukagu.

-en, -ago, -egi:

6 Bakioko txakolina oso edari ona da.

gorri ena , gorri ago , gorri egi

5 Medikuaren kontsultan jende asko dago. 7 Plazatik elizara doan bidea oso laburra da. 8 Opil goxo-goxoa jan dugu. 2 Bilatu testuan izenondoak eta izenlagunak, eta kokatu taulan. IZENONDOA

IZENLAGUNA

36

Igande goizean amaren baserrira joan nintzen, eta nire anaia zaharra nirekin joan zen. Gure gurasoak han zeuden, eta elkarrekin bazkaldu genuen: barazki menestra, oilasko errea eta txokolatezko tarta. Gero, basora joan ginen, hango zuhaitz gazteak ikustera. Mendiko txabolako teilatuan, zulo handiak ikusi genituen, eta datorren astean konpontzekotan geratu ginen. Handik, berriz baserrira. Iluntzen ari zuen, eta gurasoen autoan sartu ginen aita, ama, nire anaia, amona eta ni. Autoa txikia zen, eta gu, asko.

1 5 “Aio”, asteazkeneraino!

SINTAXIA Denborazko perpausak Denborazko perpausek ekintza nagusia denboran kokatzen dute, eta ekintza hori erreferentzi puntua baino lehenago, aldi berean edo ondoren gertatu den esaten dute; berehalakoa izan den, zein maiztasun duen... 1 Esan esaldi hauetan ekintza nagusia “lehenago”, “maiz”, “aldi berean” edo “ondoren” gertatu den:

LEHENAGO Adib.: Ni zu baino lehenago iritsi naiz eskolara. ............................................ 1 Bazkaldu eta gero, entrenamendua dugu. ............................................ 2 Filma hasi bezain laster isildu zen jendea. ............................................ 3 Gosaltzen dudanean, irratia entzuten dut. ............................................ 4 Mendira joaten naizen bakoitzean, neka-neka egiten naiz. ............................................ 5 Zu iritsi aurretik, dei egin dizute telefonoz. ............................................ 6 Liburu bat bukatzen dudan aldiro, beste bat hartzen dut. ............................................ 7 Kontzertua hasi eta berehala joan zen argindarra. ............................................ 8 Txirrina jotakoan irtengo gara jolaslekura. ............................................ 9 Eguzkia ateratzeaz batera irtengo gara etxetik. ............................................ 10 Etxeko lanak egin ondoren joan gaitezke kalera. ............................................

Gero arte, asteazkenera arte!

2 Osatu denborazko perpausak, egitura hauek erabilita. Adib.: etortzen zarenerako

Zu etortzen zarenerako, anaia txikia ohean egongo da. ...................................................................................................................................................

1 hasi denetik ..................................................................................................................................................................................................................

2 naizen arte ..................................................................................................................................................................................................................

3 bukatzen duenerako ..................................................................................................................................................................................................................

4 gatozen guztietan ..................................................................................................................................................................................................................

5 gaixo nagoen bitartean ..................................................................................................................................................................................................................

3 Berridatzi esaldi hauek, esanahi bera beste era batera adierazita. 1 Gitarra jotzen ari zirenean, argia joan zen. ........................................................................................ -la ................................................................................................................... 2 Haiek etorri baino lehen, ez da festa hasiko. ............................................................................... aurretik ............................................................................................................... 3 Uda bukatu bezain laster hasi ohi gara eskolan. ................................................................................... -takoan ............................................................................................................. 4 Iaz erori egin nintzen, eta ordutik hankako minez nabil. .................................................................................... -etik ................................................................................................................... 5 Zu konturatzerako, euria hasi zuen. ............................................................................... orduko .................................................................................................................

37

5 DEKLINABIDEA 1

Osatu taula hauek, eranskineko eranskineko taulen laguntzarekin. laguntzarekin. NON

Mugatua Singularra

Maddi, nondik Maddi, nondik zabiltza?

Plurala

Mugagabea


Galdetzaileak

Maddi, non Maddi, non zabiltza?

Erakusleak


NORENGAN

Mugatua Singularra


Galdetzaileak

Erakusleak

38


Plurala

Mugagabea

5 1 2 Osatu hutsuneak eta adierazi adierazi mugagabea, mugatu singularra singularra edo mugatu plurala erabili duzun. 1 Udako oporrak mendi............................................ igaro nahi nituzke. 2 Gernika............................................ maiz egiten dituzte azoka bereziak. bereziak. 3 Etxe aurreko zuhaitz............................................, adar ............................................ habiak ikusi ditut. 4 Astelehen............................................ erdi lo joaten naiz eskolara. 5 Jon............................................ itxaropen handia daukat. 6 Hamaika arazo............................................ sartzen zara, eta gero komeriak izaten dira! 7 Datorren aste............................................ Leioako izeba-osabak etorriko dira. 8 Hemendik ikusten den parke............................................ haurrik ibiltzen al da? 9 Hori bere lan............................................ ona omen da. 10 Euskal Herriko ibai asko asko............................................ ura kutsatua dago. 11 Neguko 11 Neguko egun hotz............................................ hobe da eztarria ondo babestea. 12 Ikastetxeko 12 Ikastetxeko baratze............................................ barazki mota asko dauzkagu. 13 Joan den ostiral ostiral............................................ estreinatu zuten film hori. 14 Ekain............................................ izan ohi dira azken azterketak. 14 15 Ikastetxe............................................ ez daukagu zinema aretorik. 15 3 Zuzendu esaldi hauetako akatsak. akatsak. 1 2 3 4 5 6

Komunan irten ezinik geratu geratu naiz. .................................................................................. Ospitalean bi aste egin ditu gure gure amonak. ................................................................ Belaunan min hartu dut gaur. gaur. ........................................................................................... Mutil horretan pentsatzen ari naiz gau gau eta egun. .................................................. Jainkoann sinesten al duzu? ................................................................................................. Jainkoa Lagunetan konfiantza konfiantza badut. .............................................................................................

4 Zuzendu testu honetako NON eta NORENGAN kasuetako akatsak. Etxebizit za erostea buruhaus Etxebizitza buruhauste te handia da Euskal Herriko gaztee gazteengan. ngan. Iaz, esaterako, Baionan, Donostin, Iruñen, Gasteizen eta Bilbon etxebizitzen salneurria %10etik gora igo zen. Errentaren aukera ere ez da oso merkea. Zer eragin du etxebizitzaren arazoak Europako gainerako herrietako gazteengan? Hobea al da haien egoera? Europakoo hainbat herrialdeetan —Alemanin, Ingalaterrea Europak Ingalaterreann edo Holandan— etxebi etxebi-zitzaren arazoak desberdintasun nabarmenak ditu Euskal Herriarekin eta, batik bat, Hego Euskal Herriarekin alderatuta alderatuta.. Muinean, arazoa bera da: prezioak garestiegiak dira gazte gehienentzat. Gurean, baina, arazoa latzagoa da, proportzioan gainerako herrialdetan baino diru gehiago bideratu behar baitugu etxebizitza lortzeko lort zeko.. Hego Euska Euskall Herrietan, herritar batek, etxebizitza bat erosi edo errentan hartu nahi badu, diru sarreraren sarreraren erdia erabili behar du, batez beste, horretarako. Europako Batasunetan, aldiz, laurdena besterik ez. Horrez gain, gazteek eta erakundeek bilatzen dituzten irtenbideak ere desberdinak dira batzuetan. Gaztezulo, 24. zk. (egokitua)

39

5 ADITZA

Indikatiboa.. NOR-NORI-NORK. Oraina eta Indikatiboa e ta iragana ORAINA

Aitak jertse zulatua ikusi dit.. dit

Aitak jertse zulatua ikusi nau.. nau

IRAGANA

NOR

NORI

NORK

NORK

NOR

NORI

Di(zki) Di(zki) Di(zki) Di(zki) Di(zki) Di(zki) Di(zki) Di (zki)

T (DA) K/N (A/NA) O GU ZU ZUE E

T K/N — GU ZU ZUE TE

N H Z Gen Zen Zen Z

i(zki) i(zki) i(zki) i(zki) i(zki) i(zki) i(zki)

T (DA) K/N (A/NA) O GU ZU ZUE *te E *te

N N N N N N N

* Noiz jarri behar da –te ? Subjektua ZUEK edo HAIEK denean.

Adibideak: Guk haiei eskuko telefonoz dei egin diegu . Haiek niri azterketa errazak jartzen dizkidate . Zuk guri ariketak eskatu zenizkigun . Nik zuei orria kendu nizuen .

1 Osatu 90. orrialdeko taulak orainaldian orainaldian eta lehenaldian, paradigmak paradigmak erabilita. 2 Bete hutsuneak orainaldian orainaldian eta lehenaldian, adizki adizki egokiak jarrita. (NOR-NORI-NORK indikatiboa)

40

1 Zuk lehengusuari oparia eman ......................................................................................... 2 Guk zuri bideoa utzi ............................................................................................................... 3 Zuek guri telefonoz telefonoz dei egin ............................................................................................... 4 Haiek niri berokia gorde ...................................................................................................... 5 Hik guri istorio asko kontatu ............................................................................................. 6 Nik zuei lana egiten lagundu ............................................................................................. 7 Guk hiri gozokiak gozokiak erosi ......................................................................................................... 8 Guri ez ............................................................................................. inork dirurik lapurtu. 9 Amak guri logelako entxufea konpondu ...................................................................... 10 Hondartzan eguzkiak azala erretzen erretzen ............................................................................. kremarik ematen ez duenari. 11 Zuek helduko helduko al ............................................................................. katuari buztanetik? 12 Gure aitak aitak barazki guztiei botatzen botatzen ................................................................ tipula. 13 Nire ahizpak bere arropak arropak utzi ............................................................................... niri. 14 Zure anaiaren lagunek guri adarra jo nahi ................................................................ 15 Ile apaindegian, guri guri oso ondo orrazten orrazten ...................................................................... ilea.

5

16 Zuk guri 100 € zor ................................................................................................................. 17 Gure irakasleari isuna jarri .................................................................................................. udaltzainek, segurtasun uhala ez lotzeagatik. 18 Lurrak ematen al ................................................................................................. Eguzkiari bira, ala ez? 19 Zuk oparitu .................................................................................................... n gona berria jantziko dut nik. 20 Eguraldi iragarleek eguraldiaren berri ematen ......................................................... ......................................... guri egunero. 3 Egin eskatzen zaizkizun aldaketak. 1 Zuk gaur Mikeli sagar ederra eman ............................................ Eta nik? ......................................................................................................................................... Eta hik? ......................................................................................................................................... Eta sagarrak? ............................................................................................................................. Eta atzo sagarrak? .................................................................................................................. Eta Mikeli eta Joni? ................................................................................................................ Eta Mikeli eta Joni herenegun? ........................................................................................ 2 Zuek guri lore eder bat bidali ............................................ etxera. Eta zuk? ........................................................................................................................................ Eta niri? ......................................................................................................................................... Eta hiru lore? .............................................................................................................................. Eta gaur zuk hari? ................................................................................................................... Eta hark zuri? ............................................................................................................................ Eta gaur lore asko? ................................................................................................................. 3 Zuk gaur niri amonaren baserritik intxaurrak ekarri ............................................ Eta iaz? ......................................................................................................................................... Eta zuek herenegun? .............................................................................................................. Eta intxaurra? ............................................................................................................................ Eta iaz hari? ................................................................................................................................ Eta guri? ....................................................................................................................................... Eta haiei? ..................................................................................................................................... 4 Herenegun aitonari ipuinak entzun ............................................ (guk) Eta gaur? ...................................................................................................................................... Eta zuk? ........................................................................................................................................ Eta atzo zuek? ........................................................................................................................... Eta ipuina? .................................................................................................................................. Eta haiek ipuina? ..................................................................................................................... Eta gaur zuk? .............................................................................................................................

41

5 LEXIKOA Barazkiak 1 Ezagutzen al dituzu barazki hauek? Lotu irudiak eta izenak. 1 3

2

4

5

7

6

8 9

a aza

10

f uraza

b leka

g frantses porrua

c baratxuria

h alberjinia

d orburua

i ziazerba

e kuia

j zerbaren orrimamia

2 Orain, aztertu zerrenda, eta erantzun beheko galderei.

azalorea • ilarra • uraza/letxuga • arbia • kuia/kalabaza • zerba zerbaren orrimamia • borraja • aza • erremolatxa • leka espinaka/ziazerba • perrexila • baratxuria/berakatza frantses porrua/zainzuria • kardua • Tuterako uraza bihotzak alkatxofa/orburua • alberjinia /berenjena • pipermina • kuiatxoa a Zein jango zenituzke gordinik? ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................

b Zein jango zenituzke egosita? ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................

42

5 3 Aurreko ariketako barazkiak nola sailkatuko zenituzke? Sailkatu taula hauetan. LEKADUNAK

OSTODUNAK

LURRAZPIKOAK

LOREAK

OSTORIK GABEKOAK

43

6 DETERMINATZAILEAK ISren osagaien artean determinatzaileak ditugu. Izen arruntek determinatzailea behar dute sintagmaren esanahia zehazteko eta mugatzeko. Adib.: ikasle ikaslea / hiru ikasle / ikasle asko / ikasle guztiak

Determinatzaile motak: hiru talde nagusitan banatzen dira: DETERMINATZAILEAK

MUGATZAILEAK

Min handia egin dit.

Min asko egin dit

Artikuluak

mendi a , mendi ak , mendi ok

Erakusleak

Arruntak Indartuak

hau, hori, hura, hauek, horiek, haiek

bat, bi, ehun…

Zehaztuak

Kardinalak Ordinalak Zatikiak Ehunekoak Banatzaileak

ZENBATZAILEAK

hauxe, horixe, huraxe, hauexek, horiexek, haiexek

lehen(engo), bigarren... erdi, heren, laurden, lau zazpiren... ehuneko berrogeita hamar, ehuneko bi... bina, hiruna, zazpina...

Zehaztugabeak asko, ugari, gutxi, hainbat, anitz, mordo bat... Orokorrak

dena, guztia, oro, oso

ZEHAZTUGABEAK zer, zein, zeinahi, zernahi, edozein, edozer

Mugatzaileak IS mugatzen du. ISren bukaeran jartzen dira. Artikuluak ISko azken hitzari lotzen zaizkio atzizki gisa; erakusleak hitz askeak dira. Adi!

Adib.:

Zein eta zer izenordain galdetzaile ere izan daitezke. Adib.: Zein etorri da? Zer erosi duzu?

Nola jakin noiz den determinatzailea eta noiz izenordaina? Determinatzailea denean izena izango dute ondoan. Izenordaina denean, aldiz, ez du izango izenik ondoan. Adib.: Zein liburu irakurri duzu? 1

2

Zer gezur esan dizute? 1

2

Zer egin behar duzu?

44

3

1: determinatzaile zehaztugabea 2: izena 3: izenordaina

zure semea

zure seme hau

art.

erak.

IS

IS

Zenbatzaileek kopurua adierazten dute, batzuetan zehatza, beste batzuetan zehaztugabea, eta beste batzuetan osotasuna. Adib.: zure bi alaba

zure alaba batzuk

zure alaba guztiak

Zehaztugabeak zein eta zer eta horien konposatuak dira. 1 Azpimarratu determinatzaileak, eta adierazi zein motatakoak diren. 1 Gure gurasoak autoz etorri dira. 2 Gaur, bi ipuin irakurri ditut. 3 Barazki mota asko daude dendan. 4 Lagun guztiak mendira joan gara. 5 Zein aktore da emakume hori?

6 Bizpahiru sagar jan ditut lehen. 7 Telebista hau ez da gurea, irrati hori bai. 8 Zenbait opari jaso ditut. 9 Nire lau irakasleak hemen daude. 10 Zer albiste entzun duzu?

Horrek nire bezalako galtzak dauzka.

SINTAXIA

Horrek nik bezalako galtzak dauzka.

6

Konparaziozko perpausak Konparaziozko perpausetan, bi zati elkarrekin konparatzen dira; batzuetan, konparazioa berdintasunezkoa da; beste batzuetan, berriz, desberdintasunezkoa. Horrez gainera, kantitatea edo kualitatea konpara daitezke. Adibide honetan, konparazioa desberdintasunezkoa da, eta kualitatea konparatzen da. Adib.: Udaberria negua baino argitsuagoa da . 1 Osatu konparaziozko esaldiak, bost berdintasunezkoak eta beste bost desberdintasunezkoak. Horretarako, erabili perpaus hauek. Adib.: Gaur hotz dago. Atzo ez zegoen oso hotz. Gaur atzo baino hotzago dago. ......................................................................................................................................... 1 Nik hiru sagar ekarri ditut. Zuk sagar bat ekarri duzu. ..................................................................................................................................................................................................................

2 Sagasti horretan sagar asko dago. Beste hartan gutxi. ..................................................................................................................................................................................................................

3 Ni langilea naiz. Zu langilea zara. ..................................................................................................................................................................................................................

4 Gure amak asko irakurtzen du. Gure amonak asko irakurtzen du. ..................................................................................................................................................................................................................

5 Astean zehar kirol gutxi egiten dugu. Asteburuan kirol asko egiten dugu. ..................................................................................................................................................................................................................

6 Nik pastel goxoak egiten ditut. Gure anaiak pastel goxoak egiten ditu. ..................................................................................................................................................................................................................

7 Industria guneetan kutsadura handia dago. Mendian kutsadura txikia da. ..................................................................................................................................................................................................................

8 Nik bi orriko idazlana egin dut. Zuk bost orrikoa. ..................................................................................................................................................................................................................

9 Haiek goiz bazkaltzen dute. Zuk goiz bazkaltzen duzu. ..................................................................................................................................................................................................................

10 Lau neba-arreba dauzkat. Zuk lau neba-arreba dauzkazu. ..................................................................................................................................................................................................................

2 Sailkatu aurreko ariketako perpausak taula honetan. Horretarako, baliatu perpausaren zenbakiaz; ondoren, ohar zaitez zein egitura erabili den bakoitzean. BERDINTASUNA Kantitatea

Nolakotasuna

DESBERDINTASUNA Kantitatea

Nolakotasuna

1. baino…gehiago

45

6 DEKLINABIDEA 1 Osatu taula hauek, eranskineko taulen laguntzarekin. NORA

Mugatua Singularra

Medikura noa.

Plurala

Mugagabea


Galdetzaileak Anbulatoriora noa medikuarengana.

Erakusleak


NORENGANA

Mugatua Singularra


Galdetzaileak

Erakusleak

46


Plurala

Mugagabea

6 NORAKO

Mugatua Singularra

Plurala

Mugagabea


Galdetzaileak

Erakusleak


2 Osatu hutsuneak, eta adierazi mugagabea, mugatu singularra edo mugatu plurala erabili duzun.

1 Nor............................................ trena da hori? 2 Arrasate............................................ doan autobusa hartuko dut amona................. ................................ joateko. 3 Zein herri............................................ egingo dugu ebaluazio honetako irteera? 4 Kanpin asko............................................ dei egin dut, baina inon ez da tokirik. 5 Baztango herri............................................ joan nahi dut udan. 6 Herrietako denda txiki............................................ jende gutxiago hurbiltzen da gaur egun. 7 Hau etxe............................................ bidea da. 8 Irakasle........................................ joan naiz matematikako zalantzak galdetzera. 9 Gozoki gehiegi jatea txarra da hortz............................................ 10 Ordenagailua lan............................................ behar dut. 11 Eskola............................................ materiala erostera joan gara. 12 Goizetik gau............................................ iritzia aldatu zuen. 13 Ostiral............................................ arte itxarongo dizut, gehiago ez. 14 Lizarra............................................ bizikletaz joatekoak gara igandean. 15 Gu............................................ hurbildu dena Mirenen anaia zaharrena da. 3 Zuzendu testu honetan NORA, NORAKO eta NORENGANA kasuetan dauden akatsak. “Jaitara joan nahi dut datorren udan; herriz herri, jaiez jai. Nondik hasi? Sanjoanera Hernanira joango naiz; han izebarena joango naiz, ohe eske, eta lehengusuekin egingo dut parranda. Handik Iruñera, hango sanferminera. Ondoren, Bermeora, madalenera, eta han ere familia badudanez, nire arreba zaharrenarena. Horri, ohea ez ezik, diru pixka bat ere eskatu egin beharko diot. Abuztuaren 15ean, Azkoitiara joango naiz andremaixera. Norena joko ote dut ohe bila? Eta abuztuari bukaera ona emateko, Bilboako bidea hartuko dut, hango jaiara joateko. Ez naiz inorena joango lotako toki bila, gaupasa egingo dut…” Baina..., halako batean, irakasleak bere azalpenei arreta jartzeko esan zidan, eta ni ametsetik esnatu nintzen. Ez naiz sekula santan nire herritik irten!

47

6 ADITZA Baldintza Baldintzazko perpausek bi zati dituzte: (1) baldintza adierazten duena (2) ondorioa, baldintza betez gero, gerta daitekeenaren berri ematen duena Baldintzazko perpausak ez-alegiazkoak eta alegiazkoak izan daitezke:

BALDINTZA NOR Ondorioa Baldintza Oraina Iragana banintz bahintz balitz bagina bazina bazinete balira

nintzateke hintzateke litzateke ginateke zinateke zinatekete lirateke

nintzatekeen hintzatekeen litzatekeen ginatekeen zinatekeen zinateketen ziratekeen

BALDINTZA MOTA EZ-ALEGIAZKOA (ERREALA)

(1) Baldintza

(2) Ondorioa

Hiztunaren ustez, baldintza adierazten duena gertagarria da. Baaurrizkia eransten zaio indikatiboko aditzari.

gaixotzen bahaiz hasten baduzue galtzen bazaio saltzen badio

sendatuko haiz bukatuko duzue aurkituko du erosiko dio

gaixotuko bahintz hasiko bazenute galduko balitzaio salduko balio

sendatuko hintzateke bukatuko zenukete aurkituko luke erosiko lioke

ALEGIAZKOA (IRREALA) Baldintzak adierazten duena ez da hain gertagarria, hipotetikoa da. Bi eratako baldintzak daude atal honetan. Baldintzazko adizkiek badaramate, eta ondoriozko adizkiek beti -ke.

a o k i d l a o r e g n i a r O a o k i d l a n e h e L

gaixotu (izan) bahintz sendatuko hintzatekeen hasi (izan) bazenute bukatuko zenuketen galdu (izan) balitzaio aurkituko zukeen saldu (izan) balio erosiko ziokeen

Noiz erabili behar da geroaldiko baldintza, eta noiz lehenaldikoa? Orain-geroaldiko baldintza erabiltzen da alegiazkoa den baldintza hori, gertatzekotan, etorkizunean gertatuko bada. Adib.: Xabierri liburua galdu ko balitzaio, libururik gabe geratuko litzate ke . Gaur, bihar edo egunen batean “galduko balitzaio”. Baldintza honek ondorioan -ke hartuko du. Alegiazko baldintza hori iraganean kokatzen bada, lehenaldiko baldintza erabiltzen da.

g u o

o r r r

G

48

Adib.: Xabierri liburua galdu ø (izan) balitzaio, libururik gabe geratuko zate ke en .

Liburua iraganean “galdu izan balitzaio”. Baldintza honek ondorioan -ke hartzen du, eta gero lehenaldia adierazten duen -n . Oharra: -ke + -n = -keen

g o e l a b o, l e g o i n. k a B a l e g a b t , a p a t l e g o a a i B n i k. t e a l l u e x o o t k e r r u r n G o j a n g Grrrooug

u g

6 1 Bete hutsuneak, adizki egokiak jarrita. (NOR baldintza) 1 Ni etorriko ............................................, zuek zain egongo ............................................ 2 Miren sendatu ............................................, mendira gurekin etorriko ............................................ 3 Gu bazkaltzera joan izan ............................................, pozik geratuko ............................................ 4 Zu igerian arituko ............................................, lasai egongo ............................................ 5 Haiek berandu iritsi ............................................, ez ............................................ eskolara garaiz joango. 6 Jon orraztuko ............................................, ez ............................................ hain itsusi egongo. 7 Haiek etxean geratu ............................................, ez ............................................ zinemara joango. 8 Atharratzeko lagunak etorriko ............................................, nirekin ibiliko ............................................ 9 Eskolara hura berandu iritsi izan ez ............................................., ez ............................................ irakaslea haserretuko. 10 Sarrerako atea zabalagoa izango ............................................, pianoa errazago sartuko ............................................ 11 Olioa zure galtzetara erori izan ............................................, galtzak zikinduta geratuko ............................................ 12 Goizero eguzkia agertuko ez ............................................, gu ilunpetan biziko ............................................ 13 Gu galdu izan ............................................, gurasoak gure bila hasiko

Zu jatunagoa bazina…

............................................

14 Goizeko zazpiak izango ............................................, jaiki, gosaldu eta eskolara joango ............................................ zu. 15 Zu pilotaria izan ............................................, zure eskuak minduta egongo ............................................ 16 Gaixotuko ............................................, medikua gure etxera etorriko

...........................................

17 Hi hondartzara joan ............................................, uretan ibiliko ............................................

18 Tenperatura asko igoko ............................................, poloetako izotza urtu egingo ............................................ 19 Nire gurasoak Beran biziko ............................................, ni ere han biziko ............................................ 20 Bihar oporrak hasiko ............................................, gu berandu arte ohean egongo ............................................

Eta zuek hain jatunak ez bazinete…

2 Bukatu esaldi hauek. (Indikatiboa. NOR baldintza) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Gu hain berritsuak izango ez bagina, ................................................................................................................................. Ni lotsatia izango banintz, ........................................................................................................................................................ Nire lagunak oporretan eskalatzera joan izan balira, ................................................................................................. Ikasleak isilagoak izango balira, ............................................................................................................................................ Gure amona gaztetan Ameriketara joan izan balitz, .................................................................................................. Atzo zuek galdu izan bazinate, .............................................................................................................................................. Zu mendira joango bazina, ....................................................................................................................................................... Ni etxean geratu izan banintz, ................................................................................................................................................ Horiek gezurretan ibiliko balira, ............................................................................................................................................. Gu zure ondoan eseri izan bagina, .......................................................................................................................................

49

6 LEXIKOA Frutak, fruituak eta zuhaitzak

1

2

1 Zer dira? Lotu irudiak eta izenak. 3

4

6

5

7

8 9

12

11

10

13

14 15

a intxaurra

f abrikota

k pikupasa

b hurra

g masusta

l anana

c gaztaina

h angurria

m arana/okarana

d aranpasa

i mertxika

n zitroina/limoia

e basarana

j marrubia/ mailukia

ñ udarea/txermena/ madaria/makatza

2 Osa ezazu taula, ereduari jarraituta.

FRUTAK eta FRUITUA

ZUHAITZAREN IZENA

hurra sagarra intxaurra gaztaina udarea/madaria muxika gerezia arana marrubia/mailukia mizpira masusta limoia mahatsa irasagarra pikua

a (hurrondoa) hurritz .................................................................. sagarrondo a .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. ..................................................................

3 Zuhaitz multzoen izenak ezagutzen al dituzu? Idatzi.

50

Adib: ................................................... pagoa: pagadia a haritza: ............................................... b lizarra: ................................................ c haltza: ................................................ d makala: .............................................. e zumarra: ............................................

f sahatsa: ............................................. g lertxuna: ............................................ h urkia: .................................................. i gorostia: ............................................ j izeia: ....................................................

Autotesta II 1

2

3

4

5

6

PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da/dira okerra/k? a Pertsona izenordainak arruntak eta indartuak izan daitezke. b Izena objektuak izendatzeko bakarrik erabiltzen da. c Izenordainak izenaren eskuinean edo ezkerrean agertzen dira. DEKLINABIDEA. Zein da okerra ? a Ospitalera eraman dute istripuan zauritu den suhiltzailea. b Medikura noa buruko mina ez baitzait joaten. c Alaitzengana joango naiz zalantzak argi diezazkidan. LEXIKOA. Zein ez da fruta edo fruitua? a zitroina b irasagarra c harana d hurra PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da okerra ? a Determinatzailearen funtzioa Izen Sintagma osatu eta zehaztea da. b Artikuluak eta erakusleak mugatzaileak dira. c Lau determinatzaile mota nagusi daude. LEXIKOA. Zein ez da arraina? a olagarroa b otarraina c izokin a d oreina PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da zuzena ? a Adjektiboak izenari buruzko informazioa ematen du. b Izenondoak izenaren ezkerretara joan ohi dira. c Izenondoek NOLA? galderari erantzuten diote.

7

LEXIKOA. Zein ez da barazkia? a leka b ilarra c azalorea d masusta

8

ADITZA. Zein da okerra ? a b c

9

Nik zure etxeko giltzak daramatzat. Zuek galtzerdiak jantzita zenekartzaten. Zuek ikastetxeko irakasle guztien izenak zenekiten.

DEKLINABIDEA. Zein da okerra ? a Irakaslea zenbat ikaslerekin joan da ibilaldira? b Arratsaldean pilotalekuan palarekin jolastuko gara. c Autobusez joango gara Mundakara.

10

ADITZA. Zein da okerra ? a Zuek irudiz osatutako liburuak oparitu zenizkiguzuen. b Mikelek hiri, Ainara, DVDak erosi zizkinan. c Guk zuei botila bat ur eskatu dizuegu.

11

ADITZA. Zein da esaldiaren jarraipen zuzena ? Zuek ariketa honetan nahastu izan bazinete, ... a b c

12

...irakaslea asko poztuko litzateke. ...irakaslea asko poztuko zatekeen. ...irakasleen errua lirateke.

DEKLINABIDEA. Zein da okerra ? a Anbulatorioan ordubete egon behar izan dut. b Sendagileetan konfiantza osoa izan behar dugu. c Gurasoengan dago seme-alaben heziketaren giltza.

51

7 ADITZA I Aditza da ASko osagairik garrantzitsuena, eta ekintzaren berri ematen duen osagaia. Eman ditzagun aditzari buruzko argibide batzuk. Hasteko, ez dituzu nahasi behar ADITZA eta ADIZKIA: ADITZA

ADIZKIA

� Oinarrizko

� Aditzaren

forma. Adizkiak hemendik eratortzen dira. � Hiztegian agertuko zaizuna. � Adib.: etorri.

forma bakoitza, jokatua nahiz jokatu gabea. � Adib.: etorri gara, gatoz, etortzea...

Osaera. Osaerari begiratuta, aditzak hiru motatakoak izan daitezke: ADITZAK t ek e No l a mo ld a tuko g i n a

ad i t z ik ga be?

BAKUNAK Osagai bakarra dute. etorri, joan, jan...

Neure begiekin Botila berdeko edabea

ERATORRIAK Oinarrian beste gramatika kategoria bat dute, eta gero atzizkiren bat hartzen dute. gizen ➜ gizendu gorri ➜ gorritu egin ➜ eragin

ELKARTUAK Bi osagaiz osatutakoak dira. Bi taldetan banatuko ditugu: Berezkoak Bigarren osagaia aditza denean. onetsi, itxuraldatu, hostoberritu…

Aditz lokuzioak izena + aditza denean. min hartu, ihes egin, hitz eman…

Jokatua eta jokatu gabea. Adizkiak, edozein osaera duela ere, jokatuak edo jokatu gabeak izan daitezke. Labur esanda, adizki jokatuak pertsonari eta denborari buruzko informazioa ematen du; jokatu gabeak, berriz, ez. ADIZKIAK

eta leihotik

JOKATUAK Pertsonari eta denborari buruzko informazioa ematen dute. Guk goiz gosaldu dugu. (gu / orain) Nekatuta zaude? (zu / orain) Mikel ikusi nuen. (nik hura / irag.)

JOKATU GABEAK EZ dute ematen pertsonari eta denborari buruzko informaziorik: gosaltzea, gosaltzeko, gosalduz, egotea, egoteko, ikustea, ikusteko, ikusiz...

Trinkoa eta perifrastikoa. Adizki jokatuak bi eratakoak izan daitezke: ADIZKI JOKATUAK

ADITZA • Bakunak • Eratorriak

TRINKOAK Hitz bakarrekoak: Adib.: Nekatuta nago. Opariak generamatzan.

• Elkartuak ADIZKIAK

52

• Jokatu gabeak • Jokatuak – Trinkoak edo sintetikoak – Perifrastikoak

PERIFRASTIKOAK � Bi hitz edo gehiagokoak. � Lehen hitza adizki nagusia eta bigarrena laguntzailea. � Adib.: Nekatuta etorri nintzen . Opariak eraman genituen .

Adizkerari begiratuta, honako sailkapena egin ohi da: ADIZKERAK NOR NOR-NORI NOR-NORK NOR-NORI-NORK

jaiki dira atsegin zaigu uste duzu eskatu genien

haiek hura - guri zuk - hura guk - haiei - hura

7 1 Azpimarratu testu honetako adizki guztiak. Bizikletaz mendi ibilaldi bat egitea bururatu zitzaigun. Elkarren artean hizketan hasi ginen, txangoa nola antolatu, zer eraman, nora joan, zenbat egun igaro... Bi ordu pasatu ondoren, hasieran bezalaxe geunden, ezer erabaki gabe, alegia. Ibilaldiaren antolaketa beste baterako uztea pentsatu genuen; pentsatu eta egin. Hasieran erabakitako ibilbidea dezente itxuraldatu zen azkenerako. Hala ere, okerrena ez zen izan hori; izan ere, taldekide batek, erori, eta min hartu zuen, eta, azkenean, mendi irteera beste baterako atzeratzea erabaki genuen. Horretan, behintzat, ados geunden. 2 Egin taula zure koadernoan, zerrendatu bertan aurreko ariketako aditzak, eta adierazi zer motatakoak diren. Aditzaren OSAERA

ADIZKIA

ADITZA

Bakuna Eratorria Elkartua

JOKATUA

bururatu zitzaigun

bururatu

x

x

JOKATU GABEA

TRINKOA

Ezagutzen dut tipo bat oso makarra dela.

Ezagutzen dut tipo bat oso makarra dena.

PERIFRASTIKOA

x

SINTAXIA Erlatibozko perpausak 1 Osatu erlatibozko perpausak, esaldiak elkartuta. Adib.: Mutila etorri da. Mutila nire anaia da.

Etorri deN mutila nire anaia da. ...................................................................................................................................................................... 1 Liburua irakurri dute. Liburua polita da. ..................................................................................................................................................................................................................

2 Amak prakak erosi dizkit. Prakak gorriak dira. ..................................................................................................................................................................................................................

3 Leihotik behera erori zait baloia. Baloia zurea da. ..................................................................................................................................................................................................................

4 Antzerkia asko gustatu zitzaidan. Laburra zen. ..................................................................................................................................................................................................................

5 Pilota partida telebistan eman dute. Partida ona iruditu zait. ..................................................................................................................................................................................................................

6 Mirenek irristailuak ekarri ditu. Irristailuak zaharrak dira. ..................................................................................................................................................................................................................

2 Zuzendu akatsak. Adib.: Irakaslea etorri dela Jokin da. .................................................................................................................................... Etorri den irakaslea Jokin da. 1 2 3 4 5

Irakaslea etorri dela ezagutzen dut. ..................................................................................................................................... Ezagutzen dut mutil bat errusiarra dela. .......................................................................................................................... Lehen etorri dela emakumea nor da? ................................................................................................................................. Ikusi dut mendiko beroki bat oso garestia dela. ........................................................................................................... Diskoa utzi didazula asko gustatu zait. .............................................................................................................................

53

7 DEKLINABIDEA 1 Osatu taula hauek, eranskineko taulen laguntzarekin. NONDIK

Mugatua Singularra

Plurala

Mugagabea


Galdetzaileak

Erakusleak


i k u r ru t i b i z Zu( r e ) g a t i a nd i k ( r e ) g n a h i z e t a zu . n e n a g o h e m

NORENGATIK

Mugatua Singularra

Zu(re )gand ik urru t i b i z na i z e ta zu(re )ga t ik nago he men.


Galdetzaileak

Erakusleak

54


Plurala

Mugagabea

1 7 NORENGANDIK

Mugatua Singularra

Plurala

Mugagabea


Galdetzaileak

Erakusleak


2 Osatu hutsuneak, eta adierazi mugagabea, mugatu singularra edo mugatu plurala erabili duzun. 1 Mendi asko................................................ etorritako ura dakar ibai horrek. 2 Entrenamendu................................................ goiz alde egin beharra daukat. 3 Santurtziko portu................................................ ekartzen dute arraina gure herrira. 4 Gasteiz................................................ Donostiara doan trena Beasain ........................ ................................. igarotzen da. 5 Gure mendietako haitzulo................................................ arbasoen aztarna asko atera dituzte ikertzaileek. 6 Daukagun guztia guraso................................................ jaso dugu. 7 Nire amona................................................ jasotako oparia da eskumuturreko polit hau. 8 Hire................................................ ez diat laguntza handirik espero. 9 Azterketa garaietan irakasle................................................ laguntza berezia jasotzen dugu. 10 Nor................................................ datorkizu dantzarako erraztasun hori? 11 Zu................................................ geratu naiz etxean, inora joan gabe. 12 Nire lagun................................................ edozer egingo nuke. 13 Literaturako irakasle ................................................ atsegin ditut liburuak. 14 Zergatik sartzen zara saltsa guztietan? Arrazoi bereziren bat................................................ 15 Mikel................................................ nago hemen; bestela, ez nintzen etorriko. 3 Zuzendu esaldi hauetako akatsak. 1 Gazteak tabernetatik dabiltza. ......................................................................................... 2 Udan Holandatik ibili naiz. ................................................................................................. 3 Non utziko dizkizut giltzak? Utzi hortik! ..................................................................... 4 Medikutik nator. ....................................................................................................................... 5 Amarengandik egin dut lan hau, berak eskatu didalako. ............................................................................................................................................................

6 Sei eurogatik eros dezakezu liburu hau. ...................................................................... 7 Disko horrengatik aldatuko dizut beste hori. ............................................................ 8 Zergaitik ari zara gezurretan? ...........................................................................................

55

7 ADITZA

Indikatiboa. Baldintza. NOR-NORI Adibideak

BALDINTZA NOR

ba ba ba ba ba ba ba

Nin Hin Li Gin Zin Zin Li

Lurrak, ematen BAZAIO, ematen du!

TZA TZA TZA TZA TZA TZA TZA

i i i i i i i

zki zki zki zki

T (DA) K/N (A/NA) O GU ZU ZUE te E

(Baldintza) Zuek niri hurbilduko bazintzaizkidate . (Baldintza) Gu zuei laguntzera joan bagintzaizkizue . (Ondorioa oraina) Gu hiri haserretuko gintzaizkiake/nake . (Ondorioa iragana) Haiek hari komeniko zitzaizkiokeen .

ONDORIOA: oraina

ONDORIOA: iragana

NOR

NOR

Nin Hin Li Gin Zin Zin Li *

NORI

–te

NORI


i i i i i i i

zki zki zki zki


KE Nin KE Hin KE Zi KE Gin KE Zin KE *te Zin KE Zi


NORI

i i i i i i i

zki zki zki zki


KE eN KE eN KE eN KE eN KE eN KE *te N KE eN

ZUEK denean erabiltzen da.

NOR

1 Osatu 91. orrialdeko taulak orainaldian eta lehenaldian, paradigmak erabilita. 2 Bete hutsuneak, adizki egokiak jarrita. (NOR-NORI baldintza) Adib.: Kiroldegiko haurrei zerbait gertatuko ..................... balitzaie, arduradunei botako ..................... litzaieke errua. 1 Gurasoei loteria egokituko ................................................, guri ere iritsiko ................................................ zerbait. 2 Niri hortzak erori izan ................................................, txokolatea ez ................................................ oso askari egokia irudituko. 3 Buru gainera guri loreontzia erori ................................................, buruko min ederra jarriko ................................................ 4 Haiei gure margolanak atsegin ................................................, salneurria ez ................................................ hain garestia irudituko. 5 Hiri umorea joango ................................................, guri ere joan egingo ................................................

56

6 Abeslariari ahotsa joango ............................................., ez .............................................. eztarria bi egunotan sendatuko. 7 Zu niri esandako orduan etorri izan ................................................, ni zuri ez . ............................................... haserretuko.

7 Hari horrelakorik gertatu izan ........................................., ez ......................................... festarako gogorik geratuko. 9 Guri eskolara txiste kontalaria etorriko ................................................, guri ez ................................................ ezpainetatik irribarrerik kenduko. 10 Gu haiei baratzera laguntzera joan izan ................................................, haiei aurpegia alaitu egingo ................................................ 11 Guri zuen txakur hori hurbildu ................................................, beldur aurpegia jarriko ................................................ 12 Zuri besoko zauria ondo sendatu ................................................, ez ................................................ zauria gaiztotuko. 13 Ibon guri hurbildu ................................................, guri bertsotan hasteko gogoa sortuko ................................................ 14 Zuk oparitutako eraztuna niri galdu ................................................, zuri ez ................................................ batere gustatuko. 15 Haiei errepidean gurpilak zulatu ................................................, ez ................................................ laguntza eskatu beste erremediorik geratuko. 16 Guri sagarrak jatea gustatuko ................................................, guri oso osasungarri gertatuko ................................................ 17 Hiri hirian bizitzea komeniko ................................................, baserritik hirira joatea ondo irudituko ................................................ hiri. 18 Zuri egunero igeri egitea gustatuko ................................................, niri ez ................................................ inportako zurekin joatea. 8

3

Gurpila zulatuko balitzaioke… Gurpila zulatuko balitzaio…

Bukatu esaldiak, ondorioa jarrita. 1

Niri telebistaren aurrean begiak itxiko balitzaizkit,

................................................

............................................................................................................................................................ 2

Amonari hankako zauria sendatuko balitzaio,

.........................................................

............................................................................................................................................................ 3

Guri aurpegian zimurrak aterako balitzaizkigu, ....................................................... ............................................................................................................................................................

4

Zu haiei bisitan joango bazintzaizkie, ........................................................................... ............................................................................................................................................................

5

Langileari opor gehiago emango balizkiote, .............................................................. ............................................................................................................................................................

6

Okinari ogiari gatza botatzea ahaztuko balitzaio, ................................................. ............................................................................................................................................................

7

Zu guri ate joka etorriko bazintzaizkigu, ..................................................................... ............................................................................................................................................................

8

Ni lagunari diru eske joango banintzaio, ..................................................................... ............................................................................................................................................................

9

Negua guri uste baino lehen etorriko balitzaigu,

....................................................

............................................................................................................................................................ 10

Zuri aurreztutako diru guztia galduko balitzaizu,

...................................................

............................................................................................................................................................

57

7 LEXIKOA Sukaldean 1 Ezagutzen al dituzu esneki eta zereal hauek? Osatu izenak. Esnekiak 1

2

GA.......ATUA 3

.......A.......TA

4

E.......NE-.......AI.......A

E.......NE-.......AI....... .......A.......OTUA

Zerealak 5

6

.......E.......ALEA

7

GA.......A.......ARRA 8

.......A.......IA

.......R.......OA

2 Osatu taula, eskuineko zutabean, gutxienez, hitz bat jarrita. Zer behar da...

58

…frijitzeko? …iragazteko? …egosteko? …irabiatzeko? …ehotzeko? …erretzeko? …txigortzeko?

Tresnak .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. ..................................................................

7 3 Ezagutzen al dituzu hitz hauekin osatutako hitz eratorriak edota hitz elkartuak? Aztertu adibidea, eta idatzi gainerako hitzenak. Adib.: ogi: okina, okindegia, ogibidea... ............................................................................................................................... a gatza: ............................................................................................................................................. b esnea: ............................................................................................................................................. c garagarra: .................................................................................................................................... d artoa: ............................................................................................................................................. 4 Zer zapore dute jaki hauek? Aukeratu, eta idatzi. Adib.: limoia garratza : .............................................. a kafea: ................................................................ b txokolatea: ..................................................... c urdaiazpikoa: ................................................ d oliba: ................................................................. e limoia: ..............................................................

59

8 ADITZA II Perpausaren barruan bi zati nagusi bereizten direla esana dugu lehen ere: IS/subj. eta AS/pred. ASren ardatza aditza da; aditzak ematen digu ekintzaren berri. Euskaraz aditzak informazio asko ematen du, ekintza soilaz gain; NORK, NOR eta NORI pertsonei buruzko datuak ere ematen ditu. Horiek guztiak kontuan hartuta, adizkera desberdinak sortzen dira. ADIZKERA Gaur eskolara garaiz etorri zara. Ni zuloan eror naiteke.

NOR

Zu Ni

NOR-NORI

Ipuin hori asko gustatzen zaizue. Guri ere gerta dakiguke hori.

Hura-zuei Hura-guri

NOR-NORK

Ogia oso-osorik jan dut . Aitorrek 300 kilo jaso ditzake.

Hura-nik Hura-hark

NOR-NORI-NORK

Zinemarako sarrera oparitu ziguten. Nik DVDa opari diezaioket Beñati.

Hura-guri-haiek Hura-hari-nik

1 Osatu taula, adibideari jarraituta.

Puskatu egin da.

Puskatu egin du.

ADIZKIA

ADIZKERA

PERTSONAK

etorri gara atsegin zitzaigun eman genizun ahaztu zitzaizun erakutsi zenidan hurbildu zaizkit irakurri zizkigun abestu zenituzten eskatu dik erori ginen jo ninduen idatzi zuen

NOR

gu hura-guri

nor-nori

gu-zuri-zerbait

nor-nori-nork

hura-zuri

nor-nori nor-nori-nork

zu-niri-zerbait haiek-niri

nor-nori

hark-guri-haiek

nor-nori-nork nor-nork

zuek-haiek

nor

gu

nor-nork

2 Aukeratu perpaus bakoitzari dagokion adizkia. x

t z a i l e a k Ad i z k i l a gu n

zehaztasuna e maten du.

60

1 Atzo goizean nik zu kalean ikusi nizun/zintudan. x 2 Ameriketako zure osaba ez diot/dut ezagutzen. x 3 Anderrek konturatu gabe jo dit/nau. x 4 Josunek gozokiak erosteko dirua eman dit/nau. x 5 Asko maite dizut/zaitut. x 6 Kostata, baina guk zu harrapatu zintugun/genizun. x 7 Udan lan egin dezadan/nadin nahi du irakasleak. x 8 Liburuak irakurtzea gustatzen nau/zait. x 9 Mendian igande goizero ikusten dizut/zaitut. x 10 Gu lanean ari gara/dugu.

8 SINTAXIA Moduzko perpausak Moduzko perpausek modua adierazten dute, eta nola? edo zelan? galderari erantzuten diote. Egitura askoren bidez egin daitezke perpaus hauek: -N BEZALA, -N MODUAN, -N LEGEZ, -N ERAN, -N GISAN, -N ANTZERA… Adib.: Esan duzu n bezala/gisan/legez/eran/antzera/moduan egin dut lana. 1

Berridatzi esaldi bakoitza beste bi modutara. 1 Irakasleak esan digun bezala eseri gara gelan. Irakasleak esan digun eran eseri gara gelan .................................................................................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................................................................................

2 Baldar-baldar zabiltza, aitona Joxeren gisan. Baldar-baldar zabiltza. aitona Joxeren bezala

Ni Perurena bezalakoa naiz.

.................................................................................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................................................................................

3 Irratian esan duten moduan, eguraldi beroa laster iritsiko da. Irratian esan duten eran, eguraldi beroa laster iritsiko da ..................................................................................................................................................................................................................

Ni Perurena bezala naiz.

..................................................................................................................................................................................................................

4 Utz ezazu dagoen gisan, gehiago puskatu aurretik. Utz ezazu dagoen bezala, gehiago puskatu aurretik .................................................................................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................................................................................

5 Esaera zaharrak dioen bezala, “Apiril ona ikusi nahi duenak, ehun urtez bizi beharko du”. Esaera zaharrak dion antzera, Apiril ona ikusi nahi duenak, ehun urte bizi beharko du .................................................................................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................................................................................

2 Zuzendu akatsak dituzten esaldiak. Horretarako, kontuan izan NOLA? edo NOLAKOA? galderari erantzuten dioten. NOLA? galderari erantzuten diotenak moduzkoak dira; besteak, nahiz eta antza eduki, konparaziozkoak dira. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Xabier ni bezalakoa da Xabier ni bezala da. ...................................................................................................................................................................... Jon zu bezala dago, nekatuta Jon zu bezala dago, nekatuta. ................................................................................................................................................ Filma ez da nik uste nuen bezalakoa Filma ez da nik uste nuen bezala. ........................................................................................................................................ Esan didazun bezalakoa da zure gela Esan didazun bezala da zure gela. ....................................................................................................................................... Atzo etorri nintzen bezala, gaur ere oinez etorri naiz Atzo etorri nintzen bezala, gaur ere oinez etorri naiz. ............................................................................................... Jonek esan bezala trena berandu iritsi da Jonek esan bezalakoa trena berandu iritsi da. .............................................................................................................. Nire anaia ni bezalakoa da, ilehoria Nire anaia ni bezalakoa da, ilehoria. .................................................................................................................................. Gure eskola zurea bezalakoa da Gure eskola zurea bezala da. .................................................................................................................................................. Nire bizikleta zurea bezalakoa da Nire bizikleta zurea bezala da. ............................................................................................................................................... Zuen margoak nireak bezalakoak dira Zuen margoak nireak bezalakoak dira. ........................................................................................................................

3 Osatu moduzko esaldiak, egitura hauek erabilita. 1 Eman zenidan bezala..................................................................................................................................................................... 2 Esan genizun moduan................................................................................................................................................................... 3 Ikasi zenuen gisan........................................................................................................................................................................... 4 Abesten dugun antzera ................................................................................................................................................................ 5 Ohiturak dioen legez.....................................................................................................................................................................

61

8 DEKLINABIDEA 1 Osatu taula hauek, eranskineko taulen laguntzarekin. NORANTZ

Mugatua Singularra


Plurala

etxerantz zuhaitzerantz

etxeetarantz zuhaitzeetarantz

Mugagabea etxetarantz zuhaitzetarantz

Durangorantz Beasainerantz

Galdetzaileak norantz

Erakusleak

honetarantz, horretarantz, hartarantz hauetarantz, horietarantz, harrentarantz


“Katuak NORANTZ begira aurpegia garbitu, haizea handik”.

NORENGANANTZ

Esaera zaharra

Mugatua Singularra


Galdetzaileak

Erakusleak

62


Plurala

txorienganantz txoriarenganantz zezenenganantz zezenarenganantz

Mugagabea

txorirenganantz zezenenganantz

Garazirenganantz Mikelenganantz

norenganantz

honenganantz, horrenganantz, harenganantz hauenganantz, horienganantz, haienganantz

nireganantz, zureganantz, berarenganantz gureganantz, zuenganantz, haienganantz

8 2 Osatu hutsuneak, eta adierazi mugagabea, mugatu singularra edo mugatu plurala erabili duzun. Gasteizerantz 1 Nora doa Xabier? Abiatu (Gasteiz) ..................................................... egin da, baina ez dakit nora iritsiko den. kostalderantz 2 Udan (kostalde) ..................................................... udatiar asko hurbiltzen da. etxetarantz 3 Gazteak larunbat arratsaldeetan elkarren (etxea) .................................................... joaten dira, bideo jokoetan ibiltzera. 4 (Izeba) ..................................................... Izebarenganantz abiatu naiz, baina ez dakit iritsiko naizen. Hondartzarantz 5 (Hondartza) ..................................................... jo genuen, baina bidean istripua izan eta ez ginen iritsi. haientarantz begiratu lehenik, jarri arreta lehen 6 Etxe (haiek) ..................................................... solairuko leiho urdinetan; hantxe bizi naiz. Durangorantz 7 (Durango) ..................................................... jende asko joaten da abenduko azokara, baina batzuk bideko jatetxeetan gelditzen dira. Zerurantz 8 (Zeru) ..................................................... begiratzen dudan aldiro, hegazkinen arrastoak ikusten ditut. Hegoalderantz 9 Iparrorratzak norantz goazela dio? (Hegoalde) ..................................................... mendebalderantz ? ala (mendebalde) ..................................................... Trenarantz 10 (Trena) ..................................................... noa; gero presaka ibili baino nahiago dut poliki-poliki hurbildu.

3 Zuzendu testuan NORANTZ eta NORENGANANTZ kasuetan dauden akatsak. Autobus geltokian adineko emakume bat ikusi nuen, Harenganantz eta gure amona zela iruditu zitzaidan. Harena etxerantz abiatu nintzen, etxearenganantz laguntzeko asmoz. Amonarenganantz Amonarena nindoala, zalantza sortu zitzaidan: “hau ez da gure amona!”; baina, ziurtasun osorik ezean, aurrerantz aurreetarantz jarraitu nuen, eta ia ondoan nuela ohartu nintzen ez zela gure amona Roxari. Itzuli eta nire bidea hartzera nindoala, “aizu, gazte”, esan zidan, “lagunduko al etxerantz didazu etxeruntz?”. Harrituta geratu nintzen, baina ezin ezetz esan. Amona gaixoa ezinean zebilen; eskuetan poltsa bana nireganantz zeraman, eta nirerantz egin zuen; poltsak esku batean hartu nituen; beste besotik heldu zidan berak. Bidean estuetarantz aurrera egin, eta erdiko kale estuenganantz hartu genuen. Kalearen bukaeran gorantz begira hasi zen, hamar etxebizitza zituen eraikin bateko azkeneko puntara, eta “gazte, han goian bizi naiz”, esan zidan. nirenganantz begietarantz Haren bi begiak nirerantz jiratu, eta begienganantz begiratu zidan. Laster ulertu nuen goraino lagundu beharko niola. Sarrerako atea zabaldu orduko ohartu nintzen han ez zegoela igogailurik. Ez zegoen beste erremediorik; pixkanaka, eskailerak igotzeari ekin genion, tarteka gora-gorantz ganantz begiratu eta zenbat falta zen ikusiz.

63

8 ADITZA

Indikatiboa. Baldintza. NOR-NORK Adibideak

BALDINTZA NOR

“Asko BADUN, asko beharko DUN”. Esaera zaharra


NORK

Nind Hind

u u

T K/N

Gint Zint Zint

u u u

GU ZU ZUE TE

zte (z)

ONDORIOA: oraina

u u

Gint Zint Zint

u u u

NOR

(z) (z) zte

(Ondorioa oraina) Zuk gu ekarriko gintuzkezu . (Ondorioa iragana) Guk zuek sarituko zintuztekegun .

ONDORIOA: iragana

NOR

Nind Hind

(Baldintza) Haiek ni ikusiko banindute .

NORK

NOR

NORK

KE KE

T (DA) K/N (A/NA)

Nind Hind

u u

KE KE

KE KE KE

GU ZU ZUE TE

Gint Zint Zint

u u u

(z) KE (z) KE zte KE

T (DA) N K/N (A/NA) N eN GU N ZU N ZUE N TE N

3. pertsona

BALDINTZA

banu bahu balu bagenu bazenu bazenute balute

banitu bahitu balitu bagenitu bazenitu bazenituzte balituzte

ONDORIOA: oraina

ONDORIOA: iragana

nuke huke luke genuke zenuke zenukete lukete

nukeen hukeen zukeen genukeen zenukeen zenuketen zuketen

nituzke hituzke lituzke genituzke zenituzke zenituzkete lituzkete

nituzkeen hituzkeen zituzkeen genituzkeen zenituzkeen zenituzketen zituzketen

1 Osatu 92. orrialdeko taulak orainaldian eta lehenaldian, paradigmak erabilita. 2 Bete hutsuneak, adizki egokiak jarrita. (NOR-NORK baldintza)

64

1 Nik zuk adina telebista ikusiko ................................................, ez ................................................ lanerako denborarik izango. bazenute 2 Zuek gehiago ikasiko ................................................ , azterketa guztiak zenituzkete gaindituko ................................................ balute 3 Haiek barazki gehiago jan ................................................ , orain osasun hobea zuketen izango ................................................ 4 Hik aterkia hartu izan ................................................, ez ................................................ bustiko.

8 genuke bagenu 5 Guk dirua aurreztuko ............................................. , erosiko ............................................ mendiko bizikleta berria. bazenitu 6 Zuk lagunak bazkaltzera gonbidatu izan ................................................ , haiek zuketen etorriko zirela esango ................................................ bagenitu 7 Guk Parisko lagunak oporretan gonbidatuko ................................................ gintuzkete beraiek gu hara joatera gonbidatuko ................................................ 8 Nik pastelak ekarriko ................................................ , zuk jango banitu zenituzke ................................................ balituzte 9 Agintariek autobus eta tren gehiago jarriko ................................................ , luke jendeak autoa gutxiago hartuko ................................................ bagenu 10 Medikuek esandakoa guk beteko ................................................ , gu azkarrago ginakete sendatuko ................................................ banu 11 Nik kirola maizago egingo ................................................ , gorputza arinago nukeen edukiko ................................................ bazenitu 12 Zuk ariketa guztiak ondo egin izan ................................................ , irakaslea zenukeen harrituta utziko ................................................ bazenute 13 Zuek gehiago bidaiatu izan ................................................ , kultura desberdin zenituzkete asko ezagutuko ................................................ bagenuzke 14 Herriko festetan gurasoek gu bazkaltzera gonbidatuko ..................................... , genuke guk ez ................................................ bazkaria prestatu beharrik izango. banu , 15 Nik txikitan instrumenturen bat jotzen ikasi izan ................................................ nukeen orain herriko bandan joko ................................................ balu 16 Elurra gogotsu egingo ................................................ , guk eskiatzen saio genuke ederra egingo ................................................ bazenu 17 Zuk berogailua piztu izan ................................................ , guk ez genukeen hotzik pasatuko. ................................................ bagintuizte gintuzkete 18 Haiek gu maite ................................................ , ez ................................................ bakarrik utziko. bazenu 19 Zuk leihoetako beira garbituko ................................................, haiek hobeto lukete ikusiko ................................................ kanpoan dagoena. bagenu 20 Guk ondo bazkaldu izan ................................................ , orain ez genukeen ahulaldirik izango. ................................................

Hori da gosea, hori! Janaria garaiz atera izan ez banu, platera ere jango zenuketeen zuek.

Hori da gosea, hori! Janaria garaiz atera izan ez banu, platera ere jango zenuketen zuek.

3 Asmatu baldintzak ondorio hauetarako. 1

...........................................................................................................................................................,

erosiko genuke argazki kamera berria. 2

...........................................................................................................................................................,

arropak armairuan gordeko lituzke. 3

...........................................................................................................................................................,

telefonoz dei egingo lukete lagunek. 4

...........................................................................................................................................................,

goiz osoan lo lasai egingo nuke. 5

...........................................................................................................................................................,

pastelak erosiko zenituzketen.

65

8 LEXIKOA IKTak 1 Zer dira? Idatzi elementu bakoitzaren izena. koska • disko gogorra • idazmahaia • goiburukoa zakarrontzia • lerroartea • inprimagailua • zutabeak oin oharra • lotura edo link-a • letra etzana letra beltza • erregela • nabigatzailea • paragrafoa

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

66

8 2 Osatu testua, zerrendako hitzak erabilita. mezu • pantaila • dokumentu • bilatzaile webgune • zuzentzaile ortograko • abiarazi klikatu • nabarmendu • bidali • hautatu atxiki • itsatsi • kopiatu Gaur, neba gazteari informazio jakin bat Interneten nola bilatu eta lagun bati nola bidali azaldu diot. Honela: “Begira: lehendabizi, ............................................... (1) nabigatzailea, eta idatzi bilatu nahi duzun hitza ................................................-an (2). Hori egindakoan, ordenagailuko ................................................-n (3) hainbat ................................................-ren (4) izenak agertuko zaizkizu. Egin klik ............................................... (5) jakin bati, eta, interesatzen zaizun ........................... ................. (6) zatia ........................................... (7) ostean (esaterako, Wikipediako orrialde batean aurki dezakezuna), ............................................... (8) saguaren eskuineko botoia eta hautatu “ ................................................” (9) aukera. Gero, kopiatu duzun informazio hori ............................................... (10) edo e-maileko ................................................-an (11) bertan ............................................... (12) dezakezu. Dokumentu batean itsatsi eta zuzendu nahi izango bazenu, ................................................ ................................................-a (13) erabil dezakezu; hori eginez gero, zuzentzaileak ................................................-tako (14) hitzak aztertu eta zuzendu egin beharko dituzu. Horrez gain, irudi bat ............................................. (15) nahi izango bazenu, ............................................. (16) irudia, Interneten nahiz zure karpeta batean, eta mezuari ................................................-ta (17) bidal dezakezu”. 3 Zein izan daitezke galdera hauen erantzunak? Azpimarratu. a Zer gorde daiteke ordenagailuan? dokumentuak irudiak pdf-ak pen drive-a b Zer aurki daiteke Interneten? ezabatu dugun dokumentu bat

informazioa irudiak ordenagailurako aplikazioak c Zer hauta daiteke dokumentu batean? Interneteko bilatzaile bat hitz bat irudi bat testu bat zuzentzaile ortograko bat

67

9 ADBERBIOA: ADITZONDOA ETA ADIZLAGUNA Aditzondoa eta adizlaguna AS barruko osagaiak dira. Aditzari buruzko informazioa ematen dute, eta aditzak adierazten duen ekintza NOLA, NO N, NOIZ, NOREKIN, NORENTZAT, eta abar gertatzen den adierazten digute. nago : NOLA? ondo (aditzondoa) NON? etxean (adizlaguna) NOREKIN? lagunekin (adizlaguna)

Adib.: Ni

ondo

➜

nago

adond. NOLA

ad.

IS/subj.

etxean

lagunekin .

adlag. NON

adlag. NOREKIN

AS/pred.

ADBERBIOA ADIZLAGUNA

Deklinabide kasuak nahiz postposizio askeak erabilita sor daitezke. NOR, NORI, NORK, NOREN, NONGO izan ezik, beste deklinabide kasu marka guztiak har ditzake: NON, NONDIK, NORA, NOREKIN, NORENTZAT, NORENGATIK, NORANTZ, NORAINO, NORENGATIK, ZERTAZ...

Deklinabide kasuak erabiliz sortutakoak

NOLA zaude?

Postposizio askeen gabe, arte, inguru, kanpo, orde… bidez sortutakoak ADITZONDOA

Ondo, erdipurdi, nekatuta, lasai, gaizki, minez, urduri, gustura, gaixo, ahul… Orduan, denetik pixka bat, ezta?

68

atzo, gaur, bihar, lehen, orain, gero, maiz, sarri…

-KI

Eratorria

Elkartua A O K I T N A M E S N E P A K L I A S

Adib.: Saririk gabe bukatu du. Guztion artean errazago egingo dugu.

Forma askeak dira, deklinabide atzizkirik behar ez dutenak; baina batzuetan hartzen dute. Normalean NOLA?, NOIZ? eta NON? galderei erantzuten diete.

Bakuna A L A M R O F N E P A K L I A S

Adib.: etxean, etxera, etxetik, anaiarentzat, amatzat, aitarekin, amarengatik, txokolatez...

Denbora (noiz)

gaizki, bereziki, ederki, biziki, poliki, ongi…

-KA

bakarka, bultzaka, keinuka, eztulka, oihuka…

-RO

astiro, berriro, zeharo…

-TO

ondo, txarto, hobeto, ederto…

-IK

lehenik, hutsik, azkenik, zutik…

herenegun, lehenbizi, etzidamu… edonon, edonoiz, nonbait, nolabait, noranahi… gaur, bihar, etzi, iaz…

Lekua (non)

hemen, hor, han, hurbil, gertu, urrun, urruti…

Modua (nola)

ondo, gaizki, bakarka, ados, honela, horrela, hala…

Maila

oso, nahiko, dezente, txit, erabat, guztiz, ia-ia, aski, arras…

Iritzia

agian, apika, beharbada, nonbait, dudarik gabe, nire ustez…

1 Azpimarratu perpaus hauetako aditzondoak eta adizlagunak. 1 Lanean ondo ari gara aurten. 2 Eskolan jai dugu bihar. 3 Iaz Holandara joan ginen oporretan. 4. Gurasoei ostiraletan zinemara joatea gustatzen zaie. 5 Bizikletan ibiltzen oso erraz ikasi du nire anaia txikiak. 6 Ikasten ez baduzu, azterketa nekez gaindituko duzu. 7 Autobusa galdu zenuten, berandu iritsi zinetelako. 8 Zurekin gustura nago, eta zuretzat egingo dut lan. 9 Hemendik begiratuta, Txina urrun dago bizikletaz joateko. 10 Liburuetatik gauza asko ikas dezakegula dio aitak.

Nik irristailuak dauzkat ere. Nik ere irristailuak dauzkat.

2 Adierazi aditzondoak ala adizlagunak diren. ADITZONDOA

agian gaizki etxera lanetik berandu ahizparekin bizilagunarentzat presaka aitatzat eskolaz oso bihar lasai Tolosaraino bizikletaz

9

ADIZLAGUNA

ERE perpaus barruan edozein osagairekin joan daiteke, baina esanahia aldatzen da. Ikusi adibidea: Adib.: Nik gaur ere irakasleari zalantzak galdetu dizkiot . (herenegun, atzo... eta gaur ere bai). Nik ere gaur irakasleari zalantzak galdetu dizkiot . (zuk,

hark... eta nik ere bai).

SINTAXIA Emendiozko lokailuak

Nik gaur irakasleari zalantzak ere galdetu dizkiot . (ordua, liburuen

izenburuak... eta zalantzak ere bai).

1 Esaldi hauetan ERE ageri da. Irakurri arretaz, eta, ERE non dagoen kontuan hartuta, azaldu esaldi bakoitzak zer adierazten duen. 1 2 3 4 5

Xubanek ere hamalau urte bete ditu. Mendian ere hotz egiten du neguan. Pastelak ere gustura jaten ditut. Guk eskolan musika ere ikasten dugu. Jokin atzo eskolara ere joan zen.

Perpausean aditza ezkutuan baldin badago, adibidez, ni ere bai (joango naiz), perpaus hori baiezkoa ala ezezkoa den adierazi behar da; ezin da ERE bakarrik jarri. Adib.: -Gaur nekatuta nago. -Ni ere bai. / Baita ni ere. -Gaur ez nago gustura.

2 Eman erantzun laburra perpaus hauei, goiko adibideari jarraituta.

-Ni ere ez. / Ezta ni ere .

baita zu ere 1 Ni gaztea naiz. ................................................................................................................................................................................ haiek ere berandu iritsi dira 2 Gaur berandu iritsi gara. ........................................................................................................................................................... ezta zurea ere ez du negarrik egiten 3 Gure arreba txikiak ez du negarrik egiten. ...................................................................................................................... ni ere eskolara oinez joaten naiz 4 Ni eskolara oinez joaten naiz, eta zu? ................................................................................................................................ zuek ere irrikan zaudete 5 Oporrak iristeko irrikan gaude. .............................................................................................................................................. ezta zuek ere ez duzue inork ezagutu 6 Ez genuen inor ezagutu. ............................................................................................................................................................. zuek ere lanean ari zarete 7 Lan eta lan ari gara. .................................................................................................................................................................... zuek ere bai 8 Haragia baino arraina nahiago dut. .................................................................................................................................... nik ere bai gozozalea naiz 9 Oso gozozaleak zarete. ............................................................................................................................................................... haiek ere bideojoku asko daukate 10 Etxean bideo joko asko dauzkat. ...........................................................................................................................................

69

9 DEKLINABIDEA 1 Osatu taula hauek, eranskineko taulen laguntzarekin. NORAINO

Azkoitira arte.


Mugatua Singularra

Plurala

etxeraino zuhaitzeraino

etxeetaraino zuhaitzetaraino

etxetaraino zuhaitzetaraino

Durangoraino Beasaineraino

noraino

Galdetzaileak

Erakusleak

Mugagabea

honetaraino, horretaraino, hartaraino hauetaraino, horietaraino, haietaraino


NORENGANAINO


Mugatua Singularra

Plurala

txoriarenganaino zezenarenganaino

txorienganaino zezenenganaino

Mugagabea

txorirenganaino zezenenganaino

Garazirenganaino Mikelenganaino

Galdetzaileak Azkoitiraino.

Erakusleak

70


honenganaino, horrenganaino, harenganaino hauenganaino, horietaraino, hauetaraino

nirenganaino, zureganaino, harenganaino, gureganaino zuenganaino, haienganaino

9 2

Osatu hutsuneak, eta adierazi mugagabea, mugatu singularra edo mugatu plurala erabili duzun. 1

reraino Joan den igandean iritsi al zineten Aizkorriko tontor.......................................... ?

ino oinez 2 Hona................................................

etorri naiz, baina hemendik aurre-

rakoa bizikletaz egingo dut. 3

raino Jarraitu hango jauregi................................................ , han ezkerreko bidea hartu, eta laster zara ikastetxe berrian.

4 Zazpigarren

raino solairu................................................ oinez igotzeko ohitura daukat.

enganaino gazte gehien................................................ iritsi da udalekuetako eskaintza.

5 Herriko

ganaino mezuak 6 Zuen................................................

bidaltzeko bide egokia da posta

elektronikoa. aino ez 7 Gaur................................................ 8 Liburua

dut sekula horrelakorik ikusi.

raino bukaera................................................ irakurri ezean, ezin da ondo

ulertu. eraino egon 9 Azken................................................

nintzen berarekin, haizea hartzera

bidali ninduen arte. enganaino noa, 10 Aitona-amona................................................

bisita egin eta beraiekin

afaltzera. 3

4

Zuzendu esaldi hauetako akatsak. Ehuneraino .........................................................................

1

Ba al dakizu ehunera arte zenbatzen?

2

Zazpiraino Pilotariak zazpira arte ez du hutsik egin. ....................................................................

3

Biharreraino egongo naiz zurekin.

4

atariraino Etxe atarira arte lagunduko dizut. ..................................................................................

5

Medikuraino noa istant batean.

Bihar arte ..................................................................................

Medikuarenganaino .......................................................................................

Zuzendu testu honetan NORAINO eta NORENGANAINO kasuetan dauden akatsak. Mendigoizaleek zortzi milakoetara igo nahi izaten dute. Pixkanaka egiten dute bidea. Lehenik, nor bere etxetik Nepalenganaino joaten dira. Han, bertako lagun eta sherpetaraino jotzen dute. Beharrezko erosketa eta prestaketa lanak egin ondoren, oinarrizko kanpalekuaraino iristea da helburu. Handik gailurrarenganaino joaten zaie begirada, baina bidea urratsez urrats egin behar da, eta tarteko kanpalekuenganaino joan behar dute lehenik. Inguru guztia zuri, elurra belaunenganaino, batzuetan gerrirenganaino, baina begirada hortik gora oso, gailurrera arte iristen da. Gailurrera iritsi ondoren, behera arte jaitsi behar dute, kontu handiz, igotzea bezain arriskutsua baita jaistea, eta behean zain dauden espedizio kidetaraino bizirik eta osasuntsu iristea da helburu nagusia.

71

9 ADITZA

Indikatiboa. Baldintza. NOR-NORI-NORK

ZER

NORI

NORK

Adibideak

BALDINTZA


Nik zuri CDa emango BANIZU…

*

NORK NOR

NORI

N H L Gen Zen Zen L

T (DA) K/N (A/NA) O GU ZU ZUE *te E *te

i i i i i i i

(zki) (zki) (zki) (zki) (zki) (zki) (zki)

(Baldintza) Nik zuri CDa emango banizu ... (Ondorioa oraina) …hark niri gauza bat oparituk lidake . (Ondorioa oraina) …hark niri gauza batzuk oparituko lizkidake . (Ondorioa iragana) …haiek zuri gauza bat oparituko zizuketen .

ONDORIOA: oraina

ONDORIOA: iragana

NORK NOR

NORI

NORK NOR

NORI

N H L Gen Zen Zen L


N H Z Gen Zen Zen Z


–te

i (zki) i (zki) i (zki) i (zki) i (zki) i (zki) i (zki)

KE KE KE KE KE KE *te KE *te

i i i i i i i

(zki) (zki) (zki) (zki) (zki) (zki) (zki)

KE eN KE eN KE eN KE eN KE eN KE *te N KE *te N

ZUEK eta HAIEK direnean erabiltzen da.

NORK

1 Osatu 93. orrialdeko taulak orainaldian eta lehenaldian, paradigmak erabilita. 2 Bete hutsuneak, adizki egokiak jarrita. (NOR-NORI-NORK baldintza)

…zer emango ZENIDAKE niri? ZER

72

NORI

NORK

baligu 1 Guri izebak eskatutako guztia ekarri izan ................................................ , guk genizkiokeen hari eskerrak emango ................................................ banie 2 Nik haiei mesede bat eskatuko ................................................ , haiek niri lidakete laguntza guztia emango ................................................ balizkiete 3 Haurrei gurasoek liburuak eskura jarriko ................................................ , haurrei litzaieke irakurzaletasuna sorraraziko ................................................ bazenizkio 4 Zuk amari berak eskatutako erosketak egin izan ................................................ , zizkizuketen zuri orain ez ................................................ lanak erdizka egin izana leporatuko. baliete 5 Musikariek entzuleei gustuko abestiak eskaini izan ............................................. , liekete horiek ez ................................................ haiei txisturik joko. bagenie 6 Guk zu baino behartsuagoei laguntza emango ................................................ , zenizkiekeen haiek eskerrak emango ................................................ guri. bazenizkio 7 Zuk irakasleari azterketa onak egin izan ................................................ , hark zenizkizuke zuri ez ................................................ lana berriz eginaraziko. bazenio 8 Guk basozainari basoa garbi edukitzen lagunduko ............................................. , liguke hark guri gure lanean lagunduko ................................................

9 balizkigu 9 Hiztegiek guri hitzen esanahien berri emango ez ................................................. , genizkioke guk ez ................................................ hitz bakoitzari duen balioa emango. 10 Azokako saltzaileari zuk eskatutako salneurria ordaindu izan bazenio lioke , ez ................................................ hark zuri lotsagabea ................................................ zarela esango. 11 Nik zuri mezuak ordenagailuz bidali izan ................................................, zuk niri erantzuna halaxe emango ................................................ 12 Baserriko izebak sagar asko emango ................................................ guri, guk amari galdetuko ................................................ sagar erreak nola prestatzen diren. 13 Guk haiei trenen ordutegia eman ................................................, haiek ez ................................................ telefonoz dei egingo trena noiz den galdetuz. 14 Eraikin publikoetako sarrerak erabiltzaileari behar den bezala jarriko ................................................ jendeak ez ................................................ arduradunei kexa gutunik bidaliko. 15 Guk kirola egiteari utzi izan ez ................................................, ez ................................................ sendagileak guri errietarik egingo. 16 Gurasoek haurrari etxeko lanak egiten lagunduko ................................................, haurrak ez ................................................ lanari neurria hartuko. 17 Zuk niri beti gezurra esango ................................................, azkenean nik zuri ez ................................................ ezer ere sinetsiko. 18 Aralarreko artzainei otsoek ardiak hilko ................................................, artzainek euren kexa adieraziko ................................................ agintariei.

Zuk har i b z i i k let an er a mang ba zeni o o .

Zu k hu r a b i z i k l e t a n e r a m a n g o b a z e nu

3 Osatu esaldi hauek, falta duten zatia erantsita. 1 2 3 4 5 6

Nik gurasoei diru gehiago eskatu izan banie, ................................................................................................................. Zuei zauriak mina emango balizue, ..................................................................................................................................... Ur irakinak zuri eltzetik ihes egingo balizu, .................................................................................................................... Etxeari teilatuan zuloa egingo bagenio, ............................................................................................................................. Ibaietako urari gatza botako bazeniote, ............................................................................................................................ Telebistak ikusleoi programazio hobea eskainiko baligu, ..................................................................................................................................................................................................................

7 Aitona-amonei bisita maizago egingo bahie, .................................................................................................................. 8 Galtza horiei hark zuloa konpondu izan balie, ..................................................................................................................................................................................................................

9 Begirada goxoagoa eskainiko bazenit, ............................................................................................................................... 10 Zuk esneari eztia bota izan bazenio, ................................................................................................................................... 11 ................................................................................................................................................................................................................, gustura emango nizueke eguraldiaren berri. 12 ................................................................................................................................................................................................................, ez zenioketen inori hori esango. 13 ................................................................................................................................................................................................................, autobus gidariari ez zeniokeen dirurik emango. 14 ................................................................................................................................................................................................................, ez geniokeen loari hainbeste denbora kenduko. 15 ................................................................................................................................................................................................................, haiek guri goraintziak emango zizkiguketen.

73

9 LEXIKOA Musika 1 Ezagutzen al dituzu musika tresna hauek? Osatu izenak. Gero, lotu bakoitza dagokion definizioarekin. 1

2

A.......BO.......A 5

3

.......ALA.......ARTA

6

DUL.......AI.......A

4

.......I.......ITIA

7

.......O.......ERA

.......AN.......OLI.......A

A.......A.......ALA 8

SIL.......OTEA

Definizioak a Zurezko haize instrumentua, txistuaren familiako baxua. Txistua baino luzeagoa da (62 cm), eta bi eskuz helduta jotzen da. .......................................... b Bi zotzez jotzen den danbor zapala, Euskal Herriko hainbat herri musika jotzeko erabiltzen dena. ................................................ c Txistuaren edo txirularen lagungarri, besotik zintzilikaturik zotz bakar batez jotzen den danborra. ................................................ d Euskal Herriko herri musikan erabiltzen den akordeoi diatonikoa. ................................................

e Euskal musika tresna. Bi lagunen artean airean edukitzen den metalezko palanka edo hodia da, bi jotzailek, bakoitzak metalezko bina hagatxo dituela, kolpatuz jotzen dena. ................................................ f Makila labur batzuez kolpatzen diren oholez osatutako euskal musika tresna. ................................................ g Euskal Herrian erabiltzen den haize instrumentua. Kanaberazko bi hodiz eta haien buruetan itsasten diren bi behi adar zatiz osatua da. Aldi berean arnasa hartuz eta botaz jotzen da. ................................................ h Haize instrumentua, mihi bikoitzekoa eta gorputz konikoa duena. ................................................

Denizioen iturria: Elhuyar, ikaslearen hiztegia

2 Ba al dakizu nola deitzen zaion…

74

a …dultzaina jotzen duenari? b …txirula jotzen duenari? c …alboka jotzen duenari? d …atabala jotzen duenari? e …txalaparta jotzen duenari? f …trikitixa jotzen duenari? g …danbolina jotzen duenari?

................................................ ................................................ ................................................ ................................................ ................................................ ................................................ ................................................

Autotesta 1

PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da aditz elkartua eta jokatua? a Gehiegi hitz egiteak mihiaren nekea ekar dezake. b Azkenean onartu genuen irakasleak esan ziguna. c Laia guztiz gorritu zen Mikelek oso polita zela esan zionean.

7 DEKLINABIDEA. Zein da okerra ?

a Etxerantz eraman zuten gaixoa. b Zuberoarantz abiatu ziren txirrindulariak. c Mikelerantz hurbildu nintzen belarrira bertsoa kantatzera. 8 ADITZA. Zein da zuzena ?

Komikiak garaiz ekarri ..................., berehala itzuliko ...................


a Isil zaitez! Kokotera arte egin nauzu eta! b Mendizaleak Norvegiaraino joan ziren. c Arratsaldera arte ez dute ura moztuko gure auzoan. 3 DEKLINABIDEA. Zein da okerra ?

a Gazte gehienak asteburuan kaletik dabiltza. b Irakaslearengandik jaso ditut berri onak. c Anbulatoriotik nator. 4 LEXIKOA. Zein ez da musika tresna?

a tobera b kupela c silbotea d alboka 5 ADITZA. Zein da zuzena ?

Egoera horretan ikusi izan ..................., ez ................... kale gorria utziko.

a b c d

banizue, nizuen bazintuztet, zintuzketedan bazintuztet, zintuzketet banizue, nizueke

6 LEXIKOA. Zein ez dago teknologiarekin

lotuta? a orburua b zuzentzaile a c atxiki d koska

III

a b c d

bazenizkigute, geniezazkizuekeen bazenizkigute, genizkizuen bazenizkigute, genizkizuekeen bagenizkio, zidakeen

9 PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da

aditzondoa? a ederki b polita c mendizalea 10 LEXIKOA. Zein ez da esnekia edo zereala?

a gatzatua b ziazerba c garagarra d artoa 11 PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da

adizlaguna? a mendian b mendiko c mendiari 12 ADITZA. Zein da zuzena ?

Gu osaba-izebei etxera joango ..................., bazkaltzera gonbidatuko ...................

a b c d

bagintzaie, ginztuzkete bagina, ginateke bagintzaizkie, gintuzkete bagintzaizkio, ligukete

75

Eranskinak

AURKIBIDEA Autotesten erantzunak ............................................................................................................... 78. or. Perpausaren osagaiak ................................................................................................................ 80. or. Deklinabidea .................................................................................................................................. 84. or. Sintaxia: perpaus elkartuak ...................................................................................................... 86. or. Aditza: taulak osatzeko ............................................................................................................. 88. or. Aditz laguntzailea ........................................................................................................................ 94. or.

E AUTOTESTEN ERANTZUNAK Autotesta I 1 DEKLINABIDEA. Zein da okerra ? b Nire Nik bezala egin duzu lana. 2 LEXIKOA. Gizon baten gurasoen alaba zer

da gizon horrekiko? d arreba 3 ADITZA. Zein da okerra ?

c Surflariak ez zebiltzaten zebiltzan batere fin olaturik ez zegoelako. 4 ADITZA. Zein da okerra ?

b Ikasleei ikastea ahaztu zaizkie zaie. 5 LEXIKOA. Zein dago tokiz kanpo?

c hartza, satorra, enara 6 MORFOSINTAXIA. Zein da okerra ?

c Perpausaren barruan Aditz Sintagma ez da beharrezkoa beharrezkoa da. 7 DEKLINABIDEA-ADITZA. Zein da zuzena ?

c Nik neure burua euskalduntzat daukat. 8 KOMUNIKAZIOA. Zein da okerra ?

a Komunikazioa gauzatzeko igorlea, hartzailea, mezua, bidea eta kodea besterik ez dira behar. 9 DEKLINABIDEA. Zein da zuzena ?

b Uste dut goizean egin ditugun bi azterketak gainditu ditudala. 10 ADITZA. Hauetan zein da okerra ?

c Amonak txokolatea hartzen ari nintzela ikusi dit nau. 11 LEXIKOA. Zein multzotan dago hitz bat

tokiz kanpo? c burruntzalia, koilara, goldea 12 ALFABETOA. Hauetan zein da okerra ?

c W eta Y ez dira euskal alfabetoko letrak.

Autotesta II 1 PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da/dira okerra/k?

b Izena objektuak izendatzeko bakarrik erabiltzen da. c Izenordainak izenaren eskuinean edo ezkerrean agertzen dira. 2 DEKLINABIDEA. Zein da okerra ?

b Medikura Medikuarengana noa buruko mina ez baitzait joaten. 3 LEXIKOA. Zein ez da fruta edo fruitua?

c harana 4 PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da okerra ?

c Lau Hiru determinatzaile mota nagusi daude. 5 LEXIKOA. Zein ez da arraina?

d oreina 6 PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da zuzena ?

a Adjektiboak izenari buruzko informazioa ematen du. 7 LEXIKOA. Zein ez da barazkia?

d masusta 8 ADITZA. Zein da okerra ?

c Zuek ikastetxeko irakasle guztien izenak zenekiten zenekizkiten. 9 DEKLINABIDEA. Zein da okerra ?

b Arratsaldean pilotalekuan palarekin palaz jolastuko gara. 10 ADITZA. Zein da okerra ?

a Zuek irudiz osatutako liburuak oparitu zenizkiguzuen zenizkiguten. 11 ADITZA. Zein da esaldiaren jarraipen zuzena ?

b ...irakaslea asko poztuko zatekeen.

78


b Sendagileetan Sendagileengan konfiantza osoa izan behar dugu.

E Autotesta III 1

PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da aditz elkartua eta jokatua? b Azkenean onartu genuen irakasleak esan ziguna.


a Isil zaitez! Kokotera arte Kokoteraino egin nauzu eta! 3 DEKLINABIDEA. Zein da okerra ?

a Gazte gehienak asteburuan kaletik kalean dabiltza 4 LEXIKOA. Zein ez da musika-

tresna? b kupela 5 ADITZA. Zein da zuzena ?

b bazintuztet, zintuzketedan 6 LEXIKOA. Zein ez dago teknologiarekin

lotuta? a orburua 7 DEKLINABIDEA. Zein da okerra ?

c Mikelerantz Mikelengana hurbildu nintzen belarrira bertsoa kantatzera. 8 ADITZA. Zein da zuzena ?

c bazenizkigute, genizkizuekeen 9 PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da

aditzondoa? a ederki 10 LEXIKOA. Zein ez da esnekia edo zereala?

b ziazerba 11 PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da

adizlaguna? a mendian 12 ADITZA. Zein da zuzena ?

c bagintzaizkie, gintuzkete

79

E PERPAUSAREN OSAGAIAK IZENA Bereziak

Ander, Ainhoa, Hondarribia... Zenbakarriak

etxe, liburu, arkatz... A I H A N A Arruntak S E

Bizidunak Bizigabeak A Bakunak R E A Eratorriak S O

Elkartuak

sagar, baso, katu, mutil...

Zenbakaitzak

edertasun, ur, justizia...

Neurgarriak

ur, azukre, gatz... Neurgaitzak justizia, edertasun...

Josune, katu… mahai, liburu…

Hitz bakuna: etxe, oilar… (Aurrizkia) + hitza + (atzizkia): edertasun, gaiztakeria… Hitza + hitza: behi esne, sagar tarta...

IZENORDAINAK PERTSONA IZENORDAINAK

ni, hi, zu, gu, zuek

Indartuak

neu, heu, zeu, geu, zeuek

Galdetzaileak

nor zer zein

Galdetzaileetatik eratorritakoak

nor : i nor , nor bait , edonor ... zer : e zer , zer bait, edo zer ... zein: edo zein, zeinahi...

BIHURKARIAK

neure burua

Neure burua ondo ezagutzen dut.

ELKARKARIAK

elkar

Elkarrekin ari gara lanean.

IZENORDAIN ZEHAZTUGABEAK

80

Arruntak

E

ADJEKTIBOA

IZENONDOA

Bakuna

eder, alai...

Elkartua

ilegorri, burugogor...

Eratorria

donostiar, iledun, izartsu...

NOREN

lagunaren, lehengusuen...

NONGO

mendiko, auzoetako...

IZENLAGUNA

DETERMINATZAILEAK Artikuluak MUGATZAILEAK Erakusleak

Zehaztuak ZENBATZAILEAK

ZEHAZTUGABEAK

mendi a , mendi ak , mendi ok Arruntak

hau, hori, hura, hauek, horiek, haiek

Indartuak

hauxe, horixe, huraxe, hauexek, horiexek, haiexek

Kardinalak

bat, bi, ehun…

Ordinalak

lehen(engo), bigarren...

Zatikiak

erdi, heren, laurden, lau zazpiren...

Ehunekoak

ehuneko berrogeita hamar, ehuneko bi...

Banatzaileak

bina, hiruna, zazpina...

Zehaztugabeak

asko, ugari, gutxi, hainbat, anitz, mordo bat...

Orokorrak

dena, guztia, oro, oso

zer, zein, zeinahi, zernahi, edozein, edozer

81

E

ADITZAK BAKUNAK Osagai bakarra dute. etorri, joan, jan...

ERATORRIAK Oinarrian beste gramatika kategoria bat dute, eta gero atzizkiren bat hartzen dute. gizen ➜ gizendu gorri ➜ gorritu egin ➜ eragin

ELKARTUAK Bi osagaiz osatutakoak dira. Bi taldetan banatuko ditugu: Berezkoak Bigarren osagaia aditza denean. onetsi, itxuraldatu, hostoberritu…

Aditz lokuzioak izena + aditza denean. min hartu, ihes egin, hitz eman…

ADIZKIAK JOKATUAK Pertsonari eta denborari buruzko informazioa ematen dute. Guk goiz gosaldu dugu. (gu / orain) Nekatuta zaude? (zu / orain) Mikel ikusi nuen . (nik hura / irag.)

JOKATU GABEAK EZ dute ematen pertsonari eta denborari buruzko informaziorik: gosaltzea, gosaltzeko, gosalduz, egotea, egoteko, ikustea, ikusteko, ikusiz...

ADIZKI JOKATUAK TRINKOAK Hitz bakarrekoak: Adib.: Nekatuta nago. Opariak generamatzan.

PERIFRASTIKOAK � Bi hitz edo gehiagokoak. � Lehen hitza adizki nagusia eta bigarrena laguntzailea. � Adib.: Nekatuta etorri nintzen. Opariak eraman genituen .

ADIZKERAK NOR NOR-NORI NOR-NORK NOR-NORI-NORK

82

jaiki dira atsegin zaigu uste duzu eskatu genien

haiek hura - guri zuk - hura guk - haiei - hura

E

ADBERBIOA ADIZLAGUNA

Deklinabide kasuak nahiz postposizio askeak erabilita sor daitezke. NOR, NORI, NORK, NOREN, NONGO izan ezik, beste deklinabide kasu marka guztiak har ditzake: NON, NONDIK, NORA, NOREKIN, NORENTZAT, NORENGATIK, NORANTZ, NORAINO, NORENGATIK, ZERTAZ...

Deklinabide kasuak erabiliz sortutakoak

Postposizio askeen gabe, arte, inguru, kanpo, orde… bidez sortutakoak ADITZONDOA

atzo, gaur, bihar, lehen, orain, gero, maiz, sarri… -KI

Eratorria

Elkartua A O K I T N A M E S N E P A K L I A S

Adib.: Saririk gabe bukatu du. Guztion artean errazago egingo dugu.

Forma askeak dira, deklinabide atzizkirik behar ez dutenak; baina batzuetan hartzen dute. Normalean NOLA?, NOIZ? eta NON? galderei erantzuten diete.

Bakuna A L A M R O F N E P A K L I A S

Adib.: etxean, etxera, etxetik, anaiarentzat, amatzat, aitarekin, amarengatik, txokolatez...

Denbora (noiz)

gaizki, bereziki, ederki, biziki, poliki, ongi…

-KA

bakarka, bultzaka, keinuka, eztulka, oihuka…

-RO

astiro, berriro, zeharo…

-TO

ondo, txarto, hobeto, ederto…

-IK

lehenik, hutsik, azkenik, zutik…

herenegun, lehenbizi, etzidamu… edonon, edonoiz, nonbait, nolabait, noranahi… gaur, bihar, etzi, iaz…

Lekua (non)

hemen, hor, han, hurbil, gertu, urrun, urruti…

Modua (nola)

ondo, gaizki, bakarka, ados, honela, horrela, hala…

Maila

oso, nahiko, dezente, txit, erabat, guztiz, ia-ia, aski, arras…

Iritzia

agian, apika, beharbada, nonbait, dudarik gabe, nire ustez…

83

E DEKLINABIDEA Izenak Bizigabeak KASUAK

Bokalez amaiturik Mugatua Mugagabea Sing. Pl.

ZER ZERK ZERI ZEREN NONGO ZERTAZ ZEREKIN ZERENGATIK

etxe etxe-K etxe-rI etxe-rEN etxe-TAKO etxe-Z etxe-rEKIN etxe-rENGATIK

ZERENTZAT

etxe-rENTZAT etxe-rENDAKO etxe-TAN etxe-TATIK etxe-TARIK etxe-TARA(T) etxe-TARAINO etxe-TARANTZ etxe-TARAKO etxe-RIK etxe-TZAT etxe-TAKO

NON NONDIK NORA NORAINO NORANTZ NORAKO Partitiboa ZERTZAT

etxe-A etxe-AK etxe-ARI etxe-AREN etxe-KO etxe-AZ etxe-AREKIN etxe-A(REN)GATIK

etxe-AK etxe-EK etxe-EI etxe-EN etxe-ETAKO etxe-EZ etxe-EKIN etxe-ENGATIK etxe-AKATIK etxe-ARENTZAT etxe-ENTZAT etxe-ARENDAKO etxe-ENDAKO etxe-AN etxe-ETAN etxe-TIK etxe-ETATIK etxe-ETARIK etxe-RA(T) etxe-ETARA(T) etxe-RAINO etxe-ETARAINO etxe-RANTZ etxe-ETARANTZ etxe-RAKO etxe-ETARAKO

IZEN ARRUNTAK Kontsonantez amaiturik Mugatua Mugagabea Sing. Pl. lur lurr-eK lurr-I lurr-EN lurr-eTAKO lurr-eZ lurr-EKIN lurr-(EN)GATIK

lurr-A lurr-AK lurr-ARI lurr-AREN lurr-eKO lurr-AZ lurr-AREKIN lurr-A(REN)GATIK

lurr-ENTZAT lurr-ENDAKO lurr-eTAN lurr-eTATIK lurr-eTARIK lurr-eTARA(T) lurr-eTARAINO lurr-eTARANTZ lurr-eTARAKO lurr-IK lur-TZAT

lurr-ARENTZAT lurr-ARENDAKO lurr-eAN lurr-eTIK lurr-eRA(T) lurr-eRAINO lurr-eRANTZ lurr-eRAKO

IZEN BEREZIAK “A” itsatsia dutenak Mugatua Mugagabea Sing. Pl.

lurr-AK lurr-EK lurr-EI lurr-EN lurr-ETAKO lurr-EZ lurr-EKIN lurr-ENGATIK lurr-AKATIK lurr-ENTZAT lurr-ENDAKO lurr-ETAN lurr-ETATIK lurr-ETARIK lurr-ETARA(T) lurr-ETARAINO lurr-ETARANTZ lurr-ETARAKO

gauza gauza gauza-K gauza-K gauza-rI gauza-RI gauza-rEN gauz-AREN gauza-tako gauza-KO gauza-Z gauza-Z gauza-rEKIN gauza-REKIN gauza-(rEN)GATIK gauza-(REN)GATIK

Bokalez amaitua

gauz-AK gauz-EK gauz-EI gauz-EN gauz-ETAKO gauz-EZ gauz-EKIN gauz-ENGATIK

gauza-rENTZAT

gauza-RENTZAT

gauz-ENTZAT

gauza-TAN gauza-TATIK

gauza-N gauza-TIK

gauz-ETAN gauz-ETATIK

gauza-tara gauza-RA gauza-TARAINO gauza-RAINO gauza-TARANTZ gauza-RANTZ gauza-TARAKO gauza-RAKO gauza-rIK gauza-TZAT

Konts. amaitua

Dima Dima-K Dima-rI Dima-rEN Dima-KO Dima-Z Dima-rEKIN Dima-(rEN)GATIK

Gasteiz Gasteiz-eK Gasteiz-I Gasteiz-EN Gasteiz-KO/EKO Gasteiz-eZ Gasteiz-EKIN Gasteiz-EGATIK

Dima-(rEN)TZAT Gasteiz-ENTZAT Dima-rENDAKO Gasteiz-ENDAKO Dima-N Gasteiz-eN Dima-TIK Gasteiz-TIK/eTIK

gauz-ETARA Dima-RA gauz-ETARAINO Dima-RAINO gauz-ETARANTZ Dima-RANTZ gauz-ETARAKO Dima-RAKO Dima-rIK Dima-TZAT Dima-TAKO

Gasteiz-A/eRA(T) Gasteiz-ERAINO Gasteiz-ERANTZ Gasteiz-ERAKO Gasteiz-IK Gasteiz-TZAT Gasteiz-TAKO

Bizidunak IZEN BEREZIAK

IZEN ARRUNTAK KASUAK

Mugagabea

NOR NORK NORI NOREN NORTAZ

seme seme-K seme-rI seme-rEN seme-Z NOREKIN/NOGAZ/NORTZUKAZ seme-rEKIN NORENGATIK seme-rENGATIK

seme-A seme-AK seme-ARI seme-AREN seme-AZ seme-AREKIN seme-A(REN)GATIK

NORENTZAT

seme-ARENTZAT seme-ARENDAKO seme-A(REN)GAN seme-A(REN)GANDIK seme-A(REN)GANA(T) seme-A(REN)GANAINO seme-A(REN)GANANTZ seme-A(REN)GANAKO

NORENGAN NORENGANDIK NORENGANA NORENGANAINO NORENGANANTZ NORENGANAKO Partitiboa NORTZAT

seme-rENTZAT seme-rENDAKO seme-rENGAN seme-rENGANDIK seme-rENGANA(T) seme-rENGANAINO seme-rENGANANTZ seme-rENGANAKO seme-RIK seme-TZAT seme-TAKO

k a n i a d r o n e z i

84

Bokalez amaiturik Mugatua Sing.

a n o s t r e P

Kontsonantez amaiturik Mugatua Mugagabea Sing.

Pl.

seme-AK seme-EK seme-EI seme-EN seme-EZ seme-EKIN seme-ENGATIK seme-AKATIK seme-ENTZAT seme-ENDAKO seme-ENGAN seme-ENGANDIK seme-ENGANA(T) seme-ENGANAINO seme-ENGANANTZ seme-ENGANAKO

lagun lagun-eK lagun-I lagun-EN lagun-eZ lagun-EKIN lagun-ENGATIK

lagun-A lagun-AK lagun-ARI lagun-AREN lagun-AZ lagun-AREKIN lagun-A(REN)GATIK

lagun-ENTZAT lagun-ENDAKO lagun-ENGAN lagun-ENGANDIK lagun-ENGANA(T) lagun-ENGANAINO lagun-ENGANANTZ lagun-ENGANAKO lagun-IK lagun-TZAT

lagun-ARENTZAT lagun-ARENDAKO lagun-A(REN)GAN lagun-A(REN)GANDIK lagun-A(REN)GANA(T) lagun-A(REN)GANAINO lagun-A(REN)GANANTZ lagun-A(REN)GANAKO

Pl.

lagun-AK lagun-EK lagun-EI lagun-EN lagun-EZ lagun-EKIN lagun-ENGATIK lagun-AKATIK lagun-ENTZAT lagun-ENDAKO lagun-ENGAN lagun-ENGANDIK lagun-ENGANA(T) lagun-ENGANAINO lagun-ENGANANTZ lagun-ENGANAKO

KASUAK

NI

ZU

GU

NOR NORK NORI NORTAZ NOREN NORENTZAT NOREKIN NORENGAN NORENGANA NORENGANANTZ NORENGANAINO NORENGANDIK NORENGATIK

ni nik niri nitaz nire niretzat nirekin ni(re)gan ni(re)gana ni(re)ganantz ni(re)ganaino ni(re)gandik ni(re)gatik

zu zuk zuri zutaz zure zuretzat zurekin zu(re)gan zu(re)gana zu(re)ganantz zu(re)ganaino zu(re)gandik zu(re)gatik

gu guk guri gutaz gure guretzat gurekin gu(re)gan gu(re)gana gu(re)ganantz gu(re)ganaino gu(re)gandik gu(re)gatik

Bokalez amaitua

Konts. amaitua

Jone Jone-K Jone-rI Jone-rEN Jone-Z Jone-rEKIN Jone-(rEN)GATIK

Ander Ander-eK Ander-I Ander-EN Ander-eZ Ander-EKIN Ander-ENGATIK

Jone-rENTZAT Jone-rENDAKO Jone-(rEN)GAN Jone-(rEN)GANDIK Jone-(rEN)GANA Jone-(rEN)GANAINO Jone-(rEN)GANANTZ Jone-(rEN)GANAKO

Ander-ENTZAT Ander-ENDAKO Ander-ENGAN Ander-ENGANDIK Ander-ENGANA Ander-ENGANAINO Ander-ENGANANTZ Ander-ENGANAKO

Jone-TZAT Jone-TAKO

Ander-TZAT Ander-TAKO

ZUEK zuek zuek zuei zuetaz zuen zuentzat zuekin zuengan zuengana zuenganantz zuenganaino zuengandik zuengatik

E Erakusleak Bizigabeak SINGULARRA

PLURALA

KASUAK HAU

ZER ZERK ZERI ZERTAZ ZEREN ZEREKIN ZERENTZAT ZERGATIK NON NONGO NONDIK NORA NORANTZ NORAINO

hau honek honi honetaz honen honekin honentzat hone(n)gatik honetan honetako honetatik honetara honetarantz honetaraino

HORI

hori horrek horri horretaz horren horrekin horrentzat horre(n)gatik horretan horretako horretatik horretara horretarantz horretaraino

HURA

hura hark hari hartaz haren harekin harentzat hare(n)gatik hartan hartako hartatik hartara hartarantz hartaraino

HAUEK

hauek hauek hauei hauetaz hauen hauekin hauentzat haue(n)gatik hauetan hauetako hauetarik hauetara hauetarantz hauetaraino

HORIEK

horiek horiek horiei horietaz horien horiekin horientzat horie(n)gatik horietan horietako horietatik horietara horietarantz horietaraino

HAIEK

haiek haiek haiei haietaz haien haiekin haientzat haie(n)gatik haietan haietako haietatik haietara haietarantz haietaraino

Bizidunak SINGULARRA

KASUAK HAU

NOR NORK NORI NORTAZ NOREN NOREKIN NORENTZAT NORENGATIK NORENGAN NORENGANDIK NORENGANA NORENGANANTZ NORENGANAINO

hau honek honi honetaz honen honekin honentzat hone(n)gatik honengan honengandik honengana honenganantz honenganaino

HORI

hori horrek horri horretaz horren horrekin horrentzat horre(n)gatik horrengan horrengandik horrengana horrenganantz horrenganaino

PLURALA HURA

hura hark hari hartaz haren harekin harentzat hare(n)gatik harengan harengandik harengana harenganantz harenganaino

HAUEK

hauek hauek hauei hauetaz hauen hauekin hauentzat haue(n)gatik hauengan hauengandik hauengana hauenganantz hauenganaino

HORIEK

horiek horiek horiei horietaz horien horiekin horientzat horie(n)gatik horiengan horiengandik horiengana horienganantz horienganaino

HAIEK

haiek haiek haiei haietaz haien haiekin haientzat haie(n)gatik haiengan haiengandik haiengana haienganantz haienganaino

85

SINTAXIA

K A S U A P R E P O K Z A R U D A T N U J

k a r u d a t n u j o k a d n i g e z u l i a g a t n u J

Perpaus mota

Juntagailua

Adibidea

Emendiozkoak

eta

Mikel haserretu eta joan egin da.

edo

Ez dakit zurekin joan edo horiekin geratu.

edota

Gaur edota bihar etor zaitezke gure etxera.

ala

Erniora ala Erlora joango gara?

nahiz

Kolore laranja nahiz horia gustatzen zait.

zein

Bata zein bestea, bi CDak gustatuko zaizkio Andoniri.

baina

Buruko mina daukat, baina joango naiz zinera.

baizik

Zu ez zara puntuan iritsi, bost minutu berandu baizik .

baino

Gaur ez naiz eskolara zurekin joango, Ikerrekin baino.

ezpada

Ez ezazu irakur liburu hori, zuk nahi duzuna ezpada.

Hautakariak

Aurkariak

Juntagailurik gabekoak k a r u d a t n u j o k a d n i g e z a z t n u k a r o b l A

Errepikapenezkoak

Perpaus mota

Konpletiboak

K A S U A P R E P O K Z A Z T N U K A R E D N E M

Zehargalderak

Erlatibozkoak

Baldintzazkoak

Kontzesiboak

Zutaz gogoratu naiz; behar zaitut.

bai… bai…

Bai horren proposamenek, bai zureek, balio dute.

ez… ez…

Zure lagunek ez dute, ez lagundu, ez horretarako asmorik agertu.

hala… nola…

Hala hemen nola han, denok antzera jokatzen dugu.

alde batetik… bestetik…

Alde batetik, zure proposamena interesatzen zait; bestetik , ez dakit laguntzeko gai izango naizen.

ala… ala…

Ala entzungorrarena egin du, ala ez gaitu agurtu nahi.

edo… edo…

Edo etorri gurekin, edo geratu hortxe, baina erabaki!

nahiz… nahiz…

Nahiz gurekin nahiz horiekin joan zaitezke kontzertura.

ez ezik… ere

Zuk ez ezik besteok ere zorionduko dugu irakaslea.

Menderagailua

Adibidea

-(e)la

Frantsesa ikastera Parisa zoaz ela esan didate.

-(e)nik

Ez dut uste pilota partidara garaiz iritsiko gar enik .

-t(z)ea

Ez zait gustatzen behartuta ezer egi tea.

-t(z)eak

Oporretan pentsatzeak poztu egiten nau.

-t(z)eari

Eskulanak egi teari utzi dio Ikerrek, eta irakurtzen hasi da.

-t(z)eko

Aitak, beti bezala, etxera goiz joateko eskatu dit.

-(e)n

CD hori noiztik daukazun jakin nahiko nuke.

ea… -(e)n

Irakasleak galdetu dit ea noiz entregatuko diodan.

-(e)n ala ez

Esango al didazu behingoz etorriko zar en ala ez ?

-(e)n

Gaur jantzi dituzun galtzek zuloa dute atzealdean.

-tako/-dako

Atzo jandako maionesak kalte egin dit.

-(r)iko

Zure lagunek antolaturiko jaia aspergarria izan da.

(baldin) ba-

Bostak baino lehenago geratzen (baldin) bagara, iganderako txangoa presta dezakegu.

-(e)z gero

Azken lan hau ondo eginez gero , ikasturtea gaindituko dugu.

-t(z)ekotan…

Egi tekotan , egin ezazu ganoraz, mesedez.

-(e)n arren

Filma gustatzen ez zaidan arren , ez dut lo hartuko, lasai!

nahiz eta… -(e)n

Nahiz eta hotz handia egin, kalejiran ibili ginen.

ba-… ere

Euria hasi ba zuen ere , itsasoan bainatu ginen.

arren

Mesedez eskatu arren , ez dit liburua utzi.

-ta (-da) ere

Berandu iritsi ta ere , utziko digute sartzen.

-agatik

Gaur gaizki egiteagatik , ez dute pentsatuko beti hala egiten duzunik.

Perpaus mota Aurrekotasuna

Gerokotasuna

Juntagailua

Adibidea

baino lehen (ago)/ aurretik/orduko

Gurasoak iritsi baino lehenago/aurretik/orduko jasoko dugu dena, badaezpada.

eta gero/ondoren/ostean

Gosaldu eta gero/ondoren/ostean , igerilekura joango gara.

-takoan/-dakoan

Filma amaitutakoan , Maiderren bila joan gaitezke.

-(e)nez gero

Etxera iritsi naiz enez gero , ez dut ezer egin.

bezain laster/pronto/arin Jon ikusi bezain laster/pronto/arin alde egin zuen Leirek handik. Berehalakotasuna

Denborazkoak Aldiberekotasuna

Maiztasuna

eta berehala

Esnatu eta berehala ohartu naiz zure urtebetetzea dela gaur.

-(e)neko/-(e)nerako

Zu iristen zar enerako , hamaikak izango dira.

-(e)nean

Aspertuta zaud enean , begiak ixten zaizkizu.

-(e)n bitartean

Hori egiten duzun bitartean , Joni deituko diot.

-t(z)ean

Armairutik zerbait har tzean, erori egin zen.

-t(z)erakoan

Autoan sar tzerakoan , estropezu egin zuen.

-t(z)eaz batera

Etxean sar tzeaz batera jo zuen telefonoak.

-(e)nean

Osaba etortzen d enean, txokolate beroa jaten dugu.

-(e)n bakoitzean -(e)n gehienetan

Mendirako plana egiten dugun bakoitzean/gehienetan/guztietan , euria egiten du.

-(e)n guztietan K A S U A P R E P O K Z A Z T N U K A R E D N E M

-(e)n bezala -(e)n moduan -(e)n legez

Bateria zuk jotzen duzun bezala/moduan/legez/antzera/gisan jo nahi nuke.

-(e)n antzera

Moduzkoak

-(e)n gisan

Kualitatezkoak Konparaziozkoak Kantitatezkoak

Helburuzkoak

Kausazkoak

Kontsekutiboak

-(e)n arabera

Zuk esaten diozunaren arabera egiten du lan.

ba… bezala

Jakintsuena balitz bezala agertzen da gelan.

-(e)n bezain

Zu ez zara ematen duzun bezain zintzoa.

baino… -ago

Zu Iker baino zintzoagoa zara.

adina/bezainbeste

Nik zuk adina/bezainbeste jaten dut.

baino gehiago

Gaur nik zuk baino diru gehiago daukat.

baino gutxiago

Inork ez du hark baino lan gutxiago egiten.

-t(z)eko

Zuzendariaren baimena lor tzeko , talde osoa joan ginen haren bulegora.

-t(z)ekotan

Juleni dei tzekotan , gaur deitu beharko diozu, bihar Londresera doa-eta!

-t(z)eagatik

CD hori lor tzeagatik , edozer egingo luke.

-t(z)earren

Zurekin egotearren , zeregin guztiak utziko ditu.

-t(z)era

Mikel ikustera joan nintzen atzo ospitalera.

-(e)lako

Hankan min handia duelako geratu da etxean.

eta

Eramango dizkizut apunteak etxera, beste zereginik ez dut-eta.

bait-

Entrenamendu gehiago egin behar ditugu, hurrengo partida irabazi egin behar

-(e)la eta

Elurra zela eta , ezin izan genuen mendira igo.

zeren… bait-

Txakurra aterako dut nik, zeren nahikoa denbora bait ut.

-(e)nez gero

Oso goiz zenez gero , ez zintugun esnatu.

-(e)la kausa/medio

Eskolako arauak direla medio/kausa , ikasleak ere aztoratuta dabiltza.

-t(z)eagatik/-t(z)earren

Lasterka etor tzeagatik /etor tzearren erori zara.

hain/hainbeste/hainbat… +non/ezen… bait-/-en

Hainbeste ordu eman ditu Maialenek antzerkia prestatzen, ezen ez duen beste ezertarako denborarik izan.

bait ugu.

E ADITZA 16. orrialdean proposaturiko 1. ariketa egiteko taulak.

Indikatiboa. NOR-NORI. Oraina Niri

Hiri

Hari

Guri

Zuri

Zuei

Haiei

Hari

Guri

Zuri

Zuei

Haiei

Ni Hi Hura Gu Zu Zuek Haiek

Indikatiboa. NOR-NORI. Iragana Niri Ni Hi Hura Gu Zu Zuek Haiek

88

Hiri

E 24. orrialdean proposaturiko 1. ariketa egiteko taulak.

Indikatiboa. NOR-NORK . Oraina Ni

Hi

Hura

Gu

Zu

Zuek

Haiek

Hura

Gu

Zu

Zuek

Haiek

Nik Hik Hark Guk Zuk Zuek Haiek

Indikatiboa. NOR-NORK . Iragana Ni

Hi


89


Indikatiboa. NOR-NORI-NORK . Oraina Niri

Hiri

Hari

Guri

Zuri

Zuei

Haiei

Guri

Zuri

Zuei

Haiei


Indikatiboa. NOR-NORI-NORK . Iragana Niri Nik Hik Hark Guk Zuk Zuek Haiek

90

Hiri

Hari


Baldintza. NOR-NORI. Ondorioa, oraina Niri

Hiri

Hari

Guri

Zuri

Zuei

Haiei

Guri

Zuri

Zuei

Haiei


Baldintza. NOR-NORI. Ondorioa, iragana Niri

Hiri

Hari


91


Baldintza. NOR-NORK . Ondorioa, oraina Ni

Hi

Hura

Gu

Zu

Zuek

Haiek

Gu

Zu

Zuek

Haiek


Baldintza. NOR-NORK . Ondorioa, iragana Ni Nik Hik Hark Guk Zuk Zuek Haiek

92

Hi

Hura


Baldintza. NOR-NORI-NORK . Ondorioa, oraina Ni r i

Hi r i

Ha r i

G ur i

Zuri

Zuei

Haiei

Zuri

Zuei

Haiei


Baldintza. NOR-NORI-NORK . Ondorioa, iragana Ni r i

Hi r i

Ha r i

G ur i


93

NOR

A N I A R O

A O B I T A K I D N I

A N A G A R I

naiz haiz da gara zara zarete dira

nintzen hintzen zen ginen zinen zineten ziren

A N A G A R I

A O K Z A I G E L A

A O B I T N U J B U S A R E T N I G A

A N I A R O

A N A G A R I

tza tza tza tza tza tza tza

i i i i i i i

zki zki zki zki

ziratekeen

NIN HIN ZI GIN ZIN ZIN ZI

tza tza tza tza tza tza tza

i i i i zki i zki i zki i zki

naiteke haiteke daiteke gaitezke zaitezke zaitezkete daitezke

NOR NA HA DA GA ZA ZA DA

ki ki ki ki ki ki ki

nintekeen hintekeen zitekeen gintezkeen zintezkeen zintezketen zitezkeen

NOR NEN HEN ZE GEN ZEN ZEN ZE

ki ki ki ki ki ki ki

ninteke hinteke liteke gintezke zintezke zintezkete litezke nadin hadin dadin gaitezen zaitezen zaitezten daitezen nendin hendin zedin gintezen zintezen zintezten zitezen () hadi bedi () zaitez zaitezte bitez

NOR NEN HEN LE GEN ZEN ZEN LE NOR NA HA DA GA ZA ZA DA NOR NEN HEN ZE GEN ZEN ZEN ZE NOR () HA BE () ZA ZA BE

ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki

zki zki zki zki

zki zki zki zki

zki zki zki zki

zki zki zki zki

zki zki zki zki

ki ki ki ki ki

zki zki zki

NOR-NORK NORI T K/N O GU ZU ZUE te E

zki zki zki zki

tza tza tza tza tza tza tza i i i i i i i

O I nintzatekeen R O hintzatekeen D A N N zatekeen O A ginatekeen G zinatekeen A zinateketen R I

A R E L A H A

NOR NIN HIN ZI GIN ZIN ZIN ZI

i i i i i i i

NOR ba NIN ba HIN ba LI ba GIN ba ZIN ba ZIN ba LI NIN tza HIN tza LI tza GIN tza ZIN tza ZIN tza LI tza

banintz bahintz balitz bagina bazina bazinete balira K nintzateke A O hintzateke K Z A litzateke A N Z I ginateke T A N R zinateke I D O zinatekete L A lirateke B A A Z T N I D L A B

A N I A R O

NOR-NORI NOR NA tza HA tza za GA tza ZA tza ZA tza za

NORI T K/N O GU ZU ZUE te E

N N N N N N N

NORI i T i K/N i O i zki GU i zki ZU i zki ZUE te i zki E T ke K/N ke O ke zki GU ke zki ZU ke zki ZUE ke te zki E ke T K/N O GU ZU ZUE E

ke eN ke eN ke eN ke eN ke eN ke te N ke eN

NORI T K/N O GU ZU ZUE E

ke ke ke ke ke ke ke

NOR 3. pertsona hura haiek nuen nituen huen hituen zuen zituen genuen genituen zenuen zenituen zenuten zenituzten zuten zituzten banitu bahitu balitu bagenitu bazenitu bazenituzte balituzte nituzke hituzke lituzke genituzke zenituzke zenituzkete lituzkete

ba ba () ba ba ba ()

nukeen hukeen zukeen genukeen zenukeen zenuketen zuketen

nituzkeen hituzkeen zituzkeen genituzkeen zenituzkeen zenituzketen zituzketen

NIND HIND () GINT ZINT ZINT ()

te

nitzakeen hitzakeen zitzakeen genitzakeen zenitzakeen zenitzaketen zitzaketen

NOR NINT HINT () GINT ZINT ZINT ()

nezake hezake lezake genezake zenezake zenezakete lezakete

nitzake hitzake litzake genitzake zenitzake zenitzakete litzake

NOR NINT HINT () GINT ZINT ZINT ()

nezan hezan zezan genezan zenezan zenezaten zezaten

nitzan hitzan zitzan genitzan zenitzan zenitzaten zitzaten

NOR NA HA De GA ZA ZA D NOR NINT HINT () GINT ZINT ZINT () NOR NA B GA (B)

NOR NIND HIND

u u

GINT ZINT ZINT

u u u

zte (z)

u u

ke ke

u u u

z z z

u u

ke ke ke

z z z

T K/N — GU ZU te ZUE TE

T K/N — ke GU ke ZU ke te ZUE TE

zake zake zake zake zake zake zake

it it it it

te

zake zake zake

te

zake zake zake zake zake

te

za za za za za za za

te

za za za za za

te

za e it

za za

it

za

NOR

NORK N H Z GEN ZEN ZEN Z

NORK T K/N — GU ZU ZUE TE

NOR

NORK T K/N — GU ZU ZUE TE NORK T N K/N N — N GU N ZU N ZUE N TE N NORK T N K/N N — N GU N ZU N ZUE N TE N NORK () K/N — () ZU ZUE TE

NOR

D

NOR N H L GEN ZEN ZEN L

ieza

(zki)

NORK NOR N H Z GEN ieza (zki) ZEN ZEN Z NORK NOR N H L GEN ieza (zki) ZEN ZEN L NOR

D

ieza

NORK N H Z GEN ieza ZEN ZEN Z

(zki)

(zki)

NOR

(B)

ieza

NORI T K/N O GU ZU ZUE E ke ke ke ke ke ke ke

T K/N O GU ZU ZUE E T K/N O GU ZU ZUE E

(zki)

N N N N N N N

te te

i (zki)

i (zki)

i (zki)



i (zki)

NORK ba ba ba ba ba ba ba N H L GEN ZEN ZEN L N H Z GEN ZEN ZEN Z

N N eN N N N N


D i (zki)

N N eN N N N N


zake zake

it it it it


ke ke

u u u

NOR NA HA De GA ZA ZA D

N N N N N N N N N N N N N N

NIND HIND () GINT ZINT ZINT ()

nezakeen hezakeen zezakeen genezakeen zenezakeen zenezaketen zezaketen

NOR-NORI-NORK

NORK u T u K/N u — it u GU it u ZU it u zte ZUE it u z TE NOR 1. edo 2. pertsona NORK u T N u K/N N — eN u GU N u ZU N u zte ZUE N z TE N

NOR NIND HIND () GINT ZINT ZINT ()

banu bahu balu bagenu bazenu bazenute balute nuke huke luke genuke zenuke zenukete lukete

te

NORI T ke eN K/N ke eN O ke eN GU ke ke eN ZU ke eN ZUE ke te N E ke eN NORI T ke K/N ke O ke GU ke ZU ke ZUE ke E ke NORI T K/N O GU ZU ZUE te E NORI T K/N O GU ZU ZU ZUE te E NORI T K/N O GU ZU ZUE te E

NOR NA HA D GA ZA ZA D

ke ke ke ke ke ke ke NORI T K/N iO GU ZU ZUE iE

NORI T K/N iO GU ZU ZUE iE

NORI T K/N iO GU ZU ZUE iE

te te

te te


te te

eN eN eN eN eN N N


te te


te te

eN eN eN eN eN N N NORK T K/N — GU ZU ZUE TE


NORI T K/N iO GU ZU ZUE iE NORI T K/N iO GU ZU ZUE iE NORI T K/N iO GU ZU ZUE iE

te te

N N N N N N N N N N N N N N

NORK () K/N — () ZU ZUE TE

101948_GRAMATIKA_1

Recommend Documents