Π-Δ-Μπαλτάκος-Το-Τέλος-Του-Εφιάλτη.pdf

βἔ

ι̃

Το Τέλς›ς.του Μ

;ε

5*

ω̨ο Ἡ

Ή

Μυθισἰορία

Γ 14

4”

δη 'Εκδοση  

­Ι

Ἑ

Το Τέλος του Εφιάλτη

Ο Τάκης Μιταλτάκος γεννηθηκε στην Αθηνα το 1954. Στιούδοιοε Νομικά.

Είνοιι δικηγόρος.

Υ

Ή"

νῖ

νη

Αν !

ην

56 ι

°

ηἶκ

ι̃ι̃

` ι

]

ν

.

νο.

Μ

Μη"

.Ν

ν

1

η

‹ ν

ὶ. ἢ ν

ν

ε

ὶ Η

‹ π

Μ

Ν.

ί

Ι

ι

'

/.

\/Ιβ

ζ

Τέλος του Εφιάλτη Μυθιστορία

ΠΔ. ΜΠΑΔΤΑΚΟΣ

Μ

Το 'Τέλος του Εφιόιλτη

επιμέλεια έκδοσης: Ελένη Κρητικά­Τσίρμπα σχεδιασμός εξωφύλλου: ΘΥΘΕ οἰοεὶἔιπ ἔτοιιρ

Μυθισ­τορία

στοιχέιοθεσιρι ­φιλμς Π. Ιἰοντομηνὀις,τηλ. ΖΙΟΒΘ 30 891

"Ι

η οι ιη Φ:

εκτύπωση ­βιβλιοδέσιοι ‹‹Γ. Αργυρόπουλος ΕΠΕ» Κ. Παλαμά 13, Καματερό τηλ. 2Ι0.23 Ι2 817 ­Ιεικ 2ΙΟ.23 13 742

© ΖΟΟ4 , Π.Δ. Μπαλτόικος & ΕΙΒΕΟ ΕΠΕ Γλύκωνος ΙΟ­12 , Ιθθ 75 Αθηνα, τηλ.: 21Ο.72 28 647 ­Ιεικ 210.72 28 θ48

ΙΙΙ Ϊ* ΙΙΙ

ἱΐλ

Ηἦ

Ι

ι

νννννν.ΙὶΙ›το. 81· εε­ττιειὶὶ: ΙὶΙ›το@Ι·ιοΙ.ἔτ

4

ιη έκδοση: Ιούνιος εοοη έκδοση: Ιούνιος εοοη 3η έκδοση: Ιούνιος ποοη ηη έκδοση: Σεπτέμβριος εοοη 5η έκδοση: Νοέμβριος 2οο4 2η

ΕΙΕΕΟ

ΙΒΒΝ θθθ­490­067­θ

`ὶ

Ϊ.

Ι ­

Δ

Ωχ?

Ἡ

(

Κέ'

/„, Θ

Η

;6¿,

¿±ἕ

ι̃

Ι

Ξ

\

6

ὶ

‹

ῖ

ὶ

!

§

ί

Ρ ἄι̃)

...¬.......±.;Η."

.

. . ,.

.α

.›ν.›.. .­"....”"¬±ιη β

.....α...„.„....„..._.ῷ_....α.|

„.„..„......­..`...ἐ..

Στη Μαρίνα, τον Δημήτρη και την Αλεξία ­πίστεψαν, παρότρυναν, επέμειναν, υπέμειναν

ΠΗΡΙΗΧΩΜΗΝΑ

ι

ι

ΒΥΧΑΡΙΣΤΙΗΣ ΒΙΣΑΓΩΠΗΩ ΣΗΜΗΙΩΜΑ ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΑΑΙΔΡΩΜΩΤ ΕΗΗΗΗΓΗΣΗ ΟΡΩΝ

Ι

ὶ

ΘΗΡΜΩΗΥΑΗΣ

Α

ΑΡΙΣΤΩΑΗΜΩΣ ΠΑΗΙΣΤΑΡΧΩΣ

ἔ

ι

ἱ

Σημ.τ.Επιμ.:

Το θέμα του εξωφύλλου προέρχεται από το Μνημείο του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες.

ΑΘΗΝΑ ΔΡΥΜΑΙΑ ΣΤ' ΣΥΝΑΓΗΡΜΩΣ Ζ» ΚΑΑΑΙΑΡΩΜΩ Η% ΑΘΗΝΑΔΗΣ Θ/ ΑΝΑΒΑΣΗ Ι ΜΙΣΘΩΦΩΡΩΙ 1Α' ΣΗΙΡΙΤΗΣ 113' ΑΝΤΙΗΗΡΙΣΗΑΣΜΩΣ ΙΝ ΑΝΑΜΩΝΗ 1Δ| ΝΗΜΗΣΙΣ ΙΗ' Φο1ΒΗ 1ΣΤ| ΑΡΙΣΤΩΝ 1Ζ“

ΓΗΡΩΥΣΙΑ

1Η“

ΓΝΩΣΗ

ΕΥΧΑΡΙΣΉΕΣ

Γ

ια την κ. Ελένη Κρητικα γνώριζα ότι είναι η καλύτερη· δεν γνώριζα όμως ότι κατέχει, όπως ο Ελύτης. την απαντηση στο ερώτημα (ποιος αλήθεια ο κόσμος που υπερέχει/. ούτε ότι ανήκει στον κόσμο αυτόν. Τον κόσμο που υπερέχει. Ευχαριστώ τον κ. Δημήτρη Παντελέσκο, επειδή σε στιγμές δύσκολες γι' αυτόν υπήρξε ταχύς και σαφής· συνδυασμός προ­

!

σόντων ασυνήθιστος. Ευχαριστώ τον κ. Θαναση Νιαρχο, επειδή με μια γρήγορη ματια είδε κατι που εγώ αδυνατώ να δω ακόμα και τώρα. Ευχαριστώ την κ. Ελλη Παγκαλου· ευφάνταστη και δημι­ ουργική περιφέρεται ανέμελα στη χώρα των χρωμάτων. Για τις εμπεριστατωμένες επισημανσεις στο κείμενο ευχα­ ριστώ τον ιστορικό των Εκπαιδευτηρίων Κωστέα­Γείτονα, κ. Κωνσταντίνο Σκορδιαλό. Για την τελική διαβεβαίωση περί της ανυπαρξίας ιστορικών λαθών ευχαριστώ τον κ. Σαρόιντο κ

Ι. Καργακο.

Ιδιαίτερη μνεία απαιτείται για τον Ανδρέα Μαζαράκη, με τις αποκαλυπτικές και συγκινητικές (προσεγγίσεις), όπως αυ­ τές μετασχηματίζονται σε κείμενα από τον Φιλαθλο. για τον Ηλία Μπαζίνα, που ήταν εκεί, αρα ξέρει, και τον Νίκο Καρα­ γιαννίδη . που δεν ήταν εκεί,αρα δεν ξέρει, μαθαίνει όμως μέρα με τη μέρα, με πνευματική προσπαθεια κοπιώδη. Το κείμενο θα ήταν ςλιγότερο” στα στρατιωτικα θέματα χω­ ρίς τις συμβουλευτικές παρατηρήσεις του κ. Μανούσου Κα­ μπούρη , συγγραφέα του βιβλίου Αρχαίοι /Ελληνες Πολεμιστές. Ευχαριστώ τη Νίκη Τσακου και τη Φανή Λάμπρου για όλη τους την προσπαθεια. Ευχαριστώ την κ. Νίκα Λυμπερακη στο Αρχαιολογικό Μου­ σείο Σπάρτης. 6...Εν τω ευ το πολύ'. 11

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ευχαριστώ την κ. Μαρία­Φωτεινη Παπακωνσταντίνου, Προϊσταμένη της ΙΔί Εφορείας Προϊστορικών & Κλασικών Αρ χαιοτητων στη Λαμία, και την αρχαιολόγο της ίδιας υπηρεσίας, κ. Ελένη Ζάχου. ®... Εν τω ευ το πολύ” και πάλι. Ευχαριστώ τον Δημήτρη. Ούτε αυτός επώνυμος, αλλά ούτε εγω επιλησμων. Τέλος, για τις πορείες προσομοίωσης στο Καλλίδρομο, μέ­ σα στο χιόνι, τη λάσπη και την ομίχλη, για τις προσπάθειες εντοπισμού της Ανόπαιας οδού, με τον Ηρόδοτο και τον Παυ­ σανία (υπό μάλης” και για όλη τους τη συμπαράσταση (Μΐκἰ ιδιαίτε­

Σ

ύμφωνα με τον Ηρόδοτο, στη μάχη των Θερμοπυλών,το 480 π.Χ., δύο εκ των τριακοσίων Σπαρτιατών επέζησαν. Ο ένας απ° αυτούς, ο Παντίτης, αυτοκτόνησε λίγο αργότερα. Ο άλλος, ο Αριστόδημος, περιφρονηθηκε από την κοινωνία της Σπάρτης και σκοτώθηκε πρώτος τον επόμενο χρόνο στη μάχη Πλαταιών Το 489 π.Χ., πάντα κατά τον Ηρόδοτο, ο φυγόδικος και επέστρεψε στην πατρίδα του όπου επικ υ ένο ς Ε φ ιάλ και δηόλόγεἕονηθηκε από κάποιον Αθηνάδη. Ο Αθηνάδης τιμήθη­ κε ιδιαίτε Ο α από τους Σπαρτιάτες* για την πράξη του αυτη. Ο Ηρόδοτος υποσχέθηκε ότι θα αποκαλύψει σε μεταγενέστερο βιβλίο του τους λόγους της δολοφονίας του Εφιάλτη, χωρίς όμως να πραγματοποιήσει την υπόσχεσή του.

9

ρες ευχαριστίες Οφει ω › σων αν Οπασπίστη ωστα Ζερβαί Τον ανθυπασπιστη (ΜΥΚ) Δημητρη κουτσουχο και τον καταδρομέψβατραχάνθρωπο του 13500 σχολείου της ΜΤΚ Κώστα Προκοπίου. Είναι όλοι τους 'βατράχια με καρδιά από σίδερο". Δεν εγκαταλείπουν. κ

×

κ

9

Κ

Π.Δ.Μ.

* Οι αναφορές στα ηθη και τα έθιμα των Σπαρτιατών ­στο κείμενο που ακολουθεί­σχετίζονται χρονικά με την εποχή των Μηδικών Πολε­ μων , όχι μεταγενέστερα. 12

γ

13

η̃ῃκ

ΕΠΒΞΗΓΗΣΗ ΟΡΩΝ αγέλη : τμημα εκπαιδευόμενων Σπαρτιατών,ηλικίας 7­14 ετών αγωγή: σπαρτιατικη εκπαίδευση Αειμνηστος: Σπαρτιάτης οπλίτης, που διακρίθηκε στη μάχη των Πλαταιών Αισχύλος: ο κορυφαίος τραγικός ποιητής της αρχαιότητας Αλφεός: Σπαρτιάτης οπλίτης, που διακρίθηκε ιδιαίτερα στη μάχη των Θερμοπυλών Αμφικτυονία: πολιτικη ομοσπονδία πόλεων­κρατών της αρχαίας Ελλάδας Ανάγκη : η μητέρα των τριών Μοιρών, κατά τον Πλάτωνα Ανόπαια οδός: το μονοπάτι που υπέδειξε ο Εφιάλτης στους Πέρ­ σες, οδηγώντας τους πίσω από τους Ήλληνες που μάχονταν στις Θερμοπύλες Απέλλα : η σπαρτιατική “εκκλησία του δημουζ η συνέλευση δηλαδη όλων των Σπαρτιατών με πληρη πολιτικά δικαιώματα αργεμώνη: αγριμόνιο (ιαματικό φυτό) Αρχίδαμος: βασιλιάς της Σπάρτης από το 469 π.Χ. μεχρι το 427 π.Χ. αυλός: πνευστό μουσικό όργανο Γερουσία: το ανώτατο πολιτικό όργανο της Σπάρτης, αποτελού­ μενο από Ζ8 γερουσιαστές και τους Ζ βασιλείς δαρεικός: περσικό χρυσό νόμισμα· το εισηγαγε ο Δαρείος Αί περί το 510 π.Χ. Διηνέκης: οπλίτης που διακρίθηκε ιδιαίτερα στη μάχη των Θερμο­ πυλών

δόρυ: όπλο μακρύτερο και βαρύτερο από το ακόντιο , μήκους Ζ ,Β μ. περίπου ειρην: Σπαρτιάτης ηλικίας ΖΟ ετών, στον τελευταίο χρόνο της 'αγωγής' ενωμοτία: μονάδα του σπαρτιατικού στρατού, δύναμης μάλλον 32 ανδρών Βύρυτος: οπλίτης που διακρίθηκε ιδιαίτερα στη μάχη των Θερμο­ πυλών 1?

ΠΔ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

Ἡφοροι: Σπαρτιάτες άρχοντες, Β στον αριθμό· εκλέγονταν με ετή­ σια θητεία ζυγός: οριζόντια σειρά οπλιτών σε παράταξη ιλη : τμήμα εκπαιδευόμενων Σπαρτιατών,ηλικίας 14­20 ετών ιμάτιο: τετράγωνο μονοκόμματο ένδυμα χωρίς ραφές, συνήθως μάλλινο ή λινό , που το φορούσαν άνδρες και γυναίκες κρυπτει/α:η ίμυστική” υπηρεσία του σπαρτιάτικού στρατού Κυναιγειρος: Αθηναίος στρατηγός· στη Μάχη του Μαραθώνα προσπάθησε να αποτρέψει τη φυγή περσικού πλοίου πιάνον­ τάς το με το ένα χέρι· όταν του έκοψαν το χέρι αυτό, έπιασε το πλοίο με το άλλο του χέρι· όταν του το έκοψαν και αυτό, έπια­ σε το πλοίο με τα δόντια, με αποτέλεσμα να του κόψουν οι Πέρσες το κεφάλι λόχος: μονάδα του σπαρτιάτικού στρατού, δύναμης μάλλον 128

Ποσειδώνιος: Σπαρτιάτης οπλίτης που διακρίθηκε στη μάχη των Πλαταιών Π υλαγόρας: ένα από τα δύο μέλη κάθε αντιπροσωπείας στην Πυ­ λαία Αμφικτυονία Σάρδεις: δυτική πρωτεύουσα του περσικού βασιλείου από το 547 π.Χ. , στους πρόποδες του όρους Τμώλος της Μ. Ασίας σαυρωτήρας: σιδερένια αιχμηρή απόληξη του δόρατος, χρήσιμη για να το καρφώνουν στο έδαφος σκυτάλη: ξύλινη κυλινδρική ράβδος που χρησιμοποιούσαν οι Σπαρτιάτες ως μέσο μετάδοσης κρυπτογραφημένων μηνυμά­

ανδρών

Λυκούργος: Σπαρτιάτης νομοθέτης· έζησε κατά τον 80 αι. π.Χ. (Πλούταρχος) ή τον 90 αι. π.Χ. (Ηρόδοτος) μόρα: μονάδα του σπαρτιάτικού στρατού, δύναμης μάλλον 4 λό­ χων

Νέμεσις: κατά τον Ησίοδο, κόρη του Ωκεανού και της Νυκτός· προσωποποιεί την έννοια της δικαίωω̃ης και της αποκατάστα­ σης της τάξης ομάδα: μονάδα του σπαρτιάτικού στρατού,δύναμης 4 ανδρών όμοιοι: Σπαρτιάτες με πλήρη πολιτικά δικαιώματα και ίση πε­ ριουσία παιἀνας: πολεμικό εμβατήριο Παυσανίας: επίτροπος του ανήλικου βασιλιά Πλείσταρχου Πελλάνα: πολίχνη της Λακωνίας,27 χλμ. περίπου ΒΔ της Σπάρτης πεντηκόνταρχος: διοικητής δύο ενωμοτιών περικνημιδες: χάλκινο κάλυμμα της κνήμης Π ιτανάτης: ονομασία, κατά τον Ηρόδοτο, ενός σπαρτιάτικού λό­ χου· ο Θουκυδίδης αρνείται την ύπαρξη τέτοιου λόχου Πλειοταρχος: Σπαρτιάτης βασιλιάς από το 480 π.Χ. έως το 4ῦθ π .Χ. Πλόας: ονομασία σπαρτιάτικού λόχου Πολέμαρχος: διοικητής μόρας 18

των

σταδιο: μονάδα μήκους ίση προς 184,86) μ. στοιχείο: μονάδα του σπαρτιάτικού στρατού, δύναμης 8 ανδρών στοιχος: κάθετη σειρά οπλιτών σε παράταξη τάλαντο: μονάδα βάρους και νομισματική μονάδα ίση προς θ.ΟΟΟ δραχμές (από το θθθ π.Χ. και μετά) Τυρται/ος: Σπαρτιάτης και κατ" άλλους Αθηναίος ποιητής, που έζησε στη Σπάρτη το αί ήμισυ του 700 αι. π.Χ. Τύχη: θεά της ευτυχούς συγκυρίας, κόρη του Ωκεανού, κατά τον Ησίοδο,ή του Ελευθερίου Διός,κατά τον Πίνδαρο υπέρικο : γνωστότερο ως “βάλσαμοί (ιαματικό φυτό) φἀλαχχα: πυκνή συμπαράταξη οπλιτών Φειδιππιδης: ο δρομέας που ανήγγειλε τη νίκη των Αθηναίων στον Μαραθώνα χθόνιοι θεοί: θεότητες και δαιμονικές μορφές που συνδέονται με τον (κάτω κόσμο) χιτώνας: πουκαμίσα χωρίς μανίκια, η οποία τυλιγόταν με πτυχώ­ σεις σε διάφορες παραλλαγές και στερεωνόταν στους ώμους με πόρπες και στη μέση με ζώνη ωθισμός: τακτική επίθεσης της σπαρτιατικής φάλαγγας

19

μια χώρα ανύπαρχτη με νόμους έξω απ ' τη γης και τους ανθρώπους Γ. Σεφέρης

Ό Γυρισμός του αενιτεμένου”

Τα αποσπὁισματα κειμένων αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων που προ­ τόισσονται των κεφαλαίων Β', Γ", Δ', Εί, ΣΤ”, Ζ', Ηί, Θί, Γ, ΙΑί, ΙΕ' , προέρ­ χονται απο αντίστοιχες εκδόσεις της σειράς Έλληνες (εκδ. ΚΑΚΤΟΣ)· όσα προτόισσονται των κεφαλαίων ΙΒί, ΙΔ', ΙΣΤ', ΙΖ”, προέρχονται από το βιβλίο του Χαράλαμπου Μπαρακλἠ Γνωμικά & Παροιμιες ¬Γνω­ μικά & Αποσπάσματα των Αρχαίων Ελλήνων (εκδ. της ΕΣΣΤΙΑΣ)° όσα προτόισσονται των κεφαλαίων ΙΡ, ΙΖί (τρίτο) , ΙΗί, προέρχονται από τη μεταφραση του Κ. Γεωργούλη Πλάτωνος Πολιτεία (εκδ. ΣΙΔΕΡΗ, 1983)· το απόσπασμα που προτὁισσεται του κεφαλαίου Α' προέρχεται από το βιβλίο Ηροδότου Πολύμνια (εκδ. ΖΗΤΡΟΣ). Σε ορισμένα αποσπάσματα έχουν γίνει τροποποιήσεις στη νεοελληνική απόδοση του κειμένου, κατά την κρίση του συγγραφέα.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΒΦΙΑΛΤΗ

ολέμησαν όπως είχαν εκπαιδευθεί. Πολέμησαν όπως εί­ χαν ζήσει. Ούτε λιγότερο ούτε περισσότερο. Για μας,δεν ξεχωριστό. Οι αλλοι τούς έβλεπαν έτσι. Οι ξένοι. ήταν Εμείς ξέραμε πως ήταν μόνον τριακόσιοι 'όμοιοιἔ Σπαρτιατες οπλίτες, δηλαδή. Όποιος από μας κι αν βρισκόταν στις Θερμο­ πύλες, θα έκανε το ίδιο. Ἀξιζαν όλοι τους καθε τιμή. Την ίδια τιμή που όφειλε ή πόλη σε καθε οπλίτη που τηρούσε τον νόμο της και έπεφτε στη μαχη. Νόμος ξεκαθαρος. Όποιος έμπαινε στη φαλαγγα. όποιος παρατασσόταν κι αντίκριζε τον εχθρό. έπρεπε να επικρατήσει ή να σκοτωθεί. Οποιαδήποτε αλλη επι­ λογή οδηγούσε στην ατίμωση. Όλοι είχαμε ζυμωθεί. από μικρα παιδια, μα αυτήν την αντίληψη. Θα επικρατήσεις ή θα σκοτω­ θείς. Οι ανδρες του Λεωνίδα, η φρουρα του, το ήξεραν καλα. Δεν ξεπέρασαν τον εαυτό τους. Τις υποχρεώσεις τους τήρησαν μόνο. Δεν νίκησαν, αλλα σκοτώθηκαν όλοι, με την ασπίδα στο χέρι. Δεν μετακινήθηκαν απέναντι στον εχθρό. Ο εχθρός μετα­ κινήθηκε απέναντί τους. Αλλιώς δεν μπορούσε να νικήσει. Εκείνοι έμειναν αμετακίνητοι. όπως προσταξουν οι νόμοι του Λυκούργου. Ήρωας. για μας, ήταν αυτός που έχοντας την επιθυμία να ζήσει , όχι να πεθανει , έκανε πραξεις παρατολμες. Πέρα από τα όρια του καθήκοντος. Οι ανδρες του Λεωνίδα δεν είχαν υπερ­ βεί τα όρια. Τα είχαν τηρήσει. Δεν πήγαν στις Θερμοπύλες για να θυσιαστούν. Ο δρόμος του πολεμιστή δεν οδηγεί στη θυσία. Οδηγεί στη νίκη. Πήγαν για να νικήσουν. Πήγαν για να καθυ­ στερήσουν τους Μήδους, μέχρι να φθασει το κύριο σώμα του

Π κατι

Α

×

Θ Ε ΡΜ Ο Π ΓΔ Ε. Σ

«...και ο νόμος αυτός επιτάσσει παντα το ίδιο πράγμα. δεν τους επιτρεπει δηλαδή να εγκαταλείπουν το πεδίο της μάχης. όσο κι αν είναι το πλήθος του εχθρού· αντιθετα, τους επιβάλλει, παραμένοντας ααλόνητοι στις γραμμέςτσυς. να ύπερισχὐσοων να σκοτωθούν». 7?

Ηρσὀστσς.ΖίΠσλύμνια,1Ο4 ΖΖ

στρατού μας. |Ηξε(ἶαν ότι υποχώθηση μπαοστά σα” εχθρό ΟΪΓ μαωε προσχαιρη μονον παραμονη στη ζωη ' Το αδικημα αυτο η πόλη το αμωρεί με θανατο ανεξαραἴτα από Το αριθμητικό μέ” γεθος του αντιπαλου. Δεν μετραμε όταν πολεμαμε. Η προο­ πτική της υποχώρησης είναι για μας αδιανόητη . Σε ηλικία επτα ετών μπαίνουμε στις αγέλες. Τότε αρχίζει η εκπαίδευσή μας. Η °αγωγή®. Σκοπός της ένας και μόνος. Η συνεχής επιδίωξη της =

23

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΑΤΗ

αρετής. Από επτά ετών, μέχρι την ηλικία των εξήντα, διαβιώ­ νουμε μονότονα με την ίδια αντίληψη. Κανένας Σπαρτιάτης ”όμοιος“ δεν θα μπορούσε να σκεφτεί διαφορετικα. Η στάση της φρουράς στις Θερμοπύλες δεν ήταν τρέλα, ούτε απερισκεψία της στιγμής. Ήταν η ζωή τους όλη. Όπως είχαν ζήσει,όπως εί­ χαν εκπαιδευθεί,έτσι ακριβώς πολέμησαν. Οι ξένοι μόνο απο­ ρούσαν. Εμείς όχι. «Δεν φοβήθηκαν τους Πέρσες ;›› μας ρωτού­ σαν. «Ήταν μονάχα τριακόσιοι πολεμιστές. Δεν φοβήθηκαν ;›› Εμείς ξέραμε την απάντηση. Ο φόβος απέναντι στους Πέρσες σίγουρα υπήρχε. Πριν τη μάχη φοβάσαι. Όλοι φοβούνται. Εμείς, όμως, δεν φοβόμασταν μετά. Όταν η μάχη άρχιζε. Αυτή ήταν η διαφορά. Όλη η εκπαί­ δευοή μας,η ζωή μας δηλαδή ολόκληρη,σ° αυτό αποσκοπούσε. Στην απελευθέρωση από τα δεσμά του φόβου. Του φόβου για τον θάνατο. Φοβόμασταν τον άδοξο θάνατο,επιδιώκαμε όμως τον ένδοξο. Ο Δίας δίνει τη ζωή, ο Δίας την παίρνει πίσω. Δεν είναι δική μας επιλογή ο χρόνος. Ούτε ο τόπος. Δική μας επιλο­ γή είναι μόνον ο τρόπος. Αυτό γνωρίζαμε και αυτό πιστεύαμε. Έὶτσι επιλέγαμε τον ένδοξο θάνατο, όχι τον άδοξο. Θέλαμε να έχουμε εμείς τον έλεγχο. Τον έλεγχο του τρόπου. Γι' αυτό δεν μισούσαμε τον αντίπαλο. Οι φανατικοί μισούν. Εμείς υπερα­ σπιζόμασταν την πατρίδα μας και σεβόμασταν εκείνους που έκαναν το ίδιο για τη δική τους πατρίδα. Ο εχθρός δεν ήταν αντικείμενο μίσους, ήταν αντικείμενο εξόντωσης. Δεν τρίζαμε τα δόντια, δεν ουρλιάζαμε, δεν βρίζαμε. Ούτε μίσος, ούτε φό­ βος. Ψάλλαμε τον παιάνα και προελαύναμε. Σταθερά, με βή­ μα και ρυθμό, κάτω από τον ήχο των αυλών, όλη η φάλαγγα, σαν ένα σώμα, μια ψυχή, προελαύναμε, μέχρι να επικρατήσου­ με ή να σκοτωθούμε. Το ίδιο έγινε και στις Θερμοπύλες. Η αριθμητική υπεροχή του εχθρού μάς άφηνε αδιάφορους. Δεν είχαμε εκπαιδευθεί για να την αξιολογούμε σαν σημαντικό μέ­ γεθος. «Μην ρωτάτε πόσοι είναι αλλά πού είναι» μας έλεγαν στην εκπαίδευση. Άλλωστε, ήμασταν πάντοτε λιγότεροι από

τους άλλους. Ποια πόλη στην Ελλάδα ήταν τόσο αφελής ώστε να αντιπαρατάξει σ® εμάς δύναμη κατώτερη αριθμητικά; Το καλοκαίρι της μάχης των Θερμοπυλών ήμουν είκοσι δύο ετών. Δεν είχα επιλεγεί για τη φρουρά του Λεωνίδα. Ο πατέρας μου είχε σκοτωθεί χρόνια πριν σε μάχη κοντά στην Τεγέα. Ήμουν μοναχογιός και ανύπανδρος. Άρα, δεν μπορούσα να επιλεγώ. Σύμφωνα με τους νόμους, καμία οικογένεια δεν έπρεπε να εκλείψει εξαιτίας μίας και μόνο μάχης. Αν σκοτωνό­ μουν,το όνομά μας θα χανόταν. Έτσι, έμεινα πίσω μαζί με τό­ σους και τόσους άλλους. Την ημέρα που θα ξεκινούσε η φρουρά για τις Θερμοπύλες, δεν αντέχαμε να μείνουμε στον στρατώνα. Ζητήσαμε άδεια. Όλη η ενωμοτία μαζί κατευθυνθήκαμε, ξημερώματα, προς τα υψώματα της Σελασίας. Κανένας δεν μιλούσε. Τί να πούμε άλ­ λωστε; Εκείνοι θα βάδιζαν σε λίγο για μια μάχη δοξασμένη πριν καν διεξαχθεί. Εμείς θα μέναμε πίσω, περιμένοντας τους αγγελιαφόρους. Ήπικράτηση ή απώλεια. Αυτό θα ήταν το μή­ νυμα. Αλλά ποια απώλεια; Σύμφωνα με τους νόμους μας, μό­ νον οι γυναίκες που πέθαιναν στον τοκετό και οι πολεμιστές που σκοτώνονταν στη μάχη δικαιούνταν μνήμα επώνυμο. Μό­ νον αυτούς τιμούσε η πατρίδα μας. Το ίδιο ελπίζαμε ότι θα συ­ νέβαινε κάποτε και για μας. Αρκετοί ίόμοιοιί ζούσαν μέχρι τα βαθιά γεράματα, αλλά κανένας τους δεν αισθανόταν ευτυχής γιί αυτήν την επιλογή των θεών. Οι περισσότεροι, βέβαια, θα πέφταμε αργά ή γρήγορα υπερασπιζόμενοι τους συμπολεμι­ στές μας στην παράταξη. Με την ασπίδα στο χέρι. Η οικογέ­ νειά μας θα εισέπραττε μόνιμα την τιμή. Το όνομά μας θα γρα­ φόταν ανεξίτηλα πλάι στα ονόματα των "ομοίων® που είχαν πέ­ σει, δικαιωμένοι, στη μάχη. Όπως το όνομα του πατέρα μου. Όλβιάδας εν πολέμωῖ Για τη φρουρά του Λεωνίδα, όμως, νιώθαμε πως όλα ήταν διαφορετικά. Ξέραμε από τις αναφορές της "κρυπτείας” ότι ο στρατός του Πέρση βασιλιά ήταν απροσμέτρητος. Οι ομάδες

Ζ4

25

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΑΤΗ

της ίκρυπτείας® δεν είχαν καταφέρει να εκτιμήσουν με ακρίβεια το αριθμητικό μέγεθος του εχθρού. «Είναι αδύνατον να υπο­ λογίσουμε τον αριθμό τους» μας έλεγαν οι αγγελιαφόροι. ‹‹Εί­ ναι απροσμέτρητοι». Οι παλαιότεροι δεν μπορούσαν να θυμη­ θούν κάτι ανάλογο. ίΕτσι,η μαχη στις Θερμοπύλες ήταν κερδι­ σμένη για τη φρουρα πριν γίνει. Αν κρατούσαν το πέρασμα, μαζί με τους αλλους συμμάχους, μέχρι να φθάσει η κύρια δύ­ ναμη του στρατού μας, θα ήταν νικητές. Αν δεν το κρατούσαν και χανονταν όλοι,θα ήταν διπλά νικητές. Δοξασμένοι όσο κα­ νένας άλλος. Αρα, μάχη κερδισμένη. Γι” αυτούς δεν υπήρχε πε­ ρίπτωση ήττας. Ούτε για την πόλη. Η πόλη επεδίωκε την πρω­ τοκαθεδρία στην Ελλαδα. Αυτή η πρωτοκαθεδρία, όμως, απαιτούσε θυσίες. Κανένας δεν ήταν διατεθειμένος να μας την παραχωρήσει. Με το αίμα μας έπρεπε να την κερδίσουμε. Με το αίμα των τριακοσίων στις Θερμοπύλες. Είτε νικούσαν είτε όχι, για την πόλη θα προέκυπτε μοναχα ωφέλεια. Όλοι μας το ξέραμε και όλοι μας το αποδεχόμασταν. Και εκείνοι και εμείς. Αυτή ήταν η ζωή μας, αλλωστε. Διαρκής μέριμνα για το κοινό όφελος. Η Γερουσία, οι έφοροι και οι βασιλείς προσδιόριζαν τους στόχους της πόλης και εμείς τους υλοποιούσαμε. Χωρίς ενδοιασμό. Αίγο μετα την ανατολή ,η φρουρά ξεπρόβαλε στο βάθος του δρόμου, ανάμεσα στις ελιές και τα αμπέλια. Περπατούσαν αγέρωχα, κάτω από το ρυθμικό άκουσμα του αυλού. Ανέμελοι και ψυχροί, όπως βαδίζαμε παντα. Αδιάφοροι και απόμακροι. Θα επικρατούσαν ή θα σκοτώνονταν. Το ίδιο όπως κάθε άλλη φορα. Γιατί να διαφοροποιηθούν; Οι πιθανότητες νίκης ήταν μικρές. Δεν τους απασχολούσε. Οι πιθανότητες ένδοξου θανά­ του ήταν μεγαλες. Αυτό τούς φλόγιζε την ψυχή. Εμείς ξέραμε πώς αισθανονταν. Όταν πλησίασαν, με τον Λεωνίδα επικεφαλής, μακαρίζαμε την τύχη τους και καταριόμασταν σιωπηλά τη δική μας. Γιατί αυτοί κι όχι εμείς ; Δεν είχαν επιλεγεί με κριτήρια αξιοκρατικα.

Μόνον όσοι είχαν αρσενικά παιδιά επελέγησαν. Για να μην χα­ θεί το όνομα της οικογένειάς τους. Δεν ήταν καλύτεροι απο εμάς. Δεν υπήρχαν ποιοτικές διαβαθμίσεις στον Σπαρτιατικο στρατό, ούτε ίειδικές' μοναδες. Όλοι είχαμε δεχθεί την ίδια εκ­ παίδευση, από μικρά παιδια. 'Γην ώρα της μαχης όλοι θα αντι­ δρούσαμε με τον ίδιο τρόπο. Άλλωστε, δεν ζούσαμε πια στην εποχη του Ομήρου. Οι μαχες δεν ήταν ατομικές, όπως στον Τρωικό πόλεμο. Μαχόμασταν ομαδικά, ο ένας πλάι στον αλ­ λον, 0 ένας πίσω από τον άλλΟν= σ, έναν κλειστό Ολημαπσμοι τελειοποιημένο μετα από εξαντλητικές ασκήσεις, δοκιμασμένο σε μάχες και μάχες. Ενώ μέναμε ακίνητοι και αμίλητοι, παρακολουθώντας τη φρουρά και τους βοηθητικούς να περνούν από μπροστα μας, 0 ενωμοταρχης, πίσω μας, όρθιος, με τα χέρια ανοιχτα προς τον ουρανό,άρχισε την ικεσία:

26

Αρη κραταιέ, Αρη κυρίαρχε, Αρη ολέθριε, ευσπλαχνίσου μας, θεέ. Μην μας στερεις το φως της νικης. Φώτισε και για μας τον δρόμο της τιμης. Ευσπλαχνίσου μας, θεέ. Η φρουρα πέρασε και χάθηκε πίσω από τους λόφους. Ανα­ μεσα στους τριακόσιους ήταν και ο Μαρων. Ο καλύτερος φίλος μου. Τον είχα αποχαιρετήσει το προηγούμενο βράδυ. Θα τον ξαναβλεπα αραγε; Γυρίσαμε στους στρατώνες με το κεφαλι κατεβασμένο. Απογοητευμένοι. Γιατί όχι εμείς; Όταν έφθασαν οι αγγελιαφόροι και μάθαμε το αποτέλεσμα της μάχης, μείναμε αναυδοι. Κανένας μας δεν είχε σκεφτεί την πιθανότητα προδοσίας. Ποιος ήταν ο Εφιάλτης; Γιατί πρόδω­ σε; Ποιοι ήταν οι επτακόσιοι Θεσπιείς; Ποιοι ήταν αυτοί οι υπέροχοι άνθρωποι που διεκδικούσαν, δίκαια, μερίδιο από τη δόξα της πόλης; Γιατί δεν έφυγαν μαζί με τους αλλους συμμα­ Ζ?

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΘ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ” ΕΦΙΑΛΤΗ

χους, όταν ο Λεωνίδας τούς διέταξε να φύγουν πριν περικυ­ κλωθούν ; Κανείς δεν ήξερε τότε. Ξέραμε μόνο ότι οι δικοί μας σκοτώθηκαν όλοι. Σχεδόν όλοι. Δύο μοναχα επέζησαν. Ο Αρι­ στόδημος και ο Παντίτης. Στον Παντίτη είχαν ανατεθεί καθήκοντα αγγελιαφόρου. Καθυστέρησε να επιστρέψει στις Θερμοπύλες και δεν πρόλαβε τη μαχη. Ἑἰατηγορήθηκε γι' αυτό και ειδοποιήθηκε για την ανα­ πόφευκτη δίκη. Πριν τη δίκη , κρεμαστηκε. Δεν μαθαμε ποτέ αν ήταν πραγματικα ένοχος. Η αυτοκτονία του, όμως, σήμαινε παραδοχή Ξνολἠἐ­ Ο Αριστόδημος έπαθε μόλυνση στα ματια την πρώτη μέρα Τηἔ μαχηἔ· Το ίδιο ακρίβώἔ συνέβη καί· αί έναν ακόμα Όμοια. τον Εύρυτο. Με εντολή του Λεωνίδα μεταφέρθηκαν στο χωριό νοτιοανατολικα από τις Θερμοπύλες, τους Αλπηνούς, για αναρρωση. Βνώ αυτοί αναρρωναν και οι αλλοι μαχονταν, η “δύναμή” μας περικυκλώθηκε. λόγω της προδοσίας του Εφιαλ­ τη. Ήταν η τρίτη μέρα της μαχης. Οι υπόλοιποι σύμμαχοι απο­ χώρησαν, πριν την περικύκλωοη, με εντολή του Λεωνίδα. Αυ­ τός ήξερε τον χρησμό. Οι αλλοι όχι. Ο χρησμός ήταν σαφής. Βί­ τε η Σπαρτη θα χασει έναν βασιλια στη μαχη. είτε η πόλη θα καταστραφεί από τους Πέρσες. Η Πυθία δεν αφηνε στην πόλη καμία αλλη επίλοΐίί­ Ο Λεωνίδας ἔεχίνησε από Τη Σπαίπη. με την προσωπική του φρουρα, γνωρίζοντας ότι δεν θα γυρίσει. Για να σωθεί η πόλη. έπρεπε αυτός να μείνει για παντα στις Θερμοπύλες. Γι, αυτό διέταξε τους αλλους συμμαχους να φύ­ νουν­ Δεν υπήρχε λόνοἐ να εΥ%λωβιστ0ύν κι αυτοί. Ήμειναν μόνον οι Θεσπιείς με τον Δημόφιλο. Λίγο πριν την τελική επίθε­ ση Των βαθβαίαωνν μεθϋίεε δεκαδες ὀόμωθιί είχαν παραμείνει ζωντανοίι καί αλλοι Τόσθι Θεσΐαείε­ Την ίδια ώρα, ο Βύρυτος παρέμενε στους Αλπηνούς. Δεν έβλεπε καθόλου. Έμαθε για την επικείμενη περικύκλωση. Ξε­ κίνησε αμέσως. Επέστρεψε στις Θερμοπύλες. Διέταξε τους εί­ λωτες που τον συνόδευαν να του φορέσουν θώρακα, κρανος

και περικνημίδες. Αυτοί τον παρακαλούσαν να γυρίσει στη Σπάρτη. Δεν τους έδωσε καμια σημασία. Η προοπτική του έν­ δοξου θανατου, πλαι στους συμπολεμιστές του, δεν τον αφηνε να ησυχασει. Γιατί να επιστρέψει στη Σπαρτη; Να κανει τί; Όλοι οι αλλοι θα έμεναν εκεί. Στις Θερμοπύλες. Για παντα. Αυτήν την αίσθηση συντροφικότητας είχε,αυτήν ακολουθούσε. Ζήτησε ασπίδα, δόρυ και ξίφος. Οι συμπολεμιστές του, όταν τον είδαν, σαστισαν. Τον ικέτευσαν να μην μπει στην παρατα­ ξη. Οι κανονισμοί ήταν σαφείς. Μόνον υγιείς οπλίτες έμπαιναν στον σχηματισμό. Για να μην κινδυνέψουν οι υπόλοιποι. Οι υπόλοιποι,όμως,ήταν ήδη τραυματίες και κατακοποι. Μελλο­ θανατοι, αποκλεισμένοι πια από παντού. Από τί περισσότερο να κινδυνέψουν ; Ο Λεωνίδας τον δέχθηκε. Ήκλαιγαν κι οι δυο αγκαλιασμένοι. Ο Εύρυτος για την τιμή που του έγινε, να πε­ θανει μαζί τους. Ο Λεωνίδας για την αυτοθυσία και την αφο­ σίωση του συμπολεμιστή του. Οι οπλίτες λούστηκαν και χτενίστηκαν , για να μην προσβα­ λουν με ατημέλητη εμφανιση τους χθόνιους θεούς. Οι ανιχνευ­ τες του εχθρού. πανω στα αλογα, παρατηρούσαν από κοντινή απόσταση. Αλλα τί να αναφέρουν στον Πέρση βασιλια;Να του πουν ότι οι περικυκλωμένοι πολεμιστές, αντιμέτωποι με τους απειραριθμους στρατιώτες του, περιποιούνταν τα μαλλια τουα̨ῶα το πίστευε; Αυτοί παραταχθηκαν και ψαλλανε τον παιανα. Με τις ασττίδες σε θέση "φύλαξηςζ προελασανε. Ἑἰαταιγισμός από βέ­ λη τούς υποδέχθηκε. Η τακτική των δειλών. Ο πόλεμος των φο­ βίσμένων. Μερικές δεκαδες εξαντλημένοι και αιμόφυρτοι πο­ λεμιστές προέλαυναν εναντια στις μυριαδες στρατιώτες του Πέρση βασιλια,κι εκείνοι απαντούσαν με βέλη. Οι 'όμοιοι' επι­ τέθηκαν,όπως το είχαν συνήθεια. Δεν ήταν εκπαιδευμένοι,αλ­ λωστεςγια αμυνα. Με ασπίδα και δόρυ προτεταμένο έφθασαν στις θέσεις των Μήδων. Οι είλωτες τους ανεφοδίαζαν, μέχρις ότου όλα τα δόρατα έσπασαν. Με την αφή και την ακοή ο Εύ­

Ζ8

29

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ρυτος προσπάθησε να κρατήσει τη θέση του στην παράταξη. Σκοτώθηκε από τους πρώτους. Τον τιμήσαμε περισσότερο από κάθε άλλον. Το όνομά του δεν θα σβήσει. Ρίγος μάς δια­ περνά όταν το προφέρουμε. Οι άλλοι ήταν υποχρεωμένοι να μείνουν. Αυτός όχι. Οι άλλοι ήταν πιστοί στο καθήκον τους. Αυτός το ξεπέρασε. Οι άλλοι ήταν άξιοι κάθε τιμής. Αυτός ήταν άξιος θαυμασμού. Οι άλλοι ήταν στρατιώτες. Αυτός ήταν ήρωας. Όταν έπεσε και ο Λεωνίδας, μάχες ξέσπασαν γύρω από το σώμα του. Όσοι οπλίτες είχαν απομείνει, με τις ασπίδες τσακι­ | | σμενες, τα δορατα σπασμενα, τα ξιφη κομμένα, συνεχισαν να μάχονται. Ἀλλοι με μαχαίρια, άλλοι με ακόντια και ξίφη Περ­ σών, που έβρισκαν δεξιά κι αριστερά, άλλοι με τα χέρια μόνο. Τέσσερις φορές τούς πήραν το σώμα του βασιλιά και τέσσερις φορές το πήραν πίσω. Για να το πάνε πού ; Οδός διαφυγής δεν υπήρχε. Δεν είχαν καμιά ελπίδα. Όσο ανέπνεαν, όμως, δεν εγκατέλειπαν το σώμα του Λεωνίδα. Για αμέτρητες Ολυμπιά­ δες η Σπάρτη δεν είχε χάσει βασιλιά στη μάχη. Όσο ζούσαν, δεν ανέχονταν να δουν τη σκύλευση και τη διαπόμπευση του ηγέτη που εί αν ταΧθεί να ου ούν. Ανέ καν σ” έναν ίλο ο. Τον Τἰολωνό. Για να ανασυγκροτηθούν. Ελάχιστοι πια. Εκεί τους : αποτελειωσαν με βελη και ακοντια. Απο μακρια. Χωρις να τους πλησιάσουν άλλο. Ἀψυχος σωρός έγιναν, πάνω στο σώμα του Λεωνίδα, και μείνανε για πάντα εκεί. Πάντα πιστοί. Την ίδια ώρα ο Αριστόδημος ανάρρωνε στους Αλπηνούς. Από μόλυνση. »

κ

κ

Θ ,

·ί

κ

»

κ

τς

κ

κ

30

ιαὁλκἔζξτ

8” ε ..ς

,

`

εε

κ

δ

×®

ΤΟ ΤΕΛΟΣ

ΤΟΪ ΕΦΙΑΛΤΗ

ύο μέρες μετά τη μάχη, η μόλυνση στα μάτια είχε περά­ σει. Ο Αριστόδημος έβλεπε. Με δυσκολία, αλλά έβλεπε. Μεταφέρθηκε στη Σπάρτη με τη βοήθεια των ειλώτων που τον είχαν συνοδεύσει μέχρι τις Θερμοπύλες. Η είδηση της επιβίω­ σής του είχε, φυσικά, προηγηθεί. Όλη η πόλη ήξερε τον λόγο. Όλοι ήξεραν, επίσης, ότι η ασθένειά του δεν ήταν διαφορετική από την ασθένεια του Εύρυτου. Έτσι, όταν μπήκε στην πόλη, έκλεισαν θύρες και παράθυρα, λες κι ήταν μιασμένος. Οι γυ­ ναίκες μάζεψαν τ” αγόρια από τους δρόμους. Για να μην τον

Δ

Α «...προχωρουσαν με τρν ρυθμρ που τους εδινε ο αυλός, και δεν διασπουσαν τη συνοχη της φαλαγγας μητε ένιωθαν καμιά τα­ ραχή στις ψυχές τους, αλλά βἀδιζαν στον κίνδυνο πρἀοι και χαρούμενοι, κάτω από τους ήχους της μελωδίας, γιατίδεν είναι φυσγχό να εγσχωρήσεγ Ούτε φόβος Ούτε θυμός στην ψυχή αμ_ Θρώπων που έχουν τέτοια διάθεση», ΠλΟύΤα©ΧΟ€¬Β#ΌίΠαράλλ­ηλ0ΦΛϋ%0ὐρΥΟ€›22 32

αντικρίσουν. «Μπείτε μέσα» τους είπαν. «Έρχεται ο Αριστο­ δημος, ο φυγόμαχος››. Κανείς δεν του μιλούσε και κανείς δεν ήθελε να τον συναντήσει. Γυρνούσαν την πλάτη και απομακρύ­ νονταν. Όλοι. Άνδρες και γυναίκες. Ειδικά οι γυναίκες, αμεί­ λικτες όπως πάντα σε θέματα δειλίας. Αυτός ήξερε πολύ καλά τί τον περίμενε. Δεν είχε ψευδαισθήσεις. Σιωπηλός, σκυθρω­ πός, με το βλέμμα χαμηλωμένο, βρήκε καταφύγιο στην οικία του, για να γλυτώσει από την ανυπόφορη σιωπή που ακολου­ θούσε τα βήματά του. Όταν συνήλθε τελείως από τη μόλυνση , γύρισε υποχρεωτι­ κά στους στρατώνες. Δεν ήταν τιμωρημένος. Κανένας, όμως, δεν του μιλούσε. Συμπολεμιστές σε μάχες και μάχες, άνδρες με τους οποίους έτρωγε μαζί, κοιμόταν μαζί, πορευόταν και πο­ λεμούσε μαζί, από επτά ετών, δεν καταδέχονταν ούτε να τον κοιτάξουν. Όλη η ενωμοτία του, όλος ο λόχος, όλοι οι παιδικοί του φίλοι, χωρίς εξαίρεση, αρνούνταν να του μιλήσουν. Δεν υπήρχε καμιά προσυνεννόηση. Καμιά συνωμοσία. Δεν χρεια­ ζόταν άλλωστε. Η πόλη δεν συγχωρούσε όσους θεωρούσε δει­ λού Ο δειλό .ταν ξένο σώ Σπά Τυπικά Α ιστό­

9 δ , ςη , μ , η , Μ ρ, δ ημος εν ειχε παραβει τους νομους του υχουργου ε α εια του ίδιου του Λεωνίδα είχε επιστρέψει στους Αλπηνούς. Όλοι οι είλωτες το βεβαίωναν, αφού οι ίόμοιοι' είχαν πέσει στη μάχη και μαρτυρία δική τους δεν μπορούσε να υπάρξει. Δεν έβλεπε. Άρα, δεν ήταν δυνατόν να κατηγορηθεί, επίσημα, για δειλία. δ

°

33

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ

ΤΟΪ ΕΦΙΑΛΤΗ

Αλλά, δυστυχώς γι” αυτόν, ούτε ο Εύρυτος έβλεπε. Ουδείς μπορούσε να του απευθύνει κατηγορία, αλλα και ουδείς του απηύθυνε τον λόγο. Ήταν τότε σαράντα πέντε ετών. Οπλίτης. Θα είχε γίνει ενωμοτάρχης ή πεντηκόνταρχος αν δεν ήταν απεί­ θαρχος. Είχε διαπράξει αρκετά παραπτώματα ανυπακοής, με σημαντικότερο τη συνεύρεσή του με ξένη γυναίκα. Γι” αυτό δεν έγινε αξιωματικός, μολονότι είχε πολεμήσει και τραυματιστεί αρκετές φορές. Η ανδρεία του ήταν αναμφισβήτητη. Δεν μπο­ ρούσαμε να πιστέψουμε ότι αυτός ο άνθρωπος είχε δειλιάσει. Σκέφτηκε, ίσως, ότι η πρόσκαιρη αναπηρία του θα έθετε σε κίνδυνο όλη την παράταξη. Αφού δεν έβλεπε, πώς θα προστά­ τευε με τη ασπίδα τον οπλίτη στ' αριστερά του; Πώς θα προ­ στατευόταν ο ίδιος πίσω από την ασπίδα του οπλίτη στα δεξιά του; Θα κινδύνευε από αυτόν η συνοχή όλης της παράταξης. ίΕτσι πρέπει να σκέφτηκε, αλλά η σύγκριση με τον Εύρυτο τα ισοπέδωνε όλα. Αογικό επιχείρημα δεν μπορούσε να τον βοη­ θήσει. Ούτε αυτός προσπάθησε να εξηγήσει τη στάση του. Σε ποιον να την εξηγήσει άλλωστε ; Ποιος θα τον άκουγε; Οι συμ­ πολεμιστές του ήταν υποχρεωμένοι να τον δέχονται στο στρα­ τόπεδο , στις ασκήσεις , στα γυμναστήρια και στις πορείες, αλλά πάντοτε αμίλητοι. Ούτε αυτός τούς μιλούσε. Ήξερε ότι ήταν μάταιο. Οι άγραφοι νόμοι της πόλης είναι άκαμπτοι. Αμίλητος έτρωγε στα συσσίτια,αμίλητος έφευγε για την οικία,αμίλητος γύριζε στο στρατόπεδο. Είχε καταδικαστεί, άτυπα και σιωπη­ ρά, σε θάνατο δια της σιωπής. Μία μόνο διέξοδο είχε ο Αριστόδημος. Τον γιο του, τον Αθηνάδη. Γιος νόθος, όμως, “μόθακαςζ μη αναγνωρισμένος από τη Σπάρτη ως ”όμοιος'. Η μητέρα του δεν ήταν Σπαρτιά­ τισσα. Ήταν Αθηναία, με την οποία ο Αριστόδημος γνωρίστηκε στη διάρκεια υπηρεσιακής επίσκεψης και παραμονής του στη Αθήνα, πριν παντρευτεί τη Σπαρτιάτισσα σύζυγό του. Η μητέ­ ρα του Αθηνάδη πέθανε στη γέννα. Ο Αριστόδημος πήρε το ορ­ φανό στη Σπάρτη. Μπορούσε να αγνοήσει το περιστατικό, αλ­

λά δεν το έκανε. Η στάση του αυτή τον τιμούσε. Η πόλη,όμως, δεν συγχωρούσε εύκολα τέτοια παραπτώματα. Ερωτικές σχέ­ σεις με ξένες γυναίκες δεν τις ευνοούσαμε. Η εγκράτεια είναι το κύριο γνώρισμα των °ομοίων”. Αυτή η παρεκτροπή ήταν ένας από τους λόγους για τους οποίους ο Αριστόδημος δεν έγινε αξιωματικός, παρά τα αναμφισβήτητα προσόντα του. Οι γο­ νείς του ανέλαβαν να αναθρέψουν το παιδί. Αυτός νυμφεύθηκε μετά από χρόνια. Είχε δυο κόρες κι έναν γιο πέντε ετών τότε. Η ύπαρξη, ακριβώς, αυτού του γνήσιου αρσενικού τέκνου επέ­ τρεψε στον Αριστόδημο να συμπεριληφθεί στους τριακόσιους του Λεωνίδα. Ο Αθηνάδης δεν γνώρισε μητέρα και γι” αυτό δεσμά θαυμα­ σμού ανυπόκριτου και αγάπης βαθιάς τον συνέδεσαν με τον πατέρα του. Μεγάλωσε ακούγοντας από τη γιαγιά του περι­ γραφές για τα κατορθώματα και τα ανδραγαθήματα του Αρι­ στόδημου στις μάχες. Ήταν ψηλός, όμορφος και ρωμαλέος. Θαρραλέος και επιθετικός. “Ομοιος' σαν εμάς ουσιαστικά. Όχι, όμως,τυπικά. Εκπαιδεύθηκε στο ακόντιο. “Εγινε άριστος ακοντιστής. Οι ικανότητές του ξεπερνούσαν πολύ τον μέσο όρο. Μπορούσε να πετύχει κινούμενο στόχο στα εξήντα πόδια. Εκπαιδεύθηκε με ένα και μόνο σκοπό. Να συνοδεύειτον πατέ­ ρα του στις μάχες. Ήταν βοηθητικός, βέβαια. Δεν έμπαινε στην παράταξη μαζί μί εμάς, αλλά έμενε πίσω από τη φάλαγγα, έτοιμος να χτυπήσει τον εχθρό με τα ακόντια, μόλις δινόταν η εντολή. Ακολουθούσε τον πατέρα του και "καθάριζε” τον χώρο μπροστά απ' αυτόν,περνώντας τα ακόντια πάνω από την πα­ ράταξή μας μαζί με τους άλλους ακοντιστές. Αυτό έκανε στις ασκήσεις, αυτό έκανε και στις Θερμοπύλες, την πρώτη μέρα της μάχης. Μετά αποσύρθηκε, μαζί με τον πατέρα του, στους Αλπηνούς, και τον συνόδεψε πίσω στη Σπάρτη. Ήταν τότε εί­ κοσι τριών ετών. Για τον Αθηνάδη το πλήγμα ήταν βαρύ. Ο προσωπικός του ήρωας, ο πατέρας του, ο γόνος της οικογένειας των Ευρυπων­

34

35

Π .Δ. ΜΠΑΑΤΑΚΟΣ

τιδών, με το κεφάλι σκυμμένο, ψυχικό ράκος, έσερνε αμίλητος τα βήματά του στους δρόμους της πόλης που ερήμωναν στο πέρασμά του. Δίπλα του, επιστρέφοντας από το πεδίο ασκή­ σεων, βάδιζε ο Αθηνάδης, με λύσσα ανήμπορη στο βλέμμα, αγέρωχος, μανιασμένος, με ένα ακόντιο στη δεξιά παλάμη και τα εφεδρικά στην πλάτη, έτοιμος να συγκρουστεί θανάσιμα με όποιον τολμούσε να ξεστομίσει έστω και μια λέξη. Αλλά κανείς δεν μιλούσε. Η σιωπή τούς έπνιγε και τους δυο. Βρόχος πνιγε­ ρός. Μέχριτο επόμενο καλοκαίρι. Οι Πέρσες, με στρατηγό τον Μαρδόνιο, είχαν παραμείνει στην Ελλάδα όλο τον χειμώνα, μετά τη ναυμαχία της Σαλαμί­ νας. Επιτέθηκαν στην Αθήνα. Οι Αθηναίοι εγκατέλειψαν την πόλη τους για δεύτερη φορά. Κατέφυγαν στη Σαλαμίνα. Η Αθήνα καταστράφηκε πάλι από τους Πέρσες. Ο Μαρδόνιος προσπάθησε να προσεταιριστεί τους Αθηναίους. Τους πρότει­ νε συμμαχία, αλλά αυτοί, προς τιμήν τους, αρνήθηκαν. Είχαν φθάσει, όμως, στα όρια της εξάντλησης. Αρα και στα πρόθυρα της αποστασίας. Οι Πέρσες αποσύρθηκαν στη Βοιωτία. Προε­ τοιμάζονταν για την αποφασιστική μάχη του καλοκαιριού. Δεν τους θέλαμε εκεί. Δεν θέλαμε τα σύνορα της Ελλάδας με την περσική αυτοκρατορία να βρίσκονται στη Θήβα. Η Γερουσία είχε αντιληφθεί ότι η μάχη έπρεπε να δοθεί μακριά από τη Σπάρτη και η μάχη αυτή έπρεπε να κερδηθεί οπωσδήποτε. Το τείχος του Ισθμού δεν αρκούσε για να προστατεύσει την Πελο­ πόννησο. Ο πλέον κατάλληλος τόπος για τη μάχη,ήταν η Βοιω­ τία. Αλλιώς, οι Αθηναίοι θα συμμαχούσαν με τους Πέρσες. Αυ­ τό φοβόταν η Γερουσία. Σ' αυτήν την περίπτωση ο περσικός στόλος, ανενόχλητος από τον αθηναικό, θα αποβίβαζε τα στρατεύματά τους στην Πελοπόννησο, αχρηστεύοντας το τεί­ χος του Ισθμού. Ετσι, μαζί με τους Πελοποννήσιους συμμά­ χους,ένα μεγάλο μέρος της “δύναμής” μας ξεκίνησε για τις Πλα­ ταιές. Πέντε χιλιάδες “όμοιοι” περίπου. Μαζί μί εμάς, είλωτες και περίοικοι σε πολλαπλάσιο αριθμό. 36

'ΤΟ

·

ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

Μαζί μ” εμάς, επίσης, και ο Αριοτσσημσἐ· Δεν είχε στερηθεί τα πολιτικά του δικαιώματα. Δεν υπήρχε καταδίκη σε βάρος του. Άρα, μπορούσε να πολεμήσει. Όταν φθάσαμε,παρουσιά­ στηκε στον Παυσανία,τον αντιβασιλιά. Ζήτησε να τοποθετηθεί στο κέντρο της παράταξης. Στον πρώτο ζυγό. Ο Παυσανίας μπορούσε να αρνηθεί αλλά δεν ήθελε. ίΕπρεπε να δοθεί στον Δριστόδημο η δυνατότητα να αποκαταστήσει το όνομά του. 'Ετσι δέχθηκε το αίτημα, μολονότι στον πρώτο ζυγό, τον ζυγό των °προμάχων”, τοποθετούνταν οπλίτες νέοι και ρωμαλέοι. αλλά και όλοι οι Ολυμπιονίκες. Κανένας άλλος. Ήμουν κτ εΥώ στσ κεντσσ τησ ττασσττστξηἐι στην τσίτη σετσάι στον ίδιο λόχο με τον Αριστόδημο. Στον Πιτανάτη λόχο. Παρα­ ταχθήκαμε απέναντι στον εχθρό, αναμένοντας τα παραγγέλ­ ματα. Πριν την επίθεση θα ψάλλαμε τον ττοττάνα. σπωσ κάναμε πάντα. Περιμέναμε ακίνητοι , ανυπόμονοι, με τα μάτια καρφω­ μένα στον Αμομφάρετο, τον λοχαγό. Ιἰουρασμένοι. Ξημερώ­ ματα είχαμε αλλάξει θέση, μετά από ολονύχτια διαφωνία των αξιωματικών. Όχι όλων των αξιωματικών. Ο δικός μας λοχα­ γός διαφωνούσε με όλους τους άλλους. Δόθηκε διαταγή, το βράδυ, να αλλάξουμε θέση. Να μετακινηθούμε σε τοποθεσία ευνο”ικότερη,τέτοια ώστε το εχθρικό ιππικό να μην μας παρέ­ νοχλεί. Μόλις ο Αμομφάρετος πληροφορήθηκε τη διαταγή με­ τακίνησης, πήγε στη σκηνή του Παυσανία και δήλωσε, χωρίς περιστροφές,ότι αυτή η διαταγή έίνατ αντίθετη με τσσσ νσμσσσ του Λυκούργου. «Δεν την εκτελώ» είπε. «Πάνω από τον βασι­ λιά είναι ο νόμος. Εσείς μετακινηθείτε και πηγαίνετε όπου θέ­ λετε. Εγώ δεν μετακινώ τον λόχο. Δεν φεύγω μπροστά στσσσ ξένους. Δεν παραβαίνω τους νόμους της πόλης». Μάταια προ­ σπάθησαν να τον μεταπείσουν,τόσο ο αντιβασιλιάς όσο και οι διοικητές των μορών,οι πολέμαρχοι. Στάθηκε αδύνατον. «Δεν μετακινούμαι» τους έλεγε. «Δεν ντροπιάζω τη Σπάρτη. Οι βάρβαροι να αλλάξουν θέση, όχι εμείς. Ο Λεωνίδας γιοττί δεν άλλαξε θέση ;›› «Είσαι τρελός ;›› του έλεγε ο Παυσανίας. «Ο 37

Π.Δ . ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ ι

Λεωνίδας είχε επιλέξει θέση σωστή, γι° αυτό δεν υπήρχε λόγος να μετακινηθεί. Δεν αλλαζουμε θέση για να αποφύγουμε τον εχθρό. Αλλαζουμε θέση για να δώσουμε τη μαχη σε σημείο ευ­ νοικότερο. Ποιος σου είπε ότι αυτό απαγορεύεται ;›› «Απαγο­ ρεύεται» επέμενε ο Αμομφαρετος. «Να φροντίξατε να μην πα­ ραταχθεί η *δύναμήἔ Αφού παραταχθήκαμε και αντικρίσαμε τον εχθρό, δεν επιτρέπεται καμία μετακίνηση. Ο νόμος είναι σαφής». Ό ,τι κι αν του έλεγαν, αυτός απαντούσε μονότονα «Δεν μετακινούμαι». Περασμένα μεσανυχτα ήταν όταν ο Παυ­ σανίας, μήν μπορώντας να μεταπείσει τον Αμομφαρετο,έδωσε εντολή για μετακίνηση στο υπόλοιπο στρατευμα. Όλες οι μό­ ρες έφυγαν. Μείναμε μόνοι απέναντι στους Μήδους. Μόλις ξη· μέρωνε, τριακόσιες χιλιαδες στρατιώτες του εχθρού θα διαπί­ στωναν καταπληκτοι ότι απέναντί τους υπήρχε μόνον ένας λό­ χος Σπαρτιατών. Αρχίσαμε να χτενίζουμε τα μαλλια μας, σί­ γουροι ότι σε λίγο θα αντικρίζαμε τους χθόνιους θεούς. Δεν έγινε έτσι, όμως. Ο Αμομφαρετος, βλέποντας ότι το υπόλοιπο στρατευμα μετακινήθήκε, καταλαβε ότι και οι Πέρσες θα με­ τακινηθούν αντίστοιχα. Φοβήθηκε ότι θα χαναμε την ευκαιρία να πολεμήσουμε. Μας έδωσε εντολή για μετακίνηση. Περπα­ Τήσαμε Υ©ήΥΟΟα.Υία να πθολαβοϋμε Τη μαχηικαί­ φθάσαμε Τετ λευῖαίοί στη νέα μας θέση­ Όταν κόπασε ο θόρυβος και η κινητικότητα, όταν όλοι πή­ οαν τη θέση τους στην παράταξη και σχηματίστηκε η φαλαγγα, ο Αμομφαρετος έκανε μερικα βήματα μπροστα, γύρισε και στραφηκε προς εμας. Μας κοίταξε και φώναξε δυνατα: «Άνδρες εναρετοι! Άνδρες γενναίοι! Τίποτα δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο στην ορμή και την ανδρεία σας. Η υπερηφανεια μου για εσας είναι απεριόριστη και ο θαυμασμός μου ανυπό­ κριτος. Η στιγμή που περιμένατε, έφθασε. Οι οιωνοί τώρα εί­ ναι αριστοι. Α7Ωια οι θεοί δεν πολεμούν. Εσείς πολεματε. Αν σημερα ηττηθείτε, δεν θα υπαρξει επόμενη μέρα για τη Σπαρ­ τη. Η πόλη είναι ανοχύρωτη. Η αρετή σας είναι το μόνο της τεί­ Δ

38

χος. Γι' αυτό σήμερα θέλω νίκη και μόνο νίκη. Για τον Λεωνίδα.

Για τον Εύρυτο και τον Διηνέκη. Για τον Αλφεό και τον Μαρω­ να, για τη φρουρα ολόκληρη, μα πανω απ” όλα, για τη σεπτή Δακεδαίμονα, την πατρίδα που σας αναθρεψε. Σήμερα θέλω νίκη και τώρα θέλω σιωπή. Σιωπή, για να ακούτε τα παραγ­ γέλματα,τή σαλπιγγα καιτη μουσική». Επικρατησε απόλυτη σιωπή. Είχαμε ζήσει αντίστοιχες στιγ­ μές κι αλλες φορές. Πρώτη φορα,όμως,ήμασταν παραταγμένοι μαζί με όλους τους αλλους Ελληνες απέναντι σε βαρβαρους. Ήττα σήμαινε αφανισμό για τη Σπαρτη. Ο Αμομφαρετος είχε δίκιο. Σήμερα δεν έπρεπε να νικήσουμε ή να σκοτωθούμε,σύμ­ φωνα με τους νόμους του Λυκούργου. Σήμερα, έπρεπε μόνο να νικήσουμε. Οι βοηθητικοί έφεραν τα όπλα μας. Σφίξαμε τις πε­ ρικνημίδες. Μας φόρεσαν τον θώρακα. Ακουμπήσαμε τις ασπί­ δες στο έδαφος, καρφώσαμε τα δόρατα στο χώμα, με τους σαυ­ ρωτήρες. Περιμέναμε. Οι Μήδοι,λιγότερο από δυο σταδια μα­ κρια, είχαν αρχίσει τη δοκιμαστική εκτόξευση βελών. Ήθελαν να μετρήσουν την απόσταση, να υπολογίσουν τις γωνίες βολής, να μας φοβίσουν. Το ιππικό τους μας παρενοχλούσε συνεχώς, με κοντινές διελεύσεις και ακοντισμούς. Δεν δίναμε, όμως, ιδι­ αίτερη σημασία σ” αυτές τις πρακτικές. Προκαλούσαν καποιες απώλειες, αλλα δεν μπορούσαν να κρίνουν αποφασιστικα τη μαχη. Για μας, ήταν μεθοδεύσεις δειλών. Κανένας ίόμοιος” δεν γινόταν ποτέ τοξότης ή ακοντιστής. Πολεμιστής από απόσταση, πολεμιστής χωρίς αμεση προσωπική διακινδύνευση δεν ήταν, για μας, πολεμιστής πραγματικός. Η ώρα της μαχης πλησίαζε. Ο φόβος μας μειωνόταν καθε στιγμή που περνούσε. Το μυαλό μας ελευθερωνόταν σταδιακα αλλα σταθερα απ” αυτόν. Η αίσθηση του κινδύνου πλημμύριζε το σώμα μας. Ήταν αίσθηση μεθυστική. Διεγερτική. Τώρα μπαίναμε στο βασίλειο του Ἀρη. Του δικού μας θεού. Εκεί φό­ βος δεν υπήρχε. Μόλις αρχιζε ο παιανας και η μουσική, καθε τελευταίο υπόλειμμα φόβου θα εξαφανιζόταν εντελώς. Μας 39

Π.Δ. ΜΠΑΑΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΒΛΟΣ ΤΟΤ ΒΦΙΑΑΤΗ

έδωσαν έναν κύλικα κρασί νερωμενο,για να μειωθεί η επιδρα­ ση του πόνου από τα τραύματα. Περισσότερο κρασί θα μείωνε κι αλλο αυτήν την αίσθηση. Δεν πίναμε,όμως.γιατί παράλληλα μειωνόταν και η ικανότητα χειρισμού των όπλων. Άλλοι Έλλη­ νες χρησιμοποιούσαν το κρασί για να πετύχουν μή αυτόν τον τρόπο τη διαχείριση του φόβου. Εμείς όχι. Η διαχείριση τσι) φόβου γινόταν στη εκπαίδευση , όχι στη μαχη. Ήμασταν έτοιμοι. Τα βέλη πύκνωναν. Στεκόμασταν μα­ κρια, βέβαια, αλλά παρ” όλα αυτα οι Πέρσες προσπαθούσαν, Βρισκόμασταν σε σταση ημιγονυπετή πίσω από τις ασπίδες, για πλήρη κάλυψη από τα βέλη. Η σαλπιγγα σήμανε: Όπλα αναλαβατε, όπλα αναλαβατεἔ Σηκωθήκαμε όρθιοι. Ξεκαρφώ­ σαμε τα δόρατα από το χώμα. Στερεώσαμε το χείλος της ασπί­ δας στον ώμο , για να μειώσουμε την καταπόνηση του αριστε­ ροό χεριού. Περιμέναμε. Οι Πέρσες εκτόξευαν τα βέλη γι° ασ­ τόν ακριβώς τον λόγο. Για να μας αναγκασουν να σηκώσουμε πρόωρα τις ασπίδες. Πίστευαν ότι θα φθάναμε στην παράταξή τους με το αριστερό χέρι παραλυμένο και ανίκανο να μετακι­ νήσει την ασπίδα. Δεν υπήρχε τέτοια περίπτωση, όμως. Οι υπολογισμοί τους ήταν λαθεμένοι. Όλοι άρχισαν να ψιθυρίζουν τα ίδια περίπου λόγια. «Αρη κρατοιιέ,Άρη κυρίαρχε , Άρη ολέθριε. Βοήθα με, θεέ. Να μην ρί­ ζω την ασπιδοςνα μην γυρίσω την πλατη ,να μην προδώσω τους συντρόφους, να μην δειλιασω , να μην ατιμαστώ. Να μην ατιμά­ σω το όνομα της οικογένειας μου». Δίπλα μου ο ενωμοταρχης δεν απηύθυνε ικεσία στον Αρη ,τον θεό του πολεμικού μένους. Αυτός ζητούσε της Αθηνας την εύνοια και τη χάρη: «Ω σεπ­ιη Αθηνα, μακαρία, ισχυρόκαρδη, ασπιδοφόρα κόρη, θεα της πο­ λεμικής σοφίας, παρθένα πολυτίμητη, παρθένα απρσσμαχητη) παρθένα νικηφόρα, καθοδήγησέ με. Να οδηγήσω τους ανδρες, με σωφροσύνη και γενναιότητα, στη νίκη που τόσο αξίζουν». Ἑἰανενός τα δόντια δεν κροταλιζαν. Κανένας δεν μετακι­ νούσε με νευρικότητα τα πόδια του. Όλοι παραμέναμε ακίνη­

τ‹›ι και αμίλητοι. Τα πρόσωπα ήταν ασύσπαστα. Γαλήνη και πραότητα στην έκφραση , φλόγα και παθος στην ψυχή. Αυτή εί­

ναί η ίδανίκἡ σεαση­ Δεν μας Φόβίζε Ο θανατθςι αραι δεν μας τρόμαξε Ο εχθρός. Φοβόμασταν μόνο μήπως από δική μας δει­ λία οδηγηθούμε στην ατίμωοη. Ζωντανοί ή νεκροί. Ξέραμε όμως ότι,μόλις άρχιζαν οι αυλητέςτη μουσική,κι αυτός ακόμα ‹› φόβος θα εγκατέλειπε οριστικά την ψυχη μας. Τώραισε όλο ΤΟ μἠκθςεης πα©αΤαἔης.ΟίενωμΟΤαΟΧες φώνατ ζαν: «Σιωπή Απόλυτη σιωπή. Ακούτε τα παραγγέλματα. Κοι­ τατε μόνον τον λοχαγό». Δόθηκε αμέσως το παραγγελμα: «Στοίχιση και ζύγιση 8» Στοιχηθήκαμεο ένας πίσω από τον αλλον και ζμνίσΐίικαμε ώμθ με ώμθ­ Οί Υμαμμες επρεπε να είναί αψο­ γες. Αν κοιτούσε κανείς δεξια ή αριστερα, θα έβλεπε μέχρι το δε­ ξιό ἢ αριστερό ακρθ Της παραίαἔης ανεμπόδίόῖα­ Είχαμε αψἠσεί αναμεσα στους ζυγούς κενό τριών ποδών. Ήταν απαραίτητο αυ­ τό, αφού επρόκειτο να βαδίσουμε γρήγορα σηκώνοντας την ασπίδα ψηλα Υία να απΟφόΥΟ0με Τα βέλη­ Η υ̃όμπαλἔἡ μας θα γινόταν κοντα στην παράταξη του εχθρού. Η στοίχιση και η ζύγι­ ση των λόχων είχε θεμελιώδη σημασία. Τἰλείδα της νίκης είναι η συμμετρία, μας έλεγαν. Συμμετρία στον σχηματισμό, συμμετρία στις κινήσεις. Η νίκη δεν είναι κόρη του χάους, είναι κόρη της συμμετρίας­ ΉΤσί πίαίεόθόμε­ Μέναμε με το βλέμμα ποοσηλωμένο στον λοχαγόι περιμέ­ νοντας το επόμενο παράγγελμα. Τα ίζευγάρια” της ίκρυπτείαςί έφθασαν, όλοι ντυμένοι με ρούχα Βοιωτών αγροτών. Έὶδωσαν τις τελευταίες πληροφορίες για τη διαταξη του εχθρού. Οι πλη­ ροφορίες αυτές πέρασαν,στόμα με στόμα, μέχρι τον τελευταίο υπλίτη: δέκα ζυγοί, κενό, δέκα ζυγοί, κενό, δέκα ζυγοί, διπλό κενό, δέκα ζυγοί. Σαράντα ζυγοί συνολικα. Όλοι βαρύ πεζικό. Βάθος πενταπλασιο από το δικό μας σε δύναμη ανδρών, ακό­ μα μεγαλύτερο όμως σε απόσταση, λόγω των κενών. Οι ενω­ μοτάρχες φώναζαν: «Ήτοιμοιί Έτοιμοι!›› Ακολουθούσεο παι­ αναςνεο πολεμίκό μας εμβαίἡθίο­ Ο λΟΧαΥός είχε Το δεξί Χερίι

40

41

Π_Δ_

ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΒΦΙΑΛΤΗ

με το δόρυ, υψωμένο. Ξαφνικα, όμως, πριν δοθεί το παραγ­ γελμα, μέσα στην απόλυτη σιγη, ακουσα δεξια μου, λίγες θέ­ σεις πιο πέρα, καποιον να ψαλλει τον παιανα. Μόνος του. Κα­ ποιος ξεκίνησε να ψαλλει,χωρίς παραγγελμα:

το και τη λύτρωση. Μετα από έναν χρόνο σιωπης, αναζητούσε τώρα τη δικαίωση. Τη δικαίωση που μόνον ο ένδοξος θανατος μπορούσε να φέρει. Δεν υπηρχε αλλος τρόπος σωτηρίας γι” αυ­ τόν. Δεν υπηρχε αλλος τρόπος εξιλέωσης. Ένιωθα ότι όλοι γύ­ ρω μου είχαν αναστατωθεί. Διαχυτη ηταν η συγκίνηση τους. Δεν μιλούσαν. Τί να πουν αλλωστε; Ήξεραν ότι αυτην τη μαγικη στιγμη το σώμα του Αριστόδημου ηταν πλημμυρισμένο από ευ­ εξία πολύ πέρα από τ' ανθρώπινα, ευεξία απροσέγγιστη. Η ψυ­ χη του αναλαφρη. Μέσα σε λίγες στιγμές θα βίωνε μια εμπειρία που άλλοι) Ο: τη ζωή Τουαα Ούτε χαν την υποψ£άζΟν_

Εμπρός οπλισμένοι της Σπάρτης πολιτες του Αρη ν αρχίσουμε εδώ τω Ζορό της πό/ι̃ηἔ Τηρώνταἔ παπά Τουἔ Ζαμόνεέ τρόπαίο θα υψώσουμε τώρα λαμπρό· θ

.......................................................... ..

ται. Η δικη του ευεξία ηταν δικη μας υπερηφανεια. Γι” αυτόν. «Αλαλα Ι» φώναξε Ο λοχαγόα για να κα­Εευοδώσει τον

Ανατρίχιασα. Τέτοιο παραπτωμα, ενώπιον του εχθρού, ση­ μαινε καταδίκη σε θανατο. Κίνηση η ενέργεια χωρίς παραγγελ­ μα ηταν κατι το ανηκουστο για μας. Παραλογο. Δεν μπορουσα . δ . . . . να στραφω εξια, αφου επρεπε πια να κοιταμε μονο τον λοχα­ . . . . . . . ΥΟ­ Μποθουσοϋ Ομωἐτ να αχουσω­ Ο οπλίτης εψαλλε δυνοῃα και καθαρα μεσα στη γενικη καταπληξη. Σχεδόν ταυτοχρονα ακουσα,πίσω και δεξια, καποιον αλλον να ψαλλει επίσης. Σα­ στισα. Δεν μπορούσα να καταλαβω τί συνεβαινε. Η δεύτερη φωνή ερχόταν από τον χώρο των βΟηθηΉκών° πίσω από την παραταξη των °ομοίωνῖ Ακίνητος, αποσβολωμένος, με τα νεύ­ ρα τεντωμένα, προσπαθούσα να συνειδητοποιησω τί σημαιναν όλα αυτα. Ο οπλίτης μπροστα σταματησε να ψαλλει ξαφνικα όπως ξαφνικα αρχισε. Πριν προλαβει κανείς να αντιδρασει | ακουστηκεΰαπο τον Εδω Οπλπηϋη πολεμίχη μαἔ ίαχη: Αλαλα! Α/ι̃αλα!

οπλίτη που ξεκινούσε απτόητος την πορεία του θανατου. «Αλαλα Ι» συνεχίσαμε εμείς αμέαωςα καπυοδωνοντας επισης τον συ πολεμισ που έναν Ολόκληρο χρόνο είχαμε στην απο­ μ τη μόνωση. Ήνιωσα την έξαψη να καίει το μέτωπό μου, δακρυα ήρθαν στα μααα μουααα σώμα μου Ολόκληρο αιχμαλωτη̨̃στηκε από την επιθυμία της μαχης. Παιανα αδατε, είπα μέσα μου ανυπόμονα· Παγανα αδατε.

ν

×

«Παιανα αδατεί» ακούστηκε, σχεδόν αμέσως, το παραγ­

αλμα. Αρχίσαμεα με

όλη μας τη δύναμη να ψαλχουμεα χω­σας Ααστόδημο να προχωρα και να μαώ­ να την απόσταση που τον χώριζε από τους Μἡδουα Οι αξγω­ ζ Ον Τ α α ταυτόχρονα τον

ματικοί μας δεν χρειαζόταν να σκεφτούν για πολύ.

Παυσα­ νίας έβλεπε όλη τη σκηνη. Ήνιωθε τη δικη μας ανυπομονησία για επίθεση και τον απόλυτο αιφνιδιασμό των Μηδων από την αναπαντεχη κίνηση του Αριστόδημου. Οι τοξότες των βαρβα­ ρων είχαν αιφνιδιαστεί. Δεν ηξεραν πόσα βέλη έπρεπε να σπα­ ταλησουν για έναν και μόνο οπλίτη. Δεν καταλαβαιναν τη σκο­ πιμότητα της κίνησης του. Δεν είχαν εντολές για μια τέτοια πε­ ρίσταση. Την ίδια στιγμη ο Αθηναδης περνούσε μέσα από τις γραμμές μας, σπρώχνοντας και παραμερίζοντας όποιον εύρι­ σκε μπροστα του. Ακολουθούσε τον πατέρα του, με τα ακόν­

°

Τότε τον είδα με την ακρη του ματιού μου. Με το δόρυ σε θέση προέλασης και την ασπίδα υψωμένη, ο Αριστόδημος,

κραυγαξοντας συνέχεια την πολεμικη μας ιαχη, βγηκε από την παραταξη και με βημα αργό, αλλα σταθερό, βαδισε εναντίον των Περσών. Μόνος, πολέμιος μιας μοίρας αδικης γι” αυτόν, ο οπλίτης προχωρούσε τελετουργικα και επίμονα προς τον θανα­ ι2

τ

43

Ο

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΈΦΙΑΛΤΗ

τια στο χέρι. Πατέρας και γιος, αργά και αγέρωχα,βάδιζαν,ο ένας πίσω από τον άλλον, πέρα από τα όρια του φόβου για να ,

συναντήσουν ένα πεπρωμένο λυτρωτικό. Δόθηκε το σύνθημα της επίθεσης. Ο λοχαγός κατέβασε το δόρυ σε θέση προέλασης. Η σάλπιγγα σήμανε 'έφοδος, έφο­ δος”. Η ιαχή ακούστηκε τώρα απί όλα τα στήθη:

Αλαλά! Αλαλά! Η μουσική ξεκίνησε. Οι αυλητές έδωσαν ρυθμό κι εμείς συν­ τονιστήκαμε αμέσως. Οι άνδρες των δύο τελευταίων ζυγών, οι παλαίμαχοι δηλαδή, άρχισαν να χτυπούν ρυθμικά τα ξίφη πάνω οττἔ αοπτοεἐ­ Βαοίἔαμε με βήμα ΥοοΥό›αλλα οταθεοόοταμπτοψ ταἐ το γόνατο· Χτοποόοαμε τα πόοτα οτο έοαφοἔ ντα να αοξή“ σουμε τον θορυβο. Φορούσαμε υποδήματα σ” αυτήν Τη μάχη­ Γτα να αποφόι̃ιοομε τοοἔ τοαοματτομοόἔ οτα πέλματα· Τποθέ” ταμε οττ πλήθοἐ από όπλα τοο τλθοοό θα έπεφταν οτο έοαφοἔ· Πατώντας πάνω στ αυτά οι τραυματισμοί ήταν αναμενόμενοι. Γτό αυτό αποτβώἔ Χοήοτμοποτήοαμε οποοήματα οττἔ Πλατατέἔ­ καθε τοτανταοοαοαντα βήματα ο Ξνωμοταοχήἔ φώναζε «Αλαλάί» και εμείς απαντούσαμε ομαδικά ‹‹Αλαλά!››. Αυτό Υτνόταν απανόντοταη̨̃ οτ όλο το μήποἔ τήἔ παοαταξήἔ­ Δεπαοεἔ ενωμοτιες εκαναν ακριβώς το ίδιο. Έτσι, οι βάρβαροι αντίκρι­ ζαν ένα πτνοόμενο τείλοἐ από αοπτοεἔ χατ οόοατα να Ξπόοχό­ ται ασταμάτητα, ενω ενα υποκωφο βουητό, ένα μουγκρητό ανοτοο ζώοοι αοήφα`ίοο= που μόλτἔ βΐαίνετ από τή φωλτα τοο= εφθανε οτί αοττα τοοἔ· Ποοοβολήτόι αλαλανμοα ποοόοή των ασπίδων και μουσική. Έτσι προελαύναμε. Χάναμε ανάσες φωναζονταἔε αλλα αοτοί έχαναν το έοαφοἐ κατω από τα πόοτα τοοἐ­ Μαἐ έλει̃ιαν όττ το θέαμα ποο παοοοοταζαμε κατ ο ήχοἔ που ακουγόταν αποκαρδιωναν καθε αντιπαλο. Θέλαμε να οτατοήοοομε τήν ψολίή τοοἔ ποώτα κατ τα οώματα τοοἔ μετα· Δεν ήταν,όμως, μόνο το θέαμα και ο ήχος. Περισσότερο ακόμα 44

αποσυντόνιζε τον εχθρό η βεβαιότητα ότι δεν πρόκειται να σταματήσουμε σε καμία περίπτωση. Ἡξεραν ότι θα συνεχίζα­ με την προέλαση μέχρις ότου διαρρήξουμε την παράταξή τους πέρα για πέρα. Δεν υπήρχε για μας επιστροφή. Ἀρα,δεν υπήρ­ χε γι” αυτούς σωτηρία. Αρκετές φορές,αυτή ακριβώςη βεβαιό­ τητα διέλυε την αντίπαλη παράταξη προτού ακόμη φθάσουμε σε θεση κρούσης. Η φήμη μας προπορευόταν. Έμείς βαδίζαμε πίσω της. Δεν ήταν μια φήμη άδικη. Οι πρόγονοί μας την είχαν δημιουργήσει. Με το αίμα τους. Έμείς την εμπεδώναμε. Όταν ησοελαοναμε εναντίον ελληνικών σχηματισμών, ο ρυθμός μας ηταν ασνσσ Οι Ήλληνεσ δεν χσησναοπονοοσαν τοξοτεσν Πεο­ πατοοσαμε αογα εναν­αον τους για να μήν χανσυμε τη συνοχή μας. Περπατούσαμε αργά για να αυξήσουμε τον χρόνο της προέλασης. Έτσι μας έβλεπαν να ερχόμαστε για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και είχαν χρόνο να συνειδητοποιήσουν τί πρόκειται να τους συμβεί. Ο πανικός τους αύξανε, άρα και η πιθανότητα διόιλυσής τους, πριν καν συγκρουστούμε, αύξανε επίσησ­ Εναντίον των Πεοοώνν σμωσν δεν μπσρσυσαμε να ακο­ λουθήσουμε την ίδια τακτική. Τα τόξα τους ήταν η αιτία. Όσο περισσότερο παραμέναμε μακριά, τόσο μεγαλύτερος ήταν ο ηίνσονοσ απωλειών­ Γη̨ αο­τσ πρσχωρσυσαμε γρήγορα, πολύ γρήγορα μειώνοντας έτσι τον χρόνο έκθεσής μας στα βέλη. Οι ασπίδεσ ηταν οψωμένεσ σε θέση φολαξησ ααα να τα αποηοοο­ ουμε. Οι Μήδοι ήθελαν να αποφύγουν την άμεση σωματική επαφη. Δεν μασ αναχαίαζαννομωσντα βέλη­ Εαααε εηπαγοεο­ θεί γι, αυτό. Όσο η απόσταση μειωνόταν, άλλαξε αναγκαστικά η γωνία πρόσπτωσης των βελών. Άρα, αλλάξαμε κι εμείς αναλογα τη γωνία οψωσησ των ασηφοωνς Μεσσία βέλη πεονοο­ σαν από τα διακενα και προκαλούσαν τραυματισμούς στους ώμους πέρα απ” τα όρια του θώρακα. Ήταν αναπόφευκτο αυ­ τσ­ Ποοελαοναμε μέσα οε μια καταιγίδα από βέλη. Βαδίζαμε ο ένας πίσω από τον άλλον, ο ένας πλάι στον άλ­ λσνν ολογ φίλον και ουν­Υενείον μαζι από μικρα παιδια, μια μά­

και

7

45

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ζα, αδελφωμένοι, εμψυχωμένοι ο ένας από την παρουσία του άλλου, χαμένοι μέσα στο σύνολο, χωρίς ατομικότητα πια, χω­ ρίς προσωπικότητα, μέλη ενός γιγάντιου οργανισμού, που ήταν δικός μας αλλά παράλληλα δεν μας ανήκε, εμείς ανήκαμε σ” αυτόν, απαλλαγμένοι από κάθε ιδιοτέλεια, μια ψυχή δια­ σπαρμένη σε πολλά σώματα, όχι η ψυχή της πόλης, αλλά η ψυ­ χή της ενωμοτίας, η ψυχή του λόχου, η ψυχή των συντρόφων όλων,όλοι μαζί, απελευθερωμένοι τώρα απ, τα δεσμά της ύλης, συνεπαρμένοι από τον κίνδυνο, εξαγνισμένοι από τη μουσική, ελεύθεροι μπροστά στον θάνατο. Θέλαμε να καλύψουμε την απόσταση που μας χώριζε από τον Αριστόδημο. Πλησιάσαμε τον Αθηνάδη και συνεχίσαμε με γοργό βηματισμό. Όταν ο Αριστόδημος πλησίασε τον εχθρό, με την ασπίδα σε θέση φύλαξης, τα βέλη των δειλών εκτοζεύ­ θηκαν. Δεν έπεσε. Τον είδαμε να τρεκλίζει και να μειώνει τον ρυθμό του. Είχε τραυματιστεί, αλλά συνέχιζε να προελαύνει. Ήμασταν περίπου εκατό πόδια πίσω του, όταν προσέκρουσε στην αντίπαλη παράταξη, ενώ τα ακόντια του Αθηνάδη περ­ νούσαν πάνω απ' το κεφάλι του. Προχωρήσαμε. Μόλις πλησιά­ σαμε τον εχθρό στα εξήντα περίπου πόδια , η σάλπιγγα σήμανε ςσυμπτυχθείτε, συμπτυχθείτεἔ Ο πρώτος ζυγός αμέσως επι­ βρόιδυνε. Κάθε οπλίτης,από τον πρώτο ζυγό και πίσω,προχώ­ ρησε δύο βήματα παραπάνω. Εφαρμόσαμε την ασπίδα στην πλάτη του οπλίτη που βρισκόταν μπροστά μας. Όλη η φάλαγ­ γα έγινε, ζαφνικά, μια συμπαγής μάζα πολεμιστών και ασπί­ δων. Έτσι θα ωθούσαμε τις πρώτες σειρές των αντιπάλων. Έτσι θα τις ανατρέπαμε και θα διεισδύαμε στην παράταξή τους. Όλη ή φάλαγγα θα ωθούσε, σαν ένα σώμα, μια ψυχή, με δύναμη, με πειθαρχία, με τάξη , ενώ οι τρεις πρώτες σειρές, οι τρεις πρώτοι ζυγοί, θα χτυπούσαν ακατάπαυστα με τα δόρα­ τα. Ακούστηκε το παράγγελμα: «Θέση κρούσης!›› Σηκώσαμε τα δόρατα ψηλά πάνω από το κεφάλι. Οι ενωμοτάρχες τώρα φώναζαν:‹‹Κανένα πλήγμα χαμένο!Πρόσωπο και λαιμό!Πρό­ 46

ΤΟ ΤΕΛΟΣ

¬

ΤΟΪ ΕΦΙΑΛΤΗ

οωπο και λαιμό !›› Βλέπαμε πια τους άνδρες της δεύτερης σει­ μας του εχθρού. Είχαν εγκαταλείψει τα τόξα. Τἰρατούσαν δόρυ και μικρή ασπίδα. Αυτήν τη στιγμή περιμέναμε. Να φθάσουμε κοντά. Μερικοί τόζευαν ευθυτενώς, από τις πίσω σειρές, αλλά πολύ αραιά. Οι πίσω ζυγοί τους δεν μας έβλεπαν, ενώ οι ζυγοί μπροστά δεν είχαν πια τα τόξα στο χέρι. Οι γραμμές τους είχαν αλλοιωθεί. Τα διάκενα ανάμεσα στις ασπίδες της πρώτης σει­ ράς ήταν πλέον κλειστά, άρα οι πίσω τοξότες άχρηστοι. Η πα­ ράταξή τους σειόταν ολόκληρη. Από νευρικότητα και αγωνία. Ο πρώτος ζυγός τους, όμως, καλυμμένος πίσω από τις ασπίδες, έμενε συνεκτικός και αδιατάρακτος. Αυτοί δεν ήταν δειλοί. Επιταχύναμε, ενώ τα ακόντια των βοηθητικών περνούσαν πάνω από τη φάλαγγα, προκαλώντας απώλειες στον εχθρό. Χτυπήσαμε με ορμή. Οι τεράστιες ασπίδες του πρώτου ζυγού τους ήταν στερεωμένες στο έδαφος με μικρούς πασσάλους και ‹›ι Μήδοι πίσω τους,ημιγονυπετείς,για να αντέξουν την κρού­ ση και τον ωθισμό. Μάταιος κόπος. Δορατίσαμε συστηματικά και επίμονα τον δεύτερο ζυγό τους, αυτόν που βλέπαμε δηλα­ δή, αφού οι άνδρες του πρώτου ζυγού ήταν άφαντοι πίσω από τις μεγάλες αλλά έλαφριές ασπίδες τους. Ήμασταν κολλημένοι πάνω στις ασπίδες του πρώτου ζυγού τους, ωθώντας με όλη μας τη δύναμη. Οι άνδρες του πρώτου εχθρικού ζυγού ήταν όλοι αξιωματικοί. Κολλημένοι στις ασπίδες, πρόβαλλαν μόνο τ‹› κεφάλι τους πάνω από αυτές. Τα δόρατά τους ήταν πιο κον­ τα από τα δικά μας. Σχεδόν ακόντια. Έὶτσι, ο δικός μας πρώ­ τος ζυγός χτύπησε τον δικό τους δεύτερο ζυγό, που έφερε μι­ κρές ασπίδες,ενώ ο δεύτερος και ο τρίτος ζυγός μας δοράτιζαν και πίεζαν τον πρώτο ζυγό τους. Οι Μήδοι έσκυβαν για να αποφύγουν τα πλήγματα στο κεφάλι και ταυτόχρονα προσπα­ θούσαν να πιάσουν τα δόρατά μας από τον κορμό. Τα άρπα­ ζαν με τα δυο τους χέρια και, φυσικά, τα ακινητοποιούσαν, αφού εμείς τα χειριζόμασταν μόνο με το δεξί χέρι. Αυτό ακρι­ βώς συνέβη και σ” εμένα. Ωθούσα με όλη μου τη δύναμη τον 47

Π.Δ. ΜΠΑΑΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΤ ΕΦΙΑΑΤΗ

οπλίτη μπροστά μου, ενώ ταυτόχρονα με ωθούσε ο οπλίτης πί­ σω μου. Προσπάθησα να χτυπήσω τον Μήδο αξιωματικό, που αντίκριζε σ στοίχος μου,αλλά αυτός κατάφερε να αποφύγειτο πλήγμα, πιάνοντας ταυτόχρονα το δόρυ και τραβώντας το μπροστά. Το άφησα αμέσως, για να μην χάσω την ισορροπία μου παρασύροντας και τους υπόλοιπους. Σήκωσα το χέρι ψη­ λά. Ο οπλίτης πίσω μου πέρασε το δικό του δόρυ στην παλάμη μου και σήκωσε εκείνος το χέρι ψηλά. Ετσι, προοδευτικά, ο όγδοος οπλίτης του στοίχου μου βρέθηκε χωρίς δόρυ. Σήκωσε το χέρι ψηλά και οι είλωτες τον ανεφοδίασαν αμέσως. Συνεχίσαμε να ωθούμε τον πρώτο εχθρικό ζυγό, ενώ πλήτ­ ταμε συστηματικά και επίμονα τον δεύτερο. Οι δικές μας ασπίδες είχαν τριπλάσιο βάρος από τις δικές τους. Ήμασταν πιο γυμνασμένοι, πιο εκπαιδευμένοι, πιο αποφασισμένοι. Με ασπίδα και δόρυ τούς ανατρέψαμε. Μόλις ο δεύτερος ζυγός τους εξοντώθηκε, ο πρώτος, χωρίς κάλυψη πια, κατέρρευσε. Τεμαχίσαμε τις πρώτες σειρές και κόψαμε την παράταξή τους όπως το δρεπάνι κόβει τα σπαρτά. Διεισδύσαμε. Όλοι μαζί. Όχι μεμονωμένα. Όταν εμφανιζόταν κάποιο ρήγμα, δεν το εκ­ μεταλλευόμασταν. Προχωρούσαμε σαν παράταξη, όλοι μαζί, ευθύγραμμα, μέχρις ότου ολόκληρη η αντίπαλη παράταξη υποχωρήσει και καταρρεύσει μαζικά. Η σφοδρότητα του ωθι­ σμού περιορίστηκε, αφού είχαμε πλέον διεισδύσει. Ακούστηκε το παράγγελμα «Λοξώς δεξιά κλίνατε!››. Τα παραγγέλματα ακούγονταν από πίσω. Ενας ενωμοτάρχης από τους παλαίμαχους παρακολουθούσε τις κινήσεις του λο­ χαγού και φώναζε τις διαταγές. Οι άλλοι ενωμοτάρχες σήκω­ σαν το δόρυ ψηλά και το έστρεψαν δεξιά. Όλος ο λόχος πήρε αμέσως μια μικρή δεξιά απόκλιση για να υποστηρίξει τον λόχο στα δεξιά μας και να εκμεταλλευτεί τη σύγχυση που είχε προ­ καλέσει μόνος του ο Αριστόδημος. Είδαμε τον Αριστόδημο πε­ σμένο και τον Αθηνάδη πάνω του, χωρίς θώρακα, μόνο με την ασπίδα, να μάχεται μανιασμένα με το ξίφος του πατέρα του

το χέρι. Ακούστηκε δεύτερο παράγγελμα: «Πεσόντα προ­ στοιτεύσατεί» και ιερή μανία μάς κατέλαβε. Είχαμε αδικήσει ι‹›ν Αριστόδημσ και τώρα παίρναμε την απάντησή του. Δεν ήταν δειλός και μας το είχε αποδείξει. Καθαρίσαμε γρήγορα τον χώρο γύρω από το σώμα του. Κανένας βάρβαρος δεν έμει­ νε όρθιος εκεί. Καλύψαμε τον Αθηνάδη με τις ασπίδες και τον σπρώξαμε βίαια μέσα στην παράταξη για να του σώσουμε τη ζωή. Τον ποδοπατήσαμε για να μην μπορέσει να σηκωθεί αμέ­ σως. Οι τοξότες του εχθρού δεν είχαν σταματήσει. Εξακολου­ θυύσαν να τοξεύουν αραιά από τους πίσω ζυγούς. Προσπερά­ σαμε το σώμα του Αριστόδημου. Ακούστηκε τρίτο παράγγελ­ μα: «Παράταξη ευθυγραμμίσατε !›› Ευθυγραμμίσαμε και συ­ νεχίσαμε την προέλαση. Τα δόρατα είχαν πια σπάσει. Χρησι­ μυποιούσαμε τα ξίφη, μέχρι να μας ανεφοδιάσουν οι πίσω ζυ­ γυί. Η σάλπιγγα σήμανε “ανασυγκρότηση, ανασυγκρότηση". Ο πρώτος ζυγός, με πολεμιστές κατάκοπους, αιμόφυρτους από τα τραύματα, χωρίς δόρατα, με ασπίδες τσακισμένες από τα χτυπήματα,έκλινε ακαριαία προς τα δεξιά,ενώ οι ασπίδες πα­ ρέμεναν στην ευθεία αντικρίζοντας τον εχθρό. Οι άνδρες έμει­ ναν στιγμιαία ακίνητοι, δημιουργώντας ανάμεσά τους ένα μι­ κρό κενό. Με έναν διασκελισμό οι οπλίτες του δεύτερου ζυγού πέρασαν ανάμεσα στους οπλίτες του πρώτου και βγήκαν μπροστά. Οι ασπίδες του πρώτου ζυγού τραβήχτηκαν αμέσως προς τα δεξιά, παράλληλες πια με το σώμα των οπλιτών, τη στιγμή ακριβώς που οι ασπίδες του δεύτερου ζυγού έκλειναν τ‹› κενό. Η κίνηση αυτή γινόταν τόσο γρήγορα και τόσο συντο­ νισμένα, ώστε οι αντίπαλοι, μέσα στη σύγχυση τους, δεν προ­ λάβαιναν καλά­καλά να την δουν. ίΕτσι, η πρώτη σειρά έγινε δεύτερη και η δεύτερη πρώτη. Την ίδια στιγμή και με το ίδιο παράγγελμα η τέταρτη σειρά εί­ χε πάρει τη θέση της τρίτης. Τώρα η κατάταξη των έξι πρώτων σειρών ήταν: δεύτερη, πρώτη,τέταρτη ,τρίτη,πέμπτη,έκτη. Τα ανέπαφα δόρατα της τέταρτης σειράς άρχισαν να χτυπούν από

48

‹›

49

Π .Δ . ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΤ ΕΦΙΑΛἸἩ

την τρίτη θέση, ανακουφίξοντας τους οπλίτες της δεύτερης σει­ ρας, οι οποίοι μαχονταν στην πρώτη θέση μόνο με τα ξίφη, αφού τα δικα τους δόρατα ήταν πια κατεστραμμένα και δεν εί­ χαμε προλαβει να τους ανεφοδιασουμε. Λίγο μετα η σαλπιγγα σήμανε παλι ίανασυγκρότηση , ανασυγκρότησηί. Τώρα η τέταρ­ τη σειρα πέρασε στη δεύτερη θέση , η πρώτη σειρα στην τρίτη,η πέμπτη σειρα στην τέταρτη θέση και η τρίτη σειρα στην πέ­ μπτη. Με ένα νέο παραγγελμα η τέταρτη σειρα πέρασε στην πρώτη θέση, η πέμπτη σειρα στην τρίτη θέση και η έκτη σειρα στην πέμπτη. Η καταταξη τώρα ήταν: τέταρτη σειρα, δεύτερη σειρα, πέμπτη σειρα, πρώτη σειρα, έκτη σειρα, τρίτη σειρα. Στη συνέχεια, μετα από ένα νέο παραγγελμα, οι σειρές αλλα­ ζαν καθε φορα θέση για να παρουν την τελική τους καταταξη: τέταρτη σειρα, πέμπτη σειρα, έκτη σειρα,τρίτη σειρα, δεύτερη σειρα, πρώτη σειρα. Η εσωτερική μετακίνηση, δηλαδή, των πρώτων έξι ξυγών, αγνωστη και ανεξιχνίαστη για τον αντίπα­ λο , ακολουθούσε την αλληλουχία:

Εννοείται ότι μόνον εμείς, από όλες τις ελληνικές πόλεις, κα­ ναμε τέτοιες κινησεις. Μόνον η δική μας φαλαγγα ήταν τόσο οι ›ντονισμένη, μόνον οι δικοί μας οπλίτες ήταν τόσο εκπαιδευ­ μένοι. Όλοι είχαν ακούσει για καποια ίμυστικα° που είχαμε στη μαχη, αλλα κανένας δεν μπορούσε να τα εντοπίσει, να τα απο­ κρυπτογραφήσει και να τα εξιχνιασει. Γι” αυτό, αλλωστε , ήταν νόμος σ” εμαςη ίξενηλασίαἔ Γι' αυτό κανένας ξένος δεν επιτρε­ πύταν να παρακολουθήσει τις ασκήσεις μας. Για αυτό οι ομα­ δες της “κρυπτείας” περιπολούσαν συνεχώς στους λόφους γύρω από τα πεδία ασκήσεων που χρησιμοποιούσαμε. Βέβαια, τα­ κτικές όπως αυτές ήταν δύσκολο, για να μην πω αδύνατον,να χρησιμοποιηθούν εναντίον Ελλήνων. Στην ενημέρωση πριν τη μαχη οι αξιωματικοί μας το είχαν εξηγήσει αυτό. «Η παραταξη των βαρβαρων» μας είπαν «δεν είναι τόσο συνεκτική όσο η δι­ κή μας. |Εχει, όμως, βαθος. Εμείς θα παραταχθούμε σε οκτώ ξυγούς, όπως παντα. Ο ένας κολλημένος πίσω από τον αλλον,ο καθένας πλαι στον αλλον, ασπίδα με ασπίδα. Αυτοί, αντίθετα, θα αφήσουν κενα μεταξύ τους. Αλλιώς δεν μπορούν να χρησι­ μοποιήσουν τα τόξα. Τα τόξα είναι η δύναμη και η αδυναμία τους. Θα είναι τοποθετημένοι πιο αραια από εμας αλλα θα έχουν βαθος τριαντα ζυγών τουλαχιστον. Μπορεί και περισσό­ τερο. Είναι τεραστιο το βαθος της παραταξής τους. Δεν αρκεί ο ωθισμός για να τους διασπασουμε. Ούτε ο πρώτος ζυγός , ο ξυ­ γός των προμαχων, μπορεί να προχωρήσει τόσο πολύ χωρίς να γονατίσουν από την κόπωση και τις απώλειες οι οπλίτες. Γι” αυτό θα εναλλασσουμε τους ζυγούς και θα αλλαζουμε κατευ­ θυνσεις. Θα ξεκουραζουμε τους προμαχους και θα αποδιορ­ γανώνουμε συνεχώς τον αντίπαλο. Εναντίον των βαρβαρων , , , , . , μπορουμε να το κανουμε αυτο. Εναντιον Ελληνων οχι. Προ­ σέξτε όμως. Αυτήν τη φορα θα αντιμετωπίσουμε μοναδες βα­ , , , . , ρεος πεζικου.Τουςίσπαραμπαραί.Στις Θερμοπυλες,την πρω­ , . , . , . τη μερα, οι Περσες χρησιμοποίησαν ελαφρυ πεξικο, τους τα­ καμπαρα” , επειδή ο χώρος ήταν στενός και το βαρύ πεξικό τους

εκκίνηση : αί ανασυγκρότηση: β” ανασυγκρότηση: γί ανασυγκρότηση: δί ανασυγκρότηση: εί ανασυγκρότηση: στί ανασυγκρότηση:

Με αυτόν τον τρόπο ανανεώσαμε την αιχμή της φαλαγγας : ξεκουρασαμε τους οπλίτες και διατηρήσαμε σε εφεδρεία τις , , , , , δυο τελευταιες σειρες με τους πιο ηλικιωμένους πολεμιστές. Αυτοί θα έμπαιναν στη μαχη μόνον εαν οι πρώτες σειρές κα­ τέ εαν. Π ιν απ® αυτό έ αια θα εί αν πε ασει σ ν π ώ ,χ Ο , Τη ,ρρ , Ο , 'β β ," θεση η πεμπτη και η εκτη σειρα αντιστοιχα, αλλα κατι τετοιο δεν χρειαστηκε να γίνει 50

κ

κ

51

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ” ΕΦΙΑΛΤΗ

δεν μπορούσε να ελιχθεί. Πήραν πικρό μάθημα και δεν θα επα­ ναλαβουν το ίδιο λαθος. Αυτό λένε οι αναφορές της °κρυπτεί­ ας". Σε όλες τις ασκήσεις που έκαναν τον χειμώνα, προτασσουν το βαρύ πεζικό τους. Οι ίσπαραμπαρα“ παρατασσονται σε βα­ θος δέκα ανδρών. Ο πρώτος ζυγός φέρει πλεκτή και ενισχυμέ­ νη με δέρμα ασπίδα. Είναι ασπίδα τετραγωνη και πολύ μεγα­ λη. Την στερεώνουν στο έδαφος. Αυτός ο ζυγός είναι οπλισμέ­ νος με κοντό δόρυ και ξιφος. Αποτελείται μόνον από αξίωμα­ τικούς. Οι εννέα ζυγοί πίσω από τον πρώτο είναι οπλισμένοι με τόξα, δόρατα, ξίφη και μικρές ασπίδες. Μόλις τους πλησια­ σουμε, θα πεταξουν τα τόξα. Πίσω από τους πρώτους δέκα ζυ­ γούς υπαρχει κενό και αμέσως μετα αλλοι δέκα ζυγοί. Μαλλον θα παραταξουν και τρίτη δεκαδα πίσω από τις δύο πρώτες, πι­ θανώς και τέταρτη. Θυμηθείτε. Οι “σπαραμπαραί δεν είναι δει­ λοί. Εσείς θα τους κανετε δειλούς. Οι αξιωματικοί τους δεν πθύβονταί πίσω από ΤΟΘΞ σπθααώτεἐ­ Τπαθχθϋν. βέβαια. αἔιωμαππθί και πίσω από Την παοαπχἔηι όχι μόνον μπροστά. Με μαστίγια στο χέρι, για να μαστιγώσουν όποιον λιποψυχή­ σει, και ξίφη, για να αποκεφαλίσουν όποιον λιποτακτήσει. Σε όλες τις ασκήσεις που παρακολουθήσαμε, αυτές είναι οι θέσεις των αξιωματικών. Αυτη η διαταξη σημαινει οτι, μολις εξοντω­ θεί ο πρώτος ζυγός, οι στρατιώτες μένουν χωρίς καθοδήγηση. Ατομικα είναι πολύ ικανοί. Σε παραταξη όχι. Η παραταξη απαιτεί συντονισμό και καθοδήγηση. Χωρίς αξιωματικούς δεν υπαρχει ούτε το ένα ούτε το αλλο. Γι” αυτό θα αποφύγουμε παντελώς κάθε ατθμίπἠ εμπλοκή­ Θα χτϋπἠσθυμε Ομαδικά. χωρίς καμια εξαίρεση. Κανένας δεν θα εκτραπεί σε ατομική μάχη. Αναμεοοι στους ζυγούς τους αφήνουν κενο τριών ποδών. Για να μπορούν να τοξεύουν. Μόλις πεταξουν το τόξο, έχουν αναγκη το κενό για να γίνει δυνατή η χρήση του ξίφους. Το ξί­ φος τους είναι μακρύ. Δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί χωρίς ανεση χώρου ,αντίθετα με το δικό μας που είναι βραχύ ακριβώς γι' αυτόν τον λόγο. ίΕτσι, μόλις συμπιεστούν οι πρώτες γραμ­

μάς τους, οι πίσω ζυγοί θα χασουν ουσιαστικα τη δυνατότητα χρήσης του ξίφους. Το δόρυ τους είναι κοντό. Πιο κοντό από το οικο μας. Γι” αυτό, θα πλησιασουμε σε απόσταση αναπνοής και θα ωθήσουμε χωρίς ο δεύτερος και ο τρίτος ζυγός μας να κιν­

52

53

οονεύουν από τα δόρατα του εχθρού. Αντίθετα, οι τρεις πρώ­ τοι δικοί μας ζυγοί θα χτυπούν με το δόρυ από ψηλα, πανω από τις περσικές ασπίδες, αφανίζοντας τον δικό τους δεύτερο ἰξογό. Μόλις ο δεύτερος ζυγός τους πέσει,ο πρωτος ζυγος,χω­ ρίς στήριξη , θα πέσει κι αυτός μαζί με τις ασπίδες ››. Τώρα, οι δύο τελευταίες σειρές μας ήταν πια μειωμένες σε αριθμό. Δεν ήταν σειρές ακέραιες, όπως στην αρχή της μαχης. Καθε οπλίτη που έπεφτε, τον αντικαθιστούσε ο οπλίτης που βρισκόταν πίσω του. ίΕτσι,το μέτωπο της φαλαγγας ήταν παν­ τα αρραγές και ενιαίο. Οι τρεις πρώτες σειρές, αυτές δηλαδή που χτυπούσαν με τα δόρατα, ήταν παντα πλήρεις. Ο εχθρός τις αντίκριζε και τις αντιμετώπιζε πλήρεις,όσες απώλειες κι αν είχαμε. Οι αντίπαλοι δεν μπορούσαν να δουν τις απώλειές μας. Μόνον οι βοηθητικοί, πίσω από τη φαλαγγα, βλέποντας πόσοι οπλίτες του τελευταίου ζυγού είχαν προχωρήσει ένα βήμα Εμπρός, μετρούσαν τις απώλειες. Καθε κενό στην όγδοη ή την έβδομη σειρα σήμαινε θανατο η βαρυ τραυματισμο. Ετοι,ηξε· ραν σε ποιο σημείο να κατευθυνθούν για να περισυλλέξουν τους τραυματίες ή τις σορούς των πεσόντων. Η σαλπιγγα σήμανε παλι: ίπροχωρείτε, προχωρείτεἔ Το σώ­ μα μου φλεγόταν ολόκληρο από την έξαψη της μαχης. Είχα τραυματιοτεί στα πόδια, αλλα δεν αισθανόμουν κανέναν πόνο. Ούτε κόπο. Η επιθυμία της νίκης με είχε κατακυριεύσει. Ακού­ στ­ηκε το παραγγελμα «Λοξώς αριστερα κλίνατε 2» και πήραμε αμέσως μικρή αριστερή απόκλιση , ενώ ο λόχος δεξια μας έπαιρ­ νε, ταυτόχρονα, δεξια απόκλιση. Χτυπήσαμε παλι τις θέσεις τους από πλαγια. Καθε λόχος στρεφόταν πότε δεξια και πότε αριστερα, σε απόλυτο συντονισμό με τους διπλανούς του. Οι κι­ νήσεις αυτές είχαν δουλευτεί σε ατέλειωτες και επίπονες ασκή­

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΒΑΟΣ ΤΟΥ ΒΦΙΑΛΤΗ

σεις. Όλοι ήξεραν με ακρίβεια τί έπρεπε να κάνουν. Μόλις ο ένας λόχος έκλινε αριστερά, ο διπλανός του έκλινε δεξιά. Σχη­ ματίζαμε έτσι ένα πεπλατυσμένο ισοσκελές τρίγωνο. Τα πλευρα του τριγώνου, οι δύο λόχοι δηλαδή, διείσδυαν στην αντίπαλη παράταξη από πλάγια κατεύθυνση, όχι σε ευθεία γραμμή, σα­ στίζοντας και αποδιοργανώνοντας τον αντίπαλο. Οι αμυνόμενοι έχαναν παντελώς την αίσθηση του χώρου. Δεν ήξεραν ποια είναι η πραγματική κατεύθυνση του μετώπου. Νόμιξαν ότιη παράτα­ ξή τους έχει καταρρεύσει. Το ηθικό τους έπεφτε κατακόρυφα. Στην κορυφή του πεπλατυσμένου τριγώνου οχηματιζόταν , όπως είναι λογικό, αντίστροφο ισοσκελές τρίγωνο, μικρής διατομής, αφού οι δύο λόχοι έχαναν για λίγο τη συνοχή τους, σε δύο ευθεί­ ες αποκλίνουσες, από πίσω προς τα εμπρός. Σ, εκείνο το σημείο έπρεπε ο αντίπαλος να αντεπιτεθεί. Γι' αυτό οι οπλίτες των πλά­ γιων στοίχων έστρεφαν δεξιά κι αριστερά, αντίστοιχα, για να αποκρούσουν αυτήν την υποτιθέμενη αντεπίθεση. Η δεξιά πλευ­ ρά κάθε λόχου καλυπτόταν από οπλίτες μόνο αριστερόχειρες. Αυτοί , όπως είναι φυσικό, κρατούσαν την ασπίδα με το δεξί χέρι και το δόρυ με το αριστερό. Ο ωθισμός των στοίχων αυτών μειω­ νόταν αναγκαστικά, αλλά τώρα πια είχαμε διεισδύσει. Οι βοη­ θητικοί πύκνωναν τις τάξεις τους εκεί ακριβώς. Συγκεντρώνον­ ταν πίσω από το σημείο επαφής των δύο λόχων, με τα ακόντια και τα ξίφη στο χέρι, έτοιμοι για μάχη αν τυχόν η παράταξη των “ομοίων“ έσπαγε. Πώς να σπάσει όμως; Ουδείς έκανε αντεπίθε­ ση. Οι στρατιώτες του εχθρού,χωρίς την καθοδήγηση αξιωματι­ κών πλέον, βλέποντας, σί εκείνο το σημείο , ότι περικλείονται μέ­ σα στην παράταξή μας, φοβούνταν ότι, μόλις επιστρέψουμε σε ευθύγραμμη πορεία, θα βρεθούν ανάμεσά μας και θα ποδοπα­ τηθούν. Δεν το σκέφτονταν αυτό. Από ένστικτο λειτουργούσαν. Ένστικτο αυτοσυντήρησης. Βνστικτωδώς δηλαδή οπισθοχω­ ρούσαν και πίεζαν τις πίσω σειρές των συμπολεμιστών τους, προσπαθώντας να αποφύγουν τον εγκλεισμό μέσα στις δαγκά­ νες που σχημάτιζαν οι λόχοι μας. Επικρατούσε στις τάξεις τους

χαώδης κατάσταση, ενώ εμείς συνεχίζαμε, κάθε λόχος σαν μία ενιαία μάζα, να διεισδύουμε με απόλυτη τάξη ανατρέποντας ό ,τι βρίσκαμε εμπρός μας. Κάτι αντίστοιχο συνέβαινε ανάμεσα στον διπλανό μας λόχο σε σχέση με τον δικό του διπλανό λόχο, από την άλλη πλευρά. Καθώς εμείς κλίναμε δεξιά και ο λόχος στ, αριστερά μας έκλινε αριστερά, ο λόχος στ" αριστερά του διπλανού μας έκλινε δεξιά. Στο σημείο συνάντησης των δύο αυτών λόχων, σχηματιζόταν, αυτονόητα,ανάποδο πεπλατυσμένο τρίγωνο,με την κορυφή του προς την παράταξή μας. Μέσα σ' αυτό το τρίγωνο περικλείονταν μάζες οπλιτών του εχθρού, καταπιέζονταν από τους δυο συγ­ κλίνοντες λόχους, πανικοβάλλονταν και υποχωρούσαν άτακτα. Στο σημείο επαφής των δύο λόχων το βάθος της παράταξής μας μειωνόταν. Οι δύο αποκλίνοντες λόχοι σχημάτιζαν εκεί ένα μι­ κρό ισθσκελές τρίγωνθ με την κθιυ̃υφἠ ΤΟΟ πρθς τον ΘχθΟό και τη βάση του στο βάθος της παράταξής μας. Ήταν ένα ασθενές ση­ μείο. Οι βοηθητικοί συγκεντρώνονταν και γέμιζαν αυτό το μικρό τρίγωνο περιμένοντας μιαν αντεπίθεση που δεν γινόταν ποτέ. Αυτές οι συνεχείς και τέλεια εναρμονισμένες αλλαγές κα­ τεύθυνσης ήταν ένα ακόμα ίμυστικό' μας όπλο. Κανένας αντί­ παλος δεν είχε την καθαρότητα μυαλού και το σθένος να απο­ κρυπτογραφήσει τις κινήσεις μας την ώρα της μάχης. Ασκήσεις μας δεν είχαν δει. Έτσι, κανείς ποτέ δεν ήταν έτοιμος να αντι­ μετωπίσει τους ελιγμούς μας. Διεισδύαμε με μιαν κίνηση ελι­ κοειδή , όπως το μαχαίρι που το στρίβεις δεξιά κι αριστερά για να αυξήσεις το μέγεθος της εσωτερικής πληγής. Αλλάξαμε κα­ τεύθυνοη, πάντα με βήμα ρυθμικό, ακολουθώντας τον ρυθμό που έδιναν οι αυλητές. Όταν οι πρώτοι ξυγοί έφθαναν τον αντίπαλο και μέχρι να τον ανατρέψουν,το βήμα τους, φυσικά, χανόταν. Με βηματισμό δεν μπορούσαμε να ωθήσουμε. Χάνα­ με τον βηματισμό μας, επίσης, μετά τη διείσδυση, όταν προ­ σκρούαμε σε πεσμένα σώματα, αλλά τον βρίσκαμε πάλι, ακού­ γοντας τη μουσική και παρακολουθώντας τους διπλανούς μας,

54

55

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

ενώ οι πίσω ζυγοί συνέχιζαν να βηματίζουν ίσημειωτόνζ ανυ­ πόμονοι για τη συνέχιση της προέλασης, προωθώντας ασυναί­ σθητα όλον τον λόχο προς τα εμπρός. Το θέαμα ενός λόχου εκατόν είκοσι οκτώ ανδρών που προέλαυνε, μαχόταν, έστριβε και ξαναέστριβε, πάντα με βηματισμό άψογο, ήταν θέαμα αποθαρρυντικό για τον εχθρό. Καμία δύναμη δεν μπορουσε να αντέξει μιαν τέτοια τακτική. Προχωρούσαμε λοξά για λίγο και μετά παλι ευθυγραμμίζαμε. Δέχονταν την επίθεση από πλάγια και, μέχρι να συνέλθουν από την έκπληξή τους, μέχρι να ανα­ διοργανωθούν,τους είχαμε ανατρέψει. Τώρα προελαύναμε πάνω σε ασπίδες, ποδοπατημένα κρά­ νη, σπασμένα τόξα, βέλη, υποδήματα, χλαμύδες, τεμαχισμένα μέλη και αιμόφυρτα σώματα. Δεν δίναμε σημασία στους πε­ σμένους αντιπάλους. Η ενασχόληση μ” αυτούς ήταν καθήκον των παλαίμαχων, στους δύο τελευταίους ζυγούς. Αυτοί, κρα­ τώντας τα δόρατα σε κατακόρυφη θέση, τα ανεβοκατέβαζαν αδιάκοπα,χτυπώντας με την πίσω αιχμηρή απόληξη,τον σαυ­ ρωτήρα, τους πεσμένους Μήδους. Απάλλασσαν έτσι, μ' ένα καίριο,χαριστικό πλήγμα, άνδρες γενναίους από την επώδυνη αναμονή του βέβαιου αιμορραγικού θανάτου. Π φάλαγγα ούτε αιχμαλώτους έπαιρνε ούτε τραυματίες άφηνε πίσω της. Ακούστηκε πάλι το παράγγελμα «Παράταξη ευθυγραμμί­ σατε!››. Ευθυγραμμίσαμε καιη σάλπιγγα σήμανε °προχωρείτε, προχωρείτε". Αφού είχαμε ανατρέψει τις πρώτες γραμμές τους, δεν υπήρχε γι” αυτούς σωτηρία. Το ξερό έδαφος είχε αρχίσει να υγραίνεται. Από ιδρώτα και αίμα. Δικό μας ιδρώτα, δικό τους αίμα. Δεν είχαμε ιδιαίτερες απώλειες. Ποτέ δεν είχαμε. Οι αυλητές είχαν δώσει πια στη μουσική ρυθμό μανιώδη. Λίγα βήματα πίσω μας, αδιάφοροι για τα βέλη που έπεφταν εμπρός τους, έβλεπαν ότι η νίκη πλησιάζει και έπαιζαν πια θριαμβικά. Η μουσική τους τώρα δεν μας έδινε βήμα. Μας έδι­ νε φτερά. Είχαμε φθάσει στα όρια της έκστασης. Ο χρόνος είχε σταματήσει. Πόνος, κόπος, φόβος, λύπη ή χαρά δεν υπήρχαν.

Υπήρχε μόνο έξαρση και γαλήνη. ”Εξαρση μεθυστική, γαλήνη ψυχής λυτρωτική. Η μουσική και η αίσθηση της νίκης μάς είχαν απογειώσει. Δεν πατούσαμε πλέον στο έδαφος. Τώρα δεν πο­ λεμούσαμε μόνο για την πατρίδα μας. Στροβιλιζόμασταν όλοι μαζί, σ” έναν χορό θανάτου μαγικό. Χορό μαυλιστικό. Όχι, όμως, ανεξέλεγκτα. Είχαμε συναίσθηση. Ξέραμε τί κάνουμε. Οι ενωμοτάρχες, για να μην μπούμε σε φάση ίκατάληψηςζ σε πλήρη έκσταση δηλαδή, φώναζαν: «Σταθεράϊ Σταθερά!›› Δεν

χρειαζόταν. Η παράταξη των βαρβάρων έσπασε κάτω από τα χτυπήμα­ τα και την πίεση μας. Ο Αείμνηστος γκρέμισε τον Μαρδόνιο από το άλογο. Οι τοξότες του εχθρού σταμάτησαν. Τώρα οι πί­ σω σειρές τους πιέζονταν αφόρητα, από τους πανικόβλητους στρατιώτες που προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να αποφύγουν τα πλήγματα της φάλαγγας. Οπισθοχωρούσαν άτακτα ποδο­ πατώντας όσους βρίσκονταν πίσω τους. Μας γύρισαν την πλά­ τη. Είχαμε νικήσει. Σύμφωνα με τους νόμους του Λυκούργου, απαγορευόταν να συνεχίσουμε. Δεν καταδιώκουμε δειλούς. Η σάλπιγγα σήμανε: ”Παύσατε, παύσατεί. Η μουσική στα­ μάτησε απότομα. Σιγή απόκοσμη απλώθηκε στο πεδίο της μά­ χης. Τα βογκητά των πληγωμένων την διέκοπταν μόνο. Των δι­ κών μας πληγωμένων, εννοείται, αφού Μήδοι τραυματίες δεν υπήρχαν πια. Μείναμε ακίνητοι. Ξίφη υψωμένα παρέμειναν για λίγο μετέωρα,χωρίς να επιφέρουν το εύκολο πλήγμα. Με­ τά κατέβηκαν ήρεμα στο πλάι. Μπροστά μας ανθρώπινα ράκη, με τον τρόμο στο βλέμμα, άλλοι περπατώντας στα τέσσερα, σαν μωρά παιδιά, άλλοι παραπατώντας και τρεκλίζοντας, άλ­ λοι έρποντας στο έδαφος, με τις ασπίδες παρατημένες, χωρίς ξίφη ή δόρατα,προσπαθούσαν να απομακρυνθούν όπως­όπως από την ακινητοποιημένη φάλαγγα. Δεν μπορούσαν να κατα­ λάβουν γιατί σταματήσαμε. Εμείς ξέραμε. Είναι προτιμότερο να υπακούς στους νόμους της πόλης παρά στα ένστικτά σου. Ακούστηκε το παράγγελμα: «Όπλα αποθέσατε!›› Ρίξαμε τα

56

57

ΠΔ­ ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

το τελοε τοτ ΒΦΙΑΛΤΗ

κράνη προς τα πίσω, ακουμπήσαμε τις ασπίδες στο έδαφος, όρθιες, στηριγμένες στα πόδια μας. Επιστρέψαμε στην πραγ­ ματικότητα κατάκοποι, αιμόφυρτοι, ανακουφισμένοι. Ο κίν­ δωσε Υτα τήν πσλή είχε πεσασετ­ Όλα τα βλέμματα, τώρα, αναζητούσαν τον Παυσανία. Αυ­ τός βγήκε από την παράταξη αργά­αργά. Προχώρησε αρκετά βήματα εμπρός, για να τον βλέπουμε όλοι, και γύρισε προς εμάς με το πρόσωπο ανέκφραστο. Επιασε την ασπίδα με τα δυο του Χέρτα κατ τήν σήκωσε ψήλα­ Η ντχήτήρτα κ0αϋΥἠ μας σσνἶαωίξε ΤΟ πεδίο ολόκληρο. Ο Παυσανίας κατέβασε την ασπιδα και την ὐψωσε πάλι· Ο ντκήτήμτοε παταναἐ άσχίσεἱ Δία Παΐέραἄ Οψώνουμε τώρα

κρούσης. Μπροστά μας απλωνόταν η επίπεδη έκταση που εί­ χαμε διασχίσει από το σημείο εκκίνησης μέχρι το σημείο της μάχης. Όλη αυτή η έκταση ήταν κατάσπαρτη από τα σώματα ειλώτων και περιοίκων. Άλλοι νεκροί, άλλοι τραυματίες. Τα βέλη που είχαν αστοχήσει, ξεπερνώντας τη φάλαγγα,χτύπησαν αυτούς. Ήταν αθωράκιστοι. Ό Πολέμαρχος διέταξε: ,

γ

,

,

,

γ

«Παντεςί Σε σταση προσοχης Ήμησατε» Σταθήκαμε όλοι προσοχη για να αποτίσουμε φόρο τιμής στους είλωτες και στους περίοικους. Για τους Μήδους δεν έγι­ νε το ίδιο, μολονότι οι πεσόντες τους άξιζαν κάθε τιμή. Είχαν καταστρεψει , ομως, ναους. Ιεροσυλους δεν τιμουσαμε. Δοθηκε

Δοθήκε το τταθαγι̃ίελμα Υτα την αραίωση τ0υ σχηματισμού κατ αμεσωἔ μετα δταταχθήκε «μεταβολή ἶ»­ Γσσίσαμε την πλά­ τή στσσς δείλσὐς που έφευγαν τρέχοντας. Μπροστά μας ακού­ σΐηκε θριαμβική κραυγή. Ο Αθηνάδης είχε καρφώσει ένα ακόν­ τιο στο χώμα, πλάι στο σώμα του πατέρα του, θέλοντας μά­ ταια|να εκδικηθεί τους χθόνιους θεούς. Κραύγαζε νικηφόρα, κοτταζοντασ πρσς εμάς προκλητικά. Η καταπιεσμένη μανία ενός ολόκληρου χρόνου έβγαινε τώρα στην επιφάνεια. 'Εδειχνε τον πατέρα του με το χέρι. «Να 'τος ο δειλός σας» μας έλεγε. « Οπωσ περασε μόνος Τ00 έναν χειμώνα ολόκληρο, έτσι μόνος του βαδτσε εναντίον των Μήδων­ Χωσίἐ εσαἐ­ Χωρίς την κάλυ­ ψή τήε φαλαΐΥα§­ Να Ώ απάντησή του». Αυτές τις πρώτες σἶϋκμες ή δικαίωση μετρούσε περισσότερο από την οδύνη. Με­ τα, κατέρρευσε πάνω στον πεσμένο πολεμιστή και ξέσπασε σε λμΥμσύ§ λυτρωττχσύἔ­ Τον αφήσαμε μόνο του. Ο Πολεμαμχοἔ δτεταξε: «Βήματα εμπρός άρξατεί» Βαδί­ σαμε, με δυσκολία, εκατό βήματα περίπου, περνώντας πάνω από τουἔ πεσμενουἐ Μήδσυς. Βγήκαμε από το πεδίο της σύγ­

γία αναπαιζση' Γυρισα να κοιταξω τους Μηδους που εφευγαν ατακτα. Τω­ ρα μπορούσα να κρίνω. Δεν ήταν δειλοί, ούτε ανεκπαίδευτοι. Αξιωματικοί τους, όμως, παρέμεναν πράγματι πίσω από το στράτευμα, με τα μαστίγια στο χέρι,για να μαστιγώσουν όποιον λιποψυχούσε. Μάταιος κόπος. Στην εκπαίδευση χρειάζεται το μαστίγωμα. Όχι στη μάχη. Τότε είναι πολύ αργά. Όλη η τακτι­ κή τους ήταν λανθασμένη. Βασίζονταν πολύ στα τόξα. Είχαν ανεπαρκή εκπαίδευση στη μάχη κατ” αντιπαράταξη. Οι ασπί­ δες τους ήταν πολύ μικρές, εκτός βέβαια από αυτές του πρώ­ του ζυγού. Χρησιμοποιούσαν κοντά δόρατα και μακρά ξίφη για να αντιμετωπίσουν εμάς που είχαμε μακρά δόρατα και κοντά ξίφη. Είχαν ηθικό και φρόνημα δούλου, όχι ελεύθερου. Υ'περείχαν μόνο στον αριθμό. Τπερείχαν στην ποσότητα, αλλά υστερούσαν στην ποιότητα.Δεν μπορούσαν να μας νικήσουν. Στη δική μας φάλαγγα, σκεφτόμουν, οι οπλίτες εφάπτονται απόλυτα. Πρώτα εκπαιδεύουμε τους πολίτες, έτσι ώστε η δει­ λία να 'ναι γι, αυτούς αδιανόητη. Μετά τους παρατάσσουμε με τέτοιον τρόπο, ώστε η εκδήλωση δειλίας στη μάχη να ίναι αδύ­ νατη. Διπλή εξασφάλιση, δηλαδή, γιί αυτούς και για την πόλη. κανένας δεν μπορεί να υποχωρήσει, ακόμα κι αν το θέλει. Μό­

58

59

τρόπαιο νίκης, για σένα, λαμπρό

ενΤΟ7±η

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΈΑΟΣ

νον οι οπλίτες του τελευταίου ζυγού μπορούν να υποχωρήσουν, αλλά γιατί να το κάνουν; Αυτοί ούτε βλέπουν τον εχθρό, ούτε πιέζονται απ° αυτόν. Έτσι, πιέζουν μόνιμα προς τα εμπρός. Παλαίμαχοι είναι αυτοί, εξάλλου. Τποχωρούν οι παλαίμαχοι; Αντίθετα, στην παράταξη των βαρβάρων κάθε ζυγός απείχε από τον προηγούμενο τρία βήματα περίπου. Αρα, οι στρατιώ­ τες μπορούσαν να υποχωρήσουν τρία βήματα τουλάχιστον. Έτσι, όμως, πίεζαν τους στρατιώτες πίσω τους, αναγκάζοντάς τους να υποχωρήσουν κι εκείνοι. Όλη, δηλαδή, η παράταξή τους είχε μια ενδοτικότητα, προς τα πίσω. Έγγενή ενδοτικότη­ τα. Σύμφυτη. Αντιμέτωποι, λοιπόν, με τη δική μας παράταξη, τη δομημένη σύμφωνα με το δόγμα της πόλης, επικρατείν ή

απόλλυσθαι δηλαδή,οι Μήδοι φυσιολογικά κάμφθηκαν. Οι απώλειές μας ήταν μικρές και η νίκη μας μεγάλη. Πέντε νεκρούς και δεκαέξι τραυματίες είχε ο λόχος μου. Πρώτος απ” όλους έπεσε ο λοχαγός. Συγκεντρώσαμε τις σορούς των πέντε συμπολεμιστών μας,την ώρα που οι Σκιρίτες, οι περίοικοι και οι είλωτες,μαζί με όλους τους υπόλοιπουςγΈλληνες,καταδίω­ καν τροχάδην τα υπολείμματα του στρατού των βαρβάρων. Σταθήκαμε προσοχή,μπροστά στα σώματα του Αμομφάρετου, του Αριστόδημου,του Γέλωνος, του Έυαγόρα και του Έυδαμί­ δα. Ψάλαμε τον επιθανάτιο παιάνα για να τους τιμήσουμε: Δία Σωτήραγστη φλόἴα ζώσε Τ. αδέλφγα φύγανε Τώρα μακριά ··························· .Ο

Η μάχη ουσιαστικά είχε τελειώσει. Όσοι Μήδοι είχαν απο­ μείνει, κλείστηκαν στο περιφραγμένο στρατόπεδό τους. Μά­ ταιη προσπάθεια. Αυτοπαγιδεύτηκαν. Τους εξολοθρεύσαμε χωρίς δυσκολία, όταν όλο το ελληνικό στράτευμα συγκεντρώ­ θηκε. Ο Παυσανίας έστειλε τους αγγελιαφόρους, με τη σκυτά­ λη, στη Σπάρτη. Το μήνυμα ήταν λιτό, όπως συνηθίζαμε. Δύο

λέξεις μόνο: «Μήδοι λιγόστεψαν». όθ

Α

ΤΟΪ ΈΦΙΑΛΤΗ

Όταν επιστρέψαμε στη Σπάρτη, ο Αθηνάδης κλήθηκε να παρουσιαστεί στους Έφόρους. Η προβλεπόμενη ποινή για απειθαρχία ενώπιον του εχθρού ήταν, φυσικά, η εσχάτη. Οι Έφοροι,όμως,είχαν ευρείες αρμοδιότητες και μεγάλη ελευθε­ ρία κινήσεων σε τέτοια ζητήματα. Δέχθηκαν ότι η πράξη του Αθηνάδη δεν είχε ταπεινά ελατήρια. Δεν ήταν υποχρεωμένος να ακολουθήσει την κίνηση του πατέρα του και να τον στηρίξει στη ενέργειά του. Έχοντας να επιλέξει, όμως, ανάμεσα στους νόμους της πόλης και στην επιθυμία του πατέρα του, έπραξε, κατά την κρίση του ,το ορθότερο. Η πόλη, βέβαια, δεν μπορού­ σε να αγνοήσει μια τέτοια απειθαρχία. Όσο ηρωική κι αν ήταν η πράξη του, ο Αθηνάδης είχε παραβεί τους νόμους. Αλίμονο αν ο κάθε στρατιώτης, με ατομικό κίνητρο, έβγαινε από την παράταξη και έδινε τη δική του προσωπική μάχη. Θα επιστρέ­ φαμε στην εποχή του Τρωικού πολέμου. Όλη η δομή της σπαρ­ τιατικής κοινωνίας στηριζόταν στον απόλυτο σεβασμό των νό­ μων του Λυκούργου. Καμία εξαίρεση δεν ήταν νοητή, γιατί η μία εξαίρεση θα έφερνε την άλλη. Η πρώτη εξαίρεση δεν θα ήταν η τελευταία. Γι“ αυτό κάθε απείθαρχη πράξη έπρεπε να τιμωρείται με την ανάλογη σκληρότητα. Βέβαια, ο Αθηνάδης δεν ήταν ἐόμοιοςί. Ήταν ίμόθακαςἴ Αυτό τον έσωσε. Έτσι,του έδωσαν προθεσμία τριών ημερών για να εγκατα­ λείψει τη Λακεδαίμονα. Οποτεδηποτε και αν επεστρεφε, θα επιβαλλοταν η έσχατη των ποινων. Δυο μερες μετα,/ο Αθηνα­ δης έφυγε από τη Σπάρτη , με τα λιγοστά προσωπικα του ειδη και τα ακόντια κρεμασμένα στην πλάτη. Τον είδαμε να απο­ μακρύνεται προς τη Σελασία, με το κεφάλι ψηλά,χωρίς να κοι­ τάξει ούτε μια φορά πίσω. Έξορίστηκε.

 ι̃

ἔἐ

61

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΒΦΙΑΔΤΗ

0

Αθηνάδης δεν εξορίστηκε» είπε ο Πλείσταρχος, ο βασι­ λιάς από το γένος των Αγιαδών. Ο άλλος βασιλιάς, ο Αρχίδαμος, ο Ευρυπωντίδης, είκοσι μόλις ετών και άπειρος ακόμη, παρακολουθούσε αμίλητος. Ήμασταν στην οικία του Πλείσταρχου. Όχι στο στρατόπεδο. Ο βασιλιάς με είχε καλέσει εκεί μόνο μου , χωρίς να το γνωρίζει κανένας άλλος από τον λό­ χο ή από τη ”μόρα'. “Θα έρθεις μόνος σουί μου είπε ίκαι κανείς δεν θα γνωρίζει τη συνάντησή μας). Παραξενεύτηκα. Μια τέ­ τοια πρόσκληση σήμαινε πάντα μυστική αποστολή. Είχα συμ­ μετάσχει έναν χρόνο πριν σε τέτοια αποστολή. Αμέσως μετά προάχθηκα σε ενωμοτάρχη. Ήμουν πλέον τριάντα τριών ετών. Από όλους τους συνομηλίκους μου, μόνο δύο είχαν γίνει αξιω­ ματικοί πριν από μένα. Ο Πλείσταρχος δεν είχε κλείσει ακόμη τα τριάντα. Ήταν όμως βασιλιάς. Γιος του Λεωνίδα. Αποδε­ κτός από όλους. Όχι μόνο για λόγους κληρονομικότητας. Στη μάχη της Τεγέας, έναν χρόνο πριν, είχε δείξει την αξία του. Δεν ήταν όμως μόνο στη μάχη ικανός. Οι λόγοι του προς το στρά­ τευμα έπειθαν ότι η σωφροσύνη και η σοφία δεν του έλειπαν. Ήφερε επάξια το δυσβάσταχτο βάρος του πατρικού ονόματος. Ακουσα με προσοχή και σεβασμό τη φράση που μου είπε. Δεν μπόρεσα όμως να κρύψω την έκπληξή μου. «Τί εννοείτε λέγοντας ότι ο Αθηνάδης δεν εξορίστηκε ;›› «Δεν εξορίστηκε. Ο Αθηνάδης είναι σε αποστολή». «Τί αποστολή ;›› απόρησα. «Δέκα χρόνια είναι σε αποστο­ «

Γι Π/ιΒ1ΣΤΑΡΧοΣ

Ή

λή ;››

ἔ7ἶ(ῖἔῖἐΖ2ἶἐαΣἘῖ0ῖΞ,Οἶ ανθρωποί να καταλάβουν πως Ο ης'

θεόἔ=

,

γία Τθυς σθφους Ξχφραζεί πανΐα με Τρθπο αίνί)/μαΐίχθ, .

όγΐγ

.

.

τους/γέεγ

ν

»

¬

ενώ για τους ανόητους είναι κακός δάσκαλος και εκφράζεται με συντομία». λ

Πλοὐῖαθχοἐιίἶερι/Τθυ μη Ζραν έμμει­'ρα νυν την Πυθίαν , 25 62

«Ναι. Είναι σε αποστολή δέκα χρόνια και θα συνεχίσει να είναι σε αποστολή μέχρις ότου πετύχει τον στόχο του». «Ποιος είναι ο στόχος του ;›› | «Ο εντοπισμος και η εξόντωση του Βφιαλτη. Αυτος ειναι ο στόχος τΟυ° Αν Ο Εφίάλτης δεν είχε αποκαλύψει την Ανόπαια οδό στους Πέρσες,η μάχη στις Θερμοπύλες θα είχε καθυστερή­ σει μερικές μέρες ακόμα. Ο Αριστόδημος θα προλάβαινε να επανέλθει στην παράταξη. Δεν θα παρέμενε κανένα στίγμα γι®

'

63

ν

»

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΘΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΤ ΕΦΙΑΛΤΗ

αυτόν. Ο Αθηνάδης δεν ξέχασε και δεν πρόκειται να ξεχάσει. Έ1χει προσωπικό κίνητρο , πέρα από την εντολη που έλαβε». «Για­ει Το πληροφορούμαι ¿» «Αναλαμβάνεις επικεφαλής οκταμελούς “στοιχείου” της ςκρυπτείαςθ. Θα μεταβείτε στο Καλλίδρομο για να αντικατα­ στήσετε, επί εξάμηνο, το 'στοιχείοί που βρίσκεται τώρα εκεί. ΤόπΟ§ διαμονἡἔ και ανασυΥκρόΤηΟ”η§ είναι Ἡ Δρυμαία». «Τί πρέπει να γνωρίζω ;» «Αμέσως μετά τη μάχη στις Πλαταιές ο Αθηνάδης διατά­ χθηκε, αντι της οποιασδήποτε ποινής για την απειθαρχία του, να μεταναστεύσει στη Μαλίδα, την περιοχή ­του Εφιάλτη. Δέ­ χθηκε την απόφαση, όχι σαν ποινή αλλά σαν εύνοια. Ευχαρί­ στησε και ανέλαβε το καθήκον που του ανατέθηκε. Εγκατα­ στάθηκε κοντά στην Τραχίνα. Αγόρασε με τα χρήματα που του δόθηκαν μια αγροικία, δίπλα σχεδόν στην αγροικία της μητέ­ ρας του Εφιάλτη, η οποία κατοικεί εκεί, όχι στην Αντίκυρα της Μαλίδας, το χωριό καταγωγής του Εφιαλτη_ Εμφανίστηκε ο Αθηνάδης σαν εξόριστος από τη Σπάρτη, δοσαρεστημένος με την αποφαση της πολης κανεις δεν φανηκε να τον προσέχει ή να του δίνει σημασία. Αυτός, σύμφωνα με τις οδηγίες μας, είχε μάτια για έναν άνθρωπο μόνο. Τη γυναίκα του Εφιάλτη, τη Φοίβη. Μετά την καταδίκη και την επικήρυξη του Εφιάλτη από την Αμφικτυονία, η γυναίκα του απομονώθηκε από τις κοινό­ τητες της Αντίκυρας, της Ανθήλης και της Τραχίνας. Ο Εφιάλ­ της, όπως ξέρεις, εξαφανίστηκε και η σύζυγός του έμεινε μόνη, σε ηλικία είκοσι ετών. Ο Αθηνάδης την πλησίασε. Αυτή δέθηκε γρήγορα μαζι του με δεσμα αγαπης και εογνωμοσύνησ Ο Εφιάλτης,τρία χρόνια μετά την εξαφάνισή του, θεωρήθηκε πε­ θαμένος και τα δεσμά του γάμου λύθηκαν. Ο Αθηνάδης και η Φοίβη νυμφεύθηκαν. Δεν έχουν παιδιά». «Τί προσδοκούμε ;›› «Ειναι απίθανο ο Εφιάλτης να επιστρέψει στην Τραχίνα μό­ νο και μόνο για να επικοινωνησει με την πρώην σύζυγό του. Ζει

θιιωςη μητέρα ΤΟΟ­ Εἶπιβι­ώνει φτωχικάιμε την ελεημοσύνη Των συγγενών της, καταφρονεμενη από όλη την κοινότητα. Πιστεύ­ ουμε ότι, αργά ή γρήγορα, ο Εφιάλτης θα προσπαθήσει να την προσεγγίσει».

64

ς

«Ποιροικθλθυθθύμεἐ» «Παρακολουθεί ο Αθηνάδης. Η αγροικία του απέχει ένα μόλις στάδιο από την αγροικία της μητέρας του Εφιάλτη. Πα­ (›ακΟλΟι)θΞί τα Τιῖαντα». «Ϊπἠρἔ,αν αγγελιοιφόροιἐ» «Ϊ”πήρξαν. Δεν γνωρίζουμε.βέβαια,το μήνυμα που μετέφε­ μαν. Η μητέρα του Εφιάλτη,όπως είναι φυσικό,δεν προσεγγί­ οτηκε. Θα ήταν μάταιο. Όσες φορές την ρώτησε 71 νύῳη της. ιδωσε την απάντηση ότι ο Εφιάλτης είναι κάπου στη Θεσσα­ Λία». «Γιατί δεν συλλάβαμε κάποιον από τους αγγελιαφόρους ;›› «Γιατί ετσι θα αποκαλύπταμε την παρακολούθηση στον ίἦφιαλτη. Χωρίς όφελθς, μαλιστα. Αν Οι αγγελιαφόρθι έμεναν ὶωντανοί και επέστρεφαν, θα μιλούσαν για την ανάκριση στην οποία Τθυς Οπθβαλαμε. Αν δΞν γυρνθύσαν, παλι αυτός θα κα· ιαλάβαινε πως κάτι έχει συμβεί. Μην ξεχνάμε τη μεγάλη οικο­ νομική του ευχέρεια. Μπορεί να αλλάζει κατοικία συνεχώς, ιι πορεί να δωροδοκεί, μπορεί να δελεάζει. Γι' αυτό παρακο­ Λυυθούμε μόνο και περιμένουμε. Κάποτε θα κουραστεί και θα κανει το λάθος». «Αρκεί η νοσταλγία της μητέρας του για να επιστρέψει ;» «Πιστεύουμε ότι υπαρχει κι αλλος λόγος. Το χρυσάφι που ιιήρΞ,'ήταν πθλύ. Είναι αδύνατθν να έφυγε από τη Μαλίδα συ­ νοιποκομίζοντας όλη αυτήν την περιουσία. Πρέπει, λογικά, να χει κρύψει μέρος του θησαυρού στη γύρω περιοχή. Γνώριζε αριστα το Καλλίδρομο. Κάπου πρέπει να υπάρχει κρύπτη και κάποτε πρέπει να επιστρέψει για να πάρει τα χρήματά του. αυτό υποθέτουμε. Ο Αθηνάδης. επίσης, έχει συγκεντρώσει ιι ληροφορίες απο ακριτομυθίες χωρικών της περιοχής. Όλες ι

65

Π_Δ_

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΒΦΙΑΛΤΗ

ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι η κρόπτη βρίσκεται κοντα σε μια μικρή λίμνη, που σχηματίζεται τον χειμώνα σε οροπέδιο του Ἑἰαλλίδρομου. Ο Αθηναδης έχει ερευνήσει την περιοχή γό­ ρω από τη λίμνη , αλλά χωρίς αποτέλεσμα Γγα κάθε Ξνδεχόμε­ νο , το "στοιχεία περιπολεί στην ευρύτερη περιοχή αυτής της λί­ μνης. Εκεί κοντα είναι και η σπηλια,την οποία χρησιμοποιούμε για τη διαμονή των οπλιτών που ενεδρευουν στο οροπέδιο. Οι περιπολίες,βέβαια,εκτείνονται σε ολόκληρο το βουνό. ίΕμφα­ ση δίνουμε στα σημεία από τα οποία διέρχεται το μονοπατι του Εφιαλτη και σε όλη την περιοχή γυρω από τη λίμνη». «Γιατί ειδικα στη λίμνη ;›› «Υπαρχει χρησμός. Ρωτήσαμε το Μαντείο των Δελφών για το σήττετο αποκοοψήἔ τοο θησαυρού του Εφιαλτη. Η ερώτηση θεωρήθηκε δικαισλσγημένη, εξαιτίας του δίκαιοι) μέρους Της πόλης για τον ανθρωπο αυτόν. ίΕτσι,η ιέρεια έκρινε ότι έπρεπε να απαντήσει με ευθότητα και σαφήνεια. Μας έδωσε, λοιπόν, χρησμό ξεκαθαρο: “Ο θησαυρός βρίσκεται στην πόλη των νεο­ γέννητων ελαφιώνἴ Όπως ξ_έρεις,τα νεογέννητα ελαφια οι Ίω­ νες τα ονομαζουν *νεβροός” και το δέρμα τους ”νεβρίδα'. Το φο­ ροόν οι Βακχες στη γιορτή των Παναθηναίων. Ρωτήσαμε τους Δωριείς της Δρυμαίας και μας είπαν ότι η λίμνη στο Καλλίδρο­ μο ονομαζεται °Νεβρόπσλη°, λόγω του μεγάλου αριθμού ελα­ φιών που υπαρχουν στην περιοχή. Αυτή είναι, λοιπόν, η πόλη των νεογέννητων ελαφιών. Η λίμνη. Βρίσκεται ακριβώς πανω στο μονοπατι του Εφιαλτη ››. «Παρ” όλα αυτα, δεν βρήκαμε τον θησαυρό ;›› «Τί να τον κανουμε τον θησαυρό ,Εμείς τον Εφιαλτη θέλου­ με ››. «Τί πρέπει να κανω ;›› «Υποστηρίζουμε συνεχώς τον Αθηναδη με αυτό το οκταμε­ λές ἐστοιχείο” της ”κρυπτείας'. Η αλλαγή γίνεται σταθερα καθε έξι μήνες. Επιβαλλεται όρκος σιωπής και γι” αυτό μέχρι τώρα τίποτα δεν έχει διαρρεόσει»_ 66

«Ποανματττ ποτε οεν ακοοσα Υτα τττα τετοτα αποστολή»­ «Η αποστολή ετνατ σονοετή· Μτα τετοαττελήσ οοτταοαο μετα­ κτνεττατ σονελωε στο Καλλτοοοττο­ Δταττενοον στή σπήλτα ή στο όπαιθρο, αναλογα με την εποχή του χρόνου. Ανεφοδιαζονται κατ ανασονκοοτοοντατ στή Δοοττατα Χωοτἐ οτ κατοτκοτ να Υνω­ θτζοον τήν αποστολή τοο Εστοτλετοοθ­ Εττφαντζοντατ εκετ ωἐ ποεσβετα με σκοπο τή οτατήοήσή των φτλτκων τταἐ οεσττων με τήν πολή αοτή­ Οτ κατοτκοτ ετνατ Δωοτετθ οπως ξεοετἔ· Νομττ ζοον οττ το ἐστοτλετοο αποτελεί ενα ετοοσ ποοκελίωοήμενοο φο­ λακτοοτ με σκοπο τήν οποβοήοήσή τήἔ αττοναἔ τοοσ· Απετλοοντ ται μόνιμα από τους Φωκείς. Η Δρυμαία βρίσκεται στη νότια πλεοοα τοο Καλλτοοοττοοτ απενανττ στήν Αττφτκλετα κατ σε απόσταση ογδόντα σταδίων από αυτήν. Αντικρίζει, δηλαδή, την κοιλαδα του Βοιωτικού Κηφισού και τον Παρνασσό. Είναι Χττσμενή πανω σα εναν τττκοο λοφο› σττἑ οπωοετεε τοο Καλλττ οοομοο­ Θα τήν βοετἐ εοκολα­ Κατα τή μεταβαοή τοο το οστοτἢ Χετο, παοαττενετ Υτα οτα εβοοτταοα στήν Αοήνα»· «Γτα ποτον λοΥο 9» «Σολλογή πλήοοφοοτών­ Η Αθήνα ετνατ το εμποοτκο κεντοο τής Ελλαοαἔ­ Δεν ετνατ πολή κλετστή στοοἐ ἔενοοστοπωσ ή οτκή μασ· Στήν Αθήνα τταθαμε οττ ο Βφταλτήσ ετνατ ακοττή στή Θεσ­ σαλία και συνεχίζει να μετακινείται αδιακοπα. Εκεί πληροφο­ οήθήκαττετ επτοήθγτα τήν πτοανοτήτα να οπαολετ κοοπτή κατ ποο στο καλλτοοοττο›επτβεβατώνοντα§ ετστ τον Χοήσττο κατ ττἔ πληροφορίες του Αθηναδη ››. «Σε ττ καταστασή ετνατ ο Αοήναοήἐ 3» «Απο πλεοοαἔ ήοτκοοτετνατ σε αοτστή κατασταοή­ Ήλετ οετ θεί με την περιοχή. Η αποστολή του είναι πια σκοπός ζωής. Αι­ σθανεται ευτυχής και πλήρης. Όλες οι αναφορές που έχουμε, οοήνοον στο τοτο σοττπεοασττα· Το ενοταφεοον κατ ή ζεοήτ με τήν οποία ανελαβε τήν αποστολή οταν εφοἴε απο τή Σπαοτήτ παοαττενοον αναλλοτωτα­ Απο οτοαττωττκή αποψή κατ απο αποψη φυσικής καταστασης, δεν είναι ασφαλώς εφαμιλλος με 7

Ι

67

Π .Δ.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΤ ΕΦΙΑΛΤΗ

ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

τους οπλίτες μας. Βέβαια, η εζάσκησή του στο ακόντιο είναι καθημερινή. Αυτή η διαταγή τού δόθηκε και οι αναφορές λένε ότι την ακολουθεί κατά γραμμα. Εζασκείται τόσο σε σταθερό στόχο, στην αγροικία του, όσο και σε κινούμενο στόχο, κυνη­ γώντας στο Καλλίδρομο. Ετσι διατηρείται σε καλή φυσική κα­ τάσταση και ταυτόχρονα ερευνά την περιοχή». «Πότε αναλαμβάνω καθήκοντα ;›› «Σε μία εβδομάδα».

Η

ι

«Γιατί εγώ ;››

«Πάντοτε στέλνουμε έναν ενωμοτάρχη και επτά οπλίτες. Επιλέξαμε εσένα,γιατί κρίναμε ότι έχεις την ωριμότητα και τη σωφροσύνη να εκτελέσεις την αποστολή. Δεν πρόκειται, όπως αντιλαμβάνεσαι, για αποστολή ευθείας αντιπαράθεσης με τον εχθρό. Δεν αρκούν η γενναιότητα,η ορμή και η ανδρεία,για να την φέρει κανείς σε πέρας. Απαιτούνται τα προσόντα που δια­ θέτουν μόνον οι άνδρες που έχουν υπηρετήσει σε "στοιχείοιζ “ομάδες και °ζευγάρια7 της ίκρυπτείαςῖ Πρέπει να υποθέτεις, συνεχώς,τί πρόκειται να κάνει ο αντίπαλος. Τεχνάσματα,ποι­ ραπλάνηση,παραπληροφόρηοη και φαντασία θα χρησιμοποιη­ θούν και από εμάς και από αυτόν. Είναι ένα παιχνίδι ευφυίας, όχι μόνο γενναιότητας. Κρίναμε ότι διαθέτεις τις ικανότητες για να ανταπεξέλθεις». «Δεν έχω,όμως,την επιθυμία».

.

Α

τη

Δ

«Γιατί ;››

«Με ενδιαφέρει μόνο να οδηγώ την ενωμοτία μου στη μάχη. Τα έργα της “κρυπτείας” δεν με ενδιέφεραν ποτέ». «Δεν θα καταδιώκεις είλωτες τώρα. Ούτε θα συγκεντρώνεις μόνο πληροφορίες, όπως τις άλλες φορές. Π αποστολή είναι σύνθετη και ο σκοπός ιερός». «Γιατί ; Ϊποκαθιστούμε τη Νέμεση; Είναι ιερή η εκδίκηση; Δεν είναι βάρβαρη συνήθεια ;›› «Είναι ιερή η Ανάγκη. Αυτήν τη θεά ξέρεις ότι λατρεύουμε στη Σπάρτη περισσότερο από κάθε τι άλλο. Την Ανάγκη, τη 68

ιγιιρα των τριών Μοιρών. Η Ανάγκη επιβάλλει την εκτέλεση ιιιιι Εφιάλτη. Όχι η εκδίκηση». Η Γιατί ;›› Είμαστε λίγοι, Αγησίλαε. Δεν αντλούμε τη δύναμή μας ιι ιι ιι το πλήθος των οπλιτών, αλλά από το ήθος και το φρόνημά ιιιι ιῃ. Το ήθος αυτό πρέπει να διαφυλαχθεί. Εχθρός μας είναι η ήν ιῳηλότητα και η διαφθορά, όχι οι μάζες των αντιπάλων­ Αν ιιιιιῳθαρούμε, η Σπάρτη θα εκλείψει. Όσο τηρούμε τους νό­ μι ιι ›ς του Λυκούργου,η πόλη θα είναι ανίκητη». ..Τίοχέση έχει αυτό με τον Εφιάλτη 3» ιι Ο Εφιάλτης δεν προσωποποιεί την έννοια της προδοσίας μονο. Προσωποποιεί πάνω απ' όλα τη χυδαιότητα. Γιατί πρό­ ωι.›ι›ι:; Υπηρετώντας μήπως κάποιες αξίες; Πίλόδωσε μόνο Υία ιη χρυσάφι των Περσών. Εμείς μαθαίνουμε τους νέους μας να ιγιιι ιν λιτά, να περιφέρονται ημίγομνθί τον Χειμώνοϋνα κΟ'·μΟύν“ ιιιι πάνω σε καλάμια,να στερούνται κάθε απόλαυση της ζωής και να προετοιμάζονται μόνο για πόλεμο και θυσία για την πα­ ιγ›ι.ϋ‹›ι. Τί θα σκεφτούν οι νέοι αυτοί, αν πληροφορηθούν ότι ..ιιικ‹ί›ψαμε την καταδίωζη του Εφιάλτη; Ποια θα είναι η επί­ .ιμιιση στα ήθη τους, αν η πόλη αφήσει ένα τέτοιο περιστατικό ιι ιηιώρητο; Δεν καταδιώκουμε τον άνθρωπο. Καταδιώκουμε ιην αντίληψη, τη στάση ζωής που αυτός προσωποποιεί. Χα­ μι ρπής στάση ζωής. Ο Εφιάλτης είναι το πρότυπο. Το πρότυ­ Μ., της μίκρότητας, της ευτέλειας, της μικροζωής. Θέλουμε να .ιι ι7η̨̃‹›ι›με στη Σπάρτη την ίδια, αλλά και στην Ελλάδα ολόκλη­ γη πως δεν ξεχνάμε. Δεν μας ενδιαφέρει η εκδίκηση. Μας εν­ .νιιῳέρει ο παραδειγματισμός. Η πόλη θα επιβιώσει όσο μένει ιιιιιθερή στις αρχές της. Χωρίς υποχωθἠσείἔ· Η πόλη θα επι­ βιώσει όσο παραμένει διαφορετική από τις άλλες. Όσο δεν οι ηιβιβάζεται και δεν αποδέχεται έναν πιο χαλαρό και εφησυ­ .ιι‹›μέν‹› τρόπο ζωής. Δεν πρέπει να συμβιβαστούμε. Μόλις .ιι ιμβιβαστούμε, μόλις γίνουμε ίδιοι με τους άλλους. μόλις αλ­ ιιιι γ‹›ι›με τους νόμους μας,θα εζαφανιστούμεψθβάμαί· Τώρα

γι

ι

'

4

Δ

1 .›

69

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

επιβιώνουμε επειδή είμαστε διαφορετικοί. Δεν διαφερουμε επειδή υπερέχουμε. Ιἰοινοί θνητοί είμαστε, όπως όλοι οι άλλοι |Ελληνες. Η διαφορά μας δεν οφείλεται σε ποιοτική υπεροχή απέναντί τους. Αντίθετα. Υπερέχουμε επειδή διαφέρουμε, δεν διαφέρουμε επειδή υπερέχουμε. Ζούμε διαφορετικά και αντέ­ χουμε τόσο τον θαυμασμό των ξένων όσο και τη χλεύη τους. Ούτε ο θαυμασμός τους μας οδηγεί σε αλαζονεία, ούτε ο χλευ­ ασμός τους σε αλλαγή κατεύθυνσης. ››Αν αδιαφορήσουμε για τον Εφιάλτη, θα έχουμε αποδεχθεί την πραγματικότητα. Αυτό είναι,για μας, μοιραίο λάθος. Πρέ­ πετ να δταμόθφώνόόμε την πόαητατότότηται όχτ να την ότόθεε τούμε. Ξεχνώντας τον Εφιάλτη, αποδεχόμαστε την εμπορική θεαόη τηε ζωηε­ Τη όότη τόό­ Εμείἔ εχόόμε ότόεόεντα νόμίόμαε τα¬ βαίπα παν εότελη­ Αότόἔ πόόόωόε Υτα μεότπόόἔ Χόόόόόε δαρείκυύς. Πιαεπεί να τθν αφησθόμε αττμώθητόἐ Μην ἔεχναἐ ότι η δική μας οικονομία είναι κλειστή. Οι Αθηναίοι κερδίζουν χρηματα χατ όόόόωόεόόόν πλόότό από τό εμπόθτό­ Σττἔ πό­ λεις με τις οποίες συμμαχούν, επιβάλλουν την καταβολή χρη­ ματικής εισφοράς για τον κοινό συμμαχικό σκοπό, όπως λένε, καττ πόό εμείἑ δεν ελόόμε ηανετ πότε· Δεν όόόόωόεόόόμε πλούτο, ούτε με την έννοια των υλικών αγαθών ούτε με την έν­ νοια του χρήματος. Πού στηρίζουμε την ισχύ μας ; Πώς επικρα­ τούμε στην Πελοπόννησο; Πώς αντισταθμίζουμε την οικονομι­ κή ίσχύ της Αθηναἐὲ Μόνθ Οί έναν μόθό στηίπζόμαστε, Αγηοί­ λαε­ Στόν μόθό τόν αηττητόό τηἔ Σπαότηἔ­ Δεν εχόόμε ηττηθεί σε μαχη Υτα πεότόόότεόεἔ από είπόότ Ολόμπταόεἑ­ Πότν από αυτό,πριν τη μάχη με τ0υς Τεγεατες δηλαδη, δεν είχαμε ηττητ θεί για άλλες είκοσι Ολυμπιάδες περίπου. Όλες οι Ελληνικές πόλεις τα γνωρίζουν αυτά, και οι βάρβαροι επίσης. Είμαστε μια μικρή αδελφότητα πολεμιστών. Ασπίδα μας είναι ο τρόπος ζωής και δόρυ ο μύθος που έχουμε δημιουργήσει, με τρόπο αίτ ματηρό , για το αήττητο της πόλης. Η εξόντωση του Εφιάλτη θα βόηθηόετ στη ότατηόηση αότόό τόό μόθόό­ Βπτβτώνόόμειεπετε 7Ο

'ΤΟ

ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

.ιη κυριαρχούμε. Κυριαρχούμε,επειδή δεν αλλάζουμε. Δεν κά­ ι.. „ ,με υποχωρήσεις ιιαι οομβιβασμούς. Ούτε στον τρόπο ζωής,

ί

.ιοιε στις αντιλήψεις μας. Αν αυτή η σταση ζωής εκλείψει, αν .ην αφἠοοομε να εκλείψει, μαζί της θα εκλείψουμε κι εμείς. ιωιιχδιὡκοντας και εξοντώνοντας τον Εφιάλτη, δείχνυυμε .ηοοε παντεςαρίλούς και εχθρούς,την αποφασιστικότητα μας. ιιογια ποο όλοι τον έχουν ξεχάσει, εμείς εξακολουθούμε να τον υι ηιόμαστε. Τώρα, τόσα χρόνια μετά τις Θερμοπύλες, η εξόν­ ...Μη Τοο θα εχει ακόμα μεγαλύτερο αντίκτυπο από πριν». „ ῃε¿θομοιι»_ ‹‹Δεν εχεις πειστεί. Θέλουμε να σε πείσουμε, όχι να σε δια­

γ„ιςι,ι›με»_

Αντιλαμβάνομαι την ανάγκη εκτέλεσης του Εφιάλτη. Ηρυσωποποιεί τη χυδαιότητα και τη μικρότητα,πράγματι. Όχι γιιινο δεν έχω κάτι να αντιτάξω σί αυτό,αλλά αποτελεί και δική γιού αυτονόητη πεποίθηση. Φοβάμαι, όμως, ότι το τέλος της ιυδαιότητας του Εφιάλτη θα είναι η αρχή της χυδαιότητας για ¬‹

γι.

ι,οι„_

„ Για­ιι ;» ΙΙ εκτέλεση άοπλου αντίπαλου είναι πράξη χυδαιότητας. με Ξνοιαφεοει_ Με ενδιαφερει μόνον η μαχη. Όχι η επίθεση „, ιιιοπχο αεομο »_ ., ι ιοιος ειπε ό­ιι θα είναι αοπλος; Οι πληροφορίες λενε ύτί ­ι

Λ, ι,

.ιυνυδεύεται πάντοτε από μισθοφόρους». ­ὔἰι̃ότε, αλλάζει» είπα ανακουφισμένος. «Αλλάζει πολύ. Πρόκειται για μάχη. Δεν ήξερα ότι υπάρχουν μισθοφόροι». Η Υπάρχουν. Πρέπει να προετοιμαστείς για την προοπτική γιιιγγγς γιατί, όπως ξερεις, οι επαγγελματίες μισθοφόροι είναι ωιιιίτερα ικανοί». „ ῃοια ειναι ­ια ο­ηιιεια αναγνώρισης ;›› τι Ο Αθηνάδης έχει φυτέψει στον κήπο του τριάντα ελιές, „„ „ αν­ιιο­ιοιχοόν ο­ιο γραμμα Λ” , σε τρεις σειρές των δέκα. Θα ιην γνωρίσεις εύκολα την αγροικία, από αυτό το χαρακτηρι­ ιζ;

71

Π .Δ.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

στικό. Βρίσκεται προς την πλευρά του Σπερχειού,λίγο πριν τις πρώτες οικίες του χωριού. Θα πας εκεί μόνο αν παραστεί ανάγ­ κη και ειδοποιηθείς σχετικά από τον Αθηνάδη››. «Αλλο σημείο αναγνώρισης και επικοινωνίας ;›› «Ο εντοπισμός του σημείου επικοινωνίας είναι πολύ εύκο­ λος. Βρίσκεται στο τέλος της χαράδρας του Ασωπού. Κοντά στις εκβολές του ποταμού. Αν κάποιος κατεβαίνει τη χαράδρα, ακολουθώντας το ρεύμα του ποταμού, δύο στάδια πριν την έξοδό της, θα παρατηρήσει, δεξιά,γκρεμό ύψους δύο περίπου σταδίων. Στη ρίζα του γκρεμού υπάρχει ένα μεγάλο βαθούλω­ μα, σαν αποτύπωμα γιγάντιου αντίχειρα πάνω στον βράχο. Σαν μια μεγάλη θύρα. Χαμηλά σ” αυτό το βαθούλωμα γράφον­ ται τα σύμβολα. Αριστερά, όπως κοιτάμε το βαθούλωμα, υπάρχει μια οριζόντια σχισμή. Ο βράχος είναι λείος πάνω και κάτω από τη σχισμή. Ο Αθηνάδης μεταβαίνει στο σημείο αυτό, λίγο μετά το ξημέρωμα. Γράφει το σύμβολο κάτω από τη σχι­ σμή. Αν χρειαστεί να μεταβεί κάποια άλλη ώρα της ημέρας,θα γραψει το σύμβολο πανω απο τη σχισμή, Έτσι, ξέοοομε την ώρα επίσκεψής του στο σημείο, άρα και την ώρα του συμβάν­ τος που θέλει να αναφέρει. Για κάποιον που κινείται ανάποδα, από τις εκβολές του ποταμού προς το βουνό, το βαθούλωμα είναι ορατό από την έξοδο της χαράδρας, αλλά μόνο στο επά­ νω μέρος. Το κάτω μέρος δεν είναι ορατό. Εννοείται ότι ελάχι­ στοι έχουν λόγο να ανέλθουν ή να κατέλθουν τη χαράδρα του Ασωπού. Για να περιορίσουμε, ωστόσο, τη μικρή πιθανότητα εντοπισμού, σβήνουμε τα σύμβολα αμέσως μόλις τα δούμε. Αν βέβαια κάποιος περαστικός κυνηγός τα αντιληφθεί, στο ελάχι­ στο χρονικό διάστημα που παραμένουν γραμμένα, δεν μπορεί ούτε να υποπτευθεί τί σημαίνουν, αφού είναι κοινότυπα, ούτε και να τα συνδυάσει μ' εμάς. Αν,πάλι, οι οπλίτες που κατεβαί­ νουν να ελέγξουν γίνουν αντιληπτοί, δεν μας απασχολεί, αφού υποδύονται τους κυνηγούς. Πηγαίνουν έχοντας μαζί τους μό­ νον ακόντιο και μαχαίρι,χωρίς ξίφος. Ενδυμασία τοπική,φυσι­

κα. Στο σημείο επικοινωνίας δεν σταματάνε. Συνεχίζουν πέν­ ιν ­έξι στάδια μέσα στη χαράδρα και μετά γυρίζουν πίσω. Αλλες φορές, πάλι, δεν γυρίζουν πίσω αλλά ακολουθούν τον Ασωπό ,παίρνουν νότια κατεύθυνση , βγαίνουν από τη χαράδρα και επιστρέφουν στη λίμνη κάνοντας πλήρη κύκλο». «Ποια είναι τα σύμβολα και τί σημαίνουν ;›› «Αν δείτε ξίφος ζωγραφισμένο σε οριζόντια θέση, ο Αθηνά­ σης θέλει να επικοινωνήσει μαζί σας, το ίδιο βράδυ. Αν δείτε δόρυ ζωγραφισμένο με την αιχμή προς τα πάνω, ο Εφιάλτης βρίσκεται στη Μαλίδα, μόνος. Σ” αυτήν την περίπτωση, ο Αθη­ ναδης έχει την εντολή να επιτεθεί, πριν καν ειδοποιήσει, αλλά μόνο αν είναι σίγουρος για το αποτέλεσμα. Αν το δόρυ είναι ζωγραφισμένο με την αιχμή προς τα κάτω, ο Εφιάλτης συνο­ δεύεται από μισθοφόρους. Σ, αυτές τις δύο περιπτώσεις όλο ιο °στοιχείο®, το ίδιο βράδυ, θα προωθηθεί στην αγροικία του Δθηνάδη και θα επιτεθείτε αμέσως. Αν αυτή η μετακίνηση δεν ιίναι εφικτή, για τον οποιονδήποτε λόγο, θα κρίνεις και θα αποφασίσεις σύμφωνα με τις περιστάσεις για τον τρόπο χρησι­ μυποίησης του ίστοιχείου”››. «Πόσοι θα βρίσκονται στη Δρυμαία, πόσοι στο Καλλίδρο­

ι

(

Υ

μ‹›;››

«Τον πρώτο μήνα περιπολεί όλο το ίστοιχείοί μαζί. Τον δεύ­ τερο μήνα μία τετραμελής ”ομάδα7 θα αποσυρθεί στη Δρυμαία για ανάπαυση. Τον τρίτο μήνα θα γίνει αλλαγή. Τον τέταρτο μήνα θα γίνει αλλαγή. Τον πέμπτο μήνα θα γίνει αλλαγή. Τον ικτο μήνα θα επανέλθετε σε περιπολία πλήρους ἐστοιχείουἴ Οι δύο "ομάδες επικοινωνούν μεταξύ τους καθημερινά. Το σημείο πικοινωνίας βρίσκεται στη μέση της διαδρομής μεταξύ Δρυ­ μαίας και λίμνης. Αίγο πριν τη δύση του ήλιου ένα ςζευγάρι” από κάθε “ομάδαί μεταβαίνει στο σημείο αυτό. Ετσι, η επαφή μεταξύ των δύο °στοιχείων' είναι συνεχής. Αν κάποια φορά το “ζευγάρι” απ® το Καλλίδρομο δεν εμφανιστεί,η απουσία του θα ιρμηνευθεί ως συναγερμός. Οι άλλοι θα ανέβουν αμέσως στο ι

73

72

ι

Π .Δ.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

βουνό. Γιί αυτήν την περίπτωση , τα σημεία επικοινωνίας και τα σύμβολα ορίζονται απ' τον ενωμοταρχη προτού ξεκινήσει η αποστολή».

«Ποια είναι η διαδικασία αντικαταστασης ;» «Την προτελευταία μέρα του εξαμήνου, η πρώτη τετραμε­ λής ίομαδα” του ίστοιχείου) που αντικαθίσταται, θα επανέλθει στη Δρυμαία και μια τετραμελής “ομαδα” του νέου ίστοιχείουζ θα προωθηθεί στο Καλλίδρομο. Την επόμενη μέρα θα επανα­ ληφθεί η ίδια διαδικασία. Το σύνθημα γι” αυτήν την αποστολή είναι ‹Αλφεός” και το παρασύνθημα”Μαρων”». «Ενδυμασία και οπλισμός ;» «Θα ταξιδέψετε ντυμένοι ως Σπαρτιατες οπλίτες, με τη συ­ νηθισμένη ερυθρή ενδυμασία. Θα φέρετε ασπίδα, δόρυ, ξίφος, περικεφαλαία, όχι όμως θώρακα και περικνημίδες. Πφεδρικός και πρόσθετος οπλισμός έχει ήδη μεταφερθεί στη Δρυμαία. Πί­ ναι αποθηκευμένος στην οικία που μας έχει παραχωρηθεί από την κοινότητα. Περιλαμβανει τόξα, βέλη . ακόντια, ιαματικα βό­ τανα και αλοιφές, δόρατα, ξίφη, περικνημίδες, ιματια,χιτώνες, μανδύες,αθηναικα και αιγινίτικα νομίσματα.Τπαρχουν και με­ ρικοί χρυσοί δαρεικοί.αν τυχόν παραστεί σχετική αναγκη». «Ποιον αντικαθιστώ ;» «Τον Κλεόμβροτο του Τήλεκλου». «Ποιοι είναιοι υπόλοιποιτης “ομαδας” μου ;» «Ο Αρίστων του Εἰυαγόρα, ο Αναξανδρίδας του Αύσαν­ δρου, ο Αγις του Γέλωνος, ο Λεωτυχίδας του Ευρυκλέους, ο Ταλως του Δερκυλλίδα, σ Διηνέκης του Ευδαμίδα, ο Φίλων του Δαμιδος. Απ) αυτούς, όπως γνωρίζεις, ο Διηνέκης είναι αριστος χειριστής του τόξου, ο Ταλως και ο Αεωτυχίδας είναι δρομείς ικανοί και ο Αγις έχει εκπαιδευθεί,λίγο.στο ακόντιο». «Νομίζω ότι καλύτερος ακοντιστής απί όλους είναι ο Αθη­ ναδης». «Συμφωνώ. Αυτονόητο είναι ότι θα τον χρησιμοποιήσεις». «Τπαρχηγός θα είναι ο Αρίστων ;» 74

γ

«Ναι, έχει υπηρετήσει ξανα στο Καλλίδρομο. Πριν δύο χρό­ νία. Να σέβεσαι την κρίση του». «Χρησμός υπαρχει ;» «Ασφαλώς υπαρχει. Ρωτήσαμε το Μαντείο πριν αρκετα χρόνια. Λίγο μετα τη μαχη των Πλαταιών. Η απαντηση της Πυ­ Οίας, ωστόσο, είναι δυσερμήνευτη. Κανένας μας δεν μπόρεσε μέχρι τώρα να την ερμηνεύσει. Προφανώς η ιέρεια δεν θεώρησε ιην ερώτηση απόλυτα δικαιολογημένη. Εῖίχε απαντήσει ήδη στο ίρώτημα που αφορούσε στο σημείο απόκρυψης του θησαυρού. Η δεύτερη ερώτηση μαλλον ενόχλησε το Μαντείο. Θεώρησαν στι ήταν καταχρηστική. Γι' αυτό η Πυθία απαντησε, αλλα με τρόπο ελαχιστα βοηθητικό. Πρέπει να προσπαθήσουμε πολύ πριν φθασουμε σε σημείο τέτοιο ώστε ο χρησμός να μας είναι χρήσιμος». «Μπορώ να ακούσω τον χρησμό ;» «Λίγες λέξεις μόνο: Άναζητήστε τον δεύτερο ανδρα με το ιδιο χέρι”». Απογοητεύτηκα. Ο χρησμός ήταν πραγματι ακατανόητος. Ποιος ήταν ο πρώτος ανδρας και ποιος ο δεύτερος; Πώς να αναζητήσεις τον ανδρα με το *ίδιο χέρι” ; Ίδιο με τί ; Δεν έβγαινε νοημα. Βέβαια, νόημα υπήρχε. Η Πυθία δεν έκανε ποτέ λαθος. ι Ι χρησμός φαινόταν τώρα δυσερμήνευτος, αλλα κατω από συγ­ κκκριμένες προϋποθέσεις θα γινόταν ερμηνεύσιμος. Οι χρη­ υμοί δεν ήταν διφορούμενοι, όπως πίστευαν οι αφελείς. Οι χρησμοίήταν σαφέστατοι. Παντοτε. Έπρεπε όμως να σκεφτείς και να περιμένεις. Το Μαντείο δεν έδινε μασημένη τροφή. Την καταλληλη στιγμή το νόημα του χρησμού αποκαλυπτόταν. Αρ­ κνί να είχες την κρίση για να το αντιληφθείς. Ι·Ξπιπλέον,η ιέρεια απαντούσε αναλογα με τη φύση του ερωτήματος. Αναλογα, ωηλαδή, με τον λόγο που ωθούσε στην υποβολή του. Όσοι ρω­ ίυύσαν από περιέργεια, ματαιοδοξία, υπεροψία ή με σκοπούς σύλιους και ποταπούς, έπαιρναν απαντήσεις δυσερμήνευτες ή ιηιφίσημες. Καποιος, για παραδειγμα, υπέβαλε ερώτηση έτσι 75

Ι

ΤΟ ΤΕΛΟΣ

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

διατυπωμένη,ώστε να πληροφορηθεί τί πρέπει να κάνει για να αποφύγει τον θάνατό του. Παραλογισμός,δηλαδη. Ζητούσε να μάθει απ” τους θεούς πώς θα αποφύγει το πεπρωμένο που οι ίδιοιτού είχαν τάξει. Τί να έκανε το Μαντείο ;Αν δεν απαντού­ σε,διατυπωνόταν αμέσως εναντίον του η κατηγορία της υπεκ­ φυγης η και της άγνοιας ακόμα. Η ιέρεια. όμως, ουδέποτε αγνοούσε. Γι” αυτην, όταν έπεφτε σε έκσταση, τα μελλούμενα είχαν ηδη συμβεί. Τα έβλεπε μπροστά της, σαν ένα εκτεταμένο παρόν. Ενα συνεχώς εξελισσόμενο παρόν. Αυτό είναι γι' αυτην ο χρόνος. Αδιαφορεί για τον ψευδεπίγραφο και αυθαίρετο τε­ μαχισμό του σε παρελθόν. παρόν και μέλλον. Για την Πυθία το παρελθόν δεν είναι ποτέ πεπερασμένο και το μέλλον έχει ηδη ολοκληρωθεί. Περιφέρεται στον χρόνο. όπως εμείς περιφερό­ μαστε στον χώρο. Ετσι. απάντησε με σαφηνεια στο ερώτημα του ανόητου. “Να αποφεύγεις το φίδι που σέρνεται στη γη” έλε­ γε ο χρησμός. Καταχάρηκε ο ερωτών. Άρχισε να αποφεύγει με κάθε τρόπο την οποιαδηποτε γειτνίαση με φίδια και αισθανό­ ταν απόλυτα ασφαλης. Νόμιζε ότι δεν θα πεθάνει ποτέ. Σκο­ τώθηκε, όμως. σε μάχη από κάποιον οπλίτη που είχε ζωγραφι­ σμένο πάνω στην ασπίδα του ένα φίδι που σερνόταν στο έδα­ φος. Δύσκολο να παραπλανησεις τον Απόλλωνα. 'Οταν η ερώ­ τηση αποσκοπούσε στην αποφυγη του πεπρωμένου.η απάντη­ ση δεν δινόταν η δινόταν με λεκτικό αμφίοημο. Ασεβείς,δόλιοι. οκνηροίη περίεργοι δεν είχαν καλη αντιμετώπιση από το Μαν­ τείο. Θυμόμουν το παράδειγμα που μας έλεγαν. Το παρά­ δειγμα με τον χρησμό που ζητησαν οι Μεγαρείς, πριν ζεκινη­ σουν για αποικισμό. Ή πόλη σας θα ευτυχησει και θα γίνει ονομαστη , αν την χτίσετε απέναντι στην πόλη των τυφλών® τους είπε η Πυθία. Ποια πόλη των τυφλών; Απόρησαν οι Μεγαρείς. Ούτε υπηρχε πόλη τυφλών. ούτε μπορούσε να υπάρχει. Ξεκί­ νησαν απογοητευμένοι. Όταν έφθασαν στον Βόσπορο και ει­ σηλθαν στο στενό, είδαν δεξιά τους, στην Ασιατικη ακτη, την αποικία των Χαλκηδονίων. Αριστερά τους. μια έξαρση γης πε­ 76

γ

Λ

Ν

'

,

Ν

=

ι

Ν.

ι

ι '

¬

.

· ί

ΤΟΪ ΕΦΙΑΛΤΗ

ρικλειόταν από θαλασσα σε τρεις πλευρές. Ήταν μια θέση ρχρρη. προστατευμένη, μια θέση που έκλεινε την είσοδο του Ιιωσπόρου. Το ίδιο το στενό την προστάτευε από τον εχθρό που θα ερχόταν από την Ασία. Το αντίθετο συνέβαινε με την ιωιυικία των Χαλκηδονίων. Είχαν όλη την Ασία στην πλάτη ιρυς. εντελώς απροστάτευτοι και ανοχύρωτοι. ίΑυτη είναι η ιι όλη των τυφλών” είπε ο Βύζας, ο αρχηγός των Μεγαρέων. Αυ­ ιούς εννοεί το Μαντείο. Δεν μπορούν να δουν απέναντι, στην ιιλλη πλευρά του Βοσπόρου. Δεν μπορούν να δουν το πλεονέ­ ιι ιημα που έχει αυτη η φύσει οχυρη θέση. Εκεί θα χτίσουμε την ιι ποικία μας. Απέναντι στην πόλη των τυφλώνί. Ετσι έκαναν και έχτισαν το Βυζάντιο. Ο Πλείσταρχος σηκώθηκε. Είχαμε τελειώσει. (Να προσέχεις, ρρυ είπε. Ἡ συχνότητα των αγγελιαφόρων έχει αυξηθεί. Εχουν περάσει πολλά χρόνια από τη μάχη των Θερμοπυλών. Αργά η γρηγορα ο Εφιάλτης θα εμφανιστεί. Πρέπει να έχει εφησυχάσει πια. Δεν υπάρχει καμία ένδειξη κινητικότητας δικης μας στην περιοχη του. Είναι απίθανο να γνωρίζει ότι περιπολούμε στο Μαλλίδρομο. Ακόμα κι αν έχει πληροφορηθεί όμως για την πα­ ρυυσία του ίστοιχείου” μας στη Δρυμαία, δεν μπορεί να συν­ ρράσει τη Δρυμαία με την Τοάχίνα. Είναι πολύ μοϋῳιά­ ΜΘΘΟ­ λαβεί το βουνό. Πιστεύουμε ότι πλησιάζει η ώρα της επαφης. Δεν νομίζω ότι θα μας δοθεί δεύτερη ευκαιρία. Οι οπλίτες αγνοούν τον σκοπό της αποστολης. όπως τον αγνοούσαν όλοι ρι προηγούμενοι. Μόνον οι ενωμοτάρχες γνωρίζουν. Θα απο­ καλύψεις το όνομα του στόχου μόνο όταν είσαι βέβαιος για την ι­παφη. Τέλος, μην ξεχνάς ότι ο Αθηνάδης έχει και προσωπικό κίνητρο σ' αυτην την υπόθεση. Εχουν περάσει. βέβαια , έντεκα χρόνια και η επιθυμία του για εκδίκηση ίσως να έχει αμβλυνθεί. Ωστόσο. δεν πρέπει να του επιτρέψεις σε καμιά περίπτωση να παρασυρθεί απ' το προσωπικό του πάθος και να μετατρέψει την αποστολη σας σε ενέργεια δικης του αντεκδίκησης. Η απο­ υτολη αφορά την πόλη συλλογικά, όχι τον Αθηνάδη ατομικά. 77

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

λανθασ επιλο­Υε ΆΞ Μην του εππθέψειἔ να σε παΟασύΟε[ μ| 9 α αυτον πεαακακεἐ Μανεἐ να ΟδηΥησΟυν και μην Ξπαρεψαἐ / | | την αποστολη σε ματαιωση η απ οτυχια». «Μαλτστα» ειπ με τη ν ύψιστη δονα­ «Αν πετυχειςῃη | πολη / θα σε ανταμειψει / τή τιμή. Για την επιτυχία της αποστολής αυτής, κάθε θυσια ει­ ×

­

το

α

Μ

α

5

α

­_

=

τν

.

Μ

Χ

οτ:

τα

ἐῇἐαμ

Μ

α

°

Μ

Μαξ;~±»;α6;=ἶἶἶἕἔ;¿ἔζ`ί¿ἱ'

Ί «τ

..

.

ο·

ξ

Στ'

αφἶ Ψ­±*ἔἶ Θα αἐ:Ϊ:#”*; Δ

α

“§°ἐ‹ω̃τἔ'ἔἔἔἔῖ;ἐ1ο

×

×

ἴἶΜ

ἴἶἶΤἶἶἶ?ἐὲ;ἔ»ἦ

α

_±¬α',ῃε|±

τα

τ

τ

Μ

ναι αποδεκτή ››.

.ωε

2

­

­·

τ

·

4

τ

α

Χ

2

μ

ωη̨̃

Δ

ΧΑ

›»νε

Λ

τ/ηα

αν

το

το

τ.

Ὁ/

ὶ

6

αν

τ

_Μ.τ,.»¬·>·×*”“

.

»ω3Φ°°“ἶέτ.ζ.εἔἴ

ΔΔ

ζῖ

Ι­ἐω̨̃;¿»±ω

ῷζ

­

·ωιω±τ.­;:ἐ.

.τσ 34

„

Φ

ι

ὥετέζ

'ξ

Ἐκ

Μ"

Μ.:

7

#2

ααα/

Ιι

Ϊ

__τὴ;;±η̨̃

αλ

Μ

.Υ

αι̃

τα

,

ίπ

τ

το

τ2~ἕσ›»×<=ωτ.­τιῇἑε·

έ

α ἑ

ἕ

Ν

α̃

αν

Δω τ.(

τ

τ

×

.

·

ὁ

› Χ

Μ

Ξωτ

τ

ο

τ

·

τ

¥

εμε

ε

Ώ

­ α

_

)ζ

±

α

τ

α

78

τ

ο

`

ξ

»

_

=7

ε

›

›(3 ετμ.­Φἕἔετ ›

,;

;±:52ε τα ..ξ

Θ­

" ..

ααἐαξτ ±·“ἑ5'ἱ*:ΐε Ψ: “°

·% :›·

τ τεῳεςη̨̃/ττ;ἐ.¿¬;:ἔξΡΜ·­·.;ἐ„=ἶ,ττ1‹ α̨η̨̃ο τεωκ·εψ±·× η£ε»±.;;±ἔ. τετ.­± . #5 ·;­:›!ωε:ε±~ω̨̃_« τα ασε' _ί

·

Π

στκω·¥‹τ±”ἶ:­­·α„:ωεεὲ.»ἰ:=ε±9Ξτε:5:ξ: ­»±±·±¬±Ζτ;τ ἑ:Η¬ετε23× .ε εδω· ¬¬ωεο±:±ε

τα τ

α

.Ύ

α

τ >τ

­

·ε

<

ὶΗ »`~¿ΐ±

Δ

~

5

ξ

σε

.ω

.

Φ

τ

ὰ

Ἄ1

.Ξ

Χ

ω<ῳ1׬τἔαῖ=×ί:ε τα ὲῖτἑἱὀἑἶττ

Ἡ

­

ια

Ητ

τ

ω­

οτ

‹

‹

Ω

.

τ·

.

Δα

τα

τ

α̨

ά

τα ἔῃω Η

ὶἶῖ

Υ

τ

­ ­

Μ»

αυτ:

τε.·¬,εε>·

:ι̃5ε±εὲ:±±;;;

¥

±:;Φ;τἔ¬±±,ε›~

„±›;×

τε

¬­

­

·>

±·

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΤ ΒΦΙΑΛΤΗ

ι

εν περιγελώ τη δημοκρατία σας» είπα στον Λθηναίο συ­ νομιλητη μου. «Λαθος καταλαβες. Ούτε την ενασχόληση σας με τις τέχνες περιγελώ. Εσύ ερμηνεύεις έτσι τα λόγια μου και απορώ γι” αυτό. Δεν περιγελώ τίποτα απολύτως. Δεν έχω τέτοιο δικαίωμα. Για να είμαι όμως ειλικρινης, δεν μπορώ να υξακριβώσω τη σκοπιμότητα αυτών των ενασχολησεών σας». «Δεν μπορείς να εξακριβώσεις τη σκοπιμότητα της τέχνης» απόρησε ο Λθηνόδωρος.

Δ

­4

)

¬

Λ

«Ακριβώς Δυσκολεύομαι. Λξιωματικός είμαι στον σπαρ­ τιατικό στρατό. Δεν είμαι φιλόσοφος. Θα σου ημουν ευγνώμων αν βοηθούσες. Τί νόημα έχει η αναπαρασταση η η μίμηση του ϋργου των θεών ;» «Ούτε εγώ είμαι φιλόσοφος, αλλα νομίζω πως δεν χρειαζε­ ιαι ενασχόληση με τη φιλοσοφία για να αντιληφθεί κανείς ότι η ιέχνη , είτε γλυπτικη ,είτε μουσικη, είτε ποίηση η αρχιτεκτονικη, ίναι πρώτα απ” όλα ένα μέσο για την τέρψη της ψυχης. Δεν μι­ μείται το έργο των θεών. Το υμνεί. Η τέχνη εξυψώνει το πνεύ­ μα και εκλεπτύνει τα αισθηματα. Το ίδιο και η φιλοσοφία. Ιὺλαφρώνουν την ψυχη από το σαρκινο περίβλημα της. Την κα­ νουν πιο αναλαφρη. Λιγότερο γηινη. Περισσότερο ουρανια. ι

ι

ι

Δ”

Α Θ ΠΝΑ

γ

Νλησιαζει τους θεούς όποιος ξεπερνα τα όρια της φθαρτης υπόστασης του. Φθαρτη είναι η σαρκα,το πνεύμα όχι. Όποιος ιιροσδοκα και αναζητά την τέρψη του πνεύματος μέσω της τέ­ χνης,τον δρόμο των θεών ακολουθεί». «Ίσως Δεν μπορώ, ωστόσο, να αντιληφθώ γιατί η ψυχη ιι ›έπει να τέρπεται με την τέχνη. Γιατί πρέπει να τέρπεται γε­ νικα η ψυχη ;Αυτό δεν καταλαβαίνω». «τ Γιατί όχι ;» «Ι τέρψη της ψυχης οδηγεί σε ευδαιμονισμό κι αυτός με τη οι ιρα του σε τρυφηλότητα και χαλαρωση. Ο ευδαιμονισμός δεν Μ )ώνει» γ

«Βπιτρεπσταν ακόμα σε άνδρα έντιμο, αν του άρεσε καποια συνετή γυναικα, μάνα ωραιίων παιδιών, παντρεμένη με καποιον άλλον) να πεάῖεί τον άνδρα Τηἔ χο” να συνευρεθείμαζίῃιἔι ωἔ να Φϋτεὐει σε ευφορη Τηλ ἴἦημωἴταἔ καλα παίδίαϊ· Κί αἕπα Τί” νονταν έτσι τοτε με φυσικο τροπο και κοινωνικη συνειδηση... ν / ΤΟΖἩ καΐί ΤΟ αδίανθ ΤΟ ». Οί δία σε χείνθζ) που ημ χ 9η η ΠλΟύταρχ0ς,Β¿Ό¿ ΠαράΜηλΟ¿,Λυκ0ὐρ)„Ος7 γς Ά

7

×

×

8ο

Τ

4

Ο

(

,

,

,

«Δεν λυτρωνει απο τι ;» Η Από τον φόβο του θανατσυ,τί αλλο ; Τον καθημερινό φόβο 81

Π.Δ. ΜΠΑΑΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΤ ΕΦΙΑΛΤΗ

θανατου. Αυτός καταδυναστεύειτη ζωή των ανθρώπων. Αυτόν ποοσπαοοον να ἔεκελασοον με καθε τοοπο­ Ανωνίζοντατ απε­ Υνωσμενα να λησμονησοον το αναποφεοκτο· Χοηστμοποτοον καθε δυνατο μεσο· Τη οτασκεοασηι τον εοωτα› το φαΥητο› το πτοτο›την καλοπεοαση¬την πολοτελεία· Ματατη ποοσπαοετα­ Δεν είνατ αοτοσ ο οοομοε τοο Σπαοττατη πολεμτστη· Εμείσ οεν ποοσπαοοομε να αποφοκοομε το πεποωμενο­ Αντίθετα· Το ακκαλταζοομε κατ εοωτοτοοποομε μαζί τοο­ Η οπεκφογη οεν λοτοώνετνα­

«Τί λοτοώνείἕ» «Ο πονοε λοτοώνετ· Κατ ο κοποε· Ο τοοώταε κατ το αίμα­ Η οοονη­ Εμετε είμαστε απογονοτ τοο Ηοακλίμοπωἔ ξοοετε· Ακοε λοοθοομε τα οτοαι̃ίματα τσο­ Όσο μποοοομε­ Ακολοοοοομε τον οοσβατο οοομο· Τον οοομο τησ αοετησ­ Θομασατ τον μοοοἔ Όταν ο Ηοακληε κτνοταν εφηβοε › βγηκε σε τοπο εοημο· Καθτσε κατ αναοωττοταν ποτον οοομο θα ακολοοοησετ­ Τον οοομο τησ αοετηε η τον οοομο τησ κακίαε­ Εμφανίστηκαν εμποοε τοο οοο Υοναίκεε­ Το ονομα τησ μίαε ηταν Αοετη­ Το ονομα τησ αλληε Κακία­ Θομασατ μηπωσ το οεοτεοο ονομα τησ Κακίαἐἰἐ Θομα_ σαι πώς αναφέρει η ίδια ότι την φωναζουν οι φίλοι της ;››

Ν

4

ι

ι

και πώς διασκεδαζετε ;Χωρίς κρασί ;››

Με κρασί, αλλα αραιωμένο. Με κρασί, αλλα το χρησιμο­ ιμιωύμε με σύνεση. Αλλωστε υπαρχει η μουσική. Είναι πιο ..ιι γερτική απ” το κρασί. Η μουσική οδηγεί σε αναταοη ψυχής. κοντα στην έκσταση. Όπως το κρασί. Δεν χανεις, όμως, τον .ιι›ι‹›έλεγχο ούτε την αυτοκυριαρχία σου. Μόλις η μουσική τι

`

82

«Σπάνια μεθάμες ‹‹Σπανια, αλλα μεθατε. Στα συμπόσια. Κανένας Σπαρτια­ της “όμοιος” δεν καταδέχεται να μεθύσει. Για μας το κρασί εί­ ναι φαρμακο. Πολύτιμο φαρμακο. Δεν είναι μέσο διασκέδασης μτ›ν‹›. Ο Σπαρτιατης δεν δέχεται να χασει την αυτοκυριαρχία του για έναν τόσο ασήμαντο λόγο. Ποιος δέχεται να γελοιο­ ιιυιηθεί μπροστα στους συμπολεμιστές του πίνοντας κρασί γηῃκρωτο Σ. εμάς μόνον οι είλωτες μεθάνε». Ε

Αλλά μπροστα από την αρετή οι αθανατοι θεοί ιδρώτα έβαλαν, ο δρόμος προς αυτήν είναι μακρύς και ανηφορικός 7».

«Μαθαἔνῃε στίχους του σίο Ου κἶ «Μαθαίνουμε τους στίχους που πρεπει να μαθουμε. Δεν θέ­ λουμε να μείνουμε μόνιμα υποχείρια των θεών, Αθηνόδωρε. Ο

Ο

ι

«Ευδαιμονία». «Ακοτβώε­ Βοοατμονία· Αοτο είνατ το ποακματτκο ονομα τησ Κακίαε· Θα σοο θομίσω τοοσ στίχοοσ τοο Ησίοοοο πανω σο αοτο το ζητημα: (Την κακία μπορείἔ να την αποκτήσετε αφοσνη κατ εύκολα, ο δρομος ειναι ομαλος και περναει πολυ κοντα σου.

δρόμος του Ηρακλη. 'Οχι του .\ι‹ί›νυσου. Ο ανθρωπος ξεκινα από χαμηλα. Από το χώμα και τη λασπη. Με αγώνα και αγωνία μόνον μπορεί να ανεβεί ψηλα, τι ιην κορυφή του Ολύμπου. Αυτή πιστεύουμε εμείς πως πρέπει να είναι η πορεία του ανθρώπου. Ακολουθούμε τον δρόμο του ιιολεμιστή. Τον δύσκολο. Εσείς ακολουθείτε αλλο δρόμο. ακατανόητο για τη δική μας αντίληψη. ίΕχω ακούσει, για πα­ ραδειγμα, ότι πίνετε κρασί ανέρωτο. Μεθατε. Γιατί μεθατε/Γί νοημα έχει ; Επιδιώκετε την ευεξία χωρίς κόπο και την έκσταση χωρίς πόνο. Είναι απρόσφορο. Με το κρασί αντικρίζετε αμυ­ ωρα το βασίλειο των θεών. Δεν δικαιούστε, όμως, μια τέτοια ωεργεσία. Δεν έχετε δουλέψει γι7 αυτήν. Δίχως φόβο και δια­ ιιινδύνευση, δίχως κόπο και οδύνη, όφελος δεν μπορεί να υπαρξει. Άνθρωποι που καυχώνται για την παιδεία τους, για ως φιλοσοφικές τους ενασχολήσεις και ενατενίσεις , όπως εσείς, ιναι παραδοξο να υιοθετούν μια τέτοια απλοικη πρακτική. Μια εύκολη λύση. Δεν οδηγεί πουθενα. Το αποτέλεσμα είναι ιιρόσκαιρο και το κέρδος σας μηδενικό. Μας ξενίζει αυτή η συ­ νηθεια σας. Γιατί μεθατε πραγματι ;››

„(,ῃ,μ0ς προς τη θέωση είναι

'

83

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

σταματήσει, σταματα και η επίδρασή της. Γι” αυτό την προτι­ μούμε. Η μοοσικη δεν εθίζει». «Ξέρω,παντως,ότι διασκεδαζετε αρκετα. Δεν υπολείπεστε σε σχεση μί εμας»­ «Διασκεδαζουμε, ναι, αλλα μόνο μετα τη σκληρή καταπό­ νηοη του σώματος και της ψυχής. Η διασκέδασή μας είναι πρό­ σκαιρο και φευγαλέο δώρο. Ανταμοιβή μικρή ,για τους κόπους της ημέρας, με διαδικασία ελεγχόμενη. Δεν είναι τρόπος ζωής. Η ζωη μας ειναι σκληοη και Το ξερεις» «Δεν νομίζω ότι σ“ εμας η τέρψη, καθε υφής, είναι τρόπος

ΤΟ ΤΕΛΟΣ

μσσ

ἹὉΪ ΕΦΙΑΛΤΗ

οτι, σε σχεση με μας, είστε αμαθείς; Η παιδεία σας, δηλα­

ση, είναι χαμηλού επιπέδου. Μόνο με τη μουσική ασχολείστε. Δεν έχετε ιδιαίτερες γνώσεις σε καμία αλλη τέχνη ή επιστήμη». «Δεν είναι σωστό. Εχουμε γνώσεις,γιατί ή γνώση είναι δύ­

«Βιναμ Το θεαΤ©Ο. η Φιλοσοφια. η οηΤο©ικη.η ΥλοπΤικη. η αρχιτεκτονική κυριαρχούν στη ζωή σας. Τιματε ιδιαίτερα όσους ασχολούνται με αυτα. Εμείς όχι. Εμείς τιμούμε μόνον πολεμιστές». «Η φιλοσοφία δεν είναι τέχνη». «Ούτε αναγκη είναι. Η ενασχόληση με τη φιλοσοφία δεν ποοσφεοει ΤιποΤα απΤο και η μη ενασχόληση μί αοΤην δεν σΤε­ ρεί από κατι αναγκαίο». «Νομίζω ότι μιλαμε αλλη γλώσσα. Όποτε συναντώ τους αξιωματικούς σας, δεν κουραζομαι να τους ρωτώ για σας. Προσπαθώ να σας καταλαβω, αλλα είναι αδύνατον. “Εχετε αλ­ λον κώδικα αξιών και αλλη ιεραρχηση. Άλλες προτεραιότητες. Αδιαφορείτε για όλες τις τέχνες,εκτός από τη μουσική». «Ναιι ΥιαΤι η μουσικη ειναι απαοαιΤηΤη απο σΤοαΤιωΤικη αποψη. Είναι όργανο, είναι μέσο για την εκπαίδευση των αν­ δοώνι Την εμπεδωση Της πειθαοχιαςι Την εξύψωοη Τοο ηθικού­ Γι” αυτό μας απασχολεί ιδιαίτερα η μουσική. Όχι τόσο για την Τεοψη Της ψοχηςι οσο Υια Την οοθη κινηση Των μοναδων σΤις ασκησεις και Τη μαχη­ Πανω απ, ολα Υια Την εξὐψωση Τοο ηθι· κού. Η μουσική,σ”εμας,δεν αποσκοπεί στον ευδαιμονισμό». «Δεν θέλω να σε προσβαλω. Δεν θέλω να είμαι εχθρικός σε μια σοζηΤηση φιλικη­ Αλλα. πώς να αποκούψω Την πεποίθηση

ναμη. Οι βαρβαροι δεν έχουν γνώσεις. Εμείς γνωρίζ0υμε,αλλα γνωρίζουμε μόνο τα αναγκαία. Για παραδειγμα, η ενασχόλη­ ση μας με την αστρονομία δεν οφείλεται σε απλή περιέργεια ή σε αόριστη γνωστική διαθεση. Μας ενδιαφέρει η θέση,η κίνη­ ση και η ονομασία των αστρων μόνο και μόνο για να διευκολύ­ ν‹›υμε τις νυχτερινές πορείες. Μόλις φθασουμε σ” αυτό το επί­ πεδο γνώσης, σταματαμε. Δεν παμε παρακατω. Δεν χρειαζό­ μαστε διανοητικα στολίδια. Είμαστε λιτοί. Λιτοί στην έκφρα­ ση και λιτοί στον τρόπο ζωής. Λιτοί στην ένδυση και λιτοί στη διατροφή. Όχι, όμως,λιτοί στη σκέψη. Αυτοί που μας επικρί­ νουν, παρασύρονται από το γεγονός ότι μιλαμε απλα και κο­ φτα. Σχοινοτενείς και περίτεχνες εκφρασεις, ασκοπες περι­ γραφές, επιτηδευμένες λέξεις, απεραντολογία και περιττολο­ γία δεν ανήκουν στις δικές μας συνήθειες. Ούτε καταδεχόμα­ οτε ούτε προλαβαίνουμε να ασχοληθούμε με τα περιττα. Η τεχνη είναι περιττή ». «Εννοείς μη αναγκαία». «Ακριβώς Μη αναγκαία. Μη αναγκαία όταν δεν εξυπηρε­ τει αμεσα τους σκοπούς της πόλης. Τέχνη αυτόνομη, τέχνη αποκομμένη από τις επιτακτικές αναγκες της πόλης, τέχνη για την τέχνη, αυτό είναι το περιττό. Οι ποιητές, για παραδειγμα, είναι απαραίτητοι, αν τα ποιήματα τους υμνούν την ανδρεία, την αποφασιστικότητα ή την αγαπη για την πατρίδα, όπως τα ποιήματα του Τυρταίου. Οι γλύπτες είναι απαραίτητοι, αν πρόκειται να σμιλέψουν το αγαλμα ενός θεού ή μιας θεας για τους ναούς της πόλης. Σε καθε αλλη περίπτωση , όμως, δεν βρί­ σκουμε καμία χρησιμότητα στην τέχνη. Καποτε, για να σου δώσω ένα παραδειγμα, ήρθε στη Σπαρτη καποιος πλανόδιος μίμος. Μας είπε ότι μπορούσε να μιμηθεί αριστα το αηδόνι.

84

85

ζωή§»­

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

Τον ακούσαμε. Όταν τελείωσε. τον ευχαριστήσαμε και τον διώξαμε αμέσως. ίΞένε” του είπαμε “μας αρκεί να ακούμε το αηοοντ το ίοτο­ Δεν Χρεταζομαοτε έναν ανθρωπο ποο το μτμείτ ται". Με την ίδια λογική. δεν συμπαθούμε τις μιμητικές τέχνες. Και το θέατρο , που εσείς τόσο εκτιματε , μιμητικό είναι. Μιμεί­ ται πραξεις κωμικές ή τραγικές. Γιατί ; Δεν είναι προτιμότερο να παρατηρείς τη ζωή την ίδια . αντί για τους ηθοποιούς που τήν μιμούνται ; Γι” αυτό δεν υπαρχει θέατρο στη Σπαρτη. Τί να το κανθυμε εμείς τΟ θεατρθ Μια μτχρἠ ομαδα ττθλεμτστών είμα­ στε. Όποιος έχει αντικρίσει την ωμή πραγματικότητα της μα­ χης. όποιος εκπαιδεύεται στρατιωτικα για δεκατέσσερα χρό­ νια και αμέσως μετα υπηρετεί στραττωτοοίἰ θητεία οαραντα ετών. είναι δύσκολο να γελασει ή να κλαψει με τα καμώματα των ηθοποιών. Εχουμε αλλες προτεραιότητες, σίγουρα. Προ­ σπαθείς να μας καταλαβεις κανοντας ερωτήσεις, αλλα αυτό εί­ ναι αδύνατον. Μας καταλαβαίνει μόνον όποιος έχει ζήσει όπως εμείς. Κανένας αλλος. Η περιγραφή δεν αρκεί. Χρειαζεται βίωμα. κατι που εσύ δεν έχεις. Στη δική μας λογική . ο μιμητι­ σμός δεν μπορεί να γίνει αποδεκτός. Λένε εξαλλου ότι ο ορα­ τός κόσμος δεν είναι τίποτ' αλλο παρα μια οφθαλμαπατη, μια ψεοοαίοθηοη­ Αν είνατ έτοα τί νοημα έχετ να ανατταρτοταἔ την ψευδαίσθηση.δημιουργώντας ένα ακόμα ψέμα ;›› «Το θέατρο είναι ψέμα 3» «Είναι μια αληθινα μιμητική πραξη. Τίποτ” αλλο. Τί σχέση έχετ μετη ζωή την ίοταμἶπαναλαμβανεττθ ζωἡιοεν την οημίοορτ γεί. Επεται. δεν προηγείται. Μην ξεχνας, αλλωστε,ότι και ο νο­ μοθέτης σας, ο Σόλων.που όλοι τον σεβόσαστε. είχε για το θέα­ τρο την ίδια καταφρονητική αντίληψη που έχουμε και εμείς». «Δεν το ξέρω αυτό »­ «Το ξέρουμε εμείς. Ρώτα να μαθεις». «Η λέξη ὀψέμαἶ ωοτοοο ενέχετ μτα ηθοοίἰ απαἔία­ Δεν νομίζω ότι προσδίδετε καποια ανηθικότητα στη θεατρική λειτουργία». «Ανηθικότητα όχι. Ἀσκοπο είναι,όχι ανήθικο. Αν σ” ενοχλεί

το τελοΣ τον εΦιΑΔΤΗ

`

,γ

„„

'γρ

κατ

α αρτρω

«Δεν διαφωνώ σε τίποτα. Να σε ακούσω θέλω μόνο. να σε Νριααλέσω να απαντησεις στις ερωτήσεις μου. να καταλαβω "ώς ακετττερτε »_ «Αυτή είναι ή αποψή μας για το θέατρο. Αντίθετα,η μουσι­ .αγ ανατ πρωτότυπη περα για πέρα. Ανοίγει δρόμους εκεί που .ν­ν ρτταρχουν. Όπως πρωτότυπη είναι η μαχη. Και ο θανατοἑ μοναδικός. Ξέρω ότι δεν συμφωνείς. αλλα αυτα πιστεύουμε , τη Σπαρτη »_ ατη̨εχνατεγ όμως) τις γενιές που έρχονται. Εμείς καττ θα αφησουμε για τις γενιές αυτές. Ναούς.γλυπτα,τραγωδίες,φι­ ^γ,αρφτα_ Εσείς τί θα αφήσετε ;››

'

2

4

`

«Αρετή». «Αρετή ;Τι αρετή ; Στρατιωτική αρετή ;›› «Αρετής Μία είναι η αρετή». «Τί ετνατ η αρετή ¿» «Αν Υνωρη̨̃ζετεςειναι περιττό να ρωτας. Αν δεν Υνωμίζετςτείτ

ι

νατ ματατρ »_

«Αδύνατρν να δεχθώ τις απόψεις σου» είπε­ «Δεν είναι δικές μου απόψεις. Εσείς έχετε δικές σας από­ ψεια Εμεις όχι. Εμείς έχουμε την αποψη της πόλης. Αυτήν τι­ μυύμε και αυτήν αποδεχόμαστε όλοι». «Ἀρααδεν είστε ελεύθεροι». «Ελεύθεροι από τί; Είμαστε ελεύθεροι από τον φόβο του ῃανατρρ) κτ αυτή ειναι η μεγαλύτερη ελευθερία ττθν μττθμεί να νατακτἠαετ Ο ανθρωπος. Πώς μπορεί να είναι ελεύθερος Ο φο­ γιατμένρς ; Αυτός που ζει για να φοβαται τον θανατο ; Είμαστε λεύθεροι από τον φόβο του θανατου. αλλα δεν είμαστε ελεύ­ θιτροι από τον φόβο του νόμου. Είμαστε δειλοί απέναντι στον νομο .γι® αυτό θαρραλέοι απέναντι στον θανατο. Την καταφρό­ νηση της πόλης φοβόμαστε και την ατίμωση , όχι τον θανατο. Η ανδρεία μας στη μαχη οφείλεται στον φόβο. Όχι τον φόβο του ι

ι

7

86

Λέξη °ψεμα°3Θα ονρμαζα το θέατρο 'μη αλήθειαἔ Θα διαφωνή­

Α

87

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

θανατου. Τον φόβο της ατίμωωής. Τον φόβο μήπως κατηγορη­ θούμε. από τους συμπολεμιστές μας.για δειλία. Αυτό τρέμει ο Σπαρτιατης. Την κακή φήμη. Τη φήμη του δειλού. Φοβόμαστε τον νόμο της πόλης περισσότερο από καθε τι αλλο. Αλλα μή­ πως είσαστε εσείς ελεύθεροι από τον νόμο ; Τον δικό σας νόμο. βέβαια. που διαφέρει από τον δικό μας. αλλα δεν παύει να εί­ ναι εξίσου δεσμευτικός». «Από τον νόμο δεν είμαστε ελεύθεροι . αλλα ο νόμος μας εί­ ναι ένας νόμος ελευθερίας». ‹‹Ἀρα. με τη βούλησή σας αποδέχεστε νόμο που σας αφήνει ελεύθερους να ασχολείστε με την τέχνη . τη φιλοσοφία ή οτιδή­ ποτε αλλο αχρείαστο και περιττό. όπως η ρητορική και οι σο­ φιστείες που την συνοδεύουν».

τον αντίπαλο που υποχωρεί. Δεν εζοντώνουμε τους ανυπερα­ σπιστους. δεν σκυλεύουμε τα πτώματα τους. Όταν ο αντίπα­ λος γυρίσει την πλατη. διακόπτουμε την καταδίωξη. Συμπο­ νούμε τους δειλούς. δεν τους εξολοθρεύουμε». «Αυτό είναι τέχνασμα» είπε. «Δεν είναι καλοσύνη . ούτε ευ­ γένεια ψυχής. Το κανετε επίτηδες. Έχετε διαδώσει σε όλη την Ελλαδα ότι σταματατε την επίθεση μόλις ο αντίπαλος γυρίσει την πλατη. Όλοι το ξέρουν. Ακόμα και οι βαρβαροι. Άρα. όλοι έχουν αμεσο κίνητρο να γυρίσουν την πλατη. για να σωθούν. Είναι τέχνασμα για να κερδίζετε τις μαχες». «Τέχνασμα ή όχι. δεν μπορεί να έχει κανένα αποτέλεσμα απέναντι σε ανδρες αποφασισμένους και εκπαιδευμένους. Δεν φταίμε εμείς αν οι αλλοι δειλιαζουν την ώρα της μαχης. Αλλω­ στε. τί κακό έχουν τα τεχνασματα στον πόλεμο; Μειώνουν τις απώλειες και φέρνουν τη νίκη πιο κοντα. Εμείς δεν μπαίνουμε στη φαλαγγα για να αυτοκτονήσουμε. Μπαίνουμε για να βοη­ θήσουμε την πόλη να νικήσει. Αν μπορούμε να νικήσουμε με τέχνασμα. εξαναγκαζοντας τον αντίπαλο να μην αγωνιστεί καν. να ρίξει την ασπίδα και να φύγει. τόσο το καλύτερο. Κα­ λύτερο για εμας που νικούμε. καλύτερο για εκείνον που επι­ βιώνει. Δεν είμαστε πεισιθανατοι. Προτιμούμε να νικήσουμε. παρα να σκοτωθούμε. Η πόλη μας χρειαζεται ζωντανούς. Αποδεχόμαστε τον θανατο μόνον όταν είμαστε σίγουροι ότι θα προκύψει για την πόλη όφελος μεγαλύτερο απ' ό.τι αν διατη­ ρηθούμε στη ζωή. Δεν είμαστε εμείς πεισιθανατοι. Ο Τἰυναίγει­ ρος ήταν πεισιθανατος. Τη συμπεριφορα του . στον Μαραθώνα. την τιμούμε. αλλα δεν την υιοθετούμε. Άλλωστε κι εσείς. γενι­ κα. δεν πατε πίσω σε ό.τι αφορα στον πόλεμο. Οι φιλόσοφοι και οι ποιητές σας. όπως αυτός ο Αισχύλος. ο αδελφός του Κυ­ ναίγειρου.παίρνουν την ασπίδα καιτο δόρυ.ορκίζονται ότι δεν θα ντροπιασουν τα όπλα σας τα ιερα και μπαίνουν στη μαχη

Τ

ι

«Αχριβώς» «Εμείς. αντίθετα. αποδεχόμαστε έναν νόμο που δεν μας αφήνει ελεύθερους για κατι τέτοιο. Τον αποδεχόμαστε όλοι και τον τηρούμε όλοι. Οι ελαχιστοι που δεν συμφωνούν. είναι ελεύθεροι να φύγουν από τη Σπαρτη. Για παντα. Κανείς δεν μένει χωρίς τη θέλησή του. Αλλα όσοι μένουν. υπακούουν στον νόμο που όλοι δεχόμαστε ότι είναι ανώτερος από εμας».

«Δεν διαφωνώ μ” αυτήν την αντίληψη. Με τη θέλησή σας υπακούετε σε νόμο ανελεύθερο και ο νόμος αυτός περιορίζειτα ενδιαφέροντα σας μόνο σε ό;τι σχετίζεται με τον πόλεμο. Το κατανοώ. Σύμφωνα με τη δική μας εκτίμηση. είσαστε μονοδια­ στατοι . αρνητές της ζωής. λατρεις του πολέμου . πεισιθανατοι». «Αατρεις της τιμής. της συντροφικότητας. της πειθαρχίας. της ιεραρχίας. λατρεις της έξαψης και της εγρήγοροης πριν τη μάχ­η»_

«Λατρεις της μαχης. του αίματος.της ανθρωποσφαγής». «Της μαχης ναι. του αίματος και της ανθρωποσφαγής όχι. Όπως ξέρεις. δεν ενεργούμε πέρα από τα όρια του αναγκαίου. ακόμα και στη μαχη. Συνεχίζουμε μόνο μέχρις ότου καμψουμε την αντίπαλη ποιραταξη. Τότε σταματαμε. Δεν καταδιώκουμε 88

ανεπιφύλακτα». «Όταν είναι αναγκαίο για την αμυνα της πόλης. ναι». ξ

89

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΤ ΕΦΙΑΛΤΗ

«Σε τί διαφέρουμε, λοιπόν, εμείς ; Για την αμυνα της πόλης αγωνιζόμαστε, όπως και εσείς». «Ναι, αλλα ασχολείστε μόνο μ” αυτό. Μόνο με την αμυνα της πόλης. Τίποτ” αλλο δεν σας απασχολεί. Όταν αναφερόμα­ στε στη Σπαρτη, δεν μιλαμε για πόλη. Μιλαμε για στρατώνα. Για έναν στρατώνα χωρίς τείχη. Γι' αυτό, αλλωστε, είσαστε ξέ­ νοι προς την ιδέα της δημοκρατίας, όπως την εννοούμε εμείς. Το καταλαβαίνω. Δημοκρατία σε στρατώνα δεν νοείται». «Δεν είναι σωστό. Οι δύο βασιλείς μας, ασφαλώς δεν εκλέ­ γονται. Εκλέγονται όμως οι ίΕφοροι , σε ετήσια βαση ,και τα μέ­ λη της Γερουσίας, με ισόβια θητεία. Μην ξεχνας,επίσης,ότι στη δική μας πόλη η αριστοκρατία, μετα τους νόμους του Λυκούρ­ γου,έχει εκλείψει. Οι διαφοροποιήσεις με γνώμονα τον πλούτο είναι ουσιαστικα ανύπαρκτες. Όλοι τρώμε στα συσσίτια, όλοι κοιμόμαστε στο στρατόπεδο, όλοι γυμναζόμαστε εξίσου. Κα­ θημερινα. Η συσσώρευση πλούτου δεν είναι φυσική αναγκαιό­ τητα. Κανένα ζώο δεν συσσωρεύει αγαθα περισσότερα απ' όσα μπορεί να καταναλώσει. Περισσότερα απ' όσα χρειαζεται. Για­ τί πρέπει να συσσωρεύει ο ανθρωπος;Η συσσώρευση πλούτου δεν είναι φυσική απαίτηση. Είναι κοινωνική κατασκευή. Είναι θέμα της πολιτείας στην οποία ζει ο καθένας. Θέμα πολιτικό. Στην Αθήνα η διακριση των πολιτών σε ταξεις είναι καθιερωμέ­ νη νομικα. Αποδεκτή κοινωνικα. Αυτό κρίνατε σωστό,αυτό κα­ νατε. Στη δική μας πόλη, κοινωνικές ταξεις δεν υπαρχουν. Εί­ μαστε όλοι “όμοιοιῖ Στους δούλους δεν αναφέρομαι, βέβαια, αφού δούλοι υπαρχουν και στις δύο πόλεις». «Θέλεις να πεις ότι στη Σπαρτη είσαστε όλοι περιουσιακα

σχέση με τα τρία ή λιγότερα παιδια καποιου αλλου. Υπαρχουν τέτοιες διαφοροποιήσεις. Είναι μικρές, αλλα υπαρκτές. Μπο­

γ

”

Ι

ξ

ί

Δ

.

·

­ Δ

,

Ξ

ἶ

όμοιοι; «Μικρές διαφοροποιήσεις πλούτου υπαρχουν ασφαλώς. Είναι αναπόφευκτο. Οφείλονται σε λόγους κληρονομικής δια­ δοχής,αλλα είναι αχρηστες ουσιαστικα,αφού δεν μπορούν να εκδηλωθούν κοινωνικα. Πραγματι, αν καποιος έχει τέσσερα παιδια, τα παιδια αυτα θα αποκτήσουν μικρότερο κλήρο σε 90

Δ

ρεί καποιος να έχει διπλασια περιουσία από καποιον αλλον, δεν μπορεί όμως να έχει δεκαπλασιαή εκατονταπλασια, όπως στη δική σας πόλη. Επιπλέον,κι αυτές ακόμα οι μικρές διαφο­ ροποιήσεις είναι ματαιες, αφού η χρησιμοποίηση την ανώτερης αγοραστικής δύναμης στην πόλη μας είναι αδύνατη. Οι γυναί­ κες δεν φορούν κοσμήματα, ούτε χρησιμοποιούν ακριβα ενδύ­ ματα. Δεν καλλωπίζονται. Οι ανδρες ζουν όλη την ημέρα στους στρατώνες , φορούν στρατιωτική στολή και τρώνε το ίδιο φαγη­ τό. Τί να τον κανεις τον πλούτο σε μια κοινωνία σαν τη δική μας; Πού να ξοδέψεις τα χρήματα; Πώς να τα αποθηκεύσεις, έτσι που είναι; Γι, αυτό ο Λυκούργος όρισε ότι τα νομίσματα στη Σπαρτη πρέπει να είναι σιδερένια και μεγαλα σε μέγεθος. Για να παρεμποδίσει τη ροπή και την επιθυμία των πολιτών για αποθησαυρισμό. 'Ετσι,το κύριο μέλημα των ανδρών είναι η συσσώρευση δόξας και τιμής στη μαχη, όχι πλούτου. Το κύριο μέλημα των γυναικών είναι η γέννηση και ανατροφή εύρωστων και υγιών παιδιών. Μόνον έτσι μπορεί καποιος να διακριθεί στη Σπαρτη. Η δημοκρατία μας σίγουρα δεν είναι αμεοη,εκτός από εξαιρέσεις. Είναι έμμεση. Εχουμε όμως κοινωνική ισότη­ τα, κατι που δεν μπορείς να ισχυριστείς για τη δική σας πόλη. Είπες, προηγουμένως, ότι ρωτας επίμονα τους αξιωματικούς μας προσπαθώντας, μ' αυτές τις ερωτήσεις και τις απαντήσεις που παίρνεις, να καταλαβεις πώς σκεπτόμαστε και πώς αι­ σθανόμαστε. Με την ίδια λογική, λοιπόν, σε ρωτώ κι εγώ: Τί νόημα έχει η δημοκρατία, αν δεν συνοδεύεται από οικονομική ισότητα; Για καθε Σπαρτιατη είναι ακατανόητο αυτό. Εμείς ζούμε σε μια μεγαλη αδελφότητα. Η πολιτεία είναι, για μας, ένας συμπαγής οργανισμός. Δεν είναι ηθελημένη συγκέντρωση μοναχικών ατόμων. Δεν είναι σύνολο από ανταγωνιστικές “ατομικότητεςἔ Δεν είναι συμπαραταξη ίεγωισμώνἔ Είναι ένα σώμα ενιαίο, σαν το ανθρώπινο σώμα,για παραδειγμα. Όπως 91

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

ακριβώς δεν νοείται ότι το ένα χέρι μπορεί να ανταγωνίζεται το ἀλλθ ή να Οιυτενεργεί, οιποκομμένο από το υπόλοιπο σώμα, έτσι ακριβώς και τα μέλη μιας πολιτείας δεν μπορεί παρά να συμβιώνουν αρμονικά. Αδελφωμένα. Η συσσώρευση πλούτου από τους λίγους και η μάταιη μίμηση της από τους πολλούς διαταράσσουν την αρμονία της πολιτείας. Δεν είναι υγιής μια τέτοια πόλη. Ετσι πιστεύουμε εμείς. Δημοκρατία χωρίς ισότη­ τα είναι γράμμα κενό. Ποια δημοκρατία άλλωστε;Οιπλούσιοι, ακριβώς επειδή κατέχουν πλούτο πολλαπλάσιο από τους άλ­ λους πολίτες, μπορούν να διαφοροποιούν την κρίση των πολ­ λών,να την ποδηγετούν και να την αποπροσανατολίζουν,πόιν­ τα με στόχο τη διασφάλιση του προσωπικού τους συμφέρον­ τος, όχι του συμφέροντος της πόλης. Γι' αυτό, όταν συζητάμε στη Σπάρτη για σας, όταν αναλύουμε το καθεστώς σας, φτά­ νουμε στο συμπέρασμα ότι είσαστε περίεργοι άνθρωποι». «Ωστόσο, οι δικοί μας φτωχοί είναι πλουσιότεροι από τους δίκούἔ σαἑ πλούσίθϋς» Είπε δηκτικά. «Τί σημαίνει αυτό ; Δεν υπάρχουν πλούσιοι στη Σπάρτη ,για να τους συγκρίνεις με τους δικούς σας φτωχούς. Ούτε φτωχοί υπάρχουν. Πώς είναι δυνατόν ο διπλανός μου στη μάχη, αυτος που βαδίζει μαζί μου, ώμο με ώμο, να είναι πιο φτωχός από μένα,άρα εγώ πιο πλούσιος απ) Οιότόν ;» «Δεν θα Το ανεχθεί Ξ» «Αυτός θα το ανεχθεί. Από αξιοπρέπεια. Εγώ δεν μπορώ να το ανεχθώ­ Από ντροπή »­ «Θα ντρεπόσουν εσύ για τη φτώχεια του άλλου ;›› «Ο διπλανός μου δεν είναι άλλος. Είμαι εγώ ο ίδιος». «Ακατανόητα για μένα αυτά που λες. Δεν μπορώ να τα κρί­ νω, επειδή είναι τελείως ξένα προς τον δικό μας τρόπο ζωής. Είναι μη συγκρίσιμη κατάσταση. Αντίθετα, η πολιτική σας δο­ μή είναι απόλυτα συγκρίσιμη και νομίζω σαφώς υποδεέστερη από τη δική μας. Η Γερουσία κυβερνά τη Σπάρτη, είπες. Τα μέλη της, όμως, είναι ισόβια. Εκλέγονται βέβαια, αλλά μόνο

μετά το εξηκοστό έτος της ηλικίας τους. Οι συνεδριάσεις τους είναι απόρρητες. Ούτε εσείς οι ίδιοι γνωρίζετε τί συζητούν και τί αποφασίζουν. Δεν νομίζω πως είναι πολύ δημοκρατική η διαδικασία αυτή». «Τί κακό έχει/Γα είκοσι οκτώ μέλη της Γερουσίας είναι όλοι ”όμοιοι”,τιμημένοι από την πόλη. Δεν τους επιβάλλει κανείς,ού­ τε επιβάλλονται με τη δύναμη των όπλων. Εμείς οι ίδιοι τους εκλέγουμε. Αυτοί και οι δύο βασιλείς αποφασίζουν και εμείς εκτελούμε τις αποφάσεις τους. Αυτοί ξέρουν καλύτερα. Γι” αυ­ τό τους εκλέγουμε. Ουδείς διανοείται να αμφισβητήσει την κρί­ ση τους. Άλλωστε, όποιος από εμάς επιζήσει στις μάχες και φθάσει στην ηλικία των εξήντα ετών, όνειρο έχει να γίνει μέλος της Γερουσίας. Η Γερουσία είναι το όργανο που χαράζει τη στρατηγική της πόλης. Γι” αυτό τα μέλη της εκλέγονται με ισό­ βια θητεία. Οι αποφάσεις που λαμβάνουν, έχουν μακροπρόθε­ σμο χαρακτήρα. Άρα και η θητεία τους πρέπει να είναι μακρό­ χρονη. Στις άλλες πόλεις, σαν τη δική σας, οι μόνοι με μακρο­ πρόθεσμη προοπτική είναι οι πλούσιοι. Μόνον η δική τους δύ­ ναμη έχει διαχρονικό χαρακτήρα, αφού όλα τα άλλα θεσμικά οργανα εκλεγονται με θητειες βραχυχρονες. Οι πλουσιοι,η αρι­ στοκρατία, δεν εκλέγονται. Ἑἰυβερνούν, όμως. Αυτοί κυβερ­ νούν, όχι η εκκλησία του Δήμου. Αντίθετα, η δική μας Γερουσία εκλέγεται από την Απέλλα,τη συνέλευση όλων των ίομοίωνζκαι είναι πραγματικά το κυρίαρχο όργανο στην πόλη, αφού πλού­ σιοι δεν υπάρχουν. Αυτήν τη διαδικασία εμείς θεωρούμε δημο­ κρατική. Στη δική σας πόλη κυβερνούν οι πλούσιοι, στη δική μας οι συνετοί και γενναίοι. Εμείς έτσι το βλέπουμε. Ἱἰρατεί ο δήμος', επικρατούν δηλαδή οι πολλοί, όχι μόνον όταν ψηφίζουν ανεμπόδιστα αλλά, πολύ περισσότερο, όταν διαβιώνουν με αζισπρέπεια, χωρίς τις προκλητικές διαφοροποιήσεις πλούτου που υπάρχουν στη δική σας πόλη. Η Γερουσία φροντίζει για τη διατήρηση αυτού του όσυναδελφικού” καθεστώτος σ” εμάς.Ϊπα­ κούμε χωρίς ενδοιασμό σε ένα όργανο του οποίου όλοι θέλουμε

92

Δ

­Σ

Ι

τ

Ι ῖ

γ

Δ

ζ

ζ

ι

Δ

93

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

να γίνουμε μέλη. Μην προσπαθείς αδικα. Δεν υπαρχει τυραννία στη Σπαρτη. Η Γερουσία φροντίζει ώστε η εξουσία των δύο βα­ σιλέων να μην εκτραπεί σε τυραννία. Γι" αυτό, αλλωστε, δεν ί ί ί Οι δυο βασιλείς ι ειναι κ ι υπηρξε ποτεί τετοια εκτροπη. μελη της Γε­ ρουσίας, με μία ψήφο καθένας, όπως και τα αλλα μελη της, δι­ οικούν το στρατευμα και έχουν διπλασια μερίδα στα συσσίτια. Αυτό είν” όλο. Εσείς είχατε τυραννους, όχι εμείς. Εμείς ανατρέ­ πουμε και εκδιώκουμε τους τυραννους σε αλλες πόλεις, μεταξύ των οποίων και στη δική σας. Μακρια από μας η έμμεση έστω κατηγορία ότι υιοθετούμε την τυραννία στη δική μας πόλη». «Ανατρέπετε τυραννους σε αλλες πόλεις,ναι,αλλα για ποιον σκοπό; Μηπως για να εγκαθιδρύσετε καθεστώτα ολιγαρχικα, φιλικα προς τη Σπαρτη ,» «Αν αυτή είναι η επιδίωξη της Γερουσίας, αυτό είναι και το οομφερον της Σπαρτηε Δεν μπορώ να κρίνω, Ἀλλωστεῦ ­α θα πει ςολιγαρχικότ καθεστώς; Εσείς και το δικό μας καθεστώς ”ολιγαρχικό7 το ονομαζετε. Επειδή η δημοκρατική διαδικασία δεν ειναι αμεση, αλλα ερρεση_ Δεν μπορώ να οομφωνἠσω με την παρατήρησή οοο γγα Τα Ολγγαρχγχα καθεστώτα »·

«Με ποια κριτηρια εκλέγετε τα μέλη της Γερουσίας ;›› «Μτ ένα κριτήριο μόνο. Αν υποπτευθούμε ότι καποιος εν­ διαφέρεται να εκλεγεί, δεν τον επευφημούμε, οπότε δεν εκλέ­ γεται. Προτιμούμε μόνον εκείνους που είναι τόσο εναρετοι, ώστε να αδιαφορούν για την εκλογή. Είναι τόσο απλό. Ἀρι­ ο­εοοε εα̨αλεγοομες οχι φγλοδοξοοε» «Όποιος αδιαφορεί για τα κοινα, είναι αριστος ;›› «Δεν αδιαφορούν για τα κοινα οι αριστοι, αδιαφορούν για την εξουσία». «Γγααἔ» «Επειδή ο πραγματικα εναρετος δεν γνωρίζει ότι είναι ενα­ ρετοε_ Δεν εχει επίγνωση της αρετής ­εοο_ Άρα) δεν διεκδικεί την εξουσία, αφού ζει με την πεποίθηση ότι υπαρχουν αλλοι ικανότεροι από αυτόν. Ο μη εναρετος πιστεύει ότι είναι εναρε­

τος, όχι ο εναρετος. Δικό μας έργο είναι να ξεχωρίσουμε τους ικανούς, αγνοώντας τους φιλόδοξους. Είμαστε πολύ καχύπο­ πτοι απέναντι στους φιλόδοξους. Οι αυτόκλητοι σωτήρες της πόλης δεν μας πείθουν». «Βτνατ ασφαλες αοτο το κρττηρτο 3» «Ασφαλεστατα Σκεψοο· Μπορετἔ να οτανοηθετἔ καποτον πραΥματτκα εναρετο να κραοκαζετ στην αγορα τησ ποληο πωσ ετνατ εναρετοἐ Ετνατ οονατόν ;» «Σομφωνώ οττ οεν ετνατ» ετπε· «Ανττστοτχα θα σομφωνησω κτ ενώ με την προηνοομενη παρατηρηση σοο οττ οοστασττκα αποτελούμε εναν στρατώνα Χωρτἑ τετχη· Γτ, αοτον αλλωστε) ετμαστε καλοτεροτ απο εσαε στη μαχη»­ «Ο στρατώναῶ ομωἔ¬ παραΐετ ανανκασττκα μονο στραττώτ τες. Δεν παραγει διπλωματες. Ούτε ικανούς πολιτικούς. Δεν Υνωρτζετε ττ θα πετ σομβτρασμοε­ Όλη η πολτττκη σαε περτε κλετετατ σε μτα μονο λεξη ςπολεμοετ­ Ττποτ) αλλο· Θα ντκησετε ή θα σκοτωθείτε. Μόνο δύο επιλογές υπαρχουν για σας. Ετσι, σπαταλατε τις δυναμεις σας αλόγιστα. Είσαστε λίγοι και γινό­ σαστε σονεχώσ λτγοτεροτ με τοοἔ πολεμοοἔ­ Τον ορομο τηἔ οτ” πλωματταἔ οεν τον Υνωρτζετε­ Ετσαστε καλοτ πολεμτστεἑναλλα κακοί οτπλωματεε· Ήνασ επτοεἔτοε πολτττκοἔ μπορετ να προ­ σφερετ στην πολη πλεονεκτηματα μεγαλύτερα απο τον στρατο τηἐ ολοκληρο»­ ‹‹Πιθανόν, αλλα διπλωματία και πολιτική χωρίς στρατιωτι­ κη το­Χο ετνατ αοονατη »­ «Νατ› αλλα7 απο την αλλη πλεοραυ̃ στραττωττκη τσχοο Χωρτε πρότερη ή ύστερη διπλωματία είναι εξαντλητική για μια πόλη. Ο πόλεμος, ακόμα και ο νικηφόρος, εξαντλεί. Η διπλωματία οχτ­ Αοτο οεν μπορεττε να το καταλαβετε­ Βτνατ προττμοτερο να επικαλείσαι τη στρατιωτική ιοχύ,παρα να την ασκείς. Είναι ττροττμοτερο να κεροτζετἐ τον πολεμο Χωρτἐ μαχη· Να φορτζετἐ τον ανττπαλο με τη στραττωττκη σοο οοναμη κατ να τον εξανανε

94

95

λ

Ε

τ

Δ

3

τ

.

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΑΤΗ

καζεις να μην αγωνιστεί. Αυτή είναι η πραγματική νίκη. Όχι η νίκη σε μαχη. Όταν η διπλωματία αποτύχει.τότε και μόνον τό­ τε πρέπει να ακολουθεί ο πόλεμος. Φοβαμαι ότι όλη σας η εκ­ παίδευση ωθεί αναγκαστικα προς την αναζήτηση της μαχης. όχι της νίκης. Δεν μπορείτε να ζήσετε με ειρήνη. Μια μακρα περίο­ δος ειρήνης σας εκνευρίζει. δεν σας ικανοποιεί. Αναζητατε το πεδίο της μαχης, για να δείξετε εκεί την ανδρεία σας. Πρόκει­ ται. όμως. για σταση εγωιστική. Δεν βοηθατε την πόλη σας έτσι. Βοηθατε τον εαυτό σας . αλλα βλαπτετε την πόλη. Δεν νο­ μίζω ότι η πόλη σας μπορεί να επιβιώσει με νεκρούς ήρωες, ενώ με ζωντανούς στρατιώτες μπορεί». «Μια τέτοια αναλυση δεν μ® έχει απασχολήσει ποτέ» είπα σκεπτικός. «Οπωσδήποτε τα επιχειρήματα σου είναι πειστικα και με προβληματίζουν έντονα. Η προστασία της πόλης είναι το κύριο μέλημα μας. αλλα τα λόγια που λες με αναγκαζουν να σκεφτώ μήπως το μέλημα αυτό δεν είναι το μοναδικό. Πραγ­ ματι. μας απασχολεί ιδιαίτερα η προσωπική προβολή στη σπαρτιατική κοινωνία. αλλα μόνο με ηρωικές ενέργειες στη μαχη. Αυτό είναι το μόνο κριτήριο ανόδου σε μια κοινωνία σαν τη δική μας,αφού ο πλούτος δεν μπορεί να μας προσδώσει κα­ μία ιδιαίτερη αίγλη ή κύρος. Ωστόσο, πιστεύουμε ακραδαντα ότι η επιδίωξη αυτής της προσωπικής προβολής δεν αντιφα­ σκει με το καθήκον μας απέναντι στην πόλη. Όταν οι μαχες κερδίζονται,η πόλη ευνοείται.δεν βλαπτεται». «Δεν νομίζω. Όταν οι μαχες είναι συνεχόμενες. παρα τις μι­ κρές απώλειές σας.ο αριθμός σας μειώνεται. Καποτε θα μετα­ τραπείτε σε πόλη γέρων και γυναικών. Πρέπει να μειώσετε την εγωκεντρική αναζήτηση της προβολής μέσα από τις μαχες. να μειώσετε τις μαχες τις ίδιες. για να διατηρήσετε την πόλη σας αλώβητη». «Μπορεί να έχεις δίκιο» είπα. «Σε καθε περίπτωση, με έβαλες σε σκέψεις, αν και πιστεύω ότι η Γερουσία θα προβλη­ ματίζεται ήδη πανω σ“ αυτα τα ζητήματα».

«Η Γερουσία δεν μπορεί να βγει έξω από τα όρια του συστή­ ματός σας. Η πόλη σας έχει στρατοκρατικό χαρακτήρα. Αρα,η Γερουσία σας είναι υποχρεωμένη να προσαρμοστεί στην αναγ­ κη διαιώνισης των πολέμων , όπως απαιτεί το κοινωνικό σας κα­ θεστώς. Αλλιώς θα πρέπει να το αλλαξει το καθεστώς αυτό». «Αλλαγές δεν γίνονται στη Σπαρτη» είπα. «Η οποιαδήποτε αλλαγή θα επηρεασει αναπόφευκτα τα ήθη της πόλης. Δεν το θέλουμε αυτό». «Ποια ήθη; Οι έφηβες κυκλοφορούν στους δρόμους της Σπαρτης ημίγυμνες. Μπαίνουν στις παλαίστρες και τα γυμνα­ στήρια ημίγυμνες. Παλεύουν και γυμναζονται ημίγυμνες. Σε καμία πόλη της Ελλαδας δεν γίνεται αυτό. Αυστηρότητα των ηθών πρέπει να ονομασουμε μια τέτοια ανοχή; Στην Αθήνα. συμπεριφορα σαν κι αυτή είναι αδιανόητη». «Η διαφθορα δεν πρέπει να ανιχνεύεται στο σώμα, αλλα στη σκέψη. Διεφθαρμένος δεν είναι ο ημίγυμνος στο σώμα, αλ­ λα ο γυμνός στη ψυχή. Οι νέες μας πρέπει να προκαλέσουν. Γι” αυτό κυκλοφορούν ημίγυμνες. Οι έφηβοι και οι νέοι μας ζουν μια σκληρή στρατιωτική ζωή. Μαθαίνουν να δέχονται σαν αξιοπρόσεκτο και σημαντικό μόνον ό ,τι έχει αυστηρα στρα­ τιωτικό χαρακτήρα. Τους απασχολεί η μαχη. Αυτήν ορέγονται περισσότερο από καθε αλλο θέλγητρο της ζωής. Τη μαχη επι­ θυμούν και το υποκαταστατό της,τις ασκήσεις. Ζηλεύουν και αμιλλώνται μόνον εκείνους που πρωτεύουν στον πόλεμο. Επι­ διώκουν και ονειρεύονται τον ένδοξο θανατο περισσότερο από το σώμα της πιο ελκυστικής γυναίκας. Αυτήν την ιεραρχηση αξιών έχουν. Έτσι είναι μαθημένοι. Αν οι έφηβες δεν τους προ­ καλέσουν. αυτοί δεν θα τις προσέξουν. Προτιμούν τη νίκη στην παλαίστρα ή το γυμναστήριο, στην ταλη ή την ξιφομαχία. Γι' αυτό οι νέες μαχονται να τραβήξουν την προσοχή τους. Γιί αυ­ τό γυμναζονται. Για να τους δείξουν ότι είναι έτοιμες να γεν­ νήσουν υγιή και εύρωστα παιδια. Παχουλές,χαλαρές και αγύ­ μναστες γυναίκες δεν μπορούν να ελκύσουν τους νέους μας. Αν

96

Ϊ

ό

Η

Γ

'

97

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΪ” ΕΦΙΑΛΤΗ

οι έφηβές μας αποτύχουν, αν τα αγόρια μας παρασυρθούν μό­ νον από την οσμή του ιδρώτα και του αίματος,η λειψανδρία θα αφανίσει τη Σπαρτη. Αυτός είναι ο μόνος εχθρός που μπορεί πραγματικα να μας απειλήσει. Η λειψανδρία. Γι“ αυτό οι έφη­ βές μας προσπαθούν. ίΕχουν επίγνωση. Ξέρουν τί κανουν. Γνωρίζουν πότε θα αρχίσουν και πότε θα σταματήσουν. Τπαρ­ χουν όρια,και αυτές τα σέβονται. Δεν είναι θέμα ηδονής. Είναι, πρώτα απ' όλα, ζήτημα επιβίωσης για την πόλη. Αν ήταν απο­ κλειστικα θέμα ηδονής,οι ίΕφοροι θα είχαν παρέμβει προ πολ­ λού. Γι' αυτό αλλωστε μόνον οι ανύπανδρες κυκλοφορούν ημί­ γυμνες και γυμναζονται στα γυμναστήρια. Δεν ισχύει το ίδιο για τις παντρεμένες γυναίκες». «Για τις παντρεμένες θα σε ρωτήσω κατι αλλο». «Ακούω». «Αληθεύει ότι στους νόμους του Λυκούργου δεν προβλέπε­ ται ποινή για τη μοιχεία;›› «Γιατί να απαγορεύσει ο Λυκούργος τη μοιχεία ;›› απαντη­ σα. «Γιατί να απαγορεύσει κατι που δεν υπαρχει, ούτε μπορεί να υπαρξει στη Σπαρτη ;›› «Τί θα πει δεν υπαρχει ; Δεν υπαρχει μοιχεία ;›› «Θα πει ότι δεν υπαρχει. Η μοιχεία στη Σπαρτη είναι αγνω­ στη. Ποιος από εμας θα ζευγαρώσει κρυφα με τη γυναίκα του συμπολεμιστή του; Ποιος από εμας έχει χορτασει τη δική του γυναίκα, ώστε να επιθυμήσει τη γυναίκα του διπλανού του; Μέχρι την ηλικία των τριαντα ετών κοιμόμαστε καθε βραδυ στον στρατώνα. Ιἰρυφα και παρατυπα βγαίνουμε τα βραδια για να παμε στην οικία μας. Επιστρέφουμε στον στρατώνα όσο πιο γρήγορα μπορούμε. Ποια μοιχεία; Μόνο μετα τα τριαντα κοιμόμαστε στην οικία μας, αλλα η καθημερινή παρουσία στο στρατόπεδο , οι πορείες, οι συνεχείς ασκήσεις και οι εκστρατεί­ ες μας κρατανε μακρια απ“ αυτήν για μεγαλα χρονικα διαστή­ ματα. ίΕτσι,η επιθυμία για τη γυναίκα μας δεν σταματα ποτέ. Δεν υπαρχει κορεσμός. Εζαλλου γιατί να επιθυμήσεις τη γυ­

ναίκα του αλλου; Τί περισσότερο μπορεί να σου προσφέρει; Εμείς δεν ερωτευόμαστε τις συζύγους μας, Αθηνόδωρε. Δεν υπαρχει αυτήη συνήθεια στη Σπαρτη. Τις τιμούμε,τις σεβόμα­ στε,τις φοβόμαστε , θα μπορούσα να πω ,τις υπολογίζουμε όσο κανένας αλλος σ" όλη την Ελλαδα, μένουμε μαζί τους σε όλη μας τη ζωή , αλλα ερωτευμένοι είμαστε μόνο με τη μαχη και τον κίνδυνο. Άμα δεν ερωτεύεσαι τη δική σου γυναίκα, γιατί να ερωτευθείς τη γυναίκα του διπλανού σου ;Τί διαφορα έχει ; Αν, παλι, επιθυμήσεις τη γυναίκα καποιου αλλου, καποιου με τον οποίο ζεις μαζί, τρως μαζί, κοιμασαι μαζί και πολεμας μαζί, δεν έχεις παρα να του την ζητήσεις». «Γίνεται αυτό ;›› «Ασφαλώς και γίνεται. Σπανια, αλλα γίνεται. Παντα, βέ­ βαια, με μέτρο. 'Οποιος υπερβεί το μέτρο που η πόλη εκτιμα ως αναγκαίο, αντικρίζει τους Εφόρους. Το μαστίγιο θα τον ρί­ ζει λιπόθυμο. Άλλωστε τέτοιες πρακτικές επιτρέπονται για λόγους τεκνοποιίας,όχι ηδονής. Η μοιχεία δεν οδηγεί σε τεκνο­ ποιία. Η πόλη δεν κερδίζει τίποτα από τη μοιχεία. Όποιος επι­ θυμήσει τη γυναίκα του αλλου, δεν μοιχεύει στο σκοταδι. Δεν υπαρχει λόγος. Η επιθυμία του ικανοποιείται συναινετικα. Δεν είναι προτιμότερο αυτό από τη μοιχεία ;›› «Η εγκρατεια ; Δεν σας απασχολεί σ” αυτήν την περίπτωση ;›› «Εγκρατής δεν είναι αυτός που απέχει συνολικα και μόνιμα από τις ηδονές,αλλα αυτός που μετέχει σ” αυτές χωρίς να χανει το μέτρο. Αυτός που τιθασεύει τις ηδονές, αφού πρώτα τις γνωρίσει. Αυτός είναι εγκρατής. Εμείς δεν συμφωνούμε με τη συμπεριφορα του Οδυσσέα απέναντι στις Σειρήνες. Γιατί να δεθείς στο ιστίο; Δεν δοκιμαζεσαι έτσι. ίΕτσι υπεκφεύγεις. Ο σκοπός είναι να εναγκαλιστείς πρώτα με τις ηδονές, να συγ­ χρωτιστείς με τις Σειρήνες κι αμέσως μετα να βρεις τη δύναμη για να ζεφύγεις. Αυτό είναι εγκρατεια». «Αυτόν, λοιπόν, που θα επέλεγε τη μόνιμη και συνολική αποχή από τις ηδονές,πώς θα τον ονόμαζες;››

98

99

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

Π.Δ. ΜΠΑΑΤΑΚΟΣ

σαν αυτούς που προανέφερα, γεννιούνται με ενδιάθετη την αδιαφορία για τον κίνδυνο. Είναι άφοβοι από τη φύση τους. Φιλοκίνδυνοι. Χάρισμα από τον θεό είναι αυτό, όχι κατόρθω­ μα. Είναι ενστικτώδεις και παρορμητικοί στη μάχη. Αυτοί γί­ νονται ηρωες μόνον αν καταφέρουν να καθυποτάξουν τον πα­ ράτολμο χαρακτηρα τους. Όταν ενεργούν με σύνεση και σω­

<<ΦοΥομ­αχο »­

«Αν γεννηθεί παιδί από μια σχέση εκτός γάμου.ποια είναιη Τύχη Τοο

3»

«Τι σχέση έχει Το παιδι;ΉΤσι κι αλλιώς,όλα Τα παιδια ανη­ κουν πρώτα στην πόλη και μετά στους γονείς τους. Αλίμονο αν αφηναμε Την αναΤοοφη Των παιδιών σΤοος γονείς Τους» «Ναι, αλλά ποιον θα γνωρίζει για πατέρα ;›› «Τον πατέρα του,φυσικά,π0ιον αλλον ;» «Είναι πολλοί αυτοί που ακολουθούν τέτοιες πρακτικές ;›› «Όχι. Είναι λίγοι. Όπως λίγοι είναι κι εκείνοι που ακολου­

φροσύνη. έχουν πετύχει την υπέρβαση. Όχι το αντίθετο. Ο ηρωας πρέπει, πρώτα απ' όλα, να νικησει τον εαυτό του. Αλ­ λιώςη̨ τί ήρωας είναι; Είναι εύκολο να νικάς τους άλλους. Νίκη όμως εναντίον των ορμέμφυτων,των παθών και των ενστίκτων σου, αγγίζει τα όρια του ακατόρθωτου». «Εσύ ανηκεις σ' αυτούς ;» «Όχι. Είμαι,όμως,πολύ κοντά στις απόψεις τους, όπως οι περισσότεροι από μας». «Τί γνώμη έχεις για την πράξη αναπαραγωγής ;›› «Είναι πράξη εκτονωτικη ατομικά και πολύτιμη κοινωνικά. Τί άλλη γνώμη να έχω ;››

θοον Τον αντιθετο αχοιβώς δοομο »­ «Ποιον δρομο 3» «Μερικοί από μας θεωρούν πράξη θλιβερη και ζωώδη τη συμμετοχη στην αναπαραγωγικη διαδικασία. Πράξη που δεν μπορεί να οδηγησει σε πραγματικη συγκίνηση τον πολεμιστη ››. «Τί οδηγεί αυτούς σε πραγματικη συγκίνηση ;» «Η μάχη. Η προετοιμασία για τη μάχη και η μάχη η ίδια. Δεν

υπάρχει κανένα υποκατάστατο. Ετσι λένε». «ΕχθοΞοονΤαι Το Υοναικειο σώμαἐ» «Δεν το εχθρεύονται. Αδιαφορούν. Δεν τους απασχολεί». «Ορέγονται το ανδρικό σώμα ;» « Όχι. Υπάρχει αυτη η πλάνη στους ξένους,ακριβώς επειδη οι άνδρες αυτοί δίνουν μικρη σημασία στις γυναίκες. Δεν είναι αλη­ θεια, όμως, ότι επιθυμούν το ανδρικό σώμα. Δεν επιθυμούν κα­ νένα σώμα. Αδιαφορούν για το ανθρώπινο άγγιγμα. Δεν θέλουν ούτε να τους αγγίζουν, ούτε να αγγίζουν αυτοί κανέναν. Μόνον το άγγιγμα από το ξίφος και το δόρυ δέχονται να δώσουν η να πάρουν. Μόνον αυτό τούς συγκινεί πραγματικά. Ο πόλεμος. Η ερωτικη συνεύρεοη δεν ανηκει στις προτιμησεις τους». «Αοῖοι ειναι. λοιπον, οι ηοωές σας 2» «Καθόλου. Ήρωας είναι αυτός που ξεπερνά τον εαυτό του. Ο ηοωας Υεννιέται με έμφοιο Τον φοβο­ Αγώνας και αγωνια συνεχης τον οδηγούν στην υπέρβαση. Αντίθετα, πολεμιστές Ιθθ

«Λυτρώνει ;» «Όχι, βέβαια. Τόσο εύκολη είναι η λύτρωση; Πράξη χωρίς διακινδύνευση, πράξη χωρίς πόνο. πώς να λυτρώσει ; Δεν είναι αυτη η λειτουργία της, ούτε η σκοπιμότητα της. Δεν είναι πρά­ ξῃ εκστατίκη »_ «Δεν ανηκεις,λοιπόν , σ' αυτούς. τους φιλοκίνδυνους». «Όχι. Άλλωστε εγώ είμαι αξιωματικός, όπως βλέπεις. Αυ­ τοί σπάνια γίνονται αξιωματικοί». .

γ

Α

.

Χ

Α

«Γιατί ;»

·

Δ

«Νομίζω πως καταλαβαίνεις τον λόγο. Ο Αμομφάρετος, ο λοχαγος μου στις Πλαταιές. ανηκε σ' αυτην την κατηγορία. Θυ­ μάσαι τον Αμομφάρετο ;» «Ασφαλώς τον θυμάμαι. Όλο το ελληνικό στράτευμα περί­ μενε πότε θα εμφανιστεί ο Αμομφάρετος με τον λόχο του. Η δηθεν απειθαρχία του ηταν ένα ακόμα τέχνασμά σας». «Μετά τον Αμομφάρετο δεν θυμάμαι να έγινε αξιωματικός 101

Π .Δ.

ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

καποιος αλλος απ” όσους υιοθετούν αυτήν την ακραία σταση. Επιδιώκουν τον κίνδυνο πέρα απ' τα όρια που απαιτεί η πόλη για την αμυνα της. Ο γυναικείος εναγκαλισμός είναι γι” αυτούς παιδαριώδης χειρονομία, στερημένη από καθε στοιχείο έξαρ­ οης, πληκτική και αδιαφορη. Δεν νυμφεύονται και η πόλη τούς τιμωρεί γι” αυτό. Αν νυμφευθούν, είναι μόνο και μόνο για να αποφύγουν την τιμωρία και την ατίμωση. Την ατίμωση ότι δεν έδωσαν απογόνους στη Σπαρτη. Αυτό τους ενοχλεί πραγματι­ κα. Στη μαχη, αν γίνουν αξιωματικοί, είναι επικίνδυνοι για τους υπόλοιπους οπλίτες. Σαν οπλίτες, αντίθετα, ακολουθούν διαταγές, αρα δεν είναι επικίνδυνοι για κανέναν αλλον, παρα μόνο για τον εχθρό. Πολύ λίγοι απ” αυτούς θα γίνουν στο μέλ­ λον αξιωματικοί. Πρέπει πρώτα να αποδείξουν ότι είναι ικανοί να ηγηθούν με σωφροσύνη. Όχι μόνον σαν εραστές του κινδύ­ νου, αλλα σαν πραγματικοί ηγήτορες». «Νομίζω ότι υπεκφεύγεις. Δεν αναφέρεσαι στη φήμη για τις ομοφυλοφιλικές σχέσεις αναμεσα στους οπλίτες σας. Ανδρες που διαμένουν από μικρα παιδια στον ίδιο χώρο και κοιμούν­ ται στην οικία τους μόνο μετα τα τριαντα, αναμενόμενο είναι να αναπτύξουν τέτοιες σχέσεις». «Αναμενόμενο είναι. Δεν είναι,όμως, αληθινό. Πραγματι,οι δεσμοί που αναπτύσσονται αναμεσα μας, μετα από τόσα χρό­ νια συμβίωσης, συνεκπαίδευσης, εκστρατειών, κινδύνου και μαχης, είναι βαθείς. Ξεπερνούν τα όρια της αγαπης. Φθανουν στην ταύτιση. Αυτός είναι αλλωστε Ο υ̃κθπός της συμβίωσης μας. Να λειτ0ύΩγ0ύμε σαν Ομαδα­ Η ατθμικύτητα μας γίνεται εξαρτημα του συνόλου. Ν ιώθουμε και λειτουργούμε σαν μέλη ενός οργανισμού. Αυτό συνεπαγεται ταύτιση ψυχών, όχι όμως και σωματων. Ο έρωτας και η αγαπη είναι νοητα όταν μιλαμε για καποιον αλλον, καποιον τρίτο. Για μας, ο διπλανός μας,το ζευγαρι μας, ο συμπολεμιστής μας στην ενωμοτία, δεν είναι τρίτος. Πώς να τον αγαπήσουμε ; Δεν είναι καποιος αλλος. Εί­ μαστε εμείς οι ίδιοι. Πρώτο μας μέλημα στη μαχη είναι να μην ιο2

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΤ ΒΦΙΑΛΤΗ

ψ

τ

Ν

Δ

ψ

ι

,

χτοπηθεί αυτος, όχι εμείς. Ο καθένας μαχεται προσπαθώντας, πρώτα απ° ολα, να προστατεύσει τον διπλανο του. Η ασπίδα γι® αυτό υπαρχει. Για την προστασία του οπλίτη στα αριστερα. Ήτσι,όποιος χασει την ασπίδα του στη μαχη,τιμωρείται με θα­ νατο, ενώ αν χασει την περικεφαλαία, το ξίφος ή το δόρυ, δεν τιμωρείται καθολου. Αν αυτήν την ταύτιση ψυχών εσείς την ονομαξετε ομοφυλοφιλικό έρωτα, τότε τέτοιος έρωτας είναι. Δεν έχει, όμως,το σωματικό υπόβαθρο που εννοείτε. Αδιαφο­ ροομε για τη σωματική επαφή. Όχι επειδη είναι πραξη ποταπη η χυδαία_ Όχι_ Είναι κατι διαφορετικο. Πραξη ασήμαντη. Δεν μπορεί να μας προσελκύσει. Δεν την σκεφτόμαστε καν. Όταν υπαρχει επαφή των ψυχών, η σωματική επαφή τί μπορεί να προσθέσει; Η φήμη για την οποία μιλας, οφείλεται σε πλανη. ίίξαιρέσεις υπαρχουν, βέβαια, αλλα η γενική ταση, στην οποία αναφέρεσαι, δεν υπαρχει. Όχι όπως την εννοείς εσύ, τουλαχι­ στον. Όπως την εννοούμε εμείς, ασφαλώς υπαρχει». «Σε τί οφείλεται η φήμη αυτή, κατα την αποψή σου; Γιατί έχει επικρατήσει ;›› «Οφείλεται στην ιδιότυπη σχέση που έχουμε με τις γυναίκες μας. Είναι τόσο στενοί και ακαταλυτοι οι δεσμοί που ανα­ πτύσσονται μεταξύ των ανδρών, ώστε καμια γυναίκα δεν μπο­ ρεί να παρεισφρήσει αναμεσα τους. Σπανια καποιος από μας θα έλθει σε προστριβή με συμπολεμιστή του εξαιτίας μιας γυ­ ναίκας. Γυναικεία διαβολή, γκρίνια, συνωμοσία, κολακεία ή λαγνεία δεν ανατρέπουν τις σχέσεις μας. Οι γυναίκες μας το γνωρίζουν. Γι” αυτό δεν προσπαθούν καν. Οι δεσμοί μεταξύ των πολεμιστών είναι ιεροί στη Σπαρτη. Σ” αυτούς στηρίζεται η αμυνα της πόλης. Οι γυναίκες δεν αντιτίθενται σ” αυτήν την πρακτική. Την υιοθετούν. Έτσι, βέβαια, δημιουργούνται ψευ­ δείς εντυπώσεις. Όποιος έχει μαθει να ζει σ“ έναν κόσμο πλημ­ μυρισμένο από ερωτικα συναισθήματα για τις γυναίκες, δεν μπορεί να κατανοήσει τη δικη μας αντίληψη. Ημείς είμαστε ολη την ημέρα στο στρατόπεδο και το πεδίο ασκήσεων. Οι γυναίκες

ιοί

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ” ΕΦΙΑΛΤΗ

μας είναι κυρίαρχες του οίκου. Αυτές φροντίζουν για την ορθή εκμεταλλευοη του κλήρου μας. Αν αποτύχουν στη διαχείριση αυτή , αν η παραγωγή μας μειωθεί αισθητα,δεν θα μπορέσουμε να συνεισφέρουμε το μερίδιό μας στα συσσίτια. Μόλις συμβεί αυτό , εκπίπτουμε από την ταξη των ίομοίωνῖ Γινόμαστε ίυπο­ μείονεςἔ Η ζωή μας καταστρέφεται. Ετσι ο Σπαρτιατης είναι παντα εξαρτημένος από τη γυναίκα του. Η σχέση είναι ισορρο­ πημένη. Γι” αυτό οι γυναίκες έχουν τόση ισχύ στη Σπαρτη. Ποιος από μας διανοείται να τις προσβαλει; Αν θέλουμε να συνεχί­ σουμε τη ζωή που έχουμε συνηθίσει,τη ζωή που αγαπαμε,πρέ­ πει οι γυναίκες μας να είναι ευχαριστημένες. Από καθε αποψη. Δεν υπαρχει έρωτας. υπαρχει αμοιβαίο συμφέρον. Γι, αυτό, οι συζυγικοί δεσμοί στη Σπαρτη είναι αρρηκτοι. Οι γυναίκες μας εκπαιδεύονται έτσι ώστε να μην μας ενοχλούν. Προσποιητές και ιδιοτελείς εκδηλώσεις αγαπης και λατρείας δεν συμπερι­ λαμβανονται στη συμπεριφορα τους. Θα ήταν ματαιο, αλλω­ στε, αφού ουδείς θα ανταποκρινόταν. Εχουν τον δικό τους ση­ μαντικό ρόλο στην κοινωνία της Σπαρτης, είναι σκληρές, είναι πειθαρχημένες. Ξέρουν ότι η ταύτιση που υπαρχει αναμεσα στους πολεμιστές δεν θα συμπεριλαβει ποτέ αυτές. Χωρίς τους πολεμιστές όμως. οι ίδιες θα καταλήξουν σκλαβες, στη Λιβύη ή στην Αίγυπτο ή οπουδήποτε αλλού. Μας αφήνουν στην ησυχία μας και τις αγαπαμε ακριβώς γι” αυτό». «Τις αγαπατε μόνο ;››

«Ναι». «Ποτέ ταύτιση ;›› «Ποτέ. Σου είπα: ταύτιση υπαρχει μόνον αναμεσα στους πολεμιστές. Η ταύτιση προυποθέτει αίμα και πόνο. Πώς αλ­ λιώς θα επέλθει;Βίωμα είναι.όχι διανοητική κατασκευή,όπως ο έρωτας. Γι, αυτό, αλλωστε, η ταύτιση αυτή ουδέποτε αλλοι­ ώνεται, ουδέποτε εκπίπτει. Αρχίζει στην ηλικία των επτα ετών και διατηρείται μέχρι τον θανατο. Αντίθετα, στον έρωτα οι διαφοροποιήσεις είναι συνεχείς. Σήμερα είσαι ερωτευμένος με

μια γυναίκα. αύριο με αλλη. Είναι συναισθηματική κατασταση μεταβλητή. Προιόν φιλαυτίας και εγωπαθειας. Ανεπίτρεπτη για μας. Είναι κατασκευή του μυαλού. Δεν ερωτεύεσαι τον αλ­ λον γι, αυτό που είναι, αλλα γι” αυτό που προσφέρει η παρου­ σία του σ® εσένα τον ίδιο. Αν διακοπεί η προσφορα του. συναι­ σθηματικα, υλικα ή αισθητικα, παύει και ο έρωτας. Γι“ αυτό ακριβώς στη Σπαρτη οι γαμοι είναι αδιαλυτοι. Ϊπαρχει σεβα­ σμός, εκτίμηση. αγαπη, αμοιβαία επιθυμία προσφορας υγιών παιδιών στην πόλη. αλλα δεν υπαρχει ίχνος έρωτα. Ευτυχώς. Στη λογική υπακούμε.όχι στα συναισθήματα. Η κοινωνική λει­ τουργία του έρωτα είναι διχαστική . αρα η αξία του για την πό­ λη μηδενική». «Γιατί. όμως, μιλας για φιλαυτία ;›› «Στον έρωτα δεν αγαπας πραγματικα καποιον αλλον,αλλα τον εαυτό σου τον ίδιο. Είναι κατασταση λήψης, όχι προσφο­ ρας. Τις δικές σου αναγκες καλύπτεις, όχι τις αναγκες εκείνου που δήθεν αγαπας. Γι” αυτό. αλλωστε, ο έρωτας συνδυαζεται με ζήλια. Ο ερωτευμένος δεν ενδιαφέρεται πραγματικα για τον αλλον. Ενδιαφέρεται για τον εαυτό του. Γι, αυτό ζηλεύει. Ο αληθινός εραστής. ο εραστής της ψυχής. δεν ζηλεύει. Δεν μπο­ ρεί να ζηλέψει. Τί να ζηλέψει ; Είναι παραλογη η ζήλια. αν αγα­ πας ουσιαστικα τον αλλον και όχι μόνον τον εαυτό σου. Αδύ­ νατον να το καταλαβεις, αλλα έτσι είναι. Ερωτας σημαίνει κτητική σταση απέναντι στον αλλον. Στη δική μας ίταότιση αυτα δεν υπαρχουν. Μας ενδιαφέρει το καλό του αλλου , όχι το δικό μας καλό μέσω του αλλου. Εχει διαφορα». «Πώς μπορείς να ίπαραχωρείςζ όμως, τη σύζυγο που αγα­ πας και εκτιμας;›› «Εύλογη η απορία σου. Δεν με ξενίζει. Νομίζεις ότι η “πα­ ραχώρηση” αυτή γίνεται προς καποιον τρίτο,καποιον ξένο,κα­ ποιον ”αλλον”. Δεν είναι έτσι, όμως,για μας. Είναι αδύνατον να καταλαβεις κατι που δεν έχεις βιώσει. Η σκέψη ότι η γυναίκα μας θα έχει Την οποιαδήποτε οοωῖοοίί επαφή με κάποιον άλ­

1Ο4

ΙΟ5

·

Δ

Ζ

4

,

γ

έ

Τ

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

λον,είναι και για μας τόσο επώδυνη και εξοργιστικη όσο είναι και για σας. Δεν υπαρχει καμία διαφορα σύ αυτό. Είναι αυτο­ νόητο. Η διαφορα μας μ' εσας βρίσκεται αλλού. Εσείς ορκίξε­ στε ότι δεν θα εγκαταλείψετε στη μαχη τον οπλίτη με τον οποίο θα ζυγιστείτε. Τον παραστατη σας. Σ” εμας τέτοιος όρκος δεν υπαρχει. Δεν ορκιζόμαστε κατι αναλογο. Ξέρεις γιατί; Μπο­ ρείς να καταλαβεις; Φαντασου μια οικία στην οποία έχει ξε­ σπασει πυρκαγια. Φαντασου την οικοδέσποινα,τη μητέρα, να πεταγεται ξαφνικα έξω για να σωθεί, αφηνοντας μέσα τα παι­ δια της να καούν ζωντανα. Είναι δυνατόν ; Αν πιστεύεις ότι εί­ ναι αδύνατον,το ίδιο αδύνατον είναι για μένα να εγκαταλείψω στη μαχη τον διπλανό μου. Δεν γίνεται. Είμαστε έτσι μεγαλω­ μένοι, από μικρα παιδια, είμαστε έτσι εκπαιδευμένοι, ώστε οι διπλανοί μας να είναι ταυτισμένοι μ” εμας, όπως σου προανέ­ φερα. Δεν τους βλέπουμε σαν ίαλλουςἶ Γι” αυτό οι λόχοι μας εί­ ναι τόσο συνεκτικοί. Γϋ αυτό διεισδύουν στην αντίπαλη παρα­ ταξη με τόση ευκολία. Γυ̃ αυτό ακριβώς και η συνεύρεοη της γυναίκας μας με καποιον από τους συμπολεμιστές μας δεν μας προκαλεί οδύνη. Δεν ξέρω αν το καταλαβαίνεις». «Είναι δύσκολο. Διερωτώμαι, ωστόσο, πώς δεν διαλύονται τα ζευγαρια μετα από έναν τέτοιο κραδασμό. Πώς γίνεται να διατηρηθεί αρραγης ένας γαμος μετα από περιστατικό σαν αυ­

διαφέρει ιδιαίτερα, όμως. Αντίθετα, μ" ενδιαφέρει να μαθω για τις σχέσεις ανδρών με εφηβους». «Αυτό απαγορεύεται από τον νόμο. Παρεμβαίνουν οι ίΕφοροι. Οι έφηβοι πρέπει να ασχολούνται μόνο με την εκπαί­ δευση τους. Τίποτ” αλλο. Σε αλλες πόλεις μπορεί να μην απα­ γορεύεται,στη δικη μας όμως απαγορεύεται ρητα». «Εξαιρέσεις ;›› «Εξαιρέσεις υπαρχουν σε όλους τους κανόνες. Γι“ αυτές τις περιπτώσεις, όμως,η ποινη είναι πολύ σκληρη. Όποιος αγαπα το σώμα του εφηβου,όχι μόνο την ψυχη του,τιμωρείται με ατί­ μωση δια βίου. Θα αυτοκτονησει η θα φύγει από τη Σπαρτη». «Αρα, οι σχέσεις μεταξύ ανδρών δεν απαγορεύονται από

ἶ

|

Τ

Τό που πεΟίΥΩάφΞί€ ;»

«Δεν διαλύονται τα ζευγαρια,γιατίη σχέση τους είναι υγιης. Για ποιον κραδασμό μιλας ;Δεν υπαρχει έρωτας,αρα δεν υπαρ­

χει και ζηλια. Αγαπανε ο ένας τον αλλον , όχι ο καθένας τον εαυ­ τό του. Σέβονται ο ένας τον αλλον. Γιί αυτό αντέχουν με ανεση μια τέτοια περιστασιακη διαφοροποίηση. Χαίρονται για τη χα­ ρα του αλλου, δεν λυπούνται. Μην προσπαθείς, όμως να το νιώσεις. Δεν γίνεται. Πρέπει να ζεις σαν κι εμας, αλλιώς δεν μπορείς να καταλαβεις τί σου λέω. Αυτονόητο είναι, επίοης,ότι εξαιρέσεις υπαρχουν, αλλα εγώ μιλαω για τον κανόνα». «Πρόκειται για αντίληψη τελείως ξένη για μας. Δεν μί εν­ 7

106

,

Δ

1

τον νόμο ;›› «Όχι. Σου είπα, όμως, ότι αποτελούν μικρη εξαίρεση. Σω ματικη επαφη χωρίς τεκνοποιία δεν ευνοείται από την πόλη. Ό πι δεν ευνοείται από την πόλη, δεν ευδοκιμεί». «Πορνεία;›› «Δεν υπαρχει πορνεία. Τί ερώτηση είνλ αυτή ; Ποια μητέρα, σύζυγος, αδελφη η κόρη ίομοίου' μπορεί ποτέ να γίνει πόρνη; Ποια Σπαρτιατισσα μπορεί να ξεπέσει τόσο ; Για ποιον λόγο; Ποιος θα παει μαζί της ;›› «Ξένες ;›› «Ξέρεις πολύ καλα ότι στη Σπαρτη ισχύει καθεστώς ξένη­ λασίας. Απαγορεύεται η παραμονη ξένων. Είτε ανδρών είτε γυναικών. Δεν υπαρχει πορνεία στη Σπαρτη. Όχι επειδη είναι απαγορευμένη, αλλα επειδη είναι αδιανόητη . Αχρείαστη. 'Ετσι όπως είναι οργανωμενη η κοινωνία μας, είναι δύσκολο να χορ­ τασει κανείς τη γυναίκα του. Μέχρι τα τριαντα είναι αδύνατον. Τί να τις κανουμε τις πόρνες ;›› «Φαντόιζομαι,μ” αυτα που λες,ότι ακόμα κι αν θέλατε εσείς να ευδοκιμησει η πορνεία στη Σπαρτη , δεν θα το επέτρεπαν οι γυναίκες σας. Είναι γνωστό, αλλωστε, ότι τις υπολογίζετε πα­ ρα πολύ και τη μητέρα σας την φοβαστε κυριολεκτικα». ΙΟ?

ΙΓΔ.ΜΤΗΜα̃ΤΑΚΟΣ

ΤΟ'ΓΕΛΟΣ”ΠθΤΕΦΙΑΛΤΗ

«Δεν φοβόμαστε. Άλλο φόβος,αλλο σεβασμός. Αλήθεια εί­ ναι ότι ο Σπαρτιατης μπροστα στη μητέρα του στέκεται ακίνη­ τος, αμίλητος, με τα χέρια μέσα από το ιματιο και το βλέμμα

την αντίληψη ότι η πόλη είναι ισχυρή, η πόλη είναι ανίκητη, αφού οι ανθρωποι που ζουν μ” αυτόν τον ιδιότυπο τρόπο δεν είναι εύκολο να νικηθούν στη μαχη. Καλύτερη μαχη είναι αυτή που κερδίζεις επειδή ο αντίπαλος αποφεύγει τη διεξαγωγή της. Εσύ το είπες πριν από λίγο». «Σωστό αυτό. Δεν μπορώ να διαφωνήσω». «Δεν διαφωνείς, αλλα ούτε την αποψη της πόλης σου ανα­ φέρεις. Σε κανένα θέμα. Ακούς μόνο τις δικές μας απόψεις.

κοιτεβοισμένο».

ι

«Γιατί 3»

«Ο φορέας της ζωής δικαιούται τον μεγαλύτερο δυνατό σε­ βασμό. Αλλωστε, ο αριθμός των οπλιτών που σκοτώνονται στη μαχη δεν είναι πολύ μεγαλύτερος από τον αριθμό των γυναι­ κών που πεθαίνουν στον τοκετό ,για να δώσουν ζωή στην πόλη. Δεν πρέπει να τις τιμήσουμε γι' αυτό; Εγκυμοσύνη σημαίνει αποδοχή διακινδύνευσης. Ξέρουμε ότι η μητέρα μας, για να μας φέρει στον κόσμο, συνομίλησε πρώτα με τον θανατο. Τί διαφορετικό κανει ο πολεμιστής; Οι γυναίκες δίνουν ζωή στην πόλη κι εμείς συντηρούμε τη ζωή αυτή πολεμώντας». «Δεν μπορώ να διαφωνήσω με μια τέτοια αντίληψη. Γενικό­ τερα, όμως, αυτα που λες είναι για μένα αφύσικα. Αλλόκοτα. Δύσκολο να τα παραδεχθώ. Αυπαμαι». «Μα δεν σου ζήτησα να τα παραδεχθείς. Δεν σου ζήτησα να τα υιοθετήσεις. Δεν με ενδιαφέρει ο προσηλυτισμός. Για να κατανοήσεις τον τρόπο που σκεφτόμαστε, θα πρέπει να ζήσεις όπως εμείς. Να τρως τα ίδια φαγητα,να φορας τα ίδια ρούχα, να κοιμασαι στο στρατόπεδο μέχρι τα τριαντα, να μιλας λιτα, να βλέπεις τη ζωή και τον θανατο όπως εμείς. Αλλιώς τί να αποδεχθείς; Επιπλέον, ποια σημασία θα είχε η αποδοχή σου; Τί θα αλλαζε για μας ή για σένα; Δεν με ενδιαφέρει να σε πεί­ σω­ Γωπί να σε πείσω Ξ» «Τότε γιατί συζηταμε; Σας ακολουθεί η φήμη της μυστικο­ παθειας. Δεν μιλατε για την πόλη σας σε ξένους. Εσύ γιατί μι­

Γιατί ;››

«Δεν ήρθα εδώ για να μιλήσω,ήρθα για ν' ακούσω. Μιλών­ τας κανω σοφότερο εσένα,ενώ ακούγοντας γίνομαι σοφότερος εγώ. Γιί αυτό θα επιμείνω ρωτώντας κατι ακόμα. Είπες προη­ γουμένως ότι μπορεί ένας ίόμοιος' να ζητήσει τη γυναίκα κα­ ποιου αλλου».

«Μιλαμε μόνον όταν πρέπει και αναφέρουμε μόνον αυτα που μπορούν να αναφερθούν. Ο τρόπος ζωής μας θέλουμε να γίνει γνωστός. Δεν μας βλαπτει αυτό. Μας ωφελεί. Όχι για να προσηλυτίσουμε τον οποιονδήποτε, αλλα για να εμπεδώσουμε

«Πρόσκαιρα και σπανια». «Ναι , πρόσκαιρα και σπανια, αλλα τί θα γίνει αν η γυναίκα αυτή δεν θέλει τη συνεύρεση ;›› «Γιατί να μη θέλει ; Δεν έχει συμβεί ποτέ αυτό. Αφού η κοι­ νωνία μας δέχεται μια τέτοια πρόσκαιρη οχέοη,αφού ο ανδρας της δεν έχει αντίρρηση,τί αντίρρηση να έχει η ίδια; Γιατί να μη θέλει να ικανοποιήσει έναν από τους πολεμιστές μας, αφού ταυτόχρονα θα ικανοποιηθεί κι αυτή ; Μια αδελφότητα είμα­ στε. Ανδρες και γυναίκες μαζί. Γιατί να μη θέλει ; Είναι παρα­ λογο. Η ερώτησή σου είναι υποθετική, αλλα μπορώ να σου απαντήσω με βεβαιότητα ότι, αν καποια γυναίκα δεν θέλει, η συζήτηση θα σταματήσει εκεί». «Ο ανδρας της δεν μπορεί να την πιέσει ;›› «Μπορεί να την πιέσει. Μπορεί και να της βαλει το ζίφος στον λαιμό. Την επόμενη χρονια, όμως, θα ανήκει στους ίυπο­ μείονεςῖ Σου είπα. Τπαρχει ισορροπία στη Σπαρτη αναμεσα σε ανδρες και γυναίκες». «Αρα, μπορεί και η γυναίκα να ζητήσει τη συνεύρεση με κα­ ποιον ανδρα που προτιμα».

ΙΟΒ

ΙΟ9

λάα̨»

\

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

«Ασφαλώς και μπορεί. Είναι σπανιότατο , βέβαια, επειδή οι γυναίκες τρέφουν βαθύ σεβασμό για τον σύζυγό τους και δι­ σταζουν να ζητήσουν κατι αναντίστοιχο με αυτόν τον σεβασμό. Αν όμως μια γυναίκα εκφρασει τέτοια επιθυμία, είναι βέβαιο ότι η επιθυμία αυτή θα ικανοποιηθεί. Παντα φανερα, ποτέ στο σκοταδι». «Παρεζήγηση ;» «Καμία παρεξήγηση. Ποιος να παρεξηγηθεί; Γιατί ο σύζυ­ γός της να μη θέλει την ικανοποίηση της γυναίκας με την οποία ζει όλη τη ζωή του ; Άλλωστε, ποιος θα την ικανοποιήσει ; Ενας συμπολεμιστής, φίλος, αδελφός και σύντροφος. Καμία παρε­ ξήγηση. Είναι σπανιο, αλλα πηγή παρεξήγησης δεν αποτελει. | Αλλιως οι Εφοροι θα το ειχαν απαγορεύσει». «Αλλόκοτοι» είπε. «Είσαστε αλλόκοτοι. Ούτε καλύτεροι από εμας, ούτε χειρότεροι. Είσαστε διαφορετικοί. Παραζενοι. | | Ουτε σας θαυμαζω, ουτε σας επικρινω. Ακουω, απορημενος, αυτα που λες». «Δεν αντιλαμβανεσαι ότι ή ονομασία ςόμοιοι' που χρησιμο­ ποιούμε δεν είναι τυχαία. Ούτε προσχήματική. Είμαστε πραγ­ ματι όμοιοι. Σε όλα. Στον τρόπο ζωής, στην περιουσιακή κατα­ σταση, στα δικαιώματα, στις υποχρεώσεις. Γι” αυτό δεν είναι παραλογο και ξένο για μας να ανταλλόισσουμε συζύγους. Δεν είναι έθιμο ανήθικο. Ανήθικη είναι η μοιχεία. Εμείς ελεύθερα και φανερα ζηταμε μια πρόσκαιρη συνεύρεση με τη γυναίκα καποιου αλλου. Με μέτρο και σύνεση. Εσείς καθημερινα επι­ διώκετε να συνευρεθείτε με τη γυναίκα του φίλου σας,του συγ­ γενή σας, του αδελφού σας. Γιατί; Ποιος είναι ανήθικος ; Εμείς που λειτουργούμε φανεραή εσείς που κρύβεστε στο σκοταδι ;» «Είτε δέχομαι αυτα που λες είτε όχι, οφείλω να ομολογήσω ότι θα ήταν ιδανική μια πόλη με τους δικούς σας πολεμιστές και τους δικούς μας φιλόσοφους και ποιητές. ”Ετσι πιστεύω. Μια πόλη ανίκητη στη μαχη, πρωτοπόρα στις τέχνες και τα γραμματα. Μια πόλη ιδανική». ×

κ

Ά

κ

Ά

7

ΠΟ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΑΤΗ

ι

1

Α

ι

ι

«Δεν υπαρχει τέτοια πόλη. Αυτός ο συνδυασμός χαρακτηρίζει την Ελλαδα συνολικα,αλλα όχι καποια πόλη της ειδικότερα». «Γιατί; Γιατί να μην μπορούν οι Ελληνικές πόλεις να ενω­ θούν σε μια πραγματική Αμφικτυονία, σε μια πραγματική συμμαχία, αντιμετωπίζοντας όχι η μια την αλλη , αλλα όλες μα­ ζί τους βαρβαρους του Πέρση βασιλια ;» «Θα ήταν ιδανικό, είναι όμως και ανέφικτο, όπως καθε τι

ιδανικό». «Επειδή δεν θα συμφωνούσε η Σπαρτη, υποθέτω». «ίΟχι. Εμείς δεν είχαμε ποτέ καμία αμφιβολία για τους Πέρ­ σες. Όλες, σχεδόν, οι αλλες πόλεις είχαν. Ακόμα και σ” εσας αναπτύχθηκε μια φιλοπερσική φατρία. Δεν επικρατησε, αλλα / αναπτύχθηκε. Σ εμας όχι. Η Γερουσια χαραζει την πολιτικη, οι βασιλείς και οι ίΕφοροι την εφαρμόζουν, εμείς υπακούμε. Δεν υπαρχουν φατρίες. Γι' αυτό, αν θυμασαι, ο Μαρδόνιος δεν δια­ | | νοηθηκε καν να προτεινει σ” εμας συμμαχια. Πζερε το αποτελε­ σμα. Σ” εσας την πρότεινε δύο φορές. Δεν δεχθήκατε κι αυτό σας τιμα, αλλα για μας δεν μπήκε καν στον κόπο να προσπαθήσει. Θα ήταν ματαιο. Στις Θερμοπύλες, τη Σαλαμίνα και τις Πλα­ ταιές,η Σπαρτη συμπαρατόιχθηκε με τους υπόλοιπους Ελληνες. Είδες, όμως, ότι Ελληνας μας πρόδωσε. Και μην ξεχναμε πως δεν ήταν μόνον ο Εφιαλτης. Πόλεις ολόκληρες μήδισαν. Ζητήσα­ με την παραδειγματική τους τιμωρία από την Αμφικτυονία,αλ­ λα πολύ λίγα έγιναν. Δεν σου κανει εντύπωση που ο Εφιαλτης, παρα την επικήρυζή του από τους Πυλαγόρες, δεν έχει συλλη­ φθεί ακόμη /Εντεκα χρόνια παραμένει ασύλληπτος». «Είναι ασύλληπτος γιατί βρίσκεται. στις Σαρδεις» είπε. «Τί θα πει αυτό ;» ρώτησα αδιαφορα. «Τι κανει στις Σαρ­ δεις ;» «Ακούσαμε ότι έχει καταφύγει στους Πέρσες ζητώντας προστασία». «Πού το ακούσατε; Ποιοι το ακούσατε;Εμείς ξέρουμε ότι είναι στη Θεσσαλία». κ

Δ

ι

χ

έ

ι

ἰ

3

ί

Γ

ί θ

°

'

Ε

Ά

ω̨

κ

κ

2

Ζ

111

κ

Ά

Π.Δ. ΜΠΑΑΤΑΚΘΣ

|

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ ιι

¬

δ

«Ήταν στη Θεσσαλία, πράγματι, αλλά δεν είναι πια. Οι τριήρεις μας και τα εμπορικά μας πλοία πηγαινοέρχονται, όπως ξέρεις, στα παράλια της Ιωνίας. Οι ναυτικοί μας ακούνε και βλέπουνε πολλά. Στην ίΕφεσο, αν δεν κάνω λάθος, πληρο­ φορήθηκαν ότι ο Εφιάλτης είναι τώρα στις Σάρδεις». «Με ποιον σκοπό ;» «Δεν ξέρω. Οι Πέρσες πρέπει να του έχουν απόλυτη εμπι­ στοσύνη. Η μόνη τους επιτυχία σ® όλη την εκστρατεία οφείλεται σ® αυτόν. Δεν θα μ” εξέπληττε αν τον εφσδίαζαν με χρυσά νομί­ σματα και τον έστελναν πάλι πίσω για κάποια αποστολή ». «Διώκεται». «Από ποιον διώκεται; Ουδείς ασχολείται μαζί του. Εχουν περάσει πολλά χρόνια. Ποιος θυμάται τα χαρακτηριστικά του; Μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ελληνική πόλη χωρίς κίνδυνο αναγνώρισης. Διαφορετικός ρουχισμός, διαφορετική εμφάνιση άλλο όνομα, άλλη πόλη. Ποιος θα ασχοληθεί ;» «Σωστό» είπα. «Ποιος να ασχοληθεί; Θ Εφιάλτης είναι λε­ πτομέρεια. Το πρόβλημα είναι οι παρεμβάσεις των Περσών στην Ελλάδα, όχι τα άτομα που τις υλοποιούν. Εξάλλου δεν έχουν μόνο τον Εφιάλτη». «Ασφαλώς. Θ Εφιάλτης, όμως. είναι γι” αυτούς ο πιο αξιό­ πιστος». «Συμφωνώ. Ό,τι κι αν αναφέρει. αυτοί θα το θεωρήσουν ακριβές. Ίσως κάποτε επιστρέψει». «Μπορεί να έχει επιστρέψει ήδη». «Ξέρεις κάτι ;» «Όχι. Τίποτα απολύτως. Υπόθεση κάνω. Αν θέλεις να μά­ θω, πες το μου». «Για ποιον λόγο; Ας αφήσουμε τον Εφιάλτη στην ησυχία του. Δεν είναι σημαντικό θέμα. Με ενδιαφέρει όμως κάτι άλλο, μια και το ήφερε η κουβέντα, και θα ήμουν διατεθειμένος να πληρώσω γι" αυτό».

«Να ακούσω». 112

.

Τ

ι

ψ

Τ

.

ι

«Με ενδιαφέρει να πληροφορηθώ αν έφθασε, με τα πλοία σας, κάποια μικρή ομάδα μισθοφόρων από την Ιωνία». «Πόσο μικρή ;» «Ας πούμε πέντε­έξι άτομα». «Αν έφθασε πότε ;» «Τους τελευταίους μήνες». «Πολλοί μισθοφόροι ταξιδεύουν από την Ιωνία προς τον

Πειραιά κι αντίστροφα». «Δεν με ενδιαφέρουν μεμονωμένοι μισθοφόροι, αλλά ομά­ δα μισθοφόρων που ταξιδεύουν μαζί». «Συνοδεύσντας κάποιον ;» «Μπορεί ναι.μπορεί όχι». «Για πόσες μέρες θα μείνεις στην Αθήνα ;» «Για πέντε μέρες ακόμα». «Θα σε ειδοποιήσω προτού φύγεις». «Αμοιβή ·» «Θα το συζητήσουμε μετά, όχι τώρα. Δεν ξέρουμε καν αν θα χρειαστεί». Ο Αθηνόδωρος έφυγε. ίΕμεινα συλλογισμένος. Τον είχαμε χρησιμοποιήσει αρκετές φορές. Ήταν πάντα αξιόπιστος. Οι σχέσεις μας με την Αθήνα ήταν καλές την εποχή εκείνη. Από τους Μηδικούς πολέμους και μετά η πόλη μας είχε συνάψει συμμαχία με την Αθήνα. Μας είχε παραχωρηθεί οικία, στην οποία διέμεναν οι εκπρόσωποι και οι αποστολές μας. Ο Αθη­ νόδωρος δεν είχε την αίσθηση ότι βλάπτει την πόλη του με τη συνεργασία του μαζί μας. Γι, αυτό συνεργαζόταν. Αν οι σχέ­ σεις μας με την Αθήνα διαταράσσονταν. ήταν βέβαιο ότι θα μας εγκατέλειπε. Τον σεβόμασταν γι” αυτό. Δεν ήταν χυδαίος και ποταπός απέναντι στην πόλη του. Δεν του ζητήσαμε ποτέ κάποια πληροφορία βλαπτική . άμεσα ή έμμεσα,για τα συμφέ­ ροντα της Αθήνας, μου είχε πει ο Πλείσταρχος. Ήταν βέβαιο ότι σ' αυτήν την περίπτωση όχι μόνο δεν θα συνεργαζόταν αλ­ λά, πολύ περισσότερο, θα διέκοπτε κάθε σχέση μαζί μας. Τον 113

κ

Π.Δ. ΜΠΑΑΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΤ ΕΦΙΑΛΤΗ

θεωρούσαμε πολύτιμο, αλλα όχι εναντίον της Αθήνας. Ήταν κυβερνήτης σε τριήρη. Όλη τη μέρα κυκλοφορούσε στο λιμανι. Άκουγε και μαθαινε τα παντα. Τα δικα μας πλοία τον είχαν σώσει στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, όταν το δικό του εμβολί­ στηκε. Μας χρωστούσε χαρη και προσπαθούσε να την ανταπο­ δώσει. Η πείρα μας είχε διδαξει πως είναι προτιμότερο να αντλείς πληροφορίες από καποιον που έχει διπλό κίνητρο. Ηθικό και οικονομικό. Αν εξέλιπε το ένα. θα έμενε το αλλο. Άλλοτε έπαιρνε την αμοιβή που του προσφέραμε. αλλοτε όχι. Επανήλθε τρεις μέρες μετα, ενώ εμείς προετοιμαζόμασταν για αναχώρηση. Δεν κοιμήθηκα το βραδυ μί αυτα που μου είπε. «Τπήρξε πραγματι μια ομαδα μισθοφόρων.Αγησίλαε. Πριν από μία εβδομαδα περίπου. ίΕφθασαν από τη Μίλητο ››. «Πόσοι ;›› «Εννέα. Αλλα όχι με το ίδιο πλοίο». «Συνόδευαν καποιον ή ήταν όλοι μισθοφόροι ;›› «Δεν συνόδευαν κανέναν. Όλοι έφεραν οπλισμό και εξαρ­ τυση στρατιωτική. Αν υπήρχε μέσα στα πλοία καποιος τον οποίο συνόδευαν, χωρίς αυτός να εκτίθεται. δεν μπορώ να το ξέρω ››. «Τί εμβλήματα είχαν οι ασπίδες;›› «Διαφόρων πόλεων.όχι από μία μόνο». «Επικεφαλής ;›› «Δεν υπήρχε επικεφαλής. Ήρθαν ανεξαρτητα ο ένας από τον αλλον. Όχι σαν ομαδα». «Τότε γιατί μου λες ότι ήταν ομαδα ;›› «Το υποθέτω. Όταν κατέβηκαν από τα πλοία. αγόρασαν αλογα και ημιόνους. Όλοι αγόρασαν αλογα. Τρεις αγόρασαν και ημιόνους. Ξεκίνησαν για την Αθήνα. Όχι σαν ομαδα.όμως››. «Στην Αθήνα φανηκαν ;›› «Απ' όσο ξέρω. όχι. Δεν πέρασαν μέσα απ' την πόλη. Την παρέκαμψαν. Αν κινήθηκαν βόρεια ή έστριψαν για την Πελο­ πόννησο.δεν το γνωρίζω».

«Μου αρκούν αυτα. Αμοιβή ;›› «Δεν αξίζει τον κόπο. Δεν σου είπα και τίποτα συγκεκριμέ­ νο. Άλλη φορα». «Ευχαριστώ» είπα. Μόλις έφυγε, ειδοποίησα τον Άγι και τον Λεωτυχίδα. Τους έστειλα στον Ισθμό να ρωτήσουν τη φρουρα μας μήπως πέρα­ σαν από ”κεί εννέα μισθοφόροι ιππείς. Αν η απαντηση ήταν αρ­ νητική. έπρεπε, γυρίζοντας, να σταματήσουν στα Μέγαρα και στην Ελευσίνα, ρωτώντας αν είχαν φανεί εκεί οι μισθοφόροι. Όφειλαν να είναι πίσω τη μεθεπομένη το πρωί. Πήγαν κι ήρθαν στον προκαθορισμένο χρόνο. Καμία έφιππη ομαδα μισθοφόρων δεν είχε περασει απί τον Ισθμό , ούτε μεμο­ νωμένοι μισθοφόροι είχαν εμφανιστεί στις δύο πόλεις. Άκουσα με ικανοποίηση την αναφορα τους. Ο προκαθορισμένος χρόνος παραμονής μας στην Αθήνα είχε τελειώσει. Δεν μπορούσαμε να μείνουμε αλλο. Δεν υπήρχε κανένας λόγος, αλλωστε. Η ακινη­ σία και η απραξία είχαν αρχίσει να κουραζουν τους οπλίτες του "στοιχείουῖ Φύγαμε γιατη Δρυμαία. Ο καιρός ήταν κακός. ίΕβρεχε. Στα βουνα χιόνιξε. Την πρώτη νύχτα κοιμηθήκαμε στις Ερυθρές. Τη δεύτερη μέρα διανύσαμε την απόστασή μέχρι την Αμφίκλεια. Φθασαμε μετα τη δύση του ήλιου. Κατακοποι και μουσκεμέ­ νοι. Το επόμενο πρωί αντικρίσαμε το Καλλίδρομο. Η κορυφή του ήταν καλυμμένη από σύννεφα. Όλο το βουνό χιονισμένο. Κατι μου έλεγε ότι οι μισθοφόροι ήταν ο στόχος που αναζη­ τούσαμε τόσα χρόνια. Κατι μου έλεγε ότι θα προλαβαίναμε. Ήταν αδύνατον να κινηθούν στο Καλλίδρομο με τέτοιον καιρό και ήταν αδύνατον να μην εντοπιστούν αν αποφασιζαν να κινη­ θούν. Αν παλι πλησίαζαν την Τραχίνα, ο Αθηναδης θα μας ει­ δοποιούσε αμέσως. Με φόβιζε, όμως, ο καιρός. Όπως εμπόδι­ ζε αυτούς. έτσι θα εμπόδιζε και εμας. Λιγότερο ίσως. αλλα σί­ γουρα θα μας εμπόδιζε. Επιπλέον με προβληματιζαν τα αλο­ γα. Δεν ήταν συνηθισμένο οι μισθοφόροι να χρησιμοποιούν

114

=

Σ

Ά

ζ

Αν

Ε

Τ

Ά

115

ενῳἔἑ

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

αλο Υα. Έἰτσι του ἔ εντόπισε κι ο

θ η νόδω Ρ ο ἔ .Γιατί

αλοΥ α;'Τα άλογο κοοοοοἔοντοο τοοοἠ ×οο φοονοοοο Βοηθοον οτο ποοονο έδαφος, αλλα στην Ελλάδα πόσες είναι οι πεδταδες; Εμείς

®ῖἙῇῖη̨ ̃ῳ?ν;Η το '

»

^

_

ν

;

στ

Ζ ±;ε1ὲ±»οἔ

»

=×·=¬ο;ετ¬±«±::;±

„

ο

τ­

1;

ν

Ά;

­ες:

×

.

ν_

ς

ἕἔ τν:

:¬:

ς

,Λ τ.

”

τον

`¬

τ

οτ

< .

ε

Ρ.

.ν

α̨αιες,

Ἡ .

.­

Αστο

τ

οι­

τ

Ν.

.„ Μ ­

9

τ

ν

­.

±×

.σο

υ

τῳ

.

»

.,#

” , .

|

.

Μ

,ῖἑῃμ Ϊ

ω

·ο~

μμ

ω

­ τ

Ε

ζμ

Υ

το

ν

.

ο

.

ν:

._

.

:

να

.

.

να

Δ

κ

Δ

Μι

Χ

Μ.

× ο

„Ώ

μ

Η „ 5:ὴω ­

·

τετ, .

„α̨

.Δ

τ

.

,

Η

=

_

:=ω¬­­¬±.›

ο

τ

,

ε Λ

.εἰ

ν

„

Ι

Μ„.α̨±ἱ᱄±πω

κτ

.ῖῳν Μ Ντ .»„ αευ̃ .Δ­;,;»»ζ

Υ

·

Η

ος:

1;

·

Δ

λ

.Δ± ·ε¿;±σΕ;

.

ῃἱη̨ς

._ ..

·

το

·

ο

ε..±τ τὲοεε

οτ

τῇ

λε ῃ„󷱬~¬¬;±±±. ιο

τα ο

.. τη ':κ

ἔν.

>

ἐζ

Λ

­Δ °±±±«·›

=¬›;€±ε›τ.;

τ»Α±τ.„ιν.ο„ο”

απ

ς·

ζ

· .

ον

Δ

=;.¬·==·

·°

.

λ

ἢ

·

Φι·°·±×Ξ§..".­νε:Μ.

±

_

ς μὲ..

τ

_.

¬

τες: στα

.νΝ;εο±

·

νο οτ” τα Φεὶῖἐω· τνἐκ; ..οὶοη̨ ̃ζίεωοε­.τ ον­ τῇ..

­

ν.τ±·›,{··

;.. τ­'ἐ;=±· ,ᾶω̨

ο­.ἐς *α̃Ποω ­:ν`.ἑἡἄ`τ.:„;±έ

.

ἔἴοτ

#38

Μὲεῖ

εο

ω̨̃±ο=.:`­:μ±ε±_

.επ Δω

Σ

τε»

“ ±;::ο.ε›;±¿;

Υ

ε

Δε·

Ν

.±»»±.οω:±±»±οα›”±· κε εω„ῖ..„.=ΜἕῖἴΜΐ=Σ ζμ .μ.ςἑ±ὲ„ν

.Δ

η̨̃αἔν· ̃­'”οι̃Ἡ 5€ὲΞξ .μπολ 2

ο

¬¬τ.

.

¬

ο

Ξ

ο Δ

λςὲἰ μ

χε

οτ­

σμοεεξἦο νἶἐσεῖλ Με τε::€εη̨̃;|οἰ­απ μ

±

¬±ω±ζ:ἕλΉἱτ;, η̨ἕἐ:ἱ,ῃ±›. ᾶἱ

ὲεη̨η̨̃ῃἱ ±­εε5±¬Ξ¿εἑἐξο;η̨̃~±ο

ε›ί:55ἑέ=±Ή:¿τ ±±3;ἑ­λἔμ.›ὶξέ±οἑ¿Ξ±±ῳ :Χ:ῳ ›±.:±$±ὲΜ. ~Δ¬›»­Ξτωω̃ς: ·;.›±ω±.=± ±±±ί;τΦ=# ­Λο ­=:ι_τ;·±;±‹

116

τ±±·

,.»±;,

Δ

τν»

127;

ΙΕ: τ τ

τ

τ

Υ

τα

Ἄἶο Φο .σο . Ρ. οα̃τεκ­ως των Μ* ±»·#"×£:ἰπ±± ε·±:οτ×.

ον

Β πω 5: Νοε ο οῳ ν­εω οι τον­οετωὶ›|σΜ¬(¬ἐεὲ

Μ

·

.

εςτοὲοἰ ω

;ο

αν

ν _

ν

τω ­

εξ

οὡεωο

<

αε­ωον

ς

„„

η̨`¬ϋἐ;;±°;

ν

ν±:.ῳἐν»ο;ος

.ΜΜΉΧΔΞΜ \»:±.. τ

ζω:

·μ .ἕ”

±;=1:εο¿;»›τ±εεε;εεε#ο

λ

λ

ο

ο ;Ξ;±;ἐΜ;­3/ „­`τε±ζ±±›±τ›„

ι..

ο.

το

=οἔο

±'_.­.

='

ο

=ζ

>¿±±τ±›···ωι<·ο×±~τ.;εω¿›_η̨ · ..±τ±:±­×¿.„ ςεωτἐνκο.­τω̨ ζἔη̨̃ἑ»­ε=;±εοἱἰ¿==›Ω .

,±ε×

.σκ

×~× Ηἐΐἐ­οξἕιοτ το.4%#2Ἡ­·§· Ή .γτ τ. εσ Η .ῳεἔἔ ενο· = ςἑ±,±::τ±ιεε.±εε;»ε;;ο±εε:ω

Μ 419/

4

ν

"Ὁ

ἦ

Δ

Ε

4

Με

τ

ν

¬¬3ἰ±

με

>

±

οτ

ο

λ

Ἀ

τμ

'°4η̨̃,:.ξ;±

„

ος

Η

ο

Ώ”ηεεἑ το

.ετι̃οτὶ

η

_

„

λ

`

 Μτ

ν

¬ι

”

ο

1·ιἰ,Ξ„τἄο.·.:':;.. ων 47

ανο­;1ίἔη̨̃Ξ,_

'Μ

,

εε

.Ί \.τὲεεἔῖ±[±­

¿›».„.2ἶ„ Ό ».ἰσ„,.;.

Ἀωοα̨

το

­

×:τ:×ο

ἐν

ο

οκεη̨ῇ

ω

τ„±.τ›η̨:5ις ; $,ἐ_έ¿ῷ|·±±¿ῖξηέ

~·

#

°Ἀ ·ςςςς

®κἶξω

`

ῃ]ἑ±Θ~­(Ὁ

τα

λω­¿,τ›ν›„.

·

·

·

6

.­ τ­

.Ἱ­»»#ξ°›ειιΦ3›¬;,¬

ς :

±».

ν

οι

νη

­ο

ν

±­„›~».;τ±ν..τ..μ±τ±±ε ε οεοκεεεοεα̃ἔ

τὴ

τ

,

τ

ο·±:τ1ῖΗ;...::ο;:›ι̃1::τε,±=:πεη̨ε¥:εε:)τε=:ε.±ω±·›±­··±ε=

­

.

.×

ν ~

¬

Ι

ε

׿

ο

· ­ 4±:οΦυεἘ=­­±“1σῖι̃ ±±2:±<ἐοεἑἐἐἐ~;„ε: . οτ .ε εν

„

.

Δ

Ι

6

τ

ο

ςἔμζγ

τ

τ

Ω

κ τα νομο

Α

επ μμ

ο;ν­Μεεω±τ;±τ±»:9ο± Μ

­

­

~

\

τ

Ε

Μο

­Ζτν:ς„Ξ:±ωσ;ε:ν.ῇ:»±.. ω±ω¿ἑ>±› ελ·/­ν±»±α‹· ς τα Ψζςςες Με μεξ ~ ~ τ¿_··.Λ„:ἶ.:~τ¬›±ι̃ . Ύ αμκ ανω Η Μ .­ἢ„ἕ:...ςἐ.„α̨ ,.1.‹ῳ.ξ­Μ Ξη̨̃ξῷ­ν.

ο

ο

τ:

” ·. π

οτ

λ

τ

_

Χ»

­

ν

νά

±να̃±±ω±>.·

τοἴἶ±±­1±.##±­ε:±;›ἔΜ \ ± 8:88 ;α̨ΜΕ» ›;¿ ± Δ.

.

Ό

νο

Χ

ετ

σε οτ

[Εἰ Η­οΖι̃μὲ

­μα/×± ,

τ

·;„.ε±2›:τ\±γἐ|.ω

2

οἱ

Χ

±

›×

ρων

ΧΕ

Σ

ελ

ζ

Ἀ

±

± εν­

ἢ

Ἀ

το ×η

τ

¬ο

ε„

ω

εἰ

­

ν

°

ο

ο·

Χ τ

.Ζε

μείς»

Ξ

Δ

.=

,Ἄς ,„ ἐς” _ξἕὶε ».;.;ἔ.ῖἕἩ!„„..5ἕςῖ_ἰ ¬«Μξ,.

4.

νἔ¿¿τ¿ε¿ἔξ:»ἔ

Ζ

.Υ

­

ν

ε±·

·

ν

;=··

.τ

ν ±τ

_

Μ

'λ

Η

ν

ω

ο

ε

ώμο .

Μ

Με: Μονοοἑῖη̨̃έμ α̃κῃςΜ ἑἐοὺ

ῖὡἔτιῃἔω̃ἢ

τ

>

τα

λ

προτιμουσαμε να βαδίἔουμεη̨̃ με Ολο μας το ΦΟΘΉΟ και να εχουμε μονο τον εαυτο μας να φροντισουμε, οχι και. το αλογο. | | Στη Θεσσαλτα, με τις μεγαλες πεδταδες, χοησιμοποιουσαν | αλογα. Φθοοομο οτη Δοομοοοο »

ἴ

τ

Ν

τε­·

..±

±..;τ·¦.¬ο·;­κτ; ι, Φ·

Ψ. ω̨ω

.·

.

.±ν

ελ

›>.,

.ν·›¬­ἱωτὶἔμη̨ ι̃νἐο τ..

έἔ λω̨̃έμ .

¬

ο

.Μ

ΤΟΤΕΛΟΣΤΟΤΕΦΠΑΛΤΗ

Π

αρατηρήσαμε ίχνη δύο ανδρών» είπε ο Ιἰλεόμβροτος. ο ενωμοταρχης που θα αντικαθιστούσα. «Κοντα στη λί­ μνη. Τη Νεβρόπολη». «Πώς ξέρεις ότι δεν ήταν βοσκοί ;» τον ρώτησα. «Μόνο το καλοκαίρι ανεβαίνουν βοσκοί τόσο ψηλα. Άλλω­ στε, οι δύο αγνωστοι είχαν αλογα. Τα αφησαν στις υπώρειες του βουνού κι ανέβηκαν με τα πόδια. Κανένας βοσκός δεν χρη­ σιμοποιεί αλογο ». «

Η

‹‹ΚΟνηΥΟί ;››

ζ

.

Δ

Βί Δ Ρ ΪΜΑ Ϊ Α Ζ

«Οταν ρ ωτήθηκε γιατίοι πιο άξιοι άνθρωποι προτιμούν τον έν­ | | . θ ίνατο από την αδοξη ζωη, απαντησε: Επειδη το ενα ει­ νἕἔῖζαἔαχΐηργσΐαό φὐσηζ ενώ άλλο θεωρω” δγχό

δ

τους ».

«Κυνηγοί με αλογα δεν υπαρχουν στην περιοχή. Δεν συνη­ θίζονται τα αλογα. Επιπλέον τα ίχνη είναι βαθια. Οι ανδρες αυτοί πρέπει να έφεραν οπλισμό. Ωστόσο , δεν έδωσα ιδιαίτερη σημασία στο γεγονός. Δεν μπορώ να το συνδυασω με τον στόχο που μας έχει δοθεί. Σύμβολα επικοινωνίας στον βραχο δεν υπαρχουν». «Πότε ελέγξατε για τελευταία φορα ;» «Χθες το πρωί. Σημερα πρέπει να είναι πολύ δύσκολη η κα­ ταβαση από τη λίμνη μέχρι την έξοδο της χαραδρας του Ασω­ πού. Σε μερικα σημεία το μονοπατι έχει χαθεί από τα χιόνια και τη λασπη. Εννοείται ότι η ομαδα που παραμένει στη σπη­ λια θα έχει ήδη ελέγξει σημερα το πρωί. Ελέγχουμε λίγο μετα την ανατολή του ήλιου, σύμφωνα με τις οδηγίες. Ο Αθηναδης χρειαζεται ένα μικρό χρονικό διαστημα για να μεταβεί από την αγροικία του μέχρι τον βραχο. Ξεκινα με την ανατολή του ήλιου κι εμείς ακολουθούμε λίγο μετα». «Επικοινώνησε ποτέ μαζί σας όλο το εξάμηνο ;» «Μία φορα. Δεν είχε κατι σημαντικό να αναφέρει. Μόνο καποια επίσκεψη στη μητέρα του Εφιαλτη. Μπορεί ο ξένος να η ταν αγγελιαφόρος, μπορεί και όχι. Δεν ήταν σίγουρος ο Αθη­ | | | / ναοης. Τον επισκέφθηκα νυχτα, συμφωνα με τις οδηγιες». «Σβησατε το ξιφος απ το βραχο ;›› .

γς

‹‹ ΑΟ'φ0ίλώς›› .

Πλούταρχος,Αποφθέγματα Λακωνικα,Λεωνιδας. 118

14

«Πώς είναι

Ο

καιρός στο Οροπέδιο οήμερα ;» 119

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

«Ομίχλη και κρύο. Χιόνι διάσπαρτο και λάσπη». «Ποια είναι η τοπογραφία της διαδρομής μέχρι τη λίμνη ;›› «Απ” τη Δρυμαία μέχρι το Κυτίνιο η απόσταση είναι είκοσι επτά στάδια και ο δρόμος βατός. Πριν τις πρώτες οικίες του Τἰυ­ τίνιου,διακλαδίζεται μονοπάτι με δεξιά κατεύθυνση. Η απόστα­ οη απ” τη διακλάδωση μέχρι τη λίμνη είναι τριάντα στάδια περί­ που. Η κλίση δεν είναι μεγάλη, παρά μόνο σε ορισμένα σημεία προς το τέλος της διαδρομής,εκεί που αρχίζουν τα έλατα. Το μο­ νοπάτι είναι εμφανές. Χωρίς τα χιόνια, είναι αδύνατον να το χά­ σει κανείς. Τα χιόνια και η λάσπη δυσκολεύουν, βέβαια, την κα­ τάσταση. Αριστερά από το μονοπάτι,σε μικρη απόσταση,κυλάει ένα ρυάκι. Όποιος χάσει το μονοπάτι,πρέπει να ακολουθήσει το ρυάκι. Η κοίτη του είναι πετρώδης. Υπάρχει βλάστηση πυκνή στις όχθες αλλά, ακολουθώντας την κοίτη, φθάνεις κατευθείαν στο οροπέδιο. Βίναι πιο δύσκολο το βάδισμα στην κοίτη του ρυα­ κιού, σε σχέση με το μονοπάτι, αλλά δεν υπάρχει περίπτωση να χαθείς. Το νερό στο ρυάκι,όταν δεν βρέχει,είναι λίγο». «Η τοπογραφία του οροπεδίου ;›› «Το οροπέδιο έχει σχήμα σχεδόν παραλληλόγραμμο. Κλεί­ νεται προς βορράν από έναν βραχώδη λόφο με ύψος ένα περί­ που στάδιο. Στις υπώρειές του υπάρχει πυκνό ελατόδασος. Δίπλα στον λόφο περνά το μονοπάτι. Οδηγεί σε ένα εκτεταμέ­ νο ξέφωτο , αραιά δασωμένο. Δυτικά. υπάρχει βραχώδης λοφί­ σκος, με ύψος μισό περίπου στάδιο. Νότια, εκτείνεται ένα πυ­ κνό ελατόδασος. Ανατολικά,το οροπέδιο καταλήγει σε δάσος επίσης. Η απόσταση από τα δυτικά προς τ' ανατολικά είναι πέντε στάδια περίπου και απ” τα βόρεια προς τα νότια τρία στάδια. Στο κέντρο και δυτικά αυτής της έκτασης, βρίσκεται η λίμνη. Τον χειμώνα έχει μήκος τέσσερα στάδια από τα δυτικά προς τ” ανατολικά και ένα στάδιο απ” τα νότια προς τα βόρεια. Το βάθος της δεν ξεπερνά τα πέντε πόδια. Το καλοκαίρι το νε­ ρό χάνεται τελείως, σε όλη την έκταση της λίμνης, εκτός από μια μωῳ­ἡ λωρίδα των­Εά στη δυτική όχθη »_ 120

Ι

ΤΟΤΠΛΟΣΤΟΤΒα̃ΠΑΛΤΗ

«Πού θα συναντηθεί η πρώτη δική μας ομάδα με την ομαδα που παραμένει στο βουνό ;›› «Στη σπηλιά που χρησιμοποιούμε για κατάλυμα. Οκτώ στάδια περίπου ανατολικά της λίμνης. Κάποιος από σας πρέ­ πει να έχει συμμετάσχει στην ίδια αποστολή παλαιότερα. Αυ­ τός ξέρει τον δρόμο. Στη σπηλιά βρίσκονται όλα τα εφόδια. Δεν πρόκειται, βέβαιοι, για σπηλιά ακριβώς αλλά για ένα κοίλωμα σε βράχο, ικανό να μας προστατεύσει λίγο από τον αέρα». «Κάτι άλλο που πρέπει να ξέρω ;›› «Τίποτα ιδιαίτερο. Για ένάν μήνα ακόμα θα ταλαιπωρηθεί­ τε από το χιόνι , τη λάσπη και την ομίχλη. Το βουνό θα σας δυ­

.

σκολέψει αρκετά». Έφυγαν. Μετά από παραμονή έξι μηνών στο Καλλίδρομο, οι τέσσερις άνδρες ήταν σκιά του εαυτού τους. Βίχαν χάσει βά­ ρος, είχαν ταλαιπωρηθεί, είχαν τραυματιστεί επανειλημμένα, προσπαθώντας να δαμάσουν το βουνό, είχαν στερηθεί ακόμα και τη λιτή τροφή που ήμασταν συνηθισμένοι να τρώμε. Όσο παρέμεναν στη Δρυμαία , η κοινότητα φρόντιζε για τη διατροφή τους. Οι κάτοικοι ήταν Δωριείς,όπως εμείς. Η Οίτη,το διπλανό βουνό, ήταν η αρχαία κοιτίδα των Δωριέων. Μερικοί έμειναν πίσω, όταν οι πρόγονοί μας ξεκίνησαν την κάθοδο για την Πε­ λοπόννησο. Οι περισσότεροι απ' αυτούς κατοικούσαν στην Τε­ τράπολη,το Ιἰυτίνιον δηλαδή,την Πίνδο , το Βοίον και την Βρι­ νεόν. Πιο λίγοι έμειναν στη Δρυμαία. Μετά τους Μηδικούς πο­ λέμους οι Φωκείς ξεκίνησαν εχθροπραξίες εναντίον των Δω­ ριέων της Φωκίδας. Αυτοί έστειλαν αντιπροσωπεία στη Σπάρ­ τη και ζήτησαν βοήθεια. Μια ενωμοτία πήγε στην περιοχή. Ππιτύχαμε τη σύναψη ειρήνης. Συνειδητοποίησαν οι Φωκείς ότι τυχόν επίθεση τους εναντίον των ανδρών της ενωμοτίας θα σήμαινε πόλεμο με τη Σπάρτη. Δεν ήθελαν μια τέτοια εξέλιξη. Δέχθηκαν τους όρους της ειρήνης που τους προτείναμε. Ήτσι, το ίστοιχείο' που παρέμενε μόνιμα στην περιοχή, Φωκείς και Δωριείς το θεωρούσαν εμπροσθοφυλακή του στρατού μας, αν ΙΖΙ

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΘΤΕΑΟΣΤΘΤΕἰΠΑΛΤΗ

τυχόν οι μεταξύ τους οι εχθροπραξίες ξεκινούσαν πάλι. Τη διαμονή μιας ”ομάδας'ή όλου του “στοιχείου” στο Καλλίδρομο εμείς την ονομάζαμε °άσκηση” και κανείς δεν είχε λόγο να υπο­ θέσει κάτι διαφορετικό. Απείχαμε απ, τη Μαλίδα τόσο πολύ, ώστε κανείς δεν μπορούσε να υποπτευθεί τον πραγματικό λό­ γο της παρουσίας μας στη Δρυμαία. Απείχαμε, όμως, και τόσο λίγο, ώστε μέσα σε ελάχιστες ώρες να μπορούμε να κινητοποι­ ηθούμε για την καταδίωξη του Εφιάλτη. Στο βουνό η διαβίωση ήταν δύσκολη τον χειμώνα. Λίγο το κυνήγι και πολύς ο κόπος για τον εντοπισμό των θηραμάτων, μου έλεγε ο Αρίστων. Περι­ πολίες, σκοπιές, πορείες και κακή διατροφή κατέβαλαν τους άνδρες. Γι, αυτό η τετραμελής ίομάδα', που μόλις είχε αναχω­ ρήσει, κατευθυνόταν στις Θεσπιές. Είχαν σκοπό να κοιμηθούν εκεί το βράδυ, περιμένοντας τους άλλους τέσσερις του “στοι­ χείουἔ Θα παρέμεναν στις Θεσπιές δυο μέρες,για να αναπαυ­ θούν. Μετά θα ξεκινούσαν για τη Σπάρτη. Σκέφτηκα, λόγω των πληροφοριών που είχα, να τους ζητήσω να παραμείνουν στη Δρυμαία ως εφεδρεία. Πιθανότατα,όμως,ο Κλεόμβροτος θα απαντούσε αρνητικά,ακριβώς επειδή η διατα­ γή προέβλεπε άμεση επιστροφή. Επιπλέον, θα έδειχνε αδυναμία εκ μέρους μου μια τέτοια κίνηση. Επρεπε να εκτελέσω την απο­ στολή με τους άνδρες που μου είχαν δοθεί. Χωρίς εφεδρεία. Γι” αυτό δεν ζήτησα τίποτα. Αφησα τον Κλεόμβροτο να φύγει,χω­ ρίς να τον ενημερώσω για το θέμα των μισθοφόρων. Δεν χρεια­ ζόταν να το ξέρει, άρα δεν έπρεπε να του το πω. Κάλεσα τον Αρίστωνα. Ήταν ο μόνος που είχε υπηρετήσει στο Καλλίδρομο. Αυτός έπρεπε να οδηγήσει την πρώτη δική μας °ομάδα” και να αντικαταστήσει την άλλη έομάδα" που παρέμενε στη σπηλιά. Σε λίγο θα ήταν μεσημέρι. Δεν είχαμε πολύ χρόνο στη διάθεσή μας. «Η πρώτη ”ομάδα' αποτελείται από εσένα, τον Αναξανδρί­ δα, τον Ἀγι και τον Λεωτυχίδα» είπα. «Ζευγάρι εσύ με τον Αναξανδρίδα και ο Ἀγις με τον Αεωτυχίδα. Όπως ήρθαμε. Δεν υπάρχει λόγος ν, αλλάξουμε τα ζευγάρια. Θα ξεκινήσετε αμέ­

σως. Ο καθένας θα φέρει τον οπλισμό του. Εφεδρικός οπλι­ σμός υπάρχει στη σπηλιά, όπως ξέρεις. Θα πάρετε μαζί σας φαγητό μιας μέρας μόνο. Ο Κλεόμβροτος μου είπε πως υπάρ­ χει στη σπηλιά τροφή για δέκα μέρες. Τα μαγειρικά σκεύη εί­ ναι επαρκή και σε καλή κατάσταση. .Εύλα υπάρχουν αρκετά. Δεν θα χρειαστεί να αναζητήσετε άλλα. Δεν θέλω, όμως, καπνό για τις επόμενες τρεις μέρες. Δεν θα φάτε ζεστό φαγητό γι® αυ­

ΙΖΖ

123

τό το διάστημα. Μόνο ψωμί, ελιές, τυρί, ξερά σύκα, σταφίδες και καρύδια. Θα συμπληρώσετε την τροφή σας με κυνήγι, μό­ λις μπορέσετε να κυνηγήσετε. Δεν θα κυνηγήσετε, όμως, τις επόμενες τρεις μέρες, ακόμα κι αν ο καιρός το επιτρέψει. Θα στήσεις ενέδρα στην άκρη του οροπεδίου κι ένα ζευγάρι θα πα­ ραμένει πάντοτε εκεί. Όχι πολλές κινήσεις. Αν διαπιστώσεις άφιξη πολεμιστών στη λίμνη, θα παραμονέψετε χωρίς να γίνετε αντιληπτοί. Ο Λεωτυχίδας θα έρθει να μας ειδοποιήσει. Αν πα­ ρουσιαστεί έλλειψη τροφής μετά τις δέκα μέρες, πάλι ο Λεωτυ­ χίδας θα έρθει να μας ειδοποιήσει για να σας ανεφοδιάσουμε. Κρασί υπάρχει στη σπηλιά. Θα πίνετε μία κούπα το πρωί και μία το απόγευμα, με αραίωση δύο μέρη νερού προς ένα μέρος κρασιού. Ενδυμασία ορεινής διαβίωσης. Χιτώνας, ιμάτιο , μαν­ δύας. Απορίες ;›› «Μειωμένη κινητικότητα για τρεις ημέρες, σημαίνει ότι τα ίχνη που βρήκε το προηγούμενο ίστοιχείοζ είναι σημαντικά». «Ακριβώς. Δεν ξέρουμε τί σημαίνουν τα ίχνη αυτά και πρέ­ πει να το διαπιστώσουμε. Ανδρες οπλισμένοι πάνω στο βουνό, τέτοια εποχή, είναι αξιοπερίεργο». «Συμφωνώ». «Πόσο χρόνο θα χρειαστείς από εδώ ώς το οροπέδιο ;›› «Με τέτοιον καιρό, θα απαιτηθεί ο μισός χρόνος που μεσο­ λαβεί ανάμεσα στην ανατολή του ήλιου και το μεσημέρι». «Η κατάβαση από το οροπέδιο και τη λίμνη μέχρι τον βράχο του Αθηνάδη ;›› «Αλλο τόσο. Η ανάβαση λίγο περισσότερο».

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΘΣ

«Κατι αλλο ;» «Θυμασαι τα σύμβολα επικοινωνίας ;» «Ναι. Ξίφος σε θέση οριζόντια, δόρυ κατακόρυφο και δόρυ

«Αυτό σημαίνει πως ένα ζευγαρι πρέπει να πορευθεί νύχτα για τον έλεγχο του σημείου και να επιστρέψει αμέσως. Τον δρόμο τον ξέρεις». «Θέλετε να ελέγξουμε τον βραχο απόψε; Πριν τον αυριανό έλεγχο ;» «Ναι. Θα είστε στη σπηλια λίγο μετα το μεσημέρι. Το ζευ­ γαρι που θα ξεκινήσει για τον βραχο, θα φθασει εκεί όταν θα έχει αρχίσει να νυχτώνει. Ϊποχρεωτικα πρέπει να πας εσύ που ξέρεις τον δρόμο, αλλα όχι με τον Αναξανδρίδα. Παρε καποιον από το αλλο ζευγαρι,για να μαθουν κι αυτοί τη διαδρομή. Θα επιστρέψετε στη σπηλια πριν τα μεσανυχτα. Αν υπαρχει σύμ­ βολο επικοινωνίας,το ξεκούραστο ζευγαρι θα έρθει να μας ει­ δοποιήσει και το αλλο ζευγαρι θα αναπαυθεί. Αν όχι, θα προ­ βείτε στον τακτικό έλεγχο αύριο το πρωί. Θα συνεχίσεις με έλεγχο πρωί κι απόγευμα καθε μέρα. Το ένα ζευγαρι θα μετα­ βαίνει στον τόπο επικοινωνίας λίγο μετα την ανατολή του ήλιου και το αλλο λίγο πριν τη δύση». «Δύο φορές τη μέρα επιτήρηση ;» «Ν αι, δύο φορές για τις επόμενες δέκα μέρες». «Απόψε μπορεί το μονοπατι να είναι δυσδιακριτο». «Τί θα πει αυτό ; Τί εννοείς;Τα μονοπατια είναι απαραίτη­ τα μοναχα στους βοσκούς. Στον Ταύγετο ακολουθούσαμε μο­ νοπατια; Μήπως θέλεις να ματαιώσουμε την αποστολή εξαι­

«Αυτό το καταλαβαίνω. Θα κανετε όσο πιο γρήγορα μπο­ ρείτε. “Εχω λόγους να πιστεύω ότι ο στόχος είναι κοντα. Τα ίχνη στη λίμνη συνηγορούν σί αυτό». «Θα πληροφορηθούμε τώρα τον στόχο ;» «Όχι ακόμη. Οι εντολές είναι σαφείς. Το όνομα και η ιδιό­ τητα του στόχου θα αποκαλυφθούν στους ανδρες μόνον όταν ο στόχος γίνει ορατός και επιτεύξιμος».

αντεστραμμένο, πανω ή κατω από την οριζόντια σχισμή, στο αριστερό μέρος του βραχου». «Σωστό». Καθισα κοντα στην εστία και τους παρακολούθησα να ετοι­ μαζονται. Θ Αρίστων ήταν τριαντα ετών. Ϊπολόγιζα ότι σύ έναν περίπου χρόνο θα γινόταν ενωμοταρχης. Είχε όλα τα προσόν­ τα. Ήταν δισκοβόλος, με διακρίσεις στους Ολυμπιακούς αγώ­ νες και αντίστοιχες διακρίσεις σ” όλες τις μαχες και τις αποστο­ λές στις οποίες είχε λαβει μέρος. Ευφυής, πειθαρχημένος, ήξε­ ρε να υποστηρίζει την αποψή του με σεμνότητα. Έτσι όπως εί­ χαμε εκπαιδευθεί. Ο Αναξανδρίδαςη̨̃ ήταν είκοσι δύο ετών. Πρώτη φορα σε αποστολή. Δεν είχε συμμεταοχει σε μαχη. Αδη­ μονούσε. Θ Αγις ήταν είκοσι οκτώ ετών και ο Λεωτυχίδας είκο­ σι τριών. Είχαν συμμεταοχει, σαν ζευγαρι, σε αποστολή της ίκρυπτείας“ στη Θήβα. Καθε ζευγαρι έπρεπε να αποτελείται από ένα έμπειρο οπλίτη κι έναν νεότερο. Θ Ταλως ήταν είκοσι επτα ετών, αθλητής του παγκρατιου. Θ Διηνέκης, είκοσι δύο ετών, ίμόθακαςἔ Ήταν εκπαιδευμένος στο τόξο. Εμείς κατα­ φρονούσαμε τη χρήση αυτού του όπλου. Κανένας "όμοιος” δεν γινόταν ποτέ τοξότης, ακοντιστής ή σφενδονήτης. ίΠολεμούμε τον εχθρό από κοντα", ήταν το δόγμα μας. Μαχη χωρίς διακιν­ δύνευση δεν είναι μαχη. Ετσι οι αναγκες μας σε τοξότες κα­ λύπτονταν συνήθως από “μόθακεςἴ Το δικό μου ζευγαρι, ο Φί­ λων,ήταν ο μικρότερος,είκοσι ενός ετών. Πρώτη φορα σε απο­ στολή κι αυτός. Όλοι ήταν νέοι για να μπορέσουν να αντέξουν τις κακουχίες της μακρόχρονης ορεινής διαβίωσης. Στη φαλαγ­ γα έμπαιναν οπλίτες μέχρι εξήντα ετών , αλλα η μαχη διαρκού­ σε λίγο. Διασπούσαμε τόσο γρήγορα την αντίπαλη παραταξη, ώστε ακόμα και ανδρες σε προχωρημένη ηλικία μπορούσαν να πολεμήσουν αποτελεσματικα. Αντίθετα, η μακρόχρονη παρα­

124

125

τίας του καιρού ;» «Εννοούσα, μόνο, ότι μπορεί να αυξηθούν οι χρόνοι μετα­ βασης και επιστροφής».

”

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟΤΕΛΟΣΤΟΤΕζΠΑΛΤΗ

μονή στο βουνό, ιδιαίτερα τον χειμώνα, απαιτούσε άνδρες σε νεότερη ηλικία. Βέβαια δεν ημασταν ασυνήθιστοι στις προκλήσεις του βου­ νού. Κάθε άλλο, μάλιστα. Από επτά ετών, μόλις μπαίναμε στους στρατώνες, αρχίζαμε σιγά­σιγά τις πορείες στον Ταύγε­ το. Στην αρχή ήταν εύκολες οι διαδρομές και μικρα τα χρονικά διαστήματα. Όταν όμως κλείναμε τα δεκατέσσερα και εισερ­ χόμασταν στην εφηβεία, η εκπαίδευση δυσκόλευε πολύ. Χιόνι, λάσπη, βροχή, κρύο ή ζέστη άφηναν αδιάφορους τους εκπαι­ δευτές μας. Κανένας Σπαρτιάτης διοικητής δεν θα σκεπτόταν ποτέ να ματαιώσει μιαν αποστολή εξαιτίας του καιρού ή της τοπογραφίας. Άρα, η εκπαίδευση έπρεπε να είναι ανάλογη. Όταν υπήρχε μονοπάτι,το ακολουθούσαμε. Όταν δεν υπήρχε, το χαράζαμε εμείς. Διασχίζαμε τους ορεινούς όγκους ευθύ­ γραμμα. Απ” το σημείο εκκίνησης μέχρι τον αντικειμενικό σκο­ πό, έπρεπε να κινηθούμε σε ευθεία γραμμή, εκτός αν μεσολα­ βούσε χαράδρα ή γκρεμός. Σ" αυτήν την περίπτωση παρακάμ­ πταμε τον γκρεμό ή τη χαράδρα και επιστρέφαμε στην ευθύ­ γραμμη πορεία μόλις αυτό ήταν δυνατόν. Υπήρχαν περιπτώ­ σεις που χρειαζόμασταν μια ολόκληρη μέρα για να διασχίσου­ με απόσταση πέντε σταδίων. Όταν έπεφτε το σκοτάδι, οι μο­ νόκοπες σπάθες είχαν αχρηστευτεί από το κόψιμο της βλάστη­ σης και τα χέρια ήταν ματωμένα. Τα πόδια μας το ίδιο, αφού δεν επιτρέπονταν τα υποδήματα, παρά μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. "Τα υποδήματα είναι μόνο για τις παρελάσεις" μας έλεγαν. “Οχι για τη μάχηἔ Αυτή η διαδικασία εκπαίδευσης διαρκούσε μέχρι τα είκοσι. Μετά την ένταξή μας στις ίμόρες° εγκαταλείπαμε την ορεινή εκπαίδευση. Η φάλαγγα βάδιζε και μαχόταν πάντα σε αναπεπταμένο έδαφος. Γινόταν, ωστόσο, τακτική συντήρηση στην ορεινή διαβίωση, σε όσους υπηρετού­ σαν στην ὀκρυπτείαἔ Για μία εβδομάδα, κάθε δυο μήνες, από την ηλικία των είκοσι έως την ηλικία των τριάντα ετών, φεύγα­ με απ” την ενωμοτία μας και πηγαίναμε στον Ταύγετο γι) αυτήν

τη συντήρηση. Ήμασταν άριστα εκπαιδευμένοι. Γι® αυτό δεν δίσταζα να τους στείλω σ” ένα πεδίο δύσβατο, με χιόνι, κρύο και λάσπη. Ήταν συνηθισμένοι. Ούτε η νυχτερινή πορεία τούς ήταν άγνωστη. Μέσα στην πόλη απαγορευόταν η χρήση λαμ­ πάδας ή δάδας. Κανένας 'όμοιος' δεν επιτρεπόταν να χρησιμο­ ποιεί τέτοια βοηθήματα. 'Η νύχτα είναι φίλος και αδελφός” μας έλεγαν. 'Χρησιμοποιήστε τηνἴ Οι μισές πορείες στον Ταύγετο γίνονταν νύχτα, ανεξάρτητα πάντοτε από τις καιρικές συνθή­ κες. Κοιμόμασταν στο ύπαιθρο, μέσα σε θάμνους ή χαμόκλα­ δα, αν δεν βρίσκαμε κοίλωμα βράχου ή σπηλιά. Η βροχή δεν αποτελούσε πρόβλημα. Χειμώνα­καλοκαίρι κολυμπούσαμε στον Ευρώτα. Μπορούσαμε να αποκοιμηθούμε βρεγμένοι και το πρωί, όταν ξεκινούσαμε την πορεία, τα ενδύματα στέγνω­ ναν πάνω μας. Μερικοί δεν απέφευγαν την υποθερμία. Είχαμε αναπτύξει ιδιαίτερες τακτικές για την αντιμετώπισή της. Όσοι είχαν παραμείνει ακμαίοι, αγκάλιαζαν τον έφηβο ή τον οπλίτη που έτρεμε ακατάσχετα, προσπαθώντας να του μεταδώσουν τη θερμότητα του σώματός τους. Οι οπλίτες του £στοιχείου“ μου ήταν άριστα εξοπλισμένοι για την ορεινή πορεία και διαβίωση, σε αντίθεση με τους εφή­ βους. Οι έφηβοι στον Ταύγετο δεν είχαν μανδύα. Ούτε υποδή­ ματα. Ούτε τροφή, ούτε ιατρικά εφόδια. Έἰπρεπε να κινούνται συνεχώς για να μην παγώσουν. Έπρεπε να κλέψουν ή να κυνή­ γήσουν για να φάνε. Έκλειναν τις πληγές τους κόβοντας τεμά­ χια από τα ρούχα τους, χωρίς ιαματικές αλοιφές. Υπήρχαν απώλειες, αλλά αυτοί ήταν οι νόμοι της Σπάρτης. Οι ασκήσεις μας ήταν αιματηρές,για να είναι οι μάχες αναίμακτες. Και νι­ κηφόρες. Καμία ελληνική πόλη δεν είχε τόσο χαμηλό ποσοστό απωλειών στη μάχη, όσο η Σπάρτη. Η μάχη για μας ήταν πιο εύκολη απ“ την εκπαίδευση. Την εκπαίδευση υπολογίζαμε και φοβόμασταν. Όχι τη μάχη. Τα δύο ζευγάρια οπλιτών,που τώ­ ρα ετοιμάζονταν για αναχώρηση, είχαν τροφή, ιατρικό εξοπλι­ σμό ,επαρκή ενδυμασία και υποδήματα. Στην εκπαίδευσή τους

126

127

Π.Δ. ΜΠΑΑΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

δεν είχαν τίποτα απ° όλα αυτά. Γιζ αυτό ήμουν σίγουρος ότι θα εκτελούσαν την αποστολή. Εύκολα ή δύσκολα. Αναχώρησαν μετά από λίγο. Πίστευα ότι οι πληροφορίες που πήρα στην Αθήνα, είχαν άμεση σχέση με τον στόχο μας. Δέκα χρόνια περιπολούσαμε στο Καλλίδρομο. Δέκα χρόνια ενέδρευε ο Αθηνάδης. Κάποτε οι θεοί θα δικαίωναν αυτην την ακούραστη προσπάθεια και την επιμονή μας. Αισθανόμουν ότιή ώρα πλησίαζε κι ήμουν εγώ ο τυχερός που είχε επιλέξει η Νέμεση για να εκπληρώσει τη δί­ καιη επιθυμία της. Προσπάθησα να σκεφτώ. Ο χρησμός για το σημείο απόκρυψης του θησαυρού ήταν σαφής και, φυσικά. ήταν ορθός. Γι' αυτό οι μισθοφόροι ­αν ήταν αυτοί­ ανίχνευαν τη λίμνη. Αναζητούσαν πληροφορίες για τις δικές μας κινήσεις. χωρίς να ξέρουν γιατί. Οι μισθοφόροι δεν είναι αφελείς. Πιθα­ νότατα δεν γνώριζαν ποιος ήταν ο Εφιάλτης. Ούτε αυτος ηταν αφελής. ώστε να τους αποκαλύψει την ταυτότητά του. Αογικά. θα είχε διαλέξει μισθοφόρους από περιοχές μακρινές απ' τη

απ” τους οποίους κινδύνευε θανάσιμα, και αντιπερισπασμός για όποιον παρακολουθούσε τις κινήσεις του. Ήταν επικηρυγ­ μένος. Στην κοιλάδα του Σπερχειού πολλοί θα θυμούνταν τόσο τον ίδιο όσο και την επικήρυξη που υπήρχε. Η κίνηση στη λίμνη πρέπει να ήταν αντιπερισπασμός. Αυτό πίστευα. Αν είχαν έτσι όμως τα πράγματα. ποια θα ήταν άραγε η κύ­ ρια κίνηση του Εφιάλτη ;Ποιος ο πραγματικός σκοπός του ;Πού θα κατευθυνόταν; Γ ια να απαντηθούν ερωτήματα σαν αυτά.

κ

Μ

Έ

τ ής

ί

¿

έπρεπε να μιλήσω με τον Αθηνάδη. Μόνον αυτός μπορούσε να βοηθήσει. Το σίγουρο ήταν ότι η οποιαδήποτε ενέργεια στη λί­ μνη έπρεπε να αγνοηθεί. Ήταν παράλογο να ανεβεί στο οροπέ­ διο ο Εφιάλτης μαζί με τους μισθοφόρους. Προφανώς ήξερε πως ήμασταν εμείς εκεί. Δεν είχε πρόβλημα χρημάτων. Αν τόσα χρόνια ήταν πράγματι στις Σάρδεις. κοντά στους Πέρσες. τα | κρυμμένα χρηματα λιγο θα τον απαοχολουσαν. Θα εστελνε τουέ μισθοφορουἐ στη λίμνη . θα παγίδευε εμάς εκεί κι αυτός θα κυκλοφορούσε ανενόχλητος στην πεδιάδα. Τα κρυμμένα χρή­ ματα ήταν έργο των μισθοφόρων να τα ανακαλύψουν. Ο Εφιάλ­ της πρέπει να είχε άλλο σκοπό, όχι τα χρήματα. Πού θα τους συναντούσε όμως μετά ; Αν είχαν άλογα, πώς θα τους ακολου­ θούσαμε ; Αν. πάλι, ο Εφιάλτης ολοκληρώνοντας τον αντιπερι­ σπασμό του καθόριζε συνάντηση σε συγκεκριμένη ώρα και τό­ πο, αλλά ο ίδιος έφευγε προς άλλη κατεύθυνση; Θα μέναμε με τους μισθοφόρους. Χωρίς τον Εφιάλτη. Σ” αυτήν την περίπτω­ ση, θα τον χάναμε οριστικά. Αν. επίσης, η εμφάνιση των ιχνών στη λίμνη ήταν τυχαίο περιστατικό;Αν οι μισθοφόροιπου εντό­ πισε ο Αθηνόδωρος,είχαν άλλον προορισμό ;Αν όλη αυτή η φαν­ τασίωση ήταν γέννημα της επιθυμίας μου και μόνο; Είχε πέσει το σκοτάδι. Φάγαμε όσπρια, ψωμί. ελιές και σταφίδες. Φαγητό λιτό, όπως πάντα. Ἑἰαθόρισα τις σκοπιές. Δποκοιμήθηκα. Ξύπνησα, φύλαξα σκοπός και κοιμήθηκα πά­ λι. Με ξύπνησε ο Φίλων,λίγο πριν ξημερώσει. «Συναγερμός» είπε. κ

κ

Μαλίδα. Από την Πελοπόννησο ή την Ακαρνανία. για παρά­ δειγμα. Τους έστειλε για ανίχνευση. σκεπτόμουν, χωρίς να τους πει τον λόγο. Τους έστειλε για ανίχνευση ζητώντας τους να μάθουν μόνον αν υπήρχε ανθρώπινη παρουσία στην περιο­ χή. Ο Ἑἰλεόμβροτος με είχε διαβεβαιώσει ότι τα ίχνη ήταν πρό­ σφατα. Μίας ή δύο ημερών το πολύ. Αν. ωστόσο. ο Εφιάλτης είχε κρύψει τον θησαυρό του κοντά στη λίμνη . ήταν αδύνατον να επιστρέψει με μισθοφόρους. Οι μισθοφόροι είναι άνθρωποι αδίστακτοι. Δίχως αρχές. Δουλεύουν μόνο για τα χρήματα. Αδύνατον να τους αφήσει να τον δουν στην κρύπτη. Αν τους ζητούσε να μείνουν λίγο μακριά και να τον περιμένουν. πάλι αυτοί θα υποψιάζονταν πως κάτι είχε να τους κρύψει. Πάλι κινδύνευε να τον σκοτώσουν για να του πάρουν τον χρυσό. Ϊπέθετα, λοιπόν, ότι ο κύριος στόχος του Εφιάλτη δεν μπορεί να ήταν κοντά στη λίμνη. Η δραστηριότητα εκεί ήταν απλός αντιπερισπασμός. Αντιπερισπασμός για τους μισθοφόρους. 128

ι

ἐς

ξ

κ

129

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΑΤΗ

«

Σ Τί

Σ ΪΝΑ ΓΕΡΜΟ Σ

αδ

Τ

ί συναγερμός ;›› είπα. «Ποίος σημανε συναγερμό ;›› «Ο Λεωτυχίδας» απαντησε ο Φίλων.

Σηκωσα το κεφαλί μου. Ο Αεωτυχίδας ηταν πεσμένος πανω στίς προβίές, στο κέντρο του δωματίου. Φορούσε μόνο τον χί­ τώνα. Στα πόδία του οί σαρκες, το ξεραμένο αίμα καί η λασπη είχαν γίνεί μία μαζα. Είχε βγαλεί τα υποδήματα γία να μη γλί­ στραεί στη λασπη,το χίόνί καί τίς πέτρες. Είχε επίσης απαλλα­ γεί απ, τα υπόλοίπα ενδύματα του , γία να μην τον παρεμποδί­ ζουν στο τρέξίμο. Το ξίφος του έλείπε. Ήταν πεσμένος ανα­ σκελα. Ανασαίνε με δυσκολία. Ήταν παραδοση γία τους αγγε­ λίαφόρους μας να ενεργούν έτσί. Έπρεπε να τρέξουν πολύ , να τρέξουν πέρα απ” τα όρία τους,γία να δώσουν το μηνυμα στους ανωτέρους τους. Έἱτρεχαν, όμως, μόνον όταν το μηνυμα αφο­ ρούσε σε ενέργεία που θα επακολουθούσε. Δεν έτρεχαν ποτέ καί δεν πλησίαζαν καν τα όρία τους αν μετέφεραν μηνυμα γία κατί που είχε ηδη συμβεί, όπως, γία παραδείγμα, το αγγελμα της νίκης. Τίμούσαμε την προσπαθεία του Αθηναίου δρομέα, του Φείδίππίδη, μετα τη μαχη στον Μαραθώνα, αλλα δεν υπηρχε καμία περίπτωση οί δίκοί μας δρομείς να κανουν κατί αντίστοίχο. Γία ποίον λόγο ; Γίατί να χασεί η πόλη έναν οπλίτη ; Μόνο καί μόνο γία να πανηγυρίσουν νωρίτερα οί αμαχοί ;Ήταν ασκοπο, αρα παραλογο. Ορίακη προσπαθεία χωρίς σκοπίμό­ τητα δεν είχε γία μας κανένα νόημα. Αντίθετα, ο Λεωτυχίδας, έχοντας λαβεί σημα συναγερμού,ηταν υποχρεωμένος να τρέξεί πέρα από τα όρία, όπως ακρίβώς έκανε. Σηκώθηκα καί τον πλησίασα. «Αναφορα» είπα. «Οπλίτης Αεωτυχίδας του Ευρυκλέους , ςμόραί πρώτη , λόχος Πχοάς» ε¿πΞ με φωνή σβησμένη Σταμάτησε ανἠμπορος να συ­ νεχίσεί . «Αναφορα» είπα παλί. «Αναφέρω ξίφος ορίζόντίο καί δόρυ αντεστραμμένο, σε προκαθορίσμένη θέση επίκοίνωνίας» ψίθύρίσε. ί

«Τα αγόρία που μαστίγώνονταί... στον ναό της Ορθίας Αρτέ­ μίδος, ...αντέχουν, παραμένουν χαρούμενα καί ζωηρα καί δία­ γωνίίζονταί γία τη νίκη μεταξύ τους, ποίος απ' αυτούς, δηλαδή, θα αντέξεί περίσσότερο χρόνο καί καλύτερα στα χτυπηματα. Ο δίαγωνίσμος Α υτοἔ ί που δίακ ρ ίίνεταί παίρνει μεγάλη δοξα. | / χρονο ››. καθε καί γί/νεταί “ ἐδίαμαστίγωση αποκαλείταί

±¿

.φ

7

Πλούταρχος, Τα παλαία των Λακεδαίμονί/ων επίτηδεύμ 13ο

αταΰίο

ί

131

Το τελοε: τοκ ΒΦΙΑΛΤΗ

ΠΔ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

«Λέει ασυναρτησίες» είπε

ο Ταλως. «Θα πέσει σε κώμα.

Αναφέρει δύο σύμβολα, όχι ένα». Ο Λεωτυχίδας σήκωσε το κεφαλι του με όση δύναμη του εί­ χε απομείνει. Με κοίταξε. Είδα τη φλόγα της ζωής παμφωτη μέσα στα ματια του. Ήταν μοναχα είκοσι τριών ετών. Με θέ­ ληση απίστευτα ισχυρή. Πριν τέσσερα χρόνια, σε ηλικία δεκα­ εννέα ετών, είχε ανακηρυχθεί "ίλαρχοςἔ Ήταν, δηλαδή . πρώτος στον ετήσιο διαγωνισμό μαστιγώματος, στη ίδιαμαστίγωοηἔ Ακόμη θυμαμαι τους γονείς του,γερμένους πανω στα σχοινια που περιέκλειαν τον χώρο της δοκιμασίας,να τον παροτρύνουν να αντέξει τα χτυπήματα. Η επιτυχία του εκείνη σήμαινε πως δεν θα εγκατέλειπε τη μαχη για τη ζωή τόσο εύκολα. Δεν είχα καμία αμφιβολία ότι θα συνερχόταν γρήγορα. Δεν κινδύνευε. «Ποιος είναι το ζευγαρι σου ;›› ρώτησα. «Αναἔανδρη̨δας» ψέλλίσε «Ποια η ενωμοτία σου ;››

·

ί

«Πελλάνας

φ

«Ενωμοταρχης ;›› «Γέλων του Αυσανδρου». «Ππτα επί οκτώ ;›› | «Πενήντα εξι». «Αναφοράη̨» «Αναφέρω ξίφος οριζόντιο και δόρυ αντεστραμμένο σε προ­ καθορισμένη θέση επικοινωνίας» είπε με φωνή πιο σταθερή αυ­ τήν τη φορα. «Ξίφος κατω απ) τη σχισμή, αντεστραμμένο δόρυ πανω απ” τη σχισμή». Έπεσε πίσω κι έχασε τις αισθήσεις του. Η στιγμή που περίμενα, είχε φθασει. Οι πληροφορίες του Αθηνόδωρου και οι δικές μου εκτιμήσεις επιβεβαιώνονταν. Ο Βφιαλτης ήταν κοντα. Τα ίχνη στη λίμνη ανήκαν πραγματι στους μισθοφόρους. Η Νέμεση πλησίαζε. Είχε έρθει η ώρα της ανταπόδοοης. Δέκα χρόνια αναμονής ήταν αρκετα. «Κανόνες μαχης» είπα. «Φεύγουμε». Ο Φίλων,ο Ταλως και ο Διηνέκης έτρεξαν προς την αποθηκη

ι

οπλισμού. Μαχη σήμαινε απαλλαγή από τις ανιαρές περιπο­ λίες μηνών και μηνών. Αγουροξυπνημένοι ,χωρίς να ξέρουν την αιτία του συναγερμού ή τον σκοπό της αποστολής, ξεκίνησαν αμέσως τις προετοιμασίες για αναχώρηση. Βίχαν εκπαιδευθεί να περνανε από τον ύπνο στην πλήρη εγρήγορση, χωρίς καμια χρονοτριβή. Αρχισα να δίνω οδηγίες, ενώ ταυτόχρονα προσπαθούσα να εκτιμήσω την κατασταση. Οι ανδρες του Κλεύμβροτου είχαν ελέγξει τον βραχο το προηγούμενο πρωί. Ήταν καθαρός. Ο Αθήναδης πρέπει να σχηματισε το ξίφος μετα απί αυτόν τον έλεγχο. Προφανώς, αντιλήφθηκε καποια στιγμή,μετα την ανα­ τολή του ήλιου, ότι κατι συμβαίνει και θέλησε να επικοινωνή­ σει. Ήξερε,όμως. ότι θα περνούσε μια ολόκληρη μέρα πριν την επόμενη μετάβασή μας στη χαραδρα του Ασωπού. Το μεσημέ­ ρι ή το απόγευμα πρέπει να είδε τους μισθοφόρους ή καποιον απ' αυτούς και ξαναπήγε στον βραχο. αφού πλέον είχε μια πιο σαφή εικόνα της καταστασης. Λογικα , τη δεύτερη φορα πρέπει να είχε ζωγραφίσει το αντεστραμμένο δόρυ. Πανω από τη σχι­ σμή. Γι' αυτό ο Λεωτυχίδας είχε αναφέρει κατι που φαινόταν αρχικα, ακατανόητο . «Πού είναι ο Αναξανδριδας ;›› ρώτησα. «Μαλλον έμεινε πίσω, για να παρει όλο το βαρος και να τρέξει ο Λεωτυχίδας» είπε ο Διηνέκης. «Πρέπει να έρχεται με γοργό βηματισμό». «Σωστό. Θα φθασει από στιγμή σε στιγμή. Αυτός θα φρον­ τίσει για το “ζευγαρι” του. Στο μεταξύ ετοιμαστείτε για αμεση αναχώρηση. Θα παρουμε όλη μας την εξόιρτυση. Ιατρικός εξο­ πλισμός μαχης. Διατροφή πορείας και μαχης, για δύο μέρες. Ψ”ωμί,τυρί, ελιές, καρύδια, σταφίδες και ξερα σύκα. Αρχίστε να τρώτε το φαγητό που έχουμε μαγειρεμένο, καθώς προετοι­ μαζεστε,γιατί δεν ξέρουμε πότε θα μπορέσουμε να φαμε παλι κανονικό φαγητό. Ενδυμασία χειμερινής πορείας. Χιτώνας, ιματιο, μανδύας. Εφεδρικός οπλισμός όχι. Υπαρχει στη σπη­ ν

κ

Δ

ι

ἶ

ε

ζ

Δ

132

133 8

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟΤΕΑΟΣΤΟΤΕα̃ΠΑΛΤΗ

λιά. Δεν χρειαζόμαστε περιττό βάρος, για να μην καθυστερή­ σσομε στην ποοεία»

«Αλειψε τις πληγές του με υπέρικο και αργεμώνη, αφού πρώτα τις απολυμάνεις. Πρόσθεσε αφέψημα από φλοιό βελα­ νιδιάς, μήπως εμφανιστούν κρυοπαγήματα. Δέσε τα πόδια του με επιδέσμους. Εμείς θα φύγουμε. Μην κοιμηθείς όσο θα κοι­ μάται αυτός. Ξεκουράσου, αλλά μην κοιμηθείς,για να μπορέ­ σεις να τον ξυπνήσεις. Μόλις τον ξυπνήσεις, θα ξεκινήσετε αμέσως. Δεν έχετε εξοπλισμό , ούτε άλλο βάρος, άρα πρέπει να φθάσετε στη σπηλιά λίγο μετά από μας. Μην τρέξετε. Γοργός βηματισμός μονάχα». «Μάλιστα» είπε. «Σε ποια κατάσταση είναι ο Αρίστων και ο Αγις ;›› «Σε κακή κατάσταση,όχι καλύτερη απ' τη δική μου. Χάσα­ νε το μονοπάτι πολλές φορές κι αναγκαστήκανε να κινηθούν σε Ξυθὐγραμμη πορεία».

Ενώ η προετοιμασία συνεχιζόταν με γοργό ρυθμό, έφθασε σ Αναξανδρίδας. Ρούχα σκισμένα, βρεγμένα και ματωμένα. Πό­ δια σε καλή κατασταση. Φορούσε τα υποδήματα. Μετέφερε αυ­

τός το ξίφος,τον μανδύα,το ιμάτιο και τα υποδήματα του Λεω­ τυχίδα. Δίχως να πει λέξη , έβγαλε τα βρεγμένα ενδύματα κι έπε­ σε πανω στον πεσμένο συμπολεμιστή του. Τον ξεσκέπασε απ° τις προβιές που είχαμε βάλει εμείς. ίΕκοψε τον χιτώνα. ίΕσυρε τον αναίσθητο δρομέα πιο κοντά στην εστία. Ήξερε ότι, αφού είχε δοθεί συναγερμός,εμείς δεν μπορούσαμε να τον φροντίσου­ με περισσότερο. Τον σκέπασε με το σώμα του προσπαθώντας να του μεταδώσει θερμότητα. Τον αγκάλιασε ολόκληρο. Νόμιξε ότι ο Αεωτυχίδας είχε πρόβλημα υποθερμίας. Εκανε λάθος. Εί­ χα δει τα συμπτώματα αρκετές φορές, στον Ευρώτα και στον Ταύγετο. Πρώτα αρχίζουν ακατάσχετοι και ανεξέλεγκτοι σπα­ σμοί. Το σώμα χανει θερμότητα πιο γρήγορα από ό;τι μπορεί να την αναπληρώσει με τη συνηθισμένη δραστηριότητά του. ίΕτσι, αμύνεται με τους σπασμούς. Τρέμει ολόκληρο. Αν η απώλεια θερμότητας συνεχιστεί, ακολουθεί το κώμα. Ο Αναξανδρίδας νόμιζε πως οι σπασμοί είχαν προηγηθεί , κάτι που δεν συνέβαινε. «Ἀφησέ τον» είπα. «Αιποθύμησε από εξάντληση. Δεν έχει υποθερμία. Θα συνέλθει σε λίγο. Δώσε του μια κούπα κρασί, σε αραίωση ένα προς ένα». «Δεν έχει πιει ποτέ κρασί σε τέτοια αραίωση» είπε. «Το ξέρω. Γι° αυτό θα ενεργήσει αμέσως το κρασί. Δώσε Τοο να φαεγ ξερα σοχα» «Πώς θα Τα μασήσει ;» «Δεν θα τα μασήσει αυτός, εσύ θα τα μασήσεις. Δώσε του την τροφή μασημένη. Μικρα κομματάκια μόνο, για να μην πνιγεί. Ξύπνησέ τον τώρα. Φρόντισε τις πληγές του και, όταν τελειώ­ σεγσςαφησέ τον να χογμηθεί γγα λίγα Ποσο έχετε κοιμηθεί ;» «Εγώ δύο "φυλακές και ο Αεωτυχίδας μία».

σημεία έχει εξαφανιστεί απί το χιόνι. Αλλού υπαρχει χιόνι, αλ­ λού λάσπη. Περπατούσαμε στην κοίτη του ρυακιού. Βρίσκαμε το μονοπάτι και, όταν το ξαναχάναμε, κατεβαίναμε πάλι στην κοίτη του ρυακιού. Η βλάστηση είναι πολύ πυκνή. Γιί αυτό σκι­ στήκανε τα ρούχα μας και πληγωθήκαμε παντού». Πήγε στην αποθήκη με τις προμήθειες. Πήρε μια ξύλινη λε­ κάνη. Επλυνε τα πόδια του Λεωτυχίδα με νερό,να φύγει η λά­ σπη. Μετά έχυσε πάνω στις πληγές δύο κύλικες κρασί ανέρω­ το . να τις απολυμάνει. Αλειψε τις πληγές με υπέρικο και αργε­ μώνη. Εβαλε τους επιδέσμους. Πήρε μερικά ξερά σύκα. Τα μάσησε, έκοψε τη μασημένη τροφή σε μικρά κομματάκια και την απόθεσε σε έναν χιτώνα, πλάι στον Αεωτυχίδα. Του έβαλε στο μέτωπο έναν επίδεσμο με κρύο νερό. Αυτός ξύπνησε. Του έδωσε να πιει σιγά­σιγά τον κύλικα με το νερωμένο κρασί. Μετά άρχισε να βάζει μέσα στο στόμα του μικρά κομματάκια σύκου. Μόλις τον έβλεπε να καταπίνει το ένα, του έδινε άλλο. Ο Αεωτυχίδας είχε συνέλθει. Είδε τις προετοιμασίες μας. Φο­

Ι34

135

«Εσείς» «Κι εμείς χάσαμε το μονοπάτι. Αρκετές φορές. Σε μερικα

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ι

ΤΟΤΕΛΟΣΤΟΤΕΠΠΑΛΤΗ

ήταν δέκα ραβὁισμοί, Ξεκινήσαμε. Κανένας δεν είχε ρωτήσει για ποιον σκοπό. Ούτε επιτρεπόταν να ρωτήσουν, ούτε τους απασχολούσε. Νύ­ χτα ή μέρα, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, ήταν έτοιμοι για κάθε αποστολή. Τους αρκούσε που εγώ ήξερα. Γνώριζαν ότι θα τους αποκάλυπτα τον στόχο όταν έπρεπε. Βαδίζαμε δύσκολα. Η εξάρτυση μάχης και τα υπόλοιπα εφόδια ζύγιζαν πολύ. Δυσβάσταχτο βάρος για τόσο δύσκολο έδαφος. Δεν μπορούσε, ωστόσο, να γίνει διαφορετικά. Στη σπηλιά υπήρχαν δόρατα,ξίφη,περικνημίδες,τόξα και βέλη, όχι όμως ασπίδες, θώρακες και κράνη. Αυτά ήταν ατομικά. Ανή­ καν στον καθέναν μας. Εμείς πληρώναμε για την κατασκευή

τους. Προσωπικά. Αλλιώς εκπίπταμε από την τάξη των “ο­ μοίων'. Ἀρα, ο καθένας από μας μαχόταν μόνο με τη δική του ασπίδα,τον δικό του θώρακα και το δικό του κράνος. ίΕπρεπε να τα μεταφέρουμε,όπου κι αν πηγαίναμε. Ήμασταν μαθημέ­ νοι σ” αυτές τις πορείες, αλλά ο ρυθμός μας ήταν αναγκαστικά αργός. Ξέραμε, άλλωστε πως, αν κουραστούμε στην πορεία, θα το πληρώσουμε στη μάχη. Ποια μάχη,όμως;Δεν ήξερα τί θα επακολουθούσε. Μπορούσα να κάνω υποθέσεις, αλλά δεν ήμουν σίγουρος για τίποτα. Ο Αθηνάδης μάς ειδοποιούσε για την παρουσία του Εφιάλτη με συνοδεία μισθοφόρων. Αυτό ήξερα μόνο. Αυτό σήμαινε το αντεστραμμένο δόρυ. Είχε δει τον Εφιάλτη τον ίδιο ; Είχε υποψιαστεί την παρουσία του ; Δεν ήξερα. Επρεπε να μιλήσω με τον Αθηνάδη. Ήταν απαραίτητο να επικοινωνήσω μαζί του, κι αυτό θα έκανα μόλις ξημέρωνε. Αλλά με πόσους οπλίτες να κατέβαινα στην πεδιάδα; Αν πη­ γαίναμε όλο το ίστοιχείο' μαζί, θα γινόμασταν εύκολα αντιλη­ πτοί. Ούτε ήθελα να εγκαταλείψω το Καλλίδρομο. Ο Εφιάλτης μπορεί να ήταν ήδη στο βουνό. Πού όμως; Αν πάλι πήγαινα στην αγροικία του Αθηνάδη μόνος ή με τον Φίλωνα, θα μπο­ ρούσαμε να αντιμετωπίσουμε εννέα μισθοφόρους ; Αν ερχόμα­ οταν σε αντιπαράθεση μαζί τους, ποιος θα καταδίωκε τον Εφιάλτη; Πού ήταν η κρύπτη; Σε ποιο σημείο του βουνού; Σκοπός του Εφιάλτη ήταν τα χρήματα ή η επικοινωνία με τη μητέρα του και την πρώην σύζυγό του; Για να αποφασίσω τον τρόπο χρησιμοποίησης του ίστοιχείου', έπρεπε να έχω πληρο­ φορίες για τη διάταξη και τις προθέσεις του Εφιάλτη και των μισθοφόρων. Αλλά, για να πάρω τις πληροφορίες αυτές από τον Αθηνάδη, έπρεπε πρώτα να κατανείμω τους άνδρες. Σκε­ πτόμουν, ενώ περπατούσαμε, αλλά δεν μπορούσα να βρω μια λύση τέτοια που να καλύπτει όλα τα ενδεχόμενα. Το βουνό ήταν δύσβατο και το μονοπάτι δυσδιάκριτο, πράγματι. Όταν μπήκαμε στη ρεματιά που οδηγεί στη λίμνη,η πορεία μας έγινε ακόμα πιο δύσκολη. Χάναμε δυνάμεις και

136

137

βήθηκε πως θα τον υποχρέωνα να μείνει πίσω. Ήξερε πολύ κα­ λά ότι μόνον υγιείς οπλίτες επιτρέπεται να συμμετάσχουν στη μάχη. Είδα την ανησυχία του. Για μένα, όμως,ήταν υγιής. «Μην ανησυχείς» του είπα. «Μόλις τελειώσει ο Ἀγις, θα κοιμηθείς για λίγο. Δεν θα μείνεις πίσω. Θα σε ξυπνήσει ο Αγις και θα ξεκινήσετε. Σας περιμένουμε στη σπηλιά. Μην προσπα­ θήσετε να μας φθάσετε στην πορεία. Δεν θέλω ήρωες τώρα. Θέλω στρατιώτες»,

«Μάλιστα» είπε, Ἐἰοιμήθηκε αμέσως. Ήταν μέρος της εκπαίδευοής μας αυτό, και μάλιστα πολύ σημαντικό. Επρεπε να μένουμε ξάγρυπνοι για αρκετές νύχτες στη σειρά, όσες αποφάσιζε ο εκπαιδευτής, συνεχίζοντας αδιάκοπα τις ασκήσεις και τις πορείες. Μόλις όμως μας διέταζε να κοιμηθούμε ,για λίγα έστω λεπτά, έπρεπε να κοιμηθούμε. Χωρίς καμία καθυστέρηση. Ο στρατιώτης πρέ­ πει να ίξεκλέβευ̃ ύπνο, όποτε μπορεί. Αλλά πρέπει να ξυπνάει αμέσως, ανεξάρτητα αν έχει χορτάσει τον ύπνο του ή όχι. Ή μάχη δεν περιμένει πότε θα τελειώσουμε τον ύπνο μας. ίΕτσι, μας ξυπνούσαν βίαια οι εκπαιδευτές σε ακανόνιστα χρονικά διαστήματα. Ή τιμωρία για όποιον δεν κοιμόταν αμέσως,ήταν πέντε ραβδισμοί. Η τιμωρία για όποιον δεν ξυπνούσε αμέσως,

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

έπρεπε να τις αναπληρώσουμε,αλλά πότε;Σε λίγο θα ξημέρω­ νε. Επρεπε να φθάσουμε στη σπηλιά πριν ξημερώσει. Αν οι μι­ σθοφόροι ξεκινούσαν από την πεδιάδα του Σπερχειού λίγο με­ τά το ξημέρωμα, θα έφθαναν στη λίμνη πολύ πριν το μεσημέρι. Σ“ αυτό το διαστημα εμείς μπορούσαμε να ανασυγκροτηθού­ με. Φθάσαμε στη σπηλιά πριν την ανατολή του ήλιου. Ήμα­ σταν εξουθενωμένοι. Η ανάβαση. σε συνδυασμό με το χιόνι και τη λάσπη, μας είχαν κουράσει. Ϊποχρεωτικά φορούσαμε τα υποδήματά μας. Δεν ήθελα τραυματισμούς στα πέλματα. αφού χρόνος για ίαση δεν υπήρχε. Τα υποδήματα, όπως είναι φυσικό. μας καθυστερούσαν αρκετά. Το γυμνό πέλμα βοηθά τον γρήγορο βηματισμό. Τα υποδήματα τον εμποδίζουν. Περ­ πατάς πιο αργά μ” αυτά, αλλά βέβαια δεν τραυματίζεσαι. Γι” αυτό στη μάχη δεν φορούσαμε συνήθως υποδήματα. Για να στηρίζουμε το σώμα καλύτερα, να μην γλιστράμε στα εμπόδια. να βαδίζουμε σταθερά, να ωθούμε αποτελεσματικά. Εκεί οι τραυματισμοί στα πέλματα δεν μας πτοούσαν ιδιαίτερα. Από­ ψε, όμως. κάθε τραυματισμός μπορούσε να αποβεί καταστρο­ φικός. Χρειαζόμουν όλους τους οπλίτες και ήδη ο Λεωτυχίδας είχε σοβαρό πρόβλημα στα πόδια. Ο Αρίστων ήταν σκοπός. Ο Ἀγις κοιμόταν. Και οι δύο ήταν πράγματι σε κακή κατάσταση. Τα ρούχα τους λασπωμένα και σκισμένα. Τα πόδια και τα χέρια τους καλυμμένα με επιδέ­ σμους. Ο Αρίστων φαινόταν κατάκοπος. Η κλίση του βουνού προς την πλευρά της Μαλίδας ήταν μεγάλη, άρα η κατάβαση και η ανάβαση εξαιρετικά δύσκολες. Ιδιαίτερα τη νύχτα, με χιόνι και λάσπη. «Τί συνέβη ;›› ρώτησα. «Ποιος είδε τα σύμβολα ;›› «Εγώ ο ίδιος» απάντησε ο Αρίστων. «Τα σημεία είναι δύο. όπως υποθέτω ότι σας ανέφεραν ο Αναξανδρίδας και ο Λεωτυ­ χίδας». «Ναι. Άρα, μέσα στην ίδια μέρα λάβαμε δύο μηνύματα. Αυτό συμπεραίνω ››.

«Αυτό συμπεραίνω κι εγώ. Γιατί όμως; Τί σημαίνουν τα σύμβολα ;›› «Θα ενημερωθείτε μόλις συγκεντρωθούμε όλοι. Πρέπει να δράσουμε γρήγορα και αποφασιστικά. Σε λίγο θα φθάσει και το άλλο ζευγάρι απ' τη Δρυμαία. Αμέσως μετά την ενημέρωση θα ξεκινήσουμε. Στο ελάχιστο χρονικό διάστημα που μεσολα­ βεί μέχρι να έρθουν ο Αναζανδρίδας και Αεωτυχίδας, θα κοι­ μηθοόμε όλοι,εκτός απ' τον σκοπό. Ποιος έχει κοιμηθεί περισ­ σότερο ;›› «Νομίζω εγώ» είπε ο Τάλως. «Ξύπνησέ μας μόλις φθάσουν οι άλλοι δύο». Πλάι στις ασπίδες. τα ξίφη και τα δόρατα, αποκοιμηθήκα­ με.

138

4

_\

7

Ψ

139

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΤ ΕΦΙΑΛΤΗ ς

ἦ

ἔ

ς

ί

Ζ| ΚΑ Λ Λ ΙΔ ΡΟ Μο ἄθταν χάποτε σχέφτηχα πωέ η Σπάρτα που ήταἴ μία από ῃξ πιο ολιγανθρωπες πόλεις. αποδειχθηκε η περισσοτερο δυνατη και ονομαστή σε όλη την Βλλάδα. απόρησα με ποιον τροπο εγι­ νε αυτό. Όταν όμως γνώρισα καλα τη ζωη των Σπαρτιατων, δεν απορούσα πια». Ξενοφών7ΛαχεδαγμΟμίων 140

Πολιΐειαγι

Ε

ίχαμε συγκεντρωθεί όλοι. Τυλιγμένοι με τους μανδύες για να αντιμετωπίσουμε το κρύο. Η φωτια δεν ήταν αναμμένη. Υπήρχε ένταση. Καταλαβαιναν ότι κατι σοβαρό συμβαίνει. Περίμεναν να ακούσουν τί είναι. «Για δέκα χρόνια» είπα «από τη μαχη των Πλαταιών δηλα­ δή και μετα.η πόλη στέλνει οπλίτες σί αυτό εδώ το βουνό. Δέκα χρόνια συνέχεια, χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Η επιμονή μας, ωστόσο, ήρθε καιρός να δικαιωθεί. Δεν ερχόμαστε εδώ μόνο και μόνο για να προστατεύσουμε τους Δωριείς της Οίτης και του Ἑἰαλλίδρομου από τις επιθέσεις των Φωκέων. Αυτή είναι η πρόφαση. Άλλος είναι ο πραγματικός σκοπός. Οι διαταγές λέ­ νε ότι ο σκοπός αυτός πρέπει να αποκαλυφθεί στους ανδρες του "στοιχείουζ όταν ο στόχος είναι επιτεύξιμος. Πιστεύω πως η στιγμή αυτή έχει φθασει. Το οριζόντιο ξίφος στον βραχο ση­ μαίνει ότι ο ανθρωπός μας στην πεδιαδα θέλει να επικοινωνή­ σει μαζί μας αμέσως. Το αντεστραμμένο δόρυ , αντίστοιχα.ση­ μαίνει ότι ο στόχος είναι ορατός και συνοδεύεται από μισθο­ φόρους». «Μισθοφόρους ;›› αναφώνησε ο Αρίστων. «Ναι. Γνωρίζω και κατανοώ την απέχθεια σας για τους μι­ σθοφόρους. Δεν είναι η καταλληλη ώρα, όμως, για συζητήσεις ηθικού περιεχομένου ούτε για αξιολογικές κρίσεις σχετικα με τους μισθοφόρους. Ακούστε». «Μαλιστα» είπαν. «Αυτόν που στέλνει τα μηνύματα, αλλοι τον γνωρίζετε και αλλοι όχι. Για την ακρίβεια, τον γνωρίζει μόνον ο Αρίστων. Οι υπόλοιποι ήσασταν πολύ μικροί για να πολεμήσετε στις Πλα­ ταιές. Έχετε ακούσει, όμως. όλοι γι' αυτόν. Είναι ο Αθηναδης. Ο γιος του Αριστόδημου». Βίδα έκπλη ξη πρόσωπά Κανένας δεν μίλησε

Όλοι ήζεραν την ιστορία του Αθηναδη και τον λόγο για τον οποίο είχε εξοριστεί. Όλοι τους εκτιμούσαν μια τέτοια συμπε­ ριφορα. Ήταν αντίθετη με τους νόμους της πόλης, αλλα όχι 141

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟΤΕΛΟΣΤΟΤΕΦΠΑΛΤΗ

οιντιθετη με τον κώδικα ηθικής μας. Δεν μπορούσαν να την εποιινέσουν, θα την υιοθετούσαν όμως χωρίς δίσταγμό αν βμίτ σιιονταν στην ιδιοι θεση, Δεν επικροτούσαμε την ττραἔη τθμ Αθηνάδη, αλλά η ανδρεία που αυτός επέδειξε στις Πλαταιές, μας υποχρέωνε όλους σε σιωπή. «Ο Αθηνάδης δεν εζορίστηκε ποτέ» συνέχισα. «Ο Αθηνάδης είναι σε αποστολή. Σε αποστολή της ”κρυπτείας'. Η εξορία του

ήταν πρόφαση­ κατοτκεί Κοντά στην Τραχίνα· Ήχετ νυμφευθεί την πρώην σύζυγο του Εφιάλτη. Τη Φοίβη. Με εντθλη τηἐ πό­ λης,φυσικά››. Τώρα η έκπληξή τους μεγάλωσε. Άρχισαν να οπθψίαζσνταί τη συνεχεια. Μαζί με την έκπληξη μεγάλωσε καί η ανμτίθμσνη· σία τους. Για όλους μας ο Εφιάλτης ήταν σημείο αναφοράς. Σημείο αναφοράς του κακού. Η απόλυτη προσωποποίηση του κακού, Το κρύο και η κούραση ξεχάστηκαν αμεσως­ Τα ματία τους φλογίστηκαν. Στριφογύρισαν στις θέσεις τους, για να έρ­ θουν πιο κοντά,να ακούσουν καλύτερα. «Η πολη ›› είπα «δεν θεώρησε σκόπιμο να αφησεί τΟν Εφιάλτη ατιμώρητο για την πράξη του. Η πόλη έστείλε τσν Αθηνάδη στη Μαλίδα με σκοπό τη συνεχή παρακολούθηση του τόπου όπου γεννήθηκε καί έζησε Ο Εἶφίαλτηε­ Ο Αθηναδηἐι δές κοι χρονια τώρα, παρακολουθεί και καταγραφεί καθε κίνηση γύρω απ” την πατρική οικία του Εφιάλτη, αλλά και κάθε ύπο­ πτο περιστατικό σε ολόκληρη την πεδιάδα του Σπερχειού. Αυ­ τός παρακολουθεί στην πεδιάδα κι εμείς παρακολουθούμε και ενεδρεύουμε στο Καλλίδρομο. Οι πληροφορίες λένε ότι ο Εφιάλτης, φεύγοντας για τη Θεσσαλία, μετά τη ναυμαχία στη Σαλαμίνα, έκρυψε ένα μέρος απί τους χρυσούς δαρείκοὐς κά­ που στο Καλλίδρομο. Υπάρχει χρησμος. Είναι σαφής. Ϊποδεί­ κνοει τη θεση της λίμνης σαν σημείο απόκρυψης των χρηματων. Πιστεύουμε οτι καποτε ο προδότης θα γυρίσει γία να παμεί αυτόν τον θησαυρό. Είναι αδύνατον επί έντεκα χρόνια να με­ ταφέρει,όπου κινείται,τόσο χρυσάφι,όσο λέγεται ότι πήρε για 142

.,

Ξ

·

ἶἑ

ἑ

ι

γγ

Ξ

ανταμοιβή. Παράλληλα, εξακολουθεί να ζει η μητέρα του. Πι­ θανολογούμε ότι κάποτε θα την επισκεφθεί. Την πρώην σύζυγό του, επίσης. Γι” αυτό ενεδρεύουμε εμείς, γι' αυτό παρακολου­ θεί ο Αθηνάδης. Το προηγούμενο εξάμηνο ο Αθηνάδης επικοι­ νώνησε με το ίστοιχείο” μας μόνο μια φορά. Ανέφερε αγγελια­ φορο που επισκέφθηκε τη μητέρα του Εφιάλτη. Στην Αθήνα εί­ χαμε την πληροφορια για εννέα μισθοφόρους που έφθασαν από την Ιωνία. Ο Κλεόμβροτος μίλησε για ίχνη κοντά στη λί­ μνη. Γι, αυτό σας είπα να μην ανάψετε φωτιά για μερικές μέ­ ρες. Το αντεστραμμένο δόρυ σημαίνει ότι ο Αθηνάδης διαπί­ στωσε την παρουσία του Εφιάλτη στην περιοχή , με τη συνοδεία μισθοφόρων. Άρα,δεν μπορεί να επιτεθεί μόνος. Οι οδηγίες εί­ ναι σαφείς πάνω σί αυτό. Πρέπει να περιμένει εμάς. ››Το πρώτο βήμα μας,λοιπόν, είναι,αναγκαστικά,η επικοι­ νωνία με τον Αθηνάδη. Δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα άλλο, παρά εσείς να περιμένετε εδώ, κι εγώ μαζί με τον Φίλωνα να κατέβω στην πεδιάδα. Το σωστό είναι, βέβαια, να πάω στην αγροικία το βράδυ. Δεν μπορώ, όμως, να διακινδυνεύσω την απώλεια όλης της ημέρας. Αυτοί έχουν άλογα. Αν η ενέργεια τους γίνει σήμερα το πρωί, μπορούν μέχρι το βράδυ να έχουν φθάσει στην Όθρυ. Αύριο το πρωί θα είναι στη Θεσσαλία. Αν πάνε εκεί,θα τους χάσουμε οριστικά. Γι” αυτό προτιμώ να δια­ κινδυνεύσω τη συνάντηση με τον Αθηνάδη σήμερα το πρωί. Φανταζομοιι οτι ο Εφιάλτης δεν θα επισκεφθεί την κρύπτη μαζί με τους μισθοφόρους. Είναι αδύνατον. Δεν θα ζήσει περισσό­ τερο από μερικά λεπτά της ώρας, αν αντιληφθούν τον σκοπο του. Υποψιάζομαι ότι θα τους στείλει για ανίχνευση δήθεν στη λίμνη, με σκοπό να κινηθεί αυτός ελεύθερα στην πεδιάδα. Θα βρει κάποιο ψέμα να τους πει. Ετσι εξηγούνται τα ίχνη που εί­ δε ο Κλεόμβροτος. Πρόκειται για αρχική ανίχνευση. Λογικά θα περιμένει να δει αν στη λίμνη θα συναντήσουν κάποιο εμπόδιο. καποια αντιο­ιαο¬η_ Ίσως έχει πληροφορηθει για την παρουσια μας στη Δρυμαία και τις δήθεν ασκήσεις μας στο Καλλίδρομο. 143

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

3

ίΕχει χρήματα,αρα έχει και πληροφορίες. Νομίζει ίσως ότι ενε­ δρεύουμε με την ελπίδα να επιστρέψει καποτε στην Ανόπαια οδό, το μονοπατι του. ίΕτσι, θεωρώ ότι η οποιαδήποτε απο­ στολή των μισθοφόρων στο βουνό θα είναι απλός αντιπερισπα­ σμός. Είναι απίθανο να βρίσκεται μαζί τους. Αν οι εκτιμήσεις αυτές είναι σωστές, οι μισθοφόροι θα έχουν καποιο συγκεκρι­ μένο χρονοδιαγραμμα. Εφόσον το χρονοδιαγραμμα αυτό τή­ οηθειη̨ αν δηλαδή ανέβουν και κατέβουν στον προκαθορισμένο χρόνο . ο Εφιαλτης θα υποθέσει ότι στο Καλλίδρομο δεν υπαρ­ χει κατι επικίνδυνο γι' αυτόν. Δεν κινδυνεύει,όμως,μόνο απ” τη δική μας παρουσία. Εξίσου επικίνδυνη είναι κι η παρουσία των μισθοφόρων. Λογικα. πρέπει να αμείβονται από τους Πέρσες. Οι πληροφορίες λένε ότι ο Εφιαλτης ήταν στις Σαρδεις. Είναι αδύνατον να πληρώνει ο ίδιος τους μισθοφόρους με χρήματα που έχει μαζί του. Δεν θα ζούσε για να το κανει. Οι μισθοφόροι πρέπει να είναι πληρωμένοι από τους Πέρσες και τα χρήματα τους παραμένουν στην Ιωνία. Ο Εφιαλτης τούς έχει αναγκη για την προφύλαξή του, αλλα στο κρίσιμο χρονικό σημείο πρέπει να απαλλαγεί από την παρουσία τους,για να επισκεφθεί μόνος την κρύπτη,όπου κι αν είναι αυτή. Αν μπορέσουμε να αποκρυ­ Τι­ιογοαφήοουμε την τακτική του, θα τον εντοπίσουμε. Αν όχι.

λ

ί "

ψ

Δ

θα διΟιφύΥει»_

«Τί προτείνετε ;›› ρώτησε ο Αρίστων. «Προς το παρόν. εξακολουθώ να κανω υποθέσεις. Αν δεν μιλήσω με τον Αθηοάδηγ ειναι δύσκολο να χοι­ιοιο­ιοώοω καποιο σχέδιο. Γι' αυτό θα ενεργήσουμε υποθέτοντας ότι ο αντίπαλος ενεργεί με οωφροούνή και σύνεση. Με σχέδιο αριστα μελετημέ­ νο. Δεν θα τον υποτιμήσουμε. Ούτε θα τον υπερτιμήσουμε. Οι δικές μας ενέργειες θα οχεδιαστούν με την πεποίθηση ότι ο Εφιαλτης είναι εχέφρων , νουνεχής,ήπιος και αργός στη Οχεδία· οήι αλλα γρήγορος και αποφασιστικός στην εκτέλεση. Όπως εμεις Θα οποθέοουμε ότι αντιμετωπίζουμε αντίπαλο ισαζιό μοις οτ­γγ ονιέψη και τον οχεδιοιομό. Για να μην πω καλύτερο. 144

Δ

ΤΟΤΕΛΟΣΤΟΤΕα̃ΠΑΑΤΗ

Εντεκα χρόνια διαφυγής και απόκρυψης είναι αρκετα για να οξύνουν τις ικανότητές του περισσότερο απ” όπι η δική μας δε­ κατετραχρονη αλλα σύνθετη ίαγωγήῖ Εμείς δεν μαθαμε μονο μεθόδους απόκρυψης και διαφυγής. Η εκπαίδευσή μας είναι γενική. Αυτός,αντίθετα,έχει μαθει μοναχα αυτό. Να κρύβεται.

να προκαλεί αντιπερισπασμούς, να διοχετεύει ψευδείς πληρο­ φορίες για τον εαυτό του. να παραπλανα και να υπολανθανει κοινωνικα, όπου κι αν βρίσκεται. Δεν θα είναι εύκολο να τον εντοπίσουμε. Πρέπει να σκεφτούμε όπως αυτός. Να σκεφτούμε τί καναμε εμείς όταν μας αφήναν χωρίς τροφή. με έναν χιτώνα μόνο, στον Τ αύγετο. Όταν έπρεπε να κλέψουμε τροφή για να φαμε, χωρίς να συλληφθούμε την ώρα της κλοπής. Θυμηθείτε πόσες φορές συλληφθήκαμε και πόσες φόρες μαστιγωθήκαμε για τη σύλληψη αυτή. Όπως σκεφτόμασταν και ενεργούσαμε εμείς στην ®αγωγή®, έτσι σκέπτεται και ενεργεί αυτός τώρα». «Αν κατα τη διαρκεια της απουσίας σας οι μισθοφόροι εμ­ Φανίστθύνια πρέπεί να κάνουμε 3» Οώτησε Ο Αρίστων. «Αυτό είναι το δίλημμα» απαντησα. «Αν πραγματι οι μι­ σθοφόροι έρθουν μόνο για ανίχνευση, θα παραμείνουν στο Καλλίδρομο λίγες ώρες και μετα θα επιστρέψουν στην πεδια­ δα. Αυτό το χρονικό διαστημα είναι αρκετό για τον Εφιαλτη, εκτός αν η κρύπτη είναι στο βουνό . όχι στην πεδιαδα. Αν όμως η χοοπτη είναι οτο βοονοὔποέπει να ανεβεί μαζί με τους μίσθθτ φόρους και παραλληλα να απομακρυνθεί απ” αυτούς για λίγο. Ηώς θα το πετύχει αυτό ; Δεν νομίζω ότι μπορεί να είναι έτσι. Η ανοδος των μισθοφόρων στο βουνό πρέπει να είναι μόνο αντι­ περισπασμός. Επιμένω σ” αυτό. Αρα, δεν πρέπει να εμφανι­ στούμε. Θα δουν τα ίχνη μας, βέβαια,τόσο στο μονοπατι που οδηγεί στο οροπέδιο όσο και στη λίμνη. Εκτός αν χιονίσει παλι. Αν έχοον πληοοφοοίεἑ Υνα την παοοοσία μας ΟΤΟ Καλλίδρομο, κατι για το οποίο είμαι βέβαιος. θα υποθέσουν ότι τα ίχνη οφείλονται σε πορείες εκπαιδευτικές. Εκτός αν αντιπαρατα­ χθούμε. Τότε μόνο θα πιστοποιήσει ο Εφιαλτης ότι ενεδρεύου­ 145

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΪ” ΕΦΙΑΛΤΗ

Π.Δ. ΜΠΑΑΤΑΚΟΣ

με γι“ αυτόν. Άρα, πρέπει να μην εμφανιστούμε. Αν εμφανι­ στούμε , παίζουμε το παιχνίδι του. Τον βοηθάμε. Μπορούμε να αναχαιτίσουμε τους μισθοφόρους, αλλά τότε δεν θα γυρίσουν πίσω την προκαθορισμένη ώρα. Ετσι, ο Εφιάλτης θα γνωρίζει πως εμείς είμαστε στο βουνό περιμένοντάς τον. Θα μας αφήσει να αλληλοεξοντωθούμε με τους μισθοφόρους, ενώ εκείνος θα πάρει τον θησαυρό του ανενόχλητος και θα φύγει για τη Θεσ­ σαλία. Γι' αυτό θα ακολουθήσουμε την ακόλουθη διαδικασία: ››Πρώτον, εγώ και ο Φίλων θα κινηθούμε αμέσως προς την αγροικία του Αθηνάδη, με ξίφος και ακόντιο μονάχα. Δεν θα φορέσουμε την ερυθρή στολή. Εχουμε τοπικές ενδυμασίες. Αυτές θα χρησιμοποιήσουμε. Η επιστροφη μας θα είναι άμεση, όσο είναι δυνατόν. Πριν το απόγευμα θα έχουμε επιστρέψει. Αν αντιληφθούμε μισθοφόρους, θα αλλάζουμε δρόμο. ››Δεύτερον, ο Διηνέκης, με το τόζο, θα στήσει ενέδρα στην άκρη του οροπεδίου, κατοπτεύοντας την πλαγιά. Ο Τάλως θα είναι μαζί του, σαν αγγελιαφόρος, με ζίφος μόνο και ακόντιο. Αν αντιληφθούν τους μισθοφόρους, θα ειδοποιήσουν άμεσα τα άλλα δύο ζευγάρια_ ››Τρίτον, ο Αρίστων και ο Αναζανδρίδας, ο Άγις και ο Λεω­ τυχίδας θα παραμείνουν στη σπηλιά με πληρη εξάρτυση μάχης. Αν οι μισθοφόροι εμφανιστούν, τα δύο ζευγάρια δεν θα βγουν από τη σπηλιά. Θα τους αφήσετε να φύγουν. ››Τέταρτον,αν οι μισθοφόροιγνωρίζουν τη θέση μας και έρ­ θουν εκείνοι προς τη σπηλιά, επιζητώντας οι ίδιοι την αντιπα­ ράθεση , τότε και μόνο θα δώσετε μάχη. Σ' αυτήν την περίπτω­ ση ο Διηνέκης θα συνεχίσει να παραμονεύει και θα εξοντώσει με το τόξο όποιον διαφύγει και προσπαθήσει να κατεβεί απ” το βουνό. Ο Τάλως θα κινηθεί προς τη σπηλιά,αν δει ότι οι μισθο­ φόροι παίρνουν αυτήν την κατεύθυνση. Θα συμπαραταχθεί με τους άλλους οπλίτες. Ακούω ερωτήσεις». «Ποια είναι η βάση τους ;›› ρώτησε ο Διηνέκης. «Από πού εζορμούν;Πού κοιμούνται το βράδυ ;›› 146

«Σωστή ερώτηση. Με απασχολεί και μένα, αλλά δεν ξέρω την απάντηση. Είναι το πρώτο που θα ρωτήσω τον Αθηνάδη ››. «Πώς θα αναγνωρίσουμε τον Εφιάλτη ;›› ρώτησε ο Αναξαν­ δρίδας. «Πώς μοιάζει; Ηλικία, ύψος, βάρος, χαρακτηριστικά. Πρέπει κάτι να ξέρουμε». «Είναι περίπου τριάντα πέντε­σαράντα ετών. Ύψος μέ­ τριο. Ήταν αδύνατος, χωρίς γενειάδα. Άλλο χαρακτηριστικό δεν έχουμε. Θύτε ακριβέστερη περιγραφή. ίΕχουν περάσει, άλ­ λωστε, έντεκα χρόνια. Δεν είναι εύκολο να τον αναγνωρίσουμε απο την εξωτερική εμφάνιση. Μόνον ο Αθηνάδης μπορεί να τον αναγνωρίσει, ακολουθώντας βέβαια την περιγραφή που του έχει δώσει η γυναίκα του. Χωρίς τον Αθηνάδη είναι δύσκολη η αναγνώριση. Θα μιλήσω κι εγώ ο ίδιος με τη σύζυγό του. Ό πι στοιχεία συγκεντρώσω, θα σας τα πω το βράδυ. Στην απίθανη περίπτωση που έρθετε σε επαφη με τους μισθοφόρους, προτι­ μότερο είναι να τους εγκλωβίσετε στο οροπέδιο, μέχρι να επι­ στρέψω με τον Αθηνάδη. Η πιθανότητα βέβαια να βρίσκεται μαζί τους ο Εφιάλτης, είναι μικρή. Δεν είναι τόσο αφελής, ώστε να έρθει στο σημείο ακριβώς που παραμονεύουμε, συνοδευό­ μενος έστω από μισθοφόρους. Άρα, δεν θα τεθεί θέμα αναγνώ­ ρισής του από εσάς. Μην το σκέφτεστε αυτό. Θα ενεργήσετε όπως είπαμε». Η ενημέρωση είχε τελειώσει. ίΕπρεπε να κινηθούμε. Τους κοίταζα έναν προς έναν. Ο Λεωτυχίδας είχε συνέλθει, αλλά η κατάστασή του με προβλημάτιζε. Δεν θα μπορούσε να εκτελέ­ σει καθήκοντα δρομέα για μερικές μέρες. Οι υπόλοιποι,αντίθε­ τα,ήταν όλοι σε τέτοια κατάσταση,ώστε να μην παρεμποδίζε­ ται ουσιαστικά η εκτέλεση των καθηκόντων τους. Η κούραση της πεζοπορίας έσβηνε σιγά­σιγά. Άλλαξαν ρούχα, περιποιή­ θηκαν τις πληγές τους, έφαγαν. Δεν είχαν κοιμηθεί πολύ, αλλά αυτό προς το παρόν δεν με απασχολούσε. Μετά από τέσσερις­ πέντε μέρες αϋπνίας θα άρχιζαν να γίνονται εμφανή τα σημάδια της κόπωσης. Το ηθικό τους είχε ανεβεί στα ουράνια μ” αυτά

°

ξ

14?

2

ι

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

που ακουσαν. Δεν ήταν σωστό να εκδηλώνουν τα συναισθήματα τους, ιδιαίτερα σε συνθήκες μαχης. Επρεπε να μένουν ανέκ­ φραστοι και ασυγκίνητοι. Γνώριζα όμως πολύ καλα πώς αισθα­ νονταν. Το μυαλό τους είχε παρει φωτια. Ήζεραν ότι επιτυχία σε μια τετοια αποστολή σήμαινε απονομή τιμών από την πόλη. Γι' αυτές τις τιμές ζούσαν. Γι, αυτές είχαν εκπαιδευθεί,γι” αυτές είχαν στερηθεί, είχαν πονέσει και είχαν κοπιασει. Τους λύπησα λέγοντας τους ότι έπρεπε να αποφύγουν Τους μισθθφόοουἐ­ Καταλαβαιναν, βέβαια, πως η επιλογή αυτή ήΤαν αναΥχαία­ Ήθελαν, όμως, να αντιπαραταχθούν με αυτούς­ Για μας, ή στρατιωτική δραστηριότητα λόγω χρηματισμού ήταν αδιανόή· τη. Είχαμε μαθει να μην μισούμε τον εχθρό. Αλλα ποιον εχθρό; Αυτόν που μαχόταν για να υπερασπιστεί την πόλη του,ναι,τον σεβόμασταν. Οι μισθοφόροι όμως τί ήταν; Ανθρωποι χωοίς αξίεςιχωοίἐ ίδανϋχαιλατθείἔ του Χρήματοἔ­όχι Τηἔ περιπέτειας και της δρασης όπως εμείς. Ανθρωποι χωρίς πατρίδα, αρα χω­ ρίς τιμή, χωρίς αρχές, χωρίς κώδικα ηθικής. Οι οπλίτες μαἐ θα τους κομματιαζαν. Αν τους αφηνα ελεύθερους, οι μισθοφόροι δεν θα προλαβαιναν ούτε την ασπίδα να σηκώσουν. Εκπαιδευ­ ομασταν καθημερινα και αιματήρα στις μαχες ένας Ξναντίθν ενός, δύο εναντίον δύο, ένας εναντίον δύο και σε καθε αλλη εμπλοκή τέτοιου είδους. Θα επικρατούσαμε εύκολα και γρήγο­ ρα,αλλα δεν ήθελα μια τέτοια εξέλιξη. Προς το παρόν. «Δεν μισούμε τον εχθρό» είπα. «Ο εχθρός είναι μόνο η αφορμή. Αφορμή για μαχη,ανεκτίμητη αφορμή. Ακόμα λα αν Ο εχθίαόἐ είναι ίασθοφόθωι δεν μιϋοὐμε. Το μίσος οδηγεί σε φα­ νατισμό και ο φανατισμός σε λαθη. Ο εχθρός που μισείς, είναι εχθρός που σ” έχει πιασει αιχμαλωτο. Αιχμαλωτο διανοητικα. Δεν μπορείς να πολεμήσεις έτσι. Δεν μπορείς να νικήσεις. Η πόλη θα σας τιμήσει, αν πετύχετε. Το ξέρετε αυτό. Για να σας τιμήσει όμως, είτε ζωντανούς είτε όχι, πρέπει να νικήσετε. Θα νικήσετε, αν σκέπτεστε. Θα νικήσετε, αν υπακούτε. Η οργη θα σας εμποδίσει και στα δυο. Δεν την θέλω. Αν βρεθείτε σε θέση

αντιπαραθεσης με τους μισθοφόρους, θα ακολουθήσετε κατα γοαμμα ­ιοος κανονιομοοο εμπλοκής μικοών ομόιοωικ Οι μι­ σθοφόροι είναι σίγουρα μεγαλύτεροι από εσας στην ηλικία. Θα μονομαχήσετε μαζί τους κρατώντας αμυντική σταση, μέχρις ‹'›του κουραστούν. Όταν κουραστούν, οι ασπίδες θα χαμηλώ­ σουν και η έκφραση του προσώπου τους θα γίνει πιο επιθετική. Απο φοβο. Τοτε θα τους τελειώσετε. Η πόλη δεν έχει την πολυ­ τέλεια της απώλειας ενός αριστα εκπαιδευμένου μαχητή λόγω ακαιρου θυμού. Αν συμβεί κατι τέτοιο,θα φροντίσω προσωπι­ κα, το όνομα εκείνου που θα ασεβήσει προς τις διαταγές, να μην γραφεί στο μνήμα του. Μην ξεχνατε ότι, όσο σκεπτόμαστε και ενεργούμε για λΟΥαοιασμό Τήἔ πόληἐνη πόλη θα Ξίναί ισχυ­ μή και ακμαιαι Άμα και ο καθένας απο μας θα ειναι ιοχοοος και ακμαίος. Αν αρχίσουμε να σκεφτόμαστε πρώτα τον εαυτό μας και μετα την πόλη, αν υπακούμε στα ένστικτα μας κι όχι στους νόμους της πόλης, αυτή θα παρακμασει. Μαζί της θα παρακμασουμε και εμείς. Θυμηθείτε. Εξοντώνουμε τον εχθρό. Δεν τον μισούμε. Γενναιότητα ναι,λαθη όχι». Κανείς δεν μίλησε. Ήζεραν πως είχα δίκιο. Δεν έμεναν σιω­ πηλοί από φόβο. Ούτε από σεβασμό προς τον ανώτερο. Υπα­ κυυαν τυφλα μόλις λαβαιναν μια διαταγή. Την αποψή τους, ομως,ήταν υποχρεωμένοι να την εκφρασουν, αν η αποψη αυτή ηταν διαφορετική από εκείνη του διοικητή τους. Σιωπούσαν

ιιε

,

έ

Χ

θα

Δ

Δ

οταν συμφωνούσαν. «Εγώ και ο Φίλων είμαστε έτοιμοι για αναχώρηση» είπα. Ν Ο Αρίστων θα ορίσει τις βαρδιες. Όποιος δεν έχει υπηρεσία, θα κοιμαται αμέσως».

«Μαλιστα» ι.;ιπαν_ Σηκώθηκα. Σηκώθηκε και

Δ

Δ

ο Φίλων.

Αλλαζαμε ρούχα. Βγα­

Λαμε την ερυθρή στολή μας. Είχαμε αποθηκεύσει ρουχισμό που μας παρέδωσαν πριν χρόνια οι κατοικοι της Δρυμαίας. Μ'

αυτα τα ρούχα ο καθε ενωμοταρχης επισκεπτόταν την αγροι­ κια του Αθηναδη. Πήραμε μαζί μας νερό και τρόφιμα. Ξίφος 6

Δ

149

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΒΦΙΑΛΤΗ

και ακόντιο. Φορέσαμε μανδύα και υποδήματα. Ήμασταν έτοιμοι. Η ώρα της μαχης πλησίαζε. Αρα,η στιγμή ήταν καταλ­ ληλη για την απαγγελία των στίχων του Τυρταίου, του ποιητή μας. Έὶτσι καναμε παντα στις αποστολές της “κρυπτείαςἔ Όταν είχαμε λίγο, έστω , χρόνο. Ήκανα νόημα. Ιἰαθισαν όλοι σχημα­ τίζοντας έναν κύκλο. Άπαγγείλατε' είπα. Αρχισε πρώτος ο νεότερος απ” όλους, ο Φίλων. Αργα και

που είχαν χατεβεί στη χαοαδοα του Ασωπού το προηγούμενο βράδυ και είχαν ανεβεί αμέσως μετα, διακρίνονταν καθαρα. Δεν είχε χιονίσει καθολου ολη τη νύχτα. Ακολουθώντας τα ίχνη φθάσαμε σας εκβολές του Ασωπού. Από εκεί η Τραχίνα ήταν κοντα. Είδαμε την αγροικία από μεγαλη απόσταση. Μετρήσα­ με τθίάντα ελιές στον κήπο.

σταθερα: «Αυτή είναι η αρετή, αυτό είναι το καλύτερο και ομορφότερο βραβείο για άντρα νέο να κερδίσει. Κοινό καλό είναι τούτο για την πόλη και όλο τον λαό, ο άντρας που προχωρά και μένει στην πρώτη γραμμή σταθερά και ξεχνώντας εντελώς την υποχώρηση δειχνοντας ατρόμητη καρδιά και ψυχή, δίνοντας κουράγιο στον διπλανό του, κοντά του μένοντας».

Δ

Συνέχισε ο Αναξανδρίδας, ο νεότερος από τους υπόλοι­ πους: «Τοότος ο άντρας γίνεται αντρειωμένος στον πόλεμο, ποτέ η λαμπερή δόξα και το όνομά του δεν χάνεται κι αν είναι κάτω από τη γη, γίνεται αθάνατος όποιος μένει και πολεμά με γενναιότητα για την πατρίδα και τα παιδιά του, κι ας τον αφανίσει ο πολεμόχαρος Αρης».

Ξεκινήσαμε για την Τραχίνα. Ο Αρίστων μού είχε εξηγήσει, με καθε δυνατή λεπτομέρεια, την πορεία που έπρεπε να ακο­ λουθήσουμε. Δεν ήταν δύσκολο. Τα βήματα των δύο ανδρών 150

151

ΤΟ ΤΕΣΛΟΣ ΤΟΥ” ΕΦΙΑΛἹἩ

«

εν αργήσατε›› είπε ο Αθηναδης. σε μιαν αιώρα, δεμένη αναμεσα σε δυο ελιές του κήπου του. Περίμενε. Δεν είχε αλλαξει σχεδόν καθόλου. Ψηλός, ρωμαλέος, με καταξανθα μαλλια. Φορούσε χιτώνα και ιματιο. Δίπλα του, στο χώμα, ήταν τα ακόντια. Ήδειχνε κουρασμένος και αυπνος. «Με θυμασαι ;» τον ρώτησα. «Σε θυμαμαι. Ήσουν στον ίδιο λόχο με τον πατέρα μου. Δεν θυμαμαι το όνομα σου , όμως».

Δ Ήταν καθισμένος

«Αγησίλαος του Κλεομένη » είπα.

«Ναι, Αγησίλαος. Χαίρομαι που βλέπω ενωμοταρχη από τ‹›ν λόχο του πατέρα μου. Δεν έχει ξανασυμβεί δέκα χρόνια

¿

,

Ην

ί.

Δ

Α Θ ΠΝΑ Δ ΗΣ ,

,

.

«Σας είναι, άλλωστε, πατροπαραδοτο να αποκτατε τις αρετές .

×

×

με χοπουςχαῃα μη μεταβαλ/ι̃ετετίςπαραὥσείςσαςω»

Θουκυδίδης,Ιστορι“αι,Αί, 123 1§Ζ

τώρα». «Διακρίνω καποια πικρία» είπα. «Όχι πια. Άλλωστε τον πατέρα μου δεν τον αδίκησαν μόνον οι ανδρες του δικού του λόχου. Τον αδίκησε όλη η πόλη. Αλλα δεν έχει σημασία. Η απαντηοή του δόθηκε. Το όνομα του απο­ κατασταθηκε. Δεν διατηρώ στη μνήμη μου παρα μόνο τη στιγ­ μή της δικαίωσής του. Διατηρώ στη μνήμη μου, επίσης, την πε­ ρικύκλωοη της φρουρας στις Θερμοπύλες. Αν ο Εφιαλτης δεν είχε προδώσει, ο πατέρας μου θα προλαβαινε να γιατρευτεί. ίνα είχε επιστρέψει έγκαιρα στη μαχη. Ήνας ατέλειωτος χει­ μώνας σιωπής θα είχε αποφευχθεί. Γι” αυτό είμαι δέκα χρόνια νδώ, συνέχεια. Για να τιμήσω τη μνήμη του». «Το ξέρω» είπα. «Εκτιμώ βαθια αυτό που κανεις. Θυσία­ οες τη ζωή σου όλη για σκοπό ιερό. Θα είχες καταδικαστεί, βέ­ βαια, στη θανατική ποινή αν δεν δεχόσουν την αποστολή που σου πρόσφερε η πόλη. Μπορούσες, όμως, να διαφόγεις μετα ιην αφιξή σου στη Μαλίδα. Αν πήγαινες στη Σικελία,την Ιωνία ι τον Πόντο δύσκολα θα σε ί ϊ βρ ίσκα μ ε. Εσύ έ μ εινε ς .Ϊποκλίνο­ ι α­ι μ π Ρ οστα ν υπο στη μ ονη και τη ν επι μ ον“Π σου ­ Δεκα ΧΡ όνια ιιναι πολλα. Παρί όλα αυτα, αντέχεις. Ακολουθείς δύσβατο Ι

4

ωρόμο ». 153

ΤΟ ΤΕΛΟΣ

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

«Ο Εφιάλτης είναι αριστερόχειρας». «Πώς το ξέρεις ;»

«Δεν ήμασταν στην ίδια ίίληί, νομίζω». «Ήσουν σε άλλη “ίλη” πράγματι, αλλά σε θυμάμαι. Δεν δια­ φέρεις σε τίποτα από μας. Πιστεύω ότι, αν πετύχουμε στην αποστολή μας, σαν πρώτη και μεγαλύτερη τιμή θα σου απονε­ μηθεί ο τίτλος του ίομοίουί. Τον αξίζεις. Κι η αναλογία από τον κλήρο του πατέρα σου πρέπει να σου αποδοθεί επίσης». «Ελπίξω. Θα παραμείνω στην Τραχίνα, μέχρις ότου επιτευ­ χθεί ο σκοπός μας. Μετά η πόλη ξέρει τί πρέπει να κάνει. Αν και νομίζω ότι δεν θα χρειαστεί να περιμένουμε για πολύ ακό­

μα». «Τί είδες ;» «Είχα ειδοποιήσει για την άφιξη αγγελιαφόρου πριν μερι­ κούς μήνες. Εμεινε για λίγες ώρες στο σπίτι της μητέρας του Εφιάλτη κι έφυγε πάλι. Χρησιμοποίησε άλογο». «Αρα , ερχόταν από τη Θεσσαλία». «Μάλλον. Δεν είναι, όμως. αυτό το σημαντικό. Εδώ και αρ­ κετά χρόνια έχω αναπτύξει σχέσεις με κατοίκους απ” όλα τα γειτονικά χωριά. Την Ανθήλη, τους Αλπηνούς, την Αντίκυρα. Σχέσεις εμπορικές,για ανταλλαγή και αγορά προιόντων, αλλά και σχέσεις φιλικές. ίΕτσι ακούω και μαθαίνω οτιδήποτε συμ­ βαίνει στην πεδιάδα του Σπερχειού. Κάποιος αγρότης από την Ανθήλη διαπίστωσε προχθές την παρουσία μισθοφόρων». «Στην Ανθήλη »; «Όχι. ίΕχουν στρατοπεδεύσει στις εκβολές του Ασωπού. Διαθέτουν άλογα και ημιόνους. Πήγα και είδα τον καταυλισμό. Δεν πλησίασα, φυσικά. ίΕμεινα σε αρκετή απόσταση, τόση ώστε να μπορώ να βλέπω απαρατήρητος. Προχθές το απόγευ­ μα έγινε αυτό. Παρέμεινα όλη τη νύχτα στη θέση μου. Το πρωί έφυγα, πήγα μέχρι τον βράχο, σχημάτισα το ξίφος και γύρισα πίσω. Με την ανατολή του ήλιου, τους επισκέφθηκε κάποιος. Με άλογο. Εμεινε στον καταυλισμό τους για λίγο κι έφυγε. ίΕκανε όλες τις κινήσεις με το αριστερό χέρι». «Τί σημασία έχει αυτό ;» 154

ΤΟΪ ΕΦΙΑΛΤΗ

«Μου το έχει πει η γυναίκα μου». «Αρα,συμπεραίνεις ότι ο επισκέπτης ήταν ο Εφιάλτης ;» «Δεν είναι βέβαιο, αλλά δεν μπορεί παρά να το θεωρήσει κανείς πιθανό». «Σωστά. Ακολούθησες τον επισκέπτη ;» «Είχε άλογο». «Προς ποια κατεύθυνση έφυγε ;» «Προς την Ανθήλη ». «Αμέσως μετά μας ειδοποίησες ;» «Ναι. Πήγα για δεύτερη φορα στον βράχο και οχημάτισα το αντεστραμμένο δόρυ. Ήξερα ότι θα το δείτε την επόμενη μέρα σήμερα δηλαδή , αλλά δεν μπορούσα να κάνω διαφορετικά. Για να είσαστε, όμως, εδώ τόσο πρωί, σημαίνει ότι ελέγξατε χθες το βράδυ. Διαφορετικά, οι οπλίτες που θα έκαναν έλεγχο σήμερα το πρωί,έπρεπε ν” ανέβουν στο βουνό,να ειδοποιήσουν και με­ τά να κατεβείτε. Γι, αυτό, σας περίμενα μετά το μεσημέρι. Δεν υπέθεσα ότι θα ελέγχατε και πάλι χθες το απόγευμα». «Ακριβώς έτσι είναι» είπα. «Ελέγξαμε χθες το βράδυ, επειδή ο Τίλεόμβροτος είχε δει ίχνη στη λίμνη προχθές. Εγώ, πάλι, είχα στην Αθήνα την πληροφορία για μισθοφόρους που κινήθηκαν βόρεια, με ημιόνους και άλογα». «Γιατί στην Αθήνα ;» «Ήρθαν από την Ιωνία. Από τη Μίλητο». «Πόσοι ;» «Εννέα». «Στον καταυλισμό είναι οκτώ». «Αρα, ο ένατος θα μπορούσε να είναι ο Εφιάλτης». «Πιθανόν». «Η γυναίκα σου πού είναι ;» «Στην οικία. Όπου να, ναι θα εμφανιστεί». «Τί ξέρει για μας ;»

ν

ί °

θ

.

ι

ῖέ

155

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟΤΕΛΟΣΤΟΤΕΕΠΑΛΤΗ

«Ότι είσαστε φίλοι από τη Σπάρτη. Τίποτ” άλλο». «Τί ξέρει για σένα ;» «Ότι έχω εζοριστεί εφ) όρου ζωής. Ξέρει τον λόγο της εζο­ ρίας. Γιατί ρωτάς) όμως ; Την υποψιάζεσαι για κάτι ;» «Γιατί να την υποψιαστώ ;» «Μη μου πεις ότι την εμπιστεύεσαι». «Γιατί να την εμπιστευθώ ; Στις αγέλες μάς έλεγαν να εμπι­ στευόμαστε μόνον όσους έχουν ματώσει για μας. Κανέναν άλ­ λον. Θα την εμπιστευθώ αν ματώσει, είτε η ίδια είτε κάποιος που αγαπαει πιο πολύ κι απ® τη ζωή της. Ώς τότε πρέπει να εί­

φορές κάθε μήνα. Της δίνει τρόφιμα και έτοιμο φαγητό. Εχουν καλές σχέσεις». «Της έχει μιλήσει ποτέ η μητέρα του για τους αγγελιαφό­ ρους ;» «ίΕμμεσα. Εχει παραδεχθεί την ύπαρξη κάποιων πληροφο­ ριών σχετικά με τον γιο της. Χωρίς λεπτομέρειες. όμως». «Πώς το ξέρεις ; Πώς ξέρεις ότι δεν υπήρξαν λεπτομέρειες; Ξέρεις μόνο ό .τι σου έχει μεταφέρει η γυναίκα σου ».

ναι κάτω από έλεγχο. Αλλωστε,δεν είναι δική μας. Ξένη είναι». «Είναι η γυναίκα μου» είπε. «Ναι, αλλά μην ξεχνάς τον λόγο για τον οποίο ήρθες εδώ, τον λόγο για τον οποίο την πλησίασες και την νυμφεύθηκες. Δεν πιστεύω να την έχεις ερωτευθεί». «Την σέβομαι» είπε γελώντας. «Εχουμε ζήσει μαζί δέκα χρόνια. Τίποτ' άλλο. Την έχουμε ανάγκη. Είναι η μόνη που μπορεί να αναγνωρίσει τον Εφιάλτη. “Εχουν περάσει έντεκα χρόνια από τη μάχη των Θερμοπυλών. Μόνον αυτή και η μητέ­ ρα του μπορούν να τον αναγνωρίσουν με ακρίβεια. Κανένας άλλος». «Σωστό» είπα. «Αν πριν έντεκα χρόνια είχε γένια, τώρα θα τα έχει κόψει. Αν δεν είχε γένια, τώρα θα έχει αφήσει. Αν τα μαλλιά του ήταν μακριά. τώρα θα τα έχει κοντύνει. Αν ήταν κοντά. θα τα έχει μακρύνει. Αν ήταν αδύνατος. θα έχει πάρει βάρος, ή το αντίστροφο. Είμαστε εξαρτημένοι απ' τη γυναίκα σου. Χωρίς αυτήν δεν μπορούμε να τον αναγνωρίσουμε. Αυτή. όμως. δεν είναι εξαρτημένη από μας». «Θέλω να πιστεύω πως είναι εξαρτημένη από μένα. αλλά σίγουρος δεν μπορεί να είναι ποτέ κανείς». «Διατηρεί η Φοίβη σχέσεις με τη μητέρα του Εφιάλτη ;» «Μέχρι να νυμφευθούμε. είχαν σχεδόν καθημερινή επικοι­ νωνία. Από τον γάμο μας και μετά.την επισκέπτεται μια­δυο 156

Ν

5

Α

`

`

ι

«Σωστά». «Από πού κατάγεται η Φοίβη ;» «Από το Βοίον». «Στο Βοίον υπάρχουν μόνο Δωριείς». «Ακριβώς. Οι γονείς της είναι Δωριείς. Εκεί κατοικούν». «Από 'δώ και πέρα θα φροντίσεις να είναι μαζί σου συνέ­ χεια η Φοίβη, μέχρι να ολοκληρωθεί η αποστολή. Θα της ζητή­ σεις. με κάποια πρόφαση.να μην απομακρυνθεί απ” την οικία. Αν δεις ότι ταράζεται μί αυτό,αν δεις ότι αντιδρά.αν χρησιμο­ ποιήσει κάποια δικαιολογία για να μετακινηθεί. θα την αφή­ σεις να φύγει. Σ” αυτήν την περίπτωση θα την παρακολουθή­ σεις. Υποθέτω ότι θα θελήσει να δει την πεθερά της. Μόλις γυ­ ρίσει, θα της αποκλείσεις κάθε περίπτωση επανεξόδου. Θα αντιδράσει έντονα και σπασμωδικά. αν υπάρχει κάτι επιλήψι­ μυ. Θα την αφήσεις, με πολλή δυσκολία.να ζαναφύγεμκαι φυ­ οικά θα την παρακολουθήσεις και πάλι». «Σύμφωνοι». «Πρέπει να καταστρώσουμε. όσο πιο γρήγορα μπορούμε. ίνα σχέδιο κινήσεων. Ίσως τώρα που μιλάμε, να γίνεται κάτι που σε λίγο δεν θα μπορούμε να αναστρέψουμε. Αναγκαστικά οι άξονες γύρω από τους οποίους θα στραφούμε.είναι δύο. Οι μισθοφόροι και η αγροικία της μητέρας του Εφιάλτη. Για τους μισθοφόρους ξέρουμε τον αριθμό και τη θέση τους, τουλάχι­ ‹› τον μέχρι χθες. Δεν μπορούμε,όμως.να αγνοήσουμε τη μητέ­ μα του Εφιάλτη. Πιστεύω ότι το λογικό είναι εσύ και ο Φίλων 15?

ΠΔ­ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟΤΕΛΟΣΤΟΤΕΞΠΑΛΤΗ

να μείνετε εοω παρακολοοθωνταἔ την αχροίκία τησ· Βλεπω οτί η αποσταση οεν είναί μεγαλύτερη απο ενα°εναμίσί σταοίο· Μπορείτε να οίαπίστωσετε την οποίαοηποτε κίνηση χωρίε να εκτεθείτε­ Ενω θα ασχοληθω με τοοε μίσθοφοροοε· Αν κίνη“ θοον προε το θοονοί οπωἑ πίστεοω οτί θα κανοονί θα τοοε ακολουθήσω. Ο Φίλων θα λειτουργήσει ως αγγελιαφόρος. Σε

φια. Ήταν λογικό να την πείσει εύκολα και γρήγορα. Τα ενδύ­ ματα της ήταν απλα. Δεν υπήρχε ίχνος καλλωπισμού επανω της, μολονότι ήξερε ότι ήμασταν εκεί, αφού είχε ακούσει τις ομιλίες. Ούτε κοσμήματα φορούσε. Ο Αθηναδης μας σύστησε. «Είναιτιμή για μένα και ιδιαίτερη χαρα να υποδέχομαι φί­ χουο του ουζυνου μου» είπε. «Χαίρομαι και εκτιμώ που συντροφεύεις τον Αθηναδη όλ” αυτα Τα χοονγα ­της εξοοίαο του» απαν­οΊοα_ «Η χαρα είναι δική μου. Τί μπορώ να σας προσφέρω ;» «Μονο νεοο και ο­εαφίοεοναν εχεγο» Επέστρεψε στην οικία. Ήξερε ότι μιλούσαμε για κατι που εκείνη δεν επρεπε να ακούσει. Χρειαξόταν καποιο μικρό χρονι­ κό διαστημα για να ετοιμασει αυτα που της ζήτησα. Συνέχισα τις ερωτήσεις προς τον Αθηναδη. Οχρόνος κυλούσε. Βιαζόμουν. «Πότε γνώρισε τον Εφιαλτη;Πόσα χρόνια εμεινε μαξίτου;» «Γνωρίξονταν από παιδια. Ήταν πέντε χρόνια μεγαλύτε­ ρός της. Δεν έχει γνωρίσει αλλον αντρα πριν απ° αυτόν». «Πρώτη αγαπη, δηλαδή. Δεν ξεχνιέται, όπως ξερεις, από καμία γυναίκα». Το πρόσωπό του συννέφιασε. Ήξερε πως είχα δίκιο. Δεν του αρεσε αυτό που ακουσε,αλλα δεν μπορούσε να μην το πα­ ραδεχθεί. Είχε ζήσει με τη Φοίβη δεκα χρόνια. Τον ενοχλούσεη ιδεα ότι όλο αυτό το διαστημα εκείνη ίσως σκεφτόταν καποιον άλλον. και ποιον όαλογκτον εφιάλτη. «Γιατί δεν την αφήνεις να καλλωπιστεί;» «Γιατί να την αφήσω ;Ποιος Σπαρτιατης επιτρέπει κατι τε­

περίπτωση ανακκηε θα ανεβεί στο βοονο να μαε είσοποίησεί­ Αν οι μισθοφόροι αποτελούν αντιπερισπασμό, όπως νομίζω, ο Εφίαλτηε θα κίνηθεί στην πεσίαοα­ Σ, αοτην την περίπτωση θα είναι μόνος ή με μικρή συνοδεία. Αν τον εντοπίσετε και είστε

ί

βεβαίοί Υία την ταοτοτητα τοο› θα επίτεθείτε χωρίο καθοστεε ρηση· Είμείεα σε καθε περίπτωση θα ακολοοθησοομε τοοἔ μίτ σθοφοροοεα οταν κατεβοθν απ) το θοονο· Καποτε καπου θα σοναντηθοον μαζί τοο­ Ήτσί ελπίζω­ Χρείαζομαστε› ομωεν αλοχα­ Θα τοοε ακολοοθησοομε ακομα καί στη Θεσσαλία­ Μπορείς να βρεις αλογα ;›› «Μπορώ » είπε. «Θα σου δώσω οσα αίχίνητίκα νομίσματα χρείαζονταί Υία να τα αγορασεις». «Έχω χρηματα­ Δεκα χρονία τα σοχκεντρωνω Υίί αυτον τον σκοπό ».

Η θορα τησ αχροίκίαε ανοίξε­ Εμφανίστηκε η Φοίρη· Δεν ηταν ομορφη, ούτε ασχημη· Σώμα σομμετρίκο· κορη Δωρίεων αναμφισβήτητα­ Αγοοααόατσα Δεν είχε καμία σχέση με ας γυναίκες των Ιώνων στην Αθηνα­ Βκείνεε ηταν εσωκλείστεεί ασπρίοερεεΟίαμηλοθλεποοσεε· Με σερμα μεταἔενίο αφρατεεί διαφανείς και εύθραυστες. Αρνητικό πρότυπο γυναικείας πα­ ρομσίαε Υία μασ­ Αοτη είχε βλεμμα εοθο σε κοίταζε στα ματία¬ δεν ντρεποταν οποκρίτίκα γία την οπαρεη τηείοοτε γία το φο­ λο της. Ήταν σκληοαγωγημενη καί φαίνοταν ατίθαση· Γία τοοε αλλοοε­ Όχί "ίία τον Αθηναοη­ Αστον σεν τον κοίταζε με ρλεμ­ μα ευθύ. Δεν τον κοίταξε στα ματια. Γι' αυτόν ήταν τιθασευμε­ νη· Ήτσί εοείχνεποολαχίστον­ Δεν ηταν ανταξία τοο σε ομορ­ 7

7

158

ε

ι ῖη̨̃ ο

” ἔν;

οί

ποιο ;»

«Εσύ είσαι Σπαρτιατης, αλλα αυτή δεν είναι Σπαρτιατισσα. Οι δικές μας γυναίκες το αποδέχονται, επειδή όλες οι γυναίκες στη Σπαρτη είναι ετσι. Αυτή διαβιώνει σε αλλη κοινωνία. Δεν είμαι βέβαιος ότι σου συγχωρεί αυτήν την απαγόρευση ». «Δεν εχεγ κανει ποτε κανενα σχολιο»

«Αυτό είναι χειρότερο. Μπορεί να δελεαστεί εύκολα από 159

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΤ ΕΦΤΑΛΤΗ

κάποιον που θα της υποσχεθεί μια πιο πλούσια και τρυφηλη

«Μηπως την υποτιμάς; Οι γυναίκες στη Φθία, όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα, δεν έχουν την ίδια συμπεριφορά με τις δικές μας γυναίκες. Ούτε την ίδια σχέση με τους άντρες τους. Οι γυναίκες εδώ κρύβουν τις σκέψεις τους. Φοβοι3ν·ιαι_ Δεν μι­ λάνε με ευθύτητα και σαφήνεια, όπως οι δικές μας. Σε καθε περίπτωση,έχεις αντίρρηση να λάβουμε μετρα προφύλαξηςἐῃ βλαπτει να έχουμε την προσοχη μας στραμμένη στη Φοίβη ;» «Καθόλου δεν βλάπτει. Πρακτικά, όμως,τί θα κάνουμε ;» «Είπαμέ Θα είναι μαζί σου , όπου κι αν πας. Δεν θα της δώ­ σεις καμία εξηγηση γι” αυτό. Αν δείξει σημεία εκνευρισμού η προβάλει ασημαντους λόγους για απομάκρυνση, θα της φερεγς αντίρρηση στην αρχη ,για να ανεβεί ο εκνευρισμός της, και μετα θα την αφησεις να φύγει. Για μικρό χρονικό διάστημα, ομωε Θέλω να βιάζεται, για να ®ναι απρόσεκτη. Θα την παρακολου­ θησεις είτε εσύ είτε ο Φίλων».

ξωη ».

«Από ποιον να δελεαστεί ;» «Από τον Εφιάλτη τον ίδιο. Μπορεί να λαβαίνει μηνύματα του μέσω των αγγελιαφόρων. Πώς μπορείς να γνωρίζεις τί της μεταφέρει η πεθερά της; Τί αποκλείει υποσχέσεις μετάβασης στην Ιωνία, με αντάλλαγμα τις πληροφορίες για την κινητικότη­ τα στην περιοχη; Παρακολουθούμε εμείς τον Εφιάλτη η αυτός παρακολουθεί εμάς ; Η γυναίκα σου μπορεί να είναι η πιο αξιό­ πιστη πηγη πληροφοριών του. Πολύ το φοβάμαι. Αν συμβαίνει κάτι τέτοιο, αυτός είναι πιο ενημερωμένος από μας. Εμείς υπο­ θέτουμε ενώ αυτός γνωρίζει. Από τώρα και μετά πρέπει να την παρακολουθείς βημα προς βημα, Αθηνάδη. Δεν πρέπει να δια­ κόψουμε τη φυσιολογικη ροη της επικοινωνίας της με την πεθε­ ρόι της. Μια τέτοια διακοπη σημαίνει επιβεβαίωση κινδύνου. Είναι μηνυμα. Δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς. Θα δυσχερά­ νεις την επικοινωνία τους,αλλά δεν θα την διακόψεις. Θα ευχο­ μουν,μάλιστα.μια τέτοια συνάντηση,σημεραη αύριο. Μπορεί, βέβαια,να μην συμβεί τίποτα απολύτως. Δεν βλάπτει, όμως,να λάβουμε όλα τα απαραίτητα μέτρα προφύλαξης. Το αντίθετο βλάπτει. |Εχω , άλλωστε , κι έναν άλλον φόβο. Πρόκειται για την πρώτη, την εφηβικη της αγάπη. Ακόμα κι αν δεν έχει καμία επαφη μαζί του,τί μας βεβαιώνει ότι την κρίσιμη στιγμη θα τον αναγνωρίσει ; Την εγκατέλειψε, βέβαια, αλλά κάτω από συνθη­ κες ανάγκης. Ήταν επικηρυγμένος και κυνηγημένος. Δεν είχε προσωπικό χαρακτηρα η εγκατάλειψη. Δεν αφορούσε αυτην ατομικά. Δεν πηγε με άλλη γυναίκα. Δεν τίθεται θέμα ξηλιας η εκδίκησης. Μπορεί ακόμα και να τον λυπάται για την αναγκα­ στικη φυγη του. Γιατί δεν έχετε παιδιά ;» «Δεν μπορέσαμε να κάνουμε παιδιά. Δεν ξέρω τον λόγο. Ούτε με τον Εφιάλτη είχε κάνει παιδιά. Μην υποψιάξεσαι τα πάντα. Δεν έχω δείγματα τέτοιων μύχιων σκέψεών της σαν αυ­ τές που υποθέτεις. Δεν έχω αντιληφθεί το παραμικρό». 160

Ο

«Σύμφωνοι».

«Κάτι ακόμα. Μάθε πού πηγαιναν με τον Εφιάλτη

ἐ

­

Ἑ

με

“

ως εφη­ βοι. Ποιο ηταν το μυστικό κι απόκρυφο σημείο συνάντησης τους. Για όλους υπάρχει ένα τέτοιο σημείο. Ρώτησέ την. ηπια και ηρεμα. Προσπάθησε να μάθεις το σημειο αυτό» «ΤΟ ξέρω ηδη» είπε. «Πού είναι ;» «Περίπου είκοσι στάδια βορειοδυτικά, κοντά στην Αντίκυ­ ρα, υπάρχει ένας μικρός δασώδης γηλοφος. Την Αντίκυρα της Μαλίδας, εννοώ φυσικά, όχι την Αντίκυρα της Βοιωτίας. Στις υπώρειες του λοφίσκου βρίσκεται μια κρηνη. Πίσω απ” την κρηνη υπάρχει ένας ελαφρά επικλινης χώρος, καλυμμένος απο δέντρα και θάμνους αλλά ελεύθερος από βλάστηση εσωτερικα. Ενα είδος σπηλιάς από θάμνους και δένδρα. Αν δεν γνωρίζεις την ύπαρξη του, περνάς από δίπλα χωρίς να τον αντιληφθείς. "ιι­και καπως μακριά από την Τραχίνα. Εκεί πηγαιναν. Μου το ιη χει πει η ίδια μετά από δικη μου πίεση». «Πίεση γιατί ;» 161

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟΤΕΛΟΣΤΟΪΕα̃ΠΑΑΤΗ

«Μην νομίζεις πως είμαι αφελής, Αγησίλαε. Αυτα που λες, τα έχω σκεφτεί όλα. Δεν μ” αρέσει να τ' ακούω από αλλον,αλλα δεν μπορώ και να αμφισβητήσω την ορθότητα τους. Είμαι εδώ σε αποστολή. Δεν το ξέχασα ποτέ. Το ιστορικό της σχέσης του Εφιαλτη με τη Φοίβη ήταν το πρώτο που με απασχόλησε. Το γνωρίζω με ακρίβεια. Ρώτησα επανειλημμένα για τα σημεία συναντησής τους, όπως και για τους τόπους στους οποίους έπαιζε ως παιδί και ως έφηβος ο Εφιαλτης. Είναι σχεδόν όλοι στο Καλλίδρομο. Του αρεσε να ανεβαίνει εκεί για κυνήγι. Γνω­ ρίζει το βουνό αριστα. Γι” αυτό,αλλωστε,μπόρεσε να οδηγήσει τους Πέρσες απ' την Ανόπαια οδό. ίΕχω ψαξει όλα τα σημεία που μου ανέφερε η Φοίβη. Όσα μπόρεσα να εντοπίσω,εννοεί­ ται, αφού στο βουνό ανέβαινε μόνος του κι ό,τι ξέρει η Φοίβη το ξέρει από δικές του περιγραφές. Δεν βρήκα τίποτα. Καμία κρύπτη. Ενδοιασμούς για τη Φοίβη έχω, όπως κι εσύ. Δεν έχω, όμως, καποιο στοιχείο εναντίον της, καποια ένδειξη ενοχής ή, πολύ περισσότερο, απόδειξη. Μέχρι τώρα,τουλαχιστον». «Χαίρομαι που δεν με παρεξηγείς. Δύο χρόνια συμμετείχα σε αποστολές τηςίκρυπτείαςἔ ίΕναν χρόνο στον Ταύγετο,πα­ ρακολουθώντας τις κινήσεις των ειλώτων, κι αλλον έναν χρόνο στα περίχωρα του Αργους. Τποδυόμουν τον βοσκό, στα υψώ­ ματα ανατολικα της πεδιαδας. Παρακολουθούσα τα παντα, υποψιαζόμουν τα παντα, δεν εμπιστευόμουν κανέναν. Μου έχει γίνει βίωμα ή καχυποψία. Δεν είναι μόνον τα χρόνια της εκπαίδευσης που μας κανουν καχύποπτους. Είναι η ίκρυπτείαί που αλλοιώνει τον χαρακτήρα και σε κανει να βλέπεις συνωμο­ σίες και υπόπτους εκεί που τις περισσότερες φορές δεν υπαρ­ χει παρα αθωότητα και αγνότητα». «Καταλαβαίνω. Δεν έχουμε να χασουμε τίποτα, έτσι κι αλ­ λιώς , παρακολουθώντας τις κινήσεις της Φοίβης ». «Ναι, αλλα υπαρχει ένα κρίσιμο χρονικό σημείο. Πότε θα της αποκαλύψεις τον πραγματικό λόγο της δικής μας παρου­ σίας εδώ ,Πότε θα της ζητήσεις να αναγνωρίσει τον Εφιαλτη ;››

«Σήμερα Όλα αυτα θα γίνουν σήμερα. Θα διαπιστώσουμε έτσι,την αντίδρασή της». «Είναι προτιμότερο να της δώσεις μια διέξοδο. Μια εγγύη­ ση και ασφαλεια για την επόμενη μέρα. Δεν πρέπει να υποθέ­ σει ότι, μετα την αναγνώριση και την εκτέλεση του Εφιαλτη εσύ θα αποχωρήσεις μαζί μας κι αυτή θα εγκαταλειφθεί και παλι. Πες της ότι σου έχουμε ταξει χρήματα για την εκτέλεση. Πες της ότι το ποσόν της επικήρυξης θα το εισπραξεις όλο εσύ. Με τα χρήματα αυτα, πες της, θα φύγετε μαζί για την Αθήνα. Θα ζήσετε εκεί με τον τρόπο ζωής των Αθηναίων. Καλλωπι­ σμός, φανταχτερα ενδύματα, κοσμήματα. καλύτερη οικία. Πρέπει να υπαρχει γι” αυτήν καποια προοπτική. Αν τυχόν ο Εφιαλτης τής έχει ταξει αναχώρηση για την Ιωνία ή την Περσία, καλό θα είναι να εξουδετερώσουμε αυτήν την υπόσχεσή του». «Σύμφωνοι». «Εγώ φεύγω τώρα. Θα παρακολουθήσω τους μισθοφό­

›

7

ρους. Αν κινηθούν προς το βουνό, θα προσπαθήσω να προηγη­ θώ για να ειδοποιήσω έγκαιρα τα αλλα ζευγαρια. Σε περίπτω­ ση που διαπιστώσεις και επιβεβαιώσεις την παρουσία του Εφιαλτη, κινήσου αμέσως, μαζί με τον Φίλωνα, εκτός βέβαια αν ο προδότης συνοδεύεται απ, όλους τους μισθοφόρους. Χρη­ σιμοποίησε ακόντιο. Όχι ξίφος. Δεν είσαι καλός στο ξίφος,ενώ στο ακόντιο είσαι αριστος. Η πιθανότητα μονομαχίας δεν μπο­ ρεί, βέβαια,να αποκλειστεί. Σ' αυτήν την περίπτωση θα έχει ο Φίλων την πρωτοβουλία, όχι εσύ. Αν παραστεί αναγκη επικοι­ νωνίας, στείλε τον Φίλωνα να μας βρει».

κι

Ε

«Ενταξει» είπε. Ο Φίλων είχε παρακολουθήσει όλη τη συζήτηση προσηλωμέ­ νος σ' αυτα που λέγαμε. Ήταν έτοιμος για καθε ενδεχόμενο.

Τέτοια αποστολή ,σε ηλικία μόλις είκοσι ενός ετών , αποτελούσε γι” αυτόν ανέλπιστο δώρο. Ο ενθουσιασμός του ήταν έκδηλος. «ίΕχεις καποια απορία ;» τον ρώτησα. «Καμία» απαντησε. 163

162 ι

ὲ

!

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

Η θύρα της αγροικίας άνοιξε πάλι. Η Φοίβη βγήκε μ” έναν

.

Τ

ξύλινο δίσκο. Νερό, σταφίδες και σπιτικά γλυκίσματα ήταν αυτά που μας προσφερε. Βιχε καθυστερήσει αρκετα, ισως για να μην διακόψει τη συζήτησή μας. Την ευχαριστήσαμε. Μας κοιταξε προσεκτικά, οπως μονον οι γυναικες στη Σπα οττι θα τολμεουσαν να κοιτάξουν ποτε εναν επισκεπτη. Την κοιταξα κι εγω. Να κοιτατε παντα στα μάτια μας ελεγαν οι ×

×

×

×

|

ν

α

ν

“

..οκ­.

ι

.

Ν

_.

γ.

.

6.;

ψ

ό

ο

Μ

Ν

`°

οι

.

·

Χ

°°

τν:

.

¬

»

›

.πι

ως ..ΙΖἌ

.ἑγἰ

οι

.

.<ε:}'.„,χ

.Δ

ποΝ

.

ο

.

6

ι­

­­

γ

εε".

Δ

.γο

ο

ἱοοι̃

γ

±

­

ο

­

ἶοοει̃ο·

9

Το

.Ώ

”

.

ἑ^­οο.„

5:

`

οι

Ζωρζ

­

 

Ϊ

Δ

με

·

”

~

 

­ο

ιο

ἐέ±==:.ἐἐΣΞ:

Δ

ἔἱ εο

Τ

ο

Τ

.

ό

.;±±.;.η̨̃ι..;η̨̃ἐὲἔοἐι±ξὲχ¿9;Δεμ;

2

Ζ

Μ

Χ

μ:;.:Ϊι#

Μ

33

τ οτ

ἔ

ο

Τ

ι ό

..

«Δ

ν

ἴ

ἔτ

ο

¿

Τ

κ

οι

Τ

Δ

ιο

Ώ

ό

ιἔφἶδδ

.¿.¿η̨¿γ.¿ἰς.Ζ¿;ὲ=ήγ0

ο

”ετ..ἰ;±·τ

Η

`

;.

±

γι

.

Δ.

.

; .

τη

ο

Τ

Τ

ο

.ι

Τ

'

.;.

ΜΔ

.

.

ι”

ο­

.

το ιι

Δ

οι

;

αφ

­

.

'

.

.

ο

.Λ

έἴἶ.¬: τατφ .

`

.

ι

..

±¬·

ο·

±±­τ....«·­·τ

Ψ

νικ:

·

.

¬

ο·

.

.

.

υ

­

.

Τ

κε±2τ.± ο

άι

..± Δ

`

.

­

­

­

ο

®

8

δ

­4

­

ο;

ο

Τ

>

ι

κ

ς;

·

οἕ γ

Ξ

.ι

Δ

οι­

1

..ιο

.. ..

ι̃ς­> "ιο­ος­ Ἱτελ λ

ο

.

ς›

γ

κο...

οιΜ' κατ· εΤε ἔςο 5· κι ¬·: άι? ἔῖιο τε. ­Α' ο

γ

.

ο.±±ϊ=εεεὲὲεἑε>οε±η̨̃

ο. ο

οι.. .

ο

.

κι

οι

Ἐ.

Τ _.

·

.

±

ο

.

7

γ

­

¬­4

ορο.. το.. σε .η̃ωῳ ....ω.;το.ι ι±.· ..±¬.:.ι­ ­­¬¬·±. ._. ι ·ι._κ.._.¿_ι ·± ­ὶ‹ῇιι·\ἶ;τ·«ιΦ .ο .οῳ×ι_οε·~°1 ­ισ· °==¬η̨±.¬;·.­οοο ...οεειιεοοι .:. το ;‹...ε.­ οο ι·:ο·ι¬ κει. ­· .οι Ξὲϋι δἱἱἑἕἔ τ`.±„..ι.;ι;; ιτ. Ή; ο· .. “ .._ ῇγ.Το . .·¬...»ι.,.¬ ··.­ ;.„...εε.ε γο........... ..Μ ­ο­ ο

.

¬

Δ·

τ·

1

γ

Υ

ει=ε<±.οἔ·

`

γ› οοιο .. ..4.;το±±ο:Φεὲει=¬­.

.

·ἐ°ιιοἐ3εοτεκ¬ιζ..η̨ι±

έ

ι

.

.·

Ξ;­.±.3Ἐ:;.:ι

α

.ξ

ςῖεοοἐουμμἔς

.

ο

ω

<·¬

· Δ

.ιο

ο

Ύ

ι .

κ

... '­εὲε ο­

..­.

·

ο...._κ.οῖγε;¿ιεεἕ::ιι̃η̨̃χι:­Θε· «τ­οὶῖ Η ιω̨εο.ελιιεοιπ­εκιοε;±;.±±ο­ν­:±κὲτ;εη̨̃ῖο .. οι «§;τ=»χ .·Ξκ;ι6.κ.Π ~±..'.:5τι­Μο ωομ χο;ι.;;;οοιμγἕ›± Δ. ­ ;ιω̨<ἔ<„.ο­3 ω̨θ­ ειτε ­›±±ι­~ .ιεο ιο οο ε±οε=­ιο. ο οι·¬ε.ι κο οωδἐ εο ·=·.­οοτ οι νε. ἑω . ιοΆ ι ­.ο 3.. ρε. ι̃γ ω€ὲ.ε.ι Η εοιἕ­ ο ¬,ο±:ἑγ±=­ζι. .:±ο ο >ἱ. μ.

.

Π

ο

ο.

ε” Ν .Υ Ό

.

και

τ

.τ

Χ

τι ”

.

το τ

ι

`

­.·

..

ΙΧ

.

.. ±·±

κ

>

.

η̨̃η̨̃

οι ο.

”

·ι

ο

¬

.

Μακ.

κο

ιι5ο#.οἔ¬±<.„~.ἑΞ_..;9 .μι­'Ξ .πε .

ἴξλ

Κ

ὲι ­Α­±·6„τ.ἔΞ­°· ..πωεεεοοοιο ­<.­‹....ο· Ζ ­­ι. ε' .==εΰτειἴιεο° ·..ο

·

.

ως

Τ

.±­Δ­τ­τη τω» ×.­:3;

.­

.

.­±

:.­ω.ςΜ ~±

.›­ο

ο

ι·ςι×±...υ ω

ι

.

.

.

Δ

.

ο

.γ

¬­

­

.

Δ

ν

¿

Φο

¬.

.Ξ..­±_· ..ωἶτο . „ 2·Μο. °­;±γ_..:ο.η̨ .οοοοοτοι ία» ττ έ τη ...ιι ε· ..±.

.ι

ι

τ

.Ξ

Μ

ΜΗ ­.

ο

­

~

~

„

,

.

, ο

3

4

›

.χἢ €

.ο

.

Δ

ι Β.

¬

164

..ΞΨἌ αν ”μ

Κ

ῖῖξάζ­ἶἔἔἶἶῖἶθἶἔάθῖ το­...τ

Τ

Δ

ο

· ...ιο

­οτ

Ζε

χ

.;.ε­ισ

οι

οο·

`.ἐ|...±.% ..

.Λ

.Δ

ο

­

Δ

"Υ

Δ

Ξ;

π..

ο'

ε».

οιοω .°.

ἔῳἕἶἱῖῃ

Ή:

Δ

¬

­

.

Σ

|

οειοοοοοοοι οιο κοοποοιοο­ Έοο ιοοοοο τον οοοοο. οχι οοο πρόσωπο γενικά ή στο στόμα που μιλά. Μόνο στα μάτια. Κα­ νένας άνθρωπος δεν μπορεί να κρύψει τα μυστικά που αναμέ­ νουν εκεί. Αναμένουν το έμπειρο βλέμμα , αυτό που θα τα απο­ κρυπτογραφήσει. Μάθετε να εντοπίζετε τη φλόγα της ζωής, που λάμπει μες στα μάτια. Η ένταση και η χροιά της αποκαλό­ , πτουν σκέψεις απόκρυφες, τάσεις ενδιάθετες, φόβους, ελπι­ δες. προσδοκίεςῖ Κοίταξα τα μάτια της. Δεν υπήρχε φόβος,ούτε περιέργεια. Δεν υπηρχε αδιαφορία, ούτε προσμονή. Υπήρχε ειρωνεία. Το πρόσωπό της ήταν βλοσυρό και σοβαρό. όπως κάθε γυναίκας που αντικ ι ει ένου .Δεν ελοόσε . Τα άτιατ ,ό ω , ε­ λοόσαν, αδιόρατα και σάρκαστικά. "Δεν θα τον πιάσετε ποτέ' ι . . διαβασα μεσα τους. Ειναι κοντα σας, ειναι διπλα σας, αλλα δεν θα τον πιάσετε ποτε. Ειναι πιο εξυπνος απο σας . Ξ­Μνησα για το βουνό ποοβληματισμένοε­ ν

.

Τ

×

×

το

.. ..

_

­

ο

.

Τ

Δ

'

ό

7

·

Ι

.

.

τ·

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΑΤΗ

Α

πό την οικία του Αθηνάδη μέχρι την είσοδο της χαράδρας του Ασωπού, ο δρόμος είναι ομαλός. Συνεχίζει ο δρόμος αυτός προς τις Θερμοπύλες και τους Αλπηνούς. Περνά σε από­ σταση ενός σταδίου, περίπου, απ” τη χαράδρα. Στο σημείο εκείνο διακλαδίζεται το μονοπάτι προς το βουνό. Διακρινόταν

ση

ΑΝΑΒΑΣΗ

«Οι Λανεοοομονίοί έχοον νΐοο αφιερωμένο οτον Φοβο­­; Τον Φόβο δεν τθν τιμούν ωἔ μια απο Τς θοοΐηΐοἔ που εἔοοχίζοον θεωρώνΐα­Ξ Τον βλοίβεοά αλλά πίσΐενουν 0" η πολιτεία δίατη” ρείτη συνοχή της, κυρίως, εξαιτίας του ». 30 (9) Πλούταρχος , Βίοι Παράλληλοι, Αγις και Κλεομένηςι

.

·ι

ὁ

¬

166

1

εύκολα. Το έδαφος ήταν υγρό και μαλακό. Προσχώσεις του Ασωπού. Πλησίασα περπατώντας ανέμελα , όπως θα έκανε κά­ θε κάτοικος της περιοχης. Δεν είχα λόγο να κρύβομαι, ούτε οι μισθοφόροι είχαν λόγο να με υποπτεύονται. Προσέγγισα το σημείο που μου είχε υποδείξει ο Αθηνάδης. Η βλάστηση ήταν αραιη. Λίγοι Θάμνοι και καλαμιές. Δεν υπηρχε κανείς. Βρηκα εύκολα τον καταυλισμό. Τπολείμματα καμένων ξύλων, ίχνη από οπλές αλόγων και ημιόνων, ανθρώπινα ίχνη, περιττώματα και απορρίμματα ηταν διασπαρμένα παντού. Οι μισθοφόροι είχαν φύγει. Άγγιξα τα αποκαίδια. Δεν ήταν πια καυτά. Αρα , η αναχώρηση τους είχε γίνει πριν από αρκετη ώρα. Βάδιζα γρηγορα ακολουθώντας τα ίχνη. Ήταν τόσα πολλά και τόσο ευδιάκριτα, ώστε δεν υπηρχε περίπτωση να τα χάσω. Κατευθύνονταν προς ένα μονοπάτι με δεξιά απόκλιση, όπως αντικρίζουμε το βουνό από την πεδιάδα. Κοίταξα ψηλά. "Θα δεις τρεις κορυφές' μου είχε πει ο Αθηνάδης. "Το μονοπάτι που παίρνετε για να κατεβείτε στον βράχο, βρίσκεται δεξιά από τη μεσαία κορυφηἔ Διαπίστωσα ότι οι μισθοφόροι είχαν πάρει αυ­ την την κατεύθυνση. Πέρασαν σε απόσταση μόλις τριών στα­ δίων απί το σημείο της επικοινωνίας μας με τον Αθηνάδη. Αρ­ κούσε να ακολουθησουν για λίγο την αριστερή όχθη του Ασω­ πού ,για να το βρουν. Βέβαια δεν είχαν κανέναν λόγο να κάνουν κάτι τέτοιο, αλλά ακόμα κι αν από περιέργεια επισκέπτονταν εκείνο το σημείο, δεν θα έβλεπαν τίποτα απολύτως. Χρησιμο­ ποιώντας το νερό του ποταμού σβήναμε πάντοτε τα σύμβολα. Δεν είχα καμία αμφιβολία ότι ο Αρίστων θα είχε κάνει το ίδιο. Το μονοπάτι ανέβαινε φιδογυριστά στο βουνό. Η βλάστηση ηταν θαμνώδης. Δεν υπηρχε επαρκης κάλυψη. Δεν είχα, ωστό­

Α

167

Π .Δ.

ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

1

σο , λογο να ανησυχώ. Υπέθετσι στι σι μισοσῳσρσι ειχαν απσμσι­

κρυνθεί αρκετά. Δεν με απασχολούσε μήπως με εντοπίσουν, με απασχολούσε μήπως δεν τους εντοπίσω εγώ. Βάδιζα γρήγορα, αποφεύγοντας τη λάσπη όπου αυτό ήταν δυνατόν. Χιόνι,τόσο

Χαμήλαν οεν οπήοχε­

Ακολούθησα το μονοπάτι για πέντε περίπου στάδια. Η κλί­ ση ήταν μικρή σ® αυτό το σημείο. Δεξιά μου είδα την κοίτη ενός μικρού χειμάρρου. Χωρίς νερό,αφού δεν έβρεχε. Σκέφτηκα ότι βοιοιζοντοις οτην κοίτη αυτή θα μείωνα την απόσταση που με χώριζε απο τους μιοθοφόρσυς. Συνέχισα έτσι για απόσταση δύο περίπου σταδίων. Η βλάστηση απείχε αρκετά από τις όχθες. Δεν μ° ενοχλούσε. Η κοίτη ήταν πετρώδης, διευκολύνον­ τας το βάδισμα, αλλά η κλίση του εδάφους μεγάλη. Ανέβηκα, γρήγορα στην κορυφή του υψώματος. Σταμάτησα. Μπροστά μου οινοιγο­ιοιν μιοι σχετικά επίπεδη έκταση, με μικρή κλίση και μήκος περιπου επτα σταδίων, μέχρι την επόμενη απότομη ανωφέρεια. Είχα κερδίσει αρκετό δρόμο ακολουθώντας τον χείμαρρο, κάτι που ήταν αδύνατον για όποιον είχε μαζί του ημιόνους και άλογα. Κοίταξα με προσοχή. Το μονοπάτι δια­ κρινόταν ένα στάδιο δεξιά μου και μετά χανόταν μέσα στις βε­ λανιδιές. Κατευθύνθηκα προς εκείνο το σημείο, πάντα σε ευ­ φαινοταν κα­ θοΥοαμμή πορεία. αΥνοώντας το μονοπάτι. Δεν νείς γύρω­ ”Εφτασα στη συστάδα των δένδρων. Σταμάτησα. Το μονο­ πάτι ήταν γεμάτο ίχνη. Αφουγκράστηκα. Άκουσα το χρεμέτι­ σμα αλόγων κι ένιωσα τη μυρωδιά τους. Αριστερά, μέσα στα δένδρα. Προχώρησα με προσοχή. Από κορμό σε κορμό. Πλη­ σίασα προς το σημείο. Ακουσα το χρεμέτισμα ξανά. Πιο έντο­ νο. Σταμάτησα. Προσπάθησα να ξεχωρίσω ανθρώπινη φωνή. Δεν άκουσα τίποτα. Προσπάθησα να οσφρηστώ ανθρώπινη παρουσία, κάτι στο οποίο με επιμονή μάς είχαν εκπαιδεύσει στον Ταύγετο. Δεν οσφρήστηκα τίποτα. Συνέχισα περπατών­ τας προσεκτικά. Εβγαλα τα υποδήματα. Πατούσα πρώτα με 168

το

έλγ

Ι”

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

τη φτέονα. μετα με το πλάι του πέλματος και . τέλος. με το πέλ­ μα ολοκληρο­ Έτσι. Ο ήχο; που κανει το πέλμα πάνω στα πε­ ομενα φολλα ναι τή Χαμήλή βλαοεήοήν ελαχιοτοποιείται. Πή­ Υαινα απο χοομο οε κοομοι οεαμαεοοοαν αφοογκοαζομοον. οσφραινόμουν και συνέχιζα. Μέσα από τα φυλλώματα διέκρι­ να ένα άλογο. Είχα πλησιάσει πολύ. ίΕπεσα στο έδαφος και αρχισα να έρπω προς το σημείο εκείνο με τους αγκώνες. Αργά­ αοΥα πλήοίαοα οί εναν θαμνον Υλίοεοήοα μέσα του και προ­ σπάθησα να δω απ' την άλλη πλευρά του. Τα άλογα ήταν πολύ ανήσυχα. Είχαν αντιληφθεί την παρουσία μου. ίΕμεινα ακίνη­ τος εκεί­ Όταν βεβαιώθηκα πως δεν υπήρχε καμία ένδειξη ανθρώπι­ νης παρουσίας, βγήκα έρποντας από τον θάμνο. Σηκώθηκα, με το ξιφοςςστο χέρι. Πλησίασα το σημείο. Ήταν ένα μικρό ξέφω­ το. Οκτώ αλογα είχαν δεθεί περιμετρικά πάνω σε κορμούς, με σχοινι αρκετά μακρύ, ώστε να τους επιτρέπει να κινούνται ελεύθερα. Δοχεία με νερό είχαν στερεωθεί με πέτρες στο κέν­ 'εοο εοο ξεφωεοο­ Τοοφή είχε αφεθεί οεο εοαφοε· Αποοήοα­ Τα αλογα ήταν ασφαλή όσο διαρκούσε η μέρα, αλλά τη νύχτα οι λύκοι θα τα αφανιζαν. Δύο εκδοχές υπήρχαν. Είτε οι μισθοφόροι θα επέστρεφαν προτού νυχτώσει, είτε υπήρχε κάποιος φύλακας των αλόγων κοντά. Δεν είχα, όμως, χρόνο για χάσιμο. Ακολούθησα τα ίχνη των ήμιονων. Ήταν βαθιά, άρα τα ζώα βαρυφορτωμένα. Ασπί­ δες. δορατα. κράνη. θώρακες και εφόδια,προφανώς_ Βγήκα ατι) τη συστάδα των δένδρων. Μπροστά μου, σε απόσταση τεσσάρων σταδίων, αντίκρισα μια δίδυμη βραχώδη κορυφή­ Ανάμεσα στις δύο κορυφές οχηματιζόταν ένα μικρό πλάτωμα. Τπέθεσα ότι κάποιο ρυάκι θα ξεκινούσε από εκεί. Προσπάθησα να το εντοπίσω. Δεν έπρεπε πια να ακολουθώ τα ίχνη. Θα έχανα χρόνο. Γνωρίζοντας τη γενική κατεύθυνση προς [ήν οποία βοιοκοταν ή λίμνή. αποφάσισα να κινηθώ σε ευθύ­ Υοαμμή ποοεία­ Όποο ήταν οοναεον­ Δεν ήθελαν ομωθ να δια· 169

ΠΔ.ΜΠΑΑΤΑΚΟΣ

ΤΟΤΕΛΟΣΤΟΤΕΦΜΛΤΗ

*

κινδυνεύσω κάποιον σοβαρό τραυματισμό. Ούτε, βέβαια, είχα χρόνο για να ανοίγω δρόμο μέσα από τη βλάστηση. Ήτσι, φό­ ρεσα τα υποδήματα κι αποφασισα νί ακολουθήσω τα ρυάκια και τους χειμάρους, αν έκρινα ότι θα με οδηγούσαν προς την

κατεύθυνση του οροπεδίου. Πριν καλά­καλά ξεκινήσω, είδα δεξιά μου, σε απόσταση τεσσάρων περίπου στάδίων,δύο βοσκούς με τα σκυλιά τους,να κατευθύνονται προς τη συστάδα των δένδρων στην οποία βρι­ σκόμουν. Αυτή είναι η απάντηση στην απορία μου, σκέφτηκα. Ήταξαν χρήματα στους βοσκούς για να τους φυλάξουν τα άλο­ γα. Με τα σκυλιά κοντά, οι λύκοι δεν μπορούσαν να πλησιά­ σουν. Άρα, οι μισθοφόροι θα έμεναν όλη τη νύχτα στο βουνό. Προχώρησα προς το σημείο εκείνο όπου υπέθετα πως πρέ­ πει να καταλήγει το ρυάκι που σκόπευα νί ακολουθήσω. Αγνόησα τους δυο βοσκούς. Με είχαν δει, βέβαια, αλλά η από­ σταση ήταν πολύ μεγάλη. Δεν μπορούσαν να διακρίνουν αν εί­ χα ή δεν είχα ακόντιο. Αογικά θα υπέθεταν πως είχα, άρα θα έκριναν ότι είμαι κυνηγός απ” την Τραχίνα. Διέσχισα το πλάτωμα. Το ρυάκι ήταν εκεί που είχα υπολο­ γίσει ότι θα είναι. Η κοίτη του ήταν πετρώδης και η κλίση του εδάφους πολύ μεγάλη. Η ανάβαση δυσκόλευε τώρα αρκετά. Κινδύνευα, κάθε στιγμή, να γλιστρήσω και να κατρακυλήσω. Πυκνή βλάστηση πλαισίωνε την κοίτη. Αναγκαζόμουν να σκύ­ βω, να αλλάζω συνεχώς όχθη, να απομακρύνω τα κλαδιά. Αν είχα τις περικνημίδες μου και την περικεφαλαία,η ανάβαση θα ήταν πιο εύκολη. Δεν μπορούσα,όμως,να καθυστερήσω για λί­ γες εκδορές. Ήθελα να βρεθώ στο οροπέδιο πριν τους μισθο­ φόρους ή έστω λίγο μετά απ' αυτούς. Πίστευα ότι περνώντας ανάμεσα στις δύο κορυφές θα έβλεπα πάλι το μονοπάτι, στο σημείο που αρχίζει η τελική ανάβαση για το οροπέδιο. Όλη η εκπαίδευσή μας στον Ταύγετο αποσκοπούσε στην απόκτηση αυτής ακριβώς της ικανότητας. Χάναμε και βρίσκαμε πάλι τα μονοπάτια, κινούμενοι πάντα πρός τη γενική κατεύθυνση του 170

¬

στόχου. Προχωρούσα αξιοποιώντας τις εμπειρίες που είχα αποκτήσει στην "άγωγήῖ Όταν έφθασα στο σημείο αναμεσα στις δύο κορυφές,διαπί­ στωσα ότι η εκτίμησή μου ήταν μάλλον σωστή. Μεσολαβούσε ένα μικρό πλάτωμα μήκους έξι σταδίων και πλάτους τεσσά­ ρων. Το μονοπάτι φαινόταν στο βάθος,δεξιότερα απ“ ό,τι είχα υπολογίσει, να χάνεται μέσα στα έλατα. Κινήθηκα προς τα εκεί. Είδα τα ίχνη. Εγκατέλειψα το μονοπάτι. Ἑἰινήθηκα ευθύ­ γραμμα ανάμεσα στα πρώτα έλατα, πλάι στο μονοπάτι. Βαδί­ ζοντας μερικά βήματα δεξιά απ” αυτό, προσπαθούσα ν” ακού­ σω ομιλίεςή κάποιον άλλον θόρυβο που θα σήμαινε ανθρώπινη παρουσία. Σκεπτόμουν ότι μέσα στο δάσος υπήρχε πιθανότη­ τα να χάσω τον προσανατολισμό μου, γι” αυτό ακολουθούσα πορεία παράλληλη προς το μονοπάτι. Απ) το συγκεκριμένο ση­ μείο μέχρι το σημείο ενέδρας του Διηνέκη και του Τάλω ,η από­ σταση ήταν περίπου δεκαπέντε στάδια, αλλά η κλίση του εδά­ φους έντονη. Θα χρειαζόταν αρκετός χρόνος για να διανυθεί, αν συνέχιζα να κινούμαι ανάμεσα στα δένδρα. Μετά από λίγο η κλίση του εδάφους έγινε ηπιότερη. Τώρα βάδιζα ταχύτερα. Θαμνώδης βλάστηση δεν υπήρχε. Είχα ιδρώ­ σει. Ο χιτώνας ήταν πια κολλημένος πάνω στο δέρμα μου. Φο­ βύμουν μήπως με αντιληφθούν οι μισθοφοροι πριν τους αντι­ ληφθώ εγώ. Προσπαθούσα να τους ακούσω κάνοντας μικρές, στιγμιαίες στάσεις. Δεν άκουγα τίποτα. Βγήκα απ” το ελατόδασος. Μπροστά μου ανοιγόταν ένα πλάτωμα, άδενδρο, με μήκος πέντε περίπου σταδίων και πλά­ ι·‹›ς τεσσάρων. Ἡνα ρυάκι το διέσχιζε. Υπήρχε παντού χιόνι. Στην άλλη άκρη του οροπεδίου υψωνόταν ένας μικρός λόφος. Ντο σημείο εκείνο ενέδρευαν ο Διηνέκης και ο Τάλως. Ακριβώς πίσω απ“ τον λόφο ήταν η λίμνη. Ήμουν βέβαιος για την τοπο­ γράφία, γιατί αριστερά υψωνόταν μια ψηλή, χιονισμένη και λεία κορυφή. Αυτή έκλεινε τη λίμνη προς τα βορειανατολικά. Το μονοπάτι είχε χαθεί από το χιόνι και είχε αποκαλυφθεί και 171

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΈΛΟΣ ΤΟΤ ΈΦΙΑΛΤΗ

παλι απ” τα πατήματα. Τώρα τους είδα. Στις υπώρειες του λό­ φου, δυο σταδια μόλις απ® τη λίμνη, οι οκτώ μισθοφόροι ξε­ φόρτωναν τρεις ημιόνους. Έπαιρναν τις ασπίδες, τις περικε­ φαλαίες και τα δόρατα. Δεν έπαιρναν τους θώρακες και τις πε­ ρικνημίδες. Άρα, δεν προέβλεπαν αμεση συμπλοκή ή δεν ήθε­ λαν να την προκαλέσουν. Ένας έδενε τα ζώα και φρόντιζε για την εναπόθεση τροφής και νερού. Σε λίγο θα ήταν έτοιμοι να κινηθούν. Δεν μπορούσα πια να συνεχίσω στην ίδια πορεία. Έπρεπε να παρακαμψω τους μισθοφόρους και να κινήθώ πρυς τη σπη· λια από αλλη κατεύθυνση. Αποφασισα να κινηθώ νότια, να μπω και παλι στο ελατόδασος, να στραφώ ανατολικα, να πε­ ρασω νότια από τη λίμνη και μετα, κλίνοντας αριστερα σε ορθή γωνία, να κατευθυνθώ βόρεια προς τη σπηλια. Έτσι, όχι μόνο θα παρέκαμπτα τους μισθοφόρους, αλλα παραλληλα θα επι­ κοινωνούσα και με το ζευγαρι που ενέδρευε­ Οι μισθοφόροι εξακολουθούσαν να προετοιμαζονται. Μπή­ κα στο ελατόδασος, δεξια από ΤΟ μθνθπάτι­ Κίνήθηκα ευθύς γραμμα για τέσσερα περίπου σταδια. Τώρα η κίνησή μου ήταν πιο γρήγορη , αφου δεν υπήρχε περίπτωση να συνανΤήσω πλέον κανέναν. Κοιτώντας αριστερα διαπίστωσα πως είχα προσπε­ Θἀσεί· τη θέση των μίσθοφόρων­ Με χώριζε ένα μικρό ξέφωτο απ” τις υπώρειες του λόφου, εκεί ακριβώς όπθυ τελείωνε ΤΟ πλατωμα. Βγήκα απ” το δασος,διέσχισα το ξέφωτο κι αρχισα ν” ανεβαίνω στον λόφο. Αν δεν είχα κανει λαθος στους υπολογι­ σμούς μου, το ζευγαρι πρέπει να ενεδρευε στην άλλη πλευρά) σε απόσταση ενός περίπου σταδίου. Πλησίασα προς το σημείο της ενέδρας απρόσεχτα. δίχως προφυλαζεις, αφού υπήρχε κίνδυνος να επιτεθεί εναντίον μου ο Διηνέκης. Ήθελα νί ακούσει ο Ταλως από μακρια τα βήματα μου. Αυτή ήτανη υπηρεσία που του είχε ανατεθεί. Ακούγοντας καποιον να πλησιαζει, πρώτα θα προσπαθούσε να τον εντοπί­ σει και μετα θα τον υποδείκνυε στον Διηνέκη. Βέβαια , οι κανό­

νες προέβλεπαν ότι, αν υπήρχε πιθανότητα φίλιας συμπλοκής › επρεπε νοι προηγηθεί προειδοποιητικη βολη, 'Ετσι εγινε. Το βέλος πέρασε δίπλα μου ακριβώς και καρ­ φώθηκε στον κορμό ενός δένδρου, δυο βήματα πιο πίσω. Ταυ­ τοχρονοι οιπουοτηπε η φωνη του Τοιλω_

172

«Σύνθημα ¿» «Αλφεός» απαντησα. «Παρασύνθημα ;›› «Μσιρων»_

Γ

Η

Σηκώθηκαν κι οι δυο μέσα από τα χαμόκλαδα στα οποία εί­ χαν κρυφτεί. Δεν τους είχα δει. Ήταν καλυμμένοι με κλαδια. «Δεν μπορούσαμε να σας διακρίνουμε με σαφήνεια μέσα στη βλαστηση» είπε απολογητικα ο Διηνέκης. «Δεν φορατε οτολη_ Συγγνώμη»_ «Τί συγγνώμη ;» απαντησα. «Συγγνώμη που τηρήσατε τους κανονισμούς; Αν είχατε ενεργήσει διαφορετικα, θα έπρεπε να ζητηοετε συγγνώμη Τί βλεπετε ¿»_ «Τίποτα. Ούτε έχουμε ακούσει κατι. Υπαρχει, όμως, κα­ ποια οσμή από ζώα. Δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι. Πρέπει να είναι μακρια. Δεν καταλαβαίνουμε τί ζώα είναι». «Είναι ημίονοι» είπα. «Έχουν φθασει οι μισθοφόροι. Σε λί­ γο θα περασουν μπροστα σας,ακολουθώντας το μονοπατι. Έί­ ναι οκτώ. Έσείς θα μείνετε εδώ. Θα προχωρήσω για τη σπηλια. Αν οι μισθοφόροι παραμείνουν γύρω από τη λίμνη, θα παρα­ μείνετε κι εσείς κρυμμένοι στην ίδια θέση. Αν τους δείτε να προσπερνούν τη λίμνη και να κινούνται ανατολικα, προς τη σπηλια, θ” αλλαξετε θέση. Θα μετακινηθείτε αρχικα στον λόφο, βόρεια από τη λίμνη. Εαν τεθεί θέμα αντιπαραθεοης,ο Ταλως θα κινηθεί μέσα απί τα έλατα για να συμπαραταχθεί με τους υπόλοιπους. Το σήμα της αντιπαραθεοης και της συμπλοκής μοι είναι δυο συνεχόμενες κραυγές λύκου. Σ” αυτήν την περί­ πτωση , εσυ Διηνεπη θα μείνεις στη θέση σου κοιι, όπως εχουμε πει , θα εξσντώσεις όποιον προσπαθήσει να διαφύγει. Πρόσεξε, 173

ἶ

›

Π.Δ.

ΜτιΑΛτΑκοΣ

ἑ

Φ

ι ὶ

.

όαωε· Στονααταυλισμό τοαεβαἠααένα σπασμένο δ βέλΟε·Ἀρα= ν υπαρχει, αναμεσα τους τοξοτής. Αν ο τοξοτης εν εμφανιστει ν

ν

ν

ν

γ

ααα αε εααε αεαλααααεε αν αααααη αειεε εαεα ιααθααααααεε κι οχι οκτω, προσπαθησε να εντοπισεις τη θεση του. Χτυπησε πρωω αυτον· Αν Ο Τοξοτηἔ είναι εμφανης= δίπλα στους υπο­ | λοιπους, θα τον χτυπησεις χωρις σημα δικο μου, σε περιπτωση | που κανει καποια επιθετικη κινηση οταν αντικρισει τους οπλι­ ×

×

×

×

»

ν

ν

×

ν

×

×

υ

·

×

7

α

Ζ

ι

ί

τι

.

±±;

ι ε

.

ι

ι

Ώ

ι

..

ι

.

·α

τι

5

.

ῳ

ί ·

ι

..

α

..εἰι̃εεἕῖεαεεεω̃ιεαι

Δ

ιὅι̃

α.αζίῖ;..ςῃοη̨̃ςφ

1

κι

ε.

,ζεί

ς¿

Ϊ

±

­

“

ι

.Ξ

ε

.

ε

.

ε

ί

θ

Μ

.

αν

ε

>ὅ›

ααα­.ς Δ

τα

.

 

”

ια”

. ,

.

Ντ.:

α

.

..

ε

; αι

εξι Ἑεε

ἱγ

­

ι

.

ι

ι

±”

ι. ι

2

­

ει

ι

±ἔ±

4

­

“

­

τα

αει:

ι·

:×αεευ·ε Ξἐὲιιι

(ΜΧ Ζ

ετι

`ι

·

`

=

.

μια 1

τα

εαεεἴαχἔἔἕζἑ

αι

ια

. ›­

..ες ¿»±ἰ;ω±=ε:.α.±Ξγεαζἐιιἐιἶ.

:ς.εε:_,ε.εη̨ κ‹°ια# ̃ε:.ἑἔἱἐ: δι ;ι¿±ὥιΞ;α̃ἐ;;εεε αν ει. ι· ῳιεεαε. κιτ .

ι

:;±αιὲ.¬±=ι

.ι;

ετίαα·

.

ειτε·

ἐξ

­ιμεεἐἐ

α̃ιη̨̃ τα

εειαε­.Ε:¬

ῃέα̃ἔἐἑἔιἔεαεαἔέ

.. ως ­­ '.αἱη̨̃ἔ,ἔαν. 4±=ὲ;ιι:..τ:ε±ὲ= κε: ααα εἴ ί ¥Ξ9.ῖ±537ε|,χ:Σα .·.±;;Σ±τ9γςε:ε:τ±ιεεε:±α̨¿ἐ:ἑε­ἶι:..„ἶἔ°ἦ±ι;ι,μ

.

ι

τ...ςΙν±›±α%.τι±ει:.. ..γ

τι αϊα ;ε:εεν5ει±ε;±:.αειι± .

α

==ι=ζτ±ἰ°·;

ι

?

τα

.

δι

¬

αι

„

Ε

.

τ_:ς;:Μ

εφ

.

174

.Ν­;ἑἘ„.ἔ.αιι:ε­ει

.

ἴξί;­ιι

Α

ι

­

Η

·

.

'

α

εεε αε ααααεε­ Άααα θα εαν εβαααα ααι αααα­ Έφθασα μετα απο λίγο.

.

ἑ

χ

ι·;ζ.ζιῖ·ε:

Ν

να

“ὶἠ

ία

.

Ϊ

ε τα

να τετ›±=ιεὲιε‹ω.ι.„ἑιέ§

τιν»

ε

..

Ζ

¿

α

¬

α

φ

.

.

ι

ε

α

ΤΞ

ι

·

ε

Δ

γαι.

α

ν

α . Δεν θα Τον α σεί § να Ο”ΤΟ ΞΟΟΞΕ καί. να ΞΚΤΟ ΞΟΟΞΙ. ΤΟ βέλος. Να θυμασαι ότι οι περισσότεροι τοξὀτες­μισθοφόροι είναι Κρήτες Ξέρεις πολύ καλα τη φήμη που έχουν οι Κρήτες τοξότες. Είναι Δωριείς. Εκπαιδευονται στρατιωτικα από μι­ κρα παιδια, όπως εμείς. Μην υποτιμήσεις τον τοξότη τους». «Μαλιστα» είπε. Ξεκίνησα για τη σπηλια. Κινήθηκα για λίγο νότια, μετα ανατολικά. Προσπέρασα τη λίμνη βαδίζοντας παντα μέσα στο ελατοδασος. Προσπαθησα να κινηθώ προς τη γενικη| κατευ­ θυνση της σπηλιας Αν εκανα λαθος προσανατολισμου. | ί ί | οι μι­ σθοφοροι θα με προσπερνούσαν. Δεν είχα, όμως, αλλη επιλο­ γή. Δεν ήθελα να εμφανιστώ σε ανοιχτό πεδίο. Ούτε να με δουν ήθελα, ουτε να αντιληφθούν φρέσκα ίχνη πανω στο χιόνι,τη λα­ σπη ή τη βρεγμένη χλόη που περιέβαλλε τη λίμνη. Ακολουθησα τις οδηγίες του Αρίστωνος σχετικα με τον εντοπισμό της σπη­ λιας. Το προηγούμενο βραδυ την βρήκαμε ακολουθώντας αυ­

ι

ειἑιαα

ε

Μ .

ῖςῷ

...ια±.;εἔςἰἐϊ;ς3τςς

.

....ε¬

·

ι̃

ι

×

ν

ι

5:

θα

ν

.

ι

·

ε

Λ .ετ

.ια

··

_

ι

×

.

¬ε›»

..

οφ

.

­~­ιι

·.ι̃±.± αειαειε

ὶεη

εμω

±.·α±¿:ι=±×7·

ε...ι;ι

Ἱιιἶμεν

Δ.:

·

ίέ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΒΦΙΑΛΤΗ ν.

Τ

"

Α

Ϊί ΜΙ Σ Θ Ο Φ Ο Ρο Ι «...και να ζουν μεταξύ τους όλοι ιίσοι και με ιση περιουσια, επι­ διώχΟνΤα€ να πρωτεὐουν στην αρεΐή­­· Κέ" λένε πωἦόΐαἴ κά­ ποτε

αυτόε Υύρίἔἶ από Ταἔω̃ί­Η χαμυ̃ι̃ἦλαζε καί είπε 7 Μ­

τΟ,ύς που ηταίί μαζὀ του/Εως η Λαχωναη Ολοχληρη μωαζῇ με χωρα που ανηχῇ σε αδελφωω”

Πλούταρχος.Βι'οι Π αράλληλοι.Λυκούργος, 7 176

­

πηρεσία σκοπού είχε ο Αεωτυχίδας. Οι άλλοι τρεις, ο Αρί­ στων. ο Αναξανδρίδας και ο Αγις κάθονταν ο ένας κοντά στον άλλον,τυλιγμένοι με τους μανδύες. Καλεσα τον Λεωτυχί­ δα μέσα στη σπηλιά. Οι μισθοφόροι ήταν μακριά ακόμη. Δεν υπήρχε άμεσος κίνδυνος. «Ακούστε» είπα. «Οι μισθοφόροι έχουν φθάσει στη λίμνη. Είναι οκτώ. Ήδεσαν τα ζώα στις υπώρειες του λοφίσκου που κλείνει τη λίμνη προς τα δυτικά. Προετοιμάζονται. Δεν ξέρω ποιες είναι οι προθέσεις τους. Ο Διηνέκης και ο Τάλως παρα­ μονεύουν στη θέση που τους υπέδειξα. Εἰμείς θα παραμείνου­ με κρυμμένοι. Αν οι μισθοφόροι ανιχνεύσουν την περιοχή της λίμνης και στρατοπεδεύσουν εκεί, θα τους αφήσουμε ανενό­ χλητους. Σ, αυτήν την περίπτωση εγώ θα φύγω μέσα απ” το ελατόδασος. Θα κατεβώ πάλι στην πεδιάδα. Αν όμως κινη­ θούν επιθετικά, θα δώσουμε μάχη. Αμέσως μετά, αφού τελει­ ώσουμε μαζί τους, θα ξεκινήσουμε για την πεδιάδα, ενώ στο Καλλίδρομο θα παραμείνει ένα μόνο ζευγάρι. Σε κάθε περί­ πτωση , πρέπει να διαπιστώσουμε τις προθέσεις τους. Αυτή εί­ ναι η αρχική εκτίμησή μου. Αν υπάρχουν άλλες σκέψειςή προ­ τάσεις. μιλήστε». «Μήπως θα ήταν προτιμότερο» ρώτησε ο Αρίστων «ακρι­ βώς για να διαπιστώσουμε τις προθέσεις τους, κάποιο ζευγάρι να εμφανιστεί και να τους αιφνιδιάσει ;›› «Ποια θα είναι η συνέχεια σ” αυτήν την περίπτωση ;» «Αν κινηθούν επιθετικά προς το ζευγάρι, θα τους εξοντώ­ συυμε. Αν όχι, θα συζητήσουμε μαζί τους για να εξακριβώσου­ με τον λόγο της ανάβαοής τους στο οροπέδιο. Θα μάθουμε, έτσι , ποιες είναι οι οδηγίες τους. Ακόμα κι αν μας πουν ψέματα ή αν έχει πει σ° εκείνους ψέματα ο εντολέας τους, θα ξέρουμε κάτι παραπάνω από τώρα. Τώρα υποθέτουμε μονάχα. Μπορεί να συνεχίσουμε να υποθέτουμε και μετά την επαφή, σίγουρα ομως σε πιο στέρεη βάση απ“ ό ,τι τώρα. Πιστεύω πως είναι πε­ ρισσότερο επωφελής αυτή η διαδικασία, παρά η παραμονή μας 177

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΘΣ

ΤΟΤΕΛΟΣΤΟΤΕΕΠΑΛΤΗ

στη σπηλιά. Άλλωστε και οι άνδρες θα επιθυμούσαν περισσό­ Τερο αυτην την εξέλιξη».

λον σκοπό. Δεν θα τον μαθαίναμε παρά μόνον εάν ερχόμασταν

«Δεν έχεις άδικο, κατ” αρχήν» είπα «μολονότι οι ενέδρες και τα τεχνάσματα είναι μέρος της πρακτικής μας, όπως γνω­ ρίζεις πολύ καλά. Ἑἰουράζουν. βέβαια. και δεν αρέσουν σε κα­ νέναν, αλλά δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τη σπουδαιότητα και τη χρησιμότητά τους. Θα σκεφτώ την άποψή σου». Ο Αρίστων είχε δίκιο. Για μας. οι ασκήσεις κι η στρατιωτική ζωή ήταν περισσότερο επώδυνες από τον πόλεμο. Όταν φεύ­ γαμε για τη μάχη, η ζωή μας έπαυε να είναι τόσο σκληρή και αυστηρή. Επιτρεπόταν. για παράδειγμα, να φροντίζουμε τα μαλλιά μας.τα ενδύματα και τα όπλα μας. Είχαμε περισσότε­ ρο ελεύθερο χρόνο και λίγο καλύτερη τροφή. Υπήρχε μια αί­ σθηση ελευθερίας και ξεγνοιασιάς. ίΕτσι είχαμε μάθει να βλέ­ πουμε τον πόλεμο, σαν ένα ευχάριστο διάλειμμα στη δύσκολη ζωή μας. Σ, αυτό ακριβώς απέβλεπε η εκπαίδευση. Να υπολο­ γίζουμε περισσότερο τις ασκήσεις, παρά τη μάχη την ίδια. Αυ­ τό εννοούσε ο Αρίστων λέγοντας ότι θα ήταν πιο αρεστό στους άνδρες να αντιπαραταχθούν στους μισθοφόρους. αντί να μεί­ νουν κρυμμένοι. Βέβαια, ένα τέτοιο επιχείρημα δεν αρκούσε για να ληφθεί κάποια απόφαση. Αν έπρεπε να μείνουν κρυμ­ μένοι, θα το έκαναν για όσο διάστημα χρειαζόταν. Δεν μπο­ ρούσα να χαράξω την τακτική μας υπολογίζοντας μόνο την επιθυμία των ανδρών για μάχη. Εκτός απ” την ανύψωση του ηθικού τους έπρεπε να υπάρχει και κάποιος άλλος λόγος. Λό­ γος τακτικής. ίΕβλεπα. ωστόσο, ότι έτσι όπως είχε εξελιχθεί η κατάσταση.τέτοιος λόγος υπήρχε. Αντί να περιμένουμε εκεί­ νους πότε θα αποφασίσουν να κινηθούν εναντίον μας, ήταν προτιμότερο να κινηθούμε εμείς πρώτοι. ίΝα έχετε εσείς την πρωτοβουλία των κινήσεων” μας έλεγαν. ίΝα μην την έχει ο αντίπαλος. Όποιος αμύνεται και περιμένει . προπαρασκευάζει μόνο την ήττα του”. Επιπλέον δεν ήταν βέβαιο ότι η άφιξη των μισθοφόρων σήμαινε, υποχρεωτικά. πρόθεση αντιπαράθεσης.

επαφή μαζί τους. Όχι όλοι,βέβαια. «Δεν έχω αντίρρηση για την πρότασή σου» είπα μετά από λίγο. «Νομίζω πως είναι σκόπιμο και ορθό, από πλευράς τα­ κτικής, ένα ζευγάρι να αιφνιδιάσει τους μισθοφόρους. Για να αντιληφθούμε τις προθέσεις τους, όπως είπες. Οι δύο οπλίτες θα εμφανιστούν ξαφνικά. Θα μιλήσουν μαζί τους. Ανάλογα με τις απαντήσεις, θα αποφασίσουμε για τη συνέχεια. Άλλωστε η πιθανότητα να μην γνωρίζουν οι μισθοφόροι για την παρουσία μας στο Καλλίδρομο, είναι μηδαμινή. Όσοι κατοικούν στην κοιλάδα του Βοιωτικού Κηφισού. ξέρουν πως είμαστε εδώ ››. «Ποιο ζευγάρι;›› «Εσύ και ο Αναξανδρίδας. Θα εμφανιστείτε βγαίνοντας μέ­ σα απ” τα έλατα. στη νότια όχθη της λίμνης. Προτού προχωρή­ σουν αυτοί ανατολικά για τη σπηλιά. Χρόνος υπάρχει. Παρατή­ ρησα ότι η κίνησή τους είναι αργή. Δεν δείχνουν να βιάζονται››. «Εξάρτυση ;›› «Πλήρης. Όλοι θα φέρουμε εξάρτυση. Τη δική μου τοπική ννδυμασία θα την έχουν μαζί τους ο Ἀγις και ο Λεωτυχίδας. Θέλω όλες οι ασπίδες να είναι καλογυαλισμένες για να αντα­ νακλούν δυνατά το φως του ήλιου». «Εκναι». «Οι Άγις και Λεωτυχίδας θα παραμείνουν μες στα έλατα. Δθέατοι. Εσύ θα αιφνιδιάσεις τους μισθοφόρους με μία κραυ­ γή λύκου. Όι Διηνέκης και Τόιλως. σύμφωνα με τις οδηγίες. θα μιττακινηθούν από τον λόφο που βρίσκεται δυτικά και θα γκατασταθούν στον βόρειο λόφο. Εγώ θα βρίσκομαι στις νό­ ιιτς υπώρειες αυτού του λόφου,πλάιτους,κρυμμένος μες στα ιλατα. ίΕτσι, θα σας βλέπω καθαρά. μόλις εμφανιστείτε στη νο τια όχθη της λίμνης. Αν κατευθυνθούν εναντίον σας με εχθρι­ κι ς διαθέσεις. θα ακούσετε δύο κραυγές λύκου. Σ” αυτήν την πι ρίπτωση , εσείς οι δύο μαζί με το άλλο ζευγάρι θα επιτεθείτε

178

Μπορεί να είχαν άλλες εντολές. Μπορεί να είχαν κάποιον άλ­ σ”

ζ

Δ

Θ

ἶ

Ε

ι

Δ

179

Π.Δ. ΜΠΑΔΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ

από νότια. Εγώ και ο Ταλως θα επιτεθούμε από βόρεια. Ο Διη­ νέκης θα εξουδετερώσει τον τοξότη τους, αλλα και όποιον μι­ σθοφόρο προσπαθήσει να διαφύγει. Είμαστε επτα, ενώ αυτοί είναι οκτώ. Άρα, κανένα πρόβλημα. ”Εχουμε πληροφορίες για τον αριθμό και τη θέση τους. ενώ αυτοί αγνοούν τον δικό μας αριθμό και τη θέση μας». «Αν χρειαστεί να αποφύγουμε την εμπλοκή ή να την διακό­ ψουμε ;» «Θα οηκώσω το δόρυ ψηλα, σε όρθια θέση».

ΊὉΪ ΕΦΙΑΛ'­ΓΗ

και ο Ταλως;» ρώτησε ο Λεωτυχίδας. «Δεν έχουν οδηγίες γι' αυτήν την περίπτωση. Εκεί που τε­ λειώνουν οι διαταγές, αρχίζει η πρωτοβουλία. Υποθέτω ότι θα

συνεχίσουν να ενεδρεύουν στη δυτική έξοδο του οροπεδίου. Θα ακολουθήσουν την αρχική διαταγή». Η ενημέρωση είχε τελειώσει. Άρχισαν με πυρετώδεις κινή­ σεις να προετοιμαζονται, βοηθώντας ο ένας τον αλλον. Ήταν χαρούμενοι. Το ίδιο κι εγώ. Δεν μπορούσα να ξεκαθαρίσω στο μυαλό μου αν η υιοθέτηση της αποψης του Αρίστωνος βασιζό­ ταν σε λογικα επιχειρήματα ή οφειλόταν στην επιθυμία,τη δική μου και των αλλων,για μαχη. Πολλές φορές παίρναμε αποφα­ σεις εξαιτίας αυτής της παρόρμησης. Γι” αυτό μας εκπαίδευαν τόσο εντατικα στη χρήση τεχνασματων, στις ενέδρες και στη μακρα αναμονή πριν αποφασίσουμε να εμπλακούμε σε μαχη. Ωστόσο, εγώ είχα αλλαξει την αρχική μου απόφαση και τώρα ευχόμουν να είχα πραξει ορθα. Αλλα δεν υπήρχε πια χρόνος για τέτοιες σκέψεις. Η έξαψη της μαχης είχε αρχίσει να μας κα­ ταλαμβανει όλους. Ήταν πια ώρα εγρήγορσης, όχι περισυλλο­ γής. Θέλαμε να αντικρίσουμε τους μισθοφόρους. Ξεκινήσαμε. Οι αλλοι κατευθύνθηκαν νοτιοδυτικα, μέσα απ” τα έλατα, για να παρουν τις θέσεις τους κι εγώ δυτικα για να παρω τη δική μου. Όταν έφθασα στο σημείο που είχα επιλέ­ Ι­ζει, διαπίστωσα πως ήμουν σε πολύ μικρή απόστασή από την όχθη, ένα τέταρτο του σταδίου περίπου. και σε υψομετρική διαφορα από το νερό, ίση μ” ένα όγδοο του σταδίου. ίΕβλεπα καθαρα όλο το οροπέδιο και τη λίμνη. Οι μισθοφόροι είχαν εισέλθει στο οροπέδιο, περνώντας κα­ ιω ακριβώς απ' το σημείο ενέδρας του Διηνέκη και του Ταλω. Ιιαδιζαν αργα πανω στο μονοπατι που ακολουθούσε τη βόρεια όχθη της λίμνης. Προχώρησαν μέχρι τη βορειοανατολική πλευ­ ρα του παραλληλόγραμμου που σχηματιζε το οροπέδιο, και ι» ιαματησαν. Στο σημείο εκείνο τα νερα είχαν κατακλύσει όλη ήν επίπεδη επιφανεια και έφθαναν ώς τις υπώρειες του λόφου υιον οποίο βρισκόμουν. Το μονοπατι χανόταν κι αυτό κατω οιϋ το νερό. Άρχισαν να συζητούν σχετικα με την πορεία που Η ρεπε ν' ακολουθήσουν. Εαν συνέχιζαν στο μονοπατι, έπρεπε

180

181

«Μαλιστα». «Ξεκιναμε, λοιπόν, για να λαβουμε θέσεις. Το περιβαλλον της λίμνης μας ευνοεί. Χρειαζόμαστε αναπεπταμένο έδαφος. Η επίπεδη έκταση ανατολικα της λίμνης είναι ιδανική. Καλύ­ πτεται από χλόη , δεν υπαρχει χιόνι ή λασπη. Μόλις φθασουν σ' εκείνο το σημείο, ακολουθώντας το μονοπατι, φρόντισε να μι­ μηθείς τη φωνή του λύκου όσο μπορείς καλύτερα. Εσύ θα μιλή­ σεις μαζί τους». «Αν δεν ακολουθήσουν το μονοπατι ;Αν σκορπιστούν ;» «Αποκλείεται να το κανουν. Μέχρι τώρα έχουν πορευτεί όλοι μαζί. Πλησιαζουν σε σημείο επικίνδυνο γι” αυτους. Γιατί να κατατεμαχίσουν τη δύναμή τους;Δεν νομίζω πως θα κανουν κατι τέτοιο. Αν σκορπιστούν, παντως, θα παραμείνουμε κρυμ­ μένοι μέχρι να συγκεντρωθούν και παλι». «Σε περίπτωση εμπλοκής, αιχμαλώτους παίρνουμε ;» «ίΕναν μόνο. Γ ια να μπορέσουμε να τον ανακρίνουμε. Αν δεν υπαρχει αλλη ερώτηση, ξεκιναμε. Αναξανδρίδα, Ἀγι, Λεω­ τυχίδα, ακούω». «Καμία ερώτηση» είπε ο Αναζανδρίδας. «Καμία ερώτηση» είπε ο Ἀγις. «Αν οι μισθοφόροι σκορπιστούν, τί θα κανουν ο Διηνέκης

.

λ

| ί

·

5

ι

·

Ι

τ

Δ

Π .Δ.

ΤΟ 'ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ” ΕΦΙΑΛΤΗ

ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

να μπουν μέσα στο νερό και τη λάσπη που το κάλυπταν. Δια­ φορετικά, ήταν υποχρεωμένοι να ανεβούν στις υπώρειες του λόφου, για να παρακάμψουν το πλημμυρισμένο μονοπάτι. Ήτσι, θα έμπαιναν υποχρεωτικά μέσα στο δάσος, περνώντας σε μικρή απόσταση απ) το σημείο στο οποίο παραμόνευα. Ἐἰοιτώντας δεξιά,σε απόσταση τεσσάρων περίπου σταδίων, είδα τον Τάλω και τον Διηνέκη, αθέατους απ” το σημείο στο οποίο στέκονταν οι μισθοφόροι,να κινούνται τρέχοντας με βό­ ρεια κατεύθυνση. Σε λίγο θα έστριβαν δεξιά, θα ανέβαιναν τη βόρεια πλαγιά του λόφου όπου βρισκόμουν, θα κατέβαιναν τη νότια,καλυμμένοι πάντα από τα έλατα,και θα έπαιρναν τη θέ­ ση τους κάπου δεξιά μου. Βέβαια δεν ήξεραν ότι είμαι εκεί. Ξεκρέμασα την ασπίδα από την πλάτη. Την τοποθέτησα πίσω μου, στηριγμένη σ' ένα έλατο, έτσι ώστε να αντικρίζει την κο­ ρυφή του λόφου. Μπορεί να την έβλεπαν κατεβαίνοντας. Πέρασε αρκετή ώρα. Οι μισθοφόροι φαίνεται πως είχαν πλέον καταλήξει σε κάποια απόφαση. Δεν τους έβλεπα καθα­ ρά, ανάμεσα στα φυλλώματα. Ἀκουγα τις συνομιλίες του, αλ­ λά συγκεχυμένα. Δεν μπορούσα να καταλάβω τί έλεγαν. Πα­ ρατήρησα,όμως, μια κινητικότητα που έδειχνε ότι ήταν έτοιμοι για ­ιη όόνόχιόη της πορειας τους Ξαφνικά, η απόλυτη ηρεμία του τοπίου κατακερματίστηκε απ° την χόαόγἠ ­ιόό Αόιό­ιιόνόό Οι μιόθόφόόόι αχινητόπόιήθη­ χαν' Σιόαφηκαν όλόι πρός ­ιη νότια όχθη της λιμνηόγ αιφνιδια­ σμένοι. Μπροστά από τα έλατα, πάνω στη χλόη, αντικριστά στο φως του ήλιου, στέκονταν ακίνητοι οι δύο οπλίτες. Οι χαλ­ χόχόωμες αόπιόεςγμε ­ιό ερυθρό Λ ζωγόαφιόιιένό επανω ­ιόός_ έλαμπαν κυριολεκτικά. Ο ερυθρός μανδύας, που κάλυπτε τον επίσης ερυθρό χιτώνα, ανέμιζε ελαφρά παρασυρμένος από το βοριαδάκι. 'Ενα τέτοιο χρώμα σε περιβάλλον καταπράσινο, ήταν υποβλητικό. Γι” αυτό το είχαμε διαλέξει άλλωστε. Δεν ήταν μόνον υποβλητικό , όμως. Ήκρυβε και τα τραύματά μας από τον εχθρό. Κανείς δεν μπορούσε να διακρίνει το αίμα μας 18Ζ

πάνω σε τέτοια ενδυμασία. Η φωνή του Αρίστωνος ακούστηκε καθαρά. Ήμουν σε απόσταση ενός σταδίου περίπου και η ηχη­

τ

¬

,

.

Ϊ

'

Π

Ζ

τική του οροπεδίου άριστη. ‹‹Ξένοι!›› φώναξε. «Παραβιάζετε πεδίο ασκήσεων του στρατού της Λακεδαίμονος. Θα θεωρήσουμε την παρουσία σας εδώ εχθρική ενέργεια, αν δεν αποχωρήσετε αμέσως !›› Ο τοξότης έκανε δύο βήματα αριστερά. Η ενδυμασία και το τόξο του έδειχναν πως καταγόταν από την Κρήτη, όπως είχα υποθέσει. Ξεκρέμασε το τόξο από την πλάτη. Πήρε βέλος από τη φαυέτρα. Προχώρησε μερικά βήματα. Μπήκε λίγο μέσα στο νερό ,για να μειώσει την απόσταση που τον χώριζε από το ζευ­ γαοι. Βγήκα απ” το σημείο στο οποίο κρυβόμουν, έτσι ώστε ο Δρίστων και ο Αναξανδρίδας να με βλέπουν καθαρά. Ήμουν στην πλατη των μισθοφόρων. Τα έλατα, έτσι κι αλλιώς, με έκρυβαν απ” αυτούς. Το ζευγάρι όμως με έβλεπε, λόγω της υψομετρικής διαφοράς, όπως τους έβλεπα κι εγώ. Σταμάτα? φώναξε ένας από τους μισθοφόρους. Τύρνα πί­ οω ί” Ο τοξότης τον αγνόησε. Τοποθέτησε το βέλος στη χορδή. “Σταμάτα Ρ φώναξε πάλι ο μισθοφόρος. Σήκωοα τΟ δόρυ ψηλά. σε όρθια θέση. Όχι εμπλοκή,τους έλεγα. Οι δύο οπλίτες χαμή­ Λωσαν λίγο τις ασπίδες για να προστατεύσουν τους ακάλυ­ πῖοωἐ μηρούἔ ΤΟΟΞ· Ο Έοξότηἔ απείχε απ, αυτούἐ μισό στάδτθ περίπου. Από μια τέτοια απόσταση το βέλος δεν μπορούσε να διατρήσει τον θώρακα και την περικεφαλαία. Μόνο σε ακάλυ­ ιττυ σημείο του σώματος θα προκαλούσε βλάβη. Οι οπλίτες τώρα κοίταζαν προς το έδαφος. Με τη μικρή κλίση της κεφαλής προς τα κάτω προστάτευαν τον λαιμό. Μόνον από τύχη θα μπορούσε να τους πετύχει ο τοξότης σε κάποιον από τους δύο ώμους, πέρα απ” τον θώρακα, κι αυτό μόνον αν δεν προλάβαι­ ναν να σηκώσουν την ασπίδα παίρνοντας θέση φύλαξης. Δεν παταδέχονταν, όμως, να κάνουν μια τέτοια αμυντική κίνηση ι· ιιέναντι σί έναν και μόνο τοξότη. Πίχαν αντιμετωπίσει τέτοιες Μι ταστάσείἐ στίἐ ασκήσείἔθναρίθμητεἐ φοθέἔ­ Με πΘαΥμ­ΟΜ­ 183

Π .Δ.

ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΈΛΟΣ ΤΟΥ ΈΦΙΑΛΤΗ

φής για μας. Αλλα ούτε και για σας. Αν θέλετε να συνδιαλλα­ γείτε μαζί μας. ένας μόνον από σας θα έρθει προς το μέρος μας. Οι υπόλοιποι πρέπει να μείνουν ακίνητοι». «Έρχομαι εγώ» απαντησε ο μισθοφόρος που είχε μιλήσει

κή εκτόξευση βελών και πραγματικούς τραυματισμούς. Ένας τοξότης ήταν αδύνατον να τους προβληματίσει. Το βέλος βρήκε τον τοξότη στο πίσω μέρος του μηρού. Όχι ότι τον λυπήθηκε. βέβαια. ο Διηνέκης. Δεν είχε δοθεί όμως εντολή εμπλοκής, δεν είχε ακουστεί δεύτερη κραυγή λύκου, αρα. σωστα ο τοξότης μας απέφυγε το θανατηφόρο πλήγμα. Ακολούθησε τις οδηγίες που του είχα δώσει για την εξουδετέ­ ρωση του τοξότη τους, αν αυτός έκανε την οποιαδήποτε εχθρι­

αρχικα.

Κοίταξα την ασπίδα του. Δεν μπορούσα να διακρίνω. από τη θέση που ήμουν,τα εμβλήματα αφού ο μισθοφόρος μού είχε

κή κίνηση. Ο μισθοφόρος έπεσε μέσα στα ρηχα νερα. Το τόξο έφυγε απ, τα χέρια του. Διπλώθηκε στα δυο από τον πόνο. Προσπα­ θησε να αφαιρέσει το βέλος,βογκώντας και βρίζοντας. Σήκω­ σα και παλι το δόρυ ψηλα.

·

«Λακεδαιμόνιοιί» φώναξε ο μισθοφόρος που είχε μιλήσει και πρωτύτερα. «Δεν ήρθαμε εδώ ως εχθροί. Γνωρίζουμε την παρουσία μιας τετραμελούς ομαδας σας στο Καλλίδρομο. Η αφροσύνη του τοξότη δεν εκφραζει την επιθυμία των υπολοί­ πων. Πρόθεσή μας είναι η συνδιαλλαγή μαζί σας. Αυτός νόμισε ότι μπορεί να σας τρομαξει. Δεν επρόκειτο να εκτοξεύσει το βέλος. Δεν είχε τέτοια διαταγή». «Ξένοι» απαντησε ο Αρίστων αποφεύγοντας επίτηδες να χρησιμοποιήσει τη λέξη "μισθοφόροὔ για να μην φανερώσει το εύρος των πληροφοριών μας «η αφροσύνη του τοξρτη σας σο­ νοδεύεται από ανδρεία. Τιμούμε μια τέτοια συμπεριφορα. Θα σας δώσουμε υπέρικο και αργεμώνη για την πληγή του. αν τυ­ χόν δεν έχετε ιαματικές αλοιφές. Για να μας πείσετε όμως για τις προθέσεις σας. πρέπει να παραμείνετε ακίνητοι. Μην προ­ σπαθήσετε να κινηθείτε προς εμας. Μην προσπαθήσετε να εντοπίσετε τη θέση του δικού μας τοξότη. Ιίοιτατε προς εμένα μόνο. Μην κοιτατε πίσω σας. Ιἰαθετί διαφορετικό θα θεωρηθεί εχθρική ενέργεια. Τα δόρατα μας είναι σε όρθια θέση. Αν κα­ νετε την οποιαδήποτε κίνηση. θα πλαγιασουν προς το μέρος σας. Τότε. όπως ξέρετε . δεν θα υπαρχει δυνατότητα επιστρο­

.Γ

Γ

.

ζ

Γ

Τ

ί

γή

γ Α

ί Α

Μ

ΣΑ

.

184

Ξ

ξ

γυρισμένη την πλατη. Το σχήμα και το μέγεθος. ωστόσο, θύμι­ ζε τις ασπίδες που χρησιμοποιούσαν στην Αρκαδία. Ήταν αν­ δρας μέσης ηλικίας. Σαραντα ετών περίπου. «Όχι εσύ.Αρκαδα» απαντησε ο Αρίστων. Κοίταξα προσεκτικα τους μισθοφόρους. όσο μπορούσα τουλαχιστον να διακρίνω αναμεσα στα φυλλώματα. Όλοι είχαν την πλατη γυρισμένη προς εμένα. αντικρίζοντας τον Αρίστωνα και τον Αναξανδρίδα. Ένας απ” αυτούς είχε κανει δύο βήματα δεξια.σαν να ήθελε να ξεχωρίσει απ* τους υπόλοιπους. Η ενδυ­ μασία κι η ασπίδα του θύμιζαν Σκιρίτη. «Γιατί όχι εγώ ;» ρώτησε ο μισθοφόρος. «Σκιρίτη σύντροφε στις πορείες.Σκιρίτη συμπολεμιστή στις μαχες. μόνο μ' εσένα δεχόμαστε να μιλήσουμε» απαντησε ο Δρίστων αγνοώντας τον Αρκάδα. «Λακεδαιμόνιοι αδελφοί» απαντησε ο Σκιρίτης «κανένας κατοικος της Σκιρίτιδας δεν θα μπορούσε ποτέ να διανοηθεί ιιντιπαραθεση με τους οπλίτες της σεπτής Λακεδαίμονος. Δεν αποτελώ εξαίρεση. Δεν ήρθα εδώ ως εχθρός». «Σκιρίτη αδελφέ» απαντησε ο Αρίστων «είσαι καλοδεχού­ μινος. Μπορείς να έρθεις προς εμας. Μόνον εσύ. όμως». Ο Σκιρίτης κοίταξε πίσω του φευγαλέα. Ο Αρίστων σήκωσε ιο δόρυ ψηλα, παντα σε όρθια θέση. «Μην φοβασαι !» του φώναξε. «Ο τοξότης δεν θα σε χτυπή­ ­ιι ι. Δεν έχει τέτοια εντολή». Ο Σκιρίτης είδε το δόρυ του Αρίστωνος σε όρθια θέση. Ήξε­ μι Το δόρυ σεη θεση αυτή σήμαινε αναμονή. Ξεκίνησε βαδίζον­

τι

185

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟΤΕΛΟΣΤΟΤΕἩἩΑΑΤΗ

τας αργα, πανω στη βρεγμένη χλόη. Ακολουθούσε την ανατο­ λικη όχθη της λίμνης. Δεν είχα κανέναν ενδοιασμό για τις προ­ θέσεις του. Οι Σκιρίτες ζουν στα βόρεια σύνορα της Λακεδαί­ μονος. Η Σκιρίτιδα μας χωρίζει από την Αρκαδία. Πολεμούν παντα μαζί μας. Σε τιμητικη θέση. Είναι οι πιο πιστοί μας σύμ­ μαχοι. Εξαιρετικοί πολεμιστές, εφαμιλλοι σχεδόν μ' εμας. Εί­ ναι τόσο ικανοί,ώστε να τους τοποθετούμε αφοβα στο αριστε­ ρό μέρος της παραταξης μας. Βέβαια διαφέρουν από μας σε θέματα συμπεριφορας και νοοτροπίας. Η κοινωνία τους δεν έχει καμία σχέση με τη δικη μας. Αυτοί σκυλεύουν τα σώματα των αντίπαλων που έχουν πέσει στη μαχη. Εμείς όχι. Αυτοί συ­ νεχίζουν την προέλαση ακόμα κι όταν ο αντίπαλος έχει γυρίσει την πλατη. Τους ενδιαφέρει η συγκέντρωση λαφύρων, όχι μό­ νον η νίκη, όπως εμας. Παραδεχόμαστε τις στρατιωτικές τους ικανότητες,αλλα καταφρονούμε τις πρακτικές τους. Δεν έχουν κώδικα ηθικης και δεοντολογίας στη μαχη, κατι απαραδεκτο για τη δικη μας αντίληψη περί πολέμου. Δεν παραζενευόμουν που έβλεπα έναν απί αυτούς να υπηρετεί ως μισθοφόρος. Η πι­ θανότητα να στρεφόταν εναντίον μας, ηταν μαλλον ανύπαρ­ κτη. Όχι μόνο λόγω σεβασμού. Τπηρχαν κι αλλοι λόγοι, πιο πρακτικοί. Πώς θα επιβίωνε η οικογένεια του στη Σκιρίτιδα,αν γινόταν εκεί γνωστό πως ένα μέλος της σηκωσε τα όπλα κατα Λακεδαιμονίων; Καθώς ο Σκιρίτης συνέχισε να κατευθύνεται προς το ζευγα­ ρι του Αρίστωνος και του Αναζανδρίδα, αρχισα να κινούμαι ανατολικα. Μπηκα σ” ένα πυκνό ελατόδασος κατεβαίνοντας από τον λόφο. Συνέχισα να κινούμαι ανατολικα για διαστημα ενός σταδίου περίπου. Ήθελα να στραφώ νότια, αλλα το έδα­ φος ηταν ακόμη ακαλυπτο. Δεν ηθελα να με δουν οι μισθοφό­ ροι. Ήμασταν λιγότεροι απ” αυτούς, αλλα ξέραμε τον αριθμό και τη θέση τους, ενώ αυτοί πίστευαν πως αντιμετωπίζουν μό­ νον τέσσερις οπλίτες. Γνώριζαν τη θέση των δύο, υποπτεύον­ ταν τη θέση ενός τρίτου και υποψιαζονταν την παρουσία τέ­

ταρτου. Οι πληροφορίες τους δεν ηταν σωστές. Χωρίς πληρο­ φορίες, όμως, δεν μπορείς να νικησεις. Εμείς μεριμνούσαμε παντοτε, με ιδιαίτερη επιμέλεια για το θέμα αυτό. Η ίκρυπτεία' ηταν αφιερωμένη στη συλλογη πληροφοριών. Επίτηδες διαδί­ δαμε ότι καθηκον της μοναδας αυτης ηταν μόνον η παρακο­ λούθηση των ειλώτων. Δεν ηταν αληθεια. Άλλωστε, δεν είχαμε μέχρι τότε σοβαρα προβληματα με τους είλωτες. Δεν είχε ση­ μειωθεί εξέγερση τους ακόμη. Καλλιεργούσαν τους αγρούς μας,παρέδιδαν ένα σημαντικό μερίδιο της παραγωγης σ” εμας και το υπόλοιπο το κρατούσαν εκείνοι, για τη δικη τους προ­ σωπικη περιουσία. Δεν ηταν δούλοι. Οι δούλοι, αντίθετα με τους είλωτες, δεν αποκτούν έγγεια περιουσία. Σε καμία πόλη. Οι είλωτες πολεμούσαν μαζί μας στη μαχη και η πόλη μας τους τιμούσε γι” αυτό. Δεν καναμε εναντίον τους κατι βαρύτερο από αυτό που εμείς θα είχαμε υποστεί, αν ημασταν οι ηττημένοι κι εκείνοι οι νικητές στον πόλεμο εναντίον των προγόνων τους, των Μεσσηνιων. Το αντίθετο, μαλιστα. Τηρούσαμε τα έθιμα του πολέμου, δεν τα παραβιαζαμε. Παρακολουθούσαμε βέ­ βαια τις κινησεις τους, αλλα το κύριο μέλημα μας δεν ηταν αυ­ ιό. Η "κρυπτεία” είχε σαν βασικό σκοπό την παρακολούθηση του Ἀργους,της Κορίνθου , της Αθηνας και αλλων πόλεων στην Ιὸλλαδα η την Ιωνία, εχθρικών η συμμαχικών. Έτσι αλλωστε ντοπίσαμε τους μισθοφόρους, έτσι γνωρίζαμε γι” αυτούς πε­ μισσότερα απ” όσα αυτοί για μας. Για τις αλλες ελληνικές πό­ Λπις η συλλογη πληροφοριών ηταν αντικείμενο φροντίδας. Για μας,ηταν αντικείμενο λατρείας. Οι μισθοφόροι έπρεπε να μείνουν με την εντύπωση ότι ημα­ οταν μόνον τέσσερις. Ο Αρίστων, ο Αναζανδρίδας, ο αθέατος ι” αυτούς τοξότης κι εγώ. Θα εμφανιζόμουν ο ίδιος στον Σκι­ μι ιη ,για να πληροφορηθώ τί ηξερε και τί εντολές είχε. Ί )ταν προσπέρασα το ξέφωτο , κινηθηκα νότια και μετα νο­ ιιοδοτικα. Πλησίασα τα έλατα που έφθαναν μέχρι την όχθη ιιχνδόν της λίμνης. Πέρασα δίπλα από τον Αγι και τον Λεωτυ­

186

Α

Ἀ

ἑ

γ

Α

ί

ι

γ

ι

γι

187

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ιἐη̨̃ωω̨̃ωΪ ̨̃;

ι

Χἰδα που παοαμόνευαν­ Έκανα επίτηδεε θόρυβο Υια να με | αντιληφθοον. Δεν μου μιλησαν, φυσικα. Εμεινα για λιγο κοντα του ε , μ ε ο ικα βηυ­ ατα πιο ιι π ο οστοι, αθεατος οικο μη ,ενω ο Α 0 ι­ στων και ο Σκιριτης συζητουσαν Δεν μπορουσα να ακουσω τι ×

×

×

.ν

ν

ν

Β

ν

×

ν

×

Υηκα απο Το

8

ν

σ1±;€=η

¿

×

×

ι

ε

>

ι

[Ϊ

ν

ι

._

ο

κ,

ι̃ὶ

=

ε

#ἶ:ἕ

ν

ι·

..ιτι

σε

ι

ι

ελεγαν· Ββγαλα την πΞρ®κεφ®°λ®®α του αξ®ωμαΉχ®® που φο­ | ι ροοσα. Πηγα μερικα βηματα πισω και την εδωσα στον Αγι. ν

:

ι

ἐς ν. ,

ἦ

4

..;±±±ι:ι=:τ·:ι±:γ±›ῳ ¬

ο

ιῖ¬Ξε¬ῳ

σε Δ

­Υ· οι

τ

ι

ο

μη: 'ξ 1

ν

οι

τι

ι

ι '

ι!

~

ωει

τι

ι

:

ει­

·

Δι)

.

ι¬

ΐγ/Η

/”

ι

·^

ι

.

­τι Ε.

±«:^ ν

τι

ι

Έ,

7­

.

ἕ .Μο

εε:

η

Αν

';

`

~

ι

ι

ι

γ

_

.ι ζω­­1;κἰ..

ι

›, ±;;ι±·±·

·

±ι: ι

ι

„

ι

κι

'

.

γγ

ἐτγει­.›¬·ι Δ.­4

­.5Ξν±ι

ω

Μ

ι

με

μέ

ι,

γ

ι

ι

ν

·

`»«ἱ¿ι

ι

Η

Ϊ”

εε,­;ε±η=

.ἦ.,.ι.ι\„

ι

5

ιι

±±

τ····ιτ®·τἑ®>#始εξι±ι=鬄±

ιι

'

|

ι

ε,ἶ.=±:κ;­= ·ι»ἱ±;τ±±=ιε

ι

τι

5

Δ

ι ·

Θ

τι .Μ .:·:;±ν:ι ιι

ιι

Ν­~=σ

τ

ιι

Ν

ωὕσο

­

9

κι

ι

`

.

±

>

..

`

ο

ο

:τ#ἐἔα·: 'ἶι;5ίἔ‹ἔἔἶ·ἔ;±ε;ὲεεΰιἐι

­

ο

τ

Θ”

τι

_

ῖι¿±¿;ο;¿ε±;ῃ±=··ιτ:ιἑγἔη̨̃γὲγ;ε ιιω­ι·ε Ν „.\.ι±ιι±ω __.›.=ΐ› ει Μ ιζ.. ι ι.:~·±›ε=›`·.. .­ιΜε›±ι.±„.ω», ἔἐ ­»»±›>¬ " ὶק:ἦ `®:'2·® .στν ί 'ἔώἔἕἔἢἔ

ε

ν

Ἡ”

× τ.υ_­,·±ν=¿ιῳ_

¿

ι

Φ

Χι

ε

Υ

Ξ

ι

Υ

ε

­

Φ

›

.

κ

×

›

ι ι­Δω.

ι

. ιιεἶὶἶιειι

Ὁ

ι

ασο§·

.ιγ 4.ει. ω­ι»..ι„ι..”,.ἕἐικωωῖυ̃

' κκ; ιζ Ιω ι

Μ ¬

ε

ΕΡ

9

Ἡ

/

ι

ὅ

κι ι=

ξι;

ΑΝ

ιἐ`#ι

ι

ἦν

ι

τ

·

­

ιι.

ι

.±±›ει±±ν·±

Η

.

ι

οι

Ν

ε

Υ

ι

ε

Η­Π

·

ι­ιι·

..

ι

Η ι±

„ ·

ει­

ι

τ

×

'Ο

¿¿η̨̃=τ

Ἡ

ι

Ἰΐ·‹κῖἶ€;μ1±,

χ

¬±ἐ鱄ω±ι±ιι ­

188

ι

ι

×

·

±

τιν",

Ώ

<:Ἡι­ι±±­τι

.

.

ι ι

τι

ι

ιι

γ±;=α±

ιι

εεετεϋεἔ

.Η

Σ

­ιι.. ~

ι ·ε

ι

ιἔ

.ι τικ

Με .

ω

ε..

.:<.¬,Ἐ¬;›.;‹

ι­

;·

τι

~­

ι

»

4

2

.

~::

··

ιε

.

~

Δ

ιι

ωωὰι ιι

¬:ι;ιΗ×

=

ἔτι;­ει

°>

.

ν

.ι

·

Ύ

νι

ι.:¬;ι±±¬±γ±­·«

κι

„ κιΜ

×

εἐα.

`

ηηιι

ε­›··ι;τ.ετ ¬

1

ι

Μεἑὲέἔἶἔ"

ιμ έινἐγι α

ιιἰειέι̃ἕ?

ι

Β. ·τ=κ;.:ε± 1ιε­:×ε·9εε;Ξῖι5ιόζ±.±.:::±ἶἶ.ιι1= ξ „ ;. ‹¬η=ω:ίΚ ι_ ,Ξ.ιγ±ι±± ι ιι­ ω ι±/±±ἑ±ι.ι ῃὲιἑγγξκιι..=ικι,ἑ`ἔ!ἐ>Δ Εξ» ιεευ̃ ±°ΕΞΞ2ΨΜ τἶ Δ; 3?ἶ¿ὲ€Ξ;ιέ;γ­ιἔἶἐ Μεεττ­τ±ἐ±::.=:.ι=;±±>±»ε,ς;τρεῇικιἔ\±ἱ,ιεεἐι>ιὲ ἔη̨̃;.Ξ.Σ.ιιἔἔἹιιὲἔἐ”/ἶω̨̃ιἔἔζ .ε›„ε.%Ξ_=›ι γἶι

ια

ωιιιι »;τ:τ‹ε# Ύ ι

ι

Δ

·¬ιι­>

ι

ι

τ

ι

­

­

ιι

Δ

ο

τι·‹

1

Θ?

.

ἕ

3

Ξ.

ι

“ιη̨̃ω

ι

ιΜ εε

.

μ

ωνἐωκ

εῖειξ­Φ:ιν;ν×=τ±

«ι

`

”ῖ ιυχηι.ι. . ΝΒ. »;ι¬:ω6ζἑ`.ῖ`ε·ζ γι ἶτ;ι±ῳηηγκει,­±±|~ ζ„»¿κξ.ῖ;_=τ;χ›> .γγῖχα̨ιιἑῖ γ ΜΨ Ή “εἰ ιζ: ,έ ιβἔ ;ιιικ¬ςχ ,ια̨μειἔἐιι .Αγῳι.±­ἐ_ε;κε±ι„.εωιιττι~ΐ4'7­' τι =;±.ι«~ ×.:鬬=‹±» ι±±ι;±τἔεε:1ἐ=°ι¬×· ·› ιιια̨ιιῇιν .επεπι"­ιιι·τἶ;±:ιι̃ :$ ×ι±:ιε±ετἔ§τ ε±.ι..;π; ι .ι.ι:±±ιι .η

~_

α

ι”

·

ι

τ

ωῖ

Ξ·

­

ιι

±

ἔτι»

.Υ

­

ει

ι

μιν.

»

μ

ι·ὁ±¶ες=;),­ιω̨,

..

­

.

.

ξ

Β 4,

,ζω

ε

Ξἕ :· Ψτ

_'

Π

ἕ

θ

ΙΑ | ΣΚΙ ΡΙ ΤΗΣ «Οταν τον ρώτησαν κάποτε ποια από τις δύο αρετές είναι η καλύτερη. η ανδρεία ή η δικαιοσύνη, ειπε πως η ανδρεία δεν χρησιμεύει σε τίποτα αν δεν συνοδεύεται από δικαιοσύνη. Αν όλοι γίνονταν δικαιοι, δεν θα χρειαζόταν πια η ανδρεία».

Πλούταρχος,Αποφθέγματα Λακωνικόι,Αγησιλαος,βΖ 190

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛἹἩ

λησίασα, χωρίς ιδιαίτερη προσοχή πια, στο σημείο όπου βρίσκονταν ο Αρίστων, ο Αναζανδρίδας και ο Σκιρίτης. Ο Αναξανδρίδας είχε σταθεί λίγα βήματα πιο πέρα, κοιτάζοντας προς τους μισθοφόρους. Ο Σκιρίτης με είδε πρώτος. «Εσύ πρέπει να είσαι ο τέταρτος» μου είπε. «Κι εσύ πρέπει να είσαι πολύ θρασύς για ν° ανεβείς με όλους αυτούς ώς εδώ, γνωρίζοντας ότι θα παρενοχλήσεις τις ασκήσεις μας» απάντησα. «Λέει πως ήρθαν με συγκεκριμένο σκοπό κι έχουν μια πρό­ ταση να μας υποβάλουν» είπε ο Αρίστων. «Σε ποιον απευθύνομαι ; Ποιος είναι ο ανώτερος ;» ρώτησε ο Σκιρίτης. «Εγώ είμαι ανώτερος» είπε ο Αρίστων, βλέποντας ότι δεν φορούσα την περικεφαλαία με τα διακριτικά του αξιωματικού. «Φαίνεσαι νεότερος από τον άλλον» είπε ο Σκιρίτης. «Ποιο είναι το όνομά σου, Σκιρίτη; είπα συνεχίζοντας να κρατώ επιθετική στάση απέναντί του, ενώ ο Αρίστων έπαιρνε αμέσως στάση πιο φιλική. «Γιατί ρωτάς ;» απάντησε αυτός. «Θέλω να ξέρω ποια μάνα, ποια σύζυγος και ποια παιδιά στη Σκιρίτιδα θ' ακούσουν το μήνυμα ότι ένα μέλος της οικογέ­ νειάς τους ήρθε σε αντιπαράθεση με Λακεδαιμόνιους». «Δεν σκοπεύει να έρθει σε αντιπαράθεση » είπε ο Αρίστων. «Είσαστε και οι δύο ομοιόβαθμοι» παρατήρησε ο Σκιρίτης. «Δεν μιλάτε σαν ανώτερος σε κατώτερο ή αντίστροφα. Αυτό σημαίνει ότι αξιωματικός σας ειναι κάποιος άλλος». «Δεν υπάρχει αξιωματικός μαζί μας» είπε ο Αρίστων. «Δεν χρειάζεται αξιωματικός στις τετραμελείς ομάδες». «Δεν σ' ενδιαφέρει αν υπάρχει ή όχι αξιωματικός» είπα. Καλύτερα να μας πεις το όνομά σου και τον λόγο της παρου­ σίας σου στο Καλλίδρομο ». «Λέγομαι Χαρίλαος» απάντησε. «Είμαι μισθοφόρος εδώ και δύο χρόνια περίπου. Στην Ιωνία. Έφυγα από τη Σκιρίτιδοι για Ν

191

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟΤΕΛΟΣΤΟΤΕΦΕΑΛΤΗ

λόγους καθαρά οικονομικούς. Δεν διώκομαι για κάποιο αδικη­ μα. Εχω πέντε αδέλφια. Ειμαι ο μεγαλύτερος. Ο κλήρος μας μειώθηκε πολύ. Αναγκάστηκα να μεταναστεύσω για να μπορέ­ σουν να επιβιώσουν οι υπόλοιποι. Πήγα πρώτα στην Αθήνα.πέ­ ρασα στην Ιωνια κι έφθασα στη Μιλητο. Μόλις ανέφερα τις μά­ χες στις οποιες ειχα λάβει μέρος, στο πλευρό πάντα των Αακε­ δαιμονιων, η πόλη μού πρόσφερε εργασια μισθοφόρου. Ξέρω πως δεν εγκρινετε τη στάση αυτή. Ξέρω την απέχθειά σας για τους μισθοφόρους. Δεν μπορούσα, όμως, να κάνω διαφορετικά. Ειναι η μόνη τέχνη που γνωριζω. Η μόνη ικανότητα που έχω». «Ήσουν στις Πλαταιές ;» ρώτησα. «Ήμουν. Συνεχισαμε όταν εσεις διακόψατε την καταδιωξη. Φθάσαμε στο στρατόπεδο των Μήδων προτού φθάσετε εσεις». «Γιατι βρισκεσαι εδώ ;» «Πριν μερικούς μήνες με πλησιασε ένας άλλος μισθοφόρος, ο Ευρυσθεύς. Μου μιλησε για κάποια δουλειά στην Ελλάδα. Ϊποσχέθηκε σημαντική αμοιβή». «Καλύτερα να καθισουμε» ειπα «για να μας πεις την ιστο­ ρια σου. Υποθέτω πως θα ειναι αρκετά μεγάλη». «Μισθοφόροι !» φώναξε ο Αριστων. «Μπορειτε να καθισετε όσο εμεις θα συζητάμε με τον Σκιριτη. Δεν μπορειτε. όμως. να απομακρυνθειτε. Κάθε τέτοια προσπάθεια θα εκληφθει από μας σαν εχθρική ενέργεια και θα αντιμετωπιστει ανάλογα». Οι μισθοφόροι υπάκουσαν χωρις καμια αντιδραση. Κάναμε μερικά βήματα πισω. Καθισαμε κάτω από τα έλατα. Ο Ανα­ ξανδριδας έμεινε στη θέση του . παρακολουθώντας τους μισθό­ φόρους. Δεν έδειχναν κανένα σημειο ανησυχιας ή κινητικότη­ τας. Ειχαν καθισει όλοι μαζι σ' έναν κύκλο και συζητούσαν. «Εχει περάσει το μεσημέρι» ειπε ο Αριστων. «Καλύτερα να φάμε, καθώς συζητάμε». «Καλή ιδέα» ειπα. “Οταν μπορειτε να φάτε . να τρώτε. και όταν μπορειτε να κοιμηθειτε. να κοιμόσαστε” μας έλεγαν. 'Δεν ξέρετε πότε θα σας δοθει ξανά η ευκαιριαἔ

«Δεν έχω τροφή μαζι μου» απάντησε ο Σκιριτης. «Εχουμε αφήσειτην τροφή φορτωμένη στους ημιόνους». «Αυτό σημαινει ότι δεν σκοπεύατε να απομακρυνθειτε από τη λιμνη ›› ειπα. «Ακριβώς» απάντησε. «Δύο μόνον από μας θα προχωρού­ σαν ανατολικά. Ειχαμε την πληροφορια ότι η ομάδα σας δια­ μένει σε μια σπηλιά, μερικά στάδια ανατολικά από εδώ. Σκο­ πεύαμε να σας ειδοποιήσουμε για την άφιξή μας στο οροπέ­ διο». «Σε τι οφειλεται , τότε . η ενέργεια του τοξότη σας ;» ρώτησε

192

ξ

.

ι°

4

Αριστων. «Αφροσύνη. Ειχαμε πει ότι δεν θα κάνουμε καμια απολύ­ τως επιθετική ενέργεια εναντιον σας. Αυτός νόμισε ότι μπορει να τρομάζει τους οπλιτες. Ειναι νεαρός στην ηλικια. Πρώτη φορά αντικριζει Λακεδαιμόνιους. Εχει ακούσει για σας ατέ­ λειωτες ιστοριες και περιγραφές. Δεν θα εκτόξευε το βέλος σε καμια περιπτωση. Ήταν μια αφελής ενέργεια. Παιδαριώδης επιδειξη ανδρισμού». «Από ποιον ειχατε την πληροφορια για τη σπηλιά ;» ρώτησα. «Από τον εργοδότη μας. Τον Θηραμένη ». ο

«Μιλήσιος;» «Αθηναιος. Ετσι μας ειπε. Εχει μεταναστεύσει στη Μιλητο και κατοικει εκει μόνιμα». «Με τι ασχολειται ;» «Εμπόριο. Αεπτομέρειες δεν ξέρω. Εχει μεγάλη οικονομι­ Ε

·

κή άνεση».

Δ

ι”

«Πόσα χρήματα σας έταξε και ποια ειναι η αποστολή ;» «Η αποστολή ειναι απλή και τα χρήματα πολλά. Μας ειπε ότι στο Καλλιδρομο υπάρχει κρύπτη με εκατοντάδες χρυσούς δαρεικούς. Γνωριζει το ακριβές σημειο αυτής της κρύπτης. Ει­ ναι κοντά στη λιμνη. Τα νομισματα αποθηκεύτηκαν στο συγκε­ κριμένο σημειο απ' τον Μαρδόνιο. Τα χρησιμοποιούσε για δω­ ροδοκιες με σκοπό τον προσεταιρισμό των πόλεων της περιο­ 193

ἰ

ι

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ” ΕΦΙΑΛΤΗ

Δ

ι ε

ι

ι

χής. Το σημείο της κρύπτης το γνώριζε μόνον ο Μαρδόνιος και δύο επιτελείς του. Μετα τον θανατο του Μαρδόνιου και την ήττα των Περσών στις Πλαταιές, τα χρήματα παρέμειναν στην κρύπτη. Μέχρι σήμερα είναι εκεί». «Πώς τα γνωρίζει όλα αυτα ο Θηραμένης; Πώς μπορεί να έχει αποκτήσει τόσο ακριβείς πληροφορίες για ένα μυστικό που γνώριζαν μοναχα Πέρσες ;›› «Δεν ξέρω. Δείχνει να γνωρίζει αριστα την περιοχή. Μας περιέγραψε αναλυτικα τα μονοπατια που θα ακολουθήσουμε, οχεδίασε χαρτες, μας πληροφόρησε για τις συνήθειες των κα­ τοίκων, για την όλη κατασταση στο βουνό, μας μίλησε για τη δική σας παρουσία στο Καλλίδρομο». «Τί σας είπε για μας ;›› «Μια τετραμελής ομαδα σας παραμένει συνεχώς στο Καλ­ λίδρομο. Υπαρχει και αλλη ομαδα στη Δρυμαία. Αλλαζετε κα­ θε μήνα». «Σωστό. Σας είπε, μήπως, για ποιον λόγο παραμένουμε στην περιοχή αυτή ;›› «Για συμπαρασταση στους Δωριείς». «Σωστό κι αυτό». «Μας είπε ότι, φυσιολογικα, οι Λακεδαιμόνιοι δεν έχουν κανέναν λόγο να ενοχληθούν από την παρουσία μας, αν δεν τους ενοχλήσουμε εμείς. Ανεβαίνουν στο Καλλίδρομο μόνο για ασκήσεις ορεινής διαβίωσης. ίΕδρα τους είναι η Δρυμαία και σκοπός της παρουσίας τους στην περιοχή μόνο και μόνο η προ­ στασία των Δωριέων. Από την αλλη πλευρα, μας είπε ,επειδή οι Λακεδαιμόνιοι είναι ανθρωποι καχύποπτοι και εχθρικοί προς τους ξένους, είναι πιθανόν να αντιταχθούν στην παρουσία μας και στην ενέργεια που σκοπεύουμε να κανουμε. Θεώρησε , επί­ σης, πιθανό να έχετε κι εσείς την πληροφορία για την κρύπτη και να διενεργείτε έρευνες για την ανεύρεσή της. Γιί αυτό υπαρχει η πρόταση που προανέφερα». «Θα φθασουμε στην πρόταση» είπε ο Αρίστων. «Πριν απ, 194

ἔ

.

› Δ

Δ

,ι ί

±

Π

­

·

.

ι

ι

±

ς

Δ

ι

·

Σ

ι

ξ

αυτό, όμως, πες μας για τη στρατολόγηοή σας. Ποιος διαλεξε ποιον και τί χρήματα σας έταξε ο εργοδότης σας. Μας είπες για την αποστολή, αλλα δεν μας είπες για την αμοιβή σας». Ενώ συνεχίζαμε να μιλαμε, είχαμε αρχίσει να τρώμε τη λι­ γοστή τροφή που διαθέταμε. Τπέθετα ότι και τα αλλα δυο ζευ­ γαρια θα έκαναν το ίδιο βλέποντας εμας. Προσφέραμε μερίδιο στον Σκιρίτη. Είχε συνηθίσει, απί τις πορείες τόσων ετών, να μοιραζεται με Λακεδαιμόνιους ψωμί,τυρί,ελιές,σταφίδες,σύ­ κα και καρύδια. Βλέποντας εμας να τρώμε, οι μισθοφόροι ζή­ τησαν την αδεια να κανουν το ίδιο. Η αδεια τούς δόθηκε. Δύο απ” αυτούς πήγαν στους ημιόνους κι έφεραν τροφή για όλους. «Η αμοιβή είναι μεγαλη» απαντησε ο Σκιρίτης. «ίΕνα ταλαν­ το για τον καθέναν μας. Στρατολογηθήκαμε προσωπικα από τον Θηραμένη. Αυτός μας διαλεξε έναν προς έναν. Η ομαδα μας αποτελείται από δύο Αθηναίους, έναν Θηβαίο, δύο Ακαρνανες, έναν Κορίνθιο, εμένα και τον επικεφαλής μας, τον Κριτία, που είναι Αρκας. Μισό ταλαντο μας έχει ήδη καταβληθεί. ίΕχουμε παρακαταθέσει το ποσόν προς φύλαξη στο ιερό της Αθηνας, στη Μίλητο. Το υπόλοιπο θα μας παραδοθεί αμέσως μετα την επιστροφή μας στην Ιωνία, είτε επιτύχει η αποστολή είτε όχι. Αν βρεθούν οι χρυσοί δαρεικοί, θα μοιραστούμε, σαν πρόσθετη αμοιβή, ένα τέταρτο του ποσού αυτού, με την προυπόθεση ότι θα συνοδέψουμε τον Θηραμένη πίσω στη Μίλητο ››. «Τί τον κανει να πιστεύει ότι θα τηρήσετε τη συμφωνία ;›› ρώτησα.

«Πρώτα απ' όλα ορκιστήκαμε στους θεούς, με όρκους βα­ ρύτατους. Επειδή δουλεύουμε σαν μισθοφόροι, δεν σημαίνει πως είμαστε ανέντιμοι και αθεόφοβοι. Πολεμαμε για τα χρή­ ματα, πραγματι, αλλα πολεμαμε εναντια σε ανθρώπους, όχι ιναντια στους θεούς. Ξέρω την απέχθεια σας για τους μισθο­ φόρους και γι' αυτό κατανοώ την αιτία αυτής της ερώτησης. Μην αυταπατασαι, όμως. Καποτε και η δική σας πόλη θα υπο­ χρεωθεί να χρησιμοποιήσει μισθοφόρους. Όχι από έλλειψη αν­ 195

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟΤΕΛΟΣΤΟΤΕΦΠΑΛΤΗ

δρείας των οπλιτών σας, αλλά από λειψανδρία. 'Εχω ακούσει σθιε επανειλημμένα­ Τη λειψΟινδΩιΘι φοβάστε περισσότερο από καθετί άλλο, όταν συζητάτε για το μέλλον της Σπάρτης. Οι μισθοφόροι θα δώσουν μερική , έστω , λύση στο πρόβλημα αυτό. Κάποτε. Γι” αυτό, μειώστε λίγο την καταφρο­ νητική σας διάθεση απέναντί μας. Είμαστε στρατιώτες χωρίς ττόλη.οιλλόι όχι στρατιώτες χωρίς τιμή». «Τί άλλο πείθει τον Θηραμένη ότι θα τηρήσετε τη συμφωνία. πέρα απο την τιμή και τους όρκους σας ;» ειπα αγνοώντας τις παρατηρήσεις του για τη χρήση μισθοφόρων απ“ τη Σπάρτη. «Σας είπα ότι μας έχει καταβληθεί μόνο το μισό τάλαντο. Το άλλο μισό θα μας δοθεί στη Μίλητο, μόλις επιστρέψουμε. Δεν γνωρίζω πόσα χρυσά νομίσματα θα βρεθούν στην κρύπτη, αν τυχόν η πληροφορία του Θηραμένη για την ύπαρξη κρύπτης είναι σωστή. Σε κάθε περίπτωση, τα χρήματα αυτά, αν παρα­ σπονδήσουμε, θα μοιραστούν σε οκτώ μερίδια. Μπορεί κάθε μερίδιο να είναι ανώτερο σε αξία από μισό τάλαντο , μπορεί και να μην είναι. Αν πράγματι η αξία του μεριδίου μας υπερβαίνει την αξία του μισού τάλαντου, θα έχουμε κίνητρο να πάρουμε τους Δαρεικούς. Ετσι όμως, καταπατώντας τους όρκους μας, θα προκαλεσουμε τη μήνι των θεών ››. «Σας αποτρέπει αυτό ;›› ρώτησε ο Αρίστων. «Νομίζω ναι. Δεν είναι,όμως,μόνο αυτό. Εχουμε σχηματίσει την εντύπωση ότι ο Θηραμένης δεν ενεργεί μόνος. ίΕχει, όπως σας είπα, οικονομική άνεση, αλλά όχι τόση ώστε να δικαιολο­ γείται η ποσότητα των χρημάτων και ο όγκος των πληροφοριών που διαθέτει. Η αίσθησή μας είναι ότι ο Θηραμένης λειτουργεί για λογαριασμό των Περσών. Τόσο τα χρήματά του όσο και οι πληροφορίες του οδηγούν σ' αυτό το συμπέρασμα. Πιστεύουμε ότι ενεργεί ως εκπρόσωπος του Πέρση βασιλιά. Γι' αυτό κάποια δική μας παρασπονδία θα έχει σοβαρές συνέπειες. Δεν είναι ο Θηραμένης που μας απασχολεί. Είναι οι Πέρσες και οι άνθρωποί τους στην Ελλάδα και την Ιωνία. Άλλωστε τρεις από μας είναι

νομφεομένσι στη Μιλητσ κι αλλσι δύσ στην Ήφεσσ Έχουν γω­ ναίκες και παιδιά. Εκεί το χέρι των Περσών μπορεί να φθάσει πολύ εύκολα Γι°αοτο θα τηρήσουμετη συμφωνία». «Η πρότασή σας ποια είναι ;›› ρώτησα. «Ο Θηραμένης πιστεύει ότι δεν πρόκειται να παραμείνετε αδιάφοροι, δίπλα στο μονοπάτι, παρακολουθώντας μας, άπραγοι, να περνάμε, κατευθυνόμενοι προς την κρύπτη. Για μένα που σας ξέρω καλά, είναι προφανές πως έχει δίκιο. Από την αλλη πλευρα, δεν εισαστε οι ανθρωποι εκεινοι που Θα δέ­ χονταν την οποιαδήποτε συζήτηση για χρηματισμό ή άλλη συ­ ναλλαγή. Αλλωστε, τί να τους κάνετε εσείς τους χρυσούς δα­ ρεικούς;Πού να τους ξοδέψετε ;›› «Σωστό » ειπα. «Γνωρίζει,όμως, ο Θηραμένης το ενδιαφέρον της πόλης σας για την ενίσχυση του πενιχρού ταμείου της. Γνωρίζει την ανάγ­ κή σας για τη δημιουργία στόλου εφάμιλλου με τον αθηναικό. Ο στσλσς χρειαζεται χρήματα για να κατασκευαστεί και, πολύ περισσότερο, χρήματα για να συντηρηθεί. Αυτά τα χρήματα δεν τα έχετε. Είναι βέβαιο ότι η πόλη θα σας τιμήσει, αν επι­ στρέψετε απ* το Καλλίδρομο συναποκομίζοντας ένα σοβαρό χρηματικό ποσό για την ενίσχυση του ταμείου της. Αυτή είναι η πρόταση »_ «Δεν νομίζω ότι η πόλη ενδιαφέρεται για την κατασκευή στόλου, αλλά, σε κάθε περίπτωση, ποια ακριβώς είναι η πρό­ ταση σας ; Για τι ποσό μιλάτε ;›› «Το ένα τέταρτο». «Θα 8εχ‹5μασταν,ισως, αν προσφέρατε το ένα τριτο» απαν­ ιησα «αν και το όλο θέμα είναι μάλλον αδιάφορο για μας. Ζη­ ιάμε λίγο παραπάνω από αυτό που προσφέρετε, μόνο και μό­ νο για να δοκιμάσουμε την αποφασιστικότητά σας ως προς την ιπίτευζη συμφωνίας». Απογοητεύτηκε. Μας κοίταξε με ύφος άπληστο, ύφος χυ­ σαίο και ποταπό,το ύφος του ανθρώπου που ορέγεται και επι­

τιἐ συζητήσεις

196

¿ί

Ϊ.

ι

197

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

θυμεί τον χρυσό περισσότερο κι από τη ζωή του την ίδια. Δεν απάντησε. Το μερίδιό του θα μειωνόταν, κι αυτή η σκέψη τον κατέθλιβε. Δεν τον απασχολούσε , δηλαδή , αν θα έβρισκαν ή όχι την κρύπτη. Τον απασχσλούσε ότι, αν τυχόν την έβρισκαν, το μερίδιό τους θα μειωνόταν όχι κατά το ένα τέταρτο, όπως είχε υπολογίσει, αλλά κατά το ένα τρίτο. «Περιμένουμε την απάντησή σου» είπε ο Αρίστων. «Δεν μπορώ να απαντήσω μόνος εγώ. Ούτε ο Κριτίας μπο­ ρεί. Η διαπραγμάτευση αυτή μπορεί να γίνει μόνο με τον Θη­ ραμένη τον ίδιο». «Πού είναι ο Θηραμένης ;» «Θα έρθει αύριο το πρωί». «Γιατί όχι σήμερα ;» «Δεν ξέρω. Φαντάζομαι πως έστειλε πρώτα εμάς για ανί­ χνευση,να μετρήσουμε τις αντιδράσεις σας και να εκτιμήσουμε την κατάσταση, κι αυτός θα εμφανιστεί αύριο για να δρέψει τους καρπούς της δικής μας προσπάθειας. Γι” αυτό πληρώνει άλλωστε». «Πού διαμένει ο Θηραμένης ;» «Στους Αλπηνούς». «Πού ακριβώς ;» «Δεν ξέρω. Δεν μας επέτρεψε να πάμε στους Αλπηνούς. Μας δίνειπρσκαθορισμένα σημεία συνάντησης και έρχεται αυ­ τός και μας βρίσκει. Δεν ξέρω αν κατάγεται από τους Αλπη­ νούς, σίγουρα όμως κατάγεται από εδώ κοντά, γιατί γνωρίζει τα πάντα για την περιοχή. Δεν μπορεί να είναι Αθηναίος, όπως

ΤΟΤΠΑΟΣΤΟΤΒΦΕΑΑΤΗ

Α

ριγραψεις;Είναι κοντόςή ψήλός,παχόςή αδόνατος,έχει κοντά ή μακριά μαλλιά, έχει γένια ή μουστάκι ;» «Τίποτα το ιδιαίτερο. Έἰχει μέτριο ανάστημα, κοντή γενει­

ι

ί

Ζ

Ι

άδα, φυσιολογική σωματική διάπλαση». «Κάτι άλλο που μπορείς να πεις ότι τον χαρακτηρίζει ;» «Είναι αριστερόχειρας». «Ευχαριστώ » είπα. «Θα μας επιτρέψεις να σκεφτούμε λίγο την πρότασή σας και θα σας απαντήσουμε σύντομα. Μέχρι τό­ τε, όμως, ισχύει η απαγόρευση μετακίνησης σας. Μόνο μετά την επίτευξη συμφωνίας θα μπορέσετε να μετακινηθείτε». «Δεν νομίζω να υπάρχει αντίρρηση σ“ αυτό» απάντησε. «Δεν έχουμε λόγο να υπονομεύσουμε τη συμφωνία για τέτοιες λεπτομέρειες». Έῖφυγε. Μείναμε μόνοι, ο Αρίστων κι εγώ. Το μεσημεριανό φαγητό μας είχε ολοκληρωθεί. Τώρα έπρεπε να αναλύσουμε την κατάσταση. Ήταν πλέον ώρα για αποφάσεις. «Νομίζω πως είχα υποθέσει σωστά» είπα στον Αρίστωνα. «Όλη η κίνηση των μισθοφόρων αποτελεί αντιπερισπασμό. Δεν ξέρω αν υπάρχει κρύπτη και θησαυρός. Το βέβαιο είναι ότι ο Μφιάλτης θέλει να μας κρατήσει απόψε στο βουνό. Αυτό είν' όλο. Η κύρια ενέργειά του θα γίνει απόψε ή αύριο το πρωί, όσο εμείς θα περιμένουμε ν” ανεβεί, δήθεν, στο βουνό ο υποτιθέμε­ νος Θηραμένης». «Συμφωνώ» είπε ο Αρίστων. «Όσους όρκους κι αν έχουν δώσει οι μισθοφόροι, όσα λογι­ κά επιχειρήματα κι αν αναπτύσσουν, μόλις ακουστεί ο ήχος του χρυσού, μόλις δουν τα χρυσά νομίσματα, θα τα ξεχάσουν ολα. Νομίζω πως,αν υπήρχε πράγματι κρύπτη και θησαυρός,η ιιροσέγγιση θα ήταν διαφορετική. Απόκρυφη. Χωρίς μισθοφό­ ρους. Με ένα άτομο ή δύο το πολύ. Ούτε πιστεύω ότι κάποιος ί

ισχυρίζεται». «Τί ηλικίας είναι ο Θηραμένης ;» ρώτησα. «Περίπου τριάντα πέντε χρόνων». «Πώς ήρθατε από την Ιωνία ; Ξηράή θάλασσα ;» «Θάλασσα Απ' την ξηρά το ταξίδι είναι μακρύ και επικίν­ δυνο. Φθάσαμε στον Πειραιά με αθηναικό πλοίο». «Μαζί με τον Θηραμένη ;» 198

«Μαζί. Αυτός, όμως, μετά την αποβίβαση απομακρύνθηκε από μας και ταξίδεψε μόνος του μέχρι τους Αλπηνούς». «Υπάρχει κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό για να τον πε­

Ξ

κ

ἔ

199

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

Θηραμένης θα ανεβεί αύριο στο βουνό. Ωστόσο, ακόμα κι αν αυτή η εκτίμηση δείχνει λογική , είμαστε υποχρεωμένοι να σκε­ φτούμε τόσο τις παραλλαγές της όσο και κάθε αντίθετη εκτί­ μηοη». «Ίσως ο Θηραμένης να μην ταυτίζεται με τον Εφιάλτη. Μπορεί να είναι κάποιο υπαρκτό πρόσωπο, που ο Εφιάλτης χρησιμοποιεί σαν προπέτασμα». «Μπορεί. Είναι βέβαια αριστερόχειρας και γνώστης της πε­ ριοχής, αν πιστέψουμε τα λόγια του Σκιρίτη. Ωστόσο, δεν υπάρχει μόνον ένας αριστερόχειρας στον κόσμο. Τίποτα δεν αποκλείει, άλλωστε, δύο παράλληλες κινήσεις. Μια κίνηοη εμ­ φανή, στο βουνό, από τον Θηραμένη, για την ανεύρεση ενός πράγματι υπαρκτού θησαυρού, και μια άλλη κίνηση, αφανή, στην πεδιάδα, από τον Εφιάλτη μόνο, για τους δικούς του προσωπικούς λόγους. Επιπλέον, ο χρησμός είναι ξεκάθαρος: Άναζητήστε τον δεύτερο άνδρα με το ίδιο χέρι'». «Ποιος χρησμός ;» «Ο χρησμός που ζήτησε η πόλη, πριν πολλά χρόνια, απ” το Μαντείο των Δελφών». «Μπορείτε να τον επαναλάβετε ;» «'Αναζητήστε τον δεύτερο άνδρα με το ίδιο χέρι". Τώρα μό­ λις αρχίζει να έχει κάποιο νόημαή φράση της Πυθίας. Αν ερμη­ νεύω σωστά, υπάρχουν δύο αριστερόχειρες στην περιοχή. Ο ένας είναι ο Θηραμένης. Μπορεί να λέγεται όντως Θηραμένης και να είναι αυτός που στρατολόγησε και αμείβει τους μισθο­ φόρους. Είναι πραγματικά αριστερόχειρας και γνώστης της περιοχής. Συνεργάζεται με τον Εφιάλτη. Ο Εφιάλτης, μετά από χρόνια αναμονής και έρευνας, κατάφερε και βρήκε έναν συνεργάτη που έχει αυτά τα δύο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Γνωρίζει, δηλαδή, την περιοχή και είναι αριστερόχειρας. Βέ­ βαια κι οι δυο αυτές ιδιότητες, με αρκετή εκπαίδευση και υπο­ μονή, μπορούν να αποκτηθούν και εκ των υστέρων. Σε κάθε περίπτωση,πάντως,στόχος μας δεν είναι 0 Θηραμένης. Στόχος

μας είναι ο Εφιάλτης και πες μου αν συμφωνείς ότι πιθανότατα Εφιάλτης και Θηραμένης δεν ταυτίζονται». «Συμφωνώ» είπε. «Είναι μια πιθανότητα που πρέπει να λάβουμε υπόψη. Δεν μπορούμε να την αγνοήσουμε. Μπορεί, πράγματι,ο Εφιάλτης να ενεργήσει στην πεδιάδα και ο Θηρα­ μένης στο βουνό. Μπορεί, πάλι, να είναι το ίδιο πρόσωπο που θα ενεργήσει σήμερα το βράδυ στην πεδιάδα και αύριο το πρωί στο βουνό». «Γιατί;ΑνοΕφιάλτης ολοκληρώσει απόψε τις κινήσεις που θέλει να πραγματοποιήσει στην πεδιάδα,γιατί να ανεβεί αύριο το πρωί στο βουνό ως Θηραμένης ; Γιατί να μην φύγει εγκατα­ λείποντας τους μισθοφόρους;» «Απληστία. Αν η ιστορία για τον θησαυρό στο βουνό είναι αληθινή και όχι κατασκευασμένη, η απληστία θα τον ωθήσει αύριο το πρωί εδώ, κάτω από το προσωπείο του δήθεν Θηρα­ μένη ». «Ίσως» είπα. «Είναι κι αυτή μία πιθανότητα που δεν μπο­ ρούμε να αγνοήσουμε. Αρα, πρέπει να πάρουμε αποφάσεις συνεκτιμώντας όλα όσα είπαμε, καλύπτοντας κάθε δυνατή εκ­ δοχή. Πιστεύω πως η ορθή ερμηνεία του χρησμού επιβάλλει να αγνοήσουμε τον πρώτο αριστερόχειρα που θα συναντήσουμε, επικεντρώνοντας την προσοχή μας στον δεύτερο. Θα έχουμε τον χρησμό σαν κατευθυντήρια γραμμή, αλλά δεν θα αδιαφο­ ρήσουμε για όλες τις άλλες πιθανές εξελίξεις». Ο Αρίστων δεν απάντησε. Ήξερε ότι ο ρόλος του ως επιτε­ λούς, ως υπαρχηγού, έφθανε μέχρι το σημείο που έπρεπε να ληφθούν αποφάσεις. Εκεί άρχιζε ο δικός μου ρόλος. Αποκλει­ στικά. Ο ρόλος του επικεφαλής. ίΘα ρωτάτε εξαντλητικά τους υφισταμένους σας) μας έλεγαν ”πριν πάρετε την οποιαδήποτε απόφαση. Δεν θα αποφασίζετε ποτέ χωρίς να τους συμβουλευ­ θείτε. Θα ακούτε τις συμβουλές και τις υποδείξεις τους,χωρίς ίχνος εγωισμού και μισαλλοδοξίας. Θα ακολουθείτε αυτές τις συμβουλές, αν κρίνετε πως είναι πιο ορθές απ” τις δικές σας

Δ

ΖΟΟ

Ἰ

5

ι

γ

;

ΖΟ1

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟΤΕΑΟΣΤΘΪΕΦΠΑΛΤΗ

εκτιμήσεις. Δεν εκτίθεστε έτσι, ούτε πρέπει να θεωρείτε τον εαυτό σας προσβεβλημένο , επειδή κάποιος κατώτερός σας είχε ορθότερη άποψη. Δεν είστε αλάνθαστοι. Ο βαθμός δεν παρέχει άλλοθι ευθυκρισίας. Να είστε αργοί στη λήψη των αποφάσεων, πολυσυλλεκτικοί στη συσσώρευση απόψεων, αλλά γρήγοροι και αποφασιστικοί όταν η απόφασή σας έχει ληφθεί. Μην βιά­ ζεστε να λάβετε μιαν απόφαση, βιαστείτε όμως να την εφαρ­ μόσετε. Όσο αργοί είστε στη λήψη της,τόσο γρήγοροι να είστε στην εφαρμογή της. Γιατί είναι, πια, απόφαση σωστή. Εκτός από μία περίπτωση. Αν οι κατώτεροί σας υποδεικνύουν λύσεις χωρίς να ερωτηθούν,απομακρύνετέ τους άμεσα και αγνοήστε τους. Αν ενεργούν μ” αυτόν τον τρόπο, είναι ξεκάθαρο πως δεν θέλουν να συμβουλεύσουν, θέλουν να διοικήσουν. Αν εκφρά­ σουν γνώμη χωρίς να ερωτηθοόν και επιμένουν για την αποδο­ χή της, στερήστε τους τον λόγο. Θέλουν να σας υποκαταστή­ σουν, όχι να σας βοηθήσουν. Εσείς θα ρωτάτε εξαντλητικά κι αυτοί θα απαντούν αναλυτικά. Οποιαδήποτε απόκλιση απ' αυτόν τον κανόνα, είτε απ” τον ανώτερο είτε από τους κατωτέ­ ρους του, οδηγεί σε λανθασμένες και επικίνδυνες αποφάσειςἔ Ο Αρίστων είχε τηρήσει τον κανόνα κατά γράμμα. «Με βάση τις εκτιμήσεις μας» είπα «θεωρώ ότι πρέπει να προβούμε στις παρακάτω ενέργειες: Πρώτον, εγώ θα κατεβώ και πάλι στην πεδιάδα. Όταν φθάσω, θα έχει ήδη νυχτώσει. Ανάλογα με τις νεότερες πληροφορίες του Αθηνάδη και του Φί­ λωνα, θα κινηθούμε για τον εντοπισμό του Εφιάλτη. Δεύτερον, εσύ θα παραμείνεις εδώ, επικεφαλής των υπολοίπων. Θα ζητή­ σεις από τους μισθοφόρους να παραμείνουν στο οροπέδιο, για να τους βλέπετε συνεχώς. Τα ζώα τους θα μεταφερθούν επίσης μέσα στο οροπέδιο, ώστε να μην υπάρχει η δικαιολογία ότι κά­ ποιος απ) αυτούς πρέπει να πηγαίνει για να τα φροντίζει. Αλλω ­ στε, εκεί που είναι τώρα, κινδυνεύουν απ” τους λύκους. Τρίτον, ένας οπλίτης από το ζευγάρι που είναι πίσω μας,ο Ἀγιςή ο Λεω­ τυχίδας, θα αναλάβει καθήκοντα αγγελιαφόρου ανάμεσα σ”

εσάς και το άλλο ζευγάρι απέναντι. Ο ίδιος οπλίτης θα μεταβεί στη σπηλιά και θα μεταφέρει τροφή και νερό τόσο σ” εσάς, όσο και στους απέναντι. Τη νύχτα εσύ και ο Αναξανδρίδας θα ανά­ ψετε φωτιά. Θα απομακρυνθείτε, όμως, απ” αυτήν. Ο ένας θα κοιμάται και ο άλλος θα παραμένει σκοπός σε απόσταση τριάν­ τα βημάτων, τουλάχιστον, απ' τη φωτιά. Θα αντιμετωπίσετε το κρύο με τα ιμάτια και τους μανδύες. Όποιος πάει στη σπηλιά, θα φέρει πρόσθετους χιτώνες. Φορέστε τους χιτώνες αυτούς εσωτερικά ή καλύψτε τα άκρα για να αποφύγετε το κρύο. Σύν­ θημα συναγερμού οι δύο συνεχόμενες κραυγές λύκου. Τέταρ­ τον, εάν εμφανιστεί το πρωί ο υποτιθέμενος Θηραμένης και ισχυρίζεται πως πράγματι υπάρχει κρύπτη με θησαυρό, εσύ και ο Αναξανδρίδας θα πάτε μαζί τους. Ο Τάλως και ο Διηνέκης θα παρακολουθήσουν αθέατοι, ενώ ο Άγις και ο Αεωτυχίδας θα παραμείνουν εδώ αποκόπτοντας την οδό διαφυγής». «Αν διαφύγουν προς τα ανατολικά ;›› «Άφησε τους. Δεν μας ενδιαφέρει ο θησαυρός. Μας ενδια­ φέρει μόνον η τύχη η δική σου και του Αναξανδρίδα. Αν αυτοί βρουν τον θησαυρό και στραφούν εναντίον σας, με σκοπό να μην δώσουν το μερίδιο που υποσχέθηκαν, θα απεμπλακείτε. Δεν μας ενδιαφέρει το μερίδιο, ούτε θα διακινδυνεύσουμε δύο οπλίτες γιί αυτό. Αν η απεμπλοκή είναι αδύνατη,τότε μονάχα θα καλέσεις, με την κραυγή λύκου,τους Τάλω και Διηνέκη για βοήθεια και θα εμπλακείτε αναγκαστικά. Θα είστε τέσσερις εναντίον επτά. Για να μειώσουμε τον κίνδυνο, θα τους υποχρε­ ώσεις να κινηθούν προς την κρύπτη χωρίς ασπίδα και δόρυ. Ετσι, σε περίπτωση παρασπονδίας τους το έργο του Διηνέκη αλλά και των υπολοίπων τριών, θα είναι εύκολο. Ο τοξότης τους είναι έτσι κι αλλιώς τραυματίας. Θα παραμείνει εδώ με τους ημιόνους. Θέλω ο Διηνέκης να είναι απερίσπαστος απ” αυ­ τόν τον κίνδυνο». ‹‹Αν,τυχόν , οι ισχυρισμοί τους για τον θησαυρό είναι αληθι­ νοί,να επιμείνω για το μερίδιο της πόλης;››

ΖΟΖ

ΖΟ3

1

2:

1ἐ ί

ἔ

ι

Π.Δ. ΜΠΑΑΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

«Να επιμείνεις, αλλά μέχρι του σημείου που δεν δημιουρ­

γείται άμεσος κίνδυνος γιατη ζωή των οπλιτών».

«Αν ο Θηραμένης είναι ο Εφιάλτης, πώς θα το γνωρίζω και τί θα κάνω ;» «Δεν θα το γνωρίζεις. Κανείς δεν το γνωρίζει, εκτός απί τη γυναίκα του Αθηνάδη. Γι” αυτό κατεβαίνω τώρα στην πεδιάδα. Αν διαπιστώσουμε, με τον Αθηνάδη , ότι υπάρχει τέτοια πιθα­ νότητα, πιθανότητα ταύτισης Εφιάλτη και Θηραμένη δηλαδή, θα ξεκινήσουμε τα ξημερώματα και θα ανεβούμε εδώ μαζί με τη Φοίβη. Γι” αυτό προσπάθησε να καθυστερήσεις τις κινήσεις των μισθοφόρων, παρατείνοντας τις διαπραγματεύσεις μαζί τους, όταν φθάσει ο Θηραμένης. Αν δεν έχουμε έρθει μετά την πάροδο δύο ίφυλακών” απ' το ξημέρωμα, ξεκινήστε για την κρύπτη. Όσο περπατάνε σε λασπωμένο έδαφος, απλά βάδιζε μαζί τους. Όταν το έδαφος είναι σκληρό ή πετρώδες, να σπας μικρά κλαδιά από τα έλατα ή να αναποδογυρίζεις πέτρες, σε τακτά διαστήματα, για να μπορέσουμε να σας βρούμε. Αλλες ερωτήσειςή απορίες ;» «Το πρωί οι μισθοφόροι θα δουν μόνον εμένα και τον Ανα­ ξανδρίδα. Αν ρωτήσουν πού είναι ο τέταρτος οπλίτης, τί θα τους πω ;» «Θα συνεννοηθείς με τον Ἀγι. Αν τεθεί τέτοιο θέμα, θα κα­ λέσεις τον Άγι να εμφανιστεί, με μία κραυγή λύκου. Θα τον δουν από μακριά με πλήρη εξάρτυση. Είναι αδύνατον να αντι­ ληφθούν ότι δεν είμαι εγώ. Γι' αυτό εξάλλου έβγαλα την περι­ κεφαλαία του αξιωματικού. Ο Αγις, βέβαια, δεν θα σας ακο­ λουθήσει στην πορεία για την κρύπτη γιατί,αν τον δει από κον­ τά ο Σκιρίτης, θα αντιληφθεί ότι δεν είμαι εγώ. Θα τους πεις ότι Ο συγκεκριμένος οπλίτης θα παραμείνει στο σημείο αυτό ανα­ μένοντας την επιστροφή των υπολοίπων. Δεν έχουν λόγο να αρνηθούν,ούτε να υποπτευθούν. Άλλη ερώτηση;» «Μπορώ να προτείνω κάτι διαφορετικό ως προς τη διάταξή μας τη νύχτα;» ΖΟΔ

Ι

.

«Ακούω». «Προτείνω να ανάψουμε φωτιά είκοσι βήματα πιο πίσω. ”Ετσι, η φλόγα θα φαίνεται αλλά το μικρό ανάχωμα που μεσο­ λαβεί δεν θα επιτρέπει στους μισθοφόρους να δουν πόσοι κοι­ μούνται πλάι στη φωτιά, ούτε τις κινήσεις αντικατάστασης τους. Αυτοί γνωρίζουν πως είμαστε τέσσερις. Ενας ο τοξότης, που ξέρουν ότι είναι πίσω τους στον λόφο, ένας ο σκοπός, που θα τον βλέπουν, και δύο ακόμα, που δεν θα τους βλέπουν. ”Ετσι, μπορούμε να διατηρούμε συνεχώς έναν οπλίτη με το τό­ ξο απέναντι, ένας να παραμένει σκοπός εδώ και οι υπόλοιποι τέσσερις να κοιμούνται, αλλάζοντας βάρδιες σκοπιάς. Μ' αυ­ τόν τον τρόπο θα αποφύγουμε τον κίνδυνο υποθερμίας και θα κοιμηθούμε αρκετά,έτσι ώστε να αντιμετωπίσουμε την όποια κατάσταση προκύψει αύριο. Εννοείται ότι θα κοιμόμαστε δί­ πλα στην ασπίδα και το δόρυ ». «Δεν χρειάζεται πολλή σκέψη για να συμφωνήσω με την πρότασή σου» είπα. «Αν μπορούμε να αποφύγουμε την κόπω­ ση και την υποθερμία, χωρίς να διακινδυνεύσουμε, χωρίς να υπονομεύσουμε τη θέση μας, δεν βλέπω γιατί να μην το κάνου­ με. Ο ηρωισμός, όταν δεν απαιτείται, αποτελεί ανοησία. Πρό­ σεξε μόνον οι αλλαγές του τοξότη να πραγματοποιούνται ακο­ λουθώντας πορεία ανατολική, σε απόσταση ενός σταδίου του­ λάχιστον, ώστε να μην γίνει αντιληπτή η κίνηση αυτή. Άλλη ερώτηση , πρόταση ή απορία ;» «Καμία». «Ας φωνάξουμε τον Σκιρίτη ». Ο Αρίστων σηκώθηκε. Προχώρησε λίγα βήματα, για να 'ναι ορατός από τους μισθοφόρους. Αυτοί κοίταζαν προς εμάς. Με μια κίνηση του χεριού του ο Αρίστων κάλεσε τον Σκιρίτη να επανέλθει. Αυτός ήρθε τρέχοντας. «Συμφωνούμε με την πρότασή σας, Σκιρίτή » είπε ο Αρί­ στων. «Αλλά με μερικές προϋποθέσεις». «Δεν περίμενα ότι θα συμφωνήσετε» είπε αυτός. «Πίστευα ΖΟ5

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟΤΕΛΘΣΤΟΥΕΦΤΑΛΤΗ

ότι θα αρνηθείτε, όχι για κανέναν αλλον λόγο, αλλα μόνο και μόνο εξαιτίας της γνωστής απέχθειας σας για τα χρήματα και Της απρσθυμίας σας για καθε κίνηση που ξεφεύγει από τις δια­ ταγές που έχετε. Κι εμείς συμφωνούμε με την αντιπρότασή σας, ως προς το ένα τρίτο. Πιστεύουμε ότι θα συμφωνήσει και

Ήφυγε,πήγε στην απέναντι πλευρα της λίμνης κι αρχισε να συνομιλεί με τους υπόλοιπους μισθοφόρους. Δεν ήταν έντονη η συζήτηση. Αυτός μιλούσε και οι υπόλοιποι ακουγαν. Μετα από λίγο ξαναγύρισε. «Οι προϋποθέσεις που θέσατε, δεν μας βρίσκουν αντίθε­ τους» είπε. «Όλοι φοβούνταν πως δεν θα δεχθείτε. Άρα, όλοι ήταν πρόθυμοι για την αποδοχή των όρων σας. Δεν θα αντιμε­ Τωπίσετε κανενα Ταυ̃όβλημα από μας­ Δεν είμααϋε αφελείς­ Σκοπός μας είναι να παρουμε τους χρυσούς δαρεικούς, όχι να έρθουμε σε αντιπαραθεση με Λακεδαιμονίους. Δεν σκοπεύου­ με να παρασπονδήσουμε απέναντί σας. Άρα, δεν δισταζουμε να αποδεχθούμε τις προϋποθέσεις που αναφέρατε ». «Πολύ καλα» είπε ο Αρίστων. «Με τον τραυματία σας, τί γίνεται ; Θέλεις υπέρικο και αργεμώνη για την πληγή του ;» «Όχι. Ήχουμε. Έχει ήδη γίνει περιποίηση του τραύματός του». Ο Σκιρίτης εφυγε παλι· Ενθθυσιασμενος Τώθα­ Τα ματια ΤΟΟ έλαμπαν. Ήμουν βέβαιος πως δεν θα αντιμετωπίζαμε πρόβλημα με τους μισθοφόρους. Ήταν γενναίοι και ικανοί πο­ λεμιστές, αλλα ενεργούσαν και σκέφτονταν ατομικα. Δεν είχαν πνεύμα και αντίληψη στρατιωτικής μοναδας, όπως εμείς. Δεν μπσρθύσαν να μας αντιμετωπίσθυνι και ΤΟ ἠξεθαν­ Ο χρυσόςι αλλωστε,τους ενδιέφερε,όχι εμείς. Ήμουν σίγουρος ότι θα τη­ ρούσαν τα υπεοχημένα. Δεν τους ενδιέφερε και δεν τους συνέ­ φέρε να ενεργήσουν διαφορετικα. Έπρεπε να φύγω. Θα έφθανα νύχτα στην πεδιαδα. Είχα ανεβεί το βουνό ξεκινώντας νύχτα απί τη Δρυμαία,είχα κατεβεί στη Μαλίδα το πρωί, είχα ανεβεί παλι και τώρα θα ξανακατέ­ βαινα. Ήμουν γυμνασμένος,ήμουν συνηθισμένος στις πορείες, αλλα ο καθε οργανισμός έχει τα όρια του. Στην οικία του Αθη­ ναδη έπρεπε να αναπαυθώ. Δεν ήξερα, όμως, αν θα υπήρχε χρόνος. Αποτραβήχτηκα πίσω απ' τα έλατα. Μίλησα με το αλ­ λυ ζευγαρι, τον Άγι και τον Λεωτυχίδα. Τους ενημέρωσα. Ο

ο Θηραμένης».

«Όταν τα χρήματα προορίζονται για το κοινό καλό, δεν τα απεχθανόμαστε ›› είπα. «Την ιδιωτική συσσώρευιηη χρηματων καταφρονούμε. Αυτή είναι η πηγη της διαφθορας, όχι η δημό­ σια συγκέντρωση πόρων. Τα λόγια που είπες για την αναγκαι­ ότητα δημιουργίας στόλου, μας έπεισαν». «Ποιες είναι οι προϋποθέσεις ;» ρώτησε. «Πίπες ότι έχετε μαζί σας ημιόνους. Πού είναι ;» «Πίσω απ' τον λόφο, δυτικα». «Θα τους φέρετε μέσα στο οροπέδιο. Θέλουμε να βλέπουμε τις κινήσεις σας τη νύχτα. Όπως ξέρεις, είμαστε ιδιαίτερα εκ­ παιδευμένοι στον νυχτερινό αγώνα. Πρέπει και οι οκτώ να πα­ ραμείνετε δίπλα στη φωτια που θα αναψετε. Θέλουμε να σας βλέπουμε όλους. Αν καποιος προσπαθήσει να κινηθεί ανεξαρ­ τητα, αν καποιος προσπαθήσει να απομακρυνθεί, ο τοξότης θα τον χτυπήσει. Εμείς θα επιτεθούμε στους υπόλοιπους, μόλις δούμε ότι λείπει έστω κι ένας. Στην πορεία προς την κρύπτη θα φέρετε μοναχα ξίφος, θώρακα, περικεφαλαία και περικνημί­ δες. Ασπίδες και δόρατα θα παραμείνουν εδώ, Ας μείνει κα­ ποιος από σας να τα προσέχει. Θα μείνει κι ένας από μας. Έἰτσι,στην κρύπτη θα είμαστε δύο εναντίον επτα. Έὶξι εσείς και ένας ο Θηραμένης, επτα. Τον τοξότη σας δεν τον υπολογίζω καθόλου, αφού έτσι κι αλλιώς θα μείνει κι αυτός εδώ». «Χαίρομαι ιδιαίτερα για την αποδοχή της προτασής μας» είπε. «Όλοι θα βγούμε κερδισμένοι. Τόσο εμείς ατομικα, όσο καιη πόλη σας,συλλογικα. Θα μου επιτρέψετε,όμως,να μετα­ φέρω στους υπόλοιπους τις προϋποθέσεις που θέσατε και θα επανέλθω αμέσως».

ΖΟ6

¬

Δ

Σ

ι

ΖΟ7

ωε

ι τ

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ ι

Αρίστων ενημέωνε τον Αναἔανδω̃ὅα­ Ανέθεσα την αποστολή του αΥ ι̃ελαχφορου στον ΑἩ· | «Γιατι όχι εγώ ;›› ρώτησε ο Λεωτυχιδας. «Επειδη τα ποδια σου δεν ειναι σε καλη κατασταση ›› απαν­ κ

~ῖ›ιἐ:Ρ

»

Λ)

±~›τ±­τω».

~¥ωΒ}ΐ

¬

.Ω

ι

κ

τ

«Μαλιστα» ειπε. Ββγαλα την εξαρτυση μου. Φορεσα την τοπικη ενδυμασια 8 Α που είχαν μεταφέρει απ” τη σπηλιά ο | γις κι ο Λεωτυχί ας. Πήρα μαζί μου μόνο το ξιφος. Κινἠθηκα νότια, αναμεσα στα έλατα. Μετα από λίγο πήρα κατεύθυνση προς τα δυτικά. Πέ­ ρασα ένα σταδιο νότια απ” τον λόφο που έκλεινε το οροπέδιο προς τα δυτικα. Δεξια μου ειδα τους ημιονους. Προσπερασα τρέχοντας το μικρο ξέφωτο που με χώριζε απ” το ελατόδασος. Αρχισα την καταβαση.

ετ

τ

_

«Ο Αγις αγγελιαφορος» επανελαβα.

ι

ε»

ν

_

­±

ι

=

_

κ

_

..

ι

τ

ιιω̨ι

_­ι

>ἦ7Ψ°

ι

_

ση.

­

ι­Φ=η̨̃·ἔιεΛ8ὲἕἰἑ4”ι·3εΜἔἔἶἕἶ›Σἕἔἔξῖξἐἑε

±ε:>#τι̃_

ετ:

μἴ±±+:;.ι°:ι±;τ;ι;«Σ›_ .Δ ¬ ··#±~ι..κη̨ ε­

τι __.¬,ὲ;ζ=εε±±ιἶ‹ε έπιοισ­ε_­±:±ἶ;Ά×;;±­εχω?­±·ι

ι­

~·¬··ε:±;‹±ι

_»

_

^

°

τ

Μ

‹

ι·

×<=°ν

.

ι

/>¬_×_τ_­±

ι _

"σο" ι «Ειναι» ειπε αυτος. κ

κι

_

ι

_;ΐ_±ἔ¿;

·

κο­ι¿

Δρ

­¬

μᾶι ι­τἄμτἑ

`έ

ι* Μέ ·­×

_ι

ς_

_

ρε

Σ

_

ὶε;

"_/×ὲ:Μ_

χι

¬

­_

κ

ι

_

ε;__α̃;ε

.

¬»_›¿

.ε ι

ρ

__

_

τ

έ

.

.ε

¬·ζ _ῖ

ι

¿

#

έ

)

έ

>±)~×ε»„_Ν9#ε::×ι_

.±°‹:Φ;ε±;

_

ι

πμ».

_«

­Δ ·

τ δ

.ςζι_

.

τ

_

ρ

δεΜ

Χ

" τι

ι

._

ςω̃

·

φιηι

Αλ

_

_

δι

­ε'

­κ

._

τ

_;

¬

.τ ι

Η

ι

αι

_

__

”

·#`ῖ×­υ̃ῳι

ι

±

Δ

νι

_­

1

δι ­_:κι.ε+¬=ε‹.­ε›·ι

·

τλἐι̃υέ·

αι;

_

~

έ

Ν

­

_ °

ο

δ

­­ _τ

.

_:

ιε

~

­:

τη

Μ

Κε

_

±_

1

_

χα ιι

Ϊ

ωχ Μ

”

_

Μι

_

±ι==ιΦ_

λ

._.___Ζ4ῖ.

¿

ι

.

_±=ε_ἕἐέλἱ‹ι.

_:

_

*®^: ' ιῖ?.σζ!1__;ι

®¬‹·

έ

×Ἱ;ὲὲεετ“ξ

“τ

τκεεὲὲἔἴ ε

__

ι

_

±

Ξ­τι

Φεκ

~

ι

7:

·ι Φ

ι τ

Με

2ο8

4

ι­

ει

ι1ι:ε:_­;±;=ε±_

4

× ±¬ε

κ: ­

ι±›ε:»εεεεε¬_±εΞι

­

ι

ι

ι

_

_

Η

·

ειχε

ι

°·=±ε±ι̃εε;5ὲ:ε=_:ιτεει̃ε·

>

λ

ε.ι~κ_ῖ¬έν πι' ¿ι¬ι·ι¿:/

„

1:

κ

ε

¿±

Μ

Κ

_

­_

ἠωξ

._±_

σε Αἐἔι̃έειεεη̃εΜε›:±ε=ε_ιει:±ε±±=ι«ι Με ±

·

­_ :

­.τττέ

­

`=ι5#ἱ3ιῖ=ὶ

κτ

_

ε

'

­­ Η

_

:= Ε:

1ῖ1.° _

±

·

:±­εε

τε ι ετι̃ἔι­εἰ: ἴἰ

±

_

ο

_.

ϊ

αν

_

_

­

ω

..Ή

ι τ#×Φ:%·ε:ἔ±Ξε>μ­±ι±­:=`νἐιιι:±ε==ε9α̃Ξ±;α̃5›Σ:ἱ· ι:=ε=ε=­ ;_#ιεε_ι::α̃ι: ±_;:±:=_Ξ;ιε·ικ>;××ῳ>=× Δι· . νΰεεὲτ =”_±_ἐς___~¿±¦ι;ιχη̨ῖ „:; ν¿ξ;τ_3ῖι;ει

_

τι

”

.

_τ

_±

,

·_°®9ι _

”“

έ

τ

ω̨_

×ε1·‹ρ±¬ ἦ ι ¬>_.ρ

,~_=.,.ι

_

οι

_

.ΙΡ

±

(__

_

_Έ±χ_„_ῖιιε„

ΦΣ

ὅ

.έ

τι

ι α›κ.ι_:_Π

ῖ:ἢ‹_|ι_ϊ°ι̃_ε.ι:η̨±ἑια̃5,

_±

_„

ιι. τι­τιεῖι _;ι_:±4¬ μη ¿±~

_

Ϊ ἶ_ἶὶ_;ι̃ἔζ

­_»_

__

_

τ

;_:

Χ·

___`ι„___

_

±

τ

:.·±­±­±1η̨̃±ι

κι

_ς;<ἑςΞῖ:ρ'±;;__.ς

­

τ

έ

.

τε»

×

­

'

ι

ἶἶἑτ ι

Στ

τ

Ν:εε» \¬ετ>·=_τ_­_»=ε:±

~νλ·×εεἑι

·

λε

­ευ

­_

ε

€

τ

τ

ει

­

ιι;·ε±ι_±ι­Ζ Λ

`

ι̃ιἔἔ

_

τ

έ

έ

Α:

ὸιὶιεεἔυ̃

δεῖ ::1ἐ1=ε8Ριω̨̃ἔἐῖλῖῖε€ζε;ῇι·=ε

·ι 2­­­ πε ει =τ°¬ ι„47ε>_ι.=­.ωνκἄἑὲη̨̃ὲν __

λ

?ι·εε±ἔἔεέ·ρ κι ι5ιι̃ι`Ξ:ι̃ι·ι·.­ ·­ „~§ἑ±=­ἐ·ε ::.Ξω̃ .ἔιι±ει,ιςι_­ι_4ι±

εεἱιεἐεω·

¬

τι

.

εειι̃­

­.μέ:·=ἰ κι _

9»

_·

Ξ

ε.

Ρ

;ε

χ

.

τ

<.

1

_

λ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ” ΕΦΙΑΛΤΗ

Π

λησίαζα στην αγροικία του Αθηνάδη. Είχε πια νυχτώσει. ίΕβρεχε. Ο μανδύας και το ιμάτιό μου είχαν μουσκέψει. Το κρύο ηταν διαπεραστικό. Τα υποδήματα μου είχαν πια κα­ ταστραφεί. Δύο αναβάσεις στο Καλλίδρομο και δύο καταβά­ σεις, μέσα στην ίδια μέρα, αρκούσαν. Αισθανόμουν έντονη την κούραση. Επρεπε το πρωί να είμαι σε καλη φυσικη κατάστα­ ση. Δεν ηξερα, όμως, αν θα μου δινόταν η ευκαιρία για ξεκού­ Οαση­

Ιἰατεβαίνοντας το βουνό, ακολούθησα την ίδια ακριβώς διαδρομη που είχα χρησιμοποιησει για την άνοδο, μειώνοντας έτσι την απόσταση και τον χρόνο. Σκεπτόμουν όσο περπατού­ σα. Γνωρίζαμε τα πάντα σχεδόν για τους μισθοφόρους,τίποτα όμως για τον Εφιάλτη. Εκτός,βέβαια,αν ο Εφιάλτης και ο Θη­ ραμένης ηταν το ίδιο πρόσωπο. Αλλά δεν το πίστευα αυτό. Όχι μόνο λόγω του χρησμού. Ο χρησμός βοηθούσε, ασφαλώς, αλλά ακόμα πιο πολύ βοηθούσε η χρηση της λογικης. Ο Εφιάλτης δεν ηταν ένας απλός και αμόρφωτος αγρότης. Δεν ηταν πριν και, πολύ περισσότερο, δεν ηταν τώρα. Ο μέσος άνθρωπος δεν θα είχε το θάρρος και την ψυχικη αντοχη που χρειάζονταν για να εμφανιστεί μπροστά στον Πέρση βασιλιά. Για να πράξεις το υπέρτατο κακό,για να προδώσεις τους συμπατριώτες σου που μάχονται και για τη δικη σου ελευθερία, χρειάζεται ικανότητα και δύναμη ψυχης. Ο Εφιάλτης είχε τη δύναμη αυτη. Παράλλη­ λα, στα έντεκα χρόνια που μεσολάβησαν, η απόκρυψη, η πα­ ραλλαγή ,η εξαπάτηση και τα τεχνάσματα διαφυγης πρέπει να είχαν γίνει γι' αυτόν καθημερινός τρόπος ζωης. Δεν μπορούσα να δεχθώ ότι θα εμφανιζόταν μπροστά μας, στο οροπέδιο του Ιίαλλιδρόμου, απλά και μόνο καλυμμένος πίσω από ένα άλλο όνομα. Ήταν ένα σχέδιο πολύ απλοικό για να είναι αληθινό. Βέβαια, δεν κινδύνευε να αναγνωριστεί, αφού κανείς από εμάς δεν είχε δει ποτέ το πρόσωπό του. Μόνον η Φοίβη μπορούσε να τον αναγνωρίσει αυθεντικά. Η Φοίβη ηταν το κλειδί. Αν αυτη απέφευγε την αναγνώριση η αποφαινόταν αρνητικά, δεν κιν­

15” Α ΝΤΙΠΕΡΙΣΠΑ Σιιιο Σ «Αρεΐή Τθυ λοἴϋίού μέρουἔ ῃι̃ἔ ψυχήἔ εθίαί 77 φρόνησηι Μα­ νότητα δηλαδή για κρίση και θεώρηση των εννοιών. Αρετή του θυμοειδούς είναι η ανδρεία, η ικανότητα δηλαδή να αντιστεκό­ μαστε και να υπομένουμε τα δεινά. Του επιθυμητικού αρετή είναι η σωφροσύνη, η ικανότητα δηλαδή εγκράτειας και μέ­ τρου στις ηδονες του σώματος/Ολης της ψυχής αρετή είναι η δικαιοσύνη». 7?

Μέτωπος , ΠερίΑρετής, Ανθ . Στοβαιρυ , Α , 64 ΖΙΟ

211 ὁ

ι

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΈΛΟΣ ΤΟΥ ΈΦΙΑΛΤΗ

δύνευε να αναγνωριστεί ο προδότης από κανέναν αλλον. Συγ­ γενείς δεν είχε στην Τραχίνα. Οι πληροφορίες έλεγαν πως πέ­ ρασε μια ζωή μοναχική,χωρίς φίλους,λόγω του δύστροπου χα­ ρακτήρα του. Μετά από έντεκα χρόνια εξαφάνισης, ποιος άλ­ λος θα μπορούσε να τον αναγνωρίσει εκτός από τη Φοίβη; Άλλωστε μόνο μ” αυτήν είχαμε επαφή εμείς. Δεν μπορούσαμε να ανακρίνουμε κάθε κάτοικο της Τραχίνας,της Αντίκυρας,της Ανθήλης και όλης της πεδιάδας του Σπερχειού. Ούτε αυτοί γνώριζαν την παρουσία μας εκεί, για να παρουσιαστούν αυ­ θόρμητα, ούτε και θέλαμε κάτι τέτοιο. Η °κρυπτεία° ακολου­ θούσε πάντοτε διαδικασίες αφανείς και απόκρυφες. Δεν πα­ ραδεχόμασταν καν την ύπαρξη της συγκεκριμένης μονάδας του στρατού μας. Φήμες και διαδόσεις μόνον υπήρχαν γιί αυ­ τήν. Ποτέ παραδοχή. Δεν μπορούσα, λοιπόν, να ενεργήσω φα­ νερά. Βέβαια, ο Αθηνάδης είχε σχέσεις με πολλούς κατοίκους της περιοχής, σύμφωνα με τις οδηγίες που του είχαν δοθεί. Αν κάποιος απ, αυτούς αναγνώριζε τον Έφιάλτη , ίσως να ειδοποι­ ούσε τον Αθηνάδη, αλλά δεν μπορούσα ασφαλώς να ελπίζω σε μια τέτοια τύχη. Έπειτα, υπήρχε ακόμη η επικήρυξη. Όποιος τον εντόπιζε, δεν είναι σίγουρο ότι θα ήθελε να μοιραστεί τα χρήματα με κάποιον άλλον. Αναγκαστικά έπρεπε να περιορι­ στούμε στη Φοίβη. Έφθασα στην οικία. Οι δυνάμεις μου είχαν πια μειωθεί αρ­ κετά. Έπρεπε να αλλάξω αμέσως ρούχα. Ο Αθηνάδης και ο Φίλων ήταν καθισμένοι πλάι στη φωτιά. Μόλις άνοιξα τη θύρα, είδαν σε τί κατάσταση βρισκόμουν. Ο Αθηνάδης έτρεξε να φέ­ ρει στεγνά ενδύματα και ο Φίλων με απάλλαξε αμέσως από κάθε περιττό βάρος. Ιἰάθισα κοντά στην εστία. «Η Φοίβη ζήτησε πράγματι να επισκεφθεί την πεθερά της σήμερα το μεσημέρι» μου είπε ο Αθηνάδης απαντώντας στην πρώτη ερώτησή μου. «Τί έκανες ;» τον ρώτησα. «Ό ,τι συμφωνήσαμε πριν φύγεις. Της είπα ότι είχαμε ήδη

έναν φιλοξενούμενο,τον Φίλωνα,και περιμέναμε το απόγευμα να γυρίσεις κι εσύ. Δεν ήταν η κατάλληλη μέρα για να λείψει από το σπίτι. Απάντησε πως θα έλειπε μόνο για λίγο. Έίχε έτοιμο φαγητό για την πεθερά της. Ισχυρίστηκε ότι το είχε υποσχεθεί. Αρνήθηκα. Έκνευρίστηκε και διαμαρτυρήθηκε έντονα. Δεν έκανε πίσω. Έπέμεινε, επαναλαμβάνοντας τα ίδια επιχειρήματα. Έδειξα ότι κάμπτομαι, ότι πείθομαι. Της επέ­ τρεψα να φύγει,αλλά με τον όρο να επιστρέψει όσο πιο γρήγο­ ρα μπορούσε. Έφυγε σαν κυνηγημένη». «Την παρακολουθήσατε ;» «Παρακολούθησε ο Φίλων». «Λέγε, Φίλων». «Έφυγε από την οικία βιαστικά. Την ακολούθησα σε από­ σταση μισού σταδίου περίπου. Ἐἰαλυπτόμουν συνεχώς. Δεν γύ­ ρισε καμιά φορά να κοιτάξει πίσω. Όταν μπήκε στο σπίτι της πεθεράς της, πλησίασα περισσότερο. Έμεινε μέσα για ελάχι­ στο χρονικό διάστημα. Έκανα τον γύρο της οικίας. Πήγα από την απέναντι πλευρά. Όταν βγήκε για να κατευθυνθεί προς τα εδώ,δεν ήμουν μπροστά της αλλά πίσω της. Έφυγε τρέχοντας. Δεν με είδε».

212

.

Ζ

Ο

Τ

Ο

«Μετά ;» «Τίποτα απολύτως» είπε ο Αθηνάδης. «Έίναι ήρεμη και φέρεται φυσιολογικά. Δεν ζήτησε να ξαναφύγει, ούτε βέβαια θα ήταν λογικό κάτιτέτοιο,ιδίως τώρα που νύχτωσε». «Ἀρα, δεν έχουμε κάποια ιδιαίτερη πληροφορία». «Έχουμε» είπε ο Αθηνάδης. «Στην προσπάθειά της να απολογηθεί για τήν επιμονή που έδειξε, μας είπε, μόλις επέ­ ο ιρεψε, ότι απόψε η πεθερά της περιμένει επισκέπτη. Γι“ αυτό ι

ίχε ζητήσει φαγητό». «Τί επισκέπτη ;»

«Δεν είπε». «Την ρώτησες ;» «Ναι,αλλά δεν γνώριζε». 213

ΠΔ­ ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

«Γιατί δεν ανέφερε το θέμα αυτό, πριν φύγει, έτσι ώστε να δικαιολογήσειτην αναχώρησή της;Γιατί το ανέφερε μετα;›› «Μπορεί να μην Τρ ήξερε πριν »_ «Μπορεί Συζήτησες μαζί της για το θέμα της αναγνώρισης του Εφιαλτη ;›› ‹‹Συζἠτησα. Δνέφερα τον πραγματικό λόγο της παρουσίας σας στο Καλλίδρομο και τη Μαλίδα. Της ζήτησα να έρθει μαζί μας αν τεθεί θέμα αναγνώρισης. Θύτε αρνήθηκε , ούτε έδειξε να ανησυχεί ιδιαίτερα. Αδιαφορη, με ύφος ουδέτερο, μου απαν­ τησε πως δεν την ενοχλεί να αναγνωρίσει και να οδηγήσει στη δίκαιη τιμωρία του αυτόν που πρόδωσε τόσο την Ελλαδα όσο και την ίδια προσωπικα. Την κοίταζα στα ματια όταν απαν­ τούσε. Ήταν ήρεμη και γαλήνια. Δεν υπήρχε ίχνος ανησυχίας, φόβου ή εκνευρισμού. Καμία ταραχή». «Γιατί όμως; Είναι πραγματι έτσι ή ήταν προετοιμασμένη γη̨̃ αυτην την εξέλιξη ;» «Δεν ξέρω »_ «Θα της ζητήσουμε να αναγνωρίσει τον επισκέπτη της πεθε­ ρας της. Θα δούμε τότε τις αντιδρασεις της. Προς το παρόν, δεν μπορούμε να κανουμε τίποτ” αλλο παρα να παραμονέψουμε για τον επισκέπτη αυτόν. Θα πατε και οι δύο. Εσύ,Αθηναδη, θα επιλέξεις το καταλληλο σημείο για την παρακολούθηση της οι­ κίας και ο Φίλων θα ενεργήσει ως αγγελιαφόρος. Μόλις εμφα­ νιστεί ο επισκέπτης, ο Φίλων θα έρθει να με ειδοποιήσει. Θα ξε­ κινήσω αμέσως με τη Φοίβη. Δεν πρέπει να παμε και οι τρεις μαζί, γιατί έτσι θα μείνει μόνη της στο σπίτι. Εφόσον γνωρίζει τον σκοπό της παρουσίας μας στη Μαλίδα, δεν πρέπει να μείνει μόνη σε καμία περίπτωση. Εννοείται ότι,πριν έρθω , δεν θα επι­ τεθείτε στον επισκέπτη, ακόμα κι αν είναι αριστερόχειρας». Μγλρρσαρε χαμηλόφωναγ σχεδόν ψγθυργστά γγα να μην μας ακούσει η Φοίβη. ίΕφυγαν ήσυχα και σιωπηλα. Η Φοίβη ακουσε τη θύρα που ανοιξε κι έκλεισε. Μπήκε στο δωματιο και,αντί για τον Αθηναδη, είδε εμένα. Δεν έδειξε ιδιαίτερη έκπληξη. Ήταν 214

Υονατπα ωοτμηε με τσλοοη ποοσωπτποτητα­ Δοσπολα θα πατα­ φεονα να οτετσοοσω στον εσωτεοτπο τηε κοσμο» οοσπολα θα

αποκρυπτογραφούσα τα αισθήματα και τις μύχιες σκέψεις της.

Δ

·

Ϊ

«Ποο πηΥαν 9» με οωτησε­ «Θα παραμονέψουν έξω απ' το σπίτι της πρώην πεθερας σου» απαντησα. «Μπορεί ο αποψινός επισκέπτης να είναι ο Βφταλτηε· Τωοα ξερετε τον ποατματτπο λονο Υτα τον οποίο εί­ μαστε εοω· Δεν Χοεταζετατ να ποοβομαστε πτα»­ Τα ματτα τηε φωτίστηπαντ ενω το ποοσωπο τηἔ παοεμετνε σποθοωπο πατ ανεπφοαστο­ Δοτοοατη λαοα χατ μτα αμοοοη λαμψη ποοσωπτποο θοταμβοο φανηπαν στο βαθοε τοοε­ Χαοα ντα την εξοντωση τοο Εφταλτηἐ Χαοα ντα την εἔοντωση τοο ποώτοο ανοοα ποο αἴαπησε ωἔ εφηβηἔ Αοονατον να το πα στέψω. «Βλεπω να Χαίοεσατ μί αοτο ποο αποοἔ ὅ» «Δεν χαίρομαι» απαντησε. «Πού το είδες ότι χαίρομαι ; Θύ­ τε χαίρομαι, ούτε λυπαμαι. Θ πρώην σύζυγός μου δεν με ενη­ μεοωσε “Υτα την ποαξη τομ· Ούτε με οομβοολεοτηπε· Δεν ηξεοα τί σποπεοε να πανετ­ Ζοοσαμε εοτολτσμενοτ· Ήμασταν μαζί απο μτποα πατοτα­ Δεν Χοεταζομασταν το Χοοσαφτ των Πεο­ σων· Αν ηξεοα το ολεοτο τοο= θα τον είχα αποτοεψετ· Δεν μοο είπε τίποτα, ομωετ πατ να ποτα είνατ η καταληξη· ΕΥω εμετνα μονη σε ηλωαα είποστ ετων πτ αοτοε είνατ φογαἔ Υτα εντεπα Χοοντα­ Χαοηπε› μηπωειτα λεφτα ποο πηοε 5» «Τί σοο είπε μετα τη μαχη §» «Ήθελε να απαλλαἴοον οτ Μαλτείε απο την παοοοσία των ῃεοσων οσο πτο Υοητοοα Ττνοταν­ Αυτο ηταν το αανητοο τοο· Ήτστ μοο είπε­ Σ, αοτην τη μτποη πεοταοα του Σπεολετοο είχαν στοατοπεοεοσεμ οπωε ξεοετα οτ μοοταοεἔ στοαττωτεἔ τοο Ηέρση βασιλια. Λήστευαν, έκλεβαν, βίαζαν, δολοφονούσαν οττἔ επτα μεοεε που εμετναν εδω· Ο Βφταλτηε ηθελε να οωσετ ϋνα τέλος σ” αυτήν την κατασταση. ίΕτσι έλεγε, τουλαχιστον. Τιατί οι Ελληνες δεν αμύνθηκαν στα Τέμπη ;” μονολογούσε 215

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟΤΕΛΘΣΤΟΤΕΕΠΑΛΤΗ

πριν τη μαχη. Τιατί δεν αμύνονται στον Ισθμό, εγκαταλείπον­ τας την Αθήνα ; Γιατί πρέπει να υποστούμε εμείς αυτό το μαρ­ τύριο ; Όσο οι σύμμαχοι παραμένουν στις Θερμοπύλες,τόσο οι Πέρσες θα ταλαιπωρούν εμας στη Μαλίδα. Ώς πότε /Ως πότε μπορούμε νί αντέξουμε ;° Πιστεύω, όμως, ότι δεν ήταν μόνον αυτός ο λόγος της προδοσίας του. Η φιλοδοξία τον οδήγησε στην προδοσία. Ήθελε να γίνει σπουδαίος, να ακουστεί,να τον μαθει ο κόσμος όλος. Δεν είχε φίλους. Δεν καταδεχόταν να έχει φίλους. Πίστευε πως είναι ανώτερος από τους συμπατριώτες του. Δεν χωρούσε στη Μαλίδα. Η σκέψη ότι θα μιλήσει προσω­ πικα με τον Ξέρξη,τον κυρίαρχο όλης της Ασίας,τον συνέπαιρ­ νε πιο πολύ και από το χρυσαφί που θα του έδιναν. Ήταν βέ­ βαιος ότι οι Πέρσες θα κερδίσουν τον πόλεμο. Ποιος δεν ήταν, αλλωστε ;Εποφθαλμιούσε τη θέση του διοικητή όλης της Μαλί­ δας. Αυτός ήταν ο κυριότερος λόγος της προδοσίας. Όχι το χρυσαφί. Δεν μπορούσε να διανοηθεί ότι οι Πέρσες θα συντρί­ βονταν στη Σαλαμίνα. Όταν το πληροφορήθηκε, συγκλονίστη­ κε. Εφυγε αμέσως για τη Βοιωτία. Πήγε να βρει τον Μαρδό­ νιο. Όλο τον χειμώνα πηγαινοερχόταν στο στρατόπεδο των Περσών. Δεν ήταν στη Θεσσαλία. Ο ίδιος αφησε να διαρρεύσει ότι κρυβόταν στη Θεσσαλία. Άλλωστε τον πρώτο χρόνο γιατί να κρυφτεί; Οι Πέρσες ήταν ακόμη εδώ. Μετα τη μαχη στις Πλαταιές, τη συντριβή των Περσών και την επικήρυξή του από την Αμφικτυονία, εξαφανίστηκε. Δεν τον ξαναείδα››. «Τα χρήματα που πήρε,τί έγιναν ;» «Δεν ξέρω. Εγώ είδα μόνον ένα δαχτυλίδι και δυο ζευγαρια σκουλαρίκια που μου αγόρασε με τα χρήματα αυτα. Τα έχω τα κοσμήματα ακόμη. Είναι εξαιρετικα αλλα, όπως ξέρεις, δεν μπορώ να τα φορέσω». «Ναι, ξέρω. Στη Σπαρτη απαγορεύονται τα κοσμήματα». «Άλλα χρήματα εγώ δεν είδα. Είναι αναμφισβήτητο ότι πή­ ρε χρήματα από τους Πέρσες. Δεν ξέρω, όμως,τί τα έκανε. Δεν μου είπε ποτέ».

«Υπαρχει περίπτωση να τα έχει κρύψει εδώ γύρω ;» «Δεν μπορώ να το αποκλείσω. Μετα την ήττα των Περσών πρέπει να πήγε στην Ιωνία και από ”κεί στην Περσία. Μου φαί­ νεται απίθανο να ταξίδεψε έχοντας μαζί του όλα τα χρυσα νο­ μίσματα που του είχαν δώσει. ”Ενα μέρος του θησαυρού πρέ­ πει να έχει παραμείνει εδώ». «Θα τον αναγνωρίσεις, αν έρθει απόψε το βραδυ να επισκε­ φθεί τη μητέρα του ;» «Είναι σκοταδι, αλλα θα τον αναγνωρίσω. Είναι αριστερό­ χειρας και ξεχωρίζει εύκολα». «Δεν αρκεί αυτό. Δεν είναι ο μόνος αριστερόχειρας που υπαρχει». «Θα τον αναγνωρίσω. Λες να μην μπορώ να αναγνωρίσω τον πρώην σύζυγό μου ;» «Ασφαλώς μπορείς. Σ” ευχαριστώ γι” αυτό. Η πόλη μας θα ανταμείψει τον Αθηναδη και σένα, αν η αποστολή μας πετύχει. Θ Αθηναδης, αν θέλει, θα επιστρέψει στη Σπαρτη, μαζί με σένα φυσικα. Θα εξομοιωθεί μ” εμας και θα παρει πίσω το μερίδιό του από τον κλήρο του πατέρα του. Αν, παλι, δεν θέλει να πα­ ραμείνει για μόνιμη εγκατασταση στη Σπαρτη, η πόλη θα του επιτρέψει να κρατήσει τα χρήματα της επικήρυξης. Μ” αυτα μπορείτε να ζήσετε σε όποια πόλη της Ελλαδας επιθυμείτε. Το μέλλον σας είναι εξασφαλισμένο σε καθε περίπτωση. Δεν υπαρχει λόγος να ανησυχείς». «Τα καταλαβαίνω όλ” αυτα, αλλα δεν μπορώ να καταλαβω την επιμονή σας για τη θανατωση του Εφιαλτη, μετα από τόσα χρόνια. Ποιος τον θυμαται ; Μόνον εσείς ασχολείστε μαζί του. Κανένας αλλος». «Εχουμε τους λόγους μας». «Τους σέβομαι, αν και δεν τους κατανοώ. Να είσαι βέβαιος ότι θα σας βοηθήσω όσο μπορώ περισσότερο, βοηθώντας ταυ­ τόχρονα τόσο τον ανδρα μου όσο και τον εαυτό μου. Ξέρω ότι ο Αθηναδης θέλει να επιστρέψει στη Σπαρτη. Η ζωή εδώ δεν του

216

4

·

ι

γ

217

Π .Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΤ ΕΦΙΑΛΤΗ

ταιριάζει. Δεν γεννήθηκε για να γίνει αγρότης. Μονάχα ο πόλε­ μος κι η μάχη τον ενδιαφέρουν. Όπως όλους σας. Στη δική σας κοινωνία ανήκει. Ο Εφιάλτης είναι το κλειδί για την επιστροφή του Αθηνάδη στη Σπάρτη. Για την επιστροφή του στη ζωή ››.

Χωρίς να περιμένει κάποιο σχόλιο , γύρισε την πλάτη. Βγή­ κε απ” το δωμάτιο. Φαινόταν συγκινημένη. έτοιμη να κλάψει. Δεν με είχε πείσει , όμως. Μιλούσε ουδέτερα και ψυχρά για τον Εφιάλτη. Δεν είχε ίχνος μίσους ή αποστροφής στη φωνή της. Ούτε τον μισούσε ούτε τον απεχθανόταν για τη φυγή του. Για­ τί ; Είχα την εντύπωση ότι τον συμπονούσε. Ο τρόπος ζωής που του επιφύλαξαν οι Μοίρες7την έκανε να συμπάσχει. Δεν θα τον αναγνώριζε ή θα τον αναγνώριζε εσφαλμένα. Αυτό πίστευα. Καμία γυναίκα δεν θα συμμετείχε, έμμεσα, στην εκτέλεση του πρώτου άνδρα που γνώρισε στη ζωή της. Δεν γίνεται αυτό. Όσο σκληραγωγημένη κι αν ήταν. Αγοροκόριτσο και αγρίμι η Φοίβη, αλλά και γυναίκα επίσης. Δεν ήξερα τί είχε στο μυαλό της. ούτε μπορούσα να φανταστώ τί σχεδίαζε. Δεν ήξερα, επί­ σης, τί της είχε πει η πεθερά της. Ποιο ήταν το μήνυμα; Δεν ήμουν σίγουρος για τίποτα, εκτός απί την απόλυτη πεποίθησή μου πως δεν επρόκειτο να αναγνωρίσει τον πρώην σύζυγό της. Διέκοψε τις σκέψεις μου ο Φίλων. Ήρθε τρέχοντας και ασθμαίνοντας. Τα μάτια του έβγαζαν φωτιές από την έξαψη. αλλά η φωνή του ήταν ήρεμη , έτσι όπως έπρεπε να είναι. "Επι­ σκέπτης, είπε. (Με άλογο. Αριστερόχειρας. Μόλις έφθασε. Εί­ ναι μέσα στην οικίαἔ Σηκώθηκα. Πήρα το ξίφος, φόρεσα ένα ζευγάρι υποδήματα που μου είχε δώσει ο Αθηνάδης. και φώ­ ναξα τη Φοίβη. °Φεύγουμε” της είπα. “Ήρθε η ώρα να αποδεί­ ξεις αν πραγματικά πιστεύεις αυτά που έλεγες πριν. Αν πι­ στεύεις, δηλαδή, σε μιαν άλλη ζωή, καλύτερη απ' αυτήν που ζεις εδώ. Ήρθε η ώρα να αποδείξεις την πίστη σου στον Αθηνά­ δη,τον άνδρα που σε έβγαλε από την απομόνωση και τη μονα­ ξιά. Φόρεσε τα υποδήματά σου. Πάρε ένα χιτώνιο του Αθηνά­ δη,για να καλύψεις τα πόδια σου καθώς θα περιμένουμε. Κα­ 218

ιῖ

3

Α

ζ

Ξ

ξ ι

.

νει πολύ κρύο. Μπορεί να περιμένουμε για μεγάλο χρονικό διάστημαἔ ”Εφυγε, δίχως να πει λέξη. Ντύθηκε κατάλληλα για να αντιμετωπίσει το κρύο και ξαναγύρισε. Η προηγούμενη ηρεμία και αταραξία της είχαν πια εξαφανιστεί. Η ταραχή της ήταν τώρα φανερή. Ο Φίλων ξεκίνησε πρώτος. Λίγα βήματα πί­ σω ακολουθούσα εγώ με τη Φοίβη. Φθάσαμε στο σημείο όπου βρισκόταν ο Αθηνάδης. Διακόσια πόδια περίπου από την είσο­ δο της αγροικίας. Ακριβώς απέναντι. Ήμασταν μέσα σε μια μικρή συστάδα δένδρων. με αραιή χαμηλή βλάστηση. Αν ήταν μέρα,θα φαινόμασταν εύκολα. Τώρα το σκοτάδι μάς κάλυπτε. Είδαμε το άλογο. Ήταν δεμένο σε μια ελιά, λίγο δεξιά από την είσοδο της αγροικίας. Η απόσταση και το σκοτάδι δεν θα επέ­ τρεπαν στη Φοίβη την αναγνώριση, ακόμα κι αν ήθελε να ανα­ γνωρίσει τον επισκέπτη. Μόνον όταν αυτός θα έφθανε κοντά μας. στην έξοδο του κήπου, στα πενήντα πόδια περίπου. θα μπορούσε κανείς να διακρίνει τα χαρακτηριστικά του. Περιμέ­ ναμε σιωπηλοί και ακίνητοι. Το κρύο ήταν ενοχλητικό. Ευτυ­ χώς.δεν έβρεχε πια. Απευθύνθηκα στον Αθηνάδη: «Αν η Φοίβη μάς βεβαιώσει ότι ο επισκέπτης είναι ο Εφιάλ­ της, δεν θα έχουμε χρόνο να αντιδράσουμε εκείνη τη στιγμή. Ούτε άλογα έχουμε μαζί μας». «/Εχω άλογα στην αγροικία» είπε ο Αθηνάδης. «Αγόρασα σήμερα. όπως μου είπες». «Δεν προλαβαίνουμε να τα χρησιμοποιήσουμε τώραγ ούτε τα θέλω εδώ κοντά μας,γιατί ο θόρυβος που ίσως κάνουν μπο­ ρεί ν' αποκαλύψει τη θέση μας. Αν χάσουμε τον στόχο μας, θα επιστρέψουμε στην αγροικία να τα πάρουμε. Δεν νομίζω. όμως, ότι θα χρειαστεί κάτι τέτοιο. Θέλω εσύ και ο Φίλων να απομακρυνθείτε μισό στάδιο περίπου, προς τα δεξιά ο ένας και προς τα αριστερά ο άλλος. Θα παραμονέψετε , δίπλα ακρι­ βώς στον δρόμο. Αν η Φοίβη αναγνωρίσει τον επισκέπτη, αν μου πει θετικά πως είναι ο Εφιάλτης, θα ακούσετε μια κραυγή λύκου. Όποιος από τους δυο σας αντικρίσει τον ιππέα, θα επι­ 219

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟΤΕΑΘΣΤΟΪΕΦΠΑΛΤΗ

τεθεί με το ακόντιο. Θα χτυπήσετε το άλογο, βέβαια, όχι τον αναβάτη. Είναι πολύ δύσκολο,για να μην πω αδύνατον,να πε­ τύχετε τον αναβάτη μέσα στο σκοτάδι. Μόλις το άλογο πέσει, θα απαντήσετε κι εσείς με μια κραυγή λύκου. Οι άλλοι δύο θα Τοἑξουμε προς το σημείο απ” όπου ακούστηκε η κραυγή,για να τον τελειώσουμε. Πόσα ακόντια έχεις μαζί σου,Αθηνάδη ;» «ΠένΤε»· «Δώσε δύο στον Φίλωνα, κράτα δύο εσύ κι άφησε ένα σ” εμένοογιοί κάθε ενδεχόμενο »­ «Μάλισῖοί» είπε­ Μοίρασε τα ακόντια. Ετοιμάστηκαν να ξεκινήσουν. Τους πλησίασα. Απομακρυνθήκαμε λίγο από τη Φοίβη. Ήταν καθι­ σμένη στη ρίζα ενός δένδρου, καλυμμένη με τον μανδύα της. Προσποιήθηκα πως έκανα έλεγχο στα ακόντια του Αθηνάδη και του Φίλωνα. “Θα επιτεθείτε μόνον αν ακούσετε δύο κραυ­ γές λύκου' τους είπα. Όχι μία. Αγνοήστε την τη μία. Αν ακού­ σετε μία κραυγή μόνο, θα αφήσετε τον ιππέα να περάσει από μπροστά σας ανενόχλητος. Θα γυρίσετε πίσω, κι αυτός που αντίκρισε τον ιππέα θα αναφέρει ότι αστόχησεῖ ίΕνευσαν κα­ ταφατικά και χάθηκαν στο σκοτάδι αθόρυβα. Η Φοίβη πίσω μου παρέμενε ακίνητη και αμίλητη. Φαινοταν απορροφημένη στις σκέψεις της. Γύρισα και την κοίταξα.

_

Τ

«Είσαι έτοιμη 3» «ΉΤοΤμη¬ αλλά κοοώνω πΟλύ»­ «Το κρύο σε απασχολεί ή η θανάτωση ενός άνδρα με οποίο έἔηοεἔ τοσα Χρόνια μαζί ;»

τον

«Δεν με απασχολεί το παρελθόν. Η ζωή μου τώρα είναι συν­ δεδεμένη μόνο με τον Αθηνάδη. Δεν υπάρχει άλλη επιλογή για μένα. Θα προσπαθήσω να ικανοποιήσω την επιθυμία του. Δεν είμαι σίγουρη, όμως, ότι μπορώ να διακρίνω με ακρίβεια μέσα στο σκοτάδι. Τί θα γίνει,αν δεν είμαι βέβαιη για την ταυτότητα του ανθρώπου που θα βγει σε λίγο από την αγροικία ; Τί απάν­ τηση πρέπει να σου δώσω; Να καταδικάσω σε θάνατο έναν ΖΖΟ

η̨̃

Τ

Τ

αθώο ,Ν α καταδικάσω σε θάνατο κάποιον τυχαίο περαστικό ή έστω έναν αγγελιαφόρο ; Αν διστάσω πάλι, τί θα νομίσεις εσύ για τον δισταγμό μου ; Τί θα οκεφπἰ Ο οὐζοΥο€ μοο Θα πίστέε ψετε ότι ειλικρινά δεν μπόρεσα να διακρίνω με ακρίβεια ή θα υποθέσετε ότι δεν ήθελα να αναγνωρίσω τον Εφιάλτη ;» «Δεν πρόκειται να σώσεις τη ζωή του επισκέπτη, όπι κι αν πεις» απάντησα. «Θ άνθρωπος που βρίσκεται τώρα μέσα στην αγροικία,είναι καταδικασμένος σε θάνατο. Σε κάθε περίπτω­ ση. Είτε τον αναγνωρίσεις πως είναι ο Εφιάλτης, είτε όχι». «Τότε, εμένα τί με θέλετε ;» ρώτησε παραξενεμένη. «Γιατί βρίσκομαι εδώ ;» «Για να διακόψουμε την καταδίωξη» απάντησα. «Αν πι­ στοποιήσεις την ταυτότητά του, θα σταματήσουμε την έρευνα. Αν όχι,θα συνεχίσουμε την αναζήτηση του Εφιάλτη». «Ναι, αλλά γιατί να σκοτώσετε έναν αγγελιαφόρο ;» ρώτη­ σε έκπληκτη. «Τί θα κερδίσετε ;» 3

«Θα τον ανακρίνουμε πρώτα» απάντησα. «Γι® αυτό τους εί­ πα να χτυπήσουν το άλογο,οχι τον αναβάτη. Αν είναι ο Εφιάλ­ της,εσύ θα τον αναγνωρίσεις. Αν δεν είναι, θα μας πει ό πι γνω­ ρίζει και μετά θα έχει το τέλος που του αξίζει. Αγγελιαφόρος του Εφιάλτη είναι, όχι κάποιος τυχαίος περαστικός, όπως λες εσύ_ Δεν μπορούμε να τον αφήσουμε να ζήσει, αφού είναι βέ­ βαιο ότι θα αποκαλύψει την παρουσία μας στον Εφιάλτη». Επεσε σε περισυλλογή. Η κατάσταση γινόταν πια γι' αυτήν πιο περίπλοκη από ό,τι ήδη ήταν. Αν ήθελε να βοηθήσει τον Εφιάλτη, μία διέξοδο είχε. ”Επρεπε να τον ταυτίσει με τον επι­ σκέπτη. Ήμουν βέβαιος ότι ο επισκέπτης αυτός ήταν ο Θηρα­ μένης, όχι ο Εφιάλτης. Η Φοίβη το ήξερε. Αυτό πίστευα. Δεν μπορούσε να οδηγήσει στον θάνατο έναν αθώο, άρα σκόπευε να μας πει πως δεν μπορούσε να τον αναγνωρίσει θετικά. "Δεν είμαι σίγουρη” θα ήταν η απάντησή της. Μια τέτοια απάντηση, ομως, δεν οδηγούσε πουθενά. Δεν μας έλυνε το προβλημα που αντιμετωπίζαμε. Ήθελα να της στερήσω αυτήν τη δυνατότητα. ΖΖ1

Π .Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

Ήθελα να την οοηχησω σε αοιεξοοο­ Τώρα ηξερε οτι ο επισκε­ πτηε θα πεθανει σε καθε περιπτωση ανεἔαρτητα απο την αποινε τηοη τησ· Αν μασ ελεχε οτι οεν ειναι ο Βφιαλτηε­ θα τον ανακρι­ ναμε­ Αν τον ανακριναμει ομωε­ μπορει αύτοε να αποκαλύπτε τη θεση τού πραχματικού Εφιαλτη­ Ειτε την αποκαλοπτε ειτε οχιι εμειε θα σύνεχιζαμε την ερεύνα­ Αντιθεται αν μασ ελεχε η Φοιθη οτι ο επισκεπτηἑ ειναι ο Εφιαλτηε­ θα τον εἔοντώναμε αμεσα­ Χωριο ανακριση­ Έτσι­ αναχνωριζονταἐ τον ωε Ειφιαλτ τη­ θα τού εκλεινε το στομα­ Χωριο τύφειἔ­ αφού η αποφαση εκτελεσηε τού επισκεπτη ηταν οεοομενη­ ο ­τι κι αν ελεχε εκειε νη­ Ήθελα να λναι σιχούρη οτι εμειε πιστεύαμε πωσ ειχαμε εκτελεσειτον Εφιαλτη­ Ήθελα να εφησύχασει­ Βεβαια­ύπηρχε μια μικρη πιθανοτητα να ειναι λανθασμενοι οι ύπολοχισμοι μού­ Ειχα τον τροπο) ομωε­ να βεθαιωθώ­ Περιμενα να οω τον αποχωρισμο τού ίεπισκεπτηλ και τηἔ μητεραε τού Εφιαλτη· Αν αύτοε ηταν πραχματι ο Εφιαλτησ­ η μητερα τού θα τον οοτοε λουθούσε μέχρι την έξοδο της αγροικίας. Θα τον αγκαλιαζε, θα τον φιλούοε­ θα έκλαιγε· Στην αντιθετη περιπτωση­ θα εμενε μεσα στο σπιτι­ Ο αποχαιρετισμοε τούἐῖ θα ηταν ούοετεροἔ· Δεν χρειαστηκε να περιμενούμε πολύ ακομα­ Η θύρα τησ αχροικιαἕ ανοιξε­ Διαχραφηκε­αχνα­η μορφη ενοσ ανορα­ Πι” σω τού ακριβώε ηταν η ηλικιωμενη Υύναικα­ Τον χτύπησε φιλι­ κα στον ώμο­ καθώς αύτοε εβχαινε εξω· Δεν στραφηκε να την κοιταξει­ Αύτη κούνησε το χερι κανονταε το σημειο τού απο­ χαιρετισμού· Ειπε καποια φραση­ πού οεν μπορούσα βεβαια να ακούσω· Γύρισε την πλατη της­ προτού ο επισκεπτησ κανει μερικα εστω βημαται και εκλεισε τη θύρα­ Ο Θηραμενησ προ­ χώρησε­ ελύσε το αλοΥο¬ καβαλησε και βγηκε αρχα απο τον κηπο με νοτια κατεύθύνιπι̃­ προἔ την πλεύρα πού παραμονεύε ο Φιλων­ Έπρεπε να ακούσούν μια μοναχα κραύχη λύκού· Δι” πλα μού η Φοιρη ηταν ακινητη και αμτλητη­ Ήτρεμε­ Απο το κρύο η την ταραχηἐ Δεν κοιταζε τον ιππεα πού απομακρύνοτ ταν­ Κοιταζε προσ το εοαφοε­ Ντροπηἐ Τύφειἐἐ Δεν ηξερα­

Το ΤΕΛΟΣ Τον ΒΦΜΛΤΗ

Άυτός είναι την ρώτησα. Δεν απάντησε αμέσως. Συνέχισε να κοιταζει προς το έδαφος. Τώρα το κατω χείλος της έτρεμε ανε­ ξέλεγκτα. Είχε χασει την αυτοκυριαρχία της. Ήξερε πως οδη­ γεί στον θανατο έναν αθώο, αλλα δεν μπορούσε να κανει δια­ φορετικα. Άυτός είναι' απαντησε. (Είσαι σίγουρη ;' την ρώτη­ ;®

­

222

¿

λ

ι

Δ

ι

Ή

ἶο

¿

σα. "Οχι. Απόλυτα σίγουρη δεν είμαι“ μου απαντησε. °Είναι σκοταδι. Είμαι ταραγμένη. Πιστεύω ότι είναι αυτόςἰ Τί αλλο να °λεγε ;Αφού ο επισκέπτης θα θανατωνόταν ανεξαρτητα από τη δικη της αναγνώριση,δεν είχε λόγο να μην τον αναγνωρίσει. Απεναντίας. Αυτός ηταν ο μόνος τρόπος για να κλείσει οριστι­ κα το θέμα. Ήταν ο μόνος τρόπος για να αλλαξει οριστικα τη ζωη της. Είτε πηγαίνοντας με τον Αθηναδη στη Σπαρτη είτε ακολουθώντας τον Εφιαλτη στις περιπλανησεις του. Δεν είχε πλέον τύψεις. Ήταν ταραγμένη γι” αυτό που θα επακολουθού­ σε, αλλα στα ματια της δεν υπηρχε ενδοιασμός. Γιατί εξαλλου να τχει τύψεις;Γιατί να διστασει ;Δεν οδηγούσε εκείνη στον θα­ να­ΕΟ έναν αθώο αλλά εμεω̨ Η μία κραυγη λύκου ακούστηκε. Πέρασε ένα μικρό διαστη­ μα απόλυτης ησυχίας. Ύστερα φανηκε μέσα στο σκοταδι ο Φί­ λων. Πλησίασε τρέχοντας. Άστόχησα” είπε. 6Δεν πέτυχα το αλογο με την πρώτη βολη. Μέχρι να εξακοντίσω το δεύτερο ακόντιο ,το αλογο είχε απομακρυνθεί τόσο ώστε δεν το έφθανα πιαῖ Εδειχνε απογοητευμένος. Αν είχε πει τις ίδιες δικαιολο­ γίες για αστοχία σε μια πραγματικη ενέδρα, θα δικαζοταν για προδοσία. Η Φοίβη,όμως, δεν ηταν ενημερη σε τέτοια θέματα. 'Γο πρόσωπό της φωτίστηκε. ίΕνα βαρος έφυγε από πανω της. Ήφθασε ο Αθηναδης. Τον ενημέρωσα. "Θα τον καταδιώξουμε με τα αλογα' είπα. Φύγαμε τρέχοντας για το σπίτι του Αθηνα­ δη, ενώ η Φοίβη μας ακολουθούσε με αργό ρυθμό. Απομα­ κρυνθηκαμε γρηγορα. Φθασαμε στην αγροικία. Είχαμε λίγο χρονο στη διαθεση μας μέχρι να έρθειη Φοίβη. «Ακούστε» είπα. «Αυτην τη στιγμη ο Θηραμένης πιστεύει ύτιη περιοχη είναικαθαρη,κι αυτό θα αναφέρει στον Εφιαλτη. 223

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟΤΕΛΟΣΤΟΪΕΦΠΑΑΤΗ

Αν, βέβαια, έχουν προγραμματίσει συναντηση γι' απόψε. Το πιθανότερο είναι ότι δεν θα συναντηθούν. Δεν υπαρχει λόγος. Θα έχουν προσυμφωνήσει καποια μορφή αρνητικής επικοινω­ νίας. Αν, δηλαδή, ο Θηραμένης δεν περασει από καποιο προ­ καθορισμένο σημείο, αν δεν αναποδογυρίσει μια συγκεκριμένη πέτρα, αν δεν χαραξει καποιον κορμό, ο Εφιαλτης θα αντιλη­ φθεί πως δεν υπαρχει πρόβλημα στην περιοχή της Τραχίνας. Στην αντίθετη περίπτωση, αν δηλαδή ο Θηραμένης δώσει το προσυμφωνημένο σήμα κινδύνου, ο Εφιαλτης δεν θα εμφανι­ στεί ποτέ. Ελπίζω ο Θήραμένης να μην είδε ούτε ν° ακουσε κατι ανησυχητικό. Αν είναι έτσι, αυτός θ” ανεβεί αύριο το πρωί στο βουνό και ο Εφιαλτης θα εμφανιστεί στην πεδιαδα, για να δει τη μητέρα του ή τη Φοίβη. Αυτή είναι η εκτίμησή μου. Γι” αυτό δεν έχει κανένα νόημα η παρακολούθηση του Θηραμένη. Μια τέτοια παρακολούθηση είναι δύσκολη τη νύχτα και πιστεύω ότι δεν θα μας οδηγήσει πουθενα. Αποκλείεται να συναντηθούν. Όλες οι κινήσεις τους πρέπει να είναι συντονισμένες από πριν. Δεν κανουν λαθη. Γι) αυτό δεν μπορούμε ακόμη να εντοπίσου­ με τον Εφιαλτη. Είναι πολύ ευφυής, πολύ προσεκτικός, πολύ μεθοδικός. Το μόνο πλεονέκτημα που έχουμε εμείς, είναι η Φοίβη. Ας ελπίσουμε ότι θα θελήσει να την συναντήσει. Δεν αρ­ κεί, όμως, να υποθέτουμε πια τις κινήσεις του. Πρέπει να χρη­ σιμοποιήσουμε, πέρα από τις λογικές υποθέσεις, κατι πιο ισχυρό. Τη φαντασία. Είμαστε υποχρεωμένοι να σκεφτούμε όπως θα σκεφτόταν αυτός. Να πιθανολογήσουμε τον τρόπο σκέψης του. Όχι να φανταστούμε τί θα καναμε εμείς, αν ήμα­ σταν στη θέσή του, αλλα να φανταστούμε τι θα κανει αυτός σ ίδιος, στη θέση που βρίσκεται. Αυτό είναι το δύσκολο. Αυτό, αλλωστε, είναι και το πρώτο μαθημα που μαθαίνουμε στην °κρυπτεία°. °Μήν φανταξεστε τί θα κανατε εσείς στη θέση του αλλου, αλλα τί θα κανει ο αλλος, με τη δική του λογική,τον δι­ κό του χαρακτήρα, τη δική του προσωπικότητα και νοοτροπία, για να δώσει λύση στο πρόβλημα τουί».

«Η Φοίβη τώρα πιστεύει ότι εμείς θα καταδιώξουμε τον δή­ θεν Εφιαλτη» είπε ο Φίλων. «Δεν πρέπει να αναλύσουμε και τη δική της πιθανή σταση και συμπεριφορα ;» «Ασφαλώς. Αν έχουν προσυμφωνήσει καποια συναντηση, αν πήρε καποιο σχετικό μήνυμα από την πεθερα της, θα προ­ χωρήσει στη συναντηση αυτή. Δεν ξέρω, όμως, για ποιον σκο­ πό. Για να φύγει μαζί του μόνιμα ή για να τον δει για λίγο ;Τώ­ ρα είναι γι, αυτήν η ιδανική ευκαιρία. Αυτήν την ευκαιρία ήθε­ λα να δημιουργήσω. Ο ανδρας της λείπει, ο Θηραμένης κατα­ διώκεται ως Εφιαλτης, 0 Εφιαλτης είναι ανενόχλητος, αρα, αν θέλει να τον συναντήσει, μπορεί να το κανει ανεμπόδιστα». «Αν οι εκτιμήσεις σου είναι σωστές» είπε ο Αθηναδης «ο Εφιαλτης θα υποθέσει ότι εσείς παραμονεύετε στο βουνό, αναμένοντας την ανοδο του ίδιου αύριο το πρωί. Αρα, θα νιώ­ σει ελεύθερος για την οποιαδήποτε δραστηριότητα στην πε­

ί

'

ι

διαδα».

<<Ν0ίι. αλλά πού στην πεδιάδα Πθὐ θα κίνηθεί ; Από πθὐ θα έρθει ; Πού θα κατευθυνθεί ; Πού θα συναντηθεί με τη Φοίβη, αν πρόκειται να συναντηθεί ; Δεν ξέρουμε. Γι, αυτό θα επικεντρώ­ σουμε την προσοχή μας σε δύο τομείς. Η Φοίβη είναι ο ένας. Ο Φίλων θα παραμείνει εδώ. Θα παραμονέψει στον κήπο, αναμε­ σα στις ελιές, παρακολουθώντας τις κινήσεις της. Αν υπαρχει προσυνεννοημένη συναντηση, η Φοίβη θα ξεκινήσει καποια στιγμή, ίσως το πρωί,για το σημείο αυτό. Ο Φίλων θα ακολου­ θήσει. Ανη Φοίβη συναντηθεί με ανδρα αριστερόχειρα,ο Φίλων θα επιτεθεί. Εμείς οι δύο, Αθηναδη, θα επικεντρωθούμε στον δεύτερο τομέα. Στον τόπο των εφηβικών τους συναντήσεων. Αν πρόκειται να συναντηθούν,το σημείο αυτό είναι το πιθανότερο. Σ” αυτήν την περίπτωση, Φίλων, μόλις αντιληφθείς ότι η Φοίβη κατευθύνεται προς εκείνο το σημείο, θα προηγήθείς για να μας ενημερώσεις. Εννοείται ότι δεν πρέπει να γίνεις αντιληπτός». «Δεν θα γίνω αντιληπτός» είπε αυτός «έχω όμως μιαν απο­ ρία. Η Φοίβη δεν μπορούσε να ξέρει ότι ο Αθηναδης θα απου­ 3

ΖΖ4

ΖΖ5

έ

ΠΔ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΑΤΗ

σιάσει απόψε το βράδυ ή αύριο το πρωί. Πώς μπορεί να έχει προσυμφωνήσει πρωινή συνάντηση με τον Εφιάλτη; Πώς θα έφευγε από την αγροικία, αν ο Αθηνάδης ήταν εδώ ;›› «Σωστή η απορία, αλλά η απάντηση είναι απλη. Θα έφευγε μόνον αν δεν είχε σκοπό να επιστρέψει. Αν ο Εφιάλτης έστειλε μήνυμα ζητώντας της να τον ακολουθησει στη Θεσσαλία ή την Ιωνία κι αυτή το έχει αποφασίσει, καταλαβαίνεις ότι θα φύγει, ανεξάρτητα αν ο Αθηνάδης είναι ή δεν είναι στην οικία. Τώρα, . . . . . . ομως, που διαπιστωνει οτι εμεις ολοι θα λειψουμε και υποθε­ τει ότι θα λείψουμε για ώρες, έχει τη δυνατότητα να συναντηθεί μαζί του είτε για να τον ακολουθήσει μόνιμα είτε για να τον δει μια τελευταία φορά και να τον αποχαιρετήσει για πάντα. Δεν μπορούμε να ξέρουμε τί θα κάνει. Ούτε ο Εφιάλτης ξέρει, όμως. Δεν γνωρίζει αν η Φοίβη θα πάει στη συνάντηση ούτε για ποιον σκοπό θα πάει. Ετσι, έχει κάθε λόγο να επιδιώξει τη συ­ νάντηση αυτή. Είναι ο μόνος τρόπος για να εξακριβώσει τις προθέσεις της Φοίβης. Η κρήνη, όπου μας είπες, Αθηνάδη. ότι συναντιουνταν ως εφηβοι, ειναι σημειο απομερο, προσφερει κάλυψη και το γνωρίζουν μόνον αυτοί. ίΕτσι, τουλάχιστον, πι­ στεύει ο Εφιάλτης. Η Φοίβη μπορεί να θυμάται ότι κάποτε την ρώτησες για το σημείο αυτό, μπορεί και να μην το θυμάται. Ακόμα κι αν το θυμάται όμως, δεν έχει λόγο να αξιολογήσει το γεγονός. Ετσι, ελπίζω. Εκεί θα πάμε. Θα παραμείνουμε μέσα στο δασάκι , μέχρι το πρωί. Ας ευχηθούμε να μας λυπηθεί η Νέ­ μεση, μετά από τόσα χρόνια προσπαθειών». Ο Αθηνάδης ήταν τώρα αμίλητος. Η κρίσιμη ώρα πλησίαζε. Όχι μόνο για την εξόντωση του Εφιάλτη. Δεν τον απασχολούσε μόνον αυτό. Φαινόταν ξεκάθαρα. 'Οποτε αναφερόμασταν στη Φοίβη, συμμετείχε στις συζητήσεις. Η διάθεσή του, όμως, έπε­ φτε κατακόρυφα. Το βλέμμα του σκοτείνιαζε. Ήταν ερωτευ­ | | μενος μαζι της. Τα δεκα χρονια παραμονης του στη Μαλιδα ει­ χαν φέρει αυτό το αποτέλεσμα. Η αποστολή του και τα προ­ σωπικά του συναισθήματα αναμείχθηκαν. Τόσα χρόνια μακριά

από τη Σπάρτη ήταν αρκετά για να μαλακώσουν την ψυχή του. Οι αντιδράσεις του δεν μπορούσαν πια να υπολογιστούν με

ακρίβεια

ι

Ο Φίλων πήρε τη θέση του στον κήπο. “Θα σε περιμένουμε στην κρήνη, Φίλων" του είπα πριν φύγει. "Θα σε περιμένουμε

αύριο Το μεσημέρι' Μετά θα ανεβούμε στο βουνόί” Πήρα με τα τρια αλογα κατευθυνθηκαμε νοτια για ν αποφυγουμε τη Φοίβη ,που ερχόταν απ” την αντίθετη πλευρά, αλλάξαμε κατεύ­ “ ί ο τ ν κ ίν . θυνση λιγο πιο κατω και μέχρψ

,Δ

°

ν

×

κ

×

κ

κ

κ

κ

κ

»

226

Α

στραφηκαμε πρ ς η

νι

.

ε

κ

¬

Τ

ι

ίἑ

κ

227

ρη η

ΤΟ ΤΕΛΟΣ 'ΤΟΤ ΒΦΙΑΛΤΗ

Γ

ιατί αγωνιζόμαστε;» ρώτησε ο Αθηνάδης. «Γιατί κο­ πιάζουμε και προσπαθούμε τόσο επίμονα; Γιατί δεν απολαμβάνουμε την καθημερινότητα και τις μικρές χαρές της «

ζωής, όπως οι υπόλοιποι Έλληνες; Ποιος είναι ο σκοπός; Σ' έχει απασχολήσει ποτέ αυτό το ερώτημα , Αγήσίλαε ;›› «Με απασχολεί κάθε μέρα. Κάθε μέρα, όμως, δίνω την ίδια απάντηση. Εὶίναι απλό. Υπερασπιζόμαστε έναν μάταιο σκοπό. Έῖναν πόλεμο χαμένο πριν καν διεξαχθεί. Υπερασπιζόμαστε έναν τρόπο ζωής μοναδικό σ” όλη την Ελλάδα. Έὶναν τρόπο ζω­ ής αυστηρό, λιτό και στερημένο, έναν τρόπο ζωής που αργά ή γρήγορα θα εκλείψει. Δεν μπορούμε να κερδίσουμε».

ί

ΙΓ× Α ΝΑ Μο ΝΠ Χ

«Ώστε η μιμητική χωρίζεται, θαρρώ, από την αλήθεια με υπερ­ βολικά μακρινή απόσταση, όμως μπορεί και τα κατασκευάζει όλα, επειδή το πεδιο της επαφής της με κάθε αντικειμενο είναι πολύ περγοργσμένο χαγ δεν αποΐεχεγΐητοτα άλλο παρά μόνο το είδωλο του αντικειμένου». ΠλάΤων.Π0λιΤειΌι.Ι ὕθδ Β

«Άρα ;›› «Άρα, απόλυτη ηδονή. Ηδονή της ψυχής, όχι του σώματος. Ηδονή πραγματική. Συνεχής και μόνιμη. Ηδονή λυτρωτική. Να αγωνίζεσαι σ” έναν αγώνα που δεν μπορεί να κερδηθεί. Να κερ­ δίζεις μάχες σί έναν πόλεμο χαμένο. Να έχεις πάντα σκοπό σου τη νίκη. Να την επιδιώκεις, ακόμα κι όταν γνωρίζεις ότι δεν μπορεί να επιτευχθεί. Οι έμποροι έχουν σκοπό το κέρδος. Οι πολεμιστές τη νίκη. Ποια νίκη όμως; Τη νίκη στη ζωή, όχι μόνο στη μάχη. Ηττημένος στη ζωή,τί αξία έχει αν νικήσεις στη μά­ χη ; Ηττημένος από τον εαυτό σου, τί αξία έχει αν νικήσεις τον αντίπαλο ,Αυτό μόνο μπορεί να επιθυμήσει πραγματικά ο πο­ λεμιστής. Να αγωνίζεται εναντίον του εχθρού που υποδεικνύ­ ουν οι ανώτεροίτου,αλλά,πρώτα απ* όλα,να αγωνίζεται εναν­ τίον του εαυτού του, εναντίον των ενστίκτων, των παθών, των αδυναμιών του. Αυτή η αντίληψη είναι που μας διαφοροποιεί απ, τους υπωξοἶπους Ελληίίες· ΓΙ: αυτον μας θεωρουν απωαἶῃ σμοζς' Επεζῖη εχουμε πεἶυχεψ το αχατορθωἶο” Μια κοωωνιἶχ χωρίἔ δίαχρίσείἔ στηρίἴμενεἔ στον πλουτο η την καταΥωΥη ­ Μια κοινωνία ίομοίωνἰ Αυτό είναι που εξαγριώνει όσους έχουν συμφέρον από τη διατήρηση της διαφορετικής κοινωνικής κα­

τάστασης στις δικές τους πόλεις. Γι' αυτό δυσφημούν, συκο­ φαντούν, διασπείρουν ψέματα και τερατολογίες για μας. Εί­

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟΤΕΛΟΣΤΟΤΕΦΠΑΛΤΗ

μαστε στρατοκρατικη κοινωνιαἱ Σιχοορα ναιν αλλα Υια ποιον σκοποἐ Για να οιαιρολασοομε τα ολικα κεκτημενα μασ› τισ φτωχικεσ οικιεσι τον ελαχιστο κληροι τον ανύπαρκτο πλοοτοἐ Δεν νομιζω. Ειμαστε οργανωμενοι στρατιωτικά μονο και μονο Υια να προστατεοσοομε τον μοναοικοι πρα`ίματι› τροπο σωησ μασ­ Την αντιληψη μιασ κοινωνιασ ιομοιωνι οπερασπιζομαστε› κι αστο ακριρωσ ειναι ποο ενοχλει τοοσ σενοοσ­ Αοτο ομωσ ποο τοοσ ενοχλειι εμασ μασ Υοητεοει· Αοτο θελοομε­ Να σεχωρι­ σοομε απο το πληθοσ­ Όχι επειδη σοσσωρεοσαμε πλούτο αλλα επειοη καταιρεραμε να ζοομε οιαφορετικα την καθε μικρη κι ασημαντη στιΥμη›την καθε λεπτομέρεια τησ σωησ· Όλη η πολη σεχωρισει­ Λαμπει η Σπαρτη σαν πολολαμπρη οαοα ανορειασι ηθικησ και λιτοτητασ­ Η οαδα αοτη› ομωσι καποτε θα σρησει· Αοτη ειναι η εκτιμηση μοο­ Ειναι φορεσ ποο σκεπτομαι πωσ ει­ μαστε ναοαχοι· Όχι ναοαχοι στον χώρο­ Ναοαχοι στον χρονο­ Όχι ναοαχοι στη θαλασσα­ Ναοαχοι στο παρον­ Τι οοολεια εχοομε εμεισ εδώ; Στον παροντα χρονοι εννοω­ Εμεισ επρεπε να ζούμε στην εποχή του Ηρακλή ή και παλαιότερα ακόμα. Όταν ολοι οι ανθρωποι ζούσαν σαν κι εμασ­ Σε πραχματικεσ κοινωνιεσ· Τι σημαινει ικοινωνιαιἔ Διαβιώνοομε απο κοινοοι οιαριωνοομε ωσ ομαδα; ωσ ενωση ανθρωπων­ Διαβιωνοομε ικοιναι­ Αοτο σημαινει­ Ειναι ὀκοινωνικηθ η οιαβιωση στισ αλλεσ πόλεις ;Αυτοί ανταγωνίζονται ο ένας τον άλλον καθημερινά , σε επιπεοο οικονομικον πολιτικο και προσωπικο­ Καθενασ προτ σπαθεί να επιβιώσει σε βάρος των άλλων. Συσσωρεύουν πλού­ το χωρισ μετρον μειώνοντασ ετσι την εομαρεια των σομπολιτών τοοσ› αφού ο σονολικοσ πλοοτοσ τησ πολησ ειναι οεοομενοσ· Ακατανόητο αυτό για μας. Συσσωρεύουν πολιτική ισχύ, πε­ ριοριζοντασ την πολιτικη παρουσια των οπολοιπων· Χρησιμο­ ποιοον τα λεκτικα τεχνασματοι τησ ρητορικησ χια να πεισοον› μερικοί απ' αυτούς,ότι πρέπει να προτιμηθούν για τα πολιτικά αἔιώματα σε σχεση με αλλοοσ ποο ειναιι οηθενν λιχοτερο ικα­ νοί. Με τά λόγια ξεχωρίζουν όμως οι ικανοί ή με τις πράξεις;

Αν οι πράξεις μιλούν από μόνες τους,τί χρειάζονται τα λόγια; Αν οι πράξεις δεν αρκούν,τα λόγια τί θα προσθέσουν;Ἀλλω­ στε για ποιον σκοπό αγωνίζονται να καταλάβουν την εξουσία; Γ ια το καλο της πολης η για την προσωπικη τους ικανοποιηση Είναι θέμα προσφοράς ή ματαιοδοξίας; Γιατί κατοικούν στην ίδια πόλη αυτοί οι άνθρωποι; Τί νόημα έχει; Ο καθένας είναι περιχαρακωμένος στον εγωισμό του. αδύναμος να αφουγκρα­ στεί τον βραχνά του διπλανού του. Γιατί δεν ζουν στα βουνόι και τα δάση , μόνοι τους, αφού και στις πόλεις μόνοι τους είναι; Γι” αυτό δεν μπορούν να κατανοήσουν τη δική μας πόλη. Πώς να αντιληφθούν αυτοί ότι εμείς μπορούμε να ανταλλάσσουμε συζύγους τόσο εύκολα όσο αυτοί ανταλλασσουν, καθημερινά, την προσχηματική τους ”καλημέρα”;Αδιοινόητο γι” αυτούς. Δεν έχουν κοινωνικη συνείδηση. Εμείς διαβιώνουμε όλοι μαζί, αυ­ τοί συμβιώνουν όλοι χώρια. Θυμάσαι εκείνο τον πρόγονό μας που γελούσε επειδή ηττήθηκε στην εκλογή για τη Γερουσία ;›› «Θυμάμαι. Εξήγησε πως ήταν χαρούμενος, επειδή η Σπάρ­ τη είχε ανδρες χαλοτεροος αττ° αοτον»_ «Ακριβώς Μπορεί να είναι αληθινό το περιστατικό, μπορεί και να μην είναι. Αλλα, σε κάθε περίπτωση, δείχνει μια ταση. Μια τάση, όμως,που δεν μπορεί να διατηρηθεί για πολύ. Αυ­ τός είναι ο φόβος μου. Η τρυφηλότητα, η πολυτέλεια, η δια­ φθορα η φτλαοττα ο χρηματτσμοςγ αργα ἡ γρήγορα θα ετακραι τήσουν και στη Σπάρτη. Είναι αναπόφευκτο. Αυτή είναι η αν­ θρώτανη φύση Δεν μπορείς να την ττολεμήοετς γτα πολο Δεν μπορείς να της αντιστέκεσαι για πάντα. Εμείς αντιστεκόμαστε γιατί η εκπαίδευσή μας είναι απίστευτα σκληρή. Σκληρή και μακρόχρονη· Μοχτς η ιαγωγἡι μας χαχαρώοετγη πόλη στγαρτι γόι θα διαφθαρεί και θα παρακμόισει. Τα σιδερένια νομίσματα μας θα αντικατασταθούν από χρυσά. Αυτή θα είναι η αρχή του τςχρρς γτα μας. Όταν αρχτσετ ο απρθηοαορτσμρςς όταν αρχί­ σουν οι διακρίσεις των πολιτών με βαση τον συσσωρευμένο πλούτο,η πόλη θα εξομοιωθεί με όλες τις άλλες. Θα εκλείψει

3

230

·

·

ό

231

ΠΔ.ΜΠΑΑΤΑΚΟΣ

ΤΟΤΈΛΟΣΤΟΤΈα̃ΠΑΛΤΗ

τότε,γιατί το πραγματικό της μέγεθος θα αποκαλυφθεί. Έίμα­

βιες. Αν τους μάθουμε να ζουν όπως εμείς και να μάχονται όπως εμείς, αργά ή γρήγορα θα ηττηθούμε. Έτσι, ούτε μπο­ ρούμε ν" αλλάξουμε τους άλλους, ούτε πρέπει να τους αλλά­ ξουμε. Φοβάμαι, όμως, ότι θί αλλάξουμε εμείς. Κανένας δεν μπορεί να μας νικήσει στα πεδία των μαχών,όσο παραμένουμε πιστοί στους νόμους της πόλης. Αυτό είναι αδύνατον. Θα ηττη­ θούμε, όμως, μόλις η ®αγωγή3 των νέων μας εκπέσει σε μιαν απλή στρατιωτική εκπαίδευση, μόλις οι στρατιωτικές μας ικα­ νότητες απομειωθούν. Τότε η λειψανδρία θα μας οδηγήσει στον αφανισμό. Γι' αυτό οι Έφοροι επιμένουν στην ξενηλασία. Δεν αφήνουμε τους ξένους να μπαίνουν στην πόλη,για να μην νοθεύσουν τον τρόπο ζωής μας με τα δικά τους πρότυπα. Ώς πότε, όμως, θα γίνεται αυτό ; Αυτοί που υπηρέτησαν έξι μήνες στη Δρυμαία, εμείς που μόλις ήρθαμε από την Αθήνα, όλοι εκείνοι που φεύγουν από την πόλη για αποστολές, δεν βλέπουν πώς ζουν οι υπόλοιποι Έλληνες; Όλοι οι οπλίτες μας που μά­ χονται παντού,σε όλη την Έλλάδα,δεν βλέπουν;Κάποιος,κά­ ποτε θα υποκύψει. Αυτός θα παρασύρει τον διπλανό του και ο διπλανός του κάποιον άλλον. Έίναι αδύνατον να πολεμήσεις για πάντα τη χαλάρωση των ηθών. Έίναι αντίθετο με την αν­ θρώπινη φύση. Κάποτε, αργά ή γρήγορα, τα ένστικτα και οι επιθυμίες θα επικρατήσουν. Γι' αυτό αναφέρομαι σε μάταιο σκοπό. Δεν μπορούμε να ξεχωρίζουμε για πάντα. Μπορούμε να νικήσουμε όλους τους αντιπάλους που θα βρεθούν μπροστά μας, αλλά φοβάμαι ότι θα ηττηθούμε τελικά από τον εαυτό μας τον ίδιο». «Έίναι όμως πολύ σκληρή η εκπαίδευσή μας, Αγησίλαε. Προετοιμαζόμαστε για την αποδοχή του πόνου εξαντλητικά. Σκέπτομαι μήπως αυτό είναι που θα μας κουράσει τελικά. Γιατί τόση σκληρότητα ;›› «Ο πόνος έρχεται αναπόφευκτα. Δεν μπορείς να τον απο­ φύγεις. Η ζωή είναι συνυφασμένη με τον πόνο. Η ζωή των θνη­ τών, εννοώ. Τί νόημα έχει, λοιπόν , η υπεκφυγή ;Τί νόημα έχει η

στε λίγοι. Όταν οι οπλίτες μας απογυμνωθούν απ”τις στρατιω­ τικές τους ικανότητες, το τέλος θα είναι κοντά. Το δικό σου παράδειγμα είναι χαρακτηριστικό. Παραμένεις δέκα χρόνια εδώ. Ακολουθείς μονότονα τις ίδιες διαδικασίες. Παραμένεις πιστός στον ίδιο σκοπό. Έχεις αφιερώσει τη ζωή σου όλη σί αυ­ τόν. Έίναι η αγάπη για τον πατέρα σου,που σε παρακινεί,αλ­ λά πού βρίσκεις τη δύναμη ,την αντοχή για να συνεχίζεις ;Χωρίς την όαγωγή' που έλαβες, θα ήταν αδύνατον να τα καταφέρεις. Δεν αντέχεται μια τέτοια ζωή. Θα είχες υποκύψει, προ πολλού, στους πειρασμούς της καθημερινότητας. Η προσοχή σου θα εί­ χε αμβλυνθεί. Ο Λυκούργος δικαιώνεται σε όλα. Η δεκατετρά­ χρονη “αγωγή' των παίδων και των εφήβων κρατά τη Σπάρτη κυρίαρχη σε όλη την Έλλάδα. Όπως αυτός το σχεδίασε». «Δεν νομίζω ότι μπορώ να αποδεχθώ μια τόσο απαισιόδοξη προοπτική. Γιατί μιλάς για αγώνα που δεν μπορεί να κερδηθεί ;›› «Έίναι απλό. Δεν το βλέπεις; Η πόλη μας είναι ένα μικρό και απομονωμένο νησί ανδρείας και αρετής, αυστηρών ηθών και ξενοφοβίας. Για πόσο μπορεί να αντέξει;Δεν μπορούμε να μεταλαμπαδεύσουμε τον δικό μας τρόπο ζωής στους άλλους, γιατί ποιος δέχεται,χωρίς βία,να ακολουθήσει έναν τρόπο ζω­ ής τόσο λιτό και στερημένο; Δεν μπορούμε να κάνουμε τους άλλους σαν κι εμάς αλλά, ακόμα και να μπορούσαμε, πάλι η πόλη μας θα έσβηνε. Αν οι άλλοι γίνονταν σαν κι εμάς, το πλε­ ονέκτημα ανωτερότητας που τώρα έχουμε απέναντί τους, θα χανόταν. Το πλεονέκτημα της στρατιωτικής μας ανωτερότητας βασίζεται αποκλειστικά στον τρόπο ζωής μας και στην εκπαί­ δευσή μας. Δεν είμαστε διαφορετικοί από τους άλλους Έλλη­ νες. Η κοινωνία μας είναι διαφορετική. Αυτό είν® όλο. Οινόμοι του Λυκούργου μάς δίνουν το πλεονέκτημα που έχουμε τώρα. Η υπεροχή μας δεν είναι φυσική, είναι πολιτική. Γι” αυτό, άλ­ λωστε, απαγορεύεται να πολεμάμε συνέχεια εναντίον ενός και μόνον αντιπάλου. Αν το κάνουμε, οι νίκες μας θα είναι βραχύ­ 232

.

Ό

±

233

ΠΔ.ΜΠΑΑΤΑΚΟΣ

προσπάθεια παραπλανησης των θεών; Είναι ανέφικτο. όσο κι αν προσπαθήσεις. Ο πόνος θα έρθει. Όσο περισσότερο είσαι προετοιμασμένος γι' αυτόν.τόσο καλύτερα θα τον αντιμετωπί­ σεις. Είτε πόνος του σώματος είναι είτε πόνος της ψυχής. Ο πό­ νοςοδικός μας είναι ελεγχόμενος και προγραμματισμένος από εμας τους ίδιους. Στους αλλους είναι ανεξέλεγκτος. Οι Μοίρες τον ορίζουν. Γι” αυτό όταν έρθει. κι έρχεται παντα. είναι πόνος ξαφνικός. βαρύς και αβασταχτος. Εκείνοι δεν είναι προετοι­ μασμένοι. κι έτσι γονατίζουν. Γι” αυτό η δική μας εκπαίδευση είναι επώδυνη. Αλλιώς. τί εκπαίδευση θα ήταν; Εκπαίδευση στον εφησυχασμό ;» «Οι ξένοι.όμως.δεν το βλέπουν έτσι». « Όχι. Αυτοί προσπαθούν στα μικρα ή μεγαλα διαστήματα που αφήνει η ζωή. αναμεσα στις οδυνηρές εμπειρίες. να κερδί­ σουν τον χαμένο χρόνο. Να διασκεδασουν. να μεθύσουν. να αποχαυνωθούν.να αφεθούν στις ηδονές και τις απολαύσεις.να συσσωρεύσουν δυναμεις μέχρι το επόμενο χτύπημα που επι­ φυλασσουν γιί αυτούς οι Μοίρες». «Μήπως είναι ορθότερο ;» «Δεν ξέρω. Μπορεί. Είναι τακτική αδοκίμαστη για μας. αρα.δεν μπορούμε να την κρίνουμε». «Είναι αλήθεια. παντως. ότι οι υπόλοιποι ίΕλληνες μας θε­ ωρούν αλλόκοτους. Είμαι δέκα χρόνια στη Μαλίδα. Ξέρω πια πώς σκέφτονται οι αλλοι για μας. Όταν έμαθαν πως είμαι εξό­ ριστος. υπέθεσαν ότι τρέφω εχθρικα αισθήματα για τη Σπαρτη. κατι που εγώ.φυσικα.αποδέχθηκα. Ετσι αρχισαν να ξανοίγον­ ται. "Γί πόλη είναι αυτή που δεν έχει θέατρο ;” με ρωτανε. “Γιατί η Αθήνα έχει θέατρο. αλλα εσείς όχι”». «Ναι.το έχω ξανακούσει αυτό. Μας κατηγορούν πραγματι ότι δεν έχουμε θέατρο στη Σπαρτη. Δεν το καταλαβαίνω. όμως. Τί να το κανει το θέατρο ο πολεμιστής; Τί να κανει το ψέμα.την αναπαρασταση.τη μίμηση.την κατασκευή. όταν έχει βιώσει ο ίδιος την αλήθεια.τον πόνο. τη θλίψη. τη χαρα και την Ζ34

ΤΟΤΕΛΟΣΤΟΤΕΦΠΑΛΤΗ ­

'

.  

έξαρση; Όταν έχεις ακούσει το βογκητό των τραυματισμένων. όταν έχεις δει ανθρώπινα σώματα να τεμαχίζονται. μέλη να αποκόπτονται. ανθρώπους να ουρλιαζουν. να κλαίνε. να έρ­ πουν. να ικετεύουν. όλα αυτα μπροστα στα ματια σου. δημι­ ουργήματα δικα σου ή των διπλανών σου. πώς μπορείς να αντέξεις το θέατρο ;Διονυσιακό είναι το θέατρο. Πρόσωπα κα­ τω από προσωπεία. Μακρια από την αλήθεια. Το θέατρο είναι το καταφύγιο των αδύναμων. Αυτών που δεν βίωσαν μια εκ­ παίδευση σαν τη δική μας. Αυτών που δεν έζησαν τις δικές μας στιγμές μαχης. Αυτών που δεν αντέχουν τη ζωή. Προσπαθούν να προετοιμαστούν για τα δεινα που έρχονται . παρακολουθών­ τας τους ηθοποιούς να διεκτραγωδούν τα δεινα τρίτων. Δεν προετοιμαζεσαι για τίποτα. όμως. μ” αυτόν τον τρόπο. Καθι­ σμένος και παρακολουθώντας. δεν προετοιμαζεσαι. Τα λόγια δεν προετοιμαζουν. όσο μεστό κι αν είναι το νόημα τους. Μό­ νον ο πόνος προετοιμαζει και ο κόπος. Ο δικός σου πόνος και ο δικός σου κόπος. όχι ο πόνος και ο κόπος των αλλων. Ούτε δι­ δασκει το θέατρο. Τί διδασκει ; Αίγο μετα την παρασταση . όλα τα διδαγματα ξεχνιούνται. Η αγωνία της μαχης. όμως. δεν ξε­ χνιέται ποτέ. Ο ύπνος μας είναι γεματος απ” αυτήν. Βλέπει κα­ νείς στα όνειρα του σκηνές από θεατρικές παραστασεις; Δεν νομίζω. Εμείς. όμως. βλέπουμε τα βιώματα μας σχεδόν καθε νύχτα. Ατέλειωτες σκηνές ολέθρου βασανίζουν και δυσχεραί­ νουν τον ύπνο μας. Πώς να παρακολουθήσουμε έναν ηθοποιό που υποδύεται τον στρατιώτη. τον αγγελιαφόρο . τον τραυμα­ τία; Πώς να παρακολουθήσουμε τη ίμητέρα” που δήθεν κλαίει για τον γιο της ή τη "σύζυγο" που οδύρεται για τον σύζυγό της ; Τί να διδαχθούμε εμείς απ” όλα αυτα; Μόνον η πραγματικότη­ τα διδασκει και μόνον αυτή προετοιμαζει. Όλα τ' αλλα είναι πνευματώδεις κατασκευές των αδύναμων. Χωρίς νόημα. Δεν τις περιφρονούμε. αλλα ούτε τις υιοθετούμε. Εκείνοι έχουν τη δική τους ζωή. εμείς έχουμε τη δική μας. Ποια οδηγεί πλησιέ­ στερα στους θεούς. μόνον οι θεοί το ξέρουν». 235

Ι

ι

‹

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

«Με ενοχλεί η περιγραφή που έκανες. Δεν έχω βιώματα σαν αυτά που αναφέρεις, εκτός μόνο από τη μάχη στις Πλαταιές. ίΕχουν περάσει δέκα χρόνια. Ξεχνάω. Ζω πια μια εύκολη ζωή. Εφησυχασμένη. Χωρίς εξάρσεις. Με ενοχλεί πολύ. Δεν μπήκα ποτέ στη φάλαγγα. Δεν ξέρω πώς αισθάνεστε». «Όταν ξεκίνησες την προέλασή σου στις Πλατάιές, πίσω από τον πατέρα σου,τί αισθανόσουν ;›› «Δεν πατούσα στη γη. Δεν υπήρχε βάρος. Ήμουν ανάλα­

ψ

ι

Υ

>

φΟΟς>>­

ί

«Ακριβώς. Το ίδιο ισχύει και για μας στη φάλαγγα. Αυτή είναι η αίσθηση. Εσύ, μάλιστα, δεν είχες θώρακα. Σκέψου εμάς, που είμαστε βαρυφορτωμένοι με περικνημίδες, θώρακα, ασπίδα, δόρυ, ξίφος και περικεφαλαία... Καταλαβαίνεις το βάρος όλου αυτού του εξοπλισμού. Όταν παρατασσόμαστε και αντικρίζουμε τον εχθρό, το βάρος αυτό είναι ασήκωτο. Το βάρος του ίδιου του σώματός μας επίσης. Μόλις αρχίσει ο παι­ άνας,όμως,το βάρος μειώνεται. Όταν πλησιάξουμε τον εχθρό, το βάρος γίνεται ασήμαντο. Τη στιγμή της σύγκρουσης είναι μηδαμινό. Πρακτικά δεν υπάρχει βάρος. Όχι τυχαία. Ούτε αναιτιολόγητα. Ο ίδιος ο οργανισμός μας προνοεί γι, αυτό. Όσο αυξάνεται ο ενθουσιασμός, όσο η μουσική μάς οδηγεί σε κορύφωση εκστατική , ο κόπος, ο πόνος και ο φόβος παύουν να υπάρχουν. Το σώμα ολόκληρο δονείται από κύματα απόλυτης χαράς. Είναι μία κατάσταση ευεξίας ασύγκριτης. Δεν υπάρχει στη φύση ουσία ικανή να φέρει ένα τέτοιο αποτέλεσμα. Ούτε διεγερτική, σαν το κρασί, ούτε παραισθησιογόνα, σαν αυτήν που χρησιμοποιεί η Πυθία. Ο οργανισμός μας είναι ιοχυρότε­ ρος. Παράγει μόνος του την ουσία που είναι απαραίτητη για να φθάσουμε σε έκσταση. Με μία προϋπόθεση, όμως. Πρέπει να κινδυνέψεις. Κίνδυνος, μουσική,συντροφικότητα,αυταπάρνη­ ση οδηγούν στη μόνη έκσταση που εμείς δεχόμαστε να δοκιμά­ σουμε. Είναι σύντομη, αλλά είναι όλη δική μας. Χωρίς βοηθή­ ματα. Μπροστά στην έκσταση αυτή, η αντίστοιχη της αναπα­ 236

°

· ί Κ

Δ

.

ραγωγικής πράξης, για παράδειγμα, έχει χαρακτήρα νηπιακό. Γι” αυτό ο πολεμιστής δίνει μικρή σημασία στην πράξη αυτή. Είναι ήδη πλήρης». «Η θέα και η οσμή του αίματος επηρεάζουν ;›› «Το αίμα είναι σπονδή για την πόλη. Γι® αυτήν ρέει. Ο πολε­ μιστής μεθά με τον κίνδυνο, όχι με το αίμα. Ο κίνδυνος είναι απαραίτητος για τον ίδιο, για τη δική του ευεξία, ενώ το αίμα είναι αναγκαίο για την πόλη. Η νίκη της πόλης απαιτεί διαδι­ κασία αιματηρή. Η νίκη του πολεμιστή προϋποθέτει διαδικα­ σία επικίνδυνη. Όχι αναγκαστικά αιματηρή. Αν η αιματοχυσία δεν είναι απαραίτητη,ο πολεμιστής θα αποδεχθεί τον κίνδυνο, αλλά αιματοχυσία δεν θα προκαλέσει. Είμαστε πολεμιστές,όχι σφαγείς. Γι' αυτό όσες φορές προελαύνουμε κατά του εχθρού και η παράταξή του διαλύεται πριν συγκρουστούμε ή διαλύε­ ται μετά τη σύγκρουση,η μάχη για μας τελειώνει. Δεν συνεχί­ ζουμε. Δεν εξοντώνουμε τον αντίπαλο. Η πόλη έχει νικήσει. Κι εμείς έχουμε νικήσει, αφού αναλάβαμε τον κίνδυνο. Το αίμα δεν χρειάζεται πια. Εμείς είμαστε πλήρεις ατομικά και η πόλη νικήτρια συλλογικά. Είναι το τέλειο αποτέλεσμα». «Ποιος είναι,λοιπόν,ο σκοπός του πολεμιστή;›› «Η νίκη της πόλης,για τη διασφάλιση της επιβίωσής της. Τί άλλο ;›› «Εννοώ ατομικά,ποιος είναι ο σκοπός του ;›› «Η νίκη κατά του εαυτού του, για την υπέρβαση του κό­ σμου των θνητών. Τί άλλο ;›› «Γιατί έκανες σύγκριση ανάμεσα στο κρασί και τις παραι­ σθησιογόνες ουσίες σε σχέση με την έκσταση του πολεμιστή την ώρα της μάχης; Ποια είναι η συνάφεια ;›› «Είναι προφανής. Ο άνθρωπος πρέπει να φθάνει σε εκστα­ τικές καταστάσεις. Προσεγγίζει έτσι τη χώρα των θεών, πριν τον θάνατο. Προετοιμάζεται. Αντικρίξει την πραγματικότητα. Πέρα απ“ την ψευδαίσθηση του ορατού κόσμου. Μετατρέπεται πρόσκαιρα σε ένα άυλο σύνολο αισθημάτων και αντιλήψεων. .

ί Τ

237

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟΤΕΑΟΣΤΟΪΕΦΕΑΛΤΗ

Εμπειρία λυτρωτική, αναμφισβήτητα. Με μία προυπόθεση, όμως. Δεν πρέπει να είναι εμπειρία ικλεμμένη” απ” τους θεούς. Δεν μπορείς να τους εζαπατήσεις ατιμώρητα. Είναι ματαιο. Θα υπαρξει απαντηση. Η βλαβη θα είναι μεγαλύτερη από Το όφελος που είχες. Το συνολικό αποτέλεσμα αρνητικό. Μόνον αν κοπιασεις, αν διακινδυνεύσεις, αν αγωνιστείς. οι θεοί θα ανταμείψουν τη συμπεριφορα σου. Δεν γίνεται αλλιώς. Αν χρη­ σιμοποιήσεις υποστυλώματα/διεγερτικές ή παραισθησιογόνες ουσίες δηλαδή, δεν μπορεί να υπαρξει. τελικα, όφελος. Δεν το δικαιούσαι. Η Πυθία είναι ιέρεια του Απόλλωνα. ίΕχει τη χαρη του. Γι” αυτό μένει ατιμώρητη. Δεν συμβαίνει το ίδιο, όμως, μ° εμας τους υπόλοιπους. Εμείς πρέπει να προσπαθήσουμε. Αν δεν προσπαθήσουμε, δεν θα απολαύσουμε καμία εκστατική εμπειρια­ Αν, παλι. απολαύσουμε χωρίς να προσπαθήσουμε. αν αποπειραθούμε να παραπλανήσουμε τους θεούς, η συνέ­ χεια είναι προδιαγεγραμμένη. Η τιμωρία βέβαιη. Απορώ που πολλοί δεν το καταλαβαίνουν. Για μας είναι τόσο προφανές». «Αντιλαμβανομαι αυτα που λες. Δεν έχω κανένα σχόλιο. Είναι ορθα. χωρίς αμφισβήτηση Μπορεί να λείπω από τη Σπαρτη δέκα χρόνια. αλλα τα διδαγματα του πατέρα μου δεν τα έχω ξεχασει. Αυτό που δεν γνωρίζω όμως) αφού δεν το έζη­ σα ποτέ, είναι το κίνητρο του οπλίτη λίγο πριν τον παιανα. Τί σκέπτεται; Γ ια ποιον λόγο χειροπιαστό και αμεσο αγωνίζεται εκείνη τη στιγμή ;›› ‹‹Συντροφικότητα. Αυτό είναι το αμεσο κίνητρο. Όταν πα­ ραταχθείς απέναντι στον εχθρό, δεν τα ξεχνας όλα, όπως λένε. Πατρίδα. οικογένεια, δόγματα, αρχές, εκπαίδευση μένουν στο μυαλό σου. Εκείνη τη στιγμή. όμως. δεν υπαρχεις πια ως προ­ σωπικότητα. Τπαρχεις μόνον ως ενωμοτία. Ούτε καν ως λόχος. Το μόνο που σ” ενδιαφέρει, είναι να μην χτυπηθεί ο οπλίτης αρι­ στερα σου. Αυτός που προστατεύεις με την ασπίδα σου. Ο δι­ πλανός σου. Αισθανεσαι γι) αυτόν απόλυτη ταύτιση. Ταύτιση ψυχής. Είσαστε μία ψυχή εκδηλωμένη σε δύο σώματα. Αδύνα­

τον να το καταλαβεις, αν δεν το ζήσεις. Δεν πρόκειται για συ­ ναισθημα­ Προκειται Υια κατασταση· Δεν αισθανεσαι ιταύτισηι· Εισαι ταύτισμενοε· Υπαρχει οιαφορα­ Για τον οιπλανο σού αγωνίζεσαι πρώτα απ® όλα. Είναι το μόνο που σε απασχολεί. Όλεε οι ύπολοιπεε κινησειε ειναι ενστικτώοειε· Έιχούν προηχητ θει τοσεε ασκησειε και τοσεσ μαχεε› ώστε τα παντα χινονται αύτοματα· Ακολοοθεισ τα παραγχελματοο τη σαλπιΤΥα και τη μούσικη­ Αύτο εινι ολο­ Σκεπτεσαι ομωἔ· Ο Σπαρτιατηε οπλι­ τησ σκεπτεται­ Έιχει επιχνωση τού χώρούιτοο χρονούιτηε στιχ­ μησ οληε· Ειναι πολύ δύσκολο αοτο· Οι αλλοι οεν μπορούν να το πετύχουν. Ουρλιαζουν, βρίζουν, αγκομαχούν, δεν ακούν τα παραχχελμαται πανικοραλλονταμ δεν μπορούν να σκοπεύ­ σούν· Δεν ἔεροον πού βρισκονται­ κι εμαε η εκστατικη οιαοιτ κασία της μαχης μας βγαζει εκτός τόπου και χρόνου. Αυτό ση­ μαινει εκσταση εεαλλού· Ταοτοχροναι ομωει δεν πεφτούμε σε ικαταληψηλ­ Δεν χανοομε τον ελεγχο· Χρειαζεται πολύχρονη και σκληρη εκπαιοεοση Υια να Υινει αύτο· Έτσι μολιε σταματησει η μούσικη­ καθε κινηση τησ φαλαχχαε παύει αποτομα­ Κανεναἔ δεν ουρλιαζει μαινόμενος,κανένας δεν τρέχει μόνος,κραδαίνον­ ταε το ξιφοσι Υια να καταοιώξει τον εχθρό· Αποφεύχούμε την ”καταληψη3. Ο Ἐἰυναίγειρος. στον Μαραθώνα, ήταν σε ικαταλη­ ψηι­ Σι εμαε η οιανοια ελεχχει το σώμα· Ειμαστε με το ενα ποοι μεσα στην εκστατικη εμπειρια και με το αλλο εξω­ Ακούμε τισ διαταγές. ακούμε τη σαλπιγγα. ακούμε τη μουσική, στοχεύου­ με παντα στον λαιμο και το προσωπο με το οορύ η στούσ βοο­ βώνεε με το ξιφοσ­ Αοτη› αλλωστει ειναι και η οιαφορα με την εκστατικη εμπειρια πού προκαλούν οι οιεχερτικεε η παραισθη­ σιοχονεε ούσιεε­ Με αύτεσ οεν μπορειἔ να σταματησειἑἱ οταν θελεισ εσύ­ Εισαι σε εκσταοη μη ελεχχομενη­ Γ ια να σταματη­ σεισ› πρεπει να περασει πρώτα η επιοραση τοοε­ Εμεια αντιθε­ ταισταματαμε με μιαν απλη οιαταχη· Μολις η σαλπιχνα σημα­ νει Ήαύσατειιι ο στροβιλισμοσ στον χορο τού θανατοο διακο­ πτεται αμεσωσ­ Μενούμε ακινητοι· Όλοι μαζι­ Μια ψύχη »­

7

Ζ38

7

Ζ39

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

«Πιστεύεις ότι ο πατέρας μου στις Πλαταιές ήταν σε "κατα­ ληψη® ;››

«Όχι. Είχε πλήρη έλεγχο ››. «Γιατί, τότε, το αριστείο ανδρείας απονεμήθηκε στον Πο­ σειδώνειο και τους αλλους ;›› «Γιατί ο Ποσειδώνειος επέδειξε εφαμιλλη ανδρεία,τηρώντας όμως τις διαταγές. Δεν τις παραβίασε,όπως ο πατέρας σου». «Φόβος ;›› «Πριν τη μαχη, ναι, φοβασαι. Φοβασαι μην ντροπιαστείς. Μην χασεις την ασπίδα. Μην σκοτωθεί ο διπλανός σου εξαιτίας της ασπίδας που έχασες. Μήπως δεν φανείς ανταξιος της πό­ λης που σε αναθρεψε. Μήπως δεν μπορέσεις να αντικρίσεις τη μητέρα σου όταν γυρίσεις πίσω. Αυτα φοβασαι. Προτού αρχί­ σει η μαχη, κυρίαρχος Θεός δεν ειναι Ο Άρης, Ειναι Ο Φόβος_ Όταν αρχίσειη μαχη,όμως,δεν φοβασαι τίποτα, Το σώμα κα­ τακλύζεται απ” την επιθυμία της νίκης. Η έξαψη της μαχης σε κυριεύει. Και η έξαρση. Ο χρόνος χανεται. Δεν υπαρχει αίσθη­ ση χρόνου. Νομίζεις ότι ζεις σε ένα ατελείωτο παρόν. Δεν θέ­ λεις να τελειώσει. Οι αυλητές, με τον ρυθμό τους, σε οδηγούν στα όρια της έκστασης. Δεν αισθανεσαι πια να πατας στο έδα­ φος. Αν οι Πέρσες ήξεραν, αν μπορούσαν να αντιληφθούν τον ρόλο των αυλητών, αυτούς θα στόχευαν πρώτα με τα βέλη, όχι εμας. Εμόις τί να μας έκαναν τα βέλη; Είχαμε τις ασπίδες και τον θώρακα. Αυτοί δεν είχαν. Κανείς, όμως, δεν δείχνει να υπολογίζει τους αυλητές. Από αγνοια. Αν χτυπούσαν αυτούς, η δική μας απόδοση θα έπεφτε χοιτςχχόρι›φα_ Θα μπεις στη φά­ λαγγα, όταν τελειώσουμε την αποστολή αυτή, και θα καταλα­ βεις. Καμία περιγραφή δεν εξισώνεται με το βίωμα το ίδιο, Η ερὡτησή σου δεν μπορεί να απαντηθεί ικανοποιητικα, όσο πα­ ραστατική κι αν είναι η περιγραφή. Μόνον το βίωμα είναι πα­

ραστατικό».

«ίΕχω τα βιώματα της εκπαίδευσης».

‹‹Αυτό,ναι. Είναι εμπειρία». Ζιο

η Π

«Οι μαχες ξεπερνούν την εκπαίδευση ; Σαν εμτιειρία.εννοώ. Σαν στιγμές που θυμασαι. Σαν στιγμές που επανέρχονται στα όνειρα σου και δεν σ” αφήνουν να ησυχασεις». «Βἔαρταταμ Για τους αλλους Έλληνες, σίγουρα η εμπειρία της μαχης είναι ανώτερη. Δεν υπαρχει σύγκριση. Για μας δεν είναι το ίδιο. Η εκπαίδευσή μας, όπως ξέρεις, είναι αιματηρή και θανατηφόρα. Περισσότερο ίσως από τις μαχες. Εγώ, για παραδειγμα, στην εκπαίδευση έχασα το “ζευγαρυ̃ μου. Τον Δίωνα­ Ήμασταν μαζί από την πρώτη μέρα που μπήκαμε στην αΥέλη. Από επτα ετών. Φίλοι. αδελφοί. σύντροφοι. Μαζί τρώ­ γαμε, μαζί περπατούσαμε στις πορείες, συμμετείχαμε στις ασπἡσειἐιίιμασταν ολη τη μεοα μαζί­ κανενα αλλο ζεοΥαρι της αγέλης δεν ήταν δεμένο όσο εμείς. Ο καθένας ήταν για τον αλ­ λον πατέρας, μανα και αδελφός. Μία ψυχή, δύο σώματα. Τον έχασα στον Ευρώτα. Ήμασταν δεκατεσσαρων ετών. Πρώτη χρονια στην ίλη. Πρώτη χρονια εφηβείας. Εκανε πολύ κρύο. Το ποταμι ήταν πλημμυρισμένο. Ο Δίων έτρεμε πριν αρχίσει η διέ­ λεοοη. Ήταν αρρωστοει Φοβηθηκα πως δεν θα τα καταφέρει. Είχε δικαίωμα να δηλώσει ασθένεια. Τον παρακαλούσα γονα­ τιστός να το κανει. ίΜην μπεις στο νερό, Δίων” του έλεγα. 'Δεν είμαι δειλός” μου απαντούσε. °Δήλωσε ασθένεια, Δίων' επέμενα εγώ. °Δεν θ” αντέξεις το παγωμένο νερό, θα μελανιασεις πριν φθασοομε απένοίνμί· (Θα με κοατἠσείἔ εσύ, μοο απαντούσε­ Τι, αυτό είναι τα ζευγαρια. Γι, αυτό είναι οι φίλοιἔ Δεν καταδεχό­ ταν να δηλώσει ασθένεια. Ήθελε να αποδείξει ότι δεν είναι δειλός. |ΗτΟιν λίγθ ΤΕιΟ κθντός από τα αλλα παιδιά. ΑδύνΟιτΟς. Δεν μποοοοσε να ἔεπεοασει Τοοε αλλοοἑ σωμαπιαα­ Μποοοο­ σε όμως ψυχικα. Αυτό ήθελε. Οι εκπαιδευτές ζήτησαν ένα ζευ­ γαρι για ανίχνευση του ποταμού, πριν δώσουν εντολή διέλευ­ σης σε ολη την ίλη­ Ο Δίων βΥη%ε αμεσως από την παραταἔη. χωρίς να με κοιταξει καν. Με αναγκασε, έτσι, να βγω κι εγώ τρέχοντας πίσω του. Οι εκπαιδευτές είδαν ότι έτρεμε. "Δηλώ­ νεις ασθένεια ;' τον ρώτησαν. "Οχι" απαντησε αυτός. "Προσφέ­

2ιι

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟΤΕΛΟΣΤΟΤΕοΠΑΛΤΗ

ρομαι για ανιχνευτής. Ήροτιμότερο είναι να δηλώσεις ασθέ­ νεια“ του είπαν. “Οχι” είπε παλι αυτός. 'Επιθυμώ να προβώ σε οτνίχνεοοηί­ Ο! Ξκποοοεοτές δεν μποοοοσοτν να ποτοοον άλλη απόφαση. Μόνον ο ίδιος είχε δικαίωμα να δηλώσει ασθένεια, όπως ξέρεις. Δεν μπορούσαν να τον εξαιρέσουν εκείνοι. Μόλις ττληστάοοτμε στην ρΧθη› Ο άρχων στράφηκε προἔ τρρἔ ετκροοτ­ Χοονοοἐ είοηνεςι ποο πσοοτκολοοθοοσσν οτμίλητοτι στράφηκε προς τους υπόλοιπους εκπαιδευτές, προς την ίλη ολόκληρη και φώναξε: Ἡαντες! Σε σταση προσοχής, τιμήσατε? Μικροί και μεγαλοι, ο αρχων πρώτος από όλους, σταθηκαν σε στάση προ­ σοχής τιμώντας τον Δίωνα για την απόφασή του. Χαρηκε. Μττθκαρε στο νερό­ Κροτττρμοτοτοτν Χέρτ­Χέρτι ρπωἐ όλα τοτ ζευγαρια,για να συγκρατεί ο ένας τον αλλον. Βαδίζαμε με δυ­ σκολία. Το ρεύμα ήταν πολύ ισχυρό. Παραπατούσαμε. Λίγο ττρτν τη μέρη τηἐ οτοτδρρμἡἑ οτ οττοτσμοί του Δίωνα έγιναν ακα­ τασχετοι. Το νερό έφθανε, στο σημείο εκείνο, μέχρι το ύψος του θώρακα περίπου. Οι εκπαιδευτές φώναζαν, αλλα δεν κα­ Ταλοτβοττνα τί έλϋιοτν­ Ο θοοοβοἐ τοο νεοοο ητοτν ενοίωφοτντττ κός. Γύρισα να κοιταξω. Ο αρχων έκανε με τα χέρια το σήμα της °ματαίωσης°. Φώναξα στον Δίωνα °Ματαιώνουμε, ματαιώ­ νουμεί. Δεν ξέρω αν με ακουσε ή αν καταλαβε τί του είπα. Ήτρεμε ανεξέλεγκτα. Τον αγκαλιασα σφιχτα για να του μετα­ δώσω θερμότητα­ ΑΥκοτλτοτσμένοτ Υοοίσοτμο ποοο την οχθη σκ· κίνησης. Σε καποια πέτρα παραπατησε. Πέσαμε κι οι δύο στο νερό. Από την πτώση τα χέρια μας ανοιξαν. Μου ξέφυγε. Το ρεύμα τον παρέσυρε. Κολύμπησα πίσω του προσπαθώντας να τον συγκρατήσω. Δύο φορές τον αρπαξα από τα πόδια, και τις δύρ φρρέἔ το νερό τον παρέσυρε ττάλτ­ Ποτρρτσύρθηκα κτ ελίώ ανεξέλεγκτα. Αγωνίστηκα να τον πρσλαβω. Φώναζα ματαια το όνομα του. Ήπια νερό, έχασα τις δυναμεις μου και βρέθηκα ημιθανής στην όχθη, επτα σταδια πιο κατω. Το σώμα του Δίω­ να δεν βρέθηκε ποτέ. Ο Ευρώτας δεν αρκέστηκε μόνο στην ψυ­ χή του. Τἰρατησε και το σώμα του. Όταν ανοιξα τα ματια μου,

οοο έφηβοι απο την ίλη με είχαν αγκαλιασει σφιχτα,για να μου με­ιαοώοοον τη θερμότητα τους. Ει̃ίχαν βγαλει τους χιτώνες τους και τους είχαν τυλίξει στα ακρα των χεριών και των πο­ διών μου. Με τις παλαμες τους καλυπταν το κεφαλι μου, για να μειώοοον την απώλεια θερμότητας και απ” αυτό το σημείο. Μου έδωσαν κρασί με μικρή αραίωση. Μου έδωσαν σταφίδες. Μόλις συνήλθα λίγο,καταλαβα πως όλη η ίλη ήταν παρατεταγ­ μονη μποοοτα μοο_ Σε σταση προσοχής. Ο αρχων έδωσε το πα­ ραγγελμα. Άρχισαν να ψαλλουν τον παιανα. Προς τιμήν μου. Τί να την κανω,όμως, εγώ την τιμή ; Εγώ είχα χασει τον Δίωνα. Τον μόνο ανθρωπο που αγαπούσα πραγματικα, βαθια και απόλυτα/Ημουν δεκατεσσαρων ετών.Ἀρχισα να κλαίω. Ξεκί­ νησαν να ψαλλουν τον επιθανατιο παιανα προς τιμήν του Δίω­ να_ Ποοοπαθηοα να τοος ακολουθήσω τρέμοντας ολόκληρος, κλαίγοντας και τραυλίξοντας. Δεν τα καταφερα. Ξέσπασα σε

ΖΔΖ

]

ἶ

λογμοός ακατασχετους». «Σε μαστίγωσαν ;›› «Φυσικα με μαστίγωσαν. Τί αλλο να κανουν ; "Ξέρεις πόσα °ζεογαρια° θα χασεις ακόμα,Αγησίλαε ξ μου είπε σ αρχων. “Ξέ­ οεις ποοοι οπλίτες, οτ° αριστερα σου, θα πέσουν στη μαχη, επειδη απετοχεε να τοος καλόψεις με την ασπίδα σου; Τί θα κανεις τότε; Θα κλαις καθε φορα σαν σαστισμένο παιδακι σε Ιωνική πόλη; Μαθε να δέχεσαι το αναπόφευκτο, αυτό που ποοοπαθηοεο με καθε οοο δύναμη να αποφύγεις. Έὶκανες ό,τι μπορούσες. Τώρα δέξου τον πόνο. Να κλαις για τις δικές σου λανθασμένες επιλογες, οχι για τις σοφές επιλογές των θεών. Θα μαο­ανωθειο Ο πονοξ τοο σώματος θα σε βοηθήσει να ξε­ περασεις τον πόνο της ψυχής. Θα αυτοκτονήσεις,αν δεν σε συ­ νεφεοοομε Η πολη εχασε ενα αξιο τέκνο της. Δεν υπαρχει λό­ γος να χαοει και δεύτερα», «Συνήλθες πραγματι ;›› «Το μαστίγιο με αναγκασε να ξεχασω. Ο σωματικός πόνος εντοπιοε ποοοκαιρα τον πόνο της ψυχής. Ο ορίζοντας μου στέ­ 243

ΠΔ.ΜΠΑΑΤΑΚΟΣ

νεψε. Ξέχασα την αυτοκτονία. Περιορίστηκα, αιμόφυρτος. στην προσμονή της λυτρωτικής επενέργειας του υπέρικου πανω στις πληγές. Εκείνη την ημέρα ξέχασα. Δεν ξέχασα. όμως, καμία απ' τις επόμενες. Μέχρι σήμερα. Ο πόνος της ψυχής γαλήνεψε. Δεν αυτοκτόνησα. Είχαν δίκιο ότι θα αυτοκτονούσα. Το πρώτο πραγμα που σκέφτηκα στην όχθη, ήταν αυτό. Να ξεφύγω από τους δυο εφήβους που με κρατούσαν αγκαλιασμένο και να πέ­ σω στο ποταμι. Για να βρω τον Δίωνα. Τον αδελφό μου». «Έχασες αλλο °ζευγαρι” ή διπλανό σου στη μαχη ;›› «Ποτέ. Ούτε και θα χασω. Προτιμώ να αντικρίσω εγώ τους χθόνιους θεούς παρα να περασω παλι το ίδιο μαρτύριο. Δεν έχασα κανέναν και δεν πρόκειται να χασω κανέναν. Μου αρ­ κούν οι τύψεις και ο πόνος για τον Δίωνα. Όποτε κοιμαμαι κουρασμένος, έρχεται παντα η ίδια εικόνα: (Θα με κρατήσεις εσύ“ μου λέει. Ξυπναω κλαίγοντας». «Το ίδιο. περίπου, συμβαίνει και σί εμένα. Με τον πατέρα μου. 6Θα ζήσειςζτου έλεγα. £Θα είμαι πίσω σου. Εσύ με το δό­ ρυ . εγώ με τα ακόντια. Θα εξουδετερώσουμε τους Μήδους που θα βρεις μπροστα σου. Μέχρι να πλησιασει η φαλαγγα). Για ποιον λόγο ;” μου απαντούσε. 'Για μένα' του έλεγα εγώ. 6Μόνο για μένα. Ζήσε μόνο για μένα”. (Θα πολεμήσω για να αποκατα­ στήσω την τιμή και το όνομα μου' απαντούσε. "Και το δικό σου όνομα, επίσηςἴ “Αν θα ζήσω ή όχι. δεν το γνωρίζω. Αυτό είναι θέλημα του θεού. Εγώ επιλέγω τον τρόπο . εκείνος τον τόπο και τον χρόνο. Αλλωστε,ο θανατός μας έχει ήδη συμβεί. Εμείς βα­ δίζουμε μέσα στον χρόνο για να τον συναντήσουμε. Δεν μπορώ να σου υποοχεθώ ότι θα επιζήσω. Σου υπόσχομαι μόνο ότι θα προσπαθήσω. Η ενέργεια μας είναι έτσι κι αλλιώς παρόιτολμη. Εσύ μπορείς να μου υποοχεθείς ότι θα επιζήσεις;Τί θα γίνει αν εγώ επιβιώσω . ενώ εσύ όχι; Το έχεις σκεφτεί αυτό ;' Δεν το είχα σκεφτεί. Δεν με απασχολούσε. Μόνον η αποκατασταση του ονόματός μας με απασχολούσε. Με βασανίζει η ιδέα ότι προ­ σχηματικα τον παρακαλούσα να ζήσει. Πώς να ζήσει; Μόνος 244

Ϊ

Ϊἐ

ιζ

ΤΟΤΕΛΟΣΤΟΪΕΦΠΑΑΤΗ

βαδιζε εναντια σ® όλη την παραταξη των Μήδων. Δεν μ® αφήνει να ησυχασω αυτή η σκέψη. Δεν προσπαθησα να τον αποτρέψω, αντίθετα, τον παρότρυνα. Αλλα, παλι. πώς να τον αποτρέψω; Η απλη συμμετοχή του στη μαχη δεν θα έσβηνε το όνειδος των Θερμοπυλών. Δεν θα αλλαζε τίποτα. Για μένα ήταν ό,τι είχα στη ζωή. Γι” αυτό παραμένω εδώ και παραμονεύω τόσα χρόνια για τον Εφιαλτη. Ο δικός του θανατος θα φέρει τη δική μου λύ­ τρωση. Έτσι. ελπίζω,τουλαχιστον››. «Πρόσεξε. μην σου ξεφύγει ο έλεγχος. Ο αυτοέλεγχος, εν­ νοώ. Η αυτοκυριαρχία. Αν έρθει η στιγμή της εμπλοκής.πρέπει να τα ξεχασεις όλα αυτα. Θα υπακούς στις εντολές μου.χωρίς ενδοιασμό ή επιφύλαξη. Είναι δύσκολο για σένα. αφού λείπεις δέκα χρόνια από τη Σπαρτη. Έχεις ξεχασει να δέχεσαι εντο­ λές. Έχεις ξεχασει να υπακούς. Αν κινδυνέψει όμωςη αποστο­ λή . λόγω του θυμού και του παθους σου, δεν θα διστασω να σε δέσω και να σε φιμώσω. Δεν είσαι εκπαιδευμένος για να αντέ­ ξεις τέτοια ένταση. Πρόσεχε. Μην χασεις την ευκαιρία να ανταποδώσεις με τα ίδια σου τα χέρια το παθημα του πατέρα σου. Παθημα που ήταν επιλογή του, ωστόσο. Γιατί.πραγματι. παρέμεινε στους Αλπηνούς; Γιατί δεν επέστρεψε στις Θερμο­ πύλες ; Τον ρώτησες ποτέ ;›› «Τον ρώτησα. “Ήμουν απείθαρχος' μου είπε. 'Όλοι μου έλε­ γαν ότι θα είχα φθασει ψηλα. αν ήμουν πιο πειθαρχημένος. Αυ­ τή η παρατήρηση μου είχε γίνει εμμονή. Να τηρώ τον νόμο. Αυ­ τό ήθελα. Να μην είμαι απείθαρχος πια. Ο νόμος, όμως, είναι σαφής. Μόνον υγιείς οπλίτες μπαίνουν στην παραταξη. Εγώ δεν έβλεπα καθόλου. Πού να παω; Δεν ήξερα καν ότι ο Εύρο­ τος έφυγε από τους Αλπηνούς. Αν το ήξερα. θα είχα φύγει κι εγώ. 'Οσο δεν τηρούσα τον νόμο. με κατηγορούσαν για απει­ θαρχία. Μόλις τήρησα τον νόμο, με κατηγόρησαν για δειλία. Η Τύχη δεν είναι μαζί μου'. Αυτό μου είπε». Έβρεχε. Ήμασταν σκεπασμένοι με τους μανδύες. κατω απ” τα δένδρα που σχηματιζαν ένα φυσικό κοίλωμα, καλυμμένο με Ζ4ὅ

ΠΟΔ.

ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

πυκνή βλάστηση γύρω­γύρω. Ήταν ακριβώς το σημείο συνάν­ τησης του Εφιάλτη και της Φοίβης. Ο τόπος των εφηβικών τους συνευρέσεων. Ο χαμηλός γήλοφος, που μου είχε περιγράψει ο Αθηνάδης. Στους πρόποδες του υπήρχε πράγματι μια μαρμά­ ρινη κρήνη. Ο δρόμος περνούσε μπροστά από την κρήνη. Η απόσταση που μας χώριζε απ“ αυτήν, ήταν γύρω στα εξήντα πόδια. Την βλέπαμε ακόμα κι όταν ήμασταν καθισμένοι στο έδαφος. Ενα άνοιγμα ανάμεσα στα δένδρα επέτρεπε την εξα­ κόντιση, αν οηκωνόταν κανείς όρθιος. Ο χώρος μπροστά και γύρω από την κρήνη διαγραφόταν καθαρά και ανεμπόδιστα. Αν ο Εφιάλτης έφθανε σ' εκείνο το σημείο, ο Αθηνάδης δεν θα συναντούσε κανένα πρόβλημα στη στόχευση. Είχαμε αφήσει τα άλογα δεμένα, ένα στάδιο μακριά περίπου. Θέλαμε να αποφύγουμε τον εντοπισμό μας από τα χρεμετίσματα και τη μυρωδιά τους. Αν χρειαζόταν να καταδιώξουμε τον Εφιάλτη, θα τρέχαμε να τα πάρουμε. Θα ερχόταν όμως; Δεν ήμουν σί­ γουρος. Μπορούσε να συναντηθεί με τη Φοίβη σε οποιοδήποτε άλλο σημείο της πεδιάδας. Ήμουν βέβαιος για τη συνάντηση, αλλά καθόλου βέβαιος για τον τόπο και τον χρόνο. Οι κινήσεις της Φοίβης έδειχναν καθαρά ότι έλαβε κάποιο μήνυμα. Τί άλλο από οδηγίες για συνάντηση μπορεί να περιείχε το μήνυμα αυ­ τό ; Θα πήγαινε,αλλά για ποιον σκοπό ; Για να φύγει μόνιμα με τον Εφιάλτη ή για να τον αποχαιρετήσει για πάντα; Τπέθετα ότι ο τόπος της συνάντηοής τους θα ήταν αυτός στον οποίο πα­ ραμονεύαμε. Ήταν μαζί από παιδιά. Δεν είχαν ιδωθεί για δέκα χρόνια. Επρεπε να βρεθούν σ” ένα μέρος συμβολικό και ταυτό­ χρονα ασφαλές γι” αυτούς. Η κρήνη ήταν το ιδανικό σημείο. Ο αγγελιαφόρος δεν χρειαζόταν να μεταφέρει κάποιο πολύπλο­ κο μήνυμα. “Στην κρήνηό θα έλεγε μονάχα. Η απλότητα και η λιτότητα του μηνύματος ήταν κανόνας που ο Εφιάλτης είχε κά­ θε λόγο ν' ακολουθήσει. Πίστευα πως η εκτίμησή μου ήταν σω­ στή αλλά, σε κάθε περίπτωση, δεν μπορούσα να κάνω κάτι διαφορετικό. Ο Αρίστων παραμόνευε στο βουνό. Ο Φίλων πα­ 246

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΤ ΕΦΙΑΛΤΗ

Ξ

θ

Ξ

+

ι

ἐς

_ τ

Ἐ.

ρακολουθούσε τη Φοίβη και την αγροικία της μητέρας τ0υ Εφιάλτη ταυτόχρονα. Δεν μπορούσαμε να κάνουμε κατι πε­ ρισσότερο. Αν ο Φίλων διαπίστωνε την παρουσία του Εφιαλτη. θα προχωρούσε μόνος του στην επιθεση. Σε περιπτωση αποτυ­ χίας, θα ερχόταν να μας ειδοποιήσει για να συνεχίσουμε την καταδίωξη με τα άλογα. Ό.τι ήταν να γίνει, θα γινόταν μόλις ξημέόωνε­ «Δεν θα έρθει με την ανατολή του ήλιου» είπε ο Αθηνάδης. «Αποκλείεταιη Φοίβη να έχει δεχθεί τέτοια ώρα συνάντησης. Δεν μπορούσε να ξέρει ότι θα λείπω από το σπίτι σήμερα το βράδυ. Συνήθως φΘύΥω μόλιἔ ξημερώσεϋείτε για Ήἔ αγροτικές εργασίες είτε για να πάω μέχρι τον βράχο στη χαράδρα του Ασωπού. Από την οικία μας μέχρι εδώηαπόσταση είναι είκοσι στάδια πεθίπου­ Αρα, ο χρόνος συνάντηοής τους θα είναι ίσος ή λίγο μεγαλύτερος από τον χρόνο που χρειάζεται η Φοίβη για να φθάσει από την οι­ κία μας μέχρι εδώ, μετά την ανατολη του ηλιου». «Σωστό» είπα. «Επομένως, θα κοιμηθούμε εκ περιτροπής και το πρωί θα είμαστε έτοιμοι για κάθε εξέλιξη». «Κοιμήσου πρώτος, γιατί είσαι εξαντλημένος» είπε. «Θα σε ξυπνήσω όταν κουραστώ ››. Τυλίχτηκα με τον μανδύα, ἔάπλωσα πάνω (πο βθει̃ίμένο έδαφος και προσπάθησα να κοιμηθώ. Ο Αθηνάδης ήταν ήρε­ μος. Αντιμετώπιζε το ενδεχόμενο της συνάντησης του Εφιάλτη με τη Φοίβη ψυχρά και ουδέτερα. Ετσι έπρεπε. Αυτή ήταν η στάση που όφειλε να κρατἠσείιαλλά δεν ημουν σθίουθοἔ ΟΉ θα διατηρούσε την ψυχραιμία του την κρίσιμη στιγμή. Αποκοιμήθηκα.

ι τε

κ

Ή

247

ί ί Ζ

λ

Η

ι

ι; ί

”

ἔι Ρ

.

Έ

νιωθα πως είμαι ξαπλωμένος στην κοίτη του ποταμού. Ο Ευρώτας ήταν πολύ ρήχός. Το νερό περνούσε κάτω απ, . το σώμα μου. Σε ποια εκπαιδευτική διαδικασία ανήκε αυτή η άσκηση; Ιἰρύωνα. Άρα, ήταν χειμώνας. Γιατί, όμως, το ποτάμι ήταν τόσο ρηχό; Δεν μπορούσα να καταλάβω. Με ξύπνησε ο Αθηνάδης. "Ξήμερώνειλ είπε. Άνοιξα τα μάτια μου. ίΕβρεχε. |Ενα μικρό ρυάκι νερού κατέβαινε από την κορυφή. Είχα απο­ κοιμηθεί στην κοίτη του. Το νερό κυλούσε μέσα απ' τον μανδύα και το χιτώνιο, κατέβαινε ανάμεσα στα πόδια μου και χανόταν προς την κρήνη. Είχα μουδιάσει από το κρύο. Ήμουν συνηθι­ σμενος να κοιμαμαι με τετοιες συνθηκες. Ο Αθηναδης δεν ηταν. Καθόταν στη ρίζα ενός δένδρου, είχε ακουμπήσει την πλάτη του στον κορμό, είχε τυλιχτεί με τον μανδύα του και προσπαθούσε να προφυλαχθεί απ” τη βροχή. Τιατί δεν με ξύπνησες για τη σκοπιά μου ;” τον ρώτησα. "Ησουν πολύ κουρασμένος, αντίθετα μ” εμένα' μου είπε. Ἄλλωστε γιατί να σε ξυπνήσω ;Είναι αδύνα­ τον να κοιμηθώ μί αυτές τις συνθήκες. Εχουν περάσει δεκατρία χρόνια από τότε που τελείωσα την εκπαιδευση. Θα σε ξυπνού­ σα χωρίς λόγο'. Τον ρώτησα αν είχε δει ή αν είχε ακούσει οτιδή­ ποτε. Η απάντηση ήταν αρνητική. Εκτός από τον θόρυβο της βροχής, δεν ακουγόταν τίποτα άλλο. 'Τώρα έπρεπε να κινηθώ. Να μην παραμείνω άλλο ακίνητος, φορώντας τα βρεγμένα ρούχα. Πώς να κινηθώ όμως μέσα στο δασόικι; Πώς να μετακινηθώ, χωρίς να κάνω θόρυβο; Αδύνα­ τον. Περιορίστηκα υποχρεωτικά σε μερικές κινήσεις δεξιά­ αριστερά, για ν' αποφύγω το μούδιασμα. Δεν ήξερα αν ο Εφιάλτης θα εμφανιστεί, δεν ήξερα πότε θα εμφανιστεί και από πού θα έρθει. Δεν έπρεπε να γίνουμε αντιληπτοί σε καμία περίπτωση. Θα άφηνα να περάσει αρκετό χρονικό διάστημα, ίσως μέχρι το μεσημέρι, ώσπου να εγκαταλείψουμε τη συγκε­ κριμένη ενέδρα. Για να πάμε πού,όμως ,Αν ο Εφιάλτης δεν εμ­ φανιζόταν, θα επιστρέφαμε στην αγροικία του Αθηνάδη. Αμέ­ σως μετόι, χωρίς τον Αθηνάδη πια, θα κατευθυνόμασταν προς ν

. .ι

Γ'

έ

1Δ|

ΝΕΜΕΣΙΣ

‹έΟποιος απ' τους ανθρώπους κατηγορεί τα θεια, γιατιίοι άδι­ κοι δεν τιμωρούνται αμέσως αλλά με το πέρασμα του χρόνου, ας ακούσει την ερμηνεία: Αν οι τιμωριες ερχονταν αμεσως, | ί πολλοί από φόβο κι όχι από καλό χαρακτήρα θα τιμούσαν τους θεούς με τις πράξεις τους. Τώρα όμως, που η τιμωρία δεν επι­ βάλλεται αμέσως, οι άνθρωποι φανερώνουν τον πραγματικό τους χαρακτήρα». Χ

Θεόδεκτος , Τραγωδιες , αδέσπ. απόσπασμα, 8

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΪ” ΕΦΙΑΛΤΗ

ν

»

κ

249

Ζ48 ;τ1

ν

ν

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

το βουνό. Δεν είχα άλλο εναλλακτικό σχέδιο. Δεν ήμουν ευχα­ ριστημένος. Ούτε το σχέδιο που ακολουθούσα με την ενέδρα στην κρήνη με ικανοποιούσε. Δεν στηριζόταν τόσο στη λογική όσο στη διαίσθηση. Πίστευα πως η κρήνη ήταν ο τόπος συνάν­ τησης του Εφιάλτη με τη Φοίβη, αλλά βεβαιότητα δεν υπήρχε. Μπορούσε να είναι έτσι, αλλά μπορούσε και να μην είναι. Εγώ όμως ενεργούσα ασυναίσθητα σαν να επρόκειτο για βεβαιότη­ τα,όχι απλή πιθανότητα. Ενεργούσα,λες και μια δύναμη ανώ­ τερη από μένα υποδείκνυε το σημείο αυτό. «Αν εμφανιστεί» είπα στον Αθηνάδη «δεν θα περιμένουμε την άφιξη της Φοίβης. Θα επιτεθούμε αμέσως. Αν έχει άλογο, θα τον αφήσουμε να αφιππεύσει. Πρέπει να τον πετύχεις με την πρώτη βολή. Αν αστοχήσεις, θα χτυπήσω εγώ το άλογο. Αν το άλογο είναι δεμένο μακρύτερα απ“ τα εξήντα πόδια, θα στο­ χεύσω τον Εφιάλτη. Αν αστοχήσω , θα χτυπήσεις εσύ με το δεύ­ τερο ακόντιό σου. Σε περίπτωση δεύτερης δικής σου αποτυ­ χίας,αυτός θα έχει φθάσει το άλογό του. Θα τον καταδιώξουμε φυσικά αλλά,μέχρι να φθάσουμε εμείς στα δικά μας άλογα,θα έχει ξεφύγει αρκετά. Γι” αυτό προσπάθησε να τον πετύχεις με την πρώτη βολή». ίΕγνεψε καταφατικά. |Εδειχνε έτοιμος. Το πρόβλημα της Φοίβης δεν τον απασχολούσε. Προς το παρόν, τουλάχιστον. Αντίθετα απ' αυτόν,εγώ δεν ήμουν έτοιμος. Ο αρχικός ενδοια­ σμός μου, όταν ο Πλείσταρχος μου είχε αναθέσει την αποστο­ λή, επανερχόταν τώρα. Τί ήταν ουσιαστικά η αποστολή; Εκτέ­ λεση αόπλου αντιπάλου ή, έστω, εκτέλεση ενόπλου,χωρίς να του δοθεί η ευκαιρία να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Αυτό ήταν. Δεν μου άρεσε. Βέβαια οι κανονισμοί ήταν σαφείς, κι οι εντολές που είχα ξεκάθαρες. Για μας δεν νοείται μάχη με κά­ ποιον ηθικά κατώτερο. Μάχεσαι μόνο με όποιους τιμάς. Δεν τιμάς όσους καταφρονείς. Κι ασφαλώς καταφρονείς έναν προ­ δότη. Η μάχη προυποθέτει ίσες ευκαιρίες για τους αντιμαχό­ μενους. Η εκτέλεση σημαίνει υποτίμηση του αντιπάλου. Δεν 250

ΤΘΤΕΛΘΣΤΟΤΕΠΠΑΛΤΗ

ί

Ξ

του δίνεις καμία ευκαιρία να αμυνθεί, γιατί δεν αξίζει να του δώσεις μια τέτοια ευκαιρία. Οι πράξεις για τις οποίες κατηγο­ ρείται,οδηγούν σ” αυτην την απόφαση. Την απόφαση της εκτέ­ λεσης. Εκκρεμούσε καταδίκη , άλλωστε,σε βαρος του Εφιάλτη. Είχε καταδικαστεί σε θάνατο από την Αμφικτυονία των ελλη­ νικών πόλεων. Δεν υπήρχε, λοιπόν, καμία περίπτωση αντιπα­ ράταξης με έναν άνθρωπο χυδαίο και ποταπό, όπως αυτός. Εμείς ζούσαμε μόνο και μόνο για την τιμή της μάχης. Ο αντί­ παλος προσδιορίζει το μέγεθος της τιμής αυτής. ίΕνας αντίπα­ λος δειλός και ασήμαντος μειώνει την αξία της νίκης. ίΕνας αντίπαλος χυδαίος εξαφανίζει την προοπτικη της μάχης. Δεν θα επιτρέπαμε ποτέ στον Εφιάλτη να αμυνθεί και να υπερα­ σπιστεί τον εαυτό του. Ήταν αντίθετο με τις παραδόσεις μας, αντίθετο με τις αντιλήψεις μας και τον κώδικα ηθικής μας. Αυ­ τός δεν υπερασπιζόταν τίποτα. Μόνο τη φθηνή και αμελητέα ύπαρξή του. Δεν υπερασπιζόταν πατρίδα, ιδέες, στάση ζωής, οικογένεια, ιδανικά. Τίποτα απολύτως. Δεν άξιζε να ζει. ίΕπρεπε να εκλείψει αλλά, παρ” όλα αυτά, ο τρόπος με ενο­ χλούσε. Ήταν επιβεβλημένος,αλλά δεν έπαυε να είναι ενοχλη­ τικός. Θα έδινα την εντολή στον Αθηνάδη, αλλά με κρύα καρ­ διά. Δεν θα χαιρόμουν γι” αυτό. Ξημέρωνε. Ακούστηκε πίσω μας ελαφρύς κι ανεπαίσθητος θόρυβος. Με τα ξίφη στο χέρι στραφήκαμε προς τα εκεί. Ο Φί­ λων, έρποντας σχεδόν, βγήκε μέσα απ” τη βλάστηση, κατεβαί­ νοντας από την κορυφή του γήλοφου προς εμάς. Ή Φοίβη κα­ τευθύνεται προς τα εδώ' ψιθύρισε. Άπόσταοη έζι στάδιαἔ Ήώς ξέρεις ότι κατευθύνεται εδώ ειδικά ;” τον ρώτησα. Ἱἰινεί­ ται πάνω στον δρόμο“ είπε. 'Ο δρόμος οδηγεί στην κρήνη. Την παρακολουθώ συνεχώς, μέσα από το δάσος. Κινήθηκα παράλ­ ληλα προς αυτήν. Αν σηκωθείτε και κοιτάζετε ανατολικά, θα την δείτεί. Σηκώθηκα αμέσως όρθιος. Κοίταξα ανατολικά. Η Φοίβη βάδιζε αργά αλλά σταθερά για να συναντήσει ένα πε­ πρωμένο σκληρό γι) αυτήν. Ήταν πολύ μακριά για να μπορέσω Ζ51

Τ

ΠΔ_ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

να την διακρίνω καθαρά. Έβλεπα μόνο μια μικρή κουκίδα στο βάθος του δρόμου. Περίπτωση λάθους, όμως. δεν υπήρχε. Αφού αυτή ερχόταν από εκείνη την κατεύθυνση, ήταν λογικό ότι ο Έφιάλτης θα προσέγγιζε από την αντίθετη. “Έτοιμοι” ψι­ θύρισα. Ο Αθηνάδης πήρε το ακόντιο στο χέρι. Έμεινε γονατι­ στός με το σώμα στραμμένο προς την κρήνη. Ο Φίλων εξακο­ λουθούσε να παρατηρεί τις κινήσεις της Φοίβης με το ακόντιο στο χέρι κι αυτός. Σηκώθηκα πάλι όρθιος, με μεγαλύτερη προ­ σοχή αυτήν τη φορά, κρυμμένος πάντα πίσω απ' τα φυλλώμα­ τα. Ιἰοίταξα δυτικά. Ο δρόμος διακρινόταν σε απόσταση δύο περίπου σταδίων. Ήταν έρημος. Έμεινα ακίνητος. με το βλέμ­ μα καρφωμένο στις υπώρειες ενός λόφου, δεξιά από τον δρό­ μο. Αν ο Έφιάλτης ερχόταν από εκείνη την κατεύθυνση , έπρεπε να ξεπροβάλει από στιγμή σε στιγμή. Άπόσταση πέντε στάδια" είπε ο Φίλων. Έίδα τον ιππέα ξαφνικά. Πάνω σ' ένα μαύρο άλογο.με γορ­ γό βηματισμό, ο Έφιάλτης ερχόταν τώρα προς την κρήνη. Ήταν, όμως, ο Έφιάλτης ; Πρόσεξα τα χέρια του. Κρατούσε τα χαλινάρια του αλόγου με το δεξί. Αυτό βέβαια δεν σήμαινε τί­ ποτα. "Αναζητήστε τον δεύτερο άνδρα με το ίδιο χέρι' έλεγε ο χρησμός.ἶΑναζητήστε τον δεύτερο αραηερόχεηκί ερμήνευα εγώ. Τώρα ο χρησμός ήταν κατανοητός. Σαφής και ευεξήγη­ τος. Έίχαμε αντικρίσει τον πρώτο αριστερόχειρα το προηγού­ μενο βράδυ. Βλέπαμε τον δεύτερο τώρα. Ο χρησμός, βέβαια, έλεγε ίαναζητήστεἔ Δεν προέβλεπε, αλλά προέτρεπε. Πρόβλε­ ψη για το αποτέλεσμα δεν υπήρχε. Έίχε σημασία αυτό. Ή προ­ τροπή σήμαινε πως έπρεπε να ακολουθήσουμε έναν συγκεκρι­ μένο δρόμο) μία κατεύθυνση· Δεν Οήμαωες όμωςη̨̃ ότι θα πετύ_ χουμε το αποτέλεσμα που επιδιώκαμε. Η επιτυχία ήταν συ­ ναρτημένη με άλλους παράγοντες. Υποκειμενικούς και αντι­ κειμενικούς. Ο χρησμός σιωπούσε ως προς αυτό. Έπρεπε να σκεφτώ, έπρεπε να κρίνω. έπρεπε να εκτιμήσω. Ο ιππέας που πλησίαζε ήταν άραγε ο δεύτερος αριστερόχειρας; Τί με βεβαί­ 252

ΤΟΤΈΛΟΣΤΟΪΕΠΠΑΛΤΗ

!

!

ι

ωνε ότι ο χθεσινός επισκέπτης και ο σημερινός ιππέας δεν ἠτοἶν το ίδιο πρόσωπο ;Δεν μπορούσα να ξέρω. Δεν είχα,όμως,πλε· ον άλλη επιλογή. Αν τον ανέκρινα, θα αρνιόταν τα παντα. Σι­ γουρα θα είχε κάποια ιστορία έτοιμη και πειστική για να δι­ καιολογήσει την παρουσία του στην περιοχή. Η Φοίβη . επίσης. δεν ήταν αξιόπιστος μάρτυρας. Τί την εμπόδιζε να μας πει ότι ο άνδρας που ερχόταν ήταν έναἔ απλὀἔ α`ίΥελίαφόΡ0§ Ποιος θα την διέψευδε; Ο χρόνος της προσμ0νής και Τηἑ αναζἠτησηἐ είχε τελειώσει. Ο ιππέας πλησίαζε γρήγθρα· Ήφθασε στην χθἠνη την ωθα που ο Φίλων ψιθύριξε: *Απόσταση τέσσερα στάδια". Ο ιππέας κατέβηκε απ” το άλογο. Το έδεσε σ' ένα δένδρο πλάι στην κρή­ νη. Χρησιμοποίησε το αριστερό του χέρι για όλες τις κινήσεις. Δεν έμοιαζε με τον επισκέπτη που είχαμε δει το προηγούμε/νΟ βράδυ. Ήταν άλλος. Ο δεύτερος αριστερόχειρας, λΟιπΟν­ Στράφηκε ανατολικά, κοιτώντας τη Φοίβη που πλησίαζε. Έκανα νόημα στον Αθηνάδη να σηκωθεί όρθιος. Σηκώθηκα κι εγώ. Ήταν αδύνατον ο Έφιάλτης να διακρίνει οτιδήποτε μεσα στα φυλλώματα. Ήταν αδύνατον να ακούσει επίσης. αφου ή βροχή συνέχιζε να πέφτει ακατάπαυστα. Ο θόρυβός της κάλυ­ ππε κάθε αλλοίμκρότερο θόρυβο· Ηταν αὅύναΤΟν›ΤέλΟ§­να οσφρανθεί αφού η μυρωδιά του βρεγμένθϋ Χώματοἔ ήταν Τόβο έντονη. Η τύχη του, μετά από έντεκα χρόνια εύνοιας, ειχε εξαντληθεί. Άρχισα να ψιθυρίζω τον ύμνο στη Νέμεσήἰ ἕ

«Εσένα καλώ. ω Νέμεσην ἔίασῶίσσα θεά, μέγιστη. παντεποπτρια, που παρακολουθείς τον βιο των πολυφυλων θνητων» |

.

,

._

Αθηνάδηἔ ψιθυριζε Μἶχυτοα̨αλλα δεν μ­Μἔρουσαν αἶυ̃οιἰ σω· Ο Φίλων ηῖαν σῖφοἶμμενος προς Την.χατευθιζνΟ¬η της Οἶ­ βηἔ· ΠΕΟ ήίἶεμος απο μἶνα και τον Αθηναδ­η° καθολου σφιγμε νοἔιλεἔ χι ημασταν σε ασκηση Ο

253

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

Ο Εφιάλτης έκανε μερικά βηματα. Πέρασε μπροστά από την κρηνη. Στάθηκε εκεί ατενίζοντας ανατολικά τη Φοίβη που πλη­ σίαζε. Προφανώς την περίμενε τη στιγμη αυτη, ζούσε για τη στιγμη αυτη,χρόνια ολόκληρα. Ήταν καθηλωμένος από τη θέα της Φοίβης. Απρόσεκτος. Δεν έπρεπε να απομακρυνθεί απ” το άλογο, ούτε να το δέσει σε δένδρο. Το άλογο ηταν η μόνη του ελπίδα, αλλά αυτός δεν έδειχνε να σκέπτεται τίποτί άλλο, παρά μόνο τη συνάντηση του με τη Φοίβη. Ο Αθηνάδης με κοίταζε διερευνητικά. Περίμενε το παράγγελμα. Δεν γύρισα να τον κοι­ τάξω. Εξακολουθούσα να έχω το βλέμμα μου στραμμένο στον Εφιάλτη. Ο Φίλων γύρισε και με κοίταξε επίσης. Παραξενεμέ­ νος. Μου ηρθε στον νου η σκηνη στη μάχη των Πλαταιών. Ο Αρι­ στόδημος μόνος, με βημα αργό και σταθερό, να προελαύνει εναντίον των Μηδων. Ήρθαν στο μυαλό μου οι τελετές προς τι­ μην του Λεωνίδα, του Εύρυτου,του Διηνέκη,του Μάρωνα, του Αλφεού και της φρουράς ολόκληρης. ίΔεν μονομαχούμε με τους ποταπούς και τους χυδαίους” μας έλεγαν στην εκπαίδευση. ”Μαχόμαστε μόνο με τους άξιους. Εξοντώνουμε, χωρίς προει­ δοποίηση, αυτούς που ουδείς πρόκειται να τιμησει μετά τον θάνατό τουςῖ Ἡ πόλη θα σας τιμησει, αν πετύχετε' μου είχε πει ο Πλείσταρχος. ”Για την επιτυχία αυτης της αποστολης κάθε θυ­ σία είναι δυνατη". Κάθε θυσία;Ακόμα και η θυσία των προσω­ πικών σου πεποιθησεων; Μπορούσα να έχω προσωπικές πε­ ποιθησεις; ίΔεν με ενδιαφέρει η εξόντωση αόπλου αντιπάλου” είχα πει. Ο Εφιάλτης δεν έφερε όπλο. Ίσως είχε κάποιο εγχειρί­ διο κρυμμένο, αλλά εγώ δεν το έβλεπα. Για μένα ηταν άοπλος. «Ζητώ εντολη εκτέλεσης» ψιθύρισε ο Αθηνάδης. Με κοίτα­ ξε πάλι. Τα μάτια του έβγαζαν φλόγες. Όλο του το σώμα ηταν σε σύσπαση. Σαν αιλουροειδές πριν την εφόρμηση. Δέκα χρό­ νια περίμενε τούτη τη στιγμη. Εγώ τον καθυστερούσα. Δεν μπθθούσε να καταλάβει ΤΟ ΥιαΤί­ Ο Εφιάλτης γύρισε προς εμάς. Είτε άκουσε κάτι είτε υπο­

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΪ” ΕΦΙΑΛΤΗ

πτεύθηκε ενστικτωδώς κάποια παρουσία. Μας αντίκριζε. Όλο

του το σώμα ηταν τώρα εκτεθειμένο. Ό ιδανικός στόχος για κάθε ακοντιστη. Κοίταζε εξεταστικά, προσπαθώντας να δια­ πιστώσει αν υπηρχε κάτι επίφοβο γιί αυτόν ανάμεσα στα φυλ­ λώματα. Στο βλέμμα του δεν υπηρχε φόβος, όμως. Ούτε αγω­ νία. Κανένα ίχνος πανικού. Είχε αντιμετωπίσει τον κίνδυνο πολλές φορές. Ήρεμα, χωρίς σπασμωδικές κινησεις, συνέχισε να εξερευνά τα φυλλώματα προσεκτικά. Το βλέμμα του έδει­ χνε παραίτηση κι αδιαφορία. Όχι εγρηγορση. Είχε κσυραστεί. Αυτό έβλεπα. Είχε κουραστεί να διαφεύγει, να υπολανθάνει, να κρύβεται,να αγωνιά. Είχε κουραστεί να φοβάται. Ήθελε να τελειώνει. Με τον έναν η τον άλλον τρόπο. Με τη Φοίβη ίσως, φεύγοντας για πάντα στην Ιωνία η την Περσία. Προσπαθούσε να αποκαταστήσει τη ζωη που ο ίδιος κατέστρεψε. Αλλά δεν αγωνιούσε. Αν αποτύγχανε, ο θάνατος θα ηταν γιά αυτόν η μό­ νη λύτρωση. Είχε έρθει η ώρα. Όρισμένη απ, τους θεούς. Και γι” αυτόν και για μας. «Βολη ›› είπα ψιθυριστά. Ο Αθηνάδης, έχοντας μετρησει ηδη την απόσταση, σηκώ­ θηκε όρθιος ξαφνικά. Δεν χρειαζόταν να σημαδέψει ιδιαίτε­ ρα. Ο στόχος βρισκόταν στα πενηντα πόδια περίπου. Ακίνη­ τος. Για έναν καλό ακοντιστη, ηταν μια βολη εύκολη. Ο Εφιάλτης είδε την κίνηση μες στα φυλλώματα. Ιἰοίταζε κα­ τευθείαν προς εμάς,χωρίς όμως να μας διακρίνει. Τώρα ηξε­ ρε πως ημασταν εκεί. Κοίταξε πάλι προς το άλογο,στιγμιαία, μετρώντας την απόσταση που τον χώριζε από αυτό. Είκοσι πόδια περίπου. Ή σκέψη της διαφυγης πέρασε από το μυαλό του. Ιίοιτώντας φευγαλέα το άλογο, έχασε εμάς από το βλέμμα του. ίΕτσι, δεν είδε το ακόντιο που ερχόταν, αναζη­ τώντας εύλογα τον στόχο του. Το ακόντιο διαπέρασε πέρα για πέρα το στηθος του Εφιάλ­ τη. Αυτός έπεσε πίσω, άπνοος, δίχως κραυγη , χωρίς ηχο. “Για τον Αριστόδημο, τον πατέρα μου ίί κραύγασε ο Αθηνά­ δης, όρθιος, με τα χέρια ανοιχτά προς τον ουρανό, 'για τον πα­

Ζ54

255

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΘΤΕΛΟΣΤΟΤΕΦΠΑΛΤΗ ἕ

τέρα μου και για σένα, σεπτή Λακεδαίμονα, πατρίδα μου αλη­ σμόνητη , πατρίδα πολυτίμητη , πατρίδα αγαπημένη'. °Γ ια σένα Νέμεση, θεα παντεπόπτρια', είπα εγώ, γονατι­ σμένος ακόμη, με τα χέρια στραμμένα στον ουρανό, (για σένα θεα και για σένα, σεπτή Αακεδαίμονα, πατρίδα περιφίλητη, πατρίδα μου πολύσεμνη, σκληρή και δίκαιη πατρίδα, πατρίδα που μ' αναθρεψες,πατρίδα που σ' εσένα όλα τα οφείλω, σπον­ δή τώρα, Λακεδαίμονα, σπονδή στο μεγαλείο σου ας γίνει το αίμα του ενόχου που κείτεται αψυχος πια μπροστα μας,δίκαια τιμωρημένος για το κακό που σου έκανεῖ Είχαμε τελειώσει. Δέκα χρόνια περιπολίες και ενέδρες, δέ­ κα χρόνια ταλαιπωρίας, δέκα χρόνια κακουχίας για τους δεκα­ δες οπλίτες της ίκρυπτείαςί που ανέβηκαν στο Καλλίδρομο,εί­ χαν βρει πια τη δικαίωσή τους. Αλλα δεν ήταν μόνον αυτοί. Οι ψυχές των ανδρών που έπεσαν στις Θερμοπύλες, προδομένοι από τον Εφιαλτη , στοίχειωναν την περιοχή ολόκληρη. Τώρα θα έβρισκαν κι αυτοί τη γαλήνη που δικαιούνταν. Είχαν έρθει στις Θερμοπύλες για να νικήσουν. Λίγες μέρες ακόμα έπρεπε να καθυστερήσουν τους Πέρσες. Αυτή θα ήταν η νίκη τους. Θα εί­ χαν νικήσει.αν η θέση τους δεν είχε προδοθεί απ' το ανθρώπινο μηδενικό που έφερε το όνομα ίΕφιαλτης”. Τί ήταν για μας ο Εφιαλτης; Το απόλυτο τίποτα, αυτό ήταν. Η προσωποποίηση της μηδαμινότητας. Μια μαζα από ανθρώπινα περιττώματα. Οργή και θλίψη με κυρίεψαν. Για τον εαυτό μου τον ίδιο. Για τον στιγμιαίο δισταγμό μου. Δισταγμός γιατί; Αυτός είχε δι­ στασει όταν οδηγούσε τους Πέρσες στο Καλλίδρομο; Χωρίς αυτόν δεν θα έβρισκαν το μονοπατι. Οι ανιχνευτές τους μπορεί να το εντόπιζαν, αλλα δεν θα γύριζαν ποτέ πίσω για να υποδεί­ ζουν τη θέση του. Οι ομαδες της ίκρυπτείαςί θα φρόντιζαν γι” αυτό. Γιατί είχα διστασει; /Εφυγα τρέχοντας από τη θέση μου, με το ξίφος στο χέρι. Πλησίασα στο σημείο όπου ήταν πεσμένος. Το ακόντιο είχε διαπερασει την καρδια του. Δεν είχε χυθεί σταγόνα αίματος 256

Α

στη γη. Ο θανατός του ήταν ακαριαίος. Το αίμα του δεν πρό­ λαβε να μολύνει το έδαφος που ήταν ποτισμένο με το αίμα των οπλιτών μας. Η αριστερή του γροθια ήταν σφιγμένη. Την ανοι­ ξα. |Ενα δαχτυλίδι, με πέτρα λαμπερή,αγνωστη σε μένα,κύλη­ σε στο χώμα. Αγορασμένο με τα χρήματα τής προδοσίας. Μια­ σμένο. Το αφησα εκεί. Βουτηγμένο στη λασπη. Θυμήθηκα τον Μαρωνα. Η αναμνησή του πλημμύρισε το μυαλό μου. Ήταν εικοσαχρονος είρην, όταν εγώ ήμουν έφηβος δεκαέξι ετών. Ήμασταν τρία χρόνια στην ίδια ίλη. Μετα υπη­ ρετήσαμε στον Πιτανατη λόχο για δύο χρόνια, μέχρις ότου τον επέλεξαν για τη φρουρα τον Λεωνίδα. Ήταν ο γενναιότερος και ικανότερος οπλίτης που είχα γνωρίσει. Καλύτερος ακόμα κι από τον δίδυμο αδελφό του, τον Αλφεό. Είχαμε συνδεθεί πολύ. Ήταν το πρότυπό μου. Στη μαχη έπεσε με τους τελευ­ ταίους. Από βέλος. Κανένας Πέρσης δεν μπόρεσε να τον πλή­ ξει από κοντα. Ήταν αδύνατον, αφού και στις δικές μας ασκή­ σεις εμείς οι ίδιοι δεν μπορούσαμε να τον αγγίζουμε. Γιατί δεν είχε νικήσει ο Μαρων στις Θερμοπύλες;Ποιος τον εμπόδισε να νικήσει ; ίΕνας ανθρωπος­κενό , χασμα μέσα στον χώρο,του εί­ χε στερήσει τη μόνη χαρα που επιθυμούσε στη σύντομη ζωή του. Ύψωσα τα χέρια μου στον ουρανό και φώναξα με όλη τη δύναμη της ψυχής μου, λες κι ήθελα να βεβαιωθώ πως θα μί ακούσει: ‹‹Μαρων! Φίλε μου κι αδελφέ μου! Μαρων!Μαρων!›› ίΕνα ελαφρο αερακι φύσηξε. Συνεπήρε τα φυλλώματα. Μ” έκανε να ριγήσω. Ήταν αραγε η ψυχή του; Η ψυχή του ανα­ παυμένη ; Αναλύθηκα σε λυγμούς. Μερικα βήματα πίσω μου ο Αθηναδης, πεσμένος στα γόνατα, έκλαιγε επίσης. Συσσωρευ­ μένη ένταση και προσμονή τόσων ετών τον είχαν γονατίσει. Η ζωή του όλη ήταν αφιερωμένη σ” αυτόν τον σκοπό. Ενέδρευε και παρακολουθούσε δέκα χρόνια συνέχεια. Όλη η ενήλικη ζωή του ήταν μια στρατιωτική αποστολή. Σε όλη την ενήλική ζωή του καταδιωκόταν από τη σκέψη του μαρτυρίου που πέρασε ο 257

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟΤΕΑΟΣΤΟΤΕΦΕΑΛΤΗ

πατέρας του. Παραμόνευε χρόνια για τον ένοχο και τώρα ο ένοχος ήταν μπροστά του. Τιμωρημένος. Ο Φίλων είχε πλησιάσει. Αυτός δεν είχε προσωπικά βιώμα­ τα. Ετσι, συνέχιζε να αναφέρει μονότονα την απόσταση που χώριζε τη Φοίβη από εμας. μολονότι δεν είχε πια μεγαλη σημα­ σία: “Απόσταση τρία στάδια'. Σταμάτησα. Όχι άλλη συγκίνηση. Η αποστολή δεν ειχε τε­ λειώσει. Γύρισα να κοιτάξω ανατολικά. Η Φοίβη τώρα έτρεχε. Ιἰάτι είχε διακρίνει. Το άλογο, τρομαγμένο . χρεμετιζε και ση­ κωνόταν στα δυο του πόδια. Η Φοίβή είχε αντιληφθεί με το γυ­ ναικείο της ένστικτο ότι ένα πέπλο θανάτου απλωνόταν γύρω από την κρήνη. Ετρεχε, έπεφτε, σηκωνόταν και συνέχιζε να τρέχει μέσα στη λάσπη. Δεν έβρεχε πια. Ουράνιο τόξο είχε βγει. Ο Αθηνάδης εξακολουθούσε να κλαίει. Είχε χάσει την αί­ σθηση του χρόνου και του χώρου. ίΕμενε στην ίδια θέση.χωρίς να πλησιάζει τον Εφιάλτη. Από απέχθεια. Δεν έδειχνε να ασχο­ λείται με τη Φοίβη που ερχόταν. Ο Φίλων ηταν διπλα μου. “Οταν οου κανω νοημα του ειπα χαμηλόφωνα ίθα πιάσεις τον Αθήνάδη από τα πόδια. Θα τον ακινητοποιήσειςί. Χωρίς να ρωτήσει γιατί,ένευσε καταφατικά. Δεν καταλάβαινε τον λόγο. αλλά ούτε τον απαοχολούσε, ούτε είχε δικαίωμα να ρωτήσει. Επιστρέψαμε κοντά στον Αθήνάδη. Η Φοίβη εξακολουθούσε να τρέχει τρεκλίζοντας και παραπα­ τώντας. Ο Αθηνάδης είχε αρχίσει σιγά­σιγά να συνέρχεται. Μας κοίταξε με ύφος απλανες. °Τελειωοε. αδέλφια μας ειπε. Άυτρώθηκα. Δέκα χρόνια περίμενα αυτήν τη στιγμή. Ο πατε­ ρας μου είναι διπλά δικαιωμένος τώρα. Μία φορά από τη δική του πράξη και μία δεύτερη από τη δική μου. Η ψυχή του ειναι τώρα γαληνεμένηί. Ετρεμε ολόκληρος απ® τη συγκίνηση ίΕβλεπα πως θα έχανε τον έλεγχο πολύ συντομα. Μολις επε­ στρεφε το μυαλό του στη Φοίβη, η συγκίνηση του θα μετατοε­ πόταν σε οργή. (Δύο στάδια, είπε χαμηλόῳώνα ο Φίλων. Η Φοίβη πλησίαζε αναμαλλιασμένη με τα ρούχα της σκισμε­

να και λερωμένα. Με είδε. Επιτάχυνε τον ρυθμό της. Δυσκο­ λευόταν πια να πάρει αναπνοή. Αρχισε να περπατά σέρνοντας Τα πόδια Της­ ΤΟ σώμα της πηΟε μια δεξια απόκλιση και ΤΟ δε­ ξί της χέρι κρεμόιοτηκε ανήμπορο. Όταν έφθασε στα πενήντα­ εξήντα πόδια. σταμάτησε. Το άλογο είχε ηρεμήσει. Το σώμα του Εφιάλτη διακρινόταν καθαρά, στη μέση του δρόμου, με το ακόντιο καρφωμένο πάνω του. Η Φοίβηγχωρίς κανένα επιφώ­ νήμα. σωριάστηκε στη λάσπη. Ιίουλουριάστηκε αμίλητη, δί­ πλωσε τα χέρια της στο στήθος και μάζεψε τα πόδια τής. Πήρε τη σταση εμβρύου· Σταση ττροφύλαἔησ αττένανττ στη ζωη­ Έμεινε εκεί. ακίνητη, αποσβολωμένη. Μια σάρκινη μάζα, γε­ μάτη πόνο, θλίψη και απόγνωση. Τώρα η ζωή της κατέρρεε για δεύτερη φορά. Η πρώτη της αγάπη. ο Εφιάλτης.ήταν σκοτω­ μένος μπροστά της. Σκοτωμένος από τον άνδρα της. Δεν έβλε­ πε ακόμη τον Αθήνάδη, αλλά ήξερε πως ήταν εκεί. Είχε απο­ κρύψει τη συνάντηση με τον φυγάδα. Ήταν ξημερώματα. Δεν υπήρχε άλλος λόγος για να βρίσκεται σ” εκείνο το σημείο. Τί να έλεγε ; Γιατι ηρθε στην κρηνη ; Γιατί δεν ανεφερε τη συναντηση; Αδιέξοδο γι, αυτήν. Έκανα μεστκα βηματα πίσω χατ ξαναμττηχα στο δασαλα­ Ο Αθηνάδης είχε σηκωθεί και κοίταζε προς τη Φοίβή. Είδε τη θέ­ ση του σώματός της,την ακινησία της. Το μυαλό του απόδιωξε πια Τη σκηνη της εκτέλεσης­ Η εικόνα μιας νέας πρθδσσιαςιπθε λύ πιο προσωπικής. εμφανιζόταν τώρα εμπρός του. Μ7 ένα μρυγκρητό γύρισε ξαφνικα προς τα πίσω. αναζητώντας το δεύτερο ακόντιό του. Δεν ήταν όμως εκεί όπου το είχε αφήσει. ΤΟ είχα πετάξει μες στους θάμνους. Με βλέμμα θολό και αγριεμένο αναζήτησε κάποιο άλλο ακόντιο. Δεν είδε κανένα ελεύθερο. Ο Φίλων κρατούσε στο χέρι τα δυο δικά του κι εγώ το δικό μου. Κινήθηκε σπασμωδικά προς τον Φίλωνα, για να πάρει ένα από τα δυο του ακόντια. ίΕκανα αμέσως νόημα. Ο Φίλων τού έδωσε το ένα ακόντιο. Μόλις ο Αθηνάδης γύρισε την πλάτη. ο Φίλων γονάτισε και τον έπιασε σφιχτά από τα πόδια.

258

259

9

:<

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟΤΕΛΟΣΤΟΤΕΠΑΑΤΗ

Α

|Επεσα πανω του. Τον έριξα στο χώμα. ίΕβγαλα το ξίφος. Πίε­ σα την κοψη στον λαιμο του μεχρι που ματωσε. «Δεν υπαρχουν κινήσεις χωρίς παραγγελμα στον σπαρτια­ τικό στρατό» του είπα. «Ξέχνα τον Όμηρο και την Ιλιαδα. Εί­ μαστε στρατιωτική μοναδα. όχι μεμονωμένοι πολεμιστές. Μην κανεις δεύτερη φορα το ίδιο λαθος. Βρισκόμαστε σε αποστο­ | | ι λη. Εισαι μελος της κρυπτειας ,κατω απ τις διαταγές αξιωμα­ τικού, όχι ο σύζυγος της Φοίβης. Δεν είμαστε σε οικογενειακή συγκέντρωση. Ούτε να εκδικηθείς δικαιούσαι, ούτε να τιμωρή­ σεις. Η πόλη μόνο έχει αυτό το δικαίωμα. Την πόλη αυτήν τη στιγμή την εκπροσωπώ εγώ. Μείνε ακίνητος και σκέψου. Μό­ »

×

9

κ

ε

9

ι

Υ

εσώΞΜε πΟοσωσε»­

«Περίμενε» του είπα. «Μην βιαζεσαι. Ποιος είπε ότι θα έφευγε μαζι του ;Γιατι βγαζεις τετοιο συμπέρασμα ; Μπορει να ήρθε εδώ μόνο και μόνο για να τον αποχαιρετήσει. Μπορεί να την εκβίασε να έρθει. Μπορεί να την απείλησε. Πώς ξέρεις τον λόγο; Αλλωστε ποιος πρόδωσε ποιον; Αυτή πρόδωσε εσένα τώρα ή εσύ αυτήν πριν από δέκα χρόνια; Την πλησίασες μόνο και μόνο για να παγιδεύσεις τον Εφιαλτη. Μην το ξεχνας. Πώς τήν επεισεε Τοΐε Με ποια ψευτικα λοΥια Αυτή φπαιειι αν εσυ την ερωτεύθηκες μετα;Η δική σου προδοσία απέναντί της είναι σεσομενή­ Μενει›”ιώοα¬ να οουμε αν αυτή ποοσωσε εσενα­ Γ ια να το σιαπιστώσουμει ομωει ποεπει να τήν αφήσουμε να ζήσει­ Αν δεν “ιήν αναποινουμει αλλωσεει σεν θα μαθουμε ποτε ιι ακριβώς συνέβη. Πρέπει να δώσω αναφορα στον Πλείσταρχο. Τι θα του πω 3Ό'ιι ο Αθήνασήἐ σποεωσε τον μονασιπο μασιυοα που είχοωποοτού μποοέοω να τον ανοοφίνω ; Ξέοεις πολύ καλα ποια θα είναι η ποινή για μια τέτοια πραξη. Δεν παίζουμε εδώ, 3

Π

ή

5

260

×

ι

λιε ήοεμήσειει πεἔ Το μου»­ Με κοίταξε σαστισμένος. Μετα από ένα μικρό διαστημα σιωπήει αοχισε να μιλαι νευοιπα παι απανονιστα­ «Τί πρέπει να κανω ;›› είπε. «Πρέπει να την αφήσω να ζήσει ; Ήταν έτοιμη να φύγει μαζί του. Δεν το βλέπεις; Πώς βρέθηκε

<

Αθηναδη. Καταλαβαίνω τη σύγχυσή σου, αλλα έλα στη θέση μου. Πρεπει να βεβαιωθω οτι ο ανδρας που κειτεται μπροστα μας είναι πραγματι ο Εφιαλτης. Το ξέρουμε σίγουρα ; Είμαστε βέβαιοι; Παρέβης τους νόμους αφήνοντας τα αισθήματα σου για μια ξένη γυναίκα να σε κυριέψουν. Δεν το πιστεύω αυτό που βλέπω. Αθηναδη. Να είσαι ερωτευμένος μαζί της; Είναι | τη γυ­ δυνατόν ; Ερωτεύθηκες μια ξένη γυναικα; Ερωτευθηκες ναίκα που η πόλη σε έστειλε να παρακολουθείς; Όσα κι αν εί­ ναι ­ια χρόνια που λείπεις από τη Σπάρτη . Οι Ήφθρθι δεν νομι­ ζω ότι θα σε συγχωρήσουν. Δεν θα γίνεις ποτέ °όμοιος”. Δεν θα παρεις πίσω το μερίδιο από τον κλήρο του πατέρα σου. Ησυ­ χασε . λοιπόν. κι αφησέ με να κανω τη δουλεια μου ››. /Ενευσε συγκαταβατικα, με βλέμμα καθαρό πια. Το σώμα του χαλαρωσε , αλλα τα δαχτυλα του εξακολουθούσαν να κρα­ ­ιούν σφιχτα το ακόντιο. «Ο Φίλων θα σε αφήσει τώρα» του είπα. «Θα παει να ψαξει τη Φοίβη. Αν έχει μαζί της το δαχτυλίδι και τα σκουλαρίκια που της ειχε χαρίσει Ο Εφιαλτης,θα πεισθώ κι εγώ ότι σκόπευε να φυγει μαζι του. Διαφορετικα, ηθελε μονο να τον αποχαιρε­ τήσει. Να τον δει για τελευταία φορα. Να τον προειδοποιήσει, ίσως,για τη δική μας παρουσία. Μείνε ακίνητος. Με οποιαδή­ ποτε απότομη κίνησή σου το ξίφος θα σε κατακόψει». Εκανε νόημα με τα ματια του πως συμφωνεί. Ο Φίλων οη­ κώθηκε. Ετρέξε γρήγορα προς τη Φοίβη. Αυτή παρέμενε ακί­ νητη , σαν πεθαμένη. Κουλουριασμένη μέσα στη λασπη , αμέτο­ χη σε όιτι συνέβαινε γύρω της. Ο Φίλων την έψαξε βιαστικα, αλλα μεθοδικα. Κοίταξε πρώτα τα δαχτυλα της ψαχνοντας για δαχτυλίδια, κοίταξε τα αυτια της για σκουλαρίκια, έψαξε τα ενδύματα της από πανω ώς κατω,εξέτασε τα υποδήματα,δεν άφησε κανενα σημείο ανεξερεύνητο. Αυτή δεν έφερε καμία αντίσταση. Δεν συμμετείχε. Ο Φίλων σηκώθηκε κι έτρεξε πίσω σ° εμας. (Δεν υπαρχει τίποτα είπε. Δεν έχει τίποτα μαζι της. Τραβηξα το ξίφος απη̨ τον λαιμό του Αθηναδη. ίΕτρεχε αίμα ×

261

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

Κανείς δεν έδωσε σημασία σ® αυτό. Ο Αθηνάδης σηκώθηκε αργά­αργά και με κοίταξε διερευνητικά. ίΣυγγνώ­ μη” είπε. Είχε ηρεμήσει. Καμιά γυναίκα δεν θα άφηνε τα τρία μοναδικά κοσμήματά της στην οικία, αν σκόπευε να φύγει απ' αυτήν για πάντα. «Θα την ανεβάσουμε στο άλογο ›› είπα. «Θα γυρίσουμε στην οικία σου. Όταν συνέλθει. θα την ρωτήσουμε τί ακριβώς συνέβη. Τη σορό του Εφιάλτη θα την αφήσουμε προς το παρόν εκεί που βρίσκεται. Θα διαδώσεις το γεγονός της εκτέλεσής του στους κατοίκους της περιοχής. Όσοι θέλουν, μπορούν να έρθουν να διαπιστώσουν με τα ίδια τους τα μάτια ότι είναι ο Εφιάλτης. Να διαπιστώσουν ότι η Σπάρτη δεν ξεχνά. Εμείς θα έχουμε φύγει όταν συμβεί αυτό. Θα πεις παντού ότι εσύ τον σκότωσες, επειδή παρενόχλησε τη γυναίκα σου. Θ, αφήσεις να εννοηθεί ότι οι λόγοι ήταν προσωπικοί. Δεν θ' αναφέρεις τίπο­ τα απολύτως για την παρουσία της “κρυπτείαςί στην περιοχή. Η °κρυπτεία® είναι μύθος. Είναι οπτασία. Δεν παραδεχόμαστε, όπως ξέρεις,την ύπαρξή της, ειδικά έξω από τη Σπάρτη. Αυτός ο μύθος πρέπει να διατηρηθεί. Ο μύθος είναι πιο επίφοβος,πιο αποτελεσματικός κι απ” την ίκρυπτεία” την ίδια. Εμείς θα δια­ δώσουμε τη φήμη, σε όλη την Ελλάδα, για τη συμμετοχή της ”κρυπτείας” στην εκτέλεση του Εφιάλτη. Εσύ θα ισχυρίζεσαι πως οι λόγοι ήταν προσωπικοί κι εμείς θα διαδίδουμε ότι οι ίδιοι σε βάλαμε να ισχυριστείς κάτι τέτοιο». Δεν είχε αντίρρηση. Ξεκινήσαμε. Ο Φίλων κινήθηκε γρήγορα προς δυτική κατεύθυνση. Εκεί απ' όπου είχε έρθει ο Εφιάλτης. Ακολούθησε τα ίχνη του αλόγου. Ήταν εύκολο να τα βρει στο λασπωμένο έδαφος. Τα ίχνη έκαναν έναν μικρό κύκλο και γύ­ ριζαν ανατολικά. Ήταν παράλληλα προς τον δρόμο που ακο­ λουθούσε η Φοίβη. δηλαδή. Ο Εφιάλτης είχε κινηθεί δίπλα της. σε απόσταση ενός σταδίου περίπου. Προσπαθούσε να εξακρί­ βώσει αν την παρακολουθούσε κανείς. Δεν διαπίστωσε την πα­ ρουσία του Φίλωνα, αφού κι αυτός ακολουθούσε παράλληλη

πορεία μέσα από το δάσος, αλλά από τη νότια πλευρα του δρόμου. Μόνον όταν ο Εφιάλτης βεβαιώθηκε ότι η Φοίβη δεν παρακολουθείται, κάλπασε βόρεια. μετά δυτικά, την προσπέ­ ρασε και έσπευσε πρώτος στην κρήνη, απ" την αντίθετη κατεύ­ θυνοη , για να την περιμένει. Τον περιμέναμε όμως εμείς.

απ” την πληγή.

Ζ6Ζ

¬ Κ

σκ/

263

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΤ ΒΦΙΑΛΤΗ

Μτα ια

Ε

ι

ΙΕ

αμορφη ανθρώπινη μαζα, πεταμένη πανω σ” ένα αλο­ γο. Αυτό ηταν τώρα η Φοίβη. Ακίνητη , αμίλητη , βρόμικη. με ρούχα σκισμένα, με τα ματια ανοιχτα αλλα ανέκφραστα, με τα χέρια αφημένα κατω. Ένα ρακος. Ούτε έκλαιγε. ούτε έτρεμε απ” το κρύο η την ένταση. Η πραγματικότητα είχε ξεπε­ ρασει τις αντοχές της. Δεν ηταν υστερικη. Η σταση της έδειχνε αξιοπρέπεια. Δεν μπορούσε πια να αντιμετωπίσει τα γεγονότα. Γι' αυτό απείχε. Καμια συμμετοχη. Στο απλανές βλέμμα της δεν κρύβονταν συναισθηματα. Μίσος , έχθρα , λύπη , πόνος , οργη. θλίψη, απελπισία, δεν υπηρχαν. Απορία υπηρχε, διαχυτη, και ταση φυγης. Φυγης από τη ζωη. 'Γιατί όλα σ” εμένα ξ πρέπει να σκεπτόταν. Το αναπαντητο αυτό ερώτημα είχε δεσμεύσει το σώμα και την ψυχη της. Ήχασε τον Εἱφιαλτη για παντα. Πίστευε το ίδιο και για τον Αθηναδη. Η ζωη της δεν είχε πλέον κανένα νόημα. Μόλις συνερχόταν. μόλις επανερχόταν σε εγρήγορση. η επιθυμία της αυτοκτονίας θα κυριαρχούσε στο μυαλό της. Δεν το ηθελα αυτό. Πρώτα απ” όλα έπρεπε να την ανακρίνω. Έἱπρεπε να μαθω τί ακριβώς είχε συμβεί. Πού κρυβόταν ο Εφιαλτης, τί κινησεις έκανε. πώς την πλησίασε, τί σκοπούς εί­ χε. Αν η αναφορα μου δεν ηταν πλήρης, ο Πλείσταρχος και οι Έῖφοροι θα δυσανασχετούσαν. Πριν απ” αυτούς, όμως, δεν θα έμενα ικανοποιημένος εγώ ο ίδιος. Η Φοίβη ηταν ο μόνος μαρ­ τυ α που είχα. Μέ στιγμη εκείνη, τουλα ιστον. Δεν με απῖκσἶχολούσε, βέβαιἔξἶ μόγνον η ανακριση. Πίστευῖι ότι η ατίμω­ ση και η αυτοκτονία δεν της αξιζαν. Είχε διαπραξει παραπτώ­ μα σοβαρό. Όχι όμως αδικαιολόγητο. Τί να έκανε ; Αν αποκα­ λυπτε την αφιξη του Πφιαλτη ,τον καταδίκαζε σε θανατο. Ή ξε­ ρε την αντίδραση του Αθηναδη . Ακόμα κι αν εμείς δεν ήμασταν εκεί. ο Αθηναδης μόνος του αρκούσε. Ο Πφιαλτης δεν ηταν αν­ . θρωπος των όπλων. Πτσι.η Φοιβη απεκρυψε την προσεγγιση. Α |

ιτ

Φ Ο ΙΒΗ

‹έΟταν καποιος ξένος τής πρόσφερε στολή με πάμπολλα στολιί­ δια, τον απώθησε/και ειπε 6Φύγε από ἔδώ! Δεν είσαι αξιος να /χαμεές Ουἶε Οκ" χανβωίοι Υυμαωζεἶ

Οταν ωτ θ κε απο καποια ναικατ Αττικ/ Τιατί όνον ν ρ ηνη ν Ἡ) ν ν ης 779 , μ . εσεις, οι Λακαινες, εχετε εξουσία πανω στους ανδρες; απαν­ τησε: Έπειδή ειμαστε και οι μόνεἐ που γενναμε άνδρες'». °

Πλούταρχος,/Ιακαινών Αποφθέγματα,Γοργώ , 4­5 264

ν

ν

|

γ

ν

ν

|

|

θ

πεχρυψε Τα μηνυμαἶα απείἶρυψἶ Τη συνανῖηση' αἶσπα η­ σε να πετυχει την τελεια λυση. Ηθελε να συναντησει τον Πφιαλτη , έστω μια φορα, δίχως να το μαθει ο Αθηναδης. Γιατί; °

265

ι

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΘΣ

ι

ΤΘΤΕΛΟΣΤΟΤΕΘΠΑΛΤΗ

Για να τον προειδοποιήσει άραγε, αποκαλύπτοντας του την παγίδευση ;Για να ζήσει μια εμπειρία στιγμής που θα ισοδυνα­ μούσε με αιωνιότητα ; Μήπως και τα δυο ; Δεν ήξερα. Μόνο αν μιλούσε αυτή θα μάθαινα την αλήθεια. Θα μιλούσε όμως; Όταν φθάσαμε στην οικία,ο Φίλων κατέβασε τη Φοίβη από το άλογο,την πήγε στο υπνοδωμάτιο και την άφησε πάνω στην κλίνη. Αυτή εξακολουθούσε να είναι ακίνητη και αμίλητη. Ο Αθηνάδης την κοίταζε αμίλητος επίσης. Του είπα να φύγει γρή­ γορα, να πάει στην Τραχίνα, να γνωστοποιήσει την εκτέλεση του Εφιάλτη και να φροντίσει για τη σορό του. (Εσύ τον σκό­ τωσες' του είπα. “Ετσι θα πεις σε όλους. Επειδή παρενόχλησε τη γυναίκα σου. Εμάς δεν θα μας αναφέρεις καθόλου.όπως εί­ παμε'. |Εφυγε χωρίς να πει λέξη. Βγήκα στον κήπο,πήρα ένα μικρό πήλινο δοχείο και το γέ­ μισα νερό. Επέστρεψα στο υπνοδωμάτιο. Βρήκα ένα κομμάτι ύφασμα, το μούσκεψα στο παγωμένο νερό και το ακούμπησα στο μέτωπο της Φοίβης. Καμία αντίδραση. Δεν άνοιξε καν τα μάτια να με κοιτάξει. ίΕδινε την εντύπωση ζωντανής­νεκρής. Δεν είχα. όμως. χρόνο διαθέσιμο. Επρεπε να την πείσω να μι­ λήσει. Επρεπε να βρω λόγια τέτοια ώστε η “απόσυρσή” της να διακοπεί. Να την αγγίξω εκεί που πονούσε. Στην ψυχή. Να ανακουφίσω την πληγή και να γλυκάνω τον πόνο. Πώς όμως; Δεν ήξερα τον τρόπο. Δεν ήμασταν συνηθισμένοι σε τέτοιες διαδικασίες. Δεν είχαμε παρόμοιες εμπειρίες στη Σπάρτη. Το μόνο που ξέραμε.ήταν να μιλάμε ειλικρινά. Απλά και λιτά. με ευθύτητα και αμεσότητα. Αυτήν τη μεθοδολογία προσέγγισης γνωρίζαμε μονάχα. Θα έφερνε αποτέλεσμα; Δεν ήξερα. Τί άλ­ λο να έκανα. όμως; Πώς να μιλήσω διαφορετικά; Γλυκύτητα και κομψότητα στην έκφραση ήταν για μας κάτι το άγνωστο. Δεν είχα άλλη επιλογή. Θα έλεγα αυτά που πίστευα, θα έλεγα αυτά που σκόπευα να κάνω και θα περίμενα το αποτέλεσμα. Για λίγο. «Η πόλη θα τιμήσει τον Αθηνάδη για τη στάση του ›› είπα.

«Θα αποκτήσει πλήρη πολιτικά δικαιώματα. Θα εξομοιωθεί μ' εμάς. Είναι βέβαιη η προτίμησή του για παραμονή στη Σπάρ­ τη. Αυτή είναι η επιθυμία του. |Εχει το δικαίωμα να διατηρήσει τον γάμο του ενεργό. Κατάγεσαι από Δωριείς. άρα οι ίΕφοροι δεν πρόκειται να του φέρουν αντίρρηση. Ο Αθηνάδης έχει το δικαίωμα να ζήσει μαζί σου στη Σπάρτη. Αρκεί να θέλει. βέ­ βαια,τη συμβίωσή σας. Θα μιλήσω εγώ μαζί του. Αν δεν θέλει, θα επέμβω. Θα προσπαθήσω να τον πείσω. Για να τον πείσω. όμως, πρέπει να μου μιλήσεις. Πρέπει να μου εξηγήσεις τί συ­ νέβη. Πιστεύω ότι ή στάση σου δεν ήταν δόλια και ατιμωτική. Αν με βοηθήσεις να θεμελιώσω αυτήν την πεποίθησή μου, σε βεβαιώνω ότι ο Αθηνάδης θα καμφθεί. Αντίθετα, αν επιμένεις να μην μιλάς. αν επιμένεις να μην επεξηγείς. δεν μπορώ να σε βοηθήσω. Χρόνο έχω ελάχιστο. Μόλις επιστρέψει ο Αθηνάδης. θα φύγουμε. Πρέπει να ανεβούμε στο βουνό. Βοήθησέ με για να σε βοηθήσω. Δεν αξίζει να τελειώσεις τη ζωή σου μ' αυτόν τον τρόπο, μέσα στη σιωπή. Μίλα μου. Ξέχνα τον Εφιάλτη. Αυτός είναι παρελθόν. Σου είπα χθες το βράδυ ότι η ζωή είναι μπροστά σου. Με τον Αθηνάδη. Μην παραιτείσαι. Είσαι αξιο­ πρεπής. Αρα, είσαι γενναία. Η αξιοπρέπεια απαιτεί γενναιό­ τητα. Δέξου τον πόνο και μην παραιτείσαι». Ανοιξε τα μάτια της και με κοίταξε. Τώρα δεν υπήρχε πα­ ραίτηση. Υπήρχε οργή. Ήταν εξοργισμένη με τις δικές της λαν­ θασμένες επιλογές. Αυτό καταλάβαινα. Η μόνη οργή που εμείς μπορούσαμε να δικαιολογήσουμε. Η μόνη οργή που κατανο­ ούσαμε. Δεν εξοργιζόμασταν με τις επιλογές των θεών. Δεν εί­ χε νόημα, άλλωστε. Ούτε για τα λάθη των άλλων εξοργιζόμα­ σταν. Μόνον οι δικές μας λανθασμένες επιλογές αποτελούσαν αιτία οργής. Αυτή ήταν η δική μας αντίληψη. Χωρίς καμία αντί­ στοιχη εκπαίδευση. πίστευα ότι η Φοίβη είχε ίδια αντίληψη με μας. Την εκτιμούσα γι' αυτό. Δεν ήταν μια τυχαία γυναίκα. Εί­ χε κάνει λάθος. Τώρα αναλογιζόταν τις συνέπειες. Δεν κυριαρ­ χούσε όμως ο φόβος στο βλέμμα της. Ήταν εξοργισμένη με τον

266

267

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ

ΤΟΪ ΕΦΙΑΛΤΗ

Τ

εαυτό της τον ίδιο. Αν είχε όπλο, θα το έστρεφε εναντίον της. Αλλα δεν είχε. Ούτε διέξοδο είχε. Εκτός απί τη διέξοδο που της έδινα εγώ. Δεν έκλαιγε. ίΕμενε ακίνητη και αμίλητη. Με κοίτα­ ζε σαν να με έβλεπε πρώτη φορα. Συνερχόταν σιγα­σιγα. Είχε αποπειραθεί μια νοητική αυτοκτονία. Είχε δραπετεύσει από το παρόν. Ήταν σε δικό της χρόνο. Τώρα επέστρεφε. Τώρα συνειδητοποιούσε ότι υπήρχε καποια διέξοδος. Η μαχητική και διεκδικητική φύση της επικρατούσε. Άρχισε να σχηματίζε­ ται στο μυαλό της η ιδέα πως μπορούσε να προσπαθήσει. Μπορούσε να δώσει μιαν ακόμα μαχη ζωής. Εγκατέλειψε την εμβρυακή σταση. Έφερε τα χέρια στο πρόσωπο. Στραφηκε προς την κλίνη. Γερμένη έτσι. προς τα κατω, αρχισε να κλαίει με αναφιλητα. Το σώμα της τρανταζό­ ταν ολόκληρο. ίΕλεγε φρασεις ακαταλήπτες και ασυναρτητες. Βγήκα αμέσως από το δωματιο μαζί με τον Φίλωνα. Άφησα την πόρτα ανοιχτή. Είχα πετύχει. Μετα από λίγο μπήκα παλι. Η Φοίβη είχε καθίσει με την πλατη στον τοίχο. Κοίταξε προς εμένα. Όχι πια με βλέμμα απλανές. Η ματια της με ακολουθούσε. Ἑἰαθισα στο κατω μέ­ ρος της κλίνης. «Όλοι κανουμε λαθη» της είπα. «ίΕκανες λαθος. Ξεκαθα­ ρο. Επρεπε να έχεις πει την αλήθεια από την πρώτη στιγμή. Φοβήθηκες, όμως. Φοβήθηκες ότι θα μας οδηγούσες στον Εφιαλτη. Σκέφτηκες ότι ο Αθηναδης θα παρεξηγούσε τη σταση σου. ίΕκανες όπι χειρότερο μπορούσες να κανεις. Τώρα η κα­ τασταση είναι δύσκολη για σένα. Απέναντι στον Αθηναδη είναι δύσκολη. Για μας.για την πόλη μας. δεν υπαρχει κανένα πρό­ βλημα. Δεν ήσουν υποχρεωμένη να μας πεις την αλήθεια. Βέ­ βαια.ο Εφιαλτης είχε καταδικαστεί από την Αμφικτυονία. Αυ­ τή η καταδίκη υποχρέωνε όλους τους Ελληνες. ανεξαρτητα από την πόλη στην οποία ανήκουν. να αποκαλύψουν την πα­ ρουσία του προδότη, όπου κι αν γινόταν αντιληπτός. Εσύ όμως. λόγω του γαμου σου μί αυτόν. δεν θεωρώ πως είχες τέ­ Ζ68

„

γ

.

τοια υποχρέωση. Απέναντι στον Αθηναδη. βέβαια. η θέση σου είναι διαφορετική. Μπορώ να σε βοηθήσω. αλλα πρέπει να μου πεις την αλήθεια. Όλη την αλήθεια». «Δεν είμαι δειλή» είπε αργα αλλα σταθερα. «Αυτήν τη φραση ακούω να επαναλαμβόινει ο σύζυγός μου από τότε που τον γνώρισα. Ξέρω ότι είναι φραση που χρησιμοποιούν όλοι οι Σπαρτιατες. Την ίδια θα χρησιμοποιήσω κι εγώ για να σου εξη­ γήσω πώς αισθανομαι. Ξέρω τί έκανα. ίΕχω συναίσθηση. Απο­ δέχομαι τις συνέπειες. Ετσι όπως ήμουν διπλωμένη μέσα στη λασπη. περίμενα το ακόντιο να καρφωθεί. Δεν ξέρω γιατί δεν έγινε αυτό. Θα ήταν δίκαιο. Σίγουρα λυτρωτικό. Δεν με ακινη­ τοποίησε ο φόβος. Η ανήμπορη μανία για τον εαυτό μου τον ίδιο με ακινητοποίησε. Η απογοήτευση επίοης.για τα πλήγμα­ τα που συσσωρεύουν επανω μου οι Μοίρες. Γιατί όλα σ” εμένα; Τί έχω φταίξει ;Αγαπησα δύο ανθρώπους. Ο ένας σκότωσε τον αλλον. Τώρα θέλει να σκοτώσει εμένα. Αυτήν ακριβώς την εξέ­ λιξη προσπαθησα να αποφύγω τόσα χρόνια. Ήμουν στη μέση. Ό .τι κι αν έκανα. θα κατέληγε σε όλεθρο. Είτε γι' αυτούς. είτε για μένα. είτε για όλους μας. Προσπαθησα να πραξω το ορθό. Αυτό που εγώ θεωρούσα ορθό. Δεν ήθελα να έρθουν ποτέ σε επαφή ο Αθηναδης κι ο Εφιαλτης. Αυτή ήταν η επιδίωξή μου. Δεν το καταφερα. Τώρα θα δεχθώ τις συνέπειες. Όπως σου εί­ πα. δεν είμαι δειλή». «Πώς σε πλησίασε ο Εφιαλτης ;›› «Υπήρχε προσυνεννόηση. Μετα τη μαχη στις Πλαταιές και τη συντριβή των Περσών. ο Εφιαλτης καταλαβε ότι πρέπει να φύγει από τη Μαλίδα. Πίστευε πως η εξορία του θα είναι πρό­ σκαιρη. Θεωρούσε ότι ο Πέρσης βασιλιας δεν θα ανεχόταν την ήττα. “Το επόμενο καλοκαίρι θα επιστρέψουνί μου είπε. €Για εκδίκηση. Θα επιστρέψω κι εγώ μαζί τους. Για σένα. Τώρα θα φύγω για τις Σαρδεις. Εσύ θα διαδώσεις ότι είμαι στη Θεσσα­ λία. Το ίδιο θα λέει κιη μητέρα μου. Το ταξίδι.είτε από το Αι­ γαίο είτε από τον Ελλήσποντο.δεν θα είναι εύκολο. Δεν ξέρω τί 269

Π.Δ. ΜΠΑΑΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΘΤ ΕΦΙΑΛΤΗ

συνθήκες θα συναντήσω στις Σάρδεις. Γι' αυτό δεν πρέπει να έρθεις μαζί μου. Μόνος μου θα κινηθώ πιο άνετα. Θα εμπεδώ­ σω τις σχέσεις μου με τους Πέρσες. Εσύ θα με περιμένεις έναν χρόνο μόνο. Αν χρειαστεί να σου στείλω μήνυμα με αγγελιαφό­ ρο ή κάποιον ταζιδιώτη, ο τρόπος επικοινωνίας θα είναι απλός: ο κομιστής του μηνύματος θα περνά από το πατρικό μου. Η θύρα της περίφραξης στηρίζεται, όπως ξέρεις, σε δύο πέτρινους κίονες. Αν το μήνυμα αφορά εσένα, θα σχηματίζει ο αγγελιαφόρος μια μικρή κάθετη γραμμή στον δεξιό κίονα. Αν το μήνυμα αφορά τη μητέρα μου, η γραμμή θα βρίσκεται στον αριστερό κίονα. Σε καθε περίπτωση, το χρώμα θα είναι ερυ­ θρό. Όταν δεις τη δική σου γραμμή, θα ξέρεις ότι το γράμμα που σου έχω στείλει είναι αφημένο στο πίσω μέρος της κρήνης. Προς τον λοφίσκο, δηλαδή. Εχω βγάλει μια πέτρα και την έχω

έγινε δύο,οι δύο έγιναν τρεις και τα μηνύματα συνέχιζαν να έρ­ χονται πάντα με το ίδιο περιεχόμενο Ήερίμενέ με'. Ζούσε με τη μόνιμη ελπίδα ότι οι Πέρσες θα επανέλθουν. Ζούσε με την προσδοκία μιας δικής του θριαμβικής επανόδου. Ψευδαίσθηση. Στην Ελλάδα ήταν καταφρονημένος απ” όλους. Τον ενοχλούσε πολύ αυτό. Για τους υπόλοιπους Ελληνες το καταλάβαινε. Για τους κατοίκους της Μαλίδας, όχι. "Τους απάλλαξα από την πα­ ρουσία του περσικού στρατού κι αυτοί, αντί για ευχαριστώ, συμφώνησαν για την καταδίκη μου σε θάνατοί. |Ετσι μου έγρα­ φε. Από τον τρίτο χρόνο και μετά, άρχισε να με καλεί στις Σάρ­ δεις. “Ελα τώρα εδώ και θα γυρίσουμε παλι πίσω μαζί με τους Πέρσες' μου έλεγε. *Εδώ θα ζεις βασιλικά. Οι Πέρσες με φροντί­ ζουν. Εχω οικονομική άνεση. Με συμβουλεύονται για οτιδήπο­ τε αφορά στην Ελλάδα. Μου έχουν εμπιστοσύνη. Ξέρουν πως είμαι καταδικασμένος σε θάνατο επειδή τους βοήθησα. Αυτό αυξάνει την εκτίμησή τους για μένα". Εγώ, όμως, δεν ήθελα να πάω στις Σάρδεις. Δεν ήθελα να φύγω απ, την πατρίδα μου. Εί­ χα γνωρίσει, βέβαια, και τον Αθηνάδη. Αυτός ήταν ο σημαντι­ κότερος λόγος. Για τον Εφιάλτη δεν είχα τύψεις. Εκείνος με εγκατέλειψε, όχι εγώ. Μόνος του αποφάσισε να οδηγήσει τους Πέρσες πάνω στο Καλλίδρομο , χωρίς να σκεφτεί τις συνέπειες. Δεν αισθανόμουν δεσμευμένη απέναντί του. Με εγκατέλειψε. Αυτή είναι η αλήθεια, όσο κι αν εκείνος προσπαθούσε να την ωραιοποιήσει. Από την άλλη μεριά, δεν μπορούσα να πιστέψω ότι ένας νέος τόσο όμορφος, όσο ο Αθηνάδης, συνομήλικός μου μάλιστα, θα γυρνούσε να με κοιτάξει. Ποιαν ; Εμένα,τη σύζυγο του Εφιάλτη. Εμένα,που δεν μου έλεγε καλημέρα κανείς σε όλη την πεδιάδα του Σπερχειού. Ο Αθηνάδης με φρόντισε τόσο που δεν μπορούσα να πιστέψω στην τύχη μου. Τόση αγάπη; Τόση αναπάντεχη εύνοια των θεών ;Δεν μπορούσα να καταλάβω πώς γινόταν αυτό. Τώρα καταλαβαίνω. Ο ερχομός του Αθηνάδη στην Τραχίνα, η εζορία του , η οικονομική του άνεση ,η προσέγ­ γισή μου και ο γάμος μας ήταν όλα ένα σχέδιο των Σπαρτιατών.

ζαναβάλειστη θέση της. Μπαίνεικαι βγαίνει εύκολα πια. Είναι πέτρα που βρίσκεται στην ευθεία πίσω από το σημείο εκροής του νερού , χαμηλά, δεύτερη απί το έδαφος. Βγάζσντας την πέ­ τρα από τη θέση της, θα βρίσκεις το μήνυμα. Πρέπει να επισκέ­ πτεσαι τη μητέρα μου κάθε τρεις­τέσσερις μέρες,λέγοντας δή­ θεν ότι της πηγαίνεις φαγητό , για να αναζητάς το σημάδι. Μό­ λις βλέπεις το σημάδι, θα το σβήνεις αμέσωςἔ Αυτά μου είπε. Τον παρακάλεσα να πάω μαζί του, έκλαψα, έμεινα ζάγρυπνη από την αγωνία και την ένταση , αλλά η απόφασή του δεν άλλα­ ζε. 'Άκουσέ με” μου είπε. ίΜε τον ίδιο ακριβώς τρόπο θα επι­ κοινωνείς κι εσύ μαζί μου. Θα γυρίσω πλουσιότερος και ισχυ­ ρότερος. Ξέρω τί κάνω. Αν φύγουμε μαζί, θα είναι χειρότερα. Δεν πάω στη χώρα του Μεγάλου Βασιλιά για να μείνω μόνιμα. Θα επιστρέψω. Αφησέ με να κάνω τις κινήσεις που πρέπει και, όταν γυρίσω, θα ζεις σαν βασίλισσαί. Έφυγε. Βυθίστηκα σε απελπισία». «Όλα αυτά τα χρόνια τηρήθηκε η ίδια διαδικασία επικοι­ η

Ξ

ι

Α

Α

νωνίας ;››

«Ναι, δεν υπήρξε καμιά απόκλιση.

Ο

ένας χρόνος αναμονής

271

Ζ?Ο

1

ί

ΤΤΔ.λΤΠΑΛΊἹλΚΟΣ

ΤΟ'ΠΞΛΟἔ}ΤΟΪἹΞΦΤΔΛΤΗ

Όλη μου η ζωη με τον Αθηνάδη ένα τεράστιο ψέμα. Μια πλε­ κτάνη για να εξοντωθεί ο Εφιάλτης. Ζούσα. δηλαδη, μέσα σε μια προσχεδιασμένη πραγματικότητα. Μια κατασκευασμένη πραγματικότητα. Αυτό σημαίνει ότι το έργο του Αθηνάδη στην Τραχίνα τελείωσε. Άρα και ο δικός μου ο ρόλος τελείωσε. Ο Αθηνάδης θα φύγει μαζί σας και δεν θα τον ξαναδώ ποτέ. Δεν μί αγάπησε. Τα λόγια που έλεγε. η αγαπη ποο μοο έοέιχνέγ ήταν όλα προιόν διαταγης. Εντολές εκτελούσε και ακολουθούσε οδηγίες. Τίποτα περισσότερο. Τί θα απογίνω ; Δεν έχω μέλλον, μα αυτό αντέχεται. Ανυπόφορο είναι που δεν έχω παρελθόν. Μπορώ να ζήσω χωρίς μέλλον) αλλα θέλω να πέθανω γτατί το παρελθόν μου είναι μια ψευδαίσθηση. Μια οφθαλμαπάτη. Δεν έχω τίποτα δικό μου πια. Ούτε καν αναμνησεις. Η ζωη μου με τον Εφιάλτη εκμηδενίστηκε μετά την προδοσία του. Ό .τι είχαμε κάνει μαζί.σαρώθηκε. Ο εσωτερικός μου κόσμος άδειασε. Βρέ­ θηκα στο κενό. Ο Αθηνάδης ανέλαβε να γεμίσει αυτό το κενό. Ήταν η μόνη διέξοδος μου στη ζωη. Τώρα συνειδητοποιώ ότι κι αυτην την ανάμνηση, την ανάμνηση δέκα χρόνων ευτυχισμένης ζωης, δεν την δικαιούμαι. Είναι η ανάμνηση μιας πλάνης. Δεν μοο ανήπέι_ Δέν τήν θέλωγ αλλωστέ Οστέ να ζήσω θέλω_ Γτα ποιον λογο ¿» «Ποια ηταν η τελευταια φορά που έλαβες μηνυμα από τον Εφιάλτη ;›› «Δεν προσέχεις όσα σου λέω». «Προσέχω πολύ καλά. Περίμενε. Πότε έλαβες το τελευταίο μήνομα ¿» «Πριν τέσσέρτς μέοές»_ «Αοτο ήταν το τέλέοταιο ή το ποστέλέοταίσ ;» «Σωστά. ίΕλαβα δύο μηνύματα. ίΕνα πριν τέσσερις μέρες και ένα χθές» «Πες μου για το πρώτο». «Έγοαφέ Έη̨̃ματ στή Μαλισα_ Κστμαματ στή Δρακσσπήλτα Θα φύγουμε μαζίη θα μείνω εδώ για πάντα”››.

Δεν μπσρόόόα νωρίτερα­ Ήμασταν μαζί από παιδια. Πρώ­ τη αγάπη. Μεγαλώσαμε μαζί. Οι δεσμοί αυτοί δεν κόβονται. Εσείἔ οεν το ξερετε, αλλα σε οταρεβατωνω πωσ ετσι είναι­ Ήξερα οττ οεν θα Υυρίσετ ποτε· Η επυεηρυειη υπηρχε παντα­ Αν Ξπέοτρεφε στη Μαλίδα, το τέλος του ηταν βέβαιο. Όπως κι έγινε. Δεν ηθελα να γυρίσει. Ούτε εγώ μπορούσα να φύγω για ττἐ Σαροετἐ­ Ήταν αοτεξοοο· Έπρεπε να διακοπεί η επικοινω­ νία. Ήξερε ότι παντρεύτηκα. Θεωρούσε τον γάμο μου λύση αναΥκη€­ Ένα υπόχρεωτιχό διάλειμμα­ Γι) αυτόν η όχέση μας συνεχιζσταν αδιαταραχτη. αόχ­ετα από Τόν χώρο και Τόν χρό­ νό­ Ούτε παν μπόλόγιζε την ύπαρξη του Αθηνάδη. “Εσύ είσαι δικη μου” έγραφε. Λες κι ο Αθηνάδης ηταν ανύπαρκτος. Λες και δεν μας χώριζε η απόσταση. ούτε τα χρόνια. Εστειλα ένα τελευταίο μηνυμα περυσι­ Συνελτοε τη ζωη σου εκεί λα ενω θα την συνεχίσω εδώ. Οι θεοί το θέλησαν έτσι. Κάνε οικογένεια. Μην με σκέπτεσαι πια. Δεν μπορούμε να ζήσουμε μαζίἔ Τώρα καταλαβαίνω ότι αυτό το μηνυμα τον παρακίνησε να επιστρέ­ ψει. Αυτό το μηνυμα προκάλεσε την επιστροφη του ››. «Πώς δόθηκε το τελευταίο του μηνυμα ;›› «Μεσω τησ πεθεραε μου­ Χωρίἔ να παω στην πρηνη­ Δεν θα προλάβαινα άλλωστε , αφού ησασταν ηδη εσείς εδώ. Όταν διά­ βασα στο πρώτο μηνυμα ότι ο Εφιάλτης είναι στη Μαλίδα, αναστατώθηκα. Ταυτόχρονα είδα εσάς να καταφθάνετε. Κα­ ταλαβα αρεσωἔ πωσ εχετε ερθετ γτ) αυτον­ Φανταζοματ οττ ο Αθηνάδης σάς ειδοποίησε. Πώς ηξερε όμως ο Αθηνάδης; Δεν καταλαβαίνω. Ήμουν σίγουρη πως δεν θα βρίσκατε τον Εφιάλτη. Δεν ηθελα να τον βρείτε. Δεν ηθελα να πεθάνει». «Τι ελενε τό τελευταιο μηνυμα 2»

272

273

«Για να στείλετ ενα τετοτο μηνυυαι χαττ αλλο είχε προηγη­ θεέ­ Γταττ αμωεβαλλε αν θα φυγετε

μαζί του 3» «Σταμάτησα να απαντώ στα μηνύματα του πριν έναν χρόνο

περίπου»­

«Γτατί αργησες τοσσἐν

ΠΔ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

«Άυριο το πρωί, λίγο μετά την ανατολή του ήλιου,να είσαι στήν πρήνή­ Θα φυνουμε ντα τήν Ιωνίαθ­ Αυτο το μήνυμα μου το εοωσεήπεοερα μου προφορτπα»­ «Πώς ήξερες ότι η πεθερά σου είχε μήνυμα για σένα ;›› «Υπήρχε ερυθρή Υραμμή στον οεξτο πίονα· Όταν πήγα να ελενξω­επείνή με είοε· Με καλεσε μεε στήν ουαα· Παραπολου” θούσε να δει ποτε θα έρθω. Άλλωστε πάντα την χαιρετούσα, "μα να ουτατολαίήσω τή μεταβαοή μου εκεί­ Μου μετεφερε το μήνυμα μαζί με τή φραοή £Μήν παο στήν πρήνή τωραή· Η πεθερα μου τα ουία τήε μήνυματα οεν τα λαβατνε μεσω τήἔ πρήνήἔ· Ετ­ Χε αλλο σήμείο› που οεν Υνωρίζω­ Ἀρατ με τή φραοή που μου είπε¬ σαν υστερονραφοτ ήξερα οττ το μήνυμα είνατ αυθεντυτο· Δεν ήξερε τίποτα ντα τήν πρήνή­ Μονον ο Εφταλτήε ήξερε­ Οποτεντο προφορτκο τήε μήνυμα οεν μπορουσε παρα να προ­ έιυ̃χεταί απ, αυτόν»­ «Είχεἐ σχοπο να φυνετε στήν Ιωνία;» «Δεν είχα κανεναν τετοτο σκοπο κατ το ξερετε καλα­ Με ψα­ ξατε­ Πολυ σωστή ενερνετα­ Τα ποσμήματα μου ετνατ εοω· Στο εταπλο αυτον δίπλα στήν πλίνή· Ἀνοτξε πατ οεἔ τα­ Δεν τα εχω φορεσετ εοώ χατ οεπα Χροντα­ Αν ήταν να φυ`Υω› θα τα επατρνα μαζί μου οτχωἐ αλλο· Απο τήν αλλή­ δεν ήθελα να παθετ ο Εφιάλτης κανένα κακό. Όταν μου αποκάλυψες ότι ψάχνετε γι” αυτονε σχεφτήπα αμεσωε πωσ πρεπετ να τον ετοοποτήσω­ Στή Δραποσπήλτομ βερατακ οεν θα μπορουσατε ποτε να τον βρείτε­ Αλλα αυτοε οεν παρεμενε στή Δραποσπήλτα­ Κυκλοφορουσε σε ολή τήν πεοταοα­ Αλλτωἔ­ πωσ θα πήνατνε στήν πρήνήἑ Έπρεπε να τον προειδοποιήσω για τον κίνδυνο που διέτρεχε, αλλά πώς ; Δεν είχα άλλον τρόπο παρά πηγαίνοντας η ίδια στην κρήνή­ Ετσοποτήσα τήν πεθερα μου­ Αυτο εντνε Χοεε το βραου› όταν της πήγα φαγητό. Γι” αυτό επέμενα να πάω. 'Πες του να φύγει αμέσως” της είπα. Ίἰινδυνεύει θανάσιμα". ‹Θα το πω στον αγγελιαφόρο του” μου είπε αυτή. “Θα έρθει λίγο αργότεραί. Φανταζοματ οττ μίλήσε στον αννελταφοροι αλλα πρεπετ να 274

Το ΤΒΛΟΣ τον ΒΦΙΑΛΤΗ

ήταν

αργά­ Προφανώς) ο αννεχγαφορορ κι ο Εφιάλ­ της δεν συναντήθηκαν μέχρι σήμερα. Μπορεί, πάλι, να συναν­ τήθηκαν κι ο Εφιάλτης να αγνόησε την προειδοποίηση. Δεν μπορώ να ξέρω „_ «Τί είναιή Δρακοσπηλιά;›› «Ενα σύμπλεγμα βράχων στο βόρειο Καλλίδρομο. Πάνω οχεοον απο .πρ Θερμοπύλες. Οι ποποοίογ της περιοχής Το απο„ φεύγουν. Θεωρούν ότι είναι στοιχειωμένο. Ο Εφιάλτης το ήξε­ ρε πολύ καλά. Ήταν αδύνατον να τον εντοπίσετε εκεί». «Πότε αποφάσισες να πας στην κρήνη ;›› «Όταν είδα ότι εσείς συνεχίζατε την καταδίωξη του αγγε­ λιαφόρου. Πίστεψα πως είχατε βεβαιωθεί για την ταυτότητά του. Νομίζατε ότι αυτός είναιοΕφιάλτης.Ἀρα,μου αφήνατε το πεδίο ελεύθερο για να συναντήσω τον πραγματικό Εφιάλτη. Μόλις κατάλαβα ότι θα λείψετε για ώρες, σκέφτηκα να πάω στην κρήνη. Θα τον έβλεπα για λίγο, θα τον προειδοποιούσα για τον κίνδυνο που διέτρεχε και θα επέστρεφα. Αυτό ήταν όλο. Είχα βέβαια και την περιέργεια να δω πώς είναι μετά από τόσα χρόνια. Με προλάβατε όμως. Πώς το ξέρατε ότι θα είναι εκεί ;›› Ο Αθηνάδης είχε επιστρέψει. Θόρυβος ακουγόταν στον κή­ πο. Άφησα τον Φίλωνα με τη Φοίβη και βγήκα στην αυλή. Ο Αθπνάοηρ ήταν χαρούμενοο Ήχαμπε Ολόκληροο «Τους το είπα» είπε. «Όλοι οι κάτοικοι της Τραχίνας τρέ­ χουν τώρα προς την κρήνη. Το χωριό αναστατώθηκε. Αγγελία­ φόροι έφυγαν για την Ανθήλη και τους Αλπηνούς. Μέχρι το βράδυ όληη Μαλίδα θα γνωρίζει τί συνεβη. Σε δυο­τρεις μέρες θα Ξ¿νοπ ννωο­το σε ολη Την Βλλάδα»_ «Τί ακρνβώς τους είπες ;›› τον ρώτησα. «Αυτά που μου είπες να τους πω. Ο Εφιάλτης επέστρεψε παρενοχλούσε τη Φοίβη, το πληρ0φορήθηκα. τον παγίδευσα ποπ τον οποτωοα» «Σε πίστεψαν» ποπ πολο

5

«Το ακόντιό μου είναι ακόμη καρφωμένο στο σώμα του. 275

Π .Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

Όλα μου τα ακόντια είναι οημαδεμένα με ένα Α κατω ακριβώς Όλοι το ξέρουν αυτό. Με πίστεψαν αλλα, ακόμα κιαν καποιος αμφιβαλλει,το ακόντιο είναι τρανή απόδειξη». «Πολύ καλα» του είπα. «Τώρα πρέπει να σκεφτούμε και τους αλλους στο βουνό. Μίλησα με τη Φοίβη. Μου εξήγησε τί συνέβη. Δεν έχω τίποτα να σου κρύψω. Θα σου πω ό,τι μου εί­ πε. Μετα εσύ θα παρεις την απόφασή σου για την τύχη της. Εγώ θα σου πω μόνον την αποψή μου». «Σ7 ακούω» μου είπε. Το χαμόγελο έσβησε από το πρόσω­

και εξασθενεί. Η ντροπή και οι τύψεις κυριαρχούν. Τελικα,κα­ νεις το μεγαλο λαθος και οι δύο ζωές σωριαζονται σε παραλλη­ λα συντρίμμια. Ετσι έζησε αυτή για δέκα ολόκληρα χρόνια. Προσπαθησε να αποφύγειτον Εφιαλτη. Τον ειδοποίησε να μην της ξαναγραψει. Προσπαθησε να ζήσει μια ζωή μοναχα. Μ° εσένα. ίΕτσι,όμως, αθελα της τον έφερε στη Μαλίδα. Εμείς πε­ τύχαμε τον στόχο μας εξαιτίας της. Χωρίς να το ξέρει. εξυπη­ ρέτησε τους σκοπούς της πόλης. Στην κρήνη πήγε μόνο για να τον προειδοποιήσει. Αυτό ιεηςυρίζεται και δεν έχω λόγους να μην την πιστέψω. Τα κοσμήματα της βρίσκονται στη θέση τους. Αν ήθελε να φύγει, αλλωστε, θα το είχε κανει πριν πολλα χρό­ νία. Απορούσε από τότε που σε γνώρισε για τον λόγο που σε

απ” την αιχμή.

πό ΤΟΟ.

«Δεν χρειαζεται να γίνεσαι αμέσως σκυθρωπός» παρατή­ ρησα. «Η Φοίβη τώρα ξέρει ότι η παρουσία σου στη Μαλίδα και η συμπεριφορα σου απέναντί της προκλήθηκαν από μιαν απόφαση της πόλης. Ξέρει ότι δεν ήταν η αγαπη το κίνητρό σου. Ξέρει ότι ήρθες εδώ για έναν συγκεκριμένο σκοπό. Ο σκο­ πός αυτός επιτεύχθηκε. Τώρα φοβαται ότι θα επιστρέψεις στη Σπαρτη μαζί μας. Χωρίς αυτήν. Γι' αυτό έμεινε ακίνητη και αποσβολωμένη. Ααβαινε μηνύματα από τον Εφιαλτη όλα αυτα τα χρόνια. Είχαν προσυμφωνήσει τον τρόπο επικοινωνίας. Εσύ επικοινωνούσες μυστικα μα εμας κι αυτή επικοινωνούσε μυστι­ κα με αυτόν. Καθένας έπαιζε τον ρόλο του. Αυτό που βλέπω εγώ,όμως, είναι ότι και οι δύο ξεπερασατε τους αρχικούς σας ρόλους. Και οι δύο δεθήκατε με δεσμα αγαπης. Είσαστε, αλ­ λωστε, και οι δύο αντίστοιχα πληγωμένοι ψυχικα. Ούτε αυτή θέλησε να επιστρέψει στην Ιωνία με τον Εφιαλτη , ούτε εσύ επι­ θυμείς πραγματικα να επιστρέψεις στη Σπαρτη χωρίς αυτήν. Είσαι κι εσύ ερωτευμένος μαζί της, όπως είναι κι αυτή μαζί σου. Αναγκαστηκε να ζήσει διπλή ζωή. Διανοητικα έστω. Δέκα ολόκληρα χρόνια. Όταν ζεις διπλή ζωή, όμως, δεν έχεις δύο παραλληλες ζωές. Στην πραγματικότητα δεν έχεις καμία ζωή. Καμία από τις δύο δεν σου ανήκει πραγματικα. Η μία ζωή αναιρεί την αλλη. Το τελικό αποτέλεσμα είναι μηδενικό. Η συσσώρευση της αγωνίας για την πιθανή αποκαλυψη κουραζει

έκανε να ασχοληθείς μαζί της. Τώρα ξέρει πως εκτελούσες εντολές. Νομίζω ότι πρέπει να επανορθώσεις. Της χρωστας όσα ακριβώς σου χρωστα κι εκείνη. Σου έκρυψε την αλήθεια, αλλα κι εσύ το ίδιο έκανες. Είσαστε ίσοι. Ίσοι στη δυστυχία. Ώς τώρα. Μπορείτε να γίνετε ίσοι και στην ευτυχία. Από ίδώ και πέρα. Αυτό πιστεύω. Αυτή είναι η γνώμη μου». «Σέβομαι τη γνώμη σου» είπε. «ίΕχω ηρεμήσει τώρα. Σκέ­ φτηκα αυτα που μου είπες στην κρήνη. Δεν είναι διαφορετικα από αυτα που λες τώρα. Ήρθα εδώ για μια συγκεκριμένη απο­ στολή. Αποστολή ιερή. Όχι μόνο για την πόλη. αλλα και για μένα τον ίδιο. Δεν θα ενδιαφερόμουν ποτέ για τη Φοίβη , αν δεν είχα σχετική εντολή. Αυτή είναι η αλήθεια. Δεν θα γύριζα να την κοιταξω. Αν έτσι πιστεύει, έχει δίκιο. Προσποιήθηκα στην αρ­ χή. Της έδειξα ενδιαφέρον που δεν υπήρχε πραγματικα. |Ετσι έπρεπε να κανω κι έτσι έκανα. ίΕπαιζα θέατρο σαν τους Αθη­ ναίους. Αυτό αλλαξε όμως. Σιγα­σιγα. Ούτε εγώ καταλαβα πώς και πότε. Η σκέψη ότι μπορεί να έφευγε με τον Εφιαλτη, με αποδιοργανώνει. Πείθομαι, βέβαια, ότι η πρόθεσή της δεν ήταν αυτή. Πείθομαι ότι πρόθεσή της ήταν να διακόψει καθε επαφή μ” αυτόν. Δέχομαι ότι στην κρήνη πήγε μόνο για να του σώσει τη ζωή. Όχι για να φύγει μαζί του. Το πιστεύω επειδή

276

Ζ??

ΤΘ ΤΕΛΟΣ ΤΟΤ ΕΦΙΑΛΤΗ

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΘΣ

όλα τα στοιχεία αυτό δείχνουν. Το πιστεύω και για έναν λόγο παραπανω: επειδή θέλω να το πιστέψω. ίΕτσι αισθανομαι κα λύτερα. Η έρευνα για τα κοσμήματα μ“ έκανε να δεχθώ οριστι­ κα ότι η πρόθεσή της ήταν αγαθή. Τί θα μαθουν όμως οι Εφο­ ροι για όλ” αυτα; Τί θα μαθει ο Πλείσταρχος ;» «Την αλήθεια. Τί αλλο; Θα τους αναφέρω τα παντα. Δεν υπαρχει λόγος να κρύψω οτιδήποτε. Σίγουρα δεν θα τους αρέ­ σει να ακούσουν ότι εσύ ερωτεύθηκες τη γυναίκα που παρακο­ λουθούσες. Δέκα χρόνια συγχρωτισμού , όμως, είναι επαρκής δι­ καιολογία. Ετσι νομίζω. Γνωρίζω πώς σκέφτονται. Θα δυσανα­ σχετήσουν, αλα̃ια δεν θα σε τιμωρήσουν γι” αυτό. Θα υπαρξει επίπληξη. βέβαια. Η αποστολή, όμως, ήταν επιτυχημένη πέρα για πέρα. Η δική σου αποστολή, εννοώ. Το όφελος για την πόλη είναι πολύ μεγαλο. Και η μακρόχρονη προσφορα σου αξιέπαινη. Θυμήσου μόνο να τονίσεις στην αναφορα σου ότι η Φοίβη είναι κόρη Δωριέων. Θα επιμείνεις στο σημείο αυτό ιδιαίτερα. Πι­ στεύω ότι η αρχική απόφασή τους δεν θα αλλαξει. Θα εξομοιω­ θείς μ” εμας. Θα παρεις το μερίδιο από τον κλήρο του πατέρα σου. Ό πι σου υποσχέθηκαν πριν δέκα χρόνια, θα υλοποιηθεί». «Τί θα κανουμε τώρα ;» «Εγώ και ο Φίλων θα φύγουμε για το Καλλίδρομο. Πρέπει να δω πού κατέληξε η συνεργασία με τους μισθοφόρους. Αμέ­ σως μετα ένα ζευγαρι θα ξεκινήσει για τη Σπαρτη , να αναγγεί­ λει το γεγονός. Οι υπόλοιποι θα ακολουθήσουμε μια­δυο μέ­ ρες μετα. Όταν τελειώσεις τις διαδικασίες που απαιτούνται για την αναχώρησή σου, θα σε περιμένουμε στη Σπαρτη». «Προτιμώ να έρθω μαζί σας τώρα. Θέλω να παμε όλοι μαζί στη Σπαρτη. Δέκα χρόνια περιμένω αυτήν τη στιγμή. Θα επι­ στρέψω μετα παλι στη Μαλίδα για να αποχαιρετήσω γνωστούς και φίλους. Τπαρχουν και καποιες αλλες μικροδουλειές που θα απαιτήσουν μερικές μέρες. Θα τις κανω όλες μετα». «Πρώτα απ* όλα πρέπει να αποκαταστήσεις τη ιηηέση σου με τη Φοίβη». 278

ι

Σ

ψ

Ξ

«Αυτό θα γίνω αμέσως τώρα » . «Θα σε περιμένω στη λίμνη. Μεχρι αυριο το πρωι». Είχαμε τελειώσει. Καλεσα τον Φίλωνα. Αποχαιρετήσαμε προσωρινα τον Αθηναδη. Αποχαιρετήσαμε και τη Φοίβη. Προ­ σω Ο ινα επί ση ς. ίΕτσι πίστευα. Κοιτούσε απορημένη. Είχε επα­ νέλθει στην πραγματικότητα. Στο βλέμμα της η αγωνία ήταν αναί μ εικτη μ ε προσμονή. °Μην ανησυχείς” της είπα. "Τωρα αρχι­ ζει η ζωή για σένα. Ό πι σου υποσχέθηκα. θα υλοποιηθεί. Είσαι ανταξια με τις δικές μας γυναίκες. Η εκτίμησή μου για σένα εί­ ναι βαθιά· Θα έχὥς καλη τυχη° Οι Μεπρες βλεπουν Τα παντα” Μ η ν φοβασαιἔ Μας αποχαιρέτησε αμιλητη. Ξεκωησαμε Υθα Το Καλλιδρομα

ι

ε

279

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΒΦΤΑΛΤΗ

αδίζαμε γρήγορα. Όσο πιο γρήγορα μπορούσαμε. Είχα­ με κοιμηθεί ελαχιστα. Τα ενδύματα μας στεγνωσαν πα­ νω στο σώμα μας. Ακολουθούσαμε την ίδια διαδρομή που είχα χρησιμοποιήσει την προηγούμενη ημερα. Ο καιρός ήταν κα­ λός. Ο ήλιος έλαμπε. Όταν φτασαμε στο σημείο όπου ήταν δε­ μενα τα αλογα των μισθοφόρων, μπήκαμε μέσα στο δασακι. Τα αλογα ήταν εκεί. Οι βοσκοί επίσης. Μας κοίταζαν παραξε­ νεμένοι. Δεν τους μιλήσαμε καθόλου. Δεν είχαμε καιρό για χα­ σιμο. Συνεχίσαμε την αναβαση. Φθασαμε στο ξέφωτο , πριν τη λίμνη. Βγήκαμε από το δασος. Περπατήσαμε στο αναπεπτα­ μενο εδαφος. Μόλις διατρέξαμε μία μικρή απόσταση . είδα τη λαμψη στον λόφο , βόρεια από τη λίμνη. Ο Ταλως και ο Διηνέ­ κης. Μια λαμψη για προειδοποίηση επερχομενου σήματος. δύο λαμψεις μετα ως σήμα αναγνώρισης. Σταματησα. Τραβη­ ξα το ξίφος. Ιἰατεύθυνα την αντανακλαση στο εδαφος λίγα μετρα μπροστα μου. Βρήκα τη σωστή διεύθυνση. Ἑστρεψα την αντανακλαση προς το ζευγαρι. Μια λαμψη για προειδο­ ποίηση σήματος. διακοπή, κι αμέσως μετα τρεις λαμψεις για απαντηση στο σήμα αναγνώρισης. Συνεχίσαμε την πορεία μας δεξια από τον λόφο που κλείνει τη λίμνη προς τα δυτικα. Φθα­ σαμε στα έλατα,τα προσπερασαμε και αντικρισαμε τη λίμνη. Μπροστα μας ήταν μια πλαγια με μικρή κλίση. Ένα σταδιο

Β

ώ

1

γ

ἶ

­

[Σ Τ Α ΡΙΣ ΤΩΝ ×

«Από τα μέρη της ψυχής δύο είναι τα βασικα, το λογικό και το άλογο./λογικό είναι αυτό με το οποιο κρίνουμε και εξετάζουμε. αλογο δε εκείνο που έχει τις επιθυμιες. Τα δύο αυτα συμφω­ νοὐν ή διαφωνούν μεταξύ τους. Η μαχη και η διαφωνία τους δι7μιΟΟρΥΟωλΤαι από Τι€ αχρόΐητεε­ Φανερῦἶιμαι πωῶ Μαν Τ(ΒλΟ7/Μό μέροέ υπερισκὐει. έχουμε καρτερια και εγκρατεια. ταν το αλογο μέρος υπερισχύει, / έχω Οαολασία οχαυνωση μ ταν τελος το λογικο ' , . , ν προηγειται και κατευθύνει, το δε αλογο ακολουθει, και βρί­ σκονται σε αρμονία μεταξύ τους. έχουμε αρετή». ή

7

Μετωπος,Περι|Αρετής,Ανθ.Στοβαιοο.Α_6Δ 280

η πλαἴιά αυτή κατέληγε στην όχθη Σ, εχἶίνο το σημείο ακρλβως στεκονταν Ο Αρζστων και Ο Αναξανδριδας' κοῃου­ σαν προἔ Την χαλἶεύθυνση από την οποία είλχόμασταν · Τουἔ εί­ χαν ειδοποιήσει ο Ταλως και ο Διηνεκης. Στην αλλη ακρη. τη

μετά

λ

βορειοανατολική, βρίσκονταν οι μισθοφόροι. Μετρησα εννέα. Οκτώ πεζοί και ένας ένατος ανεβασμενος σε ημίονο. Προφα­ ι ι ι ι μαζι| τους. οτι ο Θηραμενης ηταν Αυτο σήμαινε τοξοτης. νως,ο ι Φο τωναν τα ωα και ετοι α ονταν ια ανα ω σ . Ηταν σε χ ρη η Υ μ ζ ζ Ο καταἶπαση ἶυθυμ·/ιαἔ· Τραγουδουσαν και χοροαηδουσαν σαν μικρα παιδια. Πρεπει να ειχαν πιει κρασι. Συνεχισαμε την κα· θοδο. Φώναξα στον Αρίστωνα °Σήμανε συγκέντρωση !'. Δεν η

ν

η

η

ν

ν

281

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΒΦΙΑΑΤΗ

υπήρχε λόγος να κρυβόμαστε πια από τους μισθοφόρους. Το

.................... _. Ενώ συνεχίζαμε τον παιανα, κοίταζα προς τους μισθοφό­ ρους. Έῦμεναν ακίνητοι. Όχι όλοι. Ο Σκιρίτης είχε αρχίσει να

τρέχει προς εμας. Χωρίς εξοπλισμό,φορώντας μοναχα έναν χι­ τώνα. έτρεχε με όλη του τη δύναμη. Μας πλησίασε ζέπνοος. Εμείς συνεχίζαμε. Ἡοια νίκη γιορταζετε σύντροφοι ;” είπε μόλις τελειώσαμε. “Γιατί ψαλλετε τον νικητήριο παιανα ;' Η ανησυχία του ήταν έκδηλη. Ήξερε.βέβαια.ότι ο νικητήριος παιανας ακο­ λουθούσε τη μαχη. Αν είχαμε πρόθεση να τους επιτεθούμε. θα ψαλλαμε τον πολεμικό παιανα, όχι τον νικητήριο. Παρ” όλ' αυτα ανησυχούσε. Μιλούσε απευθυνόμενος στον Αρίστωνα, αλλα αυτός δεν απαντούσε. ”Σκιρίτη, σύντροφε στις μαχες' του είπα ίγιορταζουμε νίκη μεγαλη. Δέκα χρόνια παραμονεύουμε σ” αυτό το βουνό. Δέκα χρόνια περιμένουμε τον Εὶφιαλτη. Γυ̃ αυτόν τον λόγο είμαστε στο Καλλίδρομο. Σήμερα η αποστολή μας τελείω­ σε. Οριστικα. Ο Εφιαλτης είναι νεκρός. Ένας ανδρας της έκρυ­ πτείας” τον εκτέλεσε με ακόντιο.γΚατω στην πεδιαδαἴ Ο Σκιρίτης έμεινε αφωνος. Δεν μπορούσε να πιστέψει αυτα που του έλεγα. “Δέκα χρόνια παραμονεύετε για τον Εὶφιαλτη ;” ρώτησε. €Δέκα ολόκληρα χρόνια; Δεν ξεχνατε ποτέ ;” £Θα ήταν σωστό ;” ρώτησα. “Όχι. Το κτήνος αυτό έπρεπε να πεθανει. Για να γαληνέψει η ψυχή των πολεμιστών. Αλλα δέκα χρόνια ενέ­ δρας; Είναι απίστευτο ακόμα και για Σπαρτιατες' απαντησε. (Δεν χρειαζεται να μαθουν την πραγματικότητα οι υπόλοιπου̃ του είπα. "Γί να τους πω ;” ρώτησε. Ἱἰατι πρέπει να τους πω. Φοβήθηκαν. Είδαν οκτώ ανδρες, αντί για τέσσερις. Μετα ακου­ σαν τον παιανα. Δεν έχουν πολεμήσει μαζί σας, όπως εγώ. Νό­ μισαν πως είναι ο πολεμικός παιανας. Παγωσε το αίμα τους. Κατι πρέπει να τους πω". "Πες τους την αλήθεια. αλλα όχι όλη την αλήθεια. Πες τους ότι εντοπίσαμε τον Εφιαλτη και ένας αν­ δρας από εμας τον σκότωσε. Μην τους πεις για τα δέκα χρόνια. ούτε για την ίκρυπτείαἔ Ιἰαθησύχασέ τους. Δεν έχουμε πρόβλη­ . , , , , μα μαζι τους. Τον θησαυρο .τον βρήκατε; Τον βρηκαμε. Το με­ ρίδιό σας είναι στο μικρό δεματακι που έχει ο Αρίστωνἴ Ό Θη­ ραμένης ποιος είναι ;"Ο ανδρας χωρίς περικεφαλαίαί. “Ειδοποί­ ησέ τον ότι θέλω να του μιλήσω. Θα έρθω εγώ προς εσαςί.

282

283

αντίθετο,μαλιστα.

Ο Αρίστων πήρε από το σακίδιό του μια μικρή σαλπιγγα, ειδική γι' αυτές τις περιστασεις. Δίπλα στο σακίδιό του πρόσε­ ξα ένα μικρό δέμα. Σήμανε ”συγκέντρωση, συγκέντρωσή. Οι μισθοφόροι ακινητοποιήθηκαν αμέσως. Οι φωνές και τα γέλια κόπηκαν. Ο Ταλως και ο Διηνέκης κατέβηκαν γρήγορα τον λο­ φίσκο. βγήκαν από το ελατόδασος. πέρασαν δίπλα από τους μισθοφόρους και αρχισαν να τρέχουν προς εμας. Απ' την αντί­ θετη όχθη .τη νότια, ζεπρόβαλαν μέσα από τα έλατα ο Ἀγις και ο Λεωτυχίδας, τρέχοντας κι αυτοί προς τη δική μας κατεύθυν­ ση. Οι μισθοφόροι εζακολουθούσαν να παρακολουθούν ακινη­ τοποιημένοι. Τώρα έβλεπαν οκτώ ανδρες, ενώ νόμιζαν πως εί­ μαστε τέσσερις. Όσοι δεν είχαν ανεβασει τις ασπίδες στους ημιόνους.τις αφησαν ακουμπισμένες στα πόδια τους. Όταν πλησίασα τον Αρίστωνα και τον Αναξανδρίδα, ο Ἀγις και ο Αεωτυχίδας είχαν ήδη φθασει. Με κοιτούσαν όλοι αμίλη­ τοι. Ήξεραν πως θα τους έλεγα κατι σημαντικό. Ήεριμένετε να φθασει και το αλλο ζευγαρι' τους είπα. Μόλις ο Ταλως και ο Διηνέκης πλησίασαν. συγκεντρωθήκαμε όλοι σε έναν κύκλο. Ανακοίνωσα τα γεγονότα, με λίγα λόγια, όπως συνηθίζαμε: Ὁ Εύρυτος είναι τώρα γαληνεμένος. Ο Εφιαλτης νεκρόςἔ Η κραυγή τους.η νικητήρια κραυγή, βγήκε αυθόρμητα. Μέ­ σα απ® την ψυχή τους. Ακούστηκε ώς τα έγκατα της γης. Ήφθασε στους νεκρούς πολεμιστές μας. Σαν δικαίωση. Δεν τους είχαμε ζεχασει. Πήρα την ασπίδα του Αρίστωνος. Την σή­ κωσα ψηλα με τα δυο χέρια. Ο νικητήριος παιανας αρχισε: Δ. Π , . θα ατἶρα” υψωνἦυμε Τωρα , τροπαιο νικης. για σενα, λαμπρο γ

6

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ 'ΤΕΑΟΣ 'ΤΟΥ' ΕΦΙΑΛΤΗ

Σκιρίτης έφυγε. ”Θα πει στους μισθοφόρους και για τα δέκα χρόνια και για την "κρυπτεία” παρατήρησε σ Αρίστων. 4Αυτό ακριβώς θέλω“ του απαντησα. "Ο Αθηναδης διαδίδει πως εκείνος σκότωσε τον Εφιαλτη. Μόνος του. Εμείς είπαμε την αλἡθεία στουἔ μίσθοφόρουἔ· Η φήμη θα κυχλοφορἠσείν αλλά θα είναι μόνο φήμη. Δεν πρόκειται ποτέ, όπως ξέρετε, να πα­ ραδεχθούμε ότι η °κρυπτεία” ανέλαβε την οποιαδήποτε απο­ στολή μακρια από τη Σπαρτη. Θέλουμε να υπαρχει η φήμη , αλ­ λα όχι η επιβεβαίωση. Θέλουμε να παραμένει ένας απροσδιό­ ριστος και γι' αυτό ανεξέλεγκτος φόβος για την 'κρυπτείαἴ Οι μισθοφόροι θα διαδώσουν την είδηση, αλλα δεν θα γίνουν πι­ στευτοί. Τερατσλογίες είναι αυτα, θα πουν όσοι τους ακού­ σουν. Στη Μαλίδα, αλλωστε, μόνο για τον Αθηναδη ξέρουν. Αυτόν έχουν δει. Εμας όχι. Για μας θα μείνει ένας μακρινός απόηχος. Αυτό ακριβώς που θέλουμεἴ Οι πανηγυρισμρί μας είχαν τελειώσει. Η χαρα υπήρχε. Ήταν δεδομένη , αλλα ενδόμυχη πια. Δεν χρειαζόταν αλλη εξω­ τερίκευση. “Μην πανηγυρίζετε πολύ στις νίκες,γιατί θα κλαψε­ τε περισσότερο στις ήττες” ήταν το δόγμα της πόλης. Ενημέρω­ σα τους ανδρες,περιληπτικα,για όσα είχαν συμβεί. Ήταν η δι­ κή τους σειρα,τώρα, να με ενημερώσουν για όα̃ϋι είχε γίνει στο βουνό. "Πώς βρήκαν οι μισθοφόροι τον θησαυρό ρώτησα τον Αρίστωνα. "Γον βρήκαν εύκολα” μου απαντησε. “Ετσι πήραμε κι εμείς το μερίδιο της πόλης. Εκατό χρυσούς δαρεικούς. Είναι μέσα σ” αυτό το μικρό δέμα που βρίσκεται στα πόδια μου). Ἄθχισε Την αφἠγησἡ σου από ΤΟ Χρθνιχό σημείθ Της δικής μθυ αναχώθησηἔτθϋ είπα­ «Το βραδυ δεν συνέβη τίποτα το ιδιαίτερο. Οι μισθοφόροι παρέμειναν στη θέση που τους είχε υποδειχθεί. Περίμεναν τον Θηραμένη. Αυτός πραγματι εμφανίστηκε αρκετή ώρα μετα το ἔημέθωμα­ Πἠι̃ίε πθώῖα πθοἐ ΤΟΟΘ μισθοφόθθυς­ Ενημερώθη­ κε. Μετα ήρθε προς εμας. Μαζί με τον Σκιρίτη. Μας είπε ότι δεχόι̃ΐαν Τη συμφωνία που είχαμε χάνει σχετικά με Τα ΤΕΟΟΟ­

στα. Ρώτησε αν είμαι ικανοποιημένος με το μερίδιο της πόλης. Του απαντησα θετικα. Ρώτησε αν έβλεπα να υπαρχει καποιο πρόβλημα σχετικα με την έναρξη της έρευνας τους. Απαντησα αρνητικα. Ρώτησε αν θέλω να ειδοποιήσω τους τέσσερις οπλί­ τες που βρίσκονταν στη Δρυμαία. Απαντησα αρνητικα. Ρώτησε αν μπορούν να ξεκινήσουν την έρευνα αμεσα. Απαντησα θετι­ κά_ Απομοικρύνθηκε. Πήγε στη βόρεια πλευρα της λίμνης. Προχώρησε δυτικα. Πινήθηκε χωρίς σχεδιαγραμμα. Είχε απο­ μνημονεύσει τα παντα. Στη βορειοδυτική όχθη εντόπισε έναν μικρό βραχο. Πανω στον βραχο αυτό είναι χαραγμένη μια κα­ θετη γραμμή. Αδιόρατη, αν δεν πλησιασεις σε πολύ κοντινή αποσταση. Δεν μπορείς να την εντοπίσεις αν καποιος δεν σου υποδείξει τη θέση της. Ἑἰαρφωσε μπροστα στον βραχο έναν ξύ­ λινο πασσαλο. Ἑἰινήθηκε δυτικα και μετα νότια. Εφθασε στη νότια όχθη της λίμνης. Πλησίασε δύο συγκεκριμένα έλατα. Και τα δύο έχουν οσο χοιροικιές στον κορμο τους, οιλλοιωμενες απο τον χρόνο αλλα ευδιακριτες. Μέτρησε την απόσταση αναμεσα στα δύο δένδρα. Στη μέση καρφωσε δεύτερο πασσαλο. Ενας μισθοφόρος έδεσε στον πασσαλο αυτό ένα λεπτό σχοινί. Πήρε το σχοινί, περπατησε κατα μήκος της δυτικής όχθης, έφθασε στη βόρεια, το τέντωσε και το έδεσε στον πασσαλο που ήταν εκεί, μπροστα στον βραχο. Ετσι το σχοινί περνούσε πλέον πα­ νω από την επιφανεια της λίμνης σε μικρή απόσταση από την όχθη. Μόλις τελείωσε η διαδικασία αυτή, ο Θηραμένης πήγε στη δυτική όχθη. Δίπλα ακριβώς στο σημείο όπου στεκόμαστε τώρα. Βρήκε έναν βραχο πανω στον οποίο είναι χαραγμένες τρεις μικρές καθετες γραμμές, αδιόρατες επίσης αν δεν πλη­ σιαοεις πολύ κοντα. Καρφωσε μπροστα από τον βραχο τον τριτο πασσαλο. Μετα κινήθηκε προς την ανατολική όχθη. Βρή­ κε παλι δύο έλατα, μέτρησε την απόσταση μεταξύ τους και στη μέση καρφωσε έναν τέταρτο πασσαλο. Τα έλατα αυτα έχουν στον κορμό τους τέσσερις χαρακιές. Δυσδιακριτες. Αν δεν ξέ­ ρεις πως είναι εκεί,δεν τις βρίσκεις. Επαναλήφθηκε η ίδια δια­

Ζ84

285

Ο

;9

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

δικασία με το σχοινί. Όταν το δεύτερο σχοινί τεντώθηκε σε μια απόσταση δύο σταδίων περίπου ανάμεσα στη δυτική και την ανατολική όχθη, συνάντησε, όπως είναι φυσικό, το σχοινί που ήταν τεντωμενό αναμεσα ότή βόρετα κατ τή νόττα όχυή· Στό σημείο τομής ήταν ο θησαυρός. Τα νομίσματα είχαν αφεθεί στον πυθμένα, σφραγισμένα μέσα σ' ένα αγγείο. Αν κάποιος όεν ήξερε τό ακρτβεἔ όήμείότ ό εντόταόμόἔ τόυ αγκείόυ ήταν αόυνατόἔ· Ο ττυθμεναε είνατ βυυρκώόήἔ κατ καλυμμενόἑ με πυκνή υδρόβια βλάστηση. Το βάθος του νερού σ' εκείνο το ση­ μείο είναι περίπου πέντε πόδια. Το βάθος αυτό δεν είναι μεγά­ λο αλλά, ακόμα κι αν είσαι δίπλα στο αγγείο , δεν μπορείς να το δεις λόγω της υδρόβιας βλάστησης. Άλλωστε ποιος θα έψαχνε ποτέ στον πυθμένα της λίμνης; Το καλοκαίρι τα νερά κατεβαί­ νουν πολύ ή εξαφανίζονται. Ούτε τότε, όμως, μπορεί να εντο­ πτστεί τό αννείόιαφόό ή πυκνή βλαότήόή κατ ό βόόρκόἔ φυόμ κά παραμένουν. Στο συγκεκριμένο σημείο.μάλιστα. μας είπε ο Θήραμενήἔ όττ τό νερό ότατήρείτατ ακόμα κατ τό καλόκαίρμ επειδή εκεί συσσωρεύονται τα νερά της μικρής πηγής που φαί­ νεται νότια κάτω από τα έλατα. Εξάλλου ποιος θα ήθελε να περπατήσει στα λασπόνερα. αδιαφορώντας για τα φίδια; Έτσι, το αγγείο έμεινε στη θέση του ανέγγιχτο τόσα χρόνια. Μόλις προσδιορίστηκε το σημείο, δύο μισθοφόροι καταδύθη­ καν κι έβγαλαν το αγγείο. με την τρίτη προσπάθεια». «Πρόε αντεόραόαν υτ μτόυόφόρότ όταν είόαν τό αΎΎείό έ» «Πανηγύριζαν σαν μικρά παιδιά. Πετούσαν τα όπλα τους στον αέρα. Ο Θηραμένης δεν πανηγύριζε. Διατήρησε την αυτο­ κυρταρχία τόυ»­

«Καταμέτρηση ;» «Έ]γινε αμέσως. Ο Θηραμένης μετρούσε τα νομίσματα και εγώ παρακολουθούσα. Ο Αναξανδρίδας είχε μείνει πιο πέρα. Μόλις τελείωσε η καταμέτρηση, ο Θηραμένης ξεχώρισε το με­ ρίδιο της πόλης. Τύλιξε τα νομίσματα σ® έναν μανδύα, με ευχα­ ρίότήόε κατ μόυ τα εόωόε­ Αυτό εγτνε λίνή ώρα πρτν· Αμεόωε Ζ86

ΤΟΤΕΑΟΣΤΟΤΒζΠΑΛΤΗ

μετα αρχισαν τις προετοιμασίες για την αναχώρησή τους. πα­ νεμτμχεισ»_ «Βιναι αριστερόχειρας ο Θηραμένης ;›› «Ναι. Όλες οι κινήσεις του γίνονται με το αριστερό του χέ­ μμ Τον δσκιμασα δυο­τρεις φορές. Του έοωοα ανττκείμενόμ τομ πέταξα ενα ξιφος που μου ζήτησε,τον αιφνιδίασα,και πάν­

τα χρησιμοποιούσε το αριστερό του χέρι». «Πολύ καλά. Πάμε τώρα οι δυο μας να μιλησουμε στον Θη­ μαμένη_ Για να σλσκληρωθεί η αναφορα μας ποοἐ τον βαοτλτα και τους Εφσρσυει είναι απαραίτητο να τον ανακρίνοομε­ Φτ­ χικα βεβαια Ακομα κι αν βοήθησε συνειδητα Τον Εφταλτή δεν μας ενδιαφερει πλέον. Ο στόχος μας έχει επιτευχθεί. Οι υπό­ χοτττρι ανδρες θα παραμείνουν στο ίδιο σημείο »­ 7

Πλησιασαμε τους μισθοφόρους. Μας περίμεναν, αφού τους είχε ειδοποιήσει ο Σκιρίτης. Ο Θηραμένης είχε Υαλήνἔο ύφος­ Δεν σπἠρχε φόβος αγωνία στα μαμα Τοο­ Με υπόδε­ χθηκε θερμά. Ήταν περίπου σαράντα ετών. Με γενειάδα, όπως Ο Εη̨̃φιαλτ­ηε_ Ύψος μέτριο. Γεροδεμένος. αλλα με ήπτα χαρακτηριστικα προσώπου. Όχι άνθρωπος Τοο πολέμου­ Μόυ έδωσε σσγχαρητηρια για την εκτέλεση του Εφιάλτη. £Δεν ήταν μόνο δμτρ μας εργα του είπα. Έοήθηοε κι ένας κατοτκόἑ τήἔ περιοχής. Ο Αθηνάδηςἴ Εξακολούθησε να συμπεριφέρεται χωρίς ίχνος ταραχηε_ Δεν είχε όψη ενόχου. Τα ματια του δεν έπαιζαν καθόλου. Δεν κοιτούσε χαμηλά. Δεν απέστρεφε το βλέμμα Τσν πηραμε λίγο παραμερα. Για να μην ακούνε οι μιαθσφσρσι_

«Από πού κατάγεσαι ;τον ρώτησα». «Αθηναίος Ζω στη Μίλητο, όμως, πολλά χρόνια. Ασχολού­ ματ με τσ εμπόριο». «Πώς πληροφορηθηκες την ύπαρξη του θησαυρού ;›› «Ενας Θεσσαλοε με πληροφόρησε». «Θεσσαλρσ ¿» «Ναι. Ο Πάμφιλος. Κατοικεί μόνιμα στην Ήφεσο. Ασχολεί­ 287

Π.Δ. ΜΠΑΑΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΑΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

ται με το εμπόριο κι αυτός. Συνεργαζόμαστε. Πηγαινοέρχεται στις Σαρδεις. Εμπορεύεται με τους Πέρσες. Εχει ιδιαίτερα καλές σχέσεις μαζί τους. Από αυτούς πληροφορήθηκε την ύπαρξη του θησαυρού στο συγκεκριμένο σημείο. Ετσι μου εί­ πε . τουλαχιστον. Δεν ξέρω με ποιο ανταλλαγμα του έδωσαν οι Πέρσες αυτήν την πληροφορία. Εγώ έχω συναλλαγές μαζί του τρία­τέσσερα χρόνια περίπου». «Γιατί σου εκμυστηρεύτηκε ένα τέτοιο μυστικό; Με ποιο ανταλλαγμα ;» «Δεν έχω υποχρέωση να σου απαντήσω . ούτε έχω όμως κα­ ποιο λόγο για να μην το κανω. Τώρα που όλα έχουν τελειώσει. με μια τόσο ευτυχή καταληξη. δεν θα ήθελα την οποιαδήποτε προστριβή μαζί σας. Αλλα.γιατί σε απασχολεί η πηγή της πλη­ ροφορίας μου ; Ούτε σας επηρεαζει . ούτε σας αφορα». «Γιατί σου εκμυστηρεύτηκε το μυστικό ; Δεν θα φύγετε από το οροπέδιο, αν δεν μου απαντήσεις. Χωρίς ψέματα. όμως. Γνωρίζω περισσότερα απ” όσα υποψιαζεσαι. Το παραμικρό ψέμα μπορεί να έχει τραγικές συνέπειες για σένα. Αν πεις την αλήθεια. δεν έχεις να φοβηθείς απολύτως τίποτα». «Μου εξήγησε ο Παμφιλος ότι δεν μπορούσε να απομα­ κρυνθεί από την Ιωνία. Δεν ηθελε να έρθει ο ίδιος στην Ελλαδα. Η φύση των συναλλαγών του με τους Πέρσες. μου είπε. ήταν τέτοια ώστε η παραμονη του στην ίΕφεσο έπρεπε να είναι συ­ νεχής. Δεν μπορούσε. δηλαδή, να ασχοληθεί με την οργανωση ενός τέτοιου ταξιδιού. ούτε να διαθέσει τον απαραίτητο χρόνο για την υλοποίησή του. Μου ζήτησε να τον βοηθήσω. ίΕδωσε τα χρήματα που απαιτούνταν για τις δαπανες όλης της επιχείρη­ σης. Αυτός θα παρει μόνον το ένα πέμπτο του ποσού. σαν ανταλλαγμα για την υπόδειξη του σημείου». «Μόνον το ένα πέμπτο ;» «Ναι. Σου φαίνεται λίγο ;» «Πολύ λίγο. Εκτός κι αν υπαρχει καποιο αλλο ανταλλαγ­ μα».

«ίΟχι. Μόνον το ένα πέμπτο. Αυτό γνωρίζω εγώ. τουλαχι­ στον». «Ποιος σου είπε ότι υπαρχουν Σπαρτιατες στο Καλλίδρομο ;» «Ο Παμφιλος. Μου περιέγραψε με λεπτομέρειες τις κινή­ σεις του ”στοιχείου” σας. Πόσον καιρό παραμένετε στην περιο­ χή. πότε γίνονται οι αλλαγές, πόσοι διαμένουν στο βουνό και πόσοι στη Δρυμαία, πώς επικοινωνείτε μεταξύ σας. τί οπλισμό φέρετε.ποιες διαδρομές ακολουθείτε». «Σου είπε. μήπως, ποια διαδρομή ακολουθούμε απ” το Καλλίδρομο μέχρι τη χαραδρα του Ασωπού ;» «ίΟχι. Δεν ανέφερε τη χαραδρα του Ασωπού. Οι πληροφο­ ρίες του προέρχονται από Φωκείς. Πληροφορίες σχετικές με τις κινήσεις σας στη Μαλίδα, δεν είχε. Οι Φωκείς δεν ενδιαφέρον­ ται για τη Μαλίδα». «Γιατί νομίζεις ότι τα ανέφερε όλα αυτα ;» «Φοβόταν ότι δεν θα μας αφήνατε να ψαξουμε για τον θη­ σαυρό. £Είναι καλύτερα” μου είπε “να συναλλαγείτε μαζί τους. Μην προσπαθήσετε να εκβιασετε την έρευνα. Δεν θα σας αφή­ σουν. Σε πληροφορώ επακριβώς για τις κινήσεις­των Σπαρτια­ τών.έτσι ώστε να ξέρεις τί πρέπει να τους πεις και πώς να χει­ ριστείς το θέμαί». «Σου είχε δώσει συγκεκριμένο χρονοδιαγραμμα ενεργειών ;» «Ν αι. Πολύ αυστηρό. “Απαραίτητη προυπόθεση για την επιτυχία της αποστολής' μου είπε °είναι η τήρηση του χρονο­ διαγραμματοςῖ Όλες οι ενέργειες έπρεπε να γίνουν σε συγκε­ κριμένες χρονικές στιγμές ή περιόδους. Διαφορετικα. η συμ­ φωνία θα έπαυε να ισχύει». «Αν κρατούσες τον θησαυρό και δεν τηρούσες τη συμφω­ νία ;» «Δεν μπορώ. Υπαρχει ενέχυρο ». «Τί ενέχυρο ;» «Ο γιος μου. Δώδεκα ετών. Βρίσκεται στην ίΕφεσο. Είναι φιλοξενούμενος του Παμφιλου. Η οποιαδήποτε παρασπονδία

288

289

Π.Δ_

ΤΟ ΤΈΛΟΣ ΤΟΥ ΈΦΙΑΛΤΗ

ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

εκ μέρους μοοι οπως καταλαβαινεις) θα εχει νια μένα ττόλό υψηλό τίμημα»_ «Πόσων ετων ειναι ο Παμφιλοε ι» «Περίπου εξήντα». «Ποτε πηγε στην Ήφεσο ι» «Έχει Υεννηθεί στη Θεσσαλία. Οι γονείἐ του μετανάστευ­ σαν στην Ιωνία, όταν αυτός ηταν παιδί ακόμη. Ουσιαστικά, έχει ζησει όλη του τη ζωη στην Έφεσο. Έίναι ένας από τους πιο ισχυρούς οικονομικούς παράγοντες της πόλης». «Με ποιον τροπο θα βεβαιωθει ο Παιιφιλοε ότι εσό τἡόησες το χρονοδιάγραμμα που σου έδωσε ;›› «Έχει στειλει άνθρωπό του στην περιοχη. Ο άνθρωπος αυ­ τός παρακολοοθει ολες μας τις κινήοειει Αυτός θα αναφέρει στον Πάμφιλο οχετιχα με την τήοηοη ­ιοο χοονοδιανόαμιιατόςι Μου τόνισε οτι η παραχολοοθηοαγ θα ειναι οονεχήόςνι «Έκανες τις κινησεις που είχαν συμφωνηθεί ;››

«Ναιιολεςιμία προς μία»

«Διαπίστωσες παρακολούθηση ;›› ‹‹Όχι. Παρά τις προσπάθειές μου δεν μπόρεσα να εντοπίσω κάποιο ίχνος παραχολοοθ­ηοης»_ «Βἔίπες ότι ο Πάμφιλος γνώριζε την τοπογραφία του Καλλι­ δρόμου απο τοος Φωχεις Εοοιοιιωει κινἠθηιτεε και στη Μαλι_ δα. Πώς ηξερε την τοπογραφιη̨̃α Της ΜαλιοαεοΠόιμφιλόςι» «Δεν ξερω Υποθέτω ο­τι ο ανθοωπος ποο μας τταόαιιόλόα θεί κατάγεται απο την περιοχή αο­ιήι Τ­ην γνωριζει καλα και νιι αυτό άλλωστε κινειται αθέατος» «Ξέρω ότι επισκέφθηκες μια οικία χθες το βράδυ. Μετέφε­ ρες μηνυμα ;» «Παρακολουθησατε τις κινησεις μου ;›› «Ποιο ηταν το ριἠνομα ι» «Δεν νομίζω πως εχω οποχοεωονι να απαντήσω». «Αν δεν απαντἠοειςι δεν θα φονειε ζωντανός από τό όρ0πέ_ διο. Οι μισθοφόροι θα φύγουν. Έσύ όχι. Η υπόθεση αυτη δεν σε 290

Δ

ί

αφορά. Ούτε σε βλάπτει. Δεν εχεις κανεναν λόγο να μην απαν­ τησεις. Σε διαβεβαιώνω ότι τα πάντα έχουν τελειώσει. Δεν κιν­ δυνεύει κανένας πια από την αποκάλυψη του μηνύματος. Μό­ νον εσύ κινδυνεύεις. Αν δεν απαντησεις». «Δεν μπορώ να αντιληφθώ τους λόγους του ενδιαφέροντος εξαιτίας αυ­ σαἔ· Ελπίζω να μην κινδυνεύει,πράγματι,κανένας τών που σου λέω. Ἀλλωστε,το μηνυμα ηταν μόνο δυο φράσεις Έίμαι καλά. Σύντομα θα βρίσκομαι κοντά σου”. Τίποτ” άλλο». «Άλλο μηνυμα μττέφεμεἐ ἔ» «Πέρασα από την ίδια αγροικία πριν τρεις μέρες. Έγραψα μτα σμμθρσχμωμη "ίμαμμη στον σεξτσ κίσνα τησ ετσσσσμ· Μετα αφησα ένα σφΘαΥτσμένσ Υθαμμα σε κάποια κρηνη που μου εί­ χε υποδειχθεί. Δεν ξερω τον αποδέκτη του γράμματος,ούτε το περιεχόμενό του. Δεν μ” ενδιαφέρει, άλλωστε. Την επόμενη μέ­ ρα σχημάτισα μια ερυθρη γραμμη στον άλλο κίονα. Πηγα πάλι στην αΥΘστκία3 λτι̃ίσ μετα τη δύση τσσ ηλτσσ­ Η στκσσέσττστνα μου μίλησε ευπρόσδεκτα. Της είπα ότι θα περάσω να την δω ξανα το Ξττσμτνσ βσασσ­ Δηλαδη Χθεσ· Αστέἔἱ ττἔ σσηγτεἔ είχα· Το μόνο μηνυμα που Της μετέφερα, ήταν Οι φράσεις που σου προανέφερα: Έίμαι καλά. Σύντομα θα βρίσκομαι κοντά σου”. 7

Τίποτη̨ άλλο »·

ευχαριστώ πολύ. Αυτά που είπες. συμφωνούν με τις δι­ κές μου πληροφορίες και εκτιμησεις. Έίναι η αληθεια. Όσα ανέφερεςτ δεν πρόκειται να χρησιμοποιηθούν εναντίον σου. Μόλις παραδώσεις στον Πάμφιλο το μερίδιό του. ο γιος σου πιστεύω ότι θα απελευθερωθεί. Δεν μπορεί κανείς να ισχυρι­ στα όττ στν τημηστἔ τσ Χμσνσστσσίμαμμα­ Ο ανθμωττσἔ ττσσ σαἔ παρακολουθούσε, δεν υπάρχει πια. Τις πληροφορίες που μας έδωστἑι θα ττἔ μαθουν μσνσν στ ανώττμστ μου στη Σπαρτη­ Από αυτούς διαρροές δεν υπάρχουν. Μπορείς να φύγεις». Έπιστρέψαμε στο σημείο όπου περίμεναν οι μισθοφόροι. Τους ευχαρίστησα. Έυχηθηκα καλό ταξίδι. Ήταν ενθουσια­ σμένθι και συγκινημένοι. Ξεκίνησαν. Έμείς γυρίσαμε πίσω, «Σ7

291

ΠΔ ΜτιΑΛτΑκοΣ

Το ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΒΦΙΑΛΤΗ

εκεί όπου περίμεναν οι υπόλοιποι οπλίτες. Η αποστολή στο Καλλίδρομο είχε τελειώσει. Για παντα. Έπρεπε να συγκεν­ τρώσουμε το υλικό από τη σπηλια και να το μεταφέρουμε στη Δρυμαία. Μετα θα διακανόνιζα τον τρόπο μεταφορας του στη Σπαρτη. Έμεινα στη λίμνη μαζί με τον Φίλωνα, περιμένοντας τον Αθηναδη. Οι υπόλοιποι ξεκίνησαν για τη σπηλια. Θα μετέ­ φεραν τα όπλα και τα αλλα αντικείμενα στη Δρυμαία. Αμέσως μετα οι Ταλως και Διηνέκης θα έφευγαν για τη Σπαρτη. Χωρίς ασπίδα, δόρυ και περικεφαλαία. Αγγελιαφόροι. Έίπα στον Αρίστωνα και τον Αναξανδρίδα, μόλις τελειώσει το συμμαζεμα στο καταφύγιό μας, να βαδίσουν με βόρεια κατεύθυνση προς τη Δρακοσπηλια. Αγνοούσαμε αυτήν την τοποθεσία. Ήθελα να διαπιστώσω αν πραγματι ο Έφιαλτης διέμενε εκεί. Μετα θα συνέχιζαν ανατολικα,κατεβαίνοντας το βουνό από τη χαραδρα που οδηγεί κοντα στις Θερμοπύλες. Ύστερα θα βαδιζαν νότια, για τους Αλπηνούς. Σκοπός τους ήταν να επιβεβαιώσουν τη διαμονή του Θηραμένη σε καποιο από τα πανδοχεία που βρί­ σκονταν πανω στον δρόμο. Από τους Αλπηνούς θα έστρεφαν δυτικα, θα περνούσαν παλι το βουνό και θα συναντούσαν τους άλλοοἔ στη Δρυμαία­ Έφυγαν. Έγώ περίμενα. Δεν έτρεφα καμια αμφιβολία οχε­ τικα με την απόφαση του Αθηναδη για τη Φοίβη. Ή μοίρα τους ήταν δεμένη. Το ήξεραν και οι δύο. Καθένας τους είχε προδοθεί τόσο όσο είχε προδώσει. Και οι δύο είχαν καποιον λόγο σοβαρό για να δικαιολογήσουν τη συμπεριφορα τους. Υπήρχε ισορρο­ πία μεταξύ τους. Αρα,θα εξακολουθούσαν να είναι μαζί. Ο Φίλων μετακινήθηκε διακόσια πόδια βορειότερα, ατενί­ ζονταἔ Το πλατωμα πίσω απο τον οοακο λόφο­ Θα με είδοποί­ ούσε αν έβλεπε τον Αθηναδη. Έίχα πια πολύ χρόνο διαθέσιμο. Αρχισα να επανασυνθέτω τα γεγονότα, προετοιμαζοντας την ανα φοραί μου .Π οιο λαί θ ος ειχε ί ' κανει ' ο Έφιαλτης , Ποια λαθη ει­ “ χαμε κανει εμείς; Γιατί είχαμε πετύχει, ενώ αυτός απέτυχε; Ήταν μοναχα θέμα εκπαίδευσης, εμπειοίας και οχεδίαομοοἐ ·

Ζ9Ζ

Δ

ι

Μήπως, πανω απ' όλα, βοήθησε η Τύχη Δεν είχα Μετεύσα τη Θεα. Δεν είχα ζητήσειτην εύνοια της. Η εύνοια αυτή,όμως,μου δόθηκε απεριόριστα. Τόσοι και τόσοι ενωμοταρχες είχαν ανε­ βεί στο Καλλίδρομο. Δεν απέτυχαν εξαιτίας δικού τους λα­ θους. Δεν έφταιγαν αυτοί, αν ο Έφιαλτης παρέμενε στις Σαρ­ δεις. Τί να έκαναν; Δεν ήταν λιγότερο ευφυείς, ούτε λιγότερο γενναίοι. Αυτούς όμως η μειλίχια θεα,η πολυπλανητη , η μεγα­ λόψυχη, όπως την θέλει ο ύμνος της, η θεα Τύχη, δεν Τοοἐ ειχἶ ευνοήσει. Δεν ξέρω γιατί. Δεν ξέρω γιατί διαλεξε εμένα. Γιατι επέλεξε να είμαι εγώ στο Καλλίδρομο, όταν ο Έφιαλτης απο­ φασισε να επιστρέψει; Παντα απορούσα με τις επιλογές των Θεων. Ανήμπορος να τις κατανοήσω. Τώρα η εύνοια προς το προσωπό μου ήταν σκανδαλώδης. Την αξιζα; Λοπομοον Υἔα τους αλλους ενωμοταρχες. Όλα ήρθαν τόσο ευνοικα, ώστε δυ­ οκολα μπορούσα να αποτύχω. Βέβαια, είχα ρωτήσει τον Αθη­ νοδωρο για τους μισθοφόρους. Έίχα επιμείνει στην παρακο­ λοόθηση της Φοίβης. Έίχα ερμηνεύσει σωστα τον χρησμό. Δεν ήμουν αμέτοχος στο σχέδιο της θεας. Παντα έτσι γίνεται, αλ­ λωοτε. Δεν αρκεί η εύνοια των θεών. Η εύνοια αυτή παρέχεται σε όλους. Έτσι πιστεύουμε. Καποια ευνοική στιγμή υπαρχει στη ζωή όλων. Άλλοι την αντιλαμβανονται, αλλοι όχι. Άλλοι εκμεταλλεύονται την ευκαιρία. αλλοι όχι. Πολλοί περνανε δι­ πλα από ένα βαθύ ποταμι , και ούτε που το βλέπουν καν. Ούτε ακούν το βουητό του νερού­ Δίψανε αλλα δεν σκύβουν να πιουν· Μένουν με την αίσθηση ότι η Τύχη τούς αδίκησε. Αντίθετα,εγώ είχα αναγνωρίσει έγκαιρα τα σημαδια. Μόλις ο Αθηνόδωρος μου γνωστοποίησε την αφιξη των μισθοφόρων, καταλαβα οτι η νίκη είναι κοντα. Μετα όλα ακολούθησαν τον δρόμο τους. Αρ­ κούσε η σωστή ερμηνεία του χρησμού. Αρνοοοε Ἡ παοακολοψ Θ ήο­ή τής Φοί βης, η π ρ όβλεψ Υ1 των κινήσεών της. Ήμουν εγώ ί ή μήπως η θεα καθοδηγουσε κι ί και σχεδιαζε αυτος που ανελυε εγώ ακολουθούσα; Δεν ξέρω. Ίσως και τα δυο. Μονοι τους οι θεοί ή μόνοι τους οι ανθρωποι, δεν αρκούν. Προηγείται η επι­ 5

7

ως

Τ

Π ἶ

ΒΤ

Τ

Τ

ιι ίἱ

ι

.

293

ΠΔ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

λογή των θεών και ακολουθεί ο μόχθος των ανθρώπων. Αλλιώς, αποτέλεσμα δεν υπαρχει. Ο Εφιαλτης σχεδίασε τα παντα στην εντέλεια. Καλύτερα δεν γινόταν. Υπολόγισε όλες τις πιθανότητες. Προσπαθησε να μας παραπλανήσει με τους μισθοφόρους. Να μας κρατήσει ΘΤΟ Καλλίδρομο. Προσπαθησε να μας παραπλανήσει με τον αρι­ στερόχειρα Θηραμένη. Ήθελε να σκοτώσουμε τον σωσία του, για να κινηθεί ο ίδιος ελεύθερος πια. Αν εμείς τον ταυτίζαμε με τον Θηραμένη, θα παραμέναμε στο Καλλίδρομο. Υπήρχε το δέ­ λεαρ της εξόντωσης ενός αριστερόχειρα που αναζητούσε τον θησαυρό. Αν εξοντώναμε τον Θηραμένη, οι μισθοφόροι θα έφευγαν απρακτοι. Αυτοί δεν ήξεραν πού είναι ο θησαυρός. Τα Χθἠμ­αΤα θα έμεναν εκεί· Ο Βφίαίαηἐ μποθούαε να Τα παρα οποτεδήποτε. Συνεργαστηκε με τον Παμφιλο και έστειλε τον Θηραμένη σαν εξιλαστήριο θύμα. Αν ο Θηραμένης διέφευγε και επέστρεφε στην Ιωνία. ο Εφιαλτης θα έπαιρνε το μερίδιό του από τον Παμφιλο. Αφού ο Παμφιλος συνεργαζόταν επαγγελ­ ματικα με τους Πέρσες, ο Εφιαλτης δεν κινδύνευε να χασει τα χρήματα του. Νομίζω. αλλωστε, ότι δεν ήταν πρώτος του στό­ χος τα χρηματα. Όσο ζουσε κοντα στους Περσες. θα είχε όσα χρειαζόταν. Κύριο μέλημα του ήταν να επιστρέψει με τη Φοίβη στην Ιωνία. Διαφορετικα.η ζωή δεν είχε νόημα πια γι” αυτόν. Τα υπολόγισε όλα σωστα, αλλα αγνοούσε τον χρησμό. Ο χρησμός ήταν η κύρια αιτία της αποτυχίας του. Δεν υπολόγισε. επίσης. ότι θα εντοπίζαμε την κρήνη σαν σημείο συναντηοής του με τη Φοίβη. Δεν σκέφτηκε ότι θα επιμέναμε επικεντρώνον­ τας την προσοχή μας στη Φοίβη και μόνο στη Φοίβη. Ήταν βέ­ βαιο ότι η δική της συστηματική παρακολούθηση θα έφερνε κ

κ

κ

κ

ι

η̨̃

.

Ρ

Η

Ξ

ι .Α

θετη κατεύθυνση. Ήκανε κύκλο με το αλογο. Δεν είδε τον Φί­ λωνα. αφού αυτός είχε μπει μέσα στο δασος. Ήταν ημίφως εξαλλου. Όλες οι συμπτώσεις είχαν λειτουργήσει εναντίον του. Νύχτωνε Κοιταξα προς τον Φίλωνα. Καθόταν σ° έναν βρα­ χο και παρατηρούσε το μονοπατι. Ο Αθηναδης δεν γνώριζε τη σπηλια. Ἀρα.έπρεπε να τον περιμένουμε στη λίμνη. Όταν έπε­ σε το σκοτάδι: αναψαμε φωτια κοντα στο σημείο όπου είχαν σσγκεντρωθει οι μισθοφόροι. Στη βόρεια όχθη της λίμνης. Ο Αθηνσιδης θα εβλεπε τις φλόγες η έστω τις ανταύγειες τους. Έτσι έγινε. Είχαμε τελειώσει το βραδινό φαγητό, όταν ακούσαμε τη φωνή του. “Αλφεός!” φώναξε. Απαντήσαμε. Πλη­ σισισε_ Χωρις τη Φοίβη Έ]να μικρό σακίδιο είχε μαζί του. °Θα επιστρέψω στην Τραχίνα, μόλις τελειώσουν οι διαδικασίες στη Σπαρτη' μας είπε. °Μέχριτότεη Φοίβη θα έχει πουλήσειτην οι­ κία,τα έπιπλα και τα σκεύη. Μετα θα έρθουμε στη Σπαρτη για Οριστική εγκσιταστασηξ Αποτραβηχτήκαμε στη σπηλια ικανοποιημένοι. }\Ἐά`“`:ε

ι

Α:

Κ/

Ἐι

αποτέλεσμα. Ή συναισθηματική του φόρτιση για τη γυναίκα αυτήιόμως, περιόρισε την ευθυκρισία του. Ο έρωτας και η νο­ σταλγία τον οδήγησαν σε λαθος. Αλλιώς δεν θα μπορούσαμε να τον βρούμε. Προσπαθησε, βέβαια,να εξακριβώσει αν η Φοί­ βη παρακολουθείται. Γι” αυτό είχε έρθει στην κρήνη από αντί­ λ \

ί

ι

294

295

ἐλ

ι ι

κ

ι

ί

‹‹

Τ

γ

ι

ι

ι

ι Δ

ι

«Είναι σωστό να χαρακτηρίσουμε τη φιλοσοφια ως επιστήμη της αλήθειας». Αριστοτέλης , Μετά τα Φυσικα, ΘΘ4 β › 2 1 ­22

ί

Ξ

.

‹‹Επει δ ηί ο Θεος ί μοιαζει ί καταί το σωμα με φως, κατας δε την ψυ ­ χἠ με την αλήθεια ». Πορφύριος Πυθαγόρου Βιρς, 4 ό

,

«Ώστε η δειλή και υποταγμένη φύση, καμια σχέση δεν θα μπο­ ρούσε να έχει με την αληθινή φιλοσοφια». Πλατων, Πολιτεια,ΣΤ, έιἕἔθ Β 296

Α Ψ

ίείναι,λοιπόν,η μύηοη ;Πού στοχεύει ο μύστης ,Η μυητι­ κη διαδικασια δεν ακολουθείται χωρίς λόγο. ”Εχει κα­ ν

ν

ποιον σκοπό. Τη γνώση. Ποια γνώση; Τη γνώση της αληθειας, θα έλεγα. Η μύηση σε όλα τα γνωστα μυστηρια, είτε τα Ελευσί­ νια είτε τα Ιἰαβείρια είτε οποιαδηποτε αλλα, στη γνώση της αληθειας αποσκοπεί. Ποια είναι όμως η αληθεια; Μπορούμε να ι την ορισουμε ; Νομιζω ναι. Να την ορίσουμε μπορούμε, να την ψαύσουμε όχι. Ποιος θα διαφωνούσε, αν ιοχυριζόμουν ότι μόνη | | αληθεια ειναι ο θεος; Ο ενας θεος, ο μοναδικος, ο ανεπαναλη­ πτος. Ο Δίας. Ο ύψιστος. ίΕτσι αποκαλούμε εμείς την υπέρτατη αληθεια. Στη γνώση αυτης της αληθειας, στη συμμετοχη σύ αυ­ την την αληθεια αποσκοπούμε, τόσο εμείς όσο και οι μύστες όλων των αλλων μυστηρίων. Εκείνοι ακολουθούν τον δικό τους δρόμο. Εμείς τον δικό μας. Δεν τους κατακρίνουμε. Δεν έχουμε τέτοιο δικαίωμα. Μπορούμε, όμως, να τους κρίνουμε. Συγκρί­ νουμε, δεν επικρίνουμε. Ανηκουμε στον κόσμο της έρευνας,τον Ελληνικό κόσμο, όχι στον κόσμο της πίστης. Αμφισβητούμε και ερευνούμε. Ο κόσμος της πίστης είναι ανατολίτικος, βαρβαρι­ κός. Ξένος για μας. ίΟχι κατακριτέος αλλα απόμακρος. Δεν ζούμε με τη βεβαιότητα ότι μόνον εμείς κατέχουμε την αληθεια. Ουδείς κατέχει την αληθεια, ιδιαίτερα μαλιστα εκείνοι που ζουν με την ψευδαισθηση ότι είναι οι μόνοι κατοχοί της. Την αληθεια την αναζητούμε, δεν την κατέχουμε. Ιἰατέχουμε μοναχα έναν ι δρομο προς την αληθεια. Τον δρομο του πολεμιστη. Δρομο κα­ θε αλλο παρα μοναδικό. Όλοι βαδίζουν προς την ίδια κατεύ­ Ι θυνση, αλλα από ατραπούς διαφορετικές. Η κορυφη του Ολύμ­ ι ι που ειναι μια, αλλα Οι Οδευσεις πολλες' ν

ν

Ι

12/ ΓεΡοΓΣ1Α

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

κ

κ

×

ν

×

κ

ν

ν

ν

ν

ν

ν

ν

ν

››Μηπως οι πορείες που οι αλλοι ακολουθούν είναι προτι­ μότερες ; Συντομότερες ; Περισσότερο προσιτές; Δεν πρέπει να κρατούμε τα ματια κλειστα. Καλό είναι να συγκρίνουμε συνε­ χώς. Είμαστε βέβαιοι ότι ακολουθούμε σωστό δρόμο. Τον δρόμο του Ηρακλη. Αυτην τη βεβαιότητα, όμως, πρέπει να την θεμελιώνουμε ξανα και ξανα. Δεν αρκεί το ένστικτο. Ούτε οι 297

Π.Δ. ΜΠΑΑΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΤ ΕΦΙΑΛΤΗ

παραδόσεις και τα έθιμα. Απαιτείται παντα ο έλεγχος μέσω της λογικής. Η δοκιμασία μέσω του βιώματος. Είναι γνωστό ότι η πύλη που οδηγεί πλησιέστερα στον θεό ανοίγει με τον θα­ νατο. Ο θανατος, όμως, δεν είναι σκοπός του ανθρώπου. Είναι το πεπρωμένο του. Η υπέρβαση του θανατου είναι ο σκοπός. Ο θανατος είναι αναπόφευκτος. Κοινός για όλους. Φυσικός, όχι αφύσικος. Παρ” όλα αυτα,ο ανθρωπος γεννιέται με έμφυτο τον φόβο του θανατου. Φαίνεται παραλογο. Φοβόμαστε το ανα­ πόφευκτο; Φοβόμαστε το ανοιγμα της θύρας που οδηγεί στην

Γι, αυτό προηγείται ο παιανας, γι” αυτό συνοδεύει η μουσική. Γι” αυτό μαθαίνουμε ότι η διασκέδαση είναι συνυφασμένη με τη μουσική. Όχι με το κρασί. Το κρασί χαλαρώνει. Η μουσική το­ νώνει. Το κρασί εθίζει. Η μουσική όχι. Αυτή μας βοηθα να απο­ μακρυνθούμε,τελικα, από τον Φόβο. Τη θεότητα που υπολογί­ ζουμε περισσότερο από καθε αλλη στη Σπαρτη. ››ίΕτσι, όταν η μαχη αρχίσει, ο Φόβος έχει εγκαταλείψει το πεδίο. Ο Άρης αναιρεί τον Φόβο. Όσο πλησιέστερα φθανουμε στον θανατο,τόσο λιγότερο φοβόμαστε. Αυτή είναι η επιτυχία μας. Όταν οι αλλοι έχουν γονατίσει από φόβο , εμείς δεν πατα­ με καν στη γη. Η μαχη μετατρέπεται σε ιεροτελεστία. Σπονδή στον Φόβο. Είναι μια διαδικασία μυητική. Ποια μύηση,σε ποιο μυστήριο, είναι περισσότερο βιωματική, περισσότερο εναργής από τη μαχη την ίδια;Φοβαται μήπως ο μύστης στα Ελευσίνια μυστήρια;Κινδυνεύει ,Από τί;Δεν υπαρχει κίνδυνος πραγματι­ κός, αρα δεν υπαρχει φόβος ουσιαστικός. Υπαρχει μόνον η αγωνία μπροστα στο αγνωστο. Το αγνωστο της μυητικής τελε­ τής. Φόβος θανατου,όμως, δεν υπαρχει. Αλλο αγωνία επίφοβη, αλλο φόβος πραγματικός. Δεν ξεπερνούν τον φόβο οι μύστες αυτοί. Ακολουθούν μοναχα μια συμβολική πορεία προς τη γνώ­ ση. Η μαχη είναι συμβολική; Συμβολίζει μόνον την πραγματι­ κότηταή είναιη μόνη πραγματικότητα;Σεβόμαστε τις επιλογές των αλλων. Αλλα πού οδηγούν; Γνώση χωρίς διακινδύνευση, γνώση χωρίς πόνο, γνώση χωρίς υπέρβαση του φόβου, είναι γνώση πραγματική; Μήπως είναι απεικόνιση και προσομοίωση γνώσης ,Μόνον η ζωή η ίδια μυεί,γιατί μόνον η ζωή φοβίζει αλη­ θινα. Τίποτα πιο μυητικό από τη ζωή και τίποτα πιο αληθινό από τη μαχη. Όποιος μαχεται με το κεφαλι ψηλα, χωρίς φόβο, όποιος συναισθανεται την ιερότητα της στιγμής,όποιος σέβεται βαθια τον μαχόμενο αντίπαλο,όποιος βγαίνειαπότη μαχη τρα­ γουδώντας όπως εμείς, αυτός έχει προχωρήσει ένα βήμα παρα­ πέρα στην ατραπό της γνώσης. Αυτός μπορεί να αντικρίσει,κα­ ποτε, το πραγματικό πρόσωπο του θεού. Ετσι πιστεύουμε.

αλήθεια; Γιατί; ››Μπορεί αραγε να πλησιασει την αλήθεια ο φοβισμένος;Εί­ ναι εφικτό; Εμείς νομίζουμε όχι. Τρέμοντας από φόβο, πώς μπορείς να κανεις ορθές επιλογές; Χωρίς ορθές επιλογές, πώς μπορείς να πλησιασεις τον θεό; Φοβισμένος, πώς μπορείς να αντικρίσεις την πραγματικότητα; Ανέλιξη χωρίς αξιοπρέπεια δεν είναι νοητη,καιη αξιοπρέπεια χωρίς γενναιότητα ανέφικτη. Γι) αυτό από μικρα παιδια αγωνιζόμαστε να νικήσουμε τον φό­ βο. Τον ένθετο φόβο. Αυτός είναι το μέγα εμπόδιο στον δρόμο του πολεμιστή. Όλοι έχετε νιώσει την ακαταλυτη δύναμή του. Όλοι δοκιμασατε αυτήν την εμπειρία. Τα μέλη σας παρέλυσαν, οι παλαμες σας ίδρωσαν, τα δόντια σας αρχισαν να χτυπούν ανεξέλεγκτα. Είσαστε δειλοί; Νομίζω πως όχι. Η πορεία σας στη ζωή έχει αποδείξειτο αντίθετο. Στην “αγωγήί όμως φοβηθή­ κατε. Στις ασκήσεις επίσης. Γι' αυτό οι ασκήσεις μας είναι τόσο σκληρές και επώδυνες. Πέρα από τα ακραία όρια της φαντα­ σίας των ζένων. Για να συνηθίσουμε στη διαχείριση του φόβου. Θέλουμε να είμαστε έτοιμοι όταν έρθει η ώρα της μαχης. Και τότε φοβόμαστε. Λιγότερο, όμως. Είναι τόσο σκληρή η εκπαί­ δευση ώστε, όταν φθασει η κρίσιμη στιγμή της αναμέτρησης με τον θανατο, ο φόβος έχει ζεπεραστεί. Όχι τελείως. Δεν τον έχουμε νικήσει απόλυτα. Είναι πια ένας φόβος διανοητικός. Το σώμα δεν επηρεαζεται. Παραμένει ακίνητο και αγέρωχο. Ο νους, όμως, εξακολουθεί να είναι δεσμευμένσς. Από τον Φόβο.

γ

Α

.Ϊ

Ί

ίη̨̃

Α

Α

ἴ

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΤ ΕΦΙΑΛΤΗ ι

Επαναλαμβάνω,όμως. Ο δρόμος του πολεμιστη δεν είναι ο μο­ νάδικός. Είναι, μονάχα, ο δικός μας δρόμος. Τίποτα περισσό­ τερο. Η μισαλλοδοξία είναι πρωτόγονη αντίληψη για τη ζωή. Βάρβαρη. Ασιατική. Δεν ταιριάζει σ” εμάς. Τί εμποδίζει. άλλω­ στε,δύο εντελώς αντίθετες παραδοχές να είναι εξίσου αληθινές; Ποιος είπε πωςη αλήθεια είναι μονοδιάστατη;›› Όταν μιλούσε ο Δερκυλίδας. όλοι σιωπούσαν. Όχι μόνο στη Γερουσία. Όχι μόνο γιατί ήταν ο πιο ηλικιωμένος γερουσια­ στης. Σε όλη την πόλη σιωπούσαν. Όταν βάδιζε στους δρό­ μους, οι παντες έμεναν ακίνητοι. Μέχρι να προσπεράσει. Ήταν ογδόντα ετών. Το σώμα του γεμάτο ουλές. Η κρίση του πιο κο­ φτερή από τα όπλα που τον πλήγωσαν. Δίκαια βρισκόταν στην /κορυφή Τηἔ Γερουσίαἔ­ Ήταν η πρώτη φορά, βέβαια, που παρακολουθούσα συνε­ δρίαση του κορυφαίου πολιτικού οργάνου μας. Όχι και η τε­ λευταία, όμως. Μέχρι τότε δεν ήξερα απολύτως τίποτα για τις συζητησεις που γίνονταν εκεί. Νόμιζα ότι διαλέγονταν μόνο για τη στρατηγικη της πόλης. Δεν ηταν έτσι. Η συνεδρίαση εκείνης της ημέρας περιελάμβανε πολλά θέματα. Πρώτο ηταν αυτό που εισηγήθηκε ο Δερκυλίδας. Ο δρόμος του πολεμιστή πρθς τη γνώση. Ο δρόμος του Σπαρτιάτη πολεμιστή. Είχα ακούσει τέτοιες συζητησεις στο στρατόπεδο. Δεν γίνονταν συ­ χνά αλλά , όταν γίνονταν,ηταν καθηλωτικές. Χωρίς πολλές δια­ φωνίες. Οι μεγαλύτεροι άνοιγαν τη συζήτηση και οι μικρότεροι άκουγαν. Ενα είδος διανοητικής εκπαίδευσης. Ο λόγος του Δερκυλίδα, όμως, ήταν πιο περιεκτικός. Πιο συγκροτημένος. Τα λόγια του θα μεταφέρονταν στους οπλίτες. Οι βασιλείς αναλάμβαναν αυτόν τον ρόλο. Μετέφεραν τις απόψεις και τις αποφάσεις της Γερουσίας στους αξιωματικούς, κι εκείνοι στους οπλίτες. Στη Σπάρτη η γνώμη ήταν κοινη. Εμείς εκλέγα­ με τους γερουσιαστές, άρα εμείς αποδεχόμασταν την κρίση Τουἔ ω€ Ο©θόΤΘΟη από τη δικη μας. Γι” αυτό ακριβώς την υιοθε­ Τούσαμε όλοι· 300

Δ

Ήταν τρεις μέρες μετά την επιστροφή μας από το Καλλί­ δρομο. Φθάσαμε δυο μέρες μετά τους αγγελιαφόρους. Όλη η Σπαρτη ηξερε τα γεγονότα. Δεν μας επιφυλάχθηκε κάποια ιδι­ αίτερη υποδοχη. Η πόλη ήταν φειδωλή στους πανηγυρισμούς. Φειδωλή στις επευφημίες. Η νίκη για μας δεν ήταν επιτυχία. Ήταν υποχρέωση. ίΕνα απλό σκαλοπάτι μέχρι την επόμενη μάχη. Οι άνδρες του λόχου μου, όμως, με υποδέχθηκαν με εν­ θουσιασμό. ”Εψάλαν τον νικητήριο παιάνα, μόλις μπήκαμε στο στρατόπεδο. Ο λοχαγός μου, ο Λύσανδρος, με αγκάλιασε και με φίλησε. Ήεριποιείς τιμη στον Πιτανάτη λόχο" μου είπε. (Θα με αντικαταστήσεις επάξια". Όταν έφθασα στην οικία μου, η σύζυγός μου είχε ήδη ετοιμάσει το δάφνινο στεφάνι. Δεν μπο­ ρούσα να το φορέσω, βέβαια. Επρεπε να αποφασίσει για την απονομή του η Γερουσία. Ο γιος μου,πέντε ετών,χοροπηδού­ σε δεξιά­αριστερά φωνάζοντας (νίκη­νίκη!”. Η κόρη μου, δύο ετών, παρακολουθούσε παραξενεμένη. Η μητέρα μου έκλαιγε συγκινημένη και η σύζυγός μου μαζί της. Την επόμενη μέρα 0 πολέμαρχος μου γνωστοποίησε ότι θα παρευρεθώ στη συνε­ δρίαση της Γερουσίας. Σπάνια τιμη για Σπαρτιάτη. «Μερικοί μπορεί να αναρωτηθούν» συνέχισε ο Δερκυλίδας «αν πλησιάζουμε πράγματι τον θεό αφανίζοντας ανθρώπους στη μάχη. Είναι σωστό; Είναι αποτελεσματικό; Δεν θέλω να παρακάμψω τον ενδοιασμό αυτό. Με έχει απασχολήσει έντονα. Κι εσάς.φαντάζομαι. Γι” αυτό πρέπει να κάνουμε μια διάκριση. Να διακρίνουμε τη δίκαιη μάχη από την άδικη μάχη. Το κριτη­ ριο της διάκρισης είναι προφανές. Δίκαιη μάχη είναι μόνον αυτή που σου επιβά?Ο×εται φορτικά. Η μάχη που δεν προκαλείς με κανέναν τρόπο. Η αμυντική μάχη. Η μάχη που δεν μπορείς να αποφύγεις. Οι μάχες στις Θερμοπύλες και στις Πλαταιές ήταν δίκαιες μάχες. Οι βάρβαροι ήρθαν στην πατρίδα μας, δεν πήγα­ με εμείς στη δικη τους. Δίκαιη,όμως, δεν είναι μόνον η μάχη που μας έχει επιβληθεί. Δεν αρκεί αυτό. Πρέπει και η διεξαγωγή της να είναι δίκαιη. Μάχη με ίσες ευκαιρίες για όλους, δηλαδή. Γι” 301

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

αυτό αποφεύγουμε τα εκηβόλα όπλα. Γι” αυτό ακοντιστές,το­ ξότες και σφενδονήτες δεν υπαρχουν αναμεσα στους ίόμοιουςἰ Εμείς πλησιαζουμε τον αντίπαλο σε απόσταση αναπνοής και η αναμέτρηση μαζί του γίνεται σώμα με σώμα. Αυτή είναι η επι­ λογή μας. Δεν καταδεχόμαστε να πλήξουμε τον εχθρό από μα­ κρια. Μια τέτοια μαχη δεν θα ήταν δίκαιη. Τις αδικες μαχες πρέπει να τις 0ίπ0φΞύγουμε. Ορθότερο είναι. βέβαιαγ να απο­ φεύγουμε καθε μαχη. Μόνον ο πολεμιστής γνωρίζει καλα τη φρίκη του πολέμου. Άρα. μόνον ο πολεμιστής δικαιούται να στέκει επιφυλακτικός και αναποφασιστος μπροστα σ° αυτήν την προοπτική. Περισσότερο από καθε αλλον. Γι” αυτό καθυ­ στερούμε να αποφασίσουμε την κήρυξη πολέμου. Μας κατηγο­ ρούν πολύ γι) αυτήν τη διστακτικότητα. Εμείς, όμως. σκεπτό­ μαστε ξανα και ξανα πριν στείλουμε τους οπλίτες μας έξω από τα σύνορα της Λακεδαίμονος. Ξέρουμε καλα τον όλεθρο που θα προκαλέσουν. ίΕτσι, τους δίνουμε την εντολή να πορευθούν προς τον εχθρό μόνον όταν ο πόλεμος είναι πλέον αναπόφευ­ κτος. Σαν τον θανατο. Μόνον τότε. Η ιεροτελεστία της μαχης αρχίζει όταν η στενοκεφαλια των αντιπαλων δεν μας αφήνει κα­ μία αλλη διέξοδο. Προσέξτε το αυτό. Δεν είναι σωστό να συμ­ μετέχουμε σε μαχη που δεν μας έχει επιβληθεί. Προσέξτε το για το μέλλον. Δεν το θέλουν αυτό οι θεοί. Συμμετοχή σε τέτοιες μαχες μπορεί να καταστρέψει τη Σπαρτη. ››Ἀλλωστε, μην ξεα̨ρλαμε ότι η μαχη δεν είναι αυτοσκοπός. Πλαναται όποιος έχει τέτοια αντίληψη. Ο πολεμιστής καταξιώ­ νεται όταν ζει πολεμικα σε όλη του τη ζωή.όχι μόνον όταν μαχε­ ται στιγμιαία. Αυτό είναι το δύσκολο. Να είσαι πολεμιστής μό­ νιμα, όχι πρόσκαιρα. Οποιοσδήποτε πολίτης ελληνικής πόλης μπορεί να πολεμήσει επαξια. Πραξεις ηρωικές έχουμε δει πολ­ λές από ανδρες που περιστασιακα έλαβαν μέρος σε μαχη. Εμείς, αντίθετα, πρέπει να μαθαίνουμε στους νέους μας ότι η ζωή του πολεμιστή είναι ο μόνος σκοπός και η μαχη ένα απλό επεισόδιο. Εύκολο επεισόδιο. Δύσκολο είναι να εκπαιδεύεσαι μέχρι τα 302

ΤΟΤΕΛΟΣΤΟΤΕΕΠΑΛΤΗ

εξήντα, να ζεις στερημένα, να διατρέφεσαι λιτα. να διατηρείς συνεχώς την εσωτερική σου πειθαρχία. Ποιος πολεμιστής είναι πιο αξιος; Αυτός που παραμένει σε εγρήγορση με μαχες συνε­ χείς ή αυτός που ζει σύμφωνα με τις αρχές του πολεμιστή χωρίς να συμμετέχει σε μαχη ποτέ; Θεωρητική ερώτηση. αφού τέτοιοι πολεμιστές σήμερα δεν υπαρχουν. Η αφροσύνη καιη αδικία πε­ ρισσεύουν. αρα περισσεύουν και οι πόλεμοι. Σκεφτείτε. όμως, την ερώτηση αυτή και δώστε μόνοι σας την απαντηση. Δεν θα δυσκολευτείτε. Αν πραγματι είναι δυσχερέστερο να διαβιώνεις σύμφωνα με τις αρχές σου μόνιμα, παρα να πολεμας πρόσκαι­ ρα, προς αυτήν την κατεύθυνση πρέπει να ωθούμε τους νέους μας. Να μην ζουν με την πλανη ότι η μαχη μόνο θα τους κατα­ ξιώσει. Η εναρετη ζωή καταξιώνει. Ζώντας εναρετα θα πολε­ μούν αποτελεσματικα. Αυτός πρέπει να είναι ο πρωταρχικός τους στόχος. Η συνεχής επιδίωξη της αρετής. Αναλογιστείτε τη ζωή του μύστη. Αρκεί η συμμετοχή του στις τελετουργίες των μυστηρίων; Δεν πρέπει όλη η υπόλοιπη ζωή του να είναι θεοσε­ βής;Είναι ο πολεμιστής,αραγε,κατι διαφορετικό ;›› Ο Δερκυλίδας είχε τελειώσει. Ἑἰαθισε στη θέση του. Σηκώ­ θηκε ο Πλείσταρχος. Μίλησε σύντομα για την εκτέλεση του Εφιαλτη. Αναφέρθηκε στην εύρεση του θησαυρού. Προχώρησε στον απολογισμό,την κριτική και τις προτασεις. «Π αποστολή πέτυχε απόλυτα. Η σκέψη να τοποθετήσουμε τον Αθηναδη στη Μαλίδα, αποδείχτηκε ορθή. Ο Αθηναδης απέ­ δωσε αριστα. μολονότι ήταν δέκα χρόνια μακρια από τη Σπαρ­ τη. Η υπομονή του και η αποτελεσματικότητα του πρέπει να ανταμειφθούν. Για τον Αγησίλαο. που είναι τώρα παρών και μας ακούει,δεν θα προχωρήσω σε χαρακτηρισμούς. Η πρότασή μου για τις τιμές που πρέπει να του αποδοθούν, θα υποκατα­ στήσει καθε χαρακτηρισμό. Είναι προφανές ότι ο εντοπισμός του Εφιαλτη οφείλεται στην εμπειρία που αποκτούν οι ανδρες που υπηρετούν σε αποστολές της “κρυπτείαςἔ Οποιοσδήποτε ενωμοταρχης κι αν βρισκόταν στο Καλλίδρομο. θα έφθανε στο 303

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΤ ΕΦΙΑΛΤΗ

ίδιο αποτέλεσμα. Στο πρόσωπο του Αγησίλαου. αλλωστε. θα τιμηθούν όλοι οι ενωμοταρχες που υπηρέτησαν εκεί. Η Τύχη ήθελε να αντικρίσει ο Αγησίλαος τον Εφιαλτη. Η ικανότητα που επέδειξε για τον εντοπισμό του προδότη, δεν είναι προσόν του ιδιαίτερο. Θα μας εξέπληττε αν είχε αποτύχει. Η επιτυχία του. αντίθετα.δεν μας εκπλήσσει διόλου. Φυσικα.δεν πρέπει να τι­ μηθεί λιγότερο γι” αυτό. Οι τιμές, εξαλλου. δεν αποδίδονται, όπως καλα γνωρίζετε. για να ευαρεστηθεί μόνον ο τιμώμενος. Αποδίδονται και για τον παραδειγματισμό των υπολοίπων. ››Βέβαια. υπαρχει ένα ασθενές σημείο στη συμπεριφορα του Αγησίλαου. Το αναφέρει ο ίδιος. Το επιβεβαιώνουν έμμε­ σα. στις δικές τους αναφορές. ο Αθηναδης και ο Φίλων. Σημει­ ώθηκε καποιος μικρός δισταγμός στην εντολή για την εκτέλεσή του Εφιαλτη. Μια μικρή χρονική υστέρηση. Δεν κινδύνευσεη̨̃ φυσικα. η επιτυχία της αποστολής εξαιτίας αυτού του δισταγ­ μού. Οι Αθηναδης και Φίλων αναφέρουν την καθυστέρηση. αλ­ λα τονίζουν ότι οφειλόταν στην προσμονή για καλύτερη θέαση του στόχου. Για τη διασφαλιση της βολής. Ο Αγησίλαος επεξη­ γεί τη συμπεριφορα του με γνώμονα την απροθυμία του να διαταξει την εκτέλεση αόπλου αντιπαλου. Είχε εκφρασει αυ­ τήν την απροθυμία όταν του ανατέθηκε η αποστολή. Δεν είναι απροθυμία ατιμωτική. Τποκρύπτεται ήθος πίσω από μια τέ­ τοια αντίληψη. Δεν είναι ο μόνος. αλλωστε. που την υιοθετεί. Δυσμενείς συνέπειες δεν υπήρξαν. αρα ζητώ να μην αξιόλογη­ θεί αρνητικα η συγκεκριμένη συμπεριφορα του. »Για τον Αρίστωναγ όλες οι αναφορες είναι θε­ειχες Την αποστολη που του ανατέθηκε)­εην εφερε σε πέρας με ιδιαίτερη επιτυχία. Οι υποδείξεις του ήταν όλες ορθές. Αυτό αναφέρει ο Αγησίλαος. /Εγιναν σχεδόν όλες αποδεκτές. Οι υπόλοιποι έξι οπλίτες εκτέλεσαν τις εντολές με επαρκεια. Εξαίρω την έγκαι­ ρη και εύστοχη βολή του Διηνέκη. Δεν υπαρχουν λαθη και πα­ ραλείψεις στη συμπεριφορα των έξι οπλιτών. Πρέπει να τους αποδοθούν οι ανάλογες τιμες

»Για τΟν Αθηναδη. μίλησα ηδη. Θα επανέλθω, όμως. για δύο λόγους. Η συνεχής εξασκησή του στο ακόντιο είχε σαν αποτέλεσμα να πετύχει τον στόχο με την πρώτη βολή. Εξαίρω την επιμονή του αυτή κατα τα δέκα χρόνια της αναμονής. Αναγ­ καίθ είναι , ε7τιπλέΟν,να αναφερθώ στη σχέση του με την πρώην σύζυγο του Εφιαλτη. Την νυμφεύθηκε πριν επτα χρόνια. Με αδεια της πόλης. Δεν ήταν γαμος προοχηματικός. Είναι κόρη Δωμιέων. Ήταν ένας γαμος με προοπτική, κατι που γνωρίζα­ με. Δεν το γνώριζε, βέβαια. ο Αγησίλαος. Τα παιδια αποφεύ­ χθηκαν. Παλι με εντολή της πόλης. Για να μην παρεμποδίζουν τις κινήσεις του Αθηναδη. αυξανοντας τις υποχρεώσεις του. Ανδρόγυνο χωρίς παιδια είναι παντα πιο δεμένο συναισθημα­ τικα. Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τον Αθηναδη γι” αυτό. Ακολουθούσε εντολές. Ζούσε απομονωμένος και μακρια από την πόλη. Αναμενόμενο ήταν. λοιπόν, να εμπλακεί συναισθη­ ματικα με την ξένη γυναίκα. ξεφεύγοντας από τα όρια της λο­ γικής. Ούτε τη Φοίβη μπορούμε να κατηγορήσουμε για τη συμ­ περιφορα της απέναντι στον Εφιαλτη. Δεν τον ξέχασε. Δεν τον πρόδωσε. Τί έπρεπε να κανει; Μήπως το αντίθετο; Θα την εκτίμούσαμε περβσσότεθο τότε Δεν υπαρχει­ καμια κατηγορία εναντίον του ζεύγους. ίΕπαινο αξίζουν. 'Οχι ψόγο. Η πρότασή μου γι” αυτούς θα είναι αναλογη. Αυτονόητο είναι. βέβαια. ότι μετα από λίγο καποιος οπλίτης από τον λόχο του Αθηναδη θα ζητήσει να συνευρεθεί με τη Φοίβη. Η αίσθηση της αποκλειστι­ κότητας. η απομονωτική αίσθηση του Αθηναδη για τη γυναίκα του,πρέπει να εξαλειφθεί,για να μην επηρεαστούν οι υπόλοι­ ποι. Ο Αθηναδης θα αποκτήσει και παλι κοινωνική συνείδηση, γιατί αλλιώς δεν θα μπορέσει να σταθεί στη Σπαρτη. Η Φοίβη θα κατανοήσει ότι είναι πια μέλος αδελφότητας. όχι σύζυγος μεμθνωμένθμ αγμότη στη Μαλίδα. ››Γ ια τον Αγησίλαο, προτείνω την προαγωγή σε λοχαγό. Πολέμησε στις Πλαταιές επαξια. |Ελαβε μέρος σε τρεις απο­ στολές της ίκρυπτείας' με απόλυτη επιτυχία. ίΕχει την εμπει­

304

305

3

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟΤΕΔΟΣΤΟΤΕΦΠΑΛΤΗ

ρία, την ικανότητα και τη σωφροσύνη που απαιτούνται για να διοικήσει τον Πιτανάτη λόχο. »Για τον Αρίστωνα, προτείνω την προαγωγή σε ενωμοτάρ­ χη. Είναι ίσως μια ενέργεια που έπρεπε να έχει ήδη γίνει. »Ο Αθηνάδης πιστεύω ότι πρέπει να εξομοιωθεί μ' εμάς και να του αποδοθεί το μερίδιο που του αναλογεί από τον κλήρο του πατέρα του. Αυτή ήταν η υπόσχεση που του δόθηκε πριν δέκα χρόνια. Θα ζήσει στη Σπάρτη με τη Φοίβη. Είναι ευπρόσ­ »Ο Διηνέκης είναι μικρός ακόμη. Θα παραμείνει ςμόθακαςἔ Προτείνω να ίεξομοιωθεΰ αμέσως μετά την επόμενη αποστολή ή μάχη. Αν, βέβαια. έχει την ίδια ή καλύτερη απόδοση. »Οι εννέα άνδρες θα στεφανωθούν ενώπιον ολόκληρου του στρατεύματος. Στο πεδίο ασκήσεων. Η στεφάνωσή τους θα γί­ νει από εμένα. Διπλή μερίδα συσσιτίου σε όλους επί έναν μήνα. Αυτή είναι η πρότασή μου. Τί αποφασίζετε ;» Ομόφωνη φωνή επιδοκιμασίας κάλυψε την ερώτησή του. Δεν υπήρχε καμία αντίρρηση. «Εννοείται» συνέχισε ο Πλείσταρχος «ότι τα ζευγάρια της ”κρυπτείας' που θα αναχωρήσουν για αποστολές από σήμερα και μετά, θα διαδώσουν πως η πόλη τίμησε μόνο τον Αθηνάδη. Μόνον αυτός θα πιστωθεί με την εκτέλεση του Εφιάλτη. Ουδε­ μία αναφορά θα γίνει στη συμμετοχή του ίστοιχείουἔ Η φήμη που διέσπειρε ο Αγησίλαος. μέσω των μισθοφόρων, θα παρα­ μείνει φήμη αιωρούμενη. Βέβαια , στη Δρυμαία και στη Φωκίδα γενικότερα, θα αντιληφθούν την ανάκληση των οπλιτών μας. Δεν μας ενοχλεί αυτό. Αν γίνουν κάποιες συζητήσεις στην πε­ ριοχή, μερικοί θα συσχετίσουν το γεγονός της αποχώρησης μας με τον θάνατο του Εφιάλτη. Η εξέλιξη αυτή είναι επιθυμητή. Θα στείλουμε πρεσβεία στη Φωκίδα, γνωστοποιώντας την αποχώρηση του 'στοιχείου® από τη Δρυμαία. Ταυτόχρονα θα προειδοποιήσουμε τους Φωκείς ότι ενδεχόμενη επίθεσή τους κατά των Δωριέων της περιοχής εξακολουθεί να συνεπάγεται

πόλεμο με τη Σπάρτη. Επίσης. οι ξένοι πρέσβεις που βρίσκον­ ται τώρα στη Σπάρτη, θα πληροφορηθούν μόνο για την από­ δοση τιμών στον Αθηνάδη. Η επανεγκατάσταση του Αθηνάδη στη Σπάρτη δεν θα γίνει γνωστή. Ο Αθηνάδης θα εισπράξει την επικήρυξη για την εκτέλεση τού Εφιάλτη. Τα χρήματα θα κα­ τατεθούν, φυσικά. στο δημόσιο ταμείο. Όταν επιστρέψει στη Μαλίδα, θα διαδώσει ότι αναχωρεί για μόνιμη εγκατάσταση στην Αθήνα. Τα ίχνη του θα χαθούν. Τέλος, αυτονόητο είναι ότι το μερίδιο της πόλης από τον θησαυρό που βρέθηκε στο Καλλί­ δρομο θα δωρηθεί στο Μαντείο των Δελφών. Για δύο λόγους. Πρώτα απ” όλα λόγω των χρησμών. Χωρίς αυτούς δεν είναι κα­ θόλου βέβαιο ότι θα είχαμε πετύχει τον στόχο μας. Ύστερα,τα χρήματα αυτά είναι μιασμένα. Το αίμα των οπλιτών μας χύθη­ κε εξαιτίας τους. Η πόλη δεν μπορεί να τα χρησιμοποιήσει». Το θέμα που αφορούσε τον Εφιάλτη, είχε τελειώσει. Νόμι­ σα πως έπρεπε να αποχωρήσω. Σηκώθηκα από τη θέση μου και έμεινα ακίνητος. Ο Πλείσταρχος μου έκανε νόημα να καθίσω. ”Δεσμεύεσαι από το απόρρητο, μου είπε μόνο. Τον λόγο πήρε ο Δάμις. Ήταν πολέμαρχος της τρίτης ςμόραςί για πολλά χρόνια. Ο πιο νέος γερουσιαστής. Εισηγήθηκε ένα θέμα που τότε με παραξένεψε. Τα επόμενα χρόνια κατάλαβα. «Η Αθήνα δυναμώνει μέρα με τη μέρα» είπε ο Δάμις. «Δυ­ ναμώνει οικονομικά με το θαλάσσιο εμπόριο. Η οικονομική της μεγέθυνση, αργά ή γρήγορα. θα μετουσιωθεί σε στρατιωτική μεγέθυνση. Η Αθήνα θα μας απασχολήσει στο μέλλον πολύ πε­ ρισσότερο απ” όσο μας απασχόλησε το Αργος στο παρελθόν. Δεν με εντυπωσιάζει η στρατιωτική της ισχύς. ωστόσο. Ούτε η σημερινή ούτε η μελλοντική. Κάτι άλλο είναι περισσότερο αξιοπρόσεκτο. Ο τρόπος ζωής των Αθηναίων. Αυτόν τον τρόπο ζωής πρέπει να αναλύσουμε. Μερικές συνήθειες και πρακτικές τους είναι περίεργες και ακατανόητες. Για παράδειγμα, είδα στην Αθήνα άνδρες γενειοφόρους. άνδρες μυώδεις και νευρώ­ δεις,να κλαίνε για την αγάπη μιας γυναίκας. Ναι. Μην γελάτε.

306

307

δεκτοι.

.ι.Δ. ΜΠΑΑΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

Δεν είναι αστείο. Με τα μάτια μου το είδα. Αλλιώς δεν θα το πίστευα ούτε εγώ. Πώς θα αντιδράσουν αυτοί οι άνδρες όταν αντιμετωπίσουν τη δική μας φάλαγγα σε ανοιχτό εδαφος ;Δυο­ τρεις απ' αυτούς να δειλιάσουν,ο σχηματισμός τους θα καταρ­ ρεύσει. Είναι ελάχιστοι βέβαια οι Αθηναίοι με μια τέτοια νοο­ τροπία, αλλά η πόλη αυτή τούς ανέχεται χωρίς να τους απο­ βάλλει, όπως θα είχε γίνει αμέσως στη δική μας πόλη. Μπορεί­ τε να φανταστείτε κάποιο αντίστοιχο φαινόμενο στη Σπάρτη; Ποια Σπαρτιάτισσα θα το δεχόταν ;>› «Οι Αθηναίοι» συνέχισε ο Δάμις «συγκεντρώνονται σε συμ­ πόσια, κάθονται στα ανάκλιντρα και συζητούν, ώρες ολόκλη­ ρες,για ό ,τι πιο ασήμαντο , αλλά και ό πι πιο σημαντικό ,μπορεί να βάλει ο νους του ανθρώπου. Πρώτα και πάνω απ” όλα, όμως, τολμούν και μιλάνε για την αλήθεια. Προσπαθούν να προσδιορίσουν την αλήθεια συζητώντας, όσο απίστευτο κι αν σας φαίνεται. Αναπτύσσουν επιχειρηματολογία και ανταλ­ λάσσουν απόψεις για ένα τέτοιο θέμα, μέχρι τα ξημερώματα. Προσεγγίζεται,όμως, με τα λόγια η αλήθεια ; Προσεγγίζεται με τον διάλογο; Μπορεί η συζήτηση δύο θνητών να οδηγήσει στην αποκάλυψη ή τον προσδιορισμό της ουσίας των όντων; Στον θεό τον ίδιο ; Στο όντως ον ; Τί άλλο είναι οι θεοί παρά ονομα­ τοδοτημένες φυσικές δυνάμεις;Προσεγγίζονται με τα λόγια οι δυνάμεις αυτές; Δεν είναι παιδαριώδες; Χωρίς βίωμα, χωρίς εμπειρία,χωρίς προσωπικό κόπο και πόνο,πώς θα πλησιάσεις τη φύση των όντων; κι όμως. Αυτόν τον δρόμο ακολουθούν οι Αθηναίοι. ίΕχουν μεγιστοποιήσει τη σημασία του θεάτρου και της φιλοσοφίας. Τί είναι, όμως, αυτά; Λόγια είναι και τίποτ” άλλο. Λέξεις γραμμένες ή λέξεις ειπωμένες, αλλά όχι μόνο για την πρόσκαιρη τέρψη της ψυχής.Αυτό θα το καταλάβαινα.Αυ­ τοί όμως δεν αρκούνται στην τέρψη. Πιστεύουν ειλικρινά ότι μπορούν να πλησιάσουν τους θεούς με έναν τρόπο τόσο εύκο­ λο και αδάπανο. Συζητώντας και γράφοντας. Φανταστείτε ένα αγόρι που δεν έχει συνευρεθεί ποτέ με γυναίκα. Όσο παρα­

στατικά κι αν του περιγράψει κανείς την πράξη της σονεύρε· σης,τί σχέση μπορεί να έχει αυτή η περιγραφή με τη συνεύρεση την ίδια ; Καμία, θα παραδεχθείτε. Αντίστοιχη είναι και η συνά­ φεια ανάμεσα στο θέατρο και τη ζωή. Η ζωή είναι αξιοπρόσε­ κτη, όχι η αναπαράστασή της. Η αναπαράσταση αξίζει μόνο για την τέρψη των παιδιών, όχι των ενηλίκων. Πιστεύουν, επί­ σης, οι Αθηναίοι ότι μπορούν να πλησιάσουν ο ένας τον άλλον, μπορούν να επικοινωνήσουν, με τον ίδιο απλοικό τρόπο. Μι­ λώντας, δηλαδή. Χωρίς προηγούμενη βιωματική επαφή. Χωρίς ταύτιση ψυχών. ίΕχουν μανία με τα λόγια, αντίθετα μ“ εμάς. Γι” αυτό σάς ερωτώ: είναι αυτοί οι άνθρωποι επικίνδυνοι; Μπο­ ρούν να μας νικήσουν ; Εμείς ακολουθούμε άλλον δρόμο, όπως ξέρετε. Δύσβατο. Κι εμείς την αλήθεια αναζητούμε. Την αλή­

308

309

θεια την υπέρτατη. Αυτήν που αποκαλούμε “Δίας ο ύψιστοςἔ Αλλά δεν την αναζητούμε συζητώντας. Την αναζητούμε πολε­ μώντας. Όχι μόνο στη μάχη. Πολεμώντας στη ζωή. Δεν ζούμε σαν πολεμιστές. Είμαστε πολεμιστές. Κάθε μέρα. Η πορεία μας στη ζωή δεν είναι γραμμένη με μελάνι. Είναι γραμμένη με αίμα. Δεν ζούμε διασκεδάζοντας. Διασκεδάζουμε ζώντας. ίΕχει μεγάλη διαφορά». «Η εκτίμησή μου είναι» είπε ο Δάμις «ότι πρέπει να έχουμε το βλέμμα στραμμένο στην Αθήνα συνεχώς. Να παρακολου­ θούμε. Αλλά χωρίς φόβο. Δεν μπορούν να μας νικήσουν ούτε στην ξηρά ούτε στη θάλασσα, παρά την έμφαση που δίνουν στον θαλάσσιο αγώνα. Δεν θα τους υποτιμήσουμε,όμως. Εκεί­ νοι μας υποτιμούν. Όχι στρατιωτικά. Μας υποτιμούν κοινωνι­ κά. Δεν γνωρίζουν ότι η στρατιωτική ισχύς απορρέει από τον τρόπο ζωής μας και είναι συναρτημένη μ' αυτόν. Όταν η συζή­ τησή τους φθάσει σ' εμάς, γελάνε ειρωνικά. Μας θεωρούν απαίδευτους. Σ” αυτό έχουν δίκιο. Η δική μας παιδεία δεν συγ­ κρίνεται με τη δική τους. Εμείς απορρίπτουμε κάθε γνώση μη αναγκαία. Αυτοί επιδιώκουν την απόκτηση τέτοιων γνώσεων. Είναι λάτρεις του περιττού. Λάτρεις των απολαύσεων,επίσης.

ΠΔ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

Το ΤεΑοΣ τοι· ΒΦΙΑΛΤΗ

Διονυσιακοί. Η έλξη του κόσμου των θνητών είναι ακατανίκητη νι) οιοτοοἐ­ Νομιζοον οτι έμέιἐ έιμοιοτέ οτέοημένοι­ Μοιἐ Μ­ τιοοντοιι Ύιη̨̃ οιοτο· Δέν ξέοοον› βέβοιιοι¬ οτι κι έμέιἔ τοοἔ λοπο“ μοιοτέ Υιοι τη οιχη τοοἐ τοοφηλη χοιι μοιλθοοιη ζωη· Πέονοον τιἐἱ ώοέἐ τοοἐ μιλώντοιἑ Υιοι το οικοιιο την ηθικη τη λονιιιη τοι μοι­ θημοιτιχοι η την οιοτοονομιοι­ /Εχει ένοιοιφέοον αλλά οέν έχέι έντοιοη­ Υττοιοχέι τιοιθοἔ ψοχηἔιοττοιοχέι οιοινοητιλιο τιοιθοἔι οιλ“ λοι το οώμοι μένέι οιμέτοχο­ Δέν οτιοιοχέι τιονοἑ­ Οοτέ οοονη· Ποιθοἐ Χωοιἔ οοονηι ομωἔι έινοιι φωτιοι Χωοιἔ φλονοι­ Ο ττονοἔ έξοοίνιζέι τη οκέψη¬ ο ιτονοἔ έλέοθέοώνέι την ψοχηε ο τιονοἐ οοηνέι στην έἔοιοοη· Αοονοιτον νοι το λιοιτοιλοιβοον­ Ετιιμένοον μονοτονοι οτι έμέιἔ οτέοοομοιοτέ τιἔ οιτιολοιοοέιἔ τηἔ ζωηἔι ένώ εκείνοι καλοπερνόινε. Στερείται, όμως, κανείς αυτό που απε­ Χθοινέτοιιἑ Στέοέιοοιι το οινέοωτο χοοιοιι οτοιν η ττοοοτιτιιιη τηἐ μέθηἔ οέ οιηοιοιζέι Στέοέιοοιι τοι Χοημοιτοι η τη μοιχέιοιι οταν ο τιλοοτοἔ οέ οιττωθέι κοιι η οιοιιοτιη λοιννέιοι οι οιφηνέι οιοιοιφοοοἑ Στερήσεις λένε. Ποιες στερήσεις ; Στερείσαι αυτό που δεν ορέ­ Υέοοιι Αοτοι ττοο οέν οτέοοοντοιιι τι πέτοχοιινοονἑ Μολιἑ ικα” νοτιοιηοοον μιοι οινοινκηι οτη θέση τηἔ έμφοινιζοντοιι οιλλέἐ χοιι οιλλέἔ­ Λέονοιιοι Ύοοοι έινοιι οι οινθοώττινέἔ οινοιγχέἐ­ Μονον ο οοομοἐ τοο Ηοοοιλη λοτοώνέι οιτι, οιοτέἔ· Ότιοιοἐ έττιοιώιιέι την έοτοχιοι ικοινοτιοιώντοιἑ τιἔ οινοιγιιέἔ τοοι τιέτοχοιινέι μονον τον πολλαπλασιασμό τους. Τίποτ” αλλο. Πρόκειται για ματαιοπο­ νιοι­ Ποοοιτοιθηοοι νοι τοι έξηνηοω οιοτοι οέ Αθηνοιιοοἐ φιλοοἔ τιἔ οοο φοοέἔ τιοο έμέινοι οτην Αθηνοι­ Ήτοιν οοιν νοι μιλοοοοι οιλλη

Εμείς γνωρίζουμε όα μας λυπούνταν Ξέρουμε και τον λόγο, Εκείνοι ούτε γνωρίζουν ότι εμείς τους λυπόμαστε αντίστοιχα, ούτε μπορούν να αντιληφθούν το γιατί. Είναι εφησυχασμένοι. Θα τους αφήσουμε έτσι. Δεν μπορούν να μας κατανοήσουν. Άρα, δεν μπορούν να μας νικήσουν. Νομίζουν ότι έχουμε αδυ­ ναμίες ακριβώς στα σημεία όπου εμείς υπερτερούμε. Οιστερή­ σεις δεν είναι η αδυναμία μας. Είναι η δύναμή μας όλη. Βέ­ βαια,για να είμαι ακριβοδίκαιος,πρέπει να τονίσω ότι οιΑθη­ ναίοι τραγωδοί, φιλόσοφοι και καλλιτέχνες παίρνουν τα όπλα. Πολεμανε. Τους αξίζει σεβασμός γι' αυτό. Δεν μπορούν,όμως, να μας προκαλέσουν φόβο. Είναι έμποροι και ποιητές τον χει­ μώνα, πολεμιστές το καλοκαίρι. Σε διαλογική συζήτηση μπο­ ρούν να μας νγχήσΟυν_ Στη μάχηαόχια Μόλις τελείωσε ο Δόιμις, πήρε τον λόγο ο Αρχίδαμος. Ο νεό­ τερος από τους δύο βασιλείς. Δεν διαφώνησε. Είπε, όμως, ότι τα λόγια του Δαμιδος αποτελούσαν τη μισή αλήθεια μόνο. Συμ­

¬

7

7

ἔ

πλήρωσε:

οτέοέιοοιιι οιν μττοοέιἔ νοι κοιλοττέονοιἔ Ϊ έλένοιν μονοτονοι­ (Τι νόημα έχει ;' Οι περισσότεροι απ” αυτούς στέκονται ανυποψία­ οτοι μτιοοοτοι οτο μοοτικο τηἔ ζιοηἔ­ Στον οοομο Υιοι τη Ύνώοη, βοιοιζοον μέ βημοι ὀοημέιωτονί­ »Δέν ιτοέιτέι νοι μοιἔ ένοχλέι οιοτη η οτοιοη των Αθηνοιιων­

«Η Αθήνα δεν έχει,ουσιαστικόι,κεντρική διοίκηση. Βασιλική εξουσία δεν υπαρχει. Ούτε Γερουσία. Οι όιρχοντές τους εκλέγον­ ται ή κληρώνονται σε ετήσια βαση. Οι διαφωνίες των πολιτικών τους είναι διαρκείς, όπως και οι εζοστρακισμοί. Χωρίς σταθερή κεντρική εξουσία είναι αδύνατον να έχουν μακροπρόθεσμη πο­ λῃ­ιχἠ_ Δεν μπορούν να χαράξουν την πορεία της πόλης τους σε βόιθος χρόνου, όπως κάνουμε εμείς. Είναι αυτό μειονέκτημα; Αναμφίβολα, ναι. Δεν απουσιάζει, όμως, μόνον η κεντρική διοί­ κηση . Αντίστοιχα ελλείπει ένα σαφές και παγιο πολιτικοκοινω­ νικό δόγμα, όπως αυτό που χαρακτηρίζει τη δική μας πόλη. Εί­ ναγ αυτό μαονέκτημα ; Νομίζωγ όχν Για τη δική τους πόλη, δεν είναι. Αυτή, ακριβώς, η απουσία δόγματος δίνει στην πόλη της Αθήνας μια αίσθηση ελευθερίας· Η ηθεχημένη απουσία δόγμα­ τος είναι δόγμα, και μαλιστα δόγμα αποτελεσματικό. Ετσι έχουν μαθει αυτοί να ζουν. Η πόλη τους είναι πολύ πιο ελεύθε­ ρη απ' τη δική μας. Συγκεντρώνονται σ' αυτήν ανθρωποι από

310

311

Ξ

Υλώοοοι­ Ἀιτοονοιν ττοοοένιτιλιοι ιιοιι μέτοι Υέλοοοοιν οοΥλιοιτοιβοι_ τιιτοι­ Αττοιντοοοοιν μέ οηχτιχοι η Χοοοιιοι οχολιοιι ένοέιἔη τοοινη πως δεν μπορούσαν καν να αντιληφθούν τί τους έλεγα. “Γιατί νοι

ΠΔ.ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟΤΕΛΟΣΤΟΤΕΕΠΑΛΤΗ

όλη την Ελλάδα. Συγκεντρώνονται για κάθε σκοπό. Ιἰαλλι­ τέχνες, τεχνίτες, έμποροι, διανοούμενοι. Υπάρχει αναγκαστικά μια συνεχής ξύμωοη, τόσο στην πολιτική όσο και στις τέχνες ή τα γράμματα. Μια ζύμωση ελευθερίας. Οι Αθηναίοι πολιτι­ κοί έχουν, βέβαια, βραχυπρόθεσμη θέαοη των πραγμάτων. Μπορούν, όμως, να λαμβάνουν αποφάσεις ανεπηρέαστοι από οποιαδήποτε προκατάληψη. Δεν απεχθάνονται, για παράδειγ­ μα,το εμπόριο, όπως εμείς. Η πόλη τους πλουτίζει εξαιτίας του εμπορίου. Είναι μια πόλη ανοιχτή. Μια πόλη ανεκτική. Αντίθε­ τα μ“ εμάς , όταν ο νόμος τους παρεμποδίζει,τον αλλάξουν. Χω­ ρίς κεντρικό σχεδιασμό και χωρίς ενδοιασμό. Με αποφάσεις της στιγμής.Χωρίς έρευνατης προοπτικής.Είναι έτσι δομημένη η κοινωνία τους, ώστε η ανάπτυξη της οικονομίας, όπως και η πρόοδος στις τέχνες ή τα γράμματα, έρχονται αναπόφευκτα. Η οικονομική ανάπτυξη, ωστόσο, δεν με απασχολεί. Όση στρα­ τιωτική δύναμη κι αν τους προσδώσει,η δική μας πόλη δεν πρό­ κειται να απειληθεί ουσιαστικά. Όσο οι νέοι τους εκπαιδεύον­ ται στρατιωτικά λιγότερο από τους δικούς μας, όσο η κοινωνία τους είναι πιο χαλαρή από τη δική μας, η πόλη αυτή δεν θα εί­ ναι επικίνδυνη. Αυτό που με απασχολεί, αντίθετα, είναι η ανά­ πτυξη των τεχνών και των γραμμάτων. Συμφωνώ, ασφαλώς, ότι η προσέγγιση της αλήθειας με τέτοιες τρυφηλές μεθόδους δεν είναι εφικτή. Δεν πρέπει, όμως, να παραβλέψουμε ότι ο πραγματικός εχθρός για τη Σπάρτη δεν είναι οι άλλες ελληνι­ κές πόλεις. Ο πραγματικός εχθρός είναι οι βάρβαροι. Δεν κιν­ δυνεύουμε από τους άλλους Ελληνες. Κινδυνεύουμε από τους Πέρσες. Αυτοί είναι ο εχθρός. Στον αγώνα αυτόν, κατά των βαρβάρων, η Αθήνα είναι πολύτιμος σύμμαχος. Όχι σύμμαχος στρατιωτικός μόνο. Κάτι παραπάνω. Στα γράμματα και τις τέχνες η Αθήνα είναι η ασπίδα της Ελλάδας. Και το δόρυ της. Δεν πρέπει να το αγνοούμε αυτό. Ακόμα κι αν οι βάρβαροι κα­ τάφερναν κάποτε να υποδουλώσουν την Ελλάδα ολόκληρη, πολύ σύντομα θα έχαναν τη γλώσσα και τη θρησκεία τους.

Εξαιτίας της Αθήνας. Οποιαδήποτε αντίσταση στα πολιτιστικά επιτεύγματα της Αθήνας είναι αδύνατη. Ακόμα κι αν κάποιος την κατέστρεφε ολόκληρη, αν εκθεμελίωνε τους ναούς σης, αν εξόντωνε τους φιλοσόφους, τους ποιητές, τους αρχιτέκτονες και τους γλύπτες της,το πνεύμα της πόλης δεν θα μπορούσε να το σιγήσει. Είναι πολύ αργά. Δεν γίνεται πια. Δεν αποσιωπά­ ται ο πολιτισμός της Αθήνας. Στον τομέα αυτόν,τον πολιτιστι­ κό, κάθε δισταγμός είναι περιττός. Πρέπει να αναγνωρίσουμε ανεπιφύλακτα την πρωτοκαθεδρία των Αθηναίων. Είτε μας αρέσει ο τρόπος ζωής τους, είτε όχι. ››Άλλωστε, σκοπός της Σπάρτης δεν είναι η καταστροφή των άλλων ελληνικών πόλεων. Ούτε μπορούμε, ούτε έχουμε τέτοια πρόθεση. Σκοπός μας είναι η ποδηγέτησή τους. Πρώτα απ” όλα για τη δική μας ασφάλεια. Μετά, για τον αγώνα εναν­ τίον των βαρβάρων,που στη δική μας ασφάλεια και πάλι απο­ σκοπεί. Αρα, η Αθήνα πρέπει να διαφυλαχθεί. Ακόμα κι αν χρειαστεί να πολεμήσουμε κάποτε εναντίον αυτής της πόλης, πρέπει να διατηρούμε στη σκέψη μας ότι ο πραγματικός εχθρός δεν είναι η Αθήνα, αλλά οι βάρβαροι. Ο Ασιατικός δε­ σποτισμός,η απολυταρχία και ο πρωτογονισμός είναι οι πραγ­ ματικοί εχθροί μας. Γι, αυτό,σκόπιμο είναι να στραφεί τώρα η

31Ζ

.

”

προσοχή μας στην Αθήνα, να την παρακολουθούμε στενά, να είμαστε ενήμεροι για κάθε κίνηση των Αθηναίων, αλλά ταυτό­ χρονα να μην χάνουμε από το οπτικό πεδίο μας τους πραγμα­ τικούς αντιπάλους μας.

››Προτείνω, λοιπόν, να διπλασιαστούν οι αποστολές της ίκρυπτείας” στην Αθήνα και να μειωθούν, αντίστοιχα, οι απο­ στολές αυτές στο Αργος και την Κόρινθο. Προσέξτε, όμως. Οι αποστολές στην Αθήνα πρέπει να είναι μικρής διάρκειας. Κα­ νένας άνδρας δεν θα πηγαίνει εκεί δεύτερη φορά. Ούτε θα °εμ­ φυτεύσουμε' οπλίτες μας στην Αθήνα, όπως κάναμε με τον Αθηνάδη στη Μαλίδα. Ο κίνδυνος είναι μεγάλος. Η Αθήνα δεν μπορεί μεν να μας νικήσει, όσο διατηρούμε τον ίδιο τρόπο ζω­ 313

ς.

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ γ

ής, μπορεί όμως με το παράδειγμά της να διαφοροποιήσει τον τρόπο ζωής μας και να μας νικήσει αμέσως μετα. Χρειαζεται, βέβαια,χρόνος πολύς για να γίνει κατι τέτοιο. Αν όμως ο σπό­ ρος πέσει στη γη, δύσκολα θα μπορέσουμε πια να αποτρέψου­ με την αλλοίωση της φυσιογνωμίας που έχει σημερα η πόλη μας. Πόσοι μπορούν ν" αντέξουν για μακρό διαστημα την κοι­ νωνική πραγματικότητα της Αθήνας,χωρίς να χασουν την ψυχή τους; Περικαλλείς ναοί, καλλιεπείς ποιητές, βαθύνοες φιλόσο­ φοι, εμπόριο, πλούτος, θέατρο, διασκέδαση, ελευθερία. Μια τελείως διαφορετική πραγματικότητα. Αν συγχρωτιστούμε με την Αθηνα. θα κλεισουν αραγε τα δικα της θεατρα η θα ανοι­ ξουν θέατρα στη Σπαρτη; Είμαστε ανίκητοι, επειδή είμαστε μοναδικοί. Στον τρόπο ζωής. Αν αλλοιωθούμε, αν ο ήχος των χρυσών νομισματων ακουστεί στη Σπαρτη,η πόλη θα μετατρα­ πεί σ° ένα μικρό κι ασήμαντο βασίλειο της Πελοποννήσου. Εχω απόλυτη εμπιστοσύνη στους οπλίτες μας. Εκπαιδεύονται και ζουν πέρα από τα όρια. Πέρα από τα όρια της ψυχικής και σω“ ματικής αντοχής του ανθρώπου. Γι" αυτό, καλό θα είναι να μην τους υποβαλουμε σε μιαν ακόμα δοκιμασία. Η σύγκριση με τον αθηναίκό τρόπο ζωής θα τους αφήσει αδιαφορους. Είναι βέβαιο αυτό. Αλλα είναι βέβαιο για όλους; Είναι βέβαιο για παντα; ίΕνας να υποκύψει, μπορεί να μολύνει τους υπόλοι­ πους. Οι ίΕφοροι πρέπει να έχουν τα ματια και τ" αυτια τους ανοιχτα για αυτόν τον 'ένανζ αυτόν που θα κανει την αρχή. ”Εγκαιρος εντοπισμός και αμεση εζορία, είναι η μόνη λύση. Ο σπόρος της διαφθορας δεν πρέπει να πέσει στο έδαφος της

.Μ

θα

θα

Α

#

ς

ψ

Μ]

ι

Υ.

φασίἔετε ί»

|

|

|

Συμφώνησαν ομόφωνα. Ανησυχοι και προβληματισμενοι.

.

Ζ

·

ί δέ

Α

.

τι

Α 1”

Σ

ι

^ῖ

.

Α

ι

Ϊ.°ίῖί§ίἶ×

.

­

Ό

.

Μ;

η

Α

Ν

θα

ε

ζ

Α

Σ

Μ.

ε

ι

Σ

κ

Α

τ

ί

Α

.

ψω,.,.,¿ι¬›<τ°” ὰ Σ

ι

Μα

.

Ἡ% ·

Μ

¬

=;

ι

. .'κἔ1ε.;:·ἔὐ#?"”ε .ι­»±¬» ~; ι

.

Σ

Α

Ϊ

·

Α

θ

ι

”

η

ΜΜ

ι

ιέἄ.

Α

με

Ψ

θ

θα

`

ί

ἕ

ξ

.

Μ¿¿η̨̃ἑ°ϋτ

ἐς

×

Α

7

314

.ι

.

Λακεδαίμονος. ››Επανέρχομαι στην πρότασή μου για τις αποστολές της εκρυπτείας" στην Αθήνα, αφού νομίζω ότι μίλησα περισσότερο απ' όσο χρειαζεται , για να καταλαβετε τί θέλω να πω. Τί απο­

°*

ί?

­ιετ

:Θ±.ε·ε±±»#ἱ±5\

; ±.­

Χ

;

×

.ωκἰἐ

.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΒΦΙΑΛΤΗ

ίχα μιλήσει απλά. Όπως μιλούσαμε πάντα. Χωρίς λε­ δεν σε άλλον Δεν με πρόσεχαν. θα λίας. Γι” αυτό παρέλειψα τα επουσιώδη. Η διήγηοή μου ήταν αναγκαστικά επίπεδη. Χωρίς εμβαθύνσεις χαρακτήρων. χω­ ρίς αναλύσεις συναισθημάτων, χωρίς άσκοπες διανοητικές περιπλανήσεις. Μακριά από μένα, άλλωστε, η κατηγορία ότι θα επιχειρούσα ποτέ να μιλήσω στους εφήβους με ύφος περί­ τεχνο. Αθηναίος αξιωματικός θα το έκανε αυτό, Σπαρτιάτης όχι. Άλλωστε, σε ποιους χαρακτήρες να εμβαθύνω; Ήξεραν πολύ καλά τους συμπολεμιστές τους. Για ποιον λόγο η ανά­ λυση ; Τη νοοτροπία του Αθηνάδη, επίσής,την αντιλαμβάνον­ ταν πολύ εύκολα. Δεν χρειαζόταν ιδιαίτερη δική μου συν­ δρομή. Αντίθετα,για τη Φοίβη αγνοούσαν τα πάντα. Ήξεραν λίγα για τις γυναίκες και πολύ λιγότερα για τις ξένες γυναί­ κες. Ήτσι, γι" αυτήν ήμουν πιο περιγραφικός. Στο μέτρο του

Αν μιλούσα διαφορετικά, άλλωστε, Ε κτικά στολίδια. ήταν τρόπο ομι­ συνηθισμένοι

Ητ ΓΝΩΣΗ «...ο αληθινός φιλος της μάθησης ειναι πλασμένος να αγωνιίζε­ ΤἘΙΞ Τη δω|α!·θ7|Υία να φθάσεξπροέ ΤΟ Οκ. και δεν

Ξ­ίἐχμε Οόη

. ματαω α, α πρξχωρεί ίἶαί δεν ελαττοἶνεί την οἔυτητα του ζηλου του. ουτε παιρνει ο ερωτας του τελος πριν φθάσει σε επαφή με τη φύση Της καθεμζάἔ χαθαυτό Οντότψας

ποιώντας το τμήμα εκείνο της ψυχής του που είναι άξιο για μια

τέτοια επαφή»_

Πλάτων,Πολιτειία,ΣΤ.49ΟΒ 316

αναγκαίου. Είχα μιλήσει. όμως, διεξοδικά. Μεταξύ μας, άλλωστε, μι­ λούσαμε όσο απαιτούσαν οι περιστάσεις, ενώ με τους ξένους περιοριζόμασταν στα απολύτως αναγκαία. Είχα μιλήσει διε­ ξοδικά για δύο λόγους. Πρώτα απ” όλα απείχαμε αρκετά από τα γεγονότα που περιέγραψα. Είχαν περάσει τριάντα οκτώ χρόνια ακριβώς. Τα ήθη και τα έθιμά μας είχαν αλλάξει ελάχι­ στα. Ἑἰαθόλου θα μπορούσα να πω. Οι στρατιωτικές τακτικές και τεχνικές, επίσης. Πίστευα, ωστόσο, ότι το σπέρμα της αλ­ λαγής ήταν ήδη ενεργοποιημένο. Ο φόβος του Αρχίδαμου, βέ­ βαια,δεν είχε γίνει πραγματικότητα. Ο αθηναικός τρόπος ζωής δεν είχε επηρεάσει την πόλη. Όχι ακόμη ,τουλάχιστον. Η “αγω­ . . , . „ δεν ειχε εκπεσει. Ουτε στο ελαχιστο. Ο τροπος ζωης/ μας ν

ν

ηταν απαραλλαχτος' Ο ηχος του χρυσιου δεν ειχε αχουστεί στη Σπάρτη. Παρ” όλα αυτά, θυμόμουν ακόμη τη φράση του Αρχί­ δαμου: “Αν πέσει ο σπόρος στη γη , είναι πια αργάί. Ένιωθα ότι ο σπόρος αυτός βρισκόταν ήδη στο χώμα. Δεν τον έβλεπα. 317

Π_Δ_

ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

Ήταν Οπθχθόνιος. Αιοθανόμουν, όμως. την καταλοτοτἠ πα­ ρουσία του. Δεν μου αρεσε αυτα ίΕτσι, στη διήγηοή μου τόνιζα και επαναλαμβανα τα σημεία εκείνα που νόμιζα πως έπρεπε να προσεχθούν ιδιαίτερα. Ήθε­ λα οι εικοσαχρονοι είρηνες να ακούσουν με καθε λεπτομέρεια πώς εκπαιδεύονταν, πώς ζούσαν και πώς πολεμούσαν οι Σπαρτιατες που απείχαν απ” αυτούς δύο γενιές περίπου. Μπορεί, παλι, να ήμουν απαισιόδοξος. Να υποπτευόμουν αλ­ λαγές που τίποτα δεν προμήνυε την έλευσή τους. Τέσσερις αι­ ώνες περίπου ζούσαμε με τον ίδιο ακριβώς τρύπα Γτατη̨̃ να αλ­ λαξουμε τώρα; Υπήρχε. όμως. κι αλλος ένας λόγος για τη λεπτομερειακή αναφορα μου στα γεγονότα. Δεν με ακουγαν μόνον οι δικοί μας εικοσαχρονοι. Αναμεσα τους υπήρχαν κι έφηβοι,μια ενω­ μθῖία Ολόκληρη, από τη Μήλο. Τη μόνη δωρίκή αττοοαα οτο Αιγαίο. Είχαμε αναλαβει, μυστικα. την εκπαίδευσή τους. Εκ­ παιδεύονταν ξεχωριστα απ' τους δικούς μας εφήβους, βέβαια. Σε αλλο στρατόπεδο και με αλλες διαδικασίες, σύμφωνα με τις δικές τους δυνατότητες. Τοος ρεταχετρτζομοτοτανγομωςγ σχχη­ ρα. Πολύ σκληρα. Το νησί τους δεν δεχόταν να γίνει μέλος της Αθηναικής Συμμαχίας. Η Αθήνα κυριαρχούσε στο Αιγαίο. Κυ­ ριαρχούσε και στην υπόλοιπη Ελλαδα. εκτός από την Πελο­ πόννησο φυσικα. Ο πόλεμος ήταν κοντα Ήδη οτ ποέσβεγς της Κορίνθου και αλλων συμμαχων μας βρίσκονταν στη Σπαρτη, ζητώντας την κήρυξη πολέμου. Αθηναίοι πρέσβεις ήτανν επί­ σης. στην πόλη. Ζητώντας το αντίθετο. Οι νεαροί Μήλιοι, λοι­ πόν, έπρεπε να εκπαιδευθούν αποτελεσματικα. Αν ήθελαν να παραμείνει η πατρίδα τους ανΞξαρτ¬ητη_ Είχα μιλήσει μόνο για το παρελθόν. Όχι για το μέλλον. Όχι για τον πόλεμο που ερχόταν. Η διήγησή μου είχε κρατήσει μια ολόκληρη μέρα. Ήταν κρίσιμη μέρα. Οι διαβουλεύσεις στην πόλη συνεχίζονταν. Δεν ήθελα να λαβω μέρος. Προτίμησα την εκπαίδευση των νέων. Ήξερα, αλλωστε, καλα τις τασεις που

ΤΟ ΤΕΛΟΣ

ξ

γ

ι

,Ν

ΤΟΪ ΕΦΙΑΛΤΗ

επικρατούσαν. Μία φιλοπόλεμην μία φιλειρηνική. Ποια θα επι­ κρατούσε; Η Απέλλα θα συνερχόταν σε δυο μέρες. Δεν υπήρχε, ωοτοοοι αλλη ετίιλονη­ Είτε τώοαι είτε λίι̃ίο αονοτιτοαι η ακο­ φαοη θα ηταν μία: ττολομοο­ Αν η ιτολη αττέφοονε τον πολεμοι οι Αθηναίοι θα Υίνονταν πιο επιθετικοί­ Τη οιοτακτικοτητα μαἔ θα την Ξκλαμβαναν ωἔ αοοναμία· Η πολη τοοἔ είχε Υικαντωθεί οικονομικα και οτοατιωτικα· Δεν Χωοοοοαν πια μέοα οτα Μα­ κοα Τείχη ττοο είχαν χτίσει· Αοφοκτιοοοαν· Η έτταοοη θολωνε την κοίοη τοοἔ­ Αφού Χοειαζονταν τείχη για να ίτοοοτατοοθοον από εμας. πώς θα μας νικούσαν ; Μόνο με τον στόλο ;Εμείς δεν είχαμε ποτέ διανοηθεί να οχυρώσουμε τη Σπαρτη, ούτε ποτέ κανείς σκεφτόταν την πιθανότητα να διασχίσει τα σύνορα μας με ολθοικοἔ οιαθοοτιἔ­ Παοί ολα αοται οι Αθηναίοι οττέίιεναν­ Ήτοι είχαν μαθει να ζοον· Αοτοἐ ηταν ο τοοτίοἔ ζωηἐ τοοο­ Όπως επεκτείνονταν συνεχώς οι ατομικές αναγκες των πολι­ τών τοοἔι έτοι επεκτείνονταν αντίστοιχα και οι ανακκεἐῖ τηἔ ποληἐ τοοο οολλονικα­ Δεν τοοἐ αοκοοοο η κοοιαοχία οτο Αι­ Υαίο­ Δεν τοοἕ αοκοοοε η κοοιαολία οε ολη την οπολοιττη Ελ­ λαδα. Προσπαθούσαν να επεκταθούν ακόμα περισσότερο κα­ ταλαμβανοντας και αποικίες Πελοποννησίων συμμαχων μας. Ευθεία πρόκληση, δηλαδή. Εμείς δεν τους είχαμε ενοχλήσει. Ξέραμε τις συνέπειες του πολέμου. Αυτή ήταν η δική μας τέχνη αλλωστε. Η τέχνη του πολέμου. Ούτε γλυπτική γνωρίζαμε, ού­ τε αρχιτεκτονική , ούτε ποίηση , ούτε φιλοσοφία. Όσο αδύνατον ήταν να φανούμε εμείς υπέρτεροι από τους Αθηναίους στις τέ­ Χνεἐ και τα Υοαμμαται αλλο τοοο αοονατον ηταν να οιτεοιολο­ οοον εκείνοι οτον τιολεμο­ Γιατίι λοιτιον› πολο!­ιοἑ Ποιοἔ ο λο” γος; Ελληνες εναντίον Ελλήνων. κατω απ” το σαρκαστικό βλέμμα των Περσών. Ήταν παραλογο. Η αλαζονεία των Αθη­ ναίων οοηνοοοο κι αοτοοἔ κι εααἔ και την Ελλαδα ολοκληοη στον ολεθοο· Δεν φοβοιιοον¬ βέβαιαι οτι θα ηττηθοοιιε­ Δεν Υινοταν αοτο­ Δεν αρκούσε, όμως,να κερδίσουμε τον πόλεμο. Αυτό θα το κα­ 9

319

318

Ξ!

ι

Π.Δ. ΜΠΑΛΤΑΚΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

ταφέρναμε αργα ή γρήγορα. Με απασχολούσε η ειρήνη. Πώς θα κερδίζαμε την ειρήνη που θα επακολουθούσε ; Ποια θα ήταν η ισχύς μας τότε ;Πόσοι ®όμοιοι" θα είχαν απομείνει ; Πόσα χρή­ ματα στο δημόσιο ταμείο ; Πόσα ήθη και έθιμα θα αλλοιώνον­ ταν ; Αυτό με απαοχολούσε. Καμια από τις σκέψεις μου αυτές, ωστόσο, δεν σκότιζε τον νου των εικοσαχρονων που με παρακολουθούσαν. Η διήγηση τούς είχε παρασύρει. Είχα περιγραψει τη μαχη στις Πλαταιές με καθε δυνατή λεπτομέρεια. Από την οπτική γωνία του οπλί­ τη. Όπως την βίωσα εγώ. Όπως θα την βίωναν εκείνοι κλεισμέ­ νοι μες στην πανοπλία. πίσω από την ασπίδα, αντικρίζοντας μόνον τις πλατες των μπροστινών τους. Δεν είχαν μπει ποτέ στη φαλαγγα. Έπρεπε να μαθουν. Πληροφόρηση πριν το βίω­ μα και εμπειρία μέσω του βιώματος. Αυτη θα ηταν η πορεία τους. Δεν μπορούσα να κανω κατι περισσότερο γι” αυτούς. Προσπαθησα όσο μπορούσα. Δεν ήμουν καλός στα λόγια. Ποιος από μας ήταν; Με τρόπο λιτό, μέσα από περιγραφές και χα­ ρακτηρισμούς, είχα επιδιώξει να προσδιορίσω τον δρόμο. Τον δρόμο του Σπαρτιατη πολεμιστή. Το μόνο πραγματικό εφόδιό τους στη ζωή. Το μόνο αυθεντικό τους όπλο. Σε λίγο η δεκατε­ τραχρονη εκπαίδευσή τους τελείωνε. Βαδιζαν ήδη στον δρόμο του πολεμιστή από επτα ετών. Χωρίς επίγνωση όμως. Βαδιζαν αναγκαστικα. Τώρα πια έπρεπε να αποκτήσουν τη γνώση που ήταν απαραίτητη για να μην λοξοδρομήσουν. Να μην ακολου­ θήσουν, δηλαδή,τον δρόμο της Ευδαιμονίας. Γι” αυτό στη διή­ γησή μου ήμουν σαφής: σεβασμός στον νόμο, υπακοή στους ανωτέρους, εσωτερική πειθαρχία, εγκρατεια στις ηδονές, επι­ φυλακτικότητα στις απολαύσεις, αποφυγή του πλούτου. απο­ δοχή του πόνου, επιδίωξη του κόπου, υπέρβαση του φόβου. αναζήτηση του κινδύνου . συντροφικότητα και μετριοφροσύνη. Αυτός είναι ο δρόμος. Ο δρόμος της Αρετής. Δώδεκα παραδο­ χές. Ο δικός μας δρόμος για τη Γνώση. Μιλώντας. δεν είχα προσέξει τον αγγελιαφόρο που πλησία­

ζε. Ήφθασε δίπλα μας εξαντλημένος και ανέφερε: 'Αδιευκρίνι­ στα ίχνη στους λόφυυςι δυτικά από ΤΟ πεδίο ασχησεωα̨­ Ο αρ­ χων σηκώθηκε. Ἱἰανόνες μαχηςί είπε. Έφυγαν όλοι τρέχοντας. Χαθηκαν με το ξίφος στο χέρι. ε

~

Δ

320

321 Ι

νῇ

τι

Γιατί

ιτεριιτολουοαν. και ειη̨̃ἔδρευαν δέκαινη̨̃ξρόνια συνέχεια οι Σιταρτιατες στο Καλλίδρομο; Γιατί ο Αθηναδης δολοφόνησε τον Ειριαλτη το 469 ιτ.Χ.; Ποιον ρόλο έτιαιξε οτη δολοφονία η Φοίβη, η Πρώην σύζυγος του Εφιάλτη;

Ποιες ηταν οι απόψεις των Σιταρτιατών για τη ζωη και τον θόινατο, την αγαπη και τον έρωτα, τον Πόλε­ μο και την τέχνη, τη μύηση και την αληθεια; Ποιος ο δικός τους δρόμος για τη Γνώσηι

«Τι θα απανινιιπ» ειπε ιι Φαιριι. «Δεν έχω μελλον, αλλα ανια αντέχεται Αννπατρορα ειναι που δεν έγω παρελθόν. Μπορώ να ζιιαω χωρις ραιλαν, αλλα θέλω να πιθανω γιατί ια παρελθαιᾶγγ μοι· ειναι μια ινενὅαιαθησιγ. Μια ατρθαλιιαπατη. Δεν τι πατα δικό ιιαν πια. Ούτε καν αναιινιγαειςωὲω Η

γ

Ν

.

ναι

γ.

.

›

ιι.

.ει

ι

Μ.

..:.

..

ἱὶ

τι 9 4 τι τι

ι

ι

.ι

.

α Να \­λαέ

Να

Δ

·>

λ

ξ

Ϊ

1

ι­Χ τη Ι

Ι:

¬

.

Ώ.