Тагнуулч Суворов "Эхлэл" 2011 оны 06-р сарын 10, Нийтэлсэн HERO Би бээр Аквариум хэмээх энэ номыг уншиж дууслаа л даа. Тэгээд цувралаар нийтэлмээр санагдлаа. Асуулт форумааср явж байгаад олсон ном л доо. Энэ номонд зөвлөлтийн үеийн тагнуулчийн тухай гардаг бөгөөд бичсэн хүн нь өөрийн бодит амьралаас сэдэвлэн бичсэн, маш сонирхолтойгоос гадна өөр хэрэгтэй мэдлэг хийгээд амжилтанд хүрэх зүйлсээс ч суралцах шиг болов. Та бүхэн уншаад үзээрэй маш сонирхолтой. Зохиолчийн тухайд: Виктор Суворов /жинхэнэ нэр нь Владимир Богданович Резун/ Оросын цэргийн тагнуулын офицер байсан. Нэрт түүхч, зохиолч. нийтлэлч, 1947 онд Приморийн хязгаарт төрсөн.Суворовын нэрэмжит дунд сургууль болон ерөнхий цэргийн дээд сургууль төгссөний дараа Киевийн цэргийн тойргийн штабт тагнуулын офицероор ажиллаж байсан. 1974 онд ЗХУ-ын ЗХЕШтабын ТЕГ-ын цэрэг дипломатын академи төгсөөд Женевт тагнуулын удирдагчаар дөрвөн жил ажиллажээ. Тэрээр 1978 онд Англид зугтан гарсан бөгөөд ЗХУ-ын Дээд шүүхээс түүнд эчнээ буудан алах ял оноосон. Англид оргон гарсны дараа тэрээр 1981 оноос Виктор Суворов гэсэн нууц нэрээр зохиол бичиж эхэлсэн агаад ―Аквариум‖, ―Чөлөөлөгч‖ зэрэг ном нь түүнд алдар нэр авчирсан. ―М өдөр‖, ―Сүүлчийн бүгд найрамдах улс‖, ―Ялалтын сүүдэр‖, ―Мөс зүсэгч хөлөг онгоц‖ зэрэг цэрэг тагнуулын холбогдолтой болон дэлхийн II дайны түүхийг өөр өнцгөөс харж бичсэн олон ном нь гарсан дороо бестселлер болж байв. ―Жил бүр уншигчдын гар дээр шинээр нэг ном тавьж байх болно‖ гэж амалсан түүний бүтээлүүд дэлхийн 23 орны хэл дээр орчуулагдсан ажээ. Виктор Суворов Аквариум Эхлэл — Манай дүрэм тун энгийн: ороход нэг, гарахад хоѐр рубль. Энэ нь манай байгууллагад элсэхэд хэцүү ч гарахад бүр хэцүү гэсэн үг. Онолын хувьд байгууллагын бүх гишүүдэд түүнээс яндангаар дамжин гарах нэг л зам бий. Тэрхүү гарц нь зарим нэгнийх нь хувьд хүндтэй, зарим нэгнийх нь хувьд гутамшигтай зам байх боловч бид бүгдэд зориулсан нэг л яндан байдаг. Зөвхөн түүгээр дамжиж л бид байгууллагаас гарна. Энэ яндан тэр байна... гээд бүх ханыг эзэлсэн асар том цонх уруу заагаад... — Түүнийг харж сонирх л доо гэж Буурал хэлэв. Есдүгээр давхрын өндрөөс харахад тэнгэрийн хаяа хүртэл үргэлжлэх зах хязгааргүй асар том цөлийн аэродромын дүр төрх алган дээр тавьсан мэт дурайх ажээ. Харин доош харах аваас найган ганхах бут, моддын завсраар хэрэн сүлжих элсэрхэг нарийн зөрөг замууд хөл дор харагдана. Цэцэрлэгийн ногоон ургамал ба аэродромын онгож гандсан өвс нь цагаан хөндлөвч дээр шигүү өргөст тор татсан бат бөх бетон ханаар зааглагджээ. — Тэр байна… гээд замын хараар давирхайдсан хавтгай дээвэр дээр орших тийм ч өндөр биш, арван метр орчим дээш үргэлжлэх бүдүүн дөрвөлжин янданг Буурал
заалаа. Далайд хөвөх сал эсвэл хуучны намхан хитэгтэй, бахим бүдүүн яндантай хуягт усан онгоцыг санагдуулах тэрхүү баргар хар дээвэр нь голт борын ногоон мандал дунд хөвж буй мэт харагдана. Яндангаас шингэн утаа суунаглах ажээ. — Хэн нэг нь байгууллагыг орхиж буй хэрэг үү? — Үгүй дээ гээд тэрээр инээв. — Яндан бол зөвхөн гарц төдийгүй бидний эрчим хүчний эх үүсвэр, манай нууцыг хадгалагч юм. Энэ ердөө л нууц бичиг баримтууд шатааж байгаа хэрэг. Хадгалснаас шатаасан нь дээр гэдгийг мэднэ биз дээ. Санаа амар байж болно. Харин хэн нэг нь байгууллагыг орхиж одох үед гарах утаа нь ийм шингэн тунгалаг биш харин өтгөн хар байдаг юм. Хэрэв чи байгууллагад элсэх юм бол нэг л сайхан өдөр энэхүү яндангаар гарч тэнгэрт нисэн одох болно. Гэхдээ одоо биш л дээ. Одоо бол байгууллага чамд өөрийн хийх гэж буй сонголтын талаар сүүлийн удаа бодож үзэн татгалзах боломж олгож буй хэрэг юм. Харин юу бодох учиртайг чинь мэдүүлэхийн тулд би чамд нэг кино үзүүлье гэв. Тэгээд Буурал удирдах самбар дээрх нэгэн товчлуурыг дараад миний дэргэдэх түшлэгтэй сандалд тухлан суулаа. Хүнд хүрэн хөшиг бага зэрэг чахран хаагдаж уудам том цонхыг халхлахтай бараг зэрэг шахуу ямар нэг бичиг, оршилгүйгээр дэлгэц дээр дүрс гарч эхлэв. Хальсыг нь гамтай хадгалсан, хуучны хар цагаан кино хөвөрч эхэллээ. Кино нь дуугүй болоод ч тэр үү кино аппаратын шаржигнах чимээ тодхон сонсогдох бөлгөө. Цонхгүй, бүүдгэр том өрөө дэлгэцнээ харагдах бөгөөд тэр нь уурын зуух ба үйлдвэрийн цех хоорондын завсрын өрөө ажээ. Жижиг цайзын хаалга мэт үзэгдэх хаалттай зуухны ам, уурхайн төмөр зам лугаа адил харагдах зуух уруу хөтлөн чиглүүлэгч ховилууд маш томоор дэлгэц дээр гарч байна. Зуухны ойролцоо саарал халаадтай хүмүүс харагдана. Галч нар ажээ. Тэд авс дамжлан явж байлаа. Тэгэхлээр энэ ямар газар вэ? Хүүр шатаах газар! Магадгүй миний дөнгөж сая цонхоор харсан тэр газар байх. Саарал халаадтай хүмүүс авсыг өргөн чиглүүлэх ховил дээр тавилаа. Зуухны хаалга хоѐр тийш аажим онгойж, галч нар авсыг зөөлөн түлхэхэд авс өөрийн амьгүй эзний хамт улалзан дүрэлзэх дөлөн дунд орж одлоо. Харин одоо нэгэн амьд хүний нүүрийг томоор харуулж байна. Нүүрнээс нь хөлс урсах аж. Зуухны дэргэд халуун байгаа. Нүүрийг нь тал талаас нь эцэс төгсгөлгүй удаан харууллаа. Эцэст нь камерын дуран нүүрнээс нь холдож бүх биеийг нь харуулж эхлэв. Тэрээр халаадгүй бөгөөд үнгэгдэж үрчийж гүйцсэн үнэтэй хар хослол өмсжээ. Хүзүүндээ зүүсэн зангиа нь олс мэт эрчлэгдсэн харагдана. Түүнийг ган татлагаар эмнэлгийн дамнуургад чанга хүлсэн байх бөгөөд зуухын амыг тэрэнд харуулахгүйн тулд дамнуургыг хана түшүүлэн бариул дээр нь босгон тавьжээ. Галч нар гэнэт хүлээстэй хүн рүү эргэцгээлээ. Харваас ингэж анхаарлаа хандуулсан нь түүнд таалагдахгүй байгаа бололтой. Тэрээр хашгирна. Бүр аймшигтай хашгирах ажээ. Хэдийгээр дуу нь үл сонсогдох боловч шил доргитол хашгирч байгааг нь би мэдэж байлаа. Дөрвөн галч дамнуургыг болгоомжтойгоор шалан дээр буулгаад сурмаг хөдөлгөөнөөр дамжлан өргөх нь харагдана. Хүлээстэй хүн үүнд нь саад хийх гэж байж боломгүй их хүч гаргах ажээ. Нүүрээ байдгаар нь хүчилжээ. Духны судсууд нь гүрийн толгой нь хариугүй хагарах гэж буй мэт санагдана. Гэвч галчийн гарыг хазах гэсэн оролдлого бүтсэнгүй. Хүлээстэй хүний шүд өөрийнх нь гарт зоогдож, эрүүг нь даган хар судал татуулан цус урслаа. Тэр ч хурц шүдтэй юм аа. Хэдийгээр түүний биеийг бат бөх хүлсэн боловч тэрээр баригдсан гүрвэл шиг мурилзана. Түүний толгой амьд амьтныхаа зөнгөөр их биеэ даган савчиж
дамнуурганы модон бариулыг жигд хэмнэлтэйгээр хүчтэй цохилно. Хүлээстэй хүн өөрийн амь насны төлөө биш харин хялбархан үхэхийн төлөө тэмцэх ажээ. Түүний санаа ойлгомжтой бөгөөд дамнуургыг савчуулснаар чиглүүлэх ховил дээрээс цементэн шал дээр унахыг хичээнэ. Энэ нь нэг бол хялбархан үхэх эсвэл ухаан алдана гэсэн үг. Харин ухаан алдчихвал зууханд орж болно шүү дээ. Айх юм үгүй... Гэвч галч нар өөрсдийн ажлаа сайн мэдэх аж. Тэд дамнуургыг ганхуулах боломж үл олгон бариулаас нь сайтар барьцгаажээ. Харин хүлээстэй хүн хүзүүгээ хугартал зүтгээд ч галчдын гарыг хазаж чадахааргүй харагдана. Хүн амьдралынхаа хамгийн сүүлийн мөчид гайхамшгийг бүтээж чаддаг гэж ярьцгаадаг. Амиа хамгаалах зөнгөөрөө түүний бүхий л булчин шөрмөс, ухаан санаа, амьдрах хүсэл эрмэлзэл нь нэгэн эгшинд төвлөрчээ… Тэр ч ухасхийлээ! Бүх л биеэрээ ухасхийв! Тэрээр хавханд орсон чоно хөлөө тас хазаад ухасхийдэг шиг ухасхийв. Тэрээр чиглүүлэх төмөр ховилыг доргитол ухасхийлээ. Тэр өөрийнхөө ясыг үйртэл, булчин шөрмөсөө тасартал ухасхийлээ. Тэр ухасхийлээ... Гэвч түүнийг хүлсэн татлага нь бат бөх ажээ. Дамнуурга ч аажмаар урагшилж эхлэв. Цэвэрлээгүй удсан гутлынх нь улыг цайвар цагаан болтол нь гэрэлтүүлсээр зуухны хаалга хоѐр тийш алгуур нээгдэв. Гутлынх нь ул гал уруу ойртлоо. Өнөө хүн хөлөө галаас холдуулахын тулд өвдгөө нугалахыг оролдоно. Гэвч тэгж чадсангүй. Зураглаач тэр хүний хуруунуудыг томоор харуулж эхлэв. Ган татлага түүний хуруунуудад гүн шигджээ. Гэвч хурууны үзүүрүүд нь чөлөөтэй байлаа. Тэрээр хурууныхаа үзүүрээр ч болов биеийнхээ хөдөлгөөнд саад болохыг хичээнэ. Хурууныхаа үзүүрүүдийг байдгаар нь хүчлэн тэнийлгэжээ. Хэрэв замд нь ямар нэг зүйл таарсан бол тэрээр гарцаагүй түүнээс зуурах байлаа. Гэтэл зуухны дэргэд дамнуурга гэнэт зогсчхов. Бусад галч нартай адилхан халаад өмссөн шинэ дүр дэлгэц дээр гарч ирэн тэдэнд гараараа ямар нэг дохио өгөв. Галч нар түүний дохиогоор дамнуургыг чиглүүлэх ховил дээрээс буулган хойд хоѐр бариул дээр нь босгож буцаагаад хана түшүүлэн тавилаа. Яав? Яагаад саатах болов? Аа, ийм учиртай ажээ. Намхан тэргэнцэр дээр залсан бас нэг авсыг хүүр шатаах танхимд түрэн оруулж ирлээ. Түүнийг аль хэдийн таглан хаджээ. Тэр тансаг, чамин авс ажээ. Цацаг чимгээр гоѐжээ. Хүндтэй авс ажээ. Хүндэт авсанд зам тавигтун! Галч нар түүнийг чиглүүлэх ховил дээр өргөн тавьж сүүлийн замд нь үдлээ. Одоо тэгэхээр түүнийг шатаж дуустал нь хүлээх хэрэгтэй боллоо. Хүлээх л болж дээ. Тэвчээртэй байх хэрэгтэй... Харин одоо хүлээстэй хүний ээлж арай гэж боллоо. Дамнуургыг чиглүүлэх ховил дээр дахин тавилаа. Магадгүй хаалгыг нугасаар нь зад татахаар хүчтэй тэрхүү чимээгүй хашгирааныг би дахин мэдэрч эхэллээ. Хүлээстэй хүний нүүрийг би нэг итгэл тээн ажиглаж эхлэв. Би түүний нүүрнээс солиорлын шинж тэмдэг олж харахыг хичээж байлаа. Солиорсон хүнд энэ ертөнц илүү хялбар байх шүү дээ. Гэвч би түүний гоолиг, шийдэмгий царайнаас тэдгээр шинж тэмдгийг олж чадсангүй. Түүний царайд ухаангүй дэмийрлийн шинж үл харагдана. Зүгээр л тэрээр зуух уруу орохыг үл хүсэх бөгөөд түүнийгээ ямар нэг байдлаар илэрхийлэхийг оролдож байлаа. Харин хашгирахаас өөрөөр яаж илэрхийлэх билээ? Тэгээд л тэр хашгирч байгаа нь тэр. Азаар тэр нь нэг их удаан үргэлжилсэнгүй. За тэр. Лакдсан гутал нь гал уруу орчихлоо. Орчихлоо, чөтгөр ав гэж. Гал дүрэлзэнэ. Бодвол хүчилтөрөгчөөр хөөрөгдөж байгаа байх. Урдах хоѐр
галч хажуу тийш болж үлдсэн хоѐр нь дамнуургыг хүчтэй түлхэн зуух уруу орууллаа. Зуухны хаалга хаагдаж кино аппаратын чимээ ч намдав. — Тэр… хэн бэ? — Яах гэж ингэж асууснаа өөрөө ч мэдсэнгүй. — Тэр үү? Хурандаа. Хурандаа асан хүн. Тэр манай байгууллагад байсан юм. Өндөр албан тушаалд. Тэр байгууллагыг хуурсан. Үүнийх нь төлөө түүнийг байгууллагаас хөөсөн юм. Тэгээд л явж буй нь тэр. Манай хууль ийм юм. Бид хэнийг ч хүчээр байгууллагадаа элсүүлдэггүй. Хүсэхгүй бол татгалзаж болно. Харин элссэн л бол чи бүхлээрээ байгууллагад харьяалагдана. Зангиатайгаа, гуталтайгаа юутай хүүтэйгээ харьяалагдана. Тэгэхлээр би танд татгалзах сүүлчийн боломжийг олгож байна. Бодох хугацаа нэг минут. — Надад бодох хугацаа хэрэггүй. — Ийм журамтай юм. Чамд бодох нэг минутын хугацаа хэрэггүй байсан ч байгууллага чамд түүнийг олгох ѐстой. Чимээгүй сууж бай гэж тэр хэлээд нэгэн товч дарахад гэрэлтэж буй цагийн нүүрэн дээрх нарийхан урт зүү хором тоолон дуугарсаар гүйж эхлэв. Харин миний нүдэнд сүүлчийн хоромд хөл нь хэдийн гал дунд орсон ч толгой нь амьд, судаснууд нь гүрэлзэж, нүдэнд нь үхлийн харуусал, тэсэхүйеэ бэрх зовлон харагдахын сацуу оюун ухаан, амьдрах дийлдэшгүй их хүслэн очтон гэрэлтэж байсан мөнөөх хурандаагийн царай дахин үзэгдлээ. Хэрэв намайг энэ байгууллагад авах юм бол би үнэн сэтгэлээсээ зүтгэх болно. Энэ бол маш чухал бөгөөд хүчирхэг байгууллага. Надад ийм дэглэм журам таалагдаж байна. Гэвч, чөтгөр ав гэж, хэрэв би тэр намхан дөрвөлжин яндангаар гарах болбол цацаг, чимэг болсон авсанд огтхон ч хэвтэхгүй гэдгээ яагаад ч юм урдаас мэдрээд байна. Энэ надад зохихгүй. Тэр цацаг чимэг надад таарахгүй. Би ч тийм хүн биш... — Цаг дууслаа. Чамд дахиад бодох хугацаа хэрэгтэй юу? — Үгүй. — Дахиад нэг минут? — Үгүй. — За тэгвэл ахмад аа. Жанжин штабын харьяа Тагнуулын Удирдах Ерөнхий Газар буюу товчоор ГРУ (оросоор Главное Разведывательное Управление) хэмээн нэрлэгддэг манай ах дүүсийн нууц холбоонд элсэн орсонд чинь анхлан баяр хүргэх завшаан надад тохиож байна. Чи ГРУ-ын орлогч дарга хурандаа генерал Мещеряков ба Төв Хороонд хурандаа генерал Лемзенко нартай уулзах байх. Чи тэдэнд таалагдах байх гэж би бодож байна. Харин элдэв заль гаргах хэрэггүй шүү. Тийм үед дуугүй байснаас ямар нэг юм асууж байсан нь дээр. Манай шалгалт ба сэтгэлзүйн сорилын явцад заримдаа өчнөөн олон асуулт асуумаар чамд санагдах байх. Өөрийгөө бүү зовоо. Асуугаад бай. Өнөөдөр энд биеэ авч явсан шигээ л байвал бүх зүйл сайхан болно. Чамд амжилт хүсье ахмад аа. * I БҮЛЭГ * 1. Үргэлжлэл.......... Хэрэв та КГБ-д ажиллахыг хүсвэл аль нэг мужийн төв ороход л болно. Аль ч мужийн төв талбай дээр Лениний хөшөө сүндэрлэн байх ба харин түүний ард
заавал ч үгүй олон баганатай нүсэр том байшин байх нь гарцаагүй бөгөөд тэр нь мужийн намын хороо юм. Харин дэргэд хаа нэгтээ нь мужийн КГБ-ын удирдах газар бий. Төв талбай дээр анх таарсан нэгнээс нь асуухад л тэнд байгаа саарал дүнсгэр байшинг, тийм ээ, Ленин өөрийн төмөр бетонон гараараа зааж буй яг тэр байшинг танд зааж өгөх болно. Гэхдээ мужийн төв орохгүйгээр өөрийн ажилладаг газрынхаа тусгай хэлтэст хандсан ч болно. Түүнийг ч бас хонгилоор чигээрээ яваад баруун гар талд чинь байгаа хар савхин бүрээстэй хаалга гээд хэн ч заагаад өгнө. Мөн КГБ-ын ажилтан болж ч болно. Тусгайгийнханд л хандах хэрэгтэй. Тусгайгийн ажилтан төмөр замын жижигхэн өртөөнөөс авахуулаад үйлдвэр нэг бүрд, бүр цаашлаад үйлдвэрийн цех нэг бүрд бий. Мөн цэргийн анги нэг бүрд, их сургууль нэг бүрд, шорон нэг бүрд, намын хороо нэг бүрд, зохион бүтээх товчоо нэг бүрд байх бөгөөд залуучуудын эвлэл, үйлдвэрчний эвлэл, олон нийтийн ба сайн дурын байгууллагуудад бүр ч олноороо бий. Түүн дээр очоод КГД-д ажилламаар байна гээд л хэлчих! Харин авах эсэх нь өөр асуудал ч (мэдээж авахгүй л дээ!) КГБ-д хүрэх зам хэн бүхэнд нээлттэй бөгөөд тэр замыг хайгаад байх шаардлага огт байхгүй. Харин ГРУ-д элсэх бол тийм ч амар хэрэг биш. Хэнд хандах вэ? Хэнээс зөвлөгөө авах вэ? Аль хаалгыг тогших вэ? Сэргийлэх дээр очоод асуувал болох юм болов уу? Харин сэргийлэхийнхэн мөрөө хавчаад тийм байгууллага байдаггүй л гэж хэлнэ дээ. Тэр ч бүү хэл Гүржийн сэргийлэхээс «ГРУ» гэсэн үсэгтэй машины дугааруудыг эдгээр үсгүүд нь цаанаа ямар нэг нууцлаг утга учиртай гэж төсөөлөх ч үгүйгээр олгож л байдаг. Манай улсад тийм дугаартай машин явж байхад хэн ч гайхахгүй, хэн ч эргэж харахгүй. Зөвлөлтийн сэргийлэхийнхэнтэй нэгэн адилаар жирийн хүний хувьд эдгээр үсгүүд нь юу ч илэрхийлэхгүй бөгөөд юуг ч санагдуулахгүй. Шударга иргэд ч тэр, сэргийлэх ч тэр тийм байгууллагын талаар юу ч сонсоогүй байдаг. КГБ-д сая сая сайн дурынхан байдаг бол ГРУ-д байхгүй. Гол ялгаа нь энд л байгаа юм. ГРУ бол нууц байгууллага. Түүний талаар хэн ч үл мэдэх бөгөөд түүнд өөрийн санаачилгаар элсдэггүй юм. Гэхдээ хэн нэг сайн дурын этгээд ямар нэг аргаар тэрхүү тогших ѐстой хаалгыг мэдэж аваад намайг аваач гэж хэллээ гээд бодоод үзье л дээ. Авах болов уу? Үгүй ээ, авахгүй. Сайн дурынхан тэнд хэрэггүй. Тэрхүү сайн дурын этгээдийг тэр дор нь баривчлах ба түүнийг хүнд хэцүү мөрдөн байцаалт угтах болно. Түүнээс тун олон зүйл асууна. Энэ гурван үсгийг чи хаанаас сонссон бэ? Чи биднийг яаж олж чадав? Хамгийн гол нь хэн чамд туслав? Хэн бэ? Хэн? Хэн? Хариул, новш оо! Зөв хариултыг ГРУ хэлүүлж чаддаг юм. Хэнээр ч хэлүүлж чадна. Үүнийг харин би чамд баталчихъя. Сайн дурын этгээдэд тусалсан хүнийг ГРУ заавал олно. Тэгээд дахиад л мөрдөн байцаалт эхэлж, харин чамд энэ үсгүүдийг хэн хэлж өгсөн бэ, новш оо? Энийг чи хаанаас сонссон бэ? Эрт орой хэзээ нэгэн цагт анх хэлсэн тэр хүнийг олно. Тэр нь нууцыг итгэн даатгасан, тогтоосон хэмжээнээс урт хэлтэй хэн нэгэн байх болно. ГРУ тийм урт хэлийг сугалаад хаяхаа сайн мэднэ. ГРУ тийм хэлийг толгойтой нь хамт тас татдаг юм. ГРУ-д элссэн хүн бүр үүнийг сайн мэднэ. ГРУ-д элссэн хүн бүр хар толгойгоо хамгаалах бөгөөд хэлээ татаж чадвал л ингэж чадна. ГРУ-гын тухай тухай зөвхөн ГРУ дотор л ярьж болно. Ходынкад байдаг асар том барилгын шилэн хананы цаана л бусдад сонсогдохооргүй ярьж болно. ГРУ-д элсэн орсон бүхэн «Бидний аквариум дотор ярьсан бүхэн аквариум дотроо үлдэг. Бидний нэг ч үг шилэн хананы цаана бүү гараг» гэсэн Аквариумын хуулийг эрхэмлэн дээдэлнэ. Тийм ч учраас шилэн
хананы гаднах хүмүүс дотор юу болж байгааг үл мэднэ. Харин мэддэг нэг нь үл дуугарах бөгөөд хэн ч дуугардаггүй юм. Би л лав ГРУ-ын тухай юу ч сонсоогүй байсан билээ. Би ротын захирагчийн алба хашиж байлаа. Чехословакт хийсэн «чөлөөлөх» аяны дараах шилжилт хөдөлгөөний догшин шуурга намайг хаман авч Карпат орчмын цэргийн тойргийн 13-р армийн 318-р мото буудлагын дивизэд аваачиж хаясан юм. Тэнд би 910-р мото буудлагын хорооны танкийн батальоны 2-р ротыг захирахаар хүлээн авлаа. Миний рот гялалзсан шилдэг нь биш байсан ч хоцрогсдын тоонд ордоггүй байлаа. Өөрийн амьдралыг би олон жилээр урьдчилан төсөөлж байсан бөгөөд ротын дараа батальоны штабын дарга, тэгээд маршал Малиновскийн нэрэмжит Хуягт танкийн академи, дараа нь батальон, хороо, магадгүй түүнээс дээш ч явна гэж бодож байлаа. Энэ албан тушаал ахих хөдөлгөөний хурд өөрчлөгдөж болох ч чиглэл нь огт өөрчлөгдөхгүй. Чиглэлийг нь би бүх л амьдралынхаа турш дагахаар сонгосон бөгөөд өөрчлөх бодолгүй байсан юм. Гэвч хувь заяа өөрөөр шийдсэн билээ. 1969 оны дөрөвдүгээр сарын 13-ны 04 цаг 10 минутад миний зарлага мөрнөөс минь аяархан татаж: — Босоорой, ахлах дэслэгч ээ, таныг агуу их үйлс хүлээж байна гэв. Намайг тоглоом хийх дургүй байгааг тэрээр дор нь анзаараад дууныхаа өнгийг өөрчилж товчхоноор: — Байлдааны түгшүүр! гэж мэдэгдэв. Би хөнжлөөсөө шууд босон гурван минут хагаст багтаан өмд, оймс, гутлаа өмсөв. Гимнастеркаа шууд углаад товчийг нь товчлолгүй ухасхийлээ. Түүнийг явдал дундаа товчилж болно. Цэрэг бүснийхээ арлыг хамгийн эцсийн нүхэнд нь татаж бүслээд хээрийн цүнхээ мөрөндөө углаж, офицер малгайгаа толгой дээрээ тавилаа. Алганыхаа ирмэгээр малгай дээрх ялгах тэмдэг хамартай нэг шугамд голлосон эсэхийг шалгалаа. Ингээд л боллоо. Харин одоо урагшаа гүйгээд марш! Гар буугаа зам зуураа зэвсгийн шүүгээнээс авна. Харин үүргэвч, шинель, хамгаалах өмсгөл, дуулгаа цаг үргэлж танк дотроо хадгалдаг юм. Доошоо шатаар гүйгээд марш! Шүршүүрт ороод, сахлаа хуссан ч болоосой. Гэвч тэгдэг цаг нь биш. Байлдааны түгшүүр! Мухар хамартай ГАЗ-66 аль хэдийн бараг дүүрчээ. Бүгд залуухан офицерууд, бас бүр ч залуухан тэдний зарлага цэргүүд. Харин тэнгэрт одод аль хэдийн шингэж эхэлжээ. Бидний амьдралаас хүмүүс салах ѐс хийлгүйгээр явж оддог шиг, бидний хатуурсан сэтгэлийг заримдаа зовоодог амттайхан дурдатгалууд шиг одод чимээгүй шингэж байлаа. 2 Парк тэр чигээрээ нүргэлж хэдэн зуун байлдааны машины хөдөлгүүр нижгэнэх ажээ. Саарал униар хөшиглөн, утаа тортог хамар цоргино. Түгшүүрийн дохиогоор ассан танкууд тачигнан шил шилээ даран дөрвөлжлөн жагссан байлдааны техникүүд ээлжээ хүлээн арай ядан урагшилж шавар шороотой бетон замаар мөлхөцгөөнө. Хамгийн урд нь тагнуулын ротын өргөн хоншоортой хөвдөг танкууд, араас нь штабын ба холбоо ротын хуягт тээвэрлэгчид, тэгээд танкийн батальон, мото буудлагын гурван батальон, тэдний хойноос хорооны ба зенитийн болон танк эсэргүүцэх артиллерын батарейнууд, саперууд, химийнхэн, засварынхан уртаас
урт цуваа татан зогсоно. Харин арын албаны ангиудын хувьд тэрхүү асар том паркт багтах зай байхгүй. Тэд түрүүчийн ангиуд холоо явсан хойно л өөрсдийн цуваагаа татна. Би цуваа даган өөрийн ротын машинууд уруугаа гүйлээ. Харин хорооны захирагч хэн нэгнийг үнэн голоосоо уурлан зандарч, штабын дарга батальон захирагч нарыг чангаар хараах нь хэдэн зуун моторын дууг даран сонсогдоно. Би гүйсээр. Бусад офицерууд ч мөн гүйцгээнэ. Түргэл, түргэл. За, миний рот тэнд байна. Нэгдүгээр салааны гурван танк, хоѐрдугаар салааны гурван танк бас гуравдугаар салааны гурван танк. Харин захирагчийн буюу миний танк өмнө нь харагдана. Арван танк бүгд байр байрандаа. Өөрийн арван хөдөлгүүрийн чимээг би бүр эндээс сонсож байна. Нийтийн нүргээн дотроос тэднийг би чихээрээ ялгаж чадна. Хөдөлгүүр бүр өөр өөрийн ааш зан, дуу хоолойтой. Харин тэдний нэг нь ч доголдохгүй байна. Муугүй л эхлэл байна. Би аль хэдийн өөрийн танкийн өмнө ирлээ. Духны налуу хуяг дээр хөнгөхөн үсэрч гараад цамхаг уруу авирлаа. Миний нээлхий онгорхой байх бөгөөд аль хэдийн дотоод холбоонд залгагдсан дуулга малгайг минь холбоочин над уруу сарвайв. Дуулгаа өмсмөгц гаднах нүргээн үгүй болж амар амгалангийн ертөнцөд ирсэн мэт санагдлаа. Гэвч дуулганы чихэвч тэр дороо амилж нөгөө хуурамч нам гүмийг эвдэв. Дэргэд суугаа холбоочин сүүлд ирсэн тушаалуудыг надад дотуур холбоогоор (эс тэгвээс чихэн дээр орилох хэрэгтэй болно) илтгэж байна. Тэр нь бүгд хэрэггүй зүйлс байх аж. Би түүнээс «Дайн уу эсвэл хээрийн сургууль уу?» гэж чухалчлан асуухад — «Чөтгөр бүү мэд», — гээд тэрээр мөрөө хавчив. Юу ч болсон бай миний рот байлдаанд бэлэн тул паркаас нэн даруй гарах хэрэгтэй байсан бөгөөд тийм ч хуультай. Паркт хэдэн зуун байлдааны машин нэг дор бөөгнөрнө гэдэг нь манай дайснуудын л мөрөөдөж болох бай билээ. Би урагш харлаа. Гэвч ямар нэг зүйл харагдана гэж үү? Танкийн нэгдүгээр рот миний өмнө зогсож байна. Захирагч нь хараахан ирж амжаагүй бололтой. Өмнөх хэсгүүд бүгд л захирагчаа хүлээн зогсоно. Би танкийнхаа цамхаг дээр гарлаа. Эндээс илүү харагдана. Тагнуул ротын нэг танк унтарчхаад бүх хорооны зам дээр тээглэж орхисон бололтой. Би цагаа харлаа. Манай хороон дарга, манай эцэгт найман минут л үлджээ. Хэрэв найман минутын дотор хорооны цуваа хөдлөхгүй бол хороон захирагчийн мөрдэсийг хуу татаж хаяад, зөнөсөн нохойг хөөдөг шиг тэтгэвэр ч үгүйгээр армиас хөөх болно. Харин одоо засварын ротын нэг ч чирэгч машин цувааны эхэнд хүрч чадахгүй бөгөөд учир нь дүнсгэр саарал гражуудын хоорондох төв зам нэг захаасаа нөгөө захаа хүртэл танкуудаар пиг дүүрчээ. Би нөөц хаалгыг харлаа. Түүний наагуур гүнзгий шуудуу ухсан байх бөгөөд ямар нэг усны хоолой эсвэл кабель татаж байгаа бололтой. Би нээлхий рүү үсрэн ороод жолоочдоо «Зүүн тийш эргээд, чигээрээ!» гэж байдаг чадлаараа хашгираад «Намайг дага!» гэж бүх ротдоо тушаав. Харин зүүн талд ямар ч хаалга байхгүй. Зүүн талд засварын газрын урт урт барилгуудын хоорондох тоосгон хана харагдана. Захирагчийн танкийг ротын хамгийн шилдэг жолооч барьдаг бөгөөд ийм журам эртнээс бүх арми даяар тогтжээ. Би дотоод холбоогоор түүнд хандаж: «Чи ротдоо хамгийн шилдэг нь! Өөдгүй амьтдын дотроос би чамайг сонгосон. Зальхай гайхал чамд би захирагчийн танкаа өгч чамайг өөд нь татсан. Захирагчийнхаа сонголтыг битгий гутаагаарай! Үзүүлээд өг!» гэж хашгирав. Харин тэрээр хариу хэлэхийн оронд нүсэр хүнд хуягт үлэг гүрвэлээ огцом ухасхийлгэн
хурдаа улам бүр нэмэв. Танкаар ханыг цөм мөргөх нь аймшигтай ажээ. Манай танк доторх бүх л зүйл хангир жингэр хийн чичрэн доргиллоо. Бут үсэрсэн тоосго танкийн их гэрэл, антенныг эвдэж, багажтай хайрцгуудыг мулт татан, түлшний гадна савуудыг гэмтээсээр бөөн бөөнөөрөө асгаран нурлаа. Гэвч миний танк уухилан хүчээ нэмж, аалзны шүлс шиг хэрсэн өргөст торыг тас татан, бөөн тоосгон дундаас ухасхийн украины нам гүм хотын нойрсож буй гудамжинд үсрэн гарч ирэв. Харин би арын гурван танкийг харж байсан бөгөөд миний ротын танкууд ханын цөмөрхийгөөр хөгжилтэй, зоргоороо байдлаар орж ирцгээлээ. Ханын цөмөрхий рүү паркийн жижүүр гүйж яваа нь харагдана. Гараараа дохино. Ямар нэг зүйл хашгична. Амаа том ангайжээ. Түүний орилж буйг сонсох юм аятай. Дуугүй кинонд гардаг шиг нүүрний хувирлаар нь таахаас өөр арга алга. Тэрээр хашгичан загнах аж. Андуурахын аргагүй. Миний ротын арав дахь танк цоорхойгоор гарч ирэх тэр агшинд хар хувцастай, цагаан дуулгатай зохицуулагчид тэнд аль хэдийн гараад ирлээ. Тэд журам тогтоодог юм. Хэнийг нь түрүүлж гаргахаа тэд мэднэ. Мэдээж тагнуулчдыг. Хороо бүрд онцгой техник, онцгой цэрэг офицеруудтай тагнуулын рот байдаг. Мөн түүнээс гадна мото буудлагын болон танкийн батальон бүрд онцгой техник, онцгой цэрэг офицеруудгүй ч тагнуулын үйл ажиллагаа явуулах чадвартай ротууд бий. Чухам тэдгээр ротуудыг л хамгийн түрүүнд явуулах хэрэгтэй. Цагаан дуулгатнууд минь биднийг явуулагтун! Бид яг одоо урагшаа холоос хол гарах хэрэгтэй байна. 3. Дивиз, хороодын ротуудыг хөндлөнгөөс харахад бүгд л адилхан мэт санагдана. Гэхдээ яг ч тийм биш л дээ. Батальон бүрийн нэгдүгээр рот бол нэгдүгээр рот л байдаг юм. Батальонд сайн муу янз бүрийн л цэргүүд байх бөгөөд харин батальон захирагч нар шилдэг гэсэн бүхнээ нэгдүгээр ротод хуваарилдаг юм. Хэрэв офицерууд дутагдалтай байгаа бол нөхөн хангалтаар ирсэн шинэ офицеруудыг эхлээд заавал нэгдүгээр ротод өгнө. Яагаад гэвэл нэгдүгээр рот нь цаг үргэлж батальоноо хөтлөх түүчээ нь болж явдаг юм. Нэгдүгээр рот дайсантай анхлан нүүр тулна. Харин тулалдааны эхлэлээс төгсгөл нь ихээхэн хамаардаг. Аль ч батальоны хоѐрдугаар рот нь дундаж л байдаг. Хоѐрдугаар ротын офицерууд нь над шиг юугаараа ч товойж тодроогүй офицерууд байх бөгөөд цэргүүд нь ч мөн адил. Гэхдээ хоѐдугаар рот бүр нэмэлт тагнуулын бэлтгэл хийсэн байдаг. Энэ талаараа бол давхар мэргэжилтэй гэж хэлж ч болно. Юуны өмнө бусадтай адил байлдааны рот мөн хэдий ч хэрэгцээ гарвал өөрийн батальон болон хорооны ашиг сонирхлын дагуу тагнуулын онцгой ротын оронд эсвэл тэдэнд нэмэлт хүч болон үүрэг гүйцэтгэж чадна. Зөвлөлтийн армид 2400 мото буудлагын танкийн батальон бий. Тэр бүх батальоны гуравдугаар рот нь зөвхөн дугаарын дагуу ч биш амьдрал дээр ч гуравдугаарх нь л байдаг. Гуравдугаар ротод нэг ба хоѐрдугаар ротод багтаагүй, хэтэрхий залуу, туршлагагүй эсвэл хэт хөгширсөн, ирээдүйгүй офицерууд алба хашдаг. Гуравдугаар ротод цэрэг үргэлж дутагдана. Тэр тусмаа Зөвлөлт улсын нутаг дээрх гуравдугаар ротууд нь ихэвчлэн огт цэрэггүй байдаг. Тэдний байлдааны техникүүд нь байнгын хадгалалтад зогсоно. Хэрэв дайн болбол мянга мянган ийм ротуудыг бэлтгэл хүчээр нөхөн хангаж богино хугацаанд жирийн байлдааны анги салбарын төвшинд хүргэнэ. Энэ тогтолцоонд маш гүнзгий утга
учир орших бөгөөд дан бэлтгэл хүчээр бүрдсэн шинэ дивизүүд байгуулснаас хуучин дивизүүдийг бэлтгэл хүчээр сэлбэсэн нь мянга дахин дээр. Миний рот маш хурдан урагш одлоо. Замын эргэлт дээр би арагш харан танкуудаа тоолов. Одоогоор бүгд хурдаа жигд барьж байна. Миний ротын сүүлчийн танкийн араас шил даран цагаан далбаатай гинжит хуягт тээвэрлэгч бетон замаас оч үсчүүлэн хурдална. Миний сэтгэл амраад явчхав. Жижигхэн цагаан далбаа нь дундын хянагчид тэнд байгааг илтгэнэ. Харин тэд энд байна гэдэг нь дайн биш хээрийн сургууль эхэллээ гэсэн үг. Тэгэхээр дахиад удаан амьдрах нь ээ. Миний дээр тэмээлзгэнэ-нисдэг тэрэг гарч ирлээ. Доош тонгойн ниснэ. Агаарын урсгалд хамуулчихгүйн тулд салхины эсрэг хандан ниснэ. Би цамхаг дээрээ гарлаа. Баруун гараараа саравчлан харав. Нисгэгч нь бүр улбар шар үстэй юм. Нүүр нь яг л хэрээний өндөг шиг цов цоохор сэвхтэй ажээ. Харин цасан цагаан шүдтэй юм тэр. Инээж байна. Түүний өнөөдрийн авчирсан тушаалаас болж манай хорооны ротын захирагч нарын хувьд хүндхэн өдөр эхэлж буйг тэр нисдэг тэрэгний хүн мэдэж байна аа янз нь. Нисдэг тэрэг тэр даруй хөөрөн одлоо. Харин тэр улбар шар үстэй, цасан цагаан шүдтэй нисгэгчийн инээж байгаа нь харагдсаар... 4. Миний танк өмнөө байгаа бүх ертөнцийг өвчүүгээрээ хуваан зүссээр уухилан хурдална. Хэсэг хэсэг модод баруун зүүн талаар жирэлзэн өнгөрнө. Бүхээг доторх дуу чимээ тэсэхүйеэ бэрх. Газрын зургаа өвдөг дээрээ дэлгэлээ. Зураг дээрээс олон зүйл тодорхой болно. Дивизийг дайсны хүчний цөмөрхий уруу хаясан бөгөөд дивиз баруун зүг эрчимтэй довтлох ажээ. Харин дайсан хаана байгаа нь л тодорхойгүй. Газрын зураг дээр энэ тухай юу ч алга. Дивизийн өмнө хориод рот урагшлах бөгөөд миний рот тэдний нэг нь. Эдгээр ротууд нь сунгасан гарын хуруунууд л гэсэн үг. Манай дивизийн захирагчийн өөрийн олон мянган тонн жинтэй нударгаараа цохивол зохих тэр эмзэг газрыг нь дайсны хамгаалалтаас тэмтэрч олох нь тэдний үүрэг. Дайсныхаа тэрхүү эмзэг цэгийг маш өргөн уудам нутаг дэвсгэрт хайж байгаа тул толгойн харуулд илгээсэн ротууд тус тусдаа гав ганцаар урагшилна. Бидний хажуугаар хаа нэгтээ ийм ротууд дайсны эсэргүүцлийн голомт болсон хот тосгодыг тойрон, чимээгүй бөгөөд эрчимтэйгээр урагшилж байгааг би мэдэж байлаа. Мөн миний рот ч дайсантай шууд тулгарахаас зайлсхийх бөгөөд хэрэв дайсантай таарвал штабтаа мэдэгдээд л чимээгүй холдон одох бөлгөө. Түргэхэн шиг тойроод дахиад л урагшаа. Харин алсад хаа нэгтээ гол манай хүч нүргэлэн урсаж байгаа. «Урагшаа, хүүхдүүдээ, Баруун тийш урагшаа!» Цагаан далбаатай хуягт тээвэрлэгч биднээс огтхон ч үл хоцорно. Тэр золиг танкаас хоѐр дахин хөнгөхөн ч хүч чадал нь бараг адилхан. Хоѐр ч удаа хурдаа нэмэн тэднээс тасрах гэж оролдоод бүтсэнгүй. Салаа захирч байхдаа иймэрхүү зүйлийг хийж дөнгөдөг байсан ч ротын хувьд боломжгүй ажээ. Цуваанаасаа салбал танкууд намгаар нэг тарж орхино. Ингэсний төлөө огт өрөвдөхгүйгээр ротын захирагчаас хусна. Чөтгөр ав, та нар шалгаж л бай, харин би ротоосоо салахыг хүсэхгүй байна… — Кран харагдаж байна! — гэж түрүүлэн урагш илгээсэн зургадугаар танкийн дарга радиогоор хашгирлаа.
«Кран гэж үү? Өргөх кран уу? Яг мөн! Кран байна! Нов ногоон. Өргөх сумыг нь өнгөлөн далдлахын тулд мөчрөөр хучжээ. Байлдааны талбар дээр хаана кран байж болох билээ? — Яг зөв! Пуужингийн батарей байна! Ийм аз ч өдөр бүр тохиохгүй шүү!» — Рот! гэж чангаар анхааруулаад — Пуужингийн батарей байна! Тулалдаанд… Урагшаа! гэж би байдаг чангаараа тушаав. Харин миний хүүхдүүд пуужингийн батарейг яахаа сайн мэднэ. Нэгдүгээр салаа намайг гүйцэн зэрэгцэж байлдааны шугамд хүчээ задлан тархан байрлав. Хоѐрдугаар салаа баруун талаар хурдаа огцом нэмэн гинжээрээ бөөн бөөн шавар шороо тэнгэр рүү шидлэн нэг эгнээнд тархан урагшлав. Гуравдугаар салаа зүүн талаар тархан давшиж батарейг жигүүрээс нь ороож авлаа. — Хурдаа нэм! — гэж би орилно. Жолооч нар маань үүнийг надтай надгүй ойлгож байгаа. Одоо бүгдийнх нь баруун хөл хурдны гишгүүрийг шалтай наалдтал, эцэст нь тултал гишгэж байгаа гэдгийг би мэдэж байлаа. Хөдөлгүүрүүд хүчлэн уухилж, нүргээн улам нэмэгдэж утаа тэсэхийн аргагүй болов. Түлш хөдөлгүүрт бүрэн шатаж амжилгүйгээр утаа тортог, хийн хүчтэй урсгал болон хувирч бөглөрөх шахсан яндангаар цацагдана. — Тагнах ажиллагааг зогсоолоо... гарааны байрлал... 13-41-р хавтгай… тулаанд орлоо... хэмээн манай холбоочин-сумлагч эфирт хашгичих бөгөөд тэр нь манай сүүлчийн холбоо байж ч мэднэ. Дайсны пуужингийн анги ба штабыг хэн таарсан бүхэн, ямар ч тушаалгүйгээр, үр дүн нь ямар байхаас үл хамааран шууд довтлох ѐстой билээ. Сумлагч маань холбоогоо тор хийлгэн таслаад эхний сумыг бууны хүхээгэнд хийлээ. Сум хүхээгэнд гулсан ормогц их бууны хүчирхэг замаг гильотин хутга мэт зүрх шимшрүүлэн цохиж гол төмрийг түгжив. Цамхаг займчин хөдөлж, хайрцагтай сум, жолооч-механикийн нуруу хөл дор тээглэн ийш тийш үсчинэ. Их бууны бөгс дээш доош савчин доргино. Чиглүүлэгч хараалах төхөөрөмжийн бариулыг атгахад хүчирхэг тогтворжуулагч төхөөрөмжүүд түүний бахим гарын атганд захирагдан, нисэх мэт давхиж буй танкийн галзуу бүжгийг даган савчуулахгүйгээр их буу ба цамхгийг хөнгөхөн угзчаад хөдөлгөөнгүй тогтоон барилаа. Чиглүүлэгч баруун гарынхаа эрхий хуруугаар товчийг аажуухан дарав. Аймшигт нүргээн чихийг гэмтээхгүйн тулд хүчирхэг их бууны дууг угтан бүгдийнх нь дуулганы чихэвчид чихний хэнгэргийг агшаан чангалах учиртай час хийх огцом чимээ гарлаа. Дуулганы чихэвчид үүсэх чимээ буудлагын чимээнээс секундийн зууны хувиар илүү удаан үргэлжлэх тул бид өөрсдийн буудлагын чимээг үл сонсоно. Дөчин тонн жинтэй, урагш нисэж буй аварга машин чичрэн доргив. Их бууны гол төмөр гялсхийтэл ухран гарч ирэхэд утаа уугьж буй хонгио хангир жингэр хийн уналаа. Бусад танкууд ч даган буудлаа. Сумлагч аль хэдийн хоѐрдох сумыг хүхээгэнд хийж харагдана. — Хурдаа нэм! гэж би орилно. Харин шавар, шороо гинжин дороос оргилуур шиг цацагдах ажээ. Гинж харжигнах чимээ их буун дуунаас ч чанга сонсогдоно. Дуулганы чихэвчид час хийх дуу дахин гарах нь чиглүүлэгч буудах товчлуурыг ахин дарж буй нь тэр. Харин бид дахиад л өөрсдийн буудлагын чимээг эс сонсоно. Зөвхөн гол төмөр огцом арагш ухарч, хонгио хангинаж, машин доргино. Бид зөвхөн дэргэдэх танкууд хэрхэн буудахыг л сонсоно. Тэд ч биднийг сонсоно. Харин энэ буудлагын чимээ миний эрэлхэг азийнхныг чихэн дундуур нь ташуурдсан мэт
галзууруулна. Тэд бүр улайрчээ. Би тэдний одоо яаж байгааг нэг бүрчлэн төсөөлж чадна. Тавдугаар танкийн чиглүүлэгч хараалах төхөөрөмжийн резинэн духавчийг буудлага хийх бүрдээ хөөрсөндөө шүдээрээ мэрж байгаа. Үүнийг нь зөвхөн рот ч биш батальон даяараа мэднэ. Энэ ч тааруухан хэрэг. Нөхцөл байдлыг хянахад нь саад болно. Үүнээс болж түүнийг золтой л сумлагч болгочхоогүй юм. Гэвч тэр маш мэргэн бууддаг. Наймдугаар танкийн дарга үргэлж гартаа сүх бариад гацах бүрд нь их буугаа сүхний онгиор балбана. Харин гурав дахь танкийн захирагч нь өмнөх хээрийн сургууль дээр холбоогоо ротын холбоонд залган дамжуулагч дээр нь тавиад салгахаа мартаж орхисноос түүний шүдээ хяхтнуулан чоно шиг улихыг бүх ротоороо сонссон билээ. — Будаа болгоод өг! гэж би шивнэнэ. Харин радио долгион миний шивнээг эргэн тойрон гучин километрт түгээн би өөрийн ази гаралтай, догшин цэргүүдийнхээ чихэнд нь шууд шивнэх мэт байх бөлгөө. — Бу-д-аа бол-го-о-од өг! Час хийх дуу чихэнд дахин сонсогдож, хонгио хангир жингэр хийв. Буудсан сумны хонгионоос өвөрмөц үнэр хан хийнэ. Тэр үнэрийг үнэртсэн бүхэн тэсэж ядан улангасан догшрох ажээ. Будаа болгоод өг! Нүргээн чимээ, дийлдэшгүй их хүч чадал, пулемѐтын тачигнаан энэ бүхэн миний танкчдыг бүр хөөргөж орхижээ. Тэднийг одоо ямар ч хүч зогсоож чадахгүй. Танкийн жолооч нар ч гинжнээсээ мултарсан мэт давхилдах бөгөөд хурдны ба жолооны хөшүүргүүдийг өөрсдийн бахим бадриун гараараа нужигнуулан, машинаа эцэст нь тултал хурдлуулна. Би арагш эргэж харан ар талаасаа тасарсан эсэхээ шалгав. Тэртээ алсад цагаан далбаатай хуягт тээвэрлэгч харагдана. Суга хоцорчээ тэд. Тэнд яваа хүмүүст ийм хүчтэй их буу, чих дөжрөм нүргээн, хонгионы мансуурам үнэр аль нь ч байхгүй нь өрөвдмөөр. Тэдний амьдралд бахдал, цэнгэл огт алга. Тийм ч учраас аймхай жолооч нь замын бартаа гарган, чулууг болгоомжтой тойрон явдаг байх. «Харин чи бүү ай! Машинаа гартаа авч хөлдөө жийн, хэн болохоо үзүүлээд өг. Хуягт машин бол эмзэг эд. Гэвч унасан эзэн нь хүчирхэг нэгэн болохыг мэдэрвэл араатан шиг аашилж чадна. Тэр боржин үхэр чулуун дундуур ч, мянган настай царсны хожуул дундуур ч, нүх шуудуун дундуур ч хар хурдаараа давхиж чадна. Гинжээ эвдэрнэ, эд ангиа хэмхэрнэ гэж бүү ай. Бут ниргээд өг, тэгвэл танк чинь сум шиг хурдлах болно. Тэр чинь тулалдахын төлөө төрсөн юм. Будаа болгоод өг!» — Ротоо тулалдаанаас гарга…Гинжнээс оч үсэрнэ. Пуужингийн батарейн байрлал дээгүүр рот нисэх мэт хурдална. Ган төмөр дээгүүр гинж явж өнгөрч байна уу, эсвэл чихэвчинд чиглүүлэгчийн шүд дуугараад байна уу, чихэнд ямар нэг зүйл хяхтнана. — Ротоо тулалдаанаас гарга…Бие биенээ оночихгүйн тулд танкууд тушаал хүлээлгүйгээр галаа зогсоож, бугыг тасар татан зулгааж байгаа чононууд шиг эргэлдэн урхирцгаана. Танкууд пуужин зөөгч машинуудыг хуягт духаараа хэмх мөргөж, пуужинт артиллерын бахархал болсон хөөргөх төхөөрөмж, краныг газартай тэгшлэн дэвсэлнэ. Будаа болгоод өг! — Ротоо тулалдаанаас гарга… гэж хэн нэгний алсад бүдэгхэн дуугарахыг би дахин сонсоод нөгөө хянагч надад хандан хэлээд байгааг гэнэт ойлгов. Ээ чөтгөр ав гэж! Хүмүүс дуртай юмаа хийж бараг л бэлгийн таашаал авах гэж байхад хэн саад болдог билээ? Тэр муу хянагч миний хүүхдүүдийг бэлгийн сулралтай болгох нь! Ийм сайхан танкийн ротыг баллах эрхийг хэн чамд өгсөн юм бэ? Чи ардын дайсан
уу? Эсвэл хөрөнгөтний хорлон сүйтгэгч үү? Хараал идэг чамайг! Рот минь үзүүлээд өг! Би танкийн хуягийг гараараа шаан, дарийн утаа үнэрлэж үзээгүй штабын новшнуудыг нээлттэй эфирт хараасаар: — Рот тулалдааныг орхи! Талбайн зүүн тал уруу салаа салаагаараа марш! гэж тушаалаа. Миний жолооч зүүн талын хөшүүргийг ууртайгаар эцэст нь тултал татахад танк бүхий л жингээрээ ханаран, сайхан хус модыг хуга татсаар баруун тийш огцом эргэлээ. Чадварлаг жолооч хурдны хөшүүргийг бараг секундийн зайтайгаар ахиулсаар хуягт динозавраа агшин зуур хурдлуулан бут сөөг, гүнзгий нүхэн дээгүүр харайлгасаар талбай руу шуудхан чиглэж захад нь очоод гэнэт хурдаа хасан байран дээрээ царцах мэт зогслоо. Бусад танкууд ч урам нь хугарсан мэт урхирсаар ойгоос гарч ирэн цочмог тоормослон нэг эгнээ үүсгэн жагсан зогсоцгоолоо. — Цэнэгээ салга! Их буунуудаа үзлэгт бэлдээд! — гэж тушаагаад дуулганы чихэвчийг залгуураас нь салгахад сумлагч бүх холбоог унтраалаа. 5. Хянагчийн суусан хуягт тээвэрлэгч тэртээ хол хоцорчээ. Түүнийг ротыг гүйцэж ирэх гэж ядах зуур би их буунуудаа шалгаж, машинуудынхаа нөхцөл байдлын тухай болон шатахуун, галт хэрэгслийн зарцуулалтын талаар илтгэл авч амжаад ротоо жагсаан түүнд илтгэхэд бэлдэн талбайн голд хөдөлгөөнгүй зогсон хүлээлээ. Зогсоод сайшаал, шийтгэлийн аль нь ирж болохыг дотроо тунгаан бодов. Хугацаанаас нь найман минутын өмнө ротоо паркаас гаргасны төлөө сайшааж магадгүй л юм, үүний төлөө ротын захирагчдыг заримдаа алтан цагаар шагнадаг юм. Дайн эхэлж буй үед хором бүр үнэтэй. Бүх танкууд, бүх онгоцнууд, бүх штабууд агшин зуурын дотор дайсны цохилтоос зайлах хэрэгтэй. Тэгж чадвал дайсны хамгийн эхний бөгөөд хамгийн аймшигтай цохилт цэргийн хоосон хотхонууд дээр буух болно. Найман минут! Энд би зөв ажилласан нь эргэлзээгүй. Миний бүх танкууд бүрэн бүтэн байгаа, өдрийн туршид бүгд хэвийн ажилласан. Энэ нь миний техникийн орлогчид л сайн хэрэг болж байна. Гэхдээ офицер дутагдсаны улмаас манай ротод техникийн орлогч дарга байхгүй л дээ. Би өөрөө түүний өмнөөс тэр ажлыг хийдэг. Дайсны тулгуур цэгүүдийг хурдан тойрон гарч тухай бүрд нь тун тодорхой мэдээлж байсан. Энэ ч нэгдүгээр салааны захирагчид хамаарна л даа. Гэхдээ манай ротод нэгдүгээр салааны захирагч офицер байхгүй нь харамсалтай. Дахиад л нөгөө дутагдал. Пуужингийн батарейг нүдээ аниад өнгөрөөгөөгүй, илрүүлээд газартай тэгшлээд хаясан гэж байгаа. Харин хамгийн муу пуужингийн батарей ч хоѐр Хиросимаг юу ч үгүй болгож дөнгөнө. Тагнах ажиллагааг зогсоож, өөрийн салбараа пуужингийн эсрэг хаяснаараа би тэдгээр Хиросимуудыг аварсан хэрэг. Ийм хэргийн төлөө дайны үед бол энгэрт нь одон зүүж өгдөг юм, харин хээрийн сургуульд бол удаан хугацаанд сайшаан магтах нь гарцаагүй… За нөгөө хянагч хурандаа ирлээ. Гар нь цэвэрхэн цагаан, гутал нь гялалзана. Сарвуугаа норгохыг хүсээгүй муур шиг шалбаагийг цэмцэгнэн тойрч байна тэр. Хороон захирагч, манай эцэг бас л хурандаа цолтой ч гар нь яргачны гар шиг эвэршиж гүйцсэн бөгөөд хүнд хөдөлмөр түүний гарыг тийм болгосон юм. Харин манай эцгийн нүүр нь миний л мэдэх бүх л хээрийн сургуулийн талбар,
буудлагын талбайн нар, салхи, жаварт онгож гандсан бөгөөд энэ хянагч хурандаагийн цонхигор царайтай огт адилгүй билээ. — Зэрэгц! Номхон! Зэрэгц баруун тийш! Гэвч хянагч миний илтгэлийг сонссонгүй шууд таслаад: — Дайнд хүүхэд шиг хөөрөөд байна уу, ахлах дэслэгчээ! Би дуугарсангүй. Тэр намайг загнаагүй харин миний энгэрт медаль зүүж өгч байгаа юм шиг би инээмсэглэв. Харин миний инээмсэглэл түүний уурыг бүр шатаав бололтой. Түүний бараа бологчид дуугүй дүнсийцгээнэ. Зэвсэгт хүчний сахилгын дүрмийн 97 дугаар зүйлийн дагуу миний цэргүүдийн дэргэд намайг загнах хориотой гэдгийг дагалдагсад нь мэддэг юм байна. Тэр хурандаа миний цэргүүдийн дэргэд намайг загнаснаар зөвхөн миний захирагчийн нэр хүндэд төдийгүй баатарлаг Зөвлөлтийн армийн бүх офицерын бүрэлдэхүүний нэр хүнд, тэр дотроо өөрийн хурандаа цолны нэр хүндэд ч халдаж байгааг тэр дэд хурандаа, хошууч цолтнууд мэдэж байна. Харин би огт юу ч болоогүй юм шиг инээмсэглэсээр. Тушаалыг эс хайхарч, биелүүлэхгүй байх нь гутамшигтай хэрэг, нөхөр ахлах дэслэгч ээ. Ээ хурандаа минь, тулаанд хөөрч, цусны үнэрт мансуурдаггүй хэнийг ч болов би их бууныхаа гол төмрөөс дүүжлэх байсан даа. Энэ ч яах вэ, хээрийн сургууль. Харин жинхэнэ тулаан болсон бол дуураймал, хиймэл биш харин жинхэнэ цусан дундуур миний танкууд гинжээрээ туучиж, ази гаралтай цэргүүд минь үүнээс ч илүү үзүүлээд өгөх байсан даа. Энэ бол сул тал биш. Энэ бол тэдний сүр хүч. Тэднийг ертөнцөд хэн ч зогсоож чадахгүй байх байсан. Бас тэр паркийн ханыг яаж байгаа чинь тэр вэ? Чи тэр ханыг бүр эвдээд хаясан байна! Энэ чинь гэмт хэрэг! Харин тэр хананы тухай би бүр бодохоо ч мартчихжээ. Их юм болж дээ. Өдийд аль хэдийн янзалчихсан байгаа байлгүй. Тийм ч их цаг орохгүй. Хорооны сахилгын хорих байрнаас арван хоригдол цэрэг аваачаад тавихад л хоѐр цагийн дотор засчихна. Тэгээд ч хурандаа минь, хээрийн сургууль уу эсвэл дайн уу гэдгийг би яаж мэдэх билээ? Түгшүүрийн үед ер нь хэн үүнийг мэдэж чадах юм бэ? Хэрэв дайн байгаад тэр хана бүтнээрээ үлдсэн бол 2000 гаруй хүн, хэдэн зуун байлдааны техник нэг дор юу ч үлдэхгүй шатах байсан. Хурандаа гуай юу гэнэ ээ? 13-р армийн тагнуулын дарга гэдэг том сэтэр зүүчхээд миний хэдэн узбек цэрэг юу хийж байгааг өдөржин бүртгэж явах ч гэж! Тэд хэдий оросоор ярьдаггүй ч байгаа мадаггүй сөнөөж чаддаг юм. Тэднийг минь магт хурандаа минь! Надад биш ч ядаж тэдэнд инээмсэглээч. Тэгээд л би түүн рүү инээмсэглэн зогсоно. Би хурандаагийн өмнө нуруугаа рот уруугаа харуулан зогсож байгаа тул эргэж харж огт болохгүй байв. Зөвхөн миний ротынхон бүгд инээмсэглэж байгааг л би мэдэж байлаа. Зүгээр л ямар ч шалтгаангүйгээр. Тэд угаасаа ямар ч үед инээмсэглэж байдаг юм. Харин хурандаад энэ таалагдсангүй. Бид өөрийг нь шоолоод байна гэж тэр бодож байх шиг. Хурандаа бүр галзуурах шахлаа. Миний чиглүүлэгч тулаанд орохоороо хэрхдэг шиг шүдээ хяхтнуулна. Бидний инээмсэглэлийг ойлгож, үнэлэх чадвар түүнд алгаа. Тиймдээ ч тэр миний нүүр уруу хашгичиж: — Жаал аа, чи рот захирах эрхгүй. Би чамайг зайлууллаа. Ротоо орлогчдоо хүлээлгэж өг, тэр ротыг цэргийн байранд нь буцааж аваачиг! — Надад орлогч байхгүй, — гээд би инээмсэглэв. — Тэгвэл нэгдүгээр салаан захирагчид!
— Тэр ч бас байхгүй гэвэл тэрээр надаас дооших бүх албан тушаалтныг тоочиж гарав. — Би ротдоо ганцаараа офицер. Хурандаа дуугүй болов. Огт уурлаж загнаагүй юм шиг нам болчхов. Ротод ганц офицер байдаг ийм үзэгдэл манай армид, тэр тусмаа Зөвлөлт улсын нутаг дэвсгэр дээрх анги салбаруудын хувьд бараг хэвийн үзэгдэл болсон зүйл байлаа. Офицер болохыг хүсэгчид олон ч бүгд л хурандаа байхыг хүснэ. Харин дэслэгчийн гараа сонирхол багатай ажээ. Ийм учраас хамгийн доод шатанд офицерууд дутагдана. Маш их дутагдана. Харин тэр дээгүүр, штабт үүнийг мартаж орхино. Тийм ч учраас би ротдоо ганц офицер нь байх юм гэж хурандаа бодсонгүй. Намайг ротын захирагчаас авч хаялаа, тэгэх эрх нь ч түүнд бий. Гэвч ротыг цэргийн байранд нь буцааж аваачих хэрэгтэй. Харин ротыг, тэр тусмаа танкийн ротыг хэдэн арван километр хол газар зөнд нь орхиж огт болохгүй. Энэ бол гэмт хэрэг. Ингэвэл шууд төрийн эргэлт хийх гэсэн оролдлого гэж үзэх болно. Тэгвэл ч хурандаа чи өнгөрөх нь тэр. Хэрэв чи тухайн нөхцөл байдалд орлох ямар ч хүн байхгүй үед захирагчийг нь зайлуулбал бүх хариуцлагыг өөртөө хүлээх бөгөөд хөндлөнгийн хэн нэгэнд ротыг итгэн өгөх эрхгүй. Хэрэв тийм эрх байдагсан бол дивизийн захирагч бүр цэргээ хээр гаргаж доод захирагч нараа өөрийн дураар өөрчлөөд цэргийн эргэлт хийж болохсон. Харин манайд төрийн эргэлт гардаггүйн учир нь командлах боловсон хүчнийг сонгож, томилох энэ нарийн ажилд хүссэн хэн бүхэн оролцоод байдаггүйд л байгаа юм. Зайлуулах нь чиний эрх. Зайлуулах бол тун амархан. Зайлуулж хэн ч чадна. Энэ бол хүн алах шиг л хялбархан. Харин захирагчдыг албан тушаалд нь эргүүлэн тавих бол үхсэн хүнийг босгохтой адил тун хэцүү. За хурандаа минь яав? Намайг буцаагаад ротын захирагчаар томилох гэж байна уу? Тэгж болохгүй ээ. Би тэнцэхгүй. Бүгд үүнийг сонссон. Таарч тэнцэхгүй хүнийг ротын захирагчаар тавих эрх чамд байхгүй. Хэрэв улсын хилийн ойролцоо танкийн ротын хууль ѐсны захирагчийг нь албан тушаалаас нь зайлуулаад оронд нь тэнцэж тохирохгүй этгээдийг тавилаа гэж дээд газар мэдвэл чамайг яах бол? Алив? Аан? Манай батальон захирагчтай, эсвэл хорооны захирагчтай холбоо бариад энэ эзэнгүй ротоо аваарай гэж хэлж болно л доо. Гэвч хээрийн сургууль дууссан. Гэнэт эхэлсэн шигээ гэнэт дуусчихлаа. Харин сургууль дуусчхаад байхад байлдааны холбоог ашиглахыг хэн зөвшөөрөх билээ? 37 он байсан бол тэгж зүрхэлсэн хүнийг буудах байсан. Иймэрхүү зүйлээр эрхлэхийг хэнд ч зөвшөөрөхгүй. За яасан, хурандаа? Алив наад ротоо аваад явж үз. Харин магадгүй чи рот яаж удирдаж авч явахыг аль хэдийн мартсан уу? Эсвэл бүр хэзээ ч ротын жагсаал удирдаж байгаагүй юу? Штабт өссөн байх нь. Тийм хурандаа олон бий. Штабаас гадуурх ямар ч ажил аар саар зүйл шиг санагддаг байх л даа. Танкийн ротыг удирдан паркт нь аваачих ч хэцүү биш. Зөвхөн шинэ дүрэмд заасны дагуу тушаалуудаа өгөх хэрэгтэй. Ротын цэргүүд орос биш болохоор хэлээд ойлгохгүй. Харин ойлговол бүр ч муу юм болж мэднэ. Тэгвэл тэднийг ой намаг дундаас нисдэг тэргээр хайгаад ч олохгүй. Хүнд танкууд хүн дайрчхаж ч мэднэ, гүүрэн доогуур ороод гацаж ч магад, намагт живж ч болно. Харин үүний шийтгэл нь мөн л адилхан байх юм. Би инээхээ болилоо. Нөхцөл байдал ноцтой болж байна, юун инээхтэй манатай. Гараа саравчиндаа хүргэж ѐслоод: Нөхөр хурандаа, явахыг зөвшөөрнө үү?" гэж хэлэх цаг нь мөн дөө. Тэртэй тэргүй би тэнд хөндлөнгийн хүн, дарга нь ч биш, цэрэг нь ч биш. Та өөрийнхөө зуурсан жонхууны учрыг өөрөө олж үз. Захирахыг хүсээд байсан, одоо захираач нөхөр хурандаа. Гэвч миний хор шар,
бах тав дорхноо алга боллоо. Миний төрөлх рот, миний хүмүүс, миний машинууд шүү дээ. Хэдийгээр ротыг би цаашид хариуцахгүй болсон ч зүгээр ингээд салж чадахгүй нь. — Нөхөр хурандаад, гэж хэлээд би гараа саравчиндаа хүргэн ѐслоод — Ротоо сүүлийн удаа удирдаж явахыг зөвшөөрнө үү? Салах ѐс хийх маягаар гэв. — Тэг ээ, гэж тэр товчхон хэлэв. Тэрээр сурснаараа сургаал айлдаж, битгий хамаагүй давхи, битгий хөөр, цувааг тарааж болохгүй гэж хэлэх гээд байх шиг санагдлаа. Гэвч тэгсэнгүй. Тэгэхийг тэр хүсээ ч үгүй, зүгээр л надад тэгж санагдсан байж ч болох юм. — Тийм, тийм, ротоо аваад яв. Ротоо одоохондоо захирч бай. Миний тушаалыг одоогоор хүчингүй гээд тооцчих. Ротоо байранд нь аваачаад тэнд хүлээлгэж өгөөрэй. — Гүйцэтгэе! гэж ѐслоод огцом эргэхдээ хурандааг дагалдагсад жуумалзахыг би анзаарав. «Одоохондоо захирч бай» гэж юу гэсэн үг вэ? Бараа бологсод нь «Одоохондоо захирч бай» гэдэг ойлголт байхгүй гэдгийг мэдэж байна аа. Захирагч нь эсвэл өөрийн анги салбараа аваад явж чадах тэр хүн нь түүнийгээ бүрэн хариуцах ѐстой бөгөөд тэнцэж тохирохгүй хүнийг бол дор нь зайлуулах ѐстой. «Одоохондоо захирч бай» гэдэг бол шийдвэр биш. Хурандаа энэ асуудалд ингэж хандсаныхаа хариуд их үнэ төлж болно. Надад болон хурандаагийн дагалдагсдад энэ нь тодорхой байлаа. Гэхдээ одоо юун тэрийг бодохтой манатай. Надад чухал ажил байна. Би рот захирч байна. Хэн юу бодсон, юунд яаж хандсан, хэрхэн шийтгүүлэх нь надад ямар хамаа байх вэ. Эхний команд өгөхийн өмнө захирагч өөрийн салбарыг хүсэл зоригоороо бүрэн захирсан байх ѐстой. Жагсаал тэр чигээрээ анхаарлаа хандуулж, захирагч одоо команд өгөх гэж байгааг цэргүүддээ харцаараа мэдрүүлэх хэрэгтэй. Харин танкийн цэрэгт командууд нь чимээгүй байдаг. Миний гарт хоѐр дарцаг байна. Би түүгээр командална. Цагаан дарцгийг огцом өргөв. Энэ миний эхний команд. Энэхүү товч бөгөөд тодорхой дохиогоор «Ротыг би удирдаж байна! Дайсантай тулгарах хүртэл радио станцыг ашиглахыг хориглож байна! Анхаар!» гэсэн утгатай урт мэдээллийг өөрийн ротдоо өглөө. Анхааруулах ба гүйцэтгэх команд гэж бий. Анхааруулах командаар захирагч өөрийн хүсэл зоригийн төмөр мэт хазаараар удирдлагадаа байгаа хүмүүсийг хазаарлан авна. Тэгээд гол командаа өгөхийн өмнө жолоогоо татан таван секунд хүлээх учиртай. Бүгд тэр хазаарын төмөр амгайвчийг мэдэрч, булчин шөрмөс нь өвдтөл ороолгохын өмнө татвалзах мэт хөвчирч, сайн морь ташуурдуулахаа хүлээх мэт жагсаал тэр чигээрээ амьсгаа даран гүйцэтгэх командыг хүлээх ѐстой. Улаан дарцгийг огцом өргөөд хоѐр дарцгаа баруун зүүн тийш алдлан буулгав. Рот агшин зуур тарж танкийн хуяг дээгүүр гутлын тах тачигнав. Роттойгоо салах ѐс хийж байгаа болоод тэр үү, эсвэл шалгагч нарт өөрийн чадвараа харуулах гээд байгаа юм болов уу, бүр эсвэл хор шар хөдлөөд байгаа юм болов уу? Ямартаа ч энэхүү сэтгэлийн хөдөлгөөнөө өөрөөр илэрхийлэх боломжгүй байлаа. Ээ хөөрхий, хэн нэг нь секунд хэмжигч гартаа бариад харж байсан ч болоосой! Гэхдээ миний рот дивизийн дээд амжилтыг, бүр цаашлаад түүнээс ч илүү амжилтыг тогтоож чадна гэдгийг би тэр хоромд мэдэж байв. Хурандааг дагалдагсад дунд миний ази цэргүүдээр бахархан буй жинхэнэ танкчид олон байгаа гэдгийг ч би мэдэж байлаа. Танкийн цэргийн олон дээд амжилтыг би биеэрээ харсан бөгөөд тэдгээрийн үнэ цэнийг ч мэддэг байсан юм. Дээд амжилт тогтоох гэж гараа хугалж, шүдээ
цөмлөхийг ч харсан. Харин тэр мөчид миний хүүхдүүд одтой байлаа. Гэхдээ би тэр үед яагаад ч юм бэ миний цэргүүд танкийн цамхаг уруу санаанд багтамгүй хурдан үсрэн орохдоо нэг нь ч хоцрохгүй, нэг нь ч халтирахгүй гэдгийг би урдаас мэдэж байсан юм. Хэн нь ч нээлхийн тагт хөл гараа хавчуулахгүй гэдгийг ч мэдэж байсан. Тэр агшинд л лав биш. Арван хөдөлгүүр нэгэн зэрэг нүргэлэн асав. Би ч захирагчийн танкийн нээлхийд байна. Одоо миний дээш өргөсөн цагаан дарцаг «Би бэлэн!» гэж хэлж байна. Хариуд нь есөн цагаан дарцаг «Бэлэн! Бэлэн! Бэлэн!» гэх нь харагдана. Дарцгаа толгой дээгүүрээ огцом эргүүлээд зүүн тийш тодорхой заасан нь «Намайг дага!» гэсэн дохио. Энэ бүгд тун амархан. Хялбархан. Хэтэрхий энгийн байна уу? Тийм ээ. Гэвч танкийн дөрвөн арми нэгэн зэрэг хөдөлсөн ч ямар ч радио тагнуул түүнийг илрүүлж чадахгүй. Дарцгаар дохих нь бусад төрлийн тагнуулчдын хувьд болхи мэт санагдах ч тун сайн арга билээ. Ийм ч учраас бид үргэлж гэнэт гарч ирдэг юм. Сайн ч бай муу ч бай гэв гэнэт. Чехословакт ч тэр, нэгэн зэрэг долоон арми байсан ч тэр. Хянагч хурандаа өөрийн хуягт тээвэрлэгч рүү авирч байгаа нь харагдана. Бараа бологсод нь түүнийг дагав. Хуягт тээвэрлэгч уухилсаар эргэж цэргийн хотхон уруу өөр замаар явж одлоо. Хурандаагийн дагалдагсад нь түүнийг үзэн яддаг нь тодорхой байна. Хэрэв тийм биш байсан бол тэр миний танкуудыг дагаад явах ѐстой гэдгийг хэн нэг нь түүнд хэлэх л байсан. Би одоо хэн ч биш шүү дээ. Нэр зээлдэгч. Ротыг надад итгэж хариуцуулна гэдэг ажлаасаа хөөгдсөн цагдаад хэн нэгнийг баривчлаад ир гэж тушаахтай адилхан. Хэрэв чиний толгойд тийм бодол орж ирсэн бол ядаж түүнтэй хамт явах ѐстой. Ротыг хэн нэгэнд өгсөн бол өөрөө удирдаж чадахгүй ч бай цагийг нь олж тоормосны гишгүүр дээр гишгэхийн тулд дэргэд нь байх хэрэгтэй. Харин чи өөрийн амьдралаа залуухан ахлах дэслэгчийн гарт атгуулчихлаа гэж хурандаад хэн ч сануулсангүй. Албан тушаалаасаа зайлуулагдсан ахлах дэслэгч юу ч хийж мэднэ, тэр чинь хөндлөнгийн хүн шүү дээ. Харин түүнийг нь хурандаа чи хариуцах болно. Эсвэл хамт явагсад нь тэр ахлах дэслэгч ямар нэг адал явдалгүйгээр ротыг аваад явчихна гэж мэдээд байгаа юм уу? Хурандаагийн хувь заяаг ахлах дэслэгч баллаад хаячихгүй гэдгийг ч бас мэдээд байна уу? Харин юу ч тохиолдож магадгүй дээ… 7. Байлдааны машинууд парктаа буцаж ирэхэд хамгийн түрүүнд юу хийх ѐстой байх вэ? Зөв. Шатахуунаар цэнэглэх ѐстой. Бүтэн ч бай, эвдэрсэн ч бай цэнэгтэй л байх ѐстой. Түгшүүрийн дохио хэзээ дахин хангинахыг хэн мэдэх билээ? Байлдааны машин бүр сая туулж өнгөрүүлсэн бүхнээ давтахад хэзээ ч бэлэн байх хэрэгтэй. Тийм ч учраас парк дахиад л нүргэлж эхлэв. Хэдэн зуун машиныг нэгэн зэрэг цэнэглэж байна. Танк бүрд хамгийн багадаа л нэг тонн шатахуун хэрэгтэй. Хуягт тээвэрлэгчид ч мөн үүнээс дутуугүй ховдог. Их буу чирэгчид ч мөн адил. Бас тээврийн машинуудыг бүгдийг нь цэнэглэх шаардлагатай. Мөн бүх л байлдааны хэрэгслийг нөхөн дүүргэх ѐстой. Танкийн их бууны сум нэг бүр нь 30 килограмм жинтэй. Зуу зуун сум авч иржээ. Сумыг хос хосоор нь хайрцаглажээ. Хайрцагтай сумнуудыг эхлээд тээврийн машинаас буулгах хэрэгтэй. Сумнуудаа гаргаж, боодлыг нь авна. Тэгээд бүх сумны үйлдвэрийн тосыг нь арчиж цэвэрлээд танк уруугаа зөөнө. Пулеметын сум ч бас хайрцагтай ирнэ. Хайрцаг бүрдээ 880 ширхэг
байна. Сумнуудыг туузанд нь суулгах хэрэгтэй. Пулеметын нэг туузанд 250 ширхэг сум орно. Дараа нь тэр туузаа хамбуурт эвхэж хийнэ. Танк бүрд 13 хамбуур бий. Харин дараа нь бүх буудсан сумны хонгиог цуглуулж хайрцагт хийн агуулахад тушаах ѐстой. Гол төмрөө сүүлд нь цэвэрлэмз. Үүнийг дараа нь танкийн салаа бүр, өдөр бүхэн олон цагаар давтаж хийх болно. Одоо бол гол төмрийг зөвхөн тослох хэрэгтэй. Дараа нь танкаа угаана даа. Энэ бол тойм төдий угаалга. Үндсэн угаалга, цэвэрлэгээг дараа хийх болно. Харин одоо цэргүүдээ хооллох хэрэгтэй. Өнөөдөр үдийн хоол идээгүй тул оройн хоол нь өдрийн хоолтойгоо хамт байгаа. Дараа нь хөдөлгүүр, хурдны хайрцаг, явах анги, гинж гээд бүгдийг нь шалгах хэрэгтэй. Дөрөвдүгээр танкийн зүүн гинжний нэг хөтлөгч араа нь эвдэрчээ. Наймдугаар танкийн нэг жижиг эргэлт дамжуулах гол суларсан байна. Харин танкийн нэгдүгээр рот хоѐр ч танкийн хөдөлгүүрийг шууд солих болжээ. Маргааш өглөөнөөс бүгд гол төмрөө өнгөлж эхэлнэ. Бүх зүйлд бэлэн байх хэрэгтэй. Үзүүлээд өгнө дөө. Гэнэт зүрхэн дор хоосон оргихыг мэдрэв. Маргааш өглөө гэхэд ротынхоо техникийн үйлчилгээний чанарыг шалгаад байж байхгүй гэдгээ гэнэт саналаа. Маргааш намайг бүр танкийн парк уруу оруулахгүй байж ч магад? Миний тухай бүх бичиг баримт аль хэдийн бэлэн болсон бөгөөд маргааш өглөө биш харин бүр өнөө орой намайг албан ѐсоор ротын захирагчаас авч хаяна гэдгийг мэдэж байна. Офицер хүн албан тушаалаасаа авахуулахаар очихдоо одон авах гэж байгаагаас дутахгүй цог жавхлан төгөлдөр байх учиртай. Миний ротынхон ч үүнийг мэднэ. Тийм ч учраас намайг шатахуун цэнэглэгчтэй муудалцаж, зарцуулсан байлдааны хэрэгслийн бүртгэл гаргаж, гуравдугаар танк доогуур шургаж байх зуур хэн нэг нь аль хэдийн миний гутлыг толь шиг өнгөлж, өмд индүүдэж, захны цагаан даавууг сольжээ. Тос, шороо болсон комбинезоноо тайлж хаяад шүршүүрт түргэхэн орлоо. Удаан бөгөөд хичээнгүйлэн байж сахлаа хусав. За тэр, хорооны штабын зарлага ирж явна. Парк тэр чигээрээ доргилно. Эвдэрсэн хуягт тээвэрлэгч чирэгч машинаар чирүүлэн хаалгаар орж байна. Хоосон хонгио энд тэндгүй жингэнэнэ. Тэвшээ давтал сумны хоосон хайрцаг ачсан асар том «Урал» машинууд хүнгэнэлдэнэ. Цахилгаан гагнуурын оч ѐслолын буудлага мэт цацарна. Өглөө гэхэд бүх зүйл гялалзаж байх ѐстой. Харин одоохондоо эргэн тойрон бүх зүйл тос, шавар болж, чимээ шуугиан чих дөжрөөх нь их барилгын талбай дээр байх мэт. Офицерууд нь цэргээсээ эс ялгарна. Бүгд комбинезонтой, бүгд халтар, бүгд чанга чанга дуугарцгаана. Энэ бүх эх адаггүй нүргээн дундуур ахлах дэслэгч Суворов алхана. Харсан бүгд дуугаа хураах ажээ. Халтайсан танкчид миний араас харцгаана. Ахлах дэслэгч албан тушаалаасаа авахуулахаар явж буй нь бүгдэд тодорхой. Чухам яасан гэж ротоосоо авахуулж байгааг хэн ч үл мэднэ. Гэхдээ л огт дэмий зүйлээс болж авахуулж байгааг бүгд мэдэрч байлаа. Өөр цагт бол харь ротын ахлах дэслэгчийг анзаарах ч үгүй, анзаарсан ч мэдээгүй царай гаргах байсан. Хөдөлгүүрээ тойрч суугаад тостой бөгсөө өндийлгөх ч үгүй байсан. Гэвч хүн албан тушаалаа өгөх гээд явж байна. Тийм болохоор л үл таних танкчид тос болсон малгайдаа гараа хүргэн мэндчилцгээж байна. Би ч хариу мэндчилнэ. Би инээмсэглэнэ. Тэд ч над уруу инээмсэглэж, үүнээс ч муу зүйл тохиолдож болно, тэснэ шүү гэсэн харцаар харна. Паркийн хашаанаас цаашлаад цэргийн хотхон үргэлжилнэ. Асар том туулайн бөөр модод харагдана. Шинэ цэргүүд жагсаалын дууг чанга боловч эв дүйгүй дуулах нь сонсогдоно. Хичээцгээж л байна, гэхдээ болоогүй ээ. Идэрхэг бага дарга чанга дуугаар командална. Нөгөө шинэ цэргүүд
надад ѐсолж байна. Тэд одоохондоо ногооноороо байна. Тэд одоогоор юу ч ойлгохгүй. Тэдний хувьд ахлах дэслэгч бол бага даргаас хамаагүй том дарга. Харин тэдний гутал нь онцгой гялалзаж байхыг бодвол тэдний хувьд ямар нэг баяр болж буй бололтой... Штаб ч энэ байна. Тэнд бүгд цэвэрхэн. Бүгд нам гүм. Шат нь гантиг. Дайнаас өмнө румынчүүд барьсан юм. Бүх коридор нь тэр чигээрээ хивс. Харин энд гэрэл гийсэн хагас зууван танхим байна. Сүлдэт тамгаар лацадсан сум нэвтэрдэггүй тунгалаг конус дотор хорооны туг байх аж. Дэргэд нь тугийн харуул хөшөө мэт зогсоно. Түүний бууны богино хавтгай жадны үзүүрт нарны сүүлчийн туяа ойж гантиг дээр цацран харагдана. Намайг хорооны туганд ѐслоход харуул нь хөдөлсөн ч үгүй. Тэр чинь автомат буутай хүн. Харин зэвсэгтэй хүн бол мэндчилгээний бусад хэлбэрүүдийг үл ашиглана. Түүний зэвсэг нь бусад бүх хүмүүст хандсан мэндчилгээ юм. Зарлага намайг хороон захирагчийн өрөө рүү дагуулав. Сонин л юм. Яагаад штабын даргын өрөөнд аваачихгүй байгаа юм бол? Зарлага хаалга тогшоод захирагчийн өрөөнд орж явчхав. Ороод хаалгаа сайтар хаалаа. Тэгснээ тэр дороо гарч ирээд ор гэж дохив. Захирагчийн царс модон ширээний ард намхан нуруутай үл таних дэд хурандаа сууж байна. Энэ дэд хурандааг би өнөөдөр нөгөө хурандаагийн дагалдагсад дунд явахыг харсан. Чөтгөр ав, энэ чинь юу болоод байна вэ? Манай эцэг, манай штабын дарга хаана байна вэ? Тэгээд яагаад энэ дэд хурандаа захирагчийн түшлэгтэй сандал дээр сууж байдаг билээ? Тэр өөрийн албан тушаалаараа манай эцгээс дээгүүр гэж үү? Мэдээж дээгүүр байх нь. Хэрэв тийм биш бол тэр түүний ширээний сууж байхгүй байсан. — Суу ахлах дэслэгч ээ, гэж миний ирсэн тухайгаа илтгэхийг үл сонсон хэллээ тэр. Суулаа. Сандлын ирмэг дээр. Одоо намайг загнаж гарах учраас босон харайх хэрэгтэй болно гэдгийг би мэдэж байлаа. Тиймээс ч нуруугаа цэхлэн суулаа. Оттого спина у меня прямая. Яг л баярын жагсаалд зогсож байгаа юм шиг. — Хурандаа Ермолов таныг ротын захирагчаас авч хаяж байхад яагаад инээмсэглээд байсан тухайгаа илтгээд бай ахлах дэслэгч ээ. Би хурандааг харсаар сууна. Шинэхэн биш ч цэвэрхэн цагаан зах нь индүүдлэг сайтай гимнастеркны дороос цухуйна. Харин юу гэж хариулдаг билээ? — Мэдэхгүй, нөхөр дэд хурандаа. — Ротоосоо салах харамсалтай байна уу? — Харамсалтай байна. — Чиний рот тун чадварлаг ажилласан. Ялангуяа сүүл рүүгээ. Ханын хувьд бол хороогоо дайсны галын дор тавьж өгснөөс тэрийг эвдэх нь хамаагүй дээр гэдэгтэй бүгд санал нийлж байгаа. Ханыг дахин босгох хэцүү биш… — Аль хэдийн босгосон. — За тэгэхлээр, ахлах дэслэгч ээ, намайг дэд хурандаа Кравцов гэдэг. Би 13-р армийн тагнуулын албаны дарга. Чамайг тушаалаас чинь авч хаясан хурандаа Ермолов өөрийгөө тагнуулын албаны дарга гэж бодсоор байгаа. Гэхдээ тэр өөрөө огт мэдээгүй байгаа боловч түүнийг өөрчилсөн. Түүний албан тушаалд би аль хэдийн томилогдсон. Одоо бид дивизүүдээрээ явж байна. Тэр та нарыг шалгаж байна гэж бодож байгаа ч үнэндээ бол би ажлаа хүлээн авч, дивизийн тагнуулын албаны байдалтай танилцаж байгаа юм. Түүний гаргаж буй бүх шийдвэрүүд нь огт хамаагүй. Тэр өдөр бүр шийдвэр гаргаж байгаа ч орой нь би өөрийн бичиг баримтыг хороо, дивизийн захирагч нарт үзүүлснээр түүний бүх тушаал хүчингүй
болж байгаа. Тэр энэ тухай мэдэх ч үгүй. Түүний хашгирах нь ой мод шуугихаас ч хэтрэхгүй гэдгийг тэр мэдэхгүй. Зөвлөлтийн арми ба манай бүх засаг захиргааны хувьд тэр одоо хэн ч биш, армиас тэтгэвэргүй хөөгдөж байгаа азгүй амьтан, зүгээр л нэг хувь хүн. Энэ тухай тушаалыг удахгүй түүнд сонсгоно. Тийм болохоор чамайг ротоос зайлуулсан түүний тушаал ямар ч хүчингүй гэв. — Баярлалаа, нөхөр дэд хурандаа! — Баярлаж талархахаа бүү яар. Тэр чамайг ротоос авч хаях эрхгүй. Тийм учраас би чамайг ротоос авч хаяж байна. Тэгээд тэр дууныхаа өнгийг өөрчилж захирангуйгаар: Ротоо өгөхийг тушааж байна гэв! Би хувь заяаны цохилтыг инээмсэглэн угтаж эртнээс сурсан билээ. Гэвч энэ цохилт маш гэнэтийн байсан тул инээж чадсангүй. Би босож гараа саравчиндаа хүргэн ѐслоод тов тодхоноор: — Мэдлээ, ротоо өгье гэж хариулав! — Суу. Суулаа. — Энд ялгаа бий. Хурандаа Ермолов чамайг ротод балчирдаж байна гэж үзээд ротоос зайлуулсан. Би харин рот чамд багадаж байна гэж үзээд ротоос авч байна. Надад чамд зориулсан дивизийн тагнуулын батальоны штабын даргын албан тушаал байна. — Би ердөө л ахлах дэслэгч. — Би ч гэсэн ердөө л дэд хурандаа. Тэгсэн хир нь намайг дуудаад бүхэл бүтэн армийн тагнуулын албыг хариуцуулсан. Одоо би зөвхөн ажлаа хүлээж авч буй төдийгүй өөрийн багийг бүрдүүлж байна. Өмнөх ажлаасаа зарим нэг офицеруудыг дагуулж ирсэн. Би өмнө нь 87-р дивизийн тагнуулын дарга байсан юм. Харин одоо миний ажил өмнөхөөс олон дахин өргөжиж байгаа тул надад итгэж болох, чадварлаг гүйцэтгэх ажилтан маш олноороо хэрэгтэй байна. Тагнуулын батальоны штабын дарга гэдэг чиний хувьд хамгийн бага албан тушаал. Би чамайг бүр өндөр албан тушаалд ч сорьж үзнэ. Хэрвээ чи чадаж байвал… — Тэр цагаа харлаа. — Юм хумаа бэлдэхэд чинь хорин минут өгье. 21.30-д 13-р армийн штаб байрлаж буй Ровно хот уруу манай автобус хөдөлнө. Тэнд чамд суудал авсан байгаа. Хэрэв чи маргааш шалгалтуудаа амжилттай өгч чадвал би би чамайг 13-р армийн штабын тагнуулын хэлтэст авна гэх нь тэр. Харин тэр шалгалтуудыг нь би амжилттай давсан билээ. 1 дүгээр бүлэг төгсөв. үргэлжлэл бий * II БҮЛЭГ * 1. Офицеруудын зочид буудлаас 13-р армийн штаб хүртэл яг 240 алхам. Би өглөө бүр өндөр тоосгон хананд тулган тавьсан түшлэгтэй вандан сандлуудын хажуугаар хөгшин агч моддын эгнээг даган яаралгүй алхана. Тэр хананы цаана өтгөн цэцэрлэг дунд хуучны нэгэн харш байх бөлгөө. Хэзээ ч юм маш олон жилийн өмнө энд нэгэн маш баян хүн амьдарч байжээ. Түүнийг алчихсан юм. Бусад хүмүүс жижигхэн байшинтай байхад тэр ганцаараа том байшинд амьдарч байсан тул энэ нь ч шударга хэрэг. Дайны өмнө энэ харшид Дотоодыг Хамгаалахын салбар
байрлаж байсан бөгөөд мөн цагтаа бас Гестапо ч энд байжээ. Маш тохилог газар юм. Дайны дараа манай олон армиудын нэгний штаб энд байрлажээ. Харин одоо би тэр штабт алба хашиж байна. Штаб бол үл нугарах, хэнийг ч үл өршөөх, хатуу ширүүн эрх мэдлийн төвлөрөл юм. Манай аль ч болзошгүй дайснуудтай харьцуулахад манай штабууд маш бага хэмжээтэй бөгөөд туйлын хөдөлгөөнтэй юм. Армийн штаб бол далан генерал, офицер, бас хамгаалалтын нэг рот. Ингээд л болоо. Ямар ч хүнд суртал байхгүй. Армийн штаб дуртай үедээ арван хуягт тээвэрлэгч машинд багтаж ороод захирах удирдлагаа огт алдахгүйгээр удирдлагадаа байгаа үй олон саарал-ногоон цэргийн ангиуд дунд уусан алга болж чадна. Энэхүү үл анзаарагдах бөгөөд хөдөлгөөнт байдалд л түүний амь бөхтэй чанар оршин байгаа юм. Гэхдээ энх цагт бол бүхий л санамсаргүй тохиолдлоос хамгаалагдсан байдаг. Бүр эхний эзэн нь өөрийн байшин, том цэцэрлэгээ өндөр тоосгон ханаар тусгаарласан юм. Харин дараа дараачийн эзэд нь бүгдээрээ энэхүү ханыг сайжруулан тордож, хана даван нэвтрэх гэсэн бүхий л оролдлогоос сэргийлэх төрөл бүрийн аргыг сэджээ. Ногоон хаалганы дэргэд харуул зогсоно. Түүнд нэвтрэх үнэмлэхээ шалгуулцгаана. Тэр анхааралтай шалгаад гараа саравчиндаа хүргэн ѐслоод: Та орно уу гэж хэлнэ. Харуулын цэгээс харш үл харагдана. Өтгөн мод бутаар бүрдсэн ногоон хананы дундуур зурайх зам харшид хүргэнэ. Замаасаа буцах аргагүй. Учир нь мод бутсын дунд нэвтрэх аргагүй өргөст тор бий. Битүү хонгилоор явж байгаа мэт тэр замаар явна. Харин тэр зам нь туулайн бөөр моддын дунд нуугдсан харш уруу алгуур эргэн хөтөлнө. Нэгдүгээр давхрын цонхнуудыг олон жилийн тэртээ шавж битүүлжээ. Хоѐрдугаар давхрын цонхнууд нь гадна талдаа бат бөх тортой, дотроо нягт зузаан хөшигтэй аж. Гол хаалганы өмнөх талбай нь цэвэрхэн цагаан гялгар хавтангуудаар хучигдаж, эргэн тойрон бутаар хүрээлэгджээ. Хэрэв сайн харвал бутан дунд өргөст торноос гадна барзгар саарал бетон харагдана. Энэ нь харуулууд байрладаг штабын доорх хонгилтой газар доогуур холбогдсон пулемѐтын галын цэгүүд юм. Мөн энэ төв хаалганы эндээс гол барилгад тулган шинээр барьсан гурван давхар байшин уруу харшийг тойрч очдог зам бий. Эндээс мөн манай тэрхүү Цагаан ордонг хүрээлэн буй цэцэрлэг рүү орж болно. Цэцэрлэг доторх зам дээр өдөр бол зөвхөн штабын офицеруудыг харж болох бөгөөд шөнө нохойтой харуулууд явна. Тэр цэцэрлэгт газар дор гүнд орших, мянга мянган тонн ган, бетоноор хамгаалагдсан удирдах төв рүү ордог хөндлөнгөөс огт үл анзаарагдах орц бий. Тэнд газар дор ажилчдын сууц, холбооны зангилаа, цайны газар, эмнэлэг, агуулах гэх мэт бүрэн тусгаарлагдсан үед амьдрах бүх нөхцөлийг хангах бүхий л зүйлс бий. Мөн үүнээс гадна бас нэг газар доорх удирдлагын байр бий. Тэр байр зөвхөн бетон, ган, нохойгоор хамгаалуулснаас гадна маш нууц. Тэр удирдлагын байр бол зүгээр л зэрэглээ гэсэн үг. Түүний хаана байдгийг тун цөөхөн хүн мэднэ. Ажлын өдөр эхлэхээс өмнө алтлаг шаргал навчис сэржгэнэх замаар би хорин минут хэртэй алхана. Тэнгэрт холын холд, эндээс үл харагдах талбайг тойрон эргэлдэх тогоруунуудыг айлган цагаан зам татуулан сөнөөгч онгоц ниснэ. Офицерууд Цагаан ордон уруу яарч байна. Цаг. Бид ч алхаагаа нэмнэ. Зам даган, өргөн модот гудамжаар, хоржигнох горхины дэргэдүүр, харин одоо харшийн зүүн жигүүрийг тойроод, за ингээд харагдах төдий намхан бетон халхавч дахь пулемѐтын буудах нүхний ѐозгүй харцан дор орших өтгөн бутаар хүрээлүүлсэн төв хаалган дээр дахин ирлээ. Саравчиндаа гар хүргэн ѐслох харуулд нэвтрэх үнэмлэхээ дахин шалгуулаад хэзээ
нэгэн цагт морин цэргийн давируул хангинан, тэмээн хяруулын өдөн дэвүүрийн ард гунигтай харцаа нуусан ордны хатагтай нарын торгон банзлын хормой сэржигнэн байсан цагаан гантиг танхимд орж ирлээ. Одоо энд банзал үл харагдана. Холбооны зангилаанд ажиллах телеграфч бүсгүй л хааяа нэг үзэгдэнэ. Тэрээр дүрэмт хувцасны шаргал ногоон бариу цэмбэн банзал өмсөнө. Хурандаа нар аа, яасан? Араас нь хараад байна уу? Тэр таалагдаа юу? Тэгээд цагаан гантиг шатаар дээш гарна. Тэнд ч мөн харуул миний араас харсаар үлдэнэ. Дээр бас харуул бий. Дахиад л үнэмлэх шалгана. Энд дээд давхарт штабын хурандаа нарыг ч тэр бүр орохыг зөвшөөрдөггүй. Харин би хэдийгээр зөвхөн ахлах дэслэгч боловч харуулууд намайг нааш нь оруулна. Доод давхрын хүмүүс зогтусан алмайрч, энэ юун шувуухай гараад ирэв? Яагаад тэр гантиг шатаар дээш гарна вэ хэмээн гайхалцана. Нэвтрэх үнэмлэхээ дахин шалгуулаад бүрэнхий коридорт орно. Коридорын хивс нь бидний хөлийн чимээг бүрэн шингээнэ. Коридорын мухарт дөрвөн өрөө, эхэнд дөрвөн өрөө байна. Коридорын мухарт Армийн захирагч, түүний нэгдүгээр орлогч, штабын дарга нарын ба Цэргийн Зөвлөлийн Гишүүн хэмээн нэрлэгдэх 13-р армийн улс төрийн зайрангийн өрөө бий. Харин коридорын эхэнд байх дөрвөн өрөө бол штабын хамгийн чухал хэлтсүүд болох нэгдүгээр, хоѐрдугаар, наймдугаар хэлтэс ба Онцгой хэлтсийн өрөө юм. Нэгдүгээр буюу оператив хэлтэст байлдааны төлөвлөгөө боловсруулна. Хоѐрдугаар буюу тагнуулын хэлтэс нь дайсны тухай бүхий л мэдээллийг нэгдүгээр хэлтэст гаргаж өгнө. Наймдугаар хэлтэс нь нэргүй бөгөөд зөвхөн дугаартай. Энэ хэлтэс юу эрхэлдгийг цөөхөн хүн мэднэ. Харин Онцгой хэлтэс нь үүний эсрэгээр дугаар байхгүй зөвхөн нэртэй. Юу эрхэлдгийг нь ч бүгд мэднэ. Манай коридор бол штабын хамгийн сайн харуул хамгаалалттай хэсэг бөгөөд ийшээ нэвтрэхийг маш цөөн тооны офицеруудад л зөвшөөрдөг. Мэдээж манай коридороор генералуудын туслахууд, онцгойгынхон зэрэг хэдэн дэслэгч хааяа явах л даа. Ийм болохоор л энэ одоо юун галуу вэ гэж хурандаа нар миний араас хардаг юм. Би чинь онцгойнх ч биш, генералын туслах ч биш шүү дээ. Би зүгээр л хоѐрдугаар хэлтсийн офицер. Тэр зүүн талын эхний хар савхин бүрээстэй хаалга бол манайх. Хажуугийн жижиг хянах самбарт кодоо хийнгүүт хаалга аажим нээгдэнэ. Харин түүний ард яг л танканд байдаг шиг хуягласан хаалга бий. Хонхны товчийг дарахад сум үл нэвтрэх шагайвчаар биднийг сэрэмжлэн харж цоож тачигнаад бид гэртээ орж явчих нь тэр дээ. Энд өмнө нь нэг маш том танхим байсныг хожим нь зургаан жижиг өрөө болгон хуваасан нь бололтой. Давчуухан ч гэсэн гомдохооргүй л юм. Нэг тасалгаанд нь 13-р Армийн тагнуулын дарга, миний өмөг түшиг болсон, одоохондоо дэд хурандаа байгаа Кравцов сууна. Бусад таван тасалгаанд таван ажлын хэсэг ажиллана. Нэгдүгээр хэсэг нь дивизийн тагнуулын батальонууд, хорооны тагнуулын ротууд, химийн болон артиллерын ба инженерийн орон тооны бус тагнуулын ротуудыг удирдана. Тавдугаар хэсэг электрон тагнуулаар дагнана. Тэдний мэдэлд пеленгацийн ба радио тагнуулын хоѐр батальон байхаас гадна манай 13-р армийн бүрэлдэхүүнд багтдаг бүх дивизүүдийн электрон тагнуулын ажлыг хянана. Хоѐр ба гуравдугаар хэлтсүүд нь миний хувьд terra incognita юм. Би дөрөвдүгээр хэсэгт сар хэртэй ажилласны эцэст эдгээр хэсгүүд нь маш нууц үйл ажиллагааг хариуцдаг болохыг л дөнгөж гадарлаж эхэлж байна. Учир нь манай дөрөвдүгээр хэсэг нь бусад хэсгүүдээс ирсэн мэдээллүүдэд эцсийн боловсруулалт хийдэг юм. Түүнээс гадна манайд дороос дивизийн штабуудаас, дээрээс тойргийн
штабаас, хажуугаас КГБ-ийн харьяа хөрш хилийн цэргийн ангиудаас мэдээлэл орж ирнэ. Манай хэсэгт энхийн цагт гурван хүн ажиллах бөгөөд дайны үед арван хүн ажиллах ѐстой. Өрөөнд гурван ажлын ширээ байна. Тэнд задлан шинжээч, урьдчилсан дүгнэлт гаргагч хоѐр хурандаа ба нэг ахлах дэслэгч миний бие ажиллана. Би хамгийн энгийн ажил болох шилжилт хөдөлгөөний хяналт дээр сууна. Задлан шинжээч нь манай хэсгийн дарга гэдэг нь ойлгомжтой. Өмнө нь шилжилт хөдөлгөөн дээр бас хурандаа ажиллаж байсан юм. Гэвч тагнуул албаны шинэ дарга миний ажлын байрыг чөлөөлж түүнийг хэсгээс хөөж орхисон юм. Энэхүү ажил нь орон тоогоороо бол дэд хурандаагийн албан тушаал бөгөөд хэрэв би энд тогтож чадвал тун удалгүй ахмад цолтой болж, дөрвөн жилийн дараа автоматаар хошууч, дахиад таван жилийн дараа дэд хурандаа болно гэсэн үг юм. Хэрэв би энэ хугацаанд бүр дээшээ гарч чадвал дараа дараагийн цолнууд нь хугацаанаасаа өмнө ирнэ. Харин би доошоо гулсвал надад ирэх байсан шинэ таван хошуу нэг бүр нь өөр хэн нэгний хоолойг мэрэх болно. Тагнуулын албаны шинэ дарга ахлах дэслэгчийг дэд хурандаагийн түшлэгтэй сандалд суулгасан нь дэд хурандаа нарт огт таалагдсангүй. Энэ нь тэдний нэр хүнд, дадлага туршлагыг дорд үзсэн хэрэг билээ. Гэхдээ гол учир нь хараахан үүнд биш. Гол нь шинэ дарга нь тэдний өөрсдийн түшлэгтэй сандалд ч бас шижигнэсэн залуу офицер суулгаж болох шүү дээ. Тэр хоѐр миний мэндийн хариуд над уруу хальт хараад үл ялиг толгой дохино. Тагнуулын хэлтсийн мэдээллийн хэсгийн ажлын тасалгаанд гурван ширээ, гурван том сейф, бүх ханыг тэр чигээр нь эзэлсэн номын тавиур бас нөгөө ханыг тэр чигээр нь эзэлсэн Европ тивийн газрын зураг байна. Овор багатай залуувтар хурандаа генералын том биш зургийг өрөөний хаалганы эсрэг талд өлгөжээ. Мөрдэс дээр нь гурван том таван хошуу харагдана. Заримдаа хэн ч хараагүй үед би хурандаа генерал уруу инээмсэглэж, нүдээ ирмэнэ. Гэвч хурандаа генерал над уруу хэзээ ч үл инээнэ. Түүний харц нь хүйтэн, ширүүн бөгөөд ноцтой. Сэтгэлийн толь болсон нүд нь хатуу чанга бөгөөд ихэмсэг. Уруулынх нь булан дээр үзэн ядалтын хөнгөн сүүдэр тусжээ. Зургийн дор ямар ч гарын үсэг байхгүй. Ар талд нь ч бас үгүй. Өрөөндөө ганцаараа байхдаа би үүнийг шалгаж үзсэн юм. Тэнд гарын үсгийн оронд «44388-р цэргийн анги» гэсэн бичигтэй тамга, «Зөвхөн Аквариумын ба түүний харьяа салбаруудын хамгаалалттай байранд хадгална» гэсэн сүртэй сануулга байх ажээ. Зөвлөлтийн Армийн удирдах бүрэлдэхүүнийг би сайн мэднэ. Офицер хүн үүнийг мэдэж байх ѐстой. Гэвч зураг дээрх хурандаа генералыг цэргийн ямар ч сэтгүүлд, тэр дотроо нууц сэтгүүлүүдийн хуудсан дээр байхыг би олж хараагүй гэдэгтээ итгэлтэй байлаа. За яах вэ, нөхөр хурандаа генерал, ажилд минь бүү саад бол. Миний өмнөх ширээн дээр нууц түлхүүрээр бичсэн өнгөрсөн шөнө ирсэн багц мэдээлэл байна. Дайсны цэргийн бүрэлдэхүүн хийгээд байрлалд гарсан өөрчлөлтийг «Өөрчлөн бүлэглэлийн бүртгэл»-д тэмдэглэж Армийн штабын нэгдүгээр хэлтэст хадгалагддаг том газрын зурагт тусгах нь миний ажил билээ. Эхний нууц түлхүүрт мэдээ намайг шууд мухардалд оруулчхав. Кельн хотын ойролцоох төмөр замын гүүрэн дээр британийн хорин «Чифтен» танкаас бүрдсэн цуваа бүртгэгдэв. Тэнэгүүд! Цуваа аль зүгт өнгөрсөн юм бол? Энэ чинь хүчээ зузаалж байгаа хэрэг үү? Эсвэл хүчээ буцаан татаж буй хэрэг үү? Хорин танк бол юу ч биш, гэхдээ ийм жижиг зүйлүүд нийлээд болж буй үйл явдлын ерөнхий зургийг бий болгодог. Задлан шинжээч, урьдчилсан дүгнэлт гаргагч хоѐрын ширээн дээр яг энэ багц мэдээллийн адилхан хуулбар байгаа.
Болж буй үйл явдлын дүр зургийг маш тодорхой төсөөлж, тархин дотроо мянга мянган тоо, огноо, нэр зэргийг тогтоосон тул энэ зэргийн жижиг асуудлын учрыг олох гэж өмнөх өдрүүдийн мэдээллийг сөхөж харах шаардлага тэр хоѐрт байхгүй. Тэд намайг тэнссэн маягаар харж хэрэгтэй хариултыг хэлэх гэж огт үл яарна. Би суудлаасаа босоод сейф рүүгээ явлаа. Хэрэв өмнөх өдрүүдийн мэдээг уншвал хариу нь тодорхой болох биз. Харин хорссон дөрвөн нүдний харц миний араас: наад толгойгоо сайн ажиллуул, дэд хурандаа нар талхаа яаж олж иддэгийг мэдэж ав гэх ажээ. 2. Бид үдийн цайны нэг цагийн завсарлагатайгаар 17.00 хүртэл ажиллана. Яаралтай ажил гарсан үед 21.00 хүртэл өрөөндөө үлдэж болно. Үүний дараа бүх бичиг баримтаа нууцын номын санд өгч, сейфнүүд ба хаалгануудаа лацадна. Зөвхөн газар доорх удирдлагын байр л үл унтана. Нөхцөл байдал хурцадсан үед бид ээлж ээлжээр штабтаа үлдэнэ. Хэсэг бүрд нэг офицер үлдэх бөгөөд олон улсын нөхцөл байдлын хурц хямралын үед бүх офицерууд газар дор болон өөрийн ажлын өрөөндөө хэд хоногоор ажиллаж амьдарна. Газар доорх удирдлагын байр хамаагүй илүү тохитой ч нар эс үзэх учраас бид голдуу бага зэрэг давчуухан өрөөндөө байхыг илүүтэйд үзнэ. Хэрэв нууц түлхүүрт мэдээ байхгүй бол би Жанжин штабын «Тагнуулын бүртгэл» уншина. Би энэхүү 600 хуудастай зузаан номд дурлаж орхисон юм. Түүнийг би байнга уншсаар хуудас бүр нь хэдэн зуун нэр томьѐо, тоо баримтаас бүрдэх тэрхүү номын олонх хуудсыг нь бараг л цээжээрээ мэддэг болсон юм. Хямрал, түгшүүрт байдал үүсээгүй үед дэд хурандаа нар яг 17.00-д арилаад өгнө. Тэдний хувьд нөгөө Павловын шинжлэх ухааны туршилт хийдэг ноход шиг л тодорхой цаг болмогц сейфний хаалган дээрх баримлын шавар дээр дарахын тулд лацаа норгохоор шүлс нь ялгарцгаадаг юм. Тэр мөчөөс эхлээд би ганцаараа үлдэнэ. «Тагнуулын бүртгэл»-ийг би зуу дахин уншина. Мөн ерөнхий бүртгэлээс гадна хуягт танкийн техникийн тухай, флотын тухай, Бундесверын цэрэг дайчлах тогтолцооны тухай, францийн цөмийн судалгааны тухай, НАТО-гын түгшүүрийн дохиогоор ажиллах тогтолцооны тухай, бас өөр юуны ч тухай юм бэ өчнөөн зузаан номууд бий. — Чи ер нь хэзээ нэг цагт унтдаг уу? Босгон дээр дэд хурандаа Кравцов зогсож байхыг би анзаарсангүй. — Хааяа л, харин та? — Би ч бас хааяа л унтаж байна гээд Кравцов инээж байна. Кравцов өдөр бүр орой болтол сууж, харьяа анги салбаруудаараа хэдэн долоо хоногоор яваад өгдгийг би мэднэ. — Чамайг шалгаадах уу? — За. — Америкийн цэргийн нисэх хүчний 406-р тактикийн сөнөөгч онгоцны дадлагын анги хаана байдаг вэ? — Сарагоса, Испанид. — Америкийн 5-р армийн корпусын бүрэлдэхүүнд ямар ангиуд байдаг вэ? — Хуягт танкийн 3-р дивиз, 8-р механикжуулсан дивиз, хуягт морин цэргийн 11-р хороо.
— Эхэлж байгаа гэхэд муугүй шүү. Суворов минь мэдээтэй л байгаарай. Удахгүй шалгалт ирнэ, хэрэв чи ажилдаа тэнцэхгүй бол штабаас хөөгдөнө. Харин намайг хөөхгүй ч гэсэн зүгээр өнгөрөөхгүй л байх. — Хичээе ээ нөхөр дэд хурандаа. — Харин одоо явж унт. — Дахиад ганц цаг ажиллаж болох уу? — Би чамайг явж унт гээд байна шүү. Солио өвчин тусчихвал чи надад хэрэггүй. 3 Хоѐр долоо хоногийн дараа, урьдчилсан дүгнэлт гаргадаг дэд хурандааг тойргийн штабт байх үеэр би түүнийг орлон ажиллав. Хоѐр шөнө нэг өдөр сууж бэлдээд «Бундесверын 3-р корпусын ирэх сард үзүүлж болзошгүй байлдааны идэвх» сэдэвтэй өөрийн анхны урьдчилсан дүгнэлтийг хоѐр хуудас нимгэн цаасан дээр гаргав. Тагнуул албаны дарга энэ дүгнэлтийг үзээд нэгдүгээр хэлтэст өгөхийг тушаалаа. Бүх зүйл өдөр бүр хийгээд сурчихсан жирийн л нэг зүйл шиг өнгөрөв. Хэн ч миний бүтээлийг сайшаасангүй, бас шоолсонгүй. 4. Ширээн дээрх цааснуудыг салхи хуу хаман хийсгэв. Дэд хурандаа нар биеэрээ халхлахыг хичээцгээнэ. Хийсгэчихгүйн тулд. Цаас нэг бүрийн төлөө арван таван жилийн ял сонсож болно. Хаалгыг тогшилгүйгээр байдгаар нь дэлгэн онгойлгов. Хаалган дээр нэг дэслэгч зогсоно. — Сайн байна уу, Константин Николаевич, гэж дэд хурандаа нар дэслэгч рүү инээмсэглэцгээв. Өндөр, ханхар, сайхан эр ажээ тэр дэслэгч. Өнгөлсөн ягаан хумстай юм. Тэр дэслэгчийг штабт зөвхөн овог нэрээр нь гуайлан дуудна. Армийн штабын даргын туслах хэмээх атаархмаар албан тушаалтай. Хэрэв түүнийг зүгээр «нөхөр дэслэгч ээ» гэж дуудвал гомдоочихно. Тийм учраас Константин Николаевич гэж авгайлах ажээ. — Шилжилт хөдөлгөөн, гэдэг үгийг Константин Николаевич амнаасаа тоомжиргүй унагав. Мэдээж тэрээр «Штабын дарга шилжилт хөдөлгөөн хариуцсан офицерыг өнгөрсөн шөнө дайсны бүлэглэлүүдэд гарсан өөрчлөлтийн талаар ирж илтгэхийг шаардаж байна» гэж хэлж болох л байсан. Гэвч хялбархан хийж болох ийм зүйлийг Константин Николаевич товч бөгөөд бага зэрэг үл тоосон маягтай хийх ажээ. Би нууц түлхүүрт мэдээнүүдийг хавтсанд түргэхэн зуур нэгтгэж хийлээ. Генералын туслахын ааш зан нь бага зэрэг засарч, бүр инээмсэглээд «Битгий сандар, битгий сандар, үйлчлүүлэгч хүлээж л байг» гэв. Туслахын тоглоом тохууны хариуд дэд хурандаа нар шүдээ ярзайлган инээмсэглэцгээх аж. Штабын гөлөгнүүд. Дулаахан өрөөнийхөө төлөө тэвчиж байна. Харин би тэсэж чадахгүй. Надад гинжнээсээ өөр алдах юм юу ч алга: — Битгий ичгүүргүй аашил, дэслэгч ээ. Дэслэгчийн царай татвалзаад явчхав. Дэд хурандаа нар дуугаа хурааж хилэнт харцаараа намайг төөнөх нь «Тэнэг, шургалан орогч, бүдүүлэг амьтан. Туслахтай яаж харьцаж байгаа чинь тэр вэ? Константин Николаевичтай шүү? Энэ чинь чиний батальон биш. Энэ чинь штаб! Энд нөхцөл байдлыг нарийн мэдрэх хэрэгтэй. Тосгоны мангуу чамаас болж одоо бидэнд уурлана даа» гэх ажээ. Өрөөнөөсөө гараад явахдаа генералын туслахыг урдаа
гаргасангүй. Гаргах ч үгүй. Бодсоны ч хэрэггүй, туслах гуай! Генералын бөгсийг долоогч. Чи галын зурвас дээр байгаа цэргүүдийг хэзээ нэгэн цагт харсан уу? Бас буудлагын талбай дээр? Тэдний гарт сумтай автомат, харин чамд жижигхэн улаан дарцгаас өөр юу ч байхгүй тийм үе тохиолдож байсан уу? Зэвсэгтэй гэдгээ мэдэрсэн цэрэг байгаа буудахын оронд өөрийн дургүй захирагч уруугаа урт ээлжээр гал нээвэл яах вэ? Амьдралдаа би өөрийнхөө цэрэг нэг бүрийг хэдэн арван удаа галын шугамд хөтлөн аваачиж байсан. Гэхдээ нэг ч удаа би цэргүүдийнхээ нүдэнд байгаа буудах уу эсвэл жинхэнэ үхэл харж бахаа хангах уу гэсэн эргэлзээг олж хараагүй юм. Ээ хөөрхий дөө, туслахын оронцог чи хэрэв цэргүүдийг галын шугамд аваачвал яах бол? Чи тэдэнтэй хээр талд, ойд, уулын мухарт, голын жаварт улаан нүүрээрээ тулж үзсэн үү? Цэргийн уур хилэнг харсан уу? Тэр чигээрээ согтуу ротыг байлдааны зэвсгийг нь авахуулан жагсааж үзсэн үү? Чи, туслах гуай минь, зөөлөн хивсэн дээгүүрээ албан тушаалаа хөөцөлдөөд л гүйж бай, харин Витя Суворовыг бүү оролд. Чи ахмад цолтой, эсвэл надаас дор хаяж нэг насаар ах байсан бол би тэсэх л байсан. Харин чи муу нус, доод тал нь нэг насаар дүү жулдрай байж... Коридорт генералын туслах санамсаргүй байдлаар миний өсгий дээр өвдтөл гишгэж орхив. Би түүнийг яаж ч мэднэ гээд бэлэн байсан юм. Би туслахын зүүн талд нь яльгүй түрүүлж явсан билээ. Ийм учраас баруун гараа арагш нь огцом явуулж орхив. Нэг зөөлөн юм цохих нь мэдрэгдлээ. Түүний ямар нэг юм шал хийн дуугарав. Огцом дуу алдан бөгтийж, агаар дутсан мэт амаа ангайж, хана түшин ѐоллоо. Тэр удаан гэгч нь өндийв. Тэр надаас өндөр бадриун ажээ. Гарын сарвуу нь аварга том юм. Сагсны бөмбөгийг нэг гараараа төвөггүйхэн барьж чадахаар. Гэвч сулхан хөөс ажээ тэр. Эсвэл ердөө л цохиод авна гэж бодоогүй байх. Туслах минь чи тэнэг ч байна даа. Цохилт хэзээ ч ирж магадгүй гэж анаж байх хэрэгтэй шүү дээ. Эгшин бүрд. Хэрэв тэгсэн бол ингэтлээ цохиулахгүй л байсан. Туслах аажим эгцэрч миний гараас хараагаа үл салгана. Харин би хоѐр хуруугаа гозойлгов. Бусад бүх оронд энэ нь ялалт гэсэн санааг илэрхийлдэг дохио билээ. Харин манайд бол хоѐр нүдийг чинь сохлоод хаяна шүү гэсэн утгатай. Хана түшин аажим өндийх зуураа тэр миний хоѐр хуруунаас нүд үл салгана. Түүний өндөр дээд өмөг түшиг нь энд хамгаалж чадахгүй гэдгийг тэр ойлгожээ. Бид эртний гладиаторууд тулааны дэвжээнд учирдаг шиг, эвлэршгүй хоѐр арми дайны талбарт таардаг шиг хоосон коридорт хоѐулхнаа халз тулсан байлаа. Тэр хэдий надаас өндөр, том биетэй ч энэ мөчид амьдралын хоосон чанар намайг хэдийн орхин одож, надад ялалтаас өөр юу ч чухал биш бөгөөд ялахын төлөө яахаас ч буцахгүй, бүр үхэхээс ч буцахгүй болсныг тэр ойлгожээ. Түүнийг ямар нэг үйлдэл хийвэл, тэр ч байтугай ямар нэг үг хэлбэл би түүний хоѐр нүдийг хуруугаараа аймшигтай хатгаж, хэзээ ч тавихгүйгээр багалзуурдаад авахыг тэр мэдэж байлаа. Нүдээ цавчилгүйгээр хоѐр гараа аажим өргөн хүзүүндээ хүргэж зангиагаа тэмтэрч заслаа тэр. — Штабын дарга хүлээж байна... — Таныг... гэж би нэмж хэлэв. — Штабын дарга ТАНЫГ хүлээж байна. Энэ ертөнцдөө буцаж ирэх надад хэцүү байлаа. Үхэх сэхэхээ үзэхээр түүнтэй барилцаж авахын өмнө би аль хэдийн энэ ертөнцөд байхаа больсон билээ. Гэвч тэр тулаанаас зайлсхийв. Би урт амьсгаа авч зангидсанаас болж хөшсөн гараа хооронд нь үрэв. Тэр миний нүүрнээс нүд салгахгүй ширтэнэ. Харваас миний царай өөрчлөгдөж, одоогоор арай түүнийг
цааш нь харуулах санаагүй байгаа бололтой. Би эргээд коридороор алхлаа. Тэр миний ард явна. Би ахлах дэслэгч, харин чи дэслэгч учраас араас дагаад яв. Хүлээх өрөөнд хоѐр ширээ өөд өөдөөс нь харуулан тавьжээ. Тэд яг л тулааны талбар дахь бэхлэлт аятай өөр өөрийн хаалгыг хамгаална. Нэг хаалгаар нь армийн захирагчийн өрөөнд, нөгөө хаалгаар нь штабын даргын өрөөнд орох аж. Армийн захирагчийн өрөөний үүдэнд байх зүлгэмэл ширээний ард түүний туслах сууна. Тэр мөн л дэслэгч цолтой, мөн л түүнийг цолоор нь болон овгоор нь үл дуудах бөгөөд Арнольд Николаевич хэмээн авгайлна. Бас л өндөр, бас л гоолиг. Өмссөн дүрэмт хувцасных нь материал офицерынх ч биш, генералынх ч бас биш ажээ. Тэр ч мөн намайг огт үл тоосон байдалтай харна. Миний дарга дэд хурандаа Кравцовыг Армийн захирагч ба штабын даргатай зөвшөлгүйгээр тэдний өөрийн хүнийг энэ чухал албан тушаалаас зайлуулан байж өндөр албанд тавьсанд л гол учир нь байгаа юм. Ийм учраас захирагч манай даргыг үл тоомсорлож, штабын дарга түүнээс өө сэв эрэн гоочилно. Тиймээс бид бүгдийг, Кравцов араасаа дагуулан ирсэн бүгдийг, ялангуяа Олимп буюу хоѐрдугаар давхарт ажилладаг над мэтийг штабын офицерууд нийтээрээ үзэн ядах бөлгөө. Бид гаднын хүмүүс. Бид халуун дулаан хамт олон дундах урилгагүй зочид. Штабын дарга хошууч генерал Шевченко оновчтой хэдэн асуулт асууж, таслалгүй сонсоно. Би түүний өө сэв хайж эхлэхийг нь хүлээж байсан ч тэр зүгээр л миний нүүр уруу анхааралтай ширтэх аж. Штабт шинэ офицерууд ирсээр... Хэний ч юм үл үзэгдэх хүчирхэг гар тэднийг шууд хоѐрдугаар давхрын зөөлөн хивсэн дээр тавих мэт. Штабын даргын санал бодлыг яагаад ч юм үл асуух бөгөөд энэ нь түүнд таалагдахгүй байж болох юм даа. Ус шиг гарын салаагаар урсаад явчхаж байгаа эрх мэдлээ хэрхэн авч үлдэх вэ? Ийм асуулт түүний толгойд эргэлдээд байх шиг. Тэр цонх уруу эргэж гараа шилэн дээрээ зөрүүлээд цэцэрлэг рүү хараад суучхав. Түүний хацар, шанааны арьс ов тов ягаарч, судаснууд нь бага зэрэг тодорчээ. Би хаалганы дэргэд яах ѐстойгоо мэдэхгүй зогсоно. — Нөхөр генерал, явахыг зөвшөөрнө үү? Хариулсангүй. Үл дуугарна. Асуултыг сонсоогүй юм болов уу? Үгүй ээ, сонссон. Хэсэг зуур чимээгүй байснаа над уруу эргэж харалгүйгээр «яв» гэж товчхон хэлэв. Хүлээх өрөөний хоѐр туслах намайг ѐозгүй харцаар угтав. Штабын даргын туслах өөрийн хамтрагчдаа бүгдийг ярьсан нь тодорхой. Мэдээж тэр болсон явдлыг өөрийн ивээгчдээ илтгэж амжаагүй байгаа хэдий ч даруй хэлэх нь дамжиггүй. Боссынхоо тухайн үеийн ааш авирт тааруулж эвийг нь олоод хэлэхээ тэр мэднэ. Тэдний үзэн ядсан харцыг дагзандаа гар буу тулгуулсан хүн шиг мэдэрсээр би хаалга уруу явлаа. Гармагц миний бүх бие хөнгөрөхийн хажуугаар харамсах сэтгэл төрнө. Миний штабын ажил төгсгөл болж, Хойд туйлын чанад дахь эцэс хязгааргүй мөсөн цөл, улайсмал халуун элсэн манхан, эсвэл бүр офицерын нэр төрийн шүүх ч намайг хүлээж байж мэдэх юм даа. Дэд хурандаа нар намайг огт дуу шуугүй угтав. Тэд мэдээж коридорт юу болсныг мэдэхгүй ч энэ өрөөнд болсон явдал тэд намайг огт анзаарахгүй байхад бүрэн хангалттай юм. Би бол татаасны хүн. Би огцом дээш хөөрсөн ч үүнийгээ үл ойлгож, зохих ѐсоор нь үнэлж чадаагүйгээс энэ байрандаа тэсэж чадалгүй баларлаа. Би бол хэн ч биш. Миний хувь тавилан ч тэдний сэтгэлийг огт эс зовооно. Тэдний хувьд илүү чухал асуудал болох надад болон тэдний тэгтлээ их үзэн яддаг миний даргад ямар цохилт ирэх бол гэдэг л тэдэнд сонин. Би бичиг
баримтуудаа цуглуулан сейфэнд хамж хийгээд түүнд заналхийлж буй таагүй явдлын талаар илтгэхээр Кравцов уруу яарлаа. — Туслахуудтай муудалцах хэрэггүй гэж тэр намайг сургамжилсан ч болсон явдалд түүний сэтгэл чилээрхсэн байдал харагдсангүйгээр барахгүй миний ярьсныг тэр дор нь мартсан бололтой. — Чи өнөө орой юу хийх гэж байна вэ? — Ажлаа өгөхөд бэлтгэнэ. — Чамайг одоогоор хэн ч штабаас хөөхгүй. — Тэгвэл удахгүй хөөх биз. — Тэдний мэдэл хүрэхгүй. Суворов минь, би чамайг энд авчирсан, би л чамайг зайлуулах тушаалыг өгч чадна. Тэгэхлээр өнөө орой юу хийх гэж байна вэ? — Америкийн тэнгисийн цэргийн 6-р флотын 69-р бүлэглэлийг судлана. — Сайн байна. Гэхдээ чамд оюун ухааны бэлтгэлээс гадна бие бялдрын ачаалал хэрэгтэй. Чи тагнуулч хүн, манай бэлтгэлийн курсийг туулах ѐстой. Манай хэлтсийн хоѐрдугаар хэсэг юу эрхэлдгийг мэдэх үү? — Мэднэ. — Чи үүнийг яаж мэдээ вэ? — Таамагласан юм. — Чинийхээр бол хоѐрдугаар хэсэг ямар ажил эрхэлдэг юм бэ дээ? — Дайсны ард талд ажилладаг тагнуулуудыг удирддаг байх. — Зөв. Харин гуравдугаар хэлтэс юу хийдгийг чи бас мэддэг байж магадгүй л юм даа? Тэр над уруу итгэлгүйхэн харна. — Мэднэ. Тэр миний хэлснийг сайтар ухаарахыг хичээн нааш цааш алхана. Дараа нь сандал дээр хөнгөхөн суув. — Суу. Би суулаа. — За тэгэхлээр Суворов оо, чи хоѐрдугаар хэсгээс хэсэг бусаг мэдээлэл боловсруулах гэж авдаг учраас тэдгээр мэдээллийн гарал үүслийг гадарласан байх. Харин гуравдугаар хэсэгтэй огт харьцаж байгаагүй шүү дээ… — Ийм болохоор гуравдугаарт хэсэгт харьяалагддаг хүчнийхэн зөвхөн дайны цагт үйл ажиллагаа явуулдаг юм байна гэсэн дүгнэлт би хийсэн, харин цаашхийг нь тааварласан юм. — Чиний таамаглал буруу байж ч болох байсан… — Гэхдээ гуравдугаар хэсгийн офицерууд маш өндөр нуруутай, яг л нэг ... — Тэгээд чинийхээр бол тэд юу хийдэг юм бэ? — Тэд дайны үед мэдээллийг хүчээр олж авдаг... — …Бас заль мэхээр, гэж тэр нэмж хэлэв. — Тэд хорлон сүйтгэгчид, террористууд. — Тэднийг юу гэж нэрлэдгийг чи мэдэх үү? — Энийг би мэдэж чадахгүй. — Тэднийг Спецназ гэдэг юм. Тусгай томилолтын тагнуул. Хорлон сүйтгэх, хүчний тагнуулууд. Гуравдугаар хэсэгт хэчнээн хорлон сүйтгэгч байдгийг таамаглаж чадсан уу? — Батальон. Тэр сандлаасаа огло үсрэн босов: — Хэн чамд үүнийг хэлэв? — Таамагласан юм. — Яаж?
— Харьцуулан жиших маягаар. Дивиз бүрд гүний тагнуулын нэг рот байдаг. Тэр нь мэдээж Спецназ биш ч гэсэн түүнтэй маш төстэй. Арми нь дивизээс нэг шат дээгүүр учраас таны мэдэлд рот биш харин нэг шат дээгүүр, батальон байх ѐстой. — Оройн цагаар, долоо хоногт дөрвөн удаа бэлтгэлийн хувцсаа аваад энэ хаягаар очоорой. Гүйцээ. Яв. — Гүйцэтгэе! — Хэрэв Армийн шинэ захирагч, шинэ штабын дарга, тэдний шинэ туслахууд ирвэл тэр бүгдтэй сайн харьцаатай байхыг хичээгээрэй. — Та манай Армийн удирдлага удахгүй солигдоно гэж бодож байна уу? — Харин энийг би чамд хэлээгүй шүү. 5 Тагнуулын хэлтэс доторх манай мэдээллийн хэсэгт бяцхан өөрчлөлт гарав. Урьдчилсан дүгнэлт дээр ажилладаг байсан дэд хурандаа гэнэт бэлтгэл офицер болон халагдав. Түүнийг эмч нарын зөвлөл дуудаж үзээд армид үлдэхэд нь саад болох ямар нэг шалтгааныг түүний биеэс олжээ. Түүнд тэтгэвэртээ суусан нь дээр гэж зөвлөсөн байна. Хорин таван жилээс дээш алба хаасан жил тутамд чамгүй хэмжээний тэтгэврийн нэмэгдэл боддог тул тэтгэвэрт гарахыг тэр огт хүссэнгүй. Гэвч эмч нар хөдөлшгүй зогсож таны эрүүл мэнд бүхнээс үнэтэй гэх ажээ. Урьдчилсан дүгнэлт гаргагчийн орон тоон дээр дэд хурандаагийн оронд 87-р дивизийн тагнуул албанаас ирсэн нэг ахмад томилогдлоо. 6. Штабын дарга дайсныхаа талаар бүхнийг мэдэж байх ѐстой учраас өглөө бүр нууц түлхүүрээр бичсэн мэдээнүүдээ цэгцлээд би түүн рүү илтгэхээр очно. Тэр намайг хэзээ ч утсаар дуудахгүй бөгөөд зүгээр л туслахаа явуулна. Бидний нөгөө хэрүүлээс хойш хэдийн хоѐр долоо хоног өнгөрчээ. Мэдээж тэр өөрт тааламжтай ямар нэг эгзгийг нь олж болж өнгөрсөн явдлын тухай даргадаа аль хэдийн хошуу өргөсөн гэдэгт би итгэлтэй байлаа. Гэвч би эндээс ул мөргүй алга болчхолгүй хоѐрдугаар давхрын коридороор алхсаар л... Энэ нь генералын туслахуудад огт ойлгомжгүй байх шиг. Тэдний дүрэм ямар нэг учир шалтгаанаар надад үйлчлэхгүй нь гэдэг нь туслахуудад тодорхой байсан ч чухам яагаад үйлчлэхгүй байгааг нь мэдэхгүй тул тэд ахиж миний дэргэд ичгүүргүй аашилсангүй. Харин энэ асуудал намайг ч заримдаа гайхшруулах бөгөөд чөтгөр ав гэж яагаад тэдний дүрэм надад үйлчлэхгүй байгаа юм бол? 7. Манайд өөрчлөлт хийгдлээ. Штабын нэгдүгээр хэлтсийн дарга солигдов. Түүнтэй хамт ахимаг насны офицерууд, зарим хэсгийн дарга нар халагдлаа. Хурандаагийн албан тушаалд дэд хурандаа томилогдов. Тэрээр бүхэл бүтэн сүрэг ахмад, ахлах дэслэгч нарыг араасаа дагуулан ирж тэднийгээ дэд хурандаагийн суудлуудад тараан байрлуулав.
8. — Танай гуравдугаар хэсэгт тусгай бэлтгэлийн хурдавчилсан курст явахыг 13-р армийн тагнуулын албаны дарга надад тушаасан юм. — Тийм… тийм… би мэдэж байгаа… ороорой. — Тэр нүүр дүүрэн инээмсэглэв. Түүний гар нь бахим чанга ажээ. — Мэдээллийнхэн ч мөн манайд ажиллаж, мэдээллийн хэлтэрхий нэг бүрийг ямар үнээр, яаж олж авдгийг ойлгох ѐстой. Хувцсаа сольчих. Тэр өөрөө хөл нүцгэн байх бөгөөд зөөлөн, харваас маш бөх ногоон хүрэм, өмд өмсжээ. Гарын шуу нь ил харагдах ба таван жилийн өмнө намайг эвлүүлж оѐсон мэс засалчийн чийрэг бадриун бөгөөд үсэрхэг, ер бусын цэвэрхэн саврыг надад санагдуулна. Нар туссан, биеийн тамирын уужим том танхимд бид орж ирлээ. Асар том танхимын голд тавьсан хоѐр сандал маш өчүүхэн юм шиг харагдах аж. — Суу. Бид өөд өөдөөсөө харан сандал дээр суулаа. — Гараа суллаж зүгээр л зөнд нь унжуулан сарвуугаа өвдөг дээрээ тавь. Ер нь үргэлж тэгж сууж бай. Ямар ч нөхцөл байдалд чиний бие сув сул байх ѐстой. Доод шүднүүд чинь дээдэхдээ шүргэх ѐсгүй. Эрүү чинь бага зэрэг унжсан байх ѐстой. Мэдээж бүр их биш. Хүзүүгээ сулла. Хөл, хөлийн тавхайгаа ч бас. Хэзээ ч битгий хөлөө ачиж суу, тэгвэл цусны эргэлт чинь боогдоно. Зөв зөв, яг ингэж... Тэр босож намайг шинжсэн байдалтайгаар тал талд гаран тойрч харлаа. Дараа нь миний хүзүү, нуруу, гарын шууны булчингуудыг тэмтрэн барьж үзэв. — Хэзээ ч битгий хуруугаараа ширээ тогшиж бай. Мэдрэл муутай, хийрхүү хүмүүс л тэгдэг. Зөвлөлтийн цэргийн тагнуулын албанд тийм хүмүүсийг авдаггүй юм. За, чи биеэ хангалттай сулласан бол дасгалдаа оръѐ. Тэр сандал дээр сууж хоѐр гараараа тавцангаас нь бариад сандлынхаа хойд хоѐр хөл дээр нь хойш урагш савчин байснаа огцом хойш савлан нуруугаараа онхолдон унав. Тэгснээ инээгээд үсрэн босож ирээд сандлаа босгон гараа өвдөг дээрээ тавин суулаа. — Хэрэв чи сандал дээр сууж байгаад арагш нуруугаар унавал ард чинь хана, эсвэл нүх л байхгүй бол яах ч үгүй гэдгийг санаж ав. Өвдөглөж эсвэл дөрвөн хөллөж унаснаас нуруугаараа унавал илүү аюулгүй бөгөөд хялбар. Гэвч бидний хүмүүний төрөлх мөн чанар арагш унахын эсрэг байдаг. Биднийг зөвхөн бидний сэтгэхүй хязгаарлан барьж байдаг юм... Алив, сандлынхаа тавцангаас барь... Би чамайг хажуугаас чинь түшихгүй, тэртэй тэргүй чи нуруугаа хүчтэй доргиож ч чадахгүй… Сандлынхаа хойд хоѐр хөл дээр савла... Байзнаарай, чи айж байна уу? — Айж байна. — Зүгээр ээ. Тэгдэг л юм. Харин айгаагүй бол сонин байх сан. Бүгд айдаг юм. Сандлынхаа тавцангаас барь. Миний командгүйгээр эхэл. За савлаарай… Би сандал дээрээ тэнцвэрээ олон савлаж байснаа хүчийг нь бага зэрэг нэмэн арагш савахад сандал маань ѐроолгүй нүх уруу аажим унах мэт болов. Би суудлаасаа зуурна. Толгойгоо хоѐр мөрнийхөө дундуур урагш доош нь нугдайлгав. Танхимын тааз дээшээ хурдан эргэсэн ч уналт үргэлжилсээр. Цаг хугацаа зогсчих шиг санагдлаа. Гэнэт сандлын түшлэг шалан дээр тар няр хийв. Зөвхөн тэр мөчид л би үнэнээсээ айсан бөгөөд тэр дорхноо баярлан инээлээ. Надад айгаад байх юм үнэхээр байгаагүй ажээ. Толгой төрөлх зөнгөөрөө урагшаа бөхийсөн тул би дагзаараа савах боломжгүй байлаа. Сандлын түшлэгт шахаж наалдсан нуруу цохилтод өртжээ. Нурууны талбай нь гутлын өлмийнөөс хавьгүй том тул хоѐр хөл
дээрээ үсэрч буухаас нуруугаараа унах нь илүү зовлон багатай аж. Тэр намайг татахаар гараа сунгав. — Би дахиад нэг үзэж болох уу? — Мэдээж, болно, гээд тэр инээмсэглэв. Би сандал дээр суугаад тавцангаас нь барин арагш унав. — Би дахиад нэг үзье?, гэж намайг хөөрөн хашгирахад — Тэг, тэг, бахаа ханатал хийгээд бай гэв. 9. — Манай захиалгын дагуу хурдан галт тэрэгнээс үсрэх аргачлалыг Шинжлэх Ухааны Академи боловсруулсан юм. Мөн автомашин, трамвайнаас хэрхэн үсрэх аргачлалыг ч нэгэн адилаар боловсруулсан. Математик томьѐонууд нь бол чамд хэрэг болохгүй. Зөвхөн тэдгээр аргачлалын дүгнэлтийг нь л санаж ав. Эрчлэн хурдалж байгаа галт тэрэгнээс урагш харж, хойшоо үсрэхдээ тэнцвэрээ алдахгүйг хичээн, гараа газар хүргэлгүйгээр хөлөө нугалсхийн газардах хэрэгтэй. Хөл газарт хүрэх эгшинд хөлөөрөө хүчтэй түлхэн урагшилж галт тэрэгтэйгээ зэрэгцэн хурдаа аажим хасан гүйх ѐстой. Манайхан цагт 75 километр хурдтай явж байгаа галт тэрэгнээс үсэрдэг юм. Энэ бол ерөнхий стандарт. Гэхдээ илүү хурдтай галт тэрэгнээс үсэрдэг, уруу газар болон гүүрнээс үсэрдэг, гартаа зэвсэг бариад эсвэл нуруундаа хүнд ачаа үүрээд үсэрч чаддаг хүмүүс ч бий. Гол нь гараараа газар хүрч болохгүй гэдгийг тогтоож ав. Хөл чинь чамайг аваад гарчихна. Хөлийн булчингууд асар хүчтэй, эрчимтэй хөдөлгөөн хийх, ачаалал даахдаа сайн. Гараа газарт хүргэснээр хөлийн эрчтэй хөдөлгөөний хэмнэлийг алдагдуулж болно. Үүний улмаас газар мөргөн унаж зовлонт үхлээр үхэж болно. Сургуулилцгаая. Эхлээд дасгалын төхөөрөмж дээр. Жинхэнэ галт тэрэгнээс хожим үсрэх болно. Арван километр цагийн хурднаас эхэлцгээе... 10. Харин сарын дараа бид хоѐр төмөр замын гүүрний хашлага дээр зогсож байлаа. Тээр дор тугалган саарал гол гүүрний бетон тулгуурыг асар том аварга могой ороон байх мэт хуйлран алгуурхан урсана. Хөлгүй гүн нүхэн дээгүүр татсан цахилгааны утсан дээгүүр ч хүн явж чадна гэдгийг би хэдийн ойлгож, мэддэг болсон билээ. Бүх учир нь хүн сэтгэл зүйн бэлтгэлд л оршиж байгаа юм. Хүн ямар ч муу юм болохгүй гэдэгт итгэлтэй байх ѐстой бөгөөд хэрэв тэгвэл бүх юм хэвийн байх болно. Циркийн жүжигчид тун энгийн зүйлд өчнөөн жил зарцуулдаг. Тэд алдаж байгаа юм. Тэдэнд шинжлэх ухааны үндэслэл алга. Тэд сэтгэл зүйд анхаарлаа сайн хандуулахгүйгээр бие бялдрын бэлтгэл голчлон хийдэг юм. Тэд их сургуулилдаг боловч үхэлд дургүй, үхлээс айдаг, зөвхөн бусдын үхлээс гадна өөрийн үхлээс таашаал авч болно гэдгийг мартаад үхлийг тойрч гарахыг хичээдэг. Харин зөвхөн үхлээс айдаггүй хүмүүс л бурхны хамт гайхамшгийг бүтээдэг юм. — Тэнэгүүд л доошоо харж болохгүй гэцгээдэг юм, — гэж тэр хашгираад — Усны эргүүлгийг дээрээс нь харах ямар сайхан гээч гэв! Эрчлэн хуйлрах их усыг эгц дээрээс дахин харахад урдах шигээ айж сүрдмээр санагдсангүй. Айсандаа гарын алгаар хүйтэн хөлс дааварладаг байсан нь ч больжээ.
11. 13-р Армийн удирдах бүрэлдэхүүнд дахиад л өөрчлөлт гарав. Арми бүрд их бууны хоѐр хошууч генерал байдаг. Нэг нь пуужингийн ба их бууны салбаруудыг, нөгөө нь Агаараас Эсэргүүцэн Хамгаалахын ангиудыг захирдаг юм. Харин 13-р армид хоѐулаа солигдлоо. 12. Карпатын цэргийн тойрогт маш том өөрчлөлт гарлаа. Карпатын цэргийн тойргийн захирагч хурандаа генерал Бисярин зуурдаар нас барав. Тэрээр Чехословакт Карпатын фронтыг захирч байсан тэр үеэс хойш нэг жил ч өнгөрөөгүй байсан билээ. Тэр эрүүл, чийрэг хүн байсан бөгөөд фронтынхоо дөрвөн армийг чөлөөтэй, хялбархан удирдаж байсан юм. Түүнийг хэзээ ч өвдөж байгаагүй гэж ярьцгаадаг. Харин одоо тэр байхгүй. Карпатын Цэргийн Тойргийн удирдлагыг танкийн цэргийн дэслэгч генерал Обатуров хүлээн авлаа. Мөн тэр даруй тойргийн штабт өргөн халаа сэлгээ явагдаж Бисярины хүмүүс Обатуровын хүмүүсээр солигдов. Халаа сэлгээний давлагаа доош хурдан тархаж армийн штабуудыг ч хамрав. Карпатын цэргийн тойрог дөрвөн армитай. Үүнд: Агаарын цэргийн 57-р арми, гвардийн танкийн 8-р арми, 13, 8-р армиуд багтдаг. Манай штабын зөөлөн хивсэн дээгүүр 13-р армийн шинэ захирагч, штабын шинэ дарга гэсэн шинэ генерал алхах боллоо. Тэр өдөр ирсэн хүн бүхэнд тагнуулын хэлтсийн хуягласан хаалгыг би онгойлгож өгч байв. Хонх дуугарч байна. Хуягласан хаалганы шагайвраар үл таних дэслэгч харагдана. Аа, би хэн болохыг нь мэдлээ. — Нууц үг? — Омск. — Түлхүүр? — 10-б. — Орогтун. — Хүнд хаалга аажим нээгдэж дэслэгчийг оруулав. — Өглөөний мэнд. Нөхөр ахлах дэслэгч ээ, би тагнуул хэлтсийн даргатай уулзах хэрэгтэй байна. — Би түүнд одоохон илтгээдхэе. Нэг минут хүлээнэ үү. — Би даргынхаа хаалгыг тогшоод орлоо. — Нөхөр дэд хурандаа, армийн шинэ захирагчийн туслах тан дээр ирлээ. — Ор гэж урь. Дэслэгч ороод: — Нөхөр дэд хурандаа, захирагч тантай уулзахыг хүсэж байна гэв. Өчнөөн олон хээрийн сургууль болно, нууц түлхүүртэй мэдээллүүд цас шиг хунгарлан дарж, бид генералын залуу туслахуудтай хамт том газрын зураг дээр шөнөжин ажиллаж, тэд үхтэл ядарсандаа час улаан нүдлэн явах болно гэдгийг би урдаас мэдэж байв. Эхний хэдэн хээрийн сургуулийн дараа хоѐр шинэ туслах бид гурав ногоон чөтгөр болтлоо хамт архидаж, найзууд болцгооно гэдгийг ч би мэдэж байлаа. Би тэдэнд элдэв заваан онигоо ярьж хариуд нь тэд өөрсдийн ивээн тэтгэгчдийн хормойн явдлуудаас хөгтэй түүх ярьж өгөх болно. Харин одоо бол хамгийн эхний уулзалтын дараа, туслах надтай мэндлээд миний даргын өрөөнд орох зуур л бид шатраар бол нэг өнгийн хүүнүүд гэдгээ би ойлгов. Штабт шинээр ирсэн генералууд бол Обатуровын хүмүүс. Хэлтсийн шинэ дарга нар, тэр дотроо Кравцовыг оролцуулаад
бүгд Обатуровын хүмүүс. Шинэ туслахууд, штабт шинээр ирсэн офицерууд бүгд Обатуровынх. Би энэ хэсгийн нэг гишүүн гэдгээ анх ухаарав. Карпатын цэргийн тойргийн шинэ захирагч дэслэгч генерал Обатуров ч өөрөө засгийн эрхийн төлөө хорьж дийлдэшгүй хүчтэй, эрчимтэй явж буй ямар нэгэн хүчирхэг бүлэглэлийн гишүүн байж таарах нь. Энэ штабт өмнө ирсэн бүх хүмүүс, мөн манай цэргийн тойргийн бусад штабт өмнө нь ирсэн бусад хүмүүс бүгд шатрын өөр өнгийн хүүнүүд. Тэдний үе дуусжээ. Нас ахисан нэгнийг нь тэтгэвэрт хөөж гаргаад бусдыг нь халуун цөл рүү цөлөх болно. Хуучин бүлэглэл нүдэнд үл үзэгдэх хүчирхэг цохилтод өртөн бут үсрэн нурж унасан бөгөөд түүний хэлтэрхийнүүд хэзээ ч энэхүү шинэ байгууллагын үнэнч ноход болж хүч чадалд нь дулдуйдан эрхлэхгүй билээ… Нууцын хэлтэст би нөгөө хуучин туслахтай тааралдлаа. Тэр бичиг баримтаа хураалгаж байна. Тэр хаашаа ч юм маш хол газар салаан захирагчаар томилогджээ. Тэр офицер болоод хоѐр жил гаруй болж байгаа хэдий ч сахилга батгүй, хагас согтуу, огт дуулгаваргүй цэргүүдтэй байж хэзээ ч үзээгүй. Хэрэв түүний алба тэндээс эхэлсэн бол бүх юм хэвийн л байх байсан. Гэвч түүний алба зөөлөн хивсэн дээр эхэлжээ. Ямар ч нөхцөл байдалд тэрээр цадтал идэж, дулаан байранд тарвалзаж байсан. Одоо бүх юм өнгөрчээ. Хүн ангалын ѐроолд байсаар дасдаг. Хэрэв тэр үргэлж тэндээ байсан бол түүнд үүнээс өөр амьдрал байдаг гэдгийг төсөөлөхөд бэрх. Гэвч тэр дэслэгч оргилд өргөмжлөгдөн гарч ирснээ одоо ангал уруугаа дахиад уналаа. Бүр ѐроолд нь. Харин энэ уналт удаан бөгөөд зовлонт уналт байх болно. Тэр над уруу инээмсэглэв. Харин тэр инээмсэглэл нь нохойн инээмсэглэл шиг санагдлаа. Хэзээ ч юм бүр олон жилийн өмнө Алс Дорнодод сүрэг нохдын дэргэд ирсэн хоѐр нохойг би харсан юм. Гэвч нохойн сүрэг тэр чигээрээ архиралдаж харь этгээдийг сүрэгтээ авахыг хүссэнгүй. Тэгтэл хоѐр нохойн нэг нь нөгөөгөө хэмлэхээр ухасхийлээ. Тэдний тэмцэл удаан үргэлжилж нохдын сүрэг тулалдааны төгсгөлийг тэвчээртэй хүлээнэ. Нэг нь архиран хуцаж, нөгөөдөх арай ядруу нь амьдралаас салахыг үл хүсэн аймшигтай гасална. Найз нөхрөө, магадгүй дүүгээ алж, тасар татан хаяад тэр нохой үнэнч байдлаа харуулахыг оролдон сүүлээ хөдөлгөн сүрэгт ойртов. Харин сүрэг ноход түүн рүү зэрэг дайрч тасчин хаясан билээ. Яагаад ч юм тэр халагдсан туслах ялагчдын сүрэгт орохын тулд хэнийг ч бол тас татан хаяхад бэлэн, сүүлээ шарвалзуулсан өнөөх нохойг санагдууллаа. Тэнэг. Бардам бай. Тэр цөлдөө очоод хэн нэг нь чамайг хэмлэх хүртэл сүүлээ бүү шарвалзуул. 13. Тэр шөнө хөгшин, сайн сэтгэлт жүүд Миша ахыг би зүүдлэв. Тэгэхэд би 15 настай байлаа. Сургуульд сурахын хажуугаар хамтралд ажиллаж байв. Өвөл нь хичээлийн бус цагаар, харин зун болохоор булиа булиа эрчүүдээс огт дутахгүй ажиллана. Тийм болоод ч тэр үү ямар нэгэн чухал асуудал хэлэлцэж буй хурал дээр намайг дуудлаа. Манай хамтрал жил бүрийн наймдугаар сарын сүүлээр Запорожье хот уруу тарвасаа заруулахаар явуулдаг байв. Наймдугаар сарын сүүлч ойртож, эрчүүдийн хэнийг нь энэ жил тарвас заруулахаар явуулах вэ гэдгийг шийдэх хэрэгтэй байжээ. Клубт эрчүүд сууцгаажээ. Ургац хураалт ид явагдаж байсан зав зай муутай үе байсан ч эрчүүд ургацаа бодох сэхээгүй байх шиг. Бүгд л хашгиралдаж, маргалдана. Дарга өөрийн хүргэн Сережкаг тарваст явуулахыг
санал болгов. Эхний эгнээнүүд дуугүй суух бөгөөд дундаас хойш эгнээнүүд шүгэлдэцгээн, хөлөөрөө дэвсэлж, сандлаараа шал балбацгаана. Дарга санал хураахаар асууж байна. Уурандаа ухаанаа алджээ тэр. Ийм нөхцөлд «Хэн эсэргүүцэж байна вэ?» гэж асуух хэрэгтэй. Мэдээж хэн ч гар өргөхгүй. Тэгээд л санал хураалт дуусна, мэдээж бүгд зөвшөөрч байна гэсэн үг. Гэтэл дарга алдаа гаргаж «Хэн дэмжиж байна вэ?» гээд асуучхав. Тэр манай төрөлх намын мэргэн бодлогыг магтах хэрэгтэй болсон үед ийм асуулт тавиад сурчихсан юм. Гэтэл амин чухал асуудал хэлэлцэж байдаг. Энд бүгдийнх нь гарыг дээш өргүүлж чадахгүй. — Хэн дэмжиж байна вэ? — гэж дарга давтан асууна. Танхимд хэн ч дуугарсангүй. Нэг нь ч гараа өргөсөнгүй. Дарга буруу тооцжээ. Асуултаа буруу тавьж. Тэгэхлээр дарга хүргэн Сережкагаа явуулж болохгүй нь. Тэр гараар савчаад тэгвэл өөрсдөө шийдэцгээ гэлээ. Дахиад л бөөн шуугиан, хашгираан. Бүгд суудлаасаа үсрэн босоцгоожээ. Дахиад л бүгд сэтгэл дундуур байх аж. Харин би буланд сууж байна. Хүмүүс юун тухай маргалдаад байгаа нь огт үл ойлгогдоно. Өмнөх жилүүдэд тарвас наймаалахаар явсан эрчүүд бүгд л энэ бол маш аюултай ажил, хулигаанууд хоолой огтолж мэднэ гэж мэтгэцгээнэ. Хэрэв данс, тооцоогоо буруу хийвэл сэргийлэхэд баривчлагдана, эсвэл өрөнд бариулж өтөнд идүүлнэ гэцгээнэ. Гэхдээ өмнө нь явж наймаа хийж байсан эрчүүдийн нэг нь ч энэхүү аюултай ажилд дахиад томилогдохоос нэг их цааргалахгүй байгаа нь сонин. Хэн нэгнийг нэр дэвшүүлмэгц л бусад нь наадах чинь луйварчин, мэхчин, хамтралыг хохироож л чадна гэцгээнэ. Хэрэв тэр ажил нь тийм аюултай, таагүй юм бол өөрийнхөө оронд бусдыг шургуулж болохгүй байгаа нь бас л сонин. Гэтэл үгүй ээ. Хамтралын хурлаас нэр дэвшсэн хүмүүсийн хэнийг ч дэмжсэнгүй. Дахиад л шинэ хүмүүсийг нэр дэвшүүлцгээнэ. Дахиад л хурлынхан шийдвэртэйгээр татгалзах ажээ. Гайхалтай. Ямартаа ч эхэлж даргын нэрлэсэн хүнийг явуулаагүйдээ л бүгд сэтгэл хангалуун байх шиг. Тэгэхлээр хүмүүс тийш нь дайснаа ч, найз нөхрөө ч, хөршөө ч явуулах дургүй байна. Хүн бүр тийш явахыг хүсэцгээж бусад нь эс зөвшөөрөх бөгөөд би тийшээ яваагүй юм чинь чамайг ч бас явуулахгүй гээд байгаа мэт сэтгэгдэл төрнө. Маргасаар, маргасаар залхацгаажээ. Бүгдийг нэрлэсэн, бүгдийг нь татгалзсан. — Тэгээд одоо хэнийг гэж? Витька Суворовыг явуулах гэж үү? Тэр чинь балчир л байна даа. Харин эрчүүд энэ удаа өөр саналтай байлаа. Би насаараа ч тэр, туршлага, нэр хүндээрээ ч тэр тэдний хаана ч хүрэхгүй тул тэдний хувьд би хэн ч биш. Тэгэхлээр намайг явуулна гэдэг хэнийг ч явуулаагүйтэй адилхан. Яах вэ Витька яваг, миний дайсан лав явахгүйгээс хойш гэж бүгд дотроо сэтгэцгээв. Бүгд санал нэгтэйгээр шийдлээ. Дарга, тэр ч бүү хэл түүний хүргэн Сережка ч гар өргөн дэмжив. Намайг сахал үсэндээ баригдсан хоѐр эр шөнийн гурван цагт хот уруу хүргэж өгөв. Миний арван зургаан хоног ажиллаж, арван таван шөнийг өнгөрөөх ногоон банзан саравчинд бид хамтдаа тарвасаа буулгаж оруулаад модон хайрцгуудад хураав. Өглөөний таван цаг гэхэд зах дээр аль хэдийн мянга мянган хүний хашгирах чимээ сонсогдон. Нөгөө эрчүүд аль түрүүн явж би өөрийн тарвасуудынхаа дунд ганцаар үлдэв. Зарж эхэллээ. Лангуунаасаа үл цухуйна. Ичсэндээ тэр. Би хөл нүцгэн байлаа, харин хотод хэн ч хөл нүцгэн явдаггүй аж. Хувь заяагаа хараасаар зарж гарлаа. Хэн ч миний хоолойг огтлох гэсэнгүй, гэхдээ л байдал хэцүүхэн байв. Надад маш сайн тарвас байлаа. Лангууны өмнө асар урт
дараалал үүснэ. Бүгд л тосгоны хурал дээрх шиг хашгична. Харин би үнэ бодоод зогсчихно. Миний тарвас килограмм нь 17 копейкны үнэтэй. Энэ бол улсын үнэ, өөрчилбөл шоронд хийнэ. Бодно. Хэдийгээр би тооны хичээлд дуртай байсан ч ер болж өгсөнгүй. 4 кг 870 грамм жинтэй тарвасыг килограммыг нь 17 копейкоор бодвол хэд болох вэ? Хэрэв хүмүүс шуугилдаагүй бол, хэрэв тэр бүдүүн авгай миний үснээс зулгаах гэж оролдоод байгаагүй бол би дор нь бодох байлаа. Харин ингээд байхад яаж бодох билээ? Харандаа ч алга, цаас ч алга. Хэрэг болно гэж яаж мэдэх юм бэ? Урт дараалалд зогссон бүдүүн бүдүүн авгайчууд удаан хөдөллөө гэж загнацгаан лангуу уруу шахцалдана. Аль хэдийн худалдаж авсан зарим нь хажуу тийш гарч хариулт мөнгөө тоолчхоод дахин лангуу уруу түлхэлцэн ойртож сэргийлэх дуудна гэж айлгацгаана. Харин тарвас бүр өөр өөр жинтэй, үнэ нь ч өөр өөр, бүхэл копейкд таарч хуваагдахгүй нь ихэнх. Хэрэв тооцоогоо буруу хийвэл сэргийлэхэд баривчлагдана, эсвэл өөрийнхөө мөнгөөр төлөхөд хүрнэ гэж хамтралын хурал дээр эрчүүд хэлж байсныг гэнэт саналаа. Харин надад өөрийн мөнгө гэж юу байх билээ? Миний наймаа огт болж өгсөнгүй. Би худалдаагаа зогсоолоо гэж хүмүүс рүү хашгирваас тэд намайг золтой л тас татаад хаясангүй. Сайн тарвас байсан болохоор тэгэх нь зүйн хэрэг. Харин миний өөдөөс хараад сэгсгэр буурал хөмсөгтэй хөгшин жүүд сууж байна. Үдээс зардаг юм байна. Над уруу шүд нь өвдсөн мэт байдгаараа үрчийн харж байна. Түүнд миний хэрхэн худалдаа хийж байгааг харахад хэцүү байгаа бололтой. Толгойгоо сэгсрэн, дээш харж, доош нулимна. Тэрээр тийм байдлаар удаан суув. Тэссэнгүй ээ. Өөрийнхөө хайрцгийг хаагаад, босож ирээд хажууд зогсож миний тарвасыг худалдаж эхлэв. Би түүний урт, ясархаг хуруугаараа заасан тарвасыг нь шидэж өгөх бөгөөд намайг заасан тарвасыг арай гэж авах зуур тэрээр миний шидсэн тарвасыг барьж аваад жигнэж, худалдан авагчид өгч, мөнгөө тоолж аваад хариултыг нь өгч, дараагийнхыг нь надад хуруугаараа зааж, бас үйлчлүүлэгчид рүү инээмсэглэж амжих ажээ. Харагдсан тарвас бүхнийг тэр заахгүй бөгөөд тэр хамгийн дээр байгааг нь, тэр доорхыг, одоо нөгөө талд байгааг нь гэх мэтээр дохин зааж би тарвасаа тойрч гүйсээр байлаа. Харин тэр бүх хүнд инээмсэглэнэ. Түүнд ч бүгд инээмсэглэнэ. Бүгдээрээ түүнийг таних бөгөөд бүгд түүнд мэхийн «Баярлалаа, Миша ах аа» гэх бөлгөө. Урт дарааллыг цагийн дотор үгүй болгочхов. Тарвасны маань тал нь зарагджээ. Шавсан хүмүүсийг тармагц тэрээр над уруу бөөн мөнгө сарвайлаа. Үнгэгдэж үрчийсэн нэгт, гуравтын дэвсгэртүүд, хаа нэг тавтын дэвсгэрт харагдана. Мөнгөний хариултад өгөх жингэнэсэн бутархай копейкуудыг тоо, тоогоор тус тусад нь өржээ. — За энэ чиний зарагдсан барааны мөнгө байна. Наадахаа баруун халаасандаа хийчих, хамтралтайгаа өнөөдөр тооцоо хийхэд чинь хангалттай. Харин өнөөдөр хийх үлдсэн бүх худалдааныхаа мөнгийг зүүн халаасандаа зоригтой хийж болно. — За Миша ах минь, их баярлалаа, энэ насандаа ч мартахгүй! — Ингээд болоогүй ээ гэж тэр хэлээд — Сая би зөвхөн дадлага заалаа, харин одоо онол сонс. Тэрээр хуудас цаас авчирлаа. Тэнд 1 кг-17 копейк, 2 кг-34… гэх мэтээр арван кг хүртэл бичив. Гэвч килограммаар бол надад хэцүү биш харин граммаар өгөхөд л хүндрэлтэй байв. Дэргэд нь тусдаа баганад 50, 100, 150… граммаар нь үнэ бичлээ. — Копейк бутархайд хуваагдахгүй тул 50 граммын мөнгийг авахгүй байж ч болно, эсвэл бүхэлдээд 1 копейк ч авч болно. Ингэх нь ч зөв. Зуун граммд нэг копейк ч
авч болно, хоѐрыг ч авч болно. Сайн хүнээс үргэлж багаар нь бодож, жирийн хүнээс үргэлж ихээр нь бодож ав. Тэгээд тэр … 750 багадаа 12 копейк, ихдээ-13 гэх мэтээр бүгдийг нь агшин зуур бодоод биччихэв. — Миша ах аа, та яаж ийм хурдан бодоод байна вэ? — Би бодоогүй, зүгээр л үнийг нь мэднэ. — Чөтгөр ав, үнэ өөрчлөгддөг шүү дээ! — Тэгээд юу гэж, хэрэв маргааш нэг килограммыг нь 18 копейкоор зар гэж чамд тушаавал жишээ нь 5 килограмм 920 граммыг зарахад доод тал нь нэг рубль 6 копейк, дээд тал нь нэг рубль 8 копейк болно гэсэн үг. Граммыг ч гэсэн сайн хүнд доош нь бүхэлдэж, жирийн хүнд дээш нь бүхэлдэж өгөх хэрэгтэй. Сайн хүнд сайн тарвас, жирийн хүнд жирийн тарвас өг. Сайн тарвасыг жирийн тарвасаас ялгахыг бол би чадна. Сайн тарвас бол иш нь хатсан, хажуу бөөр нь шаргалтсан байдаг юм. Харин сайн хүнийг жирийн хүнээс би хэрхэн ялгах вэ? Хэрэв өөрсдөөс нь асуувал бүгд шоолж инээх болно. Би санаа алдлаа. Гэхдээ үүнийг би хэзээ нэгэн цагт мэдэх л хэрэгтэй байсан тул түүнээс асууж орхив… Миний асуултыг сонсоод тэр суучхав. Уртаар санаа алдаад, толгойгоо сэгсрэн миний тэнэгийг гайхлаа. — Чамаас өдөр бүр тарвас худалдаж авдаг ойр орчмын байшингуудын эзэгтэй нарыг сайн тогтоож ав. Тэдэнд л сайн тарвасыг бага үнээр өгөх хэрэгтэй. Хэдий цөөхөн ч тэд л чамайг алдаршуулж, даруухан, шударга, тооцоогоо яв цав хийдэг, тарвас нь ч амттай гээд л сурталчилж өгнө. Чиний лангууны өмнө үүсэх урт дарааллыг тэд л бий болгоно. Тэд хоѐул, гурвуулаа ирээд зогсмогц л дагаж даруй арван хүн шавж ирнэ. Харин нэмж ирсэн арав бол нэг удаа л худалдан авах хүмүүс. Тэдэнд жирийн тарвасаа их үнээр өг. Ойлгов уу? Үнэ бичсэн хатуу цаасыг миний толгойноос арай дээр байхаар тааруулж тогтоов. Гаднаас харахад мэдэгдэхгүй бөгөөд би үнэ бодож байгаа дүр эсгэн дээш харахад яг нүдний өмнө байх болно. Ингээд наймаа хийж гарлаа. Хурдан бас орлоготой гээч. Сайн тарвас шүү! Үнэхээр сайн тарвас! Ирээд аваад байгаарай! Нэг өдрийн дараа гэхэд ойролцоох айлуудын эзэгтэй нар намайг таньдаг болцгоолоо. Тэд инээмсэглэцгээнэ. Би ч өмнөөс нь инээмсэглээд тарвасаа бага үнээр зарна. Үлдсэн бүгдэд нь их үнээр зарахдаа бас л инээмсэглэнэ. Нэг худалдан авагчаас копейк хүрэхгүй жаахныг. Нөгөөгөөс нь ч бас. Удалгүй би мөнгө мөнгөндөө татагддаг гэж ярьдгийн учрыг ойлгов. Би хүмүүсийг хуураагүй, зүгээр л копейкийг өөрийн талд бүхэлтгэж бодсон боловч удалгүй миний зүүн халаасанд нэгт, гуравт заримдаа тавтын дэвсгэртүүд бий болно. Орлогоо тооцоод үлдсэн бүх мөнгө нь минийх. Хамтралд мөнгийг нь тушаахын хажуугаар миний өөрийн халаас ч зузаарсаар. Зүүн халаасанд шажигнасан аравтын дэвсгэр ч байх болов. Би Миша ах дээр очоод аравтын дэвсгэрээ сарвайж: — Баярлалаа Миша ах аа, яаж амьдрахыг та зааж өглөө гэв. — Тэнэг гэж тэр хэлээд тэнд сэргийлэгч зогсож байна. Түүнд өг. Харин миний мөнгө надад хангалттай гэв. — Яагаад сэргийлэгчид өгөх гэж? хэмээн намайг гайхав. — Зүгээр л тэг. Ойртож очоод өг. Чамаас юм хорогдохгүй. Харин сэргийлэгчид таатай байх болно. — Би гэмт хэрэг хийгээгүй. Яагаад түүнд мөнгө өгөх ѐстой юм бэ? — Өг гэж байна хэмээн Миша ах уурлаад өгөхдөө олон юм ярих хэрэггүй. Зүгээр л халаасанд нь хийгээд холд гэлээ. Би сэргийлэгч дээр очлоо. Хатуу ширүүн дүртэй
зогсоно. Саарал нимгэн цамц өмсөж, хүзүү нь хөлөрсөн бөгөөд тугалган саарал нүдтэй аж. Түүнд шууд тулж очлоо. Аймаар санагдана. Харин тэр хөдөлсөнгүй. Энгэрийн халаасанд нь савх шиг хуйлсан аравтаа хийлээ. Харин тэр анзаарсангүй. Хөшөө мэт, нүдээ ч цавчилгүй зогсоно. Татвалзсан ч үгүй. Миний мөнгө ч өнгөрлөө гэж би бодлоо. Би түүний халаасанд мөнгө хийснийг тэр мэдсэнгүй. Маргааш өглөө нь нөгөө л байрандаа зогсох сэргийлэгч: «Сайн уу, Витя» гэх ажээ. Би гайхлаа. Тэр миний нэрийг хэрхэн мэдсэн юм бол? — Сайн байна уу, иргэн дарга аа гэж би хариу мэндлэв. Өдөр бүр хамтралаас ачааны машин ирнэ. Эрчүүд хоѐр, гурван тонн тарвас авчрах бөгөөд би өнгөрсөн өдөр зарсан тарвасынхаа тооцоог жишээ нь: хоѐр тонн тарвас ирснээс 1816 кг-ийг зарсан, зөөлөрч, няцарч муудсан нь 184 кг, зарагдсан мөнгө нь 308 рубль 72 копейк гээд хийнэ. Эрчүүд хаягдлыг жигнэж хэмжээг нь бичиж аваад яваад өгнө. Харин би муудсан тарвасыг сагсанд хийн бүхий л захаар нэвт яван хог дээр хаяна. Харин үүнийг Миша ах болиулав. Тэрээр ѐолж, аахилан миний тэнэгийг гайхлаа. Чи өөртөө ашиг унагахын оронд яагаад энэ бохир ажлыг хийнэ вэ? — Үүнээс ямар ашиг гарах билээ? Муудсан, бяцарсан тарвасыг хэн худалдаж авах юм бэ гэж би гайхав. Тэр дахиад л шаналсан маягтай тэнгэр өөд харлаа. Зарах тухай бол ярих ч хэрэггүй. Гэхдээ хог дээр аваачиж хаях ч хэрэггүй. Зүгээр л үлдээгээд хадгалж бай. Маргааш шалгахаар ирэхэд нь маргааш гарах хаягдалтайгаа нийлүүлээд үзүүл. Маргааш 1800 килограммыг зарлаа гэж бодоход 1650 килограммыг л зарлаа гэж хэл. Харин нөгөөдөр дахиад 1800 килограммыг зарлаа гэхэд гурав хоногт цугларсан бүх хаягдлаа үзүүлээд дөнгөж 1500 килограммыг л зарлаа гэж хэл гэв. Би ч түүгээр нь хийв. — Битгий шуна. Шунал ихэдвэл шулам болно гэж Миша ах сургана. Би өөрөө үүнийг ойлгож байлаа. Хэт шунасангүй. Хэрэв өдөрт 150 кг няцарсан тарвас гарлаа гэхэд би шалгагч нарт үзүүлэх тарвасаа 300 килограммаас хэтрүүлээгүй юм. Харин хагас тонныг ч үзүүлж болох байсан шүү дээ. Энэ бяцарсан тарваснаас өдөр бүр 25 рубль миний зүүн халаасанд орж байлаа. Хамтралд сар ажиллаад ч би ийм мөнгө авахгүй. Мөн бутархай копейкууд ч миний халаасыг зузаалсаар байлаа. Түүнээс гадна хэд хэдэн нууцыг Миша ах миний чихэнд шивнэсэн юм. Хамгийн сүүлийн орой би зургаан шил дарс аваад, гялалзсан шинэ гутлаа өмсөөд Миша ахынд дээр очлоо. — Тэнэг. Чи энэ шилтэй юмнуудаа хамтралын даргадаа аваачиж өг, тэр чиний нэрийг ирэх зуны хурал дээр дэвшүүлэх болно гэв. — Үгүй ээ. Чамд өөрийн чинь дарс зөндөө байлаа ч минийхийг ав. Дурсгал болгож ав. Таалагдахгүй бол зүгээр л хан уруу шидээд хагалж орхи. Би чамд л гэж авчирсан, буцаагаад аваад явахгүй шүү гэж би хэлэв. Тэр авлаа. — Би хоѐр долоо хоног худалдаа хийлээ. Харин та хэр удаж байна вэ? — Би одоо далан гурван настай. Зургаан настай байхдаа, Николай Александрович хааны үеэс наймаа хийж эхэлсэн. — Та амьдралдаа бүх л зүйлийг наймаалж үзсэн үү? — Үгүй ээ, зөвхөн үдээс л зарж байсан. — Хэрэв алт наймаалсан бол чадах байсан уу? — Чадах л байсан. Гэхдээ алт наймаалж мөнгө хийх нь бусад зүйлийг наймаалж мөнгө хийхээс хялбар гэж битгий бод. Дээр нь чамайг нууц саятан гэдгийг бүгд урдаас мэдчихнэ. Үдээсээр түүнээс ихийг тайван олж болно. — Юу наймаалах хамгийн хэцүү вэ?
— Шүдэнз. Энэ бол маш нарийн төвөгтэй шинжлэх ухаан. Гэхдээ хэрэв сайн сурах юм бол жилийн дотор саяыг ч олж болно. — Миша ах аа, та хэрэв капиталист нийгэмд амьдарч байсан бол аль хэдийн саятан болчих байсан даа… Тэр үүнд хариу дуугарсангүй. — Харин манай социалист нийгэмд саятнуудыг дор нь буудчих юм даа. — Үгүй ээ. Социализмын үед ч бүх саятнуудыг бууддаггүй юм. Зөвхөн аравтын дэвсгэрт хуйлаад сэргийлэгчийн халаасанд хийх хэрэгтэй. Тэгвэл чамайг буудахгүй гэв. Мөнгийг цуглуулж хадгалах хэрэггүй, харин ч үрж байх хэрэгтэй. Мөнгөний төлөө гэмт хэрэг хийж азаа үзэх хэрэггүй. Харин өөрөө гарт ороод ирвэл өөр хэрэг. Тэр үед хувь тавилангаа сөрөх хэрэггүй. Аваад жаргаж цэнгэ. Харин энэ дэлхий дээр сая рубль өөрөө гарт ороод ирэхээргүй нэг ч тийм газар нутаг, нэг ч хүн байдаггүй юм. Зүгээр л олонх нь тэр боломжуудыг олж хардаггүй, ашигладаггүй юм гэх зэргээр олон зүйлийг тэр ярилаа. Сүүлд нь аз жаргал мөнгөнд байдаггүй юм гэж гурван ч удаа хэлэв. Харин аз жаргал чухам юунд байдгийг тэр надад хэлээгүй юм. Миша ах надад ховорхон зүүдлэгддэг. Яагаад гэдгийг хэлэхэд хэцүү ч сайн сэтгэлт өвгөн тоос шороотой зах дээр над уруу ирэх бүрд би зүүдэндээ уйлдаг. Би амьдралдаа, бүр хүүхэд байхдаа ч цөөхөн уйлсан. Харин зүүдэндээ бол зөвхөн түүнийг харахаар уйлдаг юм. Миша ах миний чихэнд амьдралын мэргэн ухааныг шивнэж, харин би бүгдийг нь тогтоож авсандаа баярлан байх бөлгөө. Тэгээд түүний хэлсэн бүхнийг нойрноос сэрэх хүртлээ мартахгүйг хичээнэ. Бүгд тун амархан. Харин сэрсний дараа юу ч үл санана. Хурц гэрлийн цацраг намайг сэрээлээ. Суниах зуураа зүүдээ бодон инээмсэглэнэ. Миша ах миний чихэнд юу гэж шивнээд байсныг удаан бодлоо. Үгүй ээ, юу ч санахгүй байна. Мартаж огт боломгүй, нэг л чухал зүйл байсан даа. Надад шивнэсэн мянга мянган сургаалаас хүмүүс рүү инээмсэглэх хэрэгтэй гэсэн нэгэн өчүүхэн хэлтэрхийг л би санаж байлаа. 2-р бүлэг төгсөв. үргэлжлэл бий * III БҮЛЭГ * 1. Хорлон сүйтгэгчийн тоног хэрэгслээс хамгийн чухал нь гутал юм. Гэхдээ мэдээж шүхрийн удаах нь л даа. Хацар дээрээ сорвитой тусгай тагнуулын биерхүү ажилтны агуулахаас надад авчирсан хос гутлыг би ихэд сонирхон харлаа. Тэр гутал нь богино түрийтэй ч биш, урт түрийтэй гутал ч бас биш. Харин тэр хоѐрын завсрын эд байлаа. Богино түрийтэй гутал ба урт түрийт хоѐрын бүх л сайн талуудыг өөртөө агуулсан эрлийз ажээ. Эд аж ахуйн бүртгэлд ҮГ буюу үсрэлтийн гутал гэж тэмдэглэгджээ. Бид ч энэ нэрээр нь явъя. Энэ гутал нь үхрийн зузаан зөөлөн ширээр хийгдсэн бөгөөд харагдаж байгаагаасаа хамаагүй хөнгөхөн. Үсрэлтийн гутал нь олон оосор, оломтой юм. Өсгий тойрсон хоѐр, шилбэ тойрсон хоѐр, өлмий дарсан нэг өргөн оосортой бөгөөд оосрууд нь ч маш зөөлхөн аж. Гутал нэг бүр нь олон мянган жилийн туршлага дээр үндэслэгдэн бүтээгджээ. Манай өвөг дээдсүүд ч гэсэн зөөлөн арьс хөлдөө ороож оосроор баглаад л явдаг байсан шүү дээ. Миний гутал ч мөн яг тэгж хийгдсэн бөгөөд зөөлөн арьс ба түүнийг
ороож бүсэлсэн оосруудтай юм. Гэхдээ манай элэнц үеийнхэн маань гутлын ийм улыг мэддэггүй байсан нь лав. Ул нь зузаан, өргөн, зөөлхөн аж. Мэдээж зөөлөн гэдэг нь хэврэг гэсэн үг биш. Ул дотор нь гурван нимгэн титан хуудсыг загасны хайрс мэт бага зэрэг зөрүүлэн зэрэгцүүлж хийсэн тул маш бат бөх бөгөөд уян хатан чанарыг хангажээ. Ийм титан ялтсуудыг сум үл нэвтрэх хантаазанд ч мөн хэрэглэдэг. Гэхдээ мэдээж гутлын уланд сумнаас хамгаалах зорилгоор хэрэглээгүй юм. Эдгээр нимгэн титан хуудсууд нь онцгой чухал обьектуудын ойр тойронд элбэг тохиолддог өргөст тор, хадаас гэх мэтээс хөлийг хамгаална. Хэрэв хэрэгцээ тохиолдвол ийм ултай хүн гал дундуур ч гүйж болно. Мөн эдгээр хуудсууд нь гутлын улнаас тал тал тийш бага зэрэг цухуйж байх тул цана бэхлэх тулгуур болдог. Эдгээр гутлуудын ул нь манай дайснуудын өмсдөг гутлын хээг дууриалгасан хээтэй. Хаана ямар газар нутагт үйл ажиллагаа явуулж байгаагаас хамаарч америк, франц, испани гээд ер нь аль ч орны цэргүүдийн өмсдөг гутлын мөрийг бид ардаа үлдээж чадна. Гэхдээ хамгийн чухал ов заль нь ганц энэ ч биш. Хорлон сүйтгэгчийн буюу эдгээр үсрэлтийн гутлууд нь өсгий нь урдаа, өлмий нь ардаа байхаар хийгдсэн байдаг. Ийм учраас хорлон сүйтгэгч маань урагшаа явахад эсрэг тийш явсан мэт мөр үлдэнэ. Явахад хүндрэлтэй байхгүйн тулд өсгий нь арай нимгэн, харин өлмий нь зузаан байх нь ойлгомжтой шүү дээ. Мэдээж туршлагатай мөрчийг бол хуурч чадахгүй. Тэр чинь хурдан, эрчимтэй алхахад гутлын өлмий хэсэг нь өсгийгөө бодвол илүү гүн мөр үлдээдгийг мэднэ. Гэхдээ цэргүүдийн үлдээсэн мөрийг сайтар анзаарч хараад зогсож байх хүн тийм олон гэж үү? Олон байлаа гэхэд өлмийн мөр илүү тод байдгийг тэр болгон мэднэ гэж үү? Өсгий, өлмий нь солигдчихсон гутал өмсөөд явж гэдгийг мэдэх хүн тийм олон байх уу? Харсан мөрөө зохих ѐсоор нь ялгаж таних хүн олон байдаг билүү? Гутлынх нь өсгий нь өлмий дээрээ, өлмий нь өсгий дээрээ байна гэж хэний санаанд орох вэ дээ? Хүн зүүн тийшээ явсан мөр үлдээгээд баруун тийшээ явчихна гэж хэн бодох билээ? Бид ч бас тэнэг биш. Хорлон сүйтгэгчид яг л чоно мэт ганцаараа явдаггүй юм. Мөн яг л чонон сүрэг шиг мөр мөр дээрээ гишгэж явдаг юм. Манай бүлэгт гурван хүн байна уу, зуун хүн байна уу гэдгийг ойлгох гээд үз л дээ. Харин мөр мөр дээрээ гишгэсэн олон хүний мөрнөөс өлмий нь гүн шигдэж үү, өсгий нь илүү гүн шигдэж үү гэдгийг ялгах бараг боломжгүй. Хорлон сүйтгэгчид гутал дотроо маш зузаан, цэвэр ноосоор хийсэн нэг л төрлийн оймс өмсөнө. Тайгад явсан ч, аагим цөлд явсан ч нөгөө л саарал өнгөтэй, маш зузаан ноосон оймсоо өмсдөг. Ийм оймс илч сайтай, норж хөлрөхөөс сэргийлдэг. Хорлон сүйтгэгчид хоѐр хос оймс байна. Нэг өдөр явах ч бай, сар явах ч бай адилхан. Хоѐр хос. Харин яаж өмсөх нь чиний хэрэг. Нимгэн, хөвөн даавуун дотуур өмд, цамц өмсөнө. Тэр нь шинэ байх ѐстой боловч бага зэрэг өмссөн, ядаж нэг удаа угаасан байвал илүү дээр байдаг. Нимгэн дотуур өмд цамцны гадуур хуруу хэрийн бүдүүнтэй зөөлөн олсоор хийсэн «тор» хэмээх бас нэгэн дотуур хувцас өмсөнө. Иймд гадуур хувцас ба нимгэн дотуур хувцасны хооронд үргэлж нэг сантиметр хэрийн зузаантай агаарын давхарга байх болно. Ухаантай толгой үүнийг бодож олжээ. Хэрэв халуун байгаа бол, хэрэв хөлс асгарч байвал, хэрэв бүх бие шатаж байгаа мэт халууцаж байгаа ийм тор л аврал болно. Хувцас биетэй наалдахгүй тул агаарын сэлгээ сайн байх болно. Хүйтэн үед агаарын давхарга нь дулааныг өд мэт хадгалах бөгөөд бас дээр нь нэмж хэлэхэд маш хөнгөхөн билээ. Торон хувцас нь мөн өөр нэг үүрэгтэй. Хувцас нэвт хатгасан
шумуулын хошуу биед хүрэхгүйгээр хоосон орон зайд л нэвтрэх болно. Хорлон сүйтгэгч ой, намагтай газар үүргээ гүйцэтгэдэг. Тэр өлөн өвс, түлдэг халгайтай, шумуул битүү бүрхсэн хөвдөн дунд хэдэн цагаар хэвтдэг. Харин зөвхөн торон дотуур хувцас нь л түүнийг аварна. Харин түүний гадуур хөвөн цасан даавуугаар хийсэн ногоон өмд, хүрэм өмсөнө. Бүх оѐдол нь гурван давхар. Хүрэм, өмд нь зөөлөн боловч эдэлгээ сайтай. Илүү бат бөх болгохын тулд нугалаа ихтэй хэсгүүд ба өвдөг, тохой, мөрийг нь гурван давхар материалаар хийнэ. Хорлон сүйтгэгч толгойдоо тусгай малгай өмсөнө. Өвөл цагт торгон дотортой арьсан нэхий малгай, харин зун бол хөвөн даавуун малгай өмсөнө. Тэрхүү малгай нь мөн нүүрний хаалтыг өөртөө агуулна. Малгай нь ямар ч үед, тэр бүү хэл шүхрээр бууж байх үед ч толгойноос хийсээд явчхааргүй байх ѐстой бөгөөд гаднаа ямар нэг оосор бүч, овойж товойх зүйлгүй байх учиртай. Яагаад гэвэл шүхрийн их бие ба оосор дэлгэгдэхэд юу ч тээглэж саад болох ѐсгүй. Тийм учраас десантын малгай нь яг толгойн хэлбэрийг хадгалсан байх бөгөөд зөвхөн нүд, ам, хамрын нүхтэй ба толгой, хүзүү, эрүүг нягт халхалсан байдаг. Тэсгэм жавартай үед, эсвэл өнгөлөн далдлахын тулд нүд, хамар, амаа нүүрний хаалтаар хааж болно. Хорлон сүйтгэгчид үүнээс гадна зузаан хүрэм бий. Тэр нь зузаан, дулаан, хөнгөн, усанд үл норно. Түүнийг өмсөөд намаг дунд хэвтсэн ч норохгүй, цасан дунд хэвтсэн ч осгохгүй. Хүрэмний урт нь өвдөгнөөс арай дээгүүр байх бөгөөд явдалд саад болохгүй, хэрэгцээ тохиолдвол мөсөн дээр хонон өнжин суух суудал ч болно. Хүрэм нь доогуураа өргөн. Түргэн гүйх, явахад энэ нь маш чухал бөгөөд салхи савир сайн нэвтрүүлнэ. Гэхдээ хэрэгтэй бол дулаанаа хадгалж, хөлөө ороохын тулд доод хэсгийг нь хумьж болно. Өмнө нь хорлон сүйтгэгчид мөн ийм зузаан, дулаан өмд бас өмсдөг байсан юм. Гэвч энэ нь тийм ч зөв байсангүй. Зогсолгүй хэдэн өдөр явахад тийм өмд тээр болно. Агаарын солилцоог тэр чигээр нь хааж орхидог. Арьсан өмд хэзээ ч өмсдөггүй байсан манай эцэг өвгөд мэргэн ухаантай хүмүүс байж дээ. Түүний оронд тэд шагайгаа хүрсэн урт дээл өмсдөг байсан юм. Тэдний зөв байжээ. Арьсан өмд дотор норж ялзрах шахна, харин урт дээлтэй бол тэгэхгүй. Энэ эртний туршлагыг үндэслэн хорлон сүйтгэгч зөвхөн хүрэм өмсөх ба шаардлагатай үед түүндээ бараг шагай хүрмээр урт салдаг хормой залгаж үргэлж хэт халуун биш харин тохирсон дулаан хувцастай байх болно. Тэрхүү хормой нь хялбархан салах ба эвхэж хуйлаад нэг их зай эзлэхгүйгээр түүний ачаанд орчихно. Урд нь хүрмийг хоѐр талаар нь өмсдөгөөр хийдэг байсан юм. Нэг тал нь цагаан, нөгөө тал нь судалтай, цайвар ногоон. Гэвч энэ нь буруу байлаа. Хүрэмний дотор тал нь яг л эмэгтэй хүний арьс шиг зөөлөн, хорлон сүйтгэгчийн биеийг илбэн таалж байх ѐстой. Харин гадна тал нь хатуу, ширүүн яг л хирсийн арьс шиг байх учиртай. Ийм учраас өнөө үед хүрмийг хоѐр талаар нь эргүүлж өмсдөггүй бөгөөд дотор нь зөөлөн гадар нь ширүүн байдаг юм. Харин өнгө нь жил өнжсөн өвс шиг, эсвэл хуучин цас шиг цайвар саарал. Өнгийг нь маш зөв сонгосон юм. Хэрэв зайлшгүй шаардлагатай бол гадуур нь өнгөлөн далдлалтын хөнгөн халаад өмсөж болно. Хорлон сүйтгэгчийн бүх тоног хэрэгсэл түүний үүргэвчинд багтана. Үүргэвч нь түүний бусад хувцас, тоног хэрэгсэл шиг цайвар саарал өнгөтэй. Үүргэвч нь том биш, тэгш өнцөгт хэлбэртэй. Нягт материалаар хийгдсэн байна. Мөрнөөс арагш татаад байхгүйн тулд хавтгай, өргөн урт үүргэвч хийдэг. Десантчны үүргэвчний бэхэлгээ нь биеийн янз бүрийн хэсгээс зүүж болохоор хийгдсэн байдаг. Цээжиндээ
зүүж болно, нурууныхаа бүр дээрээс ч бэхэлж болно, бас ядарсан мөрөө амраан бүсэлхийгээрээ ардаа унжуулан зүүж ч болно. Хорлон сүйтгэгч хаашаа ч явсан түүнд 810 граммын багтаамжтай усны ганцхан сав байдаг. Түүнээс гадна хүрэн өнгөтэй, халдваргүйтгэх жижиг үрлүүд агуулсан бяцхан бортого түүнд бий. Тийм үрлийг нефть, цусан суулгын бактери, савангийн хөөсөөр бохирдсон усанд хийж болно. Нэг минутын дараа бүх бохир нь доош тунах ба өнгөн хэсгийг нь хамж асгаад шууд ууж болно. Ийм аргаар гаргаж авсан цэвэр ус нь муухай амттай, хлорын хурц үнэртэй байдаг. Гэхдээ л хорлон сүйтгэгч түүнийг ууна. Жинхэнэ цангах гэж ямар байдгийг мэдэрсэн хэн ч болов тийм усыг дуртайяа ууна. Хэрэв хорлон сүйтгэгч долоо хоног, сараар (хугацаа огт хамаагүй) даалгавар гүйцэтгэхээр явах болбол үргэлж 2 765 грамм хүнс биедээ авч явна. Ихэвчлэн даалгавар гүйцэтгэх явц дунд хоол хүнс, ус, байлдааны хэрэгслийг онгоцоор хаяж өгнө. Харин тэгээгүй тохиолдолд яаж өлсөж үхэхгүй амьд гарахаа өөрөө л мэдэх хэрэг. Тусгайлан боловсруулж, бэлтгэсэн маш өндөр илчлэгтэй бараг гурван килограмм хүнс гэдэг бол маш их юм. Харин энэ нь хүрэлцэхгүй бол хоол хүнсээ өөрсдөө бие даан олж болно. Гахай, буга алж болно, загас барьж болно, жимс, мөөг, зараа, мэлхий, могой, эмгэн хумс, чийгийн улаан идэж болно, хусны үйс, дурс гэх мэт өлссөн хүн идэж болох бүхнийг идэж болно. Ялангуяа хэдэн мянган жилээр хуримтлуулсан энэ талын дадлага туршлагыг эзэмшсэн бол тэр шүү дээ. Хоол хүнснээс гадна нордоггүй бөгөөд ямар ч салхитай үед, усан дор ч асдаг саперын шүдэнз дөрвөн хайрцгийг авч явна. Мөн түүнд зуун ширхэг хуурай спиртэн үрэл бий. Тэр түүдэг гал асаах эрхгүй. Тийм учраас тэр үрлийн галд дулаацаж, хоол ундаа бэлтгэнэ. Тэрхүү гал нь жирийн шүдэнзний дөл шиг бөгөөд салхинд тэсвэртэй. Түүний үүргэвчинд хорин ширхэг үрлэн эм бас бий. Төрөл бүрийн өвчин, хордлогын үед хэрэглэнэ. Десантчны үүргэвчинд дээрхээс гадна нүүр гарын алчуур, шүдний оо, сойз, сахлын хутга, шахдаг савтай шингэн саван, загасны дэгээ оосрын хамт, утас зүү, зэрэг зүйлс байдаг. Хорлон сүйтгэгч үсний сам хэрэглэдэггүй. Түүнийг шүхрээр хаяхын өмнө үсийг нь хусдаг бөгөөд ингэснээр толгой бага хөлөрнө, нойтон үс нүд рүү ороод байхгүй. Сарын дотор үс эргээд ургах боловч үнэт цагаа үрж үсээ самнахаар урт ургаж арай амжихгүй. Тэртэй тэргүй маш олон зүйл авч явж байна шүү дээ тэр. Хорлон сүйтгэгчийн зэвсэглэл нь бүтэн иж бүрдэл, хөнгөрүүлсэн иж бүрдэл гэсэн хоѐр хувилбартай. Бүтэн иж бүрдэл гэдэг нь Калашниковын АКМС автомат, 300 сумны хамт юм. Зарим автоматууд нь дуу, дөл намсгах хэрэгсэл ПБС, шөнийн харааны хэрэгсэл НБП-3 зэргээр нэмж тоноглогдсон байдаг. Шүхрээр буух үед автомат буу нь тусгай гэрэнд байх бөгөөд ингэвэл шүхэр задрахад саад болохгүй. Газардсан эхний хормуудад гар хоосон байхгүйн тулд хорлон сүйтгэгч бүр П-8 гэдэг чимээгүй гар бууг 32 сумын хамт биедээ авч явдаг. Түүнээс гадна хорлон сүйтгэгчийн баруун хөлийн шилбэнд шүхрийн оосор огтлогч асар том хутга, зүүн шилбэнд нь тэрхүү хутганы дөрвөн ширхэг нөөц ир байдаг. Энэ хутга бол ер бусын эд. Түүний ишинд хүчирхэг пүрш бий. Түгжээг нь мултлаад товчин дээр дарахад хутганы ир нь хүчтэй исгэрэх чимээ гарган, хоосон бариултай гарыг хойш түлхэн урагш хол үсэрнэ. Хутганы хүнд ир урагш 25 метр зайд хүчтэй шидэгддэг юм. Хэрэв тэрхүү ир нь модонд зоогдвол сугалж авахад тун хэцүү бөгөөд хорлон сүйтгэгч шинэ ирийг ишинд нь хийхийн тулд хүчирхэг пүршийг буцааж сойх гэж бариулыг нь бүх биеийнхээ хүчээр дарах хэрэг гарна. Түүний дараа түгжээг нь
буцааж хийгээд хутгыг хүн ба талх зүсэх, төмрийн хуурай маягаар хэрэглэх, өргөст тор тасалдаг саперын хайч болгох зэргээр ердийн байдлаар нь ашиглаж болно. Хэрэв хорлон сүйтгэгч зэвсгийн бүтэн иж бүрдэл авч яваа бол түүний цүнхэнд үүн дээр нэмэгдээд зургаан ширхэг гранат, тэсрэх бодис, мина болон бусад хүнд зэвсэг байх болно. Зэвсэглэлийн хөнгөрүүлсэн иж бүрдлийг офицерууд, нуруундаа холбооны станц үүрч явдаг холбоочин цэргүүд хэрэглэнэ. Хөнгөрүүлсэн иж бүрдэлд 120 сумтай автомат, чимээгүй гар буу, хутга орно. Хал үзсэн хорлон сүйтгэгч энэ бүхнийг агуулахаас авч надад өглөө. Миний гар буу жинхэнэ аж. Би хорлон сүйтгэгчдийн бүлэгт ажиглагчаар явах болно. Гэхдээ би ч мөн тагнуулын офицер учраас автомат буу хийгээд сумны хүндийг мэдрэх ѐстой. Ийм учраас сургуулийн буу авч явна. Тэр нь байлдааны автомат буу хэдий мөн ч хуучирч, бүртгэлээс хасагдсан эд. Гол төмрийн ард хүхээг дээр нь нүх гаргаж, «сургуулийн» гэсэн бичиг цохижээ. Би автоматаа мөрлөн үүрлээ. Хүхээг дээрээ нүхтэй сургуулийн автомат үүрсэнгүй олон жил болжээ. Шинэхэн цэргүүд, цэргийн сургуулийн сонсогчид л ийм буу үүрч хичээл, сургуулилтын гараагаа эхэлцгээдэг юм. Армид ийм нүхтэй автомат үүрсэн хүн хөнгөн, цайлган наргианы бай болох нь элбэг. Би мэдээж өөрийгөө шар завьжтай ангаахай гэж бодоогүй ч хорлон сүйтгэгчдийн дунд бол цоо шинэ хүн. Тийм болоод ч тэр үү, эд нар намайг шар завьжтай ангаахай гэж үзээд армийн аль нэг хуучны шоглоомуудын нэгийг үүргэвчинд хийсэн эсэхийг шалгая гэсэн бодол тэр нүхтэй автоматыг авмагц хар аяндаа харван орж ирлээ. Би үүргэвчээ мөрнөөсөө түргэхэн мулталж амыг нь онгойлгоод жижиг халааснаас нь халбагаа гаргаж ирэв. Харин тэр халбагыг нөгөө автоматын хүхээг шиг цоолсон байх бөгөөд ишин дээр нь яг тийм «сургуулийн» гэсэн бичиг дурайж байх нь тэр. — Уучлаарай, нөхөр ахлах дэслэгч ээ, сайн анзаарсангүй гэж нөгөө биерхүү хорлон сүйтгэгч сандарсан царай гарган хэлэв. Би армид анх ирж байгаа биш бөгөөд энэ бүх эртний шоглоомуудыг мэдэж, болгоомжтой байсан нь түүнд бага зэрэг харамсалтай байлаа. Тэр өөрийн туслах, бараг хүүхдээрээ цэргийг дуудаж анхааралгүй байсныг нь зэмлэн миний дэргэд загнаж гарав. Тэрхүү залуухан цэрэг сургуулийн халбаганд ямар ч хамаагүй бөгөөд түрүүч өөрөө миний үүргэвчинд шургуулж орхисон гэдгийг би ч тэр , түрүүч ч тэр хоѐулаа ойлгож байлаа. Дахиад ийм тэнэг тоглоом тохуу ахин хэзээ ч давтагдахгүйн тулд наад халбагаа даруй гаргаж хая гэж түрүүч тушааж байна. Мэдээж, түүнийг гаргаж хаяхгүй гэдгийг би ойлгож байлаа. Тэр халбагыг хорлон сүйтгэгчдийн олон үе дахин, дахин хэрэглэх болно. Гэхдээ дэг журам бол дэг журам. Түрүүч зайлшгүй шаардлагатай тушаал заавруудыг өгч, залуу цэрэг гэмийг хүлээх ѐстой. Түрүүч өөр халбага түргэн олоод над уруу сарвайж байна. Тоглоом нь нэг л болж өгсөнгүй ч би армийн хошигнолыг ойлгож, түүнийг үнэлж чаддаг бөгөөд хуучны заншлыг чангаар зандран эвдэх нэгэн биш гэдгээ харууллаа. Армид тоглоом наргианд гомддоггүй юм. Тэр дахин ажил хэрэгч байдалдаа орж: — Танд амжилт хүсье, нөхөр ахлах дэслэгч ээ гэв. — Баярлалаа, түрүүч ээ. 2.
Зөвлөлтийн армид хүн бүр өөр өөрийн шүхрийг эвхдэг юм. Энэ нь генералуудад ч мөн хамаатай. Маргелов армийн генерал болсноосоо хойш шүхрээр үсэрсэн эсэхийг би мэдэхгүй ч хурандаа генерал байхдаа лав үсэрч л байсан. Үүнийг би сайн мэднэ. Мэдээж тэр өөрөө өөрийнхөө шүхрийг эвхэж байсан юм. Харин агаарын десантын цэрэгт Маргеловаас гадна олон генерал байдаг бөгөөд тэд бүгдээрээ шүхрээр үсэрдэг. Мөн тэднээс гадна цэргийн тагнуулд хэдэн арван генерал бий. Тэдний дундаас үргэлжлүүлэн шүхрээр үсэрсээр байгаа генералууд ч мөн өөрийн шүхрээ өөрөө эвхэнэ. Ингэсэн нь илүү мэргэн шийдэл юм. Хэрэв чи авсанд орлоо гэхэд бүх хариуцлага өөртэй чинь хамт дуусна. Харин амьд үлдэгсэд чиний өмнөөс хариуцлага хүлээхгүй. Бүх шүхрүүдийг агуулахад хадгална. Эвхэж, лацдаж битүүмжлээд хэрэглэхэд үргэлж бэлэн байлгана. Эвхээстэй шүхэр бүрийн гадна талд жижиг зүүлт байх бөгөөд түүн дээр жишээ нь: «Байлдагч Иванов. Энэ шүхрийг би өөрөө эвхсэн» гэсэн бичиг байна. Гэхдээ биднийг шөнийн түгшүүрийн дохиогоор босгоогүй, харин урдаас төлөвлөсний дагуу сургууль, дадлага хийлгэж байгаа бол бүх шүхрийг эздэд нь тараан өгч бүгдийг нь задлуулан дахин эвхүүлнэ. Дахиад л «Энэ шүхрийг би өөрөө эвхсэн» гэж бичнэ. Цаг агаарын ямар нөхцөлд шүхрээр үсрэх гэж байна, тийм нөхцөлд шүхрээ эвхэнэ гэсэн үг. Хүйтэн жавар хайрсан үед үсрэх болбол жавар тас няс хийж байхад эвхэх хэрэг гарна. Зургаан цаг эвхэнэ. Бүх батальоноороо эвхэнэ. Хөндлөнгийн хүмүүсийн хэрэгт дурласан харцнаас өндөр хашаагаар тусгаарлагдсан уужим талбай дээр эвхэцгээнэ. Шүхрийн ширээнүүдээ эхлээд бэлдэнэ. Шүхрийн ширээ гэдэг нь угтаа бол ширээ огт биш. Зүгээр л бетон талбай дээр тусгай жижиг гадаснуудаар тэлж бэхэлсэн урт брезентийг хэлж байгаа нь тэр. Шүхрээ хоѐр ээлжээр эвхэнэ. Эхлээд хоѐулаа чиний шүхрийг эвхэх ба чи ахалж, би тусална. Дараа нь миний шүхрийг эвхэхэд би ахалж, чи тусална. Дараа нь чиний нөөц шүхрийг эвхэхэд чи ахалж, харин миний нөөц шүхрийг эвхэхэд би ахална. Бидний зарим нэг нь хоѐр биш ганц шүхэртэйгээр хаягдах болно. Харин энэ хувь тавилан хэнд ногдох нь одоогоор тодорхойгүй. Ийм учраас бүгд хоѐр шүхрээ зэхэцгээнэ. — Эхэлцгээе. Эхний үйлдэл нь шүхрийн дэлбээ ба оосруудыг шүхрийн ширээн дээр сунган дэлгэхээс эхэлнэ. Рот бүрд ротын захирагчийн шүхэр десантын алба хариуцсан орлогч байдаг. Тэр бүх ротыг командлан эвхүүлнэ. Мөн тэрээр шүхрээ эвхэхдээ алдаа гаргаж байгаа эсэхийг хянана. Эхний командыг бүгд биелүүлж дуусмагц «Шүхрийн оройг бэхлээд!» гэсэн хоѐр дохь командаа өгнө. Дахиад л эгнээнүүдийн дундуур явж зөв хийсэн эсэхийг шалгана. Бүгд л шүхэр эвхэх их туршлагатай хүмүүс. Гэхдээ бид хүн л юм болохоороо алдаа гаргана. Хэн нэг нь алдаа гаргасан бол түүний шүхрийг тэр даруй задлуулан дахин эхлүүлнэ. Нэгдүгээр үйлдэл. Зөв байна. Хоѐрдугаар үйлдэл… Алдаа гаргасан нэг нь түүнийгээ засаж бусдыгаа гүйцэхийг рот тэсвэртэйгээр хүлээн зогсоно. Арван долдугаар үйлдэл. Харин жавар тачигнасаар… Тусгай томилолтын тагнуулын батальоны цэргүүдийн хамт Армийн тагнуулын хэлтсийн офицерууд шүхрээ эвхэцгээнэ. Бид шалгагчид. Тэгэхлээр бид ч бас хорлон сүйтгэгчидтэй хамт хэдэн долоо хоногоор цас туулах нь... Өвөл эрт харанхуй болно. Бид ч бүрэнхий болсон хойно тольдуурын гэрэлд хүйтэн жавар дунд шүхрээ эвхэж дуусгалаа. Бид цэргийн дулаан байрандаа орцгоож, харин бидний шүхрүүд гадаа хүчтэй харуул хамгаалалтын дор үлдэх болно. Хэрэв шүхрийг дулаан байранд оруулбал тэс хүйтэн шүхэрт нүдэнд үл үзэгдэх чийгийн дуслууд нэвчих болно. Харин маргааш
дахиад хүйтэн агаарт гаргахад тэдгээр үл үзэгдэх дуслууд нь мөсөн мөхлөг болон хувирч шүхрийн их бие ба оосрууд барьцалдан хөлдөнө. Энэ бол үхэл. Үүнийг ойлгоход тун хялбар. Хамгийн балчир, шинэхэн цэргүүд ч үүнийг ойлгоно. Харин хорлон сүйтгэгчид бүгд хамтдаа үрэгдсэн тохиолдол ч бий. Бүх салаагаараа, ротоороо үхнэ. Шүхрийг эвхэх, хадгалах үед гарах боломжтой зуу зуун алдаа бий. Харин үүний золиосыг хэзээ ч амиараа л төлөх болдог. Би бээрч хөшсөн гараараа «Ахлах дэслэгч Суворов. Энэ шүхрийг би өөрөө эвхлээ» гэж шүхэр дээрээ бичлээ. Нөөц шүхэр дээр ч бас «…өөрөө эвхлээ». Хэрэв би үсрээд хэмхэрвэл буруутныг нь үүгээр олох болно. Мэдээж тэр нь би өөрөө. 3. Даарсан бид цэргийн байрандаа орж дулаацах юутай таатай. Дараа нь цаг нь хэтэрсэн оройн хоол. Харин дараа нь сүүлчийн бэлтгэлээ базаана. Бүгд аль хэдийн үсээ хусуулцгаажээ. Бүгд халуун усанд, ууранд орцгооно. Ясаа сайн халаагаад ав хүүхдүүдээ, та нар мөд халуун усны бараа харахгүй. Бүр шөнө дунд болж байхад унтацгаана. Олон долоо хоног нойр дутуу явах учир арван цаг унтана. Өглөө эрт хэнийг ч сэрээхгүйн тулд цэргийн байрны бүх цонхны хөшгийг сайтар хаажээ. Хүн бүр гүн нойрсох хэрэгтэй. Үүнд нэг бяцхан нууц бий. Дээш харж хэвтээд бүх биеэ суллах хэрэгтэй. Харин дараа нь нүдээ аниад тэр хэвээр нь хүүхэн хараагаа дээш чиглүүлнэ. Энэ бол унтаж байх үеийн нүдний хэвийн байрлал. Ийм байрлалд хүн хурдан бөгөөд хялбар, гүн нойрсдог. Биднийг маш орой сэрээнэ. Нөгөө «Рот, сэрээд, сэрээд! Гучин секундийн дараа жагс!» гэх команд сонсогдохгүй. Энэ удаагын буултад явахгүй, ротын манаанд үлдэх цөөхөн хэдэн цэрэг, түрүүч нар хүн бүрийн дэргэд очин чимээгүйхэн сэрээж, аяархнаар «Босоорой, Коля, цаг боллоо», «Босоорой, нөхөр ахлах дэслэгч ээ, цаг болжээ» гэх ажээ. Цаг. Цаг. Цаг. Босоцгоо, хүүхдүүд ээ. Бидний явах цаг болжээ. 4 Спецназын 296-р тагнуулын тусгай батальоны хорлон сүйтгэх 43-р бүлэг 12 хүнтэй. Мэдээллийн офицер би арван гурав дахь нь болон явна. Би хянагч бөгөөд бүлгийн үйл ажиллагааг хянана. Миний хийх ажил бусдынхаас амар байлаа. Надад шийдвэр гаргах шаардлага байхгүй. Хамгийн санаанд оромгүй үед нь бүлгийн захирагч, түүний орлогч болон цэргүүдэд асуулт тавих нь миний үүрэг. Надад зуу зуун асуултын жагсаалт бий. Тэдний олонход нь би одоогоор хариулж үл чадна. Миний ажил бол тэднээс асуулт асууж хариуг нь тэмдэглэж авах явдал юм. Сүүлд гуравдугаар хэсгийн офицерууд дэд хурандаа Кравцовын удирдлага дор хэн нь алдаа гаргасан, хэн нь алдаагүйг тодорхойлох болно. Хорлон сүйтгэх бүлэг нь Р-351М загварын хоѐр радио станц, нууцлалын аппарат, дохио хэт хурдан нэвтрүүлэх аппарат авч явдаг. Бидний эсрэг зогсож буй гвардийн танкийн 8-р армийн радиолокацын станцуудыг «сохлох» маш өргөн хүрээтэй ажиллагаа өнөө шөнө явагдана. Үүнтэй нэгэн зэрэг командын цэгүүд, тэдний цэргийн бөөгнөрлүүдэд агаарын болон пуужингийн хүчтэй цохилт өгөхийн сацуу манай батальоны хорлон сүйтгэх хорин найман бүлэг буух болно. Бүлгүүд янз бүрийн даалгавартай, янз бүрийн бүрэлдэхүүнтэй байх ба нэг бүлэг гурваас дөчин хүн
байна. Зарим бүлгүүдийг түрүүч нар, зарим бүлгүүдийг офицерууд удирдаж явна. Ирэх шөнүүдэд шинэ шинэ бүлгүүд буусаар байх бөгөөд нэг шөнө гурваас найм хүртэл бүлэг бууна. Тэднийг янз бүрийн газар нутагт, янз бүрийн чиглэлд, янз бүрийн өндрөөс хаяна. Өнөөдөр биднийг хэт нам өндрөөс хаяна. Хэт нам гэдэг нь нэг зуун метрээс гэсэн үг юм. Хүн бүр нэг л шүхэртэй үсэрнэ. Шүхрийг шүхэрчин өөрөө биш харин бүтэн албадан гэдэг аргаар задална. Харин хэт нам өндрөөс буухад нөөц шүхэр хэрэггүй. 5. Хүний нүдэнд адгуусны айдас тодрохыг та үзсэн үү? Харин би үзсэн. Хэт нам өндрөөс бүтэн албадангаар хаях үед л харагддаг юм. Нислэгийн өмнө бид бүгдийг авч яваа бүх зүйлсийнх нь хамт жигнэлээ. Тэгээд бид жингийнхээ дарааллаар онгоцонд сууна. Хамгийн хүнд жинтэй нь хамгийн түрүүнд гарах ѐстой ба араас нь түүнээс арай бага жинтэй нь гэх мэтээр хамгийн хөнгөн нь хамгийн сүүлд үсэрнэ. Илүү хүнд жинтэй нь хөнгөн жинтэйнхээ шүхрийн дэлбээн дээр орж шүхрийг нь унтраахаас сэргийлж ингэдэг юм. Эхлээд том эрүүтэй холбоочин цэрэг үсэрнэ. Түүний овог, нэрийг би мэдэхгүй. Бүлгийнхэн нь түүнийг Халзан Тарзан гэж хочилно. Тэр бол том биетэй, дуу цөөтэй хүн. Манай бүлэгт түүнээс ч хүнд жинтэй хүн бий. Гэхдээ түүнийг үүрч яваа радио станцтай нь хамт жигнэхэд хамгийн хүнд нь тэр болсон учраас хамгийн түрүүнд үсэрнэ. Түүний араас Евлампый ах гэдэг хочтой бас нэг холбоочин үсэрнэ. Жингээрээ гурав дахь нь Чингис хаан хочит нууц түлхүүрийн мэргэжилтэн. Энэ эхний гурав маш хэцүү үсрэлт хийнэ. Тэд тус бүрдээ арван таван метр урт татлагын үзүүрт бэхэлсэн хайрцаг биедээ авч үсэрнэ. Тэд хүнд хайрцгийг цээжиндээ тэврэн үсрээд шүхэр задарсны дараа доош шидэх учиртай. Хайрцаг нь түүнээс арван таван метрийн дор хамт ниссээр унана. Хайрцаг эхэлж газар мөргөн унахад шүхэрч арай хөнгөрөх ба үсрэлтийн сүүлийн хоромд уналтын хурд бага зэрэг саарна. Шүхэрч хайрцгийн дэргэд газардана. Хурдны зөрүү ба салхинаас шалтгаалж шүхэрч хайрцгаас бага зэрэг өнгөрөн газардах бөгөөд өөрийн хайрцаг дээр хэзээ ч унадаггүй. Гэхдээ тэглээ гээд хялбар болохгүй. Хайрцаг авч үсрэх нь тэр тусмаа хэт нам өндөрт маш осолтой хэрэг. Дөрөвдүгээрт нь бүлгийн захирагчийн орлогч, ахлах түрүүч Дроздов үсэрнэ. Тэр бүлэг дотроо хамгийн том биетэй нь. Түүнийг Сарвуу гэж хочилно. Би тэрний аварга том гарыг хараад түүнд энэнээс өөр яг тохирох хоч бодож олоход үнэхээр хэцүү гэдгийг ойлгодог юм. Аварга хүнээ тэр. Үлэмж биетэн. Байгаль эх бас ийм гайхалтай амьтныг төрүүлдэг л юм байна! Сарвууны араас бүлгийн захирагч дэслэгч Елисеев гарна. Орлогчтойгоо хэдий адилгүй ч мөн л үлэмж биетэн. Дэслэгчийг бүлгийн дугаараар нь 43-1 гэж дуудна. Мэдээж түүнд өөр ямар нэг хоч байдаг л байх. Гэхдээ офицерын дэргэд хэн нэг нь өөр офицерыг хочоор нь нэрлэж зүрхэлнэ гэж үү? Харин захирагчийн араас баатрууд шиг шүүгээ мэт ханхар биетэй хорлон сүйтгэгч байлдагчид болох Ташуур, Цус Сорогч, Индүү, Гуравдугаар Николай, Сөрөг, Шопен, Карл де ля Дюшес нар сууж байна. Мэдээж намайг ч мөн нүднээс далдуур хочилдог л байх, гэхдээ би албан ѐсоор бол элдэв хочгүй зүгээр л 43-Х. Х гэж хянагч гэсэн үг байлгүй. Хорлон сүйтгэх дөчин гуравдугаар бүлэгт би хамгийн жижиг, хамгийн хөнгөн нь. Тийм учраас би хамгийн сүүлд онгоцноос үсэрнэ. Гэхдээ энэ нь би хамгийн сүүлд сууж байна гэсэн үг
хараахан биш. Харин ч эсрэгээрээ, би яг гарах хаалганы дэргэд сууна. Хамгийн сүүлд үсрэх хүн бусдыгаа гаргаж өгөх ѐстой. Гаргаж өгч байгаа хүн хаалганы дэргэд зогсож харайхын өмнөх сүүлчийн эгшинд бүхнийг шалган шаардлагатай бол ямар ч үед үсрэлтийг зогсоох эрхтэй байдаг юм. Гаргаж өгөх нь бас л хэцүү ажил ажээ. Ядаж л бүгд над уруу нүүрээ хандуулан сууцгаажээ. Би хаашаа ч харсан тэд намайг нэвт шувт ширтэцгээх аж. Бүгдийнх нь харц үүгээр түүгээр хэсүүчлэнэ. Аа нээрээ, бүлгийн захирагчаас бусдынх нь юм байна. Тэр тайван зүүрмэглэнэ. Ер тоосон янз алга. Харин бусдынх нь харц тогтож үл чадан ийш тийш тусна. Гурван мянган буулттай хүн сайхан юм аа. Харин бусад нь ердөө зуун удаа бууж. Айдсыг дарах элдвийн олон арга бодож олсон байдаг ч түүнээс хаашаа зайлах билээ? Нөгөө айдас чинь тэнд биднийг тэврээд л сууж байна даа. Онгоц огцом доошлон чихний хэнгэрэг хотолзов. Моддын орой хажууханд жирэлзэнэ. Миний гүйцэтгэх үүрэг тун базаахгүй. Шүхрээр үсрэх бусад хүмүүсийн үзүүртээ гогцоон түгжээтэй шүхэр задлах ган олсон оосор бүгд гол татлагад бэхлэгдсэн байхад зөвхөн минийх цээжний урд уруу даван сул унжина. Бүгд үсэрсний дараа би сүүлийн эгшинд өөрийн оосрыг толгой дээгүүр татсан ган татлагад холбон түгжих ѐстой. Харин түгжээг нь алдаж хоосон хийчихвэл яах билээ? Бас сандрахдаа мартаад үсэрчихвэл? Газар маш ойрхон байхад шүхрийг гараараа задлах боломжгүй. Гэнэт хөлөө сарвалзуулан унаж байгаа муур шиг доош шүхэргүй нисэж байгаагаар өөрийгөө төсөөлөв. Харин ч нэг орилж өгөх байх даа! Үхэхээсээ өмнө хэрхэн орилохоо төсөөлөхөд инээдтэй байлаа. Хорлон сүйтгэгчид намайг хөөрч байна гэж бодоцгоон ойлгосон маягтай харцгаана. Харин би хөөрсөнгүй. Надад зүгээр л инээдтэй байлаа. Ачааны хаалганы дээрх хөх гэрэл түгшүүртэйгээр анивчлаа. — Босоод! Бөхийцгөө! Эхний хорлон сүйтгэгч Халзан Тарзан бөхийн сайн тогтохын тулд баруун хөлөө урагш гишгэн зогслоо. Евлампий ах түүний араас бүхий л биеэрээ налан зогсоно. Гурав дахь нь хоѐрдохынхоо нуруун дээр тэгнэх гэх мэтээр цааш үргэлжилж бүлэг тэр чигээрээ нэгдмэл нэгэн цул болж дохио хүлээн зогсоно. Дохио өгмөгц бүгд ар араасаа түлхэгдэн, бүлэг тэр чигээрээ бараг нэгэн зэрэг өргөн хаалгаар гарна. Тэд ч амар юм аа. Харин намайг хэн ч түлхэхгүй. Асар том хаалга бага зэрэг чахран хоѐр тийшээ гүйж нээгдлээ. Жавар нүүр цоргино. Сар гараагүй ч цас нь гялбам цагаан аж. Өдөр мэт бүх зүйлс харагдана. Газар тэр байна. Мод, бутнууд хажуугаар галзуу мэт хурдлан өнгөрнө. ЯВЦГААЯ! Ах дүү нар аа! ЯВЦГААЯ!!! Хүн төрөлхтөн үүнээс муу зүйл бодож олохгүй биз ээ. Дэргэдэх хүмүүсийн харц шууд л галзуурсан мэт болов. Дуут дохио амь тавьж буй араатан мэт орилно. Чих дөжиртөл дуугарах аж. Айдсыг үлдэн хөөх гэж ингэж дуугардаг юм байлгүй. Айсандаа хүмүүсийн нүүр нь хэлбэр төрхөө алджээ. Бүгд л ЯВЦГААЯ гэж аймшигтай хашгирцгаана. Буцах зам нэгэнт үгүй. Ар араасаа түлхэцгээнэ. Эхний хүмүүс хүйтэн жавартай бүрэнхий рүү асгарлаа. Салхины урсгалд хамуулан бүгд хөлөөрөө дээш эргэн шидэгдлээ. ЯВЦГААЯ!!! Харин арын хүмүүс сүргийн зөндөө хөтлөгдөн тэр даруй харанхуй цасан хуй уруу нисэцгээв. Би гараа дээш явууллаа. Чаг хийн түгжээ дуугарав. Тэгээд хэвийн хүмүүс огт нисдэггүй тэр хүйтэн харанхуй уруу нисэн орлоо. Чөтгөр ав, шүүр унасан эмгэн шулам, шүхэр үүрсэн Витя Суворов хоѐр л тийшээ нисдэг байх. Хэт нам өндөрт бүгд нэгэн зэрэг болж өнгөрнө. Толгойгоороо уруу харан нисэж, хүйтэн жавар нүүр нүдгүй шавхуурдаж,
шилнээс нэг юм дугтран, хөл доош эргэж, нэхий хантаазны цаагуур салхи сийгэж, хөл газарт хүрэн, шүхрийн хатуу оосрууд дахиад л нүүр рүү ороолгон, бээлийний амсраар шуу уруу цас халуу оргиулан чихэж тэр дороо хайлж эхэллээ. Таагүй мэдрэмж… Шүхрүүдээ цасанд булан, ямар нэг муухай үнэртэй зүйл дээрээс нь цацав. Мөрч нохойноос сэргийлж буй нь тэр. Орон нутгийн сэргийлэх, КГБ, МВД-ийн ангиуд бүгд хээрийн дадлагад гарсан. Тэд бүгдээрээ манай азгүй бүлгүүдийг ангуучилж байгаа. Харин бидний гар хүлээстэйгээс өөрцгүй. Хэрэв дайн болж байсан бол бид хэд хэдэн хуягт тээвэрлэгч эсвэл машин булааж аваад давхиж байгаа өдийд. Гэвч энэ бол дайн биш, тээврийн хэрэгсэл олзлохыг бидэнд хориглосон. Бидний цана богино бөгөөд өргөн. Цанын улыг нь жинхэнэ үнэгний арьсаар хийжээ. Ийм цана шүхрээр хаяхад хөнгөн. Зөвхөн урагш гулгах бөгөөд хойшоо ухрахгүй. Сахлаг үс нь ухарч гулсахгүй байх нөхцөлийг хангадаг юм. Хорлон сүйтгэгчдийн энэхүү цана нь ялангуяа хатуурч хунгарласан цасан дээр мөр үлдээдэггүй. Маш өргөн учраас цас цөмрөхгүй. Ийм цануудаар цасан дунд овоохой барьж ч болно. Алив хүүхдүүдээ ээлж ээлжээрээ орж унтаарай. Гэхдээ хамгийн гол нь ийм цана хэзээ ч мөстөж хөлддөггүй юм. 6. Өглөө гэхэд хүчээ шавхан тамирдсан байлаа. Буусан газраасаа холдон мөрөө буруулсаар гурван цаг явжээ. Бүгдийнх нь хүрэм нэвт норж, нүүр нь час улайжээ. Хөлс гол шиг урсана. Зүрх цээжиндээ багтаж ядан оволзоно. Халууцсан ноход шиг хэлээ унжуулцгаана. Эхэндээ үргэлж л ингэдэг юм. Дөрөв, тав дахь өдрөөс бүгд дасаж машин шиг л эцэж цуцахаа мэдэхгүй болно. Гэхдээ эхний өдөр үргэлж хүнд байдаг. Эхний шөнө, түүний дараачийн хоѐр шөнө аймшигтай хэцүү. Дараа нь хялбархан болно. — Захирагч аа, тосгонд ноход хуцаж байна. Энэ ч муугийн дохио доо. Тэнд гаднын хүмүүс байгаа бололтой. Энэ хэнд ч ойлгомжтой. Энэ бөглүү газрын тосгоны нохдыг хэн үүр цүүрээр хуцуулан үймүүлэх билээ? — Тойроод гаръя. Зүүн талаар нь явцгаая. — Зүүн талд КГБ-гийнхэн отож байна. Тэр төгөлд. Хар даа захирагч аа, моддын дээгүүр шувууд эргэлдэж байна. Бас л зөв. Хэн энэ хүйтэнд шувуудыг үргээх билээ дээ? Шувууд одоо цан хүүрэг татуулан модны мөчир дээр сууж байх ѐстой. Тийшээ явж мэдээж болохгүй. Жалга гуу даган, унанги дархи моддын дундуур сайн хүмүүс огт явдаггүй тэр замаар л явах болж дээ. Түүгээр зөвхөн чонын сүрэг эсвэл Спецназын хорлон сүйтгэгчид л явдаг юм. — Бэлэн үү? Урагшаа. 7. Норм нь хатуу. Цагт найман километр. Үдэш болж байна. Жавар улам чангарна. Өнөөдөр 67 километр явжээ. Хоѐр удаа амарсан. Цасан дунд хэвтээд өгмөөр л болж байна. — Чөтгөр ав, хоолны савнууд, хэмээн захирагч шавдуулж өчигдөр унтаж байхгүй яасан юм бэ гэж үглэнэ. Захирагч ууртай. Бүлэг аяны пянг даахгүй байна. Бүлгийнхэн ч ууртай. Шөнө болж байна. Энэ ч муу шүү. Бүлэг өдөр заримдаа цас, бут, намаг дунд хэвтэн хүлээж болно. Харин шөнө хэзээ ч тэгэхгүй. Ажил хийхийн
тулд шөнө гэж байдаг юм. Бид яг л янхнууд шиг шөнөөр ажиллана. Өдөр амраагүй ч бай шөнийг алдаж болохгүй. — Цас битгий гудраад бай! Үзүүлээд өгнө шүү! гэж захирагч ширүүлхэнэ. Энийг надад хэлээгүй. Чингис хаан, Индүү хоѐрт хэлж буй хэрэг. Миний албан тушаал бусдаас өөр байхыг шаардана. Хянагч. Би цас амандаа хийж болохгүй. Хэрэв шалгагч биш байсан бол заавал тэрхүү цагаан цасыг сэмээрхэн залгих л байлаа. Атга атгаар нь идэх юмсан. Халууцаж байна. Духнаас хөлс дусална. Үсээ хусуулсан нь яамай, тэгээгүй бол нойтон үс бөөн бөөнөөрөө нүд, нүүрэнд наалдах байсан. Бүгдийнх нь нуруунаас уур савсана. Бүх хувцас хөлсөнд норж, хүйтэнд царцжээ. Бидний хувцас яг л гөлмөн төмрөөр хийсэн юм шиг дардайна. Нүдэнд гал бутарна. Бүлэг аяны хурдыг тэсэхгүй нь… Цас битгий гудраад бай!... Үзүүлээд өгнө шүү!... Доошоо цаныхаа үзүүрийг харж явсан нь дээр. Хэрэв урагш хол харах юм бол дороо бахардана. Харин доош харж явбал өөр юм бодолгүй хар аяндаа урагшлах бөгөөд тэнгэрийн хаяа тэртээ хол харагдаж уур хүргэхгүй. — Наад хөлөө хөдөлгөөд өгөөч! Хоолны савнууд! — гэж захирагч зандарна. — Урдахаа хар! Занганд орох нь уу! Зүүн талд гал гялалзахыг Сөрөг анзаарсангүй. Сайн харж яв, шүдийг чинь цанын таягаар цөм цохино шүү Сөрөг өө!Бүлгийнхэн захирагчийнхаа тоглоом хийх дургүйг мэднэ. Цөм цохино тэр. — Урагшаа, хоолны савнууд аа! 8. Хорвоо ертөнцөд багир улаан үүрийн туяа гийж эхэллээ. Бүрэнхий жавар дундах гацуур моддын хөх ягаан оройд өглөөний нарны илч муутай гэрэл ихэмсэг тусах аж. Моддын ѐроолоор тэсгэм жавар тас няс хийнэ. Бид гацууруудын дунд хэвтэнэ. Хоѐр дахь шөнө. Урагш явуулсан толгойн сэргийлэхээ хүлээж буй нь тэр. Бүгдийнх нь нүүр үхсэн хүнийх шиг хувхай цайжээ. Хөл бадайрна. Хөлөө дээш нь өргөх хэрэгтэй. Тэгвэл хөлд цус буухгүй. Хөл ч хөнгөрнө. Холбоочид өнөөх хайрцгууд дээрээ хөлөө тавин дээш харан хэвтэцгээнэ. Бусад нь ч бүгд хөлөө дээш өргөн хэвтэнэ. Десантаар бууснаас хойш хэдийн бүтэн хоног гаруй болжээ. Бид үргэлж явна. Гурваас дөрвөн цаг болоод арван тав хорин минут амарна. Хоѐр нь харуулд гарч, хоѐр нь толгойн сэргийлэхэд гарсан, бусад нь дээш харж хэвтээд шууд унтаад өгөх ажээ. Карл де ля Дюшес толгойгоо гэдийн унтаж, түүний хувцаснаас уур аажим савсана. Цэмцгэр цасан ширхэг түүний задгай хүзүүн дээр унаж аажим хайлан алга болох нь харагдана. Миний ч нүд анилдаж байна. Зовхи хүндрэн унжина. Нүдээ аниад ахиж нээмээргүй санагдана. Бүлгийн захирагч эрүүгээ илэн дуугаа хураах нь сайны тэмдэг биш. Түүний орлогч Сарвуу ч мөн дуугаа хураажээ. Танкийн армийн холбооны зангилаа уруу тал талаас нь нэгэн зэрэг таван хорлон сүйтгэх бүлэг гарсан юм. Тушаал тун энгийн байсан бөгөөд шөнийн гурван цаг гэхэд зангилаанд хүрч чадсан бүлгүүд 3.40-д нэгэн зэрэг довтлох ѐстой. Болзсон цагтаа амжаагүй бүлгүүд тулаанд оролцолгүйгээр зангилааг алсуур тойрч дараагийн бай уруу явах ѐстой. Манай 43-р бүлэг цагтаа амжсангүй. Тийм учраас захирагч дүнсийн байгаа нь тэр. Алсад дэлбэрэлтийн чимээ гарч, автоматууд урт ээлжээр гал нээхийг бид сонссон. Яг дэргэдээс нь цохилт өгсөн байх. Доод тал нь гурван бүлэг цагтаа амжжээ. Гэхдээ бүр ганцхан бүлэг цагтаа амжсан байлаа ч зэврүүн хүйтэн шөнө дуусахаас өмнө харуулуудыг нь авч хаян, холбооны
зангилаан дээр гарч ирж чадна… Дулаан чингэлгэнд тарвалзсан, нүдний шилтэй, тарган тарган холбоочин цэргүүд, хардалт, жөтөөрхөлдөө автсан холбооны завхай хүүхнүүдийн эсрэг ганц бүлэг ихийг хийж чадна. Тийм хорхой хүргэм байд хүрч амжаагүйдээ захирагч тэр, цэргүүд ч тэр харамсаж байлаа. Дэслэгч Хэрцгийгийн бүлэг лав яг цагтаа амжсан гэдгийг захирагч мэдэж байлаа. Ахлах дэслэгч АвЗ ч мөн өөрийн сайн эрчүүлээ цагт нь авчирч амсан байх. АвЗ гэж Аварга Загас гэсэн үг. Ахлах дэслэгчийн шүд нь хурц, бат бөх ч жигд биш яг л хоѐр эгнээ шүдтэй юм шиг. Иймд түүнийг Аварга Загас хэмээн өргөмжилнө. Гэхдээ зөвхөн үүний төлөө тэгээгүй ч байж мэднэ. Захирагч шүдээ хавирна. Тэр өнөөдөр бүлгээ амраахгүй гэдэг нь тодорхой. Тэсээрэй, хоолны савнуудаа! 9. Унтацгааж байна. Бууснаас хойш арван нэг хоног болж байна. Өдрийн цагаар толгойгоо ч цухуйлгах аргагүй. Нисдэг тэргүүд тэнгэрт эргэлдэнэ. Бүх зам дээр харуулын баг гарчээ. Ой моддыг тойруулан отоо гаргажээ. Хуурамч пуужингийн батарей, холбооны зангилаа, командын цэгүүд гарч ирнэ. Хорлон сүйтгэх бүлгүүд тийм хуурамч объектын дэргэд гарч ирэн занганд орцгоох аж. Батальон аль хэдийн хэдэн арван хорлон сүйтгэх бүлгээ алджээ. Хэд гэдгийг нь бид мэдэхгүй. Бидэнд шөнө бүр илгээмж хаяж өгөх бөгөөд түүнд нь байлдааны хэрэгсэл, тэсрэх бодис, хүнс, заримдаа спирт байх аж. Ингэж анхаарал тавьж байгаа нь бид цөөхүүлээ үлдсэнийг илтгэнэ. Энэ өдрүүдэд манай штаб өмнө нь мэдээгүй байсан радио релейны холбооны шугамыг олсон юм. Хүлээн авах ба нэвтрүүлэх антеннуудаар нь баримжаалан холбооны том зангилаа, ар талын командын цэгийг манай бүлэг оллоо. Ажиллагааны тав дахь өдөр бүлэг эфирт гарч өөрийн нээлтийн талаар илтгэв. 13-р Армийн захирагч өөрийн биеэр бүлэгт баяр хүргэж энэ хэсгээс хурдан холдохыг тушаалаа. Мэдээж тэнд пуужингийн ба агаарын цохилт өгсөн байх. Долоо дохь өдөр манай бүлэг бусад дөрвөн бүлгийн хамт Бас Дөрөв дэх хочтой ахмадын захиргаанд хорлон сүйтгэх отряд болон нэгдэв. Отряд бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ гэгээн цагаан өдрөөр нисэх хорооны сөнөөгч онгоцууд яг газраас тасрах гэж байхад нь тэдний нисэх буудлыг амжилттай довтлов. Отряд ямар нэг хохиролгүйгээр зайлж, жижиг жижиг хэсгүүдэд хуваагдан мөрдөлтөөс амжилттай мултарлаа. Манай 43-р бүлэг оршин байхаа түр больж 431 ба 432-р хэсгүүдэд хуваагдав. Харин одоо эргээд нэгдлээ. Харин идэвхтэй ажиллаж одоогоор чадахгүй л байна. Тэнгэрт нисдэг тэргүүд, зам дээр харуулын баг цэргүүд, ойд отолт, объектууд дээр занга. Харин бид хийдгээ нэгэнт хийсэн. Гвардийн танкийн 8-р арми хөдлөх чадвараа бүрэн алдаж, байлдахын оронд өөрийн ар талд биднийг ангуучилна. Өдөр дуусаж байна. Өнөөдөр хэн ч биднийг түгшээгээгүй. Амарцгаасан. Манай захирагч могой шиг зальтай учраас биднийг одоогоор хэн ч илрүүлж чадсангүй. Тэгээд ч түүнийг Могой гэж нэрлэдэг аж. Тэр манай дайснуудын байлдааны хэрэгслийн агуулахыг олсон бөгөөд тэр агуулахад нь бид өдрийг өнгөрөөж байгаа нь энэ. Тэр агуулах нь манай үндсэн бааз болж бид бүх хүнд зэвсэг хэрэгслээ тэнд хадгална. Харин шөнийн цагаар бүлгийн хагас нь баазаасаа холдож дайралт довтолгоогоо хийх ба дараа нь бааздаа эргэж ирцгээн. Нэвтэршгүй гүн ойд нуугдаж байсан бусад бүх бүлгүүд аль хэдийн устгагджээ. Бид харин одоогоор эсэн мэнд. Манай дайснуудад тэдний яг хамар дор бид өөрийн баазаа байгуулсан гэдэгт итгэж, ойлгоход хэцүү байгаа бололтой. Тийм ч учраас
нисдэг тэрэгнүүд биднийг үл залхаах бөгөөд харин замын эргүүл, отоо, занганаас зүгээр л болгоомжтой байхад болчихно. — Бэлэн үү, хоолны савнуудаа? Бүлэг бэлэн болжээ. Цанаа углаж, бүсээ шалгасан. — Дороо үсэрцгээ. Гарахын өмнө дороо үсэрч ямар нэг зүйл харжигнаж, жингэнэж дуугарч байгаа эсэхийг нь шалгадаг юм. — Цаг боллоо. Явцгаая. 10. — Сонс, Шопен, бид жинхэнэ дайнд явж байна гэж бод. Захирагчийн орлогч алагдаж, харин захирагч хөлдөө шархаджээ. Түүнийг дамжлаад аваад явбал бүлэг өнгөрнө, хаяна гэдэг бас л бүлэг сүйрнэ гэсэн үг. Дайснууд захирагчийг барьж аваад, элгийг нь ярж байгаад ч болов яриулж дөнгөнө. Спецназ хүмүүсээ дайсны гал дундаас нүүлгэн шилжүүлж авдаггүй. Чи бүлгийн удирдлагыг авлаа гэж бодвол шархадсан захирагчаа яах вэ? Шопен хүрэмний ханцуй дахь бяцхан халааснаасаа тагтай нэг удаагийн тариур гаргаж ирлээ. Түүнийг «амарлингуй үхэл» гэж нэрлэдэг юм. — Зөв байна, Шопен, зөв. Дайны үед бүлгээ аврах ганц арга бол шархдагсдаа өөрсдөө устгах явдал юм. Хяналтын дэвтэр дээрээ би дахин нэг нэмэх тэмдэг тавилаа. Буултаас хойш арван долоо дохь өдөр өнгөрч байна. Зөвхөн тав зургаан хорлон сүйтгэх бүлэг идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулах бөгөөд манай бүлэг тэдний нэг нь. Аварга Загас, Хэрцгий нарын бүлэг хэдийн баригджээ. Захирагч ямар нэг онцгой мэдрэхүйгээрээ үүнийг мэдэрнэ. Аварга Загас, Хэрцгий нар түүний найзууд бөгөөд бас өрсөлдөгчид. Дэслэгч Могой одоо тэднийг бодож, зөвхөн дотроо инээмсэглэж байгаа байх. — Бэлэн үү? Дороо үсрээд. Цаг болжээ. Явцгаая, хүүхдүүдээ. Өөрийнхөө цэргүүдийг хоолны сав гэж дуудахаа больжээ тэр. 3-р бүлэг төгсөв. Үргэлжлэл бий.. * IV БҮЛЭГ * 1. Би улаан хивсэн дээгүүр алхана. Энд би хорин гурав хоног байсангүй. Нам гүм байдал, хивс, дулаан байрнаас төсөөрч орхижээ. Хүн түргэн зэрлэгшиж, амьтныхаа ертөнцөд хурдан бөгөөд төвөггүй, хялбархан нийлдэг юм. Штабын коридорт тайван бөгөөд тохитой аж. Тэнд цатгалан, цэмцгэр хүмүүсийн сахлаа сайтар хуссан царай харагдана. Тэнд ханиад хүрсэн захирагчийн хэржигнэх чимээ, уяанаас тавигдах гэж тэсгэлгүй зүтгэх нохдын хуцалт үл сонсогдоно. Манай хорлон сүйтгэх 43-р бүлэг хамгийн сүүлд илэрсэн бүлгүүдийн нэг болов. Илрүүлээд жалга уруу шахав. Бүгд яг л жинхэнэ дайн шиг. Бас ноход нь ч жинхэнэ байлаа. Харин тэд, хүний дөрвөн хөлтэй андууд дайн ба хээрийн сургуулийн ялгааг үл мэднэ. Чөтгөр аваг тэднийг. Турьхан, гулжгар цэрэг Ташуур л эндээс мултарч чадсан юм. Бүлгээс нь түүнийг анх илрүүлэн цөн түрж эхэлсэн гол уруу хөөсөн ба эрэгт шахаж байгаад барьж авна гэж бодоцгоосон байх. Гэвч тэр хүрмээ тайлж, буугаа хаяад
мөсөн дундуур сэлж одов. Ганц хүний араас нисдэг тэрэг явуулаагүй бөгөөд ноход ус уруу орсонгүй. Тэнэг ч биш юмаа тэр ноход. Дөрөв хоногийн дараа ядарч туйлдсан, сэргийлэхийн хар хөх шинель өмссөн Ташуур өөрийн батальоны цэргийн байранд эргэж ирсэн юм. Үүний төлөө Ташуур түрүүч цол, арван тав хоногийн орон нутгийн чөлөөгөөр шагнууллаа. Ийм цэргүүд батальонд цөөнгүй байлаа. Хугархай цана, уранхай хүрэмтэй, зарим нь цустай шархтай эргэж ирцгээнэ. Манай бүлгийг гүн жалганд, гарах бүх замыг хаан барьж авсан юм. Биднийг дотоодыг хамгаалахын цэргийн байранд аваачив. Хуучны андууд уулзаж байгаа юм шиг л угтлаа. Ууранд оруулж, хооллож, хэд хоногоор унтуулж амруулав. Баригдсан бүлгүүдэд зориулж цэргийн нэг байрыг чөлөөлсөн ба хорооны эмнэлгийн алба зөвхөн бидний төлөө ажиллаж байлаа. Уурын газарт дотоодыг хамгаалахын цэргүүд биднийг хүндэтгэлтэйгээр харцгааж эмээсэн маягаар: яс арьс болжээ та нар гэлцэнэ. — Та нар ч хүндхэн албатай хүмүүс юм даа, ах дүү нар минь. Маргахгүй ээ. Хүнд алба. Спецназд алба хаасан нэг жилийг жил хагасаар тооцно. Арван жил алба хаавал арван таван жил хааснаар бичнэ. Мөн түүнчлэн цалин нь ч нэг хагас дахин их бөгөөд, шүхрээр үсрэх бүрд, тусгай томилолтын өдөр бүрд онцгой нэмэгдэл өгдөг юм. Харин бид удахгүй эргээд махалцгаана. Биднийг дэмий ч нэг хоолны сав гэж нэрлээгүй юм шүү. Сайхан унтжээ би. Амарсан байна. Харин одоо дахиад зөөлөн хивсэн дээгүүр алхаж явна. Штабынхан тоглоом тохуутайхан угтлаа намайг. — Витя, чи яаж жингээ хассан тухайгаа яриач? — Хөөе, тагнуулч аа, чи яаж ингэж борлоо вэ? Миний нүүр салхи, жавар, өвлийн хайр найргүй нарны гэрэлд борложээ. Уруул харлан хагарч хамрын арьс хуурна. — Алив, Витя, энэ бүтэн сайнд явж цанаар гулгацгаах уу! Энэ ч хатуу тоглоом байна даа. Би ийм тоглоом тохууг даахдаа тааруу. Тэгээд ч Спецназын дараа зүгээр л хийх юмаа олохгүй болохоор сайн дураараа хөлдөө цана угладаг хүмүүсийг би энэ хорвоод буй бүхнээс илүү үзэн ядаж байлаа. Би тагнуулын хэлтсийн дарга дээр орохоор явна. — Орж болох уу? Нөхөр дэд хурандаа… Өршөөгөөрэй… Кравцовын шинэхэн мөрдэс дээр хоѐр биш гурван том таван хошуу харагдлаа… — Нөхөр хурандаад, ахлах дэслэгч Суворов сургууль-байлдааны даалгавраа гүйцэтгээд ирлээ! — Сайн байна уу. — Амрыг эрье, нөхөр дэд хурандаа. Танд баяр хүргэе — Баярлалаа. Суугтун. — Тэр миний турж, шуугдсан нүүр рүү ширтэнэ. — Турчихжээ. Унтаж амарсан уу? — Тийм. — Ажил их байна. Чамайг байхгүй хойгуур ертөнц их өөрчлөгдсөн. Богино хугацаанд судалж мэдэхийг хичээ. Хээрийн сургуульд явахдаа бүгдийг мартаж орхиогүй биз? — Мэддэг бүхнээ дотроо давтаж байхыг хичээсэн… — Чамайг шалгаадах уу? — За.
— Шпангдалем. — Шпангдалем — АНУ-ын Агаарын Цэргийн Хүчний Баруун Германд байдаг нисэх бааз. Трир хотоос умард зүгт 25 километрт байдаг. Тактикийн сөнөөгч онгоцны 52-р хороо байнга байрладаг. Далан хоѐр ширхэг F-4 сөнөөгч онгоцтой. Нислэгийн зурвас нэг. Урт нь 3050 метр. Өргөн нь 45 метр. Хорооны бүрэлдэхүүнд… — Сайн байна. Яв. 2. Дэлхий ертөнц эрчимтэй өөрчлөгдөж байна. Намайг хорин гурав хоног мэдээлэлтэй харьцах боломжгүй явах зуур зузаан, зузаан хавтастай тагнуулын мэдээллийн эмхтгэл, тушаал, нууц түлхүүртэй мэдээнүүд овоорчээ. Хорин гурав хоногийн дотор дэлхий ертөнц танихын аргагүй болтлоо өөрчлөгджээ. Тагнуулын дарга миний өөртөө итгэх итгэлийг мохоохгүйн тулд хөдөлгөөнгүй объект болох нисэх баазын тухай хөнгөхөн асуулт асуусан гэдгийг би ойлгож байв. Хэрэв тэр жишээ нь Бундесверийн 6-р мото явган цэргийн дивизийн тухай асуусан бол би хэцүүдэх байлаа. Болж буй үйл явдлаас хоцролгүй, үргэлж анхааралтай ажиглаж байхгүй бол хуучирсан мэдээлэл тээгч болж хувирна. За харъя… Маш нууц… Баруун Германы нутаг дэвсгэр дээрх «Першинг» пуужингуудын гарааны батарейнуудын хамгаалалтыг нэмэгдүүлсэн болохыг Белоруссын Цэргийн Тойргийн тагнуулчид илрүүлэв… Маш нууц… Дани улс засгийн газрын болон цэргийн холбооны сувгуудынхаа кодын системийг тэр чигээр нь сольсон болохыг Балтийн флотын тагнуулын удирдах газрын 5-р хэлтсийн ажилтнууд мэдээлэв… Маш нууц... Жанжин штабын тагнуулын ажилтнууд … тогтоожээ... Маш нууц… Балт орчмын цэргийн тойргийн гвардийн 11-р армийн тагнуулчид Баруун Германы нутаг дээр цөмийн фугасын худгууд барих ажил эхэлснийг илрүүлэв. Баруун Германы нутаг дэвсгэр дээрх цөмийн фугасын системийн талаар мэдээлэл цуглуулах ажилд онцгой анхаарал тавин ажиллахыг Жанжин штабын хоѐрдугаар газрын дарга, ГСВГ, СГВ, ЦГВ, болон Балт орчмын, Белоруссын, Карпатын цэргийн тойргуудын тагнуулын албаны дарга нарт тушааж байна. Жанжин штабын дарга, армийн генерал Куликов. Хорин гурав хоногийн өмнө цөмийн фугасын тухай хэн ч юу ч сонсоогүй байсан... Харин одоо бол Барууны өөрийгөө хамгаалах энэхүү нууцлаг системийн нууцыг тайлахын тулд тагнуулын асар их хүч хаяж байна... Манай армийн нүүр царай ч өөрчлөгдөж байна... Нууц... Байгалийн чанад дахь цэргийн тойргийн агаарын довтолгооны 8-р бригадын туршилтын хээрийн сургуулийн үр дүнгийн тухай. Ийм бригад хорин гурав хоногийн өмнө байгаагүй юм. Маш нууц... Танк эсэргүүцэн сөнөөх артиллерын хоѐр цэг онилох «МалюткаМ» системийг зэвсэглэлд авахыг тушааж байна... Батлан хамгаалах яамны сайд, Зөвлөлт Холбоот Улсын маршал А. Гречко… Маш нууц… Зөвхөн Спезназын офицеруудад… Одессын онцгой бэлтгэлийн төвийн гадаад сонсогчид «хүүхэлдэй» хэрэглэн байлдааны сургууль хийж байхдаа амь үрэгдсэн шалтгаан, нөхцөл байдлыг мөрдөн шалгах тухай… Харуул хамгаалалтыг хүчтэй болгохыг тушааж байна… Онцгой анхаарал хандуулах хэрэгтэй… Энэ тушаалыг би гурван ч удаа эхнээс нь дуустал уншлаа. «Хүүхэлдэйтэй» хэрхэн харьцах, түүнийг хэрхэн хадгалж хамгаалах нь ойлгомжтой байна. Харин «хүүхэлдэй» гэж юу болох нь л ойлгомжгүй.
3. Спецназын гадаадын дайчид, тагнуулуудыг бэлтгэх нь амар хэрэг биш. Бид, спецназын зөвлөлтийн дайчид дайны цагт үүрэг гүйцэтгэх болно, харин энэ залуус бүр яг одоо бүх дэлхий даяар үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Тэд өөрсдийгөө манай спецназын дайчид гэдгээ ч мэдэлгүйгээр өөрсдийн гэгээн үйлсийн төлөө аймшиггүйгээр үрэгдэцгээнэ. Сонин хүмүүс шүү! Бид тэднийг бэлтгэж, агуулж тэжээх гэж сая саяыг зарж, өөрийн улсын нэр хүндийг золиосолж байхад өөрсдийгөө тусдаа, бие даасан хүмүүс гэж гэнэхэнээр бодож байдаг. Тэр хүмүүстэй ажил хэрэг явуулахад тун хүнд. Манайд бэлтгэгдэхээр ирэхдээ тэд Барууны хачирхалтай амарлингуй байдлын үнэр ханхлуулсаар ирдэг юм. Тэд хүүхэд шиг гэнэн, романы баатрууд шиг уужим сэтгэлтэй. Тэдний зүрх сэтгэл нь оргилон дүрэлзэж, харин толгойд нь элдэв хэрэгтэй хэрэггүй ѐсорхол пиг чихээстэй байдаг. Тэдний зарим нь хуримаа хийж байхад нь хүнийг алж болохгүй гэж үзнэ, зарим нь оршуулга дээр хүн алж болохгүй гэнэ. Хачин хүмүүс. Үхэгсдийг байлгах гэж л оршуулгын газрыг бодож олсон юм. Онцгой бэлтгэлийн төвд тэдний энэ романтик тэнэглэлийг дор нь үлдэн хөөдөг юм. Тэднийг ч мөн нохойгоор хөөлгөж, гал дундуур гүйхэд хүргэдэг. Тэдэнд хурд, өндөр, цуснаас айхгүй байхыг, онгоц хийгээд элчин сайдын яамыг цахилгаан мэт хурдан дайрч эзлэхдээ өөрийн болон өрөөлийн үхлийг үл тоохыг сургадаг. Онцгой бэлтгэлийн төвд тэдэнд хэрхэн хүн алахыг заадаг юм. Чадварлаг бөгөөд тайван, сэтгэл бахдалтайгаар алахыг заадаг. Гэхдээ энэ бэлтгэлд «хүүхэлдэй» нэрийн дор юу нуугдаж байж болох билээ? Манай нууц хадгалах тогтолцоо сайтар боловсруулагдаж, сайтар нягтлагдан шалгагдсан билээ. Үг алдаж болох хэнийг ч болов устгаж, асар олон баримтуудыг, тэр дотроо нууцалмааргүй зүйлсийг ч байнга үй олноор нь нууцлах замаар бид өөрсдийг нууцыг хадгалдаг юм. Хүмүүсийг шилж сонгох, шалган нэвтрүүлэх онцгой тогтолцоогоороо, нууц материалд хандах эрхийг нь дээрээс доош, хөндлөөш нь хязгаарлах системээрээ бид нууцаа хадгалдаг. Бид өөрсдийн нууцыг нохдоор, харуулуудаар, дохиоллын системээр, сейфнүүдээр, лац ломбоор, ган төмөр хаалгануудаар, бүх нийтийг хамарсан хорио цээрээр хамгаалуулдаг юм. Мөн бид онцгой хэлээр, онцгой этгээд хэлээр нууцаа хамгаалдаг. Хэрэв хэн нэг нь бидний сейфэнд нэвтэрлээ гэхэд тийм ч ихийг ойлгож чадахгүй. Дайсны тухай ярихдаа бид хэнд ч ойлгогдох энгийн хэлээр пуужин, цөмийн толгой, химийн зэвсэг, хорлон сүйтгэгч, тагнуул гэх мэтчилэн ярина. Харин зөвлөлтийн яг тэр зүйлсийг тусгай зэвсэг, Спецназ, онцгой эх үүсвэр гэх мэтчилэн нэрлэх ажээ. Олон нэр томьѐо давхар утгатай байдаг. «Цэвэрлэх» гэдэг үг зарим тохиолдолд намаас хөөх, өөр зарим тохиолдолд хүмүүсийг олноор нь устгах гэсэн утгатай. Нэг ердийн үг тэрхүү этгээд хэллэгүүдээр олон янзаар хэлэгдэх нь ч байдаг. Зөвлөлтийн хорлон сүйтгэгчдийг голдуу Спецназ хэмээн нэрлэх боловч бас гүний тагнуул, жуулчид, сонирхогч гэх мэтээр нэрлэдэг. Харин манай хэлний «хүүхэлдэй» гэдэг үгийн цаана юу нуугдаж байна вэ? Зөвлөлтийн дайчдыг бэлтгэхэд «хүүхэлдэй» ашигладаг юм болов уу, эсвэл зөвхөн гадаадын сонсогчдыг сургахад хэрэглэдэг эд үү? «Хүүхэлдэй» өмнө нь байсан зүйл үү, эсвэл нөгөө агаарын довтолгооны бригад шиг шинээр бий болсон зүйл үү? Энэ нэр томьѐоны утга учрыг заавал олохоор хатуу шийдээд би хавтсыг хаалаа. Үүнийг гүйцэлдүүлэх зөвхөн ганц л зам байна. Юун тухай ярьж буйг ойлгож байгаа дүр үзүүлбэл үнэхээр түүнийг мэддэг
хүн ердийнхөөс арай ихийг санамсаргүй хэлчхэж болох юм даа. Харин өчүүхэн сэжүүр байхад л үлдсэнийг нь тааварлах заримдаа хялбархан байдаг. 4. Спезназын 296-р тусгай батальоныг ухаан зарж, нүдийг нь олж нууцлан байрлуулжээ. 13-р армид холбооны хороо байдаг. Тэрхүү хороо нь штаб ба командын цэгүүдийг холбоогоор хангах үүрэгтэй. Хорооны шугамаар улсын чухал нууцууд дамждаг учраас хороо онцгой хамгаалалтад байдаг юм. Харин хорооны нутаг дэвсгэр дээр манай батальон байрладаг тусгаарлагдсан онцгой нэг хэсэг бий. Хорлон сүйтгэгчид бүгд холбооны цэргийн ялгах тэмдэгтэй хувцас өмсөнө. Батальоны бүх машинууд яг холбоочдын машин шиг битүү чингэлэгтэй. Тийм учраас гаднаасаа зөвхөн холбооны хороо л харагдана. Түүгээр ч зогсохгүй, хорооны ихэнх цэрэг офицерууд манайх холбооны жирийн гурван батальон, ердийн биш нэг батальонтай. Тэр нь маш нууц, засгийн газрын холбоог хариуцдаг байх гэж бодоцгооно. Гэхдээ Спецназын батальон дотор ч үүнээс дутахгүй нууц бий. Олонх хорлон сүйтгэгчид манай батальон ердийн боловч, хүчтэй, тэвчээртэй цэргүүдээс бүрдсэн шүхрийн гурван роттой гэж боддог. Ингээд бүх зүйл болчхож байгаа хэрэг биш гэдгийг би дөнгөж сая олж мэдсэн юм. Тэдгээр гурван ротоос гадна мэргэжлийн хүмүүсээр бүрдүүлсэн онцгой салаа бас бий. Тэр салаа цэрэг батальоноос хол, өөр газар байрладаг. Тэр салаа нь онцгой хэцүү даалгавруудыг биелүүлэх учиртай. Мэдээлэл хариуцсан офицерын хувьд дайсны нутаг дэвсгэрт чухал объектуудыг хурдан, зөв таньж илрүүлэхийг тэр хүмүүст заах ѐстой болсон учраас л би энэ тухай мэдсэн юм. Би онцгой салаа уруу анх удаа явж байгаа учраас багагүй догдолж байлаа. Намайг тийш нь хурандаа Кравцов өөрийн биеэр хүргэж явна. Тэр надаас асууж байна. — Бид энэ салааг яаж өнгөлөн далдалсныг таамаглаж байна уу? — Энэ миний хэрээс хэтэрсэн хэрэг байна, нөхөр хурандаа. Надад дүгнэлт хийх ямар ч баримт алга. — Ямар ч байсан оролдоод үз. Чиний хэр авхаалжтайг шалгаадхая. Чи өөрийгөө 13-р армийн тагнуулын даргын оронд тавиад тэднийг нуух хэрэгтэй болсон бол чамд юу бодогдох вэ гэдгээ төсөөлөөд үз. — Тэд өөрсдийн үйл ажиллагаа явуулах газар орныг сайн мэддэг байх ѐстой. Тийм учраас тэд байнга хийлийн чанадад зорчдог байх учиртай. Мөн тэд байнга бэлтгэл сургуулилт хийж сайтар бэлтгэгдсэн байх ѐстой… Хэрэв би байсан бол нөхөр хурандаа, тэднийг спортын багтай нэгтгэх байсан. Өнгөлөн далдлалт, хилийн цаана явах боломжоо бодсон ч тэр... — Зөв, гээд тэр инээв. — Бүгд тун хялбархан. Тэд ЦСКА нийгэмлэгийн баг тамирчид. Шүхэрчид, гүйгчид, буудагчид, боксчид, бөхчүүд. Армиуд, тэнгисийн цэргийн нэгтгэл бүр ийм багтай. Цэргийн тойрог, флот бүр, төрөл цэргийн салбар бүр бүр илүү хүчирхэг, илүү сайн бэлтгэгдсэн спортын багтай. Спортод бид мөнгө хайрладаггүй. Харин чинийхээр бол энэ тамирчдынхаа бэлтгэлийн төвийг би хаана нуусан байж таарах вэ? — Дубровицад. Тэр тагнуулч хүн. Биеэ эзэмдэж чадна. Зөвхөн шүд нь бага зэрэг хяхтнаж, хацар нь үл ялиг татвалзлаа. — Яагаад Дубровицад гэж?
— Манай хайрт 13-р армийн бүрэлдэхүүнд сахилгагүй цэргүүдэд зориулсан нэг л торгуулийн батальон бий, тэр нь Дубровицад байдаг. Цэргийн шорон. Манай дивизээс тийш нь цэргүүдийг байнга явуулдаг байсан юм. Хашаа нь өндөр, ноход нь догшин, өргөст тор нь илүү олон эгнээтэй. Тэнд ямар ч онцгой нууц объектыг тусгайлан байрлуулж болно. Тийш нь хоригдол зөөдөг машинаар хүмүүсээ тээвэрлэхэд хэн ч мэдэхгүй… — Манай 13-р армид сайтар хамгаалагдсан объект багадлаа гэж үү? Жишээ нь АПРТБ' байж болно… — АПРТБ-д нөхөр хурандаа, хүүхэлдэйг агуулах газар байхгүй… Тэр намайг учиртай бөгөөд удаан харчхаад юу ч хэлсэнгүй. АПРТБ- Армейская подвижная ракетно-техническая база. Армийн пуужинт техникийн хөдөлгөөнт бааз. Ерөнхий цэргийн болон танкийн армиудын бүрэлдэхүүнд байдаг пуужингийн бригад болон тухайн армийн харьяа дивизүүдийн бүрэлдэхүүнд байдаг пуужингийн анги нэгтгэлүүдийн пуужингуудын үйлчилгээ, хадгалалт, тээвэрлэлтийг хариуцсан салбар. (Зохиолчийн тайлбар) 5. Зөвхөн намрын шөнийн тэнгэрт л ийм олон од түгдэг билээ. Зөвхөн есдүгээр сарын хүйтэн шөнөөр л одод хар хилэн дээр асгарсан мөсөн дуслууд шиг гялалзан харагддаг юм. Огторгуйн мандлын түнэр харанхуй, там шиг хүйтэн элчилгүй хоосноос хэчнээн од биднийг тольдож байдаг бол! Хэрэв Их Долоон Бурхан оддын зүг харах юм бол тэрхүү тод оддын дэргэд нэг бяцхан бүдэг од харагдана. Тэр од огт жижиг биш зүгээр л маш хол оршдог ч байж мэднэ. Хэдэн арван аварга том гариг тойрч эргэдэг асар том од ч байж магадгүй. Бүр хэдэн тэрбум одтой аварга галактик ч юм билүү… Орчлон ертөнцөд бид мэдээж ганцаараа биш. Сансар огторгуйд манай гаригтай тун төстэй тэрбум тэрбум гариг бий. Ямар учраас бид өөрсдийгөө онцгой тохиолдол гэж үзэх учиртай гэж? Бид онцгой биш. Бид бусадтай л адил. Бид зөвхөн хэлбэр дүрс, нүдний өнгөөрөө ялгагддаг гэж үү? Зарим гаригийн оршин суугчдын нүд нь яг хурандаа Кравцовынх шиг цэнхэр, бас зарим гаригийнх нь ногоон, заримынх нь гурвалжин, номин ногоон туяатай байгаа. Гэхдээ хараажаар ингээд л бидний бүх ялгаа дуусчхаж байгаа юм. Бусад бүх талаараа бид адилхан, бид бол араатнууд. Гэхдээ мэдээж араатнууд ч бас дотроо ялгаатай. Сэтгэдэг, соѐлжиж иргэншсэн ба сэтгэдэггүй гэж бий. Эхний хэсэг нь өөрийн араатан төрхийг нуух гэж оролддогоороо нөгөө хэсгээсээ ялгаатай. Бид хоол ундаар элбэг, дулаан, олон эмэгчинтэй байхдаа сайхан сэтгэлтэй, бусдыг ойлгодог байхыг өөрсдөдөө зөвшөөрч болох юм. Гэвч байгаль эх, эсвэл хувь тавилан «Нэг нь үлдэж, бусад нь үрэгдэнэ» гэдэг асуудлыг дөнгөж цухуйлгаж эхэлмэгц бид өөрсдийн шар соѐог хөршийнхөө, дүүгийнхээ, эхийнхээ хоолойд зоож орхидог юм. Бид бүгд араатнууд. Би үүнийгээ нуух гэж оролддоггүй. Нэргүй галактикийн гүнд хаягдсан улбар шар одны арван хоѐр дохь гаригийн оршин суугч ч бас араатан, зөвхөн сайхан сэтгэлтэй болж харагдахыг л илүү хичээдэг байх. 13р армийн тагнуулын дарга хурандаа Кравцов ч мөн араатан. Тэр цөөхөн тохиолддог араатнуудын нэг. Тийм ч өндөр биш, гуалиг, цэвэрхэн царайтай, бага зэрэг ихэмсэг. Дур татам сайхан инээмсэглэдэг ч хоѐр завьж нь үргэлж бага зэрэг унжиж байдаг нь биеэ цэнэж, нарийн тооцоотой байдгийн шинж. Харц нь сүрдэм
бөгөөд чанга хатуу. Түүний харц ярилцаж буй хүнээ нүд буруулж, нүдээ цавчихад хүргэдэг юм. Савхан хуруутай цагаан гартай. Хурандаагийн мөрдэс түүнд тун ч зохидог. Ийм төрлийн хүмүүс тун хачин зүйлс сонирхдог байх нь ч бий. Тэдний зарим нь зэвтэй зоос цуглуулах дуртай гэж би сонссон. Манай хурандаа юунд дурладаг нь сонирхолтой л юм. Миний хувьд, бид бүгдийн хувьд тэрээр оньсого л гэсэн үг. Бид түүний тухай тун ч бага зүйл мэддэг бол тэр бид бүгдийн тухай бүр нэг бүрчлэн сайн мэднэ. Тэр бол араатан. Жижигхэн, цусанд шуналтай, үхлийн аюултай араатан. Тэр өөрийн зорилгыг мэдэж, түүн рүүгээ эргэлт буцалтгүй явж байгаа хүн. Би түүний замыг заагч одыг мэднэ. Тэр одыг эрх мэдэл гэдэг юм. Тэрээр түүдгийн дэргэд сууж, зориг төгөлдөр өргөн нүүрэн дээр нь улаан сүүдэр хэсүүчилнэ. Зөв хэлбэртэй бараан дүрс, улаан сүүдэр. Өөр юу ч үл харагдана. Ямар ч нүүдэл, ямар ч тохиролцоо байхгүй. Хэрэв би ямар нэг алдаа гаргавал тэр надад итгэхээ байж намайг бяц дэвсэнэ. Хэрэв би түүнийг хуурвал түүний хүчирхэг оюун ухаан миний харцнаас л үүнийг мэдчихнэ. — Суворов, чи ямар нэг зүйл асуумаар байна уу? Бид зах хязгааргүй талын нэгэн бяцхан жалганд хоѐулхнаа сууна. Бидний машин тээр тэнд байгаа төгөлд нуугдаж байгаа бөгөөд жолоочид унтаж амрахыг нь зөвшөөрсөн юм. Бидний өмнө намрын урт шөнө байна. — Тийм ээ, нөхөр хурандаа, аль эртнээс танаас асуухыг хүссэн юм… Таны мэдэлд залуухан, мэдлэг чадвартай, сайн бэлтгэгдсэн, сайхан хүмүүжилтэй, ирээдүйтэй офицерууд хэдэн зуугаараа байна… Харин би тосгоны тариачин, таны ярьдаг олон номыг уншаагүй, надад таны хүрээнийхэнтэй хамт байхад хэцүү… Таны эрхэмлэн шүтдэг зохиолчид, зураачид надад сонин биш… Та яагаад намайг сонгосон юм бэ? Тэрээр хажуудаа байгаа данхыг удаан оролдож, зүгээр л миний ажилсаг, авхаалжтай байдлын тухай ердийн нэг зүйлсийг ярих уу эсвэл үнэнийг хэлэх үү гэж шийдэж ядан байх нь харагдана. Тэрээр данханд кофег коньяктай холин чанаж, хэрэв уувал хэд хоногоор ч унтахгүй галзуу ундаа бэлтгэж буй нь тэр. — Виктор, чамайг хуурах тун хэцүү, чи өөрөө ч ойлгож байгаа болохоор би чамд үнэнийг хэлье. Манай ертөнц тун хатуу. Зөвхөн дээш авирч байж л амьд үлдэж болно. Хэрэв зогсох л юм бол доош өнхөрч, чиний ясан дээгүүр гишгэчин өгсөх хүмүүс чамайг дэвслээд хаяна. Манай ертөнц эвлэршгүй хоѐр системийн цуст тулааны талбар, нөгөө талаасаа бол хувь хүмүүсийн хоорондын тэмцлийн дэвжээ. Энэ тэмцэлд хүн бүрд тусламж дэмжлэг хэрэгтэй болно. Надад юу ч хийхэд бэлэн, ялалтын төлөө үхлээс ч айхгүй зүтгэх туслагчид хэрэгтэй. Гэхдээ миний туслагчид хамгийн хүнд үед ч надаас урвах ѐсгүй. Үүний тулд туслагчдаа бүр хамгийн доороос сонгох ганцхан зам бий. Чи надад бүх талаараа өртэй, хэрэв намайг хөөх юм бол чамайг ч хамт хөөнө. Хэрэв би байгаа бүхнээ алдвал чи ч бүхнээ алдана. Би чамайг авьяастай болохоор чинь хүн сүрэг дундаас сонгоогүй, хүн сүргийн хүн болохоор чинь л сонгосон. Чи хэнд ч хэрэггүй. Надад ямар нэг зүйл тохиолдвол чи эрх ямбаа алдаж дахиад л хүн сүрэгтээ очно. Туслагчид, бие хамгаалагчдаа сонгох энэ арга бол энэ ертөнцөөс ч эртний юм шүү. Бүх л эрх мэдэлтнүүд ингэж хийсээр ирсэн. Надаас урвавал бүхнийг алдана. Намайг ч мөн яг л ингэж тоос шороон дундаас сонгосон юм. Миний ивээн тэтгэгч ямар ч үед миний дэмжлэгт найдаж болно гэдгийг мэддэг учраас л дээшлэх бүрдээ намайг өөрийнхөө хойноос татаж явдаг юм. Хэрэв тэр өнгөрчихвөл би хэнд хэрэгтэй юм бэ? — Таны ивээн тэтгэгч тань дэслэгч генерал Обатуров уу?
— Тийм. Тэр хошууч цолтой байхдаа дэслэгч цолтой, тийм ч бүтэлтэй биш намайг өөрийн бүлэгтээ авсан юм. — Гэхдээ тэр ч бас хэн нэгэнд зүтгэдэг байх. Түүнийг ч бас хэн нэг нь дээш татдаг уу? — Мэдээж хэрэг. Гэхдээ энэнд чиний ухаан хүрэхгүй. Жанжин штабт дэслэгч генерал Обатуровын хүчирхэг ивээн тэтгэгчид бий, чи зөв замаар явж байна гэдэгтээ л итгэлтэй бай. Гэхдээ Суворов, би чамайг аль хэдийн сайн мэддэг болсон. Энэ асуулт чамайг зовоогоогүй гэдгийг би мэдрээд байна. Чи юу асуух гэсэн юм бэ? — Надад Аквариумын тухай ярьж өгөөч. — Чи энийг ч бас мэддэг юм уу? Чи энэ тухай үг сонсож чадахгүй. Тэгэхлээр чи энэ үгийг хаа нэгтээ харсан байх. Жаахан бодох хугацаа өгвөл би чиний хаана харсныг хэлж өгье. — Хөрөг зургийн ар талаас. — Аа, тийм байх нь! Сонс, Суворов, үүний тухай хэнээс ч бүү асуу. Аквариум өөрийн нууцуудад хэтэрхий ноцтой ханддаг юм. Чи асуух л юм бол чамайг дэгээнд өлгөж орхино. Үгүй, би тоглоогүй. Эрүүнээс чинь, эсвэл хавирганаас чинь өлгөөд дүүжилчихнэ. Зүгээр л Аквариумын тухай би чамд ярьж чадахгүй. Чи хэн нэгэнд, тэр нь бас цаашаа дамжуулан ярьж болоход л хамаг учир нь байгаа юм. Гэвч үйл явдал өөр чиглэлд өрнөж эхлэх тэр мөч ирнэ. Нэгнийг нь баривчлаад энэ үгийг хэнээс сонссоныг нь хэлүүлнэ, тэр нь чамайг зааж өгнө, чи намайг зааж өгнө. — Намайг тамлаж эхлэнгүүт би таныг хэлж өгнө гэж та бодоод байгаа юм уу? — Би үүнд эргэлзэхгүй байна, чи ч бүү эргэлз. Эрүүдэж тамлахыг даваад гардаг чанга хүмүүс, давж гардаггүй сулхан хүмүүс гэж байдаг хэмээж тэнэгүүд л ярьдаг юм. Энэ бол дэмий үг. Сайн ба муу мөрдөн байцаагчид л гэж байдаг юм. Харин Аквариумын мөрдөн байцаагчид тун сайн… Хэрэв тэдний дамжлага уруу орох л юм бол чи хэзээ ч хийгээгүй хэргээ ч хүлээнэ. Гэхдээ чи бид хоѐр тэр дамжлаг уруу хэзээ ч орохгүй гэж би итгэж байгаа учраас чамд Аквариумын талаар хэдэн үг хэлье… — Тэнд ямар загаснууд байдаг юм бэ? — Тэнд зөвхөн пираньи загас л бий. — Та Аквариумд ажиллаж байсан уу? — Үгүй, надад тэгэх хувь дутсан юм. Магадгүй ирээдүйд болох л юм… Миний шүдийг хангалттай хурц биш гэж тэнд боддог байх л даа. За, тэгэхлээр сонсож бай. Аквариум гэдэг бол Жанжин штабын хоѐрдугаар ерөнхий удирдах газар буюу Тагнуулын ерөнхий удирдах газар оршдог төв байр оршдог барилгыг хэлдэг юм. Цэргийн тагнуул нь 1918 оны 10 сарын 21-ээс хойш олон янзын нэрийн дор оршин тогтносоор ирсэн юм. Тэр үед Улаан арми аль хэдийн асар том, хүчирхэг бие махбод болсон байлаа. Армийн тархи болсон Жанжин штаб түүнийг удирдана. Гэхдээ тэрхүү бие махбод сохор, дүлий байснаас Штабын хариу үйлдэл удаан, яв цав бус байсан юм. Дайсны тухай мэдээлэл Онцгой Комиссоос ирнэ. Энэ чинь тархи өөрийн нүд чихээр ирсэн биш харин өөр хүний амнаас гарсан мэдээллийг хүлээж авна гэсэн үг. Чекистүүд буюу онцгойгынхон армийн хүсэлтийг үргэлж хоѐрдугаарт тавьдаг байсан юм. Үүнээс өөрөөр байж ч болохгүй. Нууц цагдаагийн газарт өөрийн гэсэн зорилго бий, Жанжин штабт ч мөн адил. Тэгэхлээр Жанжин штабт хөндлөнгөөс хэчнээн мэдээлэл өгөөд ч түүнд хэзээ ч хангалттай байхгүй.
Бүтэлгүйтвэл хэнээс асуухыг төсөөлөөд үз дээ. Дайсны талаарх мэдээлэл хангалтгүй байсан учраас л бүтэлгүйтлээ гэж жанжин штаб дуртай үедээ хэлж болно. Хэчнээн ч мэдээлэл цуглууллаа гээд цаана нь хариулт авч чадаагүй сая сая асуудал байсаар байх тул үргэлж Жанжин штабын зөв байх болно. Ийм учраас л цэргийн тагнуулыг жанжин штабын гарт өгөхөөр шийдсэн бөгөөд Жанжин штабын дарга өөрөө тэрнийгээ удирдаж, хэрэв дайсны тухай хангалттай мэдээ байхгүй бол Жанжин штабын өөрийнх нь буруу болно. — КГБ хэзээ ч ГРУ-г гартаа авахыг оролдож байгаагүй юу? — Үргэлж оролдсоор ирсэн. Одоо ч оролдож байна. Ежовын үед нэг удаа тэгж чадсан юм. Тэр нэгэн зэрэг НКВД ба цэргийн тагнуулын дарга байсан. Үүнийх нь төлөө түүнийг даруй устгах хэрэгтэй болсон юм. Түүний гарт дэндүү их эрх мэдэл төвлөрсөн. Тэр бүхий л нууц үйл ажиллагааг ганцаараа хянах болсон юм. Дээд удирдлагуудын хувьд энэ бол аюултай. Бие биетэйгээ нууцаар тэмцэлдсэн хоѐр нууц байгууллага байгаа цагт тэд хоорондоо хуйвалдана гэж айхгүй байж болно. Хоѐр байгууллага байгаа цагт өрсөлдөөн бий болж ажлын чанар ч сайжирна. Нэг байгууллага нь нөгөөгөө залгих тэр өдөр Төв Хорооны хувьд сүүлчийн өдөр нь байх болно. Гэхдээ Төв Хороо үүнийг зөвшөөрөхгүй. КГБ-ын үйл ажиллагаа дайсагнагч байгууллагуудын үйл ажиллагаагаар хязгаарлагддаг юм. МВД улс орны дотор КГБ-тэй маш төстэй үйл ажиллагаа явуулдаг бөгөөд МВД ба КГБ хоѐр бие биенээ хэмлэхэд ч бэлэн байдаг. Түүнээс гадна улс орны хэмжээнд Ардын Хянан Шалгах гэж бас нэг нууц цагдаагийн газар бий. Сталин чухам энэ нууц байгууллага, Ардын Хянан Шалгахын удирдагчийн суудлаас л дарангуйлагч болж гарч ирсэн юм. Харин хилийн чанадад КГБ-гийн үйл ажиллагааг Аквариумын үйл ажиллагаа тэнцвэржүүлдэг. ГРУ ба КГБ мэдээллийн эх сурвалжийн төлөө үргэлж өрсөлдөн тэмцэж байдаг учраас л тэдний ажил ийм бүтэмжтэй байдаг юм. Би хэлсэн үгнийх нь утгыг дотроо тунгаан чимээгүй суулаа. Өмнө маань урт удаан шөнө байна. Биднээс гучин метрийн зайд удын төгөл дунд америкийн «Першинг» пуужинг яг дуурайлган хийсэн хийлдэг резинэн пуужинг нуусан байгаа. Өнгөрсөн шөнө бүх Спецназын жижиг бүлгүүдэд хуваагдсан хорлон сүйтгэх батальон эндээс алсад хаягдсан. Тэмцээн явагдаж байгаа юм. Маршрут нь 307 километр. Зам дагууд нь пуужингууд, радиолокатор, штаб гэх мэт хяналтын таван цэг бий. Бүх замаа туулж, бүх объектуудыг илрүүлж тэдний байгаа нарийн солбицлыг мэдээлсэн бүлгийн бүх цэргүүд алтан цагаар шагнуулна. Түрүүлсэн бүлгийн бүх цэргүүд бага түрүүч болж, түрүүч нар нь ахлах түрүүч болон дэвшинэ. Тагнуулын хэлтсийн удирдах бүрэлдэхүүн бүлгүүдийг замд нь хянана. Кравцов үргэлж тэмцээнийг зам дагуу нисдэг тэргээр хянадаг ч өнөөдөр яагаад ч юм бэ хяналтын цэг дээр байхаар шийдсэн бөгөөд туслахаараа намайг сонгосон билээ. — Ирцгээж байх шиг байна. — Дараа ярилцъя. 6. Хүний хөлөөр чулуу шаржигнаж доош өнхөрнө. Асар том сүүдэр могой мэт чимээгүй гулсан жалганд орж ирлээ. Шөнийн түүдгийн гэрэл биерхүү хорлон сүйтгэгчийн нүүрэнд тусаж гялбуулав. Тэр бидний нүүр рүү харж Кравцовыг
таниад: «Нөхөр хурандаа, Спезназын 2-р ротын 29-р бүлэг. Бүлгийн захирагч түрүүч Полищук» гэж илтгэлээ. — Тавтай морил, түрүүч ээ. Түрүүч бүлэг рүүгээ эргэж зурам дуугарах мэт чимээгүй исгэрэв. Хэвгий газраар уруудах хорлон сүйтгэгчдийн гутлын ул шаржигнах нь сонсогдлоо. Хоѐр нь дээш хяр дээр гаран эргэн тойрноо ажиглан, хамгаалахаар байраа эзлэв. Холбоочин антеннаа түргэхэн дэлгэлээ. Хоѐр нь брезент дэлгэн зогсох бөгөөд түүний ард бүлгийн нууц түлхүүрийн мэргэжилтэн ид шидээ үзүүлэх болно. Түүний мэдээгээ хэрхэн бэлтгэхийг ердийн үхэх үйлтэн харж болохгүй тул ажиллах үед нь үргэлж брезентээр халхалдаг юм. Байлдааны цагт нууц түлхүүр ба нууц түлхүүрчнийг бүлгийн захирагч толгойгоороо хариуцна. Бүлэгт аюул тулгарсан үед захирагч өөрөө нууц түлхүүрчнийг буудаж, нууц түлхүүр ба түлхүүрийн аппаратыг устгах ѐстой. Хэрэв тэр үүнийг хийгээгүй бол зөвхөн захирагч ч биш бүлэг тэр чигээрээ амиараа хариуцна. За, мэдээ бэлэн боллоо. Дээр нь цэгцтэй хэдэн нүх шивж гаргасан ердийн кино хальс байхыг одоо бид бүгдээрээ харж байна. Мэдээллийг радио станц уруу хийнэ. Станцыг одоогоор асааж тохиргоог нь хийгээгүй байна. Холбоочин хором хэмжигчээ харна. Одоо нэг товчлуур дарлаа. Радио станц асаж, автомат тохиргоо нь өөрөө хийгдэн хальсыг өөр дундуураа нэвт гарган шидэв. Радио станц дээрх хэдэн өнгөт гэрлүүд тэр дороо унтрав. Холбоо барих бүх хугацаа нь нэг секунд ч хүрсэнгүй. Радио станц мэдээллээ бараг л буудаж орхив. Нууц түлхүүрчин шүдэнз асаан хальсанд хүргэхэд эгшин зуурт шаржигнан хальс шатаж алга болов. Жирийн ч нэг кино хальс биш шиг байна. Нууц түлхүүрт мэдээллийг радио станц хэрхэн нэвтрүүлсэн шиг түргэн шатдаг эд ажээ. — Бэлэн үү? Дороо үсрээд. Цаг болжээ. Явцгаая. Түрүүч Полищук хатуу чанга захирагч юм. Бүлгээ чангалж, зогсолтгүйгээр элдэх нь. Гэхдээ дэгдээхэйнүүдийг бариан дээр л тоолох болно. Одоогоор хэвийн явж байна. Харин бүлэг нь эхний хоѐр зуун километрт бахардаад унавал яах билээ? Энэ тэмцээнд бүлгийн захирагч нарт нэлээд өргөн эрх мэдэл өгсөн юм. Хүсвэл бүлгээ зогсоогоод амарч, унтаж ч болно. Хэрэв хүсвэл 10 минут алхаад амраад байсан ч болно. Гэхдээ сүүлийн арван бүлгийн нэг багтвал түрүүч цолыг нь хурааж байлдагч болгох болно. Харин чиний түрүүч цолонд дурлах цэрэг олон бий шүү. — Нөхөр хурандаа, нэгдүгээр ротын арван нэгдүгээр бүлэг. Бүлгийн захирагч түрүүч Столяр. — Тавтай морил, түрүүч ээ. Бидний байгаад анхаарлаа хандуулалгүй үргэлжлүүл. — Гүйцэтгэе! Хирс, Зэвүүн Нугас хоѐр харуулд гар! — Гүйцэтгэе! — Блевантин! — Би! — Холбоо барь. — Мэдлээ, холбоо барья. — Бэлэн үү? Дороо үсрээд. Цаг болжээ. Явцгаая. Харин одоо бүлгүүд бөөн бөөнөөрөө орж ирцгээнэ. Тэмцээн үргэлж ийм байдаг юм. Цөөн бүлэг урагш хол тасарч, дараа нь үндсэн хэсэг нь маш богино завсартайгаар, эсвэл бүр завсаргүй цувцгаах бөгөөд сүүлд нь хоцорсон, төөрсөн бүлгүүд орж ирнэ. Зарим нь манай түүдгийн дэргэд цаг амраад явна. Зарим нь бүр хоѐр цаг ч болно. Зарим нь зөвхөн холбоо барьж, мэдээллээ дамжуулах гэж түр зогсоод урагшилна. Бидний дэргэд
шууд л хэд хэдэн бүлэг бор бааздуухан оройн хоолоо бэлтгэж байна. Хээрийн сургуулийн явцад гал гаргахыг хориглодог тул хорлон сүйтгэгчид үрлэн спиртийн дөлөн дээр хоолоо бэлддэг. Харин тэмцээн дээр бол гал хэрэглэж болно. Тэмцээний гол зорилго нь газрын баримжаагаа сайн олох, хурд, байнуудын байршлын солбицлыг зөв тодорхойлох, холбоо барих явдал юм. Бусад нь тийм ч чухал биш. Түүдэг галын зүгээс хорхой хүргэм үнэр ханхална. Хорлон сүйтгэгчид тахиа шарж байна. Тэд тун онцгой аргаар шарах аж. Гэдэс дотрыг нь авч хаяад, толгой, хөлийг нь тастсан ч өдийг нь зумласангүй. Тахиаг нойтон шавраар тал талаас нь зузаан шаваад шууд гал руу хийжээ. Одоо харин үнэртэж буй нь тэр. Удалгүй тахиа ч болов. Хорлон сүйтгэгчдэд хоолны сав байхгүй тул шавраар орлуулах хэрэгтэй болжээ. Шарж болмогц шаврыг нь хага цохин унагах бөгөөд өд нь шавартай хамт хууран унаж тахианы мах тос шүүстэйгээ хамт идэхэд бэлэн болжээ. — Нөхөр хурандаа, амсаад үзээч. — Баярлалаа. Харин та нар тахиа хаанаас авав? — Зэрлэг юм аа, нөхөр хурандаа. Гэр оронгүй тэнэж явсан юм. Тэмцээний явцад спецназынхан зэрлэг гахай, зэрлэг тахиа, зэрлэг азарган тахиаг ч үргэлж олцгооно. Заримдаа бас зэрлэг төмс, зэрлэг улаан лооль, зэрлэг өргөст хэмх, зэрлэг эрдэнэ шиш олцгоох ажээ. Эрдэнэ шишээ аварга данханд чанаж байна. — Харин данх хаанаас гараад ирэв? — Юу ч гэх юм бэ дээ. Зам дээр хэвтэж байсан юм. Авахгүй орхивол алдас болно. Эрдэнэ шишээс амсаач, сайхан болсон байна. Кравцов цэргүүдийн урилгыг тойргийн штабын дарга эсвэл тойргийн захирагчийн урилгаас дутахгүй талархан хүлээн авдаг зарчимтай. Ялгаагүй адилхан хандана. Түүдгийн дэргэд хөгжилтэй байлаа. — Ойр дотнын хүмүүсээ хуурахгүй бол хөндлөнгийн хүмүүс ойртож ирээд чамайг хуурна шүү. Хурандаа шогч хүн. Түүний төлөө ямар ч хорлон сүйтгэгч хоолойгоо мэрүүлэхээс ч буцахгүй. Тэдний хүндэтгэлийг зүгээр ч нэг олоод авчихдаг юм биш. Тэд бидний томилсон ямар ч даргад захирагдах боловч тохиолдсон бүхнийг хүндлээд байдаггүй бөгөөд зальхай хорлон сүйтгэгч өөрийн захирагчийг хүндэлж, эс хүндэлж байгаагаа харуулах мянган арга мэднэ. Харин тэд Кравцовыг яалаа гэж хүндэлдэг юм бол? Өөрийн араатан төрхийг нуудаггүй, нуухыг ч оролддоггүй тэр чанарыг нь хүндэлдэг юм. Хорлон сүйтгэгчид хүний мөн чанар маш бат бэх бөгөөд өөрчлөгдөшгүй гэдэгт итгэлтэй байдаг юм. Тэд мэдэж байгаа. Тэд өдөр бүр амьдралаараа дэнчин тавьдаг бөгөөд өдөр бүр амьдрал үхлийн зааг дээр байгаа хүнийг харах боломжтой байдаг. Ийм учраас тэд бүх хүмүүсийг сайн ба муу гэж хоѐр ангилдаг юм. Тэдний ойлголтоор бол сайн хүн гэдэг нь өөрийн араатан төрхөө нуудаггүй тийм хүнийг хэлдэг. Харин сайн хүн болж харагдахыг хүсэж байгаа хүмүүс л аюултай. Зөвхөн өөрийн сайн талуудыг харуулдгаас гадна өөрийгөө сайн хүн гэж итгэдэг тийм хүмүүс л хамгийн аюултай. Бузар булай, жигшүүрт гэмт хэрэгтэн нэг, арав, ихээр бодоход зуун хүн л алж чадна. Харин гэмт хэрэгтэн хэзээ ч хүмүүсийг сая саяар нь алдаггүй юм. Өөрсдийгөө сайн хүмүүс гэж тооцдог тэр хүмүүс л сая саяар нь алдаг юм. Гэмт хэрэгтнүүдийн дундаас биш харин хамгийн сайн, хамгийн хүнлэг хүмүүсийн дотроос л Робеспьерүүд төрдөг. Гильотиныг ч гэмт хэрэгтнүүд биш харин хүнлэг үзэлтнүүд бодож олжээ. Хүн төрөлхтний түүхэн дэх хамгийн аймшигт гэмт хэргүүдийг архи уудаггүй, тамхи
татдаггүй, эхнэрээ араар нь тавьдаггүй, алган дээрээсээ хэрэм хооллодог хүмүүс үйлдсэн юм. Бидний хамтдаа эрдэнэ шиш идэж байгаа энэ залуус хүн тодорхой нэг зааг хүртэл л сайн байдаг гэдэгт итгэдэг. Хэрэв амьдрал шаардах юм бол сайн хүмүүс муу болж хувирах ба тэр нь хамгийн тохиромжгүй үед ч таарч мэднэ. Гэнэтхэн ийм хувирлын золиос болохгүйн тулд сайн хүмүүстэй харьцахгүй байсан нь дээр. Харин одоо ч муу байгаа тийм хүмүүстэй холбогдсон нь илүү дээр. Ядаж л хувь заяа нүүрээ буруулах цагт тэр юу хийж болохыг мэднэ шүү дээ. Хурандаа Кравцов энэ утгаараа тэдний хүн. Жишээ нь сайхан хөхтэй хүүхэн гудамжаар алхаж явна гэж бодъѐ. Тарвас шиг хоѐр өгзгөө хаялан үзээд алдаач гэх шиг даллана. Хорлон сүйтгэгч энэ тохиолдолд яах вэ? Хэрэв өөрөөр огт болохгүй бол ядаж л нүдээрээ хүчиндээд хаяна. Харин хурандаа Кравцов тэгэхгүй, огт санаа зовохгүй гүйцэлдүүлнэ. Үүнийх нь төлөө түүнийг хүндэлдэг юм. Харин тэр хүүхний араас харахгүй байгаа тэр хүмүүс л аюултай. Түүнийг огт сонирхохгүй байна гэдгээ харуулах гэж оролдоод байгаа тийм хүмүүс аюултай. Чухам яг хүмүүс дундаас л нуугдаж буй тамлан зовоогч, алуурчдыг олж болно. Кравцов энэ ангилалд хамаарахгүй. Эм хүйстнийг сонирхож, түүнийгээ ч эс нууна. Эрх мэдэлд дуртай бол түүнийгээ яагаад нуух ѐстой гэж? Харин тэр маш их дуртай. Ямар ч эрх мэдэлд. Тэр хүүхэлдэйг хэрхэн зодож байхыг анх харахдаа би үүнийг мэдэрсэн юм. Энэ бол хүч чадал, өршөөлгүй эрх мэдлийн үзүүлэх тоглолт байлаа. Хүүхэлдэй бол хүн. Бэлтгэл сургуулилтад зориулсан хүн. Өөрийн найзтайгаа сургуулийн тулаан хийх үед тэр чамайг алахгүй гэдийг чи урдаас мэдэж байна. Тэр ч чи түүнийг алахгүй гэдгийг мэднэ. Ийм учраас сургуулийн тулаан хийх сонирхол байхгүй болчхож байгаа юм. Харин хүүхэлдэй бол чамайг алж ч болно, хэрэв чи хүүхэлдэйн хавирга, хүзүүг хугалчихлаа гэхэд нэг их загнаад байхгүй. Бидний ажил тун хариуцлагатай. Хэрэгтэй үед бидний гар чичрэх ѐсгүй. Чичрэх ч үгүй. Үүнд бүрэн итгэлтэй байхын тулд манай захирагч нар биднийг бэлтгэл сургуулилтаа хий гэж хүүхэлдэй хаяж өгдөг юм. Хүүхэлдэйг анх бид бодож олоогүй юм. Тэднийг биднээс өмнө ч мөн ашиглаж л байсан юм. Илүү өргөн хүрээтэйгээр, өөр өөр нэрийн дор ашиглаж байсан юм. Тэднийг Онцгой комиссынхон гладиатор, НКВДынхан сайн дурынхан, СМЕРШ-ийнхэн робинзон, харин манайд хүүхэлдэй гэж нэрлэдэг. Хүүхэлдэй бол алах ял заагдсан гэмт хэрэгтэн. Хөгшин, өвчтэй, сул дорой, дэндүү ихийг мэддэг нэгнийг нь ялын тогтоол уншингуут шууд устгана. Харин хүч чадалтай, эрүүл чийрэг нэгнийг үхэхээс нь өмнө манай улсын хүч чадлыг бэхжүүлэхэд ашигладаг юм. Үхэх ялтай хүмүүсийг ураны уурхайд явуулдаг гэж ярьцгаадаг. Дэмий үг. Ураны уурхайд жирийн хоригдлууд ажиллана. Харин алах ял заагдагчдыг илүү үр бүтээлтэй ашиглана. Тэгж ашиглах нэг хэлбэр нь Спецназын хүүхэлдэй юм. Бидэнд ч хэрэгтэй, түүнд өөрт нь ч хэрэгтэй. Бид өрсөлдөгчөө гэмтээчихнэ гэж айхгүйгээр тулааны арга барилаа сайжруулж, харин түүний үхэл хойшилно. Өмнө нь хүүхэлдэй, гладиаторууд бүгдэд хүрэлцэхүйц хангалттай олноороо байдаг байсан юм. Харин одоо хүрэлцэхгүй байна. Бүх юм хүрэлцэхгүй байна. Талх ч хүрэлцэхгүй, мах ч хүрэлцэхгүй, харин одоо бүр хүүхэлдэй ч хүрэлцэхгүй болж. Харин хүүхэлдэй хэрэглэхийг хүсэгчдийн тоо буурсангүй. Харин тэднийг хаанаас авах билээ? Ийм учраас л хүүхэлдэйг болгоомжтой, удаан эдлэхийг тушааж байгаа нь тэр. Гэхдээ энэ нь бэлтгэл сургуулилтын чанарт нэг их нөлөөлөхгүй л дээ. Чи түүнийг хүнд бэртээж болохгүй, харин түүнд элдэв хязгаарлалт байхгүй. Тэр хэзээ ч үхэж болох учраас түүнд
алдах юм байхгүй. Зүгээр л хүзүүг нь хуга мушгиж ч болно. Ийм учраас л хүүхэлдэйтэй тулалдах нь дасгалжуулагч хийгээд хамтрагчидтайгаа тулалдахаас зуу дахин ашигтай. Хүүхэлдэйтэй хийх тулаан бол жинхэнэ тулаан, жинхэнэ эрсдэл. Спезназын бүхэл бүтэн батальоноос зөвхөн мэргэжлийнхнээс бүрдсэн онцгой салаа л хүүхэлдэйгээр бэлтгэл хийх эрхтэй. Жирийн хорлон сүйтгэх гурван ротынхон хүүхэлдэй гэж байдгийг ч мэдэхгүй. Тусгай салаа нь батальоноос тусдаа хол байрлаж, сайтар хамгаалагдсан тул хүүхэлдэйг ч мөн тэндээ хадгална. Кравцов дэмий аз сорих дургүй ч эрх мэдэлд дуртай хүн. Тийм учраас Дубровицад очих бүрдээ тэрээр хувцсаа солин өөрийн биеэр хүүхэлдэйтэй бэлтгэл хийдэг юм. Тэр удаан бөгөөд шаргуу бэлтгэл хийнэ. Тэр маш шаргуу хүн. 7. Бага зэрэг ус, хагас лааз кофе, ахиухан коньяк хийгээд гал дээр буцалгана. Энэхүү зэрлэгүүдийн ундааг удаан чанах ѐстой. Уувал ишиг шиг л үсчих болно. Таатай үнэр хамар цоргино. Үүр манхайн цайж, хүйтэн манан хөшиглөнө. Түүдгийн гашуун утаа савсаж бид дахиад л хоѐулхнаа. — КГБ бидний цусыг их сорсон уу? — Чи, Витя, бүх армийн талаар асууж байна уу, эсвэл зөвхөн тагнуулыг асууж байна уу? — Армийг ч тэр, тагнуулыг ч тэр. — Зөндөө. — Яагаад тийм хэрэг болов? — Бид маш гэнэхэн байсан юм. Бид эх орныхоо төлөө зүтгэж байсан, харин чекистүүд өөрсдийнхөө төлөө, намынхаа төлөө зүтгэж байсан юм. — Энэ дахин давтагдаж болох уу? — Тийм ээ. Хэрэв бид өмнөх шигээ гэнэн байвал тэгнэ… Тэр нөгөө коньяктай чанамлаа халбагаар хутгана. Харин надад тэр миний хувь заяаг хутгаж байх шиг санагдана. Санаандгүй тохиолдлоор тэр надтай хамт бөглүү талд байгаа юм биш. Ийм яриа санамсаргүй өрнүүлж байгаа ч хэрэг биш. Аквариумын тухай ярьснаар тэр надад өөрийн хувь заяаг даатгаж буй хэрэг. Би түүнийг хөөдөж болно шүү дээ. Тэр яагаад ингэж азаа үзэх болов? Хариуд нь тэр миний өөрийн хувь заяаг шаардаж байгаагаас зайлахгүй. Би түүний төлөө Кравцовтой хамт азаа үзэхийг зөвшөөрнө. Харин үүнийгээ хэрхэн илэрхийлэх вэ? — Энэ түүхийг ахин давтахыг бид тэдэнд зөвшөөрөх ѐсгүй. Манай эх орны тусын тулд бид хүчтэй байх ѐстой. Арми КГБ-ээс дутуугүй хүчирхэг байх ѐстой. Түүний надаас хүлээж байсан яг тэр зүйлийг би хэллээ гэдгээ гэнэт мэдэрлээ. — Бид тэдэнд үүнийг хийхийг зөвшөөрөх ѐсгүй. Чекистүүдийн хэмжээгүй засаглал зөвлөлт засгийг ч унагааж мэднэ… — Гэхдээ цэргийнхний хэмжээгүй засаглал ч мөн зөвлөлт засгийг устгаж болно шүү дээ. Чи үүнээс айхгүй байна уу, Виктор — Тэр намайг өрөмдөх мэт ширтэнэ. — Айхгүй байна. — Хэрэв чи миний оронд байсан бол юу хийх байсан бэ? Зөвлөлтийн генералууд, маршалуудын оронд байсан бол? — Би санаа нэгтнүүдтэйгээ маш нягт харьцаатай байх байсан. Хэрэв нэгэнд маань аюул тулгарвал бүх генералууд, бүх маршалууд түүнийг хамгаалдаг байх ѐстой. Бидэнд эв санааны нэгдэл хэрэгтэй. — Тийм эв санааны нэгдэл байна гээд төсөөл.
Мэдээж, нууц. Нам ба КГБ бидний хэн нэгийг зайлуулахаар шийджээ гэж бод. Бусад нь үүнд яаж хандах ѐстой вэ? Бослого гаргах уу? Эсвэл бүгд огцрох өргөдлөө өгөх үү? — Бид цохилтыг цохилтоор хариулах ѐстой гэж би бодож байна. Гэхдээ бүх дайснуудаа биш, харин хамгийн их аюул учруулж буйг нь цохих хэрэгтэй. Хэрэв та орон нутаг дахь намын удирдлага, КГБ-тэй түнжин хагарлаа гэхэд та өөрөө биш, харин бүх Зөвлөлт Улс дахь найз нөхөд тань таны дайснуудад нууцаар цохилт өгнө. Мөн үүнтэй адилаар таны найз нөхдийн нэг зовлонд унавал та түүний дайснуудад цохилт өгөхийн тулд бүхий л чадлаа дайчлах ѐстой… — Сайн байна, Суворов, гэхдээ санаж яв, энэ яриа хэзээ ч болоогүй. Чи зүгээр л коньяк хэтрүүлж уугаад энэ бүхнийг өөрөө зохиосон хэрэг. Гэхдээ энэ бүх тэмцлээс холхон байсан нь дээр гэдгийг тогтоож ав, тэгвэл л чи эсэн мэнд үлдэнэ. Эрх мэдлийн төлөөх тэмцэл бол хатуу тэмцэл. Хэн ялагдсан нь гэмт хэрэгтэн болно. Ялагчдын хувьд чи гэмт хэрэг хийсэн, хийгээгүй нь хамаагүй. Ялгаагүй чи гэмт хэрэгтэн. Гэхдээ ийнхүү тэмцэх нь гэнэн, тэнэг байснаас л дээр. Чонотой хамт амьдарна гэдэг тэдэнд идүүлнэ л гэсэн үг. Гэхдээ хэрэв чи энэ зам дээр баттай зогссон л бол баригдахгүй байх хэрэгтэй. Баригдлаа ч хэргээ хүлээхгүй байсан нь дээр, хүлээлээ ч зохион байгуулалттай хэрэг биш жирийн хэрэг хүлээсэн нь дээр. Эрх мэдлийн төлөө тэмцэж байгаа бүхэн өөрийн бүлэгтэй, зохион байгууллагатай байдаг бөгөөд өөрсдийн өрсөлдөгчдийг өршөөдөггүй юм. Зохион байгуулалттай хэрэг бол чиний хүлээж болох хамгийн аюултай, хүнд хэрэг. Энэ бол чиний хувьд аймшигтай төгсгөл. Хамгийн аймаар эрүү шүүлт тулгалаа ч гэсэн энэ хэргийг ганцаараа хийсэн гэж хүлээсэн нь дээр. Эс тэгвээс бүр ч аймшигтай тамлал чамайг хүлээж байх болно. Харин одоо анхааралтай сонсож бай. Түүний хоолойны өнгө, нүүрний хувирал огцом өөрчлөгдөв. — Долоо хоногийн дараа чи Спецназын бүлэгт хянагчаар явна. Та нарыг Стороженецийн орчим хаях болно. Хоѐр дохь өдрөөс бүлэг хоѐр хуваагдах ба тэр мөчөөс эхлэн чи алга болно. Чи Кишинев орох ѐстой. Зөвхөн ачааны галт тэргээр, зөвхөн шөнө явна. Кишиневт багшийн их сургууль бий. «Их сургуульд үндсэрхэх үзлийн төвшинг дундаас дээш гаргая» гэсэн энэ лоозонг чи шөнө ханан дээр нь бичих хэрэгтэй. Тамхины нимгэн цаасны тасархай дээр бичсэн лоозонг надад өгөв. — Чи молдав хэл мэдэхгүй, тиймээс энэ текстийг нүдлээд цээжилж ав. Одоо. Алив, бичээд үз. Дахиад нэг. Чи бүгдийг өөрөө хийнэ гэдгээ сана. Хэрэв чамайг хаа нэгтээ зогсоовол чи бүлгээсээ хоцорч, зүг чигээ алдаж төөрсөн хүн шүү. Хөндлөнгийн тусламжгүйгээр бие даан Армийн штаб уруу ирэхийг хичээгээрэй. Тийм учраас чи ачааны вагоноор шөнө явах болно. Унтчихалгүй сайн харж яв. Өдөр ойд унтана биз. — Үсгийн хэмжээ нь ямар байх ѐстой вэ? — 15-20 сантиметр байхад молдавын КГБ-ын төлөөлөгчийг зайлуулахад хангалттай. — Ганц лоозонгоор уу? — Эн бол онцгой тохиолдол. Их сургуульд аль хэдийнээс үндсэрхэх үзэлтэй амжилтгүй тэмцэж ирсэн юм. Хамгийн хатуу арга хэмжээнүүдийг авсан. Одоо бүх зүйл хэвийн гэж Москва уруу мэдээлсэн байгаа. Чиний ажил бол тийм биш гэдгийг харуулах явдал. Мэдээж Одессын цэргийн тойргийг сэжиглэж болох ч, одессын цэргийн удирдлага өөрийн буруугүйг хялбархан нотлох болно. Бид энэ цохилтыг
шууд биш харин булангийн цаанаас, зэргэлдээ тойргоос өгч байгаа юм. Чи ганцаараа бие дааж ажиллана гэдгийг би чамд ахин нэг сануулчихъя. Чи энэ лоозонг гудамжинд хийсэж байсан цаасан дээрээс олж хараад ямар утгатайг нь мэдэхгүйгээр ханан дээр бичсэн гэнэ биз. Нууц ажиллагаа явуулагч байснаас тэнэг байсан нь дээр. Лоозонгоо мартаагүй биз? — Үгүй. 9. Тав хоногийн дараа би Армийн штабт ирэв. Би тагнуулын дарга дээр орохоор явлаа. Сургуулийн явцад бүлэг хоѐр хуваагдсаны дараа би гурав дахь бүлэгтэй нийлэх ѐстой байсан боловч баримжаагаа алдан, газрын зураг ба хөндлөнгийн тусламж авалгүй төөрч удаан хугацаанд зөв замаа хайсан тухай илтгэв. Мөн даалгавраа гүйцэтгэсэн тухай, цэвэрхэн гүйцэтгэсэн тухай бага зэрэг инээмсэглэн илтгэлээ. Тэр үл мэдэг толгой дохин ойлгосон гэдгээ илэрхийлэв. Гэхдээ тэр над уруу инээмсэглэсэнгүй. 10. Гурван долоо хоног өнгөрлөө. Би сонинд хэвлэгдэн гарч буй бүхий л нийтлэлүүдийг анхааралтай ажиглаж байв. Нөгөө лоозонгийн тухай орон нутгийн болон, төвийн хэвлэлд хэн ч юу ч хэвлэхгүй нь ойлгомжтой. Гэхдээ болсон үйл явдалтай холбогдуулан орон нутгийн сонинуудад «Пролетарийн интернационализмийг бэхжүүлье!» гэсэн гарчигтай нийтлэл гарч болно шүү дээ. Гэвч тийм нийтлэл алга… Тэр миний мөрөн дээр гараа тавилаа. Үргэлж чимээгүй явдаг юм тэр. — Цаг бүү үр. Юу ч болохгүй. — Яагаад? — Яагаад гэвэл чиний ханан дээр бичсэн зүйлс хэнд ч гэм хор болохгүй. Жирийн саармаг үгнүүд байсан юм. — Би яагаад түүнийг ханаа дээр бичих болсон юм бэ? — Би чамд итгэлтэй байхын тулд. — Би цаг үргэлж хяналтад байсан хэрэг үү? — Бараг цаг үргэлж. Би чиний явах чиглэлийг, бас очих газрыг чинь мэдэж байсан. Хяналт хийлгэхээр арван хорлон сүйтгэгч хаяад л бараг алхам бүрийг чинь бүртгэж авсан юм. Мэдээж хянагчид чухам юу хийж байгаагаа мэдэхгүй… Байдал хэцүүдэх үед хүний толгойд хамгийн тэнэг санаанууд ч орж ирж болно. Түүнийг хянаж байх хэрэгтэй. Тийм учраас л би чамайг хянаж байсан юм. — Би таны хяналтад байсан гэдгийг надад ямар учраас хэлж байгаа юм бэ? — Цаашдаа чиний толгойд элдэв тэнэг бодол орж ирээд байхгүйн тулд. Би чамд хааяа иймэрхүү аар саар ажлуудыг даалгана. Тэр үед харин үхэлтэй нүүр тулахаар явж байна уу, эсвэл би чамайг шалгаж байна уу гэдэг нь үргэлж чамд ойлгомжгүй байх болно. Тэгээд тэр над уруу нөхөрсгөөр инээмсэглэж: — Чамайг дуртай үедээ хүүхэлдэй болгоход хангалттай хүрэлцэхүйц материал надад бий шүү гэв. …Тэр над уруу шаардангуй харснаа шилэн аяганы талаар архи аягалж чимээгүйхэн аягатай архи уруу дохиод:
— Даргатайгаа хааяа архи ууж ч болно. Битгий ай, чи над дээр найзархаж ирээгүй, би чамайг өөрөө дуудсан, уу. Би аягатайг авч нүднийхээ өмнө авчраад дарга уруугаа инээмсэглэн харсаар аажим уулаа. Архи бол адтай чөтгөр. Тэр дахиад хагас хагас шилэн аяга аягалав. — Сонс, Суворов, өдий зэрэгтэй яваадаа чи надад баярлах ѐстой шүү. — Би үүнийг үргэлж санаж явах болно. — Би эртнээс чамайг ажиглаж, ойлгох гэж хичээж байна. Чи өмнө нь эрүүгийн гэмт хэрэгт холбогдож байгаагүй. Гэхдээ миний бодлоор бол өөрөө төсөөлөх ч үгүй байгаа хэдий ч чи бол ясны гэмт хэрэгтэн. Битгий марга, би хүмүүсийг чамаас илүү мэднэ. Би чамайг нэвт харж байна. Алив, уу. — Таны эрүүл энхийн төлөө. — Өргөст хэмхээр даруул. — Баярлалаа. Түүний нүүр барайжээ. Бүхий л байдлаас нь харахад тэр намайг ирэхээс өмнө аль хэдийн уучихсан байж. Харин уухаараа тэр үргэлж баргар царайтай байдаг. Би ч бас үргэлж тэгдэг юм. Харваас тэр үүнийг, бас өөр зарим үл ажиглагдам адил шинж байдлуудыг аль эрт анзаараад өөртэйгөө адилтган миний төрхийг дүрслэн гаргасан байх. — Өөдгүй амьтан минь, хэрэв чи хогийн шааруудтай нийлсэн бол тэдэнтэй сайхан зохицох байсан даа. Тэд чамайг өөрийн хүн гэж үзэж, хэдэн жилийн дараа чи дээрэмчдийн дунд нэр хүндтэй болохсон. Хиамнаас ид, битгий нэрэлх. Би наадхыг чинь тусгай хангамжаас авдаг юм. Би чамайг өөртөө авахаас өмнө ийм хиам байдаг гэж чи бодоо ч үгүй байх. Уу… Тэрээр хагас литр гаруй архи уусныг би эргэлзээгүй мэдэж байлаа. Тэр нь бага багаар үйлчилж эхэлж байна. Тэр гар дахь сэрээгээрээ онож хатгах нь муудсан ч түүний ухаан нь согтууруулах ундааны нөлөөнөөс ангид байх ажээ. Тэр ойлгомжтой бөгөөд тод ярьж, ойлгомжтой, тодорхой сэтгэж байлаа. — Би чиний нэг л юмыг ойлгохгүй байна, Суворов. Чи зовлон эдэлж байхдаа жаргалтай байдаг уу эсвэл үүнийгээ нуугаад байна уу? Бидэнд өөрсдийн хүч чадлаар жаргах өргөн боломж бий. Өөрийгөө хүссэнийхээ хэрээр зовоож болно. Гэтэл чи энэ таашаалаас зугатаагаад байх юм. Яагаад тэр вэ? — Би зовлон эдэлж байхдаа таашаал мэдэрдэггүй. Тэр толгой сэгсэрч: — Харамсалтай байна. — Манай мэргэжлийн хүнд энэ муу юу? — Ерөнхийдөө бол үгүй л дээ. Дэлхий дээр асар олон тооны биеэ үнэлэгчид бий ч тэдний цөөхөн нь л өөрсдийн тэр байдлаас таашаал авдаг юм. Харин ихэнхийнх нь хувьд тэдний ажил биеийн хүчний хүнд хөдөлмөрөөс цаашгүй. Тэдний хэр зэрэг явах нь ажил нь таалагддаг эсэхээс нь биш харин ажилдаа хэрхэн ханддаг, хариуцлагаа хэрхэн мэдэрдэг, ажилсаг эсэхээс нь ихээхэн хамаардаг юм. Мэргэжлээсээ заавал таашаал авдаг байх шаардлагагүй, заавал мэргэжилдээ дуртай байх ч албагүй, гэхдээ ямар ч ажил хийж байсан ажилсаг л байх хэрэгтэй. Яагаад шүдээ ярзайлгаад байгаа юм бэ? — Сонирхолтой хэллэг байна. «Ажилсаг биеэ үнэлэгч» гэж. — Инээх юм байхгүй, бид биеэ үнэлэгчдээс огт дээрдэхгүй, бид хэн нэгний таашаалд нийцүүлэх гэж бохир ажил хийгээд түүнийхээ төлөө ихийг авдаг. Чи мэргэжилдээ тийм ч дуртай биш боловч ажилсаг, энэ чинь надад хангалттай. Алив, өөрөө аягал. Би аягаллаа.
— Танд аягалах уу? — Жаахныг хийчих. Хоѐр хуруу хэртэйг. За, болно. Би чамайг ийм учиртай дуудсан юм. Манай энэ новшийн гариг дээр зөвхөн бусдын хоолойг мэрж л амьдарна. Эрх мэдэл л тийм боломж өгдөг юм. Зөвхөн дээш авирч байж л эрх мэдлээ хадгалж үлдэнэ. Тэр маш найдваргүй хальтрамтгай. Түүнээс гадна бусдын туслалцаа ч хэрэгтэй. Ийм учраас түүний гишгүүрээр авирч байгаа хэн бүхэн багаа бүрдүүлэн хамтдаа нэг бол ноѐн оргилд нь гарна эсвэл ѐроолгүй ангал уруу ниснэ. Би чамайг дээш татаж, бас чамаас шаардлагатай тусламжийг шаардана. Тусламж нь ямар ч байж, бүр эрүүгийн шинжтэй ч байж болно. Чи миний араас бага зэрэг дээшлэнгүүтээ мөн өөрийн багийг бүрдүүлнэ, тэгээд араасаа татна, би чамайг татна, намайг хэн нэг нь татна. Харин бид хамтдаа ар араасаа түлхсээр манай гол тэргүүлэгчийг оргилд гаргана. Тэр намайг заамдаж аваад: — Намайг хөөдвөл чи харамсах болно шүү! — Хөөдөхгүй ээ. — Би мэднэ. — Тэр бүр барайгаад ирэв. — Хэн дуртайгаасаа урваж болно, Зөвлөлт эх орноосоо ч урваж болно. Надаас л биш шүү. Энэ тухай бодож ч зүрхлэх хэрэггүй. Гэхдээ чи тэгэхгүй. Би үүнийг чиний наад шулмын харцнаас чинь мэдэж байна. Наадахаа гүйцээгээд уучих, тэгээд явцгаая. Аль хэдийн орой болчихсон байна. Маргааш өглөө ажилдаа 7.00-д ирээд 9.00 гэхэд бүх бичиг баримтаа хүлээлгэж өгөхөд бэлэн болгосон бай. Намайг Карпатын цэргийн тойргийн Тагнуулын Удирдах Газрын даргаар томилсон. Тийш нь, удирдах газарт би өөрийн багийг аваад очих болно. Мэдээж би бүгдийг нь шууд аваачиж чадахгүй. Заримыг нь сүүлд татаж авна. Харин чи шууд надтай хамт явна. Бодоорой үүнийг. 11. Би юу болоод байгааг ойлгохгүй байлаа. Нэг л биш. Би шөнө сэрээд тааз ширтэж удаан хэвтэв. Хэн нэгний ашиг сонирхлын төлөө хаа нэг тийш намайг үхэхээр илгээсэн бол би баатар болох байсан. Амьдралаа өгөхөд надад хайран биш, амьдрал надад огт хэрэггүй. Хэн хэрэгтэй нь ав л даа. Алив аваач тэгээд! Би хар дарсан зүүдэнд умбана. Чөтгөрүүд намайг хааш нь ч юм бэ авч явах ажээ. Би өндрөөс өндөрт ниснэ. Кравцовыг, Спецназыг, хатуу ширүүн тулааныг орхиод ниснэ. Би тулаанд бэлэн байна. Би хэн нэгний хоолойг тас хазахад бэлэн байна. Гэхдээ энэ бүхэн ямар хэрэгтэй юм бэ? Эрх мэдлийн төлөө тэмцэл бол Эх орны төлөө тэмцэл огт биш. Харин Эх орны төлөөх тэмцэл миний сэтгэл зүрхийг тайвшруулна гэж үү? Эх орон минь, би чиний эрх ашгийг аль хэдийн Чехословакт хамгаалчихсан. Шуудхан хэлэхэд таагүй л ажил байсан даа. Би улам дээш, бүхнээс өндөрт ниснэ. Салхи исгэрэх, хүршгүй өндрөөс азгүй Эх орон-эх чамайгаа би харлаа. Та хүнд өвдсөн байна. Ямар өвчнөөр өвдсөнийг нь би эс мэднэ. Галзуурсан юм болов уу? Шизофрени ч байж мэднэ. Би чамд хэрхэн туслахаа ч үл мэднэ. Хэн нэгнийг алах хэрэгтэй. Гэхдээ хэнийг гэдгийг нь ч эс мэднэ. Би хаашаа нисээд байна вэ? Бурхан уруу нисэж байгаа юм болов уу? Бурхан гэж байхгүй! Гэхдээ ямартаа ч бурхан уруу нисээд байна уу? Надад туслаач Бурхан минь! * V БҮЛЭГ *
1. Львов бол энэ дэлхийн хамгийн будлимаар хот. Олон зууны тэртээ түүнийг анх барихдаа дайснууд хотын төвийг хэзээ ч олохгүй байхаар барьжээ. Байгаль эх ч тэдгээр барилгачдад туслах гэж дов толгод, гуу жалга, эрэг гангыг тэнд харамгүй бүтээсэн аж. Львов хотын мушгирч тахиралдсан нарийхан гудамжнууд нь урилгагүй ирэгсдийг нэг бол гарцгүй мухарт, нэг бол эгц гүнзгий жалганд хөтлөн аваачих бөлгөө. Би ч бас энэ хотын дайсан бололтой. Хотын төвийг би яаж ч хайгаад олсонгүй. Туулайн бөөр моддын дунд сүмийн алтан ганжир гялалзана. Тэр хажууханд байна. Ердөө хоѐрхон байшингийн цаана харагдана. Гэвч нарийн гудамж намайг нэг дээш хөтлөн, нэг гүүрэн доогуур шургуулж, хоѐр ч удаа огцом эргэн нөгөө сүм ч алга болж би бүр аль зүгт байгааг нь ч бараг ялгахаа больж орхив. Буцаж түрүүний газраа ирээд дахиад эхнээс нь эхлэв. Гэвч энэ удаа ч бас болж өгсөнгүй. Нарийн гудамж намайг аалзны тор шиг шигүү хэрсэн тахир муруй боловч гайхмаар цэвэрхэн олон жижиг гудамжнууд дундуур хөтөлсөөр эцэст нь би ер бусын жижигхэн, бараг тоглоомын гэмээр жижигхэн трамвай хөлхөлдсөн шуугиант гудамжинд гарч ирэв. Үгүй ээ, би өөрөө олж чадахгүй нь, миний хорлон сүйтгэгчийн бүх бэлтгэл сургуулилт ч үүнд тус болохгүй юм байна. Такси! Хөөе, такси! Тойргийн штаб уруу! Пентагон уруу гэнэ ээ? Тийм ээ, яг тэр Пентагон уруу чинь. Карпатын цэргийн тойргийн штабын асар том барилгыг саяхан барьжээ. Хотынхон энэхүү лут том шилэн барилгыг Пентагон гэж нэрийджээ. Львовийн Пентагон бол үй олон харуул, хурандаа нарын мөрдэс, генералуудынх нь улаан хажлагаас шинэхэн ажилтнууд сүрдмээр асар том байгууллага. Гэхдээ анхны өдөр санагдсан шиг бүх зүйл тийм ч хэцүү биш ажээ. Цэргийн тойргийн штаб гэдэг мэдэлд нь арван долоон сая хүн ам, Баруун Германы дайтай нутаг дэвсгэр байдаг штаб. Тойргийн штаб нь энэхүү газар нутаг дээрх зөвлөлт засгийн тогтвортой байдлыг хангаж, дайны цагт хүн ам, аж үйлдвэр, тээврийг дайчлах ажлыг хариуцна. Түүнээс гадна тойргийн штабын мэдэлд агаарын ба танкийн арми, ерөнхий цэргийн хоѐр арми, нийтдээ дөрвөн армитай. Дайн цагт тойргийн штаб нь фронтын штаб болон хувирч энэхүү дөрвөн армийг удирдан үйл ажиллагаагаа явуулах болно. Штабын зохион байгуулалт нь яг армийн штабын зохион байгуулалттай адил боловч бүгд нэг шат дээгүүр ялгаатай. Штаб нь хэлтсүүдээс биш харин удирдах газруудаас бүрдэх ба газрууд нь хэлтсүүдээс, хэлтсүүд нь хэсгүүдээс бүрдэнэ. Армийн штабын зохион байгуулалтыг мэддэг хүнд баримжаалахад хялбархан. Бүгд тодорхой. Бүгд ойлгомжтой бөгөөд уялдаа холбоотой юм. Залуухан шилжин ирэгсэд бид дахиад л бүх зүйлд хамраа шургуулан энэ юу юм бэ, энэ ямар учиртай юм бэ хэмээн харагдсан бүхнээ шалгаацгаана. Карпатын цэргийн тойргийн тагнуулын газрын дарга асан хошууч генерал Брестов солигдож, түүний араас хүмүүс нь ч явцгаажээ. Хөгшчүүд нь тэтгэвэртээ сууж, залуу нэг нь Сибирь, Шинэ газар, Туркестан уруу цөлөгдсөн аж. Тагнуулын даргаар хурандаа Кравцов томилогдож, түүний хүмүүс болох бид Львовын Пентагоны өргөн коридороор эрээ цээргүй зугаалцгаана. Саяхан баригдсан штабын барилга нь анхнаасаа тойргийн штабт зориулагдан баригджээ. Тэнд бүгдийг тооцож, бүгдийг урдаас төлөвлөсөн ажгуу. Манай хоѐрдугаар газар асар том барилгын дотоод хэсэгт бүхэл бүтэн давхрыг тэр чигээр нь эзэлнэ. Нэг дутагдал нь манай бүх цонх бетон хучлагатай асар том, хоосон хашаа уруу
харжээ. Аюулгүй байдал талаасаа ингэсэн нь дээр байсан байх л даа. Цонхоор тааламжтай зүйлсийг харж болохгүй л гэхээс бусад талаараа бол бүгд сайхан зохилджээ. Өрөө тасалгааны ухаалаг төлөвлөлт, асар том цонхнууд, саруул тасалгаанууд бидэнд таалагдаж байлаа. Гэхдээ манай 13-р армийг оролцуулаад тойргийн бүхий л тагнуулын үйл ажиллагааг зохицуулж байсан бидний өмнөх хүмүүс явсан нь бидэнд юунаас ч илүү таатай байх аж. Харин одоо хувь тавилан тэдгээр залуусыг эзэнт гүрний алс холын өнцөг булангуудаар цацаж орхижээ. Эрх мэдэл гэдэг хэврэг, эмзэг эд. Эрх мэдлийг чанга барьж байх хэрэгтэй. Бас болгоомжтой. 2. Манайхан, тэр дотроо би шинэ албан тушаалдаа түргэн дасацгаав. Ажил маань өмнөх хэвээрээ ч цар хүрээ нь өргөн ажээ. Харин ч илүү сонирхолтой байв. Намайг аль хэдийн бүгд таньдаг болж, штабынхан над уруу инээмсэглэнэ. «Эрүүдэн байцаах газрынхан» буюу орчуулах бүлгийнхэнтэй хэзээний сайн харилцаатай болж, тэд надад холбооны зангилааны нууц түлхүүр тайлагчид, радио амдалтын төвийн операторуудын онигоог ярьж өгцгөөнө. Хоѐрдугаар газраас гадуур ч мөн намайг хэдийн таньдаг болцгоожээ. Юуны өмнө байлдааны төлөвлөлтийн буюу Нэгдүгээр газрынхан. Байлдааны төлөвлөлтийнхөн бидний урьдчилсан дүгнэлтгүйгээр амьдарч үл чадна. Гэвч манай газарт тэдний орохыг хориглосон тул тэд биднийг дуудна. — Витя, ойрын долоо хоногуудад манай дайснууд Битбургт юу хийхээр төлөвлөж байна вэ? Битбург гэж Баруун Герман дахь америкийн агаарын цэргийн бааз. Энэ асуултад хариулахын тулд би өөрийн бичиг цааснуудаа онгичих хэрэгтэй болно. Арван минутын дараа гэхэд би хэзээний Нэгдүгээр газар очоод: — Нисэх буудал дээрх идэвхтэй үйл ажиллагаа хэвийн хэмжээнд байх ч анхаарал татах нэг зүйл байна. Лхагва гаригт АНУ-гаас тээврийн гурван С-141 онгоц ирнэ гэж мэдээлнэ. Биднийг иймэрхүү урьдчилсан дүгнэлт гаргах бүрд операторууд инээмсэглэн: «Тэр залуу ч сайн ажиллаж байна шүү!» гэх бөлгөө. Хэсэг бусаг мэдээллүүдийг бид яаж олж авдгийг тэр операторууд мэдэхгүй. Гэвч операторууд бас хүн юм болохоороо тагнуултай зохиол уншдаг учраас НАТО-гийн аль нэг штабт Кравцовын супер тагнуул ажилладаг байх гэж бодоцгоох бөгөөд тэрхүү супер тагнуулаа тэд хоорондоо «тэр залуу» гэж нэрийдэцгээнэ. Байлдааны төлөвлөлтийн офицерууд «тэр залуугаа» магтацгааж, түүнд сэтгэл маш хангалуун байцгаах аж. Үнэхээр ч Кравцовт элсүүлж авсан хүмүүс бий. Цэргийн тойрог бүр мэдээлэл цуглуулах, хорлон сүйтгүүлэх зорилгоор гадаадынхныг элсүүлдэг юм. Гэхдээ яг энэ тохиолдолд бол «тэр залуу» огт хамаагүй. Нууц тагнуулчдаас ирсэн материалуудыг Кравцов сейфэндээ хадгалдаг бөгөөд хэн бүхэнд үзүүлээд байдаггүй юм. Харин бидний байлдааны төлөвлөлтийнхнийг тэжээдэг тэрхүү мэдээллүүд нь илүү хялбар гарал үүсэлтэй эд. Энэхүү мэдээллийн эх үүсвэрийг идэвхжлийн хуваарь гэж нэрлэдэг юм. Дайсны радио станц хийгээд радаруудын идэвжлийг анхааралтай ажиглан тагнах замаар мэдээлэл цуглуулдаг аргыг идэвхжлийн хуваарь гээд байгаа юм. Радио станц нэг бүрд, радар нэг бүрд хувийн хэрэг нээж төрөл, зориулалт, байрлал, харьяалал, ажиллах үелзлэл гээд бүгдийг нь бүртгэж авна. Манай тавдугаар хэлтсийнхэн маш олон мэдээллийн нууц түлхүүрийг тайлж уншдаг юм. Гэхдээ хэдэн жилээр ч нууц түлхүүрийг нь тайлж
чадахгүй байгаа тийм радио станцууд ч бий. Тэдгээр нь хамгийн чухал радио станцууд учраас бидний анхаарлын төвд байдаг билээ. Бидэнд ойлгогдох мэдээлэл байгаа эсэхээс нь үл хамааран радио станцуудын идэвхжлийг бүртгэн эфирт гарч ирэх бүрд нь тэмдэглэж авдаг юм. Радио станц бүр өөр өөрийн өнгө төрхтэй. Зарим станц өдөр ажиллана, зарим нь шөнө, зарим нь зөвхөн амралтын өдрүүдээр, зарим нь бүр огт гарч ирэхгүй. Хэрэв эфирт гарч ирэх бүрд нь бүртгэж аваад дүн шинжилгээ хийж үзвэл удалгүй тэдгээрийн үйл ажиллагааг урьдчилан хэлж ч болно. Мөн түүнээс гадна радио станцуудын эфирт ажиллах идэвхжил нь дайсны цэргийн үйл ажиллагааны идэвхжилтэй давхацдаг юм. Хилийн чанадад яваа зөвлөлтийн ачааны тэрэгнүүдийн жолооч нар, зөвлөлтийн галт тэрэгний үйлчлэгчид, Аэрофлотын нисэх онгоцны багийнхан, манай тамирчид, бас мэдээж манай тагнуулуудын мэдээлэл бидний хувьд үнэлж баршгүй чухал юм. Эдгээр мэдээллүүд нь «Дивиз түгшүүрийн дохиогоор хөдлөв», «Пуужингийн батарей үл мэдэх чиглэлд гарлаа», «Бүх онгоцнууд нэгэн зэрэг хөөрөв» гэх мэт хоорондоо холбоогүй, салангид мэдээллүүд байдаг. Эдгээр хэсгүүдийг манай электрон машин радио станцуудын эфирт ажилласан идэвхжилтэй харьцуулан нягтална. Тодорхой хамаарал ажиглагдах болов ч бас онцгой тохиолдлууд ч гарна. Олон жилийн дүн шинжилгээний үр дүнд «Хэрэв РБ-7665-1 эфирт гарч ирсэн бол дөрөв хоногийн дараа Рамштейны агаарын баазын онгоцууд бүгд агаарт хөөрнө» гэх мэтээр хэлэх боломжтой болж байгаа юм. Энэ бол хөдөлшгүй хууль. Харин бидний Ц-1000 гэж нэрлэдэг радио станц ажиллаад эхэлбэл Европ дахь америкийн цэргийн хүчин байлдааны бэлэн байдлын зэргээ өндөрсгөнө гэдэг нь хүүхдэд ч ойлгомжтой. Бас жишээ нь … — Витя, мэдээж, энэ тухай ярьж болохгүй гэдгийг бид ойлгож байна л даа… Гэхдээ та нар нөгөө… Яаж арай ойлгомжтой хэлдэг юм билээ дээ… Ер нь бол «тэр залууд» гамтай хандаарай. 3. Намайг шалгаж байна. Бүхий л амьдралын минь турш намайг шалгах болно. Миний ажил тийм юм. Миний тэнцвэртэй байдал, тэсвэр хатуужил, авхаалж самбаа, үнэнч эсэхийг шалгана. Ганц намайг ч шалгахгүй. Бүгдийг нь шалгана. Хэн рүү инээмсэглэж байна, хэн рүү инээмсэглэхгүй байна, хэнтэй ууж байна, хэнтэй унтаж байна гээд бүхнийг шалгана. Хэрэв хэнтэй ч биш бол бас л шалгана: Яагаад? — Ор. — Нөхөр хурандаа, ахлах дэс… — Суу гэж тэр тушааж байна. Тэр бол Кравцовын шинэ орлогч хурандаа Марчук. Зөвлөлтийн цэргийн тагнуулчдад тусгай дүрэмт хувцас байхгүй. Тагнуулд ирэхдээ ямар төрөл мэргэжлийн цэргээс ирсэн байна, тэр хувцсаа бүгд өмсөцгөөнө. Би, жишээ нь танкчин. Кравцов их буучин. Манай тагнуулын удирдах газарт явган цэрэг, нисгэгчид, саперчид, химичид бий. Харин хурандаа Марчук эмч. Түүний хөх ягаан петлиц дээр хундага ороосон могойг дүрсэлсэн алтлаг тэмдэг байна. Эмч нар ч гоѐ эмблемтэй юм аа. Мэдээж манай танкчдынхыг гүйцэхгүй ч гоѐ л юм. Армид эмнэлгийн эмблемийг могой шиг зальтай эсвэл ухаанаа алдтал уудаггүй гэж өөрсдийнхөөрөө тайлж уншдаг юм. Марчук нэг л ойлгомжгүй, сүрдүүлсэн
харцаар намайг ширтэнэ. Ховсчин юм биш биз? Гэхдээ би тэр харцыг огт ажирсангүй. Энэ тал дээр бол би маш сайн бэлтгэлтэй. Спецназд хүн бүр нохойн дээр дасгал хийдэг юм. Хэрэв нохойн нүд рүү эгц ширтэх аваас тэр хүний харцыг тэсдэггүй юм. Архирч буй нохойг хүн харцаараа зогсоож чадна. Үнэндээ бол сүрэг нохдыг биш нэг л нохойг тэгж зогсоож чадна. Харин нохдын сүргийн эсрэг бол харцнаасаа гадна хутга хэрэглэх болно. Нүд рүү нь харж байгаад хавирга уруу нь дүрнэ. Тэгээд л өөр нохойн нүд рүү харж эхэлнэ. — За, Суворов, бид чамайг анхааралтай ажиглаж байгаа. Чи сайн ажиллаж байгаа, бидэнд таалагдаж ч байгаа. Чиний тархи электрон машин л гэсэн үг... тохиргоог нь хийгээгүй, гэхдээ чамайг тохируулж болно. Би үүнд итгэлтэй байна. Тийм биш байсан бол чамайг ингээд байлгаад байхгүй байсан юм. Чиний ой тогтоолт гаргууд сайн. Дүн шинжилгээ хийх чадвар хангалттай хөгжсөн. Мэдрэмж сайтай. Хяналтын хэсгийн тэр охиныг чи өөртөө сайхан татсан байна билээ. Сэргэлэн охин. Бид түүнийг мэднэ. Урд нь хэнийг ч өөртөө ойртуулаагүй. Хөөх, чи ер нь ямар хүн бэ? Чамд хэцүү юм гэж алга… Би улайхгүй ээ. Би ямар оюутан охин биш, Би чинь дайчин офицер. Миний арьс ч улайдаг арьс биш. Арьс минь ч ази, цус минь ч ази гаралтай. Тиймээс би улайхгүй. Бие махбодын үүднээс ч тэр. Гэхдээ чөтгөр ав, тэд миний хүүхнийг яаж мэддэг байна аа? — Суворов, хэдий харамсалтай ч бид иймэрхүү зүйлийг ч бас мэдэж байх ѐстой. Бид чиний тухай бүхнийг мэдэж байх ѐстой. Бидний ажил ийм юм. Чамайг судлаад бид сайн тал нь дийлсэн дүгнэлт гаргаад байгаа. Чиний өөрийн дутагдлуудаасаа хэрхэн салж байгаа чинь бидэнд юунаас ч илүү таалагдаж байгаа. Чи өндрөөс болон хязгаарлагдмал орон зайнаас айдаггүй. Төрөлх мах цус чинь угийн аймхай биш, харин энэ бол бидний ажилд маш чухал. Гарцаагүй үхэл ч чамайг айлгахгүй. Нохойтой амархан учраа олдог. Мэдээж, энэ тал дээр жаахан сургах хэрэгтэй л байх. Харин мэлхий, могойнуудтай учраа олохдоо муу гэж байгаа. Айдаг уу? — Айдаг, гэж би хүлээв. — Харин та яаж мэдээв? — Энэ бол чиний асуудал биш ээ. Чиний асуудал бол могойноос айхгүй байж сурах явдал. Юунаас нь айдаг байна аа? Миний петлиц дээр хүртэл могой байхыг харж байна уу? Харин зарим хүмүүс мэлхийг бүр иддэг юм. — Хятадууд уу? — Зөвхөн тэд ч биш. Францууд ч мөн иддэг. — Он жилээр өлсгөлөн болбол би хүмүүсийг идэхийг илүүд үзэх байсан… — Тэд чинь өлссөнөөсөө болж иддэггүй юм. Энэ чинь тансаг амттан байхгүй юу. Итгэхгүй байна уу? Мэдээж, би үүнд итгэхгүй л дээ. Суртал ухуулга. Францад амьдрал хэцүү байна гэсэн үг үү? Хэрэв тэр Францын пролетариуд тааруухан амьдардаг гэж зүтгээд байвал би мэдээж, зөвшөөрч л таарна. Амыг нь дагуулж л тэгж хэлнэ л дээ. Харин дотроо бол тэр тухай өмнөх бодлоо хадгалсаар л үлдэнэ. Францчууд сайхан амьдардаг, пролетариуд нь ч мэлхий иддэггүй юм. Гэхдээ Марчукийг хуурч чадахгүй ажээ. Миний эргэлзэж байгааг тэр миний нүднээс хялбархан олж харлаа. — Нааш ир дээ. — Бидний дайсны тухай нууц кинонуудыг бидэнд үзүүлдэг кино танхим уруу тэр намайг оруулав. Марчук нэгэн товчлуур дармагц дэлгэц дээр ямар нэг гал зуух, тогооч нар, хоолны сав суулга, мэлхийнүүд, улаан танхим, үйлчлэг нар, рестораны
үйлчлүүлэгчид хөвөрч гарав. Үйлчлүүлэгчид нь илбэчидтэй огтхон ч төсгүй байсан хэдий ч мэлхийн хөл идэж байлаа. — За, юу гэмээр байна? Юу хэлэх вэ дээ. Хэлэх юм алга. Гэхдээ энэ киног саяхан үзүүлж байсан, «Чөлөөлөлт» гэдэг юм, Гитлер ч тэнд гардаг. Харин жинхэнэ Гитлер ерөөсөө биш, БНАГУ-ын жүжигчин. Диц гэдэг юм түүнийг. Хэрэв хурандаа минь, чи өөрөө мэлхий идсэн бол би үнэмших л байсан, кинонд юу ч үзүүлж болно, Гитлерийг ч тэр, мэлхийг ч тэр. — За, юу гэмээр байна? — гэж тэр дахин асуув. Түүнд юу гэж хэлдэг юм билээ? Итгэлээ гээд хэлчихвэл тэр шууд өлгөж аваад чи тагнуул хүн, ийм дэмий юманд итгэлээ гэж үү гэвэл яах вэ? Би чамд зүгээр л хог новш үзүүлж байхад чи итгэж л байдаг. Мэдээлэл хариуцсан офицер байж зохиомол зүйлийг үнэ цэнэтэй баримтаас ялгаж чадахгүй гэж үү гэвэл би яах вэ? — Үгүй, энэ кинонд итгэж чадахгүй нь. Хиймэл эд байна. Хуурамч. Хэрэв хүмүүс бүр огт идэх зүйлгүй болсон бол ядаж л муур, нохойгоо иднэ. Яагаад мэлхий идэх гэж? Энэ бол сургалтын кино гэдэг нь надад тов тодорхой байлаа. Миний авхаалж самбааг шалгаж байна. Тэнд гарч байгаа хатагтай сагсгар хав тэвэрсэн байсан. Тэр хавыг анзаарч уу үгүй юу гэж намайг шалгаж байгаа хэрэг. Мэдээж би анзаарсан. Тэгээд харваас таны надаас шаардаад байгаа, гарт нь хав байхад жирийн хүн мэлхий идэхгүй гэсэн тэр дүгнэлтийг чинь би хийгээд өгье л дөө. Утгагүй хэрэг. Харин Марчук бүр уурлаж эхлэв: — Энэ мэлхийнүүд чинь багагүй үнэтэй юм шүү. Би дуугарсангүй. Мэтгэлцээн үүсгэх хэрэггүй. Мэлхий тийм үнэтэй байхгүй гэдэг нь хэнд ч ойлгомжтой. Гэхдээ хурандаатай эв зүйгээр зохицож, эвтэйхэн хэл амаа ололцох хэрэгтэй байлаа. — Өөхөлсөндөө галзуурах шахаад л тэр. Хөрөнгөтний ялзрал. — За тэр. Ямартаа ч итгэлээ. Хүмүүс иддэг юмыг чи барихаасаа ч айдаг болохоор чинь л энэ киног чамд үзүүлсэн юм. Шуудхан хэлэхэд могой, мэлхийг би өөрөө ч барьж чадахгүй, надад тэгэх ч хэрэг байхгүй. Харин чи, Виктор, дөнгөж эхэлж буй, ирээдүйтэй тагнуулын офицер, чамд бол тэгэх хэрэг гарна. Гэнэт дотор хүйт дагаад явчхав. Арай намайг мэлхий идүүлэх гэж байгаа юм биш биз дээ? Марчук сэтгэл зүйч хүн. Тэр миний бодлыг ном шиг л уншив: — Бүү ай, би чамайг хүчээр мэлхий идүүлэхгүй. Могойг бол магадгүй, мэлхийг бол үгүй шүү. 4. Жижигхэн цэрэг байна. Царай нь ч хүүхдийнх шиг юм. Охиных шиг урт сормуустай аж. Хорлон сүйтгэгч. Спецназын дайчин. Хорлон сүйтгэх бригадын дөрвөн батальоныг аварга том биетэй цэргүүдээр бүрдүүлжээ. Хотхоноор явж байгаа нь яг л баавгайн сүрэг явж байгаа мэт. Гэхдээ бригадын нэг ротыг бие бялдрын хувьд янз бүрийн цэргүүдээр бүрдүүлсэн бөгөөд зарим нь бүр жижигхэн юм. Энэ бол онцгой, мэргэжлийн рот. Энэ рот бүх дөрвөн батальон баавгайг нийлүүлснээс ч илүү аюултай. Бяцхан цэрэг турьхан хүзүүтэй юм. Түүний овог нь ч орос биш Кипа гэнэ. Гэхдээ тэр онцгой ротод санаандгүй ирээгүй биз. Ямар нэг онцгой төрлийн аллагын мэргэжилтэн байх. Хамгаалалтын өмсгөл өмсөж, урт саваагаар зэвсэглэсэн дөрвөн цэргийн дайралтыг тэр хэрхэн няцааж байхыг би нэг удаа
харсан юм. Тэр ердийн саперын хүрзээр саваануудыг зайлуулж байлаа. Түүнээс зэрлэг догшрол биш харин ур чадвар л мэдрэгдэж байв. Ийм тулаан үргэлж анхаарал татдаг. Хорлон сүйтгэгчид хаа нэг тийш яараагүй бол төв талбай дээр тулаан болж байхыг харвал заавал зогсож тулааныг үзнэ. Ямар сайхан тулаан байсан гээч! Харин тэр цэрэг одоо миний өмнө зогсоно. Тэр надад юу заах юм бол? Тэр хувин дотроос жижигхэн ногоон мэлхий гаргаж ирээд мэлхийгээр тоглонгоо дассан нь илүү дээр гэдгийг тайлбарлаж гарав. Мэлхийгээр гайхалтай зүйлс хийж болно. Жишээ нь мэлхийг сүрлээр үлээн хийлж болно. Тэгвэл тэр усны мандал дээр сэлж чадах ч шумбаж чадахгүй маш инээдтэй харагддаг. Мөн мэлхийг нүцгэлж, тайчих үзүүлбэр үзэж болно. Цэрэг халааснаасаа бяцхан хутга гаргаж ирээд үүнийг яаж хийхийг надад үзүүлж байна. Тэр мэлхийний амны хоѐр буланд нь бяцхан зүсээд нэг л хөдөлгөөнөөр түүний арьсыг хуулж орхив. Яг л бээлийгээ тайлж байгаа мэт хялбархан хуулах ажээ. Нүцгэрсэн мэлхийг Кипа шал дээр тавив. Түүний бүх судас, булчин шөрмөс нь харагдана. Мэлхий шалаар харайж, вааглана. Түүнийг ч яагаа ч үгүй юм шиг сэтгэгдэл төрөх аж. Цэрэг хувин уруугаа гараа хийн дахин нэг мэлхий гаргаж ирээд гадилын хальс хуулах мэт хялбархнаар арьсыг нь хуулаад шалан дээр тавив. Одоо хоѐулаа харайцгааж, харин ч хөгжилтэй байх мэт. — Нөхөр ахлах дэслэгч ээ, хурандаа Марчук намайг танд бүх зүйлээ үзүүлээд энэ бяцхан араатнуудад бага зэрэг ч бол дасахад нь туслаарай гэж тушаасан. — Чи могойнуудтай ч бас ингэж хялбархан харьцдаг хэрэг үү? — Би ер нь бол могойнуудтай л харьцдаг юм. Харин могойг хооллохын тулд л энд мэлхийнүүд байлгадаг юм. — Чи эднүүсийг могойд өгөх гэж байна уу? — Нүцгэлсэн мэлхийнүүдийг үү? Тэгэлгүй яах вэ? Юу гэж могойн хоол дэмий үрэх билээ? Тэр хоѐр нүцгэн мэлхийг барьж аваад намайг дагуулан могойн байр уруу явлаа. Тэнд чийгтэй, бүгчим байлаа. Тэрээр нэг буланд нь зэвүүн саарал могой цагираглан буй шилэн хайрцгийн тагийг нээгээд өнөөх хоѐр мэлхийгээ хийлээ. — Чи ямар могойнуудтай ажилладаг юм бэ? — Загалмайт могой, хөрөөн хээт могойнуудтай ажилладаг. Туркестаны цэргийн тойрог уруу наж могой захисан ч ирж амжаагүй л байна. Тэр могойг тээвэрлэх их үнэтэй. Түүнийг замд дулаацуулж, хооллож, ундлах хэрэгтэй. Эмзэг амьтан учраас амьдралынх нь дэглэм алдагдвал үхчихнэ. — Харин хэн чамайг үүнд сургасан юм бэ? — Би өөрөө суралцагч. Сонирхогч. Хүүхэд байхаасаа л дурласан юм. — Могойд хайртай юу? — Хайртай. — Тэр огт жүжиглэсэн байдалгүй хэллээ. Би ч түүний худал яриагүйг ойлгов. Муухай амьтдад дурлагч өөрийн бүх могойнуудтайгаа хамт байгаа байх нь! Энэ мөчид хоѐр нүцгэн мэлхий байдгаараа чарлав. Нөгөө бүдүүн хойрго могой арай гэж тэдэнд анхаарлаа хандуулсан нь тэр аж — Суугаач, нөхөр ахлах дэслэгч ээ. — Би сандал дээр хүйтэн гөлгөр зэвүүн амьтан байгаа эсэхийг харж магадлаад дээр нь суулаа. Миний бүх бие зарс хийж байна. Кипа инээмсэглэн: — Арван хичээлийн дараа гэхэд та өөрөө ийшээ ирэхийг гуйх болно гэв. Гэвч түүний энэ зөгнөл биелсэнгүй. Могой надад үргэлж ийм зэвүүн санагдсан хэвээр
байлаа. Гэхдээ ямартаа ч би могойг гараараа барьж чадна. Түүнийг нүцгэн гараараа хэрхэн барьж авахыг би мэднэ. Могойн гэдэс дотрыг хэрхэн арилгаж, урт савааны үзүүрт, эсвэл төмөр утсанд шорлоод яаж шарахыг ч би мэднэ. Хэрэв амьдрал надад хүн могой хоѐрын аль нэгийг идэхээ сонгохыг шаардвал би эхлээд могойг иднэ. 5. Нисдэг тэрэг биднийг намгархаг арал дээр орхив. Удалгүй нисдэг тэрэг Крацовыг авч яваад би хяналтын цэг дээр ганцаар үлдэнэ. — Хэрэв бүлгүүд харуул, хяналт зохион байгуулалгүйгээр шууд холбоо барьж эхэлбэл тийм бүлэгт торгуулийн цаг нэмэх хэрэгтэй… — Ойлголоо. — Нууц түлхүүрт мэдээ бэлтгэх явцад ямар нэг алдаа гаргавал бүлгүүдийг тэмцээнээс шууд хас. — Ойлголоо. — Усаа зөв ууж буй эсэхийг нь ч сайн хар. Усыг залгиж болохгүй. Амандаа жаахныг балгаж хэл, хоолойгоо норгох хэрэгтэй. Харин ус залгилж буй цэргүүдийн амны цангаа хэзээ ч гарахгүй, харин ч хөлөрч, бүр илүү цангаж богино хугацаанд жагсаалаас гарах болно. Ус буруу ууж байхыг нь харах л юм бол шууд таван оноо хасах хэрэгтэй, арвыг ч болно. — Би бүгдийг ойлгож байна, нөхөр хурандаа. Би хяналтын цэг дээр анх удаа байгаа биш шүү дээ. Харин та жаахан унтаж амрахгүй юм уу? Нисдэг тэрэг цагийн дараа ирнэ. Жаахан унтаад авбал ч... Та нойргүй өчнөөн удаан явж байна… — Энэ зүгээр ээ, Виктор. Ажилдаа ядрахыг би ядарч байна гэж тооцдоггүй. Намын удирдлага улиглаад эхэлбэл түүнээс ч муу юм болно. Бид ч азтай шүү. Львов мужид намын удирдлага нь тойргийн командлалтайгаа сайн харьцаатай байдаг нь азтай хэрэг. Харин тэр Ростовт Умард Кавказын цэргийн тойргийн захирагч, танкийн цэргийн дэслэгч генерал Литовцевт л хэцүү байх шиг байна. Орон нутгийн намын байгууллагууд ба КГБ хамтдаа түүний эсрэг байна. Хэвийн амьдрах боломж өгөхгүй байна. Төв хороонд гомдол гаргацгааж байна. Тэдний бичсэн гомдол, мэдээллүүд нь Дюмагийн романуудаас ч зузаан болсон. … — Тэгээд генерал Литовцевт хэн ч тусалж чадахгүй юм уу? — Чамд юу ч гэж хэлэх юм бэ дээ… Тэр олон найз нөхөдтэй. Гэхдээ түүнд яаж тусална гэж? Бид чинь өөрсдийн мэдэлгүй хүмүүс. Дүрэм журам, цэргийн хууль тогтоомжууд уншдаг, тэрнийгээ зөрчиж болохгүй… Чи хуулийн хүрээнд түүнд яаж туслах гэж? — Нөхөр хурандаа, би тусалж чадах ч юм билүү? — Витя, ахлах дэслэгч хүн дэслэгч генералд юугаараа тус хүргэх вэ дээ? — Өмнө минь урт шөнө байна, би бодъѐ… — Ер нь их зүйл бодох хэрэггүй… Бүгдийг бодчихсон. Харин биелүүлэх л хэрэгтэй байна. Нисдэг тэрэг дуугарч байх шиг байна. Энэ ч намайг авахаар ирж байгаа байх. Тэгэхлээр, Виктор, Умард Кавказын цэргийн тойргийн тагнуулын дарга, миний мэргэжил нэгт хошууч генерал Забалуев тэмцээн дээр ирнэ. Тэр хорлон сүйтгэх бүлгүүд хэрхэн явж өнгөрөхийг өөрийн биеэр ажиглана. Гэхдээ хорлон сүйтгэгчдийг цолоороо айлгахыг хүсэхгүй байгаа юм. Тэр маргааш хяналтын цэг дээр чамтай хамт сууна. Бидний өмсдөг ялгах тэмдэггүй ердийн саарал хүрэм
өмсөнө. Бүлгүүдийн үйл ажиллагаанд тэр оролцохгүй. Зүгээр л ажиглаж, бас чамтай ярилцахыг хүсээд байгаа юм… Хэрэв чи үнэхээр тусалмаар байгаа бол түүнтэй ярилц… — Нөхөр хурандаа, тэмцээн дууссаны дараа би хэд хоног өвдөх ѐстой гэж та бодож байна уу? — Би чамд тийм тушаал өгөөгүй. Хэрэв өөрөө үүнийгээ мэдэрч байгаа бол тэгэх л хэрэгтэй болох байх. Гэхдээ армид зүгээр нэг өвдөж болохгүй, үүнд эмчийн магадалгаа хэрэгтэй гэдгийг ойлгоорой. — Магадалгаа олно оо. — Хүн өөрийн өвдсөнийг мэдрээд байхад эмч үгүй гээд байх тохиолдол байдаг. Энэ бол тийм ч сайн зүйл биш. Эмчид эргэлзээ төрөхөөргүй өвдөх хэрэгтэй. Үнэхээр өндөр халуунтай байх ѐстой. Өөрөө өвчтэй гээд харин халуунгүй байвал юу болохыг мэдэж байна уу? — Халуурах ч болно. — За яах вэ, Виктор. Чамд амжилт хүсье. Чамд генералыг хооллох юм бий юу? — Байгаа. — Хэрэв тэр өөрөө хүсэхгүй бол архиар битгий шахаад байгаарай. 6. Ес хоногийн дараа би хурандаа Кравцов дээр очиж тэмцээний дараа бие өвдсөн, гэхдээ одоо сайжирсан гэж илтгэв. Тэр над уруу инээмсэглээд хөнгөхөн зэмлэж эхлэв. Бэлтгэл сургуулилт хийсэн хорлон сүйтгэгч хэзээ ч өвдөх ѐсгүй. Биеэ захирч, өвчнийг өөрөөсөө хөөх хэрэгтэй. Бидний бие махбод бидний оюун ухаанд захирагддаг юм. Сэтгэлийн зоригоор ямар ч өвчнийг, хорт хавдрыг ч өөрөөсөө зайлуулж болно. Хүчтэй хүмүүс өвдөггүй юм. Сэтгэлийн тэнхээ муутай хүмүүс л өвддөг юм. Тэр хэдий загнаж байгаа ч өөрөө дотроосоо гэрэлтэж байлаа. Өөрийн инээмсэглэлийг нууж үл чадна. Тэр хэнээс ч нуулгүй, тодхон инээмсэглэх аж. Жадаар тулалдсаны дараа л цэргүүд ингэж инээмсэглэдэг юм. Манайханд бүү хүр! Хүрэх л юм бол жадаараа гэдсийг чинь хүүлээд хаячихна шүү. 7. Хорлон сүйтгэгч ах дүү нарт минь дайсан олон. Нар эрт мандаж орой жаргавал чамд л муу. Шунгинах шумуул, хүржгэнэх нисдэг тэрэгнүүд чиний дайсан. Нар гялбаж байвал чамд л муу. Хэрэв чи тольдуурын гэрэлт орсон бол чамд л муу. Чиний зүрх дэлсэж хүчтэй лугшиж байвал чамд л муу. Мянга мянган электрон төхөөрөмжүүд эфирийг самнаж, чиний хэрчгэнэн шивнэх, багтарч ядан амьсгаадахыг дайснууд сонсож байвал чамд л муу. Бүгд та нарт муу, ах дүү нар минь. Гэхдээ бүр муу зүйл ч бий. Энэхүү чиний гол дайсан гараад ирмэгц бүгд муугаар эргэж орхино. Чиний эсрэг олон төрлийн арга заль зохиож, явган цэрэг эсэргүүцэх мина, электрон мэдрэгчүүд тавьдаг ч гол дайсан бол гол дайснаараа л үлдэнэ. Найз минь чиний гол дайсан соотон чихтэй, шүлс нь зунгааралдсан шар соѐотой, саарал үстэй, урт сүүлтэй. Шаргал цөцгийтэй хар нүдтэй, хүзүүвчин доогуурх арьс нь улбар шар өнгөтэй. Чиний гол дайсан чамаас хурдан. Тэр чиний үнэрийг хамраараа мэдэрнэ. Чиний гол дайсан асар хол хол харайж ирээд чиний
хүзүү рүү асна. За, тэр байна. Дайсан. Гол дайсан. Бүр хамгийн гол дайсан. Тэр золиг хурц шүдээ ярзайлгажээ. Үс нь босож, сүүлээ унжуулжээ. Чихээ соотойлгоно. Үсрэх гэж буй нь тэр. Тэр хариугүй үсрэх нь. Хуцахгүй, зүгээр л архирна. Завьжнаас нь наалдамхай шүлс нь дусална. Яг галзуу нохой байна. КГБ-д ийм нохдын хувийн хэрэгт тусгай тэмдэглэгээ хийдэг юм. Тэр тэмдэглэгээг «зуумхай байдал» гэнэ. Тэгээд тэр цэцэн мэргэн мэргэжилтнүүд нохдын хувийн хэрэг дээр зуумхай байдал сайн, зуумхай байдал онц гэх мэт хачирхалтай тэмдэглээ хийцгээнэ. Энэ нохойн зуумхай байдал дээр дан нэмэх тэмдгүүд л байдаг байх. Энэхүү араатныг Марс хэмээх бөгөөд КГБ-ын хилийн цэргийн салбарт харьяалагддаг юм. Түүнийг тийм ч том нохой гэж хэлэхгүй. Би үүнээс ч том нохдыг харж л байсан. Гэхдээ Марс маш туршлагатай. Үүнийг нь бүгд мэднэ. Өнөөдөр Марсын эсрэг би биш харин Женя Быченко ажиллаж байгаа юм. Бид Женяг дэмжин хашгиралдаж тэсээрэй Женя, түүнийг хүүлээд өг, Спецназд хорлон сүйтгэгчийг яаж бэлддэгийг үзүүлээд өг гэцгээнэ. Уг нь иймэрхүү үед хашгиралдан зөвлөгөө өгч болдоггүй, зөвшөөрдөг ч үгүй юм. Хамгийн гайхамшигтай зөвлөгөө ч бай эцсийн мөчид тулалдаж буй дайчны анхаарлыг сарниулж, аймшигт адгуус түүний багалзуураас зүүгдчихэж мэднэ. Тийм учраас иймэрхүү үед зөвлөгчдийг холхон байлгадаг юм. Женя зүүн гартаа хутгаа барьж, харин хүрэм нь түүний баруун гарт байна. Гэхдээ тэрээр хүрмээ гартаа ороосонгүй. Зүгээр л эгц зогсон баруун гараараа хүрмээ урдаа барьжээ. Нохойд энэ таалагдсангүй. Нэг л биш байна. Зүүн гартаа хутгаа барьсан нь ч бас таалагдсангүй. Яагаад зүүн гартаа гэж? Нохой яарахгүй байна. Араатны харцаараа нэг багалзуур уруу нь, нэг хутга уруу нь харна. Хүрмийг ч бас харна. Энэ хүн яагаад хүрмээ гартаа ороосонгүй вэ? Саарал нохой хүний нэг гар нь л шийдвэрлэх үүрэгтэй, нөгөө гар нь зүгээр л анхаарал сарниулах, туслах үүрэгтэй гэдгийг өөрийн нохойн ухаанаараа мэднэ. Харин нохой алдаж болохгүй. Илүү аймшигтай, шийдвэрлэх цохилт хийх тэр гар уруу нь л довтлох хэрэгтэй. Эсвэл яадаг ч бай багалзуур уруу нь дайрах уу? Хааш довтлохоо нохой шийдэж ядна. Нохой ийм шийдвэр гаргах үед түүний харц түр тогтох мэт болоод шууд довтолдог юм. Дэвжээн дээр байгаа хүн ч, үзэгчид бид ч энэ хормыг хүлээж байлаа. Харайхын өмнө нохойн харц түр тогтож, хүн ч хариу цохилт хийх бяцхан хормыг олж авна. Гэхдээ Марс маш туршлагатай. Тэр архирч, хуцсангүй гэнэт довтлов. Бусад ноход тэгдэггүйгээр ухасхийв. Үсрэхийн өмнө харцаа тогтоож, биеэ хураалгүйгээр шууд дайрав. Түүний урт бие гэнэт агаарт тогтож, шүд нь ярзайж, нүд нь аймшигтайгаар эргэлдэн гэнэт Женя уруу нисэхийг хэн ч амжиж харж, дуугарч чадсангүй. Хэрхэн үсэрснийг нь хэн ч харж амжсангүй. Бид үсрэлт нэг хормын хожуу болно гэж хүлээж байлаа. Нам гүм болж нохой Женькагийн хоолой уруу дүүлнэ. Зөвхөн Женькагийн хүрэм нүдний өмнүүр гялсхийж түүний хар гутлын тах гялалзав. Гэнэт нохой гаслан тэртээ булан уруу шидэгдлээ. Бид баярласандаа дуу алдан орлицгоов. Ү-ү-ү-ү-ү-ү… Бид яг л зэрлэг бодонгууд шиг л орлицгооно. Бүр хөөрч гүйцжээ. — Хүүлээд өг, Женя, хүү татаад хая. Хутгал, хутгал, Женька! Саарлыг босохоос нь өмнө бяц дэвсээд хая! Гэхдээ Женька гаслан буй нохойг дэвссэнгүй. Амьсгал хурааж байгаа нохойг хутгалсангүй. Торноос гарч ирээд хөөрч баярласан хорлон сүйтгэгч ах дүү нартаа шууд тэврүүлэв. — Алив, Женька! Чи түүнийг яаж тэгж өшиглөв өө? Яг үсэрч байхад нь! Яг нисэлт дунд нь сайхан өшиглөлөө! Сайн байна, Женька!
— Харин торон доторх дэвжээн дээр үхэж буй нохойн дэргэд тод ногоон өнгийн мөрдэстэй бяцхан цэрэг уйлж, яагаад ч юм бэ түүний цус болсон ам уруу ѐотон хийх аж. 8. — Нөхөр ахлах дэслэгч, таныг жагсаал хэлтсийн дарга дуудаж байна. — Очлоо. Штабын бүх хэлтсүүдээс жагсаал хэлтэс хамгийн жижиг нь. Тойргийн штабт хэлтсүүдийг хурандаа нар, харин газруудыг хошууч генерал захирдаг бол зөвхөн жагсаал хэлтсийн дарга нь хошууч цолтой байдаг. Гэхдээ офицерыг жагсаал хэлтэст дуудсан л бол тэрээр бүхий л ухаан бодлоо хөвчилнө. Чөтгөр ав, тэнд намайг юу хүлээж байгаа бол? Жагсаал хэлтэс гэдэг нь хөгшин буурал хошууч ба гурван бичээч ахлах байлдагч нар буюу конторын хархууд суудаг жижиг танхим юм. Чи ахлах дэслэгч, эсвэл хошууч генерал байх нь огт хамаагүй. Жагсаал хэлтэст дуудагдсан хэн бүхний хамаг бие дээгүүр нь шоргоолж гүйх шиг болно. Жагсаал хэлтэс гэдэг нь тойргийн захирагчийн хүсэл таалал бичгээр гарсан тушаал болон хувирдаг газар. Харин тэд өөрсдийн үзгээрээ юу бичсэн бол… Жагсаал хэлтэс бол Дээд Ерөнхий Командлагч, Батлан Хамгаалах Яамны сайд, Жанжин Штабын дарга нар өөрсдийн тушаалыг захирагдагсдадаа хүргэх суваг. Жагсаал хэлтэс бол гарсан тушаалыг хүрэх ѐстой эзэнд нь хүргэдэг газар. — Нөхөр хошууч! Ахлах дэслэгч Суворов таны тушаалаар ирлээ! — Үнэмлэхээ гаргаад ширээн дээр тавь. Би гүн санаа алдаад алтан таван хошуутай бяцхан ногоон дэвтрээ хошуучийн өмнө тавив. «Офицерын хувийн үнэмлэхийг» хошууч тайван авч миний хувийн зэвсгийн дугаар, цусны бүлэг тэмдэглэгдсэн хуудсыг яагаад ч юм бэ анхааралтай харлаа. Түүний үрчгэр нүүрэн дээрх нэг ч булчин үл татвалзана. Тэр өөрийн ажлыг машин шиг яв цав, яргачин шиг тэвчээртэй хийж байна. Хошууч ахлах байлдагчид үнэмлэхийг өгөв. Ахлах байлдагчийн ширээн дээр бичгийн хэрэгсэл нь бэлэн байх аж. Тэр урт алтан үзгийг хар бэхэнд дүрээд үнэмлэх дээр нэгэн зүйлийг нямбайлан бичив. Би ахлах байлдагчийн бичиж буйг мөрөн дээгүүр нь харах гэж хүзүүгээ сунгалгүй цэх зогсоно. Тэвчээртэй байя. Хошууч ганцхан минутын дараа хэн нэгний шийдвэрийг сонсгох болно. Ахлах байлдагч хар бэхээр бичсэнээ хатаагаад үнэмлэхийг хошуучид буцаан өгөв. Хошууч намайг тэнсэх мэт хараад жижигхэн нууц халааснаасаа гинжтэй түлхүүр гарган сейфнийхээ аварга том хаалгыг онгойлгон том тамга гаргаж ирээд үнэмлэхийг нээн дөнгөж сая бичлэг хийсэн хэсгийг харж харж байгаад огцом тамгалав. — Тушаал сонс! Би эгцрэн зогсов. — Тушаал Э0257. Нууц. Карпатийн цэргийн тойргийн нийт бие бүрэлдэхүүнд тушаах нь: 17-р зүйл. Хоѐрдугаар газрын дарга хурандаа Кравцов хийгээд тойргийн штабын дарга дэслэгч генерал Володин нарын саналыг харгалзан үзэж тойргийн штабын хоѐрдугаар газрын ахлах дэслэгч В. А. Суворовт ахмад цолыг хугацаанаас нь өмнө олгосугай. Гарын үсэг: «Танкийн цэргийн дэслэгч генерал Обатуров». — Зөвлөлт Холбоот Улсын төлөө зүтгэе! — Баяр хүргэе, ахмад аа. — Баярлалаа, нөхөр хошууч. Цолоо угаахад хүрэлцэн ирэхийг урья.
— Урьсанд баярлалаа, Витя. Гэхдээ би хүлээж авч чадахгүй нь. Хэрэв урих бүрд очоод байсан бол өдийд би байхгүй байхсан. Битгий гомдоорой. Өнөөдөр гэхэд л 116 хүн жагсаалтад байна. Тэдний 18 нь хугацаанаасаа өмнө. Битгий гомдоорой, Витя. Хошууч миний үнэмлэхийг буцааж өгөөд гар барив. — Дахин баярлалаа, нөхөр хошууч. Шат, коридороор би жигүүртэй мэт нислээ. — Хөөе чи яасан жаргалтай байх юм бэ? — Дорго чамайг яах гэж нүхэндээ дуудаа вэ? Хэнд ч хариу хэлсэнгүй. Одоо хариулж болохгүй. Муу ѐр болно. Цол нэмсэн тухайгаа захирагчдаа эхэлж дуулгах ѐстой. — Витя, чи яагаад гийчхээ вэ? Чамд хугацаанаас чинь өмнө цол нэмээ юү? — Үгүй, үгүй. Ахмад цол авахад дахиад жил хагас дутуу байна. Хэлтэс дээрээ түргэхэн л очих юмсан. Гэтэл энэ хуягласан хаалганууд, харуул, нэвтрэх үнэмлэх. — Нөхөр хурандаа, орохыг зөвшөөрнө үү. — Ороорой. — Кравцов газрын зургаас үл хөндийрнө. — Нөхөр хурандаа, ахлах дэслэгч Суворов хугацаанаасаа өмнө ахмад цолоор шагнуулснаа илтгэе. Кравцов над уруу харлаа. Яагаад ч юм бэ тэр хөл рүүгээ хяламхийв. — Баяр хүргэе, ахмад аа. — Зөвлөлт Холбоот Улсын төлөө зүтгэе! — Зөвлөлтийн армид хамгийн олон, бүр дөрвөн таван хошуутай цол нь ахмад. Энэ утгаараа, Витя, чи хамгийн дээд цэгтээ нэгэнт хүрчээ. Ийм учраас би чамд олон таван хошуу хүсэхгүй, харин үүнээс цөөхөн, том таван хошуутай болоорой гэж ерөөе. — Баярлалаа, нөхөр хурандаа. Цолоо угаахад таныг урихыг зөвшөөрнө үү. — Хэзээ? — Өнөөдөр. Өөр хэзээ гэж? — Үүнийг маргааш болгоѐ гэвэл чи юу бодож байна вэ? Шөнө бид хээрийн сургуульд гарна. Залуучууд хэтрүүлж уугаад цуглуулж чадахгүй болчихно. Харин хөдөө гараад маргааш учраа олцгооѐ. — Маш сайн. — Өнөөдөртөө чи чөлөөтэй. Шөнө гурван цагт хөдлөнө гэдгийг битгий мартаарай. — Би мартахгүй. — Тэгвэл явж болно. — Гүйцэтгэе. 9. Хээрийн сургуулийг жилээс жилд нэг л талбар дээр, нэг л буудлагын талбай дээрээ хийдэг. Сургуулийн тулалдаан болох газрыг штабын офицерууд сайн мэднэ. Гэлээ ч гэсэн хянагч, шалгагчаар явах офицерууд том хээрийн сургууль эхлэхийн өмнө дахин нэг хээр гарч газраа үзэж, сургууль хийхэд бүгд бэлэн болсон эсэхийг шалгах ѐстой. Тухайн газар орныг тусгаарласан эсэх, дайсныг төлөөлж буй хиймэл загварууд зөв тавигдсан эсэх, аюултай бүс нутгийг тусгай тэмдгээр хүрээлсэн эсэх зэргийг шалгана. Шалгагч бүр хариуцсан газар дээрээ болох тулалдааныг урьдчилан төсөөлж, шалгуулж буй ангиудаас асуух, тухайн газар
орны онцлог, үүсэн бий болж болох нөхцөл байдалд тохирсон асуултуудаа бэлтгэх хэрэгтэй. Шалгагч нар (ихэнх нь энд өөрийн дэслэгчийн гараагаа эхэлж, тухайн үедээ олон шалгагч нарт шалгуулж явсан) сургууль болох газар нутгийг арван хуруу шигээ сайн мэдэх учир сургуулийн талбайг шалгах шалгалт ихэнхдээ штабын хөл үймээнээс холдож салхинд гарч амрах зугаалга болон хувирдаг юм. — Бүгд ойлгомжтой юу? — Ойлгомжтой, штабынхан нөхөрсгөөр нэгэн зэрэг дуугарав. — Тэгвэл өдрийн хоол идэх цаг болжээ. Бүгдийг ширээнд урьж байна. Өнөөдөр Витя Суворов биднийг дайлж байна. Үнэндээ бол жинхэнэ ширээ байхгүй. Зүгээр л арван ширхэг цэрэг орны бүтээлэг зэрэгцүүлэн хоржигнох горхины дэргэдэх тэгшхэн талбайд гацуур моддын дунд засжээ. Ширээн дээр загасны ба махны лаазтай нөөш өрснөөс гадна хэрчсэн гахайн давсалсан өөх, сонгино, өргөст хэмх, улаан манжин бүгд байх аж. Жолооч цэргүүд төмс чанахын хажуугаар шөл бэлдсэн байна. Би гараараа дохин хурандаа Кравцовыг хүндтэй суудалд суухыг урилаа. Ийм заншилтай юм. Тэр татгалзаад намайг суухыг урив. Энэ ч бас заншил. Би татгалзах ѐстой. Хоѐр ч удаа. Харин гурав дахь удаагаа урилгыг хүлээн авч суугаад Кравцовыг баруун талдаа урьж суулгах ѐстой. Бусад нь эрэмбэ дараагаараа өөрсдөө сууцгаав. Кравцовын орлогчид, хэлтсийн дарга нар, тэдний орлогчид, хэсгийн дарга нар, тэгээд бусад нь сууцгаалаа. Энд байгаа хүмүүсийн хамгийн залуу нь шилтэй архийг ширээнд авчрах ѐстой. Тэр нь «эрүүдэн байцаах газар» буюу орчуулагчдын бүлгийн дэслэгч Толя Батурлин. Сайн залуу. Гэхдээ тэр өөрийн ажлыг төв царайлан буурьтай хийх аж. Ёс заншил түүний инээмсэглэхийг хориглож байна. Үлдсэн бусад нь ч мөн буурьтай царайлжээ. Одоо инээж, хоорондоо ярих ѐсгүй. Ширээний эхэнд суугаа ахлах дэслэгчээс элдвийг асуух ч ѐсгүй. Яагаад лонхтой хүйтэн архинууд өрөөд байгаа нь бүгдэд тодорхой ч тэр тухай ярих ѐсгүй бөгөөд яагаад тэгэх болсныг нь асуух ч ѐсгүй. Бүгд намбатай сууж байх ѐстой билээ. Толик горхиноос лонхтой юмнуудыг зөөнө. Тэнд тэдгээрийг мөс шиг хүйтэн усанд нямбай өрж хураасан байгаа. Тунгалаг лонхон дотор архи цэлэлзэн хөөсөрнө. — Чиний аяга хаана байна вэ? ингэж асуух ѐстой юм. — Энэ байна. — Би Кравцовт том шилэн аягаа өгөв. Кравцов шилэн аягыг бараг амсарт нь тултал мэлтэлзүүлэн дүүргэв. Миний өмнө тавилаа. Болгоомжтой тавьж байна. Нэг дусал ч шингэн асгарах ѐсгүй. Гэхдээ аяга дүүрэн байх ѐстой. Хэчнээн дүүрэн байна төчнөөн сайн. Бүгд нам гүм болжээ. Болж буй үйл явдал тэдний сонирхлыг татахгүй байх аятай. Харин Кравцов офицер цүнхнээсээ жижигхэн мөнгөлөг таван хошуунуудыг гаргаж ирээд миний аяга уруу болгоомжтой хийв. Бага зэрэг жингэнэх нь сонсогдон бяцхан таван хошуунууд аяганы ѐроолд буун гялтганав. Би аягатайг аваад цалгиулахгүйн тулд шууд уруулдаа дөхүүлэв. Байгаль эх хэдийгээр дуслыг ч асгахгүйн тулд тэгэх хэрэгтэй гэж хэлээд байвч аягаа тосон уруулаа цорвойлгох учиргүй. Аягаа бүр дээш өргөв. Нарны цацраг мөс шиг хүйтэн шингэнд тусан олон өнгөөр солонгорлоо. Харин одоо аягаа бага зэрэг доошлуулан уруулдаа хүргэлээ. Хүйтэн байна. Галт ундааг би залгилав. Аяганы ѐроол дээшилсээр. Ёроолд нь байсан таван хошуунууд гулсан уруул шүргэлээ. Одоо бүр уруулд наалдлаа. Офицер өөрийн шинэхэн таван хошуунуудыг үнсэн угтах мэт. Галт ундаа миний хоолой уруу гулган орж дуусах хүртэл таван хошуунуудыг уруулаараа тогтоон
байлаа. Ингээд гүйцээ. Таван хошуунуудыг би зүүн гартаа болгоомжтой авч, бүгдийг тойруулан харав. Одоо шилэн аягыг хагалах ѐстой. Энэ тохиолдолд зориулан хэн нэгний санаа тавьсан гар зөөлөн өвстэй газар том чулуу авчран тавьжээ. Шилэн аяга чулуу мөргөн жингэнэн бутарч, би нойтон таван хошуунуудыг Кравцовт өглөө. Кравцов жижиг офицер шугам барин миний баруун мөрдэс дээр цоолох газраа хэмжив. Дөрөв дэх таван хошуу улаан зураасны голд, өмнөх таван хошуунаас 25 миллиметр дээш байх ѐстой. Нөгөө нойтон таван хошуу өөрийн байранд хадагдав. Харин одоо миний идэж ууж, өргөст хэмхээр сархадыг доош оруулах цаг болжээ. — Чиний аяга хаана байна вэ? гэж дахин асуулаа. Хоѐр мөр. Хоѐр мөрдэс. Тэгэхлээр бас хоѐр таван хошуу… ѐслол дахин эхлэв. Би хоѐр дохь аягаа өгөв. Дахиад л мөс шиг хүйтэн галт ундаа мэлтэлзэв. Дахиад л амсарт нь хүртэл дүүргэжээ. Би босож зогсов. Зогсоогоороо уух нь арай хялбар. Босохыг зөвшөөрнө. Хэн ч дургүйцэхгүй. Эхний аягыг ч мөн зогсож байгаад ууж болох байсан. Ёс заншил үүнд саад болохгүй. Гол нь аяга нь дүүрэн л байх ѐстой. Үнэт алмааз шиг дуслуудаас нэгийг ч газарт унагаах ѐсгүй. Хоѐр дохь бяцхан таван хошуу аяган дотор гялалзав. Шилэн аяга дахин хоосорч, жингэнэн бутрах сонсогдлоо. Хоѐр дохь мөрдэс дээр ч бас нэг нойтон жижиг таван хошуу нэмэгдлээ. Одоо Кравцов өөртөө аягалж байна. Амсар дүүрэн аягалж байна. Чимээ аниргүйн дунд хүн бүр өөртөө аягална. Хэр их аягалахаа өөрөө мэднэ. Хүссэнээрээ л аягал. Хэрэв Витя Суворовыг хүндэлдэг бол аягаа дүүртэл аягал. Хэрэв бага хүндэлдэг бол бага аягална л биз. Зөвхөн ѐроолд нь хүртэл ууцгаана. — Ууцгаая… гэж хурандаа чимээгүйхэн санал болгов. Уухаасаа өмнө ярих ѐсгүй. Бүгд зэрэг ууна. Бүгд аажим ууж ѐроолыг нь гаргах ѐстой. Зөвхөн би л уухгүй. Одоо би бүгдийг нь харах ѐстой. Хэн хэр зэрэг ихийг аягалав гэдгийг харна. Хэн нэг нь тал аяга, өөр нэг нь гуравны нэгээр аягалсан байж ч болно. Гэвч бүгдийнх аяга дүүрэн байлаа. Харин одоо бүгд аягаа хоосолсон байна. Одоо би инээмсэглэж болно. Гэхдээ бага зэрэг. Ёс заншлын дагуу бол хэдий өчигдөр тушаал нь гарч, миний мөрөн дээр шинэ таван хошуунууд гялалзан байгаа ч би ахлах дэслэгч хэвээрээ байгаа. Кравцов ч аягаа хоосолчихлоо. Жаахан усаар дарууллаа. Харин одоо ѐслол төгөлдөр нэг үг хэлэх ѐстой. — Манай хороо бүл нэмлээ! Яг энэ мөчөөс эхлэн би цол нэмснээр тооцогдоно. Яг энэ мөчөөс эхлэн би ахмад боллоо. Бүгд хашгиралдан шуугицгаав. Бүгд инээмсэглэнэ. Баяр хүргэж, ерөөцгөөнө. Одоо бүгд ярьцгаана. Одоо бүгд инээнэ. Ингээд ѐслол дууслаа. Ёс заншил хойш тавигдав. Офицеруудын архидаан эхэллээ. Гүйгээрэй, Толик, горхи уруу гүй. Чи хамгийн залуу нь. Удахгүй чиний цаг ирнэ, Толик. Танай гудамжинд очиж баярлаж хөгжилдөцгөөх болно. Заавал тэгнэ. 10. Бүгчим халуун. Тоос шороо. Элс шүдэнд шаржигнана. Захгүй тал тэнгэрийн хаяа хүртэл үргэлжилнэ. Хурц нар эрүүдэн байцааж буй мөрдөн байцаагчийн чийдэн мэт хайр найргүй төөнөн нүд гялбуулна. Талын нүдгүй шуурганд тахийж хатсан мод хаа нэг харагдаж сэтгэл сэрдхийлгэм нам гүмийг сочооно. Сайн хүн бол нулимж, загалмайлан залбирч орхиод аль хэдийн гэр лүүгээ буцах байсан биз. Чамд тэнд хийх зүйл огт алга. Харин бид, нүгэлтнүүд, шатсан тал цааш
үргэлжилсээр булингарт Ингул мөрний эрэгт тулах тэр газар тийш, сүүмэлзэх зэрэглээн дундаас харуулын цамхгууд гэнэт бүртэлзэн харагдах тэр газар тийш, тачирхан бут сөөгийг арван эгнээ өргөст тороор зайгүй хэрсэн тэр газар тийш урагшилна. Модод нь хатангир. Саарал навчис нь зузаан тоосонд дарагджээ. Энэ цамхгууд харуулынх биш юм болов уу? Геологичид ч байж мэднэ. Нефтийн цамхаг ч байж болно. Чөтгөр ав, юуных нь нефть байх билээ. Тольдуур, пулемѐт зоосон цамхгууд байна. Зөндөө олон цамхаг, зөндөө олон тольдуур, зөндөө олон пулемѐт. Тэгэхлээр бид төөрсөнгүй. Зөв замаар явж байна гэсэн үг. Зөв замаар явж байна, нөхөд өө! Наашаа яваад байгаарай. Шар уст. Энэ нэр Хатынь, Освенцим, Суханове, Бабий Яр, Бухенвальд, Кыштымээс ч илүү аймшигтай сонсогдох тэр өдөр ирнэ. Гэхдээ цаг нь хараахан болоогүй байна. Яагаад гэвэл эгэл хүн энэ аймшигт нэрийг сонсоод чичрэхгүй байна. Энэ нэрийг сонсоход түүний ой гутаж, бие нь арзайхгүй байна. Зөвхөн эгэл жирийн хүнд ч биш төмөр замын өртөөнөөс эдгээр цамхгууд уруу эцэс төгсгөлгүй үргэлжлэх цуваанд туугдан ирэх ялтнуудад ч энэ нэр юу ч үл санагдуулна. «Колыма ч биш, Шинэ газар ч биш, Украин ч биш байна, чөтгөр ав гэж, амьдарцгаана аа хамууд аа!» гэж олонх нь баярлацгаах ажээ. Тэдний ажиллах ѐстой болсон «шаврын үйлдвэрийн» захирал нь Төв Хороотой шууд холбоотой байдгийг тэд удалгүй мэдэх болно. Эсвэл бүр хэзээ ч мэдэхгүй байж ч магад. Төв Хорооноос маш том хүмүүс өдөр бүр залган үйлдвэрийн захирлаас ажлын бүтээмж ямархуу байгааг асуудаг гэдгийг тэд мэдэх учиргүй. Энэ үйлдвэр маш чухал, Челябинскийн танкийн үйлдвэрээс ч чухал. Нааш туугдаж ирсэн та нарт тийм ч их аз дайрсангүй дээ, залуус аа. Тостой талх, махтай хоол өгч байгаад нь ч бүү баярла. Үс, шүд нь унаад эхэлсэн нэгнийг нь өөр газар шилжүүлнэ. Шавар дор юу байгааг гадарласан нэгнийг нь дор нь цэвэрлэнэ. Хэрэв бүгд бослого гаргалаа ч Шар Устын хамгаалалт найдвартай бөгөөд хэрэв шаардлага гарвал бид тусална. Та нарын дэргэд Спецназын хамгийн том сургалтын төв байдгийг мэдэх үү? Тийм учраас галаар бүү наад. Шаврын үйлдвэртээ томоотой ажиллаж, хэд гурваараа цувран үхэж байвал та нарт өлзийтэй биз ээ. 11. Тоос шороо. Аагим халуун. Хээр тал. Бид үсэрцгээнэ. Бид тун олон удаа үсэрнэ. Их өндрөөс. Нам өндрөөс. Хэт нам өндрөөс. Бид АН-12 онгоцноос хоѐр урсгал, Ан22 онгоцноос дөрвөн урсгал болон үсэрцгээнэ. Харин та дөрвөн урсгалаар үсрэх гэж юу болохыг төсөөлж байна уу? Та төсөөлж ч чадахгүй! Зөвхөн үсэрч үзсэн хүмүүс л энэ юу болохыг мэднэ. Бид өдөржин, шөнөжин үсэрцгээнэ. Шар Уст Европт байдаг юм. Шар Уст ердөө Кировоградын хажууханд оршдог. Гэвч тэнд зундаа үргэлж бүгчим, хуурай байдаг. Зун аагим халуун бөгөөд үүл эс үзэгдэнэ. Тэнд нислэгт тохирохгүй өдөр гэж байхгүй. Тийм л учраас манай орны өнцөг булан бүрээс Спецназын рот, батальон, бригадууд энд цугларч зургаан сараас есдүгээр сарыг дуустал шүхрийн буулт хийдэг юм. Бурхан минь, аадар бороо оруулаад өгөөч! Энэ хараал идсэн нисэх зурвас нялцгай шавар болж хувираасай. Энэ зурвас гантиг шиг хатуу боловч зүгээр л хатсан шавар бөгөөд түүнийг бетондох ч шаардлагагүй. Нар түүнийг ямар ч шилдэг технологиос илүүтэй бетонджээ. Алив, аадар буугаад өгөөсэй! Нисэх зурвас нялцгай шавраар дүүрээсэй. Бид бүгд
чамаас гуйж байна, Бурхан минь. Бид энд олуулаа. Мянга. Арван мянгуулаа. Алив, үер буулгаад өгөөч! 12. Аадрын үүл яг л дэлхийн хувьсгал шиг чимээгүй бөгөөд итгэл муутайхан ойртож байна. Тал хээр нутаг тартагтаа тултал хатжээ. Догшин хуй салхины аясаар боссон тоос шороо тэнгэрт тулна. Тэнгэрийн хаяа харанхуйлж тэртээ алсад гэгээ сүүмэлзэнэ. Холын холд хаа нэгтээ тэнгэр бүдэгхэн дуугарах нь сонсогдоно. Гэвч бороо орсонгүй. Ай даа, зуны бүлээхэн аадар борооны том том дуслаар нүүрээ норгохсон. Гэвч аадар бороо орохгүй нь. Маргааш дахиад л аагим халуун болж, элсний жижигхэн ширхгүүд халуун салхины аясаар нүүр нүдгүй шавхуурдах болно. Эцэс хязгааргүй үргэлжлэх шатсан тал ахин харагдана. Бид хатсан хоолойгоороо «Ура!» гэж хашгирцгаах болно. Одоо ч хашгирч байна. Нисэх зурвасын захаас зах хүртэл Спецназын ангиуд жагсжээ. Тоосонд дарагдсан цэнхэр малгайнууд тэнгисийн давлагаа мэт үелэн харагдана. — НОМХОН! БАРУУН ТИЙШ ЗЭРЭГЦ! ХАРУУЛУУД СУМАН СУМАНГААРАА!!! Угтах марш нүргэлэв. Харин одоо надад ус ч хэрэггүй, бороо ч хэрэггүй. Угтах марш намайг хөөргөж орхив. Алсад том маршалын суусан машин гарч ирлээ. Түүнийг харсан эхний батальон «Ура!» хэмээн хашгирцгааж, цэргүүдийн тэрхүү мэндчилгээ цааш жагсаалын эгнээ дамжин «А-а-а-а!» болон үргэлжлэн нирхийлээ. Бодвол батальонууд дайралтад орохдоо ч мөн ингэж хашгирцгаах биз ээ. Ура-а-аа! — Нөхөр Зөвлөлт Холбоот Улсын маршал, тусгай томилолтын нэгдсэн корпус жагсаалын үзлэг ба марш-парадад бэлэн жагссан. Тавдугаар газрын дарга, хурандаа генерал Петрушевский. Маршал эцэс төгсгөлгүй үргэлжлэх хорлон сүйтгэгчдийн жагсаалыг харж инээмсэглэв. Генерал Петрушевский өөрийн цэргүүдийг танилцуулан: — Белоруссийн цэргийн тойргийн Спецназын 27-р бригад гэж илтгэв. — Сайн байцгаана уу, тагнуулчид аа! гэж маршал мэндлэв. — АМРЫГ ЭРЬЕ, НӨХӨР ЗӨВЛӨЛТ ХОЛБООТ УЛСЫН МАРШАЛ! — гэж 27-р бригадынхан хариу хашгирцгаав. — Албаа амжилттай хааж байгаад талархая! — ЗӨВЛӨЛТ ХОЛБООТ УЛСЫН ТӨЛӨӨ ЗҮТГЭЕ!!! гэж 27-гынхон хашгирна. — Хар тэнгисийн флотын Тэнгисийн цэргийн Спецназын 3-р бригад! — Сайн байцгаана уу, тагнуулчид аа! — АМРЫГ ЭРЬЕ, НӨХӨР ЗӨВЛӨЛТ ХОЛБООТ УЛСЫН МАРШАЛ! — Спецназын 72-р сургуулийн тусгай батальон! — АМРЫГ ЭРЬЕ, НӨХӨР ЗӨВЛӨЛТ ХОЛБООТ УЛСЫН МАРШАЛ! — Москвагийн цэргийн тойргийн Спецназын 13-р бригад! — Танкийн 6-р армийн Спецназын 224-р тусгай батальон! Маршал цэргүүдтэй мэндчилэн хашгирч түүний цуурай нь: АЛБАА АМЖИЛТТАЙ ХААЖ БАЙГААД ТАЛАРХАЯ! АЛБА ХААЖ БАЙГААД! АЛБА ХААЖ БАЙГААД!!! хэмээн тэнгэрийн хаяа хүртэл сонстох ажээ. Цэргийн ѐслолын жагсаал хатуу дэг журамтай. Бас сүр жавхаатай. Жагсаалын үзлэгийг дэмий ч нэг бодож олсон юм биш. Огт тийм биш! Генерал Петрушевскийн машин маршалын машинаас арай хойхно явна.
Генералын нүдэнд юу гялалзана вэ? Бахархал! Мэдээж, бахархал. Маршал минь миний дайчдыг хар. Эд Маргеловын төрхгүй амьтдаас дор гэж үү? Огтхон ч дор биш. — Кавказын чанад дахь цэргийн тойргийн Спезназын 32-р бригад! — Сайн байцгаана уу, баатрууд аа! — АМРЫГ ЭРЬЕ, НӨХӨР ЗӨВЛӨЛТ ХОЛБООТ УЛСЫН МАРШАЛ!!! Нисэх буудал хязгааргүй үргэлжилнэ. Спецназ эцэс төгсгөлгүй үргэлжлэх хана болон зогсох ажгуу. — Албаа амжилттай хааж байгаад талархая! Томоохон хээрийн сургууль бүрийн дараа уламжлал ѐсоор жагсаалын үзлэг хийнэ. Энэ бол зуу зуун жилийн уламжлалтай үзлэг. Тулааны дараа жанжин нь цэргүүдээ жагсаан хохирлоо бүртгэн, ялагчдад баяр хүргэдэг байжээ. Асар том хээрийн сургууль дууслаа. Зөвхөн энд л, энэ захгүй уудам талбайд бүх оролцогчид цугларсан үеэр л ГРУ-ын тавдугаар газрын итгэмээргүй их хүч чадлыг төсөөлж болно. Гэхдээ бас бүгд ч цуглаад байгаа юм биш шүү дээ. — 17-р Армийн Спецназын 703-р тусгай батальон! Харин тэр маршалыг жагсаалын өмнүүр явж байхад энэ олон цэргүүдийг хааш нь, хэн рүү гинжнээс нь мултлан тавих вэ гэх бодол тарчлаадаг нь эргэлзээгүй. Европ уруу юу? Ази уруу юу? Эсвэл бүр Төв Хорооны Улс Төрийн Товчооны тэр нөхдүүд рүү юү? За тэгээд яах вэ, нөхөр маршал? Юунд алгуурлана вэ? Бид бүгд өөрийн хүмүүс. Бид бүгд зуумхай ноход. Алив, гинжнээс мултлаач. Бүх Орос орныг цусанд живүүлээд өгье. Зөвхөн тушаалаа л өг. Бид мэдээж, бүгдийг нь алахгүй. Том зуслангийн байшинтай, урт машинтай хүмүүст бид хуруугаа ч хүргэхгүй. Том зуслангийн байшин, урт машинтай байх нь нүгэл биш. Нийгмийн шударга ѐсны тухай ярьдаг хүмүүст ч бид хүрэхгүй. Энэ бол нүгэл, гэхдээ тийм ч том нүгэл биш. Хүмүүс төөрч будлиж л байдаг, тархи нь эргэчихсэн солиотой хүмүүсээс юуг нь авах билээ? Бид, нөхөр маршал аа, энэ хоѐрыг хамтад нь агуулсан тэр хүмүүсийг л, нийгмийн шударга ѐсны тухай чалчаад урт машин унаж явдаг тэр хүмүүсийг л алах болно. Тийм хүмүүсийг гудамжны гэрлийн шонгоос, утасны модноос галзуу ноход шиг дүүжилж орхиѐ. Манай улсад тохиож буй бүх гай зовлон тэднээс, зөвхөн тэднээс л гардаг юм, нөхөр маршал. Алив, гинжээ сулла маршал аа! Ээ дээ, маршал минь. Хэрэв чи эс тэгвэл чиний дараагийн хүн Спецназыг гинжнээс нь мултлан тавих болно. Тавина. Үүнд итгэ. Их цус урсана. Удах тусам улам их цус урсах болно. Урсах болно! Ура-а-а-а-а! Ура! Тал хөндий тэр чигээрээ нүргэлнэ. Алсын жалга довоор, хатаж гандсан хээр талын хязгаарт хүртэл бидний уухай цуурайтна. — Ажиллаад байх уу, залуус аа? — гэж маршал асууж байна. — А-а-а-а-а! гэж Спецназ уухайлан хариулна. Ажиллаад байя гэж байна. Ажиллаад байя. 13. Бид ажиллаж байна. Бид өдөр шөнөгүй ажиллана. Өдөр шөнөө ч ялгахаа байжээ. Онгоцны саарал дугуйн дээр өдөр шөнө ээлжилнэ. Өдрийн буултууд. Шөнийн буултууд. Хэт нам өндрийн буулт. Дунд өндрийн буулт. Шидэгч суудалтай буултууд. Гэхдээ шидэгч суудалтай буултыг хүн бүр хийдэггүй юм. Давхраат мандлын буултууд. Үүнийг ч мөн тусгай сонгогдсон дайчид л хийнэ. Тэмцээн.
Тэмцээн. Тэмцээн. Дахиад л үсрэлтүүд. Уруул гашуун тоосонд дарагдан нүд улайна. Уур, бухимдал дэлбэ үсрэн гарч ирэхийг завдана. Заримдаа ноомой царайлан гөлийцгөөнө. Шаардуулалгүйгээр өөрсдөө түргэхэн шүхрээ эвхэцгээж гучин минут илүү унтахаа бодно. Шүхрийнхээ эвхэлтийг дахиад нэг шалгах уу? За тэрийг чөтгөр аваг... Сургуулийн тулаан. Шатаагч бөмбөг. Ноход. МВД. КГБ. Дахиад л буудлага, дахиад л шүхрийн буулт. Харин үхэл бидний хажууханд хэсүүчилнэ. Үгүй ээ, тэр одоогоор хэнийг ч сонгож өөрийн хар жигүүрээр хучаагүй. Гэхдээ л тэр ойрхон байна. Тэр огт үүрэглэхгүй. 112-р тусгай батальонд шинэ шүхэр шалгаж байна. Д-1-8. Муу шүхэр. Спецназынхан түүнээс айдаг. Тэд Д-1-8аар үсрэхийг үл хүснэ. Түүний ямар нэг зүйл нь болохгүй байна. Зуун үсрэлт тутмаас дор хаяж нэг нь бүтэлгүй болно. Шүхэр зохион бүтээгч, туршигчид нь ч тэнд байна. Бид тэр шүхрийг буруу эвхэж, буруу хадгалснаас ийм болж гэж тайлбарлацгаана. Биднийг бүгдийг нь чөтгөр шулам уруу илгээх нь л дээ тэд. 112р батальоны нэг ахлагч түүгээр үсрэхэд шүхрийн оосрууд нь орооцолдож, дэлбээ нь хумигдаж эхлэхэд зарим оосрыг хутгаар тастан эсэн мэнд газарджээ. Зөөлөн. Харин газарт буугаад ирэхэд нь оосруудыг огтолсноос торгон утсаар оѐсон оѐдлыг нь хутгаар болгоомжтой ханзлах байсан юм гэж түүгээр тоглоом хийцгээнэ. Харин ахлагч тийм үсрэлтийн дараа тэдний тоглоом тохууг огт эс ойлгоно. Тоглоом тохуу хийгсдийг тэр хашгичан хараана. Зохион бүтээгчдийг нь ч бас. Үхэл бидний хажууханд байна. Ердөө тэр хашааны цаана. Шар Уст дэргэд харагдана. Хорих лагерь. Уран. Үхэл л гэсэн үг. Тэнд дарга бүр өөрийн «хүүхэлдэй», өөрийн «гладиаторуудыг» сонгодоггүй гэж үү? Хориотой бүс. Харуулын цамхгууд. Шүхрийн цамхгууд. Бүгд нэг дор. Хорих лагерь ба бид. Яагаад энэ вэ? Биднийг айлгахын тулд уу? Спецназын сургалтын гол төвийг ураны уурхайтай хамт байлгах өөр ямар шалтгаан байж болох билээ? Хорих лагерийн дэргэд. Үхлийн дэргэд. 14 Дахиад л үсрэлт. «Ахмад Суворов. Энэ шүхрийг би өөрөө эвхэв». Нэгдүгээр үйлдэл. Шүхрийн оройг бэхэлнэ. «Энэ шүхрийг би өөрөө эвхэв». Бэлэн үү? Дороо үсрээд. Урагшаа. Урагшаа. «Хошууч генерал Кравцов. Энэ шүхрийг би өөрөө эвхэв». Би тэрхүү бичээсийг харж удаан гөлрөв. Надад ойлгогдохгүй ямар нэг юм энд байна. Нэг л биш. Гэхдээ миний ухаан мохоо. Би ухаан санаагаа арайхийн хөвчилж, гэнэт ухаарав: — Нөхөр генерал! — Чимээгүй, битгий шуугиан үүсгэ. Тийм ээ, Витя. Тийм. — Тэгээд тэр инээв. — Зөвхөн чимээ шуугиан бүү гарга. Би генерал болоод аль хэдийн гучин хоѐр цаг болж байна. Эхэлж мэдсэн нь чи — Танд баяр хүргэе… — Баярлалаа. — Танд бүр олон таван хошуу… — Чимээгүй байгаач гэм. Дараа нь ууцгаах болно. Одоо цаг нь биш. Өө чөтгөр гэж. Би бүр мартаж орхиж. Чи шүхрээ эвхсэн үү? — Хоѐуланг нь эвхсэн, нөхөр генерал. — Аль алийг нь нааш өгөөд орхи.
— Гүйцэтгэе. — Тэгээд би, ямар нэг зүйл болохыг урдаас мэдэрч, дүрэм зөрчин асуув: — Би өнөөдөр шүхрээр үсрэхгүй юм уу? — Чи дахиад хэзээ ч үсрэхгүй. — Ойлголоо. — Угтаа бол надад огт ойлгомжгүй байв. — Чамайг Киевт дуудаж байна, тэндээсээ Москва явах байх. — Гүйцэтгэе. — Дуудсан тухай хэнд ч хэлж болохгүй. Жагсаал хэлтэст бичиг баримт бүрдүүлэх үед Жанжин Штабын аравдугаар газраас дуудсан юм гэж хэлнэ биз. — Гүйцэтгэе, гэж би хашгирлаа. — За, тэгвэл баяртай, ахмад аа. Чамд амжилт хүсье. 15 — Ахмад аа, чамайг дайсны ар талд хаяж, онцгой даалгавар гүйцэтгүүлэх Жажин штабын урьдчилсан шийдвэр гарсан гэж үл таних генерал намайг сүртэй харцаараа тэнсэн байж өгүүлэв. — Бэлдэхэд чамд хэдий хир хугацаа хэрэгтэй вэ? — Гурван минут, нөхөр генерал. — Яагаад тав биш гэж — Тэр анх инээмсэглэв. — Би зөвхөн бие засах газар түргэхэн ороод ирэхэд гурван минут хангалттай. — Миний тоглоомыг тэр дутуу ойлгож магад гэдгийг би ойлгоод нэмж: — Намайг шөнөжингөө нааш нь автобусаар авчирсан, тэнд бие засах боломжгүй байлаа. — Николай Герасимович, гэж генерал хэнд ч юм бэ хандаад, ахмадыг хүргээд өг. Хоѐр минут хагасын дараа би дахиад генералын өмнө зогсож байлаа. — Одоо бэлэн үү? — Бэлэн, нөхөр генерал. — Хаашаа ч хамаагүй юу? — Гал, ус уруу ороход ч бэлэн, нөхөр генерал. — Хаашаа гэдгийг нь сонирхохгүй байна уу? — Сонирхож байна, нөхөр генерал. — Хэрэв бид чамайг даалгавар гүйцэтгүүлэхийн тулд маш удаан бэлдэхээр шийдсэн бол яах вэ? Жишээ нь таван жил. Чи үүнд яаж хандах вэ? — Зөвшөөрнө. — Яагаад? — Энэ бол үнэхээр чухал даалгавар гүйцэтгэнэ гэсэн үг. Энэ надад тохирно. — Ахмад аа, чи Жанжин штабын аравдугаар газрын тухай юу мэдэх вэ? — Эрх чөлөөнийхөө төлөө тэмцэж буй хэн бүхэнд зэвсэг хүргэх, үндэсний чөлөөлөх хөдөлгөөний удирдагчдыг бэлтгэх, Ази, Африк, Куба уруу цэргийн зөвлөхүүд илгээх ажлыг хариуцдаг юм. — Аравдугаар газрын офицер бол гэвэл чи яах вэ? — Энэ бол миний хувьд тун их нэр төрийн хэрэг. — Аравдугаар газар хуурай, халуун орнууд болон чийглэг халуун орнууд уруу цэргийн зөвлөхүүдээ илгээдэг. Чамд аль нь дээр вэ?
— Чийглэг, халуун нь. — Яагаад? — Энэ бол Вьетнам, Камбодж, Лаос. Тэнд байлдаж байгаа. Харин хуурай, халуун орнуудад одоо гал зогссон… — Чи алдаж байна, ахмад аа. Хэзээ ч, хаана ч байлдсаар л байна. Хэзээ ч, хаана ч эвлэрэхгүй. Дайн үргэлж явагдаж байна. Заримдаа ил дайтаж, заримдаа нууцаар байлдаж байна. Бид чамайг дайнд явуулах асуудлыг авч үзэж байна. Нууц дайнд. — КГБ рүү юу? — Үгүй. — КГБ-ын оролцоогүй нууц дайн байдаг гэж үү? — Байна аа. — Энэ дайныг Аравдугаар газар явуулж байгаа юм уу? — Үгүй дээ, Жанжин штабын Хоѐрдугаар газар буюу ГРУ явуулж байгаа юм. Өөрийн байдаг гэдгийг халхлахын тулд ГРУ янз бүрийн байгууллагуудыг ашигладаг, Аравдугаар газрыг ч тэр. Ахмад аа, чамайг бид ГРУ-ын нууц академид шалгалт өгүүлэхээр явуулж байна. Гэхдээ бүх зүйл чамайг цэргийн зөвлөхөөр явуулж байгаа юм шиг зохион байгуулагдах болно. Аравдугаар газар бол чиний халхавч. Бүх бичиг баримт чамайг Аравдугаар газрын мэдэлд очиж байгаагаар хийгдэх болно. Энэ газар чамайг Москва уруу дуудсан, гэхдээ бид чамайг сэмхэн өөртөө авч шалгалт өгүүлэх болно… — Харин би шалгалт өгч чадахгүй бол яах вэ? Тэр ой нь гутсан байдалтай тургиж: — Тэгвэл бид чамайг үнэхээр Аравдугаар газарт өгч орхино, тэгээд чи жинхэнээсээ цэргийн зөвлөх болно биз. Тэд чамайг авна, чи тэдэнд таалагдана. Гэхдээ бидэнд ч бас таалагдаж байгаа. Манай шалгалтуудыг чи давна гэдэгт бид итгэлтэй байна, тийм биш байсан бол бид чамтай одоо ингээд ярилцаад байж байхгүйсэн. — Бүгд ойлгомжтой, нөхөр генерал. — Хэрэв тийм бол зарим нэг ѐс төдий зүйлийг гүйцээх хэрэгтэй байна. Тэр сейфнээсээ аравтын шинэхэн дэвсгэрт шиг шажигнасан, «Маш нууц» гэсэн бичигтэй, сүлдтэй хуудас цаас гаргаж ирэв. — Уншаад гарын үсгээ зур. Хуудас цаасан дээр арван хоѐр товчхон зүйл заалт байна. Бүгд «...-ийг хориглоно» гэж эхлээд «хатуу цээрлэл хүлээнэ» гэсэн аймшигт сануулгаар дуусжээ. Төгсгөлд нь «Энэ бичиг баримтыг болон аль нэг хэсгийг нь задруулахыг оролдох аваас хатуу цээрлэл хүлээнэ» гэсэн байх ажээ. — Бэлэн үү? Хариу хэлэхийн оронд би толгой дохив. Тэр надад үзэг өглөө. Би гарын үсгээ зурмагц өнөө хуудас сейф рүү орон алга болов. — Москвад уулзатлаа баяртай, ахмад аа. 16. Би залуухан ахлах дэслэгчид бичиг хэргээ хүлээлгэж өгөөд одоо хэдийн урьдын захирагч болсон дарга дээрээ орохоор явлаа: — Нөхөр генерал, ахмад Суворов Жанжин штабын Аравдугаар газрын мэдэлд шилжих болсноо илтгэхээр ирлээ. — Суу. Суулаа. Тэр миний нүүр рүү удаан харав. Түүний ширтсэн харцыг би тэслээ. Тэр гоолиг бөгөөд чанга хатуу байх аж. Над уруу инээмсэглэсэнгүй.
— Виктор, чи маш чухал ажилд явж байна. Арвынхан чамайг авч байна, гэхдээ энэ бол халхавч гэж бий бодож байна. Чамайг түүнээс дээгүүр газар авч байгаа байх. Бүр ГРУ ч байж магад. Аквариумд. Тэд зүгээр л энэ тухай ярих эрхгүй. Гэхдээ миний үгийг санаж яв, Аравдугаар газарт очсон ч чамайг өөр газар авах байх. Ер нь тэгж таарна. Хэрэв миний дүгнэлт зөв бол чамайг маш ноцтой шалгалтууд хүлээж байна. Хэрэв чи тэр шалгалтуудыг давахыг хүсэж байвал өөрийнхөөрөө л бай. Чамд ямар нэг гэмт хэрэгтний маш бат бөх шинж бий, үүнийгээ нуухыг хичээх хэрэггүй. — Би нуухгүй ээ. — Тэгээд сайн хүн бай. Үргэлж сайн хүн бай. Бүх амьдралынхаа турш. Чи надад амлаж байна уу? — Амлаж байна. — Хэрэв хүн алах боллоо ч сайн хүн хэвээрээ бай. Алахынхаа өмнө инээмсэглэж бай. — Би хичээнэ ээ. — Бас чамайг алах болсон ч битгий орил, битгий уйл. Үүнийг өршөөдөггүй юм. Чамайг алах гэж байсан ч инээмсэглэж бай. Алуурчин уруу инээмсэглэ. Энэ чамайг мөнхрүүлэх болно. Бид бүгд хэзээ нэгэн цагт ялгаагүй л үхнэ. Хүн хэвээрээ үхээрэй, Витя. Бардам үх. Амлаж байна уу? Маргааш нь цэргийн цуваа бүрдүүлж буй төмөр замын цөлийн өртөө рүү хэсэг офицеруудыг ногоон автобусаар хүргэв. Тэднийг бүгдийг нь Москва уруу Жанжин штабын Аравдугаар газарт дууджээ. Тэд бүгдээрээ Вьетнам, Алжир, Йемен, Сири, Египетэд цэргийн зөвлөхөөр явцгаана. Би энэ хэсэгт багтжээ. Миний бүх найз нөхөд, хамтран ажиллагсад, дарга нар, захиргаанд минь ажиллаж байсан хүмүүсийн хувьд би оршин байхаа болилоо. Нөгөө миний гарын үсэг зурсан бичиг баримтын нэгдүгээр зүйл урд өмнө нь таньдаг байсан бүх хүмүүстэйгээ ямар нэг байдлаар холбоо тогтоохыг хориглож байлаа. VI БҮЛЭГ * 1. Эх болсон Орос эх орон минь, чи энхрий бяцхан хүүхдийн гараар төмөр замын далан дээрээс намайг даллаж, өөрийн төсөөлшгүй уудам алсыг надад дэлгэж байна. Улиас, хус, гацуурууд, нурсан сүм, хадлан дээр байгаа охидууд, үйлдвэрийн яндангууд, дахиад л далан дээрх хүүхдүүд. Тэд миний араас гараараа даллан инээмсэглэцгээнэ. Гүүрнүүд, дахиад гүүрнүүд. Десна мөрөн цөн түрэн нүргэлнэ. Конотоп. Брянск. Калуга. Галт тэрэгний дугуй түг түг дуугарна. Түг. Түг. Түг. Галт тэргэнд дуу шуугиан ихтэй байлаа. Галт тэргэнд архидаж байна. Галт тэргэнд бүгд өөрийн хүмүүс. Цэргийн цуваа. Хөндлөнгийн хүн байхгүй. Галт тэргэнд дан цэргийн зөвлөхүүд явна. Ирээдүйн зөвлөхүүд. Тэд өөрсдийн ирээдүйн төлөө ууцгаана. Аравдугаар газрын төлөө. Хурандаа генерал Окуневын төлөө. Шинэ лонх дахин тойруулж байна. Уу, ахмад аа! Таван хошууны төлөө! Чамд том таван хошуу ерөөе, ахмад аа! Баярлалаа, хошууч аа, бас чиний төлөө! Харц нь гэрэлтэнэ. Бүгдийнх нь харц гэрэлтэнэ. Бид бүгдээрээ дайнд оролцохоор яваа хүүхдүүд. Цэргүүд гутлаа хэр зүлгэснийг шалгах гэж бид цэргийн сургууль
дүүргэсэн гэж үү? Бид тулаанд оролцох дэврүүн хүсэлдээ хөтлөгдөн цэргийн сургуульд орсон. Харин одоо Аравдугаар газраас тийм боломжийг олж авцгаасан азтанууд энд байна. Аравдугаар газрын төлөө, ах дүү нар аа! Аравдугаар газрын төлөө! Бид олуулаа яваа. Их буучид, нисгэгчид, явган цэргүүд, танкчид. Нэг өдрийн өмнө бид бие биенээ мэддэггүй байсан. Харин одоо хэзээний найзууд болжээ. Дахиад л лонх тойруулна. Та нарын төлөө, хүүхдүүд ээ. Та нарын амжилтын төлөө. Та нарын таван хошууны төлөө. Харин чөтгөрүүд намайг хааш нь авч явна вэ? Миний бичиг баримт дээр Куба уруу гэж бичигдсэн байгаа ч энэ бүлэгт өөр Куба явах хүн байхгүй болоод л тэр. Маш олон хүн Египет рүү, Сири рүү явж байна. Зарим нь Вьетнам явж байна. Хэрэв хэн нэг нь үнэхээр Куба уруу явж байсан бол надад ямар нэг өөр юм бодож олох байсан байх. Мэдээж Кравцовын таамаглаж байснаар Куба бол зөвхөн өнгөлөн далдлалт. Гэхдээ тэр ч тодорхой хэлж мэдэхгүй. Кравцов. Генерал. Би түүний генерал болсныг үзсэн. Гэвч тэр тоос болсон комбинезон өмсөж, онгож гандсан цэнхэр дугуй малгай тавьж, Спецназын бусад жирийн цэргүүдээс огт ялгагдахгүй харагдаж байсан. Би түүнийг алтан мөрдэстэй, өргөн улаан хамжаартай жинхэнэ генерал хувцастай байгаагаар төсөөлөх гэсэн боловч болсонгүй. Би түүнийг анх уулзсан тэр л хэвээр нь, цэвэрхэн гимнастерк өмсөж дэд хурандаагийн мөрдэс зүүсэн залуухан ахмадын дүрээр нь үргэлж дурсаж явах болно. Танд амжилт хүсье, генерал аа. 2. Красная Пресня бол дэлхийн хамгийн хүчирхэг төмөр замын зангилаа юм. Гал тэрэгний цуваанууд. Цуваанууд. Цуваанууд. Мянга мянган хүмүүс. Бүгд өндөр хашааны цаана. Бүгд нүд сохлом хурц тольдуурын дор. Танк ачсан цуваанууд Герман уруу. Шинэ цэргүүд ачсан цуваанууд Чехословак уруу. Нүргэлж тачигнах сонсогдоно. Маневрын зүтгүүр цувааг бүрдүүлэн нааш цааш болгоно. Алс Дорнод уруу их буу ачсан цуваанууд. Ямар нэг чингэлгүүд. Эргэн тойрон харуул хамгаалалт, яг л Брежневийн хамгаалалт шиг. Агуулахууд. Агуулахууд. Агуулахууд. Ачна, буулгана. Халагдсан цэргүүд ачсан цуваанууд Польшоос. Мөн тэнд шоронгийн галт тэрэг ч байна. Цонх нь нарийхан, урт. Цонхны шилийг нь цагаан будгаар будаж, гадна нь тор тавьжээ. Красная Пресня бол зөвхөн цэргийн тээврийн төв зангилаа төдийгүй мөн дамжин нэвтрүүлэх шорон юм. Хоньч нохойтой цэргүүд. Улаан мөрдэсүүд. Шоронгийн галт тэрэг хориотой бүс рүү аажим явж орлоо. Хаалга нь асар том ган хаалга. Өргөст тор. Гялбам хурц цэнхэр гэрэл. Шоронгийн цуваанууд. Бодайбо уруу. Череповец уруу. Северодвинск уруу. Шар Уст уруу. Цэргийн нэвтрүүлэх байрны асар том саарал барилгууд. Өмнөд Йемений цэргийн зөвлөхүүдийн бүлэг! Б блок, 217-р өрөө рүү. Куба уруу яваа зөвлөх! Би. Ахмад Суворов уу? Тийм. Намайг дагаад явна уу. Залуухан гоолиг хошууч ямар нэг урт хашааны дэргэдүүр хураалгаатай ногоон хайрцгуудын хажуугаар намайг дагуулж явна. Наашаа яваарай, ахмад аа. Жижиг хашаанд улаан хэрээс тэмдэгтэй эмнэлгийн тэрэг биднийг хүлээж байв. Та сууна уу, ахмад аа. Хаалга хаагдаж машин хөдөллөө. Хоѐр ч удаа зогсов. Бодвол хориотой бүсээс гарахад шалгаа биз. Одоо намайг Москвагаар авч явна. Шулуун замаар биш харин их хотын гудамжаар явж байгааг би мэдэж байлаа. Машин байсхийгээд аль нэг
тийш эргэж, замын уулзвар дээрх гэрэл дохио дээр удаан зогсоно. Гэхдээ энэ бол зөвхөн миний таамаглал. Би юу ч харж үл чадна. Яг л шоронгийн галт тэрэг шиг цонхнууд нь бүүдгэр цайвар шилтэй ажээ. 3. Америкийн М-60 танкийн хөрсөн дээр дарах хувийн жин хэд вэ? Танк эсэргүүцэх ямар пуужин илүү таалагддаг вэ? Америкийнх уу? Францынх уу? Яагаад? Цайзын эргүүлгэн шатыг баруун тийш биш харин зүүн тийш эргэхээр хийдэг вэ? Тэрэгний дугуй яагаад урдах нь жижиг, арынх нь том байдаг вэ? «Гурван шугам» гэж юу вэ? Яагаад оросын Мосины загварын винтовын бянт нь зүүнээс баруун тийш, харин японы Арисака винтовын бянт баруунаас зүүн тийш байдаг вэ? Винкелийн роторт хөдөлгүүрийн зарчмын дутагдал нь юу вэ? Нэг хувин мөнгөн ус ямар жинтэй вэ? Чамд ямар төрлийн эмэгтэйчүүд таалагддаг вэ? «Огонек» сэтгүүл жилд хэдэн дугаар гаргадаг вэ? «Босоо тавиурын» зарчмыг хэн анх хэрэглэсэн бэ? Зөвлөлтийн сөнөөг-бөмбөгдөгч «СУ-7 БКЛ» онгоцны нэрийн "Л" үсэг юуг илэрхийлдэг вэ? Хэрэв танд америкийн стратегийн бөмбөгдөгч Б-58 онгоцыг сайжруулах үүрэг өгвөл та эхний ээлжинд ямар үзүүлэлтүүдийг нь өөрчлөх вэ? Германы «Ирвэс» танкууд яагаад шатрын нүд шиг унжлагатай байдаг вэ? Зөвлөлтийн мото буудлагын дивиз 257 танктай байдаг. Таны бодлоор бол энэ тоог олшруулах хэрэгтэй юу эсвэл цөөлөх ѐстой юу? Яагаад? Дивизийн хангамжийг зохион байгуулахад энэ нь яаж нөлөөлөх вэ? Асуултууд ар араасаа хөвөрнө. Бодох хугацаа байхгүй. Дөнгөж бодож эхэлмэгц дараагийн асуулт тавигдана. Чехов гэж хэн бэ? Энэ бол 62-р армийн 138-р буудлагын дивизийн мэргэн буудагч. Харин Достоевский гэж? Сонин юм асуух юм. Достоевскийг хэн мэдэхгүй байх билээ? Николай Герасимович Достоевский, хошууч генерал, цохилтын 3-р Армийн штабын дарга. Тэд инээлдэнэ. Энэ бидний хүсэж байснаа арай өөр хариулт байна. Гэхдээ бид тооцлоо. Энэ хариултууд таныг маш сайн тодорхойлж байна. Хэрэв бид заримдаа инээгээд байвал битгий ичээрэй. Харин би хэзээ нэг цагт ичиж явсан гэж үү? 4. Надаас нэг сая асуулт асуух шиг санагдлаа. Гэвч сүүлд нь тооцож үзэхэд ойролцоогоор таван мянган асуулт асуужээ. Цагт тавин асуулт, нийт 6 өдөр 17 цаг. Зарим асуултад хариулахын тулд 5, зарим д нь 10 минут шаардагдана. Гэхдээ ихэнх асуултад хариулахад хэдхэн секунд шаардагдана. Заримдаа асуултууд давтагдана. Заримдаа нэг л асуулт хэд хэдэн удаа давтагдана. Бухимдах хэрэггүй түргэн хариулах хэрэгтэй. Худал хэлж, мэхлэх гэж оролдох ч хэрэггүй. Тэгэхлээр та нэг дор хэдий хэмжээний архи ууж чадах вэ? Энд арван хүүхний зураг байна. Танд аль нь илүү таалагдаж байна вэ? 262-ыг 16-гаар үржүүлэхэд хэд гарах вэ? Түргэн дотроо бод. Энэ тийм ч хэцүү биш. Эхлээд 256-г арваар үржүүлээд дараа нь түүний талыг нэмж дахиад 256-г нэмнэ. Шалгагч шаардангуй харна. Түргэлээрэй, ахмад аа. Дэмий хэрэг. Би адар ширтэнэ. Би бүгдийг нь арай гэж нэмээд урагш харлаа. Миний өмнөх хэн нэгэнд яг энэ асуултыг тавиад тэр бүх тооцоог хийж миний өмнөх ширээн дээр байгаа ногоон цаасан дээр нарийхан харандаагаар бичиж үлдээжээ. Би бэлэн хариултыг шүүрч авсан ч энэ бол өдөөн
хатгалга гэдгийг тэр даруй ойлгов. Миний өмнөх хүнд нарийхан харандаа байсан байж таарахгүй. Мөн тэр шалгагчдын нэвт шувт ширтэх харцан дор цаасан дээр бичиж нууцаар тоо бодсон байж ч таарахгүй. Би 4192 гэж өөрийн хариуг хэлэв. Би миний ширээг бүрхэх ногоон цааснууд уруу харсан ч үгүй. Тэнд зориуд буруу бодсон буруу хариу бий гэдгийг би мэдэж байлаа. Харин асуултууд дор дороосоо ундарна. Хэрэв бид танд тарвас зарахыг санал болговол та яаж хандах вэ? Танхимд заримдаа нэг шалгагч, заримдаа гурав, заримдаа арван таван шалгагч байна. Энд хоѐр зуун зураг байна, та энэ танхимд шалгалт өгч байх зуураа харсан хүмүүсээ заа гэнэ. Цаг явлаа. Харин одоо энэ хүмүүсээс хэнийг нь энд зөвхөн нэг удаа харсан бэ? Энэ текстэд байгаа бүх "О" үсгийг хөндлөн, бүх "А" үсгийг доогуур нь зурж, бүх "С" үсгийг дугуйлж зур. Харин энэ хүний үйлдлийг, радиогоор юу гэж ярихыг битгий тоогоорой гэнэ. Цаг явлаа. Тэр хүн нүүр амаа үрчийлгэн, миний харандааг булаахыг оролдож, сууж буй сандлыг минь суга татах ажээ. Харин радиогоор "С" үсгийг хөндлөн зур, "О" үсгийг доогуур нь зур гэх бөлгөө… Шалгалтын үеэр заримдаа шууд танхимд тансаг үдийн хоол оруулаад ирнэ, заримдаа бүр мартчихна. Заримдаа эхний гуйлтаар бие засах газар явахыг зөвшөөрнө, заримдаа гурван удаа гуйлгана. Өдөр бүр тэд миний оюун ухааны ба бие бялдрын боломжуудыг эцэст нь тултал шавхана. Харин би тэр эцсийн хязгаарыг нь тун сайн мэдэрч байлаа. Шөнө болох яагаа ч үгүй байхад хувцсаа ч тайлалгүй орон дээрээ хэвтээд дэрэн дээр толгой тавимагц унтаад өгнө. Тэд энэ мөчийг л хүлээж байх аж. Гэнэт гялбам хурц гэрэл нүдэнд тусгаж 262-ыг 16-гаар үржүүл. Алив, хурдан. Хурдан бод. Энэ чинь тун хялбархан. Чи аль хэдийн энэ асуултад хариулсан. За, чи яасан бэ? 4 19 — 2 гэж би хашгирна. Гэрэл ч унтарна. 5. Асуултуудын 90-ээс дээш хувьд зөв хариулсан хүмүүсийг авдаггүй болохыг би бүр хожим мэдсэн юм. Хэтэрхий ухаантнууд хэрэггүй. Тэгээд ч шалгалтаар мэдлэгийн төвшинг голчлон тогтоох гээгүй юм. Огт үгүй. Сэтгэлийн хүчтэй цочролын үед, хөндлөнгийн саадтай нөхцөлд их хэмжээний мэдээллийг богино хугацаанд өөрийн болгож авах чадварыг шалгах нь гол зорилго. Мөн түүнээс гадна хошин шогийн мэдрэмж, өөдрөг сэтгэлгээний төвшин, сэтгэлийн тэнцвэр, идэвхтэй ажиллах чадвар, зан чанарын тогтвортой байдал гэх мэт олон зүйлийг шалгадаг юм. — За, залуу минь, чи бидэнд тохирч байна гэж шалгалтын зургаа дахь өдрийн сүүлээр буурал толгойтой шалгагч хэлэв. — Манай байгууллага тун буурь суурьтай газар. Ойлгохыг хүсээгүй хүн ч хялбар ойлгохоор товч бөгөөд тодорхой журамтай. Манай дүрэм тун энгийн: ороход нэг, гарахад хоѐр рубль. Энэ нь манай байгууллагад элсэхэд хэцүү ч гарахад бүр хэцүү гэсэн үг. Онолын хувьд байгууллагын бүх гишүүдэд түүнээс яндангаар дамжин гарах нэг л зам бий. Тэрхүү гарц нь зарим нэгнийх нь хувьд хүндтэй, зарим нэгнийх нь хувьд гутамшигтай зам байх боловч бид бүгдэд зориулсан нэг л яндан байдаг. Зөвхөн түүгээр дамжиж л бид байгууллагаас гарна. Энэ яндан тэр байна... 6.
Хурандаагийн царай миний бүхий л амьдралын турш шөнийн хар дарсан зүүдэнд орж ирэх байх гэж би бодож байлаа. Гэвч тэр надад хэзээ ч зүүдлэгдээгүй юм. Би түүний тухай ихийг бодож байлаа. Харин одоо юу болоод байгаа нь надад ойлгогдохгүй байна. Тэр мөнгөнд дуртай, уух дуртай, хүүхнүүдэд дуртай байсан гэж надад тайлбарлав. Тэгээд гадаадын тагнуулуудад мөнгөөр худалдагджээ. Тийм байж гэж бодъѐ. Түүнд Баруун уруу зугтах сайхан боломжууд байсан. Гэхдээ тэр зугтсангүй. Баруунд түүнд мөнгө, дарс, хүүхэн ханатал олдох байсан. Харин Москвад тэртэй тэргүй мөнгөө үрж чадахгүй. Үрвэл дороо баригдана. Хүүхний хэнээт хүүхнүүд рүү, мөнгө рүү зугтах ѐстой байсан ч тэр зугтсангүй. Тэр хүүр шатаах зуухнаас эмээсэн гэнэ. Яагаад тэр вэ, чөтгөр ав? Би халуун дэрэн дээр хөрвөөн, унтаж үл чадна. Шалгалтгүй анхны шөнө. Харин намайг шөнийн цагт телекамераар ажиглаж байж болох л юм даа. Тэднийг ч чөтгөр аваг! Би босоод бүх л булан уруу салаавч харуулав. Хэрэв намайг одоо мөрдөж байгаа бол маргааш өглөө Төв Хороонд аваачихгүй. Дараа нь би тэдэнд зөвхөн салаавч харуулах нь хангалтгүй гэж үзээд хэрэв камер үнэхээр байгаа бол үзүүлж болох бүхнийг харуулав. Чадах бүхнээ харуулаад сэтгэл хангалуун орондоо орж, маргааш намайг Сибирь уруу танкийн рот командлуулахаар хөөнө, хэрэв тэгэхгүй бол энд амьдарч болно, хяналтыг ч аргалж болно гэсэн хатуу итгэлтэйгээр унтаад өгөв. Би орон дээр тун ч таатайхан унтана. Би бөх унтана. Хэрэв намайг Аквариумд авах юм бол зөвлөлтийн тагнуулын байгууллагын хувьд том алдаа болно гэдгийг би мэдэж байна. Надад гарц байгаа бол зөвхөн яндангаар дамжиж гарах л зам үлдэж байна, харин тэр зам миний хувьд хүндтэй зам яав ч байхгүй гэдгийг ч би мэднэ. Би хөнжил дотроо үхэхгүй гэдгээ бас мэднэ. Үгүй ээ, ийм хүмүүс орон дотроо үхдэггүй юм. Ээ дээ, зөвлөлтийн тагнуулынхан минь, та нар намайг шууд л тэр яндангаараа гаргасан бол дээр байсан юм даа! 7. Намайг дахиад л бүүдгэр цайвар цонхтой битүү машинаар хаашаа ч юм бэ авч явна. Би юу ч харахгүй, намаг ч хэн ч харахгүй аж. Эд намайг хааш нь авч яваа юм бол? Сибирь рүү юү эсвэл Төв Хороо уруу юу? Ямартаа ч Төв Хороо уруу авч яваа юм шиг байна. Хэрэв Сибирь рүү авч явсан бол миний чемоданыг хамт явуулах байсан, тэгэхлээр намайг бүр биш, харин хаа нэгтээ, хэн нэгэнтэй түр уулзуулаад буцаагаад хүргэх бололтой. Цонхны цаана их хотын шуугиан сонсогдохыг бодвол бид хотын төвд явж байгаа байх нь. Лубянкад ирж байгаа юм болов уу? Лубянкийн ойролцоо Зержинскийн өргөн чөлөөнд үргэлж Ниагара хүрхрээ шиг шуугиан ихтэй байдаг юм. Надад яагаад ч юм бэ, яг Лубянкийн дэргэд ирж байх шиг санагдаад байлаа. Гэхдээ энд гайхах зүйл байхгүй л дээ. Учир нь Төв Хороо Лубянкийн хажууханд байдаг юм. Манай машин хаа нэгтээ удаан зогсоод дараа нь нэг тийш болгоомжтой явж орлоо. Ард төмөр хаалга чахрах сонсогдлоо. Хаалга онгойж, буугаарай гэв. Бид нэг давчуухан, бүүдгэр бяцхан хашаанд байх аж. Дөрвөн талд хуучны өндөр хана харагдана. Ард хаалга байна. КГБ-ын түрүүч нар хаалганы дэргэд зогсоно. Бүүдгэр хашаа уруу орсон хэд хэдэн жижиг хаалга байна. Нэг хаалган дээр нь мөн л КГБ-ын харуул зогсож байна. Бусад хаалганы дэргэд харуул харагдсангүй. Дээр байшингийн цонхны доорх хөвөөн дээгүүр тагтаанууд харагдана. Наашаа явна уу. Седой ямар нэг бичиг баримт үзүүлэв. КГБ-ын түрүүч ѐсолж байна. Орогтун. Седой замаа мэдэх аж. Тэр намайг эцэс төгсгөлгүй
үргэлжлэх коридороор дагуулж явлаа. Улаан хивснүүд. Хүнхгэр тааз. Арьсан бүрээстэй хаалганууд. Дахиад л бидний үнэмлэхийг шалгав. Орогтун. Цахилгаан шат биднийг гуравдугаар давхарт чимээгүйхэн өргөж гаргав. Дахиад л коридорууд. Том хүлээн авах танхим. Ширээний ард хижээл насны эмэгтэй сууна. Түр хүлээнэ үү. Седой миний араас үл мэдэг түлхэж ард хаалга хаан өөрөө хүлээх өрөөнд үлдэв. Уудам танхим. Цонхнууд нь адраас шууд доош үргэлжилнэ. Цонхоор зөвхөн дүлий хана, дээврийн хөвөөн дээр суух тагтаанууд л харагдана. Царс модон ширээ. Алтан нүдний шилтэй туранхай хүн ширээний ард зогсоно. Хүрэн өнгийн хослол өмсжээ. Ямар ч ялгах тэмдэг, одон, медаль зүүсэнгүй тэр. Армид бол сайхан. Шууд мөрдэсийг нь хараад л нөхөр хошууч, нөхөр дэд хурандаа гээд л ярьж эхэлнэ… Харин энд юунаас эхлэх вэ? Би юу ч хэлж чадсангүй. Би зүгээр л өөрийгөө танилцуулав: — Ахмад Суворов. — Сайн байна уу, ахмад аа. — Амрыг эрье. — Бид таныг анхааралтай судалж үзээд Аквариумд авахаар шийдлээ. Мэдээж зохих бэлтгэл хийлгэсний дараа. — Танд их баярлалаа. — Өнөөдөр наймдугаар сарын хорин гурван. Энэ өдрийг бүх амьдралынхаа турш санаж яв, ахмад аа. Энэ өдрөөс эхлэн бид таныг маш өндөр шатны, Төв Хорооны нэрсийн бүртгэлд орууллаа. Бусад ердийн онцгой эрхүүдээс гадна та бас нэг эрх эдэлнэ. Энэ өдрөөс эхлэн КГБ таныг хянахгүй. Энэ өдрөөс эхлэн КГБ танаас асуулт асуух, түүндээ хариулахыг шаардах, таны эсрэг ямар нэг үйл ажиллагаа явуулах эрхгүй. Хэрэв та алдаа гаргавал өөрийн удирдлагадаа илтгэ, тэд бидэнд илтгэх болно. Хэрэв та илтгэхгүй ч байсан бид таны хийсэн алдааг тэртэй тэргүй мэдэж байх болно. Гэхдээ ямар ч тохиолдолд, ямар ч мөрдөн байцаалтыг зөвхөн ГРУ-ын удирдлагууд эсвэл Төв Хорооны захиргааны хэлтэс хийх болно. КГБ-тэй холбогдсон ямар ч асуудлыг та өөрийн даргадаа шууд илтгэх үүрэгтэй. Төв Хорооны аюулгүй байдал нь Төв Хорооны нэрсийн бүртгэлд орсон байгууллага, хүмүүс өөрийн тусгаар тогтносон байдлыг бусад аль нэг байгууллагуудаас хэрхэн хамгаалж чадаж байгаагаас хамаарна. Төв Хорооны аюулгүй байдал гэдэг бол таны хувийн аюулгүй байдал гэсэн үг, ахмад аа. Төв Хороо таныг цэргийн тагнуулчаар сонгож авсан тэр итгэлээр бахархаж яв. Амжилт хүсье. Би тодхон ѐслоод гарлаа. 8. Ойн том нуур. Хөвөөгөөр нь зэгс ургажээ. Өндөр эрэг дээгүүр хусан төгөл харагдана. Тэнд буй өндөр хашааны цаана манай зуслан бий. Бяцхан элсэн хаялга. Ёроол нь дээш харсан завинууд. Нөгөө эрэг дээр ч бас зуслангийн дүнзэн байшингууд харагдаж байна. На другом берегу тоже какие-то дачи бревенчатые. Мөн л ногоон хашааны цаана. Мөн л харуул хамгаалалттай. Энд онцгой бүс. Зуслангийн байшингууд. Гэхдээ зөвхөн онцгой нөхдүүдэд зориулсан зуслан. Энэхүү зуслангийн бүс уруу нэвтрэх огтхон ч хялбар биш. Царс моддын төгөл. Нуурууд. Өтгөн ой. Хаа нэг улаан дээвэр харагдана. Дахиад л ногоон хашаанууд. Манай нуур уруу зөвхөн нэг л замаар ирж болно. Өөр зам байхгүй. Хашаа ч
эргэсэн нөгөө л ногоон хашаанд тулна. Манай хажууханд мөн л хэн нэгний зуслан байна. Хэн нэг нь волейболын бөмбөг цохих сонсогдоно. Гэвч хэн бөмбөг цохиж байгааг мэдэж болохгүй. Тэд ч биднийг харж болохгүй учиртай. Манай хашааны зүүн тал нь баруун талаасаа өндөр ажээ. Тэндээс үдшийн цагаар хөгжим эгшиглэнэ. Маш тааламжтай хөгжим. Танго. Манай зуслангийн байшин том. Тэнд хорин гурван хүн амьдарна. Гэхдээ гучин хүнд ч хүрэлцэх зай бий. Хүн бүр жижиг өрөөтэй. Нарсан дүнзэн хана. Давирхайн үнэр. Хананд байгалийн жижигхэн зураг. Асар том зөөлөн ор. Номын тавиур. Доод давхарт ази хивстэй том танхим бий. Бид өглөө хүссэн үедээ босно. Таалагдсан бүхнээ хийнэ. Өег нүнжигтэй өглөөний хоол. Даруухан үдийн цай. Тансаг оройн зоог. Үдшээр бид ихэвчлэн камин зуухны дэргэд сууцгаана. Ууна. Хууч хөөрцгөөнө. Бид бүгдээрээ өмнө нь зөвлөлтийн тагнуулын дунд шатны офицер байсан хүмүүс. Манай бүлэгт нэг дэд хурандаа, хоѐр хошууч, нэг ахлах дэслэгч бий. Бусад нь ахмадууд. Нэг нь сөнөөгч онгоцны нисгэгч. Пуужингийн офицер хоѐр, десантчин нэг, пуужинт завины захирагч нэг бий. Мөн цэргийн эмч, цэргийн хуульч бий. Ерөнхийдөө бол маш олон өнгийн цэцгийн баглаа гэсэн үг. Бид янз бүрийн дарга нарын мэдэлд байсан. Бид бүгдээрээ л дивизийн, армийн эсвэл түүнээс өндөр шатны цэргийн тагнуулын дарга нарын ивээлд байсан хүмүүс. Хүн нэг бүрийг хэн нэг нь өөрийн бүлэгт сонгож авсан байсан. Харин яг тэр бүлгүүдээс Аквариум өөрийн нэр дэвшигчдийг бүрдүүлжээ. Доод шатны тагнуулын дарга нарын хүмүүсийг өөртөө авахдаа Аквариум бүгдийг нь эсвэл хамгийн шилдгүүдийг нь авах гэж хичээгээгүй нь ойлгомжтой. Үгүй ээ. Хэрэв өнөөдөр Аквариум Кравцовын хамгийн шилдэг залуусыг авчихвал маргааш тэр тэгтлээ их хүч гаргаж өөрийн багийг бүрдүүлэхээ больчихно. Ийм учраас Аквариум доод шатны дарга нарын хүмүүсийг авахдаа тэдний хүмүүсээ сонгохдоо тийм их анхаарал хандуулах хүслийг унтраачихгүйн тулд тун болгоомжтой хандана. Би их унтана. Би ийм бөх, амттай нойрссонгүй уджээ. Өглөө би орой босоод нуур уруу явна. Тэнгэр бүрхэг байна. Гэхдээ ус бүлээхэн. Би маш удаан сэлнэ. Энэ нойр, энэ эрх чөлөө удаан үргэлжлэхгүй гэдгийг би мэдэж байна. Ердөө л шалгалтын дараа, хичээлийн жил эхлэхийн өмнө бидэнд амрах боломж олгож буй хэрэг. Би ч амарч байна. 9. Хурдан нөхөрлөл удаан эвдрэлээр төгсдөг. Би үүнийг мэднэ. Манай бүлгийн нөхдүүд ч мөн мэднэ. Тийм учраас харьцааны тал дээр бид яарахгүй байна. Бид бие биенээ маш болгоомжтой тэмтэрцгээнэ. Бид огт дэмий зүйлсийн тухай ярилцана. Тийм ч их хурц биш онигоо ярьцгаана. Бид одоохондоо ууж болно. Асар том буфетээс дуртайгаа аваад ууж болно. Гэвч бид бага ууна. Хэзээ нэг цагт бид найз нөхөд болцгооно. Хэзээ нэгэн цагт бид бие биедээ итгэж нэгнийгээ дэмжинэ. Тэр үед л бид жинхэнээрээ ууцгаах болно. Жинхэнэ офицерууд шиг. Гэхдээ одоо биш. Бидний биеийн хэмжээг сайтар авсан бөгөөд одоо бид хэзээний энгийн хувцастай байцгаана. Бидний зарим нь генерал болохоороо дүрэмт хувцсаа өмсөнө. Харин зарим нь генерал болсон ч энгийн хувцастайгаа байх болно. Бидний алба ийм л юм. 10.
— Намайг хурандаа Разумов Петр Федорович гэдэг хэмээн гартаа волейболын бөмбөг барьсан, бэлтгэлийн хувцастай биерхүү хүн өөрийгөө танилцуулав. Би 51 настай. Түүнээс 23 жилд нь Аквариумд алба хааж байна. Гурван ч оронд ажиллаж байсан. Хилийн чанадад 16 жил болсон. Гадаадад 7 хүн элсүүлсэн. Байлдааны дөрвөн одон, олон медалиар шагнагдаж байсан. Би танай бүлгийг удирдах болно. Та нар, мэдээж, надад хоч бодож байгаа байх. Та нарыг зовоохгүйн тулд миний албан ѐсны бус хэд хэдэн хочны нэгийг хэлье. Надад Заан гэж нэг хоч бий. Цэргийн Дипломатуудын Академийн багш нар, профессоруудыг ер нь ингэж нэрлэдэг юм. Харин академийг та нарын тухай, залуучуудын тухай ярьж байгаа үед хөгжмийн дээд сургууль гэж, бидний тухай, багш, профессоруудын тухай ярьж байгаа үед Заануудын оршуулгын газар гэж нэрлэдэг юм. Та нарын хэн нэг нь хэзээ нэгэн цагт Заан болж энд ирээд залуухан Зааны тугалуудыг бэлдэж болох юм. Харин би одоо та бүхэнтэй тус тусад нь ярилцмаар байна. Ахмад Суворов. — Би, нөхөр хурандаа. — Намайг зүгээр л Петр Федорович гэж дууд. — Гүйцэтгэе. — Энэ «гүйцэтгэе» гэдгээ мартацгаагтун. Та бүхэн хамгийн өндөр төвшинд, Жанжин Штабт гарч ирцгээсэн ч Зөвлөлтийн Армийн офицерууд хэвээрээ үлдэх болно. Гэхдээ энэ «гүйцэтгэе» гэдгээ түр мартах хэрэгтэй. Та даргатайгаа ярьж байхдаа гутлын өсгий хавсардгаа больж чадах уу? — Огт үгүй, нөхөр… Петр Федорович. — Виктор, чамд өгөх анхны даалгавар. Түшлэгтэй сандал дээр биеэ бага зэрэг суллан сууж сур… Чи яг л жад залгичихсан юм шиг нуруугаа эгцэлж суугаад байх юм. Энгийн дипломатууд ингэж суудаггүй юм. Ойлгов уу? — Ойлголоо. 11. Тагнуулчдыг бэлдэх нууц сургуулийг их хотын төвд, хэн ч мэдэхгүйгээр хэрхэн байрлуулсан бэ гэдэг нь надад хэдийнээс сонирхолтой санагдаж байлаа. Биднийг ганц нэгээр нь ч, сүргээр нь ч илрүүлэхгүй байхын тулд. Энэ бүхнийг тун хялбар зохицуулжээ. Цэргийн дипломатуудын академийн төв байр нь Ардын журамт цэргүүдийн гудамжинд оршино. Мэдээж тэнд ямар нэг нэр, хаяг байхгүй. Зөвхөн хээ угалзтай сараалжин ширмэн хашаа, өтгөн ургасан голт бор, баганууд,тортой цонх, зузаан хөшиг, буланд зогсох харуул. Гэхдээ энэ яг төв нь ч бас биш. Тэнд зөвхөн том бүсэд, социалист лагерийн орнуудад ажиллах хүмүүсийг сургана. Харин нүднээс далд, тэрхүү хаалттай социалист лагериас гадна ажиллах биднийг тэнд сургадаггүй юм. Үндсэн факультетын сонсогчид бүх л Москва даяар тарсан сургалтын жижиг цэгүүдэд хичээллэнэ. Аль цэгт очихоо би өөрөө ч мэдэхгүй… Өглөө бүр 8.30-д би Цахилгаан соронзон цацраг судлах эрдэм шинжилгээний хүрээлэнд очно. Тимирязевийн цэцэрлэгийн хажууд байдаг тэр хүрээлэнг та мэдэх байх. Хүрээлэн албан ѐсоор бол Радио аж үйлдвэрийн яаманд харьяалагддаг. Харин хэрэг дээрээ хаана харьяалагддаг, юу эрхэлдгийг нь хэн бүхэн мэдэхгүй. Сталины үед хүрээлэн маш жижигхэн байсан юм. Хоѐр зуугаас ихгүй хүн ажилладаг байж. Сталинизмийн хожуу үеийн хийцтэй, дуураймал багана, жижиг тагттай дөрвөн давхар ордон цаг үеийнхээ дурсгал болон сүндэрлэх ажээ. Гэвч хүрээлэн түргэн өсөж томорсныг асар том зургаан давхар саарал байшингууд
гэрчилнэ. Энэ бол Хрущевын арвилан хэмнэлтийн үе. Силикатан тоосгоор барьсан хрущев маягийн байшингууд. Харин арай хожим барьсан том шилэн барилгууд Брежневын үеийн цэрэг-хүнд суртлын далайцыг илтгэх бөлгөө. Энэ бүхэн олон хана, бүс, сектороор тусгаарлагджээ. Цагаан хөндлөвч, өргөст тор. Нэвтрэх үнэмлэхээ заавал дэлгэж үзүүл! Хүн ихтэй байна. Өглөөний ээлж. Арван хоѐр хэсэг сектор уруу нэвтрэх хэсэг. Объектын нутаг дэвсгэр дээр тамхи татахыг хориглоно! Сэрэмжтэй байгтун! Чалчигч — дайсны олз! Эхний улирлын төлөвлөгөөг давуулан биелүүлье! Ачааны дор бүү зогс! Гол горхи мэт урсах хөдөлмөрийн сэхээтнүүдийн хүчтэй урсгалд нэвтрэх хэсэг доргино. Бөөн саарал урсгал өөр өөрсдийн хэсэг, секторын зүг урсана. Зүтгүүрийн галт тэрэгний тоормос чахарна. Асар том ангар жаран тонн галт тэргийг ч шингээх аж. Шинжлэх ухаанч ах дүү нар маань яарцгаана. Бөөн хүмүүс чимээгүйхэн тарж одно. Бүгд нууц. Бүгд маш нууц. Орохыг хориглоно! Нэвтрэх үнэмлэхээ дэлгэж үзүүл! Бетон хашаанууд. Тоосгон хашаанууд. 12-Б бүс. Тэд ямар асуудал дээр ажиллаж байгаа юм бол? Асуухгүй байсан нь дээр. Дахиад нэвтрэх үнэмлэхээ үзүүлнэ. Үнэмлэх дээр нууц түлхүүрээр бичсэн олон тэмдэглэгээ бий. Хүрэлзгэнэ бүр өөрийн үүрээ мэдэж байгтун. Үнэмлэх эзэмшигч бүр бүр өөр өөрт нь хатуу тогтоож өгсөн бүст л ажиллах эрхтэй. Үнэмлэх дээр чинь онцлох тэмдэглэгээ байхгүй бол чамайг ажиллах бүс рүү чинь огт нэвтрүүлэхгүй. Бид нууц түлхүүртэй цоожны тоонуудыг тааруулж эрэгдээд хаалгыг онгойлгож ангарт орж ирлээ. Энд манай бүлгийнхэн бүгд цуглаж байгаа юм. Тэнд улбар шар чингэлэг бүхий асар том МАЗ машин зогсож байна. Дотор нь яг л тохилог онгоцонд байдаг шиг хивс дэвссэн, суухад тухтай түшлэгтэй сандлуудтай, бидний байр бий. Зөвхөн цонх л байхгүй. Чингэлэг дотроосоо хаагдсаны дараа яг 8.40-д жолооч ангарт орж ирээд өөрийн МАЗ-аа барин Москвагаар явна. Бид жолоочийг нь хэзээ ч хараагүй. Тэрээр хүн зөөдөг гэдгээ таамаглах ч үгүй. Тэр өглөө 8.40-д ангарт орж ирэн машиндаа суугаад маш аюултай ачаа ачсан чингэлгийг хэдэн хороолол нэвт өнгөрч нарсан ойд аваачина. Тэнд бас нэг нууц байгууламж, бас нэг ангар байна. Тэр чингэлгийг ангарт оруулаад өөрөө хүлээх өрөөнд орно. Орой нь буцаагаад аваачина. Бусад цагт тэр бас л тийм улбар шар чингэлгүүдийг Москвагаар тээвэрлэнэ. Атомын бөмбөгийн тэслэгч, хүн төрөлхтнийг тэр чигээр нь хүйс тэмтрэх үхлийн аюултай вирус, генетикийн дайны тоног төхөөрөмжүүд ч байж магад. Чингэлэг дотор юу байгааг тэр хаанаас мэдэх билээ? Бүгд адилхан. Бүгд улбар шар. Харин харваас тэр сайн уудаг нөхөр. Ийм эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийнхэн бүгд сайн уудаг юм. 12. Бид улбар шар чингэлгээсээ газарт үсрэн бууцгаав. Ангарын дотор бүр өндөрт таазны дор болжмор жиргэнэ. Манай жолооч хэн болох, энэ ангарыг шөнө хэн цэвэрлэдэг, биднийхтэй адил чингэлгээр нааш нь хэн хоол хүнс зөөдөг, хоолны өрөөнд хэн ширээ засдаг болохыг ганц тэр л мэддэг биз ээ. Биднийг энэ бүсэд байхад эндхийн ажилтнууд үл харагдана. Ангарын хаалга нээгдэж, хооллох өрөөнд хэн нэг нь ширээ засаж байхад цаад хаалга нь нээлттэй байх ба бид наанаас нь орж чадахгүй. Дараа нь яг л павловын нохдод дохио өгч байгаа мэт хонх дуугарч шиг бидэнд хоол бэлэн болсныг хэлнэ. Харин биднийг хооллох өрөөнд байхад бусад хаалганууд өөрөө түгжигдэнэ. Сайн хоолтой. Намайг хэзээ ч,
бүр Чехословакт байхад ч ийм сайн хооллож байгаагүй. Гэхдээ л хориотой бүс бол хориотой бүс, бид өөрсдийн чингэлгээ улбар шар «хэрээ» гэж нэрлэцгээнэ. Зарчмын хувьд яг л ялтнуудыг зөөдөг шиг тээвэрлэх боловч тав тухтайгаараа л ялгагдана. Тусгай дэвтэрт би сайхан хоол өгсөнд «их баярлалаа» гэж бичээд, маргаашийнхаа хоолны захиалгыг ч бас бичнэ. Тэгээд удалгүй хичээл эхэлнэ. Бүгд бэлэн үү? Бэлэн. Таван минут амьсгалцгаа. Манай хашаа эмх цэгцтэй. Голт борын бутнууд саарал бетон ханыг бараг тэр чигээр нь халхалсан нь илүү тохилог харагдана. Голт борын дээгүүр өргөст тор. Тэр торны цаана юу байгааг харж болохгүй. Зөвхөн манай бассейн ба теннисний талбайн дээгүүрх шиг хагас дугуй ангарын дээврүүд л харагдана. Магадгүй, тэнд манайх шиг бас нэг сургалтын цэг байдаг байх. Польш, унгар эсвэл куба, итали, ливийн мэргэжил нэгтнүүд маань тэнд сурдаг байж ч магад. Бид үүнийг хэрэхн мэдэх билээ. Нэг бол тэнд сургалтын цэг биш харин нууц лаборатори, агуулах, эсвэл зүгээр л шорон байдаг байж ч магадгүй. Манай улбар шар «хэрээний» хөдөлгөөнөөр баримжаалан чиглэлийг нь тааварлах гэж би өглөө бүр оролдоно. Биднийг тийм ч хол зөөхгүй байх шиг санагдаж байна. Мөн хөдөлгөөний чиглэлээр нь бодвол бид Красная Пресня шоронгийн хавьд хичээллэдэг байх гэж таамаглаж байлаа. Гэхдээ мэдээж, яг тодорхой хэлж чадахгүй. Харин нарсан ой Москва орчим хаа сайгүй бий. — Амьсгалцгаав уу? За хичээлдээ. Бүгд том танхимд орно. Тэнд сейфүүд бий. Миний сейфэнд дөрвөн дэвтэр байна. Бүгд 96 хуудастай. Үүнийг гурван жил хэрэглэнэ. Конспектоо шигүү бич, ихэнхийг нь толгойдоо тогтоо. Цаасаа хэмнэж сур гэх ажээ. Тагнуулын хичээлийн дэвтрээ гартаа ав. Сейфүүдээ цоожил. Бүгд танхим уруу. Багш сиймгэр хөшигний цаана сууна. Тийм учраас бид ямар ч саадгүй ярилцах болов ч тэр биднийг тодорхой харж чадахгүй, бид ч мөн адил. Бүх багш нар, захирагчид Заанууд. Тэдний зарим нь бидэнтэй нүүр тулж ажиллана. Гэвч ихэнх нь зөвхөн хагас тунгалаг дэлгэцийн цаанаас биднийг харж, зөвхөн дугаараар биднийг нэрлэнэ. Тэд бүгд хашир тагнуулчид. Бүгд их бүсээс гадна олон жилийг өнгөрөөжээ. Гэвч тэд бүгдээрээ ямар нэг алдаа гаргасны улмаас Заан болцгоожээ. Харин алдаа гаргаагүй тагнуулчид нь мэдээлэл олборлох, ядаж л боловсруулах салбарт ажиллаж байгаа. Заан хамгаалалтын системийг залгаж манай тусгай байгууламжийн хана үл мэдэг доргив. — Тагнуул ингэж харагддаг юм. — Тэр цув өмсөж, хар нүдний шил зүүсэн, захаа босгож, гараа халаасандаа хийсэн хүний том зураг уруу заав. — Зохиолчид, кино найруулагчид, тэднийг дагаад бүх л хүмүүс тагнуулчийг ингэж төсөөлдөг юм. Та нар ийм тагнуул биш, та нар бол зөвлөлтийн эрэлхэг тагнуулчид. Тийм ч учраас та нар энэ тагнуулуудтай адил байх ѐсгүй. Та бүгдэд доорх зүйлсийг хатуу хориглож байна. Үүнд: а) хар шил зүүх; халуун, хурц нартай өдөр ч хар шил зүүхийг; б) бүрх малгай нүүр рүүгээ дарж өмсөхийг; в) гараа халаасандаа байнга хийхийг; г) пальто ба цувны захыг босгохыг. Та нарын явдал, харц, амьсгаа бүгд удаан бэлтгэл сургуулилтын явцад өөрчлөгдөх боловч түүнд ямар нэг хиймэл зүйл, хүчилсэн байдал байж огт болохгүй гэдгийг анхны өдрөөсөө эхлээд санаж явах хэрэгтэй. Гэм хийсэн мэт харах, мөрөн дээгүүрээ эргэж харах нь тагнуулчдын дайсан, ингэвэл сургалтын явцад бид та бүхнийг зарчмын асуудал гаргаснаас дутуугүйгээр ноцтой шийтгэх болно. Та нар тагнуулчийн төрх байдлыг бүхнээс бага санагдуулах ѐстой. Зөвхөн гадаад төрхөөрөө ч биш, ажлын арга барилаараа
ч мөн тийм байх ѐстой. Детектив романы зохиолчид тагнуулчийг онц мэргэн бууддаг, бусдын гарыг тун чадварлаг хугалдгаар дүрсэлдэг. Та нарын ихэнх чинь доод төвшний тагнуулын байгууллагаас ирсэн болохоор үүнийг ч бас туулсан байх. Харин дээд төвшинд, стратегийн тагнуулчдад бид буудахыг сургаж, хүний гар хугалах аргыг заахгүй. Харин ч бид та бүхнийг Спецназд олж авсан дадлага, туршлагаа мартахыг шаардах болно. Дэлхийн зарим орны тагнуулын байгууллага өөрийн залуусыг буудах болон бусад энгийн зүйлст сургадаг. Туршлага муутай учраас л ингэдэг юм. Та нар гар буунд биш зөвхөн өөрийн толгойд л найдах хэрэгтэй. Хэрэв та нар алдаа гаргах юм бол сөрөг тагнуулынхан хүн нэг бүрийн эсрэг таван нисдэг тэрэг, арван нохой, зуун машин, мэргэжлийн гурван зуун цагдаа гаргах болно. Тэр үед танд гар буу туслахгүй. Бүгдийнх нь гарыг ч хугалж чадахгүй. Гар буу таны бөөрнөөс төөнөж аюулгүй байна гэсэн зүүд зэрэглээг үүсгэх болно. Харин танд зүүд зэрэглээ хэрэггүй. Та бүхэн үргэлж дайсны сөрөг тагнуулуудаас илүү гэдгээ мэдэрч, өөрийн аюулгүй байдалдаа итгэл төгс байх ѐстой. Харин энэ мэдрэмж, итгэлийг гар буу биш харин ямар ч төөрөгдөлгүй эрүүл саруул тооцоо өгөх болно. Өндрийн угсралт хийдэг хүмүүст ийм зүйл тохиолддог. Тэдний туршлага багатай нэг хэсэг нь аврах бүс хэрэглэдэг. Харин зарим нь хэзээ ч хэрэглэдэггүй. Эхний хэсэг нь унаж, хэмх үсэрдэг бол хоѐр дохь хэсэг нь тэгдэггүй. Учир нь бүс хэрэглэсэн нь өөрийгөө аюулгүй байна гэсэн хуурамч үзэгдэлд автсан хэрэг. Тэр нэг удаа бүсээ бүслэхээ мартаад л түүний ясыг хайрцаг барин цуглуулахад хүрч байгаа нь тэр. Харин бүс хэрэглэдэггүй хэсэгт нь тийм хуурамч үзэгдэл үүсэхгүй. Тэр байнга өөрийн алхам бүрийг хянаж байх тул өндөрт үргэлж сэрэмжтэй байх болно. Зөвлөлтийн стратегийн тагнуул өөрийн залууст аврах бүс өгдөггүй юм. Таны халаасанд гар буу байхгүй гэдгийг санаж, гараараа тоосго хага цохидгоо мартагтун. Зөвхөн толгойдоо л найдагтун. Та нарын спорт бол энэрэнгүй буянтай спорт болох теннис… 13 Хүн гайхамшгийг бүтээх чадвартай. Хүн Ла-Маншийг гурван удаа гатлан сэлж, зуун аяга шар айраг ууж, цогшсон нүүрсэн дээгүүр хөл нүцгэн явж, гуч гаруй хэл сурч, олимпын боксын аварга болж, зурагт зохион бүтээж, ГРУ-ын генерал эсвэл тэрбумтан болж чадна. Бүгд бидний гарт бий. Хэн юу хүсвэл түүнийгээ чадна. Гол нь ямар нэг зүйлийг хүсэх хэрэгтэй, дараа нь бүх зүйл бэлтгэл сургуулилтаас шалтгаална. Гэхдээ өөрийн ой тогтоолт, булчин шөрмөс, сэтгэл санааг байнга нэг хэвийн зүйлээр дасгалжуулаад байвал таны санаа бүтэхгүй. Тогтмол дасгалжуулалт чухал ч дангаараа юу ч шийдэхгүй. Нэг жигтэй хүн өдөр бүр сургуулилдаг байжээ. Тэр өдөрт нэг удаа индүү өргөдөг байж. Ингэж тогтмол дасгал хийсээр арван жил болсон ч түүний булчин томорсонгүй. Дасгал сургуулилт хийх бүрдээ хүнийг боломжийнх нь хязгаарт тулгаж баймааж нь (ой санамж, булчин, сэтгэл зүй, сэтгэлийн тэнхээ, тэсвэр хатуужил) амжилт ирдэг юм. Дасгал сургуулилтын төгсгөл нь тарчлаан болон хувирч, хүн өвдөж шаналсандаа орилж байвал амжилт ирнэ. Хүнийг боломжийнх нь хязгаарт тулгаж, тэр хүн ч өөрөө боломжийнхоо хязгаарыг маш сайн мэддэг зөвхөн тийм үед л бэлтгэл сургуулилт үр өгөөжөө өгнө. Жишээ нь: би хоѐр метрийн өндөр дээгүүр харайж чаддаг, би гар дээрээ 153 удаа суниаж чадна, би гадаад хэлээр бичсэн хоѐр хуудас бичвэрийг нэг
дор цээжилж чадна гэх мэт. Тэгээд шинэ бэлтгэл сургуулилт бүр нь өчигдрийн дээд амжилтаа эвдэхийн төлөө, үхэх байсан ч заавал 154 удаа суниана гэсэн зарчмаар л хийгдвэл үр дүнгээ өгдөг юм. Биднийг ирээдүйн олимпын аваргуудын бэлтгэл сургуулилт хийж буй газар уруу авч явна. Арван таван настай боксчид, таван настай гимнастикчид, гурван настай усанд сэлэгчид тэнд байна. Тэднийг царайг харцгаа. Бэлтгэл сургуулилтын өдрийн хамгийн сүүлийн хоромд бяцхан хүүхдийн нүүрэнд өөрийн өчигдрийн амжилтыг эвдэхсэн гэсэн их хор шар, шийдэмгий байдал хэрхэн тодрохыг харцгаа. Тэднийг харцгаа! Хэзээ нэг цагт тэд алх хадууртай улаан далбааны дор олимпын алтан медалийг зүүн зогсох болно. Эдний царайг харцгаа! Хэчнээн их хүч чармайлт, хэчнээн их шаналал байна вэ! Энэ бол алдарт хүрэх зам. Энэ бол амжилтад хүрэх зам! Зөвхөн өөрийн боломжийн хязгаарт хүртэл ажиллах хэрэгтэй. Тэвчээрээ тасартал ажиллах хэрэгтэй. Штанг өөрийг нь няц дарна гэдгийг мэддэг ч дээш нь түлхэн өргөж чаддаг хүн л аварга болдог юм. Энэ амьдралд өөрөө өөрийгөө ялсан хүн л ялдаг юм. Хэн өөрийн айдас, залхуу, өөртөө итгэлгүй байдлаа ялж чадсан тэр хүн. Манай Заан олимпын залуу тамирчдын бэлтгэл дээр биднийг авчрав. — Өөрийн спортын алдар нэрийг хамгаалах хүмүүсийг эх орон ингэж бэлддэг юм. Харин та нар манай эх орон тагнуулчдаа бэлтгэхэд үүнээс дутуу анхаардаг гэж бодоогүй биз? * VII БҮЛЭГ * 1. 1971 оны хоѐрдугаар сар. Мартагдашгүй цаг мөч. ГРУ-ын дарга хурандаа генерал Петр Иванович Ивашутин армийн генерал цолоор шагнагдав. Аквариум хөөрөн баярлана. Бүх Жанжин Штаб хөөрөн баярлана. Цэргийн тагнуулынхан түрүүлжээ! КГБ-ын дарга Юрий Андропов ердөө хурандаа генерал хэвээрээ үлдлээ. Ямар сайхан цохилт вэ! Төв Хороо тэмцлийн галыг хөөрөгдсөнөөр КГБ ба ГРУ-ын хооронд тулаан болох нь зайлшгүй боллоо гэдгийг бид мэдэж байлаа. КГБ ба Армийн хоорондох хүчний тэнцвэр алдагдаж, Төв Хороо энэ алдаагаа засаж эхэллээ. 1971 оны хоѐрдугаар сар. КГБ-ын дунд шатанд цэвэрлэгээ явагдаж байна. КГБ-ын хурандаа, хошууч генералуудыг бөөн бөөнөөр нь албан тушаалаас нь зайлуулж байлаа. Бүх Зөвлөлтийн арми, бүх Жанжин Штаб, ГРУ-ын генерал офицеруудад цол нэмлээ. Өнөөх Умард Кавказын цэргийн тойргийн захирагч дэслэгч генерал Литовцев хурандаа генерал болжээ. Харин та, нөхөр генерал, таны энэ албан тушаал хүндхэн эхэлснийг санаж байна уу? Харин тэр үед хэн нэг нь толгойгоороо дэнчин тавин байж танд тусалсан. Тэгээд үүнийхээ төлөө хугацаанаасаа өмнө ахмад болсон. Нөхөр генерал, та ч бас хэн нэгэнд нь тусалсан, тусалсаар ч байгаа, хэрэв тийм биш бол хэн ч таныг дэмжихгүй байхсан. Та ч одоо генералын гурван таван хошуу зүүгээд байж байхгүй байсан. Танд амжилт хүсье, генерал аа. 1971 оны хоѐрдугаар сар. КГБ ба ГРУ бие биенээ багалзуурдаж авлаа. Гэхдээ үүнийг хэн хөндлөнгөөс харж чадах билээ? Хурандаа генерал Ю. Андроповыг бүгд мэднэ. Харин армийн генерал Ивашутиныг хэн мэдэх вэ? Гэхдээ түүнд сурталчилгаа хэрэггүй. Андроповоос ялгаатай нь Ивашутин харанхуй манан дунд ажилладаг, сурталчилгаа огт хэрэглэдэггүй нууц байгууллагыг удирддаг юм.
2. Дайны төлөвлөгөөг Жанжин штабт боловсруулдаг бөгөөд Жанжин штаб бол армийн уураг тархи юм. Төлөвлөх явцад КГБ-ын зүгээс өчүүхэн саад учруулахад л бүх улс орон гарцаагүй сүйрлийн ирмэг дээр очно. Ийм учраас ялж гарахын тулд Жанжин штабт нөлөөлөх КГБ-ын нөлөөг төрийн зүгээс хязгаарлах хэрэгтэй болдог юм. Дайнд ялахын тулд Жанжин штаб байлдааны төлөвлөлтийн онцлогийг ойлгодог, Жанжин штабын хувьд аль нь чухал болохыг өөрөө бие даан шийдэж чаддаг өөрийн офицеруудын хүч чармайлтаар мэдээлэл цуглуулах ѐстой. Жанжин штабт мэдээлэл гуйгаад зогсож байх цаг хугацаа байхгүй бөгөөд хамгаас түрүүн хэрэг болох тэр мэдээллүүдийг олж ирэхийг өөрийн тагнуулын албадуудад тушаадаг юм. Амжилттай ажиллахын тулд Жанжин штаб өөрийн шилдэг тагнуулчдыг хөхүүлэн шагнах, гэм хийсэн нэгнийг нь хатуу цээрлүүлэх эрхтэй байх ѐстой. Тэр ч тийм эрхтэй. Тэр өөрийн тагнуулын албатай. Тэр ертөнцийг КГБ-ын нөлөөт шилээр биш харин өөрийн нүдээр хардаг юм. Жанжин штаб цагдаа нарын хүч чармайлтаар биш харин Жанжин штабын офицерууд бидний хүч чармайлтаар мэдээлэл цуглуулдаг. Бид тагнуулын офицер болсноороо нэгэн зэрэг Жанжин штабын офицер болох ѐстой. Үүнд бидэнд маш богино хугацаа, таван жил шаардагдана. Манай бэлтгэлийн хөтөлбөр байж болох бүх боломжоос илүүг шаарддаг маш шахуу хөтөлбөр. Та нар бол Жанжин штабын офицерууд! Хэрэв энэ ачааллыг даах чадваргүй бол бид та нарыг доод шат уруу буулгах болно. Бид хичээж байна. Бид ачааллыг дааж байна. Гэхдээ бүгд биш. Шөнө надад зөвхөн агуу их давшилт зүүдлэгдэнэ. Гүн шаантаглаж орсон танкууд. Агаарын десантууд. Дайсны ар талд тулалдаж буй Спецназын бригад. Нууц тагнуулчдаас Жанжин штабт цутган орж ирэх мэдээлэл. Тулалдааны нүргээн, гал надад зүүдлэгдэнэ. Би нүдээ нээлээ. Сэрүүлэг зэвүү хүрэм дуугарах надад сонсогдож, хүйтэн гэрэл нүд гялбуулна. Би хацраа гараараа үрэн орон дээрээ удаан суулаа. Би тэсэхгүй нь. 3. Цаг хугацаа нисэх мэт өнгөрнө. Өвлийн шүүлэг. Найман шалгалт. Зуны шүүлэг. Найман шалгалт. Өвлийн амралт арван тав хоног. Зуны амралт гуч хоног. Би амралтаараа явахгүй. Хэдий шүүлгээ өгсөн ч надад хийх зүйл зөндөө байна. Дахиад л өвлийн амралт, би дахиад л явахгүй. Манай залуусаас бараг хэн нь ч явахгүй. Ажиллах хэрэгтэй. Бүр их ажиллах хэрэгтэй. Үлдэхийг хүссэн хэн бүхэн их ажиллах хэрэгтэй. Нүдээ гархилтал ажиллах хэрэгтэй. Бидэнд саад үл болно. Шөнөөр ч сууж болно. Хоногт гурван цагт унтаж ч болно. Манай бүлэг хумигдаж байна. Дэд хурандаа ѐс суртахууны гажуудал, бэлгийн завхрал. Плесецк дэх сансрын буудал уруу хөөгдөв. Энэ ч бас ГРУ, гэхдээ гэмээ наманчлагсдад зориулсан цөллөг. Их бууны тагнуулын хошууч: архидалт. Байгалийн чанад дахь Спецназдаа буцсан. Манай бүлэг хумигдаж байна. Бид хорин гурвуулаа байсан, одоо дөнгөж арван долуулаа. Хүчтэй ажилласнаас болж тархи нь муураад эхэлсэн нэгнийг нь хөөнө. Мөрдөлтийг илрүүлж чадаагүй, шийдвэр гаргахдаа хэт түргэдсэн нэгнийг нь хөөнө. Хэн хоѐр хэл сурч чадаагүйг нь, дипломат ѐс ба тагнуулын түүхийг өөрийн болгож чадаагүйг нь, манай болон дайсны армиудын бүтэц, тактик, стратеги, зэвсэглэл, хэтийн төлөвийг судалж мэдээгүйг нь хөөнө. Тэд гэнэт алга
болно. Тэд дахиад хэзээ ч дээш гарч ирэхгүй. Хаана, юу хийж байснаа хэнд ч ярьж чадахгүй тийм газрыг тэдэнд олж өгнө. Тэдэнтэй адилхан ГРУ-д амжилтгүй ажилласан хүмүүс байдаг, үл итгэлцэл, өдөөн хатгалга цэцэглэсэн тийм газрыг тэдэнд олж өгнө. Гэхдээ ерөнхийдөө бол үл итгэлцэл, өдөөн хатгалга цэцэглээгүй газар хаана байх билээ дээ? 4. Чоно хөлөөрөө хоолоо олж иддэг. Бид өөрсдийгөө чоно шигээр төсөөлнө. Чөлөөт цаг гарах бүрд бид өөрт хэрэгтэй газраа хайцгаана. Бид нүхээ малтацгаана. Тагнуулч хүнд найдвартай ганцаараа байх, миний хойноос хэн ч өсгий даран мөрдөөгүй гэж итгэл төгөлдөр хэлж чадах тийм газрууд, нууц материал нуучхад гудамжны хүүхдүүд хийгээд санамсаргүй дэргэдүүр нь өнгөрсөн хүн олохгүй байх тийм газар, барилгын ажил, харх, үнэг, цас, ус тэр материалыг гэмтээхгүй байх тийм газрууд хэдэн зуугаараа хэрэгтэй. Тагнуулч хүн тийм олон нөөц газартай байж нэг хэрэглэсэн газраа дахин хэрэглэх ѐсгүй. Бидний тийм газрууд шорон, вокзал, цэргийн чухал үйлдвэрүүд, засгийн газрын болон, элчингүүдийн хорооллоос хол байх ѐстой бөгөөд эдгээр газруудад цагдаа нарын үйл ажиллагааны идэвх тун өндөр байдаг тул балрахад ганц л алхам дутуу байх болно. Харин Москвад шорон хийгээд засгийн газрын болон цэргийн онц чухал байгууллагуудаас зайдуу газар хаанаас олох билээ? Бид өөрсдийн бүхий л чөлөөт цагаа тийм газар хайхад зориулна. Бид Москва орчмын төглүүдээр, цэцэрлэгт хүрээлэнгүүдээр, хаягдсан барилгуудаар хайцгаана. Бид цас, шавар дунд хайцгаана. Бидэнд маш олон тохиромжтой газар хэрэгтэй. Харин ийм газруудыг Москвагаас олж сурсан нэг нь Хартум, Мельбурн, Хельсинкээс ч олж чадна. 5. Бид хүмүүсийн нүүр царайг тогтоож сурч байна. Энд тархины идэвхт үйл ажиллагаа задлан шинжлэх биш харин аяндаа хийгддэг байх ѐстой. Ийм учраас миний өмнөх дэлгэц дээр мянга мянган хүний нүүр царай, мянга мянган хүний дүрс жирэлзэн өнгөрнө. Миний хуруу товчлуур дээр, яг дарахад бэлэн байна. Нэг хүний царайг хоѐр дахин хармагц би тэр даруй товчлуур дарах ѐстой. Хэрэв би алдвал надаар хөнгөн боловч таагүй цахилгаан гүйдэл урсан цохино. Буруу товч дарвал цохино. Хэрэгтэй үед дараагүй бол бас л цохино. Энэ бэлтгэлийг тогтмол хийх бөгөөд хүмүүсийн царайг гүйлгэн үзүүлэх хурд улам бүр нэмэгдэнэ. Дасгал хийх бүр улам олон зураг үзүүлнэ. Нэг л хүмүүсийн царайг хиймэл үстэй, будагтай, өөр хувцастай, өөр байрлалтайгаар үзүүлнэ. Харин алдвал хөнгөн боловч таагүй цахилгаан цохилт. 6. Тагнуулч хүн машины дугаарыг анхааралтай хардаг байх ѐстой. Нэг дугаар дахин тааралдвал мөрдөж байж болзошгүй. Тэгэхлээр ажиллагаанд явж болохгүй гэсэн үг. Надад мянга мянган дугаар харуулна. Тэр дугаарууд дэлгэц дээгүүр францын цахилгаан галт тэрэг шиг л жирэлзэн өнгөрнө. Тэднийг тогтоох хэрэггүй. Гэхдээ
таних ѐстой. Дүгнэн шинжлэх оюун ухаан тэнд тус болохгүй. Автомат рефлекс хэрэгтэй. Түүнийг яг л профессор Павлов нохдод болзолт рефлекс үүсгэсэн шиг үүсгэнэ. Алдвал цахилгаан гүйдлээр цохиулна. Алдаа- цахилгаан гүйдэл, алдаацахилгаан гүйдэл. Гэвч дугаарууд хурдан солигдох тул зөвхөн дугаараар нь биш харин харагдах байдлаар нь таних хэрэгтэй болно. Харин орчин үеийн хотод сая сая машин байх бөгөөд харин бидний тархи зуун машины дугаарыг ч тогтоох чадваргүй. Тэр үед л тагнуулчийг рефлекс аварна. Бидний тархи сая сая жижиг хэсгүүдийг тогтоож авах чадвартай бөгөөд бид зүгээр л тэрхүү асар их мэдээллийг ашиглаж чаддаггүй юм. Битгий санаа зов. Аквариум таныг сургаад өгнө. Таван жилийн дараа танд зохих рефлексүүд бий болно! 7. Бид жанжин штабын офицерууд. Биднийг Гоголийн өргөн чөлөө уруу авч явна. Асар том байлдааны ажиллагааны явцад шийдвэр гаргахад биднийг сургана. Маш том газрын зураг дээр, бас Широколановын полигоны энгүй их тал дээр бид эхлээд өөртөө итгэлгүй байж, зөвхөн цаасан дээр ажиллаж байсан ч дараа нь амьдрал дээр орчин үеийн дайнд цэргийн асар их хүчийг хэрхэн удирдах дадлага хийцгээнэ. Энийг бид хэзээ ч хийхгүй байж мэдэх ч нэг удаа газрын зураг дээр гвардийн танкийн 5 ба 7-р армиудыг Белоруссаас Польшийн нутаг уруу давшуулаад үзвэл үүнийг жинхэнэ дайнд хэрэгжүүлэхэд Жанжин штабт ямар хэмжээний, чухам ямар мэдээлэл хэрэгтэй болохыг чи гэнэт ойлгох болно. 8. Бид хотоор нэг тэнэнэ. Бид араас дагах мөрдөлтийг алдаагүй илрүүлж сурч байна. Ажиллагаанд гарахын өмнө тагнуулын офицер араас мөрдөж байна уу, үгүй юу гэдэг асуултын хариуг дотроо тодорхой мэдэж байх ѐстой. Түүнийг бэлтгэж буй жинхэнэ нууц дайнд тагнуулчид хэн ч туслахгүй, гаргасан алдааных нь хариуцлагыг хэн ч түүнтэй хуваалцахгүй. Тийм үү эсвэл үгүй юү? Урдаас тогтоосон чиглэлийн дагуу би Москвагаар дөрвөн цаг хэсүүчлэв. Би автобус, такси, трамвайгаа сольсоор байлаа. Маш олон хүн цугласан газраас хүнгүй газар гарч, буцаад тэнгис далай шиг үелсэн олон хүний дунд орно. КГБ ч бас сургаж байна. КГБ-ын хувьд мөрдөлтөд гаргаж буй өөрийн алдаагаа мэдэх нь маш чухал. Тийм ч учраас энд ГРУ ба КГБ-ын сонирхол нийлнэ. Өнөөдөр би хотод дадлага хийнэ гэдгийг Заан мэдэж байгаа. Миний дадлага яг 15.00-д дадлагын хөтөлбөр ѐсоор дайсагнагч оронд буй зөвлөлтийн элчин сайдын яам гэж тооцогдож буй «Метрополь» зочид буудлын дэргэдээс эхэлнэ гэдгийг тэр мэднэ. Би «элчин сайдын яамнаас» гарч байна, КГБ уруу утасдах эсэх нь Зааны хэрэг. Тэгэхлээр тийм үү, үгүй юү? Долоо хоногт нэг удаа хүн бүрийн өөрсдийн бэлтгэсэн чиглэлийн дагуу Заан биднийг явуулна. Өмнөх удаад мөрдөж байгаа нь тодорхой байсан. Тэгэхэд би үүнд бүрэн итгэлтэй байсан. Харин өнөөдөр? Тийм үү, үгүй юү? Би үүнийг мэдэхгүй, итгэлгүй байна. Ийм үед «элчин сайдын яаман» дээр буцаж очоод итгэлгүй байгаагаа Заанд утасдаж хэлэх ѐстой. Тэгвэл тэр намайг дахиад Москвагаар хэсүүлэхээр явуулж, би маргааш өглөө нь эцсийн хариугаа өгөх ѐстой. Тэгэхлээр тийм үү, үгүй юү?
9. Хэл бол тагнуулчны зэвсэг. Нүд ч мөн адил. Аквариум өөрийн офицеруудыг гадаад хэл сургахын тулд боломжтой бүхнийг хийдэг юм. Барууны нэг хэл сурсны төлөө 10% илүү цалин өгнө. Харин дорнын хэл нэг бүрд 20%. Дорнын таван хэл сурвал хоѐр дахин илүү цалин авна гэсэн үг. Гэхдээ энэ хувь нь намайг хэл хөөхөд хүргээгүй, харин хоѐр хэл сурахгүй бол намайг Плесецк рүү хөөнө. Би сансрын буудал уруу явахыг огт хүсэхгүй байлаа. Тийм учраас би хэл сурч байна. Надад хөгжмийн сонсгол байхгүй нь миний хувьд гадаад хэл сурахад гол бэрхшээл болж байлаа. Танкийн их буу миний сонсголын аппаратын мэдрэг чанарыг бууруулжээ. Би хичээж байна. Би зүтгэж байна. Гэвч хэлний талаар бүлэгтээ хамгийн муу нь би. Надаас муу хүмүүс байсан ч тэднийг нь аль хэдийн хөөсөн. Дараагийнх нь би. Үхэх нь ээ, чөтгөр ав. Хэдий дуудлага муутай, модон хэлтэй ч би хэлний дүрэм гэх мэт бусад талаар нь хичээлээ нөхөж гүйцээж байна. — Надад ч гэсэн ийм зовлон байсан юм гэж Заан намайг тайвшруулна. Бүтэн хуудсаар нь цээжилж сур. Тэгвэл түгдрэхгүй болно. Тэгвэл чи ярианы хэлтэй болж, бичихэд ч хэвшмэл хэллэг, өгүүлбэрүүд бүтэн бүтнээрээ орж ирэх болно. Би хуудас хуудсаар нь сурч байна. Би хуудас хуудсаар нь цээжилж байна. Харин дараа нь түүнийгээ бичнэ. Бичнэ, дахин дахин хуулж бичнэ. Цээжлэх хүртлээ гучин удаа хуулж бичнэ. Алдаагүй бичих хүртлээ хуулж бичнэ. Харин нүдний хувьд хэлнээсээ ч дор байлаа. Спецназд байхдаа нохойн нүд рүү харж байсан туршлага надад бий. Харин энд тэр хангалтгүй. Биднийг тольтой дасгал хийлгэж, нүд рүүгээ хар, нүдээ бүү цавч гэнэ. Нүд бүү салга. Хэрэв чи хүн элсүүлэх гэж л байгаа бол юуны өмнө түүний харцыг даах хэрэгтэй. Нөхөрлөл инээмсэглэлээс эхэлдэг харин элсүүлэх нь харцнаас эхэлнэ. Хэрэв чи ярилцаж байгаа хүнийхээ анхны хатуу харцыг даагаагүй бол түүнийг элсүүлэх гэж ахин оролдсоны хэрэггүй. Тэр хүн чинь сэтгэл зүйн хувьд чамаас илүү хүчтэй байна. Тэр чиний нөлөөнд автагдахгүй. Би метроны «Краснопресненская» өртөөн дээр буугаад амьтны хүрээлэн явна. Хэрэв танд ч ийм зовлон байгаа бол хааж байх үед нь ирвэл хэн ч саад болохгүй. Би бар, ирвэсийн нүд рүү харна. Би өөрийн хүсэл зоригийг илгээн хөмхийгөө зууна. Араатны хөдөлгөөнгүй шар нүд миний өмнө мэлэрнэ. Би нударгаа хүчтэй зангидаж, хумсаа алгандаа шигтгэнэ. Нүдээ болгоомжтой анийлган аажим том харах хэрэгтэй, тэгвэл нүдээ цавчихгүй байж болно. Нүд аргаж, нулимс гоожно. Ахиад нэг л хором болоход би нүдээ цавчиж орхив. Том залхуу шар муур бассан янзтай инээмсэглээд гутсан маягтай цааш эргэв. Надтай үзэх болоогүй байна даа, Суворов минь. Зүгээр, муужгай минь. Би шаргуу, Би ирэх долоо хоногийн бүтэн сайн өдөр дахиад энд ирнэ. Дараа нь дахиад ирнэ. Би шаргуу хүн. Өдөр, шөнийн саарал хүрд дахиад л нисэх мэт эргэнэ. Манай хичээлийн хөтөлбөр арван жилийнх ч байж болох байсан. Гэвч түүнийг таван жилд багтаан шахсан учраас хэн бүхэн тэсээд байхгүй. Энэ ч бас сорилт юм болов уу? Манай бэлтгэлийн бүх утга учир үүнд ч байж мэднэ. Хожим нь тэгэхгүйн тулд сул дорой бүхнээс өөрийн нутаг дээр салах гэсэн юм болов уу? 10
Тагнуулчдад нэг ер бусын дүрэм бий. Мөрдөлтөөс бүү зугт! Хэрэв чиний араас мөрдөж байна гэдгийг мэдэх юм бол түүнийг анзаарсан гэдгээ гадаад байдлаараа мэдэгдэж болохгүй, чи дипломат ажилтан шүү дээ, чөтгөр ав. Юу ч болоогүй юм шиг хотоор тэнэж, цаг нөхцөө. Харин өнөөдөр ажиллагаанд явахгүй. Тэд чамайг орхисон дүр үзүүлээд хэрэг дээрээ бол хүмүүсээ сольж, яг чиний дэргэд, бүр олуулаа болчихсон байж ч мэднэ. Мөрдөлт илрүүлсэн тэр өдөр ажиллагаа явуулахыг хориглоно. Энэ бол хөдөлшгүй хууль. Харин ажиллагаа бүр олон хувилбартайгаар бэлтгэгддэг юм. Хэрэв өнөөдөр араас дагаад байгаа бол ажиллагаагаа маргааш явуулж болно, эсвэл долоо хоног, сарын дараа. Харин тэднээс сална гэж санасны ч хэрэггүй! Маш үнэмшилтэй шалтаг гарган саллаа ч чи өөрийгөө жирийн нэг дипломат ажилтан биш харин нууц мөрдөлтийг илрүүлж чаддаг, тэднээс зугтах ямар нэг шалтгаантай тагнуулч гэдгээ батлах болно. Хэрэв чи тэдэнд ингэж харагдвал чамаас тэд салахгүй. Чи тагнуул гэдгээ харуулсан, энэ хангалттай. Тэгвэл чамайг өдөр бүр мөрдөж, чамд ажиллах ч боломж өгөхгүй. Мэдээж, тэднээс нэг удаа салж болох ч тэд чамайг аюултай хүмүүсийн жагсаалтад оруулж, тэднээс хэзээ ч салж чадахгүй болох бөгөөд чиний араас гучин хүн өдөр бүр өсгий даран мөрдөх болно. Тийм учраас тасарч салахыг хориглодог юм. Гэхдээ өнөөдөр бол үгүй… Өнөөдөр бидэнд мөрдөгчдөөс салахыг зөвшөөрсөн юм. «Та нарын дипломат ажил албыг чөтгөр аваг, заримдаа Аквариум тухайн ажиллагааг ямар ч үнээр хамаагүй биелүүлэхийг шаардах нөхцөл байдал ч үүсдэг. Салцгаа!» гэж Заан хэлэв. Бид хоѐулаа, Генка бид хоѐр. Салаад өгөөч гэм, арилаад өг, новшнууд аа. Москвад хэзээний харанхуй болжээ. Хүйтэн байна. Москва эл хуль оргино. Москвагийнхан гурав хоногийн дараа архидаж, зугаалцгаах болно. Баярлацгааж, найрал хөгжимтэй жагсаал болно. Харин одоо хөлчүү найрын өмнөх нам гүмд Москва умбажээ. Бидний араас хар сүүдрүүд дагана. Бидний сүүдэр, бас өөр хэний ч юм бэ сүүдэр. Сүүдрүүд огт нуугдахгүйгээр хурдан дөхнө. Хэрэв бид ганц ганцаараа ажиллаж байсан бол аль хэдийн мөрдөгчдөөс салчих байсан. Мөрдөгчдөөс салах хориотой, харин бид одоо үүнийг сурч байна эхний оролдлогоо бид Петровын худалдааны төв дотор хийв. Тохиромжтой газар. Хүн ч их байлаа. Бид хүмүүсийн дундуур, урт урт дарааллын дундуур сүлжин, том шатаар уруудаж дахиад хүмүүсийн дунд орж арын хаалгаар гаран метроны өртөө рүү орлоо! Гэвч биднийг мөрдөж буй сүүдрүүд ч мөн хоцорсонгүй. Лениний ууланд бид хоѐр дохь оролдлогоо хийлээ. Бас л тохиромжтой газар. Галт тэрэг хөдөлж хаалга юу юугүй хаагдах гэж байна! Хаалга хаагдахаас хормын өмнө амжиж галт тэрэгнээс үсрэн буух хэрэгтэй. Гэвч бидний сүүдрүүд ч мөн дутуугүй зальтай аж. Москва хот эл хуль, гадаа хүйтэн, харанхуй байна. Гэвч Генка өөр нэг газар мэднэ гэнэ. Марина Расковагын талбайд. Тийшээ явцгаах уу, Генка? Явъя! Явцгаая… Генка, өнөөдөр бидний араас хэдэн хүн мөрдөж байна вэ? Зөндөө, чөтгөр ав, зөндөө. Бид нэг нэгнээсээ салж болохгүй нь харамсалтай. Хоѐр хүний ажиллагаа. Салчих уу яадаг юм бэ, Генка? Эрхээ хэтрүүлж болохгүй. Ажиллагаагаа нурааснаас ингэсэн нь дээр биш үү? Генка намайг хоосон гудамжуудаар дагуулан явна. Тэр газрыг тэрээр эртнээс ашиглахаар зэхжээ. Харин одоо бид тийшээ гүйж байна. Үгүй ээ, чөтгөр ав. Том биетэй гурван залуу бидний араас ойрхон ирж явна. Нуугдахыг ч хүсэхгүй байна. Энэ бол албаар ил мөрдөж сэтгэл зүйд нөлөөлөхийг оролдож байгаа хэрэг. Бүр олон хүн нууцаар дагаж байгаа. Гудамжны булан тохой бүрд тэд нуугдаж байгаа. Тэр гурав биднийг одоо шууд ил мөшгөнө. Яг бидний ард
инээлдэх нь сонсогдоно. «Хэрэв тэд зугтчихвал яах вэ» гэж чанга дуугаар нэг нь асуув. «Гүйцнэ ээ» гэж нөгөөдөх нь тайвшруулна. Тэд бидний ард маш ойрхон хөхрөлдөнө. Генка миний хажуугаас нударч байна. Бэлтгээрэй гэж байгаа хэрэг. Би ч бэлэн, харин бяцхан цасан ширхгүүд тэнгэрээс унаж эхлэв. Энэ жилийн анхны цас. Цэвэр тунгалаг агаараар амьсгалж гудамжаар зугаалан алхмаар байлаа. Гэвч юун цэвэр агаар амьсгалахтай манатай. Мөрдөгсдөөс салах цаг болжээ. Генка миний гараас татаж, бид ямар нэг хаалга уруу нисэх мэт орж бохир заваан шатаар уруудан гүйснээ дахин дээш өгсөж харанхуй хонгилд гарч ирлээ. Золиг гэж, хөлөө хугалчихгүй юмсан. Дахиад л шатаар уруудан гүйнэ. Гэнэт өмхий ханхлан дор хувин тээглэх аж. Дахиад л хаалга, дахиад л шат, хонгилууд. Хүү-хүүхүү гэж Генка амьсгаадна. Амьсгаадах боловч сайн гүйж байна. Тэр том биетэй тул түүнд хэцүү байгаа. Гэхдээ тэр харанхуйд муур шиг л харах аж. Дахиад л ямар нэгэн хаалганууд, хөл дор алчуур тээглэж хагархай шил харжигнана. Бид гудамжинд нисэн гарч ирцгээв. Би хаана байгаа үл мэднэ. Бүхий л Москвагаар хөндлөн гулд явж үзсэн боловч энэ газарт өмнө нь ирж байгаагүй юм байна. Бидний өмнө гурван нарийн гудамж байна. Генка намайг зүүн тийш чангаана. Чи ч сайн залуу юм аа, Генка. Энэ тохиромжтой газрыг чи олоогүй бол бид балрах байлаа. Чи энэ газрыг олох гэж хэдэн сар Москвагаар хайсан бэ? Ийм газрыг алтан жаазанд хийгээд ямар сайхан газар болохыг нь залуу тагнуулчдад үзүүлэх хэрэгтэй. Энэ бүр үлгэр жишээ болно. Лондон, Нью-Йорк, Токиод ажиллах хүмүүс хүссэн цагтаа цагдаа нараас найдвартай салдаг байхын тулд бүгд ийм газартай байх хэрэгтэй! Гэвч өнөөдөр бид нуугдаж чадахгүй бололтой. Энэ газар ч тус болохгүй нь. Москвад зөөлөн цас бударна. Анхны цас. Гутлын өсгийд цас наалдаж Генка бид хоѐрын мөр Саран дээр буусан анхны сансрын нисгэгчдийн мөр шиг л дурайн үлджээ. Үүнийг л өөдгүй тохиолдлын хууль гэж хэлдэг байх. Хөдөлшгүй энэ хуулийн дагуу л зүсэм талх газар унахдаа тостой талаараа доош харж унадаг байх. Салж чадахгүй нь, Генка! Сална аа! Генка миний гараас татна. Москва хоосон, нам гүм, шударга иргэд аль хэдийн нүхэндээ шургацгаажээ. Бүх Москва даяар зөвхөн Генка бид хоѐр бас КГБ-ын том банди нар л байх шиг. Хүү-хүү-хүү, — Генка амьсгаадна, — Витька чи галт тэрэгнээс үсрэхээс айхгүй биз дээ? Үгүй, Генка, айхгүй. Тэгвэл, Витька, оролдоод үзье. Надад нэг санаа байна. Чи даалгавраа биелүүлэхээр яв, харин би чамайг халхалж үлдье. Бид жижиг гудамж дамжин, хашаа даган гүйсээр байлаа. Хэрэв том гудамжинд гарвал мөр үлдэхгүй ч тэнд дан тэдний машинууд байгаа. Машинаас харин зугтааж дөнгөхгүй. Бид хашаа дамжин гүйсээр өртөөн дээр ирэхэд галт тэрэг ч хурдаа саан ирж явав. Хүү-хүү-хүү, — Генка амьсгаадна. Бидний араас хөөж яваа гурван том ч мөн амьсгаадна. Хүүхүү-хүү. Сүүлийн галт тэрэгний хаалга нээгдэж бид ч гүйн орлоо. Биднийг ормогц хаалга хаагдчихдаг ч болоосой! Гэвч тэр хаагдсангүй. Бидний араас хөөх хөлийн чимээ морин төвөргөөн шиг сонсогдсоор тэр гурав галт тэргэнд орж ирэв. Тэгээд вагон дамжин бидний араас айсуй. Бид хамтдаа вагон дамжин нисэх мэт гүйж, Генка намайг түлхээд өөрөө арагш эргэв. Тэр яг л сөнөөгч онгоц дайсны онгоцыг сэнсээрээ хяргах гэж байгаа мэт дайрав. Харин би хаалга уруу ухасхийлээ. Харин одоо битгий хаагдчихаасай билээ! Би бүх жингээрээ хаалганы нэг хавтсыг түлхэж, нөгөөх нь хэдийн миний нурууг хавчин галт тэрэг ч аажим хөдлөв. Галт тэрэгнээс ар талаараа, арагш үсрэх хэрэгтэй. Гэвч үүнийг би бүр сүүлд санасан юм. Харин
би урагшаа чигээрээ үсэрч орхив. Шүдээ чанга зуусан байх ѐстойг ч мартсан учир шүд яг хавх мэт тасхийн бууж золтой л хэлээ тас хазсангүй. Намайг үсрэх үед хурд багатай, галт тэрэг тавцангийн дэргэдүүр явж байсан тул өндөр нь ч шальтай байсангүй. Хөл газарт хүрмэгц нугарч, суун тусахдаа гараа шалбалж орхилоо. Түүнийг эс хайхран үсрэн босоход сүүлийн вагон миний хажуугаар түржигнэн өнгөрч байв. Чахрах чимээ сонсогдоно. Москвагийн цахилгаан гарт тэрэгнүүд хурдаа түргэн авдаг. Гэтэл харин тоормос чахрах аж. Нөгөө том залуус тоормосны татуургыг татсан аж. Би ч хичээлээ хийж байна, тэд ч мөн хичээллэж байгаа. Би яг жинхэнэ нөхцөл байдалд ажиллаж байгаа шиг ажиллах болно, тэд ч мөн адил. Тэд ч мөн шалгалт өгч дүнгээ тавиулна. Одоо тэд ямар үнээр ч болов намайг барих ѐстой. Залуус аа, та нар ч бүтэлгүйтлээ дээ! Би хашаа уруу ухасхийн дээгүүр нь давав. Яваад байгаарай. Хүү-хүү-хүү. Яваад байгаарай. Баярлалаа, Генка! 11 Хэдийн шөнө дунд болжээ. Цахилгаан галт тэрэг хов хоосон байх аж. Харанхуй булан тохой дамжсаар би метроны буудалд хүрэв. Тэнд миний араас машинаар хөөж чадахгүй тул надад тун тохиромжтой. Метронд КГБ-ын залуус миний дэргэд гарч ирэх ѐстой. Гэвч вагонд хэн ч алга. Аль хэдийн шөнө орой болж, би ч тэднээс цэвэрхэн салав бололтой. Одоо хамгийн гол нь теле камеруудаас бултах хэрэгтэй. Метроны өртөө бүрд өчнөөн олноороо байгаа. Хэрэв КГБ намайг Москвагийн гудамжинд алдсан бол төв удирдлагын цэг рүүгээ хэдийн миний гадаад төрх байдлыг дамжуулсан байгаа. Москвагийн метроны бүх камеруудаар хэдийн намайг хайж байгаа. Гэвч би хэдийн туршлагатай болсон. Би «Измайловский парк» өртөөн дээр буух болно. Тэнд би ердөө дөрвөн телекамер байхыг харсан бөгөөд тэдгээрийн байрлалуудыг ч тодхон санаж байна. Хэрэв хамгийн сүүлийн вагонд суувал камерын дэргэдүүр түргэн өнгөрч болно, харин тэнд бетон хашааны нарийхан хаалгаар гарч өтгөн ой уруу орсон арваад зөрөг зам бий. Олох гээд үз л дээ намайг! Цас хөл дор чахарна. Гэвч тэнд, зөрөг замуудаар хэдийн хүмүүс явж өнгөрцгөөжээ. Орой нь тэнд тэтгэврийнхэн бөөнөөрөө зугаалж, арай цаахна нарсан дунд үргэлж архичид цугладаг юм. Харин одоо хэн ч алга. Би ойгоор асар том тойрог үүсгэн алхлаа мөрөө буруулан алхав. Түр зогсоод удаан чагнаж үзнэ. Миний араас цас чахрах чимээ үл сонсогдоно. Тэнд би хэдийн тайвширч эргэн тойрноо харлаа. Романуудад ихэнхдээ үүнийг «бод идсэн боохой шиг» гэдэг нэр томьѐогоор илэрхийлдэг юм. Тийм ээ, яг тэгж. Санаа зовох зүйлгүй болжээ. Би цэвэрхэн саллаа. Миний араас мөрдөх хүн алга. Харин нууц газрыг зөвхөн би мэднэ. Тэр байна. Бетон хашааны бөглүү мухарт хориод гарааш эгнүүлэн тулгаж тавьжээ. Харин гарааш хана хоѐрын хооронд үл ялиг завсар байна. Эргэн тойрноос шээс ханхална. Энэ ч сайн хэрэг. Мөнөөх завсар уруу сонирхож шагайх хүн олдохгүй гэсэн үг. Тэд хажууханд нь сарьж хэргээ бүтээж аваад цааш яаран одоцгооно. Миний ажил иймээс хойш яалтай билээ. Эргэн тойрноо дахин нэг хараад нарийн завсраар зүтгэлээ. Тэнд хуурай бөгөөд цэвэрхэн байсан боловч давчуухан аж. Эхний хоѐр гараашийн дунд хүрэхийн тулд би гурван метр газар зүтгэх хэрэгтэй байлаа. Тийш нь хуруугаа сунгаж чадвал хэн нэгний орхисон дугтуйг тэмтэрч болно. Гэвч энэ хэдхэн метрийг туулах хэцүү ажээ. Генка бол яагаад ч энэ завсраар багтахгүй байж. Амьсгаагаа гаргаад бага багаар зүтгэн ахив.
Арйа ядан аьсгалж байна. Дахиад л амьсгаагаа бүр гаргаад урагш зүтгэнэ. Өө, би ямар тэнэг юм бэ! Шургахаасаа өмнө пальтогоо тайлах байж. Энэ завсрыг би бүр эрт олсон юм. Тэр үед би төвөггүйхэн орж болж байсан. Гэхдээ тэгэхэд зун болж байсан л даа. Дахиад амьсгаагаа гаргаад дахиад урагшаа. Одоо баруун гараа урагш нь. Дахиад жаахан урагшаа. Булангаас нь зуураад ав. Одоо хуруунуудаа тэнийлгэ. Дээш доош тэмтэр. Ө-ө-ө! Ямар нэг төмөр сарвуу миний бугуйг хавчин авч, сохлом хурц гэрэл нүдэнд тусав. Эргэн тойрон хэдэн арван хүн аяархан ярилцах сонсогдон гар хавханд орсон мэт болов. Өвдөж байна, чөтгөр ав. Хэн нэгний хүчтэй гар миний хөлөөс зууран чирч эхлэв. Намайг тэндээс төвөггүй гаргалаа. Хөлөөс татсан хэвээрээ. Харин би өчигдрийн шээс, өнөөдрийн цасан дээр хамраараа хатган унав. Измайловийн хүрээлэнд машин орох зам байхгүй ч тэр даруй хаанаас ч юм бэ гарч ирсэн хөнгөн тэрэгний тоормос чахран дуугарах сонсогдов. Миний гарыг ард зөрүүлэн мушгиж би ѐоллоо. Хүйтэн гав миний гарт тасхийлээ. — Консулыг дууд! гэж би иймэрхүү үед орилох ѐстой. Машины арын хаалга дэлгэгдлээ. Би эсэргүүцмээр санагдаж машинд суухгүй гэлээ! Гэвч хэн нэг нь яг л дүүжлүүр доорх мухар сандлыг өшиглөдөг шиг миний хөл рүү өгчилгөж орхив. Чадалтай, хүчтэй залуу гэж жигтэйхэн залуус аж! Миний шүд тачигнан, аль хэдийн арын суудалд хоѐр Геркулесын дунд сууж байлаа. — Консулыг дууд! — Новш минь, чи энд юу хийж байгаа юм бэ? — Консулыг дууд! — Чиний бүх үйлдэл хальсанд бичигдсэн байгаа! — Эрээ цээргүй өдөөн хатгалга байна! Би та нарыг Брижит Бардотай унтаж байгаагаар ч бичээд авч чадна! Консулыг дууд! — Чиний гарт нууц бичиг баримтууд байсан! — Та нар хүчээр миний гарт бариулсан! Миний бичиг баримт биш! — Чамайг нууц газраасаа юм авч байхад чинь барьсан! — Ичгүүргүй гүтгэлэг! Та нар намайг хотын төвөөс барьж ирээд энэ өмхий нүх рүү хүчээр чихсэн! Консулыг дууд! Машин эргэлт дээр чих янгинам чахран эргэсээр хаа нэг тийш харанхуй уруу хурдална. — Консулыг дууд! гэж би орилсоор тэднийг залхааж орхив. — Хөөе залуу минь, чи хангалттай дадлага хийлээ. Одоо орилохоо боль! Харин энэ тоглоом тохууг би мэднэ. Хэрэв намайг тавьж явуулах юм бол дадлагын ажил дууссан гэсэн үг. Харин намайг суллахгүй бол үргэлжилсээр байгаа хэрэг. Би цээжээ түхийлгэн амьсгаа аваад бүр чангаар : — Консулыг дууд, новшнууд аа! Би ямар ч гэмгүй дипломат ажилтан байна. Консулыг дууд!!! гэж орилов. — Консулыг дууд! Нүүр рүү хоѐр тольдуур хайр найргүй тусгана. Нүд нулимс гартал өвдөж байна. Тэд намайг суулгаж, биерхэг, дүнсгэр хүн миний ард зогсов. Үгүй, би тэнд суухгүй. Консулыг дууд! Би бослоо. Гэвч нөгөө бадриун залуу том гараараа миний мөрөн дээр дарж түшлэгтэй хүнхэр модон сандалд хүчээр суулгахыг оролдоно. Тэр улам хүчтэйгээр сандал уруу дарж хүнд гуталтай хөлөөрөө араас жийв. Миний хөлийг өвдгөөр нь хялбархан нугалж би түшлэгтэй сандал дээр унаад өгөх нь тэр. Гутлаараа хөнгөхөн өшиглөсөн нь хөлийн шагай дээр таарч өвдөж эхлэв. Тольдуурын гэрлийн цаанаас хэн нэгний дуу хоолой:
— Чи тагнуул! — Консулыг дууд. Би Зөвлөл Социалист Бүгд Найрамдах Холбоот Улсын дипломатч байна! — Нууц байрны дэргэд хийсэн таны бүх үйлдэл хальсан дээр бичигдсэн байгаа! — Зохиомол бичлэг! Увайгүй өдөөн хатгалга! Консулыг дууд! Би босох гэж оролдлоо. Гэвч нөгөө том хөл миний зүүн хөлийн хонго уруу хөнгөхөн жийхэд би тэнцвэр алдлаа. Дахиад л өвдөж байна. Тэр хөнгөхөн өшиглөх боловч өвдөг шагайн ясанд таарвал их өвдөх аж. Энэ ийм их өвдөж болно гэж би хэзээ ч бодож байгаагүй юм байна. — Та хүрээлэнд шөнө юу хийж байсан бэ? — Консулыг дууд! Би дахиад бослоо. Тэр ч хөнгөхөн бөгөөд оновчтой өшиглөв. Хавдаж хөхрөхгүй тул хэнд ч баталж хэлж болохгүй бөгөөд тэр золиг намайг зовоож, тарчилгаж байна. Намайг дахин босоход тэр дахиад л хөнгөн өшиглөн суулгав. Хөөе, мангар минь, бид сургууль хийж байна. Энэ чинь сургууль. Чи яагаад намайг өвдтөл өшиглөөд байна вэ? Дахиад босоход тэр намайг дахиад суулгав. Би толгойгоо эргүүлж түүний царайг мөрөн дээгүүрээ харахыг оролдов. Гэвч юу ч харагдсангүй. Тольдуурын гэрэлд гялбасан нүдэнд юу ч үл харагдана. Өрөөн дотор хоѐр тольдуураас бусад нь харанхуйлж харагдах аж. Өрөөний том багийг ч мэдэх арга алга. Тольдуурын гэрлээр тэсэх аргагүй халуун цоргих авч хааяа хааяа үл мэдэг салхи сэвэлзэж буйгаар нь бодоход том өрөө байх. Жижиг өрөөнд бол тэгэхгүй. — Та хууль зөрчсөн байна… — Наадахаа миний консулд ярьж өг. Өвдөж байсан тул дахиад өшиглүүлэхийг би огт хүсэхгүй байлаа. Ийм учраас дахиад гурван удаа л босох гээд үзэхээр шийдлээ. Харин дараа босолгүй сууж байя. Модон сандлаасаа өндийж босохыг би огт хүсэхгүй байна. Алив, Витя, эхэлье. Би хоѐр хөлөө өвдгөөр нь нугалан өлмийгөө арагш болгож биеийн жингээ хөлийн булчингууд дээрээ аажим шилжүүлж, гүнзгий амьсгаа аваад ухасхийн өндийв. Түүний өшиглөлт миний ухасхийхтэй яг таарчээ. Миний зүүн хөл бага зэрэг дээш шидэгдэж би үл ялиг дуу алдаад түшлэгтэй сандал дээр уналаа. Түшлэгтэй сандал нь зөөлөн бөгөөд тухлаг байгаагүй нь харамсалтай. — Та хэнээс нууц байраар дамжуулан материал авсан бэ? — Консулыг дууд! Тэр өшиглөөд байгаа нөхөр ч мөн одоо сургууль хийж байгааг би мэдэж байлаа. Ирээдүйд тэр түшлэгтэй сандлын ард зогсоод байцаагдаж буй хүмүүсийг босгохгүй суулгаж байх ажлаа хийх болно. Энэ ч нарийн шинжлэх ухаан юм аа. Тэр ч хичээнгүй сурагч юм. Шаргуу. Урам зоригтой. Түүний сүүлийн өшиглөлт өмнөхүүдээсээ хүчтэй байлаа. Надад тэгж санагдсан ч байж магадгүй, тэгэхдээ тэр нэг л газраа өшиглөөд байх шиг. Ер нь би яагаад босох гэж оролдоод байгаа юм бэ? Би зүгээр л консулыг ирүүлэхийг шаардаад сууж байж болох шүү дээ. Харин консулыг дуудтал би тэдэнтэй юу ч ярихгүй. Тэгэхлээр би өндөлзөөд байхаа болихоор шийдэв. Дахиад гурван удаа оролдоод л болоо. Дараагийн өшиглөлт өөрийн ажил мэргэжилдээ үнэхээр дуртай хүний чадмаг өшиглөлт байлаа. Тийм учраас дараагийн асуултыг нь би ойлгосонгүй. Ямар нэг юм асуусныг мэдэж байвч юу асуусныг нь ойлгосонгүй. Юу гэж хариулахаа хэдэн хором бодоод зүгээр л:
— Консулыг дууд гэж дахин орилохоор шийдэв! Ийм байцаалт намайг залхааж эхлэв, тэднийг ч мөн адил. Тэгтэл том гар миний мөрөн дээр дахин дарж хэн нэг нь миний хуруунуудын завсраар харандаанууд хавчуулж эхлэв. Энэхүү тоглоомыг би мэднэ. Энэ бол маш энгийн бөгөөд үр дүнтэй арга ба дээр нь бас ямар ч ул мөр үлдээдэггүй юм. Миний сарвууг атгахаас өмнө би энэ талаарх бүх шинжлэх ухааныг дотроо санахыг хичээв. Нэгд хашгирч болохгүй, хоѐрт өөрийн өвдөлтөөс таашаал бүр ч илүү өвтгөхийг хүсэх. Энэ л ганц аврал болно. Хэн нэгний хөлстэй гар миний сарвуунаас барьж хуруунуудын хоорондох харандаануудыг тэгшилж засаад бахь шиг гараараа атгав. Хоѐр тольдуур доргиж салганан галзуурсан мэт эргэлдэж эхлэв. Би тоосгон шалтай харанхуй том өрөөнөөс ангижран хаа нэг тийш хөвж эхлэв. Би өөрийгөө улам их өвтгөхийг хүсэхийн хажуугаар хэн нэгнийг шоолон инээсээр байлаа. 12. Москвад арван нэгдүгээр сарын хүйтэн саарал өглөө болж байна. Одоогоор бүгд унтаж байгаа. Шуудангийн машин дэргэдүүр өнгөрнө. Нойрноосоо дутуу сэрсэн хашааны сахиул гудамж шүүрдэнэ. Би түшлэгийг нь арагш буулгасан зөөлөн суудал дээр хэвтэж миний дэргэдүүр Москва хот тэр чигээрээ жирэлзэн өнгөрнө. Хагас нээлттэй хажуугийн салхивчаар хүйтэн салхи үлээж хар дарсан зүүдний ул мөрийг үлдэн хөөнө. Сахлыг нь хусаагүй миний хацар арзайж, үс наалдан ширэлджээ. Нүүр яагаад ч юм бэ нойтон байна. Гэхдээ миний бие сайн байна аа. Намайг нэг том хар машинаар хаа нэг тийш авч явна. Би жолоочийн зүг толгойгоо эргүүлэн харвал Заан намайг авч явах ажээ. — Нөхөр хурандаа, би тэдэнд юу ч хэлээгүй. — Би мэднэ ээ, Витя. — Бид хаашаа явж байгаа юм бэ? — Гэр рүүгээ. — Тэд намайг суллаа юу? — Тийм. Би удаан дуугүй суулаа. Гэнэт би түгшээд явчхав. Би инээж байхдаа тэдэнд бүгдийг нь ярьчихсан юм шиг санагдлаа. — Нөхөр хурандаа би … үг алдаагүй биз? — Үгүй. — Та итгэлтэй байна уу? — Итгэлтэй байна. Би үргэлж чиний дэргэд байсан, чамайг баривчилж байхад ч тэр. — Би хаана нь алдав? — Алдаа байгаагүй. Чи тэднээс салж, нууц газар уруу цэвэрхэн гарч ирсэн. Гэхдээ нууц газар чинь хэтэрхий тохиромжтой газар байсан. Үүнийг Москвагийн КГБ мэднэ. Чи гадаадын жинхэнэ тагнуулчид ашигладаг нууц газрыг ашигласан. Тун тохиромжтой газар учраас байнгын хяналтад байдаг юм. Тэд чамайг жинхэнэ тагнуул гэж бодоод мэдэлгүй барьсан байна билээ. Гэвч бид тэр дор нь хөндлөнгөөс оролцож зохицуулсан. Баривчилгаа нь жинхэнэ, байцаалт нь сургуулийн байсан. — Харин Генка яасан бол?
— Генка сайн байсан. Түүнийг бага зэрэг эрүүдсэн боловч тэрээр мөн л үг алдаагүй. Тийм үед хурдан хөдлөх хэрэгтэй. Биеэ гамнаад, бүхий л тохиолдлоос авч гарах газар мөрөөдөөд зогсоод байж болохгүй. Унт. Би чамайг жинхэнэ ажиллагаанд санал болгох болно. — Харин Генкаг яах вэ? — Генкаг ч бас. 13. — Чи хэзээ нэгэн цагт Мытищид очиж байсан уу? — Үгүй. — Тэгвэл бүр сайн. Заан гэнэт маш буурьтай болж: — Сургууль-байлдааны даалгавар сонс. Объект: Мытищийн пуужингийн үйлдвэр. Даалгавар: тохирох хүнийг олж элсүүлнэ. Эхний зорилго: жинхэнэ элсүүлэлтийн дадлага олж авах. Хоѐр дахь зорилго: дайсны тагнуулууд онцгой чухал объектод ажиллаж байгаа манай хүмүүсийг элсүүлэн авч болох замуудыг тодорхойлох. Хязгаарлах зүйлс. Нэгдүгээрт, цаг хугацаан хувьд: элсүүлэх ажиллагааг зөвхөн хувийн чөлөөт цагаар хийнэ, амралтын өдрүүд ба ээлжийн амралтаа ашиглаж болно, элсүүлэх ажиллагаанд зориулан тусад нь ямар ч цаг гаргаж өгөхгүй; хоѐрт санхүүгийн талаар: зөвхөн хувийн мөнгийг хэчнээн ч хэмжээгээр зарцуулж болно, засгаас нэг копейк ч үүнд зориулж гаргахгүй. Асуулт байна уу? — КГБ энэ тухай юу мэдэж байгаа вэ? — Төв хорооны захиргааны хэлтсийн зөвшөөрлийн дагуу бид ийм ажиллагааг бүх Москва даяар байнга явуулдгийг КГБ мэдэж байгаа. Хэрэв КГБ баривчлах юм бол бид аварна, гэхдээ чамайг гадаадад ажиллуулахгүй болно. — Би элсүүлж байгаа хүндээ өөрийн болон өөрийн байгууллагын тухай юу хэлж болох вэ? — Юу ч хэлж болно. Үнэнээс бусдыг. Чи түүнийг зөвлөлт засгийн нэрийн өмнөөс элсүүлж болохгүй, үүнийг тэнэг хүн ч чадна, харин өөрийн нэрийн өмнөөс, өөрийн мөнгөөр элсүүлэх ѐстой. — Тэгэхлээр хэрэв би түүнийг элсүүлчихвэл тэр жинхэнэ тагнуул гэж тооцогдох нь ээ? — Яг тэгнэ. Ялгаа нь түүний өгсөн мэдээлэл хилийн чанадад гарахгүйд л байгаа юм. — Гэхдээ энэ нь түүний гэмийг огт зөөллөхгүй биз дээ? — Огт үгүй. — Түүнийг яах бол? — Эрүүгийн хуулийн 64-р зүйл анги. Чи үүнийг мэдэхгүй гэж үү? — Мэднэ, нөхөр хурандаа. — Тэгвэл чамд амжилт хүсье. Бас чи төрийн чухал ажил хийж байгаа гэдгээ санаж яв. Чи зөвхөн өөрөө сурахаас гадна болзошгүй урвагчдаас салахад нь манай төрд тусалж буй хэрэг. Бүлгийнхэн бүгд иймэрхүү даалгавар авсан, гэхдээ өөр объектуудад ажиллана. Академийн бүх сонсогчид тэр чигээрээ ийм даалгавартай ажиллаж байгаа, жил бүр тэгдэг юм. Даалгавар авснаа баталж гарын үсгээ зур, энэ маш чухал даалгавар шүү.
14 Элсүүлэх ажиллагааны нэгдүгээр дүрэм ѐсоор бол эхлээд тухайн объект дээр очих ѐстой. Энэ ч хялбархан хэрэг. Мытищи бяцхан хот боловч тэнд асар том үйлдвэр оршдог юм. Цагаан хөндлөвчтэй өргөст тортой. Шөнө нь үйлдвэрийг тал талаас нь нүд гялбам хурцаар гэрэлтүүлнэ. Хашааны цаана харуулын ноход дүүрэн бий нь эргэлзээгүй хэрэг. Мөн үйлдвэр өөрийн гэсэн нэртэй байх ѐстой. Хэрэв хаалган дээрээ тракторын цахилгаан тоног төхөөрөмжийн үйлдвэр гэж бичсэн байвал цэрэг дайны бүтээгдэхүүн хийхийн хажуугаар тракторт зориулсан ямар нэг зүйл хийдэг гэсэн үг бөгөөд харин нэр нь ямар нэг тодорхой утга агуулаагүй «Уралмаш», «Лениний дархны газар», «Алх хадуур» гэсэн байвал огт эргэлзээгүйгээр ямар ч хольцгүй цэргийн үйлдвэр гэсэн үг. Элсүүлэлтийн хоѐрдугаар дүрмээр бол хашаа уруу нь орох хэрэггүй. Хүмүүс үйлдвэрээс өөрсдөө гарч ирэх болно. Тэд номын сан, спортын танхим, зоогийн газар, шар айргийн мухлаг уруу явцгаана. Том үйлдвэрийн дэргэд олон ажилчид амьдардаг хороолол, тэдний хүүхдүүд сурч хүмүүждэг сургууль цэцэрлэгүүд байх ѐстой. Мөн эмнэлэг, жуулчны бааз, амралтын бүсүүд ч байх ѐстой. Энэ бүхнийг хайж олох хэрэгтэй. Элсүүлэлтийн гуравдугаар дүрмээр бол захирал ба ерөнхий инженерүүдийг элсүүлэх хэрэггүй, тэдний нарийн бичгийн дарга нар илүү хялбар элсдэг бөгөөд дарга нараасаа дутуугүй ихийг мэднэ. Гэвч сургууль-байлдааны даалгаврын нөхцөл ѐсоор бол эмэгтэйчүүдийг элсүүлэхийг хориглосон. Хилийн цаана бол дураараа л бол харин дадлагын үед бол үгүй. Зураг төсөлч, электрон машины оператор, нууц бичиг баримт хадгалагч, хувилан олшруулагч гэх мэт хүмүүсийг олох хэрэгтэй. Бид бүгд иймэрхүү даалгавар авсан бөгөөд хүн бүр шийдвэрлэх тулааны өмнөх шиг өөрсдийн төлөвлөгөөг боловсруулцгаана. Сургуулийн элсүүлэлт бидний хувьд жинхэнээсээ огтхон ч хялбар биш. Хэрэв чамайг иймэрхүү зүйл хийсний төлөө Барууны аль нэг оронд баривчилбал хариуд нь Зөвлөл Холбоот Улс уруу хөөх болно. Харин дадлагын үед алдаа гаргаж КГБ-д баривчлагдвал бүр ч хатуу шийтгэл хүлээлгэж чамайг Баруунд хэзээ ч гаргахгүй болно. Жинхэнэ байлдааны даалгаварт бол өөрийн цаг хугацаа, мөнгө төгрөгийг хязгааргүй зарцуулж болно, тэр үед Америкийн Нэгдсэн Улсын стратеги, тактик, зэвсэгт хүчний тухай шалгалтыг гадаадын хоѐр хэл дээр өгөх болно. Өөрийн дураар ажиллаж, хүсвэл шалгалтдаа бэлдэж, хүсвэл жинхэнэ шалгалтаа өгч элсүүлж ч болно. 15. Юуны өмнө асар том үйлдвэрийн хашаанаас гадагш эргэн тойрон нэг километр өргөн зурвасыг би дотроо төсөөлж заагдав. Би энэ орон зайд ямар ч үед орохгүй гэж шийдлээ. Тэр хавийн газрын сантиметр бүр нь КГБ-ын хяналтад байгаа тул тэнд надад хийх ажил байхгүй. Харин одоо би ээлж солигдохыг хүлээн зогсоно. За тэр гараад ирлээ. Хаалгаар ажилчид багшран гарч ирлээ. Дуу шуугиан, хөлийн чимээ, инээд хөөр. Автобусны буудал дээр маш олон хүн байна. Цас чахарна. Гудамжны гэрлүүдийн орчим бүүдгэр, хүйтэн жавар тачигнаж, хүмүүс шуугилдана. Ард олон архи, шар айргийн мухлагуудаар нэг тарцгаав. Гэвч энэ нь одоогоор миний сонирхлыг татахгүй байна. Энэ бол өөр хувилбар олдохгүй бол хамгийн
сүүлд сонгож болох хялбар зам. Харин одоо надад номын сан хэрэгтэй байна. Түүнийг яаж олох билээ? Тун амархан. Ихэнх нүдний шилтнүүд хаашаа явж байгааг л анхаарах хэрэгтэй. Би сэхээтэн төрхтэй, нүдний шилтнүүдийг бүлгийг сонгож дагалаа. Би алдсангүй. Тэд номын сан уруу явж байна. Үгүй ээ, энэ бол нууц номын сан биш. Нууц номын сан нь үйлдвэр дотроо байгаа. Энэ бол хэн ч орж болдог ердийн номын сан. Би ч тэднийг дагаад номын сан уруу орж явчхав. Залуухан номын санч бүсгүй над уруу инээмсэглэж би хэдийн номын тавиуруудын дэргэд зогсоно. Харин одоо би номууд дунд нуугдан хэн ямар ном сонирхож байгааг нь анхааралтай ажиглана. Би хэн нэгэнтэй нь холбоо тогтоох хэрэгтэй. Тэнд улбар үстэй нүдний шилт шинжлэх ухааны уран зөгнөл сонирхож байна. Сайн байна. Түүнийг хүлээе. Нөгөөх чинь өөр тавиур дээр очсоноо дараагийн тавиурыг зүглэв… — Уучлаарай гэж би түүний чихэнд шивнээд, шинжлэх ухааны уран зөгнөлтэй номууд нь хаана байдаг юм бэ гэж асуулаа. — Тэр байна. — Үгүй, аль вэ? — Алив, би заагаад өгье. Зөвхөн гурав дахь оройдоо л би түүнтэй сайн холбоо тогтоож чадлаа. — Сансрын нисгэгчдийн тухай ямар нэг ном байна уу? Бас Циолковскын тухай? — Тэнд байдаг юм. — Хаана? — Хүрээд ир, заагаад өгье. 16 Тагнуултай кинонд тагнуулч офицеруудыг хурц ухаан, уран цэцэн үгтэйгээр дүрсэлдэг. Тагнуулч элсүүлж байгаа хүндээ хүлээн зөвшөөрөхгүй байхын аргагүй учир шалтгаанууд гаргаж ирэн цаад хүн ч элсэхийг зөвшөөрдөг. Энэ бол дэмий хэрэг. Амьдрал дээр бүх зүйл харин ч эсрэгээрээ байдаг юм. Элсүүлэлтийн дөрөвдүгээр хуулиар бол хүн бүрийн толгойд гялалзсан сайхан санаа байдаг бөгөөд хүн бүр өөрийн амьдралдаа намайг хэн ч сонсохгүй байна гэдэгт бүхнээс илүү шаналж явдаг. Хэн бүхний амьдралын хамгийн том асуудал бол өөрийгөө сонсох хүн олох явдал юм. Бусад бүх хүмүүс ч мөн өөрийгөө сонсох хүн хайж, бусдын солиотой санааг сонсож суух завгүй байдаг тул энэ нь боломжгүй зүйл юм. Элсүүлэх урлагт хамгийн гол нь ярилцаж байгаа хүнээ анхааралтай сонсож чаддаг байх хэрэгтэй. Яриаг нь таслахгүйгээр сонсож сурах нь амжилтын баталгаа болдог билээ. Энэ бол маш хэцүү шинжлэх ухаан. Гэвч таны яриаг таслахгүйгээр сонсож чаддаг тэр хүн л таны сайн найз болдог. Би ч өөрийн найзыг оллоо. Тэр Цандер, Циолковский, Королевын тухай бүх номыг уншсан хүн. Тэдний тухай ярьж байхдаа тэр Янгел, Челамей, Бабакин, Стечкин нарын тухай ном бичих огт хэрэггүй байсан юм ч гэж ярина. Би сонсоод л сууж байна. Номын санд чанга ярьж болохгүй, ер нь бол бүр ярьж ч болохгүй. Ийм учраас бидний хамтдаа цанаар гулгаж байсан цасанд дарагдсан ойн чөлөөнд би түүний ярихыг сонсоод сууж байгаа нь энэ. Мөн бид хамтдаа кино театрт «Галыг номхтгосон нь» кино үзэж, жижиг кафед цуг шар айраг ууцгаасан. Элсүүлэлтийн тавдугаар хууль нь бөөрөлзгөнийн хууль. Би бөөрөлзгөнөд дуртай, бас загас барих дуртай. Гэвч би бөөрөлзгөнөөр загас барих
гэвэл нэг ч загас баригдахгүй. Загасыг дуртай зүйлийг нь, тухайлбал чийгийн улаан өгч байж барина. Хэрэв чи хэн нэгний найз нөхөр болохыг хүсэж байгаа бол бөөрөлзгөний тухай биш харин түүний дуртай зүйлийн тухай л ярих хэрэгтэй. Түүний дуртай чийгийн хорхой нь юу байна түүний тухай л ярь. Миний найз пуужингийн түлшний савнаас хөдөлгүүр рүү түлш шахах систем дээр ажилладаг ажээ. Турбо шахуурга болон түлхэх систем ашиглан хөдөлгүүрт түлш өгч болдог ажээ. Би түүнийг сонсон зөвшөөрч суулаа. Германы анхны пуужингууд турбо шахуурга хэрэглэдэг байсан юм. Яагаад одоо энэ энгийн бөгөөд хямд аргаас татгалзах хэрэгтэй гэж? Яагаад тэр вэ? Энэ рга үнэхээр бат бөх нарийн турбин хэрэглэхийг шаарддаг ч түлхэх системийн түлшний хольц даралт ихсэх үед дэлбэрэхээс найдвартай сэргийлж чадна. Би ч үүнтэй санал нэг байлаа. Дараачийн уулзалтад очихдоо би тамхины хайрцаг хэлбэртэй хийгдсэн дуу хураагуур халаасандаа хийн очлоо. Дуу хураагуураас гарсан утас миний хүрэмний ханцуй дотуур явж микрофон байрлуулсан бугуйн цагтай холбогдоно. Бид зоогийн газар хамтдаа суун азотын дөрвөн давхар ислийг исэлдүүлэгч болгон хэрэглэж болох тухай, шингэн хүчилтөрөгчийг керосинтой хольж үндсэн түлж болгон ашиглах талаар ярилцана. Энэхүү хольц нь түүнд хэдий хуучных мэт санагдаж байгаа ч ирээдүйд хорин жилийн турш ажиглаж болох бүрэн шалгагдсан найдвартай арга ажээ. Маргааш өглөө нь би дуу хураагуурын хальсыг тавьж Заанд сонсгов. Би нэлээд том техникийн алдаа гаргажээ. Зоогийн газар ярилцлага хийж байх үед микрофоныг цагны ард байрлуулж олдоггүй юм байна. Үргэлж микрофоны яг дэргэд байсан бидний гартаа барьсан хоолны сэрээний тавагтай харших чимээ байнга сонсогдон бидний яриа бүүр түүр цаана сонсогдох аж. Эн түүний инээдийг хүргэж зааныг бүр хөгжөөж орхив. Инээж байснаа тэрээр гэнэт ноцтойгоор: — Тэр чиний талаар юу мэдэх вэ? — Намайг Виктор гэдгийг л мэднэ. — Харин овгийг чинь мэдэх үү? — Тэр үүнийг хэзээ ч асууж байгаагүй. — Дараагийн удаа хэзээ уулзах вэ? — Дөрөв дэх өдөр. — Түүнтэй уулзахаар явахаас чинь өмнө би чамайг ГРУ-ын есдүгээр газар уруу зөвлөгөө авахуулахаар явуулна. Чамтай америкийн пуужингийн хөдөлгүүрүүдийг судалдаг жинхэнэ мэргэжлийн офицер ярилцах болно. Тэр манай хөдөлгүүрүүдийн тухай ч ихийг мэддэг нь эргэлзээгүй. Хэрэв чи америкийн пуужингийн инженертэй уулзсан ч сонирхохоор тийм жинхэнэ асуултуудыг тэр чамд бэлтгэж өгнө. Чи хэрэв наад нүдний шилтээрээ хангалттай ихийг хэлүүлж чадвал чамд аз дайрлаа гэсэн үг, харин түүнд бол үгүй. 17 ГРУ-ын мэдээллийн офицер миний шинэ танил борт устөрөгчийн талаар юу мэдэж байгааг нь сонирхож байлаа. Бид нэгэн шар айргийн заваан мухлагт сууцгааж, би өөрийн найзад борт устөрөгчийн түлшийг хэзээ ч хэрэглэхгүй байх хэмээн ярьж сууна. Яагаад ч юм бэ тэр намайг үйлдвэрийн 4-р цехэд ажилладаг хэмээн бодох ажээ. Тэр 4-р цех гэж ямар юм байдгийг нь огт мэдэхгүй тул би түүнд хэзээ ч тэгж
хэлж байгаагүй, бас хэлж чадах ч үгүй байлаа. Тэр намайг тэнссэн байдалтай удаан гэгч харснаа: — Энийг та нар, дөрвийнхөн л тэгж боддог байх. Хэтэрхий болгоомжлоод байдаг та нарыг би мэднэ ээ. Хортой, тэсрэх аюултай гэцгээгээд л… Энэ ч тийм. Гэхдээ ямар их эрчим хүчний боломжтой билээ дээ! Та нар энэ тухай бодсон уу? Хортой чанарыг нь багасагж болно. Манай 2-р цех үүнийг эрхэлдэг юм. Надад итгэ, амжилттай болно, тэр үед салж болохооргүй шинэ боломжууд нээгдэнэ... Хажуугийн ширээнд хэн нэгний танил нуруу харагдлаа. Заан энд байна уу даа? Яг мөн байна. Түүний дэргэд өөр маш ноцтой царайтай хүмүүс ч хамт байна… Маргааш өглөө нь анхны элсүүлэлт амжилттай болсонд Заан надад баяр хүргэв. — Энэ бол сургуулийн даалгавар. Гэхдээ зүгээр ээ. Хэрэв муурын зулзага жинхэнэ муур болохыг хүсэж байвал болжмороос биш түүний дэгдээхэйнээс эхлэх хэрэгтэй. Харин борт устөрөгчийн тухай одоо март. Энэ чиний ухаан хүрэх ажил биш. — Гүйцэтгэе, мартъя. — Нүдний шилтийг ч бас март. Түүний хэргийг чиний илтгэл ба дуу хураагуурын хальсны хамт зохих газарт нь шилжүүлэх болно. КГБ-г хазаарлан барьж байхын тулд Төв Хороонд тэдний муу ажиллаж байгаа тухай тодорхой материал хэрэгтэй. Тийм материалыг хаанаас олох вэ? Тэр чинь энд байна! — гээд Заан миний нөхдүүдийн анхны сургууль-байлдааны даалгавраа хэрхэн гүйцэтгэсэн тухай илтгэлүүдийг хийсэн сейфээ түгжив. Гэхдээ түлш шахах систем болон борт устөрөгчийн түлшний талаар хожим дахин дурсах хэрэг надад гарсан юм. Академи төгсөхийн өмнөхөн зэвсэг зохион бүтээгчидтэй уулзаж, зөвлөлтийн цэргийн аж үйлдвэрлэлийн өмнө ерөнхийдөө ямар асуудлууд тулгараад байгаа талаар төсөөлөл авах боломжийг бидэнд олгосон билээ. Бидэнд Солнечногорскт танк ба их буунуудыг, Монинод шинэхэн зохион бүтээгдсэн онгоцуудыг, Мытищид пуужингуудыг үзүүлсэн юм. Бид голлох инженер, зохион бүтээгчидтэй нэрийг мэдэхгүйгээр хэд хоног хамт байлаа. Тэд ч бидний хэн болохыг сайн ойлгоогүй бөгөөд биднийг Төв Хорооны залуу мэргэжилтнүүд л гэж бодож байсан байх. Гурван ч давхар шалгах цэгээр туулж, өчнөөн хянагч, харуулуудыг нэвтрэн бид Мытищид очлоо. Саруул уудам ангарт бидэнд ногоон пуужингуудыг үзүүлэв. Удаан тайлбарлаж ярьсных нь дараа би шахах систем хэрэглэхийн оронд хуучны шалгагдсан турбо системийг яагаад хэрэглэж болохгүй гэж хэмээн асуув. — Та пуужингийн мэргэжилтэн үү хэмээн инженер сонирхлоо. — Зарим нэг талаараа л… * VIII БҮЛЭГ* 1. Намайг Венад ирсний гурав дахь өдөр Вена дахь ГРУ-ын дипломат төлөөлөгчдийн газрын төлөөлөгч хошууч генерал Голицын дуудав. — Чемодануудаа зэхсэн үү? — Хараахан үгүй, нөхөр генерал. — Яарах хэрэггүй ? Тэр нударгаараа ширээ шааж кофены бяцхан аяга гомдолтой гэгч нь үсрэв:
— Яагаад гэвэл баасан гаригт Москва уруу манай онгоц ниснэ. Залхуу минь, би чамайг Москва уруу буцаагаад явуулчихна шүү. Чиний элсүүлсэн хүмүүс хаана байна? 2. Генералын өрөөнөөс би ичсэндээ час улайн гарч төлөөлөгчдийн газрын «Мөргөцөг» хэмээн нэрлэгддэг том танхимд орж ирэхэд миний ирсэнд хэн ч сүйдтэй анхаарал хандуулсангүй. Бүгд маш завгүй байх аж. Хоѐр нь хотын том газрын зураг дээр тонгойн бөртөгнөнө. Нэг нь ямар нэг зүйлийг бичгийн машин дээр түргэн түргэн бичнэ. Бас нэг хоѐр нь франц бичигтэй том саарал цахилгаан төхөөрөмжийг дипломат шуудангийн хайрцагт багтаах гэж дэмий оролдоно. Зөвхөн хал үзсэн хөгшин тагнуулч миний байдлыг ойлгосон маягаар асууж байна: — Удирдагч, дараагийн онгоцоор чамайг хөөж явуулна гэж загнаж байна уу? — Тийм ээ, — гэж би дэмжлэг эрсэн маягтайгаар түүний хэлснийг батлав. — Хөөнө л гэж байдаг юм. Тэр угаасаа тийм зантай хүн. — Би юу хийх вэ? — Ажилла. Энэ бол хамгийн сайн зөвлөгөө байсан бөгөөд үүнээс илүүг хүлээх ч шаардлага байхгүй. Хэрэв нууц бичиг баримтыг хэзээ, хаанаас олж болохыг хэн нэг нь мэдэж байгаа юм бол тэр өөрөө л олж аваг. Тэр яагаад надтай түүнийг гартаа оруулсан нэрээ алдраа хуваалцах ѐстой гэж? Тэгээд би ажиллаж эхэллээ. Үлдсэн дөрөв хоногт мэдээж би, хэн нэгнийг элсүүлж амжаагүй. Гэхдээ зөв чиглэлд эхний алхмуудаа хийлээ. Тийм учраас намайг Москва уруу буцаах асуудлыг нэг долоо хоног хойшлуулж, дараа нь дахин долоо хоногоор ухраав. Би генерал Голицыны дэргэд ингэж дөрвөн жил ажилласан юм. Дашрамд хэлэхэд түүний нэгдүгээр орлогчийг (Бага эзэн) оролцуулаад бусад нь ч бас бүгд тийм байдалтай байсан билээ. 3. Би өөрийн хийсэн эхний алхмуудын талаар илтгэж байна. Удирдагч миний яриаг таслалгүйгээр чимээгүй сонсож сууна. Тэр ширээ ширтэн суух нь надад хачирхалтай санагдлаа. Тагнуулын сургуульд эхэлж заахдаа ярилцаж буй хүнийхээ нүд рүү харж, тасралтгүй ширтэх харцыг давж, өөрийн харцыг тулааны зэвсэг болгон ашиглаж сурах ѐстой гэдэг. Энэ хашир чоно яагаад хамгийн энгийн шаардлагыг биелүүлэхгүй байна вэ? Энэ нэг л биш байна даа. Би биеэ хураан, түүнээс харц үл салган тааруухан зүйл болохыг дотроо хүлээн зогсоно. — Сайн байна, — гэж тэр эцэст нь арайхийн дуугараад цаашдаа миний нэгдүгээр орлогчийн хувийн хяналтад ажиллана, гэхдээ сард хоѐр удаа чиний илтгэлийг би өөрөө биечлэн сонсож байх болно хэмээн өөрийн бичиг цааснаас харцаа үл салган хэлэв. Эхний долоо хоногуудад чи багагүй зүйл амжуулсан байна, тийм учраас би чамд арай чухал даалгавар өгч байх болно. Амьд хүнтэй уулзах ажилд яв. Түүнийг миний нэгдүгээр орлогч — Бага эзэн элсүүлж авсан юм. Гэхдээ би Бага эзнийг ажиллагаанд явуулж азаа үзмээргүй байна. Ийм учраас чи яв. Тэр элсүүлж авсан хүн бидний хувьд маш чухал хүн. Нөхөр Косыгин өөрийн биеэр энэ ажлыг сонирхож байгаа. Бид ийм хүнийг алдах эрхгүй. Тэр Баруун Германд ажиллаж, америкийн танк эсэргүүцэх «Toy» пуужингийн эд ангиудыг бидэнд өгдөг юм. Бид
чамайг Баруун Германд нууцаар аваачих болно. Уулзалт зохион байгуулж, пуужингийн эд ангиудыг аваад хөлсийг нь төл. Ул мөрөө буруулж олон километр явах хэрэгтэй. Чамайг зөвлөлтийн цэргийн атташегийн туслах Бонн хотод угтах болно. Түүнд ачааг өгөхдөө баглаа боодолтой өг. Тэр чамаас яг юу авч байгаагаа мэдэх ѐсгүй. Ачаа цаашаа дипломат шуудангаар Аквариум уруу явна. Асуулт байна уу? — Уулзалт зохион байгуулахыг Баруун Германд байгаа манай офицеруудад яагаад даалгаж болохгүй гэж? — Яагаад гэвэл, нэгдүгээрт, Баруун Герман маргааш манай бүх дипломатчдыг хөөж гаргалаа ч Баруун Германтай холбоотой мэдээллийн урсгал ямар ч тохиолдолд өчүүхэн ч багасахгүй. Бид нууц мэдээллийг Австри, Шинэ Зеланд, Японоор дамжуулан авсаар л байх болно. Их Британиас зөвлөлтийн бүх тагнуулчдыг хөөчихвөл КГБ-ын хувьд сүйрэл болно, харин бидний хувьд бол үгүй. Бид британийн нууцуудыг Австри, Швейцар, Нигери, Кипр, Гондурас ба Аквариумын офицерууд ажиллаж байгаа бусад бүх орноор дамжуулан авсаар байх болно. Хоѐрдугаарт, бидний олсон пуужингийн эд ангиудыг ГРУ-гын дарга хүлээж аваад Баруун Герман дахь ГРУ-гын бүх дипломат ба албан бус төлөөлөгчдийг дуудаж, тэр бүх найман генералаас яагаад Австрид байгаа Голицын Баруун Германаас ийм зүйлүүдийг олж болоод байхад харин та нар... чөтгөр ав, яагаад олж чадахгүй байна вэ гэж асуух болно. Та нар зөвхөн хүний юмаар хүүдэгнэж л чаддаг улс уу? Та нарын хангамж гэхэд л … гээд загнаж гарна. Зөвхөн ингэж л өрсөлдөөн үүсдэг юм. Хатуу ширүүн өрсөлдөөний үр дүнд л бидний бүх амжилт бий болдог юм. Бүгдийг ойлгов уу? — Бүгдийг, нөхөр генерал. — Өөр асуумаар зүйл байна уу? — Үгүй. — Асуумаар байгаа, би чиний асуултыг мэдэж байна! Бага эзэн пуужингийн эд ангиудын төлөө одон хүртэнэ, харин залуу ахмад түүний төлөө өөрийгөө золиослоод юу ч хүртэхгүй гэдэг асуулт л чамайг зовоож байгаа. Чи энийг л бодож байгаа биз дээ? Тэр гэнэт над уруу харав. Тэрний сурсан арга энэ юм байна! Тэр өөрийн энэ харцыг сүүлийн мөчийг хүртэл нөөж байжээ. Тэр ямар ч энэрэлгүй, хатуу ширүүн харцаараа хавирга уруу цохиод авах шиг боллоо. Тэр өөрийн харцыг гэнэт бөгөөд чадмаг ашиглах аж. Би үүнд бэлэн биш байлаа. Түүний харцыг тэсэж чадсан ч худлаа хэлж чадахгүйгээ ойлгов. — Тийм, нөхөр генерал. — Идэвхтэй ажилла. Элсүүлэх хүмүүсийг хайж ол. Тэгвэл чиний толгойг ч мөн илэх болно. Тэгвэл чи зөвхөн толгойгоо ажиллуулж, хэн нэг нь чиний өмнөөс арьсаа хуулуулах болно. Тэр инээмсэглэх боловч харц нь хүйтэн хэвээрээ байлаа. — Ажиллагааныхаа нарийн ширийн зүйлсийг Бага эзэнтэй тохиролцоно биз. Яв. Би өсгийгөө хавсраад гялсхийтэл эргэн захирагчийн өрөөнөөс гарлаа. Коридорт хэн ч байсангүй. Ажлын том танхимд ч мөн хэн ч алга. Агаар хөргөх төхөөрөмж зөөлөн дуугарч ажлын бүүдгэр танхим уруу хүйтэн агаараар үлээнэ. Өрөөний цэнхэр гэрлийг бага зэрэг тодруулаад зузаан хивсэн дээгүүр шал чахарган явсаар танхимын алсын буланд байдаг сейф рүү явлаа. Би сейфний нүүрэн дээрх нууц түлхүүр оруулдаг дугуй хүрэл бариулыг хэдэн хором харж зогсоод хүндээр санаа алдан нууц түлхүүрийн тоонуудыг оруулав. Хуягласан хүнд хаалга чимээгүй аажим
онгойж цаана нь буй арван хоѐр жижиг зузаан хаалга гарч ирлээ. Нүүрэн дээр нь 41 гэж нямбайлан бичсэн өөрийн хаалгыг түлхүүрдэж онгойлгов. Дотроос нь бичгийн цүнхээ авч ажлын ширээн дээрээ гаргаж тавиад сейфээ хаалаа. Хоѐр торгомсог утаснаас болгоомжтой татаж эхлээд сүлдтэй лацыг, дараа нь өөрийн хувийн лацыг эвдэн цүнхийг онгойлголоо. Цүнхнээс нягт зузаан цагаан цаасан дээр нямбай шугамдсан бүртгэлийн хуудас гаргаж дахин гүнзгий санаа алдаад «Э11. Долдугаар сарын 13. Орон нутгийн цагаар 12 цаг 43 минутад цүнхийг нээв» гэж дээр нь бичээд гарын үсгээ зурав. Хуудсыг болгоомжтой буцааж хийгээд 173В-41 дугаартай нимгэн, гялгар ногоон хавтас гаргаж дэлгэлээ. Эхний хуудас нь шигүү бичгээр дүүрсэн бөгөөд үлдсэн хуудсууд нь цэв цэвэрхэн байх аж. Тэндээс нэг цэвэр хуудас авч өмнөө тавив. Зүүн дээд буланд нь би өөрийн хувийн тэмдгээ дараад хуудсыг бичгийн машинд хийлээ. Баруун өнцөгт нь дадмаг хөдөлгөөнөөр «Маш нууц» гэж түргэн бичээд хэдэн мөр алгасаж голд нь «ТӨЛӨВЛӨГӨӨ» хэмээн бичиж гарчиг тавив. Үүнийг хийчхээд би шанаагаа тулан хана ширтэн хэсэг суув. Миний уур дүрэлзэж байлаа. Би ажлын ширээ, цэнхэр гэрэл, хүрэн хивс, ногоон хавтаснуудыг, өөрийгөө, ер нь л бүх ертөнцийг үзэн ядна. Тэр бүгдийн дотроос би нэг хүнийг өмнөө байгаа бичгийн машинаас ч илүү үзэн ядаж байна. Энэ бол захирагч, чөтгөр ав гэж! Тушаах амархан! Гэхдээ энэ чинь дивиз захирахтай адилгүй шүү дээ. Тийшээ яваад үүнийг хийгээд ир гэнэ шүү. Би хэзээ ч Баруун германд очиж байгаагүй. Ирээд дөнгөж гуравхан долоо хоног ажиллаж байгаа намайг ийм ажилд явуулж байдаг. Хэрэв би ажиллагааг нурааж орхивол яах вэ? Тэднийг чөтгөр аваг, намайг шоронд суулгаж, та нар өөрийн нэг тагнуулчаа алдана! Хэрэв энэ үед хэн нэгний царай харагдсан бол би тэвчээргүй зан гаргахгүй байлаа. Гэвч эргэн тойронд хэн ч байсангүй. Би зүлгэмэл ширээний тавцан дээрээс уураа гаргачих ямар нэг юм хайлаа. Үзэг харандаа хийдэг чамин жижиг шилэн аяга гар дор тааралдахаар нь чанга атгаж байгаад байдаг хүчээрээ хана уруу чулуудаж орхив. Аяга ч гомдолтой нь аргагүй хангир жингэр хийн бут үсрэв. — Чи яагаад солиотой юм аашлаад байна вэ? — Намайг эргэж харахад миний өмнө Бага эзэн зогсож байлаа. Би хэт улайрсандаа түүний орж ирэхийг анзаарсангүй. — Өршөөгөөрэй, — гэж хэлээд би түүн рүү эгцэлж харалгүй шал ширтэн зогслоо. — Юу болоо вэ? — Удирдагч намайг танай хүнтэй уулзахаар яв гэлээ. — Үгүй тэгээд яваач дээ. Юу нь хэцүү байна вэ? — Шулуухан хэлэхэд, би юунаас эхлэх, юу хийхээ мэдэхгүй байна… — Төлөвлөгөөгөө гарга! — тэр гэнэт дүрс хийгээд ирэв. — Төлөвлөгөөгөө бич, би урьтаад гарын үсэг зураад… — Хэрэв үйл явдал миний төлөвлөснөөр болохгүй бол яах вэ? — Ю-уу гэнэ э-э-э? — тэр намайг үл ойлгосон нүдээр хараад, цаг уруугаа нэг, над уруу нэг хялалзан байснаа санаа алдаж зэмлэсэн өнгөөр: — Бичиг цааснуудаа ав. Явцгаая гэлээ. Зааварчилгааны өрөө надад үргэлж тансаг хээнцэр усан онгоцны ахмадын өрөөг санагдуулдаг юм. Хамгаалалтын системүүд ажиллаж байх үед хана, шал, тааз нь үл мэдэг чичрэх нь яг л бүх хурдаараа давлагаа зүсэн урагшлах хөлгийн тавцан дээр байгаа мэт сэтгэгдэл төрүүлдэг юм. Түүнээс гадна ханан дотор хэдэн арван давхар тусгаарлагчийн цаана чимээ замхруулагч хүчтэй төхөөрөмжүүд тавьсан байгаа. Тусгаарлагч нь тэгдгээр
төхөөрөмжүүдийн хүнгэнэх чимээг мянга дахин бууруулж өрөөнд алсад сонсогдох далайн давлагаа шиг л өчүүхэн нүргээн мэдэгдэнэ. Зааварчилгааны өрөөнд бүх зүйл цав цагаан өнгөөр гялалзана. Тийм болохоор зарим нь түүнийг «хагалгааны өрөө» хэмээн нэрийднэ. Харин би ингэж нэрлэх дургүй тул энэ өрөөг үргэлж «ахмадын өрөө» гэж нэрлэдэг юм. Ахмадын өрөөнд нэг ширээ, хоѐр түшлэгтэй сандал тавьжээ. Гэхдээ ширээ, сандал нь тув тунгалаг учир тансаг бөгөөд ер бусын сэтгэгдэл төрүүлнэ. Бага эзэн намайг суу гэж дохиод өрөө миний өмнөөс харан суув. — Заануудын оршуулгын газарт чамд юу ч сайн сургасангүй. Хэрэв амжилтад хүрэхийг хүсэж л байгаа бол юуны өмнө академид Заануудын сургасныг бүгдийг нь март. Өөрсдөө амьдрал дээр ажиллаж чадаагүй хүмүүс л Заан болдог юм. Харин одоо миний шинжлэх ухааныг сонс. Юуны өмнө төлөвлөгөө гаргах хэрэгтэй. Төлөвлөгөөний нөхцөл байдлын бүхий л хувилбарыг тусгаж тийм үед өөрөө ямар шийдвэр гаргахаа ч мөн бич. Их бичих тусмаа сайн. Төлөвлөгөө бол хамаг юм баларсан үед чамайг аврах цагираг. Аквариумын мөрдөн байцаалтад өөрийгөө зөвтгөж, би тун нухацтай хандсан гэдгээ харуулах баримт болно. Цаас хэчнээн их байх тусам чиний бөгс цэвэр байна гэдгийг санаж ав. Харин төлөвлөгөөгөө бичсэн бол даруй бэлтгэл ажилдаа ор. Гол нь өөрийгөө сэтгэл зүйн талаар бэлтгэх хэрэгтэй. Аль болох амарч, ууранд орсон ч болно. Бүх сөрөг сэтгэл хөдлөл, эргэлзээ тээнэгэлзээгээ хөсөр хая. Ажиллагаанд явахдаа ялна гэдэгтээ итгэл төгс байх ѐстой. Хэрэв чи итгэлгүй байгаа бол одоо татгалзсан нь дээр. Гол нь өөрийгөө омог төгөлдөр ялагчийн түрэмгий долгион дээр тохируулах хэрэгтэй. Хангалттай амарсныхаа дараа Высоцкийн ямар нэг дууг сонс, жишээ нь «Чонын ав»-ыг. Энэ дуу бүх л ажиллагааны турш чиний дотор эгшиглэж байх ѐстой. Ялангуяа буцах замдаа. Хамгийн том алдаануудыг бид амжилттай уулзалтын дараа буцах замдаа гаргадаг юм. Бид баярлаж хөөрсөндөө түрэмгий мэдрэмжээ мартаж орхидог. Манай ган хаалгаар орж ирэн иртлээ тэр мэдрэмжээ алдаж болохгүй. Гол нь төлөвлөгөө биш, харин сэтгэл зүйн бэлтгэл гэдгийг давтан хэлье. Чи өөрийгөө ялагчаар мэдэрч байхдаа л ялж чадна. Төлөвлөгөө гаргахаар чинь бүх л боломжит хувилбаруудыг хамтдаа авч үзэцгээе. Энэ маш чухал ч үүнээс ч чухал зүйл бий гэдгийг марталгүй санаж яв. Ялагч бай! Үргэлж өөрийгөө ялагч гэдгийг мэдэр. Амжилт хүсье. 4. Нарсан ой. Цавчаал хадны дундуурх зам. Дов толгод. Нам гүм. Хөдөлж ядсан, том үхэр хэдгэнэ ойн хонхон цэцгэн дээр сууж харагдана. Хөөе чи, бүдүүн ээ, цэцгийн дэлбээ бүү хугалчих! Үхэр хэдгэнэ над руу гомдолтойгоор дүнгэнээд маргасан ч үгүй нисэн одоход хонхон цэцэг толгой дохин талархана. Би ойд ганцаараа байх бөгөөд хэн нэг нь надад зориулж хөлсөлсөн хуучин ямбий машиныхаа дэргэд зогсоно. Цаг удаан өнгөрөх ба уулзалт болтол хорин долоон минут дутуу байна. Паспорт ѐсоор бол би югославын иргэн, гэхдээ яг жуулчин ч биш, яг ажилгүй хүн ч биш. Ажилгүй социализмаас ирсэн жуулчин. Найз буюу биднийхээр бол онцгой эх үүсвэр яг 13.00-д пуужингийн эд анги авчрахыг би хүлээнэ. Япон хүлээн авагч зүүн гартаа барьж, хөл бөмбөгийн дүрстэй тэмдэг зүүснээр минь тэр намайг таних ѐстой. Харин би түүнийг яг 13.00-д ирснээр нь таних болно. Тэр надаас үл ялиг баруун тийш өнгөрч зогсоод цаг асуух ѐстой. Тэр найз ч зальтай юм аа. Шагналаа
доллароор ч биш, маркаар ч биш, бүр швейцар франкаар ч биш харин алтан зоосоор авдаг гэнэ. Хэрэв баригдвал элэнц эмээгээсээ өвлөж авсан гэж хэлэх биз. Зоостой хайрцгаа би ямар нэг санаандгүй зүйл болохоос сэргийлж тэр гацуур моддын дунд нууж орхисон юм. Хэрэв уулзалтын үеэр баригдвал ядуу жуулчин би цагдаа нарт хаанаас давхар алтан зооснууд олсон гэх билээ?... Манай найз хаанаас танк эсэргүүцэх пуужингийн эд ангиуд авдаг байж болох вэ? Тэр генерал юм болов уу, эсвэл пуужин зохион бүтээгч юм болов уу? Хэрэв тийм л биш бол пуужингийн хэлтэрхий ч хулгайлж чадахгүй. Үйлдвэрт пуужингийн эд анги бүрийг хиймэгц дээр нь дугаар тавьдаг. Тэгэхлээр чи үйлдвэрийн инженер ч бай, агуулахын эрхлэгч ч бай эсвэл дайчин офицер ч бай түүнийг яаж хулгайлах юм бэ? Зөвхөн зохион бүтээгч өөрөө… Зөвхөн генерал… Чөтгөр ав, зохион бүтээгч, генералуудад ч гэсэн пуужингийн эд ангийг хулгайлах маш хэцүү. Зохион бүтээгч болон генералаас дээгүүр хэн нэгэн байх нь уу? Гэхдээ ердөө зохион бүтээгч, ердөө генерал байсан ч Бага эзэн түүнтэй хэрхэн уулзаж, элсүүлж чадав аа? Уранхай ноосон цамцтай, майжиг гуталтай ядуу жуулчны дүрд тоглох тун таагүй байна. Би америкийн генералтай яаж ингэж уулзах билээ? Тэр миний ямбий «фиат» машиныг хараад ГРУ-гын талаар юу бодох бол? Цаг боллоо. Тэр алга. Хөөе, генерал, чиний сахилга бат хаачаа вэ? Эргэлтийн цаанаас чиргүүлтэй том трактор ирж яваа харагдана. Хөгшин герман фермер өтөг бууц ханхлуулан явж байна. Хөгшин чөтгөр чи л энд дутаж гэнэ. Би хоѐр цаг ойд суухад хэнтэй ч тааралдаагүй. Дахиад тав хоног суусан ч хэн ч ирэхгүй биз. Харин хөгшин золиг чамайг чөтгөр л нааш нь явуулсан байх. Алив хурдан яваад өнгөр. Харин тэр тэгэхээс тэгэх гэсэн юм шиг миний өмнө зогслоо. Чамд юу хэрэгтэй юм бэ, хөгшин тэнэг ээ? Цаг гэнэ ээ? Май, тэр цагаа хар! Би цагаа түүний хамарт тулгаж орхилоо. Хөгшин нохой минь, далд ороод өг гэм. Гэвч тэр явах шинж алга. Тэр надаас үл ялиг баруун тийш өнгөрөн зогсжээ. Чамд юу хэрэгтэй юм бэ? Зөнөг чинь, юунд уурлаад байна вэ? Би чиний амьдралд саад болоод байна уу? Эндээс далд ор! Тэр чиргүүл рүүгээ заана. Өө золиг гэж, чиргүүл нь эвдрээ юү? Туслахаас л биш... генерал одоохон хүрээд ирнэ дээ. Гэнэт би ухаарч эхэллээ… «Онцгой эх үүсвэр» заавал генерал байх ѐстой гэж би яагаад бодоод байгаа юм бэ? Би чиргүүл дээр үсэрч гараад урагдаж тос болсон брезентийг сөхлөө. Ёстой гайхамшиг! Брезент дор хэмхэрхий «Toy» пуужингийн хэсгүүд байж байлаа. Энэ араатных шиг мөнгөлөг хоншоорыг санаж байна уу? Би өндрийн залуурын хэмхэрхийнүүд, шороо болсон хэвлэмэл схемүүд, тасархай утаснууд, эвдэрч шавар чихсэн чиглүүлэх хэсгийг өөрийн машинд зөөж ачлаа. Би түүн рүү гараараа дохин «Данке шен» гэж хэлчхээд гүйн очиж жолооны ард суув. Харин тэр саваагаар миний машиныг чанга чанга нүдэж эхлэв. «Шулам минь, чамд бас юу хэрэгтэй вэ?» Тэр мөнгө нэхэн гараараа дохив. Өө, би бүр мартчихаж. Гацуурууд уруу гүйж очоод хайрцгийг ухаж аваад түүнд өгч «Ав» гэж дохилоо. Харин тэр одоо инээж байна. «Хөгшин зөнөг минь, шүдээрээ хазаад үз! Чамд ийм их алт ямар хэрэгтэй юм бэ? Ямар авсандаа аваад орох биш». Харин тэр инээмсэглэж байна. Онцгой эх үүсвэрүүдийг хүндлэх хэрэгтэй, ядаж л хүндэтгэсэн дүр үзүүл гэсэн зааврыг би гэнэт саналаа. Би ч түүн рүү инээмсэглэв. Тэр нэг тийшээ, би ч нөгөө тийшээ хөдөлж уулзалтын газраас түргэн холдон давхилаа. Одоо л надад энэ ажиллагааны тун энгийн мөн чанар нь ойлгогдож байна. Америкийн хуягт танкийн нэгдүгээр дивиз аль хэдийн «Toy» пуужингуудыг хүлээж аваад буудлагын талбай дээр хэзээний туршиж байгаа.
Мэдээж байлдааны цэнэггүйгээр. Ийм учраас бяцхан пуужин туссан газрынхаа хөрсийг мөргөн хэмх үсэрнэ. Манайд «Фаланг» ба «Шмель» пуужингуудыг туршихад асар том талбайг брезентээр бүтээж буудлагын дараа батальон цэрэг гарган жижиг хэсгүүдийг түүлгэдэг юм. Америкийн арми ингэдэггүй ажээ. Тийм учраас генерал хийгээд ерөнхий зохион бүтээгчийг урвуулж элсүүлэх шаардлага ч байхгүй. Малчин, манаач, ойн харуул, фермерүүдийг элсүүлэхэд л хангалттай. Тэд зуун килограмм, хоѐр зуун килограмм хэлтэрхийг ч түүгээд л ирнэ. Тэвшиндээ багтахынх нь хэрээр цуглуулаад ирнэ! Өтөг бууц ханхлуулсан хөгшин фермер ч маш чухал онцгой эх үүсвэр болж чадах бөгөөд цагтаа урвагч Иуда гучин мөнгөн зоосоор Иисүүсийг худалсан шиг бидний хүссэн бүхнийг арилжина. Цэнэгт хошуу нь байхгүй тусмаа сайн. Цэнэгт хошуугүй учраас чиглүүлэх хэсэг нь бараг бүтнээрээ үлджээ. Харин бидний цэнэгт хошуу америкийнхаас доргүй. Бидэнд чиглүүлэх хэсэг л хэрэгтэй. Хэвлэмэл схемүүд нь хэрэгтэй. Хэрэг болгох хүн нь угааж цэвэрлээд л авна биз. Хэрэв ямар нэг зүйл нь дутуу бол дараагийн удаа аваад ирнэ. Тэгээд металлын найрлага нь хэрэгтэй, бүтээсэн материал нь хэрэгтэй. Өндрийн залуурыг дэлгэх механизм, түлшний үлдэгдэл нь, тэр бүү хэл турбин дээр үлдсэн тортог нь ч бүр сонирхолтой. Энэ бүгд миний машины ард байна. Энэ бүхнийг нөхөр Косыгин өөрийн биеэр сонирхож байгаа. Би Германы сум шиг шулуухан автобанаар хурдлан давхина. Гитлер барьсан юм, сайн ч барьжээ. Гишгүүр дээр улам бүр хүчтэй гишгэн өөрийгөө шоолон бага зэрэг инээмсэглэнэ. Буцаж очоод Удирдагч хийгээд Бага эзнээс уучлал гуйх болно. Яагаад гэдгээ би мэдэхгүй. Би дэргэд нь очоод чимээгүйхэн «Нөхөр генерал, намайг өршөөгөөрэй», «Нөхөр хурандаа, намайг өршөөгөөрэй, хэрэв болох бол» гэж хэлэх болно. Тэд дээд зэрэглэлийн тагнуулчид. Зөвхөн ингэж л ажиллах хэрэгтэй. Түргэн бөгөөд анхаарал таталгүйгээр. Би өөрийн ажил, амьдралаар та бүхний энгийн бөгөөд эгэл жирийнээрээ гайхшруулсан ажиллагааны амжилтын төлөө азаа үзэхэд бэлэн байна. Хэрэв чадах аваас намайг уучлаарай. 5. Би зөөлөн сандал дээр цуцсан хөлөө жийн суулаа. Сайхан байна. Энд нам гүм бөгөөд тохилог ажээ. Унтмаар л санагдаж байна. Би их ядарчээ. Намуухан аялгуу. Буурал төгөлдөр хуурч. Тэр эргэлзээгүй, агуу хөгжимчин юм. Тэр ч над шиг ядарчээ. Төгөлдөр хуурч нүдээ аньж, чадмаг хөгжимчний уян налархай савхан хуруунууд нь асар том төгөлдөр хуурын даруул дээгүүр дадмаг бүжиглэх бөлгөө. Тэр Венийн найрал хөгжимд л тогловоос зохилтой нь эргэлзээгүй аж. Гэвч тэр яагаад ч юм бэ «Шварценберг» гэдэг венийн жижигхэн кафед хөгжим тоглох ажээ. Та «Шварценбергед» орж үзсэн үү? Нэгэн цагт орж үзэхийг танд зөвлөх байна. Хэрэв та хүч тамир барсан хүнд хөдөлмөр эрхэлдэг бол, нүд чинь улайж, хөл чинь солбиж байгаа бол, мөн сэтгэл чинь тавгүй байгаа бол «Шварценбергт» очоод аяга кофе захиалан булангийн ширээнд нь суугаарай. Гадаа нь цэвэр агаарт бяцхан цагаан ширээний ард тухлан сууж ч бас болно. Гэвч би тэгдэггүй. Би үргэлж дотогш орж баруун талд байх хагас тунгалаг цагаан хөшигтэй булангийн цонхны дэргэдэх ширээнд суудаг юм. Венад аагим халуун болох цагаар, мэдээж, бүгдээрээ гадаа нь сууцгаадаг юм. Тэнд таатай сайхан хэдий ч хэн нэг нь намайг алсаас ажиглаж байж болно. Намайг хэн нэг нь алсаас тандахад би дургүй учраас
үргэлж дотор сууна. Би өөрийн суудаг булангаас танхимд орж ирсэн хүн бүрийг харна. Тунгалаг хөшигний цаанаас би заримдаа гаднах Шварценбергплац уруу хараа бэлчээнэ. Энэхүү тухлаг орчинд ганцаараа байх нь надад тун таатай. Шил толь. Абстракт урлагийн бүтээлүүд. Зүлгэмэл царс модон бараан хүрэн хана. Намуухан эгшиглэх хөгжим. Кофены тайвшруулж бас сэргээж чадах мансуурам үнэр. Хэрэв би өөрийн шилтгээнтэй байсансан бол би нэн даруй яг ийм хананууд хийлгэж, арван талтай ийм толинууд, ийм зургууд ханандаа өлгөж, танхимын нэг буланд асар том төгөлдөр хуур тавьж, энэхүү өвгөн төгөлдөр хуурчийг урьж тоглуулан урдаа аяга кофе тавиад хөлөө жийн нэг гараараа шанаагаа тулсан шиг суух байсан. Энэ аялгууг би өмнө нь хэзээ нэгэн цагт сонсож байсан шиг санагдана. Царсан хананд өлгөөтэй энэ зургууд, энэ жижигхэн ширээнүүдийг би хаа нэгтээ харсан ч юм шиг. Мэдээж, би энэ бүхнийг өмнө нь харсан. Мэдээж, би энэ тааламжтай үнэр, сэтгэл татам аялгууг санаж байна. Тийм ээ, би энэ бүхнийг өмнө нь аль эрт үзсэн юм. Нэлээд хэдэн жилийн өмнө юм байна. Том, сайхан хотын трамвайн замтай чимээгүй талбайн дэргэдэх том том цонхтой кафед энэхүү мартагдашгүй үнэр, тааламжит намуухан аялгууг би анх мэдэрсэн юм. Харин тэр үед кафены гаднах талбай дээр, цагаан ширээнүүдийн дэргэд цагаан судалтай, замын шаварт будагдсан гурван танк зогсож байлаа. Тэд гайхамшигт аялгуу эгшиглэхэд саад бололгүй чимээгүй зогсоно. Аагим зуны улирал байв. Сайхан хөгжим намуухан эгшиглэх нь кафены нээлттэй уудам цонхнуудаар ойн бяцхан горхи мэт урсан байлаа. Би яагаад ч юм бэ тэрхүү цагаан судалтай, халтайж гүйцсэн гурван танкийг Шварценбергплац дээр зогсож байгаагаар дотроо тодхон төсөөлөв. Танк маш өвөрмөц үнэртэй. Тэр үнэрийг өөр ямар ч үнэртэй андуурахын аргагүй. Та танкийн үнэрт дуртай юу? Би ч бас дуртай. Танкийн үнэр бол металлын үнэр, хүчирхэг хөдөлгүүрийн үнэр, тал хээрийн замын үнэр. Танк хот уруу орохдоо ой, талыг туулан явах бөгөөд моддын навч, өвс ногооны үнэрийг ч өөртөө шингээнэ. Танкийн үнэр бол захгүй уудам ба хүч чадлын үнэр. Энэ үнэр дарсны болон цусны үнэр шиг л согтоодог юм. Би энэ үнэрийг Вена хотын намуухан кафед ч мэдэрч байна. Мянга мянга танк Вена хотын гудамжаар явж байгаагаар тун тодхон төсөөлж би чадна. Хот тэр чигээрээ айдас хүйдэс, эгдүүцэл, зэвүүцэлд автан үймэлдэж, гудамжаар нь эцэс төгсгөлгүй үргэлжлэх танкийн цуваа нүржигнэнэ. Гудамжуудаар улам бүр олшрох хуягт үлэг гүрвэлүүд хөлхөлдөнө. Танкууд өтгөн хар утаа олгойдуулан тортог хаялж, хурдаа нэмэн уухилцгаана. Чих дүлийрэм харжигнах чимээ гарч гинжнээс нь оч үсэрнэ. Цэргүүдийнх нь нүүр утаа тортог, тоос шороонд харлажээ. Гүүрэн дээр, тансаг орд харшуудын дэргэд, өргөн чөлөө, нарийн гудам хаа сайгүй танкууд. Урт цагаан сахалтай өвгөн нударгаараа занган ямар нэг юм хашгична. Гэвч түүнийг хэн сонсох билээ? Танкийн дизель хөдөлгүүрүүдийг чимээгүй болгож болно гэж үү? Оройтжээ, өвгөн минь, чи дэндүү хожуу хашгирч байна. Эртхэн хашгирах хэрэгтэй байсан юм. Явган замаар цэрэг гутлын тах тачигнаж, энд тэндгүй тоо томшгүй олон танкийн гинж харжигнаж байхад хашгираад дэмий. Нэг бол буудах хэрэгтэй, үгүй бол дуугүй бай. Хот үймээн шуугианы хөлд нэрвэгдэж, утаа униар хөшиглөж, хаа нэгтээ буудах, хэн нэгний хашгирах сонсогдоно. Шатсан резиний үнэр, кофе, цус, танкийн үнэр. Бодвол би солиорч байх шиг байна. Бас өөр хувилбар ч бий. Бүгд аль хэдийн солиороод би ганцаар эрүүл үлдсэн ч байж мэднэ. Эсвэл бүгд аль хэдийн солиорчихсон юм уу? Тайван сайхан хотод танкаар дайран орж ирдэг тэр хүмүүс
ямар ч эргэлзээгүй солиотой хүмүүс. Сайхан хотуудад амьдарч, эрт орой хэзээ нэгэн цагт тэр танкууд Шварценбергплацд орж ирнэ гэдгийг мэдэвч түүнээс сэргийлэх талаар юу ч хийхгүй сууцгааж байгаа хүмүүс ч бас солиотой. Чөтгөр ав, би харин хаана нь байна вэ? Би аль хэдийн тэр чөлөөлөгчдийн эгнээнд байж үзсэн. Хөндлөнгөөс нь харахад тийм ч таатай зүйл биш. Би энэ дүрд дахиад тоглохыг хүсэхгүй байна. Тэгээд би яах вэ? Зугтаах уу? Сайхан л санаа байна. Би энэ амгалан, цайлган хүмүүсийн гайхамшигт ертөнцөд амьдрах болно. Би хөлөө жийн, шанаагаа тулсан шиг кофе уун сууж энэ гайхамшигт хөгжмийг сонсоно. Цагаан судалтай, заваан танкууд орж ирэхэд би олны дунд зогсон гараараа занган хашгирах болно. Чөлөөлөгчдийн танкийн цуваа гинжээ харжигнуулан дайрч орж ирдэг орны иргэн байх хэцүү юм аа. Гэхдээ чөлөөлөгчдийн нэг болон тэдний эгнээнд байх дээр гэж үү? 6. Дипломатч, сэтгүүлч, худалдааны ажилтны дүрд тоглож буй залуу тагнуулч өөрийн ажлын эхний саруудад идэвхтэй байж болохгүй гэж үздэг. Тэрээр дүрдээ шингэж, өөрийн ажиллаж буй тухайн улс, хотынхоо хууль дүрэм, ѐс заншил, дүрэм журамтай танилцах хэрэгтэй. Олон орны тагнуулын албадын залуу тагнуулчид мөн ингэж эхний хэдэн сард хариуцлагатай ажиллагаанд бэлдэцгээдэг юм. Энэ үед нь орон нутгийн цагдаагийн газар ч тэдэнд анхаарлаа бага хандуулах бөгөөд цагдаа нар туршлагатай тагнуулчидтай хөөцөлдөөд тэртэй тэргүй завгүй байдаг юм. Гэвч ГРУ бол тагнуулын онцгой алба. Тэр бусад албадтай огт адилгүй. Эхний саруудад чиний араас мөрддөггүй л юм бол түүнийг ашигла! Эхний сард би ямар нэг дугтуй нууц газарт хүргэх, хэн нэгний өгөх ѐстой дохиог хүлээн нэг газрыг долоо хоног харуулдах, шөнө ойгоос ямар нэг хайрцгуудыг элчин сайдын яаманд аваачих, радио хяналтын бүлэг манай ажиллагаа явуулах бүсэд цагдаа нарын радио станцууд маш идэвхтэй ажиллаж байгааг тогтоох үед манай офицеруудын үйл ажиллагааг болиулах ажлуудыг хийж байлаа. Миний хийж байгаа энэ бүх ажлууд нь хэн нэгний ажиллагааг хангах, хэн нэгэнд туслах, ажиллагааны зорилгыг ч мэдэхгүйгээр оролцох ажлууд юм. Манай ГРУ-гын төлөөлөгчдийн газрын мэдээлэл цуглуулагч дөчин офицерын тэн хагасаас олон нь энэ ажлыг хийдэг юм. Энэ ажлыг «сүүл хамхих» гэж нэрлэнэ. Харин үүнийг хийдэг хүмүүсийг тоомсоргүйгээр «тайга ноход» гэж нэрлэцгээх бөлгөө. Тайга ноход бол их хооллох шаардлагагүй боловч хээр талаар үнэг туулай хөөлгөж болдог ноход. Том араатны өөдөөс тавьж болох боловч ганц нэгээр нь биш харин сүргээр нь турхирвал зохино. Тайга ноход бол урт хөл, жижигхэн толгой. Ертөнцөд бүх зүйлс харьцангуй. Би Жанжин штабын офицер. Зөвлөлтийн армийн бусад сая сая офицеруудтай харьцуулбал би дээд элит давхаргын офицер. Жанжин штаб дотроо ч би ГРУ-гын офицер, өөрөөр хэлбэл Жанжин штабын хэдэн арван мянган офицеруудтай харьцуулбал би дээд зэрэглэлийнх. ГРУ дотроо би гадаад ажиллагааны офицер буюу хилийн чанадад ажиллуулж болох офицер. Тэр нь ГРУ-гын хилийн цаана явуулдаггүй жирийн офицеруудтай харьцуулбал илүү өндөр зэрэглэлтэй. Гадаад ажиллагааны офицерууд дотроо ч би өндөр ангилалд багтана. Би манай харуул, механикч, техникч, радио холбоо ба радио хяналтын офицеруудын дэргэд хамаагүй өндөр зэрэглэлийн, мэдээлэл цуглуулах ажил хариуцсан офицер. Гэхдээ энэ дээд элит
дотроо бол би борчуудын нэг. ГРУ-гын мэдээлэл цуглуулах ажлын офицеруудыг тайга ноход ба варягууд гэж хоѐр анги болгон хуваана. Тайга ноход бол мэдээлэл цуглуулах ажил эрхэлдэг офицеруудын ямар ч эрхгүй, дарлагдсан олонх нь. Бидний ихэнх нь бие төлөөлөгчийн аль нэг орлогчийн бүрэн хяналтад ажиллах бөгөөд бие төлөөлөгчтэй өөртэй нь бараг хэзээ ч уулздаггүй юм. Бид нууцыг, яг үнэндээ бол тэдгээр нууцыг хадгалж байгаа хүмүүсийг ангуучилдаг юм. Энэ бол бидний үндсэн ажил. Гэхдээ бидний өөрсдөө ч жинхэнэ учрыг нь дөнгөж таамаглах төдий нууц ажиллагааны нөхцөлийг хангах тийм ажилд биднийг хайр найргүй ашиглана. Тайга нохдын давхаргын дээр варягууд байна. Варяг гэдгийг эртний славян хэлнээс орчуулах юм бол далайн цаанаас ирсэн урилгагүй зочин гэсэн үг. Муу санаатай, хэрцгий, хор шартай, хөгжилтэй бас шазруун. Варягууд бие төлөөлөгчийн хувийн хяналтад түүний орлогчдыг хүндлэн ажиллана, гэхдээ ихэнх тохиолдолд бие даан ажилладаг. Хамгийн их амжилт гаргасан варягууд бие төлөөлөгчийн орлогч болдог. Орлогч нар ганцаар ажиллахгүй бөгөөд тэдний бүрэн мэдэлд тайга нохдийн бүлэг байна. Бие төлөөлөгчийн нэгдүгээр орлогч — Бага эзэн бүгдийг хянана. Тэр өөрөө маш идэвхтэй, амжилттай ажиллаж буй мэдээлэл цуглуулагч офицер бөгөөд өөрийн мэдээлэл цуглуулах ажлыг хийх, тайга нохдын өөрийн бүлгийг удирдахаас гадна тэрээр радио хяналтын бүлгийн ажлыг хянаж, төлөөлөгчдийн газрын хамгаалалт, аюулгүй байдал, бүх офицеруудын тэр дотроо техникийн ба оператив-техникийн ажилтан офицеруудын ажлыг ч хариуцна... Нууц түлхүүрт мэдээллийнхэн л түүнд захирагдахгүй. Тэднийг бие төлөөлөгч өөрийн биеэр удирдана. Бие төлөөлөгч бол захирагч, эцэг, удирдагч бөгөөд бүгдийг хариуцна. Тэр хэрэг дээрээ хэмжээгүй эрхтэй. Төлөөлөгчдийн газрыг аюултай байдалд оруулсан, мөн тэрхүү аюултай байдлыг үүсгэж буй офицерыг нутаг буцаах боломжгүй үед тэр нэгдүгээр орлогоосоо авахуулаад өөрийн захирагдагчдын хэнийг ч алах эрхтэй. ГРУ-гын офицерыг бие төлөөлөгчөөс гадна зөвхөн Дээд Шүүх л Төв Хорооны хүсэл таалалд нийцүүлэн алах эрхтэй байдаг юм. Иймд манай эцэг зарим асуудал дээр Дээд Шүүхээс ч илүү эрх мэдэлтэй бөгөөд тэр хэний ч заавар, зөвлөгөөгөөр ер дутахгүй бөгөөд түүнд олон нийтийн сонгууль, хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудын дэмжлэг огт хэрэггүй билээ. Тэр өөрөө бие даан шийдвэр гаргах бөгөөд өөрийн шийдвэрийг амьдралд хэрэгжүүлэх, яг үнэндээ бол үхэл тарих хангалттай хүч, эрх мэдэлтэй. Манай Удирдагч ГРУ-гын 1-р газрын 5-р хэлтэст захирагдана. Гэхдээ зарим асуудлаар зөвхөн ГРУ-гын даргад захирагддаг юм. Түүнээс гадна тэрээр онцгой нөхцөл байдал үүссэн үед ГРУ-гын удирдлагатай санал нийлэхгүй бол шууд Төв Хороотой холбогдох эрхтэй. Түүний хязгааргүй эрх мэдэл нь зөвхөн мөн тийм хүчирхэг бөгөөд тусдаа бие даасан, дайсагнагч КГБ-ын төлөөлөгчдийн газрын оршин буйгаар хязгаарлагдан саармагжиж байдаг юм. Хоѐр бие төлөөлөгчийн хэн хэн нь элчин сайдад үл захирагдана. Элчин сайд бол зөвлөлтийн эзэмшил газар дээр байгаа цохилтын хоѐр бүлгийг өнгөлөн далдлахын тулд л тэнд байдаг юм. Мэдээж, олны нүдэн дээр элчин сайдтай хүндэтгэлтэй харьцана. Учир нь хоѐр төлөөлөгч хоѐулаа өндөр зэрэглэлийн дипломатчид тул түүнд тоомжиргүй ханддагаа тийм үед гаргахгүй байхаа сайн мэднэ. Элчингээс хамаарах хамаарал дээрх ѐс төдий хүндэтгэлээр л дуусгавар болдог юм. Төлөөлөгчдийн газар бүр элчин сайдын яаманд өөр өөрийн нутаг дэвсгэртэй. Төлөөлөгчдийн газрын гадна хаалга нь яг л сайн сейфны хаалга гэсэн үг. Хэн нэг шооч нь дээр үед Зөвлөлтөөс ирэхдээ өндөр
хүчдэлийн шонгийн зурагтай «Амь насанд аюултай! Өндөр хүчдэл!» гэсэн бичигтэй, шар өнгөтэй анхааруулах самбар авчирсан юм. Анхааруулгын дор хохимой толгойн зураг байсан нь мэдээж хэрэг. Тэр самбарыг манай ногоон хаалганд гагнаж орхисон бөгөөд тэр нь манай цайзыг гаднын хүмүүсээс олон жилийн турш хамгаалж байгаа юм. 7. — Дайны үед манай нисэх хүчинд үндсэн хоѐр төрлийн нисгэгчид байсан юм гэдэгт анхаарлаа хандуулна уу. Нэг хэсэг нь (цөөнх) хэдэн арван онгоц сөнөөсөн, бусад нь (олонх) бараг юу ч үгүй байдаг. Мөн эхний хэсэг нь энгэр дүүрэн одонтой, нөгөө хэсэг нь ганц хоѐрхон медальтай байдаг. Эхний хэсгийн олонх нь бүх л дайныг туулж гарсан, харин бусад нь мянга, хэдэн арван мянгаараа үрэгдсэн байна. Дайны тухай статистик мэдээлэл тун хатуу. Ихэнх нь агаарт нийтдээ арван цаг нисээд л амь үрэгджээ. Сөнөөгч нисгэгчид дунджаар тав дахь нислэгтээ амь үрэгдсэн байна. Харин эхний хэсгийн нисгэгч нэг бүр хэдэн зуун удаагийн байлдааны нислэг, хэдэн мянган цагийн нислэг үйлджээ… Надтай ярилцаад сууж байгаа Зөвлөлт Холбоот Улсын баатар, нисэх хүчний хошууч генерал Кучумов дайны үед шилдэг нисгэгчдийн нэг байсан бөгөөд дайнаас хойш зөвлөлтийн цэргийн тагнуулын хамгийн хашир туршлагатай тагнуулчдын нэг болсон юм. Харин одоо тэр ГРУ-гын даргын тушаалын дагуу ГРУ-гын хилийн чанад дахь, албан ѐсны халхавч дор нуугдсан салбаруудын үйл ажиллагааг шалгаж яваа юм. Зарим нэг оронд нь зэвсэглэл олон улсын хурлын төлөөлөгч, өөр зарим нэг оронд дайны ахмад зүтгэлтнүүдийн зөвлөлийн гишүүн нэрээр яваа ажээ. Гэхдээ тэрээр өөрийгөө ахмад дайчдын эгнээнд огт хамааруулаагүй бөгөөд нууц фронтын идэвхтэй дайчин юм. Тэр биднийг зааварлаж, цахилгаан мэт хурдан, толгой эргүүлмээр нууц ажиллагаа явуулж буй нь энэ бөгөөд би хүлцэнгүй номхноор толгойгоо бөхийлгөнө. Одоо бид «ахмадын өрөөнд» хоѐулаа байгаа ба тэр биднийг нэг нэгээр нь дуудан уулзаж байгаа юм. Бидэнтэй ярилцаж манай захирагчийг тандахын хажуугаар түүнд тусалж байгаа юм. — Дайны үед энэ хоѐр төрлийн нисгэгчдийн хооронд асар их ялгаа байсан юм. Харин дундаж гэж байгаагүй. Шилдэг нисгэгч, баатар, генерал эсвэл анхны тулалдаанд алагдсан бага дэслэгч. Бүх нисгэгч нар адилхан бэлтгэл сургуулилт хийж, байлдааны анги салбаруудад хуваарилагдаж очих үедээ ур чадварын хувьд бараг нэг төвшинд байна. Эхний тулалдаанд дарга нь тэднийг идэвхтэй ба идэвхгүйгээр нь ялгана. Хэн тулаанд тэмүүлж байгааг нь, хэн дайснаас зугтааж үүлэн дунд нуугдахгүй байгааг нь, хэн дайны онгоцыг өөрийн онгоцоор мөргөж унагахаас ч айхгүй байгааг нь дагуулагчаар томилж харин бусдад нь түүнийг халхлах үүрэг өгдөг юм. Идэвхтэй дайчид дандаа эхний тулаанд л тодрон гардаг юм. Бүх салаа, эскадриль, хороо, дивиз, корпусын захирагч нар хамгийн ширүүн тулааны үеэр ч идэвхтэй нисгэгчдэд туслах, тэднийг халхлахын тулд бүх хүчээ хаядаг байсан юм. Идэвхтэй нисгэгч хэчнээн амжилт гаргах тусам түүнийг тулаанд тэр хирээр хамгаалж, түүнд тусална. Би германы 60 гаруй онгоц сөнөөсөн Покрышкиныг тулаанд орж байхыг нь харсан. Сталины өөрийн тушаалаар түүнийг тулаанд ороход нь хоѐр эскадриль хамгаалдаг байсан юм. Түүнийг анд гарахад араас нь нэг хэсэг нь дагаж, харин түүний өмнө арай дээгүүр нэг эскадриль, арай
доогуур нөгөө эскадриль нь хамт нисдэг байсан. Харин одоо түүний энгэр дээр Зөвлөлт Холбоот Улсын баатрын алтан таван хошуу гурав, хүзүүнд нь маршалын алмазан таван хошуу нэг гялалзаж байгаа, тэр нисэх хүчний маршал, гэхдээ тэр бүхэн түүнд өөрөө хүрээд ирж битгий бодоорой. Огт үгүй. Тэр ердөө л эхний тулаанд идэвхтэй оролцож, түүнээс хойш түүнийг халхлах болсон юм. Тэр бусдаас илүү ур чадвар, хор шартай гэдгээ харуулсан учраас л бүгд түүнд улам ихээр тусалж, түүнийг хүндлэх болжээ. Харин хамгийн эхний тулаанд түүнийг идэвхгүйчүүдийн бүлэгт оруулан хэн нэгний сүүлийг халхлах таагүй ажилд томилсон бол энэ бүхэн хэзээ ч биелэхгүй байсан. Тэр хэн нэгний сүүлийг халхлан араас нь дагаж ниссэн бага дэслэгчээрээ л үлдэх байсан. Тэгээд статистикаар бол түүнийг тав дахь нислэгийнх нь үед сөнөөх байсан, магадгүй арай өмнө ч байж мэднэ. Статистик гэдэг хэн нэгэн рүү нь инээмсэглэж, хэн нэгнээс нь нүүрээ буруулдаг юм. Энэ бүгдийг би яагаад яриад байна вэ гэвэл манай тагнуулын ажил ч тэр агаарын тулалдаанаас бараг огт ялгаагүй юм. Зөвлөлтийн цэргийн тагнуулын газар мянга мянган офицеруудыг бэлтгэн тулаанд оруулсаар байна. Амьдрал тэднийг идэвхтэй ба идэвхгүй хэсэгт дор нь хуваачихдаг юм. Нэг хэсэг нь маш өндөрт гарна, бусад нь хилийн чанад дахь эхний томилолтоо биелүүлж байхдаа зүйл дуусдаг юм. Би чиний хувийн хэрэгтэй танилцсан, чи надад таалагдаж байна. Гэхдээ чи бусдын сүүлийг л хамгаалж байна. Ажиллагааны нөхцөлийг хангах бол аюултай, хүнд бөгөөд новшийн ажил. Хэн нэг нь одон авч байхад чи өөрийн албан тушаалаар дэнчин тавин байж хамгийн хэцүү, хамгийн хүнд ажлыг нь гүйцэтгэнэ. Хэн ч чамайг энэ ажлаас чөлөөлөхгүй гэдгийг санаж ав. Хилийн цаана ажилладаг манай байгууллагуудын ямар ч дарга шинээр ирсэн офицеруудыг бүгдийг нь ажиллагааны хангалтын ажилд ашигладаг бөгөөд нөгөөдүүл нь ч хурдан жагсаалаас гарцгаадаг юм. Тэднийг баривчилж, тухайн улс орноос хөөх бөгөөд дараа нь тэд ГРУ-гын мэдээллийн албанд эсвэл манай «ах дүүгийн найрамдалт» орнуудад бүх насаараа амиа зогоох болдог. Гэвч хэрэв чи өөрөө идэвхтэй байж өөрөө хэн нэгнийг элсүүлээд эхэлбэл дарга чинь чамайг хангалтын ажлаас нэн даруй чөлөөлөх бөгөөд хэн нэг нь чиний сүүлийг хамгаалж чиний амжилтын төлөө өөрсдийгөө золиослох болно. Манай арга ухаан ийм л юм. Хэдхэн жилийн өмнө Парис дахь манай захирагч цэргийн атташегийн нэг идэвхгүй туслахад бусад хэд хэдэн офицерын амжилтын төлөө өөрийгөө золиослохыг тушааж л байсан. Тэр дарга өөрийн идэвхгүй офицероо золигт гаргасан гэдэгт итгэ. Идэвхтэй, амжилттай ажиллаж буй хүнд тэр хэзээ ч тийм тушаал өгөхгүй, энийг нь ч бид дэмждэг юм. ГРУ-гын удирдлага аль болох олон идэвхтэй, хор шартай, амжилттай шилдгүүдтэй болохыг хичээж байна. Тийм хүмүүсийг халхлах идэвх санаачилгагүй, үлбэгэр, хулчгар хүмүүс олдохгүй байхын зовлонгүй. Чамайг хүндэтгэж үзээд би чамд энэ бүхнийг ярьж байна гэж бодох хэрэггүй. Огт үгүй. Би залуучууд та нарт бүгдэд нь үүнийг хэлдэг. Тулааны идэвх, тулааны үр өгөөжийг дээшлүүлэх нь миний ажил. Энэ ажил маань тэр болгон хүн бүрд хүрдэггүй нь харамсалтай. Манай олон сайн залуус бусдын сүүлийг хамгаалсаар, хэзээ ч араасаа дагуулж үзэлгүй ямар ч алдар нэргүйгээр газар мөргөн унаж шатаж байна. Чамд амжилт хийгээд аясын салхийг хүсье. Бүгд чиний гарт байна, хэрэв чи хичээх юм бол чамайг хоѐр эскадриль тулалдаанд хамгаалах болно. 8.
Вена дахь Зөвлөлтийн элчин сайдын яам Лубянкатай маш төстэй. (Лубянка – Москва хотын Большая Лубянка гудамжинд байдаг КГБ-гийн төв байрыг ингэж нэрлэдэг. Нөгөө л хэв загвар, нөгөө л өнгө. Чекистүүдийн донж маяг ойлгодоггүйн бас нэг жишээ. Худлаа ихэмсэглэл. Лубянкийн сонгодог загвар. Бүх л байшин барилгуудын багана, нүүрэн талын чимэглэл, дээврийн хөвөө, ганжир, цамхаг, гоѐлын тагт гээд л энэхүү чекистүүдийн хуурамч ихэмсэглэлээр манай эх орныг дүүргэсэн тийм цаг байсан юм. Элчин сайдын яам дотроо ч мөн л дүнсгэр, уйтгартай «Лубянка». Дуураймал гантиг, шавар хөвөөнүүд, баганууд, арьсан бүрээстэй хаалгууд, улаан хивс бас дээр нь хямдхан болгар тамхины үнэр. Гэхдээ энэ бол бүх элчин сайдын яам биш харин зөвхөн Лубянкийн салбар нь тийм. Тэнд мөн Ходынкийн тусгаар тогтносон, бие даасан, салбар болох ГРУ-гийн төлөөлөгчдийн газар тусгаар арал мэт оршдог юм. Бид өөрийн хэв маягтай. Бид өөрийн гэсэн уламжлал, дүрэм журамтай. Бид Лубянкийн хэв маягийг үл тоомсорлоно. Бидний хэв маяг энгийн бөгөөд хатуу. Ямар ч гоѐл чимэглэл, илүү зүйл огт байхгүй. Гэвч бидний тэр хэв маяг газар доор нуугдаж байдаг юм. Түүнийг зөвхөн бид л хардаг. КГБ-гийн төв байр Москвагийн яг төвд бүхний нүдэнд ил байдаг. Харин ГРУ-гийн төв байр Аквариум бусдын нүднээс далд байдаг юм. ГРУ бол нууц байгууллага гэдгээрээ КГБ-гээс ялгаатай. Энд Венад ч тэр Лубянкийн хэв загвар бүхний нүдэнд ил байх бөгөөд харин ГРУ-гийн хэв маяг бүхний нүднээс нуугдсан байдаг юм. Гэхдээ зөвлөлтийн элчин сайдын яаманд гурван өөр хэв маяг бий. элчингийн дэргэд өтгөн цэцэрлэгийн дунд үнэн алдартны том сүм ѐслол төгөлдөр сүндэрлэн буй. Сүм ганцаараа бардам бөгөөд ихэмсэг орших ба түүний алтан ганжир нь зөвлөлтийн улаан далбаанаас өндөр харагдана. Үүрийн бүрэнхийд сүмийн ганжрын оройд буй алтан загалмайд нарны эхний гэрэл тусч зүг бүрд мянга мянган цацраг болон ойж харагддаг юм. Бурхан гэж байхгүй гэдгийг би сайн мэднэ. Би сүмд амьдралдаа хэзээ ч очиж үзээгүй. Ямар нэг сүмийн дэргэд, бүр нурсан сүмийн дэргэд ч би хэзээ ч удаан байж үзээгүй. Гэвч Венад өдөр бүр түүний дэргэд байна. Яагаад гэдгийг мэдэхгүй ч сүм надад нөлөөлж байна. Түүнд ямар нэг нууцлаг, сэтгэл татах увидас байх шиг. Тэр сүм тэнд зуу гаруй жил болж байгаа юм. Түүний ариун гэгээн төрх байдалд хуурамч зүйлийн хэлтэрхий ч байхгүй. Өчнөөн олон өнгө, өчнөөн олон хээ нэг дор байх боловч хээ бүр, өнгө бүр бусдаасаа салшгүй бөгөөд бүгд хамтдаа нэгэн онцгой өнгө нийлэмжийг үүсгэх ажээ. Би түүний хажуугаар гарахдаа зориуд доош харна. Сүм миний харцыг тун хүчтэй татах тул ингэх тун хэцүү байх бөлгөө… 9 «ЗСБНХ Улс Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Холбоот Улсын Гадаад Явдлын Сайдын нэрээр найрамдалт орнуудын засгийн газар ба түүний харьяа цэргийн болон иргэний байгууллагуудын захиргаанаас ЗСБНХУ-ын дипломат шууданг 1815 оны Венийн конвенцийн дагуу хяналт шалгалт болон гаалийн үзлэгээр оруулалгүй нэвтрүүлэхийг хүсэж байна. ЗСБНХУ-ын Гадаад Явдлын Сайд А.Громыко». Төрийн сүлд, хээ угалз болсон шажигнасан үнэт цаасан дээр хэвлэсэн баримтыг цагдаагийн ажилтан уншина. Хэрэв түүнд ойлгомжгүй байгаа бол тэрхүү текстийг мөн англи ба франц хэл дээр уншиж болно. Баримт бичиг дээр энэ бүхэн хэвлээстэй байгаа. Товч бөгөөд тодорхойгоор ЗСБНХУ-ын дипломат шуудан гэж
бичсэн байгаа. Цагдаа шүдээ хяхтнуулан асар том чингэлэгт гараа хүргэв. Тэр үүнд дасаагүй аж. Зөвлөлтийн дипломат шуудан Вена хотоор дайран гол мөрөн шиг урсдаг юм. Бүр усан хүрхрээ шиг, Ниагара шиг урсана. Түүний чиглэл нь Вена хотоор дайрч гардаг юм. Энэ бол зөвлөлтийн зэвсэглэсэн элч нар долоо хоногт нэг удаа Венад түр буух бөгөөд цаашаа Берн, Женев, Ром уруу явна. Дараа нь энэ чиглэлийнхээ дагуу буцна. Тэд энд зам зуураа зөвлөлтийн элчин дээр чингэлэг орхидог юм. Буцах замдаа тэр чингэлгээ зөвлөлтийн элчин сайдын яаман дээр хүлээж аваад Москва уруу зөөнө. Москвагаас ирэх бүрдээ тэд нэг бүр нь 50 кг жинтэй тавин ширхэг жижиг чингэлэг авч ирдэг юм. Харин буцахдаа 30-40 чингэлэг аваад явна. Заримдаа 100 чингэлэг зөөх нь ч бий. Чингэлэгтэй ачааг алдвал элч амиараа төлөх болно. Мөн чингэлэг нэг бүрийг зөвлөлтийн элчин толгойгоороо хариуцна. Тэр дипломат шууданг илгээх, угтаж авах ажлыг зохион байгуулах үүрэгтэй. Ийм учраас бид дипломат ачааг тосон авч, явуулдаг юм. Харин биднийг энэ ажилд ээлжээр хөөж явуулдаг юм. Элч нар чингэлгүүдээ даган улс орноор явах үед тэдний дэргэд үргэлж зөвлөлтийн дипломат хамт явах ѐстой бөгөөд шаардлагатай тохиолдолд хэрэв Зөвлөлт Холбоот Улсын чингэлгүүдийг булаан авахыг оролдвол хатуу арга хэмжээ, тэр дотроо зэвсэг хэрэглэсэн арга хэмжээ авч болохыг булаан эзлэх оролдлого хийхийг завдсан этгээдүүдэд сануулах учиртай юм. Харин чингэлгүүдийн дотор юу байгааг сонирхсон цөөн бүлэг этгээдэд бол элч нар өөрийн үзэмжээр арга хэмжээ авах эрхтэй. Энэ бол тэдний эрх. Чингэлгүүдийг зэвсэг хэрэглэн хамгаалах тухай Венийн конвенцод заасан бөгөөд элч нар ч хүчтэй, тэдний зэвсэг ч хангалттай байдаг юм. Дипломат элч нар маш олон төрлийн зүйл зөөнө. Тун олон. Бидний цуглуулсан бүхнийг тэд чингэлгээр зөөх бөгөөд сум, галт хэрэгсэл, оптик болон электроник бүтээгдэхүүн, хуягны хэлтэрхий, пуужингийн эд ангиуд, бичиг баримтууд, бичиг баримтууд,бичиг баримтууд. Байлдааны төлөвлөгөө, техникийн баримт, хэзээ нэгэн цагт үйлдвэрлэгдэх эсвэл хэзээ ч үйлдвэрлэгдэхгүй шинэ зэвсгийн зураг төсөл гэх мэт төрөл бүрийн бичиг баримтууд. Элч нар Барууныхны өөрсдөө хэрэглэхийг зөвшөөрсөн, бас хэрэглэхээс татгалзсан зүйлсийг ч зөөнө. Бид бүгдийг нь үзэж харна, бодож тунгаана. Баруун хэрэглэхээс татгалзсан зүйлийг бид хэрэглэж ч болно, Барууны хэрэглэж буй зүйлийг эсэргүүцэх зүйлийг ч бид хийж болно. Ногоон хайрцгуудаар дүүрэн мэдээлэл зөөгдөнө. Цагдаагийнхан шүдээ зууна. Олон олон хайрцгууд. Маш нууц! Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Холбоот Улсын нэрээр! 1815 оны Венийн конвенцын дагуу! Элч нар явна. Чингэлгүүд зөөнө. Цагдаагийнхан шүдээ зууцгаана. Гэхдээ өнөөдөр тэд онцгой ихээр зууж байна. Онцгой тохиолдол. Өнөөдөр манай элч нар 50 килограммын чингэлэг биш харин 5 тоннын бүр том чингэлэг авч явна. Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Холбоот Улсын нэрээр! Цагдаагийн бүх удирдлага цуглажээ. Чимээгүйхэн хараацгаах нь сонсогдоно. Манай чингэлэг дээр тэдний харц тусна. Чингэлгийг би дагалдаж яваа юм. Би тэдэнд холбогдох бүх бичиг баримтыг нь хэдийн үзүүлсэн. «Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Холбоот Улсын дипломат шууданг саатуулбал түүнийг булаан авах, хянан шалгах гэж оролдсонд тооцогдох ба…» гэх мэт хэллэгүүдийг ашиглан ярьж эхлэхэд би хэдийн бэлэн байлаа. Чингэлгийг Венад авч ирэхдээ тусгай тавцан дээр гарган хоосон гэдгийг нь гаалийнханд үзүүлсэн бөгөөд одоо харин дүүрэн ачаатай байгаа. Одоо чингэлэг дээр «ЗСБНХУ-ын дипломат шуудан. Илгээгч: Зөвлөлтийн Элчин Сайдын Яам. Вена хот» гэсэн бичигтэй том улаан
тамга дурайж, манай зэвсэглэсэн элч нар дэргэд нь зогсоно. Мөн зөвлөлтийн дипломатч ч хамт байна. Тэр дипломатч тийм ч өндөр тушаалын хүн биш. Гэхдээ ийм үед үргэлж л дунд шатны хүн дагалдаж явдаг. Ямартаа ч тэр ЗСБНХУ-ын бүрэн эрхт төлөөлөгч. Түүнд хуруугаа хүргэх гээд үз л дээ. Дипломатчид халдана гэдэг түүний төлөөлж байгаа улсыг доромжилно гэсэн үг. Дипломатчийг доромжилбол тухайн улсад халдсанд тооцогдоно. Цагдаагийн түшмэдүүд шүдээ зууцгаана. — Чингэлэг тусгай тавцанд зөв бэхлэгдсэн эсэхийг шалгаж болох уу? — Энэ бол таны эрх хэмээн би зөвшөөрөв. Гэвч тэр чингэлэгт гараараа хүрэх эрхгүй. Яах вэ оролдоод үз л дээ. Би Вена дахь ЗСБНХУ-ын ерөнхий консултай шууд холбоотой бөгөөд харин тэр ЗСБНХУ-ын Гадаад Хэргийн Яамтай шууд холбоотой. Шалга, шалга. Цагдаагийн түшмэдүүд чингэлгийг тойрон явж үзэцгээнэ. Тэд дотор нь юу байгааг мэдэхийг ямар их хүсэж байгаа бол! Гэхдээ та нар чадахгүй ноѐд оо. Үзгээр бичсэнийг сүхээр цавчих биш дээ ямар. Чингэлгийг элчингийн хашаагаар авч гарах үед манай хөрш КГБ-гийнхэн, зальхай амьтад, биднээс илүү гарчихлаа гэсэн байдалтай атаархангуй харж байсан юм. ГРУ цөмийн реакторын хэсгийг гартаа оруулснаас зайлахгүй. Орон нутгийн цагдаа нар ч мөн тийм бодолтой байлаа. Тэнд нэг нь бүр чингэлгийн дэргэдүүр эргэлдэнэ. Халаасанд нь цацраг идэвх хэмжигч байгаа нь эргэлзээгүй. Бид цөмийн бөмбөг зөөгөөд байгаа эсэхийг мэдэхээр шийдэж л дээ. Тэр цагдааг би зогсоож чадахгүй. Тэр чингэлэгт гараараа хүрэхгүй бөгөөд зүгээр л дэргэд нь очиж болно. Чөтгөр чамайг аваг. Хажууд нь оч л доо. Чиний эрх. Чиний цацраг хэмжигч ажиллахгүй, тэнд цөмийн реакторын хэсэг ч байхгүй. Бас нэг цагдаа чингэлгийн хажууд очлоо. Халуун өдөр цув өмсжээ тэр. Түүний цуван дотор дүүрэн электрон багаж байгаа нь тодорхой. Дотор нь металл байна уу үгүй юу гэдгийг тэр тодорхойлох гэж байх шиг байна. Эсвэл тэнд нууц танкийн хөдөлгүүр нуусан ч байгаа юм билүү? Дүү минь чи юу ч олохгүй дээ. Чиний электрон багаж юу ч мэдэж чадахгүй. Хажууд нь нохой ч гараад ирлээ. Бидний аюулгүй байдалд санаа тавьж байгаа мэт аяглах ажээ тэд. Нохой хамраараа шиншилнэ. Саарал золигнууд та нар ч юу ч олж долоохгүй. Манай элч нар намайг хүндэтгэнгүй харцгаана. Би энэ хэрэгт шууд хамаатай гэдэг нь тэдэнд тодорхой. Гэхдээ чингэлэг дотор юу байгааг элч нар мэдэх ѐсгүй. Тэд үүнийг хэзээ ч мэдэхгүй. Чингэлгийг КГБ биш ГРУ дүүргэсэн гэдэг нь харин тэдэнд тодорхой байгаа. Дипломат элч нар энэ талаар онцгой мэдрэмжтэй хүмүүс. Тэд энэ ажлыг хэдэн жил хийж байгаа тул хэнд хаягласныг нь хараад л хэн явуулсныг нь ойлгоно. Харин энэ тохиолдолд бол тэд чингэлгийг зөвхөн хилээр гартал дагах бөгөөд ачааг Братиславт зөвлөлтийн цэргийн хамгаалалттай цуваа тосож аваад цааш нь зохих эзэнд нь хамгаалан хүргэх болно. Чингэлгийг Братиславаас хамгийн ойрын зөвлөлтийн цэргийн нисэх буудалд аваачин дотор нь буй зүйлийг бүгдийг зууханд шатаахаар авч явааг мэдсэн бол элч нар ямар их гайхах бол? Манай Удирдагч элчин сайдын яамны дээврийн хөндийг авах гэж эртнээс гуйсан юм. Харин элчин сайд татгалзсаар ирсэн. Үгүй, энэ асуудлыг ингээд цэглэе гэж тэр хэлсэн юм. Гэвч манай эд аж ахуй нэмэгдсээр байлаа. Ямар нэг багаж, антен чихсэн саарал хайрцгууд жилээс жилд нэмэгдсээр байжээ. Удирдагчид дээврийн хөндий хэрэгтэй. Тэр элчин сайдыг залхтал нь гуйжээ. Надад чагнах төхөөрөмжүүдээ хийх ч газар алга гэж л дээ. Элчин газар нулимаад, чөтгөр ав, тэр дээврийн хөндийгөө ав. Гэхдээ гахайн хороо шиг байгаа. Цэвэрлэх хэрэгтэй, тэгж
чадвал дээврийн хөндий чинийх гэж. Гэхдээ тэнд юу байгааг гадагш задруулж надад битгий төвөг уд, дээврийн хөндийгөө өөрсдийн хүчээр цэвэрлээрэй хэмээн нэмж хэлжээ. Их хог новш байгаа юу гэж Удирдагч сонирхов. Тэнд байгаа бүхэн чинийх. Харин яаж цэвэрлэхээ би мэдэхгүй байгаа юм. Мэддэг байсан бол аль эрт цэвэрлүүлээд авчих байсан юм гэж хариулжээ. Өмнөх элчингээс өвлөж авсан юм… Тэд гар барилцан тохирчээ. Элчин сайд дээврийн хөндийн түлхүүрийг Удирдагчид өгч, дээр юу байгааг хэнд ч хэлэхгүй байхыг ахин сануулжээ. Удирдагч элчин сайдын хувийн лацыг эвдэн дээврийн хөндийг нээж гар чийдэн тусгаж хараад хөшиж орхижээ. Дээврийн хөндийд ном пиг дүүрэн хураажээ. Гоѐ сайхан гялгар хавтастай, шохойтой цаасан дээр хэвлэсэн номууд. Нэр нь өөр өөр байсан ч нэг л хүн, Никита Сергеевич Хрущевын бичсэн номууд. Удирдагч нөхцөл байдлыг ойлгож байлаа. Олон жилийн өмнө нам түүний дуу хоолойг бүх дэлхий сонсоосой гэж хүсжээ. Тийм учраас намын хамгийн ухаантай хүний тавьсан илтгэлүүдийг хамгийн сайн цаасан дээр хэвлэн дэлхий даяар тараасан аж. Элчин сайдын яам тэр номуудыг хүссэн хүн бүхэнд бэлэглэн, бүх номын сангуудад тараажээ. Харин нам ямар элчин сайд номыг сайн тарааж байна, ямар нь тийм ч сайн тараахгүй байна вэ гэдгийг анхааралтай ажиглаж байлаа. Элчингүүдийн дунд хэн нь олон ном тараах вэ гэдэг тэмцээн үүсэж дээ хөөрхий. Элчингүүд би зуун мянган ном тараалаа! Би хоѐр зуун мянгыг! Харин би гурван зуун мянгыг!! гэх мэтээр илтгэцгээнэ. Харин Москва за, сайн байна, түүнийг тараахад тийм амархан байгаа юм бол дэлхийн улс түмэн манай хүндэт удирдагчийн номыг унших дуртай байна гэсэн үг, май дахиад зуун мянган ном гэх нь тэр! Наадахаа тараа, Парист байгаа манай элчин чамаас сайн ажиллаж байгаа гэдгийг санаарай. Харин Стокгольмд хэмжээлшгүй ихээр сонирхож байна! Канадад номыг олж авах гэж өнжин хонон дугаарлаж байна… Парис, Оттавад номнуудыг яасныг бүү мэд, харин Венад олон жилийн дараа дээврийн хөндийгөөс оллоо. Удирдагч элчин сайд дээр очоод: — Тэр номнуудыг хог дээр гаргаад хаячих уу гэжээ. — Элчин дургүйцэж, Чи юу гэнэ ээ? — Хөрөнгөтний сонинууд мэдчихээд тэд нөгөө энхрий хайрт намынхаа хуучин удирдагчийг хуурцгааж байсан байна, одоогийн удирдагчаа ч бас хуурч байгаа байх гээд бичээд эхэлнэ. Хэрэв тийм өгүүллэг гарвал юу болох вэ? — Тэгвэл шатаачихъя гэж удирдагчийг санал болгов. Гэвч тэр даруй дуугүй болжээ. Тийм их номыг шатааж болохгүй гэдгийг өөрөө ойлгож байлаа. Хэрэв элчин сайдын яаманд хэдэн тонн цаас шатаагаад эхэлбэл дайн болно гэдгийг хэн ч мэднэ. Үймээн сандраан үүснэ. Харин хэн түүнийг хариуцах вэ? Бага багаар нь шатаавал жил шатаагаад ч барахгүй. Удирдагч бухимдан уурлаж Аквариум уруу нууц түлхүүрт цахилгаан явуулан хэрэв элчин сайдыг чимээ шуугиан гаргалгүй авч гарч чадвал электрон төхөөрөмжүүдээ хураахад зориулж дээврийн хөндийг авмаар байна гэж л дээ. Аквариум үүнийг зөвшөөрөн чингэлэг ирүүлж зохих бичиг баримтыг нь ч явуулжээ. Тайга ноход бид номнуудыг дээврийн хөндийгөөс чингэлэг рүү хоѐр шөнийн турш зөөв. Тэр номнуудад хүрэх л юм бол дараа нь бүтэн хоѐр цагийн турш найтаах болно. Дээврийн хөндийд халуун бөгөөд шороо тоос ихтэй. Элчин сайдын яамны шат нь өндөр. Шатны гишгүүр тоолон дээш доош гүйсээр зүрх дэлсэн багтрах шахна. Хөлс ч урсана. Никита Сергеевич чамайг чөтгөр аваг гэж бид хараацгаана! Чингэлгийг яг хаалганд тулган тавих хэрэгтэй
болсон бөгөөд хаалга чингэлэг хоѐрын хоорондох завсрыг брезентээр хучин битүүлж харуул тавих гаргасан юм. КГБ-гийн хөршүүд маань харуулыг нэг харж, асар том чингэлгийг нэг харан атаархсан маягаар исгэрцгээнэ. Цагдаагийн түшмэлүүд чингэлгийг дахин харж, бичиг баримтыг нь дахин шалгаад гараараа дохин, та нарыг чөтгөр аваг, өнгөрүүл гэв. Яаж ч чадахгүй юм чинь тэд. Зөвлөлтийн цэргийн тагнуулууд тэнд ямар нэг чухал зүйлийг нуусан гэдэг нь цагдаа нарт тодорхой байсан боловч харин энэ зүйлийг хэрхэн элчин сайдын яаманд зөөж оруулсан нь л тэдэнд ойлгомжгүй байлаа. Харин үүнийг мэдэж чадаагүйгээс хойш өөр хийх зүйл байхгүй. Өнгөрүүл! * IX БҮЛЭГ * 1 ГРУ-д шинэ салхи салхилж шинэ хүмүүс иржээ. Хоѐр, долоо, арван хоѐрдугаар газруудын ба зургадугаар газрын наймдугаар хэлтэс, арван нэгдүгээр газрын дөрөвдүгээр хэлтсийн дарга нарын овог нэр надад юу ч үл өгүүлнэ. Дан генерал адмиралуудын нэрс байна. Гэвч тавдугаар газрын шинэ дарга нь миний хамгаас сайн таних Кравцов байлаа. Дэслэгч генерал болжээ. Таван жилийн өмнө намайг анх академид явж байхад генералын анхны таван хошуугаа авч байсан. Одоо хоѐр таван хошуутай болжээ. Удахгүй гурав болно. Тавдугаар газрын даргын энэ албан тушаал дээр өмнө нь байсан хүмүүс бүгд хурандаа генералууд байсан юм! Энэхүү өндөр биш нуруутай, шөрмөслөг хүний мэдэлд Зөвлөлтийн Армийн Бүх Спецназ байна. Түүнд бүх арван зургаан цэргийн тойргийн, дөрвөн төрөл цэрэг, дөрвөн флот, дөчин нэгэн арми, арван хоѐр флотилийн хорлон сүйтгэх ба тагнуулын мэдээлэл цуглуулах сүлжээ захирагдана. Тэр одоо дөчин хоѐр настай. Амжилт хүсье, нөхөр генерал аа. Харин би одоогоор ямар ч амжилт олоогүй л байна. Нууцад хүрэх зам олох ѐстой гэдгээ би мэдэж байвч түүнд зориулах цаг зав надад алга. Ажиллагааны нөхцөлийг хангах ажилд би амралт, баяр ѐслолын өдрүүдээр ч амралгүй зүтгэнэ. Миний машины тоолуур галзуурсан мэт гүйнэ. Машины тоолуурт мянган километр нэмэгдэхгүй долоо хоног гэж байхгүй. Заримдаа энэ мянган километрууд яахын зуургүй нэмэгдэхэд манай авто механик Сережа Нестерович Бага эзний тушаалаар тоолуурыг буцаан эргүүлж хэдэн мянган километр хасна. Тэр үүнд зориулсан нэг жижиг хайрцаг ба бөөрөнхийлж ороосон урт металл утаснаас бүрдсэн тусгай багажтай. Хэрэв би түүний оронд байсан бол огт эргэлзэхгүйгээр тэр багажаа аваад Америк уруу зугтах байсан. Хуучин машинууд худалдаж аваад тоолуурыг нь буцаагаад шинэ машин гээд зарах байлаа. Тэр ганц миний тоолуурыг буцааж эргүүлдэггүй юм. Манай төлөөлөгчдийн газрын бараг бүх тайга нохдын тоолуурыг буцаадаг юм. Бүгд л Европоор яг л Генри Киссинджер шиг л идэвхтэй тэнэцгээнэ. Машиных нь тоолуур бол тагнуулчийн нүүр царай. Бид үнэн нүүр царайгаа харуулах эрхгүй. Эргүүлээд бай, Сережа! 2. Удирдагч алгаа хооронд үрэн: — Орцгоо. Сууцгаа. Бүгд байна уу? Бага эзэн биднийг тойруулан харж харцаараа бүртгэн инээмсэглэж Удирдагчид:
— Бүгд байна аа, нөхөр генерал. Нууц түлхүүрийнхэн, радио хяналт, радио амдалтын бүлгээс бусад нь бүгд байна гэв. Удирдагч танхимаар нааш цааш холхин явж шал ширтэнэ. Тэрээр гэнэт толгойгоо өргөн баяртай инээмсэглэв. Түүнийг ийм аз жаргалтай байхыг би хэзээ ч хараагүй. — Хорин Есийн хичээл зүтгэлийн ачаар манай төлөөлөгчдийн газар удахгүй Женевт болох «Телеком-75» үзэсгэлэн яармагийн аюулгүй байдлыг хангах системийн талаарх мэдээллийг гартаа орууллаа. Үүнтэй төстэй материалуудыг мөн Марсель, Токио, Амстердам ба Дели дэх ГРУ-гийн дипломат төлөөлөгчдийн газрууд ч олж авч чаджээ. Гэвч манай мэдээлэл бусдынхыг бодвол илүү бүрэн хэмжээний мэдээлэл байна. Тийм учраас ГРУ-гийн дарга, гээд тэр төгсгөлийн өгүүлбэрээ илүү жинтэй болгохын тулд хором хэртэй дуугүй боллоо, Тийм учраас ГРУ-гийн дарга үзэсгэлэн дээр олноор нь элсүүлэх явуулах ажлыг бидэнд даатгажээ! Бид баярлан шуугилдав. Бид Хорин Есийн гарыг атгацгаалаа. Түүнийг Коля Бутенко гэдэг. Тэр надтай адилхан ахмад цолтой. Тэрээр Венад надаас хожуу ирсэн ч хэзээний хоѐр хүн элсүүлж амжжээ. Варяг. — Хорин Ес. — Би, нөхөр генерал. — Коля үсрэн босов. — Албаа амжилттай хааж байгаад талархая! — Зөвлөлт Холбоот Улсын төлөө зүтгэе! — Харин одоо чимээгүй. Үзэсгэлэнгийн дараа баярлаж хөөрч амжина. Олноор нь яаж элсүүлдгийг та нар мэднэ. Ямар хүүхдүүд биш. Үзэсгэлэн дээр бүх төлөөлөгчийн газраараа ажиллана. Бүгд зөвхөн мэдээлэл цуглуулна. Ажиллагааны хангалтыг ГРУ-гийн, хошууч генерал Звездины удирддаг Женев дэх төлөөлөгчдийн газар, хошууч генерал Ларины удирддаг Берн дэх төлөөлөгчдийн газрууд тус тус хариуцна. Хэрэв Францын нутаг дэвсгэр рүү гарах шаардлагатай болбол ГРУ-гийн Марсель ба Парис дахь төлөөлөгчдийн газрууд туслахад бэлэн байгаа. Ерөнхий удирдлагыг би гартаа авна. Ажиллагааны үеэр ГРУ-гийн мэдээлэл хариуцсан есдүгээр газрын гуравдугаар хэлтсийн дарга, хурандаа генерал Фекленко надад түр захирагдаж ажиллах болно. Тэр төлөөлөгчдийн том бүлэг толгойлж ирнэ. Николай Николаевич… — Би, нөхөр генерал… — Мэдээлэл хариуцсан орлогч ухасхийн босов. — Төлөөлөгчдийг угтах, байрлуулах, тээвэрлэх асуудлыг чи хариуцна шүү. — Тийм ээ, тэгэлгүй яах вэ, нөхөр генерал. — Бөөнөөр нь элсүүлэх үед ердийн тактикаа л баримтална. Хэрэв хэн нэг нь тэнэг зүйл хийх аваас би түүнийг яг л ГРУ-гийн Парисын бүлгийн удирдагч Ле Буржед болсон үзэсгэлэн дээр бөөнөөр элсүүлэх ажлын үед цэргийн атташегийн туслахыг золиосолсон шиг нийтийн амжилтын төлөө золиослох болно. Миний нэгдүгээр орлогч (Бага эзэн бослоо) одоо ирэх, та бүхний хамтран ажиллах төлөөлөгчдийн бүлгийн гишүүдтэй нэг бүрчлэн танилцуулна. Амжилт хүсье. 3. Москвагаас ирэх хурдан галт тэрэг Венад оройн 5.58-д ирдэг юм. Ногоон вагонууд бидний дэргэдүүр аажим өнгөрөн тоормос бага зэрэг хяхтнана. Сайн байцгаана уу, нөхөд өө? Найрсаг Австрийн нутаг дээр та бүхэнтэй мэндчилье! Ачаа зөөгчдийг
дуудах хэрэггүй. Тэд олуулаа байдаг ч зөвлөлтийн албан ѐсны төлөөлөгчид цайны мөнгө өгдөггүйг мэднэ. Асар том бүрэлдэхүүнтэй төлөөлөгчдийн бүлэг иржээ. ГРУгийн мэдээллийн офицерууд, Цэрэг-Аж үйлдвэрийн хорооны (ВПК) офицерууд, зэвсэг зохион бүтээгчид, цэргийн аж үйлдвэрлэлийн мэргэжилтнүүд тус бүлэгт байна. Мэдээж, тэдний паспортад энэ тухай юу ч байхгүй. Хэрэв паспортад нь итгэх юм бол тэд Шинжлэх ухааны академи, Гадаад худалдааны яам, ямар нэг огт байдаггүй хүрээлэнгүүдээс яваа улс ажээ. Гэхдээ паспортад итгэж болно гэж үү? Миний паспорт дээр намайг ГРУ-гийн мэдээлэл цуглуулах албаны офицер гэж бичсэн байдаг билүү? Сайн байцгаана уу! Сайн байцгаана уу. Манай жижигхэн инээдтэй гариг дээр хачирхалтай зүйлс их байх юм даа. Гэхдээ тэр нь яагаад ч юм бэ, өөр хэнийг ч биш зөвхөн намайг гайхшруулдаг аж. Зөвлөлтийн асар том төлөөлөгчдийн багт анхаарал хандуулах хэн ч алга. Хэн ч юу ч үл асууна. Харин ойлгомжгүй зүйл зөндөө байна. Жишээ нь, яагаад зөвлөлтийн төлөөлөгчид шууд Женев явалгүй гурван хоногийн өмнө Венад бууж байгаа юм бол? Төлөөлөгчид Венад батальон цэрэг шиг жагсаалаараа ирчхээд энд хуваагдан салцгааж байгаагийн учир юу вэ? Төлөөлөгчид юунаас болж Женев рүү янз бүрийн чиглэлээр, янз бүрийн замаар, зарим нь галт тэргээр, зарим нь автобусаар явж, зарим нь онгоцоор нисэж байгаа юм бол? Венад галт тэргээр яаралгүй ирчхээд цаашаа онгоцоор нисэж байгаа нь яаж байгаа хэрэг вэ? Юунаас болж Женевийн үзэсгэлэн рүү зөвлөлтийн дипломатчдыг НҮБ-ийн Женевийн салбарын биш, харин Венийн салбарын зөвлөлтийн албан хаагчид дагалдах болов? Асуулт маш олон байна. Гэвч хэн ч тэр тухай сонирхсонгүй. Хэн ч эдгээр асуултуудын хариултыг үл хайна. За яах вэ, бидэнд л сайн биз. 4. Зааварчилгааны өрөөний ямар ч төхөөрөмж байрлуулах боломжгүй тунгалаг түшлэгтэй сандлууд дээр үл таних хоѐр хүн сууж байна. Бага эзэн намайг танилцуулж: — Энэ бол Виктор гэв. Би тэдэнд биеэ барингуй мэхийн ѐслов. — Виктор, энэ бол НИИ-107 хүрээлэнгийн хурандаа-инженер Николай Сергеевич. — Амрыг эрье, нөхөр хурандаа. — Энэ бол ГРУ-гийн мэдээлэл хариуцсан есдүгээр газрын нэгдүгээр хэлтсийн хурандаа-инженер Константин Андреевич. — Амрыг эрье, нөхөр хурандаа. Би тэдэнтэй гар барьцгаалаа. — Николай Сергеевич шууд л ажилдаа орж, — хүлээн авах төхөөрөмж, хаалттай галын байрлалаас буудах үед хөдөлгөөнт байг онилоход хэрэглэдэг лазерын цацрагийн барих тусгал… — Энэ талаарх миний мэдлэг тун хомс гэдгийг та мэдээж, ойлгож байгаа байх. — Мэдээж, бид ойлгож байна. Ийм учраас л бид энд байгаа юм. Таны ажил бол элсүүлэн урвуулж авах, харин бидний ажил бол техникийн хяналт тавих. — Николай Сергеевич бичгийн цүнхээ онгойлгох зуур: — ГРУ-гийн мэдээллийн албаны мэдээгээр бол энэ салбарт Америкийн «Хьюз» ба Бельгийн «Силаз» илүү их амжилтад хүрсэн гэнэ. — Би үзэсгэлэн дээр тэдний эсрэг ажиллаж чадахгүй гэв. Тэд юу ч ойлгосонгүй бололтой Бага эзэн рүү харцгаалаа. Гэвч тэр намайг дэмжин:
— Энэ бол бидний хууль. Үзэсгэлэн дээрх том компаниудын талбай дээр тэдгээр фирмүүдийн харуул хамгаалалтын ажилтнууд байнга байж байдаг юм. Бид зөвхөн ганцхан хүн зогсож байгаа том биш компаниудын эсрэг л ажиллах болно. Ихэнхдээ тэр хүн нь өөрөө компанийнхаа эзэн нь байдаг юм. Тийм хүмүүстэй л бид ажиллана. — Харамсалтай байна. — Энэ талаар юуг ч өөрчилж чадахгүй нь. Манай ажлын арга барил янз бүрийн нөхцөл байдалд огцом өөрчлөгддөг юм… — За, яах вэ. Энэ асуудалтай холбоотой жижиг фирмүүдийн сурталчилгааны хуудас, өгүүллэгүүд энэ байна. Энэ тэдний үзэсгэлэн дээр байрлаж байгаа газрын бүдүүвч зураг. Энд хэрэгтэй фото зургууд байгаа. Энэ хар хайрцгийн төлөө ВПК 120 мянган доллар төлөхөд бэлэн байгаа юм. Иймэрхүү төрлийн системийг Зөвлөлтөд боловсруулахын тулд олон жил, олон сая доллар зарцуулах болно. Хуулчихсан нь хямд тусна. — Та мөнгөө өөртөө авч яваа юу? — Үзэж болох уу? Би түүнд дасах ѐстой. Константин Андреевич тунгалаг ширээн дээр гялалзсан дөрвөлжин цүнх тавиад түүнийгээ нээлээ. Дотор нь сонины хайчилбарууд, сурталчилгааны хуудаснууд, өөр ямар нэг цааснууд байх бөгөөд энэ нь цагдаагийн хяналтаар орж гарахад зориулагдсан тэдний нүдийг хуурах зориулалттай эд аж. Тэр ямар нэг зүйл тог хийлгэн дуугаргаж давхар ѐроолыг нь нээв. Өө, ямар гайхалтай вэ! Ногоон туяа намайг эзэмдэн авлаа. Би бүр хөшиж орхив. Монте-Кристо гүн л өөрийн баялгийг ингэж харж байсан байх. Хүн төрөлхтний ямар их хүч хөдөлмөр, ямар их тансаглал энэ нямбай өрсөн, боодолтой, шажигнасан ногоон цааснуудад хуримтлагдан шингээ вэ? Би мөнгөнд тоомжиргүй ханддаг. Үнэндээ бол бараг л тоомжиргүй. Гэвч энэ бяцхан цүнхэнд байгаа зүйл намаг уруулаа бага зэрэг хазахад хүргэв. — Эн бол үзүүлэнгийн цүнх гэж Константин Андреевич тайлбарлав. — Мөнгө нь жинхэнэ ч харагдаж байгаа шигээ тийм их биш. Бид үзэсгэлэн дээр их мөнгө авч очиж болохгүй. Ийм учраас нууц хэсгийг нь зориуд хэдэн зуун мянган доллар агуулж байгаа мэтээр харагдахаар хийсэн юм. Үнэн хэрэг дээрээ бол нууц хэсэг нь харагдаж байгаа шигээ тийм гүнзгий биш. Үзэсгэлн дээр бид мөнгөө төлөхгүй, зөвхөн үзүүлнэ. Үзүүлэхэд шинэ, том дэвсгэртүүд ашигласан нь дээр. Бид үзэсгэлэнгээс холдож жижиг бөгөөд үнгэгдсэн дэвсгэртүүдээр төлбөрөө хийх болно. Энд байна…Тэр амсарт нь хүртэл боодолтой мөнгө пиг дүүрэн хураасан хуучин цүнх онгойлгож үзүүлэв. Би мөнгөнд гараараа хүрч барьж үзлээ. Арваад багцыг гартаа барилаа. Үнэртээд буцаагаад хийв. Бүгд намайг шоолон инээлдэв. Юунд? — Битгий гомдоорой, Виктор, гээд бага эзэн надад тайлбарлав, — хоѐр дохь цүнхэнд хамаагүй их мөнгө байхад чи тоох ч үгүй байна. Харин эхний, үзүүлэнгийн цүнх чамайг бүр алмайруулсан. Энийг хараад инээхгүй байж чадсангүй. За яах вэ, үзүүлэнгийн цүнх чамд хүртэл тийм сайн нөлөөлж байгаад бид баяртай байна гэв. Үзэсгэлэн бол ГРУ-гийн хувьд тулааны талбар, мөн арвин ургац хураах талбай. Сүүлийн хагас зуун жилд энэ бяцхан гариг дээр ГРУ оролцоогүй үзэсгэлэн огт болоогүй байх. Үзэсгэлэн бол мэргэжилтнүүд, шүтэн бишрэгчдийн цуглах газар. Үзэсгэлэн бол шүтэн бишрэгчдийн клуб. Харин шүтэн бишрэгчид түүнийг сонсох
хүн хэрэгтэй. Түүний солиотой яриаг сонсож, толгой дохих хэн нэгэн шүтэн бишрэгчид хэрэгтэй. Тэгэхийн тулд л тэд үзэсгэлэн зохион байгуулдаг юм. Шүтэн бишрэгчийг сонсож, толгой дохин буй тэр хүн бол түүний нөхөр. Шүтэн бишрэгч түүнд итгэнэ. Надад итгэ шүтэн бишрэгч минь. Хэн нэгнийг итгүүлэх нь миний ажил. Би яг л энхрий бяцхан аалз шиг. Надад итгэх л юм бол чи хэзээ ч мултарч чадахгүй. Цэцгийн, цэргийн электроникийн, танкийн, муурын, хөдөө аж ахуйн техникийн гээд бүх л үзэсгэлэн ГРУ-гийн хувьд сонирхолтой. ГРУ-гийн хамгийн амжилттай элсүүлэлтийн нэг нь хятад алтан загасны үзэсгэлэн дээр хийгдсэн юм. Ийм үзэсгэлэн дээр хэн очдог билээ? Их мөнгөтэй, санхүү, их улс төр, их бизнестэй холбоотой хүмүүс, гүн, вангууд, сайд нар ба тэдний нарийн бичгийн дарга нар ийм үзэсгэлэн дээр очдог юм. Мэдээж, төрөл бүрийн хүмүүс үзэсгэлэн үзэхээр хөлхөлдөж байх авч гол нь тэдний дотроос элсүүлэх хүнээ сонгох хэрэгтэй. Үзэсгэлэн бол зэрэг дэв хамаарахгүйгээр хэнтэй ч болов ярилцаж, хялбархан холбоо тогтоож болох газар. Гэхдээ ГРУ үзэсгэлэнгийн эхний өдөр ажилладаггүй юм. Эхний өдөр үзэсгэлэнгийн нээлт, илтгэл, хөл үймээн, хундага өргөх, албан ѐсны хүмүүс, хэт бухимдсан цагдаа нар гээд үймж байдаг тул аль ч үзэсгэлэн хоѐр дохь өдрөөсөө эхлэн бидэнд харьяалагддаг юм. Үзэсгэлэн нээгдэх өдөр бидний хувьд давшилтын өмнөх сүүлийн өдөр цэргийн жанжнуудад ямар чухал байдаг шиг л чухал өдөр. Энэ өдөр захирагч байн байн сэтгэлийн их зовиуртайгаар хэдэн цагаар дурандаж, тэр жалгыг тойрно, тэнд утаан хөшиг тавина, чөтгөр гэж, намагт живчихгүй юмсан, тэр хавиар сөрөг давшилт хийгдэж болзошгүй, тэнд арван их буутай галын шугам бий болгох хэрэгтэй гэх мэтээр тулааны талбайг сүүлийн удаа нягтлан шалгадаг. Тагнуулын мэдээлэл цуглуулах, боловсруулах, тэдний ажиллагааг хангах асар их хүч энэ амгалан хотод төвлөрчээ. Гэхдээ бид одоохондоо үзэсгэлэн дээр очоогүй байна. Эхний өдөр бол биднийх биш. Бид цэцэрлэг гудамж, нуурын эрэг, нарийн гудамж, өргөн чөлөөгөөр нэг тарж тулалдааны талбараар дахин нэг явцгаан өөрсдийгөө бэлтгэнэ. Яагаад гэдгийг мэдэхгүй, маргаашийн бөөнөөр элсүүлэх ажиллагаа одоогоор миний сэтгэлийг огт үл зовооно. Огт сэтгэл хөдөлж, зүрх догдлохгүй байна гэж үү? Үгүй ээ. Би эрсдэлтэй ажиллагаанд аймшиггүйгээр явдаг агуу тагнуулч биш. Би өөр зүйлд сатаараад л тэгж байх шиг байна. Намайг одоо гүйцэтгэх ажиллагаа биш харин агуу хот Женев илүүтэй эзэмдэж байлаа. Зүгээр л сайн санаат шидтэн бүх цаг үе ганцхан гудамжинд нэгдэн нийлсэн өнгөрсөн үеийн хаант улсад намайг аваачсан мэт санагдана. Энэхүү гудамжийг rue de Lausanne гэдэг юм, мөн ГРУгийн гудамж. Дайны өмнө Рю де Лозанн гудамжны хуучны том байшингийн гуравдугаар давхрын хэн ч үл анзаарам сууцанд Шандор Радогын удирдлаган дор ГРУ-гийн нууц төлөөлөгчдийн газар ажиллаж байсан юм. ГРУ-гийн дипломат төлөөлөгчдийн газар нь тэднээс ердөө хоѐрхон хорооллын цаана, бүх Европын засгийн газруудыг өөрийн урт тэмтрүүлээр хэрсэн маш хүчирхэг нууц байгууллага «Дора» ажиллаж байгааг огт мэдээгүй юм. Мөн энэ гудамжинд ГРУ-гийн генерал Мрачковскийн удирдаж асан нууц төлөөлөгчдийн газар «Роланд»-ын холбооны зангилаа ажиллаж байжээ. Роландын төлөөлөгчдийн газар нь Шанхайгаас авахуулаад Чикаго хүртэл өөрийн сүлжээгээ байгуулсан юм. Гэвч «Роландын» удирдагч «Дора» гэж байдаг гэдгийг ч мэдээгүй юм. Харин «Дорагын» удирдагч, Мрачковский ба түүний асар том байгууллага «Роландын» тухай сонсоо ч үгүй байсан бөгөөд харин дипломат төлөөлөгчдийн газар нь энэ хоѐр байгууллагын
тухай огт мэдээгүй байжээ. Намрын нарлаг халуун өдөр. Гэвч навчис хэзээний хөл дор сэржигнэнэ. Улбар шар комбинезон өмссөн итали эсвэл испаниас гаралтай гадаад ажилчид цэцэрлэгт хүрээлэнгийн зам дээрх намрын анхны алтан навчсыг яаран шүүрдэцгээх аж. Хөөе, та нар бүү шүүрд. Багир улаан, бундангийн өнгөтэй хивсэн дээгүүр явах та нарт таалагдахгүй байна гэж үү? Навчсын сэржигнээн та бүхнийг зовоогоод байна уу? Саарал асфальт та нарт илүү таалагддаг юм уу? Та нарт яруу найргийн мэдрэмж огт алга даа, ах дүү нар минь. Тийм учраас л та нарын жижигхэн трактор ийм хурдан бөгөөд шуналтайгаар байгалийн өнгө үзэмжийг залгиж байх шиг байна. Хэрэв та нар жаахан яруу найргийн мэдрэмжтэй байсансан бол энэ ажлаа орхиод байгалийн сайхнаар сэтгэл бахдан суух байсан даа. Хэчнээн олон өнгөний зохицол, хэчнээн үзэмж төгөлдөр, хэчнээн тансаг байна вэ! Хүн байгалийн бүтээснээс сайхныг бүтээж хэзээ ч чадахгүй. Тэнд, Монрепо цэцэрлэгт хүрээлэнгийн хаалганы өөдөөс харсан нэгэн сургууль байна. Яг л орд харш шиг сайхан юм. Цагтай цамхаг нь харагдаж байна. Үзэмжтэй л юм. Гэвч тэр саарал өнгөтэй ажээ. Түүнийг алтлаг, багир улаан, улбар шар өнгө сүлэлдүүлэн чимэглэж болохгүйгээс хойш яая гэх вэ дээ. Цамхаг дээрх цагны доор сургууль байгуулагдсан оныг «1907» гэж бичжээ. Ленин ч бас энэ сургуулийг шохоорхон харж байсан байх нь. Эсвэл хөрөнгөтний хэв маяг түүнд таалагддаггүй байсан юм болов уу? Ямартаа ч тэр энд амьдарч байсан юм. Хожим нь ГРУ-гийн төлөөлөгчдийн газар байрлаж байсан рю де Лозанн гудамжинд одоо дипломатуудад зориулсан том байшин сүндэрлэнэ. ГРУ-гийн нууц төлөөлөгчдийн газар одоо ч тэнд, өмнөхөөсөө ч өндөр бүтээмжтэй ажиллаж байгаа гэдэгт толгойгоороо мөрийцсөн ч би бэлэн байна. Сайхан газар. Владимир Ильич ч хаана амьдрахаа мэддэг хүн байж дээ. Ямар цэцэрлэгт хүрээлэнд зугаалахаа ч мэддэг байж. Тэр ажилчдад хайртай бөгөөд хөрөнгөтнүүдийг үзэн яддаг байсан юм. Тийм учраас тэр Манчестер, Ливерпулийн ажилчдын хороололд биш харин Женевийн хөрөнгөтнүүдийн хороололд дайсныхаа хүрээн дотор амьдардаг байсан юм. Бодвол хөрөнгөтнүүдийн сэтгэл зүй, гоо зүйн таашаалыг судалж, хожим нь тэднийг устгаж бүгдийг эрх чөлөөтэй, аз жаргалтай болгох үйлсдээ ашиглах гэсэн байх л даа. Тэр өдрүүдэд Монрепо цэцэрлэгт хүрээлэн, рю де Лозанн гудамжаар оросын хааныг алахыг хүссэн террористууд хөлхөлдөн байсан юм. Бодвол тэд Ленинтэй уулзахдаа хар бүрх малгайгаа аван, гараа хүрэмнийхээ цардмал заханд хүргэн мэхийн ѐсолдог байсан байх. Харин тэд бие биенээ огт үл анзааран хоорондоо мэхийн ѐсолдоггүй байсан биз. Ямар ч гэсэн Ленин засгийн эрхэнд гараад гартаа орсон бүх террористуудыг бас тэдний алж чадаагүй хааныг ч бүгдийг нь буудаж алсан юм. Би маш их яарах хэрэгтэй. Надад ганцхан өдөр байна. Тулааны өмнөх, миний хилийн чанадад хүн элсүүлэн урвуулж авахын өмнөх сүүлийн өдөр. Батальоны захирагч, маргааш нь өөрийн залуусын давшилтад орох талбай дээрх бяцхан нүхийг ч мэдэж байдаг шиг би тулааны талбарыг өөрийн гарын алга шигээ сайн мэдэж байх ѐстой. Гэвч би яарахгүй байна. Миний харсан хуучны цэцэрлэг намайг тийм их татжээ. Энд 1941 оны аравдугаар сард аль нэг сандлууд дээр нь ГРУ-гийн Европ дахь нууц төлөөлөгчдийн газруудын зөвлөгөөн болсон юм. Зөвлөлт Холбоот Улс европын дайнд оролцоогүй байхад Гестапо зөвлөлтийн тагнуулуудад гар хүрдэггүй байсан ч зарим зүйлийг мэддэг байжээ. Гэвч дайны эхний өдрөөс л бүх ажил нурж эхэлсэн
юм. Бөөн бөөнөөр нь баривчилж эхэлжээ. Бүтэлгүйтлийг тухайн орон нутгаас нь хэтрүүлэхгүй байх гэсэн оролдлогууд ч үр дүнгээ өгсөнгүй. Нуралт улам бүр нэмэгджээ. Бүлэг бүлгээрээ, сүлжээгээрээ нуран унаж байжээ. Нуралт гинжин урвал шиг л цааш үргэлжилж байж. Холбоо харилцаа ч тасарч бүх найдвар үгүй болжээ. Бүгд сэжиглэгдэж байлаа. Удирдагч бүр өөрийн офицер, тагнуулч нэг бүрийг сэжиглэж, хүн бүр бие биенээ сэжиглэнэ. Төлөөлөгчдийн газар бүр Гестапогийн тамлах камер дахь бүлээн цусны үнэрийг хэдийн мэдэрч эхэлжээ. Бүгд яахаа мэдэхгүй байлаа. Ийм нөхцөлд тэд Женевт цугласан юм. Энэ Монрепо цэцэрлэгт хүрээлэнд. Тэдний хувьд ингэж уулзах хориотой байлаа. Тэдний хэн нь ч ГРУ-гийн бусад төлөөлөгчдийн газрын үйл ажиллагааны талаар мэдэх эрхгүй. Ийм уулзалт бол гэмт хэрэг. Энэ уулзалтын тухай Москва мэдвэл бүгд буудуулах болно. Гэвч тэд уулзацгаасан юм. Өөрсдийн санаачилгаар. Тэд хэрхэн бие биенээ олсон юм бол? Мэдэхгүй. Бодвол төрх байдлаар таньсан байх. Асар олон хүн цугласан талбай дээрх мянга мянга эмэгтэйчүүдийн дотроос биеэ үнэлэгчид өөрсдийн мэргэжил нэгт, үл таних найз эмэгтэйгээ хялбархан олдог шиг, хулгайч хулгайчаа таньдаг шиг, шоронд сууж байсан хүн хэзээ нэгэн цагт шоронд сууж байсан хүнийг таньдаг шиг л олцгоосон биз. Тэд уулзацгаажээ. Магадгүй тэд энэ туулайн бөөр модны дор дүнсийн сууцгааж байсан биз. Хашир чононууд, тагнуулын мэдээлэл цуглуулах ажлын дээд хэлбэр болсон нууц төлөөлөгчдийн газрын удирдагчид, чиглүүлэгчид, захирагчид энд ярихаасаа илүү чимээгүй сууцгаасан байх. Тэр чимээгүй суулт нь амьдралтайгаа салах ѐс гүйцэтгэх ѐслол, эрүү шүүлтэд бие сэтгэлээ бэлтгэх бэлтгэл, бие биеэ ах дүүгийн ѐсоор дэмжих дэмжлэг ч байсан байж магад. Нэг бус удаа Европ тивийг үл үзэгдэх төмөр нударгаараа багалзуурдаж явсан асар хүчирхэг байгууллагын сор болсон хүмүүс тэнд сууж байна гэж хөндлөнгөөс харсан хүн бодоо болов уу? Тэдгээр хүмүүсийг харсан хүн энд буй хүн нэг бүр засаг төрийн дээд шатанд нэвтэрч, улс орныг ганхуулж, сайд нар хийгээд бүхэл бүтэн засгийн газрыг сольж, хүссэн үедээ нийслэл хотуудад сая сая хүн оролцсон жагсаал цуглаан зохион байгуулж чадах нууц байгууллагыг дангаараа захирдаг гэж хэрхэн бодох билээ? Монрепо цэцэрлэгт хүрээлэнд буй энэ хүмүүс бараг хязгааргүй их баялгийг захиран зарцуулдаг гэж хэн бодож чадах вэ? Тэд үнгэгдсэн пальто, хир болсон хүрэм, ул нь элэгдсэн шаахай өмсөөд энд сууж байжээ. Жинхэнэ тагнуулч хэний ч харцыг өөртөө татах ѐсгүй. Тэр яг л асфальтан зам шиг үл анзаарагдам байх ѐстой. Гаднаас нь харахад тэр сав саарал байх учиртай. Тэд бол буланд шахагдсан чононууд байлаа. Гарц байсангүй. Тэдний одоо хийж байгаа тэр зүйл нь ч тагнуулын үйл ажиллагаан дахь хөндлөн холбоо гэсэн хачирхалтай нэртэй зүйл анги бүхий хэрэг бөгөөд Зөвлөлт Холбоот Улсад хуулийн дээд хэмжээгээр цээрлүүлдэг үйлдэл. Гэвч тэднийг Гестапо өсгий даран мөрдөж байлаа. Тэд удаан ярилцаж бас маргалдаж, эцэст нь арга барилаа өөрчлөхөөр шийджээ. Тэд холбоо барих, мэдээлэл цуглуулах, элсүүлэн урвуулах бүх системээ өөрчилжээ. Бүгд үүнийг өөрсдийн хувийн санаачилгаар, нууц уулзалтын тухай ГРУ-д илтгэхгүйгээр хийцгээжээ. Тэд бүх дайныг даван гарсан юм. Бүгд гялалзсан үр дүнд хүрцгээж. Тэд 41 оны зөвлөгөөний тухай бүр сүүлд 1956 онд ГРУ-гийн удирдлагад бүгд хамтдаа илтгэжээ. Тэгэхэд тэд хэдийн баатар болцгоосон байлаа. Ялагчдыг шүүдэггүй юм. Гэвч энэ хүмүүсийн агуу их ялалтад оруулсан хувь нэмрийг хилийн чанадад хэн дүгнэж цэгнэсэн юм бэ? Улаан Армийг цахилгаан мэт хурдан бут
ниргэхийг төлөвлөж байхдаа хэн тэднийг тооцож үзсэн юм бэ? Лениний дэглэм тогтсон эхний өдрөөс л түүнийг нэн даруй бутран унана гэж зөгнөцгөөж байсан. Зөнчид бүгд л өмнөх зөгнөлөө мартан өөрийг зөгнөцгөөдөг юм. Харин Монрепо цэцэрлэгт хүрээлэнгийн сандал дээр үнгэгдсэн хүрэмтэй сууж байсан тэр хүмүүсийг яагаад мартах ѐстой гэж? 5. «Аскот», «Энсом», «Амат», «Дэрби» энэ бол Женев хотын зочид буудлуудын нэрс. Энэ бол ГРУ-гийн бат цайзууд. Ер нь бол Монрепо цэцэрлэгт хүрээлэн, Рю де Лозанн гудамж, нуурын эрэг ба Рю де Монблан гудамжны хооронд орших дөрвөлжинд байрлах бүх зочид буудлууд аль эрт ГРУ ба КГБ-гийн байрлах газар болсон юм. Энэ зочид буудлуудаас гарсан мэдээлэл цуглуулах бүлгийнхэн өглөө эрт зүүн эргийг зүглэв. Бид Palais des Expositions орохоор явж байна. Үзэсгэлэнгийн асар том танхимыг олон жижиг хэсгүүд болгон таславчаар хуваасан байх бөгөөд компани, фирм бүр өөр өөрийн талбайд өөрсдийн ололт амжилтыг үзүүлэх бөлгөө. Одоо энэ байгууламж уруу бүх л талаас нь ГРУ-гийн мэдээлэл цуглуулах бүлгүүд ойртож байгаа. Мөн мэдээлэл боловсруулах, ажиллагаа хангах бүлгүүд ч ирж яваа. Хэрэв асар том газрын зураг дээр манай варягууд, тайга ноход бүрийг, манай машин бүрийг хөдөлгөөнтэй гэрлээр төлөөлүүлэх юм бол идүүлэх үйлтэй арсланд тал талаас нь бүчин ойртож буй сүрэг хархууд шиг харагдах байсан. Зөвлөлтийн тоо томшгүй олон дивизүүд бүслэгдсэн Рейхстагийг дайран эзлэхээр ингэж урагшилж байсан байх. Дипломат дугаартай хэчнээн олон машин энд цуглаа вэ! Хэчнээн олон үл анзаарагдам, дипломат дугааргүй саарал «фордууд» байна вэ. Мөн өчнөөн олон автобус, микробусууд байна. Бернд байдаг ерөнхий консул, Женевийн консул нар өөрсдийн хар «мерседесүүдийг» Plaine de Plainpalais-ын өөр өөр талд тавьжээ. Тэд мэдээлэл цуглуулахад оролцохгүй. Тэд дэмжих ажил, тэгэхдээ зөвхөн ажиллагааг дэмжих биш ерөнхийд нь дэмжих ажил хийж байгаа юм. Хэрэв бидний хэн нэгийг баривчилбал тэд хөндлөнгөөс оролцон дипломат эсэргүүцэл илэрхийлж, хариу арга хэмжээ авч сайн хөршийн харьцаагаа тасална хэмээн сүрдүүлж цагдаа нараас салгахад бэлэн байлаа. Швейцар улс дахь Зөвлөлтийн элчин сайд Герасимов ба НҮБ-ын Женевийн салбарт суугаа Зөвлөлтийн элчин сайд Миронов нар ч хэзээний бэлэн зогсоно. Тэд ч мөн ерөнхий дэмжих ажлаа хийх болно. Тэд юу болоод байгааг мэдэхгүй ч ийм үед ажиллах Төв Хорооны нууц түлхүүрт заавар бэлэн бий. Дипломат элч нар ч бэлэн байдалд зогсоно. Москва уруу ачаа яаралтай явуулах хэрэг гарч ч мэднэ. Аэрофлот ч мөн бэлэн байна. Хэрэв бидний нэгийг баривчлах юм бол суллагдсаных нь дараа гэр уруу нь яаралтай буцаах болно. Шуугиан бага гарч, сэтгүүлчдэд олзлогдохгүйн тулд, хэрүүл шуугиан үүсгэхгүйн тулд, бүгд нам гүм чимээгүй байхын тулд тэр. Орох хаалга олон байна. Хаалга бүр дээр дараалал. Энэ бол сайн хэрэг. Олны дунд бид чимээгүйхэн шингэнэ. Билет нь долоон франк. Гурван билет өгнө үү. Хорин нэгэн франк. Маш сайн. Сайхан ч тоо байна. Мэдээлэл цуглуулах албанд ажиллаж байгаа хүн бүр хөгшин эмгэн шиг л мухар бишрэлтэй байдаг юм. Манай бүлэгт нэг бичгийн цүнх бий. Үзүүлэнгийн. Шалгаж болно. Цаас. Өөр юу ч үгүй. Рентгенеер харж, соронзтой хаалгаар биднийг гаргаж болно. Цаас л байгаа. Миний дагуулууд шууд л өөр өөрийн сонирхсон үзмэрийн самбар уруу яарав. Золиг гэж, тэгж болохгүй. Энд би эзэн. Би хүнийг элсүүлэн урвуулна, би тэдэнтэй
ажиллана, тэгэхлээр та нар яарах хэрэггүй. Тэнд байгаа ах уруу очицгооѐ. Тэр та нарт сонирхолгүй байна уу? Зүгээр ээ. Түүнтэй жаахан ярилцаж, аяга кофе хамт ууцгаая. Харин одоо үүгээр яваад тэнд очъѐ. Дахиад жаахан сууж фирмийн төлөөлөгчидтэй ярилцан толгой дохиж, тэднийг жаал магтацгаая. Одоо харин, тийшээ очиж радиостанцууд сонирхъѐ. Энэ та нарт сонирхолгүй байна уу? Мэдэж байна аа, би мэдэж байна. Алив орцгооѐ, ярилцацгаая. За, тэнд манай нөгөө сонирхоод байгаа салбар байна. Том фирмүүд, их ололт амжилт. Бид үүгээр ч бас ороод гаръя. Том фирмүүдийн үзмэрийн самбаруудын дэргэд тун олон хүн цуглажээ. Фирмийн мэргэжилтнүүд бүтээлүүдээ тайлбарлаж, тэдний аюулгүй байдлын албаныхан ч харагдана. Цаашаа, цаашаа явцгаая. Одоо энд түр зогсоцгооѐ. Саарал хайрцгуудын дэргэд нэг намхан эр уйдсан янзтай ганцаар зогсож байна. Ганцаараа. Жижиг фирм. Тэр хэн юм бол? Тэр өөрөө өөртөө фирмийн эзэн эсвэл захирал, бас аюулгүй байдлын алба. — Өглөөний мэнд. — Сайн байцгаана уу. — Таны хайрцгууд бидэнд их сонирхолтой байна. Огт үзэгдээгүй зүйл байна. — Миний дагуулууд хэл мэддэггүй царай гаргаж буй учраас би хэлмэрчийн дүрд тоглох боллоо. Энэ бол сайхан арга, тэдэнд хариулт хэлэхээсээ өмнө бодох хугацаа гарна. Түүнээс гадна тэд ингэснээрээ намайг өмнөө тавив. Ямар нэг техникийн зүйлс, тоонуудын тухай ярилцаж, түүнээс нь болж миний толгой өвдчихөв. Харин миний дагуулууд сандчин суудал дээрээ тогтохгүй өндөлзөнө. — Та тэгээд нэг хайрцгаа хэдээр зарж байгаа юм бэ? — 5 500 доллар. Бид бүгд инээлдэнэ. Би тэр даруй (ард хэн ч байгаагүй юм) үзүүлэнгийн цүнхээ онгойлгон, түүнийг номин ногоон өнгөөр нь татахын тулд давхар ѐроолыг нь нээж үзүүлэв. Би тэр даруй цүнхийг хаалаа. Харин тэр цүнхнээс нүд үл салгана. — Бид ийм нэг хайрцгийн төлөө 120000 доллар одоо танд хаяхад бэлэн байна. Бид Зөвлөлт Холбоот Улсаас ирсэн. Танай Барууны засгийн газрууд худалдааны эрх чөлөөг улайран боох юм, тийм болохоор бид таны хайрцгийг худалдан авч чадахгүй нь тун харамсалтай! Бид босоод явцгаалаа. Гучин алхам холдов. Булан тойрлоо. Олны дунд орон уусав. — За яав? Жинхэнэ хайрцаг уу эсвэл загвар байна уу? — Жинхэнэ байна! Явж элсүүл! Техникийн мэргэжилтнүүд барааг худалдан авахын өмнө тэдэнтэй ярьж тандахаар надтай хамт яваа юм. Намайг бол хуурчхаж дөнгөнө, харин тэднийг бол үгүй. Би нөгөө цүнхээ гартаа бариад үзмэрийн самбар уруу буцаад очиж явна. Тэр намайг таниад инээмсэглэв. Би ч инээмсэглээд хажуугаар нь өнгөрөв. Гэнэт ямар нэг юм шийдсэн маягтай гэнэт эргэж түүн дээр очоод, Орой надтай хамт ганц хоѐр хундага юм уухгүй биз гэж асуулаа. Түүний инээмсэглэл царцаж орхилоо. Намайг удаан бөгөөд хүйтэн харцаар харав. Дараа нь миний цүнх рүү харснаа дахин нүд рүү харж толгой дохив. Би Мотре дэх Hotel du Lac-ын хаяг, зураг бүхий хуудас гаргаж ирээд «21.00» гэж дээр нь бичээд түүнд өглөө. Тайлбарлах гэж цаг үрэхгүйн тулд тэр л дээ. Үзмэрийн самбараас би нисэх нь холгүй холдлоо. Элсүүлчихлээ! Тэр зөвшөөрсөн! Тэр одоо миний нууц төлөөлөгч! Чөтгөр ав! Баярлаж хөөрснөөсөө болоод адарт тултал үсэрчихгүй юмсан. Баярлаж хөөрсөн инээмсэглэлээ нүүрнээсээ арчих юмсан. Зүрх догдлон булгилж байгаагаа нуух юмсан. Би дагуулуудаа гүйцэж очоод түүнийг элсүүлснээ
хэлэв. Бид дахиад нэлээд хэдэн үзмэрийн самбар тойрч үзэв. Ярилцана. Гайхан шагширна. Толгой сэгсэрцгээнэ. Кофе ууна. Нөгөө цүнхээ дахиад нэг онгойлгодог юм билүү? Миний нүд очтон гэрэлтэж байлаа. Хоѐр хүн элсүүлье! Гэвч би хөгшин сайн сэтгэлт жүүд Миша ахыг саналаа. Үгүй ээ. Хоѐрдохыг элсүүлэхгүй. Шунал ихэдвэл шулам болно. 6. Plaine de Plainpalais-ын гадна талбай машинаар дүүрчээ. Ёстой түм түжигнэж, бум бужигнаж байна. Нэг захаасаа нөгөө захаа хүртэл дүүрэн машин. Явж өөрсдийнхөө машиныг эрж олъѐ. Тэр зөвлөлтийн ерөнхий консулын машин зогсож байна. Байрнаасаа хөдлөөгүйг бодоход түүний тусламж хэрэг болсонгүй. Бүх зүйл сайн явагдаж байна гэсэн үг. Хэдэн арван чухал элсүүлэлт ямар нэг алдаа осолгүй хийгдэж байгаа хэрэг. Харин тэнд олон том автобуснуудын дунд нэг том автобус зогсож байна. Тэнд Удирдагч хамгийн амжилттай сурагчдаа хүлээн авч байгаа. Гэвч би одоогоор өөрийн ажлын үр дүнг биечлэн Удирдагчид илтгэх тийм хувь завшаанд хараахан хүрээгүй байгаа. Би түүний нэгдүгээр орлогч Бага эзэнд захирагдана. Харин тэр хаана байна аа, чөтгөр ав гэж? Өө, тэр байна. Тоолшгүй олон эгнээ машинуудын дундаас би өөрийн автобусыг хайж олов. Тэр хэдийн дүүрэн хүнтэй байна. Урд эгнээний бүх суудлуудад ГРУ ба ВПК-гийн мэдээллийн офицерууд сууцгаажээ. Бидний хүн элсүүлэхэд тусалж буй тэр хүмүүс. Дунд эгнээнүүд нь сул байна. Нарнаас халхлах гэж хөшгөө буулгасан бололтой. Тэнд арын суудал дээр Бага эзэн сууж байна. Тэр биднийг нэг нэгээр нь дуудаж байна. Шивнэж илтгэж байна түүнд. Тэр тулаанд ялсан жанжин тулалдааны талбарт дайны олзоо бүртгэж буй мэт байлаа. Харин бид тайга ноход, варягууд бүгд хойд хаалганы гадна шавцгаана. Ямар ч зорилгогүй мэт, зүгээр л цуглаж инээж түлхэлцэн тоглоом хийцгээнэ. Гэхдээ энэ бол ажлаа илтгэхээр дараалалд зогсож буй нь тэр. Хүн бүр тэсэж ядна. Хүн бүрийн нүд гэрэлтэн инээлдэнэ. Бага эзэн над уруу дохиж байна. Миний цаг болжээ. — Элсүүлж авсан. 6 минут 40 секундэд. Өнөө орой эхний уулзалттай. — Сайн байна. Баяр хүргэе. Дараагийнх нь. 7. Бидэнд нисэх онгоц, байлдааны нисдэг тэрэг, их буу, пуужингийн чиглүүлэх системийн салбарт хамгийн орчин үеийн электрон техникийг дараагийн хэдэн арван жилийн турш авч ирэх үнэтэй мэргэжилтэнг би элсүүлжээ. Тэр элссэн гэдэгт надад ч тэр Бага эзэнд ч тэр эргэлзээ алга. Үнэндээ бол ГРУ-гийн шинэ туршуулын талаар түүний нэрийн хуудсан дээр бичсэн зүйлийг л бид мэдэж байгаа. Харин түүний RS-77 төхөөрөмжийн талаар сонины хоѐр хайчилбар байна. Гэхдээ зүгээр ээ. Гол нь энэ биш. Гол нь тэр төхөөрөмж бидэнд хэрэгтэй бөгөөд, биднийх болно гэдэг л гол нь. Харин нууц туршуулынхаа талаар бид тун удахгүй ихийг мэдэх болно. Гол нь тэр бидэнтэй ажиллахыг зөвшөөрсөнд л байгаа юм. Элсүүлэлт явагдсан долоон минут хүрэхгүй хугацаанд би түүнд маш олон чухал мэдээлэл дамжуулжээ. Доорх дүгнэлтүүдийг хийж болох маш энгийн өгүүлбэрүүдийг би түүнд хэлсэн: — бид Зөвлөлт Холбоот Улсын албан ѐсны төлөөлөгчид;
— бидэнд хамгийн сүүлийн үеийн цэргийн электрон төхөөрөмжүүд, тэр дотроо түүний төхөөрөмж сонирхогдож байгаа, — бид тэдгээр төхөөрөмжүүдэд өндөр үнэ төлөхөд бэлэн байгаа, түүний төхөөрөмжийг бид хэдээр үнэлж байгааг ч тэр мэднэ; — бид нууцаар, чадварлаг, болгоомжтой ажилладаг, шахаж дарамталдаггүй; — бидэнд төхөөрөмж олноороо хэрэггүй, хуулбарлаж авах нэг ширхэг байхад л болно. Энэ бүхнээс үндэслэн тэр өөрөө доорх дүгнэлтүүдийг хийж болно: — бид түүний фирмийн өрсөлдөгчид биш; — хэрэв ЗСБНХУ-д энэ төрлийн үйлдэрлэл явууллаа ч түүнд алдах юм байхгүй, харин ч хожно, хэрэгцээ шаардлага улам нэмэгдэж барууны армиуд бүр үнэтэй, бүр орчин үеийн төхөөрөмж захиалах болно; — бидэнд зөвхөн ганц төхөөрөмж зарснаа тэрээр засаг захиргаа, цагдаа нараас амархан нууж болно, нэг гэдэг чинь зуу, мянга биш шүү дээ; — эцэст нь, түүнд бидний санал маш тодорхой байгаа, тэр бидний юу хүсээд байгааг мэдэж байгаа учраас биднээс айгаад байх юм алга, төхөөрөмж зарна гэдэг үйлдвэрлэлийн тагнуулын хэрэг бөгөөд Баруунд үүнийг яагаад ч юм бэ хөнгөн шийтгэдэг гэдгийг ч тэр ойлгож байгаа. Түүнд энэхүү наймааны сайн муу бүх талууд тодорхой байна. Нэг удаагийн уулзалтаар би түүнд бидний сонирхол, үнэ, нөхцөлөө хэлсэн. Тийм ч учраас тэр уулзахыг зөвшөөрч толгой дохисноороо зөвлөлтийн цэргийн тагнуулынханд «тийм» гэж товч бөгөөд тодорхой хэлсэн хэрэг. Тэр бид хориотой үйл ажиллагаа явуулж байна гэдгийг ойлгож байсан ч бидэнтэй холбоо тогтоохыг зөвшөөрсөн. Тэгэхлээр тэр… Миний элсүүлэлтийн үеийн богинохон ярилцлага нь залуухан, хөөрхөн оюутан бүсгүйд би баян хүүхэмсэг эр, сайхан хүүхэнтэй бэлгийн харьцаа тогтоохын төлөө гар татахгүй төлөхөд бэлэн гэсэнтэй л адилхан. Мөнгөө үзүүлээд, хэдийг өгөхөө ч хэлнэ. Тэр даруй уулзахыг санал болгож, хамтдаа хөгжим сонсъѐ гэвэл яах вэ? Хэрэв тэр бүсгүй зөвшөөрсөн бол өөр юу ярих билээ? Үзэсгэлэн дээрх бөөнөөр нь элсүүлэх ажиллагаа яг л ингэж явагддаг юм. Энэ бидэнд сонирхолтой байна, төлөхөд бэлэн байна, хаана уулзах вэ гэж. Нөгөө талаас нь харвал хэрэв миний яриаг хальсанд бичиж авсан байлаа ч тэнд хууль бус зүйл юу ч байгаагүй. Бид төхөөрөмжийг үзээд худалдаж авмаар л байна, гэхдээ энийг танай засаг зөвшөөрдөггүй л гэж хэлсэн. Харин дараа нь би эргэж очоод орой хамтдаа дарс ууя гэсэн, тэгээд л тэр. 8. Би залуу бөгөөд туршлагагүй. Ийм учраас элсүүлэхэд долоон минут зарцуулсныг одоохондоо өршөөж байна. Ер нь бол элсүүлэлтийг эгшин зуур хийх ѐстой. Арван үгээр. Нэг л саналаар. Нэг сайхан инээмсэглэлээр. Элсүүлэлтийг хурдан бөгөөд найдвартай нууцлан хийх ѐстой. Би зуу зуун үзмэрийн самбарыг тойрон явж, нэг л зүйлээ ярьж, нэг л адил инээмсэглэх ѐстой. Гэхдээ элсүүлэлт хийхгүйгээр шүү дээ. Хэрэв миний араас мөрдөж байгаа бол эдгээр зуу зуун хүмүүсээс зөвлөлтийн тагнуулд «тийм» гэж хэлсэн ганц хүнийг яаж олох билээ? Үзэсгэлэн дээр бид олуулаа байгаа. Олон элсүүлэгч, олон халхлагч. Хүн бүр өөрийн элсүүлэх ажиллагааг зуу зуун өөр уулзалтаар халхалж байгаа. Үзэсгэлэн дээр мянга мянган хүмүүс байна. Үерийн ус мэт. Хүрхрээ мэт. Новшнууд минь, араас мөрдөөд үз л дээ. Шинээр элсүүлсэн хүнийг даруй үзэсгэлэн болж буй газраас хол аваачих хэрэгтэй. Бүр өнөө шөнөдөө миний туршлагатай нөхдүүд шинээр элсүүлсэн
туршуулуудтайгаа Франц, Итали, Баруун Германд уулзацгаах байх. Би харин Монтред уулзана. Хэн нэг нь Базель, Цюрих, Люцернд нууц уулзалтуудаа хийнэ. Женевээс аль болох хол! Бүр хол! Энэ бол зөвхөн эхний уулзалтууд. Хоѐрдох уулзалтууд Австри, Финлянд, АНУ-д болох болно. Швейцараас аль болох хол! Бүр хол! Би мөрөө удаан бурууллаа. Намайг сайн халхалж байна. Хэрэв намайг мөрдөж байсан бол одоо аль хэдийн алдсан. Би ууршаад алга болчихсон. Би байхгүй. Би асар том дэлгүүрүүдэд уусчихсан. Би зах хязгааргүй үргэлжлэх газар доорх гараашд алга болчихсон. Би хүн пиг чихсэн цахилгаан шатанд ороод бултчихсан. Дипломат дугаартай тэрэг намайг Женевээс дагуулан гарч Лозаннад хүргэнэ. Энэ дэмжих ажиллагааны нэг хэсэг. Үүнийг ГРУ-гийн Женев дэх салбарын варягууд хийнэ. Тэд намайг хараагүй, намайг мэдэх ч үгүй. Тэд өөрсдийн машинаа газар доорх гараашд яг тогтоосон цагт тавиад тээшний савыг түгжилгүйгээр орхиод явцгаасан. Ийм заавар авцгаасан юм. Тэд өөрсдийн энэ ажиллагаа нь үзэсгэлэнтэй ямар нэг холбоотой гэдгийг гадарлаж л байгаа байх. Гэхдээ ямар холбоотой гэж? Тэд өөрсдийн машины тээшний савыг нээж үзэх эрхгүй. Тэд хурдны замаар давхина. Тэд миний араас дагаж байгаа эсэхийг дөрвөн цагаас багагүй хугацаанд шалгасан. Тэд одоо ч шалгаж байна. Лозанна дахь газар доорх гарааш. Олон давхар, шат, орцтой харанхуй газар байна. Хэрэв тэдний араас мөрдөж байгаа бол машиныг нь ч бас хараандаа байлгаж байгаа болов уу? Үгүй юм шиг байна. Тэдэнд хийх ажил өчнөөн бий. Тэд огт ойлгогдохгүй эргэлтүүд хийсээр хотоор явцгаана. Дараа нь машин дээрээ ирээд цаашаа явцгаана. Дахиад л зогсоолууд. Дахиад л газар доорх гараашууд. Тээшний саванд ямар нэг зүйл байгаа юу, үгүй юү гэдгийг тэд өөрсдөө ч мэдэхгүй. Тэнд мэдээж, юу ч байхгүй. Харин би бүр түрүүнээс галт тэргээр явж байна. Цонхныхоо дээгүүр өргөн шар зураасгүй вагонд. Хоѐрдугаар зэрэглэл. Саарал вагон. Саарал тасалбар. Саарал зорчигчид. Би хол явна. Би гэнэт бууна. Би галт тэргээ солино. Би дахиад л явна. Би газар доорх нүхэн зам, шар айргийн газрын хонгил, харанхуй гудамжуудаар орон алга болно. Энэ бол миний хувьд шинэ улс орон. Гэхдээ би цээжээрээ мэднэ. Хэн нэг нь миний өмнөөс бүх орц гарцуудыг судалжээ. Хэн нэг нь хэдэн сараар тэдгээрийг хайж, тодорхойлон бичжээ. Хэн нэг нь миний элсүүлэлтийн ажлын нөхцөлийг хангаж буйгаа өөрөө ч мэдэлгүй ажиллажээ. Ажиллагаа балрахад хүргэж болох ердөө дөрвөн боломж л байна: — хэрэв миний араас мөрдөж байгаа бол; — хэрэв өнөөдөр надтай уулзсан бүх хүмүүсийг хяналтад авсан бол; — хэрэв миний шинэ найз цагдаагийн өдөөн хатгагч байсан бол, эсвэл айсандаа цагдаа нарт илтгээд одоо өдөөн хатгагч болсон бол; — хэрэв уулзалт болох газар хэн нэг нь биднийг санамсаргүй мэдээд цагдаа нарт мэдээлбэл. Эдгээр дөрвөн боломжуудаас би эхний гурвыг нь шууд үгүйсгэв. Нэгдүгээрт миний араас мөрдөөгүй. Хоѐрдугаарт өнөөдөр би зуу орчим хүнтэй уулзсан, тэднийг бүгдийг нь хянах боломжгүй. Гуравдугаарт уулзах газрыг ГРУгийн Женев дэх салбарын тайга ноход маш сайн сонгосон. Таньдаг хүмүүстэй тааралдах магадлал бараг үгүй. Тэгэхлээр зөвхөн миний шинэ найз үлдэж байна. Гэвч түүнийг шалгах амархан. Өнөө шөнө ГРУ-гийн техникийн мэргэжилтнүүд төхөөрөмжийг шалгах болно. Хэрэв төхөөрөмж жинхэнэ бол миний найз цагдаа нартай холбоогүй гэсэн үг. Цагдаа нар хариуд нь юу ч авахгүйгээр тийм нууц төхөөрөмжийг гарзанд нь гаргана гэж үү? Минийхээр бол уулзах газрыг ч тун
муугүй сонгожээ. Үүнийг ч мөн нэр алдаргүй жирийн л нэг тайга нохой хайж олсон юм. Хайж олоод давуу талуудыг нь нотолж тодорхойлон бичсэн юм. Хэрэв энэ газар надад таалагдахгүй бол би маргааш Бага эзэнд гомдол гаргаж болно. Тэгвэл нэг өдрийн дараа ГРУ-гийн даргад хүрч эргээд женевийн удирдагчийн дор ажилладаг Тузик дээр буух болно. Гэхдээ би гомдол гаргахгүй. Энэ газар надад таалагдаж байна. Буудал нь том байх ѐстой. Тэнд хэн ч хэнийг ч анзаарахгүй. Буудал нь сайн байх хэрэгтэй ч шилдэг нь байх учиргүй. Бүгдийг яг ингэж сонгожээ. Гэвч хамгийн гол нь би найдвартай ажиглалтын цэгтэй байж уулзалт болохоос доод тал нь нэг цагийн өмнөөс болж буй бүхнийг ажиглаж байх ѐстой. Ийм газар ч байна. Хэрэв шинэ найз маань уулзалтын тухай илтгэж, цагдаа нар шиншлэхээр зэхэж байгаа бол ямар нэг сэжигтэй хөдөлгөөн мэдэгдэж болно. Би нэг цаг хүлээж байна. Гэвч сэжигтэй зүйл юу ч ажиглагдаагүй. 20.54-д тэр ирлээ. Шар өнгийн «Ауди-100» машинаар ганцаараа иржээ. Машины дугаарыг би тогтоож авлаа. Энэ маш чухал. Түүний араас хэн ч дагаж орсонгүй. Тэр зоогийн газар ороод тал тал тийшээ харж байна. Энэ бол сайны тэмдэг. Хэрэв тэр цагдаагийн хамгаалалтад байгаа бол ийш тийш харахгүй байсан. Тал тал тийш харах нь маш мэргэжлийн бус хэрэг ч би үүнийг түүнд хэлэхгүй. Ахиад олон уулзана. Түүнийг ч хянах болно. Ийш тийшээ харж л байг. Энэ нь намайг тайвшруулна. Тэр цагдаа нартай найзлаагүй л юм байна. 21.03-т би ажиглах байраа орхиод зоогийн газарт орлоо. Бид харилцан инээмсэглэцгээв. Хамгийн гол нь одоо нэг бол бүх хөзрөө дэлгэж эсвэл бүх хөзрөө дэлгэж буй байдал үзүүлэн түүнийг тайвшруулах хэрэгтэй. Хүн зөвхөн тодорхойгүй бүрхэг зүйлсээс л айдаг. Нөхцөл байдал тодорхой үед айх юм огт байхгүй. Харин айхгүй бол тэнэг зүйл хийхгүй. — Би таныг ямар нэг таагүй зүйлд татан оруулахыг хүсэхгүй байна. — Энэ нөхцөл байдалд «бид» биш харин «би» гэж би ярьж байна. Аль нэг байгууллагын өмнөөс биш харин өөрийгөө төлөөлж ярьж байна. Яагаад гэдгийг мэдэхгүй ч энэ нь элсүүлсэн төлөөлөгчдөд илүү нөлөөлдөг юм. Харваас «бид», «байгууллага» гэдэг үг хүнийг илүү айлгадаг байна. Тэрээр түүний урван тэрсэлснийг бүх дэлхий дээр өөрөөс нь гадна ганцхан хүн мэдэж байгаа гэдэгт итгэхийг хүсэж байдаг юм. Зөвхөн ганц. Гэхдээ энэ бол байж болшгүй зүйл. Миний ард маш хүчирхэг байгууллага бий. Гэвч надад «бид» гэж ярихыг хориглосон юм. Цэргийн дипломатуудын академид үүний төлөө шийтгэдэг байсан юм. — Би таны төхөөрөмжийг худалдаж авахад бэлэн байна. Тэр надад хэрэгтэй. Гэхдээ би таныг шахаж шаардаагүй. — Та яагаад намайг таны талд ажиллана гэж бодоод байгаа юм бэ? — Надад тэгж санагдсан юм. Яагаад үгүй гэж? Бүрэн аюулгүй байдал. Өндөр үнэ. — Та үнэхээр 120000 доллар төлөхөд бэлэн байна уу? — Тийм ээ. 60000-ыг одоо. Таныг надаас айхгүй байгаасай гэж тэр. Үлдсэн 60000ыг нь би төхөөрөмж үнэхээр ажиллаж байна уу үгүй юу гэдгийг шалгасны дараа өгнө. — Та хэзээ үүнийг шалгасан байх вэ? хоѐр хоногийн дараа. — Та эргэж надтай уулзаж үлдсэн мөнгийг өгнө гэсэн баталгаа хаа байна вэ? — Та бол миний хувьд маш чухал хүн. Би зөвхөн энэ төхөөрөмжөөр дуусна гэж бодохгүй байна. Би яагаад анхны уулзалтаараа таныг хуурах ѐстой гэж? Тэр над уруу бага зэрэг инээмсэглэн харлаа. Миний зөв гэдгийг тэр ойлгож байна. Би ч мөн өөрийн хилийн цанаа элсүүлсэн анхны туршуул уруугаа харав. Тэр өөрийн сайхан
эх орны аюулгүй байдлыг нөгөө нүгэлт Иуда өөрийн багшийг гучхан мөнгөн зоосоор зарсан шиг хямдхан зарж байна. Энэ надад огт таалагдахгүй байна. Би өөр зам үгүй болохоороо л мэдээлэл цуглуулах ажилд зүтгэж байна. Ийм л хувь тавилантай байж. Манай систем энд биш гэхэд өөр газар надад мөн л үүнээс дутуугүй хатуу ширүүн ажил үүрүүлэх л байсан. Хэрэв би татгалзвал систем намайг залгиж орхино. Би бүрэн эрх чөлөөтэй хүн биш. Гэтэл чи муу нохой, бидэнд туслах гээд өөрөө гүйгээд ирж байдаг. Хэрэв чи намайг Спецназд байхад надтай таарсан бол муу золиг чиний хамаг шүдийг би гурвалжин хуурайгаар хуурайдаж орхих байсан. Элсүүлсэн хүмүүс рүүгээ инээмсэглэх ѐстойг би гэнэт санаад түүн рүү инээмсэглэв. — Та европ хүн биш юм аа? — Үгүй. — Бид танай оронд уулзаж болохгүй гэж би бодож байна, гэхдээ Швейцарт ч бас хэрэггүй. Та Австрид уулзъя гэвэл юу гэж бодож байна вэ? — Сайхан санаа байна. — Хоѐр хоногийн дараа би таныг Австрид хүлээж байя. Энд, гээд би түүнд зочид буудлын зураг, хаяг бүхий хуудсыг өглөө. — Таны бүх зардлыг бид төлнө. Тэр дундаа шөнийн клубийнхийг ч бас. Тэр инээмсэглэж байна. Гэхдээ би түүний инээмсэглэлийн цаад учрыг бүрэн ойлгосонгүй. Сэтгэл хангалуун байна уу эсвэл үгүй юү? Би төрөл бүрийн зуу зуун инээмсэглэлийг мэднэ. Гэвч тэнд бүрэнхий байсан тул би итгэлгүй байлаа. — Төхөөрөмж танд яваа юу? — Тийм ээ. Тээшний хайрцагт байгаа. — Тэр төгөл уруу хамт очоод би төхөөрөмжийг танаас авъя. — Та намайг алах гээгүй биз? — Жаахан ухаантай бай л даа. Надад төхөөрөмж хэрэгтэй. Чиний амь надад ямар хэрэгтэй юм бэ? Дараа нь би дотроо — Чиний новшийн амиар би яах юм бэ? Чи надад амьдаараа хэрэгтэй. Би дөнгөж эхний төхөөрөмж дээрээ больчих санаагүй байна. Чамайг алж яах юм бэ? Би чамд саяыг ч өгч чадна. Зүгээр бараагаа л өгч үз гэж хэлэв. — Хэрэв та нар ийм ихийг төлөхөд бэлэн байгаа юм бол танай цэргийн үйлдвэрлэл үүнээс хэмнэлт гаргах нь ээ? Тийм үү? — Маш зөв. — Эхний төхөөрөмжийг 120000-аар аваад өөрсдөдөө саяыг хэмнэх нь. — Зөв. — Цаашдаа та нар саяыг төлөөд зуун саяыг хэмнэх нь, магадгүй хоѐр зуу, гурван зуун саяыг. — Яг тийм. — Эн чинь намайг ашиглаж байгаа хэрэг! Би ингэж ажиллахыг хүсэхгүй байна. Би та нарт өөрийн төхөөрөмжөө 120000-аар зарахгүй. — Тэгвэл наад Баруундаа 5500-аар зарахгүй юу. Хэрэв танаас авах юм бол. Хэрэв танд биднээс илүү өндөр үнэ төлөх худалдан авагч олдох юм бол энэ таны хэрэг. Би шахаж шаардахгүй. Тэр зуур би бараг адилхан төхөөрөмжийг Бельги эсвэл АНУ-гаас худалдаад л авчихна. Энэ бол хэдийн азаа үзэж эхэлж байгаа хэрэг. Том фирмүүд рүү нэвтрэх хэцүү. Хавиргаа ч хугалж мэднэ. Надад ойсон лазерын туяаг хүлээж авах төхөөрөмж олох өөр зам байхгүй. Гэвч би тайван инээмсэглэж
байлаа. Хүсэхгүй бол хэрэггүй. Танайх ганцаараа үүнийг хийдэг ч юм биш. Би өөр газраас л авчихъя. — За, тооцоогоо хийе! Тэр миний нүд уруу ширтэв. Удаан ширтлээ. Дараа нь инээмсэглэж байна. Одоо түүний нүүрэнд гэрэл тусаж түүний инээмсэглэл ямар нэг муу юм агуулаагүй гэдэгт би итгэлээ. Тэгээд би түүн рүү дахин инээмсэглэв. Тэр тээшний савнаасаа боодолтой зүйл гаргаж ирээд над уруу сарвайлаа. — Үгүй, үгүй, гэж би гараараа дохив. — Би наадахад чинь хүрэхгүй байсан нь дээр. Миний машинд хийчих. (Ямар нэг зүйл болбол тэр боодолтой зүйлээ миний машинд санамсаргүй мартчихсан юм гэж хэлнэ. Ямар ч тагнуулын ажиллагаа байхгүй. Зүгээр салангаасаа болсон хэрэг.) Тэр миний машинд суулаа (мэдээж минийх биш, дэмжих бүлгийнхэн прокатаас авсан машин). Хаалга дотроосоо түгжээтэй. Ийм заавартай. Төхөөрөмж суудал дор. Би хантаазныхаа товчийг тайлав. Энэ бол тусгай хантааз. Мөнгө тээвэрлэхэд зориулсан эд. Би түүний гарт зургаан боодол мөнгө бариулав. — Тоолж үзээрэй. Хоѐр хоногийн дараа техникийн бичиг баримт, зураг төслөө авч ирээрэй. Би үлдсэн 60000-ыг бас бичиг баримтын төлөө 120000-ыг төлөх болно. Тэр толгой дохив. Би түүний гарыг атгалаа. Тэр өөрийн машин уруугаа явав. Би ухасхийн хөдөлж уулзалтын газраас холдон одов. 9. Зөвхөн миний ард ГРУ-гийн хэчнээн офицер ажиллаж байгаа бол? Би үүнийг тодорхой хэлж мэдэхгүй. Гэхдээ би өнөөдөр дахиад хоѐр уулзалттай. Нэгдүгээрт, хүлээж авсан төхөөрөмжөө аль болох хурдан зөвлөлтийн элчин сайдын яаманд хүргэх ѐстой. Хоѐрдугаарт би түр зээлдүүлэх газраас авсан машинаа буцааж өгөөд өөрийн дипломат дугаартай машинаа авах ѐстой. Хагас цагийн дараа бүлээхэн манан дундах уулын бэлд Берн дахь зөвлөлтийн элчингийн хоѐрдугаар нарийн бичгийн даргатай уулзав. Тэр цагаа өнгийн «Пежо-504» унажээ. Өтгөн манан дундаас түүний машин арайхийн харагдана. Нөгөө боодолтой зүйлээ аль хэдийн зузаан ногоон брезентэн уутанд хийж хоѐр давхар лацадсан. Тэр дипломатч ГРУгийн дэд хурандаа. Гэвч тэр миний хэн болохыг, уутанд юу байгааг мэдэх ѐсгүй. Түүнд надтай уулзахыг л тушаасан юм. Ачааг аваад, машиныхаа хаалгуудыг дотроос нь түгжээд зөвлөлтийн элчин сайдын яаманд яаралтай ирэхийг. Ачаа дипломатчийн машинд байхдаа харьцангуй аюулгүй байдалд байна. Харин элчин сайдын яамны чулуун хашааны цаана орж байж бүрэн аюулгүй байдалд орно. Би машинаа түүний машины хажууд зэрэгцүүлэн зогсоогоод шилээ буулгав. Харин тэр аль хэдийн буулгажээ. Аваарай. Тэр цайвар үстэй том биетэй аж. Төлөв төвшин цараатай юм. Түүний амны шулуухан нуглаасаар нь дүгнэвэл тэр маш амжилттай элсүүлдэг байх. Варяг гэдэг нь ямар ч эргэлзээгүй байна. Ийм шийдмэг зантай хүмүүс ажиллагааны хангалтад удаан ажилладаггүй юм. Ердөө л өнөөдөр хөл толгой нь мэдэгдэхгүй өдөр болоод л тэр. Өнөөдөр Женевийн болон Берний төлөөлөгчдийн газрынхныг бүгдийг нь халхлах ажилд дайчилсан юм. Бид ярилцах, тэр тусмаа оросоор ярилцах эрхгүй. Зогслоо, ачаагаа өглөө, алга бол. Энэ богинохон хоромд тэр намайг харж амжлаа. Миний варягуудын амжилтыг анх амсаж буй халхлах ажилд нухлагдсан шинэхэн тайга нохой болохыг тэр ямар нэг шинжээр минь мэдэв бололтой. Тэр над уруу инээмсэглэж байна. Тэр юу ч хэлсэнгүй зөвхөн уруулаа үл мэдэг хөдөлгөв. Чамд амжилт хүсье гэж байгааг би
ойлголоо. Зөвхөн цайвар манан дундуур улаан гэрэл улсхийн, шилний цаанаас түүний инэмсэглэн шүдээ яралзуулах нь харагдаад алга болов. Би гурван минут хүлээлээ. Одоо тэр давуу эрхтэй. Ачаа түүнд байгаа. Хоѐр цагийн дараа Интерлакений ойролцоо би дахиад нэг уулзалттай. Энэ машинаа өгөөд өөрийн машинаа авна. Тэр шөнө намайг Фрибург, Нешателд харж болох байлаа. Үүрийн туяаг би Цюрихт угтлаа. Одоо гол нь аль болох олон хүнтэй харьцах хэрэгтэй. Намайг асар том номын санд, зэвсгийн дэлгүүрт, шар айргийн газарт, галт тэрэгний буудал дээр харж болох байлаа. Би эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүстэй ярилцана. Би өөрт огт хэрэггүй боловч үнэхээр байдаг фирмийг хайна. Би хаягийн ном эргүүлж надад огт сонирхолгүй хүмүүсийн хаягийг эрнэ. Үнэг ч бас яг ингэж мөрөө буруулдаг гэж ярьцгаадаг юм. Брегенцийн орчмоор би хил нэвтрэв. Цагдаагийн шалгалт, яагаад ч юм бэ, байсангүй. Гэхдээ байлаа гээд миний дипломат дугаартай машиныг шалгахыг тэдэнд зөвшөөрсөн гэж үү? 1815 оны Венийн конвенцыг зөрчин хүчээр шалгалаа ч миний тээшнээс юу ч олохгүй. Үгүй ээ. Тэдний сонирхох зүйл аль хэдийн Москвад, Ходынкад, Аквариум гэж нэрлэгддэг асар том байшинд байгаа. Намайг мөрөө буруулан явах зуур зэвсэглэсэн дипломат элч нараар хамгаалуулсан, хөнгөн цагаан чингэлгүүдэд нямбай хурааж хийсэн, хэдэн арван лацтай ногоон ууттай зүйлсийг тусгай онгоцоор аль хэдийн Москвад аваачсан байгаа. Австрийн цагдаа нар надтай инээмсэглэн мэндэлж байна. Бичиг баримт уу? Энэ байна. Машиныг шалгах уу? Өө, хэзээ ч үгүй! Гэхдээ тэдэнд шалгах санаа ерөөсөө ч алга. Бүсэндээ гар буу зүүсэн, цайлган бүдүүн ах нэвтрээрэй гэж хэлээд ѐсолж байна. Төлөв төвшин царайтай, зөвлөлтийн дипломатыг тэд юу боллоо гэж саатуулах билээ? Цагдаагийн хэсэг бүр дээр зураг нь байдаг өрвөгөр террористуудтай тэр адилгүй байгаа биз дээ? Би тэдэн рүү гараараа даллангаа хилийн хөндлөвч модны доогуур аажим гарав. Би та нарын дайсан биш. Би бараг найз. Бид хүмүүсийг бөөнөөр нь элсүүлж авсан ч тэдний дунд Швейцарын иргэн нэг ч байхгүй, Австрийн иргэн ч байхгүй. Танай иргэдийг бид өөр газраас элсүүлдэг юм. Манайхан Австрийн эсрэг дэлхийн бусад бүх орны нутаг дэвсгэр дээрээс үйл ажиллагаа явуулдаг юм. Харин бид найрсаг занг хэзээ ч буруугаар ашигладаггүй юм. 10. Толинд харахад өмнөөс сайртсан саарал царайтай хүн ширтэж байна. Тэр хүний нүд нь улайж, зовхи нь бөлцийжээ. Тэр маш их ядарчээ. — Доошоо бууж ууранд ясаа дулаацуул. Тэгээд сахлаа хусаад захирагч дээр ор. — Яах юм бэ? — Битгий ай, лав шийтгэхгүй. Саунд 4-р, 2-р, 32-р, миний гурван найз байж байна. — Сайн уу, ах дүү нар аа. — Сайн уу, варяг! Тэд ууранд ороод удаж байгаа бололтой, улайцгаажээ. — Суугаач, Витя! гэж бүгд зэрэг хашгирцгаав. Хоѐр хоног жолооны ард явсны эцэст би сууж ч чадахгүй гэдгийг тэд мэдэж байлаа. Тэд өөрсдөө ч суугаагүй, харин түрүүлгээ харан хэвтэцгээжээ. — Витя, шар айраг уух уу? — Өгөөд үз дээ… Колька миний нуруу, өгзгийг хусны мөчрөөр шавхуурдав. — Цусны эргэлт чинь сайжирч байна уу? — Ө-ө-ө… тэгэлгүй яах вэ.
— Витя, хөөе Витя, унтаж болохгүй шүү, тэгвэл аюултай. Шар айраг уусан нь хамаагүй дээр. Том танхимд байрын ширээ засжээ. Сандал алга. Одоо хэн суух билээ?Бүгд чимээгүйхэн инээмсэглэнэ. Удирдагч орж ирлээ. Түүний араас нэгдүгээр нууц түлхүүрчин хөлөг баатрын зэвсэг үүрэгч аятай дагажээ. — Өнгөрсөн ажиллагааны нарийн ширийнийг би энд ярихгүй. Тэгэх эрх ч байхгүй. Гэхдээ бүгд амжилттай ажилласан. Зарим хүмүүс гурван ч хүнийг элсүүлсэн, зарим нь хоѐрыг. — Удирдагч нэгдүгээр нууц түлхүүрч рүү эргэн: — Александр Иванович, бие бүрэлдэхүүнд хамааралтай хэсгийг нь уншиж сонсго гэв. «173-В дипломат төлөөлөгчдийн газрын захирагч хошууч генерал Голицынд. Та бүхний Женев, Берн, Парисаас илгээсэн найман чингэлэг дипломат ачааг хүлээн авав. Мэдээллийн Есдүгээр газрын хийсэн дүн шинжилгээний эхний үр дүн нааштай гарлаа. Энэ нь хамтын ажиллагаанд татан оруулсан хүмүүс бүгд найдвартай гэсэн урьдчилсан дүгнэлт хийхэд хүргэж байна. ГРУ-гийн Нэгдүгээр газрын дарга дэд адмирал Ефремов. ГРУ-гийн Нэгдүгээр газрын тавдугаар хэлтсийн дарга их бууны хошууч генерал Ляшко». Бид инээмсэглэнэ. — Цааш нь унш. Захирагчийн царай гэрэлтэнэ. «Та бүхний явуулсан ажиллагаа сүүлийн хэдэн сард хийгдсэн хамгийн амжилттай бөөнөөр элсүүлэх ажиллагаа байлаа. Их амжилтад хүрсэн танд болон төлөөлөгчдийн газрын бүх бие бүрэлдэхүүнд баяр хүргэе. Жанжин Штабын орлогч дарга, Хоѐрдугаар газрын дарга армийн генерал Ивашутин». Оргилуун дарсны бөглөөнүүдийг бөөн бөөнөөр нь буудуулж, алтлаг өнгөтэй ундаа халгиж цалгилав. Хөлөрсөн лонхнууд. Мөстэй мөнгөлөг хувингууд. Би ямар их ядраа вэ! Би уухыг ямар их хүсэж байна вэ! Би унтахыг ямар их хүсэж байна вэ. Нэг нэгээрээ, нэг нэгээрээ захирагч руу. Би ч дөхөж очив. — Нөхөр генерал, танд баяр хүргэе. Япон, Америк өчнөөн байдаг зүйлс өнөөдрөөс эхлээд бүгдээрээ бидэнд байдаг боллоо. Тэр инээмсэглэж байна. — Бүгд биш ээ, гэхдээ бүгдийг нь бий болгох замдаа орж байна. Чи яагаад хоѐрдох хүнээ элсүүлсэнгүй вэ? — Мэдэхгүй юм, нөхөр генерал, хөөдөхөөсөө айсан байх. — Зөв шийджээ. Манай ажилд хамгийн аймшигтай зүйл бол хэт болгоомжлох, хэт шунах. Нэг хүн элсүүлнэ гэдэг чинь ч их зүйл. Баяр хүргэе. — Баярлалаа, нөхөр генерал. — Александр Иванович… — Би! — Сүүлчийнхийг нь унш. Нэгдүгээр нууц түлхүүрч хавтсаа дахин дэлгэж: «Хошууч генерал Голицынд. Албаа сайн хааж байгаад талархая. Жанжин Штабын дарга армийн генерал Куликов». — Ура!-гэж бид орилцгоов. Захирагч дахин төв царайтай болов. Тэр ѐслол төгөлдөр хундага өргөлөө… 11. Унтахаар хэвтсэнээс дөрвөн цаг гучин минутын дараа гуравдугаар нууц түлхүүрч намайг сэрээлээ. Амралтын өрөөнд арван найман эвхдэг ор байх ба зарим нь хэдийн суларчээ. Өнөөдөр хоѐрдох ажиллагаандаа явах миний нөхдүүд бусад орон дээр унтаж байна.
— Виктор Андреевич, би таныг сэрээсэн нь зөв үү? Нууц түлхүүрч нэрсийн жагсаалт барин зогсоно. Би цагаа хараад толгой дохив. Оргилуун дарсны үнэр ханхалсаар байгаа том танхимд өглөөний хоол өглөө. Юм идэхийг үл хүснэ. Толгой эргэж байна. Би өөрийгөө албадан байж нэг аяга жимсний хүйтэн шүүс, хэрчим гахайн утсан мах идэв. Нууц түлхүүрч хэдийн хаалган дээр гарч ирээд: — Бага эзэн таныг хүлээж байна. Кофегоо бариад орохыг тэр зөвшөөрсөн шүү гэв. Бага эзний нүд бөлцийжээ. Тэр унтаагүй бололтой. — Мөнгөтэй хантаазаа хямгатай авч яваарай. Машины хаалга үргэлж дотроосоо түгжээтэй байх ѐстой. Таагүй явдал тохиолдвол зөвлөлтийн консулыг дууд. Шөнө чиний машиныг угааж, шалгаж, тохиргоог нь хийгээд шатахуунаар цэнэглэж, илүүдэл километруудыг нь буцаасан байгаа. Хөдөлгөөний чиглэл, ажиллагаа дуусан үед ямар дохио өгөхөө хяналтын бүлэгтэй тохиролц. Гүйцээ. Амжилт хүсье. Дараагийнх нь! Би хоѐр хоногийн дараа буцаж ирлээ. Одоо хэзээний 173-В-41-706 гэж нэрлэгдэх болсон шинэ төлөөлөгч RS-77 төхөөрөмжийн бүрэн хэмжээний техникийн бичиг баримтыг авчирчээ. Тэр өөрийн фирмтэй холбоотой ажилладаг, хожим элсүүлж болох хүмүүсийн нэрсийн жагсаалтыг надад өгөв. Хүн бүрийн нэр дээр жижиг хувийн хэрэг нээж тэдний хаяг, зураг, хамгийн гол нь тэдний сул талуудыг жагсаасан байна. Би түүнд 180000 доллар төлөөд дараагийн уулзалтаа ч мөн товлов. Түүний хувийн санаачилгаараа өгөх зүйлсийг дараагийн удаа авах болно. Хүлээж авсан бичиг баримт бидний сая сая доллар, олон он жилийг хэмнэлээ. 12. Дээрх явдлаас найм хоногийн дараа би ээлжит хошууч цолоо хүлээн авав. Яагаад ч юм уйтгар төрнө. Анх удаа ийм өдөр баярлахгүй байгаа нь энэ. Захирагч надад нууц түлхүүрт мэдээллийг уншиж өгөхөд би «Зөвлөлт Холбоот Улсын төлөө зүтгэе!» хэмээн дуржигнуулав. Харин дотроо: тэд надад яг л миний төлөөлөгчид ханддаг шиг л хандаж байна даа гэж бодлоо. Тэр ганц хоѐр зуун мянгыг авахад тэр дээгүүр сая саяыг хэмнэдэг. Би тэр сая саяыг нь олж ирсэн, харин надад хөнгөн цагаан таван хошуу л өгч байна. Би түүнийг нь зүүх ч эрхгүй. Өөрийн ѐслолын хувцсаа нафталинтай шүүгээнд хадгалсаар байх болно. Надад уйтгартай байна. Цол гуншин, одон медаль намайг баярлуулахгүй байна. Намайг ямар нэг зүйл зовооно. Гол нь өөрийн уйтгар гунигаа бусдын харцнаас нуух хэрэгтэй. Хэрэв миний нүдэн дэх өөдрөг байдал үгүй болбол тэд үүнийг анзаарч заавал нэг арга хэмжээ авна. Ямар гэдгийг мэдэхгүй, гэхдээ л авна. Би тэгэхийг нь огт хүсэхгүй байна. Би генералын нүд рүү эгцлэн харж, баяр хөөртэй, аз жаргалтай инээмсэглэв. * X БҮЛЭГ * 1. Би унтахдаа хөнжлөөрөө биеэ ороон толгой дээгүүрээ бүтээж унтдаг юм. Энэ бол армид ирээд олж авсан эртний зуршил, ухамсарт бус рефлекс, өглөө хүртэл дулаанаа хадгалах гэсэн оролдлого. Би хүйтэн майханд, нойтон газар гэрт, цасанд дарагдсан намрын ойд унтахаа байгаад удаж байна. Гэвч дадал зуршил
амьдралын турш дагах ажээ. Сүүлийн үед би хөнжлөөсөө айх боллоо. Шөнө тас харанхуйд гэнэт сэрээд үхтэл айхдаа би авсан дотор сэрж байгаа юм биш гэж өөрөөсөө асууна. Хамраараа зөөлөн бүлээн хөнжилд болгоомжтой хүрч үзнэ. Австай адилгүй байх аж. Би цагаан даавуунд ороолттой, харин авсны таг нь арай дээр байгаа юм болов уу? Гараа дээш сунган аажим тэмтэрч үзнэ. Үгүй ээ, би одоохондоо авсанд ороогүй байна. Бодвол хүмүүс ингэж солиорч эхэлдэг байх. Ингэж хүмүүс галзуурдаг болов уу. Би аль эрт солиорсон, зөвхөн эргэн тойрны хүмүүс одоохондоо мэдээгүй байж ч болох юм даа. Үнэхээр тийм байж болно. Галзуурна гэдэг хөндлөнгөөс харахад тэгж санагддаг шиг тийм ч муу зүйл биш. Хэрэв маргааш намайг цагаан даавуунд ороогоод галзуугийн эмнэлэгт аваачвал би гайхаж, эсэргүүцэхгүй. Би тэнд байх ѐстой. Би, мэдээж, хэвийн бус. Гэхдээ эргэн тойронд хэн хэвийн байгаа юм бэ? Миний эргэн тойронд асар том галзуугийн эмнэлэг байна. Ямар ч найдлагагүй солиорол. Баруун биднийг яагаад өөртөө хэдэн зуу, мянгаар нь нэвтрүүлнэ вэ? Бид чинь тагнуулууд шүү дээ. Би Баруунд чадах чинээгээрээ хор хүргэх гэж ирсэн нь ойлгогдохгүй байна гэж үү? Яагаад намайг баривчилж, хөөхгүй байна вэ? Яагаад энэ сонин, ойлгомжгүй барууны хүмүүс хэзээ ч эсэргүүцэхгүй байна вэ? Яагаад тэд ийм боол шиг дуулгавартай болсон юм бол? Тэд бүгдээрээ солиорчихсон юм болов уу? Эсвэл бид бүгдээрээ солиотой юм уу? Би лав солиорсон нь тодорхой. Авсны таг дэмий ч нэг намайг шаналгаагүй. Жил хагасын өмнө Киртэй уулзсанаас хойш ийм болсон юм. Кирийг бүгд мэднэ. Кир бол том хүн. Кир Лемзенко Ром хотод ажиллаж байсан, гэхдээ мэдээж тэр зөвхөн ганц Италид ажиллаагүй юм. Тэр хаа сайгүй амжилттай ажиллаж байсан. Ялангуяа Францад. Ром дахь ГРУ-гийн дипломат төлөөлөгчдийн газарт хошууч генерал Кир Гаврилович Лемзенко хэмжээгүй эрхтэй байсан билээ. Тийм ч учраас түүнийг Ромын пап гэж өргөмжилдөг байжээ. Одоо тэр хурандаа генерал. Одоо тэр Намын Төв Хорооны захиргааны хэлтэст ажилладаг бөгөөд намын нэрийн өмнөөс ГРУ ба КГБ хоѐуланг нь хянадаг юм. Жил хагасын өмнө намайг ГРУ-гийн хилийн цаана ажиллуулах комиссоор орсны дараа Кир намайг дуудсан юм. Таван минутын ярилцлага. Тэр ГРУ ба КГБ-гийн офицеруудыг бүгдийг нь хүлээж авч байлаа. Мэдээлэл цуглуулах ажилд явж байгаа офицеруудыг бүгдийг нь. Кир бүгдийнх нь явуулах эсэхийг нэг бол батална, үгүй бол татгалзана. Кир бол агуу хүн. Хэн Кирийг мэдэх вэ? Бүгд мэднэ. ГРУ ба КГБ-гийн ямар ч офицерын хувь заяа Кирийн гарт байдаг юм. Хуучны талбай. Старая площадь. Цэргийн хөшөө. Эргэн тойрон сэргийлэгчид. Дүрэмт хувцастай хүмүүс. Бүлгээрээ. Саарал цувнууд. Ширүүн харцтай хүмүүс. Э 6 орц. Намын батлахаа үзүүлнэ үү. Суворов Виктор Андреевич гэж хөх хувцастай ахлагч дуудаад дуудагдсан хүмүүсийн жагсаалтад байна уу гэж өөр нэгнээс асуув. Байна гэж цаадах нь жагсаалтад миний нэр байгаа эсэхийг нягтлаад хариулав. Ороорой. Гурав дахь ахлагч нь намайг коридороор дагуулан явлаа. Наашаа явна уу, Виктор Андреевич. Тэр харуул Виктор Андреевич Суворов гэж хэн болохыг мэдэхгүй. Тэр зөвхөн энэ Суворов Төв Хороонд ярилцлагад уригдсан гэдгийг л мэднэ. Тэрэнтэй долдугаар давхарт ярилцах болно. 788 дугаар өрөөнд. Харуул эелдэг ажээ. Ийшээ орно уу. Нөгөө эрх мэдэлтнүүдийн коридор энэ байна. Доогуур нь Сталин, Хрущев явдаг байсан, одоо Брежнев явж байгаа өндөр хүнхэр адар. Төв Хороо бол хот. Төв Хороо бол Москвагийн төвд орших хот улс. Яг Ромын төвд орших Ватикан шиг. Төв Хорооны барилга байнга л шинээр нэмэгдэн баригдаж байдаг юм. Хэдэн арван
барилгууд бүгд хоорондоо холбоотой бөгөөд хашаан доторх барилга хоорондын сул зай нь шил шилээ даран шинээр баригдсан шил толь болсон өндөр өндөр цагаан барилгуудаар дүүрчээ. Хуучин талбай дээрээс энэхүү цасан цагаан барилгууд бараг харагддаггүй нь сонин. Үнэндээ бол тэд харагддаг ч нүдэнд тусдаггүй байх л даа. Хуучин талбай уруу хувьсгалаас өмнө баригдсан саарал барилгуудын цонх тал талаас нь өнгийн байдаг юм. Дотроо бол Төв Хорооны хороолол нь тийм ч уйтгартай, дүнсгэр биш. Тэнд уран барилгын бүх л урсгал чиглэл холилдон оршдог. Ийшээ орно уу. Нүд гялбам цэвэрхэн ажээ. Улаан хивснүүд. Хаалганы бариул нь өнгөлсөн хүрлээр хийгджээ. Ийм бариулаас гараараа барих ч аймшигтай. Аягүй бол халтартчихна. Цахилгаан шат нь огт чимээгүй юм. Эндээ хүлээнэ үү. Миний өмнө асар том цонх байна. Цонхны цаана Замоскворечья орчмын нарийн гудамжууд, «Россия» зочид буудлын цагаан барилга, нураагаад дараа нь гадаадын жуулчдад үзүүлэх гэж шинээр барьсан сүмийн алтан ганжрууд харагдана. Цэргийн инженерийн академийн асар том барилга ч мөн харагдаж байна. Тэнд цонхны цаана дээврийн хөвөөн дээр суусан тагтаанууд дээр хурц нар тусаж харагдана. Харин намайг Кир хүлээж байна. — Та орно уу. Түүний өрөө уудам саруул аж. Нэг хана нь тэр чигээрээ шил. Төв Хорооны хотхоны шавааралдсан олон байшингийн ногоон төмөр дээврүүд харагдана. Шал нь зөөлөн саарал ноосон хивсээр битүү хучигджээ. Дээрээ ямар ч бичиг цаасгүй том ширээ. Том сейф. Өөр юу ч алга. — Өглөөний мэнд, — гэж эелдгээр мэндэлж байна. — Өглөөний мэнд , Кир Гаврилович. Тэр өөрийгөө генерал гэж дуудуулах дургүй. Дуртай ч байж магадгүй, гэхдээ үүнийгээ гаднаа лав харуулдаггүй юм. Юу ч болж байсан «нөхөр генерал» гэж биш харин «Кир Гаврилович» гэж хариулаарай гэж тушаасан юм. Энэ ямар учиртай нэр вэ? Овгоороо бол украин хүн, нэрээрээ бол ассирийн байлдан дагуулагч. Ийм нэртэй хүнийг Төв Хороонд хэрхэн байлгаж болоод байна вэ? Эсвэл түүний энэ нэр зөвлөлтийн эсрэг биш харин зөвлөлтийн нэр юм болов уу? Хувьсгалаас хойш үнэнч марксистууд өөрсдийн хүүхдүүдэд бодож олоогүй нэр ч гэж байхгүй, жишээ нь Владлен — Владимир Ленин, Сталин, Искра, Ким — Коммунистический Интернационал Молодежи. Өө нээрээ, Кир гэж Коммунист Интернационал гэсэн үг байх нь. — Суу, Виктор Андреевич. Амьдрал ямар байна дээ? — Баярлалаа, Кир Гаврилович. Амьдрал сайн байгаа. Тэр маш намхан юм. Бага зэрэг бууралтжээ. Нүүр царайд нь гоц гойд ялгараад байх шинж алга. Гудамжинд тааралдвал эргэж харах ч үгүй, амьсгалаа ч түгжихгүй, зүрх ч дэлсэхгүй хажуугаар нь өнгөрөөд гарах юм байна. Хамгийн энгийн, судалтай саарал хослол өмсжээ. Мэдээж, уран үйлчин хүний гараар оѐсон хослол байх. Гэхдээ ингээд болоогүй ээ. Тэр жирийн хүнтэй маш төстэй юм. Гэтэл энэ чинь Кир шүү дээ! Би түүнийг «Төв Хороо ба ГРУ-гийн удирдлага танд асар их итгэл найдвар хүлээлгэлээ…» гээд л улиг болсон өгүүлбэр урсгаж эхлэхийг хүлээн зогсов. Гэвч капитализмтай хийж буй тэмцлийн тэргүүн эгнээний тухай, зөвлөлтийн тагнуулчийн үүргийн тухай, бүхнийг ялан дийлэгч үзэл суртлын тухай ярихад ийм өгүүлбэрээр эхэлдэггүй юм. Тэр
зүгээр л миний нүүр рүү харав. Яг л эмч шиг чимээгүй бөгөөд анхааралтай ширтлээ. — Виктор Андреевич, ГРУ ба КГБ-гээс Баруун уруу маш цөөхөн хүн зугтсан байдгийг та мэдэх үү? Би толгой дохив. — Тэд бүгдээрээ азгүй хүмүүс. Би сэнхрүүлж байгаа юм биш. ГРУ ба КГБ-д хилийн цаана үүрэг гүйцэтгэж байгаад эргэж ирээгүй хүмүүсийн жаран таван хувь нь гэмээ хүлээн эргэж ирдэг юм. Бид тэднийг буудчихдаг. Тэд үүнийг мэдэж байгаа хирнээ буцаад л ирдэг юм. Зөвлөлт Холбоот Улсад сайн дураараа эргэж ирээгүй үлдсэн хэсэг нь амиа хорлож, архинд орж, нийгмийн шаар шавхруу болдог. Яагаад тэр вэ? — Тэд өөрийн социалист эх орноосоо урвасан. Тэднийг хүн чанар нь зовоодог. Тэд өөрийн найз нөхөд, төрөл төрөгсөд, хэл соѐлоосоо хагацсан… — энэ гол нь биш ээ, Виктор Андреевич. Үүнээс илүү ноцтой шалтгаанууд ч бий. Энд, Зөвлөлт Холбоот Улсад бид бүгд дээдсийн хүрээлэнгийнхэн. Бүгд, бүр ГРУгийн хамгийн шалихгүй офицер ч тэр, бусад энгийн хүмүүстэй харьцуулах юм бол дээд ангиллын хүн. Та манай системд харьяалагдаж байх үедээ манай орны бусад хүн амтай харьцуулшгүй их эрх дарх эдэлдэг. Залуу, эрүүл чийрэг, эрх мэдэлтэй байхдаа энэ бүхнийг мартчихдаг юм. Харин юуг ч буцааж нэгэнт болохгүй болсон тэр цагт л эргэж санадаг. Зарим нь чамин машин, усан сантай харш, их мөнгөтэй болох найдвар өвөрлөн Баруун уруу зугтдаг. Баруун ч тэдэнд үнэхээр ихийг төлдөг. Гэвч өөрийн «мерседес», өөрийн усан сантай болмогцоо нөгөө урвагч түүний эргэн тойронд буй хүмүүс бүгдээрээ сайхан машин, усан сантай болохыг гэнэт анзаарна. Тэр гэнэт өөрийгөө баян шоргоолжнуудын сүрэгт байгаа тэдний л нэг адил баян шоргоолж гэдгээ мэдэрнэ. Тэр гэнэт бусдаас илүү эрх дархтай, давуу байдлынхаа мэдрэмжийг алдана. Тэр бусадтай л адил жирийн нэгэн болж хувирдаг. Дайсны тагнуулын газар урвагчийг өөрийн албанд авсан ч тэр бусдаас илүү гэдэг алдагдсан мэдрэмжээ эргүүлэн олж чадахгүй. Учир нь Баруунд бол тагнуулч болно гэдэг хүндэтгэвэл зохих нэр төрийн хэрэг огт биш бөгөөд зүгээр л засгийн газрын түшмэл, өчүүхэн хорхой, тэгээд л тэр. — Би энэ талаар хэзээ ч бодоогүй юм байна… — энэ тухай бод. Үргэлж бодож яв. Эд баялаг бол харьцангуй ойлголт. Хэрэв чи «Лада» унаад Москвагаар явбал маш сайхан хүүхнүүд чам уруу харц унагах болно. Харин чи Парисын гудамжаар урт «ситроене» унаад явлаа ч чамайг хэн ч харахгүй. Бүх юм харьцангуй. Дэслэгч бол Алс Дорнодод хаан, бурхан, эзэн. Харин хурандаа бол Москвад зүгээр л шатрын хүү, яагаад гэвэл түүний дэргэд нь мянга мянган хурандаа нар байна. Урвах л юм бол бүхнээ алдана. Тэгээд чи хэзээ нэгэн цагт асар хүчирхэг байгууллагад зүтгэдэг, бусад сая сая хүмүүсийн дээр гарсан маш ер бусын хүн байсан гэдгээ санана. Урвабал өөрийгөө бусадтай л адил хэнд ч үл анзаарагдах нэгэн гэдгээ мэдрэх болно. Капитализм мөнгө өгдөг ч эрх мэдэл, нэр хүндийг өгдөггүй юм. Баруун уруу гаралгүй үлдээд бидний нууцыг сэм зардаг тийм онцгой зальхай хүмүүс ч бидний дундаас хааяа гардаг юм. Тэд капитализмын өгч буй мөнгө, социализмын өгч буй дээд зэргийн хүний эрх ямба аль алиныг нь авдаг. Гэвч бид тийм хүмүүсийг түргэн олоод устгадаг… — Би мэднэ. Пеньковский… — Ганц тэр ч биш. Пеньковскийг дэлхий нийтээрээ мэднэ. Мэдэгдээгүй олон хүн бий. Жишээ нь, Владимир Константинов байна. Тэр Москвад амрахаар ирээд шууд
мөрдөн байцаалтад шилжсэн юм. Гарцаагүй эд мөрийн баримтууд байлаа. Алах ял. — Түүнийг шатаасан уу? — Үгүй ээ. Тэр битгий алаач гэж хүссэн юм. — Тэгээд түүнийг алаагүй юм уу? — Үгүй ээ, алсан. Гэхдээ тэр нэг удаа өөрийн камерт амтат нойрондоо автан унтаад авсанд сэрсэн юм. Газарт гүн булсан авсанд. Тэр битгий алаач гэж гуйсан, тэгээд л алаагүй юм. Гэхдээ авсанд хийж булах ѐстой. Тийм ч заавартай. Яв, Виктор Андреевич. Чамд амжилт хүсье. Тэгээд, ГРУ-д урвагсдын төвшин КГБгийнхээс бага байдгийг санаж яваарай. Энэ сайхан уламжлалыг хадгалж яв. 2. Мюнхенд цас орж байна. Хөх ягаан тэнгэр. Тугалган саарал үүлнээс цас бударсаар. Бюргерүүд (хотын иргэд) яарцгаана. Хамраа зах уруугаа шургуулжээ тэд. Гацуур модод. Эргэн тойрон гацуур модод. Гудамжны гэрлийн эргэн тойрон бүр илүү том цасан ширхгүүд, бүр өтгөн цас. Цас соѐл иргэншлийн саарал хогийг хучин далдлах ажээ. Бүх юм цэв цэвэрхэн, бүгд, тэр ч бүү хэл Дойче Банкны дээвэр ч цэвэрхэн. Цас хаялж байх үед нам гүм бөгөөд дулаахан байдаг. Хэрэв чих тавин чагнавал зөөлөн цагаан талстууд хэрхэн сэржгэнэхийг сонсож болно. Хүмүүс ээ, цас хэрхэн орохыг чагнаач! Хөөе, бюргерүүд ээ, та нар хаашаа яарна вэ? Зогсооч. Цэвэрхэн бөгөөд нам гүм байна. Хавирга нэвт үлээх салхи ч алга, хархиран дуугарах тоормосны чимээ ч алга. Цавцайсан цагаан, чимээ аниргүй хот. …Зөөлөн бүлээн цасан ширхгүүд миний нүүрэн дээр бууна. Би цасан ширхэгт дуртай. Би нүүрээ үл буруулна. Хатуу, ширүүн, хорсгодог цас байдаг. Харин өнөөдрийн цас тийм биш. Өнөөдөр зөөлөн дулаан цас орж байна, би ч түүнээс нүүрээ нуухгүй. Вокзалаас Мариенплац уруу явж байна. Би мөрөө буруулж явна. Миний араас сүүл алга. Гэвч би мөрөө буруулан төөрүүлэх ѐстой. Мөрөө буруулахад үүнээс илүү тохирох цаг агаар гэж үгүй биз ээ. ГРУ-гийн хошууч э173В-41. Би өөрийн найз э173-В-41-706-тай уулзаад мөрөө буруулан яваа нь энэ. Уулзалт Гамбургт болсон юм. Тэнд Бонн дахь ГРУ-гийн дипломат төлөөлөгчдийн газрын нэг залуухан тайга нохой миний олж авсан нууц бичиг баримтыг хүлээн авсан. Мюнхенд би зөвхөн ул мөрөө буруулж байгаа юм. Гудамж гудамжаар нь ардаа үлдээн бүр цааш цасан манан уруу. Заримдаа намайг маш олон хүн цугласан газар ч харж болно. Хэзээ нэгэн цагт Гитлерын нам үүсэн бий болж байсан толгой эргэм олон шар айргуудын газруудаар. Энэ бол зүгээр нэг шар айргийн жижиг газар биш. Энэ бол гудамж, талбай бүхий жинхэнэ хот. Эцэс төгсгөлгүй үргэлжлэх олон ширээ. Зуу зуун хүмүүс. Энэ бол Ромын Ватикан шиг, Москвагийн Төв Хороо шиг бүхэл бүтэн тусгаар хот. Ширээнүүдийн дундуур, булан тойроод, дахин нэг булан тойроод цаашаа, бүр цаашаа. Энэ шар айргийн газарт цонхоор жаахан харзная. Араас хэн дагаж байна вэ? Энэ газар, царс модоор хийсэн асар том түшлэгтэй сандал дээр өөр хэн ч биш нөгөө Геринг сууж байсан юм. Харин одоо би том аягатай шар айраг гартаа барин сууна. Энэ бол миний ажил. Хэн хажуугаар өнгөрөх нь вэ? Хэн миний мөрөөр ороо вэ? Миний саарал нурууг энэ олон хүний эргүүлэг дунд, энэ харуй бүрийд алдсан хэн нэгний харц намайг хайх нь уу үгүй юу? Хэн ч байхгүй юм шиг байна. Тэгвэл буцаад гаръя. Энэ нарийн гудамжууд уруу. Эрчлэн хуйлрах цасан шуурган дунд.
3. Венад нөхөр Шелепин иржээ. Зам зуур. Тэр Женев уруу Олон Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллагын чуулганы хуралдаанд оролцохоор явж байгаа юм. Нөхөр Шелепин Улс төрийн Товчооны гишүүн. Нөхөр Шелепин бол маш том од. Гэхдээ мандаж байгаа биш жаргаж байгаа од. Нөхөр Шелепин КГБ-гийн орлогч дарга (нууцаар), мөн Олон Улсын Ардчилсан залуучуудын холбооны даргын (ил) албыг нэгэн зэрэг хашиж явсан үе бий. Нөхөр Шелепин улс түмний энх тайван, найрамдлын төлөө сүрт жагсаалууд зохион байгуулдаг байжээ. Тэр дэлхий даяар асар том сүрт жагсаалууд зохион байгуулдаг байсан юм. Сая сая тэнэгүүд нөхөр Шелепинийг дагадаг байсан юм. Энх тайвныг шаардаж, зэвсэглэлээр хөөцөлдөхийг эсэргүүцэж, шударга ѐсыг нэхэж хашгирцгаадаг байжээ. Үүнийх нь төлөө түүнийг КГБ-гийн дарга болгосон юм. Тэр хатуу бөгөөд зангарагтайгаар удирдаж байлаа. Дэлхийн талыг, тэр дотроо энх тайвныг шаарддаг ардчилсан залуучуудыг тэр удирдаж байв. Гэвч тэр баларсан юм. Одоо нөхөр Шелепин зөвлөлтийн үйлдвэрчний эвлэлийг удирддаг. Манай үйлдвэрчний эвлэл бас л КГБ мөн хэдий ч түүний зөвхөн салбар төдий. Ийм учраас элчин сайдын яамныхан хүндтэй зочиндоо онцгой хүндэтгэлтэй хандсангүй. Женев явж байгаа юм байна, тэгээд тийшээгээ арилаад өг. Тухлан саатуулаад байх юм алга. Шелепин уруудаж яваа гэдэг нь бүгдэд тодорхой. КГБ-гийн дарга байсан, одоо ердөө үйлдвэрчний эвлэлийн удирдагч. Хэрэв нэгэнт уруудаад эхэлсэн бол юугаар ч зогсоох аргагүй. Бүх элчингүүд Төмөр Шурик ухаанаа алдтал уудгийг мэднэ. Зөвлөлтийн пролетаруудын удирдагч аймшигтай хашгичин загнана. Тэр цэвэрлэгчдийг ч загнана. Тэр хүнд болор үнсний сав цонхоор шидээд кубын элчингийн лимузины дээврийг гэмтээж орхисон юм. Өөрийнх нь төгсгөл ирж байна гэдгийг тэр өөрөө ч мэднэ. КГБ-гийн хуучин дарга эрх мэдлээсээ салж байна. Агсарч байна. Би түүнтэй коридорт тааралдлаа. Түүний архичин төрхтэй үрчгэр царай зураг дээрээс бидэнд инээмсэглэж байдгаасаа огт өөр юм. Согтуу хирнээ хамгаалагчид дагуулсан явж байгаагаар нь л би түүнийг таньсан юм. Хэн ч элчингийн байранд тэгж явж зүрхэлдэггүй юм, тэгээд бүр хамгаалагч нараа дагуулаад шүү. Өөр хэнийг таван бие хамгаалагч дагалдаж явах билээ? Бие хамгаалагчдынх царай чулуу шиг хүйтэн гөлгөр юм. Хэн инээж сураагүйг нь бие хамгаалагч болгодог байх л даа. Тэд маш чухал дүр гарган явцгаана. Эрх мэдлийн оргилд гарсан тариачин харчууд. Тэд мэдээж, нэгэнт уруудаад эхэлсэн бол зогсоох аргагүй гэдгийг ойлгохгүй. Ганцхан ахлагчийнх нь уруул дээр үл мэдэг инээмсэглэл зурсхийгээд өнгөрөв. Уруул нь мэдэгдэх төдий хөдлөв. Ингэж жуумалзахыг би андахгүй, тэд нөхөр Шелепиныг ардын дайснуудаас хамгаалж буй хэрэг огт биш харин хамгийн хувьсгалт ангийг жолоодогч нөхөр Шелепин зугтчих бий гэж сэргийлж байгаа хэрэг. Хэрэв нөхөр Шелепин зугтаавал харуулын дарга гар буугаа хэрэглэнэ. Тийм ээ, яг дагзанд нь! Хоѐр чихнийх нь дунд! Нөхөр Шелепиныг маш хол зугтаалгахгүйн тулд. Нөхөр Шелепин, уруудаж яваа маш том од өөрөө ч энэ хамгаалагчид бол бие хамгаалагчид биш харин харгалзагчид гэдгийг мэднэ. Харуулын даргад зохих зааварчилгаа өгсөн гэдгийг нөхөр Шелепин мэднэ. Би ч мэдэж байна. Ээ дээ, надад тийм заавар өгсөн ч болоосой! — Хоѐр нүүрт! Удирдагч ширүүн байна. Би ч дуугарсангүй. Ийм үед юу хэлэх билээ? Түүний гарт нууц түлхүүрт мэдээ байна. Долоон Зуун Зургаа найз хоѐр
талд ажиллаж эхэлжээ. Түүнээс авсан бичиг баримтыг шинжилж үзлээ ч ГРУ-г хуурах гэсэн оролдлогыг нь илрүүлэх боломжгүй байлаа. Гэвч ямар ч бичиг баримт, ямар ч төхөөрөмж, ямар ч зэвсгийг ГРУ хэд хэдэн ширхгийг, дэлхийн янз бүрийн орон нутгаас худалдаж авдаг юм. «Жордж Вашингтон» загварын атомын шумбагч хөлгийн сэнсний чимээг хэрхэн багасгасан тухай мэдээллийг ГРУ Уругвай дахь дипломат төлөөлөгчдийн газраас, харин энэ төрлийн шумбагч завинуудын техникийн бүрэн хэмжээний мэдээллийг Бельги дэх нууц туршуулуудаасаа авчээ. Ижил төрлийн мэдээллүдийг харьцуулан шалгана. Ямар ч бичиг баримт, мэдээллийн эс ширхэг бүрийг үргэлж ингэж шалгадаг юм. Дунд нь нэмж оруулсан, дутсаныг мэдээллийн алба гаргаад ирнэ. Миний нөгөө үзэсгэлэнгийн найз э173-В41-706-ын хувьд одоо яг ийм зүйл болоод байна. Эхлээд бүх зүйл хэвийн байсан юм. Гэвч сүүлд түүнээс авсан материалаас гурван хуудас дутаж байна. Чухал хуудсуудыг нь хэзээ нэгэн цагт тэнд байсан гэдгийг нь мэдэх боломжгүйгээр авсан байлаа. Зөвхөн, магадгүй Алжир ч юмуу эсвэл Ирландаар дамжуулан авсан бусад бичиг баримттай харьцуулан үзсэний үндсэн дээр биднийг хуурах гэж оролдож байна гэдгийг нь тогтоох боломжтой болж байгаа юм. Дуураймлыг гаргууд сайн хийжээ. Нарийн мэргэжлийн хүмүүс хийж. Тэгэхлээр Долоон Зуун Зургаа бүрэн хяналтад байгаа гэсэн үг. Тэр өөрөө цагдаа нар дээр очсон уу эсвэл баригдсан уу гэдэг нь огт хамаагүй. Хагийн гол нь түүнийг хянаж байна. — Долоон Зуун Зургааг зайлуулахыг тушаах уу? Удирдагч түшлэгтэй сандлаасаа үсрэн бослоо: — Сэрээч, хошууч аа! Хийрхэхээ боль! Бэртэгчдийн ном зохиол хэтэрхий их уншжээ та? Хэрэв чи урвах юм бол бид чамайг ална, энэ нь бусдад сургамж болно. Харин фирмийн эзэн, ѐс журамтай жижиг хөрөнгөтнийг аллаа гээд хэнд сургамж болох вэ? Түүнийг бидэнтэй холбоотой байсан гэж хэн мэдэх юм бэ? Тэр бидэнд аюултай байсан бол би түүнийг алах байсан. Гэтэл тэр бидний тухай юу ч мэдэхгүй. Тэр КГБ-д үү эсвэл ГРУ-д ажиллаж байсан уу гэдгээ ч мэдэхгүй. Бид түүнд тийм мэдээлэл өгөөгүй. Түүний мэдэж байгаа ганц нууц гэвэл Виктор Суворов тагнуул гэдэг л байна. Гэтэл үүнийг чинь бүх дэлхий тэр чигээрээ мэднэ. Алахын донтой юм шиг. Ихэнх тагнуулынхан ингэж ханддаг. Нууц дайнд татагдан орж, өөрийн гол даалгавар болох мэдээлэл олж авахыг мартдаг. Бидэнд чинь нууц мэдээллүүд хэрэгтэй. Эрүүл чийрэг эр хүнд бэлгийн харьцаа ямар чухал байдаг шиг л хэрэгтэй. Санаж ав, хошууч аа, зөвхөн сул дорой, тэнэг, өөртөө итгэлгүй эрчүүд л эмэгтэй хүнийг алж, хүчинддэг юм. Гудамжны сонингууд, хямдхан романуудад яг л ийм сул дорой, тэнэг болгож биднийг дүрсэлдэг. Ухаантай, хүчтэй, өөртөө итгэлтэй тагнуулчид элсүүлсэн туршуулуудынхаа хойноос эмэгтэй хүн эргүүлж байгаа юм шиг гүйгээд байдаггүй юм. Ухаантай эрчүүдийг эмэгтэйчүүд амар заяагий нь үзүүлэхгүй хүзүүнээс нь зүүгддэг. Хэдэн зуун бүсгүйтэй эр хүн ганц нэг хүүхэн араар нь тавьсан байлаа ч өшөөгөө авах гэж гүйдэггүй юм, учир нь түүнд зав байхгүй. Түүнд өөр өчнөөн олон хүүхэн бий. Ингэхэд чиний нөөцөд юм байна уу? — Та шинэ найз нөхдийн тухай ярьж байна уу? — Тийм ээ, тэгээд байна гэж тэр гэнэт дүрсхийв. Долоон Зуун Зургаагаас өөр хэн ч надад байхгүй, өөр сонирхолтой хүмүүстэй танилцах шалтаг ч мөн байхгүй гэдгийг удирдагч сайн мэдэж байгаа. Намайг гарах газаргүй болгох гэж л тэр ийм асуулууд тавьж байгаа юм.
— Үгүй, нөхөр генерал, надад өөр хэн ч байхгүй. — Ажиллагааны хангалтад яв! — Гүйцэтгэе! 5. Долоон Зуун Зургаатай би ахиад нэг удаа уулзсан юм. Тэрний хяналтад байгааг ГРУ мэдсэн гэдгээ заавал харуулах шаардлага ер байхгүй. Урдынхаараа уулзалтыг би зохион байгуулж төлбөрийг нь хийлээ. Одоогоор түүний материалууд бидэнд хэрэггүй гэж би түүнд хэлэв. Жилийн дараа уулзъя. Тэр үед бидэнд захиалга ирж магадгүй. Жилийн дараа бид ямар нэг шалтаг гаргаж түүнийг нөөц бэлтгэл бүлэгт шилжүүлэх болно. Хагас нойрсогчдын бүлэгт. Дохио хүлээгээд сууж байг. Ингээд түүнтэй ахиж холбогдохоо больж байгаа юм. Маш чухал тагнуул чамтай холбоо тогтоохыг хүлээгээд байж бай! Тэр ч тэр, цагдаа нар ч тэр хүлээж л байг. Үүнийг «хүлээлгэж орхиод холбоогоо таслах» гэж нэрлэдэг юм. Түүнээс бид маш чухал төхөөрөмж авсан. Бид тэр төхөөрөмжөөр сая саяыг хэмнэсэн. Түүнийг дээд зэрэглэлийнх байх тэр үед түүнээс авсан материалаар бусдын материалыг шалгадаг байсан. Харин одоо баяртай. Дохио өгөхийг хүлээгээд сууж бай. Онцгой чухал уулзалт болохыг хүлээгээд байж бай. Долоон Зуун зургаагийн хувьд ямар ч асуудал байхгүй. Харин би одоо юу хийх вэ? Дахиад л нохойн амьдрал эхэлж байна. Дахиад л тайга нохой болно. Дахиад л ямар ч найдах зүйлгүй хангалтын ажилд. Харин, Виктор Андреевич, та өөр юу хүсээ вэ? Бие даан ажиллаж чадахгүй бол бусдын дор ажилла. 6. Би дахиад л хангалтын хэсэгт. Дахиад л Бага эзний бүрэн мэдэлд орж, Удирдагчтай биечлэн уулзах эрхгүй боллоо. Над шиг хүнтэй уулзах цаг зав түүнд байхгүй. Үнэндээ амжилттай яваа хүмүүс ч мөн заримдаа ажиллагааны хангалтад ажилладаг юм. Гэхдээ энэ бол биднээс утга учрыг нь нуух шаардлагагүй ямар нэг ажиллагаа явуулах үед бүх төлөөлөгчдийн газрыг дайчлахад бөөнөөр нь халхлах үед л тэгдэг юм. Мөн ГРУ-гийн нууц тагнуулуудын ажиллагааг хангах үед ч бас тэгдэг. Энэ бол өөр хэрэг. Нууц тагнуулуудыг халхлах бол хүндтэй ажил. Нууц тагнуулуудын ажиллагааг хангах бол шал өөр хэрэг. Гэвч тайга ноход биднийг нууц тагнуулуудын ажиллагааны хангалтад бараг явуулдаггүй юм. Бидэнд эрсдэл ихтэй, өчнөөн цаг зав үрсэн, нэр хүндгүй, хүнд бөгөөд таагүй хар бор ажил оногддог юм. Үүнийг ажил хийлээ ч гэж тооцохгүй. Агуу зохиолчийн дэргэдэх бичгийн машины бичээч шиг л байдаг юм. Мөнгө ч үгүй, алдар нэр ч үгүй. Гэхдээ алдаа гаргаад үзээрэй! Миний өнөөдрийн ажил ч мөн ийм л ажил. Би ууланд салхинд гарахаар явж байна. Салхинд гарахад огт тохирохгүй өдөр. Цаг агаар ч онцгүй. Гэвч би уул уруу гарах хэрэгтэй. Хэрэв намайг мөрдөж байгаа бол, хэрэв биднийг баривчилж хөөдөг байсан бол би илүү ухаалаг шалтаг бодож олох байсан. Гэвч бидэнд Их Британид хааяа, АНУ-д бараг хэзээ ч хүрдэггүй бол бусад орнуудад тагнуулуудад сайнаар ханддаг юм. Тйим учраас л үүнээс илүү бодитой шалтаг бодож олох хэрэг алга. Салхинд гарна. Энэ хангалттай. Салхин гарахаар ганцаараа явдаг хүн байдаг билүү? Гэхдээ зөвлөлтийн дипломатч ажлын бус цагаараа хаана, юу хийх нь хэнд сонин байх билээ? Миний машины тээшний
саванд танк эсэргүүцэх гранат харвагч РПГ-7, түүний таван гранат байгаа. Энэ бүхнийг нямбай боосон байгаа. Энэ бүхнийг би нууц газарт аваачих ѐстой. Гранат харвагч 6 килограмм жинтэй. Гранат бүр 2кг 200гр. Бас хайрцаг нь байгаа. Нийтдээ 20 килограмм жинтэй нэг том саарал боодолтой зүйл. Энэ гранат харвагч хэнд хэрэг болсон юм бол? Би үүнийг мэдэхгүй. Би түүнийг ууланд аваачиж булна. Зургаан өдрийн турш хайж олсон нууц газраа аваачиж нууна. Хэн нэг нь, хэзээ нэгэн цагт, хэн нэгэнд тэрхүү нууц газрыг зааж өгч, хэрхэн олохыг нь хэлж өгөх байх. Дамжуулах материалыг нуусны дараа л авах ѐстой эзэн нь түүний хаана нуусныг мэдэж авдаг юм. Тэр биднийг цагдаад барьж өгөхийг хүслээ ч чадахгүй. Тэр хүн нуусан газрын хаягийг аваад яаран очлоо ч хэдийн би тэнд байхгүй байх болно. Би, манай дипломат төлөөлөгчдийн газар, зөвлөлтийн цэргийн тагнуул, бүх ЗСБНХУ үүнд ямар ч хамаагүй. Гранат харвагч газар хэвтэж л байгаа биз, тэгээд л гүйцээ. Үргэлж тэндээ хэвтэж байсан ч байж магадгүй. Магадгүй газар дэлхий анх үүсэхэд л тэндээ хэвтэж байсан байх. Гэхдээ гранат харвагч нь зөвлөлтийнх байдаг нь гай яа? Магадгүй америкчууд Вьетнамаас олзолж аваад Альпын нуруунд нуусан юм болов уу? Энэ гранат харвагч хэнд хэрэг болсон юм бол? Ална гэсэн ч мэдэх юм алга. Дайн болбол хэрэглэхээр нөөцөлж байгаа биш нь л тодорхой. Удаан хугацаагаар хадгалахад хүнд чингэлгүүд хэрэглэдэг бол энэ маш хөнгөн боодолтой юм. Тэгэхлээр ойрын өдрүүдэд хэн нэг нь ирж авах байх. Ойрын өдрүүдэд хэрэглэж ч магадгүй. Эс бөгөөс үүнийг удаан хадгалах хэрэг гарна. Энэ бол аюултай. Чөтгөр намайг аваг, би ямар гэгч түүхийг бүтээлцээд байна вэ? Энэ гранат харвагч хүн төрөлхтний түүхийг огт санамсаргүй зүгт эргүүлэх ч юм билүү? РПГ-7 бол энгийн, хөнгөхөн боловч хүчтэй зэвсэг. Барууны бүх удирдагчид сум үл нэвтрэх шилний цаана нуугддаг. Харин хэрвээ та нарыг, ноѐд оо, ПГ-7В гранатаар харавбал яах бол? Нэг ч хуягласан лимузин тэсэхгүй. 300 метрийн зайнаас харваж болно. Бөөн үймээн, шуугиан дэгдэх болно. ГРУ хэнийг хараалсан гэдэг нь сонирхолтой байна. Энэ таван гранат хэнд зориулагдсан юм бол? Төрийн тэргүүнийг үү? Генералыг уу? Ромын папыг уу? Гэхдээ хуягласан машинаас өөр бай ч буудаж болно. Хүрээлэн буй орчныг хамгаалагч өөрсдийн эсэргүүцлийн тэмдэг болгон хорт хий ачсан машин, эсвэл цөмийн реакторыг буудаж болно. Эсвэл энх тайвны хөдөлгөөний идэвхтэн америкийн цөмийн цэнэгт хошууг отож байгаад харваж ч болно. Мэдээж, цөмийн дэлбэрэлт үүсэхгүй ч сонин хэвлэлүүд Барууныг зэвсэглэлээ хураахыг шаардан шуугиан дэгдээнэ. Би уулзварууд дээр эргэж, хурдаа үргэлж өөрчлөн, нэг болохоор хурдны зам уруу орон, нэг болохоор огт үл анзаарагдам хээрийн замаар давхина. Хэн миний хойноос дагаж байна вэ? Хэн ч дагаагүй юм шиг байна. Би хэнд хэрэгтэй юм бэ? Би бол хэн ч биш. Би ганцаараа. Нарийн замын дэргэдэх өтгөн ойд би түр зогсов. Толгой дээр ой шуугина. Машинаа би нарийн замын хажууд орхисон. Жуулчид заримдаа тэнд машинаа орхидог юм. Би уулын бэлд гацуур моддын дунд суун өөрийн машинаа холоос ажиглав. Миний араас хэн ч дагаагүй байна. Би батална. Гэхдээ миний машинд байрлал тодорхойлох радио дохиолол суулгасан байж ч магадгүй. Тэд намайг ердийнхөөрөө яг дагалгүй холоос хянаж байж ч мэднэ. Хэрэв тийм бол удалгүй хэн нэг нь миний машины дэргэд гарч ирнэ. Эргэн тойрон модтой уул. Тэд миний араас нэг л замаар гарч ирж болно. Харин тэр замыг нь би харуулдаж байна. Тэд миний аль зүгт явсныг
тогтоох гэж машины орчим эргэлдэх байх. Тэгвэл би боодолтой зүйлээ аваад ойгоор холуур тойрч очоод дэргэд нь хэн ч байхгүй бол машиндаа суугаад яваад өгнө. Хаалгаа дотроос нь түгжээд, модтой уулсын дундуур сүлжин алга болно. Дараа нь элчин сайдын яамандаа буцаж очоод маргааш дахин бүгдийг эхнээс нь эхлэх болно. Би дахиад л цаг уруугаа хялам хийв. Гучин минут өнгөрчээ. Хэн ч миний машины дэргэд гарч ирсэнгүй. Зөвхөн нарс шуугина. Боодолтой гранат харвагчийг машиндаа орхиод хэн ч араас дагаагүй гэдэгт итгэлтэй болсон хойноо очиж ачааг аваад уул уруу явж болох л байсан. Гэвч энэ бидний арга барил биш. Би ой шуугихыг чагнан ахиад хэдэн минут бутан дунд суулаа. Хэн ч алга. Би өөрийгөө жуулчин гэж бодогдуулахын тулд хөлдөө усны гутал өмсөж, британийн бодь сэтгэлт арслангийн зурагтай саравчтай малгай толгой дээрээ тавьж, нуруундаа урт үүргэвч үүрсэн юм. Гартаа ширхэг тамхи барин зогсоно. Би, мэдээж, тамхи татдаггүй. Олон жилийн өмнө тамхи татахыг минь хориглосон. Гэхдээ анхилуун үнэртэй тамхи үргэлж авч явдаг юм. Үзүүрийг нь тастаж, нунтаг тамхийг нь алган дээрээ үйрүүлэн асгаад тал тал тийш нь цацав. Танай нохдод хүргэж буй миний мэндчилгээ энэ. Би бут сөөг дамжин нааш цааш явж, горхины ус туулан урсгал сөрөн явлаа. Мөрдөлт алга. Гэхдээ тэд хэдэн цагийн дараа энд ирж нисдэг тэрэг, нохойгоор самнан хайж ч мэднэ. Гранат харвагчтай боодол маань маш сонин хэлбэртэй болсон нь харамсалтай. Хэрэв хэн нэг нь миний үүргэвч дотроос ийм ойлгомжгүй, резинд ороосон зүйл цухуйж байхыг харвал би ГРУ-гийн хар ажлыг хийж, өөрөө бие даан нууцад хүрэх замыг олж чадаагүйнхээ төлөө шийтгүүлэн энэ хогийн хангалтын ажилд яваа болохыг шууд ойлгох байсан биз. Явах зам минь хол. Алхаад л байна, алхаад л байна. Яг Спецназд байсан шиг. Горхи даган улам бүр дээш өгсөнө. Эрх чөлөөнийхөө төлөө тэмцэж байгаа хувьсгалт отрядын дайчдын капиталист боолчлолыг түлхэн унагахын төлөө хийж буй тэмцэлд зэвсэг хэрэгтэй. Гранат харвагчийг италийн эсвэл германы тэмцэгч залуус аваад ялзарсан капитализмд дахин нэг цохилт өгөхдөө хэрэглэх байх. Зам хол. Оюуны дасгал хийх цаг хангалттай байна. Бие даасан ажилд томилогдохын тулд юу хийвэл зохих вэ? Нэгдүгээр газрын тавдугаар хэлтсийн даргад рапорт бичиж ямар нэг онцгой зүйл санал болгодог юм билүү? Герман эсвэл итали залуус ерөнхийлөгчөө эсвэл батлан хамгаалахын сайдаа хулгайлаг л дээ. Энэ бол хувьсгалт үйл ажиллагааны зорилгод нийцэж, ард олны хувьсгалт ухамсрыг өргөх тул тэдний хувьд сайхан зүйл болно. Тэднийг барьж аваад өөрсдийн хувьсгалт цэргийн шүүхээрээ яллаг. Тэднийг цаазална л биз. Харин цаазлахын нь өмнө бид тэр ихэс дээдэстэй нь ярилцан шүдийг хуурайдаж хамаг нууцаа хэл новшоо, хурдал гэж тулгана! Би ус туучин, өөрийн мөрөөдөлдөө инээд хүрэн алхана. Мэдээж би ийм зүйл хэзээ ч санал болгохгүй. Зөвлөгөө өгөх гэдэг тийм сайхан ч ажил биш. Санаа өгсөн хүмүүсийг хэзээ ч дурсдаггүй. Санаачлагчдыг биш, харин гүйцэтгэгчдийг шагнадаг юм. Тун хялбар санаа. Надтай надгүй хэн нэг нь бодчихсон л байгаа. Би өөрөө зөвхөн санаачлагч төдийгүй бас гүйцэтгэгч нь байх санаа надад хэрэгтэй. Санаа нь ерөнхий биш харин маш тодорхой байх хэрэгтэй. Захирагчтай ярилцахаас өмнө би хамаг нарийн ширийнийг нь ширхэгчлэн бодсон байх ѐстой. Түүнд өөрийн санаагаа хэлэхээс өмнө ажиллагааг надад биш харин надаас илүү туршлагатай хүмүүст шилжүүлж болох бүх л үндэслэлүүдийг үгүйсгэж, бүхнийг тайлбарлахад бэлэн байх хэрэгтэй. Уулын цэнгэг ус миний хөл дор хоржигноно. Би заримдаа бяцхан хүрхрээг тойрохоор эрэг дээр гарна. Эрэгт гарах
бүрдээ тамхи гартаа бяцлан үйрүүлж цацна. Би зөвхөн мөр үлдээхгүйн тулд чулуу дамжин явна. Миний санал болгож, Бага эзэн сайшааж, ГРУ-гийн Нэгдүгээр газрын даргын баталсан нөгөө нууц газар энэ байна. Нууц газар гэдэг бол агуй ч биш, нууц зоорь ч биш. Огт үгүй. Нууц газар гэдэг олбол зохих хүмүүс нь хялбархан олдог, олох ѐсгүй хүмүүс олоход туйлын хэцүү тийм газар байх ѐстой. Нууц газар гэдэг бол бидний нуусан ачаа санаандгүй тохиолдлоор олдчихооргүй, гал усны аюулд өртчихөөргүй газар байх ѐстой. Миний олж сонгосон газар энэ бүх шаардлагуудыг хангаж байгаа юм. Хүний хөлөөс зайдуу ууланд байдаг хадан хясааны ар дээр өтгөн ургасан өргөст бутнуудын цаана байгаа. Ийшээ жуулчид ирэхгүй. Саваагүй хүүхдүүд энд ирж тоглохгүй. Энд хэзээ ч барилга барихгүй. Энд мөн үер, хөрсний нуралт ч болохгүй. Харин хаана, хэрхэн хайхаа мэддэг бол олоход амархан. Энд асар том тулгууруудтай өндөр хүчдэлийн шугам байна. 42 дугаартай тулгуураас 41 дугаартай тулгуурыг чиглэн явна. Дамжуулагч утас газарт хамгийн их ойртсон тэр газарт очоод зүүн эргэнэ. Тэндээсээ цахилгаан дамжуулах шугамтай чанх хөндлөн огтлолцсон чиглэлд гучин метр явна. Өргөст бут нүүр зурчих гээд байна уу? Энэ зүгээр ээ. Бутан дунд олон жилийн өмнө түүдэг асааж байсан, харласан буурь байгаа. Эндээс баруун тийш арав алхана. Нарийн хавцал уруу чихэлдэн орно. Тэнд овоолсон чулуу байгаа. Нөгөө нууц газар маань энэ дээ. Тун таагүй газар. Чийгтэй, харанхуй. Өргөст бут ихтэй. Өмнө нь энэ газрыг олж, энд ирэхдээ би хавь ойроос цуглуулсан янз бүрийн хог, зэвтэй лааз, хоосон шилэн лонх, орооцолдсон бөөн төмөр утас зэргийг би авчирч овоолсон бөгөөд хэн нэгнийх нь толгойд энд салхинд гарч зугаалга хийе гэсэн бодол битгий орж ирээсэй гэсэндээ би ингэсэн юм. Би эргэн тойрноо дахин нягтлан харлаа. Намайг анх ирсэн тэр өдрөөс хойш юу ч өөрчлөгдөөгүй байна. Зэвтэй лаазнууд ч хөдлөөгүй байх аж. Би уулын оройд салхи шуугихыг чагнан удаан зогслоо. Хэн ч алга. Замын турш мөр нухаад байсан үүргэвчээ би газар буулгав. Би гранат харвагчийг газарт булъя гэж захирагчид санал болгосон боловч тэр татгалзаж, аль болох хүнд чулуу дээр нь овоолчих гэсэн билээ. Би мөн эзэнгүй муур барьж аваад энд авчран дэлхийн пролетаруудын эрх ашгийн төлөө золигт гаргаад орхичихъѐ гэж санал гаргасан юм. Түүний сэг түр саатах газар хайсан анчид, жуулчид, дурласан хосуудыг энэ газраас холуур байлгах болно. Энэ саналыг ч мөн дэмжсэнгүй. Захирагчийн нэгдүгээр орлогч «ЗРГ» шингэний дөрөвдүгээр хувилбарыг энд ашигла гэж тушаалаа. Шил нь жижигхэн ч үнэр нь удаан хадгалагдана. «ЗРГ» шингэний дөрөвдүгээр хувилбар гэдэг нь шатсан резиний үнэртэй бөгөөд хэдэн долоо хоногийн турш урилгагүй зочдыг үргээж ачаа хүлээн авагчийн тайван байдлыг урьдчилан хангаж үнэр нь хадгалагдсаар байх болно. Би чимээ авсан зэрлэг амьтан мэт салхи шуугихыг чагнаархсаар хавцал уруу орлоо. 7. Баруун Европыг би хэдийн сайн мэддэг болсон. Яг сайн анч нохой ойролцоох төглөө мэддэг шиг. Би Амстердам болон Гамбург хотуудад аяллын хөтчөөр ажилласан ч чадна. Венаг ч мөн сайн мэдэх боловч Цюрихийг мэддэгийг арай гүйцэхгүй. Энэ бол чоно үүрэндээ өлзийтэй гэдэг шиг л ойлгомжтой зүйл. Миний Ром, Бонн, Парис, Женевт ажилладаг алба нэгт нөхдүүд Вена хотыг надаас илүү мэддэг нь ойлгомжтой. Тэд энд «аялан тоглолт» хийхээр ирдэг юм. Би ч тэдний хотуудаар аялан тоглолт хийдэг юм. Бидний ажиллах зарчим хаа ч адилхан. Хэрэв
хаа нэгтээ маш хол ажиллагаа явуулах л юм бол орон нутгийн засаг захиргаатай муудалцах хэрэггүй гэдэг зарчмыг бид барьдаг юм. Өнөөдөр би Базельд ажиллаж байна. Яг өөрөө ч ажиллаагүй. Хангалтад явж байна. Базель бол Герман, Франц, Швейцар улсуудын хилийн бэлчир. Базель бол маш тохиромжтой газар. Хосгүй газар. Базель бол олон замын уулзвар. Базельд харагдаад л нэг тийшээ алга болсон гэж ярих нь элбэг. Базельд алга болох амархан. Тун амархан. Би вокзалын өөдөөс харсан нэг жижиг ресторанд сууж байна. Ер нь бол энэ газрыг ресторан эсвэл шар айргийн газар гэж нэрлэхэд хэцүү юм. Танхимыг хоѐр хуваажээ. Нэг тал нь бяцхан ресторан. Ширээнүүдийг нь улаан бүтээлгээр бүтээжээ. Харин нөгөө тал нь шар айргийн газар аж. Ямар ч бүтээлэггүй царсан ширээнүүд. Би тэр ширээнүүдийн нэгэн дээр нь сууж байна. Ганцаараа. Ширээний бараан тавцан дээр «1932» гэсэн тоог хээлэн сийлжээ. Тэгэхлээр энэ ширээнүүд Гитлерээс ч өмнө энд байсан байх нь. Швейцар хүн болж төрөх сайхан юм аа. Германы хил тэр харагдаж байна. Ердөө энүүхэн гудамжинд. Харин энд хэзээ ч дайн болж байгаагүй юм. Намхан биетэй, нүдэнд дулаахан авгай миний өмнөх цэвэрхэн хатуу цаасан дийзэн дээр аягатай шар айраг авчирч тавилаа. Цээжээ түхийлгэсэн тэр авгай миний байлдааны даалгавар гүйцэтгэж явааг хаанаас мэдэх билээ. Би тэнд зориуд вокзалын барилгын ханан дээрх том цагийг харахаар сууж, миний тархинд цагийн цохилт лугшин буйг тэр үл мэднэ. Миний үл таних, бас хэзээ ч уулзахгүй өөр нэг хүн энэ цагаар баримжаалан ирж явааг ч тэр хаанаас мэдэх вэ. Миний хурууны өндөгүүд хэзээний ММП тосоор тослогдсон бөгөөд хурууны хээ үлдэхгүй гэдгийг ч тэр мэдэхгүй. Бие засах өрөөний татуургын гинжний үзүүрт унжиж байдаг жирийн шаазан бариул миний халаасанд байгааг ч тэр яаж мэдэх билээ. Татвал ус эргэлдэн шуугьж урсан алга болно. Энэ бариулыг Ардчилсан Герман дахь ГРУгийн өнгөлөн далдлалтын хүрээлэнд хийсэн юм. Дотор нь алт юм уу эсвэл мөнгө нуусан газрыг тодорхойлон бичсэн зураг ч байгаа юм билүү, чөтгөр л мэдэх байх. Энэ бортого дотор юу байгааг би мэдэхгүй. Гэхдээ яг долоон минутын дараа би бие засах газар орж гинжнээс нь бариулыг авч халаасандаа хийгээд оронд нь одоо миний халаасанд байгаа бариулыг хийх ѐстой. Харин одоо мөн л вокзалын цагийг харан буй тэр хүн миний дараа тийш ороод нууц савтай бариулыг авч оронд нь энгийн бариул хийнэ. Одоо тэр бариул нь түүний халаасанд байгаа. Магадгүй тэр мөн л ММП тосоор тосолсон гараараа тэр бариулыг халаасан дотроо чанга атгаж байгаа байх. Гурван бариул яг адилхан. Хараад хэн ч ялгахгүй. Өнгөлөн далдлалтын хүрээлэн зүгээр ч нэг ажилладаггүй юм. Том цагийн зүү бага зэрэг чичрэв. Дахиад зургаан минут. Вокзалын дэргэд их барилгын ажил өрнөж байна. Нэг бол вокзалыг өргөтгөж, эсвэл зочид буудал барьж байгаа биз ээ. Тэрхүү барилга моддын дундаас сүндэрлэсэн цамхгууд тун донжтой харагдах ажээ. Ханыг нь хүрэн өнгийн төмөрлөгөөр босгосон бөгөөд мөн өнгө дагуу бараан хүрэн өнгийн цонхнуудтай юм. Тэртээ өндөрт, улбар шар хамгаалалтын малгай өмссөн ажилчид угсралтын ажил хийх нь ган ширэнгэнд нааш цааш үсчин буй сармагчингууд шиг харагдана. Харин дээврийн хөвөөн дээр тагтаанууд сууж байна. Тэнд нэг тагтаа удаан бөгөөд шийдмэгээр өөрийн нөхрийг алж байна. Хошуугаараа дагз уруу нь тоншино. Жаахан хүлээж байгаад дахиад л тоншино. Тагтаа гэж дургүй хүрмээр шувуу юм. Харцага, чоно, матруудын аль нь ч нэгнийгээ зугаацахын тулд алдаггүй юм. Тагтаанууд зөвхөн зугаацах гэж нэгнээ ална. Өөрийн ах дүү нарыг зүгээр л цэнгэхийн төлөө алах гэж! Маш удаан, бах таваа ханган ална. Ээ дээ, миний гарт
Калашниковын автомат байсан бол шууд гал хамгаалагчийг нь доошлуулан автомат гал дээр тавих байсан. Замгийг нь огцом татаж цэнэглээд нойрмог Базелийн галт тэрэгний буудлын өмнөх талбайг нүргэтэл галлах байсан юм. Алуурчин тагтааг урт ээлжийн галаар шүрших байсан. Түүнийг тугалгаар сийчээд хаях байсан. Гэвч надад автомат алга. Би ч Спезназд биш төлөөлөгчдийн газар ажилладаг. Харамсалтай. Гэхдээ сул дорой тагтааг гарцаагүй үхлээс аврахдаа мөн л алуурчныг аварч байна гэдгээ бодохгүйгээр нөгөө тагтааг алах байсан гэж үү? Тэдний мөн чанар нь тийм юм. Тагтааны мөн чанар. Тайвширч, амьсгаагаа дарж байна. Өөр сул дорой тагтаа ахин тааралдвал дахиад л дагз уруу нь хошуугаараа тонших байх. Хаана нь тоншихоо мэддэг юм байна тэр новш. Яг НКВД-гийн алуурч шиг мэргэжлийн алуурч. Тагтаа бол дургүй хүрмээр шувуу. Гэтэл энэ нинжин сэтгэлгүй алуурчин шувууг энх тайвны билэг тэмдэг гэж үздэг хүмүүс бас байдаг юм. Матар эсвэл аварга могойг тийм билэг тэмдэг болгочихгүй дээ. Зөвхөн хоол тэжээлээ олж идэх гэж л ална. Идчихээд тайван унтаад өгнө. Тарчлаан цэнгэх гэдгийг үл мэднэ. Ах дүү нараа ч алахгүй. Нөгөө дорой тагтаа далавчаа бүр сул дэлгэжээ. Толгой нь бүр унжаад ирлээ. Наадах нь гүйцээж байна, тоншлоо, дахиад тоншлоо. Эвэрлэг хошуу нь цус болжээ. За чи ингээд өөрийнхөө ажлыг дуусгана биз, би ч явах боллоо. Бие засах газар уруу. Ажиллагааны нөхцөлийг хангах маш нууц ажилдаа явлаа. 8. Би цаг зүгээр өнгөрөөхгүй. Би Германд хэн нэгний арын ажлыг хийж явахдаа германы нууцад өөрөө хэрхэн нэвтрэх вэ гэдгийг бодож явна. Харин Италид байхдаа италийн нууцуудад яаж хүрэхээ бодно. Гэхдээ Италид америкчууд, хятадууд, австричуудыг ч мөн элсүүлж болно. Улсын нууцыг мэддэг тийм хүмүүс надад хэрэгтэй. Одоо би Базелиас эргэж ирээд Удирдагчид ажиллагааны үр дүнг илтгэж байна. Уг нь илтгэлийг Бага эзэн сонсдог боловч өнөөдөр Удирдагч өөрийн биеэр сонсож байна. Маш чухал ажиллагаа байсан бололтой. Аятай тохиолдлыг ашиглан «Флорида» ситемийн талаар нууц бичиг баримтыг хэрхэн гартаа оруулах тухай өөрийн саналыг илтгэлээ. «Флорида» бол Швейцарийн агаараас эсэргүүцэн хамгаалах систем юм. Швейцарийн «Флорида» бол нэг тоосго. Гэвч АНУ-ийн агаараас эсэргүүцэн хамгаалах систем ч мөн ийм л тоосгуудаар баригдсан юм. Хэрэв швейцар түрүүчтэй танилцвал америкийн системийн тухай олон зүйл тодорхой болно… Удирдагч над уруу ширүүн харна. Түүний тугалган харц маш ширүүн. Түүний харц бол хүчирхэг эврээрээ сүлбэхийн өмнө залуухан бухтай тулалдагчийг хардаг бухын харц. Энэ бухын харцаас болж бодол санаа үймнэ. Надад Швейцарын агаараас эсэргүүцэн хамгаалах системийн командын цэгт ажилладаг албан хаагчдын нэрс, хаяг байгаа. Би тэр түрүүчтэй хэрхэн танилцахаа мэднэ. Гэвч тэр намайг харцаараа дарамтална. Би өөрийн тодорхой бодож төлөвлөсөн хэлэх үгийн дарааллыг алдаж орхив. — Би үүнийг хийх гээд үзье… Тэр дуугүй харсаар. — Би бүх нарийн ширийнийг нь одоо илтгэе… Тэр дуугарсангүй. Тэр хамрынхаа нүхээр бүтэн шоо дөрвөлжин метр агаар халим шиг шуугичуулан сорж аваад: — Ажиллагааны хангалтад яв хэмээн гаргав! Ажиллагааны хангалт гэдэг бол ялаанд зориулсан чихрийн өтгөрүүлсэн шүүс гэсэн үг. Бэлэн, амттай боловч түүнээс гарч үл чадна. Далавчнууд нь хөөж орхино. Тэгээд энэ өтгөрүүлсэн
шүүсэндээ живж үхнэ. Зөвхөн жинхэнэ тагнуул болж чадах хүн л түүнээс мултарч чадна. Жишээ нь консул Генка байна. Тэр бид хоѐр Венад хамт ирсэн. Хотыг судлахад зориулж бидэнд гурван сарын хугацаа өгсөн юм. Биднийг энэ хотыг Венийн цагдаа нараас илүү мэддэг болгох гэж. Гурван сарын дараа бид хоѐроос шалгалт авлаа. Люгерплац талбай дээр юу оршдог вэ? Бодох хугацаа арван секунд гэх мэтээр шалгав. Бүх дэлгүүр, зочид буудал, зоогийн газрын нэр, тэнд зогсдог автобуснуудын дугаар бүгдийг нэрлэ. Хурдал! Тэнд эсвэл нэг ч зочид буудал байхгүй юм уу? Хурдал, хурдал! Хотыг орон нутгийн цагдаагаас илүү мэдэх ѐстой! Таборштрассе гудамжтай хөндлөн огтлолцдог бүх гудамжуудыг нэрлэ! Түргэл! Хэдэн зогсоол байдаг вэ? Хэдэн шуудангийн хайрцаг байдаг вэ? Хэрэв … чиглэлд явбал зүүн талд юу байх вэ? Юу? Юу? Яаж? Яаж? Яаж? Бид хоѐр шалгалтыг хоѐрдохоо өгч байж давсан юм. Гурав дахь дээрээ чадахгүй бол Зөвлөлт рүүгээ буцна. Шалгалтын дараа намайг шууд хангалтын ажилд хуваарилсан юм. Харин түүнийг бол үгүй. Тэр хотыг судалж явахдаа хажуугаараа өнгөрч явсан, паспорт зардаг хүнтэй танилцаж амжжээ. Хагас хуурамч эсвэл юу ч бичээгүй хоосон бүр эсвэл зүгээр л жуулчдаас хулгайлсан паспортууд болон диплом, жолооны үнэмлэх, цэргийн батлах зэрэг хувийн бичиг баримтуудыг ГРУгийн 17-р хэлтэс асар ихээр нь цуглуулдаг юм. Ашиглах гэж биш л дээ. Шинэ бичиг баримт үйлдвэрлэх загвар болгох гэж тэр. Мэдээж, энэ бүх бичиг баримтууд тийм ч чухалд тооцогдохгүй бөгөөд тэдгээрийг олж авах нь тагнуулын дээд зэрэглэлийн ажиллагаа огт биш юм. Гэхдээ л намайг хангалтад томилсон бөгөөд Генкаг бол үгүй. Түүнийг тэр чөтгөрийн паспортуудаа цуглуулаад бай гэсэн юм. Паспортуудтайгаа ажиллаж байхад түүнд цаг зав хангалттай байсан. Тэр ч цаг алдсангүй. Тэр өөр хэн нэгэнтэй танилцсан юм. Тэр үед намайг Генкагийн арыг халхлах, ажиллагааны хангалтад тавьсан юм. Түүнийг хэн нэгэнтэй уулзсаны дараа би түүнээс ямар нэг хавтсуудыг авч элчин сайдын яаманд аваачиж өгдөг байлаа. Намайг элчин сайдын яамны үүдэн дээр баривчилж, харин Геннадий Михайлович цэвэрхээн орж явчихна. Харин дараа нь түүнд илүү чухал даалгавар өгөх болсон юм. Тэр ажиллагаанд явж харин түүний арыг таваас долоон тайга ноход хамгаална. Дараа жил нь түүнийг хугацаанаас нь өмнө дэд хурандаа болгосон юм. Тэр ердөө хоѐр жил хошууч цолтой явсан. Би атаархуу жөтөөч хүн биш л дээ. Генка минь аз хийморьтой яв. Амжилт хүсье. Би ч бас энэ хангалтын ажлаас удахгүй мултарна. Оройн найман цаг болж байна. Би гэр рүүгээ яарна. Дөрвөн цаг унтаад, шөнө хангалтын ажилд явна. …Удирдагч над уруу инээмсэглэнэ. Сүүлийн хэдэн сард анх удаа. — Ашгүй дээ! Би чамайг бие даан ажиллаж чадна гэдгийг үргэлж мэдэж байсан. Чи түүнтэй хэрхэн танилцав? — Тохиолдлоор. Хангалтын ажлаар Инсбрук ороод буцаж явлаа. Нэмэлт нууц газар хайхаар шийдээд зам дээр түр зогссон юм. Тэр хавийн газрыг үзээд буцахаар шийдэв. Гэтэл хойд дугуй шавар суужээ. Хий эргэж байлаа. Бөөн шавар арагш үсчинэ. Өөрөө хөдөлж чадахгүй байв. Замын хажууд зогсоод явж өнгөрөх машины жолооч нараас тусламж гуйлаа. Бүгд хажуугаар давхин өнгөрнө. Гэтэл нэг «Фиат-132» зогслоо. Жолооч нь машиндаа ганцаараа явна. Тусаллаа надад. Тэр миний машиныг бага зэрэг түрлээ. Би ч шавраас гарав. Гэвч хэтэрхий хүчтэй хаазлаад түүнийг шавраар будаж орхижээ. Уучлал эрсний тэмдэг болгож түүнд шил виски өгөх гэснээ болив. Гэнэт өөр санаа орж ирлээ. Уучлаарай гэж хэлээд,
зоогийн газар очъѐ, та хувцсаа цэвэрлэчих. Харин би таныг оройн зоогонд урьж байна гэж би түүнд хэлэв. — Тэр зөвшөөрөв үү? — Тийм… — Тэр чиний хэн болохыг асуусан уу? — Үгүй, тэр зөвхөн миний хаана амьдардгийг л асуусан. Би түүнд Венад амьдардаг гэж хэлсэн. Би үнэхээр одоо Венад амьдарч байгаа юм чинь. — Машины чинь дугаар дипломат дугаар байсан уу? — Үгүй. Би ажиллагааны хангалтад явж байсан. Хүний машинаар. Удирдагч нэрийн хуудсыг гартаа эргүүлнэ. Харж ханашгүй эд. «Ото Велара» компанийн инженер. ГРУ-гийн генерал өдөр бүр ийм нэрийн хуудас гартаа барьдаг гэж үү? «Ото Велара»! Ширгэшгүй ундарга. Хэн нэг нь агуу их сэтгэгчдийн эх орон Италийг дутуу үнэлдэг байж ч мэднэ, гэхдээ ГРУ лав биш. Италичуудын толгой тун сайн ажилладгийг ГРУ мэднэ. Агуу зохион бүтээгчид. Итали орон дайны өмнө технологийн урд хожид үзэгдээгүй өндөр төвшинд хүрсэн байсныг цөөхөн хүн мэднэ. Италичууд дайнд гоц гойд шалгарч чадаагүй нь тэрхүү цэргийн техникийн тал дээрх италийн ололт амжилтын сүрийг дарчихсан юм. Харин тэр ололтууд, ялангуяа нисэх хүчин, шумбагч завь, хурдан хөлөг онгоц зэрэг салбарт гаргасан амжилтууд нь үнэхээр гайхамшигтай. ГРУ-гийн хурандаа Лев Маневич дайны өмнө асар чухал ач холбогдолтой техникийн бичиг баримтуудыг Италиас зөвлөлт рүү тонн тонноор нь явуулсан юм. Итали орон! Итали бол нийтэд үнэлэгдээгүй ч далайн цэргийн технологийн хүлээн агуу гүрэн. Итгэхгүй хүн байж болох ч ГРУ үүнд итгэдэг юм. «Ото Велара!» Инженер! — Түүнийг зориуд явуулсан юм биш биз? — Ийм байх боломжтой гэдэгт тэр итгэл муутай байгаа хэдий ч Удирдагч үүнийг заавал асуух ѐстой. — Үгүй! — гэж би түргэхэн хариулав. — Шалгаж үзсэн. Радио хяналтаар ч тэрэнд сэжигтэй юм илрээгүй. — Битгий түргэд. Ийм хэрэгт түргэдэж болохгүй. Хэрэв түүнийг зориуд явуулаагүй бол ч чамд том аз дайрчээ. Үүнийг би өөрөө ч ойлгож байлаа. — За тэгэхлээр, — гэ Удирдагч эхлээд, — бидэнд алдах юм байхгүй. «Шалгах нэрсийн жагсаалт» яаралтай гарга. Маргааш гэхэд амжих уу? — Шөнө би хангалтад явна. Тэр бага зэрэг тонгойв. Тэгээд утасны харилцуурыг авч ямар ч дугаар эргүүлэлгүй шууд ярилаа. — Ороод ир. Бага эзэн орж ирэв. — Виктора Андреевичийн оронд маргааш өөр хэн нэгнийг тавь. — Өөр хэн ч байхгүй, нөхөр генерал. — Бод. — Хэрэв Геннадий Михайловичийг л тавьдаггүй юм бол? — Консулыг уу? — Тийм. — Түүнийг ажиллагааны хангалтад тавь. Тэр сүүлийн үед биеэ тоогоод байгаа юм, хангалтад ажиллаж л байг. Виктор Андреевичийг бусад бүх ажлаас чөлөөл. Тэр маш сонирхолтой хувилбар сэдээд байгаа юм. 9.
Хариу нууц түлхүүрт мэдээ хоѐр хоногийн дараа ирэв. Удирдагч гайхалтай хурдан, хүчтэй цэргийн хөлөг онгоц үйлдвэрлэдэг «Ото Веларагаас» салахыг огт хүсэхгүй байлаа. Тэр ирсэн мэдээг надад надад уншиж өгөхөөс санаа зовж байна. Тэр ГРУгээс ирсэн хариуг зүгээр л давтаж «Үгүй» гэж хэлэв. Яагаад «үгүй» гэсэн тухай тайлбар алга. «Үгүй» гэдэг нь тэр ямар ч байсан ГРУ-гийн том компьютерт бүртгэлтэй байна гэсэн үг. Хэрэв түүний тухай ямар ч мэдээлэл байгаагүй бол зөвшөөрсөн, үзээд алд гэсэн хариу ирэх байсан. Харамсалтай байна. Ийм сонирхолтой хүнийг алдах гэдэг харамсалтай. Захирагчид ч миний өмнөөс харамсалтай байна. Эхний удаад ч бас харамсаж байсан байх. Би варяг болохоор хэрхэн зүтгэж байгааг тэр харж байна. Дахиад намайг тайга нохдын эгнээ рүү түлхэхийг тэр огтхон ч хүсэхгүй байв. Тэр дуугарсангүй. Гэвч би хангалтын ажилд хүн хүч асар ихээр дутагдаж байгааг мэднэ. — Нөхөр генерал, би маргааш хангалтын ажилд явъя. Явахыг зөвшөөрнө үү? — Яв. — Тэгээд тэр гэнэт инээмсэглэв. — Муугийн дотор сайны үр байдгийг чи мэднэ шүү дээ. — Нөхөр генерал, миний хувьд үргэлж дан муу байдаг юм. — Тэр ч харин үгүй шүү. Чамайг инженертэй уулзахыг хориглосон нь муу хэрэг. Гэхдээ бид бас нэг хэрэгтэй туршлага олж авлаа шүү дээ. — Чи хүнд байдалд ороод түүгээрээ дамжуулан сонирхууштай хүнтэй танилцсан. Манай ажилд хэн нэгтэй танилцах эхний хором туйлын чухал байдаг юм. Хүнд яаж ойртох вэ? Хэрхэн яриа үүсгэх вэ? Танилцсанаа яаж лавшруулах вэ? Одоо тэгэхлээр сонирхолтой хүн тааралдвал машинаараа түүний машиныг мөргөчих. Тэгээд л холбоо тогтоож эхэлнэ. Тэр чамд хаягаа өгнө. Харин чи уучлал гуйгаад хамт уухыг урь. Юу сонирхдог вэ? Зоос уу? Шуудангийн марк уу? Над нэг марк… — Нөхөр генералаа та, мөргүүлсэн машины засварын мөнгийг төлөхийг зөвшөөрөх юм уу? гээд би инээв. — Зөвшөөрнө, гэж тэр үнэнээсээ хариуллаа. * XI БҮЛЭГ * 1. Сонин ч цаг үе байж дээ! Гэвч хэдийн улиран оджээ. Гэхдээ л тийм үе байсан юм. Улаан арми гэж байсан, түүний эсрэг цагаан арми ч гэж байсан юм. Бас ногоон арми ч гэж байж. Түүнийг Фома Мокроус гэдэг сайн эр захирч байсан юм. Ногооныхон сайн ч байлддаг байжээ. Гэтэл гай болж улааныханд итгээд тэдэнтэй нийлж Улаан-ногоон арми болжээ. Тэгээд л тэд дуусах нь тэр. Харин шинэ арми нь эргээд л Улаан арми болчихсон юм. Сайхан цаг үе байж дээ. Хүсвэл улааныхан дээр оч. Чөлөөтэй. Хүсэхгүй бол зугатаагаад цагааныхан уруу очиж болно, өөр ч бас байна. Григорьевчууд, антоновчууд, петлюрынхэн гээд л зөндөө байна. Украины Хувьсгалт Босогчдын Армид очвол бүр зүгээр. УХБА бол Арми хийгээд төр. Тэдний ухаан тун хялбархан, төрийн үүрэг бол ердөө л иргэдээ гадаадын дайснаас хамгаалах. Ингээд л болоо. Улс дотроо хүн бүр өөрөө өөртөө хаан. Юу хүссэнээ хийж болно, зөвхөн бусдыг л бүү гомдоо. Хэрэв дайснууд халдвал төр зөвхөн сайн дурынхнаас армиа бүрдүүлэх болно. Өөрсдийн эрх чөлөөний төлөө тэмцэхийг хүсэхгүй бол боол болно л биз. УХБА яг ийм дүрэм журамтай байсан
юм. Манай тосгоны бүх өвгөд тэр сайхан үеийг санаж явдаг юм. Тэр армийн удирдагч Нестор Иванович Махног ч дурсдаг юм. Өвгөцүүл ярихдаа Нестор Иванович улааныхны кинонд гардгаас огт өөр хүн байсан гэнэ. Тэр цэл залуугаараа байжээ. Би хожим нэвтэрхий толиос харсан юм. Өвгөцүүл худлаа яриагүй. Арван найман онд Нестор Иванович гуч хүрээгүй байжээ. Мөрөө хүрсэн урт үстэй байсан нь ч үнэн байна. Эрчүүд түүнийг бурхан гэж үздэг байжээ. Түүнийг хармагц загалмайлан залбирдаг байсан гэнэ. Нестор Иванович хилэн хар морьд хөллөсөн дөрвөлсөн хөнгөн морь тэргээр Екатеринославын гудамжаар давхина. Хөмсгөө зангиджээ. Ухаалаг харц нь гэрэлтэнэ. Хилэн хар морьд хөллөсөн дөрвөлсөн морь тэргийг нь Великий Немой жолоодно. Нестор Иванович хөл муутай хүн байсан тул морь унадаггүй, харин пулемѐт зоосон хөнгөн морин тэргээр явдаг байжээ. Харин Великий Немой үргэлж түүнтэй хамт явна. Тэр эцэг Махногийн хөтөч, зэвсэг үүрэгч, бие хамгаалагч, цаазын яргач хийдэг байсан бөгөөд Нестор Ивановичмйн оноох ял ч тун товч тодорхой байдаг байж. Нестор Ивановичийг явж байгааг хараад эрчүүд тун доор мэхийн ѐсолно. Тэр тариачдын хаан. Түүний хөнгөн морин тэрэгний ард пулемѐтын дор «Ай даа, гүйцэх үү!», урд талд нь «Ай даа, барих уу!» гэж мөнгөн хадаасаар хадаж бичсэн байдаг байжээ. Эцгийн дэргэд Макета эцэг, Николай Мельник, Нүгэлтэн Гришка, Никодим Пустовойт, тагнуулын дарга Лев Андреевич Задов нар морин дэл дээр давхицгаана. УХБ Армийн тагнуулын алба дэлхийн шилдэг тагнуулын албадтай нэг төвшинд байсан юм. Тохиромжтой нөхцөл бүрдээгүй үед Махно хэзээ ч тулаанд ордоггүй байжээ. Яваад өгнө. Түүний арми тараад алга болно. Их буу, пулемѐтуудаа жалга, ганганд нууж, морьдоо бэлчээрт адуулан, хөнгөн морь тэргүүд нь охидыг яармаг худалдаа уруу зөөн давхилдана. Эрчүүд нь хашааныхаа гадаа нарлан сууж инээлдэцгээнэ. Махногийн армийнхан тун хошин шооч улс байсан юм. Нестор Иванович өөрөө ч их алиа хүн байж. Сайхан хошигнол сонсоод тулаанд ялсан юм шиг л баярладаг байжээ. Нестор Иванович эрэлхэг байлддаг байж! Тэр ганцхан шөнийн дотор өөрийн бүх армиа нэгэн нударга болгон төвлөрүүлж тэр нударгаараа дайсныхаа хамгийн эмзэг газар нь дэлсдэг байсан юм. Түүний армид арван долоон морин дивиз байжээ. Түүний морин цэргийн туурайн төвөргөөнөөс хотууд айн чичирдэг байлаа. Хэрэв бүтэлгүйтвэл эцгийн нэг шүгэлдэхэд дараагийн хамгийн эхний харанхуй шөнийг хүртэл түүний арми бутран алга болно. Махно баригдаж дийлдэшгүй хүн байсан юм. Гэвч тэр улааныханд итгэжээ. Эцэг дэмий итгэсэн юм. Итгэх юмаа олж дээ. Махногийн морин цэргүүд цагааныхныг цавчихаар улааныхантай хамт Крымийг уулгалсан юм. Харин цагааныхныг цавчиж дуусаад Нэгдүгээр Морин арми гэнэт өөрийн холбоотны зүг эргэжээ. Морин арми! Нүцгэн тал. Хориод оны арван нэгдүгээр сарын сүүл. Морин арми! Тоо томшгүй олон морьт цэрэг. Туурайн төвөргөөн арван бээрийн газарт сонсогдоно. Талын жавар хэзээний тачигнана. Тал хөндий захгүй их бетон талбай шиг л хатуурчээ. Тэнгэрийн хаяаг дүүртэл. Улааныхан буудсангүй, «ура» ч хашгирсангүй. Хэдэн арван мянган сэлэм хуйнаасаа хангинан сугарч наранд гялалзав. Тэгээд Морин арми дайрчээ! Цэргүүдийн хашгираан, сэлэмний исгэрээн. Хүмүүс улангасна. Морьд ч улангасна. Араатан морьд, араатан хүмүүс! Сэлэм исгэрэн гялалзана. Морьдийн туурай нижигнэнэ. Улааныхны морин дивизүүд Махногийн армийг ухрах замыг нь хаан алсуур бүсэлж тал талаас нь тулан иржээ. Гэнэт. Холбоотныхоо эсрэг! Цавч! Үзүүлээд өг! Онцгойлон томилсон тусгай бригад
олзлогдогсдыг тэр дор нь цавчин хаяж байсан бөгөөд өөрийнхнөө ч бас цавчиж байсан юм. Тулаанд улайраагүй тэр хүмүүсийг. Ц а в ч!!! Нестор Иванович пулемѐт зоосон хөнгөн морин тэрэгнүүдээ тэдний эсрэг эргүүлэв. Дөрвөн зуун арван зургаан пулемѐт Нэгдүгээр морин армийг тугалган шуургаар шавхуурдлаа. Гэвч оройтжээ. Оройтож. Нестор Иванович, та хэнд итгэх нь энэ вэ? Оройтож. Чи хүч тэнцүү үед хэзээ ч тулаанд орж байгаагүй. Яваад л өгдөг байсан. Харин холбоотноосоо хаашаа зайлах билээ? Цавч! Улааны 6-р морин дивиз өөрсдийн цусанд хахаж цацжээ. Хүний хүүр уул овоо мэт болжээ. Шархдагсад алга. Шархдагсдыг морьдын туурай дэвсэн хаяна. Нэгдүгээр морин арми үерийн ус шиг хаман айсуй. Тэдэнд өөрсдийн шархдагсдыг тойрох зав байхгүй. Цавч! Нестор Иванович, чи тэдэнд дэмий л итгэсэн юм даа. Дэмий. Би бол итгэхгүй байх байсан. Би одоо ч итгэхгүй. Нестор Иванович минь, би улааныханд зүтгэхээр очихгүй байх байсан. Би таны хар тугийн дор зүтгэх байсан. Одоо улаан армиас өөр арми алга. Хаашаа ч зугтах аргагүй. Тэр сайхан цаг хэдийн өнгөрчээ. Зарчмын хувьд нэг их өөрчлөгдөөгүй. Хүн бүр өөрсдийн дээрмийн бүлгийг бүрдүүлнэ. Бүлгүүд бие биенээ сэлмээр цавчдаггүй нь үнэн ч тэглээ гээд амар байна гэж үү? Урьд цагт хэн нь цагаан, хэн нь ногоон гэдэг нь тодорхой байжээ. Харин одоо хүн бүр амрыг нь бодож өөрийгөө улаантанд тооцно. Гэвч улаантан бүр бусад улаантандаа үл итгэнэ. Бусад улаантнууд нь түүний хувьд Махно эцэгт Нэгдүгээр морин арми ямар холбоотон байсан шиг л холбоотнууд. Цөвүүн цаг иржээ. Бүгд нөхөр. Бүгд ах дүү нар. Харин хүн хүндээ нөхөр, ах дүү нь болсон энэ үед чамд хаанаас цохилт ирэхийг хэрхэн таамаглах билээ? Гэнэт хаанаас чам уруу эргээд чамайг морьдынхоо туурайгаар дэвслэх бол? 2. Ажиллагааны хангалтын балчиг намаг намайг улам гүн сорсоор. Сугарах арга алга. Хэрэв чулуучин хана өрөх болбол түүнд гарын дор туслах гурван хүн хэрэгтэй болно. Шавар зуурах, чулуу авч өгөх, таарахгүй чулууг хагалж тааруулах гурван хүн. Тагнуулын мэдээлэл цуглуулах ажилд бүр олон туслах ажилчин шаардагдана. Бас хүн бүр чулуучин байхыг хүснэ. Хэн ч туслах ажилчин байхыг хүсэхгүй. Харин чи бусад чулуучид шиг, эсвэл бусад чулуучдаас илүү ажиллаж чадна гэдгээ нотлон харуулсан цагт л чи чулуучин болно. Ажиллагааны хангалт бүх цаг завыг авчхаад байхад үүнийг яаж хийх вэ? Бүх шөнө, бүх баяр, бүх амралтын өдрүүдийг. Николай Викторович Подгорный, зөвлөлтийн ерөнхийлөгч алга болжээ. Ууршчихаж. Алга болж. Байсан. Харин одоо байхгүй. Мэдээж, ерөнхийлөгч гэдэг зөвхөн шатрын хүү. Ерөнхийлөгч бол хэн ч биш. Халхавч төдий. Яг зөвлөлтийн элчин сайд шиг. Элчин сайдын яамаар бардам алхана. Дээдчүүлтэй ярилцана. Гар барина. Инээмсэглэнэ. Гэвч тэр шийдвэр үл гаргана. Том нууцуудад ч хавьтахгүй. Инээгээд гар бариад бай. Энэ чиний ажил. Харин бид захирагдах шууд сувагтай. Удирдагч ГРУ-гийн даргад захирагдана. Харин тэр нь Жанжин Штабын даргад, Жанжин Штабын дарга нь Төв Хороонд захирагдана. Харин ерөнхийлөгч, элчин сайдууд бол өнгөлөн далдлалт. Халхавч. Гэхдээ, чөтгөр ав, хэрэв хуурамч ч бай ерөнхийлөгч алга болоход түүний тухай ердөө хагас өдөр дурсаж байгаа юм чинь би гэнэт алга болчихвол намайг ер дурсана гэж үү? Венад ажиллаж байсан зөвлөлтийн цэргийн атташе алга болжээ. Алга болчхож. Агаарт замхарчихаж. Түүнийг гэр рүү нь буцаажээ. Зөвлөлт рүү. Бидний хэлдгээр бол
нүүлгэн шилжүүлжээ. ГРУ болон КГБ-гийн офицеруудыг ноцтой алдаа гаргах, ажлаа огт хийхгүй байх тохиолдолд, хориотой хэлхээ холбоо тогтоосон эсвэл зугтах гэж бэлдэж байна хэмээн сэжиглэгдсэн тохиолдолд нүүлгэн шилжүүлдэг. Цэргийн атташег яалаа гэж нүүлгэн шилжүүлснийг би мэдэхгүй. Үүнийг хэзээ ч тайлбарлаж хэлдэггүй юм. Алга болсон, тэгээд л тэр. Амралтаа аваад явсан, буцаж ирээгүй. Зөвлөлт Холбоот Улс асар уудам нутагтай. Хаа нэгтээ төөрөө биз. Түүний ногоон «мерседес» цэргийн шинэ атташе хурандаа Цветаевт өв залгамжлагдан шилжив. Шинэ атташе бардам байна. Өөрийгөө дарга хэмээн сэтгэжээ. Манай хөрш КГБ-гийнхэн түүнийг Бага эзэн хэмээн бодоцгооно. Гэвч манайд бусад аль ч нууц байгууллагуудын нэгэн адилаар албан ѐсоор эзэлж буй албан тушаал ямар ч ач холбогдолгүй байдаг юм. Бид өөрийн гэсэн, нууц, бусдад үл харагдах зэрэг дэвтэй. Даналзаж л бай, хурандаа гуай. Гэхдээ удахгүй чамайг Удирдагч өөрийн албан тасалгаанд ярилцахаар дуудна. Чамайг Удирдагчид ч биш, Бага эзэнд ч биш, бусад аль нэг орлогчид нь ч биш харин ердийн нэг варягд шууд захирагдах ѐстой гэдгийг чинь эелдэгхэнээр мэдэгдэх болно. Харин тэр нь хэн ч байж болно, жишээ нь чиний туслах ч байж магадгүй. Хүмүүсийн дэргэд, албан ѐсоор бол чи инээмсэглэн гар барьж, харин цэргийн атташегийн туслах хошууч, аль эсвэл дэд хурандаа чиний бичгийн цүнхийг барин араас чинь дагах болно. Чи «мерседесе» унаж, тэр «форд» унана. Гэхдээ энэ бүхэн зөвхөн албан ѐсоор л тийм. Харин бүхний нүдэн дээр, албан ѐсоор хийгдэж байгаа зүйл ямар ч ач холбогдолгүй. Мафийн толгойлогч өдрийн цагаар хоол зөөгч хийж ч болно. Гэхдээ энэ нь зоогийн газрын эрхлэгч нь асар их нөлөөтэй гэсэн үг огт биш. Манай ГРУ ч мөн тийм тогтолцоотой. Гадна харагдах цол, албан тушаал ямар ч хамаагүй. Харин ч өөрсдийн шилдэг удирдагч, авьяаслаг офицеруудаа бид нүднээс далд байлгаж бардам ихсийг тайзан дээр гаргадаг юм. Харин хөшигний ард бол бид өөрсдийн зэрэг дэв, цол, үнэлэмжтэй. Хөшигний ард варягууд тайга нохдыг захирдаг юм. Варяг бусдыг багалзуурдаж нууцыг нь олж авдаг юм. Түүнийг дэмжиж, ажиллах нөхцөлөөр нь хангах хэрэгтэй. Чиний туслах хэдийн амжилтаараа товойж варяг болсон. Харин чи, хурандаа минь, ердөө тайга нохой. Цөөвөр. Цэцгийн зургаа. Чи өөрийн «мерседесээ» унаад туслахаа халхалж, түүний ажиллагааг хангах болно. Жижиг алдааны төлөө хошууч чамайг бид бүхний өмнө зэмлэж, харин том алдаа гаргавал шоронд суулгана. Тэр ГРУ-д нууц мэдээллүүдийг олж өгнө, харин чи ердөө түүнийг дэмжих үүрэгтэй. Тэр чиний тодорхойлолтыг бичнэ. Чиний хувь заяа түүний гарт. Алдаа гаргах л юм бол чи сураггүй алга болно. Чиний өмнөх шиг л чамайг нүүлгэн шилжүүлэх болно. Харин одоо инээмсэглэж л бай тайга нохойн гөлөг минь. Гурван сарын дараа хотыг хэр мэдсэнийг чинь шалгах болно гэдгийг санаж яв. Зуун асуултад зөв хариулах ѐстой. Хариулахдаа алдаа гаргавал хангалтын ажилдаа алдаа гаргана гэсэн үг. Харин тэгвэл тэгээд л өнгөрөө, бөөн хэл ам, Төв Хорооны комисс, шорон, дамжлага. Харин шалгалтаа өгөөд чи ч бас хангалтад ажиллах болно. Бусдын сүүлийг халхлах болно. Баяр амралтын өдөр гэж огт байхгүй. Ямар ч найдвар байхгүй. Харин одоо инээж л бай. 3. Тагнуулын ажиллагааны хангалт нь шууд ба ерөнхий гэж хоѐр янз байдаг юм. Шууд хангалтад манай төлөөлөгчдийн газрынхан бүгдээрээ, бүх сүргээрээ явна.
Хангалтын ажлыг Удирдагч өөрийн биеэр зохицуулан. Харин ерөнхий хангалтад Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Холбоот Улсын элчин сайд болон Ерөнхий консул ажиллана. Тэд юу болоод байгааг өөрсдөө үл ухааран ерөнхий хангалтын ажлыг хүмүүс. Зүгээр л Төв Хорооноос тэдэнд халхал, хаацайл гэсэн нууц түлхүүрт тушаал ирнэ. Хэрэв бид, шууд хангалтынхан алдаа гаргавал ерөнхий хангалтынхан биднийг халхалж утаан хөшиг тавьдаг юм. Яг л наймаалж өөрийн дайснаас будагт бодисоор хөшиг тавьчихаад зугтдагтай адилаар. Элчин сайд Ерөнхий консул хоѐр Австрийн цагдаа нарыг хашгичин загнаж, бөөн үймээн шуугиан дэгдээн, өдөөн хатгалаа хэмээн буруутгаж, тэдний гаргаж ирсэн бүх л зүйлийг үгүйсгэнэ. Тэд огт гэмгүй байж байгаад аймшигтайгаар гүтгүүлсэн хүний дүр гарган жишим ч үгүй өөдөөс нь харцгаадаг юм. Тэд танай орноос найрсаг харьцаагаа тасална хэмээн сүрдүүлцгээнэ. Тэд Улаан Арми Австрийг чөлөөлснийг алхам бүрдээ дурсана. Тэд дайнд амссан хохирол, нацизмийн гэмт хэргийн тухай байнга ярина. Тэдний ажил тийм юм. Хэрэв бид алдаа гаргавал түүнийг хаацайлахын тулд л тэд тэнд байдаг юм.Гэхдээ одоогоор бид алдаа гаргаагүй л байна. Одоохондоо бүх зүйл сайн явж байна. Одоо бидний явуулж буй ажиллагаа түүнд оролцож байгаа хэд хэдэн төлөөлөгчдийн газрын нийт офицеруудын хамтын хүчин чармайлтыг шаардаж байна. Австрийн нутгаар танкийн хөдөлгүүр дайран өнгөрч байгаа юм. Тэр хөдөлгүүр хэдийн нэлээд хэдэн орны нутгаар дайран өнгөрөөд байна. Очих газар нь Турк гэжээ. Австри бол энэхүү төвөгтэй аяллын хамгийн сүүлийн хэцүү даваа. Цаашаа тэр Унгар ороод тэндээсээ аяныхаа чиглэлийг огцом өөрчлөх болно. Танкийн хөдөлгүүр тонн хагас жинтэй. Манай варягууд түүнийг аль нэг орноос аваад нэрийг нь өөрчлөн хил давуулжээ. Тэр хөдөлгүүр ГРУ-гийн нууц тагнуул хил нэвтрэх бүрдээ паспортаа сольдог шиг хил гарах бүрдээ нэрээ өөрчлөн олон орны хил даван удаан аялж байгаа юм. Одоо танкийн хөдөлгүүртэй чингэлэг хэдийн Австрид иржээ. Тэр хөдөлгүүр одоо «тариалангийн услалтын системд зориулсан эрчим хүчний туршилтын төхөөрөмж» гэсэн нэрийн дор аялж явна. Ази, Африкийн орнуудад өлсгөлөн болж байна! «Эрчим хүчний туршилтын төхөөрөмжийг» нэвтрүүлэгтүн! Ядуу орнууд хүнснийхээ асуудлыг шийдвэрлэг л дээ! Уур барсан хүнд ажил. Улсын хилээр хүнд ачааг дамжин өнгөрөөхөөр оролдож үзээгүй хүмүүс энэ ажилд хэчнээн их хүнд сурталтнууд хошуугаа шургуулсан байдгийг төсөөлөх ч үгүй! Харин ГРУ тэдгээрийн хэн нь ч «эрчим хүчний туршилтын төхөөрөмжийн» жинхэнэ учрыг мэдээгүй гэдэгт итгэлтэй байх ѐстой. Харин түүний учрыг гэнэт таамагласан нэг нь өөрийн юмыг ухаарамтгай байдал хийгээд ухаарч ойлгоогүй дүр үзүүлсний төлөө маш том шагнал хүртэнэ. ГРУ тэднийг нэг бүрчлэн алсаас ч болов хянаж байх ѐстой. Харин яг энэ ажлыг бид хийж байгаа юм. Манай варягуудын нэг нь энгэртээ одон зүүх нүх гаргаж буй нь тэр. Танкийн хөдөлгүүр. Шинэ үеийн. Мэдээж, хуулах гэж биш харин судлах гэж. Яг л америкийн уралдааны машин зохион бүтээгчид японы шинэхэн хөдөлгүүр маш сонирхолтой байдаг шиг. Чөтгөр ав, би иймэрхүү зүйлийг хаанаас олох вэ? Сонирхууштай зүйл асар их. Тэднийг олж авах ч заримдаа тийм хэцүү биш. Гэхдээ манай мэдээллийн алба нэг ижил зүйл эсвэл нэг ижил бичиг баримтаас дэлхийн өнцөг булан бүрээс нийтдээ гурав дөрвөн ширхгээс илүүг худалдаж авдаггүй юм. Илүү хэрэггүй. Өөр хэн ч олж чадахгүй бүр шинийг аваад ир гэнэ. Заримдаа үнэхээр сонирхол татах зүйл санал болголоо ч ГРУ татгалзсан хариу өгнө. Баярлалаа, гэхдээ Тунис дахь ГРУ-гийн дипломат
төлөөлөгчдийн газар илүү хурдан ажилласан. Баярлалаа, бидэнд наадах чинь аль хэдийн байгаа. ГРУ бол хатуу ширүүн өрсөлдөөний газар. Хэн хүчтэй нь ялна. 4. Цаг тун удаан өнгөрнө. Чаг, чаг, чаг. Шөнө. Харин манай мөргөцөгт үргэлж цэнхэр гэрэлтэй. Тодруулж бүдэгрүүлж болох боловч өнгийг нь өөрчилж болохгүй. 2 цаг 43 минут. Гарч нойроо сэргээх хэрэгтэй. Ер нь төлөөлөгчдийн газрын байранд ямар ч цонх байдаггүй юм. Манай Венийн төлөөлөгчдийн газрын асар том барилга ердөө гуравхан цонхтой. Нийтийн ажлын танхимаас коридорт гарч шатаар өгсөн гэрэл зургийн лабораторийн дэргэдүүр гарч дахин коридороор яван шатаар өгсөнө. Дөчин найман гишгүүр. Тэнд антенны төвийн хаалга хүрсэн бас нэг жижиг коридор бий. Энэ жижиг коридорт өнөөх гурван цонх байдаг юм. Бид тэр газрыг Невийн өргөн чөлөө гэж нэрлэнэ. Бодвол манай битүү нүхнээс гарч ирсэн хэн бүхэн тэнд нарлахыг хүсдэгээс тэр байх. Энэ коридор манай ажлын өрөөнөөс арваад хаалга, бетон халхавч, хананы цаана байдаг юм. Тэнд цонхны дэргэд нууц асуудлыг авч хэлэлцэхийг хориглодог. Тэр гурван цонх ГРУ-гийн байрны цонхнууд хэрхэн хамгаалагдсан байдаг шиг хамгаалагдсан хирнээ тэр шүү. Гаднаас нь харахад бусад цонхнуудаас огт ялгарахгүй. Хаа сайгүй байдаг тийм л тортой. Гэхдээ манай цонх арай бүдэг. Тийм учраас дотор юу болж байгааг гаднаас харах хэцүү. Цонхны шилнүүд нь маш зузаан. Хагарахгүй. Зузаан шил агаарын чичиргээг муу дамжуулах учир цахилгаан соронзон цацрагийн хүчтэй үүсгүүрээр тандахад хэнгэргийн үүрэг гүйцэтгэж чадахгүй. Шилийг харахад жигд бус болхи хийцтэй юм шиг санагдана. Зарим хэсэгтээ арай зузаан, зарим хэсэгтээ арай нимгэн. Гэхдээ энэ бол зориуд хийсэн ов мэх байгаа юм. Шилний жигд биш гадаргууг электрон машинаар тооцоолон хийсэн юм. Жигд бус шил хийсний төлөө хэн нэг нь шагнал хүртсэн байх. Хэрэв манай цонхны шилийг хэнгэрэг болгон ашиглалаа гэхэд жигд бус гадаргуу нь туссан цахилгаан соронзон цацрагийг эмх замбараагүй ойлгож, тусгай төхөөрөмж нь тайлж унших боломжгүй байх юм. Манай цонхнууд салхивчгүй нь ойлгомжтой. Агааржуулах систем нь ч онцгой хамгаалалттай байдаг. Гэхдээ би тэр талаар сайн мэдэхгүй. Ямартаа ч цонхыг агаар солих зориулалтаар энд хийгээгүй нь л тодорхой. Цонх бүр гурван давхар шилтэй, металл хүрээтэй. Металл хийцүүдийн завсраар тусгаарлагч зөөлөвчүүд бий. Агаарыг чичиргээ дамжуулалтыг багасгах гэж ингэж хийсэн юм. Гадна болон дотор талаас нь харахад жирийн л цонх мэт боловч хүрээний хоорондохыг сайн харвал шилнүүд нь өөр өөр өнцгөөр байрласныг харж болно. Гурван давхар шил бүр бусдаасаа арай өөр өөр өнцгөөр гадагш харж бага зэрэг хазгай байрласан юм. Шил бүрийн хазайх өнцөг өөр. Өнцгийн хазайлтыг нь бас л электрон машинаар тооцсон юм. Цонхны шилийг ашиглан гаднаас чагнах төхөөрөмжөөр сонсох боломжгүй болгох гэж тэр. Хананууд бүр ч илүү хамгаалалттай. Ялангуяа газар доорх бидний мөргөцгийн хананууд. Цонхны цаана харанхуй хэвээрээ л байна. Би ч үүнийг мэдэж байгаа. Би зөвхөн коридор, шатаар явж нойроо сэргээхийн тулд л энд, цонхны дэргэд ирсэн юм. Би жижүүрийн офицер, унтаж огт болохгүй. Шөнийн ээлжийнхэн бараг миний оролцоогүйгээр ажлаа хийж байна. «ТС» бүлгийнхэн байнга, хорин дөрвөн цагаар цэргийн болон засгийн газрын радио мэдээллийг замаас нь хүлээн авч, тайлж унших ажлыг хийдэг юм. Радио хяналтын бүлэг ч мөн радио мэдээллийг амдах ажлыг эрхэлдэг. Гэхдээ тэд огт өөр төрлийн ажил
хариуцдаг юм. «ТС» бүлэг ГРУ-гийн мэдээллийн албаны ашиг сонирхлын дагуу ажилладаг бөгөөд мэдээллийн албаныхан цуглуулсан жижиг мэдээллүүдээ төвийн том компьютерт нэгтгэн боловсруулж ертөнцийн дүр төрхийг байнга шинэчлэн гаргаж байдаг юм. Харин радио хяналтын хэсэг түүнээс багагүй чухал хирнээ өөр ажил эрхэлдэг. Радио хяналтын бүлэг зөвхөн манай төлөөлөгчдийн газрын ашиг сонирхлын дагуу ажиллана. Энэ бүлгийнхэн цагдаагийн газрын үйл ажиллагааны идэвхийг ажиглана. Венийн цагдаагийн газар юу хийж байна, хүчээ хаагуур тараан байрлуулсан байна вэ, энгийн хувцас өмссөн цагдаа нар хэнийг мөрдөж байна вэ гэдгийг тэд үргэлж мэдэж байдаг юм. Радио хяналтын бүлэг цагдаа нар өнөөдөр вокзалын тэнд сэжигтэй арабыг мөрдсөн, харин өчигдөр хар тамхины наймаачдын эсрэг бүх хүчээ хаясан гэх зэргээр үргэлж бүхнийг бидэнд хэлж байдаг юм. Радио амдалтын бүлгээс гадна холбоочид, нууц түлхүүрт мэдээнийхэн шөнөөр ажилладаг бөгөөд би тэдний ажилд оролцох эрхгүй. Тэгээд би яагаад шөнөөр энд сууж байгаа билээ? Бие биедээ захирагдахгүй олон хэсгүүд ажиллаж байна. Гэхдээ хэн нэг нь ахлах ѐстой. Тийм учраас л бид шөнө ээлжээр жижүүрлэдэг юм. Би ямар ч онцгой гавьяа байгуулаагүй, мэдээлэл олборлох ажлын офицер, харин тэдний хувьд бол би эрх мэдлийн биелэл. Тэдний хувьд би варяг эсвэл тайга нохой байх нь чухал биш. Би дээд ангийн хүн. Би мэдээлэл олборлогч офицер. Тэгэхлээр гадаадын хүмүүстэй харьцдаггүй тэдний хэнээс нь ч дээгүүр. Тэд хэний ч хувьд цэргийн цол хэргэмээс үл хамааран олборлогч офицер болно гэдэг сайхан боловч бүтэшгүй мөрөөдөл юм. — Виктор Андреевич, кофе уух уу? Энэ бол Боря, гуравдугаар нууц түлхүүрч. Түүнд хийх юм алга. Гол хүлээн авах станц нь чимээгүй, гүний тагнуулын радио дохиоллын хүлээн авах станц ч мөн чимээгүй байна. — Тэгье, Боря. ууя. Би гвардийн 6-р танкийн Армийн Спецназынхан десантаар буух өөрийн сонгосон талбайг тодорхойлон бичих ажлаа түр хойш тавив. ГРУ-гийн тушаал ѐсоор би тийм гурван талбай сонгосон юм. Хэрэв дайн болбол ашиглах юм. Гэвч Боря нэгэнт өөрийн өрөөнөөс гараад ирсэн бол тэртэй тэргүй энэ ажлаа дуусгаж чадахгүй. — Ёотон хийх үү? — Үгүй, Боря. Би үргэлж чихэргүй уудаг. Боря Венера дагиныг шүтнэ. Бүх дэлхийн ГРУ болон КГБ-гийн нууц түлхүүрчид энэ хатагтайг шүтдэг юм. Боря миний их ажилтай байгааг мэдэж буй боловч намайг тойрон тал талд гаран холхиж миний анхаарлыг ирээдүйн дайнаас хэрхэн хөндийрүүлж түүний өөрийн шашин шүтлэг уруу хандуулахаа эргэцүүлж байна. — Виктор Андреевич! — Юу гээв? би дэвтрээсээ хөндийрсөнгүй хариу асуув. — Дипломат элч нар шинэ шүлэг авчирсан байна билээ. — Мэдээж, шалиг шүлэг л байгаа биз? — Дипломат элч нар үргэлж л тийм шүлэг авч ирдэг юм. — Чөтгөр чамайг аваг, Боря. Тэр шүлгээ унш л даа. Боря үл ялиг ханиан хоолойгоо засав. Боря агуу их найрагчийн дүрээр ийн уншиж эхлэв: Өвсний шүүдэрт хөлөө норгон байж Өөрийг чинь би тэврэхээр ирлээ Өвөрт чинь орохыг тэсгэлгүй хүсэхдээ Өрөөл бусдаас өрсөн өрсөн ирлээ!
— Боря, энийг би чамаас өмнө мэднэ. Боря урам нь хугарсан байртай хэсэгхэн сууснаа: — Ленинградад нэг зовлонтой хүн байсан юм. Сайхан шүлэг бичнэ: Өө, Ленинград! Өө, миний хот оо! Хүн бүхэн үүнийг хүснэ Харин би гэгээн ламтан... Түүнээс салах хэцүү. Борятай харьцаагаа муутгаж болохгүй. Нууц түлхүүрийн мэргэжилтэн хэдий доод тушаалынх боловч үргэлж Удирдагчийн дэргэд үнэнч нохой шиг л байж байдаг юм. Түүний яруу найргийн сэдвийг гүнзгийрүүлэхийг би үл хүсэвч бас яриаг нь таслах утгагүй хэрэг. Ярианыхаа сэдвийг өөр тийш нь эргүүлсэн нь дээр: — Чи Ленинградын цэргийн тойргийн штабт алба хааж байсан юм уу? — Үгүй, 7-р Армийн штабын наймдугаар хэлтэст. — Харин дараа нь? — Дараа нь шууд Ватутинки. — Хөөх! Ватутинки бол Москвагийн дэргэд орших маш нууц хот. ГРУ-гийн нэвтрүүлэг хүлээн авах гол радио төв тэнд байдаг юм. Тэндхийн бүх юм нууц. Оршуулгын газар нь хүртэл нууц. Ватутинки бол диваажин. Гэхдээ бусад бүх диваажингийн нэгэн адил дутагдал түүнд бий. Юу гэвэл тэндээс гарах гарц байхгүй. Ватутинкид нэгэнт очсон хүн өөрийг нь өөр хаана ч биш зөвхөн тэндхийн оршуулгын газар оршуулна гэдэгт эргэлзэхгүй байж болно. Энэхүү диваажинд очигсдын зарим нь хилийн чанадад ажиллахаар явдаг юм. Гэхдээ үүнээс болоод түүний амьдрал өөрчлөгдөхгүй. Бүх нууц түлхүүрчдийн хувьд элчин сайдын яамны дотор ажиллаж, амьдрах хатуу тогтоосон бүс бий. Хүн бүр янз бүр. Борягийн хувьд өөрийнх нь амьдардаг өрөө, нийтийн ажлын танхим, Удирдагчийн болон Бага эзний өрөө орсон арван зургаан өрөөнд л байж болно. Тэр энэ бүсээс гарах эрхгүй. Хэрэв тэгвэл эрүүгийн гэмт хэрэг болно. Элчин сайдын яамнаас гадагш гарвал бүр тэр байтугай юм болно. Боря энэ бүсдээ хоѐр жил амьдрах бөгөөд дараа нь түүнийг буцаагаад Ватутинкид аваачина. Боря өөрөө ч явахгүй. Түүнийг харгалзан хүргэнэ. Боря жаргалтай байна. Ватутинкид очигсдын ихэнхийг хаа нэг тийш нь аваачдаггүй юм. Гэхдээ тэд тойргийн болон арми, флот, флотилийн штабт ажиллаж буй мянга мянган нууц түлхүүрчдийн дэргэд азтайд тооцогдоно. Тэдний хувьд Ватутинки бол сайхан боловч биелэгдэшгүй мөрөөдөл. — Виктор Андреевич, биеэ үнэлэгчдийн талаар ярьж өгөөч. Намайг удахгүй Ватутинки уруу буцаана. Венад байсан мөртөө хүнд ярьчих нэг ч түүхгүй ирлээ гэж манай залуус намайг шоолох болно. — Боря, би биеэ үнэлэгчдийн тухай юу ч мэдэхгүй. Боря дээрээс зааварласны дагуу намайг хатгаагүй, харин миний энэ тухай ярихыг сонсохыг үнэхээр хүсэж байгаа гэдэгт би эргэлзэхгүй байна. Ватутинкид эргэж очсон ямар ч нууц түлхүүрч хормойн явдлынхаа түүхийг хэр зэрэг ярьж байна вэ гэдгээр л үнэлэгддэг юм. Түүнийг элчин сайдын яамны хэдхэн өрөөнөөс гаралгүй хязгаарлагдмал бүсэд, заримдаа тавхан өрөөний хооронд амьдарч байгаад ирснийг бүгд мэднэ. Нэг ч мэдээлэл олборлогч офицер нууц түлхүүрчинд өөрийн үзсэн харснаа ярьж зүрхлэхгүй бөгөөд ярьж байгаа зүйлсээ тэр өөрөө л бодож олсон гэдгийг ч бүгд ойлгож байгаа. Гэхдээ л чадварлаг яригч бичиг үсэггүй ард түмний дунд үлгэрч хүн ямар хүндтэй байдаг шиг л Ватутинкид үнэлэгдэнэ. Гэхдээ соѐлжиж иргэншсэн ард
түмний дунд ч мөн ийм үзэгдэл байдаг шүү дээ. Вена хотын номын дэлгүүрүүд огт байхгүй гариг дээр болсон явдлын тухай өгүүлсэн зөгнөлт романаар дүүрэн байна. Соѐлт хүмүүс бүгд энэ романууд зохиомол гэдгийг мэддэг ч Ватутинкид хормойн явдлын түүхийг шимтэн сонсдог шиг л тэд эдгээр романуудыг шохоорхон уншдаг юм. — Виктор Андреевич, биеэ үнэлэгчдийн тухай ярьж өгөөч дээ. Тэд шууд л гудамжинд зогсож байдаг юм уу? Тэд ямар хувцастай байдаг вэ? Виктор Андреевич, та тэд нарт ойртдоггүй гэдгийг би мэднэ л дээ, гэхдээ тэд нар холоос ямар харагддаг вэ? 5. …Аливааг төсөөлөн бодоход ч үнэхээр хэцүү байна. Харин тэгэхгүй бол юу ч бүтэхгүй. Өөрийн нүүдлийг өөрөө төлөвлөдөг хүмүүс хангалтад явж байгаа хүмүүсийг цагдаагийн гар чийдэнгийн гэрэлд тавьж өгөөд өөрсдөө сүүдэрт үлдэхийг аль байдгаараа хичээдэг юм. Австрийн цагдаа нар шууд л хөөчихдөг Британийн цагдаа нарыг бодвол арай өршөөнгүй ханддаг ч заримдаа бас сэмээрхэн хөөж л орхидог юм. Чимээгүй бөгөөд элдэв хэл амгүй. Харин чи Австрид ажиллаж чадахгүй байгаа бол цагдаа нар нь илүү чанга ажилладаг Голландад, эсвэл хэтийн төлөв, нөхцөл байдал нь маш муу Канадад чамайг ажиллуулж болно гэж үү? Варяг бүр сүүдэрт байдаг. Харин тайга нохой бүрийг бүх дэлхий мэднэ. За яах вэ, ойр дотныхноо хуурахгүй бол хөндлөнгийн хүн ойртож ирээд чамайг хуурна. Бидний чадваргүй болхи байдлаар бамбай хийн өөрсдөө мултраад биднийг галын дор орхидог варягуудын зөв. Гэхдээ би ч бас варяг болохоор хатуу шийдсэн. Нууцад хэрхэн хүрэхээ бодоод нойр ч хүрэхгүй нь! Жинхэнэ нууц бичиг баримтгүйгээр элсүүлсэн гэж тооцохгүй. Харин элсүүлэхгүй бол ГРУ-д амьдрал байхгүй. Нулимж л орхино. Академид бидэнд заасан бүхнийг хэдийн хорин жилийн турш хаа сайгүй амьдралд хэрэглэж байна. Шинэ зам хэрэгтэй. Гэмт хэргийн ертөнцийг дүрслэн бодох бидний төсөөллийг хөгжүүлэхийн тулд детектив романууд уншихыг биднээс шаарддаг байсан юм. Гэхдээ гол нь бусдын үйлдэл, шийдвэрийг эргэцүүлэх ухаанд сургахыг л зорьдог байсан байх. Детектив зохиолчид бол мэргэжлийн олон нийтийг хөгжөөгчид болохоос мэргэжлийн мэдээлэл олборлогчид биш. Тэд өмнө нь огт мэдэгдээгүй байгаа шинэ зэвсгийг гартаа оруулах зорилтыг тавьж буй захирагч ямар даалгавар өгч болох тухай гэх мэт гол асуудлыг хялбархан тойрч чадна. Тэр тухай огт юу ч байхгүй. Хэрэв тиймэрхүү төрлийн зэвсэг байж болно гэдгийг хорвоо ертөнц огт таамаглаагүй байвал яах вэ? Харин ГРУ дэлхийд хэн ч тийм зэвсэг бүтээх боломжтой гэдгийг мэдээгүй байхад, АНУ-гийн ерөнхийлөгч ч зохих ѐсоор нь үнэлж чадаагүй байхад АНУ-гийн атомын бөмбөгийн хойноос хөөцөлдөж эхэлсэн юм. Мэдээлэл олборлоход гэмт хэргийн ертөнцийн аливаад хандах хандлагыг хэрхэн ашиглах боломжийг таниулахын тулд биднийг Петровкад байдаг гэмт хэргийн музейн нууц тасагт аваачсан юм. Мэдээж, Москвагийн эрүүгийн эрэн сурвалжлахынхан бидний хэн болохыг мэдэхгүй. Музейн танхимд МВД, КГБ, ардын хянан шалгах, коммунист залуучуудын байгууллага, бас тэгээд өөр хаанаас ч юм бэ ирсэн тун олон нууц төлөөлөгчид байлаа. Бүгдийнх нь гэмт хэргийн сэтгэхүйг хөгжүүлэх хэрэгтэй юм байлгүй. Тун сонирхолтой музей юм хэлэх үг алга. Мөнгө хийдэг машин надад хамгийн их таалагдав. Москвагийн цэргийн техникийн
сургуулийн оюутнууд тэр машиныг хийж гүржүүдэд 10 000 рублиэр заржээ. Бидэнд мөнгө хэрэгтэй, харин хуурамч машиныг бид дахиад нэгийг хийчихнэ гэж бодоо биз. Оюутнууд будгаа хааш нь хийх, цаасыг нь хаана хийх, хааш нь спирт хийх ѐстойг гүржүүдэд зааж өгчээ. Нэг ч мэргэжилтэн жинхэнээс нь огт ялгахгүй тийм сайн хийсэн шажигнасан аравтын дэвсгэртүүд машинаас цувран гарч байжээ. Шунал ихэдвэл шулам болно шүү гэдгийг ч бас оюутнууд гүржүүдэд анхааруулсан гэнэ! Машиныг хэт халтал нь ажиллуулж болохгүй, эс тэгвээс зураг нь балархай гарна гэдгийг ч мөн хэлжээ. Гүржүүд нутаг буцав. Тэгээд оройн цагаар мөнгө үйлдвэрлэж эхэлжээ. Гэвч машин нь гацав. Механикчийг бүлэгтээ элсүүлэхээс өөр аргагүй болжээ. Харин механикч машиныг задалж үзээд исгэрчээ. Та нарыг хуурчээ гэж тэр хэлж. Энэ машин мөнгө хийж чадахгүй. Дотор нь зуун ширхэг жинхэнэ аравт хийсэн байжээ. Бариулыг эргүүлмэгц л шинэхэн аравтын дэвсгэрт цувран гарч ирнэ. Зуун ширхэг байж. Харин одоо бүгд гараад ирчихсэн. Одоо өөр гарч ирэх юу ч байхгүй. Тэгээд Гүржүүд сэргийлэхэд ханджээ. Сэргийлэх оюутнуудыг барьж аваад залилангийн хэргээр гурван жил шоронд суулгажээ. Харин гүржүүдэд өөрсдөд нь арван жилийн ял өгчээ. Хуурамч мөнгө хийхээр шийдсэн, бас завдсан хэрэгт нь. Тэр нь ч зөв. Оюутнууд зөвхөн гүржүүдийг л хуурсан, харин гүржүүд ажилчин тариачны төрийг хуурахыг хүссэн байна. Ай хөөрхий, ийм сайхан мөрөөдөлтэй хүмүүс ч азтай юм аа. Харин би юу бодож олдог юм билээ? * XII БҮЛЭГ * 1. Элсүүлэх бол нарийн ажил. Яг л булга агнадаг шиг. Арьсыг нь гэмтээхгүйн тулд нүд рүү нь цохих хэрэгтэй. Гэхдээ жинхэнэ анчин хүн бол булганы нүд рүү цохихыг хэзээ ч хэцүү гэж үздэггүй юм. Харин хөвч тайгаас булга олно гэдэг л хэцүү. Нууцыг мэддэг хүмүүсийг ГРУ хайдаг юм. Тийм хүмүүс ч цөөн биш. Гэвч ерөнхийлөгчийн зөвлөх, пуужин зохион бүтээгч, штабын генералууд харуул хамгаалалт, хашаа, харуулын ноход нууц эрх ямба, асар их орлогоороо биднээс зааглагджээ. ГРУ-гийн хувьд нууцыг мэддэг хэрнээ ганц бие, бие хамгаалагчгүй, сайхан ирээдүй, их орлогогүй тийм хүмүүс хэрэгтэй. Нууцыг мэддэг ч мөнгөөр үргэлж гачигддаг тийм хүмүүс бидэнд хэрэгтэй. Харин тийм хүмүүсийг хэрхэн олох вэ? Нууцад хүрэх эрхгүй хэдэн зуун сая хүний дундаас тийм хүмүүсийг хэрхэн ялгах вэ? Та мэдэхгүй байна уу? Би харин үүнийг мэднэ. Одоо бол мэднэ. Надад нэг сайхан санаа байна. Харин Удирдагчтай уулзахаар орж болдоггүй нь хяслантай хэрэг ээ. Тэрээр хоригдол мэт тасалгаанаасаа гарахгүй суугаад олон хонож байгаа бөгөөд хэнийг ч хүлээж авахгүй байгаа юм. Бага эзэн ярдаг нохойноос дор байна. Түүнд ойртох ч аюултай, урж мэднэ. Бага Эзэн ч мөн бүхий л цагаа захирагчийн өрөөнд өнгөрөөнө. Тэнд тэднээс гадна Петр Егорович Дунаец бас хамт сууна. Албан ѐсоор бол тэр дэд консул. Албан бусаар бол ГРУ-гийн хурандаа, Удирдагчийн орлогч. Одоо мөн ГРУ-гийн Нэгдүгээр газрын даргын орлогч, контр адмирал Бондарь ч тэдэнтэй нийллээ. Тэр Венад ямар нэг төлөөлөгчдийн бүрэлдэхүүнд, мэдээж цэргийн биш иргэний, багтан нисэж ирсэн юм. Харин түүнийг тэр төлөөлөгчдийнхөө хамт байхыг нь хэзээ ч хараагүй. Тэрэнд түүнээс ч чухал ажил байна. Генерал, адмирал болон хоѐр хурандаа нар
захирагчийн өрөөнөөс маш ховорхон гарч ирцгээх ба яг л хөдөлмөрийн баатар уурхайчид шиг тэрхүү мөргөцөгтөө сууцгаана. Олборлолтын дэлхийн дээд амжилт тогтоохоор шийдэцгээсэн юм болов уу? Тавдугаар нууц түлхүүрч Женя тэдний цай хоолыг оруулж өгнө. Харин дараа нь орж хоол зөөдөг тавиураа авна. Хоол нь бүр хөрчихсөн, огт гар хүрээгүй байх аж. Мөн Женя тэндээс тэвэр дүүрэн кофены хоосон аяга, үнсний сав дүүрэн тамхины иштэй гарч ирнэ. Мэдээж, тэнд юу болоод байгааг Женя мэдэхгүй. Захирагчийн бүх нууц түлхүүрт мэдээнүүдийг зөвхөн нэгдүгээр нууц түлхүүрч Александр Иванович тайлж уншдаг юм. Харин тэр үргэлж чулуун хөшөө шиг царайтай байдаг юм. Ямар ч сэтгэлийн хөдлөл байхгүй. Тэр дөрвийн тэнд хийгээд байгаа зүйлийг шинжлэх ухааны нэр томьѐогоор бол «сүйрлийн хүрээг хумих» гэж нэрлэдэг байх. Нэлээн гүн сүйрэл болсон бололтой. Одоо харин мөрдөн байцаагчид тэдний мөрөөр орж болох бүх шижмийг тас цавчих хэрэгтэй. Тэгээд л захирагчийн өрөөн хамгийн туршлагатай варягуудыг нэг нэгээр нь дуудаж, тэд ч богинохон зааварчилгаа авсны дараа хэд хоногоор алга болох ажээ. Тэд юунд явж байгааг би мэдэхгүй. Би үүнийг мэдэж болохгүй. Харин шижмүүдийг цавчих хэрэгтэй гэдэг нь л тодорхой байна. Харин хэрхэн цавчиж байгаа юм бол? Үүнийг зөвхөн таамаглаж л болно. Туршуулуудад паспорт болон бүх амьдралд нь ч хүрэлцэх мөнгө өгөөд Чили эсвэл Уругвай уруу илгээнэ. Гэхдээ ингээд л болчихгүй. ГРУ-гийн аюулгүй байдлын асуудал яригдаж байна. Асар хүчирхэг байгууллага урьдах шигээ сүүдэрт үлдэх үү эсвэл түүний тухай бүх л гудамжны сонинууд КГБ болон CIA-гийн тухай ярьдаг шигээ чалчиж эхлэх үү гэдэг асуудал яригдаж байна. ГРУ-гийн хувьд сүүдэрт нуугдан үлдэх нь маш чухал. Энэхүү тоглоомын бооцоо нь урьд хожид үзэгдээгүй их. Ийм учраас л ГРУ тэр шижмүүдийг ямар аргаар ч болов тас цавчиж байгаа юм. Хэн нэг нь олон жил үнэнч зүтгэснийхээ төлөө галт тэргэн дор аймшигтай хашгиран унаж байгаа. Хүн бүр өөр өөрөөр. Хэн нэг нь усанд орж байгаад живнэ. Юу ч тохиолдож болно. Гэхдээ голдуу автын осол болдог юм. ГРУ яг л аварга могой шиг, алах дуртайдаа алдаггүй юм. ГРУ зөвхөн гарцаагүй үед л алдаг. Гэхдээ эргэлт буцалтгүй бөгөөд цэвэрхэн алдаг юм. Хэцүү ажил. Ийм учраас одоо Бага Эзнээс хол байсан нь дээр. Хазаж ч мэднэ. 2. — Витя, чи сайхан сэтгэлтэй болохоороо л алдаад байна. Ийм сайхан сэтгэлтэй байж болохгүй. Хүн тодорхой хязгаарын дотор л сайхан сэтгэлтэй байх эрхтэй. Харин тэрнээс цааш бол нэг бол бүгдийг нь хэмлэ, эсвэл шавхай дотроо хэвтэж бай. Дарвин энэ дүрмийг шинжлэх ухааны үндэслэлтэй гаргасан юм. Хэн хүчтэй нь амьд үлдэнэ. Түүний онол зөвхөн амьтны ертөнцөд л хамаатай гэж ярьцгаадаг л юм. Зөв л ярьж байна. Бид чинь бүгдээрээ амьтан шүү дээ. Бид амьтнаас юугаараа ялгаатай юм бэ? Маш бага ялгаатай. Бусад амьтдад арьс өнгөний өвчин байдаггүй, харин хүн гэдэг амьтанд бол бий. Өөр ямар ялгаа байна вэ? Зөвхөн инээмсэглэл. Хүн инээмсэглэж чаддаг юм. Харин та нар инээмсэглэлээ гээд хорвоо ертөнц илүү сайн сайхан болохгүй. Амьдрал бол амьд үлдэхийн төлөө тэмцэл. Харин амьд үлдэхийн төлөө тэмцэл бол нарны доорх амьдрах орон зайныхаа төлөө тэмцэх тэмцэл. Бүү алмайр, Витя, битгий сайхан сэтгэлтэй бай, дэвсүүлнэ шүү…
Аль хэдийн шөнө дунд болжээ. Дунай мөрний эргээр үдшийн сэрүүн оржээ. Тэртээ алсад онгоц бууж харагдана. Бороо хэдийн зогссон боловч туулайн бөөр моддын навчсаас бүлээхэн, том том дуслууд унасаар байна. Бага Эзэн миний өмнөөс харан гаслантайгаар шанаагаа тулан сууна. Ер нь бол тэр одоо Бага Эзэн биш болсон. Бид зүгээр л сурснаараа түүнийг ингэж дуудаад байгаа юм. Тэр одоо зүгээр л ГРУ-гийн хурандаа Николай Тарасович Мороз. Дипломат халхын дор ажиллаж буй олборлогч офицер. Энэ бол тийм ч их биш. ГРУ-гийн хурандаа ч тийм өндөр цол биш. ГРУ-д зөндөө л хурандаа нар байдаг. Цол биш харин амжилт, эзэлж буй байр суурь нь л чухал. Олборлогч хурандаа хүн ар араасаа нүүлгэн шилжүүлэгдсэн нөгөө хоѐр цэргийн атташе шиг тайга нохой ч байж болно. Эсвэл бардам бөгөөд амжилттай варяг ч байж болно. Хурандаа хүн захирагчийн орлогч эсвэл Бага Эзэн ч байж болно. Заримдаа том биш дипломат болон нууц төлөөлөгчдийн газарт Удирдагч ч байж болно. Харин хурандаа Николай Тарасович Мороз дээрээсээ хоѐрдох шатнаас хамгийн доод шатанд буулаа. Сүйрлийн хүрээг хумих ажиллагаа дуусжээ. Бага Эзнийг албан тушаалаас нь буулгав. Үргэлж Түүний ажиллагааны арыг халхалдаг байсан гурван тайга нохойг Москва уруу нүүлгэн шилжүүлэв. Тэгээд л бүх зүйл чимээгүй болжээ. Дэргэдээс харахад юу ч өөрчлөгдөөгүй мэт. Хурандаа Морозын эрх мэдэл энэ хүрээд өндөрлөв. Түүний оронд одоогоор хэнийг ч тавиагүй байна. Тийм учраас Удирдагч өөрийн биеэр болон орлогчдоороо дамжуулан биднийг удирдана. Нэгдүгээр орлогч нь байхгүй түүнд хэцүү байгаа бөгөөд шууд хэлэхэд тэр одоо нэг их хичээхгүй байх шиг. Бүх ажил ямар нэг байдлаар өөрөө аяндаа л урагшилж байна. Бага Эзний сүйрлийг хүн бүр өөрийнхөөрөө л хүлээн авлаа. «ТС», радио хяналтын офицерууд, харуулууд, хамгаалалтын системийн операторууд, холбоочид, нууц түлхүүрчид хийгээд мэдээлэл олборлоход оролцдоггүй бусад бүх офицеруудын хувьд тэрээр хагас бурхан хэвээрээ л байгаа. Тэр чинь олборлогч офицер хэвээрээ байгаа шүү дээ! Харин олборлогчид бидний дунд түүнд янз бүрээр л хандаж байна. Мэдээж, ахмад, хошууч, дэд хурандаа нар түүнд зохисгүй ааш гаргахгүй. Тэр албан тушаалын хувьд бидэнтэй адил боловч ямартаа ч хурандаа хүн. Гэхдээ хурандаа нарыг, тэр тусмаа амжилт муутай яваа нэгнийг нь зарим нэг нь гоочилж зүрхлэх нь ч бий. Бид ч сонин бүтэцтэй хүмүүс юм аа. Түүнтэй ойрхон нөхөрлөдөг байсан хүмүүс одоо түүнээс аль болох зайтай байхыг хичээх ажээ. Зовох цагт нөхрийн чанар танигддаг. Николай Тарасович тоглоом тохуу хийхийг тоосонгүй. Николай Тарасович уугаад л байж байна. Сайн ч ууна. Удирдагч түүнийг нь эс мэдсэн царай гаргана. Ууж л байг. Тэр зовлонд унажээ. Би түүний зовлонг ойлгож байна, Удирдагч өөрөө ч түүний зовлонг хуваалцаж байна. Удирдагч албан тасалгаандаа түгжиж аваад тольтой тулган ууж байгаа гэж гуравдугаар нууц түлхүүрч Боря ярьж байна. Тольгүй бол уухыг хүсэхгүй, учир нь ганцаараа ууна гэдэг архисах өвчний хүнд хэлбэр. Боря тоглоом хийгээд байна уу эсвэл үнэн ярьж байна уу гэдгийг мэдэхгүй ч гурван сарын өмнө бол тэр өөрийн захирагчийн хувийн нууцыг ингэж дэлгэж зүрхлэхгүй л байсан даа. Манай Удирдагч, манай эцэг, манай захирагчийн хатуу чанга гар нь суларчээ. Удирдагч хуучин Бага Эзэнтэй хааяа хамт ууж байж ч магадгүй. Гэхдээ Удирдагч үүнийгээ нуухаа мэдэх бөгөөд харин Николай Тарасович хэнээс ч үл нууна. Өнөө орой ажил тараад усан бороон дундуур намайг өөрийн машин уруугаа гүйж очиход тэр бүр шалба норчихсон, өөрийн урт
«ситроены» хаалгыг онгойлгох гэж түлхүүрийнхээ нүхийг ч олж чадахгүй зогсож байсан юм. — Николай Тарасович, миний машинд суучих, би таныг гэрт чинь хүргээд өгье! — Витя, би тэгээд өглөө элчин сайдын яаманд яаж буцаж ирэх юм бэ? — Өглөө би таныг очоод авчихъя. Явцгаалаа. — Витя, алив ууцгаая тэгэх үү? Яаж уухгүй байх вэ дээ? Би түүнийг Дунайн хөвөөнд аваачив. Тэнд би нэг газар мэднэ. Үнийн хувьд ч дажгүй. Ууцгаалаа. — Витя, чи их сайхан сэтгэлтэй байна. Ийм байж болохгүй. Чи хүнийг зовлонгоос аварч байхад тэр хүн чамайг залгиж орхино. Хүмүүс бол араатнууд гэж ярьдаг. Харин би бол үүнтэй санал нийлж хэрхэвч чадахгүй. Хүн бол араатнаас ч дор. Хүмүүс яг л тагтаа шиг харгис хатуу. — Николай Тарасович, битгий сэтгэлээр уна, бүгд эргээд хэвдээ орно. Удирдагч таныг дүү шигээ үзэж, дэмждэг. Аквариумд танд хүчирхэг холбоо, хэлхээ бий, бас манай удирдах газарт, командын төвд, мэдээллийн... — Витя, энэ бүгд үнэн... Гэхдээ… чш-ш-ш, энэ нууц шүү… Миний асуудал бол… Маш хэцүү… Төв Хороо шийдсэн юм… Энд Аквариум дахь холбоо сүлбээ тус болохгүй. Намайг яагаад Зөвлөлт рүү буцаахгүй байна гэж чи бодож байна вэ? Нэг оронд тагнуулын будлиан үүсэж байхад хөрш орноос нь зөвлөлтийн дипломат алга болбол сэтгүүлчид дор нь шиншлээд мэдэж орхино. Бөөн шуугиан үүснэ. Харин улс төрчдийн хувьд энэ бол хоолой дээр нь хадуур тавилаа л гэсэн үг. Энэ бол манайхан гэмээ хүлээж, өөрсдийгөө бариад өгнө гэсэн үг. Би Венад л түр зуур л тогтож байгаа юм. Бага зэрэг мартагдаад, хурцадмал байдал намдаад ирмэгц намайг зайлуулна. Нүүлгэн шилжүүлнэ... — Хэрэв та маш чухал хүнийг амжиж элсүүлбэл яах бол? Тэр намайг уйтгарт харцаар ширтэв. Би ч өөрийн хэлсэн үгнээс бага зэрэг санаа зовлоо. Гайхамшиг гэж байдаггүй гэдгийг бид хоѐулаа мэднэ. Гэхдээ миний хэлсэн үг яагаад ч юм бэ түүнд таалагдаж тэр гунигтай инээмсэглэв. — Суворов, надад тэгэх эрх байхгүй ч би өнөөдөр хэтэрхий ихийг чалчиж байна. Би согтсон болохоороо биш харин чамайг миний таньдаг хүмүүс дотроос муугийн халдвар хамгийн бага хүрсэн хүн гэж бодоод энэ бүхнийг ярьж байна. Сонс, Суворов, тэгээд санаж яв. Одоо манай сүргийнхэн яг л бэлгийн харьцааны дараах шиг суларсан хагас зүүрмэглэлийн байдалд байна. Бүхнийг надад даалгаж байсан Удирдагч одоо тэр бүхэнд амжиж хүрч дөнгөхгүй байна, нууц тагнуулууд Австриар дамжихаа түр больсон, олборлосон мэдээллийн урсгал одоо өөр сувгаар Аквариумд хүрэх болсон. Тэгээд ихэнх нь хийх ажил огт алга гэж бодож байх шиг байна. Эцгийн хатуу гар үгүйлэгдэж бүгд дуртай юмаа хийж байна. Энэ байдал удаан үргэлжлэхгүй. Манай бүлэг мэдээллийн маш үнэтэй эх сурвалжаа алдлаа, Төв Хороо удахгүй үүнийг санах болно. Удирдагч бүгдийг нь өрөөндөө дуудаж бүгдийг нь байцаах болно. Удирдагч хэнийг ч золиосонд гаргаж мэднэ. Тэр заавал хэн нэгнээр зөвлөлтийн тагнуулын байгууллагад тахил өргөх болно. Сургамж болгож хашраахын тулд тэгнэ. Виктор минь, болгоомжтой бай. Удахгүй Удирдагчид Кирээс нууц түлхүүрт мэдээ ирнэ. Удирдагч маш хилэгнэж байгаа. Олон хүний ажил алба хэцүүдэж болзошгүй. Тэр нь ч зөв. Сүрэг хонь шиг юугаа хүлээгээд зогсоод байна вэ? Виктор, одоо л ажилла. Маргааш нэгэнт оройтно. Миний үгэнд ор…
— Николай Тарасович, надад нэг муугүй санаа бий боловч аль хэдийнээс Удирдагчтай уулзах гээд ер болж өгөхгүй байна. Маргааш дахиад нэг уулзах гээд оролдоод үздэг юм билүү? — Хэрэггүй, Витя. Хэрэггүй. Хүлээж бай. Тэр удахгүй бүгдийг нь өөрийн өрөөнд, их шүүхийн өмнө нэг нэгээр нь дуудаж уулзах болно, тэр үеэр өөрийн санааг түүнд илтгэ. Харин надад тэр санаагаа битгий хэл. Би одоо хэн ч биш. Тэгэхлээр чи надад өөрт орж ирсэн санааг ярих эрхгүй. Бас би чиний санааг хулгайлчих ч юм билүү. Надад одоо сайхан шинэ санаа маш их хэрэгтэй байгаа. Чи хулгайлчихна гэж айхгүй байна уу? — Айхгүй байна. — Тэр чинь буруу даа, Суворов. Би ч мөн бусадтай адилхан л мал. Бүр дор ч байж мэднэ. Явж хүүх..., хүүхэн сонирхох уу? — Орой болжээ, Николай Тарасович. — Харин ч яг цаг нь болж байна. Би чамд үнэхээр сайхан хүүхнүүд үзүүлье! Битгий ай, явцгаая. Ер нь бол би тэр хүүхнүүдийг нь үзэхээс буцахгүй. Би үүнээс айхгүй байна. Тэрээр хэдий өөрийгөө араатан гэж тооцдог, түүний гар нь хүн алж сурсан ч ба ямартаа ч тэр хүн шүү дээ. Миний замд тохиолдсон бусад мянга мянган хоѐр хөлт араатны дунд ховорхон тохиолддог тийм араатан. Би бол түүнээс ч илүү араатан. Бас миний үр удмаа үлдээх зөн билэг ч амиа хоохойлох зөн билгээс минь дутуугүй. Гэхдээ тэр согтуу байна, тэрэнтэй хамт явбал юунд ч орооцолдож мэднэ. Харин элдэв юм болбол намайг ч мөн нүүлгэн шилжүүлэх болно. — Аль хэдийн орой болжээ. Тэр хүүхнүүд үзэхээр цуг явж, хамтдаа хөгжилдөхөөс татгалзахгүй ч өнөөдөр хамт явахгүй гэж байгааг минь ойлгов. Тэр ч эсэргүүцсэнгүй. 3. Хүмүүс капиталист хийгээд социалист гэж хуваагддаг. Аль алинд нь мөнгө хэрэгтэй. Үүгээрээ л тэд адилхан. Харин тэд мөнгө олж байгаа аргаараа ялгагдана. Хэрэв капиталистад мөнгө хэрэгтэй болбол тэр улам шаргуу ажиллана. Харин социалистад мөнгө хэрэгтэй болбол тэр ажлаа хаяад бусдыг ч мөн тэгүүлэхээр турхирна. Капиталистууд хийгээд социалистуудын тухай бол бүгд ойлгомжтой байна. Харин би энэ хоѐрын алинд нь хамаарахыг чөтгөр л мэдэх байх. Манай нийгэмд бол бүх юм эсрэгээрээ байдаг юм. Бас л бүгдэд нь мөнгө хэрэгтэй. Гэвч мөнгөний тухай ярихыг зохимжгүй зүйл гэж үзэх бөгөөд мөнгө хийх бол гэмт хэрэг. Нийгэм ч биш, юу гэдэг нь ч тодорхойгүй. Хэрэв манайд хэвийн нийгэм байсан бол би ямар ч эргэлзээгүй социалист болох байсан. Би байнга ажил хаяж ттүгээрээ асар их баялаг хуримтлуулах байсан даа. Би одоо капиталист болон социалистуудын тухай, бүр орон социалист болсон тэр цагт бүгд үүргээ мартаж эрхээ хэрэгжүүлдэг болох манай гаригийн тэр гэрэлт ирээдүйн тухай юу ч хамаагүй бодмоор байна. Энэхүү хуягласан хаалганы цаана хэдхэн минутын дараа намайг юу хүлээж байгаа бол гэдгээс бусад өөр юу ч хамаагүй бодмоор байна. Удирдагч уур хилэндээ шатаж байлаа. Ялангуяа Кирээс ирсэн нууц түлхүүрт мэдээг авахдаа. Төв Хорооноос ирсэн нууц түлхүүрт мэдээг Удирдагчийн тушаалаар нэгдүгээр нууц түлхүүрч Александр Иванович бүх сүрэгт уншиж өгсөн юм. Тун хатуу ширүүн үгтэй цахилгаан мэдээ байлаа. Түүний дараа тэр бүгдийг нь өрөөндөө нэг нэгээр нь дуудаж эхлэв. Хурандаа нар, тэдний дараа дэд хурандаа
нар. Удирдагч яг л эцэг Махно ял оноодог байсан шиг л маш хурдан хурдан шийдвэр гаргасаар. Тун удахгүй миний ээлж... Аймшигтай байна. — Илтгээд бай. — Альпийн жуулчид. — Альпийн жуулчид аа? — Удирдагч түшлэгтэй сандлаасаа аажим босож ирэв. — Чи Альпийн жуулчид гэж хэлэв үү? Тэр буцаад суусангүй. Тэр өрөөн дотуур нааш цааш алхаж яагаад ч юм бэ инээмсэглэн над уруу харангаа Аль-пийн жуулчид гэж үглэх ажээ. Тэрээр баруун гарын долоовор хуруугаа халзан духандаа хүргээд гэнэт над уруу чиглүүлэн гар буу шиг тулгаад: — Би чиний алт шиг толгойтой гэдгийг үргэлж мэдэж байсан юм гэж хэлэв. Тэр түшлэгтэй сандал дээрээ тухлан суугаад шанаагаа тулав. Чийдэнгийн гэрлийн улбар шар туяа түүний нүдэнд гялалзаж, би түүний асар хүчтэй оюун ухаан надад нөлөөлж хүнд оргиод явчхыг гэнэт мэдэрлээ: — Альпийн жуулчдынхаа тухай яриач. — Нөхөр генерал, АНУ-гийн 6-р флот газар дундын тэнгисийг хянадаг. ГРУ тэрхүү 6-р флотыг Итали, Вашингтон, Грек, Турк, Сири, Ливан, Египет, Ливи, Тунис, Алжир, Марокко, Испани, Франц, Мальт, Кипр болон сансрын хиймэл дагуулууд, 5р эскадрын хөлөг онгоцуудаас ажиглаж байдаг. 6-р флотыг бид гаднаас нь биш харин дотроос нь харж болно. Австрийн Альпийн нуруунд хяналтын цэгээ байгуулна. Мэдээж, манай туршлагыг Швейцар болон бусад орнуудад нэвтрүүлэх байх, гэхдээ бид анхдагч нь болно, 6-р флот бол шавхагдашгүй ундарга. Атомын нисэх онгоц тээгч хөлөг онгоцууд, шинэ үеийн байлдааны нисэх онгоцууд, бүх л ангиллын пуужингууд, шумбагч завиуд, десантын хөлөг онгоцууд, тэдний дээр танк, их буу, хуурай замын цэргийн бүх төрлийн зэвсэг. 6-р флотоос бид бүгдийг олно. Тэнд цөмийн цэнэгт хошуу, атомын реактор, электроник, электроник, электроник… Тэр миний үгийг таслахгүй сонсож байна. — …6-р флотод алба хаана гэдэг Европыг үзэх боломж, хэрэв амралтаа Австри, Швейцар, Францад өнгөрөөх боломжтой байхад яагаад заавал Америк уруу нисэх ѐстой гэж. Шатаам халуун нарны доор өнгөрүүлсэн олон сарын албанаасаа түр хөндийрсөн флотын офицер цаст ууланд … Түүний нүд гялалзана: — Хэрэв чи капиталистуудын чонын сүрэгт төрсөн бол тун сайн бизнесмен болох байсан даа. Үргэлжлүүл… — Би арга барилаа өөрчлөхийг санал болгож байна. Хулгануудыг нүхнээс нь биш харин тэндээсээ гарч ирээд явж байхад нь барихыг санал болгож байна. Би онцгой чухал объектууд уруу оролгүйгээр, ямар нэг тодорхой хулганатай хөөцөлдөлгүйгээр хулганын хавх тавихыг санал болгож байгаа юм. Уулан дахь жижиг зочид буудал. Үүнд бидний зүгээс нэг их зардал гарахгүй. 500 мянган доллар, түүнээс ихгүй. Энэ төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхэд надад нэг л зүйл хэрэгтэй. Мэдээлэл олборлох албанд удаан жил ажилласан, гэхдээ одоо ажиллагаанд оролцох боломжоо алдсан тийм тагнуулч. Та бүхний итгэлийг хүлээсэн, манай ажилд бүр мөсөн татан оруулж болох өвгөдийн нэг. Танд нөөц бэлтгэл бүлэгт шилжсэн өвгөцүүл байгаа байх гэж би бодож байна. Бид ууланд оршдог, дампуурлын ирмэгт ирсэн зочид буудал олцгооно. Тийм буудлууд зөндөө байгаа. Бид өөрийн тагнуулыг хамтран хувь нийлүүлэгчийн дүрээр оруулж тийм нэгэн буудлыг шинээр амьдруулах болно. Ингэснээрээ бид зочид буудлыг аварч эзнийг нь гартаа оруулж авна. Буудлуудын тухай мэдээллийг цуглуулж тэр дотроосоо 6-р
флотын офицерууд байнга буудаг тийм буудлыг сонгож авна. Зочид буудал бол элсүүлэлт явуулах газар биш. Харин судлах газар. Дараа нь өөр газар нүд ирмэх зуур элсүүлж авна. — Зочид буудал бол тун идэвхгүй арга зам. Хэн нэг нь ирж ч болно. Ирэхгүй ч байж мэднэ. Удаан хүлээх болно… — Загасчин дэгээгээ хааш нь шидэхийг мэддэг шиг л хааш нь, ямар өгөөш шидэхээ мэдэж байхад болно. — Сайн байна. Янз бүрийн шалтгаанаар худалдах болсон, ууланд байрладаг зочид буудлуудын талаар мэдээлэл цуглуулахыг би чамд тушааж байна… Санхүүгийн хүндрэлээс болж зарах болсон буудлуудын тухай. — Нөхөр генерал, би аль хэдийн тийм мэдээллүүдийг цуглуулсан, энэ байна... 4. Би дахиад хангалтад ажиллахгүй. Үүнийг манайхан бүгд харж байна. Бүгд л миний хувь заяаг урьдчилан таахыг оролдоно. Миний эрх дарх хэр удаан үргэлжлэх бол? Хувь заяаг урьдчилан хэлэх хэцүү биш. Нэгдүгээр нууц түлхүүрчийг л харахад болно. Тэр бүгдийг мэднэ. Бүх нууцыг. Тэр бол захирагчийн өршөөл энэрэл, өшөө хилэн хааш чиглэж буйг заагч луужин. Харин нэгдүгээр нууц түлхүүрч намайг эцгийн нэрээр минь авгайлж Виктор Андреевич хэмээн дуудах болов. Танд мэдээ ирсэн байна, Виктор Андреевич. Өглөөний мэнд, Виктор Андреевич. Энд гарын үсгээ зурна уу, Виктор Андреевич. Энэ бол гэнэтийн эргэлт. Нэгдүгээр нууц түлхүүрч хэзээ ч өмнө ингэж байгаагүй юм. Тэр хэдий олборлогч офицер биш ч Удирдагчтай маш ойрын харилцаатай. Цолоороо бол дэд хурандаа. Тэр эцгийн нэрээр нь зөвхөн олборлогч хурандаа нарыг авгайлан дууддаг бөгөөд дэд хурандаа, хошууч, ахмадуудад бол зүгээр л танд мэдээ иржээ гэж хэлдэг юм! Түүгээр ч зогсохгүй бүгдийн дэргэд намайг ингэж дуудлаа. Ажлын том танхим нам гүм болон бүгд над уруу гайхан харцгаав. Хорин Долоо буюу Сережагийн эрүү нь золтой л мултарчихсангүй. Хамгийн анх энэ явдал болоход нэгдүгээр нууц түлхүүрч, намайг Удирдагч дуудаж байна гэдгийг хэлэхээр ирсэн юм. — Захирагч таныг хүлээж байна, Виктор Андреевич. Одоо үүнд хэзээний дасжээ. Хүн бүр л намайг хаана ингэтлээ товойж тодорчихсоныг таацгаана. Хятадын атташег тэр элсүүлчихсэн юм гэж хоорондоо ярилцахын зах зухыг би чихнийхээ булангаар сонсож л байв. Миний тухай янз бүрээр л ярьцгаана. Гэхдээ миний хийж буй ажлыг надаас гадна зөвхөн Удирдагч, нэгдүгээр нууц түлхүүрч болон хуучин Бага Эзэн Николай Тарасович Мороз нар л мэднэ. Тэр хэдийн уухаа больсон. Түүгээр тоглоом тохуу хийхээ ч больсон. Урд нь тэр Бага Эзэн байхдаа «Тушааж байна!» гэж хэлдэг байсан юм. Дараа нь тэр юу ч хэлэхээ байсан. Харин тэр одоо жирийн олборлогч офицер болсон ч «Удирдагчийн нэрийн өмнөөс тушааж байна!» гэх болжээ. Түүний дуу хоолойн өнгөнд дахиад л захиран тушаасан хатуу чанд байдал мэдрэгдэх болов. Тушааж л байгаа юм чинь тийм эрх мэдэл түүнд байна гэсэн үг. Тийм өнгөөр ярьж байгаа юм чинь өөрийнхөө хүчийг мэдэрч буй хэрэг. Бага Эзэн гэдэг гуншингаа алдсан нь мэдээж чухал. Гэхдээ үүнээс илүү чухал хүчин зүйлс ч бас бий. Удирдагч хурандаад урдынхаараа итгэж түүнийг түшиглэнэ. Өмнө нь Бага Эзэн өөрийн төмөр мэт гараараа бүх сүргийг барьдаг байсан, одоо ч тэр л зүйлээ хийх бөгөөд зөвхөн захирагчийн өмнөөс тушаах ажээ.
— Нөхөр генерал, надад маргааш хангалтын ажилд явах гурван хүн, хагас сайнаас бүтэн сайнд шилжих шөнө хангалтад ажиллах таван хүн хэрэгтэй байна. — Ав, ав. — Хэнийг? — Николай Тарасовичтай зөвшилц. Хэн сул байгааг нь аваад яв. — Хэрэв хурандаа, дэд хурандаа нар байвал яах вэ?? — Тэднийг ч ав. — Би тэдэнд тушаах гэж үү? — Тушаа. Ажиллагаа явуулах өдөр «Удирдагчийн нэрийн өмнөөс» гэдэг үгийг ашиглахыг зөвшөөрч байна. — Баярлалаа, нөхөр генерал. Николай Тарасович бид хоѐр хамтдаа ажиллана. Яг л бүхэл бүтэн эскадрилийн хамгаалалт дор нисэж яваа хоѐр шилдэг нисгэгч шиг. Бид ууланд хулганын хавх зохион байгуулж байгаа юм. Бас том бизнес эргэлдүүлж байна. Миний санааг биелүүлэхэд түүнийг татан оролцуулсныг би огт эсэргүүцэхгүй. Тэр туршлагатай, бас тагнуулын сүлжээг захирдаг хүн. Удирдагч Аквариумын зөвшөөрлийн дагуу бэлтгэлд байсан өвгөдөөс сонгон «Альпийн жуулчлал» ажиллагаанд оролцуулахаар болжээ. Харин нэг биш гурван ч зочид буудал худалдан авчээ. ГРУ-гийн хувьд энэ нь үнэтэйд тооцогдохгүй. Бэлтгэлд байсан хуучны тагнуулуудыг олон янзаар ашиглаж байгаа юм. Тэдний ихэнх нь өөрсдийн холбооны шууд шугамтай тул биднийг эрсдэлд оруулахгүйгээр шууд Ватутинки уруу мэдээгээ дамжуулж болно. Зарим өвгөцүүл нь Николай Тарасовичийн мэдэлд ажиллана. Миний шууд удирдлагад нэг нь бий. Түүнийг өмнө нь 173-В-106-299 гэж нэрлэдэг байжээ. Одоо түүнийг 173-В-41-299 гэнэ. Түүнийг 1957 онд Ирландад анх элсүүлжээ. Мэдээлэл олборлож ажилд таван жил зүтгэжээ. Тэр ямар мэдээлэл гартаа оруулж байсан нь хувийн хэрэг дээр нь алга. Тэнд зөвхөн тэрний маш идэвхтэй, багагүй амжилттай ажиллаж байсан тухай л дурджээ. Үүний дараа түүний намтрын бүрхэг үе эхэлж байна. Хувийн хэрэгт нь ердөө л Вена хот дахь Удирдагчаас тусдаа өөрөө шууд Аквариумтай холбоотой ажиллаж байсан тухай л тэмдэглэгдэн үлджээ. Эн үед тэрээр Лениний одонгоор шагнуулж, өндөр шан харамж хүртэж манай төлөөлөгчдийн газрын мэдэлд удаан хугацааны бэлтгэл нөөцөд шилжсэн байна. Бэлтгэлд байсан хугацаанд нь түүнтэй уулзалт зохион байгуулж байгаагүй ажээ. Ийм залуусыг Миша, Зүүрмэглэгч, Муур гэх мэтээр нэрлэдэг юм. Одоо тэд ичээнээсээ гарч идэвхтэй ажиллагаанд буцаж оров. Одоо тэдэнд шалгах даалгаврууд өгөгдсөн байгаа. Тэд өөрсдөө жинхэнэ даалгавар биелүүлж байгаа хэмээн бодох болов ч тэднийг зүгээр л шалгаж байгаа юм. Ажиллах сонирхол нь буурч уу үгүй юү? Зөвлөлтийн талд хэвээрээ юү үгүй юү? Эрх танхи болчхож уу үгүй юү? 5. Удирдагч чиглэлээ өөрчилж байна. Бид бүгдээрээ үүнийг мэдэрч байна. Тэр залуурыг огцом эргүүлж манай хөлөг ширүүн давлагаа зүсэн урагшилна. Тэр азаа үзэж байна. Тэр хөлгийг хазайлган огцом эргүүлж байна. Хөлгийн хитгээр ус халин орж ирж ч болно. Гэвч түүний гар маш чанга. Ямар нэг зүйл өөрчлөгдсөөр байна. Хангалтын ажлын эрч нэмэгдсээр байна. Бүгдийг хангалтад! Өөр төрлийн ажиллагаанууд явуулах цаг иржээ. Сурталчилгааны товчоотой холбоо барь! Зочид буудлын хөтөч, үйлчилгээний ажилтнуудын тухай материал цуглуул! Нууц. Алдаа
гаргавал шорон! Газар дундын тэнгисийн хөвөө орчмын сурталчилгааны товчоодтой шууд холбоо тогтоо. Чөтгөр ав, бид чинь аялал жуулчлалын бизнес эрхлээд байгаа юм уу хаашаа юм бэ? Олборлогчид Удирдагчийн орлогчдын өрөөгөөр байсхийгээд орцгооно. Хэд хоногоор алга болно. Нэвтрүүлэгч станц ууланд аваачиж нуу! Нууц газар мөнгө аваачиж тавь. Бүр их мөнгө! Удирдагчийн орлогчид даалгаврын гүйцэтгэлийг шалгацгаана. Чөтгөр ав, юу болоод байна вэ?хэрэг гарах бүрд Удирдагчаас асуух гээд гүйж болохгүй нь. Удирдагч завгүй байна. Хэнийг ч бүү оруул! Орлогчид зөв буруугаа хэнээс асуух вэ? Морозод хандах юм уу, тэгээд? Тэр одоо Бага Эзэн биш, гэхдээ чөтгөр ав бүхнийг мэдсэн хэвээр л байна. Орлогч нар Николай Тарасовичийн өрөөнд шавцгаана. Уг нь тэр өрөөтэй байх ѐсгүй. Тэр одоо хэн ч биш. Тэр зүгээр л олборлогч офицер. Гэвч одоохондоо шинэ Бага Эзэн хараахан ирээгүй байна… Николай Тарасович хэн ч биш. Гэвч Удирдагчийн орлогч нарын хувьд Удирдагчтай зөвлөлдөх гэж гүйгээд дэмий болсон тул алдаа гаргаж байснаас Николай Тарасовичид загнуулж байсан нь дээр байлаа. Алдаа гаргах юм бол эх болсон Сибирь рүү марш. Хангалтын ажил дахиад л дийлдэхээ болив. Өдөр шөнөгүй. Амралтын өдрөөр ч тэр. Баярын өдрөөр ч тэр. — Николай Тарасович, хангалтад тавих хүн огт алга! — Харин л дээ, Александр Александрович, та сайн бод л доо. Александр Александрович хоромхон зуур бодолхийлснээ: — Витя Суворовыг авч болох уу? — Үгүй. Түүнийг явуулж болохгүй. — Тэгээд хэнийг гэж? Удирдагчийн орлогч Александр Александровичид зөвхөн ганц олборлогч офицер нөөцөд үлдсэн бөгөөд тэр нь Николай Тарасович Мороз байжээ. Александр Александрович асуусан маягтай Николай Тарасович уруу харна. Магадгүй, өөрөө ойлгоод хангалтад явъя ч гэх юм билүү? Өөр явуулах хүн байхгүй. Бүгдийг нь явуулчихсан. Гэвч Николай Тарасович дуугарсангүй. — Тэгээд би өөрөө хангалтад явах гэж үү? Би ямар ч байсан орлогч шүү дээ. — Александр Александрович, та яагаад ганц удаа яваад ирж болдоггүй юм бэ? Өөр явуулах хэн ч байхгүй л юм бол? Александр Александрович бодсоор байна. Эцэст нь нэг шийдвэр гаргажээ: — Би Аэрофлотын Виталийг шөнө хоѐр удаа явуулчихъя. — За тэр, харав уу, явуулах хүн алга гээд байсан. Чи биднийг хааш нь туугаад байна вэ Удирдагч аа? Тогоо нь хэтэрхий халахгүй юу? Дэлбэрчихгүй биз? Үгүй, дэлбэрэхгүй! Бэлтгэл сургууль хийчихсэн. Спецназаас ирсэн. Хангалтад явцгаа! Бүгд! Александр Александрович, хангалтад яв! Харин чиний хангалтад цэргийн шинэ атташе ногоон «мерседесээрээ» явна. Улам бүр ээдрээтэй болж байна. Алдаа гаргах л юм бол шорон. Ажиллагаа бүрдээ төлөвлөгөө бичнэ. Ажиллагаа бүрийн тайлан гаргана. Хожим ГРУ-гийн 9-р газрын мөрдөн байцаагчдад буруутныг тогтооход амар байлгахын тулд тэр. Ажлын том танхимын гэрэл үл унтарна. Мөргөцөгт ахлах жижүүр гэж томилогдохоо больсон бөгөөд тэртэй тэргүй олборлогч офицерууд хоногийн аль ч цагт дүүрэн байна. Ажлын ширээний ард миний зүүн талд худалдааны байгууллагууд хариуцсан Слава сууж байна. Залуухан ахмад. Тайлан бичиж байна. Бичиж байгаа зүйлээ надаас гараараа халхлан нууна. Зөв, хэн ч бусдын нууцыг мэдэх ѐсгүй. Энэ бүх ажиллагааг би бодож олсон гэдгийг тэр яаж мэдэх вэ. Ажиллагааны бүх нарийн ширийнийг
Удирдагч, Николай Тарасович бид гурав долоо хоногийн өмнө шөнөжин хэлэлцсэн гэдгийг ч чи мэдэхгүй. Чи миний сүүлийг халхалсан гэдгээ ч мөн мэдэхгүй. Чамайг ойн чөлөө рүү орж явахыг би харсан. Сайн харсан. Харин чи намайг хараагүй. Харж ч чадахгүй байсан. Харах эрх ч чамд байхгүй! За, бич, бич. 6. Виктор Андреевичийн толгой өвдөж байна. Нүд ч өвдөж байна. Виктор Андреевич нь Николай Тарасовичийн хамт бүртгэлийн дэвтрүүдийг шалган түүний өрөөнд сууж байна. Янз бүрийн зочид буудлуудын олон дэвтэр. Манайд хамаардаггүй буудлуудын дэвтэр ч байна. Бидэнд хэдэн арван зочид буудлуудын бүртгэлийн дэвтрийн хуулбар бий бөгөөд тэнд хэдэн арван мянган нэр бичээстэй байгаа. Энэ бол хэдийн түүх болон хувирсан зүйл. Гэхдээ өнгөрсөн түүхийг сайн мэдэж байж ирээдүйг урьдчилан хэлж болно. Хир зэрэг дөхүүлэх нь харин дараагийн асуудал. Гэвч өнгөрсөн ба одоогоо мэдэхгүйгээр ирээдүйг таах аргагүй юм. Австрид сая сая жуулчин хүлээн авдаг мянга мянган зочид буудал байдаг. Хэрэв олборлогч офицерууд маш олон бүртгэлийн дэвтэр олж чадвал хэтийн төлөвийг электрон машинаар тооцоолж болно. Харин одоохондоо үүнийг гараараа хийгээд сууж байна. Японы жуулчдын бүлэг. Арван зургаан хүн. Хэр сонирхолтой хүмүүс бол? Магадгүй л юм. Гэвч тэдэнд таарах ямар ч түлхүүр бидэнд байхгүй. Тэд сонирхолтой үгүйг нь ч бид мэдэхгүй. Харамсалтай хэрэг. Гэхдээ бид тэднийг шууд л сонирхолгүй хүмүүсийн жагсаалтад оруулчихдаг юм. Бид тэднийг зүгээр л өнгөрөөчихдөг. Бас нэмж хэлэхэд японы жуулчид Спецназын хорлон сүйтгэгчид шиг нэг очсон газраа хэзээ ч эргэж очдоггүй юм. Япон жуулчид бүхий л гариг дэлхийг хурдан үзэх гэж яарцгааж байна. Харин бид тэднийг өнгөрөөгөөд л байна. Лондонгоос ирсэн Англи хос байна. Сонирхолтой болов уу? Мэдэхгүй. Өнгөрөөчихье. — Николай Тарасович, миний юу олсныг хар даа! Тэр үзээд толгойгоо сэгсрэн шогшров. Италийн жижигхэн усан зогсоол Гаетагаас ирсэн ганцаараа яваа америк жуулчин. Энэ нэр танд юу хэлж байна вэ? Энэ нэрийг харсан хүний толгойд юу бууж болох вэ? КГБ-гийн офицерт энэ нэр юу хэлэх бол? Огт юуг ч илэрхийлэхгүй. Загасчны жижигхэн тосгон. Харин яагаад тэнд америк хүн байж байдаг билээ? Яагаад? Энэ тэгээд хэнд сонирхолтой байх юм бэ? Гаетагаас ирсэн америк хүн Австрийн уулын бяцхан буудалд ирж буулаа гэдэгт хэн ч анхаарлаа хандуулахгүй. Гэхдээ бид бол цэргийн тагнуулчид. Бид бүгдээрээ мэдээллийн бүлэг, хэлтэст албаа эхэлсэн. Бид бүгд хэдэн мянган тоо, нэрсийг цээжээрээ мэднэ. Бидний хувьд Пирмазенс, Пенмарш, Обен, Холи-Лох, Вудбридж, Цвайбрюккен гэдэг үгс диваажингийн хөгжим шиг л сонсогддог юм. Гаета гэдэг нэрийг сонсох хэчнээн сайхан байна гээч! Энэ тосгонд ердөө ганцхан цэргийн хөлөг байрладаг юм. Түүний бөөрөнд асар томоор «10» гэж бичсэн байгаа. Одоо санав уу? Үгүй юү? Энэ бол америкийн хэрэх хөлөг «Олбани»! Энэ бол 6-р флотын манлай хөлөг. Бүх нууцын зангилаа, флотын удирдлага энд төвлөрсөн байгаа. Тэнэг толгой би жилийн өмнө уулын зочид буудлын тухай бодох нь яав аа? Италийн жижигхэн тосгоноос ирсэн америк хүн тун саяхан уулан дахь зочид буудалд ирж амраад буцжээ. Тэр «Олбани» хөлөгтэй холбоотой нь гарцаагүй юм. Түүний хэн болохыг бид мэдэхгүй. Гэхдээ энэ бяцхан тосгонд байгаа америк хүн хөлөг дээрх бусад америкчуудыг танихгүй байна гэж байхгүй. Тэр хөлгийн ахмад ч биш, офицер ч
биш, тэр бүү хэл усан цэрэг ч биш байж болно. Цэргийн биш энгийн хүн ч байж болно. Тэр номлогч ламтан, эсвэл садар самуун зүйлсийн худалдаачин ч байж болно. Гэвч тэр хөлгийн далайчидтай заавал холбоотой байгаа. Хэрэв манай хулганын хавх жилийн өмнөөс ажиллаж байсан бол бид энэ хөөрхий америк хүн дээр бүх хүчээ төвлөрүүлэх байсан. Бөөнөөрөө элдэнэ! Хэдэн арван тагнуулч нэг хүний араас хөөцөлдөнө. Хохирогч аварга загаснуудад элдүүлэн гарах гарцгүй шахагдсанаа мэдэрнэ. Заримдаа бүх сүргээрээ тал талаас нь гарах гарцгүй болтол нь бөөнөөр элдэх үед хохирогч тэсэлгүй амиа хорлох нь ч байдаг. Гэвч ихэнхдээ бидэнтэй ажиллахыг зөвшөөрдөг юм. Хэрэв түүнийг Австрид ирснийг мэдсэн бол ГРУ-гийн дийлдэшгүй их хүч ганцхан түүн дээр төвлөрөх байсан. Хэрэв Удирдагч Аквариумаас тусламж эрвэл нэг хүн элсүүлэхийн тулд хэд хэдэн төлөөлөгчийн газрын хүчийг тэнд төвлөрүүлж болно. Ийм тохиолдолд хохирогч хэчнээн орилон тэлчиллээ ч хаа сайгүй манай варягууд, тайга ноходтой таарах болно. Тэр цагдаа уруу утасдлаа ч бид өөрийн залуустаа цагдаа хувцас өмсгөөд явуулж болно. Тэр цагдаа нар түүнийг хэсэгхэн зуур авраад нэг бол амиа хорлохыг эсвэл ГРУ-гийн саналыг хүлээж авахыг түүнд зөвлөх болно. Бүх сүргээрээ нэг хүнийг ангуучлах үед тэр азгүй амьтан аль санаандаа орсон дугаар уруу залгах болно. Гэтэл хаашаа ч залгасан нэг л хариу сонсоно. Түүнийг буланд шах! Гарцаагүй байдалд оруул! Булан янз бүр байдаг. Бодит болон, сэтгэл зүйн, санхүүгийн гэх мэт. Бас түүнийг зүгээр л буланд шахаж болно. Нүцгэн хүнийг усны өрөөний буланд. Нүцгэн хүн хувцастай хүмүүсийн дунд байхдаа ичмээр арчаагүй байдалд орсноо үргэлж тун хурц мэдэрдэг юм. Бид харин хэнийг ч буланд шахаж чаддаг юм! Бид хүмүүсийг доромжлон гутааж, өргөмжлөн мандуулж ч чадна. Бид хүмүүсийг балрахын даваан дээр аваачаад түүнд цагаа олсон тусламжийн гараа сунгаж ч бас чадна. — Мөрөөдөж сууна уу? — Мөрөөдөлдөө автчихлаа, Николай Тарасович. — Миний юу олсныг хар даа. Би тэмдэглэлийг уншив. Британийн шумбагч завины бааз байрладаг Фаслейн хотоос ирсэн нэг гэр бүл байна. Хэрэв тэр хоѐр Фаслейнд амьдардаг бол тэд шумбагч завьтай холбоотой байх магадлал маш өндөр. Шумбагч завины ахмад, эсвэл зүгээр л баазын харуул ч байж болно. Цэргийн баазын хог цэвэрлэгч, сүү нийлүүлэгч, шар айргийн газрын эзэн ч байж мэднэ. Эсвэл тэндхийн номын сан, хоолны газар, эмнэлэгт ажилладаг ч байж магадгүй. Эдгээрийн аль ч байсан тун сайхан хэрэг. Тэр хөлгийн багынхан, засварчид, штабын офицеруудтай холбоотой л гэсэн үг. Хэрэв Фаслейн биеэ үнэлэгчид байдаг бол тэд цэргийн баазтай холбоотой гэж эргэлзээгүй хэлж болно. Өөр яана гэж! Тэгээд тэднээр дамжуулан шумбагч завины ахмад өөрөө ч мэддэггүй тийм нууцуудыг гартаа оруулах болно. Фаслейн маш жижигхэн. Тийм учраас тэндхийн хэн ч болов баазтай ямар нэг холбоотой нь эргэлзээгүй юм. Францад ч мөн атомын шумбагч завины бааз бий. Гэхдээ энэ бол Брест. Том хот. Хүн бүр шумбагч завьтай холбоотой байх албагүй. Тийм учраас л бид маш чухал цэргийн бааз байрладаг жижигхэн хотуудыг хайгаад байгаа юм. Жишээ нь энэ Фаслейн шиг. ГРУ-гийн Лондон дахь дипломат төлөөлөгчдийн газар өөрийн залуусыг Фаслейн уруу явуулахад тун тохиромжгүй. Их Британид тагнуулчид үргэлж баригдан, өршөөлгүй хөөгддөг юм. Тэгээд ч гаднын хүн жижиг хотод очих нь бусдын анхаарлыг хялбархан татна. Ийм учраас л бид энд Австриас, нэр нь
цэргийн тагнуулчдын чихэнд хөгжим мэт сонсогддог жижиг хотуудаас ирсэн хүмүүсийг ангуучлаад байгаа юм. Бид шөнөжин сууж бүртгэлийн дэвтрүүдийг шалгаж байна. Энэ хүмүүсийн хэн нэг нь тэр газартаа эргэж ирэхийг хэн байг гэх вэ? Хэрэв ирэхгүй бол бид өөрийг олно. Бүртгэлийн дэвтэр бол өнгөрсөн түүх. Түүхийг буцааж болохгүй нь харамсалтай. Гэхдээ бид бүртгэлийн дэвтрийг судалснаар ирээдүйн ажиллагааныхаа дүр зургийг тодхон харж болно. 7. Захирагч хатуу чанд бөгөөд буурьтай байна. — Жанжин Штабын даргын тушаалаар миний нэгдүгээр орлогч томилогдсон байна. Бид бүгд чимээгүй хүлээнэ. — Александр Иванович, нууц түлхүүрт мэдээг уншаарай. Нэгдүгээр нууц түлхүүрч Александр Иванович юу ч үл илэрхийлэх нүдээр биднийг харснаа гартаа барьсан тод шар өнгөтэй бяцхан хуудсанд харцаа төвлөрүүлэв: «Маш нууц. ГРУ-гийн 173-В дипломат төлөөлөгчдийн газрын захирагчийн нэгдүгээр орлогч даргаар хурандаа Николай Тарасович Морозыг томилсугай. Жанжин Штабын дарга, Зөвлөлт Холбоот Улсын маршал Огарков. ГРУ-гийн дарга армийн генерал Ивашутин». Захирагч инээмсэглэж байна. Нэгдүгээр нууц түлхүүрч ч мөн инээмсэглэж байна. Николай Тарасович ч инээмсэглэнэ. Одоо тэр дахиад Бага Эзэн. Би ч инээмсэглэнэ. Миний нөхдүүд ч мөн инээмсэглэнэ. Гэхдээ бүгдээрээ биш. Манай ГРУ болон бүх Зөвлөлтийн Арми, КГБ, ер нь нийт Зөвлөлт Холбоот Улс даяар албан тушаалаасаа буусны дараа эргэж дэвших тун ховор үзэгдэл юм. Энэ бол яг авснаас дахин амилахтай адил бөгөөд тун цөөхөн тохиолддог зүйл. Албан тушаалаасаа авахуулна гэдэг эргэлт буцалтгүй унана гэсэн үг. Харин тэр уналт нь бүр хамгийн ѐроол хүртэл үргэлжилдэг юм. Бид ээлж дараалан очиж Бага Эзэнтэй гар барин түүнд баяр хүргэцгээв. Тэр одоо «Удирдагчийн нэрийн өмнөөс» гэдэг үгийг дахин хэрэглэх шаардлагагүй болжээ. Одоо тэр хууль зүйн үүднээс ч албан ѐсны эрх дархтай нэгэн болов. Тэр бид бүгдтэй гар барина. Гэхдээ тэр түүнийг унаж эхэлмэгц элэглэн шоолж байсан хүмүүсийг огт мартаагүй байх шиг надад санагдлаа. Мартсангүй. Тэр шоолж байсан хүмүүс нь ч бас мартаагүй гэдгийг нь мэдэж байгаа. Дурсах л болно. Гэхдээ одоо биш, хүлээж л байг. Өшөө авахыг хүлээж сууна гэдэг өшөө авалтаас ч дор гэдгийг бүгд мэднэ. Бага Эзэн яарахгүй. — Танд баяр хүргэе, Николай Тарасович. Тэр миний гарыг атгаж нүд рүү харав. Тэр надад чимээгүйхэн «баярлалаа» гэж хэлж байна. Биднээс гадна зөвхөн Удирдагч болон нэгдүгээр нууц түлхүүрч хоѐр л энэ «баярлалаа» гэдэг үгийн цаад жинхэнэ учрыг мэдэж байгаа. Надад захирагддаг, одоо жижиг зочид буудлын эзэн болсон нууц туршуул 173-В-41-299 нэг сарын өмнө надтай яаралтай уулзахаар намайг дуудаж, нэр нь ГРУ-гийн ямар ч офицерын зүүдэнд байдаг бельгийн нэгэн бяцхан хотоос ирсэн жуулчин тэднийд буулаа гэж хэлсэн юм. Би түүнийг элсүүлэхээр яаралтай явах ѐстой байлаа. Би Удирдагчтай холбоо барьж явахаас татгалзав. Миний туршлага хангалтгүй, би чадахгүй. Энэ элсүүлэлтийн төлөө би энгэртээ улаан таван хошуу, эсвэл мөрөндөө мөнгөн таван хошуу авах байлаа. Туршлага ч надад хангалттай байсан юм. Гэвч… би татгалзав. Удирдагч Николай Тарасовичийг явуулсан юм. Тэгээд тэр өнөөдөр энд баяртай зогсож байна. — Баярлалаа, Витя.
— Захирагч миний гарыг атгав. Бүгд намайг харна. Хэн ч юу ч ойлгохгүй байна. Удирдагч яагаад миний гарыг атгах болов? Яасан гэж талархаад байна вэ? Өнөөдрийн гол баатар нь би биш шүү дээ. Харин Удирдагч манай гудамжинд миний баяр дээр ирсэн мэт миний мөрөн дээр гараа тавин дал мөр алгадах ажээ. Яагаад ч юм би харцаа буулган доош харав. Тэр элсүүлэлт надад хайран биш, би огт харамсахгүй байна. Аз хийморьтой яв даа, Николай Тарасович. 8. Зөвхөн залхуу хүмүүс л өвддөг юм. Сард нэг удаа ойд очиж цэвэр агаар амьсгалан болзошгүй эмгэгээс урьдчилан сэргийлж, бүх өвчнөөсөө салах тийм хэцүү гэж үү? Би ийм цаг зав үргэлж гаргадаг бөгөөд хангалтын ажилд цаг наргүй явж байхдаа ч сард нэг удаа салхинд гардаг байсан. Харин одоо бол бүр ч чөлөөтэй боллоо. Би ууланд нэлээд алс гарлаа. Тэнд хэн ч байхгүй гэдгийг би мэднэ. Би үүнийг шалгаж чадна. Гэхдээ одоо би нууц газар уруу ч яваагүй, уулзалтад ч яараагүй. Шоргоолж. Ойн том улаан шоргоолж. Тэдний хаант гүрэн, хот улс энэ байна. Нар туссан ойн чөлөөнд нарс моддын дунд. Би хувцсаа тайлаад хүйтэн усанд орох мэт мяраасаар шоргоолжны үүрүүд дунд орж суулаа. Шоргоолжнууд түм бумаараа, сүргээрээ байна. Гар, хөл дээгүүр гүйлдэнэ. Нэг нь намайг өвдтөл хазмагц сүрэг шоргоолж тэр чигээрээ надаас зүүгдэцгээлээ. Хэрэв удаан суувал намайг тэр чигээр нь идэж орхино. Харин нэг минут хэртэй тэсэж тэдэнд хазуулах аваас эмчилгээ болно. Энэ яг л могойн хортой адил. Хэтэрвэл үхэл, хэмжээ нь таарвал эм. Могойг эмнэлгийн билэг тэмдэг болгосон нь дэмий нэг хэрэг биш. Гэхдээ би могойн хороор эмчилдэггүй. Яагаад тэгснээ би мэдэхгүй. Зүгээр л цаг зав байхгүй болоод л тэр байх. Харин шоргоолжоор өөрийгөө эмчлэхэд тийм их цаг орохгүй. Асар том шоргоолжны үүр олоод дунд нь үсэрч ороод л болох нь тэр! Шоргоолжны булчирхайгаас ялгардаг тэр шингэн ямар ч зүйлийг муутгахгүй хадгалж чаддаг. Шоргоолж жаран хөлтийг хазаад өөрийн үүрэнд зоориндоо аваачина. Шоргоолжинд ганц хазуулсан үхсэн хорхой нэг хоѐр жил ялзарч муудахгүй байж чадна. Яг л хөргөгчид байгаа юм шиг. Харин амьд бие махбодод бүр ч илүү гайхамшигт өөрчлөлт орно. Нүүрэнд үрчлээ хийгээд шар нөсөөт толбо хэзээ ч үүсэхгүй. Шүд ч унахгүй. Миний өвөг эцэг ерэн гурван насандаа нүүрэндээ ганц ч үрчлээгүй, бараг бүх шүдтэйгээ өөд болсон юм. Зөвхөн гурван шүд дутуу байсан бөгөөд түүнийг нь улаантнууд цөм цохичихсон ажээ. Тэр улаантнуудаас зугтаж орхисон бөгөөд тэгээгүй бол үлдсэн бүх шүдээ толгойтойгоо алдах байсан гэдэг. Тэр махночуудтай холбогдсон түүхээ бүх амьдралынхаа турш нууж чадсан юм. Хэрэв тэгээгүй бол намайг улаан армид авахгүй байсан биз. Би бүр төрөх ч үгүй байсан байх. Шоргоолж эмчилгээний нууцыг миний өвөө ганцаараа ч мэддэг байсан юм биш. Бүх Орос тэр чигээрээ мэднэ. Түүнээс өмнө Византид, бүр өмнө нь эртний Египетчүүд мэддэг байжээ. Шоргоолжийг Египетэд хамгийн сайн эмч гэж үздэг байж. Египетчүүд шоргоолж өөрийн хүнсээ хэрхэн хадгалж байгааг үзээд өөрсдийн хөл, гараа шоргоолжны үүрэнд дүрдэг байжээ. Харин хожим нь фараон хаанаа үхэхээр шоргоолжны үүрэн дунд хоѐр хоног тавьдаг байжээ. Үүний дараа тэдний бие мянган жил ч хэвээрээ байж чадах болдог гэлцэнэ. Ойн улаан шоргоолж бол шидтэн гэдгийг бүгд мэднэ. Даанч хүн төрөлхтөн залхуу юм даа! Хүмүүс эмийн сангаас шоргоолжны хүчил худалдаж аваад түүгээр хөл гараа
арчдаг. Жинхэнэ биш харин үйлдвэрт хийснийг нь. Хөл, гараа арчина гэнэ шүү. Тэнэгүүд. Шоргоолж хаана хазахаа мэддэг юм. Харин яг хаана хазах ѐстойгоо мэднэ гэдэг бол маш чухал. Энэ бол яг л хятад эмнэлгийн зүү тавьж эмчилдэгтэй адилхан. Хаа таарсан газраа биш харин яг суваг хэрдэсийн дагуу тухайн өвчинд тохирох сүв дээр нь зүү тавих хэрэгтэй байдаг шиг. Би яг л үргэсэн хандгай шиг нааш цааш гүйлээ. Шоргоолжнуудыг биеэсээ сэгсрэн унагаав. Баярлалаа, ах дүү нараа, өнөөдөртөө хангалттай. Нүүлгэн шилжүүлэлт бол эргэлт буцалтгүй, хатуу ширүүн зүйл. Нууц түлхүүрт мэдээ хүлээж аваад танай эцэг бүр байж ядсан гэнэ. Үхэхийнхээ өмнө салах ѐс хийхийг хүссэн байх л даа. Онгоцоор ниссэн ч дэргэдээ харгалзагчтай. Зугтаалгачихгүйн тулд. Баатар хот Москвад очоод шууд мөрдөн байцаалтад. Харин бидний дунд ямар ч буруугүй хэн байх билээ? Бүгд буруутай. Байлаа гэхэд яаж ч буруутгаж болно. Одоо гучин долоон он шиг буудчихгүй нь үнэн. Үнэндээ бол бууддаг хэвээрээ, гэхдээ тийм олноор нь биш. Ард түмний нөхөр юунд буруутсан юм бол? Бид үүнийг хаанаас мэдэх билээ. Зүгээр л цуу яриа сонсож л болно. Харин цуу яриаг үнэнийг нуух гэж тусгай албаныхан тараадаг юм шүү дээ… …Иймэрхүү явдал үргэлж тохиолддог юм. Шинэ бизнес эхлээд түр хугацаанд толгой эргэм амжилт олдог. Манай бизнесийн байгууллагад яг тийм зүйл тохиолдоод байна. Дөнгөж ажиллаж эхлэнгүүтээ үзэгдээгүй амжилт гаргаж нөгөө Бага эзнийг аварсан элсүүлэлтийг хийсэн. Хариуд нь ГРУ-гийн мэдээллийн албаны дарга хурандаа генерал Зотов бахдан баярласан нууц түлхүүрт мэдээ илгээгээд байгаа тэр нууцуудыг Бага эзэн болон түүний хангах бүлгийнхэн гартаа оруулсаар байгаа. Гэхдээ «хангалттай» гэдэг нэр томьѐог мэдээллийн албаныхан олж авсан мэдээлэл нь маш өндөр чанартай байх үед л хэрэглэдэг. Бусад бүх тохиолдолд тэд «хангалтгүй» гэдэг нэр томьѐо хэрэглэдэг юм. Энэ бол тэрбумтанд өөрийнх нь мөнгө хангалтгүй санагддаг шиг, бас хэзээ ч хангалттай байхгүй шиг зүйл. Эмэгтэйчүүдэд гоѐлын даашинз үргэлж дутагдаж байдаг шиг, цуглуулагчдад хэзээд нэг зэвтэй зоос дутагдаж байдаг шиг л тийм зүйл. Хэзээд л дутагдаж байх болно. Харин Жанжин Штаб өөрсдийнх нь мэдэж байгаа дайсны нууцууд үргэлж хангалтгүй санагдана. Бид хэчнээн ч их нууцыг олзолсон тэр хэвээрээ л байна. Дайсны зэвсэглэл, төлөвлөгөөний ямар нэг зүйл нь үргэлж эцэстээ хүртэл ойлгогдоогүй хэвээрээ л үлдэнэ. Гэхдээ манай уулын зочид буудлууд одоогоор бидний хүссэн үр дүнг өгөөгүй л байна. Гэхдээ энэ тийм ч хялбар биш. Майнот эсвэл Оффут гэх мэт жижиг хотын хүмүүс өдөр бүр уулын жижиг буудалд ирээд байхгүй шүү дээ. Жуулчны бизнес эрхэлж байгаа манай төлөөлөгчдийн газар бараг бүх оршин суугч нь маш чухал объекттой холбоотой байж болох хотуудын маш товчхон жагсаалт хүлээн авсан. Гэвч одоогоор үрдүн алга. Торонд загас орсон, тэгээд л гүйцээ. Ганцхан загас орсон боловч би түүнийг Бага Эзэнд сайн дураараа өгсөн. Одоо амжилттай ажиллах нь түүнд маш чухал. Харин надад юу ч ногдохгүй. Аквариумаас бага зэрэг эгдүүцсэн нууц түлхүүрт мэдээ ирэх бөгөөд Дөчин Нэгийг яагаад хангалтын ажилд тавихгүй байна вэ? Тэр чинь өөрөө бие даан ажиллахад бэлэн биш байна гэдгээ хүлээсэн биз дээ гэх ажээ. 10. Манай хөрш «ард түмний нөхдүүд» том баяр тэмдэглэж байна. Хэдэн жилийн өмнө зөвлөлтийн байлдааны хөлөг онгоцноос нэг офицер зугтжээ. Түүний араас КГБ-
гийн олон ч төлөөлөгчдийн газрууд ангуучилж байснаас ганцхан Вена дахь төлөөлөгчдийн газрынханд л аз дайрчээ. Тэд тун толгой эргэм өдөөн хатгалга зохион байгуулсан байна. КГБ-гийн төлөөлөгчдийн газрын орлогч дарга нь өөрийн биеэр америкийн тагнуулын байгууллагатай холбогдож, бүрэн үнэмшиж болохуйц нууц материалуудыг тэдэнд өгчээ. Харин дараа нь өөрөө АНУ уруу зугтаахыг хүссэн байна. Тэгээд зугтахын өмнө нэг болзол тавьсан ажээ. Нөгөө зөвлөлтийн зугтсан офицертой ярилцаж тэр үнэхээр сайхан амьдарч байгаа эсэхийг мэдмээр байна гэж. Тэгээд Америкийн тагнуулын байгууллага нөгөө азгүй оргодлыг КГБгийн орлогчтой уулзуулахаар явуулжээ. Тэгээд л тэд одоо баярлаж байгаа нь энэ. За яах вэ, «ард түмний нөхдүүдэд» амжилт хүсье. Хүмүүсийг хэрхэн хулгайлахыг та нар гаргууд сурчээ. Харин та нар яагаад америкийн атомын бөмбөгийн нууцыг хулгайлж чадаагүй юм бэ? Яагаад францын танк эсэргүүцэх пуужин, британийн торпед, германы танкийн хөдөлгүүрийн зураг төслүүдийг та нар хэзээ ч зөвлөлтийн цэргийн үйлдвэрийнхэнд олж өгч байгаагүй юм бэ? Аан? — Виктор Андреевич, танд дохио иржээ. Аягатай кофегоо хажуу тийш нь тавиад бичиг баримтуудаа цүнхэнд хийлээ. Бичгийн цүнхээ сейфэнд хийж харин сейфний түлхүүрийг жижиг сейфэнд хийв. Хаалганы тоон код нь өнөөдөр өөрчлөгдсөн. Үүнийг тогтоох хэрэгтэй. — Явцгаая! Би дөрөвдүгээр нууц түлхүүрчийн араас даган явлаа. Бетон шатаар доош уруудан хонгил рүү оров. Тэр хонхны товчлуурыг дарав. Хаалга тор хийн дуугарав, одоо нээж болно. Бид багавтар бетон тасалгаанд орж ирлээ. Хана нь баржгар цагаан юм. Хаалганууд нь хаалттай байна. Хэрэгт дуртай телекамерууд биднийг ширтэнэ. Дөрөвдүгээр нууц түлхүүрч орж ирсэн хаалгаа сайтар хаалаа. Хаалганы дотор тал нь шумбагч завины ус нэвтрэхгүй бин битүү нээлхийтэй төстэй юм. Нууц түлхүүрч хаалтны цаагуур гараа оруулан тоон кодыг оруулав. Энэ үед нь түүний гарыг би харж чадахгүй бөгөөд харах ч эрхгүй. Хаалтны цаана тэр гараараа юу хийж байгааг би мэдэхгүй. Хэрэв буруу код оруулбал гараа хавханд тас хавчуулдаг гэж ярьцгаадаг юм. Энэ нь үнэн үү эсвэл нууц түлхүүрчид тоглоом болгож тэгж ярьдаг уу бүү мэд. Олборлогч офицер тэдний нууцыг мэдэх ѐсгүй. Хонгилын дотоод харуул бид өөрийн хүмүүс гэдэгт эцэст нь нэг юм итгэж гол хаалга элдэв чимээ гаргалгүй хажуу тийш аажим гүйн нээгдэв. Хаалганы ард Спецназын Петя зогсож байна. КГБ өөрийн дотоод харуул хамгаалалтаа хийлийн цэргийн бие бүрэлдэхүүнээс сонгож бүрдүүлдэг. Харин ГРУ хорлон сүйтгэх батальон, бригадуудын офицеруудаас бүрдүүлдэг юм. ГРУ нэг сумаар хоѐр туулай буудаж буй нь тэр. Ингэснээр харуулууд нь найдвартай байхын сацуу тэднийг хэрэв шаардлага гарвал ажиллагааны хангалтад ч ашиглаж болно. Вена дахь ГРУгийн дипломат төлөөлөгчдийн газрыг гвардийн танкийн 6-р Армийн хорлон сүйтгэгчид хамгаалдаг юм. Энэ бол онцгой уламжлал бүхий уулын арми. Танкийн 6-р арми Их Хянганы нурууг даван Номхон далайн хөвөө хүрч байсан юм. Тэд онолчдын танкийн хувьд огт боломжгүй гэж үзэж байсан 800 километрийн зогсолтгүй марш хийсэн ажээ. Харин одоо гвардийн танкийн 6-р арми Австрийн нутгаар Рейн мөрний хамгаалалтгүй эргээр Хойд Мөсөн Далай хүрэх цахилгаан мэт хурдан довтолгоонд бэлтгэж байна. Хянганы нуруутай харьцуулахад Австрийн Альп нь зүгээр л дов толгод гэсэн үг. Ийм учраас л Венад зөвхөн энэ Армийн хорлон сүйтгэгчид байнга тааралддаг юм. Тэд бидний өмнө явна. Тэд өөрсдийн хурц хутгаараа бидний өмнөх замыг цэвэрлэх болно.
— Сайн байна уу, Виктор Андреевич, — Петя надтай мэндлэв. — Сайн, сайн уу, хоолой огтлогч минь. Хонгилд залхуурч гүйцэж байна уу? — Үгйүээ, харин зэрлэгшиж гүйцэж байна, гээд Петя инээв. — Зургаан сар эмэгтэй хүний банзлын бараа харсангүй. Бүр холоос ч хараагүй. — Тэсэж үз, шумбагч завиныхан үүнээс ч дор байдаг юм. Коридорын дагуу ган хаалганууд харагдана. Олон зузаан хөшиг өлгөсөн тул коридор хир зэрэг урт вэ гэдэг нь үл мэдэгдэнэ. Дараагийн хөшигний араас коридор хоѐр салаалж эсвэл аль нэг тийш эргэсэн байж ч магадгүй. Бид үүнийг мэдэж болохгүй. Дохиочдын өрөө баруун талын эхний хаалга. Тасалгааны намхан адраас мөн л саарал хөшгүүд өлгөжээ. Энэ нь гал гарвал хамгаалах учиртай гэж ярьцгаадаг. Тийм ч байж магад. Би энэ өрөөнд олон удаа орж ирсэн ч энд хэчнээн төрлийн дохиолол байгааг ойлгохгүй л байгаа юм. Намайг орж ирэхийг хүлээн нэг хөшиг нь сөхөөтэй байлаа. Тэр хөшигний ард «299 дамжуулав. 41 хүлээж авав» гэж нямбай бичсэн саарал хайрцаг байна. Нууц түлхүүрч өөрийн түлхүүрийг нүхэнд нь хийн эргүүлээд тасалгаанаас гарлаа. Би ч мөн өөрийн түлхүүрийг нүхэнд нь хийн эргүүлж ган хаалгыг онгойлгов. Түүний ард олон эгнээ бяцхан ногоон чийдэнгүүд байх бөгөөд 28 дугаартай гэрэл нь асаж байлаа. Би товчийг дармагц дохиоллын гэрэл унтрав. Миний дохиоллын багаж дээрх гэрэл ч мөн нэгэн зэрэг унтарлаа. Энэ нь би дохиог хүлээн авсан гэдгийг нууц түлхүүрчид хэлж буй хэрэг юм. Гэхдээ тэр миний чухам ямар дохио авсныг мэдэхгүй. Үүнийг ганцхан би л мэднэ. «28» гэсэн дохио. Хэрэв нууц түлхүүрч миний 173-В-41-299-өөс «28» гэсэн дохио авсныг мэдлээ гэхэд энэ дохио ямар учиртай болохыг ч тэр мэдэхгүй. «28» гэсэн дохио нь туршуул 173-В41-299 намайг биечлэн бус уулзахаар дуудаж байна гэсэн үг. Дохио хүлээж авснаас хойших эхний бямба гаригт уулзалт болох бөгөөд өглөөний 4.30-аас 4.45ын хооронд Зальцбургийн орчим Аттерзеед биечлэн бус уулзана. 299 дохиоллын бүхэл бүтэн системтэй тул биднийг хувийн болон албаны шугамаар хүссэн үедээ дуудаж болно. Холбоо барих хувилбар нэг бүрийг маш сайн бодож боловсруулсан бөгөөд хувилбар бүр өөрийн дугаартай. «28» гэсэн тооны ард олон янзын нөөц хувилбартай бүхэл бүтэн төлөвлөгөө бий. Үнэтэй туршуулуудтайгаа аль болох цөөн уулзах, болж өгвөл огт уулзахгүй байх нь ГРУ-гийн баригдашгүй байдлыг хангаж өгдөг юм. Би туршуул 229-тэй арван сар ажиллахдаа түүнийг хэзээ ч хараагүй, цаашид ч харахгүй. Түүнтэй сардаа 2-3 удаа биечлэн бус уулздаг бөгөөд тэрээр ГРУ-д хорин нэгэн жил ажиллахдаа зөвхөн зургаан удаа биечлэн уулзаж, ердөө хоѐрхон ГРУ-гийн офицерын царайг харжээ. Энэ бол маш зөв арга барил. Биечлэн уулзахгүй байх нь манай туршуулуудыг бидний алдаанаас хамгаалж, харин манай офицеруудыг хэрүүлийн бай болохоос сэргийлж, сонины эхний нүүрэнд гарах дуулиан шуугиантай зураг авахуулчихгүй байх нөхцөлийг хангадаг юм. Биечлэн бус уулзалтын үед ГРУ-гийн офицер ба түүний туршуул хоѐр бие биенээсээ арваадхан километрийн зайд байдаг. Ярилцаж байгаа хүн нь хаана байгааг аль аль нь мэдэхгүй. Мэдээлэл дамжуулах, солилцохдоо бид утас болон радио хэрэглэдэггүй. Бид ус дамжуулах болон бохирын хоолойг хэрэглэдэг юм. Заримдаа хоѐр телефон аппарат төмөр хашаа болон, өргөст торны хоѐр талд зоогоод хэрэглэх нь ч бий. Хангалтын офицерууд энэ холбоо барих хэсгийг урдаас сонгож, шалгадаг юм. Гэхдээ чухал туршуулуудтайгаа харьцахдаа ихэвчлэн усаар дамжуулан харьцдаг. Цагдаа нар эфирийг самнаж л байг. Ус бол дохиог маш сайн дамжуулах бөгөөд хянахад ч хэцүү. Цагдаагийн газар бүх усан сан, гол мөрөн,
тэнгис далайг хянадаг болсон тэр цагт бид туршуулуудтайгаа харьцах өөр аргад шилжих биз ээ. Тэр үед ГРУ-гийн холбооны хүрээлэн ямар нэг өөр арга олох нь дамжиггүй юм. 11. Шүүдрийн дуслууд гутал норгоно. Би өтгөн нойтон өвсөн дундуур нуур уруу явж байна. Эргэн тойрон хус, гацуур модод сүглийх аж. Гацуур моддын шовх үзүүр нуурыг тойрсон хана мэт шивээлэн харагдана. Эргэн тойрон өчүүхэн ч аниргүй, амгалан байна. Хатсан мөчир дээр гишгэчихгүй юмсан. Чимээ шуугиан үүсгэх хэрэг юу байна вэ? Энэ цэнгэг ус, болор мэт тунгалаг тэнгэр, уулсын ягаахан оройг чимээ шуугиан гундаах болно. Энд үргэлж нам гүм байдаг. Спецназынхан ирсэн ч цэрэг гутлын чимээ эндхийн амгаланг бусниулж чадахгүй, учир нь хорлон сүйтгэгчдийн гутлын зөөлөн ул нь хүнд цэрэг гутал шиг тачигнах чимээ гаргадаггүй юм. Дараа нь тэдний араас гвардийн 6-р танкийн арми орж ирнэ. Тэр үед л харин нүргэлж өгнө дөө. Гэхдээ тийм удаан үргэлжлэхгүй. Анир чимээгүй нам гүм байдал дахин хаанчилж, нуурын эрэг дээрх бяцхан хорих лагерийн чимээ ч түүнийг эвдэж чадахгүй. Би хорих лагерийн дарга болсон ч байж магадгүй, эсвэл эндхийн социалистууд болон энхийн төлөө тэмцэгчидтэй хамт жирийн нэг хоригдол болсон байж ч мэднэ. Үргэлж ийм зүйл тохиолддог юм. Улаан Армид бусдаас түрүүлж баяр хүргэсэн, эсвэл түүнтэй найрамдахыг хүссэн бүхэн түүний эхний цохилтод өвдөг сөхрөн унадаг юм. Үүр манхайн цайлаа. Газар дэлхий алтан нарны туяаг баясан угтаж байна. Амьдрал тэр чигээрээ хөөр баяраар умбаж байна. Уулсын оройгоос ус ихт хүрхрээ мэт асгаран буух алтан нарны цацрагийг угтан амьдрал бахдан баярлаж байна. Тун удахгүй шувуудын жиргээн амьдралын дуулал болон эгшиглэж гэрэл гэгээг угтан дуурсах болно. Харин одоо нам гүм байна. Шүүдрийн дуслууд эрдэнэс мэт гялтганаж уулсын орой шижир алтан өнгөөр туяаран хөнгөн салхины сэвшээ хээрийн цэцэгсийн анхилам үнэрийг авчрах хараахан болоогүй байна. Байгал дэлхий амьдрал буцалж, бахдал цэнгэл, баяр хөөр бялхаж эхлэх торгон хормыг амьсгаа даран хүлээнэ. Хэн үүнийг шохоорхон харж байгаа бол? Би ганцаараа. Тагнуул Витя. Бас миний туршуул 299 харж байгаа. Тэр байгаль дэлхийн яруу сайхныг ойлгодог болов уу гэдэг нь сонирхолтой л юм. Тэр байгалийн сайхныг бахдан хэдэн цагаар чагнаархан сууж чадна гэж үү? Бид хоѐр хамтдаа нуурын нөгөө эрэг дээр баригдах жижигхэн хорих лагерийн барилгын ажлын бэлтгэл хийж байна гэдгийг тэр ер нь ойлгож байгаа болов уу? Тэр бид хоѐр хоѐулаа энэ төгс үзэмжит байгалийн дунд баригдах лагерийн хоригдол болж болно гэдгийг тэр хөгшин тэнэг ойлгодог гэж үү? Мах татах машины амсарт ойрхон ажилладаг хүмүүс өөрсдөө жирийн үхэх үйлтнээс илүүтэйгээр тэр машин уруугаа ордог гэдгийг тэр төсөөлж байгаа гэж үү? Түүнд хорих лагерьт оноох дугаар нь түүний нууц туршуулын дугаартай нь маш төстэй гэдгийг тэрний модон толгой ойлгоно гэж үү? Тэр үүнийг огт бодохгүй байна. Надад бол хаашаа ч зугтах газар алга, би энэ системд төрж өссөн. Харин тэр сайн дураараа бидэнд тусалж байдаг, муу нохой. Хэрэв коммунистууд намайг хананы дэргэд зогсоож байгаад буудчихгүй, хүүр шатаах газар амьдаар минь шатаачихгүй, ус дүүргэсэн чиргүүл онгоцонд живүүлчихгүй хорих лагерийн дарга болговол ийм сайн дурын туслагчдыг тусад нь хоол ч өгөлгүй хорих байсан. Бие биенээ бариад л иднэ биз. Төмөр торхонд хийсэн хархнууд хамгийн доройгоо эхлээд барьж идээд дараа нь
түүнээс арай гайгүйг нь гэх мэтээр ээлж дараалан идэцгээдэг шиг… Хамгийн дорой нь хэн бэ гэдгийг тэд өдөр бүр тодруулж байг. Хүн бүр гүрээний судсаа тас багалзуурдуулж бусдын хоол болохоосоо айн унтаж ч чадахгүй байг. Тэр үед л тэд хорвоо ертөнц дээр төгс зохицол байхгүй, байх ч үндэсгүй гэдгийг ойлгоно. Хүн бүр өөрөө өөрийгөө хамгаалах ѐстой. Ээ, чөтгөр гэж. Намайг хорих лагерийн дарга болгоод өгөөсэй! Цаг болжээ. Би нууранд дэгээгээ хаялаа. Миний уурга жирийн уургатай маш адилхан. Ялгаа нь гэвэл түүний ишнээс нь дамжуулагч утас татаад цагтайгаа холбож болно. Харин цаг нь цаашаа жижиг саарал хайрцагтай холбогдсон байгаа. Цагнаас гарсан дамжуулагч утас ханцуй дотуур явж халаасанд буй төхөөрөмжтэй холбогдоно. Жирийн цагнаас үл ялиг өөр миний цагны нүүр нэг минут хэр гэрэлтээд унтрав. Энэ нь мэдээллийг хүлээн авч миний хураагуурын нарийн хальсанд бичсэн гэсэн үг. Мэдээллийг дамжуулж байгаа долгион эфирт цацагдахгүй. Бидний хэрэглэж буй дохио зөвхөн нуурын усанд түгэх бөгөөд эргээс цааш гарахгүй. Мэдээлэл эгшин зуур нэвтэрч маш хурдан бичигдэнэ. Мэдээлэл дамжуулах цаг, газар, давтамжийг өмнөөс мэдэж байсан ч энэхүү мэдээллийг замаас нь барих маш хэцүү. Харин мэдэхгүй бол мэдээллийг барих огт боломжгүй юм. Би цагаа түлхэж буй дүр үзүүлнэ. Цагны нүүр дахин хэсэг зуур гэрэлтээд унтрав. Хариу мэдээлэл нэвтрүүлж дууслаа. Уурга дэгээгээ хураах цаг болжээ. * XIII БҮЛЭГ * 1 — Нөхөр генерал, би дугаар 229-тэй усаар холбоо барилаа. Түүний буудалд ойрын саруудад бидний сонирхож буй газруудаас ирсэн үйлчлүүлэгч бууна гэдэгт тэр эргэлзэж байна. — Муу байна. — Гэхдээ дугаар 299 дэмий суугаагүй байна. Тэр хөрш буудлуудынхаа эзэдтэй нөхөрсөг харьцаа тогтоож, янз бүрийн шалтгаар тэдний урьдчилсан захиалгын бүртгэлийн дэвтрийг үзэх боломжтой болжээ. — Энэ аюултай биш үү? — Энэ аюулгүй гэдгийг мэдэж байгаа хэдий ч захирагч үүнийг асуух ѐстой. — Үгүй, нөхөр генерал, аюулгүй, дугаар 299 зальтай бас туршлагатай. Түүний хөрш буудалд... — Би хуудас цаас аван тэр буудлын нэрийг бичив. Би ямар нэг тодорхой он сар, хаяг, нэр дурсах эрхгүй. Хамгаалалттай байранд ч бид үүнийг цаасан дээр бичих ѐстой бөгөөд ажиллагаанд огт хамаагүй сар өдөр, нэрийг ч мөн бичих хэрэгтэй болдог юм. — Хөрш буудалд нь нэг хүн өрөө захиалжээ. — Би түүний нэрийг цаасан дээр бичив. — Тэр Испанид ажилладаг юм. … хотод. Би хуудас цаас аваад РОТА гэдэг нэрийг бахдалтайгаар маш томоор хичээнгүйлэн бичлээ. Тэр над уруу үл итгэх мэт харна. Тэгэхээр нь бидний чихэнд болор жингэнэх мэт сонсогддог, тагнуулч бүрийн зүүдэнд байдаг тэрхүү богинохон нэрийг дахин бичив, РОТА. Тэр инээж байна, би ч инээв. Дэлхийд бидэнд маш их сонирхогдох зуу зуун газар байдаг бөгөөд тэдгээрийн аль нь ч бидний хувьд том олз, тагнуулчдад хандсан хувь заяаны инээмсэглэл билээ. Надад жинхэнэ аз тохиожээ, РОТА!
— Чамайг шалгаадах уу? гээд тэр инээв. Мэдээж, энэ бол тоглож байгаа хэрэг. Учир нь энэ баазын тухай мэдэхгүй ГРУ-гийн офицер гэж байж болшгүй. РОТА гэдэг үгийг сонсмогц ГРУ-гийн офицерын тархинд, яг л электрон машины дэлгэцэнд гардаг шиг тоо, мэдээллүүд дурайн буудаг юм. Усан буудлын талбай нь 25 хавтгай дөрвөлжин километр, зогсоол нь 1500 метр зурвасаар хамгаалагдсан, 350 метр урттай гурван дотоод зогсоолтой, 8000 тонн сум хэрэгсэл, 300000 тонн шатах тослох материал бүхий агуулахтай, нисэх буудлын хөөрөх зурвас нь 4000 метр. Тэнд америкийн атомын шумбагч завины бааз байдаг гэдгийг бүгд мэднэ. Удирдагч тасалгаагаар нааш цааш яван хоѐр гараа үрчих ажээ. — Хүсэлт гарга. — Гүйцэтгэе! 2. Испанийн жижигхэн Рота хотын хүн. Энэ хүний тухай би юу ч мэдэхгүй. Тэр америк эсвэл испани хүн үү гэдэг нь ч тодорхой бус. Гэхдээ би хүсэлт гаргаж хуудас бөглөж байна. Маргааш энэ хүсэлтийг ГРУ-гийн том компьютерт оруулна. Том компьютер чиний тухай мэдэх бүхнээ хэлэх болно. Том компьютерыг америкийн инженерүүдийн суу ухаан бүтээсэн бөгөөд тэдний харалган улс төрчид Зөвлөлт Холбоот Улсад зарж орхижээ. Том компьютерын төлөө америкчууд сая саяыг авсан ч тэр бум тэрбумыг алджээ. Том компьютер бүхнийг мэднэ. Тэр маш ухаантай. Тэр дэлхийн хүн амын тухай асар их мэдээллийг өөртөө агуулна. Тэр маш ховдог. Тэрээр утасны номууд, их сургууль төгсөгчдийн жагсаалт, үй түмэн фирмүүдийн ажилтны нэрсийг ч залгичихна. Тэр үргэлж өлсөж байдаг юм. Тэр сонины хуудсанд гарсан төрөлт хийгээд үхлийн тухай сая сая мэдээллийг ч залгина. Гэхдээ тэр зөвхөн бичиг цаасаар хооллодоггүй. Түүнд нууц баримтууд асар ихээрээ хэрэгтэй. Бид бүгдээрээ тэр ховдог америк жаалыг өлсгөчих вий хэмээн санаа зовж байдаг юм. Рота хотын тэр хүний тухай мэдээлэл хэсэг бусаг бөгөөд хангалтгүй ч байж болно. Түүний төрсөн он, сар, өдөр эсвэл тэрний нэр утасны нууц лавлахт бичигдсэн өдөр, мөнгөө хадгалдаг банкны нь нэр, өөр юу ч байж болно. Гэхдээ энэ тасархай мэдээллүүд нь ГРУ-гийн удирдлагын төвөөс түүнтэй холбоотой байж болзошгүй, илүү их мэдээлэл олж болох газрууд уруу хэд хэдэн нууц түлхүүрт мэдээ явуулахад хангалттай юм. Хэн нэг тайга ноход чиний эцэг эх, төрөл төрөгсөд, сургуулийн найзууд, төрөлх хот, гэрэл зургийг чинь олох байх. Уулын нуурын эрэг дээрх жижигхэн буудалд чамтай уулзах үедээ чиний бодож буйгаас ихийг би мэдэж байх болно. Хүндэт нөхөр минь удахгүй уулзъя. Дашрамд хэлэхэд харьцахад амар байхын тулд чамд 713 гэдэг дугаар хэдийн бодож олсон шүү. Дэлгэрэнгүйгээрээ бол 173-В-41-713. ГРУ-гийн Вена дахь дипломат төлөөлөгчдийн газрын нууц мэдээлэл олборлогч Дөчин Нэгдүгээр офицер чамтай ажиллаж буйг бүгдээрээ мэдээсэй гэж тэр. 3. Цаг хугацаа түржигнэн одох буухиа галт тэрэг шиг чих дөжиртөл уухилсаар жирэлзэн өнгөрнө. Ливанаас дамжин өнгөрөгч, Өмнөд Африкт элсүүлсэн хүмүүстэй холбоо тогтоох, хэн элсүүлснийг нь үл мэдэх хий үзэгдэл мэт найзад зориулж нууц газарт ачаа хүргэх, нууц тагнуулуудын хангалтад явах, бас Ирландаас дамжин өнгөрөгч гэж явсаар дахиад л өдөр шөнөө ч ялгахаа болив.
Захирагч ч тэр, Бага Эзэн ч тэр намайг аар саар ажилд анхаарлаа хөндийрүүлэхийг хориглосон хэвээрээ. Гэвч маш чухал хангалтын ажил байнга ундрах бөгөөд нууц тагнуулуудыг халхлах, бөөнөөрөө хангалтад явах зэрэгт Удирдагчийн орлогч нар хүртэл явах хэрэг гарна. Хэн ч үлдэхгүй. Бүгд хангалтад! Хүн хүрэлцэхгүй байна, яах вэ? Нэг шөнөдөө хоѐр явцгаа! Францаас ирэх дамжин өнгөрөгч. Гондурасаас яваа дамжин өнгөрөгч. Ойлгох хэрэгтэй! Би өөрийн ажлын дэвтрийн ар өвөргүй дүүрэн бичсэн хуудсуудыг эргүүлж байтал гэнэт огт хоосон цулгуй цагаан хуудас гарч ирэв. Тэр хуудсан дээр «713-тай ажиллах» гэж гарчиг тавиад орхижээ. Харин тэр хуудсан дээр тавьсан он сар өдөр нь өнөөдөр болж байна. Төлөвлөсөн өдөр хэдийн болчхоод байхад би өрөөндөө түшлэгтэй сандал дээрээ сууж, толгойд нөгөө л элдэв хангалтын ажил эргэлдсээр байх гэж. Би богинохон гарчгийг харж хэсэг суугаад утасны цагаан харилцуурыг авч ямар ч дугаар залгалгүй шууд асуув: — Нөхөр генерал, танд намайг хүлээж авах боломж байна уу? — Маргааш хүртэл хүлээж болохгүй юу? — Би тан дээр орох гэж нэлээд хэд хоног оролдлоо. Гэвч өнөөдөр сүүлчийн өдөр. — Түүнд үүнийг шалгах зав байхгүй гэдгийг мэдэх тул би бяцхан худал ярихад гэмгүй гэж үзсэн юм. — Юу сүүлчийн гэж? — Сүүлчийн ч биш, бүр эхний өдөр, нөхөр генерал. — Өө, чөтгөр чамайг, би яг одоо бол чадахгүй. Гучин минутын дараа ороод ир. Хэрэв хэн нэг нь хүлээх өрөөнд орох гээд хүлээж байвал чөтгөр рүүгээ тонил гээд миний өмнөөс хэлчхээрэй. Ойлгов уу? — Ойлголоо. Би мөрдөх ажиллагааны чиглэл, баримтлах арга барил, цагдаа нараас мөрөө буруулахад хэрэглэхээр төлөвлөсөн ов мэх зэргээ түүнд илтгэв. Мөн Рота хотоос ирэх хүний тухай мэдэж байгаа бүхнээ илтгэлээ. — За яах вэ, муугүй л бэлдэж. Амжилт хүсье. Тэр босоод над уруу инээмсэглэн гар барив. Дөрвөн жилд гурав дахь удаагаа. 4. Замууд жуулчдаар дүүрчээ. Би яарч явна. Энэ үдшийг төлөвлөгөөгөө биелүүлэхэд ашиглахын тулд би орой гэхэд зочид буудалд очсон байх хэрэгтэй. Би хурдны замаар таван цагийн турш явж байна. Зам дээр асар том түгжрэл үүсэх үед заримдаа удаан хүлээхэд хүрэх бөгөөд зам дөнгөж чөлөөтэй болмогц би машинаа байдгаар нь хурдлуулан хөдөлгүүр, дугуйгаа үл хайрлан, урдаа байгаа машинуудыг бүгдийг нь гүйцэж түрүүлэн давхина. Нар баруунаа гудайх үед би их замаас салж нарийн зам уруу орон хурдаа хасалгүй эрчээрээ ортол эргэлтийн цаанаас цагаан «мерседес» гарч ирэв. Тоормосны гишгүүрийг тултал нь гишгэлээ. Нөгөө машиныг бөөн тоос булж тэр замын хажуу уруу огцом даран зогслоо. Жолооч нь эгдүүцсэндээ гэрлээ анивчуулан, дохиогоо байдгаар нь орилуулав. «Мерседесийн» арын суудлаас нэг эмэгтэй дунд хуруугаа чамархайдаа хүргэн дохиж миний тэнэгийг гайхаж байна. Дэмий л хичээж байна даа хатагтай, би тэнэг гэдгээ өөрөө ч мэднэ. Би замын эргэлт дээр тоормосоо үл мэдэг гишгэн эсрэг урсгалд орох шахан эргэж цааш хар хурдаараа давхин одлоо. Тэд миний машины дугаарыг тогтоож чадаагүй, цагаа ч харж амжаагүй гэдэгт толгойгоороо мөрийцсөн ч бэлэн байна. Замын эргэлт тэртээ хол хоцорлоо. Би замаас гараад ниссэн ч
жолоогоо тавихгүй гэсэн мэт жолооны хүрднээс зуурна. Харин миний байгаа байдал машинд минь таалагдахгүй байгаа бололтой. Одоо эхний уулзвараар нарийн зам уруу эргэж харанхуй ой уруу орно. Тэр замаар би дээш удаан өгсөж дараа нь уруудан уулсын хоорондох хөндийгөөр чигээрээ явсаар байгаад зочид буудалд очно. Газрын зургийн ч хэрэг алга. Шингэж буй түнэр улаан нараар би энэ газрыг тун сайн баримжаалж байна. Харин нар хэдийн уулсын цаад уруу шингэж эхэлжээ. Бүр бүрэнхий болж байхад би буудалд очлоо. Тэрхүү зочид буудал уулын бэлдэх ойн нуурын эрэг дээр оршдог ажээ. Өвөл тэнд тод өнгийн цанын хувцастай хүмүүс хаа сайгүй алаглан харагддаг байх. Харин одоо эндхийн зуны үдэш нам гүм байна. Ууланд үдшийн сэрүүн орж нуга, хөндийгөөр хөвөн зулсан мэт өтгөн цагаан манан буужээ. Харин надад байгалийн үзэмжийг шохоорхох зав байсангүй. Шууд хоѐрдугаар давхарт гарч өрөө рүүгээ яарав. Хаалганы цоожинд түлхүүрээ зоож чадахгүй будлисны эцэст арай гэж өөрийгөө тайвшруулан үүдийг онгойлгов. Чемоданаа булан уруу шидээд даруй шүршүүрт орлоо. Бүтэн өдөр жолооны ард байсан тул халуун шүршүүрээс өөр хүсэх зүйл байсангүй билээ. Усанд орж биеэ алчуураар улайтал нь үрэн арчаад индүүдлэгтэй шинэхэн хослолоо гаргаж өмсөв. Тод өнгөтэй алчуур хүзүүндээ зүүгээд толинд харлаа. Үгүй ээ, ийм царайтай явж таарахгүй. Юунд ч сэтгэл зовсон шинжгүй, нүүрэнд аз жаргал гэрэлтэж байх ѐстой. За одоо арай дээрдлээ. Харин одоо яаралгүй доош бууя. Хүмүүс намайг хараад өнөөдөр миний баяр, амралтын өдрөөр ч амрах завгүй хүнд амьдралын хамгийн хэцүү өдрүүдийн нэг байсныг бүү мэдэг. Гэхдээ миний ажлын өдөр аль хэдийн дууссан гэж бүү бодогтун, одоо ч үргэлжилсээр байна. Харин танхимд хөгжим хангинан өөрийн цэнгэлийн төлөө өчнөөн эрч хүчээ үрэн таран хийж буй жаргалтай хүмүүсийн нүүрэн дээгүүр өнгө өнгийн хурц гэрлүүд сүлжилдэнэ. Нүргэлэх хөгжмийн аялгуун дунд гэнэт нарийн бүрээ гоцлон дуугарч танхимд бүжиглэх олныг дагуулан эгшиглэх бөгөөд болор хундага сав чанга дууны аясаар жингэнэн нийтийн цэнгээнд хөг нэмэх ажээ. Чийг даасан хүйтэн болор гар чимчгэнүүлж, саа мэт гялталзах сархдын хундагыг барихуйд хуйлран эрчлэх өнгө эгшгийн хослол хоромхон зуур дотор нь багтаж харагдлаа. Би өөрийн догдолж буйг мэдэгдэхгүйг хичээн танхимыг алгуурхан тойруулж харвал нөгөө 713 гэж нэрлэгдсэн хүн нүдний буланд зэрвэсхэн туслаа. Би түүний жижигхэн гэрэл зургийг ердөө ганцхан удаа үзсэн. Гэхдээ би түүнийг таньж байна. Тэр энд байна. Би хундагатай архиа аажим өргөн уруулдаа хүргэхийн далимд түүн рүү харлаа. Тэр ч над руу харцаа аажим шилжүүлэв. Бидний харц мөргөлдөх нь тэр. Би гайхан баярласан дүр үзүүлж нөхөрсгөөр мэндчилэн гараа даллав. Тэр гайхшран эргэж харав, гэвч ард нь хэн ч байсангүй. Тэр дахин над уруу эргэж хэнтэй мэндчилээд байна вэ гэж асуусан янзтай харлаа. Чамтай! гэж би дотроо хариулав. Өөр хэнтэй гэж? Бүжиглэж буй хүмүүсийн дундуур гартаа хундагатайгаа барин түлхэлцсээр би түүнд дөхлөө. — Сайн уу! Энд чамтай уулзана гэж би ер бодсонгүй шүү! Ванкуверт нэг үдшийг хамтдаа сайхан өнгөрүүлснээ санаж байна уу? — Би хэзээ ч Канадад очиж байгаагүй. — Өршөөгөөрэй, — гэж би түүний нүүр рүү харан санаа зовсон янзтай хэлэв. — Энд их бүүдгэр гэрэлтэй байна, харин та миний нэг таньдаг хүнтэй тун адилхан юм… Та намайг өршөөгөөрэй… Би баарны лангуу уруу буцаж ороод дахиад хориод минут хэртэй бүжиглэж буй хүмүүсийг ажиглан зогслоо. Би бүжгийн нийтлэг
хөдөлгөөнүүдийг харж тогтоож авахыг хичээнэ. Учир нь миний амьдралд бүжигт зориулах цаг зав огт гараагүй юм. Бүх бие тааламжтай халуу оргиж эхлэхэд тойрон бүжиглэж буй хүмүүсийн дунд орж, тэд ч цэнгэл жаргалын хаант улсын хаалгыг нээн хоѐр тийш ярагдан намайг багтаалаа. Би удаан бөгөөд шуналтайгаар бүжиглэж, миний хөдөлгөөн аажмаар улам бүр уян хатан, чөлөөтэй болж байна. Гэхдээ зөвхөн надад л ингэж санагдсан байж ч магадгүй. Ямартаа ч миний хэрхэн бүжиглэж буйг хэн ч анзаарсангүй. Хөгжилдөж буй хүмүүс хэн бүхнийг эгнээндээ уриалгахан хүлээн авч, эв хавгүй бүжиглэхийг ч өршөөх ажээ. Тэр хэзээ яваад өгснийг би мэдсэнгүй. Би бүр шөнө дөл болж байхад хамгийн сүүлийн хүмүүстэй хамт танхимаас гарлаа… 5. Би сэрүүлгийн дуунаар өглөө эрт сэрээд дэрэн доогуураа нүүрээ шургуулан удаан хэвтлээ. Миний нойр хүрэхээ байгаад удаж байна. Олон сар нойр дутуу явсныг таван цаг унтаад нөхөж үл чадна. Дараа нь би өөрийгөө албадан огцом хөдөлгөөнт гимнастик хийж арван таван минут хэр биеэ зовоогоод эхлээд янгинам хүйтэн, тэгээд шалзлам халуун, дахиад хүйтэн, тэгснээ тэвчмээргүй халуун ус гоожуулан шүршүүрт орлоо. Үүнийг тогтмол хийвэл арван таван насаар залуу харагддаг юм. Гэхдээ энэ нь надад чухал биш. Би амарч цэнгэж яваа хүн шиг хөгжилтэй, цовоо харагдах ѐстой. Би бусдаас түрүүлэн доош бууж тоомжиргүй царай гарган, өглөөний сонинуудыг шимтэн уншиж эхлэв. Нэг хижээлдүү насны эмэгтэй өглөөнийхөө цайг уухаар бууж ирж байна. Мөн харахад нас, үндэс угсаа нь тодорхой биш нэг эмэгтэй бяцхан хав дагуулсаар орж ирлээ. Хүзүүндээ зургийн аппарат санжгануулж, үргэлж инээмсэглэх япончууд ч байна. За, нөгөөдөх чинь гараад ирлээ. Би инээмсэглэн толгой дохивол тэр ч намайг таньж хариу дохиж байна… Өглөөний цайны дараа би өрөө рүүгээ явлаа. Цэвэрлэгээ хараахан эхлээгүй байна. Хаалганы гадна «Бүү саад бол» гэсэн бичигтэй жижиг самбар өлгөөд хаалгаа дотроос нь түгжиж хөшгөө буулгаад орон дээр таатайяа тэрийн хэвтлээ. Хаашаа ч яарах хэрэггүй ийм өдрийг би эртнээс мөрөөдсөн юм. Өчигдөр болсон бүхнийг ширхэгчлэн санахыг оролдсон боловч болж өгсөнгүй, яагаад ч юм бэ тэр тухай бодох бүр миний царайд инээмсэглэл тодрох ажээ. Тэгээд инээмсэглэсэн чигээрээ унтаад өгөв. Үдэш нь би дахиад л бөөн хүмүүстэй нийлэн шуналтайгаар бүжиглэж байлаа. Тэр өчигдрийн нөгөө л газраа ганцаараа зогсож байна. Түүнийг хараад би инээмсэглэн нүд ирмэж, хамт бүжиглэж буй хүмүүстэйгээ нэгдэхийг дохин урилаа. Тэр инээмсэглэн толгой сэгсэрч татгалзав. Маргааш нь би доод танхим уруу түрүүлэн буулаа. Тэр миний араас орж ирэв. — Өглөөний мэнд, — шинэхэн сонинууд уруу гараа явуулангаа би түүнтэй мэндчилэв. — Өглөөний мэнд, — гээд тэр инээж байна. Бүх сонины эхний нүүрэнд Угандын ерөнхийлөгч Амин Дада гарчээ. Бид, хэд гурван үг солиод өглөөнийхөө цайг уухаар явцгаалаа. Хамгийн гол нь одоо түүнийг айлгаж болохгүй. Мэдээж, шууд гол асуудалдаа орох хэрэгтэй ч надад дахиад хэд хоног байгаа тул би аажим дөхөх тактик хэрэглэж байна. Энэ хүний тухай олон зүйлийг бид мэдэхгүй байгаа. Гэхдээ цөөн хоногийн ажиглалтаар маш чухал мэдээллүүдийг олж авч байна. Тэр ганц бие, эмэгтэйчүүдийн араас гүйгээд байдаггүй, мөнгө үрэх дургүй ч хорголоо тоолсон нэгэн биш, бас хөгжилтэй. Хөгжилтэй гэдэг нь маш чухал, учир нь дүнсгэр
хүмүүсийг элсүүлэх туйлын хэцүү байдаг. Хэт хөлчүүрхдэггүй ч байнга уудаг. Ном их уншдаг. Сүүлийн үеийн мэдээнээс хоцрохгүй. Хошин шогийг ойлгож, үнэлж чаддаг, нямбай боловч хээнцэр бус хувцасладаг. Ямар нэг үнэт гоѐл чимэглэл зүүдэггүй. Үсээ үргэлж нямбайлан самнадаг гэж хэлж болохгүй. Тухайн хүний дотоод ертөнцийн талаар юухан хээхнийг мэдэхэд эдгээр шинжүүд хангалттай юм. Үргэлж эрүүгээ чанга зуусан байх нь гарцаагүй эмх цэгцтэй, чанга хатуу зарчимтайн шинж мөн. Ийм хүмүүсийг элсүүлэхэд хэцүү ч дараа нь хамтран ажиллахад хялбар байдаг юм. Би түүний нүүрний хувирлыг маш удаан сэм ажиглаж байна. Түүний нүд ямар байх нь надад маш чухал. Нүд нь хоорондоо зайтай бөгөөд зовхи нь унжаагүй, бага зэрэг сэлхэрчээ. Хүүхэн харааны нь хөдөлгөөн аажим, хараа нь нэг чиглэсэн зүгтээ удаан тогтох ажээ. Зовхио буулгах, өргөх нь ч мөн удаан юм. Харц нь нэг газраа удаан тогтох боловч тийм ч их анхааралтай бус. Түүний харцанд аливааг сонирхсон байдал тодрох нь ховор бөгөөд харц нь ихэнхдээ юуг ч үл илэрхийлнэ. Хүнийг шинжихдээ инээх, уурлах, цухалдах хийгээд тайвшрах зэрэг янз бүрийн нөхцөл байдалд түүний амны эргэн тойрон дохь булчингууд ямар байгаад онцгой анхаарах хэрэгтэй. Инээмсэглэл гэхэд өршөөнгүй зөөлөн, жигшсэн, ой нь гутсан, аз жаргалтай, егөөдсөн, дооглосон гэх мэт дотроо олон янз байхаас гадна ялан дийлэгчийн инээмсэглэл, ялагдагчийн инээмсэглэл, эвгүй байдалд орсон хүний инээмсэглэл, ярзайх нь холгүй заналхийлсэн инээмсэглэл гэж ч бас байна. Энэ бүхэнд нүүрний булчингууд оролцдог. Эдгээр булчингууд бол хүний сэтгэлийн толь юм. Хэн нэгний санхүүгийн тал дээрх болон ажил албанд тохиолдсон хүндрэл бэрхшээлийг мэдэж авах нь илүүдэхгүй боловч дээрх шинж тэмдгүүд бүр илүү чухал билээ. Шөнө үүргэвч, урт түрийтэй усны гутал, загасны уурга, дэгээ, идэх зүйлсээ машиндаа чихэж аваад загас барихаар тэртээд харагдах нуурыг зорилоо. Үүр цайх үеэр Бага Эзэн зэгсэн дундаас гарч ирэв. Тэр миний дэргэд суугаад дэгээгээ ус уруу шидэв. Эргэн тойронд хэн ч алга. Өглөөний сэрүүнд нуурын бүлээхэн уснаас бага зэрэг уур савсана. Тэнгэрийн хаяа ягаарсан ч нар хараахан мандаагүй л байна. Захирагчийн орлогч загасчлахыг үзэж чаддаггүй юм. Сайн дураараа чийгийн хорхой гараараа барьдаг хүмүүс энэ ертөнц дээр байдаг нь түүнийг бүр их эгдүүцүүлнэ. Тэр чийгийн хорхойд хүрэхээсээ ч айх бөгөөд харин тушаавал өөр хэрэг л дээ. Харин энд захирах хүн нь тэр өөрөө учраас тэр амьтдыг гараараа барих шаардлага гарсангүй тул хоосон дэгээтэй уурга барин сууна. Тэр маш их ядарчээ. Надтай түрхэн зуур уулзах гэж бүтэн шөнийг жолооны ард өнгөрүүлсэн нь илт байлаа. Харин түүнд өөрийн нь хариуцсан чухал ажил өчнөөн бий. Тэр миний яриаг сонсож суухдаа тэсэлгүй байн байн эвшээх бөгөөд харин ярианы төгсгөл рүү эвшээхээ больж бүр бага зэрэг инээмсэглэв. — Бүгд сайн болж, Виктор. — Түүнийг элсүүлж болно гэж та бодож байна уу? Залхаж гүйцсэн багш нь юу ч сурдаггүй сурагчаа хардаг тэр харцыг би амьдралдаа гурав дахь удаагаа мэдрэв. Багш маань нойргүй хоносноос болж улайсан нүдээ нухлан байж: — Сонс, Суворов, чи нэг л сайн ойлгохгүй байна. Ийм хэрэгт зөвшөөрөл хүсэх эрх чамд ерөөс байхгүй. Хэрэв чи зөвшөөрөл гуйх юм бол би чамд татгалзсан хариу өгнө. Хэзээ нэгэн цагт чи Бага Эзэн, бүр Удирдагч болно, гэхдээ чи хэнээс ч асуух ѐсгүй гэдгээ санаж яв. Чи Аквариумд хүсэлт гаргавал хариу нь техникийн шалтгаанаар заавал хоцорч ирнэ. Би чиний хүний талаар маш ихийг мэдэж чадах
боловч түүнийг мэдэрч чадахгүй. Чи түүнтэй биечлэн ярилцаж байгаа болохоор чиний зөн мэдрэхүй л үүнийг шийднэ. Ийм нөхцөл байдалд би ч тэр, Удирдагч ч тэр, бүр Аквариум ч бай өөртөө хариуцлага үүрэхийг хүсэхгүй. Хэрэв чи тэр хүнийг элсүүлэхгүй бол тийм ч амар уучлахгүй алдаа болно. Харин элсүүлэхдээ алдаа гаргаж чамайг цагдаа нар баривчилбал огт уучилшгүй алдаа болно. Бүх зүйл чамаас л хамаарна. Элсүүлбэл чи одон хүртэж, бүгд л чамайг магтах болно, энэ бол чиний амжилт, албан тушаал ч ахина. Бид бүгдээрээ чамайг дэмжинэ. Үргэлж Аквариумын зөв байдгийг, бас Аквариум үргэлж амжилттай ажиллаж буй хүмүүсийн тал байдгийг санаж ав. Хэрэв чи дүрэм зөрчөөд баларвал ГРУ-гийн мөрдөн байцаах газарт очих болно. Дүрэм журмыг ягштал мөрдөөд ч баларвал бас л буруутна. Дүрэм журмыг мухар сохроор дагасан болно. Харин чи амжилт гаргавал хамгийн гол дүрмийг зөрчсөн ч бай бүгд чамайг уучилж, дэмжих болно. «Дүрмийн амьдралд нийцэхээ больсон хуучин заалтуудыг үл хайхран дүрмийг уян хатан бөгөөд бүтээлчээр ашигласан байна» л гэх болно. Амжилт олно гэдэгтээ итгэлтэй байгаа бол яваад элсүүл. Итгэлгүй байгаа бол одоо татгалзах хэрэгтэй. Би өөр тагнуулч явуулна, ямар ч тагнуулч ийм боломжийг мөрөөдөж явдаг юм. Чиний л мэдэх хэрэг. — Би элсүүлнэ ээ. — Ингэвэл өөр хэрэг. Гэхдээ санаж ав. Би ч тэр, Удирдагч ч тэр, Аквариум ч тэр чиний санааг дэмжээгүй шүү. Бид ердөө л энэ тухай мэдэхгүй. Хэрэв алдаа гаргавал тэр тэнэг жаал эрхээ хэтрүүлсэн байна, түүнийг Плесецкийн сансрын буудал уруу хөөх хэрэгтэй л гэж бид ярих болно. — Би ойлгож байна. — Тэгвэл чамд амжилт хүсье. Тэрээр загасчинтай адилхан харагдахын тулд миний барьсан хэдэн загасыг аваад зэгсэн дунд шингэн алга боллоо. 6. Орой нь би 713-тай хамт уулаа. Тэр өөрийн гэсэн дугаартай болоод удаж байгаа гэдгээ, том компьютер түүнд онцгой анхаарал тавьсан гэдгийг, энэхүү уулын зочид буудлын зүгт ГРУ-гийн багагүй хүч төвлөрсөн гэдгийг гадарлах ч үгүй. Аквариумаас ГРУ-гийн хамгийн сайн сэтгэл зүйчдийн нэг, магадгүй нууц тагнуулын ертөнцийн хамгийн мундаг сэтгэл судлаач хурандаа Стрелнев кино хальсанд миний буулгасан богинохон бичлэгийг үзэж түүний нүүрний булчингуудыг үйл ажиллагаанд задлан шинжилгээ хийхээр ирсэн гэдгийг ч 713 мэдэхгүй. Бид хамтдаа ууж, инээлдэн санаандаа орсон бүхний тухай ярьцгаалаа. . Би цаг уур, мөнгө, эмэгтэйчүүд, амжилт, эрх мэдлийн тухай, энх тайвныг хамгаалах, цөмийн сүйрлээс хэрхэн сэргийлэх тухай эхлээд ярилаа. Тэр өлгөн авч, өөрөө ярьж эхлэх ямар нэг сэдэв байх ѐстой. Гол нь тэр надаас их ярих учиртай бөгөөд үүний тулд түүний сонирхдог сэдэв, түлхүүрийг нь олох хэрэгтэй. Бид уусаар, ярилцсаар л сууна. Түлхүүр нь ч олдлоо. Тэр аварга загас сонирхдог ажээ. Би «Эрүү» гэдэг киног үзсэн үү гэж үү? Үгүй ээ, хараахан үзэж амжаагүй. Пөөх, ямар гоѐ кино гээч! Дэлгэцэн дээр аварга загасны асар том ам гэнэт тэр чигээрээ ангайн харагдана. Үзэгчид бүгд дуу алдацгаадаг юм! Бид дахиад л инээлдлээ. Тэр аварга загасны ааш араншингийн талаар зөндөө ярилаа. Гайхалтай амьтан шүү... гэнэ. Бид дахин инээлдэнэ. Тэр миний ямар үндэстэн болохыг таахыг оролдлоо. Грек үү? Югослав уу?Чех италийн эрлийз юм уу? Эсвэл турк германы эрлийз үү? Үгүй ээ, би орос.
Бид хоѐулаа хөхрөлдөв. Орос оо? Чи энд юу хийж байгаа юм бэ?Би тагнуул! Чи намайг элсүүлж авахыг хүсээ юү?! Тийм! Бид татаж унатлаа хөхрөлдөв. Дараа нь тэр гэнэт инээхээ болив. — Чи үнэхээр орос юм уу? — Үнэн. — Чи тагнуул уу? — Тагнуул. — Чи намайг элсүүлэхээр ирээ юү? — Тийм. Чамайг. — Чи миний тухай бүгдийг мэдэх үү? — Бүгдийг нь биш ч бага зэрэг гадарлана. Тэр удаан дуугүй суув. — Бидний уулзалт хальсан дээр бичигдсэн байгаа юу? Тэгээд чи тэрийгээ ашиглаж намайг сүрдүүлэхээр завдаж байна уу? — Бидний уулзалт хальсан дээр бичигдсэн байгаа. Гэхдээ би тэрийг ашиглахгүй. Тагнуулын романуудад л ийм юм гардаг байх, сүрдүүлэг хэзээ ч сайн үр дүнд хүргэдэггүй учраас бид сүрдүүлэг хэрэглэдэггүй. Ямартаа ч манай албанд. — Чиний алба КГБ юү? — Үгүй. ГРУ. — Хэзээ ч сонсоогүй юм байна. — Тэр тусмаа сайн. — Орос оо, чи аан гэж бай, би аливаа нууцыг гадаадын гүрнүүдэд задруулахгүй гэж тангараг өргөсөн хүн. — Ямар ч нууц задруулах хэрэггүй. — Тэгээд чи надаас юу хүсээд байна вэ? — Харваас тэр урд нь амьд тагнуултай учирч яваагүй болохоор надтай ярилцах түүнд маш сонирхолтой байгаа нь илт байлаа. — Чи ном бичнэ. — Юуны тухай? — Рота дахь шумбагч завины баазын тухай. — Чи намайг тэр баазаас ирсэн гэдгийг мэддэг байх нь ээ? — Тийм учраас л би хажуугийн ширээнд сууж байгаа хүмүүсийг биш чамайг элсүүлж байгаа юм. Бид дахиад л хөхрөлдөв. — Надад энэ бүхэн яг л кино шиг санагдаад байна. — Ер нь үргэлж л тэгдэг юм. Би ч бас тагнуулч болно гэж хэзээ ч бодож яваагүй. За сайхан амраарай. Хөөе, охин, тооцоогоо хийе. — Хүүе, орос оо, би ном бичнэ, тэгээд цаашаа яах юм бэ? — Би тэр номыг чинь Зөвлөлт Холбоот Улсад хэвлүүлнэ. — Сая хувийг уу? — Үгүй. Ердөө дөчин гурван хувийг. — Цөөхөн л юм байна. — Бид хувь бүрийн төлөө арван долоон мянган доллар төлнө. Гэрээнд бид гарын үсэг зурахгүй. 10%-ийг нь шууд өгнө. Үлдсэнийг нь гар бичмэлийг чинь авч үзээд манай уншигчдад үнэхээр сонирхогдохоор бол дор нь төлнө. Дараа нь англи хэлээр ч хэвлэж болно. Хэрэв барууны уншигчид сонирхохооргүй болбол америкт хэвлүүлэх боломжоо алдана гэсэн үг. Тэгэхлээр ямар ч нууц задруулсан зүйл байхгүй. Зөвхөн хэвлэлийн эрх чөлөө, тэгээд л гүйцээ. Хүмүүс зөвхөн шумбагч
завиар ч тогтохгүй бүр аймшигтай зүйлсийн тухай ч бичдэг шүү дээ, тэглээ гэж тэднийг шүүдэггүй. — Та нар бүгдэд нь ингэж төлдөг үү? — Заримд нь л. Би тооцоогоо хийгээд унтахаар өрөө рүүгээ явлаа. * XIV БҮЛЭГ* 1. Бие даан гүйцэтгэсэн элсүүлэлтийн дараа төрөлх бетон хонгилдоо ирэх үнэхээр сайхан. Бүтэн долоо хоногоор алга болсныг минь манай сүргийнхэн бүгд мэджээ. Хэрэв олборлогч офицер гурав хоног алга болсон бол хангалтын ажилд явсан нь ойлгомжтой. Харин долоо хоногоос дээш хугацаагаар алга болсон бол хаана байсан байх вэ? Элсүүлэх ажилд явсан гэдэг нь бүгдэд тодорхой. Би коридороор явж байна. Манай бүх тагнуулч ах дүү нар миний ирж явааг хараад үг дуугаралгүй зам тавьж өглөө. Харин би инээмсэглэхгүйг хичээн уруулаа хазална. Захирагч өөрөө баяр хүргэхээс өмнө инээмсэглэх нь зохимжгүй. Тэд ч мөн уламжлалаа хүндэтгэн надаас хэн ч, юу ч асуусангүй. Хэн ч инээмсэглэж, баяр хүргэсэнгүй. Захирагч өөрөө баяр хүргэхээс өмнө хэн ч баяр хүргэж болохгүй. Мэдээж, надад чухам яагаад баяр хүргэх учиртай болсныг хэн ч мэдэхгүй ч тэгэх ямар нэг шалтгаан байгаа гэдгийг бүгд мэдэж байв. Өнөөдрийн ялгуусан баатар нь би гэдгийг хүн бүр ямар нэг дотоод мэдрэхүйгээрээ ойлгож байлаа. Миний үнгэгдсэн саарал хослол ѐслолын улаан нөмрөг болон хувирч, хүн бүр намайг толгойдоо алмаз эрдэнийн титэм өмссөнөөр харж байгаа. Энэ мөчид хэн ч атаархал өвөрлөөгүй бөгөөд зөвхөн ойлгож, хүндэлж, баярлаж байгааг бодоход таатай байна. Бүгд надаар болон өөрсдөөрөө бахархаж байлаа. Витька чи улаан хивсэн дээгүүр генералын өрөө рүү явж байгаад бид баярлаж байна, бид ч энэ хивсэн дээгүүр явж байсан, яваагүй нэг нь удахгүй яг л чам шиг бахдалтайгаар бага зэрэг биеэ барин генералын өрөө рүү ингээд алхах болно. Тагнуулч ах дүү нар маань надад зам тавьж өгч байна. Би шархадсан чоно шиг нохдод хөөгдөөгүй, ичээндээ байгаа баавгай шиг боорлуулаагүй, гав зүүж, гараа хүлүүлээгүй, баригдалгүй эргэж ирсэнд бүгд баярлан инээж байлаа. Миний өмнө захирагчийн өрөөний хаалга нээгдлээ. Удирдагч өөрөө үүдэн дээрээ угтаж байна. Тэр хажуу тийш болон зам тавьж, орооч Виктор Андреевич гэж урих ажээ. Юу ч болоогүй мэт байх боловч ингэж хандаж буй нь ер бишийн байлаа. Нам гүмд хэн нэг нь гүнзгий санаа алдах сонсогдож захирагч хаалга уруу эргэх зуураа инээв. Бүгд тэрхүү цайлган шүүрс алдалтыг сонсож захирагчийг даган инээлдлээ. ГРУ-гийн дүрэм ѐсоор аль нэг офицерын хийж буй ажлыг, тэр дотроо амжилт, уналтын алиныг нь ч бусад офицеруудад нь мэдэгдэхийг хатуу хориглодог. Удирдагчид ч дүрэм журмаа хатуу сахин мөрддөг юм. Хэн ч өөрийн ажил үүргээ биелүүлэхэд гарцаагүй шаардагдахаас илүү зүйлийг мэдэх ѐсгүй. Гэвч ийм үед нууц байгууллагын доторх хатуу ширүүн өрсөлдөөний уур амьсгалыг хэрхэн бүрдүүлэх вэ? Ийм учраас л захирагчид дүрмийг зөрчихгүйгээр хэн нэгэнд нь хандаж буй хувийн хандлагаа үзүүлж, бусдад нь сэтгэл дундуур байгаагаа харуулах янз бүрийн арга сэдэж олдог юм. Захирагч нар үүнийг хэрхэн хийхээ сайн мэднэ. Зургадугаар нууц түлхүүрч лонх оргилуун дарс мөстэй мөнгөн хувинд хийж цагаан бээлийтэй гартаа барин миний араас дагалаа. Мөстэй хувин, цардмал цагаан алчууруудыг хараад, Эцэг
дүрэм журмыг аятайхан аргалчхаж хэмээн ах дүү нар маань сайшаан дуу алдаж угтлаа. Витька Суворов ч гараад өгчээ. Залуу тайга ноход миний хэрхэн дээшилж буйг нүдээ гялалзуулан ярьцгаана. Харин хуучин, хашир варягууд толгойгоо сэгсэрцгээх аж. Тэд амжилтад хүрэх нь олборлогч офицерын амьдралын хамгийн хэцүү үе гэдгийг мэднэ. Амжилт нь бүх хүчээ дайчлахыг шаардах бөгөөд үг нэг бүрээ, алхам нэг бүрээ, амьсгал нэг бүрээ сайтар цэнэж байхад хүргэдэг юм. Хэн нэгнийг элсүүлж буй тагнуулч өөрийн бүх хүсэл зориг, мэдлэг чадвараа нэг нударга болгон зангидаж цаад хүндээ гэнэтийн цохилт өгөхийн сацуу эргэн тойронд болж буй үйл явдлаас хараагаа салгах ѐсгүй билээ. Амжилт бол тайвшралт. Гэнэт бүхнийг умартах нь сүйрэл, гүнзгий гутрал, солиорол, гэмт хэрэг, амиа хорлолтоор ч дуусах нь бий. Ухаалаг варягууд үүнийг ч мөн мэддэг юм. Удирдагч ч мөн үүнийг мэддэг учраас баяртай боловч хатуу чанд байгаа хэрэг. Намайг баярласнаасаа болоод битгий хагарчхаасай гэсэндээ Удирдагч битгий хэтрүүлээрэй хэмээн сануулна. Харин хэрхэн баярлахгүй байж болох билээ? Тэр зөвшөөрсөн. Мөнгийг авсан. Номд тусгаж оруулах ѐстой сэдвийн жагсаалтыг ч мөн авсан. Урьдчилгаа 10% аваад тэр бидний гарт орсон. 73 мянгаа тэрээр дор нь үрээд үлдсэн мөнгөө авахыг хүсэх болно. ГРУ-гийн туршлагаар бол юу ч хийхийг хүсээгүй мөртөө 10% авахыг дурлагчид олон байжээ. Гэвч тэд хялбархан олдсон мөнгөнд амтшиж амласан ажлаа үнэнчээр хийгээд үлдсэн мөнгөө авдаг байна. Энэ бол бичигдээгүй хууль. 2. Яагаад ч юм бэ миний амжилт намайг огт баярлуулахгүй байна. Зөвхөн амжилт өөд авирч байхдаа л аз жаргалыг мэдэрч болдог гэж ярьдаг хүмүүсийн зөв бололтой. Харин амжилтад хүрэнгүүтээ аз жаргалыг мэдрэхээ больчихдог юм. Амжилтад хүрсэн хүмүүс дотор аз жаргалтай нь цөөхөн байдаг. Харин дэлгэцийн одод, сайдуудыг бодвол халтар, ноорхой, өлсгөлөн тэнүүлчдийн дунд аз жаргалтай хүмүүс хамаагүй олон байдаг. Амиа хорлох явдал сахиулууд, хог цэвэрлэгчидтэй харьцуулахад дэлхийд танигдсан зохиолчид яруу найрагчдын дунд илүү түгээмэл байдаг. Яагаад гэдгийг нь мэдэхгүй, миний сэтгэл санаа тун тааруу байна. Одоо би юу ч хийхэд бэлэн байна. Яагаад биднийг хэн ч элсүүлж авдаггүй нь сонирхолтой. Хэрэв яг одоо америкийн дипломатч над дээр ирээд «Хөөе, чи манайд элс!» гэвэл үнэнийг хэлэхэд би зөвшөөрнө. Тэр ГРУ-гийн ааш араншинг мэддэг болохоороо гайхах л байх. Хүүе, тэнэг ээ, баригдвал юу болохоо төсөөлж байна уу гэж миний мэргэжил нэгт америк нөхөр асуух биз. Төсөөлж байна гэж би баяртайгаар хариулна. Алив намайг элсүүлээд аваач, хараал идсэн капиталист минь! Би танайд мөнгөгүй элсье. Америкийн тагнуулын алба надад өгөх мөнгөөр чи халаасаа түнтийлгэнэ биз! Би зүгээр л ингэж хар толгойгоороо дэнчин тавимаар байна. Ангалын ирмэг дээгүүр явах бахтай сайхан биш гэж ? Үхэлтэй наадах сонирхолгүй гэж үү? Зэрлэг мустанг булгиулдаг, галзуу бухтай бүжиглэн тулалддаг солиотнууд байдаг л шүү дээ. Мөнгөний төлөө биш харин сэтгэлийн таашаал авахын тулд. Алив, дайснууд минь намайг элсүүлээч, би зөвшөөрч байна! Юунд үл дуугарна вэ? Шалгалт, шалгалт, бас дахиад шалгалт. Энэ шалгалтууд үнэхээр залхааж байна. Бидний элсүүлсэн найзуудыг шалгах амархан. ГРУ-гийн мэдээллийн алба тэдний нэр, намтар түүх, эрхэлдэг ажлыг
мэдэхгүй ч тэдгээр хүмүүсийг байнга хянаж байдаг юм. ГРУ-гийн сонирхож буй нэг объектын нууцыг тэндээс олон мянган километрийн зайтай хэд хэдэн газраас мэдэж болдог юм. Жишээ нь германы Жанжин штабын төлөвлөгөөг Женевээс, Токиогоос, Никозигоос ч мэдэж болно. Хэрэв мэдээллийн нэг эх үүсвэрийн мэдээ бусдынхаасаа эрс зөрж байвал тэр эх үүсвэр ямар нэг асуудалтай гэсэн үг. Гэхдээ бүр эсрэгээрээ, бусад нь хоѐр талд зэрэг ажиллаж, ганцхан эх үүсвэр үнэнийг хэлж байж ч болно. Ямартаа ч ертөнцийн янз бүрийн өнцөг булангаас нэг ижил төхөөрөмжүүд орж ирээд, түүнийг амжилттай олноор нь хуулбарлан үйлдвэрлэж, армид тулгарсан асуудлыг шийдэж чадаж байвал санаа зовох зүйл байхгүй. Найз хоѐр талд зэрэг ажилладаг ч бай хамаагүй. Гол нь нууц материалаа л өгч байвал боллоо. Хэрэв зөвхөн бидэнтэй тоглохын тулд тийм их үнэ төлөхөөр цагдаа нар шийдсэн юм бол төлж л байг. Бид тийм бэлгийг хүлээж авна аа. Харин тэр бэлэгнүүд нь чанаргүй, хуурамч болоод ирмэгц л мэдээллийн алба энэ тухай даруй мэдэгддэг юм. Гэхдээ Аквариум зөвхөн найзуудыг шалгаад зогсохгүй биднийг ч мөн шалгадаг юм. Байнга, залхтал өө сэв хайн шалгана. Биднийг арай өөр аргаар, өдөөн хатгах замаар шалгадаг юм. Сурч, ажиллаж байх хугацаандаа би Аквариумын зүгээс хийсэн иймэрхүү зүйлийг өчнөөн олон удаа үзэж өнгөрөөсөн. Тэрхүү өдөөн хатгалгыг би хэрхэн тусгаж авах нь вэ гэдгийг л бүгд мэдэхийг хүсдэг юм. Харин би үргэлж зөвөөр тусган авч, надад болон миний нөхдөд тохиолдсон бүхнийг яг тэр хэвээр нь өөрийн дарга нарт илтгэж байсан. Өөрийн нөхрийг ойд харвал даргадаа илтгэ. Нөхөрт юу ч тохиолдоогүй, зүгээр л даалгавраа биелүүлэх гээд ойд явж байж ч магадгүй, эсвэл намайг нөхрөө харснаа даруй илтгэх нь үү, үгүй юү гэдгийг шалгахаар дарга түүнийг тийш явуулсан ч байж болно. Миний хувьд Аквариум үнэтэй юү эсвэл найз нөхөд нь үнэтэй юү гэдгийг цаг үргэлж шалгахаар оролдож ирсэн юм. Мэдээж, Аквариум илүү үнэтэй байх ѐстой! Илтгэхгүй байх гээд оролдоод үз л дээ! Энэ зөвхөн шалгалт байлаа ч алдаа гаргавал шууд дамжлага уруу явуулна. Энүүхэндээ гэж хэлэхэд сүүлийн үед надад урдахаасаа илүү итгэх болсон юм. Одоо би өөрөө янз бүрийн шалгах ажиллагаанд оролцдог болсон. Одоо ч гэсэн харанхуй шөнөөр, машинаа тэртээ хол тавьчхаад шавар шалбааг туучин алхаж явна. Хөл бээрч, нойтон оргино. Хариад заавал ч үгүй халуун усанд орж бүтэн цаг хэвтэн дулаацах юм шүү. Миний халаасанд боодолтой Библи байгаа. Нимгэн цаасан дээр хэвлэсэн, авсаархан ном. Эсэн бусын шашны байгууллагууд Зөвлөлт улс уруу тээвэрлэхэд амрыг нь бодож зориуд ингэж хэвлэдэг юм. Энэ Библийг би Вовка Фомичевийн шуудангийн хайрцагт хийх ѐстой. Тэр бол цэргийн атташегийн туслах хийдэг, ахмад цолтой, Аквариумаас саяхан ирсэн манай залуу. Тэр өөрөө ийм юм болно гэж бодоо ч үгүй байж магадгүй, гэхдээ одоо Аквариум түүнийг сайн муу янз бүрийн аргаар шалгаж байгаа юм. Тиймээс л би түүний гэр рүү явж байна. Библийг тэр маргааш өглөө шуудангийн хайрцгаасаа олох болно. Төрөл бүрийн шашны байгууллагуудын зүгээс иймэрхүү зүйлсийг бидэнд байнга илгээж байдаг юм. Харин энэ удаа ийм зүйлийг бид түүний хайрцагт хийсэн гэдгийг Вовка мэднэ гэж үү? Магадгүй, түүнд энэ номыг хожим нь зарахын тулд хадгалж үлдээх сонирхол төрж болох л юм. Зөвлөлт улсын ард түмэн иймэрхүү номыг үнэ хайрлахгүй авдаг юм. Маргааш амралтын өдөр тул ажил дээрээ очих шаардлагагүй. Тийм учраас л бид түүнийг маргааш өглөө хэрэг болгон ажил дээрээ очиж илтгэх нь үү эсвэл элдэв төвөг удахгүйн үүднээс Библийг зүгээр сэмхэн хог уруу хаях нь уу гэдгийг
сонирхоод байгаа юм. Шууд нэн даруй илтгэхгүй л бол бусад хувилбарын алиныг нь ч сонголоо гэсэн түүний хувьд төгсгөл гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл шууд дамжлаг уруу шилжинэ. Өнөөдөр гадаа чийгтэй, зэврүүн байна. Явган замаар навчис хийснэ. Харин тэдгээр навчис шалбааг уруу орох л юм бол гүйцэх нь тэр. Дахиад хийсэж нисэхгүй. Одоо тэдгээр навчсыг хогийн шүүрээр шүүрдэн хаях болно. Гудамжинд агуу системийн тагнуулч Витя Суворовоос өөр хэн ч алга. Би өөрийн ах дүү нарынхаа нэгийг шалгахаар явж байна. Ер нь бол хэн хэн нь хэнийгээ шалгаад байгааг байгааг ч хэлэхэд бэрх. Вовка Фомичев миний найз. Би түүнтэй хоѐр ч удаа ажиллагаанд хамт явж байсан. Тэр чадварлаг бөгөөд өөртөө итгэлтэй ажилладаг. Гэхдээ, чөтгөр ав, тэр саяхан ирсэн, тусгай даалгавартай ч ирсэн юм билүү бүү мэд. Эсвэл түүний тусламжтайгаар одоо намайг шалгаж байж ч мэднэ. Тэр надтай их найзархаад байгаа юм. Туршлага судлахыг хүсээд байгаа юм гэнэ! Энэ дахиад л намайг шалгаж байж ч магадгүй. Би боодолтой зүйлээ түүний шуудангийн хайрцагт хийгээд түргэн очиж энэ тухай илтгэ гэж Вовкад өөрөө урьдчилан сануулахыг оролдох нь уу үгүй юү гэдгийг ч харж байж мэднэ. Тэгвэл би тэгээд л дууслаа гэсэн үг. Чамд найз чинь зөвлөлтийн алдарт цэргийн тагнуулын албанаас үнэтэй байна уу гээд намайг шууд дамжлагаар оруулах болно. Вовка Фомичевийн гэр олон орны дипломатчид суудаг том сайхан байшинд байдаг. Тэдний байшин, тэр тусмаа гол хаалга нь цагдаагийн хяналтад байдаг нь ойлгомжтой хэрэг. Хянадаггүй ч байж болох боловч хянадаг гэдэг дээр үндэслэн ажиллагаагаа төлөвлөсөн нь өлзийтэй тул би гол хаалгаар нь орохгүй. Арын харанхуй хашаагаар эмх цэгцтэй байрлуулсан хогийн савнуудын хажуугаар явж газар доорх гарааш уруу орно. Манайд дипломатчдын амьдардаг олон байшингийн орцны болон гараашийн түлхүүрүүд бий. Мөн Вена хотын аль ч зочид буудалд би төвөггүй орж чадна. Маш олон түлхүүр хадгалдаг асар том шүүгээ манайд байдаг юм. Тэгээд бас манай Аквариумын ах дүү нар маань хаана ч явсан тухайн газрынхаа түлхүүрийн хэвийг авч хадгалсаар байдаг юм. Гол нь хэрэгтээ цагтаа хэрэгтэй түлхүүрээ олохын тулд маш сайн бүртгэлтэй байх хэрэгтэй юм. Өнөөдөр миний халаасанд гурван түлхүүр байна. Хэрэв шаардлага гарвал би Вовкагийн гэрт ч орж чадна. Гурван жилийн өмнө түүний байранд амьдарч байсан манай нэгэн бүтэлгүй ажилтан ГРУ-д зориулж тэр байрны түлхүүрийг хуулбарлан хийлгэсэн гэдгийг Вовка хэрхэн мэдэх билээ дээ. Харамсалтай нь үүнээс илүү баатарлаг зүйлд түүний чадал хүрээгүй тул тэр ажилтныг гутамшигтайгаар нүүлгэн шилжүүлж Жанжин штабаас хөөсөн юм. Хогийн савны орчмоос муурнууд зүрх зүсэм зэвүүн чарласаар тал тал тийш бутран одов. Энэ ч сайны тэмдэг, учир нь тэр хавьд өөр хүн байхгүй гэсэн үг. Энд нууц телекамер тавьсан болов уу? Гэрэл алга, хэмнэж байгаа нь тэр. Арын хашаанд гэрэл тавьж яах юм бэ. Гэхдээ бас хэт улаан туяа мэдэрдэг телекамер ч байдаг. Ийм учраас би зангианы хавчаараа зориуд ил гарган пальтоны энгэрээ задгай тавьсан юм. Тэр хавчаар харахад огт энгийн мэт боловч хэт улаан туяанд гэрэлтдэг онцгой будгаар будсан тул харанхуйд хаа нэгтээгээс намайг хэт улаан туяагаар гэрэлтүүлбэл хавчаар гэрэлтэх ѐстой. Би тал тал тийш эргэн түүгээр нууц телекамерын байгаа чигийг тогтоож чадна. Хэрэв намайг ажиглаж байгаа бол би хогийн савны тэнд түр саатсан дүр үзүүлээд цаашаа яваад өгнө. Гэвч хавчаар гэрэлтэхгүй байгаа тул камерын хяналт энд алга. Би түлхүүрээ гарган цоожны нүхэнд шургуулж зөөлөн эргүүлж гараашийн хаалгыг алгуурхан онгойлгоод хэдэн зуун машин тавьдаг асар
том гараашид орлоо. Би болгоомжтой гэтэн явлаа. Гэхдээ би хулгайч шиг гэтэн мярааж, ийш тийш гөлөлзөн харж болохгүй. Намайг дөнгөж сая ирээд гараашид машинаа тавиад гэртээ орж яваа хүн гэж бодох ѐстой. Ган хаалгыг би өөр түлхүүрээр онгойлголоо. Газар доорх гараашаас цахилгаан шатаар хамгийн дээд давхарт гарч чимээ чагнан хэдэн минут хүлээв. Байрныхан бүгд унтаж байх шиг байна. Нэг ч хаалга дуугарахгүй, цахилгаан шатны хонгилоос ч чимээ үл гарна. Би цагаа харлаа. Хэрэв намайг мөрдөж байгаа бол миний хийж буй үйлдэл огт ойлгомжгүй байх ѐстой. Би америкийн дипломатчтай уулзахаар ирсэн, эсвэл намайг эмэгтэй хүн хүлээж байж ч болно. Намайг мөрдөж байсан ч шуудангийн хайрцагт Библийн ном хийх үндсэн зорилго маань зүгээр л нэг өнгөлөн далдлалт шиг санагдаж тэд миний чухам яах гэж ирснийг бодож олох гэж тархиа гашилгах болно. Би дээд давхарт дэндүү удчих шиг боллоо. Тэгээд ч цахилгаан шат ч дуугарахгүй, шатаар хэн ч явахгүй нам гүм байна. Одоо би шатаар болгоомжтой доош бууж байна. Өлмий дээрээ ч биш, бүтэн улаараа ч биш. Үгүй. Би гутлын улныхаа зөвхөн гадна ирмэгээр хүрэх төдий гишгэн алиалагч адил майга хөллөн бууж явна. Уг нь миний гутлын ул зөөлхөн бөгөөд чимээ үл гаргадаг юм. Гэхдээ л сурснаараа явсан нь дээр. Ингэж алхвал чимээ гардаггүй юм. За доод давхарт ч хүрээд ирлээ. Үүдний гантиг танхимд хэдэн арван шуудангийн хайрцаг байна. Чухам аль хайрцаг нь надад хэрэгтэйг би хэзээний мэдэж байсан боловч бусад дээр нь бичсэн нэрсийг уншин хайрцгуудын өмнө хэд хэдэн удаа зогслоо. Тэгээд хайрцгуудад бүх биеэрээ наалдан зогсоод боодолтой зүйлээ сэмээрхнээр зохих хайрцагт нь хийж орхив. Хэрэв миний араас харж байсан бол чухам аль хайрцагт юу хийснийг яг тодорхойлж чадахгүй л байсан болов уу. Сонирхолтой зүйл юу ч олж хараагүй хүний уйдсан царай гарган доош шатаар газар доорх гарааш уруу орлоо. Орсон замаараа буцаад гарч байгаа хүн нууц ажлын мэдрэмжгүй гэдгээ харуулж буй хэрэг. Энэ мэдрэмж надад бий. Тэр мэдрэмж бол гашуун дарс, гал халуун дурлалын мэдрэмжээс ч өөр, бас тэмцэл тулааны үед төрөх мэдрэмжээс ч өөр. Нууц ажил амьдралын мэдрэмж бол бусад бүх мэдрэмжээс огт өөр бөгөөд би түүнийг ойлгож үнэлдэг юм. Тэр мэдрэмж надад бий. Харин одоо надад харанхуй гараашаар гарахаас өөр зам алга даа. 3. — Найз хаанаас гарч ирсэн бэ? Би худлаа хэлэх үү, байх уу гэж хоромхон зуур эргэлзэв. — Би хараагүй, нөхөр генерал. — Чамд секунд хэмжигчтэй нарийн цаг байсан. Найз яг цагтаа гарч ирээгүй хэрэг үү? Би дуугарсангүй. — Чи юунд ингэтлээ алмайрчихаа вэ? Ямар нэг сэжигтэй, ойлгомжгүй, тайлбарлаж болшгүй зүйл болоо юу? Чи яагаад байж ядаад байна вэ? — Таны нэгдүгээр орлогч… Түүний нүдэнд гүн түгшүүр тодров. — …Найз гарч ирэхээс арван хоѐр минутын өмнө, уулзалт болох газар таны нэгдүгээр орлогч нэг хүүхэнтэй хамт байсан.м Тэр гараа бүр цайтал нь нударгаа зангидав. Нүүр нь цонхийн дуугаа хурааж намайг нэвт хана уруу гөлрөв. Тэгснээ тэр аяархан бөгөөд тайвнаар:
— Мэдээж, чи тэрний зургийг авч амжаагүй л биз дээ… Тэр асууж байна уу эсвэл өөрийн дотроо бодсоноо баталж лавлаад байна уу гэдгийг ойлгоход хүнд байлаа. Эсвэл бүр заналхийлж байж ч болох юм. — Амжсан… би түүний нүд рүү эгцлэн ширтэхээс эмээн доош харлаа. Цаг урагшлахыг хүсэхгүй байх мэт удаан өнгөрч ханын цаг чаг, чаг, чаг хэмээн дуртай дургүй дуугарна. — Одоо яах вэ? — Мэдэхгүй, би мөрөө хавчлаа. — Одоо яах вэ?! — тэр шүлсээ миний нүүр рүү үсчүүлэн гараараа ширээ шааж «ОДОО ЯАХ ВЭ?!» гэж хашгирав. — Нүүлгэн шилжүүлэхэд бэлтгэе! — гэж би гэнэт шар хөдлөн чанга хэлээд тавьчихав. Миний хашгираан түүнийг сэхээрүүлэн тайвшруулав. Тэр гэнэтийн хүнд зовлонд барьц алдсан ердийн л нэг өвгөн. Тэр хэдий хүчтэй, чанга хатуу ч манай систем илүү хүчтэй. Систем бид бүхнээс хүчтэй, асар хүчирхэг. Түүний энэрэхийг үл мэдэх балт сүхний ирэнд бидний хэн нь ч өртөж болно. Тэрээр дуугүй гөлрөн хэсэг суулаа. — Витя, хурандаа Мороз жаран дөрвөн онд цаазаар авахуулах ялаас намайг аварсан юм. Түүнээс хойш би түүнийг бүх дэлхий даяар хаа явсан газраа өөртэйгөө хамт чирч яваа юм. Мороз олон хүүхнүүдийн толгой эргүүлдэг байсан. Ямар сайхан хүүхнүүд байсан гээч! Ай хөөрхий, амьдрал аа гэж. Тэр хүүхнүүддээ Мороз хайртай байсан, нөгөөдүүл нь ч түүнд хайртай гэж жигтэйхэн. Түүний энэ явдлыг, хот бүхэнд нууц амрагтай гэдгийг нь би мэддэг байсан ч уучилсаар ирсэн. Хэзээ нэг цагт баригдана гэдгийг нь ч би мэдэж байсан. Энэ Австрид үүнийг хэрхэн нуух билээ? За яах вэ. Бид хоѐулхнаа нүүлгэн шилжүүлэлт зохион байгуулж дөнгөх үү? — Дөнгөнө. — Шүүгээнээс тариур ав. — Авлаа.м Тэр ширээн дээрх товчлуурыг дарлаа. — Нэгдүгээр нууц түлхүүрч. — Би, нөхөр генерал. — Нэгдүгээр орлогчийг над дээр. — Гүйцэтгэе. — Суу, гэж Захирагч ядрангуй маягтай дуугарав. Өөрөө ширээнийхээ ард, зүүн гараа ширээн дээрээ тавьж, баруун гараа ширээнийхээ нүдэнд шургуулан суугаад хөшиж орхилоо. Харин би Бага Эзний сууж буй түшлэгтэй сандлын ард зогсоно. Ширээний шургуулгад буй захирагчийн гар Бага Эзэнд бүхнийг ойлгуулав. Харин миний энд байгаа нь би түүнийг ямар нэг байдлаар шалгаж, дараа нь матсан гэсэн үг. Тэр бүх үе мөчөө нужигнатал суниагаад тайвнаар хоѐр гараа нуруундаа, сандлын түшлэгийн ард зөрүүлэв. Тэрээр энэ тоглоомын дүрмийг сайн мэднэ. Би түүний хоѐр гарыг гавлав. Бага Эзний хослолын ханцуйг болгоомжтой дээш сөхөж ханцуйн алтан тээглүүр товчийг авч бугалгыг нь гаргалаа. Хараа зүйн багаж цэвэрлэдэг нимгэн цагаан алчуурыг ногоон лонхтой арцны архиар норгон тариа хийх хэсгийн арьсыг арчлаа. Тэгээд дотроо тарилгын бага зэрэг сүүмгэр шингэнтэй тариурыг задлав. Арьсан доорх тариаг маш болгоомжтой зөөлөн шахаж хийх хэрэгтэй. Тариурын зүүг сугалан тариа хийсэн газраа арцны архиар норгосон
алчуураар дахин арчлаа. Удирдагч толгойгоороо дохиг намайг явахыг тушаав. Би түүний албан өрөөнөөс гарч хаалга хаах зуураа огт сэтгэл хөдөлсөн шинжгүй: — За, яриад бай… гэж хэлэхийг хальт сонслоо. 4. Миний бие муу байна. Бүр маш муу байна. Өмнө нь би хэзээ ч өвдөж байгаагүй. Зөвхөн сул дорой хүмүүс л өвддөг юм. Тэд л өөрсдөдөө мянга түмэн өвчин зохиож, цагаа дэмий үрцгээдэг юм. Сул дорой хүмүүс л толгой өвдөх, ухаан алдах, ядарч сулбайх, сэтгэлээр унах гэх мэт дэмий зүйлсээр өөрсдийгөө зовоодог. Харин ийм зүйлс хэрэг дээрээ бол огт байдаггүй. Зөвхөн сул дорой хүмүүсийн гэнэн төсөөлөлд л иймэрхүү зүйлс оршдог. Би хүчтэй, чанга хатуу нэгэн биш, байх ѐстойгоороо байгаа жирийн л хүн. Харин жирийн хүн толгой өвдөх, зүрхээр хатгах, сэтгэл хямрах гэдгийг мэддэггүй юм. Би хэзээ ч өвдөж, уйлагнан гонгинож, хүний гар харж байгаагүй. Гэвч өнөөдөр миний бие аймшигтай гуниглан шаналж байна. Үхлийн шаналал. Хэн нэгэнд халдчих вий дээ! Би нэгэн жижигхэн шар айргийн газрын харанхуй мухарт, шархадсан чоно шиг сууж байна. Миний тохойлдон сууж байгаа ширээг тоонолжин цагаан судалтай шинэхэн улаан бүтээлгээр бүтээжээ. Цэвэрхэн том аягатай шар айраг нь шарз архины өнгөтэй юм. Харваас тансаг сайхан амттай байх. Гэвч би амтыг нь үл мэдэрнэ. Шар айргийн аяга нь бөөрөн дээрээ бамбай барин хойд хоѐр хөл дээрээ зогссон хос арслангийн дүрстэй ажээ. Ягаан хэлээ унжуулсан арслан нь ч тэр, бамбай нь ч тэр гоѐ сайхан юм. Ирвэс, шилүүс, гэрийн муур гээд бүх төрлийн муужгайд би дуртай. Шар айргийн аяган дээр байгаа тэр арслангуудад ч бас дуртай. Муур, бүр гэрийн муур ч тэр, цэвэрхэн бөгөөд хүчтэй сайхан амьтан. Муурнууд эрх дураараа байдлаараа нохдоос ялгаатай. Мөн тэд хэчнээн уян хатан гээч! Хүмүүс бид яагаад мигуйн төрлийнхөнд мэхийн ѐсолдоггүй юм бол? Танхимд буй хүмүүс тун ч хөгжилтэй байна. Нэг нэгэн рүүгээ инээмсэглэж байхыг бодвол тэд бүгд бие биенээ таньдаг биз. Миний өөдөөс харсан ширээнд өдтэй бүрх малгай өмссөн, өвдгөөр татсан мөрөвчтэй савхин өмдтэй хүдэр чийрэг дөрвөн эр сууж байна. Улбар шар сахалтай, мундаг том эрчүүл хоосон аяга тавих зайгүй болтол ширээ дүүрэн аягатай шар айраг өрөөд инээлдэх аж. Юунд ярзайтлаа инээцгээнэ вэ, та нар? Чөтгөр гэж, тэр дөрвийн нударга гэж яг л манай хуучин хороон захирагчийн гар шиг, шар айргийн аяга шиг том юм. Тэдэн рүү ухасхийн дайрдаг ч юм билүү? Тэдний гарт үхье. Царс модон сандлаар эсвэл шар айргийн аягаараа миний толгойг хага цохино л биз. Гэхдээ тэд алахгүй л дээ. Танхимаас чирч гаргаад цаглаа дуудах байх. Харин цагдаа нар уруу довтолж болох л юм даа. Эсвэл удахгүй Брежнев, Картер нар уулзалт хийхээр Венад ирэхийг хүлээж байгаад Брежнев рүү довтлох уу? Тэгвэл ч ѐстой намайг ална даа. Гэхдээ цагдаа нарын эсвэл Брежневийн нууц хамгаалагчдын гарт үхэх тийм сонин гэж үү? Харин энэ сайхан сэтгэлтэй, хүчтэй хүмүүсийн гарт үхэх бол огт өөр хэрэг. Харин тэд бүгдээрээ инээлдэцгээнэ. Би хэзээ ч, хэнд ч атаархаж яваагүй. Гэвч одоо хар хорын эрээн могой миний сэтгэл дотор гулсан орж ирж байх шиг. Ийм өдтэй бүрх, өвдгөөр татсан савхин өмд өмсөөд сууж байсан ч болоосой. Том аягатай шар айраг бол надад байна аа. Бүрэн дүүрэн аз жаргалтай байхад хүнд өөр юу хэрэгтэй юм бэ? Харин тэд бүр элгээ хөштөл инээлдэж байна. Нэг нь инээсээр байгаад амьсгаа ч авч чадахаа болин эвхэрч харагдана. Нөгөөх нь бас л инээн хөөстэй шар айраг бялхсан аягаа барин бүр
босоод ирлээ. Би түүний нүд рүү ширтэв. Миний харцанд ямар гажууд зүйл байсныг би мэдэхгүй, гэхдээ л тэр дөрвийн ахмад нь болох тэр бадриун австри надтай харц мөргөлдөх эгшинд тэр дороо дуугаа хурааж, нүүрэн дэх инээмсэглэл нь арчсан мэт алга болов. Тэр ч над уруу анхааралтай бөгөөд удаан ширтэв. Түүний харц тун зоримог бөгөөд хурц юм. Намайг харан уруулаа жимийн, толгойгоо бага зэрэг гилжийлгэлээ. Миний харцнаас үхлийн жаврыг мэдэрсэн үү, эсвэл би одоо өөрийгөө оршуулж байна гэж төсөөлсөн үү, миний тухай юу гэж бодсоныг нь мэдэх юм алга. Ямартаа ч тэр хүдэр эр надтай харц мөргөлдсөнөөс хойш барайж орхилоо. Түүний хамт суугаа хүмүүс бүгд хөхрөлдөнө. Аз жаргалтай хүмүүс аяга тагш юм уун цэнгэлдэж байхад өнөөх австри эр шал ширтэн дүнсийжээ. Би бүр түүнийг өрөвдөж орхилоо. Тэр хүний цэнгэлтэй үдшийг зовлонт харцаараа гутаачих ч гэж дээ. Тэгж тэгж тэд босоод гарах хаалга уруу зүглэцгээлээ. Нөгөө хамгийн биерхүү эр сүүлд нь явна. Тэрээр хаалганы дэргэд түр зогсож над уруу духаараа харж байснаа бүхий л аварга биеэрээ тэмүүлэн миний ширээ рүү зүглэв. Яг л эрчлэн ирж буй танк шиг сүртэй байлаа. Миний эрүү, шүдээ үйртэл цохиулахаа мэдрэн татвас хийлээ. Харин айх юм огтхон ч алга. Чиний сайхан үдшийг гутаасны төлөө цохь, австри эр минь. Манайд бол үүний төлөө хоншоор дундуур өгчилгөх нь гарцаагүй. Тийм заншилтай юм чинь. Тэрээр аварга том биеэрээ гэрэл халхлан зогслоо. Цохиоч, австри эр минь! Би эсэргүүцэхгүй, бүү өрөвд! Түүний лантуу шиг хүнд гар миний зүүн мөрөн дээр аяархан бууж, миний дал мөрийг алгадлаа. Тэгээд тэр гараа над уруу сарвайв. Би баруун гараараа түүний гарыг талархан атгалаа. Яагаад ч юм бэ, би түүний нүд рүү харж чадсангүй толгойгоо бөхийлгөв. Харин тэр гарах хаалгыг чиглэн эргэж харсангүй явж одлоо. Харийн хүн, харь гаригийн амьтан. Ямартаа ч тэр чинь хүн шүү дээ. Сайн хүн. Надаас зуу дахин сайхан сэтгэлтэй хүн юм. 5. Би яагаад байна вэ? Юу өөрчлөгдөөд хувирчихав? Гэнэт хамаагүй дээрдлээ. Шар айраг ууснаас болоод тэр үү? Балрахын даваан дээр буй миний мөрийг эвэр ургасан бахим гараараа алгадсан тэр бадриун австри эр ингэж нөлөөлөв үү? Ингэхэд ер нь би яасан билээ? Яагаад миний хувьд гэрэлт хорвоо гэнэт бүүдийх болов? Өнөө сул дорой хүмүүсийг амар заяа үзүүлэхгүй мэрдэг хүн чанар гэдэг нь энэ үү? Мэдээж, үгүй. Намайг зовоогоод байх хүн чанар надад байхгүй. Тэгээд яагаад шаналаад байна вэ? Бага Эзнийг барьж өглөө гэж үү? Тэр бол сайн хүн. Гэвч би түүнийг биш юмаа гэхэд тэр намайг дамжлага уруу түлхэх л байсан. Манай ажил ийм л юм чинь. Бага Эзнийг барьж өгснөөр би ГРУ-г элдэв болзошгүй тохиолдлоос хамгаалсан хэрэг. Төв Хорооны Кир ийм зүйлсийн төлөө баярлалаа л гэж хэлнэ. Бага Эзнийг авч яваад оронд нь шинийг л илгээнэ. Үүнээс болж сэтгэлээр унах гэж үү? Хэрэв хүн бүр өөрийн сэтгэлийн хөдөлгөөнд захирагддаг байсан бол манай тогтолцоо хэдийн тэр чигээрээ нураад уначих байсан. Харин тэр улам бүр батжин бэхжиж байна. Сул дорой зан гаргасан хэнийг ч бол үтэр түргэн хөөж орхидог тулдаа л манай тогтолцоо ийм хүчтэй байгаа юм. Сэтгэлээ дагасан хэнийг ч бол зайлуулдаг юм. Харин би сул дорой байдал гаргасан гэдэг нь эргэлзээгүй. Үүнийг хэн нэг нь харсан ч байж магадгүй л юм. Миний гаслан, шаналж байгаа нь хөндлөнгөөс харахад л тодорхой байсан нь ойлгомжтой. Золгүй амьтны царай гарган, гараа унжуулж, харц нь бөхсөн явбал хэн ч хараад мэднэ.
Хэрэв тэр австри эр шууд хараад л ойлгосон бол намайг мөрдөж буй туршлагатай тагнуулч үүнийг аль хэдийн мэдсэн байх нь тодорхой юм. Бага Эзнийг нүүлгэн шилжүүлсний дараа Дөчин Нэг өөрийгөө хэрхэн эзэмдэж байна вэ, үлбэгэр дорой байдал гаргах нь уу, үгүй гэдгийг тандуулахаар Удирдагч миний араас туршуул тавьсан байж тун ч магадгүй. Ямартаа ч би өөрчлөгдөж, хэдэн цаг өөрийгөө хянаж чадахаа байсан. Хэрэв Удирдагч энэ тухай мэдсэн бол өнөө шөнө намайг нүүлгэн шилжүүлэх нь гарцаагүй. Дараагийн онгоц гурав хоногийн дараа ниснэ. Тэр хүртэл намайг гэрэл зургийн харанхуй лабораторид байлгах болно. Харин өнөө шөнө намайг заавал тийш нь аваачих байх. Хянах багаж нь заримдаа гацдаг ердийн нэг онгоцыг хүртэл нислэгээс шууд хасдаг. Харин хяналтаа алдсан тагнуулч маш аюултай тул нэн даруй зайлуулах ѐстой. Шар айргийн газраас гараад би өөрийн машин уруугаа явлаа. Хэрэв араас мөрдөж буй эсэхийг мэдэхийг хүсвэл огт юу ч болоогүй дүр үзүүлэх хэрэгтэй. Үргэлж газар ширтэж, мөрдөж буй хүмүүсийг тайвшруулах нь зөв. Тайвширвал тэд алдаа гарган чи тэднийг олж харж чадна. Би машин барьж явахдаа мэргэжлийн дагуу урагшаа харахаасаа илүү голын толиндоо ар талаа хардаг болсоор удаж байна. Гэхдээ одоо бол тэгэхгүй. Одоо би мөрдөж буй хүмүүст аль болох боломж олгон сэрэмжийг нь алдуулж тэднийг тайвшруулах хэрэгтэй. Машинаа барин булан тохой тойролгүй, элдэв шид үзүүлэлгүй, чигээрээ, жигдхэн явлаа. Дунай мөрний хөвөө дагасаар гүүрээр гарч дахин эргийн замаар цааш явлаа. Яаралгүй, аль нэг тийш эргэлгүйгээр төмөр замын далангаас зайгаа барьсаар урагшлан хотын төвийг тойрон олон машин битүү хөврөх өргөн гудамж уруу оров. Олон машинтай том зам дээр мөрдөж буй хүнд таатай, харин мөрдүүлж буй хүнд мөрдөгсдийг олж харахад хэцүү байдаг юм. Schwedenplats-аас Aspernplats-ыг зүглэв. Харин эндээс эхний уулзвараар зүүн тийш огцом эргэн Hauptpost-ын хажуугаар гарч дахин баруун тийш эргэх хэрэгтэй. Тэнд гэрлэн дохио байдгийг би мэднэ. Харин миний араас мөрдөж буй хүн мэдэх болов уу? Хэрэв намайг мөрдөж байгаа бол тэр огцом эргэн миний араас дагана, эсвэл намайг алдана. Харин зэргэлдээ гудамжаар орж намайг гүйцэж түрүүлэх боломжгүй. Энэ хавийг би гарынхаа арван хуруу шиг сайн мэднэ. Бүх зам харгуйг нь би аль хэдийн нүхэлж орхисон юм. Нарийхан тахир гудамжинд гэрлэн дохионы дор би ганцаар зогсож байна. За, алив, эргэлтийн цаанаас хэн миний араас цойлон гарч ирэх нь вэ? Хэдхэн хормын дараа ногоон гэрэл асна. Уулзвараас нэгэн саарал өнгөтэй ямбий «форд» машин дүүлэн гарч ирээд тоормосоо чахруулан зогсов. Залуу жолооч нь булангийн цаана гэрлэн дохио байдгийг мэдсэнгүй. Гэрлэн дохионы дор би түүнийг хүлээгээд зогсож байна ч гэж тэр бодсонгүй. Ногоон гэрэл асаж, би аажим хөдөллөө. Машины голын толинд харагдаж буй энэ нүдний шилтийг би сайн танина. Машин нь хэдийгээр дипломат дугааргүй ч чи зөвлөлтийн дипломат гэдгийг би мэднэ. Европын зэвсэглэлийг хорогдуулах чуулган дээр би чамайг харсан. Харин чамайг манай сүргийнх гэж бодоогүй юм байна. Би чамайг цэвэрхэн гэж бодсон, харин чи ажлын цагаар хотоор юу шиншилж явна вэ? Яах гэж булангийн цаанаас галзуу мэт хурдлан гарч ирээ вэ? Чамайг торгож орхино шүү дээ! Харин одоо надад яарах юм алга. Юу ч анзаараагүй, хэнэггүй царайлан мөрөө хөөлөө. «Форд» дахиад гарч ирэхгүй. Гарч ирж ч магадгүй, гэхдээ би түүнийг илрүүлэх гэж дахин оролдохгүй. Нэг удаа харахад л надад хангалттай. Намайг мөрдөж байна гэдэгт дуслын төдий ч эргэлзэх юм алга. Одоо «фордын» жолооч би түүнийг таньсан болов уу, үгүй
болов уу гэж тархиа гашилгаж яваа. Намайг учраа мэдэхээ болтол самгардчихсан яваа учраас өөрийг нь анзаараагүй байх гэж сэтгэлээ тайвшруулж байгаа нь ч мэдээж хэрэг. Удирдагч миний хойноос хэдэн машин тавьсан бол гэдэг нь сонирхолтой юм. Нэг биш гэдэг нь тодорхой. Хэрэв миний араас зөвхөн ганц машин мөрдөж байсан бол машин дотор доод тал нь хоѐр хүн байх ѐстой. Харин тэр ганцаараа байна гэдэг хэд хэдэн машин дагаж буйн шинж. Энэ бол хэнд ч тодорхой зүйл. Харин мөрдөлт бол зөвхөн нүүлгэн шилжүүлэлтээр л төгсөж болно. ГРУ-гийн удирдлагыг ч бас ойлгох хэрэгтэй. Хэрэв хэн нэг нь аар саар зүйлээс болж биеэ хянах чадвараа алдаж байгаа бол ирээдүйд ч хамгийн хариуцлагатай үед мөн тэгнэ гэсэн үг. Тэр өмнө ч бас хяналтаа алдаж, дайсны тагнуулын байгууллагуудад ашиглагдаж байсан ч юм билүү? Намайг өнөө шөнө баривчилна. Хэрэв би Удирдагчийн оронд байсан бол бас л тэгэх байсан. Нэгдүгээрт: Болсон явдлын дараа шууд араас нь мөрдлөгө зохион байгуулна. Хоѐрдугаарт: Таагүй зүйл мэдэгдвэл шууд нүүлгэн шилжүүлэх тушаал өгнө. Би элчин сайдын яам уруу явахгүй. Тэнд намайг гав гинж, тариа хүлээж байгаа. Би гэртээ харьж зайлшгүй зүйлд биеэ бэлтгэх ѐстой. Хувь заяаны цохилтыг омог бардам угтах болно. 6. Байрныхаа хаалгыг дотроос нь түгжиж, цонхоо бага зэрэг нээлттэй үлдээв. Хэрэв надад тэдэнтэй нүүр тулах зориг дутвал би цонхоор үсрэх болно. Долоон давхраас үсрэхэд үхэх нь эргэлзээгүй. Цонхоор үсрэх гэдэг хялбархан зам боловч би энэ тухай ч бодож л сууна. Дамжлагаас айдаг хулчгаруудын зам. Хэрэв сүүлчийн мөчид хулчийх юм бол би энэ замыг ашиглах болно. Саяхан ГРУ-гийн нэгэн бардам варяг Парис хотын яг төвд цонхоор үсрэн чулуун зам дээр унаж дамжлагаас мултарсан юм. Мөн Швейцарт маш чухал хангалтын ажилд алдаа гаргасан Лондонгийн өөр нэг варяг дамжлагаар орохыг хүсээгүй тул судсаа огтолсон. Харин тайга нохой, хошууч Анатолий Филатов дамжлагаас айгаагүй. Би ч мөн айхгүй. Харин мөрдөн байцаалтын дамжлагаар орж, эрүүдүүлэх ямар байдгийг чөтгөр л мэдэх байх. Гэхдээ л би цонхоор үсрэхгүй. Би босоод цонхоо шийдвэртэйгээр хаалаа. Энэ надад тохирохгүй. Би дамжлагаар ч орохгүй, цонхоор ч үсрэхгүй. Хаалга тогшмогц онгойлгоод хэн түрүүлж орж ирснийх нь хоолойг тас хазаж орхиѐ. Би цагаа харлаа. Жавар бууж хэдийн шөнө дунд болжээ! Аквариумын арга барилыг би сайн мэднэ. Нүүлгэн шилжүүлэлтийг ихэнхдээ үүрийн дөрвөн цагт эхэлдэг юм. Бүх хүмүүс гүн нойронд автах шүлэг нойрын цагаар, үүр цүүрээр Аквариум цохилтоо хийдэг юм. Мэдээж, түүнээс эрт ч эхэлсэн байж болно. Хэрэв тийм бол бүр эрт хүмүүсээ тараан байрлуулсан байх ѐстой. Би хэдийн хоцорсон байж ч магадгүй. Манай гэрээс нэг давхрын дээр хоѐр тагнуулч товлосон цагаа хүлээн хэзээний зогсож байж тун магадгүй. Бас нэг хоѐр нь орцны дэргэд, мэдээж, гараашт ч бас хэн нэг нь хүлээж байгаа байх. Харин үндсэн бүлгийнхэн хаа нэгтээ ойрхон байгаа. Одоо надад хаалгаар сэмээрхэн гараад хоѐр гурван давхар уруудаж цахилгаан шатанд суун гарааш уруу ороод тэндээсээ гарах биш, орох хаалгаар гадагш гарах ганцхан л зам байна. Мэдээж, хэрэв орох хаалгыг дотроос нь онгойлгож чадвал шүү дээ… Хаалганы цоожийг би чимээгүй онгойлгов. Бариулыг аяархан эргүүлж, гүнзгий амьсгаа аваад өөр лүүгээ татан хаалгаа нээж эхлэв. Шатны хонгилоос миний өрөөний шалан дээр тусах гэрэл улам бүр өргөссөөр... Амьсгаагаа түгжин хаалгаа хүчтэй татан онгойлгож гараад аажимхан
хаалаа. Машинаа байшингаас нэлээд зайтай, том зогсоолд олон машины дунд тавьсан юм. Эндээс манай байр тун сайн харагдаж байлаа. Одоохондоо сэжигтэй зүйл анзаарагдахгүй байна. Бүгд унтаж байна. Гурван цаг дөчин минутын орчимд миний байрны бүх өрөөний гэрэл гэнэт аслаа. За яах вэ, яг л миний урьдчилан бодсоноор болж байна. Би ойг чиглэн алхлаа. Үүрийн жихүүн жавар жиндүүлэн, манан буужээ. Одоогоор хаашаа ч гүйх хүсэл алга. Би зүгээр л тунгаан бодохын тулд алхаж байна. Миний бодлыг ямар нэгэн гэнэтийн зүйл, хаалганы хонх тасалдуулахад би дургүй. Юуны өмнө, буцаж очоод бууж өгөн сайн дураараа дамжлагаар орох уу, эсвэл өөр яах вэ гэдгээ шийдэх хэрэгтэй байлаа… Надтай адил хүнд байдалд орсон, манай системтэй улаан халз тулсан сая сая хүмүүсийн өмнө сүүлийн хоромд ийм асуулт үргэлж тавигдсаар ирсэн юм. Одоо болон хойшид бусад хүмүүс миний тухай юу гэж бодох нь надад огтхон ч сонин биш. Миний өмнөх сая сая хүмүүсийг шүүсэн шигээ хөндлөнгийн хүмүүс намайг ч бас шүүх л болно. Үнэндээ бол хэрэв хүмүүс эсэргүүцэлгүйгээр коммунист дарангуйллын цаазын сүхний дор өөрсдөө очвол эсэргүүцэх чадваргүй, боол заяатнууд, тэгвэл л таарна гэж ярьцгаана. Харин сайн дураараа очихыг хүсэлгүй тэмцэж, зугтаах аваас урвагч, дайсны гар хөл бологч гэж ярьцгаана! Хэрэв би сайн дураараа бууж өгвөл тэнэг мал, бялдууч амьтан болно. Харин бууж өгөхгүй бол урвагч нэр зүүнэ. Ах дүү нар минь намайг гэмт хэрэгтэн гэж тооцогтун, харин бялдууч дольдгонуур амьтан байсан гэж л битгий бодоцгоогоорой. Гэхдээ би тийм ч том гэмт хэрэгтэн биш. Троцкий, Зиновьев, Каменев, Рыков, Бухаринаас авахуулаад Ленинийг тойрон хүрээлж байсан бүхэн эцэстээ урван тэрслэгч, гадаадын тагнуулын гар хөл болж дууссан юм. Тэгэхлээр Ленин өөрөө хэн байх вэ? Ленин бол урвагчид, тагнуулууд, террористуудын бүлгийн толгойлогч болж таарах нь. Ленинд чин сэтгэлээрээ үнэнчээр зүтгэж байсан тэр хүмүүс юу болж таарах вэ? Тэднийг одоо хэн хүндэлдэг билээ? Сталинд ч бас ийм л зүйл тохиолдсон. Тэрээр урвагчид, ардын дайснууд, тагнуулуудаар хүрээлэгдсэн байсан хэрэг. Тэгэхлээр тэр өөрөө бүлэг дээрэмчдийн тэргүүн байсан байх нь. Түүний тушаалыг биелүүлж байсан хүмүүс тэгэхлээр юу болох вэ? Эрт орой хэзээ нэгэн цагт манай бүх удирдагчид урвагч, ардын дайсан, садар амьтан, зальхай этгээд, хоосон чалчигч гэж тооцогдох болно. Тэднээс зугтаах бол мэдээж гэмт хэрэг. Харин үлдээд тэдний тушаалыг биелүүлбэл юу болох вэ? Ойд жихүүн хүйтэн байна. Би аливааг удаан бодож дадаагүй хүн. Гүн ухаан ч миний хийх ажил биш. Гэхдээ манай тогтолцоог үзэн яддаг учраас би зугтааж байна уу эсвэл тогтолцоо надаар оролдсон болохоор зугтааж байна уу гэдэг асуултын хариуг заавал олох ѐстой юм. Энэхүү асуултад би тэрхүү тогтолцоог хэдийнээс үзэн ядаж, үргэлж түүний эсрэг байсан бөгөөд өөр ямар нэг тогтолцоогоор, бүр цэргийн дэглэмээр ч хамаагүй солихын тулд амь насаараа дэнчин тавихад ч бэлэн байсан юм гэсэн цорын ганц, тодорхой хариултыг өөртөө өглөө. Гэхдээ. Хэрэв энэ тогтолцоо надаар оролдоогүй байсан бол би зугтаахгүй байсан. Би үнэнч шударгаар үргэлжлүүлэн зүтгэж, их амжилтад хүрэх байсан байх. Хэзээ нэгэн цагт би эсэргүүцэн тэмцэгч болох байсан эсэхийг мэдэхгүй ч, яг энэ мөчид бол би зүгээр л хар толгойгоо аврахын тулд зугтааж байна. Энэхүү гол асуултын хариу нь тов тодорхой хэдий ч миний сэтгэлийг тайтгаруулах зүйл энд алга. Витя минь, эртхэн эхлэх байж дээ! Эхний аятайхан тохиолдол гармагц л зугтаах байж. Пеньковский, Константинов, Филатов нар шиг Аквариумын тухай нууц
материалуудыг барууны тагнуулынханд өгсөн бол бүр ч дээр байх байжээ. Жаахан тааруухан л юм болчихлоо, Витя. Одоо нөхцөл байдлыг өөрчилж болох болов уу? Үгүй ээ. Оройтож. Гэхдээ бүр ч оройтоогүй байж ч болох юм. Хэрэв би Аквариумаас мултарч чадвал чимээ аниргүй, ажин түжин амьдрах болно, эсвэл би… Би өөр юу хийж чадна гэж? Хэдэн минут хэртээ чимээгүй суугаад би өөрийгөө эх орноосоо урвагч болчихжээ гэж дүгнэлээ. Би энэхүү тогтолцоог нэгэнт сайн дураараа орхин явж байгаа учраас хуулийн дээд хэмжээгээр шийтгүүлэх болно. Түүний эсрэг тэмцээгүйнхээ төлөө ч хуулийн дээд хэмжээ авна. Одоо би хар толгойгоо аварч гарахыг хичээж байна, энэ байдлаас гарах л юм бол би тогтолцооны эсрэг бүхнээ золиослон тэмцэх болно. Хэрэв би зугтааж чадвал хэзээ ч дуугүй суухгүй. Би өдөр бүр олон цагаар, шаргуу хөдөлмөрлөх болно. Хэрэв би овойж товойх сүйдтэй зүйл хийж чадахгүй байлаа ч, ядаж л хэдэн ном бичнэ. Өдөрт 15 цаг сууж бичнэ. Жилд нэг ном. Гэхдээ энэ гол нь биш. Үүнээс гадна би тэр тогтолцоонд жинхэнэ ноцтой хохирол учруулахыг хичээх болно. Харин яаж гэдгийг би мэднэ. Яаж гэдгийг надад сургасан. Би зоригтой байж азаа үзэх болно. Би өөрийн амьдралдаа тийм ч их харамсаад байхгүй. Хаашаа зугтах вэ гэдэг сүүлийн асуулт үлдэж байна. Хариу нь ч тодорхой, Британи уруу л зугтах хэрэгтэй. Англичууд нэг удаа зөвлөлтийн 105 дипломат ажилтныг хөөж байсан юм. КГБ болон ГРУ-гийн төлөөлөгчдийн газрынхныг тэр чигээр нь бүрэн бүрэлдэхүүнээр нь хөөсөн. Британиас өөр хаана ч тэгж зүрхлээгүй юм. Тэд өөрсдийн ашиг сонирхлыг хамгаалж чаддаг юм чинь миний ашиг сонирхлыг ч бас хамгаалж чадна. Харин одоо Британийн засгийн газартай хэрхэн холбогдохоо шийдэх хэрэгтэй байна. Энэ засгийн газрын төлөөлөгчдөөр дамжуулан харьцах нэг л зам байна. Хүнд суртлын шат дамжлага байгаа байх тусмаа л шийдвэр хурдан гарна. Гэхдээ намайг элчин сайдтай уулзуулахгүй. Тэгэхлээр би английн аль нэг өндөр алба хашдаг дипломатч дээр очих хэрэгтэй. Британи, Франц, Америкийн элчин сайдын яамдын үүдэнд Аквариумын залуус аль хэдийн намайг хүлээгээд сууж байгаа нь тодорхой. Тэгэхлээр элчингийн албан хаагчдын гэрээр нь очиж уулзах болох нь. Удирдагч мэдээж, энэ хувилбарыг ч мөн бодолцож үзсэн нь тодорхой ч барууны өндөр албаны бүх дипломатчдын гэрийг хараандаа байлгаж чадахгүй нь тодорхой юм. Түүнээс гадна би машинаа ойд нуугаад, явган явах болно. 7. Английн дипломат ажилтны гэр нь олон баганатай, том цагаан байшин байна. Жижиг чулуугаар хулдсан замтай, тансаг цэцэрлэгтэй юм. Би машин ч үгүй, сахлаа ч хусаагүй, савхин хүрэм өмсөж яваа. Би дипломат ажилтантай огт төсгүй, угаасаа ч одоо дипломатч байхаа больсон. Би үүнээс хойш өөрийн эх орноо төлөөлөхгүй. Харин ч манай эх орныхон эрж хайж болох газар бүрд намайг хайж байгаа. Энэ байшингийн бүх л зүйлс нь бусад жирийн байшингуудынхаас нэг л өөр юм. Хаалганы хонх ч алга. Хонх дарахын оронд энд унжиж буй хүрлээр цутгаж хийсэн гялалзсан үнэгний хоншоороор хаалгыг тогших ѐстой юм байна. Зарц нарынх нь нэг биш харин эзэн нь өөрөө гарч ирэх нь надад тун чухал. Би азтай байх шиг байна. Өнөөдөр бямба гариг тул тэр ажил дээрээ биш гэртээ байгаа, харин зарц нар нь энд байхгүй байх ѐстой. — Сайн байна уу.
— Сайн. Сайн байна уу. Би түүн рүү дипломат паспортаа сарвайхад тэр нээж үзээд надад буцааж өглөө. — Орогтун. — Надад Хатан Хааны засгийн газарт яаралтай дамжуулж өгөх ѐстой илгээмж байна. — Элчин сайдын яаман дээр очихыг хүсье. — Би элчин сайдын яам орж чадахгүй. Би энэ захидлыг танаар дамжуулан өгмөөр байна. — Би наадахыг чинь авахгүй. — Тэр босоод хаалга онгойлгов. — Би тагнуул биш. Энэ тагнуул туршуулынхаа юманд намайг бүү хутга. — Энэ бол тагнуул туршуулын өдөөн хатгалга биш. Энэ бол Хатан хааны засгийн газарт очих ѐстой захиа. Хэрэв та захидлыг авахгүй бол би одоо танай элчин сайдын яам уруу утасдаж засгийн газарт очих ѐстой захидал танд байгаа гэж хэлэх болно… Би захидлыг энд орхих болно, харин та хүссэнээрээ л бол. Тэр надад огт сайныг хүссэн янзгүй харцаар намайг ширтэнэ. — Тэр захидлаа өгнө үү. — Надад дугтуй өгөөч. — Танд дугтуй ч байхгүй хэрэг үү, — гэж тэр мушилзав. — Харамсалтай нь тийм… Тэр бөөн цаас, дугтуй, үзэг авчран миний өмнө тавилаа. Би цааснуудыг цааш нь түлхэж хармаанаасаа кафе, ресторануудын багц нэрийн хуудас гаргаж ирлээ. Тагнуулч бүр ийм хорь гучин хуудас нөөц болгон үргэлж биедээ авч явдаг юм. Шинэ найздаа уулзах газраа тайлбарлаж цаг үрэхгүйн тулд зүгээр л хуудсыг өгч би таныг энд урьж байна гэж хэлэх гэж тэр. Би түргэхэн зуур бүгдийг нь гүйлгэж үзээд нэгийг нь сонголоо. Тэгээд чухам юу бичихээ хэдэн хором эргэцүүлэв. Тэгээд үзэг авч GRU гэсэн гуравхан үсэг тавилаа. Нэрийн хуудсыг дугтуйнд хийн наалаа. «Эрхэмсэг Хатан Хааны засгийн газарт» гэж хаяглаад «173В-41» гэсэн өөрийн хувийн лацаар тамгалав. — Ингээд л болоо юу? — Гүйцлээ. Баяртай. Би ойд тавьсан машин дээрээ буцаж ирлээ. Би эндээс аль болох хол явах болно. Одоо орон нутгийн цагдаа нартай таарах ч осолтой болсон байж магадгүй. Зөвлөлтийн нэгэн дипломатч солиороод танай улсаар хаа сайгүй тэнэж явна гэж Зөвлөлтийн элчин сайдын яам цагдаагийн газарт мэдэгдсэн байж ч болзошгүй. Намайг сая доллар хулгайлаад зугтлаа гэж Интерполд мэдэгдсэн байж ч магад. Намайг Австрийн засгийн газар хүчээр булааж авсан тул нэн даруй буцааж өгөхийг шаардаж байна, хэрэв тэгэхгүй бол... гэж мэдэгдэж ч тэд чадна. Тэд сүртэй мэдэгдэл хийж чаддаг улс. Харин одоо би Британийн элчин сайдын яамтай утсаар шууд холбогдох хэрэгтэй. Ямар нэг тосгоны цагдаа нар намайг барьж аваад зөвлөлтийн элчинг дуудахаас өмнө би тэдэнд нөхцөл байдлыг тайлбарлах ѐстой. Хэрэв оройтвол юу ч гэж тайлбарлаад нэмэргүй болно. Тэгвэл зөвлөлтийн консултай уулзсаны дараа би шүлсээ савируулан, инээж, уйлж эхлэх бөгөөд тэд намайг тусгай онгоцоор зөвлөлт рүү буцаана. Шүлсээ савируулахгүйн тулд би байдгаараа хичээх ѐстой… Утсаар ярьчихаж болох нэгэн буйдхан газрыг би мэднэ. — Байна уу, британийн элчин сайдын яам уу, би нэг илгээмж явуулсан юм… Намайг элчин сайдтай яриулахгүй гэдгийг би мэдэж байна, гэхдээ ямар нэг
хариуцлагатай хүнтэй холбож өгнө үү… Хэнтэй ярих нь хамаагүй, тэрийг та өөрөө тэрүүгээрээ шийд… Би нэг илгээмж явуулсан юм… Тэд хэн нэг хариуцлагатай хүнийг арай гэж нэг юм олжээ. — Сонсож байна… хэн ярьж байна вэ? — Би нэг илгээмж явуулсан юм. Тэр илгээмжийг авсан хүн миний нэрийг мэднэ… — Нээрэн үү? — Тийм ээ. Түүнээс асуу л даа. Харилцуур хэсэг чимээгүй байснаа гэнэт амь оров. — Та өөрийн эх орныг төлөөлж байна уу? — Үгүй. Би зөвхөн өөрийнхөө өмнөөс ярьж байна. Харилцуур дахиад л чимээгүй болов. — Та юу хүсээ вэ? — Та тэр дугтуйг нээгээд миний илгээмжийг британийн засгийн газар явуулаасай гэж би хүсэж байна. Харилцуур дуугарсангүй. Ямар нэг шуухинаан л сонсогдоно. — Би энэ дугтуйг нээж чадахгүй. Энэ чинь надад биш британийн засгийн газарт хаяглагдсан байна… — Таныг гуйя, наад дугтуйгаа нээ. Тэр захидлыг би бичсэн юм. Утгыг нь олон хүн бүү мэдээсэй гэсэндээ тэгж хаягласан юм. Харин би танд нээх эрхийг нь өгч байна… Харилцуурт тэртээ цаана хүмүүс шивгэнэлдэх нь сонсогдоно. — Энэ чинь маш сонин илгээмж байна. Энд ямар нэг рестораны… — Тэр нь биш ээ… Ар талыг нь үз… — Гэвч тэнд чинь бас л нэг ойлгомжгүй үсгүүд байна. — Яг наадахаа л дамжуулаад өгч үз… — Та солиороо юу. Гуравхан үсэгтэй илгээлт тийм чухал байж таарахгүй. — Чухал уу, үгүй юү гэдгийг Эрхэм Дээдсийн Засгийн газар шийдэх болно… Харилцуур чимээгүй болчихов. Аяархан ярилцаж шивгэнэлдэх сонсогдож байснаа гэнэт утасны харилцуур дахин амилав: — Би нэг арга оллоо. Би таны илгээлтийг радио шуудангаар биш харин дипломат шуудангаар явуулчихъя! — түүний хоолойд хүнд гэрийн даалгавраа амжилттай бодож чадсан сургуулийн хүүхдийн баяр хөөр мэдрэгдэв. — Таныг, тэр британийн сайхан аргатай чинь хамт чөтгөр аваг. Наад илгээлт чинь чухал эсэхийг би шийдэхгүй ч маш яаралтай юм. Цагийн дараа гэхэд, бүр түүнээс наана ч байж магадгүй, хэдийн оройтсон байж магадгүй. Гэхдээ би нэг эхэлсэн ажлаа дуусгаж байж л салдаг шаргуу хүн гэдгийг мэдэж ав. Би арван таван минутын дараа дахиад утасдана. Миний илгээлтийг элчин сайдад үзүүлэхийг гуйя. — Элчин сайд өнөөдөр энд байхгүй. — Тэгвэл хэнд ч хамаагүй үзүүл. Жишээ нь өөрийнхөө нарийн бичгийн даргадаа ч юм уу. Тэр сонин уншдаг ч байж магадгүй. Тэр чинь танд ямар нэг шийд хэлж ч магад… Би харилцуурыг тавьлаа. Би байрлалаа сольж, моддын дундуур, бөөн бөөн хүмүүсийн дундуур явлаа. Миний чихэнд «Чонын ав» дууны галзуу ая хангинана. Дөнгөж саяхан би өөрийгөө шархадсан араатан шиг төсөөлж байсан, харин одоо хүч чадал минь бүрэн сэргэжээ. Дайсны цувааг онгоцоороо мөргөн амиа золихоор шумбаж буй сөнөөгч онгоцны нисгэгч шиг шийдмэгээр жолооноосоо зуурлаа. Тэд намайг амьдаар минь гартаа оруулж хэрхэвч чадахгүй. Миний зам дээр хөндөлдсөн хэнийг болов би тасар татан хаях болно. Би амь амьдралаа худалдаж байна! Хүрч ирээд над уруу довтлоод үз л дээ! Та нарт их л үнэтэй тусна даа! Британийн элчин сайдын яам уруу залгалаа. Энэ бол хоѐр дахь
буюу сүүлийн оролдлого. Би хоѐр дахиа гуйх нь маш ховор. Харин гурав дахиа бол хэзээ ч үгүй. Тэгэхлээр одоо ганцхан оролдлого үлдлээ… Би арван таван минутын дараа залгана гэж амласан. Гэтэл дөчин гурван минут өнгөрчээ. Миний ярих утасны бүхээгийн ойролцоо хүн ихтэй байлаа. — Британийн элчин сайдын яам уу? — Тийм байна. — Бүх зүйл маш хурдан болж, өнгөрөв. Яг л цэргийн команд шиг товч бөгөөд тодорхой богино үгс сонсогдож байлаа. Тэр даруй харилцуурт эрэгтэй хүний дуу гарч: — Та зүгээр үү? Бид санаа зовж байлаа. Та ийм удаан утасдалгүй алга болчихлоо… — Миний илгээмж… — Бид таны илгээмжийг Лондон уруу явуулсан. Энэ маш чухал мэдээлэл. Бид хэдийн Лондонгоос хариу хүлээж авсан. Таныг хүлээж байна. Та бэлэн үү? — Тийм. — Нэрийн хуудсан дээрх хаяг таны бидэнтэй уулзахыг хүсэж буй газрын хаяг уу? — Тийм. — Нэрийн хуудас дээр цаг заагаагүй байсан. Энэ чинь та бидэнтэй аль болох хурдан уулзахыг хүсэж байна гэсэн үг үү? — Тийм. — Бид ч мөн тэгж бодсон юм. Манай албан ѐсны төлөөлөгчид хэзээний тэнд байгаа. — Спасибо. — Баярлалаа гэсэн энэ үгийг би яагаад ч юм бэ оросоор хэлэв. Тэр намайг ойлгосон эсэхийг бүү мэд. Виктор Суворов, 1993 оны дөрөвдүгээр сарын 13. Оксфорд
