ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ II.pdf

< σι«στ:χών μιταppΙJθμ !σε(!);ι. Σ' ,;;ιό τήν ά.νijκαην μt ptχi λη­ a.1t� 144

μι:

:°°'

τόι n,ό rιοpψωμίγσ. χα.l σ,&ιστά μ/),η ,οϋ ρωμσι!χοu χλ,jρου, οπως δ Σ..•-τ<>λlτο, δ Γ,ψπ.ιρτι, ό Τιt•ι• ""' δ Κιφάψα. Ή λεηλ<ισiα τής Ρώμης l6ο:λε τtpμσ. χοιί σ' σ.ύτό το έγχ•(· pημι.χ: τ« μ.iλ·η σΧ6 pπι σα.ν χ.αί μcσό).&6. ησt Υ.ιiμποσο� χαιρbς ώσπου ν« μπ-οpέσουy πάλι v� συνενώσουν τι; δυνάμεις ,:ου�. •fι ..,.:';'�� ':".:-.·:;!· :-:-.j;�; ......� �.;ri�...., ;;r.uv .-.Vι:,ι�ι.ι. u..:,ιμίτι.ια.· τιt της ίr,,σ.v δ Σ�ντολtτ ο, ό Κο,τιχρίνι κ.ι δ Π6λι . 'Εοω, ω ξ�y&: Φ:ή ΡώJι.η κο.τ6rην , atόχ� ήτα.y ή συμφιλίωση μi τό λουθηρο:νισμό '" ή διαψνλ«ξη -wO ήθικοϋ π,ριιχqιένου της Μ tt«ρpύθμιι;η�, ίδισ.(τιρ« τοϋ δ6η1α.τQ� της διχ.«ίωσης μ� την πίστη, πpός δψιλο, ti)ς Κσ.θολι>.ής 'Εχκλησi�. Ή Β:,τ.όρισ. R.ολ6 ννσι κ< οί ψlλοι τη,, αtούς δποlου, άνήχ.ι κι δ Μιχελ6.ντζιλ ο <1106 τό 1538 .α! μ.«ά, συνδlον«.ιν qte·,ι&. με «1}τΟy τbv dνθρωπ1.στ1χής παιδε.ία.ς Χ.U1<λο, 7tOU τό κόpιο iνδ,αφlp.:.ν t.OΙJ άποτιλοϋσι. ή θρr,σχιία.. Στό fργο τ.,,j Σ u ζ η τ ή σ • ι , 'γ ι ά τ ή Ζ ω Ύ ρ ο. '!' ι χ ή (lf>39} δ Π ορτογάi.ος ζο,γριiψος Φρσ.νtσίσχο vst Χολλάντσ. περ,γριi· ψ&ι aό Ορησκ,u,.,,ό eyθCΙ)<Οι:ι:σμό της οuvψοψJ Άπ,:,στόλου Ηοιόλου. 'Ε. οώ, στή σu·,τροψ«χ τη, Βιsτόρισι J(ολό ννσι χα! τών iντζε).ο τ¼ ό.ποψσ.σιστικ¼ χίνη­ -ι;ρα. ποi; 6δήγησο:v στόv π•ιεuματιχό τcυ ξα.vαγeννημb 'X«t στG . y μ..i1=«γενίστεpων lργων το τ.:vtυμ.«tοχρα.τ ιχb !Jφο; τG) · υ. 'Π θρησκουτιχή iξόλιξη ό.π' τήv όποίο. πiρ,:ισt ήταν πtρα γιο. πiρα. τυπικη γι& τή �ιξτ«.Οο:τtκΥι περί()δό 11;0\J όΟηγ�t την iξiλιξη ω.ίτή ήτ αν τ/ι πιίΟο, της tσωτ,ρικής ..ση, χσ.! τό 6iθ,;ς της έ χψρ""1), πο,, πfιρ< του μεταμόρ:p, οτi lργα του. 'Ακόμ,:ι χα.( ,ιΧ yέό: δ Μα.ελάντζ(λο qw.(νε,:α,. &tι όπi)pξε τ.ολίι δεκτtχ.ός �t θρησχευτtΧο�.J� έρε θισμούι;. Ή τ:pοσωr:αότη�α κt ή μο!pχ του Σα.&να.ρ6λ� τοίt lκσ:•ι«v -%· ,-.ξίτ')λη ονώπωση· σ' δλόκληρη τη ζω,j του στιiΟη,<• dπο­ tpαβηγμί• ,ο; ιiπ6 1iς. δρq.στηp,ότητtζ 1Qϋ >',όσμου, Χ( αύ,:ή ,)

w. ,

1

JO

J(i5

_____

)

Ο'i�ι θ&, Π-pέr:tt Vά 1tpοεpχόtο..ν iπ,ό 'tήΥ πε(ρα, τού-:η. ''U· σο 'j&pWJιχη) dδιiλλι::ικτη Y.t .ι:ίποχλttστ�χ+ι r.σοr.μι. 1to1J rlμ�,;)',! ίvτrλw, την ψυχή του κι δχ ι μο•ιάχα. έκtότ:,σι τά ά vα.γον ­ v�σι«'Χά το:, ίδι�δη ι �λλ« χα{ τόν lχαμε ν' dμφtβιiλλιt γtΧ , το σ-ιt άπό τiJ διαw.­ ρα;ι η της αΧσθησrις της άρμοvίσ.;;, ε!•ι,:u κ,όλο:ς έιι.φαvη σtο:>ς 't&,ου� τωy Με δiκωy καl σtό:. γωνιt.ι.χ<Χ. τύμπανο: τή� δροyf]-; to U Σιζtιιcu Π«ρεχ:ι.ί.'ήοισυ. Σtή Δ t υ τ έ p α. 1Ι (/ . ρ ":,� , σ , « (1534 • 41) τό x,cινotίpyv., πνεΟιι« έπιχρ,ατε! ό.,«ρ,ό­ Ρ��τ,:(. 'Εοώ πι..i οεν ξεπpt:;β-άλλιt ίν� JJ.Yημsio i.iμ?pιpι7.; %.7.i τ.eλettτητ�, δό•.ιαμηι;. -x«t ν ιότηζ, π α.ρ& μtόc. είκ?να (J'Ι)γyψ ση� χι άπs.Ι.πtσ!α:ς, μW. χρ�υγή γ(ΓJ. λ(ιtριι>ση άπΟ" τ? χι:ί:ο; 'ΠC"'J ξα.φ•,ψχC( .· ψα.νιστοϋ•ι .Sλα. τα γήι•ισ., ψυσtολι;.yιΧ.0:, :,.� �ίσθ-ησιαΥ.C( Π,?,:i.• γμα,:α. πetJ δπιi.,?χου... μέσα. μαι;. άρμον(α χώροu τG)•ι ,;� ν • 0/σ,ων της 'Αν αγiν νησης !χε, χσ.θct. Ό χι;,pο, στby δτ.οiο κι• ,ιιται ή άνα.παρά.στ.0:,:1-η εfνιχt μή πρι:ιγματι χδς, άm..ν εχή; χ�ι δί::ν 6λiπιtαι 1.yι�t« 00-τe φ,τtά.χνε:1:0:ι σύμφω'ιά.. μ! έ ν �;.:� ιιοvιiδσ. μ.tφησης. Ή crονειδ,ιτ,j, σvχ νσ. ό::,δ<ικτιχiι Π<>ρ,., 6/aση τώv πσ.λι,ϊιν άρχν δργιiνωσης, i} πιχρ,φόρ<;>ωση Υ.ι ή Χ<««λ υση το<ί Υ.οσμcsιδώλοv οης 'Ανα.γivνηση,, !χ<;>ρ!iζ,­ ται σέ χάθε 1tλεuρά τι;(; iργου - -:τρ::mαvτ ός στήν !·r-κ,:τi· ).ει�η tώΥ �«νόν(ι)ν τη, πpc1J1tτtx'ftζ, πού tvα. d.πό .:b. πιό χ:·J · •)ζ �'Ι?;Gι ση�ά .ο,� �ς εfνσ.ι ή !λ),ιιφη σμ{χpι.ινσης :ι.t έπομέ�.ι "1 υ-πεp601sη στη δ-ιαπ.ρcr.γμάτtυ� τών μ(;pf(ίΝ 1vCV QρiσΥ.-;•μ ��i στό πάvr,) μ�ι:Qς τή; Πάpiοτ�σης σi σχέοη μ! Υ.Sί'!..:: ποίι βp!σκ.ο•;τιχι σ,::.; ,..άτω160. Ή Δ t u τ i γ\ 1. Π ?,7.• 'JfJ. lpγq. πο ) : δέν fpσ.') � - 'Ι. ό !! α.. ;ι.uψψα., :

�π

' 1

14fj

.,_..,.

-·-·

σ'tι>ιά. Έν τοο,ο ις τό iργο τοο Μι uλiντζελο ι!vσ.ι πολύ οι,,,, ΦΟοιτιχ.ό ά.π' α."Μιi.' tχ.τ.οοσωπιt 1,1ι& δια.μ.αρwρtα., που ' Χ -Ο:. · ,:οpθώνcτ,:u μ! πρ6δηλη δι.ι<Ι?tΟλ(cι, έ•ια.ντ!ον τη, δ\•ορψη;, τέλεια.ς, Ιiψογης μο;;ψ;y., μ.ιό; διιιzήρυξη, στή•ι ιiμορ<;>Ιcι της ό­ πσ(α.ς όπά..οχει -χ&:-cι έπιθετικΟ' χι ο.Δτ οχατα.σ-tρο-:ptκό. Δt•ι e!να.ι �ι.όvο \ipνηαη 'tώΥ κο:.λλttιχ•ιικ('ι>Υ lδιωδών πr.ι·� ζήτr(-'α.ν ν α πρα.γματιi>οοu'Ι στi>ν ίδιο χώρ<> ot διάφορο ι Μποτιτοt�λ, χαl Π.cpou-:ζ(ya, dλλ& Υ4.ί τω·, σχοr..ών w.AJ χιiπmε έπιδιω· Υ.ε δ tδιος δ Μ,κeλ«ντζ,λο στlς ποφιιστάσεις της όροφ* «ύ· τοο του ίδ,οu Σίξτι ιοu Πσ.ρεzκλήσιου, ίίρ•ιηση πο•, !.γχιιτα· λε(π.ει ίκε!ΥΟ. τά. !διώδη 1:i), όμορ,p,ας Ο<·:< οποία όφ,Ο.ε ι Ιι­ λάκ ,pο τό Ι!αρε,.>λήσι τή•ι (mσ.ρξή τι,,; ,.ι δλη YJ ο:ν.οίiq\ί'7 κα.i ζωγραψική ή), Άνα.γί.,τησης τήΥ >.�τιιγωγ1/ ,:ους. Ι"ι.' δέν ε!ν<>< σικά πσ.ρο.γ,μιομiγο χώρο, γ 'JμΥ<� l><�σtις iρ,ήμον χ,,! σφιχτό: συμπ ι ισμiν<ς 1,άζις; ά'Ι· θρώπ ιv ων δ•ιτω•ι ιπlΥ.ουΥ ctπλα. ή 1""' στήν άλλη, δπως σ' ,. 1α χα.χb δvειρο. 'Ή όπτική δμοιομορφ!α. χιιι συviχιιιι :οΟ χώρου κα.τα.pγείτ�t' τό 66.θος �b χfΔρο δiν τ.ιtυχαίνt�ο:ι Y

14,

-,ι

6�μο: �ί,ε Οi71.ι.α, ά).λα,. άνοiγει sι." ίνα.d.π6tομςι σχ.ίσψ,) ( · προοr.:τt­ . �,ς γροv..,..μς πεpνοϋ'Ι μ< δυσκ.ολ(ι;ι μέσ' 6.:τό τή., ε!χόνι;ι χι . αφή• ;ουν α.:ό 6�θ�� tης χε.�ά. πι;\/ -χαταπ( •ιου• ι τό χώρο. :ι�� ν.ος σ -ι01; . ό; που έι;υπηρετουσαν οί συντε).ει:ιtέ� του χ<ίφοο φαί­ .,�τΙΧt πως _ήταν ή ίχφραση τής τ,χρα.χi).; χι;ιl τοϋ ξεριζ�,μ�1ος ';"1 \V ΗΛΛtf'\Ι,•V ι\) \--' ,,•, -,λ, ,...,,.....,,). ,<;,,J.,,.,.._ -·-�- ,•••••�. 1

'

• •

·ο

<.1 Λ '' ,• ''ΤΛ'' ••••• .,,,..,ΛΊ .,., ...r".,""._ -�·'2 •",..Ι"'Τ"'"" 1

��ι στή ?t?ΎΙ r.ού πιάν�υν, .iν6;�σα. στΟ-.ι �νθpω-πο Χαί ΙTt'>'J χοσμο. Ο, t>.uλeστίς τη; π ράξη< χά·,ουν m.Ο ε σ.το μαή !οι'-­ μοpφ/α · τόι ":)�διc. ή,,χι�ϊ τ�G ψύ>,οu χολ της ίδιοσυ;­ ;,.9�•«ς θολω�οu·�, δλα έπιδ:ιi)κουν τη ΎΕνιχότητα., τ')ν ιi­ :!'"'Ρ'σ>J >.ο.ί τη <>'JΥοφη τύ)•ι οοοιωοων γνωρισμάτων. Ή σπο1'­ όα.ι6τητ« 't'ης dτομικ�; πpοσωπ ικ�ο.ζ oβ-Jrιtt 1τiσω άπό ':Υι'Ι τερtίιntα σημιχσ(α. τijς :.i';Ιθρωπότητα.c γινιχ.ά. Mat« τή σ,. ψ ­ πλήpωση <ω ν Υωπογp,ιφιων τf)ς Κttπέ),λσ; Πσ;οΗνα Ι; Μ,,.. λάνtζrλο δt οημιούι>1ησ• ¼λλc. f<,γιi),α lpγι;ι· ή I'iet> ·_;.ό" ·,ι;ιθιο�<χό :,σ.ό <ης Φλωρ<,·ιτί·α, (1550-,;) ,., ή Ρίeι� R<>ιι· danιnι (Ι�!m · 64), μσ;ζι μέ τlι σχέδιc. μιdς Στ<ιύρωαηι;, . εl•ια� τα. �όνα.. καλλ{ηχνικ.� προϊόντα τών τ-.tλιu,:α.ί ι,,ν Oi· r.�π;vτ.ε χρόνων tής ζι·Ι)ήζ τοv, χαί μtiΧιστα Y.at τά lργα α� _ 6γ6.ζοuν τ/ι
πι,

•?-ι

αtάζ�ντο:ι ι(ν«ι dσώψ.ιτο.:ιt 16 Ι. ΤΟ iipγo τ:.,οτο ε!νq,ι άμφί6ο, .. λο, αν ιινσ.ι πι.&. �θbλου χ.&,;ι o:l καλλ,τsχ·ηΥ.ό. Μ?.)).Q•ι . <ΧΜ lργο clχνη, σί μιlι•ι t>.σtατιΥ.ή !�να ι ,Ι""' μετ6.6 ""'!, ικη lχθιση τοϋ π•ιεuμσ.τιχ-.οΟ !κείνου μ.ε.· t':.�Ι.11.)λόyησηι μονα.ο σ!ίδιο:.στη�ι�τος, δπ� τό α.! σθηtαό συνα.vτ& τb μεταφυσικό nρciξη , lχφpα.ση,; πcό, α!ωpοόμι\Ιη ::i\Ι&μ .εσα στb α!.;eη(Ιtσ.: χό 'ι(.Q.ι στό όπερ«ισΟ·η σ,αΥ.ό, φα{νεται άποσπα.σμένη ά,πb τb YOD � τ� βlα.. Έκιινο πο� ,..cr.pOCyετιx.{ εοω τe).ι-dι 6γiσχεe:αt Y.Q-ιt� στο Χε•Jό - &.μ.ορφο, .i'toνo κ.αt δ[χ� άpΟpωση. Η τ.ελιχή dnο�ιιχ{σ, ':t;Jy δ ια.πρα.γιι.α.τεόσεω ν τa,i} ΚΩ'/ '·"?'" στή Δl«ιοα τ711 Ρατισ66 νης σο� 'J541 σ-rιιsι;ιο,1ει τδ

το

4

148

τtρμα τής πpι:,της .,,,(ivθρwπtστtχ.i),;.-ο �,ριόΟο:, τη� ;ιαθι;).ιχη� μιτι;ιρρνθμ ισ τι,ιης ,ιί·ιηση,. μtρες των φωτισμένων, φ,­ λά.νθρωπωv χι 6.νεy,τικώΥ 6..νθρώπω-ι, χαθιh; ot Σα.vtι,λί,:ς., Κοντσ..ρ(νι χο:.� Πόλε, ιναί, μετρΥ{ΙU·ιες. ό;ρχέζ το& ρε«λt4 σμοϋ Ορ,ι;ιμcιύσνν σ' δλη τή γρttμμή. 0! Ιδει;ιλι στίς dποδε!­ •ι't"ΥΙ't.tιν ιivi·.Mι.Vot νfι mοιαρy-ήσw·, στf)v πραγμ.:χ:tιχό't"Υj 'tα. 'b ·παολο, Γ' (1534 - 49) !χπροσωn•! κ.ιδλΟ<,ζ τη μtτάbιι· ση ά.πό ,ήν ip:,c. Άνttγ<ΥΥηση στή μισαλλόδοξη Ά•ιtιμετο:ρ· ρ'Jθμιαη, Στόι 1542 ε!σάγεφ.ι ή 'Ιερή 'Εξέταση, στόι 10'!3 i λογο,ρ,σ(c. των έντύπων =! στόι 1545 άρχίζει ή Σύνοδος ,;,,σ Τριδό·ιτου. 'Η ιλ).ειφη i1,ιτυχ!ας στη 1'αησ6ό·1η bδηγι! σέ μσ.χr(tιχή στό.<>η χ,οι! σέ .-:αλιν6ρθωση τοG Κοιθcλ,σμοu μέ τήν !σχύ κα.! τη 6(". 'Αpχ(ζeι ή δ!ωξη τύ> ν U ι.iYti)ttρoυ χ),ήρου. Π�r.:οΟ δί•,ι«ι φο.νιρό τ ό χι;ιινούργ,ο πνεσμι.ι τοi) φσ.νατ,ομοϋ κσ.l τής έ­ χθρ6τητι;ις πι,¼ τήν Άνι;ιγέννηαη, κ<ι! πιό χτι.ιπητlι ά.,τ' 5 λα. στά. Κι:ιινούργια μοvαχιχCt iδρύμα.w, στΟy κα.ινούρ"(tΟ t· σκηησμό ,.ιιί στην έ1,φιiνιση χα<νwργ ιω ν δ.γίων, δ.:ως b ii: σ, ρλ ο ΜπσρpόJ�ε ο, δ φ!),ιππο Νέρ ι, δ 'Ιω,.ννης τοΟ Στ<ιu· ροϋ, κ<τηpιστικο τοίί αlώνσ.. 'Ο Μttχιtt6έλλ, ,ητc.ν δ πρωτ ο; π ού ά.νtπτ>,ξε τή θεωρ1ιι :τολιταοG p εα.λ ισμοl)· στό lργ ο wυ ""' τό πp6γροcμμα 6ρ(σχεται τό κλειδί όλ6"ληρης της >.οομοΟεώρησης; τοσ μσ. · νιεp ισμοϋ, π ού τ6σ ο <ης πρι.χτιχη, ιiπό w. χpι­ σ�α'/ιχιl. !δεώδη · ><άθε f('(•μον!σχο, της 'Αναγέννηση, fιτσ.•ι Ε<ο<μο, μ α,ιιι;ιδε).λιχhς. 'Απλώς f)w.ν δ πpώ� πο ύ οιετό·

οι

οι

1

w

"°"

14,9

1

)

Ι

�;αλί.αχτνχή λύση ή1�}' νά. δ;1ι;,�ίιφε.ι Χ«vείς σ' ωjτ,) Y i ·ιό, κα.t"-O"tp�&t &.π' α.ύτή; -�λιi.χιστα. δυνα:tό �ινα.ι yα 1tεοι:ι �yειζ σε σφ�ι.μι.ι V ­ περ,κτ!μησηι; της σπουδcuδτητα_ τοϋ Μοικι«Slλλ1 γ� wiις σvγχρtνους tου και για τtζ !πόμcνaς λiyιι; γενιές. ·ολό­ κληρ,,ι; «!ώvιv. τρόμσ.ξs, π<σ,jθη,.ι κοι! τοφdχτηχε πίρσ. γιlι. "'?" dν«ι.ι<,ωπ!ζοντ«ς τόν 1 ,μσ.,.ισ.61).);ηι;•) , yιb. ·ιb. κσ.tσ.).ά.6ου1.ε τό 6 α ­ &r1,ό στό·ι όπQίο άπιχσχόλησι τή• ι ά,;θpώπηιη φσ.ντιχο{σ.. Τό γε.ναό tρ.ά.νw.γμσ. οεν tb τtρ(Ι'Χά.λεσε ή βία. τ�ν -τυρά.ν-ιω'Ι σδ· �ε τόν χόσμι) 'tό'Ι γkμ.ισr.ι·, άγα'Ι'άκτηση ο! -πι:χ1ηγυpι-χcl -;G,1• οιόλιχι;,v ποιητων τσυ;, ι!).λb. ή διΧαiωση τω'Ι μtθδδι ,!'Ι τους ιiπό oyoιy &·ιθρωπο τ.οίι έ1<έψεπι ατό ει>α:rrέλιο ττjς «)γtν«οις vσ. στσ.θε! '1!Ηι στή φιλοσοφία τη,; βίας, σ-uχ δικο;ιώμσ.," των εύγtνών νό: στα.θοϋν -πλό.ι α:ι έκιt•ιcc. ':'ώΥ lξυn:•ιων, καί οΠιν ήθι:ι;η τι�ν «λεόντων> νσ. �:ιθι! πλώ στην ήθι,.η tΦν ,:iλε· 1<οοδων»163. Συνιχως χc. ϊνο: άνό.λl)γο ιίχε σtήν [στοp�cι τοίί Οι,τιχ�σ dνθρώπου χι cι:j� τό ήταν τό οογμ« τi'jζ δuαρχιχης ά.λfι(!t1ας, :-J.ιδσ,ιιοε στiι δuδ

χ,

,.σ.ι

lδl

τQy πολΗισμό τοG �(εσrdωνα. κι:ιί. μιi� έμτ.:αοε. στ�ν έ�tGιχή •"1; δνcμα.τQ-Χ.p αt!«.ι; χαi τc,f} · ια.τou.p,uιqJ.Qύ. Τώρα πρ66αλε σ,;όν ήθ�κό χόσμο ιv.ά ρωγμή πσ.ρόμοισ. μi '"tνη 1':(;ί,/ ειχε τ6tε άνWJΙανεt σt-61 Οια.νοη ταό. μ.οyά.χcr. πΟU α.\�τή 1ή φορά 16 τp,Α-Υ· τt1.γμο. 1/tιrι.Υ δννcιτό-τe:ρο, στ? Ou.Oit.h που Οια.χu6εύ·ιο.,.·ηιv πιό xni(fΙΙU't" λFi�r •

\

ι

i

'

"

•

•

π,..' �...Η""�' '

-λ ,.� ..... .;......, _;.,..... "-Ο.', . • Ι"ΊΙΓ .' Ί''''

••••

:...,...

,..,,..,, ,..,,. . ..

δ Υ.αθtνιχς, �G,υ εlν� ίξο�κεtωμένος �ι.έ -κtiποιο ι:iπό τά σπου­ δα.ι_δτδ� λογοu:χνtκiι πρ,,ϊόvτα. α.Uτη.; τή� περιόδου, θlι μ.:π,;;­ ροUσε να. πιαtοπο�ήσεt) a.-.: α.VτΟ γριiφτηκ.; π. ρtν η μετά την συνάνtησ'Ι') τον συ,rρσ.φέσ. μέ τι, iδέες τ�u Μσ.χι,:ι6έλλι. Πσ.· ρ�μπιπτ6v,;ωι;) γ,α. v� γνωριστε.l 'Xh..νtl.ς μ' α!Jclς δS•ι ή'tfJ.'Ι Q'ju στό έλ6.χ«πο ιίνσ.γχσ.!ο νό. Sισ.6άσ« τά ΥΡ"'Ρ'" soO Ϊ· διw τοσ Μακ,α6tλλι - πο� στη•, πρσ.γματιχόtητσ. τά διι:ί­ eαζcr.ν πολι:ι λί γο,. Ή lδία. τΟU r..ολ�τικοσ ριαλιι:ιμ,cΌ xo:t -τής «δυαρ χιΧijς ήθtκής,ι ήτα•ι1 χο, t•ιό κτήμα Y.Gιt μεt«διvότ«.ν στ-ό·ι1 Υ.6σμσ άπό τούς πcό πλ«γcοuς δρόμου,. Ό Μσ.χ, σ.δέλλι 6ρij,ιε CΠΜσύς Οέ κ«Οε Ι.πiγγελμσ. , lJ. , , κι σι μαθ'Ι')t! ς τοr. δ:σ.6όλου �σσ.• , δπ=ι ιίκόμα χ.ο.! σέ μέρη όπου πρσ.γματιχίι. Sίν U· πfΙΡΧ"Υ χσ.Οόλου : χ6.θε ψεύτης φσ.ι·ιό'Cαν δτ, μιλουσ, τη γλώσσσ. το-:; Μ«κια6έλλι, Χαλ δ Υ.όσμο, δυ:π.,στουσε οέ κάθε 6ξύτητα πvιύματο,. �J[ Σ'Jνοδος το� Τpιδέ·ιτοu iγινε -:ό Uφιοτc tχπ«t διuτή� pιο πολιτιστικου ριιιλ«,μ,,υ. }Ιέ νηφάλιο ,ψσ.γμσ.ιισιι.i> υίο­ Οiτησi t« · μι-.:ρGL πού ψα!νοντα.ν πιό κ«-;illη ).α γιrt. νά ποrι­ σσ.pμόσουν τοu, θεοψ,ύς τής Έκκλησίσ.ς -ι -clς άρχίς �ής πί στης στοi ,ς δρους χσ.ί στ!ς άr-.αιτήοεις τ,κ σύγχρονης ζωfl,. οι πν•uμα.τtΥ.Ο! ήγόt«; της Συνόδw ήθ,λσ.v yά χα.ρ,iξουν lν· το,-η δι..χωp:στική γραμμή άνιiμεσσ. στην Ι,ρθcδοξ!σ. καί στη·, ά.Ι'ρεση. "Αν δ, μπορουα, πιό. •ιίι. ίμποS,στεί ή άποσκlρτησ-η, πά;,τως !πpεπ, Υά στσ.μσ.τήο0< ή πο:.pοcπέρσ. !ξάπλωση τού κα.κοϋ. Ί\να.γ'ιωρίστηχι δτι ατ!ι; δεδσμiνι.ς περιστά σεις -l[t«v π:ό λογικl.> γό; το•,ίσοu•, τ!ς Sισ.φοpές παρό: νιχ ,ίς συγκαλύ­ ψουν χςιt μάλλον να ύφώσοu•; r..α.ρ� ya, μειώο�-u;ι τις ά.π«ttή­ σεις πιJύ δια.tιmώΥΟΥ'tα.v πpάς t(.ιl.Jς: 1:!στού;. 'Η νlχη 1ής ,iπο,. ψης αότΙΊ, σήμανε τό τtλος τη, έ•ιότητα.ς τ'Ι)ς δυτιχη, Χρι, οτι σ.νοούνης165, Γρήγο;,α. φως μ.ετίι. τόv τιρμ..τισμό τώ•, δισ.· lδ2

σχίφεω.., t-?ϋ Τ ριδίντ-eιυ. πού ,φιi:τησι:ιΥ δεχα.σ,χ,:ώ χρόνιο:, i ­ κσλούθησ, χι , ίνώ στήν ο.λ).η τη θερσ.πεlα. sών α!,:nJ'ήσεων. Ή σ>>γκληΟ'Ι') τής Συνόδου Gώτης σήμαινε ·τό uλος το!', φιλελευθερισιι.ο1> στις σχlσεις τf)ς :Εχχλησίσ.ς μέ τήy τiχ·ιη. ·Η τέχνη π.οίι τ.,:χ.ρι:ιγ?ταν γιά έχ�λησ-tο:.στη!.οιlς σχοποt>ι; ί1.ι. ­ π«ινι Υ.ά.τω d.r.b τ'ijv i-τ:tτήpηση θιολόγων κt �ισ.ίτipιt σi πι· ρίπτωΟ'Ι') ι�εγο.λων έργολ'Ι')ψιwν σ! κσ.λλιτέχνες ι,φεr:ε νά τη· pοίίν α•llστ ηpά τίς δΟηri ε-. τών π·;ι.uμα.τικώ·ι1 ;;.,υ� σιιμ6-0Uλwν. Ό Τζιο6. ΠάιJλι, Λσμ6.τοο, ή μιγαλύ,ιρη αύθοντ!σ. τ� έπο­ χ1Jς σέ ζητημn.τα θεωρί«ς τέχνης, ρητ« ί1ηθuμ.ε! νιχ ζ11td δ Υ.αλλιτίχΥ'Ι')ς τη συμβουλή τών θεο λ6γων στήν ιίνα.πσ.ράστ7'· τη θp1jσ-,<εuτιΥ.ώΥ θ,μ6.των 166, Στήν Κσ.πραρό).σ. ,. b θσ.δοιι­ ος Τσουχ.«ρ� U'Jtoκίtπ-tεi στιι; δ�ηγ!ες "tου, tχδι.ια κα( σέ κ,!­ νις πού
�τιν

r

163

<.��ti .Ζ:ι.�:.ι-� χιχt σέ �epιr.�ώσt!.; δπου Oi·J ΙJπ6.�χΙΖt !ί.μεση 1.ι·Χj'>· :uρl« σιινιyγ,:ι.σiα; ζ(.Ι)γράφων και θeολόγωy, τitοια συνε::>· γΟ'.C<α. πpέί'tει νiι. θεωpηθετ 6t0cuσ;. 'Όπω; άΥ. pι6ώς ή μεσ αιω � νι,.ή θεljλοyί« '1χt ιι?νο ξc;:.yι,:κερΟίζει ,:� δααιώ�.ν.ι�ά. τrις, στ'(J Σ11ν0Cο τού '!'ριδlν'tώ, !Χλλά Y..«.i '00.Ο«ίνιι τΥJ·ι έτ.ι ppοήτης χο.:τά δτ{ �Qλl,i ζηtΥ;1.ισ.τσ.1 �Ού ή σ'Jζήτησή 't01)t; είχι άνιπ1φύ­ . αφιθεt σtδ νχολσ.σταισμb τ.οο Μισα{ω'Ια , τώρα D;r,::t;­ ).χχτσ. ψασlζονταt iγκ-upσ..t681 ίτσt ί(αλ 1J ¾χ.λογη t:ώΥ κα.λλttιχν�· χώ•ι �ιέοων δtyετα� τώρα, dπό :ι.t('Ιους 1:?IJ πο:p«yγέλνουv Ep· γο:. τiχνης γ(ά τi,•ι �Ε.. Χ:Υ.λησ(α., &πό πσλλές iπόψε ις 1.1.έ πιbι.ιU­ σt-ηp? τρ6,:ο &.π' 0,-τt ,-τ::ό Μεσο:ίι(Ιyχ, �αv σ! πλιίσtις r.:�ρttt't(�6!�;., μπορGιύv� άπλιϊ•ς ν' σ.γsθετ στΟ•ι χ.αλ).ι1:lχνη. Πpοπc,;'1-τ,?ς τώρα άπαγοpsύ�,;ιχζ y7, Οώ-,ου·ι μiσιχ σ' �χχf.ησlσ.. χώρο γιΔ: fργ,ι. τiχy-ης πού tμπyέόV't�ι ή !πηριiζοvται :iπό φεύτιχ� δ δ ­ ηuιτ�. Q t Υh.λλιτέχΥ.tι; όφt0.ΟU•/ .,;� σvμιιοpφώνΟ'J'tάt ά.xpt6(-;J ς μf την χ.-ανον,;ι.rJ μοpφή των 6ιβ).ιΥ.(ί)ν ίσtc,ριώ'Ι Yn:! μS τήν έ· πίσημη έpμηνε:<χ /χ:yψχτι κων ζrιτrιμ«τω'i, Στή Δ Ε υ τ έ ρ " ρ ο υ ο ι;ι tου Μ{Κtλά.ντ;;ελΟ'J δ ) Αντρέα ΤζΟ.,ο χρ, .. -;tκάριt tb·1 ιiγ!νiιο Χριστ61 τό μ.υθολογα.ό πορθμε�ο τοϋ .Χά� ρ.ο·,τ�, τt.ς χeιρονομλεζ .:ώy 6.γlω•1 (πόύ χα.τl.ι τη γνώ;.ιη τοv συμπερι;tροΥtα.ι σά Υ� παp«Χολeιυθοϋσαν ταυpομα.χίι:χ) τή διευ ­ θέ τηση τώy άγyίλων tής Άτ,,κ±),υψης, 1tou ά.vτlθιtα μέ τή Γραφ ή στiκovt«i ό iνα.ς δ[ π).u. σ�όv άλλ., άvτι νά κατανiμη· θ?ϋν στt( τδσσερι.ς yωvιέζ τη; εί1«>να.ς κτλ. Βipονίζε έγ­ κα.λεϊτα, στ� δικ,ασ,;ήptG τή� �lεpi)ς �Εξέτασψ; έπe-ιδή στ),, Δ είπvο σ τ b σ πί τι τ οΟ ΛsΟ( προσθέτ-ε� σ,ά πpόσω:ι<ι. πού χσ.τοvομάζει ή ιίψήγη,,η της Βlβλου "άθι λο-ιης α.δθαiρετα 8ιαλεγμtνα μο,Ι6α, δ,τ.ω ς νσ.νους, σκύλους, εyα sρ,λό μ' "''" παπαγσ.λο κ, &),λα ,v.ι.ρδι,οισ.. Τό< θεσπ!σμι,ι­ τα. tftς Συνόδο'!) &.πα.10-pεύουν τήv &.·,α.πι:χρ.άcτ::ιση τοϋ γυιινόtl :ι.ο:.θώ; και Uj•; ιιοα.γωγή ύπα.tνικ.1:ι:ι.(i)•ι, dπρεπών χα.� θύpα• θ,ν πιχραστάσεω,, � !,ροuς χώρους. Όλ α. τ ά Ύi""f't<εο«"'ΙJ τέχνη ποί, tμφσ,y!ζονται μ,τά τή Σuνοδο tοϋ 'Γριδίvτου - �ρόπ.:ι·r.�ς ό Dialogo dcgli crrori dei pittori (-Διάλο-ιο, γ ιά -.ό< σφιiλl""'" τών ζωγράψων - .Σ,τ.Μ.) τοl) Τζίλιο (1564) καt ή Riι>oso (='ΑΥάπαοοη - Σ τ. .

�σ

\1 !

π�

ι

�ο

154

111.) τοσ Ρο:ψοιέλε (1584) - ε!vοιι ένοιντίον χάθε γυμνi)ς ι.,opφijc στή·ι ίκκλησια.σ«"Υi τ,χ,,η 169, Ό Τζιλιο 0/λοι, ά­ Υ.όμα καt σi π.εριπτ ώσitς πού iνα πρόσωπο μπορεί •/ άπει· κονισθεϊ γυμ,,ό σέ πλήρη συμ.φωνία μ.! τη 61�),αή !'κθααη, ν«. πpοοθέτιι δ καλλ,τ.iχνης �να. ποι..vί γύρω dπ' τ ή �ι..έ�η 'tOtι· ).σ.χ,στο. Ό Κό:ι,λο Μπορpόμ,ο 6άζ« ,,ίJ. 6γάλουΥ όλες tίζ εικό'Ιι( ·r:00 τοι; φα/.νοvτα( dπρεπεtς άπό τούς iερού\ χώpcυς πο�Ορ!σκ'lyτα.t μέσα. στη σφαίρα έπιρpοής τ.ο:.,. Στό- -:έλο; μιά.ς iπιτuχημSvηt; ζωή�, δ γλύr.1=η; •AμjlhNά.-tt 6'.πι.ιΥ.ηρύι:;σsι τ-α έvtελώ; άκiνΟυν� γυμ·;ά tTX νεότητά; τ,υ. Τίποτε Oi,, Uνcιι πιΟ τυπιχΟί γι« W μι.,.αλλό-&qξο πν�ϋμ«.- τΥt; έπ-e.χ'i).; ο:ύ-ι:Υις &.πό τή μeτοιχι ρ,αη πού {>πέφιρε ή Δ ι υ , ί ρ α. Η " ρ ο •· σ 1 iι. τοi) Μικtλά.ντζt),ο. �tά. 1δ09 δ Πσ.ϋλ ος Δ' άνσ.Οέτε: <1τΟν Ντ«πέλt γ't,Q; Βολτ.ipρ� να.. ctχ.ε1tάα-!ι -:ις γuμνiς μ{ιpψίς τή; νωπογραφiα.ς πού ψcιίνι;, •ιt<χι ίδιαίτ�pα. 1tpοκλητικές. Στά. 1566 δ Πίος Ε' οό:ζ«· ,/ άψο;φέσουν κι άλλο; ,ψοσδλητι><Ιι μέρη τ,�ς '""'O"fP"ψlG<ζ. Τ,λικά: δ Κ):fιι•η, Η' θiλει ,,ι,, τή, Υh.τα.σtpέφει δλόκληpη ,.ο.! σuγχpα.<ε!τa, στήν έχ,ίλεση tοϋ σχεδiοu του μον<ίχο; μ,ά•, σ.tτηση ποο τοσ ύ1tό6σ.λε ή Ά ­ καδημια τοi) Άγ, Λουχ«. Όμω, ό.κόμη π,ΙJ &.;ιοσημ,ίωτο &π/J -:ή σuμπιpιφcρiι. των "'"'"'' είΥαι τό γ,γο'ιδς δτι δ !διο; δ Βαζάρι.:... στή δtότtpη lκδοση τώv Vite(=Bίω,, - Σ.τ. Μ.) τσ<ι - >.σ,τ«δ ιχν μορφών στη Δ e U· τί ρ α Gι ρ ο υ σ ι σάν a�σ.lρtαστη !ξαttl,,:,; τοϋ έχ1/.λησtασς tή; Σuν6δου τci} Τptδέ•1-;Qυ χ«pαzτηFiστ,;κι •-γi•ιiθ).ισ. !ποχή τη; σ:μνοτυ�(αι;•t70. Είvα-. γνωστΟ Ott π ο ­ λιτισμα, ,;ο:, 6σ.-1ίζο"σ.ι ιπή'i άp ιστοχpα<(<ι ·η σ, άλλοκοcμι· χiς α.ξiι.;, ιίν«ι. &. vτtθi,;ot σ-�:Υt·Ι d.Υα.'i"'.ι.χ.ράr.π:σ..οη ,;oQ γυμνι:ιο· ώστb-00 σJ-:: ή ι!ριστcχpα.ταή κcινωνtcι τής τφώψης κλσ.c:Jσι4 κη, άpχα-ιότητ-σ.� ούτε ή χρι�t.ια-'Ιαή Υ.οινω'Ιiα νδ, άλλi,, oiv τό :po· 6οGντcιν. �Η στάση τwς tiπ:iνι:ιντι στΟ ψucσιολοrιχ.ό ήταν γι' σ.�τεζ ,.;,χρiι, πολι) ξεmθοιριομiνrι, ώστε viι, θελήσουγ πιτt! y' άποκρύφr.ιV'Ι, κ«( μο.ζ( ,;α, -rοv�αουν τό σεξουαλtκb εlσιiγQν­ tιχζ τό "!"ίλλο συχi);>. Ή &.ιsφιπλc.pικδtητιχ των όρωττστικων

,.,,ι,

�π

π

Q',

I

156

Ίi ι

cιίοθημάτω•, δ!ν άνοι;,ιιίνεsα,1 πpίν d.πb τήγ •ίσ6ολή sσι) μσ, · vιορισμ,ιi! χα.l σuνοieτοιι μc δλόχλ'Ι)pη τή δ,χσwμηση αuτοG toO πολιτισμού, μέσα. στόν δπο!ο ι{,;α.ι σuνενωμlνις ο! πιό μι· γ<ί),ες ιkντιθtσιις: τό τ.ιό α.uθόpμη.ο αtcθημοι μ.έ τήν πιό d.φόprι,η προσπι,ίηση, Υ/ αόσπιρότεpη ΟU'Ι<ιτη π!στη στην α ό ­ θεντ!α. ιιl 'Μν 1rtλ 1'1/1 Απίn�r,.. hn,111ν,m,A νι nί ,rrιh ιi-νvir .4vn. ποιp:ιστciσιι; ιu τ!ς πιό λιkγγες μορφές τέχνης, 'Η σ;μ.,;,.,:;;!α Οiν εlναι έ;ώ ή συνιιδητή άν-τίδp,α.τη μόνο έναν-;lοv τής πp?· χ,?.η τιχής ιiσ.tλγ ε,ι;ις tής τiχνης ποίι π.α.p6.γετι:ιι ιίvεξάpτητ.α άπό την 'Εχχλησί«, δπως ο.ύτή ποb κα.λλιιpγιίτα:ι σέ ':1:Ο).λ!� σ.ύλiς, άλλ« ο!y<ιοι tπ!σης =θσιι.ιτή ιιισ. μορφή κατcιπιεσμiνης ά.σι λγιι«., Ή Σύνοδος ,σσ Τρ,Ιiέντω άντιτ:αθοi!σε κά.θε d.ποφη ψορμοιλισμοi, '" αίσθησιοκριιτ/α,: στην uχγη. Μέσ« στb dλ'Ι) θιvό m,υμιι της Συνό&u, δ Τζίλ,ο παpιιπσνιiτα:. Ι;,:, ο! ζω­ γριiψοι δt ·r,,οιιiζοyτ,:« πιό. γιοι τό θίμιι "'"'Ρ" μο·,σ.χιι -rιοι τήν iχθαμ6ωτιχή επίδειξη τη, οικης τους τιχνητά άνσ.πτ-ογμί· •ιη; 1πιδε1;,6τηw.,. Ή !δι,ι iντlθεση προ; τή δεξιοτεχνία. ,,. ή ro,.. άπιιίτηση γιά άμεσο "1η'Υ.<Υ'JΟ'!Ο.Υ.0 'Περιεχό�·,ο έχψρ<,j, "' Jδιαlτιρ,ι στην δποτ,,,yή τής μουmΥ. ής Ι'Οf>· φf/ς σtό ν.siμsYO ν.α! στην άνσ.γvώριοη τσJ Πιιλεσψ(νο; ασ.ν άπόλυtΟU :ψO'C'J�OV. "(}rω, Π·2;f"' τήν ήθική της αuστηρότητσ. χα! τήΥ ά·ιτιφοpμσ.λιοτιχή της ιr,χση, ή ΣύΥΟίίος τ<>υ Τρ,δέν­ του, σ! άντιίJιοιστολή με τη Μετιιρpύθμιση, δέν ήτιι•, διl.iλ?υ έχθpι><ή πρb; tήv τ/χγη, Ή γγωστή ρήση τοϋ Έρσ.σιωυ «ubicιιmque regnat luthe;ι·anismιis. ihi Htera,riim ε-st inte• riιus, (=δπου 60.σιλεύει δ λουθηραν«ηιός, !κε! ε!ναι ή χα­ «χσ,ροφή των γρ"ψ,ιά.των - Σ.τ.Μ.) - διόλου δ! μπορ,, νlι tφαρμοσtεί .,τά δισ.τ-:ίη .ιι:ιτα τή• Σννόδου τοU TptδiYτw. 'Ο Λούθηpος, ώς έπ,: τό πλείστο, ,�λsπε σtή•, ποίηση μ,.,_ν ύ ­ .:ηptτρ,ο. τής θιeιλογ!ας χα.ί δ! μποροΟσt ./ ά.•ι«καλύφιι τί· ,:οτι d.ξ,Ιπο.ινο τlλσς πάντων στ!ς χαλές τόχνις. Κατσ.δ(χιχζ, τή•ι «ι!δωλσλατρί,χ., τη; Καθσ).ιχης Έχκλησίαζ, ιiΥ.ρι6ως 1,. πως χατοι1ilχαζε τήv πα,γα•ιιστιχή λα.τpεία τι�ν ι!χόνων. Κι ε!χ• στο νοu tου 5χ, μ,,νσ.χο. τiς λατριυτικές ε!χδν,ς τής Άν0r

Σ<,•,οο

156

γ/πησης, πn•; 6i6σ.ι«. μό•,ο μιχρή σχ,ση εlχ«.ν μl τή θpη· σκ.ιία, &.λλά. καί κά.θε: χι:ιλλιttχν�χή ίξωτ�.ρίχειιcη bποtων­ δήποτ-ε θρηι,χιuτιχ.ιτ.ν αlσΟημιiτω"- � 'Χ.ά.θι «εlδωλο).«,:pία»1 M1J τήν {6λέ!tt d.χό:,,:ι xo.i στον :i.�).ό στQλ<ο>,ιό των έχχ:>,ησιώ, με εί-ιc.όvες. 'Ό).α τά αιρεη.κά κιγή1ι. α.τα: τοU Μ.:σαtωyc:ι; ή.σαν Ai11�).,,yy;, e lι· n• n J l· λ t1.n1'l'\!t\- Π'C� Atrί\nr.:1ή το1,,. και οι Άλ6ι­ γήνοι χα.'. ο! Rιιλδίνο,, χαθως !r.!οης ,;,, ο! ΛQλ).dρδοι χι ol Οόσσίτeς Χ<"�tαΟ!Υ.α.ι,α.ν τή βε6ήλωση τής πίστης άπό τη 1.ι«· γ,,._ τη; τiχνη,171. Ά�λά. στου, ιι.ιταρρυθμ<στές - κι ιs,..,ί­ τερα. σ,:όν Κάρλστα.ντ, 1".Οίι �ι.α;(ει εtκδνις &.γiω;ι οτό Βί ττεν­ μπουpγκ σs:.ά. 1521 1 στόΥ ΖtΗ··ηλιο, ποϊ, αtΔ. 1524 τ.sίθ�ι τb 5ημc.τιχό c;υμ&ύλtο 't'ί'jζ Ζνρiχη.; v' άπqt.Q:ι.ρύΥtt τ.& εργ.ι:τ. τlχvης ιiπό τiς �κχλτjοίες Χα.ι νfJ. -:.Ζ κατ«στptφε{, σ�όν •Κ α λ ' ΙJ.ι�ς ει' ' ' Jσ.ιιε,::υ. ' ' ιχ.· ' "' υtνο, ποv' δ'! 6λ'..πιt ()ιοιφορ« 'Υ.α.· τεvθ;ηδτ,α.,.. όχι τόσο έ\Ι«.',ιτ{σ·ι τιi)•ι ι!�όνων τών tδtων 000 i . νσ.·r;iο·ι !χείvωy ποU κέ- p oi αίρ�· t(κοί Ι]οσ. •ι έχθρασt, άλλά πρcτ.�ντbς fjθελε. •ιά. χptJσψΙJ7.rAif­ aH τή•ι �.!χ'vη σά•ι δπλο έ•ιι;ι.ντίcν τlt)v &ογμά-=:ων τη; $1:ι::pο• ;..,�{σ.,;. �() ?;�<ιθητικό;; π,,λιτιομό, �ης Ά•.ιαyiν'!Υισης είχt ! ν -

<·

1&7

:είνε� άr.έρα.•ιτα τή ι• lδ,όtητα >ήζ tέχνης ο& μlσ.cυ r.ροπαγ6.ν· ο«( ή ,:,!"γψl) fηνε τ::ιδ εϋχαι..ι.πτη. πιb Φυσι-ι.ή χι έποu.l.,.ωc π,ό χ�-ήσιμ-η :n μ.<σο προπ<1.γάνδας, fτο, <ίwι• ή 'Αντιμιτ«p· pύθμ,ση είχε στfι οι'ση ,.c,;λ­ λιτεχΥ:κή ίκψpασ-η τής Ά•ιτιμετ«ρρύθμ,ση, πptπ« νά. τή δοϋ· μ ε στο μανιeρ,σμΙ> η στό μ,:σιρό,,;174. Ό μανιερισμός 6p,σΥ.ε· τσ., χpο.,.ολογtκ& -πλησιiστεpο:. σ;ήν ΆΥ't,μ&'tαρpύθμιση, κ«t ή αόστηpή r.νtuματσκpα.τική πpcσiγγιση της τρ:δεντ{χής έ· ποχης <κφρά.ζεται κ μ«νιιρισμό ιtιιρσ. στό ήδο· Μθ¼ς μπu.ρδκ.. Όμως ti> κώ.λιτcχνιχό 1,ρb(pu.μμσι τής Άν«· μ<τσ.ρρύθμ.ισης κι ή διάδοση τοϋ Κα.θ�λικισμο&, μέ τό διiμε· σο της tiχvης, ό.νιί.1ιεο« π{� r.λα..τιέ� μιiζιι; τοU πλ ηθυ:,μljϋ, έπιtιλι!ται γv.ι. πpώτ-η ψοpά μ• τ/, μπσιρδκ. Ε!ναι πρόδηλο οτ, ή Σό,;οδο, τ<;;Ο Τρ�Οέντσυ δέν ιlχs στό •Jού της ιιtά. 1:έ· χνη, ή όποια., σ.¼;ν μα:ιtιρ,σμό, τpα:.6oiiot μονά.χα !να λε• πτό ατρώμ.ct δ:α.νοουμlνωv, άλλά 1.ι.t&. τέχνη τΟU λα.ο&, ο'Χν «ύtή πού έγινε ,φliγμσιτι τό μπ«pόχ. Τήν !ποχή τη, Συν6· δ μσιyιιpιομc� �τσ:ι ή π,ό δι«οομiνη "' ή τηό ζωντ«νή μοf<Ρή ttχvηc;, δμωc; διόλου οόν 4χπροσωποi)σι ιs,αιτ,ρη χσ.tεύθυ,;σ-η, πού ήταν ή ν.α.λuτεpα σταθμισμ.lν-η γιά νrι. λ•j. σιι 10: χαλJ.ιtιχ•Jικ&. προβλiιμα.τ� τήι; Άη:φετο:ρρύθμισης. Tb γεγο ι• b, δη €πρεπε νσ. :.ιiμει τόπο οτό μπ«pόκ πρiπι, νό. έξηγηθει πριm<1ν1=ό� μέ τ'ην '1νtχ4•ιό-tητ� τη, J' � ύποtάξεt τ-i :.σ.λλ«εχνιχά κσ.θήχοντα πού d,,..O,o, στην τtχvη Τ/ Άντc!Ι<· ταρρόθμιση. μα.Yttptσt·!� Ot 6?ήχαν -:(ποπ. παραπάνω a.πό μι«,y &.ού·ια.τη δr=ήpιξ-η στό. Sόγμσιtα της ΈΧκλησίσ.ς. Ο! bδ-η­ γ1ε,; ποίι iξέοωοο ή Σύνοδος Stν πpό<ιιpιρ«ν οτιιίιc; χ2).λιτ. ο · χ�ε� ύπ,0�ι..ατά.οτ.ο:το της προηγούιι.ινη� έ•Jσωμά.τωσ� του� στb σύστημα. τ.οίι χριστtα.νιχι.�,,:) -πολιησμ . .Qϋ κ'" στη σωμαtδια­ :ι.ή διάταξη τi)ζ Υ.Οινωtίσ..ι;. Γιο:τ( (χτΟς άπό τό γιγονός δτι ο� όδηγlε, αuτtc; ήσ,·ι πι/; πολύ ιiρνψι,ιi)ς πιχpόc θι«χης φύση,;, ο! Ιί·ιθpumοι ,η. 'Εκκλφί-•ς μποροοοαν νό. μήν !χουν O'J· νσιl.οθψ,η sr,u δτι, !v •Φ•• τής Ο!αψοpοπcιημiνης Ιίομijς ,ης

το

or.ιu,

την

οι

ο,

15S

τSχvηι; τήζ έr.ΙJχή� τr.,-u,, μπορο!Jσ,χ•ι1 μ.f. tΥ)ν dY.pόwtη «ι)11τη· cόπιt<ι. t· ά. ".α.τσ..σtοέΨ&.ιv εU1ι'.ολσ. τ'/1 δοα,�'tι:t.ότπτα των ίόιων tών μjσω y πόU ηθιi.α.ν ,,.σ, χρησιμοποιήο�uν. Στίς πt:pισtά· σεις τη, έτ.οχi')ι δέ μποpοϋσc νσ. τιθ•! ζi1η1μσι μιis κ"θιijς όργli·ι<οιτης τfις κ.u.λλιτιχν,>ιής τ.αpοιγωγής πού Μ. fιτ.σ.ν δuvο:,;ό ν&. vJγχpιθε'ί μ! Υ.tiνη tW Μισαίων«. 'Όο.ο -ι.α· λQί χptοηα.νόi 'Χ,!, δσο 6αθι,ά. θρησκεuτιχ!Κ ,ι.ι άv ήσσ,v, "� '1.t.ΧΪ. ­ ),ιτiχνις Οέ μπ?pDύοαΥ ά.πλώς .,.· ά.r.{ιpνηΟι;;U•ι τt χοσμ.ικΧ κ�� 1tα.γαycστικα. στ.οιχιtα. τής Υ.σ.λλιτιχνικηι; παρ6.δοσης· Ο�ιι· λ�ν νά. ύπομt!νου•ι τfJY !σι,. )'tιρα'η dντ(φαση ά.νά,μεοα στ"jς δt«φοριηχ..ούς πο::ρ&.yοντες των ιιlσω•ι �κφρα.σή; ,:ou� κ.αί v.ό:. tήν ά1tοδεχ.:0Vν σ'Χ•ι άλν�η κσ.ί πρι:.φα.νώς ά.νή1,ιπορ11 νά i.υ· Οεi. ΈχείJ• οι πW ήσαν ά.νίκιχνοι να. 6αστά.ξουν τό δάρος τη,ς wyxpouσης Β!π ξiψευγα·ι στή μtθτι τοu α!αθη«κισμου, ·ί), �πως ό Λfικελ.iντζtλο, στ-ήy «d.γwiλη 'tOU Χριστ.:ιU». L"�ατί Y.t t Ορό1ιο; μl tO.,. δ1ιόiο 6γijκ.ε δ Μιχιλάντζελο ά.πό 'tή σ(rr· ,φοvνό.χα. Ποιός μ«m<ιι>Ι' <Κό, χα.λλιτ,χνη, Ο�·ιtιι>Οε παpακιν-ημlνος άπh τή ωση tοϋ θεοϋ να ϊ�τήσει tό κ«λ).ι,;εχνrκ.b !pγο τοu, δπω,; lκ.α.μ.t κεtνο,; ; ''Όσο 6:χθίtτι.pσ. ήσσ.ν τό; θρησκξv,· ;ι.χα. �ις;ΟJ;· ιιά:t� .ου μςaαα.((&)'Jικο& κι:χ.λλιτέχνη, 1δσο δα.θύτιρη ήτ«Υ Κ( ή πmή άπό τήν όπο!<ι μπο�u�ε ν' ό.vτλψει <ήΥ κσ.λλιτ.εχι· ική 100 lμπνευση. Κι Οχ-ι μόνο έπειδή Οξν ή"tα.ν δ).?;:ελα. πι,:;τC,; Χpιc«0<.vός, &λλά �, ι�•ιδή ήτcιν όλότιλ« οημιονpγιχός κσ).. ;,,τtχνη,. Τή στιγμή :τοϋπ,ι.uε ι• d.νσ.ι κ.α.λ),tτοχνικά. ,:αpu.γω· γtΥ.� ir.αι.Jι κcιt νά εtνο:.ι δ,τι.Sήttοtι. �Α•Jτίθιτιχ.1 δ Μαa).6:,ι· -:ζιλο, άκ61.1.« χι Υt· Χή οργάνωση τής !:-:vχij; Οtν 'Ιψόσφεpt στον iνσpιιmο τη Ου· νατδτητα yό, κεpδ(σιι τό 6:οπορ,σμό wu !ξω ιiπό τό ί:ικ6 ,,, !πtτήδευμα χο:i τήν r.«pιiδGoη τοϋ iπ:τηΟιύμιχ1ός -rου. Στb

ε:.

t-zκατ ο txi:� αJ.ών�. -από την άλλΥJ ι.ιε.pι-ά., ίγας ,χο;).λιτέχνης μπορσσσι νδ.•ι«t ιϋτ.ορο; -ι.ι dνεξάρ1:ητσς, δπως δ Μιχ.ελ�... τζελο, i) νόι 6pεί «ν οιχτοχlpηδ,ς προοτόcτε;, δπως δ llαι�1ιι· τζ«:ινίνο, ;, dcκδμσ. Υf<σ.•ι ετοψο; ν' Ιiνιχτι! τή ν μι/ι.ν ι!.1tι:mιχ(ο. 1ιετl.< ,ήν 1iλ).η, •ιά κ,:χv,ι ό.μφ(6ολη ζωή fξω ό.πό τή "'""'·· ;.;;.ϊ�::;;; :w�·;:.,ϊο!;:. �:.:..! ;·i ;:;;::.��:! ":'":"!� ��!!� .,.ι'Ι ,'. . Μι',,": ; , Ποντόρμο. χ..:ι).λιτδχνης τη; !ποχής τοU μα vιιρ�σμ.οU εfχ� χά.· σ�ι σχεδbv χά.θε τι. πού μποp.οϋσε •ιb. δ�t� ip:ισμ« στb •ι κα).. λιτίχ'Ιη . μ<Ι,πορη τοϋ �l, σα(ω νσ. ,ι ι!.πό -,:ολλές άπόψεις ά><όμσ. κο;ί 016·, κσ.λλ«tχ•,η τη; Ά·,α.rtννηση,, δ όποιος 6ρ,­ σκδτσ. ν ιν 1φσστσ.σ(σ. τr)ς σuντεχνίο.ς, τη σι,,pή σχέση με ,ή, Έκκλησ 1«, τη μή πpο6λημο:τικ.ή ατό ,,.,νολδ της σχiση μ¼ τήy π«pά· δοση. Ό τ.<>λιτισμός τοϋ a.τομ,,:ισμοu toiί πσ.ρ,ϊχε άμtτρη­ τσ.. ιiνc!γμά,tα. πού ΟΕ·ι ήσtι'ν ;ι:ροσιτ ά στΟΥ μ εαι:uωνικb χα).λι· -:έχνη� ώστ.6σο "t"bν 10,αζε μέ�α α' ivO'. κενό !λωθιρίας• .;::.:ov συχ•ιb. lψ-τα.νs στ:b σημιr.ο νι:Υ . χάνε� τδ'Ι iσ.ιιτό του. Στη δι.ανοη· ;;α.η !:πα.νάcrt«ση τού δi-m.tcιu lκτοο α�ώvα., πΟV ιi:•16. Γ ·-σ.σe \r..1)ι; κα.λ).ιτi;t;ιtζ y,% έ.πιχιtpή:,.οvγ δλtχ'η «ναΟtcόρηση τής :ι.ο· cμοθιωρf«.; �ους, o.όtol ήσα.·ι ά,y('Χο.'1οι, ιιτ.ε W/. !μ..r.tστωθοι}γ :by έαuτό :ους σέ. ήγισ(α. πο•) iρχότα..•ι ιiπ' τά Εξω εrτι ·ιά e�?tι;;τοU•ι bλότ ελα. στb Ενσtικτό 1G'.J-ς, Σπσ.piχtηκαν ό:πό τή 6ίcι) άπ� τη μι« κt ιiπ� την iλευθερίσ., dn� 't'Y)'J &λlη , >« iμtι· ναν ,iνυπεptίσπιστοι μπρ-001:ό; σ;;Q χ«ος που ιinιιλοΟσι ,,α κ«τα· στpίφεt δλόχl.ηpη τ.ή διά:tα.ξη ,τ;οϋ πνtυμ.ατιχοiί κόσιιου. Σ' σ.ότcύς ι1\JΥct.'Ι'tάμι για πρώτη φορ.ά. τΟ μον1ίpνο καλλιτtχ\Ιη μ; την έ�ωτφική πάλη του , τή ζέση του Ύι4: τ ή ζο>ή '"'' &.ναχωpη-1:�σμb tου, τ'ijν παpαδοσιοκρα..τία κσ.l τ'tjν lξiγeρσή "tW) tόν i;ι;ι?t.ι ξιο-χρατι.Μ όπ<ικεψενισμό Υ.α.ί έπtq:ύλαξη, 1•• τή ν όποία r.ροσπ<ιθεt νσ. χρύφ,ι τό fηα.rο μυστικό της π ρ ο · σωπικ6τητό.ς τοu. Ά-πό ,ώρ« καλ οτό έξής b 6.ριθμό. τώ•ι 15ιό• 1pοπω;,, 'tών !χ.χtνtptΥ.ώ'Ι ;ι:χ.t .:ών φυχοπα.θώ'Ι ά'Ιώ.Uσα σ�:Ο\',ς Χαλλιτiχ·ιε, 1,εγ«λώ·ιι ι μiρο. μ¼ την ήμερο.. '9 !Jο.ρμ:τζ«:ι· 'Ιiψ:, &:ροσιώΥt'tΙΧ• στη•ι άλχημεί� σtά 1:ελιυτΙΧiο: 'tου zρδνιq.,

�ο

1

�rιν

'<�·,

Ύlνtt<ιι 1uλο.γχcλιχ/ις ,ιαλ 1<0-pσιμtλt! δλότελο. τήν tμψ<Ι,vιοiι τοu. 'Α.τό «< νι; τ/; ,φώ'Φ χ(νη ιι. α. r.oiι 1t<Χτδρθων• μι μιόι πpά· ξη σννθ εσης, σνλλ!γοντα<; ""' νδυι φόcη, άλλοι δ π ω <; ή φύση. δ Λομvίσ. dν,χμιο « στίς μοpψίς

�ο

,r,,ο.ι

η.

,r,,w.

κ..ι

160

161 11

Ζλεuθερία, θε{,α. civtιΥ.ιψ.a·ι�κ6τηt« χι
;..:, r:�;τ�=·.; :-�; �:;::; �; �.::::!-:-;�·.�':":. �n .ι.:-��·"'"": _,,_ π¼ καί πvευμα τci\ν dχα,δημιων fr<ι:ιν φιλελιύθεpος : χρηο(· jUUQ'.',i σΔ-: μι.� χμρ�tτηση; "";t;G χ�\λ�tίχνη a-π� � m•ν�ε­ χν!ι:ι χ ι dνύφωσής του πά.νω άπ' τb lπίπs&ο του μάr.ιτορη. Τiι. μί),η τώv άκαδημ,ωv παντού άποιλJ.dχτηχσ.ν ιί.ργ/ι., i'} γρήyο· ριι dπ' την ύποχρtωση ·/ σ.νήκwν ο! μ,ιά. συντ,χνίοι καί νi< συμμοpJ?ώ•ιονταt μέ. τοός 1tt-pt.o pισμι;,1J� 1QU .συντιχ•ιιΙΧΥ.Gi} σ1,­ ατήμσ.τ ος. Στη Φλωp•·ιsίσ. τόι μέλη της ι\cc,idemia dcl Dίse• ςηο ( =Ά"αοημία, Σχeδίου - Σ.,.'Μ.) dπόλαυαν αότ& τiι. :ψον6μ,ι" ιj�η ,!,πό τό. 1('>71: Ό σκοπό, tών ιί.καδημιών, τw.ν· τω,, δεν fιτσ,ν ι>δνο ή ,κ,φοσώπηοη ιiλλlι. Υ.ι ή έκ,.,,/.διυση· πρc-ορ(ζοντα.v v' ό.'ιlτικαtαστήοοs.η τίς συνtεχνl'1; δχι μονάχα � σωματtt� «).λό; χ-αί σ.ά•; διδσ.κ.tασί θεσμο!. Σαν tit0,oι τελ<Υ.ά. χατά.ντησ,ιv ·ιiι., μήν είναι τi,τοτ' άλλο πσ.ρό. μ , ά ά λ · λη μοpφη τοiί παλιοο ή0ι1<ολογt1<<>'J, <>Vτιπροοδιυτικοv Οεσ1ι.cυ ;.ot) ύrtt.t!θι'tO δτι ο� &.ντtκα.θιστοΟααν. Ή ξ.',(.παlδευση �ι� ά. ­ . Υ-ιιδηιιi<ς ήtσ.ν όpγι:ινοψέyη ιί.κδμσ. π,δ α.όστηpά οiπ' �,τι σ-clς συ•ιτ<χ9(tς. Ή iχσιtcφι:ίχητη έξtλιξη τpcι6οϋσε πρός τό iί),. ώδ<ς .\vός κοινόνα σ.γωγη,, πού καw.γ«αι &.πό δώ, �.ν Υ.ιχ! πραγμα.τιi,θηχε ι,.όν<> στη Γσ;).λί« στή•ι επόμενη πcp!ooo. 'Fl ό μαν«· Άντιμ,ταppύθμιση, ή οι�θιντίσ., ό ,iχι:ιδημ<ιισμό, pισι,ι.i>ς elναi δλα τους δια.ψοptttΥ.¼ς �λεupέζ tής rδιcι; νΟ!>t7-)· πίι,ις, και δlν ε!vαι διόλου σύμπtωση &τ, δ Βαζdpι, δ πρώsος συατημσ.τικός μσ ..ιιεpιστής, ήtοιv κιχ! b Ιδρυτής τή, πρώτης τα.χtικΥj; χσ:λλιtεχ·ι�'Υ.'Υ)ς ά.κα&ηιJ.cις. 0[ πιχ.λιότεpοι θεσμοί, 11:0U �σο.ν σά'ί ά."Ι.αδημίες t ,i.νtι1":pοσ�,τ;ευσ.ν άπλούς «ότοσχε· δια<η.ι<,ύς άρχιζαν χ(Ι)pις σ,ιο-τηματι,.ό έγχνΥ.λιο ,:pόγpοιμμα, (ί}ς !r.l τb πλtίΟ'Cι, 1:ξp�opfζo'l't«Y σ! �ά σs.φ,ά ά,σuy,ipτηtω•ι 6pαδtνώ•ι μ(l.Οηιιάτων χα1 ιiπ-οτελοϋΥ'�;αΥ άπ.& μ.ιά. συνεχti)ς 1ι.ετα 6αλλοιι.ένη όμ,iδσι δσ.σκάλω•ι κσ.!·μιχθητG,ν. Άντ(θιtσ., ο! 6.χαοη· μί•, ,ης έποχ·ης τοG μσ.ν«ρισμ,:ιu ήσαν όnοινοψιvι� 6.πδ τή βάση ώ, τήv 1<ορψή Ι 82 κι ή σχέση οι:ισχ,Ηων χ<>.! 1ιαθη,;Φ•ι ήταν τό ,διο ξε,.άθιιρη, «Υ κι όργι:ιν"'Ι•lyη ο-, διαφοp•τιχό, dρχ<,, ι •ί τη σχέση μά.στοpη κι.\ μο,θητεuόμενw στα. <:,υντε·

κ,

162

163

χνιαχά. έργ<ωτηpιιχ. Σί πολλiι μ.ίpη ol χαλλtτ!χνις ,!χαy χι&­ λα.ς σχημα.τίσιι, πλά.ι σtlς σu·ιuχ·ι(ις, θρησΧεuτιχ.&. Χ#Α φιλαν· θpωπικόι Ιδpύ μ.σ.τιχ bργοινωμίv« "' πιο ψιλελεύθεpη γραμμή. τις λεγόμενες τη,ω.,, η σ,,μ,μτοχή ατηv ciχα.Ιίημί,α, 100 Βαζiιρι {;ταν μιιχ τιμή ,:ο,; ?ιSρσς - χαί τpι6.vτ« iξη χ«λλι�όχνες !π,Ηχτη­ ;ιο:ν για._ μiλη. Οί 0-&':Jχ.αλοt έ;τ.ρόκε.ιτο . .,ο,διδΥ183. Σ.λών τεχνών, μέ μόνιμο ,&πο χα! σuστημαηκ,1 , t,δαοχοιλι<ι, κσ.ι σά•ι sέτοι'7. χρησ(μ,ψε γ,ά πρ6wm ολων τω•, με,αγενέστεpων !δpυμάτωv. Ώσ-..δσο κι <1.ύtή ή 6.καοημ(α, ό­ πως χι έχε!τη τη, Φ).ωρεντi>.\, 1',:,Ρiμεινε 6ασικα 6.ντ«ψοσω· �\)τtΧΟ �G>ιι.α. χαi δέν ήταν δtδο:κtικb ί δρυμσ. μέ τΤJ σ-:ιγχρονη εvνοια πι; 1.έξη,184, F.lνο:ι άλήθeιο; δτι δ Τσουw.\.ρι ε!χε πολύ σuγ')Ι;εχρ ιμlνες, ίδέις γtά. τ.ίr. -ι.ο.θήκοντι.ι xo.i τ!ς ίδttίζουσ�� μ.ι­ Οόδους μιiς σχολής χαλώ·, τεχνών, ol Ιιποίες πα.pεtχαy 6άοη γιόι δλόχληpο τΙι σ-:uστημσ. ><>.;' την όργάvωοιι 6.κ-σ.οη1ιιων, δ, 164

μέθοδοι ήοα.-ι άΥ.όμ"­ μω, σ! π,α.).ιές χεφοtεχ.,·tdς δtδ«χ�ι-ι.!ς : t6σο 6..Οιό: p ιζω1,λν,ς στή γ•νι6. wυ, ι!>στ• St μt.'ορουσ, yά. σχ/δι6. τοu. Στη Ρώμη 6 έ,.πσ.ιδευτι1<ό,; σ,ιο, προωθήσει πόζ (σως 6pι-σ-ι.6τα.'11t.tό πολύ o'tO προσκήνιο dπ' δ.τι στή Φλω­ ρεvtία., δπο-.1 ci -ι.αθcφ,i πολtτιχέζ χ.ι όργa:.·;ω-τιΧCς τ.λεup!ι;; '":f;; "':":;:_'.·:-;� ���· ;�':""i'".'t):•"'"''·"i';": ιτm.ΛιnR!)n�ιia.c lπα.ι.(,αν κUρtο pόλ,; ό:'Ιάμtσ"- στοiις σκοr.οίιζ τοσ ί8ρύμα.τος της ιίκσ.δημlο:ς185, βiι.ως χ� α.ότά ποV πtciχο:.ινο:ν έδώ OOτιpoUaGt'J πολύ άπό u t . νσ. r.ot. ,!χσ.ν ι,χεδιαοτιι. Στην έ•ιαρκτηpι<1. δμιλ(ι,ι τοu, ή δ· ποtα. χα.pσ.χτηρι•ι&ς δ d,ι.α.οημa.ϊσ�ι.ός κι.ιρι6.pχησε ατηv κο:λ­ λιτεχ•ι<χη r.ολιτική, στή οημ6:πσ. πpοσ.γιογή των 1εχνG>ν, ατή'Ι κ.αλλιτιχνιχή έ,ιπα(ίίευση, σdς Υ« μΑ tl, όπο!cς

,a

στο.

1

16."

a.πον4μοντ-%.'Ι 6p«6ε:<α. χι Uπ.G-τpoyίt;) στήν ό:,γ«Υωση χαλλη�-

;:'"� ..,7"' i-vA.;...-o,,Hι v, Δ

t',. ,. �ι:ι.,,;. -.},.,

v,;) 1 ,,..c,vu,, .,-,\ .,,..,,-1

·r•r•·

4

·,ι.�. Στήν l,:φF'J W\J πp/π,ι •/ dποοοθιι προποιν�'ό. τb y,,,; δ�ι '!Ί Π7.p�'3c�,τη τ0y 1φ"Jγ!Y-ie":!�'1.\V l'!r..χ_ι;\'.,ι Ι 1ι,11\ ntY.nιζh­ τ�y σι οργα.νιχή ιiyάπτυξη, ιiντι>v>.θ(στσ;ω:ι άπi> τή σJμ6αση τώ·� κλασσιχ�ν πpαtύ1tων χ�ί την tχλεχτιχή μ(μησ'ΙJ τών ?σ.­ σκο;λωy τής Αyα.γ/γyηση.. Ο να.τcupαλισ1ιhs τοΟ SIΧ«τou (. ν:χτου αlώνtι. ήω.ν 10- r.ρώτ:ι '.<ίνημ-� ποV πέτυχε να. χ).ο•;ίαΗ τήν �κ,Ιμηση πpbς τι, iκ«δημ!.ε, κο;ί νά οώ�ει κcιιyούp·('"' κα:�εvθv� στή θιωρ!α τη, 'tίχνη�t ή ό:wfα. ,ίχι. χλασσι·ι.ή ρ ο ­ τη συνεχως ιiπό τήν tποχή της σJστιχσής του ;. Εί ναι ιiλήθοιcι δ« στην tδι<ι τήν Ίτ<ι).(α., ή 1δiσ. τη; κσ.λλιτιχνικής σ.κο.οη· μ(ας δεν Ιπα.θε. T'�'tl: τήν αlιστηρή tU'J'tικοπ.οίηση και τ.;v Πt• pιο-pισμ,Ο πcίι l�σ.θε1 δτq.ν με,:(.�φέ;Οηκε οτΥ} Γι:ιλ),ι�· δμω, και ιiκ«δημiις Οαθμ�αΖ« iγινGι:'1 Ο'λ� Υ.αt ι:;'t1J'Ι �1�«>.tα άκόμη, ,ρ,σσότιpο 6.�tοχλ<ισ-tιχiς. Στήν ιiρχή ή "υμμετοχή στόι !· � ο p�11ατ� τοv:4 σκοπό ιiχι μ..ο•.ιάχα •ι-ά Ο:α.φορωt.η, άνιχ1,ώριση, όλοίνc.ι πε· ρισ�ό-tερο fγ,ν, κριτηpιο κοιyω νικης διάκρισης. Βέ6ο.ισ; ποο­ γcνιστιpGt, mιν 'Ανα.γiννητη, μεμονωμlνο, κ<ιλλιτέχνες · , ι . Χ':;'' δεχτιr 6.-οuνήθιστε,; «μiς , ώστόοο ή μεγάλη r.λ"οφηφ(ο: ·των 'ΧαJ.λιτεχνω� €χr.ινε σχετtχiι μετρημένη, �ν καl t�ο�; � ­ λισμiνη ζωη., Τω_pα κάθc d.•;αγνωρισμέ.νΟζ χα.λλιτέχvης εl•Ja.t professorc del d1segno ( ='Ι.αlh-1γητής tov αχεδίοu Σ.τ. · Λ[.), εν� lνσ,ς cavalίcre (=ίπ!':ότης, χόριο,; - Σ.τ. Μ .) οέν ει·;σ.t πtα χ.�τι aξιαι.εpίεpγο ιiνάμεσο. στΟU.. W,λιτi χνε,;. ·ο­ μως α,ύτ/ι τό ,ιοο, οιαφοροr.ο(ηση. a,v εί�αι μδνο ;,ρώφρο ν« χατα.στρέφει τ7Jν κο,yω· ,αή !νόtητα τιi)' ι κσJ.λιtεχΥών σά. σωιιαtιιcικης όμ&.δας χαι ν& το!Jς ο�χωplσει σέ Οι,,-.ψ;ρετ�κi; τ�ιι, ίντε).�� ξέ νες τή μιlιν ό.1.b τη·, �λλη ,
οι

οι

166

1wυ τα.uτlζει Wv έWJtό τηι; μ.! τήν ν:σι� . ίκφp:Ι.ζε τσιι !-π!σης στό γεγονός δτι οι κσ.λλιτeχνικοί κpιτικο! δί Ύρά.φου•; πι¼ μόνο γιiι τΟVς κο:λλιτtχνις, άλ},& Y.11.t yιά. τούζ φιλότ εχνοuς. ·ο Μποf>Ύκί·,ι, σΙJγγραιpέcις τοi) πεp(ψ'Υ)[ΙΟ\J Ri­ poso, τό Υ..άνιt α.ι)τδ. έντελώς φα.νερά' ώστόσο τό. ϊιγοyός. δη 'tό θεωρεt d:.ΥcιγΥ.α.!ο να διχ.«.ιώοιt τό· .ν !σ.u,-ό τw, daν χ.«τ�οι· ο,; j't01), μι.;λον()":t βpίσχtt(U iξω dnό τό t�tτήδεu μ.α �?Uτο, έ ν ­ τούτοις γp6.φιι γι« τήν τtχ,ιη, εlνσιι {νδιιξη �" εξσ.χ,λουθεί ν«. όπά.pχει ο-οούς χύκλους τ ών Υ,αλλt sijς καλ· λι τιχνιχijς κριτικijς. Dto !fl)'O τοu L' Αι-eιi110 (Jf107). ό Λ,()γτοt(χ.ο Ντόλτ'3ι ννζηta. χ.ιόλα.ς λεπτι:>μ4piιο:χά. -;? πpδ6λr,­ μι,. τοi) δ.v άρμ,όζει ο' ενσ. μi) χαλ).ιτiχ'Ι') •,iJ. ::αlζει τό ρόλο Xpt�η Ο< ζητή\ι<ιτα. S<χV')ς κ.ο;ί ψ,:6.νει .,-J, OU\ΙΠεpw.J\1<>. 011 c:ρlr.ει δοΟ,τ d.πόλυτο οι,.οιiωμι,. yι' σιότb το 1ψiγμα στο, ,.ο.λλιepγημt'Ιο μη κ<ιλλιτέχ,ιη, t,.,οζ dπό τά χ<ιθσιρ&. «χνιm θέ1,ατσ.. Σ' άντισw,χίι,ι μί <ήν iJ.ποφη cιότη, π'>!'ο.τηρε!,w. ,. ,• ιχ� 4πτός ,csριορισμbι; στη ;;,"'.ορο.γμiτευση τεχνιχών θeμi· των μtσα. στ« γρο.ψτό: των τ.ιό σύγχρονων Οιωpηταο)ν ττι, ,iχνης, σ! d ,• τ(θεση μό τ!ς κο:λλιτεχvικtς "1'"-rμο.τείες της

.,ι,

167

'Ανο.γίννησης. '.Εψόσον δμως ιlk τη•, κ"λλ«ιχνικiι θεωρ(q, dσχολοtJ\Ιταt χυpίωι; μή χι.χ.λλtτέχν ε�, ιlνα.t φυόικό νΟ:. Ο!Υιtο.ι πιpισσότεpη !μ.ψ.αση χα.t ν� συζηtισσ•ιtαι μέ π-ερtσσό τερη φ-pοντl-δ!Χ. «Κν ές σ' δλ,ς tl ς τέχν ες186. Βο.θμι.α.<α. έπιχοοι."1 €να u.! · σιtrrτα.ό δδγμσ... πού Οχt μόνο Πα{Jcχ.μ.ελ-εt τή σπ.,vδο.ιότητ« του χεφ-ωνα.κτικοϋ στοιχε!ου, άλλιi xQ:( κpUGat δ,t-ι εlνα( ίδ ιόμ<,ρ· φο στlς lπi μέpοuς τέχΥ<ς, !·ιώ τεiνιι σί μιά γενιχή σύ).ληψη τής τtχνψ;. Αότη ε!νιχι χι ή χο.λύτ,ρη οu·ιοcτη νωνί«ζ "' ή σ1,iι utQχlj τών ν τάξ,ων στην κιχλλ,­ 1 τεχν,χή- ζωή δδηγεί έμι ιεσ<ι στη·, χοι.τ<ής χα.Ι στην ¼1 1φ<ση τοϋ δόγ11οι• tος της θεμελιακής δμογέ•ι«σ.ς της τέχ'Ιης. Εfνcιι άλήθειιχ δτι μέ tό•ι Φ,vτεpίχο Τσ0<ιχ00 tής !στοplο.,; τής τέχνη, - ,όθύς 1ξιφχης ,!·ια, χτf)μο. το,ν μή χσ.λλιtιχ·ι
σι

Ή πρώτη συγχptttκά. σύ·ιτομ :η φάση το-U φλωpε·ιτινοU �· νιερ«η-'Ο'J, πού 6=,Χόι =λύπtει τή !itκο.ετiα 1520 · 1530 ,i. π�ιλιl άνt{δptχιση iν α·ιτiον τοΟ ά;κα.δη μ(J.(ο;ιοϋ t:ή, Άνσ.γίν· νησης. Ή τάτη τούτη δέν !πιτείνετο.ι πp!•ι άπό τήν /ναρξη η)ς δ εύτερης φχσης, πού φw.'lit στην κορύφωσή της γύρω cτl.t μέσα. τΟU αtώνα -κ«ί της δrοοίο:.ς έκ.πρό
168

δι α.μα.pτυρiιχ. έ'ο'α'/t,!cν τ* τiχνη.; τη,; Άvαγiννηαης χι ο[ !ν· θρwπο της εποχή; [χουν π λήρη έπίγνωση w:> ρήγμ-;ιτο; ποl, lμψcινlζεtαι μ' ο:&τόv στήγ 1500 καί 1510 - τά εχουv χα!. πσαή !τσ.λιχlj tiχ'Ιη. Uιίνtως οί «Ytt· θίσeις «Γο-;θική:; 1;{χνη�• χ, /Αναγίνγησης», ποU χcι�� �ιε­ γάJ.ο 1ι.έpοζ !ξqι.αλύν ο;ιται στbv ίδιο t.b Ν'!Vpερ ) Π
169

συμπιίζΟΥt'ά1, αlφvίδι<ι μέσα 01-ό δ!ΧΟ!'>ζ καλ μετά νά ξε'πaτ,ά­ νσνται dπ' αι,jτό. συ"Ινά δuω, έχuηδενΗ:.ο:J'Ι τb γ,(t)ρ<> όλδ"ttλα, Οχι μόνο χ.ο::::w,ιrώ·ιcντας τή ν όπτιχή �ου δμcιομ.ορφίσ. "Ι(.«.ι τ� ο οιuχ1) """ διιο,οvέ•ι<ιοι. ά.λλά Υ.σ.i 6:ισ(ζοντcις τ ή σόνθιση σε μ�� έ��πε3ομ.έtρι�ή κα-:ασχιυ'J) 'f1 συvδυι:ίζο-.rι:αι; ,τή poπ,YJ τ.ρbς τό �άθος μί μtά τd:�η συγγ;ρσ.τημQϋ σtΎjν !πς�'}t(α. Ιισ.. 'tη·ι �Ανα..γέv•;ηοη, οπω, Υ.αi γι.¼ κ&θι. κ,ινeιόμενο, κυι.ι.α.ινόμ.ενο χα! υ ο νcιμικό πολιτισμό, 1, χιi,ρο, ι!νcι< ή 6Μικ ή χcιτηγορί,ι. τ ης όn-;ικ ης, &ποψηζ tόCι γ.«Jμw· σ-tb ι"rιvιsρ�σμb +, χ ωρικότη­ ,:α χάνει «ότή τή·; ;<,uptαpχη θέση, χωρlς π-:iντώ� v� �w.ιτ ι­ μ4τα� έντελtϊ,ς -- 6:ι τ ίΟετσ. 'Χπ� 1':'λt�στες στο:τιχ�ς και cυv­ τηpητ ι;ι;έ�, &.λ).οκ-?σμι-χiς γ�! 7.•,ιη,μι.ι:tοΧpα.τιχές περι¼&ιι-ς στην tστcφία τ'rjζ τέχ-.ιης. -,t όnο'ίεζ αυνiJθω, 1*1t�ρν�οt)-,ιτ�ι όλότελο:. tήν ι;'ί:;α7t<ιpά�ταση wϋ χώpοu Χt ιlπια.eιvlζοu•ι -;:ς, μοpφlς το<>ς σ! iψηp')\Ι<Υ'/) Υ ιμ.πpεσσι.ονtσμ,6. 1tpώιμο-; }lεοα.ίωνσ.ς δξy έ•;δtο:φιpό· �σ.ν y(O: τ b χG>ρο καλ τη χωptΥ.όtητα. περιδπως τ bν -¼πο,w.λιιΙ 87 - εΙναι. βοr.σικό χ«pο:.χτηptσ'tt'Χ� χpύ:3bζ ούρσ,'ιι¼ Υ.α1 ή προο• κιi.θε δυvα.u.tκοϋ τ.ολtτ{σμ.οϋ. πτικ:r) εlv.;ι nr,,άγμα;ι;� κ6.tt πολύ περtσσ6τερc d:nb δub διω:pο· pετασ:ις τpό'Πο,ις δισ,,φcιγι�tιυσης του 6-*θο1>ς της ζωγρο:•

*"?

�ο

1

(ο

170

ψι· ..,.,,.,,..,-.;ι.,_,..,.,,. •n i..,.,,. .,..,..:,..ve, νr' ιihJ�,,."flnίt:ι. του τ'.ιv ά.Υθοω· ;;,, δ δ.λλ�ς �Υ χhσμ ο: δ <Υοιζ -rονιζ,; τήν προτ_εpσ.ιδ�τοι της l'-"P'r'� �i'ι't•) cτ') ··ι/l,pη> λ &.lλο; ιi.ι:pήνεt �c y_ωpo. σι,.y OtQt· χχeι .Πρ<Υ άπό τό σώμο. ';"" τo,v;O,s,:­ 't(U c' δριομίνη θέσ η», Ηει δ Πq.ι.πόνιος Γ�upι�uς• ό '!. « · . λόttpοζ έκ.πρδσωπο; Πις ά.•;αγgννησιαχΥ)ς θεώpησηζ σ10 , σ!r( · . κεχpιμένο σJ.,τό ζήτημα.188, 'Ο ι•σ.Υιεpισ�b;; δι"Ψ!Ρ",""ο τ:� τvπιχίς wϋuς πpοσεγγισι�ς κατ« τb δτι ε1tιχtιp:ι &�� τη μια vi. ύπιp6εt δλου, τοvς r.ιριορισμούς, τοσ χώρου, ά). ) . α-;τό τή•ι «λλη δέ ιιπορ,, ν' άπα.pνηθε! τίς •"'ΨΡΜ<<Υ.ίς έντυπώσeις sοϋ 66.θσJς στό χΦpο. 'Η σ<>χνό. ?"•ρ6ολ1>.ή 1tλ«οτιχδτητ« Υ.ι ή ,· σuνήθω-; ύπ.έρμ.ετpη χινητιχ¼τψcι των μο ρφWΥ του, φσ.ιv�τα.:. γ ι ν' ά.ποζημιώv ιι οι τη 11ή "Ρ"'γμα.1ιχ6τητοι wν χωροs: ο b­ ποι�·�r:ι νά. σχημα;τ ίζει !yα σu·ιεκτιχό αύ-σtημΙΧ χολ -γ(ν&τιχ� ι!.r.λό !θp,•GJ"" σ<>ντeλ,στων του χώρο υ. Σ' fΡϊσ. οπ·ως, δ Ί ω σ ή φ α�ή,, Αίγυπ τ ο τοuUιrι<όpμ<>ηή Madonna ,Ιcl coHo l«ngo (=Ι!οιγο.γlο. μ! τό μακρύ λα.ψό - Σ.τ .Μ.) ,ο!ί Παpμ,τζ,α.ν1Υο, ή ά.'Ιτ«pα.«χή αuτή στ«ση ά. ­ πέν"'Ιτι στό πp66λη11α του χώρνν δδηγε! σε μ,,ι,. ψο;yτσ.ομ";γο­ pία, πΟU πολύ εόχολ� μ.πορεl vά. l}ιψα.Υι.στιt &πλό ,χαπρ!τσιο, ή δπο!οι διιως πp6.γμcιτι εχει τη ν κcιταγο>γή της στήν έξ_α­ , σθενημiνη οι!σθηση ,ης πpα.γμα.τικlιτητας tfj, έ,-.οχijς «<>τη,. Μέ τήΥ !δpαiωαη τijς dπολυ,α.pχlcις δ μn;'ιιε pιqιbς χ6.Υ" πολύν dΠQ 'rov Υ�λλ�τι χ·;ισν,b του στη ΦΑ<ιψεντί«. κσ.t πa!ρ•ιε� χα,rια.κτήpα χ,,pίω, σ/4).ιχό χ, άκ«Ιίημα.ϊκό· άπ� τή μι!< μεpισ. άνο.γνωρίζιτοι, ή ,iπόλuτη σ.όθεγτ(,;ι tofi ΜιΧελο.ν.τζελο ,., ά.πο τήν !). λ η ή δε01uυτ�κη φύQη τών σ'tέptwν x.oivωviκWν σι,:ι­ f¼σεωv . Τώρ:ι γισ. πρώ,η ψορiι 1j Ιξά.pτηση τ-οσ μι.,.,ιεpισμνν ά.πό την χλσ.σσ ,κl) τiχ νη y!·,ετι,ι. ισχυρότερη άπό tήν ivτi­ θισή wu σ� α.ύτή - κ«t �tθα.νό αlι�Q •.ιiiγι νε 1tpor.cι;��ζ d­ τ ω ά.π' την έπφροή wϋ ά.Vt<>),υτ�ρχιχοu πνεύιιο:tος που όεσπδ· ζ,ι στr1v οιόλ,χή Φλωρε\Ι'<(σ. χι έπ/Qης έπι6«λλε, στήv τiχνη

·ο

]71

σuθιρά. 1:ρότυπα. Ή !δlα, της φυχp>)ς, &.πpοσπi).ο;-,της gran• dezza (=μεγσJ.αrο νης - Σ.τ.Μ.), πw ψέpνε< iJ Δούχιασσ. γρi'!"',• Τσ.υ· τόχρονa.. δμως tl'tώ Χ{ b 't'U'Π,χός μ.α.yιεριστήι:, 1.ιt ηjy ci�φί. πλιvρη φuτη Τfι, ")(<της του r.ρός τό·ι Μικελτ.ρα <«l το οιεθΥ'Ι/ χο;ραχτήρcι πού f, τlχνη της Άναγlννηοης ποτέ δt χΥετα.ι σ' δλ6κληρη τή-ι Εύρώπη, ή έχlεπτυ:)μ.ί..,η, χα.θώς χ<ι( τοiί ροχοχό, δε:ξιοτεχ•.ι!« «ποτι· λε! έξlοου σποuδαtο αυστσ.τι χό στοιχε!ο δσο κι δ ο;όστηρός Χ�· ·ιόνας πού 6σ.σιζδτα.ν στον Μικιλ&.νsζελο. Κ ι δσο λlγα. χοινiι σημstα κι &ν lχου•.ι έσωtapικά tό: δυό tdιτ.ά στοιχεία, τb στο:· χείο τf/; έχλ!πτυναι,ς όπ1)ρχ• κιόλα; Ιi>ς lv.α. 6αθ1ιb χαί στc•ι tδ,ο τό Μαeλ&. ντζιλο, ,., ιο,<>iτερο; σι lργο. Υ.α.θώς b Ν ι χ η· -; η ς; xt ο! 1d.::pot των Μsδ!'Χ.ων. Π<Ι;ντω, δ πp<ιγμαt ι><όζ κλ,;ρvνδμοι; του !1ιχελ<ίντζ,)., 81·1 ι!·ισι, δ διεθνής μικ,λ">,ζιλικός μο;νιιρισμός, Ηλ/ι δ Τιν· toptπo, b όποίος .δέν ε.lναι t.σωι; όλότ,λα. .:iν εξάρτητος :iπb τWτη τή διεθ'νiι τeχνοτροπtα, δμω.ς στ.ά 6ααιχ.(ι εΙναι άπομοι.•

172

κρuσμiνο; 6.π' α.1,τ'ήν. Ή Β&νετία οέν lχει 6ι κή τη; α.όλή '-' ;, 'Γιν-rορmο δ! δο,λεύιι γ,Ιι ξ/ν ε ς σ.lι),lς, δ,τως δ _'Γισιοιν6ς στην πpαγμα.τιχότητοι μο•ιθώνιται dπό τl, &.δελψ6τητις,
:"J

,,.._,.,) ... ,.;,. �Τ,.,.., 'J:,/, .' · Α· ΛνΙ,,..,�ητ,νfV νΙΥ.Ι)ΙJ".ιtΤΙnα,;: · ,;· λ ····r·· , ,1; ··· _,.;;.,.. ··�··�··· · · · -·····

• ι

,

" •· •

" .

τ9ί, τέχνη, τον ::.pοπα.ν τος m.θορ ιζότοιν άr.ο ;τtς dπα.<τ?)σιι, :· χ.εiyω·.ι. d.πό τQVi όποlοu� έτ..α-ι ρνι παρσ.γγιλ ιεζ η δ.ν �ξcφχη;. lφα.χν• ν/ι 6ρεί το ύς τ.•).6.τις του σε ,.ύχλwς πού ηοη �·,γ· γινε.tnν π•.ιwμα.τtκά 1 .1.α.ζι του' δπώ� χαί νά.χει, ήτcιν δ ιιο·ιος ,ισ.λλιτέχνης σττιν Ί1ιu.ία. ο τbν όποiο ό ΟpησκευτινJ, ,;ο:·,α. : . !'-JΡ η οπ ; ι rιννημό, τη. έποχη. βpη>ιε tξ!σοu 6..Οεια �� � �� στb•.ι Μιχ.ελά.ντζι-λο, &,ν χι ή-tο.ν δ�ο:..φορεt: (κου ειοους. Ερ,ν.· ζ6w.ν rι« την &.δ,λψότητο: τοiί Σά.ν Ρ6κκο, πού μί>.� της •'· χι γ(νει στ/ι 1575, μi βw.rη τόσο μίτp ιοuς δροvς, ωσ;• μπο .. ρεί χα. νε/ς •1/ι. δπο θ/σει οτι πpσπο:ντος σvνα ισθημ«τι>.ο; λόγοι 1<σ.θ6ρισσ:ν τή'Ι ιivρεταή 6.πό κ•i•ιους γι/ι τούς δπο!οu; άοε).φ6τητες, δημt'"1Ρy1/1>'Υtζ έργο.ζότ«ν ό Τισισ.νός ).,χ. σε θρησκευτι><ή 66.ση κοιi. σJνi,θως 3pγο.γωμl•ιες χατσ., /,τ"γ: rελματ ικ!ς χσ.τη'(σρίες, ε!νοu ιs:�τερσ. χσ.pα.κτηριστικ,ς r�σ. τη Βε.νε.τ(-:ι �οο δlκ-αtου iκτw «Η.ι)•/ιz 11 δημο�ι�&tητα. που, ?·� r.ο λαόουν ε1Υο:ι σόμ,ττωμα. τi)ι; έμt�θυvσης τfις Ορησχευτιχτ;; ζωης ή δπο(α ,!να ι πιο έντατ ική στήv ::σ.τp !δσ. 100 Κοντα· ρίνι ;,;χρ/ι σέ πλ,Ιστως Ιιλ).ους τ6πους τfις 'Ιτσ.λiα� . Τ.;. ι•1:�Ι ,ινσ.ι ώζ έπί το πλιtστο dcπλος κόσμο,, >.ι ωjτο. εξηγ•! έ,.,. σης την πpοτεpσ.ι ότητα. ΠQ') lο: ν«ν στο ο;,\στηp& θp'f.Y.OVtt•ι ,• στοιχείο μlσσ. στlς καλλιs•χνι•;/ς του<; έπ,διι:,ξεις. Α); λ-1: !δι.ες σι
οι

173

. ση;f90, (Q π.νευμσ.tιχός 1=01) ξα.Υ(Ζ."(iΥ'iημό; <Τ'Jμ6σ.iνιι γύρω ο-:4 1�69, iJτoιv fι Σύνοδος �οσ Ί)><δέντ"'! ,.οντεύιι ?"b τι!λο� . _ , ••ι, ,.,,,.� ...�.-.�v..u.ιιc.\. .,.., vc.uι�,v�"'-\,.., ,,,._ ,v�νυ.ι v� λv.Λι.�,.�ι,.ν,ΝJ. ζη�c:ή του Χpιατοϋ καl δοξάζcsη τόc μυστή­ ρισ. τή; χρcστια,ιχi), θρηοχ•ί α.ς . Άπό ά1".οφη θεμ.cχτ<χοϋ ύ· λιχΟV i:ir.cτελc&ν την π:Ο περιεκτική σε:ρ� εt-ι.όνων τ..οι:, δη· ιιιοuργηοε ή yJ>ιοτ ισ.νική τέχνη .ι δσο άφορα τό 11νεϋμσ.. τ..ού τίς !νέπνευσε, πρlπε� ν' ιivατpέ· ξGιυ�.1ε στl.Χ γλuπ't'& τών "(Gιtθικώ'Ι itα.θsδ pαtί>•ι να�ν ytJ.x. νά 6ρο0μ, τόσο όρθ6δοξη περιγραφή τQQ χριστιο.νιχοΟ κόσμου . Ό �fικιλciντζιλο ε!•ια< εt�ωλολcίτpη,; πού άγων(ζιτσ;ι μέ τά . μυστήριο; τοσ Χpι<>τιανιομοiϊ, άν τόν οuγκp(νουμ; μ! τbν Τ,,. τοpέτw, ό δποiο, κσ.τ.έχει κιόλο;ς •• άσφΗειcι τ/; μυστικό πο,, ι ό προχciτοχός του lπpιπε ά.κόμι.,. ·ιiι. πο;λέψεc γ ι¼. 'ΙΙΧ ξεκαΟοφί­ σ< ι. Ο! βιβ).,κ!ς σχηνt,; - ό Ε,\σ.γγιλισμός, ή 'Επ(σκ•ψη τ"); Ι1σ.ναγίο;ς στη, Έλισά.6ετ, δ }fυ<>τικός ΔείΠΥοζ, ή Σταύ­ ριοοη - δέν ι!νσ.ι π«χ γι' cιύτό, dvθpώπινσ. σuμ6,iντο;, δ-πω; ήσ,.ν γιά πλεlστου, χαλλιτeχνες της 'Ανσ.γίvνη<>ης, ο!ί<, ι!· ·ιο;, ; "1· σαν γ ι<ί τδν Μικελάντζελο, dλλό-. μσ.λλcν ήσα·ι ή δρσιτη έκδή· λο>οη τG)•ι μυστηρίω ν τής χριστι ανι ><ής π,στης. Σ-τό lpγo τοσ T:·ιeroρiτto, ot &Υαπαp,mτ&.σeις παίρνοuν χαpcι.Υ.τήρ« δρ<φ.α,τι· z� κ,:ι! ιιολονότι σι.ι•1ιvώνουν μ,tαα. τοο, Ολα. tά να·t-ουp-.ι:ιλιστι· κi !πιτ�όrιιατα τη,; �Α •ι«yi·ηrισης:, ή κύριο:. ίVWπωση elναι ι•.'f; προ.γιι.α.τιχή. πνεuι,.ατιΧή, έμπvsυσμ&νη. ΦQ.ίνιτιχ.ι ν& ό· r.:ipχoι t6ω dπόλυτη !λλε ιφη χά<>μ,;τος σ.νdμεσσ. στο φυσικό Κ!>.l .,,;, ύπιρφυοικό, στό κοσμι><ό >«τδσο ή τiλειο:. αύt'r, lσοppζιπ!« έκ1τ:pσ..σωπεί μονάχ« μιό: πιpασtt')(.'η η 1/.αl πάλι χάνtτοιι fι όρθόδοξη χ ρ ιστ ισ;νική σημ=(ιι τών !ρyωv. 1Ι χ.οσμοεα.όνα. τώ·ι 1.ιeτ.:ι.γενίστtpαιν ζωγραφημάτω'ι -:,:.ύ Τt•ιτορiττο αυχ ά ε(yαι πα.γο:.•,ιιατιχ'η χαl μuθολοyιχ·'ιι τό π,).), . πολύ ΦJj.Lφωνη μέ τό χαρcιχτήρσ; τfj, Παλσ;ι� ΔΙ<Χ&ή11

1ϊ,1

γ�η;. Υ.αθόλου !11ωζ δα.σιο1.ι.ίνη στό χptστι«νιχό Εόαγγέλ{,?. 'Όσο: ξ�wλlγοvται μ.έΙ:Jα α· σ.Uτες τ!t;. ζωγραφιές iχ�u\l χοσμο� ι.ογιχη tκtι,;ι,:ϊη εινο;ι το «pχιγο•.ιο οpιχμα, 112οcι στο c,πow ΠfΧΙ· '!'Τι"•, χα[ iίγιοι, Χρ ιστός καl Πσ.τέpσ;,; θε6ς, ,!ναι δλοι τους στ' ιί';.ήθιιοι .ιcτοχοι, ήθοποιο\ �, δχι cημιοuργοί τού lργου, ι Ό Μ ω u σ ij ς 6 γ cί ζ t ι τ ό ν ε , Στή ζωγραφιά ρ ό d ,t' τ ό 6 ρ d χ ο b 6ι6λιχ.bς �ροιοις δχι μόνο ,;ρο· 1tit ,/ άπαρ•ιηθiί tό ρόλο �ου σά ν -ι..Vpισυ πρ-.οσιj)που χαι νά. tJπ,Gχωρήσeι μπ�στά. σ,:ό θ.tιϋμσ. τοϋ ξεπιτ.iγμα:tος m νιροϋ* ά).λά. Χι δ θε�ς δ !Οιι,.; γί·;t�αι κινο6μ.eνο οόρciνιο σώμα. πε:­ pιδινοό1ι.<νος τροχός φωηιίς ιιέσ« ατό μηχα.νισμό τού σύ ιπ«ν· ι τος. Στόν Π • ι ρ ο; σ μ ό καl -,,ήν Ά •ι d λ η φ η 1 = · 'Jι),/,αμGάνsτtc τό 1.ι..σ.κpΟ?Wσμοtό δ ρi�'-«, 1roV περιίχιι 1=:cίpo: πολύ λ!γ.ο [στcροιό κ.:ι:θtιpισμό ?Η 6.wχφορά σtά dνθριlt· ι;ιν«, ώστε •,ιά χ«ρα.κtηρι.ή•ιι,,b μ,τσ;μο�ώ νετο:• . σ· δρσ,· μα.τιχό μυθολοrι>.ό tοπεiο, μέσο; στό δτ.οiσ οι ,ι.σρφές ίξο;φα• ,,{ζ(ιντα,. σχα3<>ν δλδτ,λα, dνώ το? φόvτ? δεσπbζει ς;' δλό-κλη· ρr1 τη σ,.η•ιή. ΜGναδ�χ.ό; πραγμ�τικό� διάδοχοι; τσ,j Τι·.ιttφίττο ιl\Ιο:ι � Γκρ/κο. "Οπως κι fι τiχνη τοϋ μ,γιiλου Βεν,τοϋ μσ.νιεpί­ σ,α:, -Ιι τέχ·;η τοΟ Τ'κρέχο ίξελίσσεται στό κύριο μtρος τη. "-· νeξιiρτητοι ό.πl, τίς «Ιιλι!ς. Τό Τολέδο, αι<ου lγχσ.θί<>τσιτα ι ό Γxpiκl') μa. tά tά χρ6νι� της ι,ι.α.Οη�;ί«,; τr.:v mfjν 'Ιtο.λi<ι1 e.ίναι :ι,:i-. τή Μcιδpίτη - εδpα τη; ω,λή; - χοιί τή Σ,60.λη ;,,(ιρ:Q κ61ι6t, !μτ::cp{ου Y..O:.t Φ.Ι"'(ΚCι'ιι,>νιών - ή τρίτη ο¼ οποv� �σ,ότητοι πόλη τη, 'lοπα:νίας της ίποχij; χα! tό �πί1<ενψο τής tκκληοι αοtιχή; ζωης\91, Δ.ν εί·ιο.ι σύμπτωση το δτι δ πιο 60.θι10 θρησκευτικός χ«λλι τiχ•ηι, ό.πb τήν !r:oχiJ ,,,.J Μ ε ­ -,,-ίω νσ. οιάλ,ξ, σ.ύτη την πόλη γιiι νό-. ιεl•ιει. Er,,.,, <όμ,:ι χα! οτήν ΊΟ'Πανlο:.&.pχιζt y' &:.ιο:πτύσσε:α� l\Ια.ς σν•.ιο:γtι)\iιΟ'μί>; ά.νάμιοα �'t?ν αCιλι;,.Ο xCU σtόν θρησκιυτικό 1tολιτιc:1μδ κι δτt γι¼ lνdν

ι

""'ι

li5

wJ-,:iχYη ><«θώ� ό Γκplχο 'Ι ο.ύλική ψόpμου).« ,ου μο.Υ«· ριcμου ιlχε γινει πάpιι; πολύ σ--<ν ή. Ή τίχνη του διόλου οιν ιlνcιι ciρ·,� τi!ς <>όλιχή, ""τα:γωγη� της τιχνοφοπί"' ποiι χpησφ.� οιtι1 δ�ι..ω; ξεnξρνά �τά. πολδ την πιρ�οχή "tQi; o: U ­ ';κοίι . R Τ ." φ ή . τ ο ίι 'Κ ό η τ α. 'Ο p γ κ <ί Ο Μ'ΥΙ.Ι.ι \ς.,M.ιuuvr�u. "Jιι�ΗΑ. 1.tlν -ιιvγiuι�, (,Ι.ίιλι,.V 'l.t,1�11.v, �;.;..� \ν.v­ ,:οχpονο: όφώνετ," σε αψο:lpος, δποο μiναυν πίσω δλ,ς οι ,,.. θ-αρ.ά κοtν<ι)να!ς χι ciνθρώπtyε.ς όποθδ.σεις. Άπb τή μιά. μ.L• pι:i, ι/νο:ι ciφ,,γη τιλετΟ'Jpγι�<η ε!κ6νο: ι.ο, &πω� >.σ.ί στόν Iι•ι,cpιττο, ά:ιιολουθέtτ«ι ά,πό μια π.ιρ-tοδο πς;ν χιχpα.­ χ_,;�ρ(ζ,τα, �πό τ:ο;p�μόρφωσ-η, ου�ιι;νcιλ,,γίσ: "' ό1ηp6ολτ;. Στ.σ•ι Τιντ<ιpεττο ή σΥ.ηνή τών είκόνων ,π),ά.�Q.i'Ιt μlσοc σtΟ .ά­ πιιρο 1:00 χ.ο-:1μ.ιχ,«; χώ ροu' σ.�•ι Γxpiκc iνα.κόπτQV'i λσyιχΟ:. ά�εξήγη�•ς άαυμq,ων!•ς σ.γ­ "?'ζοuν •ι Μ,σα.ίωνσ. τοϋ όπc(ου � !νιο:!α τεχνοtpοπί� -περ,Ι.ά6α..t.νι w.χ.ί ,;!ς tελειό�ερες dκ6•.ι« ό>jμ<ουργiις της L1toχij1 t><ο!vης, τώρσ. f, πλσ.τισι διάδοση κlp, δ(ζιτα.ι μονιiχα μs μίσο tπίr,.δο χσ.λλιτιr.νιχων έπιτιύξεων. Το τ.νtυιJ.ΟΙτιχό δφος τοσ Γ"ρικ.ο δίν οίνrn« €μμεσ,� ,αsω, ;. πως �(·,ε'?" ή .,,,,,πσ.ν<ιχή �οσμοθιωρ(α τοϋ !τσ:λι1'00 μσ.νι<­ . ρισμου στην τοχνη το!) Μπpυγκt) .. Γιο;τ(, πσ.ρόλες τ!ς διαψο-

ι•

ι

176

ρές, ή α.!σGηαη τοQ -.ιοσμολσγι>GΟϋ •!να, 1'.-, !νι,, &υν6, μ,it κοιΗδσ. η <να Στον r,ντορkτο το συ•,ηθι,ιμiνο χιίνετιχι ι,πpοστόι οτην �yάσ':' τοi) U ντός, ένω σ,i,ν Μπρνγκ,λ ,ό πiί.ν 6ρ(πε­ :"" το:.ι μ, οα. σ άν"t{χεψε •ισ. ��ζ ::ιό κα.θημaρ�Ψij; μα.ς πείp�. Α\Ι· � ;Ο που πρσ.γμσ.τώ·ιιτσ.ι έδω ε!·ια, 1><;,. χσ.ι νούpγισ. μοpψή συμ.­ οολισμοϋ, ή όποiσ: λίγο - πολύ ιίντιτ(θετα.ι σt χ.iθ, προηγού· μtνο ουμ6ολισμ6. Στη μ1<10:ιο>νιχή τίχνη ή <>'Jμ6ολιχή σημα­ ι;(,χ. �, να.γνωριζ6"'•ι τόσο πιο. πεtσsιχά, δοο πιο σ.πόμσ.κρη ή­ τ<ιv η ,ι.6ν" aπο τη ν έμπ,ιριχή πρσ.γμο.τικότητ«, δοο �,..,. π�ό �λιζ<Σp<>μέν� χαί στερεότυ:,η· !δώ 6:ντίθ&τοι ή συμ6ολ,­ κη ουνοιμη της ,ιχόνο:ς ο;,Jξ6.νεw.ι 1ι.σ:!;ί ιιk τηγ έφήμερη κι έπιφα.νιιιική ύφή τοσ �εμσ.τιΥ.οϋ ύλικοϋ. 'Εξαιtl.οιζ τw ψη ρημένου χαι συμ6ο:τιzοu χσ.pα,.τ,jρσ. τοο συr,ν ..•ολιm•οϋ -r του•� τόι μι:σα.ιωy'-κα' .,εργα. τtχνηι; 1tροσφlpοντ«Υ πάνt.α. σέ ιι.ισ. μόvc έρμηνιια, ένω ο! μ εγάλες w.:ιλλιτιχνιχές δημιουργίες σ.πό τή·ι ·έποr,ή τοϋ μ,σ.•,ιερισμ.οϋ =! μιτι> έπιδlχοντα<_ W-<<Σνοηθουν, τ6. ζωγρσ.φήμοιτα τού τ<ί γpα,φτ<ί τοϋ Σσ.ίξπηρ η τοϋ θερ66.•ιτες πρέ· Μπρuγχ<λ ποι ν!,. προσεπίζοντσ.ι nιίντσ. άπb διο;ψορ&τ<1'ή σχοπιό:. Ό �μ6ολι�ς τους ρισ:λισμός, ποu όροθετεi τήν άpχή της μον­ τ,ρνοις τεχνης, σά.•ι άπ6λιιτη ά·,σ.τροr.ή τ� δμηριχfr. διι<>γf· νι,�ς συ·ιε.πιiγεw:ι ptζα.Q δια.χωρισμό δπο:.ρξης χW. σΧ.QποU, οόσια.ς κα( ζωή;, θ,οϋ xtu Υ.6σμοv. Ό χΟΟι.ι.ο, έδώ δi'Ι !χεt σημ�ί� ¼π),ώς έπειδ'η 6pίσχετα.ι σtTJ·; κ«τ6;σccιση toO ε �l­ Y α. ι, όπως σtΟΥ t,Ομηρ�, κι Gύtι τοU'tις χ«.λλιτεχνιχ.έ1, τη φυσιολογαή πρσ:ηw.τικ6τη«ι, &πω, σ,ινέ6«ινε στο Μ•· σ...ιων�, άλΗ ,iπ .ενσ.vτ(σ.ς μ.ί την 6.τέλοιόι τους χιχί ,ήν Ι.γγε­ 'Ι� d:κος.τ«νοφίcι- του, Υ.α.ttυθύνουν σέ μ�ά π�ό τέλ,,α, πι Ο πλή. ρη, μ.ί περισ�6τ,ρη σημσ:οίσ. 1tp<>.γμοι«κ6τητιι;. 'Από τφιοτη δφη δ Μτ:pόγχ,λ ψιχiνετοιι ·ι χσ.τορ·

"?Ι""·

d. ·

,m.

οι

12

ITl

Οώμ.ο.τ<ι. - Σ.�.Μ.) • σϋτε Χαλλtτεχ-,ι-χή ψtλc-80'.ιλttά., οVτε: �σw.ί,οεtς καί στρε6λώσeις, οϋτε α/Jθσlριuς άvαλογιις χι <ι.vtιφ�ηχ¼ι; ?'...ιλλή�ι� tοϋ χώpοv. Φα.ίνι-ται1 (δισ.J.τερα. d.ν 1φοοιζου11ε τα !ρyο; της τt).ευtα(ας tou ,τεριόδου iJ, Στην πpσ.γματιχ.ό· τητα δμωι; ή 'Μ>σμ<>θεωρία του Μ,φόγχελ ε!ναι το ίδιο οιχα­ σμi•,η, '" ή προσέγγιση τη, ζωi)ς άπο μiρο υ, τw ,ό !διο συνιιδ,rt-ή χt δχt ω.)θόρ-μ:ητη, δσο κα.ί τώ'/ όπ-όλοιπω·ι μι:χι• ιε· ριστων . Σ<.ν«δητ1'J οχ< μό νο μ• την iννοι« τη; στοχαστιχφcη­ τ«ς ποU είνtιι κο ιΥη σ! Υ.άθε -cl.χνη μετά. τήν •Αναγίy•ιηση, dλ· λ«· ).α.ιωθοι κσ.τω «ι! στην τίχ νη τοu μσ. νιεp<αμ<>'J. 'Γό μhνο πού λ,ίπ« σ,:ό Μπρvγ· μ.α.ν�εp!στώ•ι, δχt δμωζΥ.ι , � εl εlναι ή t'Χλέπwνση tών π)ι{σtω'Ι ο παciyτυν.;ι; ά.τομιχ�σμ.ός το1>ς, οϋtι ό ύπip1α.τος π6� y(X ¾ κ ­ φpάσουv τΟν !αuτ6 τ01,;. Κa.vείς πο-τΕ δέ θά ζεχ«σεt τΥ1v πρώ· τη του συνάντηση μέ τb Μπρύγχ.ιλ. Χρειάζετιχ< σuχν/ι ,. ,. . ποι«. ά.οΧηση ,προτοϋ b �χ�ιιρος πα.γα.τηρητής φτάσει σ έ O'f/­ μ:to νά !κτψ.ήαει τ.ά χ.αρα::(τηpιστικά τής τέχνης άλλω'Ι, -χαί 1ι.α),ιστα. πο;),ιό,ερων δασκάλων· Ο'J'/ήθω, άρχίζει μπερδεύο,­ tσ.ς τl.t lργσ. των Ιiαψ6pων ,.σ.λλιτιχ νων. Ό1..., ή ό.τ"1J,ιχότη­ τα. ....οϋ Μr.ριjγκsλ ilναt ιiλησμ,όνητη κcr.( 'Ι.«�«φ«.\Jήι;, ιiκό,.ι« και γι<Ι. τον
'°'

178

ιiλt1φινής, ό.χiριος ycιτουριχJ.ισμό;. Τb·ι 6άψτισσιν «χιορι,c; Μπρύ-r<ελ» κι 6 κόσμος lπεσι στην πλάνη ν/ι φο.ντιiζετα.ι δτι · !:::�.: !.::7 -;' """:','��,. :,;;;�;:: :�; .. , .,.,.,1 �,?ι • � �:λ ''I ,•.,: .:.::..: .. 1.. το ν ιiπλό λ«b, ίνω στή ν προ:γμο;τιχδτητcι ή 'Ι ζωης, r.ώ ίδ�ε..; δpα1.ι.«tlζ.ο'Ιtαι σάν !δtωδες στο 6ποίο ό.r.οσχοποϋν, δχ, δμως χ.ώ tώv συ· , ­ θηκων !κείν,_01· άπό τίς 6ποί,, π«σχ!ζουν νlι. 6γουν. Μονιiχα. &vθρωποt, πού ίδιοι εiνιιι ά.νώtιρ,:κ ιiπ' ω)τlς, νιώθουν � υ-γ ­ κiνηση γ ιiι. την άπλτι ζωή. ΌΕ= ε!ν οιι Χ'>¼ σήμ•Ρ"· Y..ή �πιτυχ/q. οχι λοtϊ><Ι.t Οiοιτρσ., ιiλλσ. °'ίς σ. ρ ι­ c:rτοχ.pοr.tιχίς σuΥS�.:ιικ(ις 1ών μεγσJ,.eιυr.:δί.iω'Ι, ltσι κι ή tίχνη τ�G 'Μπpόγχελ Gtι• πρ-.οοριζότιχν για 'tούς χωpιΥ.οϊ,-ς πιχρά. rιό:. τb «>ι·ι())ν!σ.ς. Έχει >.σ.τιχδειχτεt δτι oi πί•,ακές το υ ά-πο τη ζωή των χωριχών χwν τήν χcιταγωrη οους στόν αόλιχό ποληισμο193. 'Γi,, πρω­ τοt σημάδι« ένό, tνδ,σ.φiροv,ος Ύ'" τη ζωή της δπαιθρου Ο!μσι τέχ,ιης πα.ροιτηpοuντοιι στίς cιόλlς, χο:i ήμ,ρολογισ.­ χlζ ι.{κόvις τω,, r.ροσευχητα.ρίων τον -δ-ού·m τοϋ Μπέρρι l· χοuμ• «όλιχ!ι; άπ«κον!σεις ιiγpιmκων σ,ιηνων ηa-η <Ι.πb την d.ρχή -.:OU δtκαtου πl1.ι.πτου α.tι.ί>•1ιχ.. Τίτι:;;ιοv εtδσυ, είχnνο· γρα.φήσ«ς ιiποτ.,λοu·ι τή μι« πηγή τt,ς τέχντr, τοΟ Μπρύγ,"): τήv &.λλη τη διcι,φ!νσ.νε σέ κιr•,cι ,;,, wοπητ<>·,ργι1ι« !'pγσ. ,;ou κι α.όv.t προοpiζοντα.ν πρωτο:ρχιw.ί γιά την ιιόλη κο:ί -:ΟΟς αόλ ιχοUι; -ι.ύχ λοuς χαί στα ό1toio:, 1.ιαζί με τtς wρ<ίδες καλ .υvήγι, τό χορό χα.ί wός 1.υρ(οuι;, . ϊ.αt..γ'Ιίδιο: τi":ς κοιyω• ιικηc; m,ν7,1 • «.στροφ'ijς, ά-:τ:ειχ οyίζο νtσ.t Υ αί

,ι,,... .

οι

οι

"'°'

σ-πι;

r.oo

ε­ σσ.

τσ.

179

άνθρωποι της ύπα.ίθρο υ, ξυλο�όπ οι κι Ιiμπ ε�. ου�γ�ί 19·4.: _ '� tντύπωση πο ύ εκα.να.ν τούτες οι περιγρα.φέ_ς των ηθων τη.,, υ­ παίθρου κα.ί της ψυσικης ζωής άρχικά. δ εν f{t,α.ν διόλο,υ tμ­ ψα.τικά συνα.ισθημ.α.τικη κ�ι ρομα,ντική, - έντυπωση, :ετοιου τέτοιου είδους πρωτοεμψα.νιστηκε στό δεκα.το ογδοο α.ιωνα. παρά. μαλλον κωμική και τραγελαφική. '� ζωή ;rοϋ �πλ�υ λα.ου της ύπα.ίθρο υ κα.ί της έpγα.τιας θεωρο υντα.ν σαν, Χα.τι α­ ξιοπερίε ργο &,πό τ ούς κύκλους έκείνο υς, yιά. τούς ,δποιους πρ�­ ορίζ οντ αν τά. ίστορημένα. προσευ χητάρια. και τα παρα. r.ετ�­ σμα.τα. σά.ν κάτι &,λλόκοτο κι tξωτικό, καθόλου δμως σα.v κάτι ;ο.:, &.yγίζ ε ι άνθρώr.ινα. κα.ί συγκινε ί. 'Η κvpία.ρ�η τσ.�η ε6ρισκε σέ τ οϋτε ς τίς &.ναr.α.ραστάσεις της κα.θημε ρινη� ζω�ς του ά.πλοϋ λα οί) την ϊδια εύχαρίστηση πού εορισκε και στους εμμε τρο υς μύθους σέ προηγούμενους α.ι�νε�, κι ή lιόνη δια� ψ ορά. εξαρχής ήταν δτι οι τε λ ε υταίοι α.υ:οι δια:κέοα.ζα.ν -και τίς κατώτε ρ ε ς τάξ ε ις, ένώ ή απόλαυση των πολυτιμω� μικρ?­ γραψιών κα.ί εργων ταπητ ουργικής π ε ριο ριζόταν στ ου ς &.νω­ τ ε ρους κύκλους της κοινωνίας. 'Ό?ο� tνδιαfέροντ α� γιά. _τ'J':f πίνακες τοϋ Μπρύγκελ θ' άνηκαν επισης στις πιο ευπ,οpε; κ:· καλλιε ργημένε ς τάξε ις. 'Ύστε ρα. άπό παραμο νή στην Αν .6έρπη, δ �αλλιτέχν,ης έγ':αθίστατα.ι στ,tς α.ύλικέ,ς, ά�ιστοκρ�: τι .. �- Βρυι:: έλλε- γυ ρω στα. 1562 - 3. Η μετακtνηση του α. τή συμπίπτ ει με την τεχνοτροπική τr;υ &.λλαγη, π ου, χε,ι σ !,μαντικότ?.τη σημασία. γιά. το τε λικό ϋψος του, και �ε τ:ι στροφή του στο θ ε, ματικό ύλικό των πινάκων από τη ζωη ι τη' φήμη του 195. τG)•ι χωριχG)ν, πινακων που• ε'�ο ρα..ωσα.ν r..... �

':i

�,

'

,

7. Ή δεύτερn ήττα τιϊς ίπnοσύνnς

ε

η

αι ρομα.ντισμου με τήν κ ; Ή &.να.γέννη-ση τοϋ ίπποτικοϋ κα.! ' ζωή ' εμιιJ, ηρωικη ' νούργια. φλόγα. τ ου ένθουσια.σμου γιά. τ,ιν ο ωτ πρ τό νέο κύμα ιπποτικών μυθιστο ριών (ψαινόμενο που ίi ', τοαί ' 'Ιταλία και στη Φλωρεντια κα.τα τυ τε')ος ε τα.ι στην ccα.νίζ Τ ' ' Ί V'ΙΧ κ σπα., ωιΨ δέκα.του πέμπτου α.ιωνα. και κορυψωνε ται στην' �τ κυ· στη Γαλλία τον έπόμενο α. 1ώνα) , ούσιαστικά. ε!να.ι �ιι ι της σ.ρχόμε νης κυριαρχίας απολυταρχικών μορψων 13 σ: ,

180

'

J_

6έpνησr;ς, τ ου έκφυλισμου της δημοκρατίας της σαίας τά­ ξης κ�ί της βαθμιαίας &:φομοίωσ ς του δυτικου μεπ ολιτισμο ϋ r; τ.ρ ό ς τ:χ πρό τυr; α των αύλ(ί>ν. Τά. ίπr.οτικά. !δ εώδη κι οί &.ντι­ λ ή ι γι τ ν ά.ρε τ ε ναι ή εξιδανικευμένη μορφ στην fε ς cχ ή δή 1:0:σ. ,με:αμφιέζουν την ίίδεολογία τ ους ή καινούργιήα α.ριστο ­ κρα.τι α., πού r.ρ οέρχ ε τα.ι ά.πό τ ίς κατώτερες τάξ εις κα.ί οί ή­ , γεμόνες. Ό αυτοκράτορας Μαξιμιλιανός θεωρείται δ «τ ελευ­ τα'ί ος [πτ.6 τr;ς», ά.λλά. εχει πολλού ς διαδόχ ους πού ά.κόμ α διεκ­ δικουν α.υτό τόν τίτλο , ενώ δ 'Ιγνάτιο ς Λ ογιόλα άπ οκα.λεΙ κι αυτός τόν &αυτό το υ «ίππότr; τοϋ Χριστου» κα.ί οργανι�νει τlι τάηι.α του σύμφωνα με τίς άρχές του i θικου κώδικα. της ίπ­ j ποσυ νης, συ νά.μα. δμως καί κα.τi τό r:νευμα. της καινούργια; φιλ�σοψ ίας του πολιτικου ρεαλισμου. οι ίδιες οί ιδέε; της ίπποσυνης uε "' ν εινα.ι ' πια. ικα.νες ' ' να. στηρι'ξO!JY τr;' vεα ' Χοι νωνικη' � , όομη· είναι πάρα. π ο)Δ ψανερ ή ciσυμ6ι6ασiα τους ι�έ τb όρθοή ι,ογ ι κο πpοτυ πο τr;ς οικ ονομικής καί κ οινωνικής τ.ραyματικ6τ1 τας καί ή &παρχαίωσ του ς μέσα στον κόσμο τG)•; «&:ιεμο­ ή μυλων". υΥστερ' &r.ό ε.να.ν αιών α ενθουσια.σμ ου νιά. τον πλανόδι ο ιππ ' ότη κι εντρυψr; ' σης στις ' ' r:εριπετ ειες των :1:ποτικ ων ' -' · μυθιστοριGJν, ή ίπποσύνη παθαίνει τ δεύτερ η ήττα. της. Οί ή ε γ λ ο � ά. ι, ποιητές καί δραματ ουργοί τοϋ αιώνα, 6 Σαίξr.ηp κι 0 Θ�p6α ντες, εί ναι φερέφωνα της επ οχής τους - ά.πλως ο ισ.­ κηρυσσουν εκείνο πού πα.ντου εΙναι φανερό, δτι ή ίπποσύνη ξόφλησε κι δτι ή δημιουργική της δύναμη εχ ε ι πιά. γίνει πλα­ σματική. Πουθενά. ή καινούργια. λατρεία της ίπποσύνr;ς δέν εψτα., οσ που στυ1 , σ σε στ,ό ίο ιο υ�ψος κι εντα.ση, οσο στην 'Ι σπα.ν:α., , δια.μ α. άγ ώνα. έφτά. αίώνων εναντ ί ον των 'Αράβων ε ίχ αν συγ­ στr; ��νευθεϊ σ' &κατά.λυτη ένότη τα τ' &ξιώματα της τ:μης κα.ί � 1� πίστης μέ τά. συμφέροντα. καί τό γόr; τρο της άρχο υσας ,α. ης, κι οσ που λ'., , οι' κατακτητικοι' π όλεμοι ενα.ντιον - . 'Ι τα' της ' ι ς,_ οί νίκες α. πάνω στη Γαλλία. κι ή εκμετάλλε υσr; των θη­ :,υpων της 'Αμε ρικής προσφέρονταν πράγμα.τι &πό μόνα. το υς στ ν περισσές προφάσεις γιά. την ήρωποίηση της τάξης των &,, Ρα.τιωτικων. 'Ωστόσο σέ τ ούτη τή χώρα., δπου τό πρόσφατα. ια.ζωογονημένο πνευμα. της ίπποσύνr; ς ελ α.μπε πιο άστρα..,

1

,

-

'

�

181

ση; της οτpα1ιωtικης δύνι;φ:ης 1=τ]ς Ίσπα.•ιiα.ς -ι..αί τής ήt4 �""': �ψι, .;,,_' ':� •;,.!;: -=�·; ",..Α.·-,::.:.·:. '!! " -:-• ..,,�{.., '"'Λ!\ •e o�. ;:: . .1 : : νωjιlνου ιππότη 1,v.,.νσ.λι:ιμ6:i.ν«Gιι σέ μεγGιλύτεp-η χ).(μαΚ« -ctή 1�:ρ" -;c,;) κ;ι.-::ξ�χή !-π7.��Υ.;G !θν-,υς. "Ολ,;ι y...,.ι r.tpνι­ σόttpo γ(vοτω. γι' σΛ-rον ξ,><ό.θGιpο δτι ή ιιομ:pή χι:ιί γιlι. τijν ιi.τομιχή -ι.«ί γιόι τήΥ εθνική ά1'οτυχί<ι 6pίσΥ.ετGι< ατόν ισw­ ά.•1eπtχ0ttp6τη.:α του ρα.ό ri�ιt.χροvιομι -:::ijς. ί.cί':οσύγης, Gί•ιοpΟολογι><Οϋ pομ,;ι•ιτ«ψοG μiσι:ι aέ <ούτη τήν όλ6τελ" μή �ομσ.ντι,.ή ¾ποχή. Ί\ν ό Δ/ιy Κιχώτη, :i.πο�!δει την ό.συμ· 6ι6--m(,: ,;;η-j Υ.όι::;s,ι.ο,, κ«l τώ·ι lδtωδών �Gu σtb 1.ι.ά.γaμα. τi'ις �ρ<>γμσ.τι"ότητσ.ς ,.,,_, οι μποp<ί νlι. χατσιλά6ει την οicruμφω­ νfα.. d..•ιάμι·σα. στήν όπrιχ.eιμ.ι'Ιιχη -,u,λ στή•ι d.ντι-ι..εψ ..ινιχ.ή τ ά ­ ξη ,φαγμάwν, α•)τό σημαίνει \ιόνiχσ. δτι ,δσο γιvδτ«ν ή sοομοϊοτοpική c!i.λο.γη α.ύw. κοιμόταν, κι δτι έπομiνως δ χόσμος tώΥ όνe(ρων του tΙJCi φαίνετ� δ μο'Ιι:ώικός πρ«ηια:t.ι· ,ιός "όσμος, Ινώ ή ,φ:χγματικδτητ" ψοιίνι<ιχι μαγικός "6<>ιJ-Οζ γι1.νiτος κα-ι..ο&ζ δα(μονις. Ό θιρ6ά.Ψcες O"t'fJ'I στάση «ό't1Ί iνιχγνωρίζει ,ήν άπόλυτη fλλιιψη fντ""'), ml 1tόλωοης """ !πομ4νως κσ., την πλήρη ι>Ο.ρα.1tευσ(οι της· 6λ/πιι &<, 1, !δεαλιαμ.ό; το:.> ιlν�ι έξ!σου d.νι:χ-πά.ντητος dπό τήΥ OY.O?ttά. ,-ης πρι:ιγμ<>τικότη,:ιχς δσο κ ι ή έξωτερική 1tρι:ιγμι:ιτικότητα θά. μείνει d.ναπάριuχτιχ ό.νι1tηpl=τη c!,t' ·..,;�όν, κι δτι t ­ ψόσ<> ό1tάρχοι τοuτη ή iσχ«οσuνη iνά.μεσο. σ,όν ijpωσ. =l σtό ϊtε.pίγυρ6 τοu� χάθt π.jΚi;ξη εrνι:χι :<..α.ταδιχα.σμi'Ιη ·/ ιlσtο­ χήσει. Εί·,ο.ι 11ολύ mΟσ..ιb σ<<ιν <ε
στη,,.

�κ

188

σαία.ς τιi.ξης, ή χα�γΟ'jργι� lπποσύ•ιη δέν πήρε τόν ίαυ.tό της tΥτελώς ατό: σ<>6σ.ρ:S.. 'Εδώ ιiναμψi6ολα ,φοετοφ:S.ατη-"' γι�. τή σ:.ιεπt�κιστιΥ.η στW:Sη wu ό θιρΟiν'"ς, !Οώ, στήν π α � . του τρ,οα. ψιλιλιυθepιcμι,ϋ Χαl τού άνθpωπι.�μοϋ, κ.σl πιθσ:­ , ΥΟ <ΠηΥ !τσ.λιχή ).ογ<>τεχy(.:ι. νό: χρωστοiί<>e τόv πρώτο δπ:ι.ι· vtγμό τοϋ άστείοu tou, π.oiJ δημιΟΟργησt χα.ι;ιούpγι,:ι �π.οχή. �! η vα. γίνει μό·ιο μιι\. -..ιριτιχή ,:ή; d.παρχqΑω1.ι.i•ιης !πποού.ιη� ά.λλ�. χαι ·,ιΔ dποτιλtσι� �τηγορ!« !ναντ(ο-ι τοσ χόσμου τή� ξψσ.γcμ!γη ς, χ<ιpοπ,οιστης πpαηισ.τικότητ,:r,ς, δπου δ!-ι ε· με.νι για !νι:χν ιδ,αλισtή τi-ποτι &λ).ο πο.ρ« y(J, θι:χr-εί χά.�ω .άΙ τοϋ ρεcιλ«πιχr.ιΟ όpθολογ,σμοΟ. Τό w.ιινούρ· γιο fιτο.ν ή ψίοι τοσ χόσψ,u τ.ο}• τοu. Άc:' σ.ύτό προκ.όπτ« ή διχή του σuy-,φou61uvη στό.οη wργ,σ. iποχή τijι Ιστοplοις της λογοτεχνίας. Πp!Υ dπό τό θεp6άντtς ε!χοιν όπάp­ ξει ατή ).ογοτεχvlο. μον6.χο. καλο! κ:ι! Υ.,,.χ.οι χοψο.κτηρες, ά. ­ τ.ε:\ιυθεpωτές ,.α.1 τ:pσδότις, a.γιοι κσ.! 6λ6.στ ημοι · !δω δ -1\pω,:r,ς εlνα.-ι !.γ,ος κι:ι! τptλb; σ• Εyα κα.l τ.ό αότb Πfόσωπο. 'Άν αtσθηοη m χιοuμοp ε!vα.: ή !,.σ;νότητ« ν« Gλίπ,ις τ«uτδχρ<>­ νο. οuό ά.ντίθετsς πλευpές !νός πpάηιο.τ«,, τδtt 1) ιiνο:χάλu­ ψrι της διτ.λευpιχότητσ.ς τοΟ χ,:r,ρο.κτ ήp,ι ςrημιχlΥε< d-,α,.
f'f

στο

πw

184

έκεiο;οu τοΟ χιοϋμ ορ ποiι πp-οτύτερcι fιτcιν &.γ•ιωοtο τή·,. έπ,.:�χή τΟΟ μανιeρι(]\100. Δty ¼Ο.t-ίχ οu1 ,ι..ε ά.νιiλvση 1"GU μιχνιερισμοV στ,) λογοτεχvlι, ποu ν/ι πpοχωρ•ί ,�/ρα. Μ:ό τή αυvηθισμίνη f,:θι· ση γ,.& τό μσ.ριv«ηιό ,... ι τό γκοη•,.οp,.,..,.οΙ 95σ;. a.ν 3',J-ως ή ­ θι>.ε κ«·ιεtς νά χιiνει τ.ι!:τ:οιου e.ίCouι; ό.·ι&.λuση, θ&πpεπε ν' 6",ρ­ χtσ�ι ά.πt> tό t:1ερbά.ντις/Υο. ·&.,,.�ό; ιiπό τyt,, κuμα..ιyVμt.v,, ;.,.­ 'ΙΟια. της πρα.γμα«κδτr('ας χ.α.! τό σ6fpιμο τ ων bρ(ωγ ά.ν6.­ μεσα σώ πρα.γμσ.τιχ<> χσ.l στb μή r.pα.γμσ.ταδ, θόι ι,πορού· σ<ψ,< tπlσης Υά. μ,λετήσουμε Οιwμάσι<ι <Τ'.Ο lpγo του τ« ! λ ­ ),α. 6αι:ιιm γvωρίσμ.cιτσ. u,ϋ μσ.ν«pισψ.>Ό: την κωμωοί-:ι. πο<ι λ6.μπ« μίσ' ά.πό τή σχοτtιν,ά τη,· τpα.γωδ(<ις, την πσ.ροu· σ(<>. τοΟ τpα.γ<0<0Ο μiσο. στό κωι;αό, ""θως κσl τή δvαδιΥ.ή φόοη το\! ήρωα, πού τl,y χ6.ν« .,ι,. φα.1·1&τοι.ι γιλοιο_ τη ι«!χ οτιγμή '" lξοχος φ ,lλ).η. Κύριο 1,:lαηι; γνώρ«ηι.ο. τοϋ U· φως τούτου ε!v«< τό ψοι.ινόμ,Υο- της «α-Jνειδητης σ.ύτοιξαπά­ τησης•: ol πο<ε ν!vσ.<, Ιί.v δ¼y τby λα.ξσ.Υ στ/ι λlκνο του, δηλ. ατό τύπωμ,:r,•. Ή: id�e fixe πού l­ X" ?<α.tοι1ωριίψει τό συγγρα.φίο. ι(yοι, χ, σ.uτη μσ. ι• ιεp(στικη, δ χα.�α.vσ;γχα.σμός πού δtlτ.ει τtς -ιtιΥήσει� τνν, χ..ι ό χαρ-ιχκτή· ρ� σ.Υδρεluλλου -πο,) κιιτό: σuνέπ«σ. 1.άΙ ιl.vο,χοv61ιητη ψuοη της δομής, ε!ν"' στοι· χι!α. μσ.νιερ(στηι«, &πως ,!nι κ, ή dχόpεοτη εόχ<ιplστηση

στο

"°"''

ω..

185

τ.w

6ρ(σκει δ άψηγητrις ,!σGίγοv-,m,; δλο χα! πcpιασδuρα ,...,,!...),,.. .,,,..; _,..,..ιt..�),ι. φcΝ .,._..,...,,...,,... γpα.φι� Π1'Jδήμα.τα ί-;,,tορ!ο:ς, ο( �Ρeκδάο �ις χαt �δΊ.ιώ· ,:ψc ":<'uv Πtpt';'f�i-ψ'];,:��' 1( , :;:?: τfJ �'.�\6.�Ι)'ι,η .i.πl) -r�· �ι 1Ν -σκψιή ατ1j•ι !λ),η Ι 96α. Ή άνά.μιξη -toU ρεα.λtστιχοi} χα'. το� :rα,•ιταστικι;'i.i στοιχείου vτb ϋφeι;, το& Υ«τ.wpαλισμ.ού τώγ λ�· π:τq,μeρe(ώt χ«! τής μ.ή πραγμι1.tιΥ..ό,ητα.ς τΥfς δλιχi')ς σόλ· ληφψ.;, ή ουνένωση τών χ.χρακτηρ,οτιχώ·ι τi)ς tδεαλιαtt;,.τJ-; tr:ποταής μuθ�οτοplα.; Υ.σ.t τ�ς χυδαίας ληστομuθ�στοpίας, ό σ\J•ιδvΜμC--ς δ�αλόγ<Κ.Ι .,.αj βα.σίζεταt .:,τή•ι χ«θημερ�'i'Υ'J σ'J\IQ· μtλία (τό·ι {,Ποίο ό θtp6ti.•ιτt; tlvαι δ πρ.ευμ.ένο, <1,οτ, b θερ66.ντες (δπως 6ε�α,ωσαν 19β) χσ.τ-υ.ήγ« •ιίι. μήν m.ταλο.δα! ν« οδτt ,., δ ίδιος τό, Jjpωιi του - δ).σ. αότά είν α, κσ.τόι πολv τυπικό ψ,1· πο στοιχείο; 1,w.ν<ερiστα1t. Και sίλος, ε!ν α, ή lλλειφη δμιχο­ μορφ(σ.ς στη•, eκ-reλεση, ή σ.νGίμιξη τijς δlξιιπ•χν,α, χσ.! τη, τή χοντροχοπ,6., έξιιιτ!ας τιί1•1 λtπτδτητ«ς μέ τήν <ίμiλε«ι όποίων ό ΔΙ)y Κιχώτης χαpσ.χτηρlστηχε σiι.Υ τό π,ό ..φρόν• τtστο &π ' δλες τlς μεγςίλις λογοτιχνικίς &ημιοuργie:;;199 -· il•ι v.ι δ !ηυρι<ηιi,; αiιτό, ε!να, μονiχσ. στό 1ιισό ciληθι νό;, έ­ ψόσο όπ6.ρχουν lργο. τοΟ Σαίξτ.ηp r.ού ι eπ"','ή; &ν&.μ.,οα στήν κοομοθεωρία στ!ς χ.ι�λλιτtχνικίς π.ροθέσιις τώ•ι δύο ςrογγρα.φtων ιrνω. ι:iναρίθμη­ �σ., δμω; ή σuμφωyία τοuς πουθε•ιίι. δεν εlνα, τδσο CΙ>"ι1-"'Υτtχή

�½;

...........�....,._ ,ι__,,..;.:::,,,...

,.

,:r

�ι,ι

""ί

w.

186

χ,

δσο σι ciν αφοpά μέ την ιππιχιuνη, nού οι δυό τους τη θεωρ<>ν•ι t:, .......... 1. . • • . .,\ -···· ···• - ·l. . .. Π•.•.LΊ •• -.\-.\. . .\. ι:....-.•. � ·,·· ;...,,.. ···, �......r-·r• ·r ,._,, .......,......· ,.r·..... · ι-... · ,.. _.,.,....., . ... ......, ···· φω·ι(α, τόι α/σθήμσ.τά τους σά σχέτη μέ τόι Ιδεώδη της Ιππο­ �.)·;η� �!f,jtί, :τ�λU S:�y�;;:τυti1 �αθ:l:; Oi��:.� ;tpέ1:ti -.� ":-? περιμίνουιιε- lχοντας μπροστά μι;ις ϊνα τ6σο πο).,jπλοκο ψαινό· μ.ενο. Ό οραμα,οuργός Σαίξπηρ παιpνε< πιό θιταή στάση dπίνοιντι στην !οέσ. της {-ιtnοσύyης ι!.r./ι τ/ι μυθιστοpwγpά.os γ<ά νίι. χιiνουv -:iντ/ατοιχα 6αθειά. ένmωση 11! τήν ξαφνι�ή dλ­ ).σ.γή πι, μοίρσ.ς wυ,. 'Υ1tό τοδς Τυ8όρ ή 6αιr.λείοι ,!χι έξελιχΟεί σέ 8εσπ,;, τ<σμό. εύγενε{ς t!χσ.v αχ,δόν όλότελσ. ,w.τασ,ρσ.φεί στδ τίλος τού πσλέ11ου τών Δuο Ρόδων, άλλ/ι ή κα.τώτepη ιiρ,ατο· · κpο;τ(σ., ο! μ,κροκτηματ!ε, {π,τδttς "' ή μ.εσοι!α τdξη τώ·ι ,:δλεω•ι t,θ<λαν πpο,τσ.ντός s!ρήνη χ.α! τ6.ξη - δε rνο«iζο•ιτσ.ν Ύ'" τό χu6έρνηση ,!χσ.•ι, !φόσο σοδτη ήtσ.ν ,!,ρ,..,ά ίσχuρή rι« ν« !μr.οδ!σει τη•, !"6.νοδο τ!jς dνσ.pχίας . Άμ,σως πρlν d.τ.δ τήν !νσδο τη; Έλ,σ6.6ετ σtό θρόνο , ή χώρο; ξσ.νοι;ι_-rοπή­ θη,ιι dπό τη φpίχη τοϋ ίμ
οι ,ι

187

.J!

.. προστα:se.υμίνι,ι 'ΧπΟ τήν «πεΩ.η κηιδόνQ'J έπανο:.στα.τι· Υ.<ί>Υ χινημ6.τιον 6.πb τα: χάtω. Όλοι οί φό6οι ποϊ, fτρεφε ή μιaοι!α τ6.ξη γιόι τηv α�ξηση τό\•ι !ξοοσ,G>v v.ισ ήγεμόνο. χ«· θησuχάστηκο.ν 6.πό' την δποσsήpιξη πο!, 6ρ�,ω.ν στη μονο.ρ· χ(ο. """' τη·, 6ιεξσ.γωγή του τα�ιχοu 1tολέμι.;υ. '11 'F.λισ6.· e__ -· ··' , '" . • .. • , ' . Q«Y

"'"'" ·�l"''lr""'Ιc. μ,c. ιv...v� \.γv,�v t.ΙJV ·JΙ..V,,·;ιη�u..ιv1.ι7,.ιι v,,.v,vμ.ι.v.

δr.ω; πο),λο! 6.pχον,,; τη. iποχης τη ς συνeχως οpι0'1<όταν σέ ο!χονομ,1<.½ς δυσχολ(ι; χα.! 1ιά.),ιστσ. π�ρε Ιί.μ.εσσ, μίρος σtά έγχιιp,jμσ.τ'7. τοσ Ντpέιχ ""' τοΟ Ρ6.λtϊ. Ή !!iιωτι,.ή έπιr.ε(, pηαη ,!χι s,x εΙ,,ργετ,jμο:�:ι μιάς 6.Υήχουστης !σ.,,μ• τώρα ,:p,;­ στσ.σ(σ.;· δχι μόνο ,j χu6έρνηση, ιiλλά χι ή νο�wθισ(α t,:ι­ σψατεύθηu γιό. νά. φροντlσ<ι τ6. σνμφέροvτο. !>.είyης2ΟΟ. Ή πpοσοδοφδρσ. ο!χο,ο,,.!α ιi·ιέ6αινι άδ:6.χ01tσ., έν<ί> τό πYtV· μσ. τη; ιiπόχτηση; ,.έpδους, πού fttσ.Y σuνδsμl,ο μ' ο.ό,ή, ιiγχ,iλιαζt όλό-χληρο τi> lθνος. Ό w.ιθέyσ,; πού ήτσ.ν ο!· χονομ.ικ.ό. εόκ!νητος έντρυφσvσε στην χeρδοσχ.οnίσ.. Ή τ.).<>J· σιο. dστιχή τάξη χα.ί οι γ«<<»<τημον,; η 6ιομηχο;νικ6. tνιpγοi eόγενεrς σχημ't8λt!ται ιiπό άvθρώπους πού γι6. nρώτη φοplι. όπό τούς Τυδόρ ά.•ιέεηχαy στην τά.ξη τG>ν , ό ­ Ύ•νόlv, tνω μέ tόν π).ονtο τw; τοiις δόθηχε χι ή δυνσ.,ότη· tα. ν" iνί6ουν ΧΟt'ιlω\ΙιΚ�. Οι 1tολ1) λlyοι dπόγονοι 'tώΥ π«.λtών •ύγtνΦν χα! τ.\: μέλη της τ,iξης των &όπcιτριδό\ν της tπα.ρ· χ(ο.ς t!νο:ι δλότελσ. πρόθυμοι ν6. χιiμουy γ6.μσuς ""1 νά συ, νεpγσ.στοfη ο!κονομικ.ό. ιιl τfιν nλοόσια. χα! σuΥ'C")ρητιχή μt· ρ!δσ. της μισαίας τ6.ξης. Έ5ώ, δπως σt δλδκληpη σχεδόν τήy Εόρώ,sη, ή ,ιοινωνιχή tσοπtδωση έπtρχεται !y μέpει μl 188

τ« πο;ιδιόι 6.νθpώπωv της μεσ«Ιο,; -:,iξης πού fχαμσ.•ι '(6.μου,; μέ την dpιστοκpατ(α '" tv μip&ι μl την τοποetτηση wν Υ<αρότιpων γόνων τη; τιiξη; τό\ν cύγιyό\ν σc dπιχά έπαγ· γΟφ.a.τ«. Π<Ι.νtω;, στήv Άγτλ(α, δπου χο.vό • ιο,; ιlνο:ι ij διύτιρη περ(πτωση, οl,σιαστιχά λαβc:ιiνtι χώροι ,j !σοπiδω­ ση πρδς τΔ ,ιά.τw, τ<ί>Υ «)γενών πpός τη μεσc:ιiσ. τά.ξη, σ! ιiν­ tιόιαστολή προπαttό"; μέ τή ϊ/Μλi«.. Οπου tό χα.ρα:ιι.τηριο.:ι.· "" ψσ.ινόμιvο ι!νιχι ij δ.νοοο; ττι; μtσσ.!ο;ς τιiξης στήv τ6.· ξη τό\ν tόγ•νόlν. Στήy Άγγλ(σ. το γιγονός, δτι ή μοναρχ!α εlχt dποw.ιtσ.στήσει τήΥ tά.ξη ϋστερ' 6.πό S,αμ.<ι! τιtς τ6.ξηc; τΦν ,ύπατριδό\ν ιiσφσ.• μα. Ίl cίpχ>J της τάξης, ή ίSόα τη,; έξοuσίαc; καλ J.n,v,, γίνεται ή 66.ση γιά τΙj θεώρηση της ζωής 6.πό μέρw. τ·ljς ιι.εσαlο;ς tιiξης, έφόσο ο! φιλόπλοιιτις τιiξιις ιiποχtοϋv ;).:, καt Π·εpισα6u.ρο wyείδηαη ττ.ιΟ γεγον6τcζ δτι δέν, όπάρ, χιι γι' ιχότές τiτ.οτι πιό έπιχlνδυνο cίπό μ,ςί•ι cίδύvο.τη κυ• 6lρνrf0Υι κι ιiπ/, τήv όπόσκαφη της χοινωvιχης t,pαρχ!ο,;. ,'Ό,αv >. λοvίζtται. , ή t,ρα.ρχία.. . tότε ή Sουλιιά Sίν r. ('ΓρωΟ.ο; ""' Χροοίδσ. 1. 3, μ,φ. Ρώτο; - Σ.τ.Μ.) - α.ύτη ,!yαι ή πψπτουσ(α. της κοινωνι,ιης τους φιλοσοφlα.ς. Ό ψδ6ος του,; γιά τό χιiο; έξηγ,r τή 6ασιλοφροούνη τοϋ Σ<ιίξπηp χοιi τών συγχρόνων τοu. Ή σχίφη τ,tς ιiνσιρχ1ας τούς χuνηγd πανtοο· ij τιiξη τοο ο,jμπαντος ,ιι ή 11σ.τ6.λuση 1•• τήv δπο(ο; tούς φο.ίν,το;ι πώς ά.πιιλ,ιτα.; ή τ�η αότή, ε!να, ·mριο θέμn. αtούς σtοχασμοi,ς κσ.i στά. γρο;φτά. ,:ους201. Δίνο,η σt'Yjv είκόνα. τη, mινφνιχτ'ιι; ά.τα.ξlα.ς τι� διαστιίσιις διαταρα· χης της cίρμοy!ιχ; του σύμπαyτο; κι ίpμη-ιεύουΥ tή μουσική τφy ο1ραν(ωy σφαιρ,;y σά •ιιχητήpιο tραγούδι τώΥ ό.γγέλων t'ijc; ,tpή•ιηc; πού θρισ.μ6Εύουν :τά.νω σtά. στο;οιο;στι>.Ιι. στοι· χ,τ... Ό Σαtξί"tηp 6λiπiι τhν χδcμο μέ τα μά:tt<ι τοϋ ι!ιπ-ορw1 φιλελεύθιφης γε•ηχ4 Y?o-tpoπ�, �επτ�χιστfι Υλ άπb με· p\Υ.ές i·π6φiι; 6γα.λμίνου ά.πό <ιlrtαπ.:iτις -χcχ.τ-ο(κ.ου τη, 'ίtό1

'*

'*

'

189

-J

1

!

λης. Έκψρά.ζει πολιτικές άπ6ψεις ριζω;J.ένες στην ίδέα τι,,,, ά νθρώπινων δικσ«ωι.ι/4των - δπω� θiι. τή λέγr.ιιιε σήιιερα; - · κr.ιτα;δι><ηνή. Άσψσ.λώς δ Σσ:ίξπηp δl.ν έπιχpστεί τίς προχσ.τα;λήφεις του Κοριολσ;νοϋ, ιiλλά ο! ά.ξιο­ θρήνητες α.ύταπ6.τες του ά.ριστοκρ6..τη δέ χα.λοίίν τή χσ:ρiι. πο� νιώθει στήν δφη τοϋ «περ(φημου &.νθρώπσυ». Βλέ πει ό:φ' όψηλοϋ τίς πλσ:τειές μάζες του λα.ου μ' ενι:ι σ.ίσθημσ. &,ιωτε­ ρότητσ.ς στό δ-ποrο -· δπ(J)ς πσ.ρσ:τηρησε κιόλας b Κδλεριτζ - όπά.ρχει cνα ιιlγμσ. 6.1'.iχθεισ.,;; Υ.σ:! ύ-πο11ονετικi)ς χαλοσ,5νης. Σ�:ό σύνολό της ή πρcσέγγισή του ά.ντσ.ποκρίνετσ.ι στή στάση των ά.'ιθρωπιστων, τιi\v ό ποίων το; συvθήιJ.ι:ιτσ., πσ,:, ό:­ νσ.φeρ ο ντι:ιι στό «ό:χα.λλιipγτ,το», •πολιτ ικά. ιiνώριμο», «άστα.­ το» πλi)θος, !πι:ινσ:).α;μ66.νει χωρίς δόλο. Εύθύς δμ.ω,; μόλις i., ...-1 ......_..,r:.. ···-Η"'Ι·"'""'"'t"""'1

190

s.:... .

.......

--·�· .ι..,.."Ι ....� :....·-·····-!- --··· -"·· ··· .....

..$. 'Ι -1 Ι'.. ' i>Ί -Ι"'""'""'"'t""'""""Ι ......,., .:..,....�

vδτεpσ. δεμiνη μέ τόν ιiνθρωπισμδ, προσεγγίζει τον 6.πλό Ίn,λ ·.,� '!l"tnιι"tt"Cλn-,,'V) ινttτt'tvli'Ylrm •,ιrι,l ,ια.).ή Αέ.ληση ά.π� δ .τι ή μεσιιίσ: τά.ξη, ή δπ�iσ. ά.πειλείτσ.ι πιό ίi�σα. ιiπΙϊ τίς ο!χ� νο­ μ.ιχίς Sλίψιι,; τοϋ �ρολξτα.,p�ιiτου, κ� Οτt δ Μπώμcv κ«: Φλέτσερ λ.χ., πού ορίσ,ιοντσ.ι κοντύτερα. στήν ό:ριστοκρσ.tια. ά.π' δποιο νδήποτε επι:ιγγελμι:ιτ(α. σuν6.δελψο τ.oiJ Σιιίξπη�, πσ:ρ ο υσιάζουν τον <ίπλό λσ:ό σέ ψώς εύμενέc:τερο ά.πό πλει­ στους δσσυς δραμα.τουργοίις της περιόδου α.ότης203 - :�· τε ιiμέσως θόι γίνει ψι:ινερό οτι ο! iπ ψυλάξ ις σ.ύτές οε ; : � έχουν πολιτιστική \J.ΟΥ6.χα. π� οέλευ":Ι. Οσο ομω, φηλά. η χι:ιμηλά. κι lJ.y έκτιμοϋσε δ Σσ.ιξπηρ τις ,οισ:vο ητικές κι 1)θικές !διότη τ ες των ιι.α.ζιi\·/, δσο πολλή η λίγη συμπάθεια κι a.v tδειχνε γιοι τl> •6ρωμοπόδι:ιρο• κσλ •τίμ,ο» &.πλό λαό, διιως θiι. fιτι:ιν ύπερ6ολική 6.πλούστευση τιi\ν γεγονότων νiι. τ όν πσ.­ _ ροuσιό:σουμε &πλώς σiιν δργιινο στά χέρισ: της �ντ�δρσ.σης. Ό Marx χσ.ι δ Engels διάγνωσσ.·1 κι -εδώ τδν σ.ποφι:ισιστι­ κb π.σ:ρά.γοvτ.σ: τό ίδιο δpθά. δσο Χ�ί στην περ(πτ ω":') τoiJ Μπι:ιλ­ ζ6.Χ: κι ο! δυό σuγγpσ:φείς, πι,;ρολη τή θεμελισ:ν.α. συντηρητι­ κή τ ους προ σlγγιση, ήσι:ιν nσ.πι:ινείς της προόδου, γι«;t κι ί οι δυό εlχσ:'ι άνοιγνωρ σει τήν κρίσιμη χσλ μή προι.ισπισιμη ύφή της κσ.τ6.στι:ισης, μέσα; στήν δπο(σ. πλείστοι όιπb τούς σ,,y• χρόνους τους άρ·ι<0υντσ:ν νά έπσ.νσ:πα.υθοσν. Ό,τι κσ.ί νόι φ p ο ­ νοiJσε δ Σι:ιίξπηρ γ ιά τ η μονι:ιρχίσ., γιiι. τη μεσσ./.α τάξη Κ<Ι:t γιά τiιν άπλb λσ:δ, τό γεγο'ιός κι:ιί μόνο δτι έξέφραι:ιε μια. τραγική δφη της ζωης κι:ιι τήν πιό 6ιιθειά. &-.π<ιισιοδοξίιι σέ μισ. έποχη έθνικi)ς d.νόοου κσ:ί ο!κονομικης εύημε.ρ(σ.,;;_ (ά.�' την όποίσ: κι δ ίδιος κέρδισε τ όσα) , ε!,10:ι μσ.ρ�ρια. της �­ σθησης κοινωνικi)ς όπευθυνότητσ.,;; ποό εlχε χσ.ι της πεποι­ θησής του δτ, μέσιι σ' α.ύτό'Ι τ όν μισο - ΙΤσ.ρ.ι:ιδεισο δέν ήτ�·ι δ),σ: τέλεια.. Άσγχρ ο νου σοσια.λισι,.οu οy_ό:ζοντα:ς τό πr..?­ <>ωπείο σ.πό την ψυχοι.ογισ. τη,; μεσω.σ.ς ταςης.

/>

[<:)Ι

pcιxtήp μίροuς srou της θ•ώpη ση. μεσο:ίοις τάξης τιv διlφθι.ιρι, πΟU lγι•ιι χ.αφCC'Χhπος xcιl χυνικός χα.ί πού �6· OQ οαο�Λ� y,;., y,�;; ��.;;,;ν::::�; :�� -fj;�::':'.�� !��,,� λ«�τής. Σuντο:φ«ίζιι μin τw γνωρίαμσ.τα. Σ ο.ίξτ:ηp ιiπίναντι στην !πποοόνη εί·ισ, πολύ μπλεγμlνη ,ιι ο1ίτε δλόtελ« συνεπής. Μιτ<:ιμορφώνιι τήν παpι;ιχμή τη; {ππmνης, την όποtσ. στdι. ιστορικό; τσ, a. mμσ. lργοι rλp ιγράφιι μl. πλήρη !χοιν01το(ηση, σί τpο.γι.Sίσ. τοΟ !δ,σ.λισψ,ϋ - δχι έπειδή ε!χε προσεγγ(σει π•ρισσδ­ τ,ρο το !δεωδες τf)ς ιποσuνης, 6.λλά. ίπιιδή ε!χε '" σ.ύτός dποξεvωθει· dπl> τή ,μή !,mοτι,ιή» πρσ.γμοιτικδτψα κοι! τό μσ.κιιχβελλισμό της. Τώριχ ε!χ, γ(νει φσ.ν ερ6, ποϋ όδiJyησε ή χυρισ.ρχ(α σ.ύτο;J τον δδγμσ:τος! Το Μάρλοου ίξο.κολουθοϋ­ ,,. νσ. τόν γοητιόιι δ Μιχ;uαιί/).).,, χι δ ν<ο.ρός !,ι;ι(ξπηρ, ό σuγγpοιφtοις τοi> χρονι,ιοΟ τ οΟ Ρ ι χ ,:ί ρ δ ο u Γ' -:tpoφ:,.• y(i)' ήtσ.ν πιο ένθοιχιιώδης γι' οότbν r.ιχρά δ ,.σ.τ01τ,νός Σαίξ· πηρ, γιά τον ότ.οιο, &πως κσ.! γιά. -.ούς σuγχρ6νq,ς του, δ μσ.κ:ιχβελλι ομός ε!χ• γ/νει ίφιό;λτη;. Ε!νσ.ι ιiδύνι;ιτο •ιά πο· pιγpάψουμι ένισ.ίιχ, iν,ξ6.ρ<ητσ.
'*

·ι�(.Α.,.,VI.ΛΛ......... ��;

13

193

ώριp.,;τη�οι, χα! στljν κορφή τής tπι_τuχ(ιιζ του, ή φιλσσοφlοι _ που Gιλλα.;t pt'- ικι.ι ΟλΟΧληpη τη'/ τι,� iTHXUi μ � �τ;ι;:ισοΑη «.ε­ κ;Η.οη του γιιχ την χο:yωνικη κ�τ.ά.αταση �; Υ.ιχί. ?61?JJ4tό. τ<ιυ &.πέ. ν-,:·.ιτt crtίι;. όιά.φοpiς μερίΟε, τη� ,ιοινωνlας. Η πpαyινiστιρη f'>'.ο.νοποίησή τ.,υ μέ 1ις δττιiρχq.ισες συν­ θή�tς χι ή α.kηοSοξίι:ι τ<ϊυ, όσο d.-ψοροϋσι. τ ό μέλλον, ύπο· ο,.ι,φτηχοιν χοιt μ ο λονότι lμ,ιvε τφοσχολλημlνος στήv d.ρχή ti)ς td.ξrι,, οτrι•ι έχτίμηση της κοιvωνιχi)ς στο:θιρ6τητw,: κοιί στην ,1.π6ρpιφη τοΟ ,)ριοϊ,-οσ !διώδοu ς της φεουδα:>.,κi); ίπ­ ποσύ·,ι�ς;, φαίνεται ,πώ, tχα.σε τήΥ !μπ�στοσι.)νη του σt'ή μ�· Υ.ιο.6ε).λαή &πολυ-.αpχ(α. ""'' οτήν d.νελέητcι φιλόπλουτη οtκονομ/οι. Τ-Ιι στpοψ/ι -rov Σο.iξπηρ τφδς την d.πσ.<σ,οδοξ(,. t-lι συνδέnνε ιιέ τήν τpσ.γωi.iί« τοϋ χ6ιιη τώ 'Εσοιξ, στην δποίο. fιw.ν μπλιγιιlνος "' δ rφοστd.τη; τ1'0 ποιητή, δ Σ,χ . σι «).λα δυοci­ cύθαμπVJν > χ.: lχοuν lπ(cης &:ναφ.a:ρθετ ρεσtο: συ11.Μντ<ι τijς !στορ1οις της έΜχη, (οπως ή ιχθρο: &:viμ.eσa. στην ΈλισΜετ κι:ιί οτη Μαρi« Στούαrπ, ή "ι«ι.'tα­ δίe!ξη τώ·-_ Ποvριτανων, ft 67.θμιαί<> μ«cιμόρφωση της Άγ­ γλιας σέ 4σtU'ίομtκb κρατ.ος. τ-ό ttρμα. τ* σuγχ.ριταά φι· λελευθιρης ο,α,ωβtρνηοης τfjς Έλιαιiδετ κι ή καινούργια φιου1ίαλι>.ή τό.αη omb τbν 'ΗκωS<> Α', ή κορύφωση τijς · τpοπlσ;ς μ.εαι,,!α τάξη) σάιν 1tιθσ.νές cι!τίες τi)ς d.Ηαγi)ς οιύ­ τ,jς206. "()πως κcu ν&χ«, ή χp1<>η d.π' την δ1'0!.α π,pνό! ιmο· ο,ιό.πτει δλη το, την !σορροπlσ. χα! πιφό.γaι 11.w.v ήθιχή φt• λοσοφία.. πW :<.αΥtνα· τη� σtοιχειο Οέν ι!ναι τόσο χαρο.κτηρι­ ατό <ξijς δ ,wιητης οτιzb δσο το γeγονbς δτι d.m τώpοι νιώθει πιρισσότερη συμπά.&ιια γιά U)ο\),ζ 6.Υθρώπω; πα) &πο· τυχσlνο,ν ατή 1ίημόσ,σ. ζιοή πα.ρόt γιά χεινw. πο�χ ο,ν χαλf, Wχη_ κι �Πι"Ρ.Jχiα.. Μίοο-. σt'!J'ι καρδιά "t'Q\1 χpαηί μι4 γωνι.« ζιατ-η yισ. τb Βροσ,ο, ,ιν ,.,ζ<ιμή πσλιτικijς ,ισ;! tbY i• ,.uχον &.νθpωπο207. ΜιΔ τ!τοια. έπα..·ιr.ιξιολ6γηση ΟUσ)(!Jλα μπσρεr ·ιό. tξ,ιγηθε, μ< Δπλή d.λλcιγή φυχιχijς 8ιάθεση1;, μi ;,,α;:r.�tι;ι tντ�).ώ, πpοο:ωπιχή έμπsιρί« "7 μέ χα.θαρά διανοητιχή ο:όρθωαη τω•ι πp<>ηγούμ.ενων c!.1t6φεώv τοο. Ή ιiπο:,σιοδοξ(«

�ο:.

�ι

,,.,ι

'*

194

τοϋ Σcdξπηρ lχ, οημαο(ο: όπιρατομιχή χι lχει πάνω της -. . ...... �, ... f---···.:ι.• •• .,... ""'11"'_,..•..., Ι"··�·� '"('.,.1 ...'""- ......,..,.,J•' ΊΙ c,χίση τοΟ };-ι(ξπηρ πp/>; τb θεcιτp ιχb xoιvb τ!), έ­ ·πcχ�� tfιU άνt"�στο-tχe! σπj·; κcι·rω·,t�tή τc-.; θ:ώρη4 ,γt\'�κ, τ!.ς άλλο;γ¼; τ6>•ι ο·,μπα.ΟειQν του μπ οpοΟι.ιε νάι τlς πιχ,­ ρσ.χολουθήσουμε κο:λιίτ,ρ<1. σ' αότη τή αυγ,ιεχρ ιμένη συνi· ιp ε tσ. ':'t«·pά σέ 1ε•1ιχ!ς ά.φαιρέσiοt�. Μϊtοpοσμe. ν.& χωρCαου• μι τη λ ογο-τ,χνι><ή του στιιδιοδpομiοι α! ,.d.μ,-τοαι, φd.οtις, �Ο":, ε�ναt Ουvσ.τΟ νό:. δια:κr,ιθοU•ι ε.:jκολα, ιiνάλογα μi τ4 ΧΟtΥtι,νιχ.ά. στρώμα.τcς. στά. δποία ιiψteρώνε, l,δw:!τιpη πpοσο· χή κα! ιu τ!ς r.οιpχχωρήσεις -ποu κd.νιι σ' ο.ότά. Ό σuγγρ.,;­ φi"' των "οιημάτων Ά ψ p ο δ 1. τ η " " 1 Ά δ ω • v t ς χαt Λ ο ν κp η τ ί (/, εr•ιο:ι (tκδιια. ποιητης πού σuμ. μο-p· φών<τιu μ! τb ιiνθροm,στιχb γοϋστο το ϋ συpιισϋ χα! γράφει γ,' δράμα 6λέπει ' λογοτεχνικό ε!δος δ,ότrpη1; σεφα,. Ή λυρική"' ή έπιχή r.ο!­ εόνοούμtνtς λογοτεχν ι,ι!ς μορψe, στοίις ησ-η ι!vαι τώρu. χο.λιεργη1 Ιkνοος α;όλικούς ,ιύκλοο;;, δiπλ<>. στις δποtις τδ δι,άιiσ.. ι ιt την ει)p>jτιρη &ημόσι<> άr.ήχηαή ,ου, θιωριtται συγ,φιτι>ώι 1"λη6εισ.,,Ιj μοp:pή lχφριι<>η.. Μ«άι τb τD.ο ι w� ,-;ολέι ,ου τQν Δύο Ρόδων, δτ<>ν ή d.γγλι,ιή d.pιστοχpα;τ-ισ. ,χ,­ χολουθεί τδ <".Gιpάδειγμσ. ,ηι; ι,αλικης καί γαλλιχijς 'J'JYGWόλ· φου της "' άρχlζ!t vάι ένδιοιψ!ριτο., γιά. τlj λογοτεχv!ο:, ή σ.uλή γ(ν«ο:• . �δ !π!11.•ντρο της λογοτεχν ικη; ζωης , δπιος χ«ί α! άλλες χωpε,. 'Jl άγγλι,ι.Ιj λογοτ,χvί.<ι της 'Αναγέν· vησηι; t!νσ.ι οώλ,χή '" έρ,.,ιτ,χνιχή, ,,' .< δ Σ(ντvaο ,!vσ.ι χ0,λλιιργη· μlvοι iρ«σιτeχν<ι;, δμω; ""' πλείσ<οι !1tαγγ•λματ(ες σuγ­ γp<>φ<ίς της έ:τοχη, όr.όκειντσ.< !πίαηι; ατήv έπιρpοή τώΥ y,ιλιεργημlνωv d.p,o-:o,ψ
οι

ι,,,,_

195

τ!αι;, ποiι ,φοσ:pίριι τόι εpγα του γιί>. ποόλημι:ι., ><ι δτι έξοιpχη; έπ ιθυμοiίv ν<Ι: πεpιορ(σουν τήν Υ.υ><λοφορ(ο. touς. Σ" αότGό; τοUς χύχλοu�; τη� χtη·ιων!α.ς, κι dχόμ.σ. κι •� � Υά.μ ισα σ' !πα.γγελμ,ιτ(ιι; συγγραψείι;, ό λυρικ¼ κ ι έτ:αό\ πο,ητής έχτιμάτ«-: π,ρισσό«ρο <Ι.πό i·ια. δρ..μο.τουpyό, β ρ [ ­ σ, σχιι προστά ,όχολότιροι χσ1 μπορεί ν& όπολογl�tι . ...τη • • .. ..., • , � •... ..ι /1 ·_.___ --./". 1tιQ ΎE'/Vα.ιtvJIUγ'1J tι'Jl:ιxn:l/t'ι�7J, u., WY�,.,VI.I '1 'VΛ\ΜΙ Υ-'"·""\"'�Ί '"'7 δpαμοιτου,γοv, δ δποίος γρά:pοι γισ. τι. δημόσια. 6tο.ψσ. πο•, ι!ναι τόσ ο δημοιpιλi) σ' δλις τις τiξειι; τη; χοιν�v(σ;ς, ε!vα.ι πιό ά.σφο.λή-ς άπό Χi!ν«>Υ ,ίπό !δ ιιi>τη προπiτη. Ε!νσ, <ή η ο!οvεί αόλιχή ζωή τών μιγ&,λων σ,τιτι_­ κώ•ι. Ο! ήθοποtοί πού 1ttρ:φέρονw.ι σtη χώρα Κ4 ίχι:τvο.� που μένουν στό Λοvο(νο, mτ6.γονsα.ι «μ.εσο. ά.πb τοvς ποtλισ.τσοuς χσ.ι το&ς γε).ωrοϊtοιο-.)ς) �ού ώς τώρα ...-ού,; &.πα.αχόλοσσαν σ' σ.ότit τit σπιτικά.. Στδ τόλοι; τοi) 1'1ισσ.(ωγα τσ. μεγάλα ή ­ γει�.ονικά νοι)(ΙJχυρια. εlχα.y τούς δοιούς τ<.i� ήθοποιούς - ςιέ μόνιμη η [χτα><τη ά.π""](όλrιαη - δπωι; ,i,ιpι6ώ; a!χσ.•ι χσ1 δΙΥ.οός τους pαψωSούι; (άρχιχiι σ.(ιτ,:,ί ήσοιν !σωι; ταυτόση­ μοι) . Σέ γ,οpτο:.στηι.!ς πeριστάσε,ς. - προπα.ντδς τα Χριποό­ γεΥ'ια κoct σt οίχ.ι:ιγενεια.κες γιορτές, ίδι«/.τιp,α γάμους ¼κτελ οϋσσ.ν fpγo. συνήθως γρa.ιη.ιiνι:ι γιiι. τlι•ι π,ρ(στοιση. οι ήθοπο,οi :;κ,pονcnν λ ι6ρέσ. χ«! τό σf/ι>σ. τώ•ι άψε•ιτιχων τους, όπωι; ά><ρι6ως ,.ι ο! !)),οι ι!.χόλΟ'Jθο, καt intηρeτες. Ή έξωτ, ­ ρ<><ή μορφή της όπηρετι><9)ς αότης αχέση, δισ.τηpήθηχ.s ,. , δταν σ.κόμα ο! Ρ"ψωδοi ,ιι οί σπιταο! μίμοι ,!χαν 6pγ ανω­ θεί σέ ι!.νεξι!.ρτητε; !το..φa!,ς ,jθοποι(Ϊ)y. Ίl προοται.,(ι,. τό\ν ,ψi>ψ «
ράuλειb. rοΙΙ ""t/p" το,; χ.,ιι γ!νετοιι χτ(στης. 'Αλλά μόνο 1ι.ιά: σχιτιχά 1><,φή άv«λc,γ("' wv σνγγ?"'!'lωv πρ<>lpχετ" ι άπό τόι χ«· τώτεpσ. στpώμ,;τ" της 1<0ινωνία.s· ή πλιιοψψj>ί" ξεπηδά .;. . πό τηΥ χ<:ιτώupη 6-ριστοκp α.τ/σ. χι άr.ό τήν τάξη των ά.ξιω·

··--·"'······ ....� -·"'·· -'- · ·r- .... :.. -: .....1nct >'Τ.. - ....... : . Ίι-•ν"λ'"'r ,......, ,,.,., ,�,_.,.,.....,,...,, "t"''"'t"...,,-- ., .,..,....," �""'t-'"'" ,,,,

γοτεχ·ι/ο. δ¼ μπcρουσε •ιάνοιι πιρισcότεpο ταξιχσ. χ,;ιθορισμtνη ατην ""τσ.γωγή χσ.\ <ιτή·ι χσ.τιύθννcή τη; άπό τήν Ηισa6ε­ -τι«.'ν'ήt ΠΟ') δ xVpto� σΥ.ο,;tδς της σuν(στα.ταt σtηv !χ· :πcι.ίδι1)ση πpα.γμα.τοιti>'Ι ιόyι •,ιών χαί τ.ού άπιυθύ•ιεται ;τροπ.α.ντός στους 1Μ<λοu;, ο! όποιοι tνδιοιφέpο""' &μεσοι γισ. τήν έπί.ιυξrι σ.ύtοΟ τοΟ =οΌ. θιωpήθηχι r.ιp(eργο, τό δτ, άποδόθηχ, τόσο πολλή ση11aw(οι στήv εόγεναή χσ.το.γωγή χαί συ;.πιριφο· pά., σέ μιόιy έπ οχή πού ή ""'·'" άριστοχροιτ!" ε!χε έχ).ι!φιι '"'-τά; πολ� μιγάλο μ,ρο;. έvώ ή χιuνσνργιοι, ώ, πολu πρόσ• φι:ιτ«, ήτο.ν άχόμο. τμημ" τ;>ι; μ,σ ο.ί α; τάξη;209. Όμως,·•! · νιu γ•,ωιτ:ό δtι ά,φι6GJι; ,Ι.> γεγονός, :tώς τι'>. μlλη μ,dς άρι · στοχρι;ιτ(α.s ι!-ιιu πpωτ6φεpτο; ο' σ.ότr, τήv τάξη, ε!-ιο.ι έuί · νο ποu πολλίι; φ<>ρίς έξηγιϊ τό σνσμπισμb χοιί τ!ς όπιp6ολι· χ.&ς d.τ:α.ιτήσttς πού δv.χτυπώνοuν πρ.ός 'tGCJς σ�.Jναδίλ9ους τουι;. Ή ψιλολογιχή χοιλ).ι/ργεισ. ε!ναι 1.,α ό.r.ό τΙι. σποuοσ. ι6,;ιp-α προσόν-r;α τ.οU dνσ.μlνοντ«.ι «1tb ά ,ι• θρ ωπο εόΎε•,ιικτ)ς κ α. · τσ.γωγηι; στήν ίλισσ.6ετιοινή 11'σχή. Ή ).c,γοτεχν(α. ε!νσ., τιiι· ρο: δ μtγά).ο·ι; σ>,pμό; χι ι!ν<ιι !χδήλωση χο.ληι; συμ,:ιριφ ο · pάι; τb νι\: μιλ¾ γιά: -nolηcNj κο.t ·ιά συζητdς λογοτεχνικά προβλήματα.. Τό προσποιητό ϋψοι; της 1tοίηοηι; το& σύp11οϋ μιtα.φ/ρετιu στη συνηθισ�ι.ίνη συνομιλ(α; ι!.χόμο. "' ή 6ασ(· λισσα. μιλ& ,,. σ.Ιιτό τό «χνητό ϋφοι; xo.l τό νά μή 111λ8. κ « ­ νεiς σ' αότb θεωρ,ίτο:ι τό ίδιο σημι!.ΙJι χο.χηι; άνατροφijι;, δ ­ οο χι ή άδuναμ(α •ιά μιλήσιι Γιχλλιχά.210. Ή λ ογοτ,χνίcχ ,!νcι.ι !ν α 1<αιγν!δ ι της συν,.vο.στροψη;. Στην ιύγ<νιχή ><Οι · νων!" τΙι. έπιΧ<ι χσ.! προπ,.ντόι; τΙι. λυpιχόι πσιήμο.τα., ι!.μtτρη­ �" σονέτtιχ -χσ.ι 'tpσ.γούδιο: χ.α/,ιιργημλνων έρα.σιτιχνώ·ι τ-:εp· νοϋν χιιpbyp"'f<'- dπό χίρι σί χiρι. Δίν ι!ν<>.ι τυπωμίνο., γι<\ •ιά τον ιιτ:ι! τό γεγονό; Sτι δ σuγγροιφία.s δ!ν ι!ναι /παγγιλsuχ·

197

196

'

' �

τΦν άpχών της πόληι; χα.ί τννι; ίγγυοϋν<ο.ν πpόσiJιτο ,Ιοό· δημ.α . Ό πpοσώτηι; wU<; τοiι, ιδ,νε ίycι μικρό ετήσ ιο μι­ ....�t, Μ ;)'U. ,,.vν,:, (,.�U,1,.V.)'\:....w f"� ,.�� V'ι,.ιιγc.u��"; ,.uu� .:,,.,..,,.ι;.­ &fιποτι ήθέλε •,ιά κ«Υ�'Jίσεt �ιι« θεσ..τptκrJ πα.pciστ«cη για (Jίxvyενc:ι«-xiJ ττιρiσταση211. Έπομένω� σ.ό't.Vον· τα., - θtα.,:ρ!vοι πρiπει νά. α-;:αθοϋv στα. δικά. -του� :::όδια. 'Αλ),&, τό άποφcιοιστικό {yοιυσμοι γ,it τό οχημcιtισ μό ταχτι χων θια:τpικ.ώ•ι !-τιιιpεtώΥ τ-Q πα.plχιt ή γpήγ!ψ'7 ά•,ιπwξη "tOiJ Λονδ1vου ή συγ,ι,ντρ,;πο!ηση τη, αόλι ΧΥ)ς κcιl πολιτιστι ­ χf)ι; ζω!), όπ� τούι;·Tυocp212. Στην όλ ι σαδετ ι ανή εποχή !α δ!ν π,ριiχιτσιι ο•jτε δ παρrιμιχρό; dUyδεΟ\.ι,οι; η bϊ..οtαδή'Ποτt πpαγματιχή l x · t!μηση άν6.μεσα ot ποι7j'tή χ«! προστσ.τrj, 0! ΟύΠΡ""ί''ίς δ ­ πε.pθεμα.τiζουν στη χο;ιτρή κολrι.κεί« των «φtε.pώσεωο,ι1 τί-; δποϊ,, συχν/ι. d.πεοθύνουν σ' άνθρώτ.ους δλδτελο: ξiνουζ στο ι•ιτ<ι� οί nροστ6.τε; οί !δ,οι γίνονται δλο χα! πιο τσιγκούνη· δει; &:νο:.�ιόπtστ.ς;ι στά δώp«. -τr.ivς. Ή �).ιά πσ.τριαρχιχ.ή σ-ι.,έση άν,i,μσα σέ πpοστcίτη ,ι.σ,ί προοταttυόμινο 6ρ(σκοτσ.ι στό πpοτσ!ς τt,ς δ ι άλυση;2 Ι 3. Έτσι δ Σ«ιξπηp 6.δράχν« την tuχα.ιρ!ο. νl,, μ,τσιφlρ« τδ ταλ/ντο sου οτό θl<ιτρο. Ε!­ ν<ιι δύσκολο ν' άr.οφο.νθοl)μι !ν τό χcίνει cιότό πριί')τ' .iπ' δλιι εξα.ιτ(σις τf), μεγσ.).ότεpψ; άοψά),ειι;ιι; πού σιόw πpοσφ/­ pιι ή tπι ι δή σtό μ,τι;ιξύ €χει μεγσ).ώο« ή όπόλ'ηψη τοϋ θ ε 6.τρου '" έπ«δή τό. συμψiροντα κ.ι οί συμΜθ&ιlι; του ι[χσ;ν μιτα.τοπιστιt άπ:Ο το? στενό κύκλο τών dptστο-κ,pα.τώv στ�ς ε,j. puτιρ,ς ιι.ά.ζ•, - ίσως δλοι α,jτοl ο! π«p6.γον<ις νό. συνδυσ.­ στηκαν στην ιi1:δφα.σή του. ·n άλλcιγή τούτη προς τό θl­ ιχψο_ σημι.ιδεόει την άπcιpχή τής δεότεpηι; φάσης οτήν κcιλτιχνιοιή εξιλ,ξ'Ι) τοϋ Σ:ι!ξπηρ. Τ« lpγ« πciι γp6.q,εt τώpσι

οι

Κ{

ί

r

r

\

χ,

i

ι

f 1

ti

1' r

δίν ί.χουν τόν χ),ασσικιστι')c.{) χαί προοποιητ« είδuλλισ.κό τ ό ­ νο τω, πρώτων ,ου δημtC<>pγ'Ι)μ«των, δμω; έξακολοuθοϋν .,.:; =--ϊ:.r�;-;-· :: :: · ·:�::: r. ! �� �·':":�-: -r-.... A,...-s:-,.,.......���'·"' 'F.\ί : · μlρει ε!Υα.ι άγέpωχα χpοναά, μιγάλσ. ια-.ορ ικά ,w.i πολιτιχόt e,�tpt�i !py:r. σ'";ά b�c:� !ξα.{ρι1:α.{ ή lδΕ�. τ� �Ι)')γαpχlιχς1 μόρ« ξiy,οιcισuς, ξ/χ,ιλα pομσ.ντ<Χtζ κωμωδiει;, τ:ού Υ. ινοϋντ-α.ι μέσα. σ· Εν�ν 6λότε).α. πλα..σμ��α.ό χ.όσμ.01 γεμά.ttt; σι!σιοδοξ{α χ«! χαρά τfj; ζωης, ciνtμ•λeς γι ¼ τ!; καθημερι­ ν!ς φρονρcι ,iφήο,ι πολύ πίσω τόν ιόψυϊομό κώ τον π"ιγν,δι6.ρι χο ρομaντιαιιό των ciΥώτερων σψωμ6.τω•, της :ι.οι ·ιων!α.ς· δμως φο:.ίΥε:τtJ.ι !-:τ!σης νdχit d:ποξενιρθιι χι άr.ό 't!ζ μιοαίις τάξ,ις, Γράψει τ!ς τροιγωδ!,ς του γι « τό μ,γάλο μ(Ι)δ(­ •, πού άχόμσι μιόt φοp/ι. χ6.νοντι:ιι μlσα στη ρομcινt ική διό;θε­ Ο'Ι), Ό Σα!ξπηp άφήνtt δλο χ<>.ί r:ι ό ξtμα,φ" πtσω του τη μιοcι(cι τ.Ιίξη, ή δπο!ο; άπb μέρ.. οι μipcι γίyετοιι πιό ΧΟΥ· τ60ιvpη Υ.α! στ,,• οχέψαλ'Ι) μέ τό-, ποupιτα•,ιομό της. Ο! έπι­ θέσ&ις των πολιτικ<ί\ν χι tκχληοιcιστικu)y 6.ρχων ε,..ντ(ον .:οσ &ι�tρΟ'J γi'JOV":a.ι πιό S!α,.Ι!ς· οι ήθοnοιοt 'Κt δρ-q.μο;τοvγ γο! άκ6μ« μ,ά φορά 6ρ(σκουν τούς π6.τpοΥε; καl τούς προοτά­ τε; τΟ'Jζ στι:ιύς χ.ύκλοuς τfJ• αόΗ)ς καί τών iGyι�>Y 7..α,l προ.,� αρμ6ζοΥ<ο:•. π.ερισσδγρόοψει θ,ο.τpιχiι !pγα στi 6πο'tσ. κupιο-.ρχc-ϋν τΔ pοt14Υ'tικα 1.1.uθαόι. στοιχιtιχ. xW. W. brcorα &πό π.οlλέ<. aπόΦεις θυμίζουν tι; θtr.ι":pα!ς !π{8ι!�εις και τίς έpα.σι't'tχνα!ζ παpαστ&.σιις προ:.(.1)1':ιδοφδρω·ι (n1asqucs) της σ.1).ηι;. Πtν<< χρόνια πpοτοΟ π,θό.νει , οτήν χ ο ­ ρuψ-ή τηςέξi).ιξής του, δ Σσ.(ξ-πηρ ciποaύpετcιι ά πό τό θ!ο:τpο

ο•,

1

οι

199

lθδ

r

•·

1'

! και Οt«.μα.τ« iν�eλώς ν!ί γ ρ.&.�tt θεα.τριχ.«..lργα..•Αρα.yε. -τό tεο­ . δόΟ-ηχε ή χάρη σ< τιοιητή νσ. 6η­ χότεpο δpσ.μ«τικό lργο, ;ου μιο,;ργ,jσιι, ήταν δωρt τοϋ 1tι1tρωμένοu σ' Ινσ.ν &νΟpωτιο, ό · ό1tοιο, πpG)τ' άπ' δλσ. 1jθ<λt να; έφοδι4σ<ι τη θεσ.τρική v>u ίπιχι(ρηση μέ -¼γαθά. γισ. πο,j),ηση "' δ όποιος lπ«φι νσ. τ: σ. ­ ο6.vιt δ-τα\1 kf11.n:n6] rtH· Hι0v-'lin,,.,nτr. F; .rtιιλ ν1rt. 1:λ\Ι in.n .. �ό · ,ου χ..Ζ τη� οίχογtνει� τοu, � μ'f"ως τδ' !ρyο ο:όtό ήταν μaηον δημιούpγημσ. tνό, ποιητη πού πσ.ράτησε τό γpά·�ιμο, Ο'τιχ.ν !νι(.ι)�t δ·η δέγ άπόμενε π�.ά ΧΟtνό γι&. τό δποίο άξιζε ,:Ον κόοπο νιz γράφει; 'Ασ-,<ιwc dπό την άπ:ivτηση σ' σ,!,τl, τό έpώτημσ. κι ε(τ, φpονε! �ιινε!ς δτι b ·Σοιίς11ηρ πσ.ρiτησε τό θέο:τρο χοp•σμένο, ij ό.ηδισ.σμiνο�. τό $έ6ι:ιιο είναι οοϋτο: δτι στην π•ρισσόπ­ Ρ'7 δικ«α της θι>.ψικη, του στ"8ιοδριη.,!<ις 6pισχhτ«ν σ! σχtσ1j πολί.ι θετιΥ.ΥJ ι.ι.! tό χnιν6 το,.ι, iστω χι Q\J ξόνοοϋσε Οι�­ 'f(>pετικές μερlδε, του στι, Sιάψοpε , ψάιπις της έξέλιξής του κ α! ΧΟ.t<ληξ• νσ. μή f<Πop•! ΥΟ'. tΟ.Utιστ•! όλότtλοr. μ< Κ«Ι,ιά. άο:' ο.ότι_, Έν π6,αη περι.ιτώσε ι , δ :!:αίξπηρ ήτοcν δ πpιίίτος, ο.ν δχ, κι 6 μ.6νο�, μεγιοuς μt τού Ηtσα.6ε· ιhn'Μι

200

ι 1

1

ι [

ι

�-·

τιιινοΟ, δiν •lχι νi< δt!ξtι πpιιγμα«Υ.Ιι. σπwδα!α fργα· !πο• μένως ή δημοτιχδτη� το,; μίσιι στlς 1. ιιl:ζι, δίν πιιρουοιd.ζtι ίνσ. πρ66).ημα τη, χοινω νtολογiσ.ς ,τι, τiχνης ,ιcιτ6' τόν τρό­ πο τοG σοr.,ξπηpιχι>J δpiμοr.τος. Στήν r.ιρίπτωση toiί Σιι,ξπηp, :t' ιiντως, tb πρα.γμσ..:�κb ,πp60λημα. δ¼ σι.ινiστατ.αι στό γεγο-­ νhc δτ1 αiιτλc. ό 1ιεηχ.λύ1.εοοc σ'J'Υ'ΥΟΙΧΦέας τής έi'tOY,°i)ς 't01), ήτ;.,ν '-' δ πιό δηιωφιλή, δρcψa.τ.όυpγδς, χι aτt τσ. iργα ,.,., άρiσσ'J'ί π�pιαi,6ttpo ι:si μa� ήταν ;,..ιχί τir. π:ό �rttτ'υχημέ.νι:ι ά ­ νάμεσιχ στιis, συγχpόνοvς τοu2Ι4, .ρ,6ω, . τG)γ Οιάτpων, ή δποlα Ισοψιιριζόταν ιμ.; κοr.θημspινiς ΠCΙυ. Έχιίνο, πού σύ­ χνσ.ζι,ν στή θ,οιτρική πλιχτε(α; δέ•ι ήσα ν διόλου τ' ά116λvτcι ά ­ �.svtαO: -:οϋ Οεά..ο:ροv, δμως Οpίς;ΧQΥtα.ν !κεί χα.1 ο! χ.ιψt« �ε pίπτω:τη Ο� ιιποp:Wσαν γ(): ,:οδς 1";Gφα0λέφσυν. �Επιπ.ρόσθε­ τ«1 6ρίσχ.cν-;�ν έΥ.εί σ¼ συγ·ι{ , Ηtι-ι.« ι .ι.εγά).ο- ά.ρtθμό. Μολονό� τ< ο &.•ιtiJτεpΙΞς τιiξει� !κπpο'1ωπcύν-::«Υ τ:tb πλσ.τι?: dπ' δ<,ι:) τοr.iριιχζε ,;,ήν ι:ίρι&,J,ητική τους ι:ί•ιι>λογίσ. μέσοι σ' ·δ).όκληρο -:bν πληθνσ�ιό� δμως ot lργσ.ζόμ:ιν�(ί t(ίξεις, πού dποτε).οΟσ� y τη συν-:r-�πτιχή ,r.;λHctp1]φltι τG>ν Χσ.τ,,(κωΥ τή-ζ ":tQ­ λη;, 1.r:��).?ϋσα·ι τη σv•ιφιπτικ'ή πλει.οφηφtα. �ώ·ι κα· 'totκ<ιJ'i n'ι ς πόλη ;1 iποτ�λο-ϋσοcν κ«t τήν πλεc.?ψηψlα. τοϋ άχροα.s:ηρtοu, παρά. τb γ εγ ονός δτ.ι ά.νσ.λογιv.ά εχ­ προσω-πι:>•)ν-tσ . ν λtyότεpο κα.λά. Οί τψ.ές εlσόδt1tι1 οι δποtε,; �JΙJ.� 201

Γ . δuνα.τόtη,:ε.; τών ιiν­ �pφ,ώνονταy Χυpί
του δ Σα.ίξπηp οπώ; mi ·ιάχ« ήτcιv ί•ι cι ιi.,.ροιι.τήριο πο:ρδα­ ).6, κ�t ::,.;.; �!-ι.ι,-,ι::j�,χη ��! !7.{ση; d;jo� -;�:,:.ή x:;:;l ;.:,?ρ�ω­ τιχή άπcψη · ά'ια.'Μίτtυι τό χ.οtνb τη� τα.οiρνας; έκ7tpοσώπους τ�ς χαλλt&pγημένης ιiΎ<ίrtερης τάξης χαλ μέλη τών μεοα.iω,; τ«ξεων τά δ1':�ίσ.. 8!·,ι ήσο:ν οϋτε !διι:ι.!τιρ« χο.λλ�εργηj1i1α. οϋ­ '\i {γτελώς ά.πολft tσtα. . Κι &,y δΕν Yjtt.ι.ν Ιστω καθόλeιu πtά τό mινό τΘν π),α.\Ιόδιωγ σκ'fjVώ·ι τών μlμ.ων, ώστό.,.Ιj f;t«ν τό χQιyό ίνός ),σ.tχ-οϋ θιιiτρου, μί "tή·ι π.εptLχ�α.ή ί'ΙΥΟtα :-..ού χ..ο.τα.,;CΟVσcr.ν τόν δρο α�ό οι ρομαντtχοι �Apcr.γΞ -ή αίφπtω• οη τ-.οι6τητο:ς Υ.<ιί δημοτικό<η�α; στlι σαιξπηp1κlι Sρ6.11cι 6α­ σιζδταv σ! 1.ιά γόνιμη tσώτεpική οχέση η σt μ,/ι.y άπλή πο, ρο:νόηm,; Στα !ργα τ�u Σιχίξπηp τό χοι·.ι6, &πω,; ;,.αt νi;ι_ει, φα(vετ« ι δτ, i6ριοκε ιόχαpίστηση δχι μόνο ""� 6(αιε, σχη, νιχέ� Ι.,τυπώσtις, σtήν δ.γριι,, σ;[μσ:cηρ-ί) δf'ΜΥ/, στό: η,αχ,Ιι. d.στtΤα. κα� a,;o\J; ήχηpαι':ις δ:κάρι:ι.οuς, &λ.λά. καl στiς πιC τρυφερέ� χ«! 6cιθειέ, ποιη"χiς λεmομ.ipειις, ό.λλιΦς τά: Χώ· ρ!«. ιχότl δέ ο> ιiφήΥοΥtα.ν -ι/J. r.ι«σουv 00{/ χώρο ·rηά:vο-.ι'/. 'Ασ:p«).ώς ι!yα� πιθανό 't"� κοινb τ'ijς ..τλtι.ttiα.ς v&: χαtανοοϋσa : τlι·ι fιχο μ,,νiχα κ«ι τή γενική διιi.θεση ,tτοιω•ι χωp(ω•ι, δ, τ.ως θιχυμάσια. μπορ.ει ν,:ί συμδεr σ' !να. ά.πλ-ο!κb κο�νο .tού 4γαπ4 τό θία.τ.γο. 'Όμως α.\Ιτ&. ιί'ν«.ι ά.ν(t)φiλt-τα. κι άλυ'tσ, πpοδλήμ<ιτα. Κ, ούτε ύπά.pχtι πολύ περισσότερη 000(0: στό έpώτημ<ι, av ό Σα!ξπηp lχσ.ν• χρήση των έψψο (ποίι π ρ ο ­ φα.Υως χρησψΟΠ(JιΟGσέ ΙJ.δνσ κCΧΙ. μόνν γιά. να sVχαpιστήσit τή λ(γδt-ερο dπαιτητιχΥj 1uρ(δ« tοϋ :,,.οι'/Ον του} ι.ι.Ε ό.γιχ&η χα.).λιτιχvιχή σuvε(δηση η χωρ!ς v/ι. τό θ!λει. Οι πολιτ ιση­ κ!� δι,�ορ$ς ά•ιάμεσ:ι 0W π?ικ/.),α σtpώ�τ.α tc� κ,;ινοϋ oi θ� ήσσ.ν τόσο μ.εγ&.λε,, ώ
i 1

r... 1 i

ι ι 1 ι

ι [ j

1 1

ι

f i

1

ι

. . ...

...

χι lνα ρόλο ή έπιθυμ-ία τc,v yα κολα.κέ.ψει τήΥ ::ιό !κλε�τu; σμένη μcρίδcι τ οϋ
Λ<,ι(,<,,

VI.....

.

"'�V•\111,�Λ-

,,. ' ..., �, ... -�--" y,;;,...�r- "'" ,.._.,._,._, ••• _,. ''Ι

νά. ήτσ.ν S'όσο μεγάλη δοο όποθίσcι>< ,�ς τα οήμφιϊ b 'Α μ ­ λ ι · ι: ξ.lχt ,:,αl 01:ά. Quiι ,'rιν (tι<ι. i��τνχ!α., !νω ·..:.� -:Ο·; So:; τύπωy τb ό.κpοοιτήpιο ήτσ.ν :αλlι θέιι.τpο,. Ε!vο.ι ivτε­ λΦ, άληθιvb δτι ,,J,. lργσ. του πpιiιτcι • 1ψι;,τιι. προοp(ζονταν γ,Ιι. ,,., θέο.τpο λcιiχό, δμως lγρ«φ• σί έποχή ltvθρωπισμ.ι,,;, στήν όποί« κ«Ι πιi.ρcι πολλά πρσ.γμ.α.τιι. διαι\άζοντιι.ν. Πο;ι,ο:τή­ �ησσ.v δtι, μι τb Ο'Jνηθισμένο διΜ<ημσ. τη, r.<φ:rοταση, ;'"' Su/.μιQU ώpων, τiι πεpισδτ,pσ. lpγα wO Σα!.ξπηp ήσσ.ν πcιρσ. ,:τολύ ιι.ιγιi.λcι γι/ι. ν« ,w:ιχ'!(>�ν χωp!ς πιpιχοπές. (Μ�πως ιmς θεο;τp11<ές παριχστάσε ις πεp ικδπτ οντι:ιν tlι. π,ό πολ,,..ψα dτ.Ιι τ:οιητ:κή άποΦη χωp!α;). 'Π πpοψανής tξήγηση τοv ιιήχους τ:ών ϊργων .α,ό'tών εly�ι πώ; δταν τά i:γρα.φε δ τt0ιη· �ς ι!χι σ,b νοi) τον δχ, �νο τη σχψή, άλλ/ι. J τοv Σι:ιίξ,:ηp στlι γ..yονός δτι τό: !ργιι. γρliφ<»τιι.ν σ.πό ,ν:ι μά,οτορη γισ. Ί!μεσcς σχηναές άπι:ιιτήσεις ,w.ί στο γιγονlις δτι ή tiχvη του ε!χ• λιι.ϊχή 6 & ­ ση, δπως lπ(σης καί ή &λλrι dvτlληψη, σύμφωνο. μέ τή•ι b· ποία. κά.Οι τt χοι yl;. χαχ.όγουcπο χ.ι iφ-ρόy,:ιστ? vτ-ά fργ« τοv 0

203

ι ι ι r

ε!yαι ΠΙΧp(l.χώρηαη πρός tt; nλα.'tειέ� μάζε� τΟU χοι�κι �: ΟυΟ ι!y,χι έξ!σcu ρομα'ftt'>dς. Ί'b ι><γαλείο ¼0 Σ<ιιξπηρ δk μπορεί νόt Ιξηγηθι! χοι­ νωνιολογαα πιρισσότερο ¼π' Ο,τι μπορεί ή α!σθητι.χη r.ot6· τητιχ γι·.ιιχά. 'Qοτόσο τb γeγο•ι6ς, &tι στή·ι tπσχή tO'J Σαlξ­ πηρ__&πήρχ, λαrκδ θlατpο r.ου άγκάλιιιζe τ!ς πιο r.οαίλε, μ�ριι;ε� της χοι•ιωΊ{α:ς Υ.αι :::cv -u,; σuvtνωvε σι::η'Ι �ποι.α.υ:τη των Ιδιων fpγωv, πρlr.ει "' έπιοέχιται έξήγηση. ·Οr.ω, πολλά άπό τους δρεψαtοu?γοίις τοϋ καφοϋ του, ό Σα!ξπηp ε/yαι άπόλυτα ιiδιιiφορο, γιόι προ6λ,jμcιτα. θρησχ,uτιχά.. Δέ μπcιpεr v& όπιiρξε.t ζήτημα. δτι -;ό -.ωι-ιδ τ� τά.χα. κ.α--;ι'Χδ10::ν άπό lνιι :,:t�θημα. 1<0ινότηt,c,; χοιvωνικής. 'Η αυνοο!σθησή τη, t?νικης ε νοτητα. μόλις Ιi.ρχιζε νdι r.ρο66.λλtι '" ιiχδμα. δεν .ιχε έπ!δρσ.οη πά.vω στήv πολιτισ«χή ζωή. Ή συνένωση· ταιν ποιχ!).ων στρι,,μά-:ωv τής χοtνωvίσ.ς .στό θέ:ο.τpο γιν�:ιν δυ­ νατή μονάχα. ciπb τδ δυνα.μαδ ποιόν της 1<οινωνιχ!)ς ζω!);, πού κρατιι τα. δpιο. dΥά.μεσσ.. στις viξεις σi .Υ.«τ,δήποt• ά.λλοϋ ατή 8υτιχή Εδpώr.ι( προr.σιγτός έδω είνσιι μι>. ρόtεpt, ο! .:ολιτιστιχές δι«φοpές ίiπ' δ ,sι λ.χ. στή'Ι Ίταλ(« της Άνσιγέννrpης, δπου δ d'Ιθρωπισμός χtiριχξ;Ξ ;,:ιb &�ρίς δι,:ιχωpιοτtκ!ς γpιχμμές «,γάμεσιχ στ(� ποt· κίλες μεpίο,ς tής >-οιvu>νία.ς ίin' ο.τι στη ν Ά γγλίσ. της ),ισαιϊετια•,ικ έποχης, ή όποiα ε!χε παρόμοιcι ο!χcνοιι. ιχή χα! κοιvω·ιική δομή, ά.λλόι ή<α.γ •νεαρότερη, χώρα.. Σtήν Ίtα· λi� έπe,μ:;ιiω.;, ίσως y(/. μήv irχι έ/,πiδsς sόδο11μησης κ<.ινεις πο,,ιt�ικ�ς θεσμός μέ ο1,.ουμενικότητιι. 1t0ύ νσ. μπορι! νσ. vνγχp,θeί μέ χ<1vη τοi; «γγλικοϋ θaάtp<>'J, Τό θiσ.τpο τοστο ,Ινα.ι άπ6ρpο•:ι μια.ς ίσοπiδωσης των πνtυμ6.τωΥ άγιjκουστης ϊξω iπ' τήv Άγγλ!σι: Κι ciπb τήν ίiποφη α.ότή i; σuχ•;όι ,:α­ Ρ"'?""""'ώJ>iΥΤ/ άvα.λογiα ά.vσ.μεσσ; σtήv έλισσ.6ε«σ;•;ή ,!να, πρσ.γματιΧόι διδακτική. Ό "Χό­ σιιος -π ά!t ���" Χt\Ι"'lμ«τ-ογράφο γ�ά. ·Ια δε.ί μ.ιά taινlι:ι' μορ�-

f

1

s­

204

μίνοι ij άμόρφωτοι, i\).οι ξ1ρουν τ/ τ.ρό,ι« νdι 1t<ρψ.έγοuν . Άν­ τίθaται, διόλου δι αυμ6«ινtι ctuτb οήμιρσ. μ' ε.yι,; σχηνιχό lργο. Όμως στην lλια<ιοιτ,ανή έποχή b χ.όσι•ος πήγοιινι στδ 01«­ τρο δπως !μt!ς πdμt στόv χ.νηματογpό.'f" κα! 6.-.οιχόr. fι<>αν Ο'Jμφωvοι στiς προσδοχίtς τους. δσο ό.φοpοϋσ• την πσ;pίiσταση, • ... •. ,. t - . ) _, Ι'.'\'\ •• .1.-l.l,•.• -! -·-····--· uuv ui""'ψvt-'C.'o.,ΛC<ι, Λ� ...,., ,,,.,,,., ;,.r,• ., ...,,..,,,.,,_ .,.,,... ,., ,..,.� ,.,. ''''""r·-··

uς τους ιiνά.γκ,ς. Τδ χοιvό κpιτήpιο τfις ά.νcιφυχ!), χαi ττr, ουγχί•;ησης, ποϊι ήτοιν συνηθισμένο στσ. πο<Χίλσ. στpώιι.σ.τ,χ -;ijς χcιvωνία.ς, lχσ.μι Ου·ι�τή τήν τiχτη -τοϋ Σcxlξrtηp--i·ι '"' διδλοu δεν τήν οημ,ούργησι-καl κα.Οδρισ, τήv ίcιομορ, φ!σ. της, όχι δμο>s ,αt τη9 ποιότητά. της. Όχι μόνο τό π,ρcιχόμενο χι ή τ�, ά.λΗ iπίση, xcιl ή μοpφή τοσ σοι:ξπηpιχοϋ δρό.ματο<; καθοpίζετα.ι άπό την πολι­ τική χα! mινωνι"Χή δομή της πεpιόοου αότής. Ξεπηδ&. ά�i> τή 6ιχσιχή Ιμr.,ιρ(αι .του π<>λιτιχο\ί ρεσ.λισμοΟ-δηλοι&ή ·τη ν ίμmιρiσ. δn ή χαθσ.ρή, ό.νόθιυτη χι άσυμ6(&cισ,η !δ1α 5έ μποpε! νόι πpcιγμοιτωθ,! !δω, τ:6.νω στη γi), '" δτι είτε r, ,.αθο.ρότητα τijς tδhι.; πp/πει νσ. θυσιαστι! στήν πραγματι­ 'Χδτητα, ι[τε ή πpctγματικδτη,οι ,φtπιι νσ. · με(yει ό.vmηpέα­ στη ιiπδ την .!δέοι. ΒέG:ιια δεν ήτσ.ν αότη ή "ρώτη φορά. πο', ,tχε ιi.νακα.λ·,φθ•ί ή δυαρχία τοQ χόΟjJ<>υ ταιν !δεώγ και τ:οΟ Ο<ό­ ο ι.wιι τφy φαιvομ.tvιι)ν, iφόσο ή�α.v γvωcπή χα.C. οtδ Μεσαίω· γι,. και στην Χλασσι>.ή ίiρχοιιδτητα.. 'Ωστόσο δ ιi.νταγωνισμδ, τοϋτο, ε!νο:ι δλότι).σ. ξένο, στdι δμηpικά. ιπη, tvώ άχόμι,. "' ή έλληνιΧή τραγωδlα δίν δισ.πpαγμαttύ<τw. πpα:γματα<Χ τη σύγκpουση ι:ώτω ν τ<ίιν Μο κόσμων, άλλόι μιιλ).οv πν ό.πb 1ιlρους του, ατό •ι!ι. οια:ποτισrt! 6ολlύτιρα: ciπb την lδlα:. 'Α"Χόμα 1<α.! στόν Π Η ­ τωνα, ΠΟ'J οχι μό ν ο ξέρει τ/,y ά.ντσ.γωνισμό ίδ1,c,; καl πpαγ­ ματι,ιότητα,, illόι καl τ�ν χά.νει 6α:σική άp7,ή του σuσ-:-ή­ ματ� ταυ,. ο! δuδ ιχ(ιτίς σφαι!ρ,, δ!y lρχοντα:ι ο' έπα.φη ή μισ. μι την !λλη. Ό lδ,αλ1στή, τοϋτο; μ! τήΥ dpιιπσιφατι,.ή

ι.α.•

ι

205

·;οοtρcπίσ. <πιμiνtι σt μιi< r.σ.θη,:ιχi< iνσ.τcνισtt><ή �ση ά ­ Πt'ιl«;Υt.ι. Gti}Y πρα.γμ«tι-mτητα. ,.._αt μιταχ...ιyιι την t.όεα σι μι«ν &,,τρος,,τ/λσ.στη, άπειpη .σ.ί •ισ. πετύχει tήν ! ο! πιιριiγοντ,ς εξηγοϋν γισ.τl δ Μ,σσ.!ωνσ.ς δ!ν lχιι τρ,z.γωδ!σ. .,_..ι γισ.τ( ή ιυ.ηvική τpαγωο!σ. ι!Υαι. θ,μελ<1"'<ΙΧ οια.φορετιv.ή άπό /. Υ.iίΥο πού έιι.tϊ; ¾νΥοοϋμε λ<γοντα.ζ ,δριiμσ. μέ τρσ.γιχή λ ύ ­ ση,. Ή μορψή τοϋ ψχγικοϋ δpιiμσ.τος ποu &.ντιστοιχ,τ στη 3ι,,ή μσ.ς &.ντ!ληφη πι,ωτοα•ιοιχιχλόπτιται &.πό τήν !11:οχή του ::ολιταοϋ Ρ'").ισμοϋ, πού 1«τ<ιτοπ(ζιι τη δpαμα.τι,ιή σύγ­ κρουση 6.πό τήν tδισ. tή δρ,iοη στήν ψυχή τοG ηρωα. Γισ.τ! μονιiχοι μcόι εποχή ποό μπορ,, νΙι. ,ισ.τσ.νοήσει τα. προ6).ή­ μq ..τ.α π,:;ύ σt.ι'ιeπ&γιτ«� ή πpά.ξη , ή -βα.cησμlyη ατήν ;φαηιατ�· 'Ι.ότη<σ., μπορ,! κ"ί ν' 6.11:οοώοει ήθαή ιiξ!σ. σt μι/ι. στάση, 'tj Μeοία. ).α.βι;χlνει ίm6ψη τίς σ,πα.ιτήσιις τοϋ χ,ό: :φ.ου, μσλ?· yόt, 1"όtlις .ι,,σ., •χθpικό; πpός την !δt". Ή δψιιιη μεσσ.ιιονι,ιή ήθιχή ιiπv<.,λεί τή μιτιi6ιχση ιiπ� :i: :»'ι ψay,,.ά. και ι•ή δρα.:,"τικb. μυστήρια. τοϋ Μ«1σ.Ιωνσ. στί; τpσ.yωδ!«; της σvγχρονης Ιποχijς. Ε!ναι ή πρώτη Ικ­ �p�?η τijς r.νtuμ�τ�χης σύγχpGUση; πο!J ατό !λισ«6nια;νδ 206

r ι �·

1

ι

δ� δι,φι.,ρφώνοτσ.ι σί συνειδησια�ιή τραγική σόγκραι­ ση-'" •. ια. μο,nοcι ποu προσus.τουv ο .uαιι;πηρ χ.αι οι αΟ γ · χρο,ιο! τοu στην πeριyρο.φή α.ότοσ toO πνινμσ.τι,c.00 6.γώνσ. σvνίσταν'tα� στό ά.Υσ.r.6φιυκτο τή,ς σύγ-ι.ρουσηι;, στήν τελική τη. «Χή συγγίν,ιοι τούτης της Ιδέας γιb. τήν τρ«·(ωδί<>. ι•• tήν πpοτ•στσ.ντ,χή ιο,ιι wu πpοορισμοσ εl•ιαι ;σ.νερή' κι σ.ν άκόμα δέν .mάρχει 4μεοη έξάρτηση, δr.:ως κσ.ί ,-χχιι είνο.< μιόι ,τιρίπτωση πσ.ραλληλότη«ις σtηΥ l­ p!o. tώ•ι ίctών, ""'' δίνιι πριιγμσ.τιv;ή σημσ.σ(ιι ατή σύγχρονη iJπιιρξη tης Μιτσ.ρρύθμ,σης Υ..σ.l τών &.r.αpχό\ν τi)ς ονγχpοvή� μας τρα.γωδ(�. . Στήν !ποχη της Άν,,_γlΥΥηΟ')ς κ«! τοϋ μαν«ρισιιοϋ δ­ πάρχουν tp&ίς λίγο-,:ολύ ά.νιξάρτητες μορφές θεάtp<>'> στα. πολ,τισμivσ. εθνη ττfς Εύρώπ')ς: σ.) τό Ορησχtυτι,ιό θεο:­ τριχό •f'(O, τό δποrο πο.ντοiί τιλοιώνsι iv.τ/ις ψ> πού Ο')μιουργ,.ιποσις διαψορ,τικίς JJΙ.Jp.ηνή άπlι τήν α.tθουσσ. τοϋ θ,άτρου, γ� νlt α.ι,ξήσει τήν t·1't'.J1tωoη της φ,υοσιiσθηση;, χσ.ι τί.λος συγκ€ν­ τρωσ• χωρικά. ,ια! χρονιΥ..b. τη δράση - ι• �).λ"' λ6yισ.
μ ..""ή σuγ,<όv,;ρωση της Άnγtννησης222. Άπό τούς 'ltW· uριαμοiJς αύτοος δ Σσ.ίξπηp νίοθετεί μονά.χα. τόν πρώτο, ιiλ­ λά. ω, fνα. σημείο διιιτηρι! Χ<ηνής <ευτιχοϋ δρά.μ.α.� Χ<ο.! την εi'1<1νηαία τijι; Ορciι.πι�- 'Ατ.U ... �,v Q,;•tlo/•ι -.ι.u...;Ι c.\yw. :λ\r� ..�γv ,._.;.,.,,;­ ο,υτιχό, 6.πό t<>Jς wγγρα.φc!ς του 6.νθρωπιστιχοu δράμα.το; ><ο.! γιά τό λόγο τοϋτο δίν Ιχει χα.! διιχ/Jόχου; προ.γμ.α.τικοίις οτή ou-r χpovη δριφα.τιχ ή Χο γ ο«χν(α.. Ή tragέdic classique, τό ά<πι><δ. ορά.μα. "tOiί ••,...,ου δγΟΟ',U α.!ώνο., τό δpά.μο. τοu γ•ρμα.νικο,) ,ιλσ.σσι,ι,ισμοiί =θώς lπiση; ""' το νο.τουρα.λι­ Οtικό θtα.τρο τοΟ δέ'Χ.α.tοu Ιναwυ cιlώνα., ιiπ.b τόν Σχρίμπ Υ.σ.ί τό Δουμά u!ό στόν Ίφον χα.! στόν Σώ, ε!nι - ά.nό μοpcpο­ λογt><ή &ποψη πάντω, - χοΥτύτφα πρός τό ά.1θρω,τιστι­ ,ιό δpά.μ.α. πα.ρόι πρό; tόν σ,χιξnηp<χ ό τόπο wϋ χαλοφcr. φτια.­ ηι.tvου θια.ψιχοϋ lf')'OU μt τ.ό ν wγκριτιχσ. πεpιοριιηι.tνο ο,ιη­ vι,.ό ,ου φ•uδ::ιιοθησι::ιαμό ( illusionism222o.). Ή σ ο.ιξ­ τ.ηριχή μσρcpή δίν υ1οθtτι!τω πρά.γμ.α.τι ξο.ν/ι. πρ!ν ά.πό ττιv η,uση τη; χινημα.τογpο.cpι-.ή; , ιvι ....,. . κ, έδώ 6έ6αιο; ιι.<>νά.χα ί:,ο. ιιiρο; δια.τηpείτο.ι ; φtuδα1σθησ1σ.σμοϋ. Ή λαϊ><ή μ•σι:ιιωνι· ,ιή π<ι.pάδοοη στό θlα.τpο, ::οό ήτο.ν άχ6ι,ι.ι ζωντο:νή στό Σαιξπ ηp κσ.i στοός συγχρόνους του, κ«ταστρtίq,η,.ε 6.π ό τόν 6.νθρωπ1ομ6, τό μανιιpισμό ""' τ/ι μπα.pόχ - στΟ"Jς με«:ιγ<· ν<στιρως δpιιματουργοuς ιπ,6,ών11 τό mλύ - πολύ σiι.ν ό.­ π λή μνήμη· προφσ;vως δlν όr.ά.ρχει πνιυμα.τιχή .,.,,ν,χιuι
205

ι 1

1

j

Άπό ό.Π<>φη τιχvοτpοπιχΙJ, τό πιό !διόμορcpο χο.p",ι τη ­ ριστιχ ό τοiί σο:1ξπηp1,ιοΟ θιάτρι,, ι!νο:ι δ wνδυα.σμός της λο:Τ,ιης Π'Χj>άδοσης μέ τήν <ΙΟ.κl.ι δpάμσ.,. Σ, ό.ντ(θεση μi πολλούς συwόvοuς 'tOU, ό Σο.(ξπηp δtν χρησιμοποιεί σ/ι.ν κύριους χο.pο:><τηpε; μορφές της μεσ«ία.; τά.ξηι; ό.πό τήν -,α,&ημιρινή ζωή, οGτι ,w;\ τ.α­ pυvυttίζ�t · 1.•:.v �:;,.;v,vγψ1.ι vvι1,ι,-.�ι jμ..;.:.���� ��;,;i -.�� τη-.· -:.�}.! ση τους π ρος την ήΟ,χολ<>γ(ο:. Άχόμα. χο:! στον Μά:ρλοου σ υ ­ 'ι"ν-taμε χόρι.<>νι; χο.ρα.χτf)p<ς, δr.ως τόν το1'ογλύcpο Βο.pνάοο. κο:! τό•ι 86,;τορα. φ:Ιι.,,στ, ποlι θiι. μποpοϋσο.ν τό τ.ολό -πολύ n•ιαι δευτepεόοvτε; Υ,«p«κτΤjF-ες ατό ά.vθρωπ-ι.στιχb δράμσ... Ό Σο.!ξπηp, πού ο! t,pωf; του, ·,ι,ιδμα. χι δτιχν <ο.! σί σuγ,φι­ ση ιu τόν Μάρλοοu. Άνό.μ.ισα. όμως ατσ)ς ν•&tιρους συγχρο\­ νου, τοlί Σα(ξ:tηp όπ<0Ο διΜγμα.τοι;, lpωτ,χά, ινwπωοιο.­ m θέμ.α.,ο. χα.! π,ρ,Cό.λλοντοι ρια.λισ.ιχσ. χ«-« χονδpο«δη ψόπο, δr:ω; φριν01ι0μεtσ., · ποpνtία. κτλ.. Κλασσιχ/J πcιpάliει­ γμα. «άστιχου, χ<φισμοσ έρωτικης τροιγωδ(ο.ς ,η; περιόδου α.�ήι; εlνα.t �π r υ '/ (t ί. χ. � 'lt ο υ α ')(. ό τ ω (J « ν μ • .ι. 6 p 6 τ η τ ο. του Χέυγουντ, 1pγο τοσ όr.οίου δ -/ι­ pω"ι; ε!νοιι ,όγενής, ιiλλά ποό ιiντιδρ8. στήv ,ιι.;ιτα.οτροφή τοϋ γ,iμ.ου τοu μ.c τρόπο τελ,ίως μή ήpωιχό κ«ί μή !πποτιχδ. Πρόχ«τ'1Ι γι& Ιpγο ποό θ/τιι fya. 1ψ\6λημα. ποι! πιριστρέφ•· τσ.ι γύρω ό.πδ τό προcpαyώς φλέγον ζ+,τημ.α. της μσιχ,ίc,ς, οnως ) Μίνtλετον Τ ό Ύ­ ,: ο 6 ο λ , μ "' ί ο Π ο. : δ ! γύρω ιiπό την ψυχολσyίιχ της &.μαpτί«ς. Σ' 0).α.. αύ-:ά τ.ά ίpyι:ι, αtά δποίcι πp!πει !πί� 14

209

φλές, τό πιό λcπτο μ< τό πρωτόγονο 1ισ.t τδ χοντρσχομμl· �Q: 'Εσκ,μ�να. YAU συσπιιια.τι,ισ. ,w.p.υ.d6σ./νιι ιuριχ¼ς με• oQoouς που Gpισχ.ει ετοιμ.ι, μπραπα του, «λλα. τις; πιο ποι..­ λiς ,popc, c!.><ΥJ\ �ριττ,ιής �τσ.ν δτι θιωpοϋ· σι δλa. τά μίσα l>«ppασης τοΟ πο,ητη σάv χω.ομ.ελ,τημtνες πpοσεχτ11ισ. ζuγισμiνtς χσ.l χσ.λλιτεχνικσ. 1ισ.θοpι<ηι&ν&ς λν· σ«ς χαl προπσ.ντός δt< -,;pοσπσ.θο(ίσε wΙι έ�ηγήσε< δ).ις τ!ς ίδιότητις . τω, χσ.pο.χτ,jpω ν του π<ίνω σtή 6«σr/ ¼σω-τεp<· χG)ν φιιχολογιχών ,ιι νήτpων, eνω στη•, πρ,.γμσ.τιχότητα ο.ό· .ο! l ειναν πlμσ,· άχ6μα ,ιι l· ναι; τ6ιπ, ,pα.νιpά. npωτ6τυ1<ος χαι πεp(πλοχος χαραχτήρας δπω, δ �Αι.ι).ετ ε[να,ι συνηθισμένο, τύπο, - ο-ηλσ.δ,j, δ ι�ε· λαyχο�<χδ,, πού ήταν τη_; μ6δ,v. στ!ς μiρις το-, Σσ.!�πηρ '"'" που τον συνο.vτdμt d.π άκρη σ' 11.χpη στη ν σνγχρονή ,:ου λογοτεχν! α . 'Αλλά δ φυχολογι'ΧQς νσ.τc,Jpσ.λtσμ/.>, τοϋ Σι.uξ· πηp ε/νο.ι Υ.: �1'0 ο.)J.ες Χα1&υθύyσεις &:ι g{yαι δ Γκλδστεp ή • Λήp, η χιύ. b Τ!μων η b Αήp, πού συχ νά ·ι;ά•1ει tούς χα.ρακ.τήρες του •ιά. λένε στlχους π� νχ(;;J•1 λιιtουp·

�ς Υ¼ πpοστεθε! χα! το ., τb δ:tο ιο, γιο: τ�v �στό πού •!ναι προσκολλημlνο, οτην .pτlα ποτ/ δέν εχουν αύτή την χρο:ά. εγκλήμα.�· ,ο! Y.<ι".�0Upyc1. τοι, είνι;χ� φυσικά.· φ-αινόμενα καί t}� lνιωθα.ν άδύ•ιc:ι:το ·/ ιivασ«yο-Jν 't'ην σπιτικη dtιt.όσφ«φ«­ -ςών dστικ(i)γ δρι:ψ.« tων Wν Χ&υγουντ, Νtέχκ.ιρ, ΜίΥtλε� . οον κιύ. Φ6ρν,. Κι ομως δ 6α.σαός χαρα><τ,jpαϊ: τη, ,έχνη; -οοσ �αί�πηp ''"" πiρα γισ. τ.έρο. νατουρο:λιστtκό;. Όχι ι•ό· ΥΟ μ.ε την ιννοtα. δτι 7:αpι;,.μtλε.t �i, ίνό-;ητι;, 't'ijv οfκc,νομtσ. Υ.α! την t,;\ξr, τijς χλσ.σο ιΧΤj\ τέχνη,, ά).λά Χ\ /πίσης δτι μοχθε! γιά τη συ,εχή iπi,.τσ.ση χι !πεξtργασlσ. τοίί όλι χοίi του. Πpοπο.ντ6ς, •1σ«ουpιχJ.ιστι1ιή ,ίνα, σ' αότό>, ή διι:,,γραφή τ�ν χσ.pα,χτηpων, ή �ιιιφοpοπο:ημέ•,η φυχολογiσ. τG>'i ,φο­ . ρωπι•ιη ζω· 1τ.άνι« ,:ώ y ήρώων τ.συ, ο( 6 σωπων t�υ χι ή ·rεγονότa. - Σ.τ.Δf.) , δπως οτι:ιv δ ,φίγχr1,tι;ις Έρ· ρ!χ ος ζητιίει 1>:τνpα με.ά ,όν d.γώνι,ι τοu, η δ Κο pιολανi>; σκουπα;�ι τ Ον tΟρώ�� dπό τb μέtω�b τοv, η δ ΤρωΩ.?ς 1tpo· . χρυο πρω,νQ d:ίρα. με::& ,τ"r,y � Χ σιο.(ι για, -rον ε.ιδοπcιιι την pη :φώτ η iρωτ<χή w,ς νόχτα: «θά χpuολογήσ,ις χο:Ι θiι 6λ�­ οτημάς cμ,νο.» (Δ, 2, l''Ψ· Ρώ.α - Σ.τ .Μ.). �!ιaτόσο οι. περιοfισμο! σtό να:rουρα)ισμό τοV Σα.lξπηρ είyαι πά �α π.ολu τ:pόc-ηλοt. Πάντοτε 4να.,.ιιγν"jtι d.tομtκά μt ,;:;uμΟσ.τιΥ..ι;.� χ?:p«κτηρισηκι:i1 τό περίπλοκο μ! τό άπλό κσλ ,:�. 210

τw,

ιr

2ll

·rί� 1«1.θοφά. λuριχή, μοuσι><η χσ.! δημ,ιοuργίοις 6.v,ιόσψ1ιφ0<ι; ,..,, """ σuχγά. τοvι; λ/« ό !διοι; ,... τό mμο. τών χοιρχ­ κ'tήpων το'J - δλες α�τέζ εlνζlι παpα.βιιiσει, των χοινό•ιων τη, ψuχσλογ/� �χι(νηι;, της δπά� δ Σα.!ξπηρ πρά.γματι ι!ν οιι ό r.ρώt�; μεrά.).ος δάσχα.λος. Πάντως, ή ψυχολοyαή τοv GO� φ!σ. .""'' τό _Μθι>; r.ιχραμίνοvν 6.νιπηρίαστα 6.πό την άψpον­ ,:ιcw. �ου ·�φή'ίtt.ctι ν� VπεtοiλUε ι. Oi χσ.ρα.:ι.τ-rJpi� ταυ :ι.αλ τούτη εlνο;ι μ,Q. iδιότητσ. τ..οιj Χά.l π&.λι τη m,μμιρ!ζιται μί τόv Μ<:αλζσ.χ - eχονν τδσο άχοιταμιiχητη έοωτεριχή 6. ­ λήθeια, τόσο d.νιξά.ντλητη /)ΟΟ�α.στι.κ6τηw, tοστι δ� παύ� οu•ι ·ιb. ζ?Ον Y..O:l •/ iνα.dσ.!vι:;υν, 3σc χ.ι a.v παρα6�ά.ζο-ιτι.ιι κι δσο ,v. /ί.ν διαγράφονται άοχηιια. Όμως ι(νσ.ι 6.μφί6ολο σ.•; όπά.ρχιι -παριi&.ση τη, ψuχολογικf)ι; ;, γιά bποίοι. μπο,>�ίίμ& ν' ι.Ιπαλλ«ξοομ• τό•; Σα!ξπηρ· ε!­ '''" οισυγχριτοι μ,γαλυsερο;. δμως άπό τό ίδιο σόι. Κσι! ή ιι. ε­ γ«λοσύvη τον δ!ν ίχε� 'ζίπ-Qtε ά.πό τή-ι «τtλtιδτητα•1 τίποτε άπό τό «!φογο, τώ •, κλσισ<>ικώγ. ΤοΟ λε(πει τό άπ6λuτο χύ• ρο, του,, ιμ.ω, """ λείπει χ, άπλοϊκ6τηw. τους, ή ιι.οvο­ τ ονί<ι .ους;. Ή !διομορφ!σ. το� Σσιlξτ.ηρ σά φα,vόμιyοu '" δ d.ντα.γωνισμδς τοϋ δp:ιμ«-τΤχοΟ του ύψους πρ.ί:ς τ-lς χλο:.σσιχ.!; χι όποδειγμαsιχι, μορφtι; lχει γίνει α!σθητη χα! το•;(σθ,-,. "' σ' δλις ,!ς ,,ς !ποχlς. 'Ο Βολτ<ιtρος, Ο<Χή δύναμη, ΠΟό Ο< "('/<ΚΟΙζότσ.•; γιόι ΤΟ>\ <Υ. 1<ι(•;η τη, χλσισσιχης τροιγωδία.ι;. Ό 1<α.θένας π ο G ­ χ" μιά·ι ο!.σθηση όιpσλογαών ποιρσιλλοιγών θ ά. μτ.οpοGαι να. Οε.ί Οτ� ι-χρ6κ.ειτο γι� δυό διι:ιφορs.τικοό; τόπον-; τΟU rδιοu λ ο ­ γοτιχ•ιtκοϋ �{�ους· δμωι; δ!ν «.νο.γvωpιζότα.v πά�.:ι δτι ή Sισιι>ορά ήτ::ιν Ισtορική και, χοινωvιολογ,-ι.ή. Ή κοιν<•νιο­ λογική διιιψοpόι γ(νετα, φ,,ινtρη μονσ.χοι δτοι,y πpοσπα.θήο« χοιν«ι; νlι. !ξηγήοιι γιατ! δ lνσ,;, τόπος π,wχα!νει στήν 'Α γ ­ γλίο: κι Ι; ii.λλος ατή Γαλλία χαl πο,ά σχέση μποpε! ν ά ,lχ•

:ΤΙ:'

1

212

•χ•t

+, σνοτο.οη τοϋ χο,νοl) μέ τη y(χη τής σι;uξπηp:χης μΟ?<>. tπέ�ν• νiι. τby θaωpεt σάν τόν όπlρτιχτο ποιητή � ό.γyλ,κ!'jς 'Αγσ.γ/.ν­ ντιrιτ.r. ..nn,n11Jvn. νn.hl't.".<('a'/l'Jtιτtι'An. �a.r.6H.tJ't.ι. ιιε ά.να.vιν•ιrι• νι �� -· Ίiτ;μιχιο�;χh, Υ.ι ·· ά.νθρωr.ιστι�Ο: ,:_ d.·,���6ήτή.. τα όπάρχον, <Πήν τeχvη του '" έq,δσο . ον [στορικοα τη, λογοτ.χ·,Ιοις στη δuταη Εiιρώ<«μηση τών δημιουρ­ γημάτων το& ι,ποιρό"' π,ψήγιχγ• >«<« π�μοιαζε ιι.t μδδοι, 6pηχε πολλή όποστήριξη ή lδt« &<, τl, σσ.ιξπηριχό δρά.μ'J. ,1χε χαρσ.κτήρα μw.ιρόχl24, Άν χσ.νιlς θιωρι! tδιο:(προ. χοιροι,ιτηpισ"χh για. τό μποιρό,ι την πιχρα.ψορi, τό πάθοι, την όpμητι"6τητο. ΧlΙλ την ύπιρ6ολή, τόt• 6,6αισι ε!νιχ, wχολο νόι χά.νουμι τό Σσιlξπηp ποιητή τοΟ μποιρόκ. Όμ.ω; ε!νοι, Υ ιι.ιγciλων καλλιτ,χνών τον μπαpόχ, οάν τοσ Μπερνίνι, τοϋ Ροuμπενς χ<ιl τοΟ Ριμr.ρσ.•;τ, χσ.! σό χ<<νt, τοΟ .Σα!ξπηρ. Ή μοτσιφοpόι ιπόΥ Σοι!ξπηρ τ(ί)ν tδιοτήτων του μπαρ611, πού διεwπ,οσε b Woclίflin -- τη. ε!χο;στι"6τητσις, τοΟ 6άθους ατό χG>po, τf), ωcιψης σιχφήνιιοις '" iνδτητσιι; - σημο.!νιι ι!τι iνψ}ψη­ οη σι γινι><ότητις δ!χω, νόημα ε!τε δτι στηριζδμσιστ, σt σκtτει; ι.Ιμψιλογ!ις. Φuσι><ά., ή τίχ'Ιη τοσ Σοι(ξπτιρ π,ριiχιι στοιχι!ο. wϋ μπ<φ6χ, δπως ι.ΙχpιSώς 1«
213

λ&.vτζeλο

ομω,, ό

Ιiημιο-,pγο, τού 'Οθίλλου

ci�

ι!Υ<Χι κσ.λ-

lιτ.J-vvηr ΙΙ,'ffn.nλν -rr,f'I 'l"l'nliΊ λ1r' 1i "Ι"� �-1,m, λ Λ...,11 ,nl\nvλ..-

'τι;;,,

'l"ti'l•J

τιiψ;.;ν Μιοίχ, ,,.,. Ό κοιθ/νοις w,ς a!νοι< ιδ;οιιτiρη Ί,.ρι­ πτωcsη μ.ίσα. οτην bt�o(a. άνοψη•\Ι\)ο•ι-w.ι. 11.! !δια.(ttpό '!;pδ-:to σ�ο�χε"ία τής 'Αvαγίννησης, τοΟ μ.ο:..•ιιεριαμοΟ χ\Χ.ι τοΟ μπα· ρ,όχ: 1.ι.ο;ι16.χα. πο-:.ι στby }ίιχιλ4*·ιτζε:λο δεσπδζοuv τά χ�ραχτη­ ριατιχ&. τfjς Άνο.γlwψης, !ν<ίι στο Σαi.ξπηρ ol μι,νι,ρίο,;;. κις τάσtι,. Ή ιiχσ.τιiλυτη iνw,τα νατουρα),ισμοϋ χα! σuμ­ εοιτισμοϋ δποδ>jλώνιι 11'<< ή w.ύτιρη προσ/γγιση μι<'Ις l­ ξήγηση. της σα,ξπηριχijς μσρφi')ς 6ρ!σκεται ιiπο τή•, πλεuρ« τοΟ μα.•,ιεριc,,,'00. ']Ι ό.δι<ί1((:πη iν<ί1"ξη τρα.γιχων χσ.! χωμ,­ κών ΙJ;"'t(6ων, ή &.νtί μικτη χρήση τώy λeκτικών τρόπων, ή , , χο,τρη α.ντιθεση &.νιιμοσ" ο,;/, συγuχριμίνο στό ,iφηρη­ t•.iνο, τά α!σθησιακά καί -rά !γχιφα.λι-ι.Ιt στοιχιτ� -t�; γλώσ­ σας, Υ/ συχ•,iι. 6ε6ι""11/·1η διακοσμητική κο:i«σχεuή τη, σ ύ ν ­ θεσης (δπως λ.χ. ή !παν&.ληφrJ του μοτίβου τijς ιiγνωμοσύ•,η, τωy πα.ιδιων o,;/,y Λ ή ρ), δ τονισμός του ιΗογικοΟ, το a. στ"θμητοu χιιί το &.ντιφ«τικο στη ζωή - δλ" αύτ&. ε!νο.ι !πι• χειρήμα.το; γ,ά νά π&.ρσυμε σάν &φετηρ(α τijς &.•,ά.).uσης τόν 1v..νιερισμ/. Τό ttχ•,ητό, ή !πιτηδεuση κι ή μανία; τη; πρω­ το-ο,π(σ.ς στη γ).ώοο,χ τοϋ Σσ1ξπηp ε!να, χι αύτ&. μα.νιιpί­ σταα σ-""'χ&ία. καί πpι:τι, Υ« iξηyr1θοϋν μονάχα μ! το 1,,.,_,,.• • pίστικο γούστο της έποχi)ς. Ό εόφυ!σμ/ς του, ο! <1υχνά π « ­ ρα.φοpτώιι/γtς κιιί μπεpδεμ.iν<ς μετσ.ψορές τοu, ή συοοώρ&u­ ση ιiντιθeσεων, παρηχήσεων ""' λογοr.σ;ιγy(ων, ή άγό:,:η τοu γιQς στο, Μ ο; -ι. 6 ι θ, ο! σκηνtς τρι).ας στον Λ ή p >:«! ατόν •Α μ λ , τ, ή άπ,./1

""!

�«-

214

ι

σια οiτμόσφαφοι Δευτέρας Π"ΡΟuσίιις στον 'Γ ι 1' ω ν σ. , ό ν 'Α θ η ν α ί ο, τό 6.γιιλμα. ποiι μιλ� στο Χ ε ι ­ v, ω ν ι ά. t t 'Χ, ο u σ,. Ρ (Χ, ι.ι υ tJ ,ι, ό μ:ηχα.vιομiι� 1.UIJ σμw της μα.γε(ιις στήν Τ ρ ι Υ. υ μ ί " κ .τλ. Όλα αύτόι ιl'Ι«ι μέρο,; τcG δφου� -ςeιϋ Σαi�πηρ, lστω χι a.v Otv tξο::ν­ τλοίiν ολόκληρη τήν τiχνη ,ου.

�c:.­

8. Ή έννοια του μπαρόκ

σε

Σά.ν Ίφο; ;ι.αλιτεχνικό, δ μ.:ι•,ιξptσμός 1αiρι«ζe: μια διχ""Ι'•νη θεώpψη της ζω7ίς ιτο•) εντούτοις ήταν όμο�6μορ­ φα άπ).ωμένη σ' δλόκληpη τη δυτική Εόρώπη · το μπαpό-< ε ! ­ Υαι. tχφpα.ση μιdς πtptσ�ό-;zpo �.ι.ογε'JGΟς οδσιcιστtχά. Υ..σ�μο­ θεωρί cις, ίχ9pα,:sη �μως τ.?� 1tιz.fp•1ει ποικιλία. μοpφώ·ι στις διάφορsς &όρωπ«ϊχές χώpες. Ό μανι.pισμός, δπως κι ή γοτ­ θιχή τέχyη, f,-τσ.y κ.«Οολοι:b εύptl)Πα.ϊχb φαι•ι61.ιe.•.ιο1 !σ"tω κι ιώ> >.οινστ-ι\των, κ: -Ιι τeχνη ένό, Μι«ρν!νι χι iν/,; Ροiίμ­ ποyς δόν π•ριγρά.φει 116νο lναν διe<φορετιχό tσο,τ,ρικό κι ! ­ ξοιτεριχο ν.δομι; ιiπο κι!νον !νός Ρέμπραντ η lνός Βσ.ν Γκότιεν, ά.λλά χα! μέσοι στ!ς δυό αύτές μ<γό:λε,; ύφολογ<· ·.ιίς τtίσ.ις, γ!νοντσι. αισθητές κ, 6.λ),ες ιiποψασιστα!,; δισ.ψο­ ρι:nt0�ήσιις. 'Η στ�υδα.ιότε.pη i·πb -::οΟtις τlς δεuτερe.ύουσες ύποδιαφέσ.ε�; εrναι ή ύποδιο:.ίpεση toU .:ιύλtχοσ � χαθολιΥ.ο5 μπαρό,ι σe μ<ά αtσ&ησιοκρα.τική, μνημειιικο • δια.>.σσιιητική τάση, ,ια.τlι. τήν πιφα.δοσιακή lννοιGt τοϋ μπαρό>., xGtl σ! 1ιιl<·, αύστηpό11ρη, μορψιχόι πιό 6.1«ψπτη «κλ...σσι>«
ατό μπαpόΥ. εόθύ, tξαρχi[; '-"'ι μπορεί νό. ίξαχρι6ωθε! σά.ν χρ,χι,δ ρεϋμ,ι σ' δλι.; ,lς tδια(upες Ι&Υικίς μ<>ρφ<; τη; τί· χνη; τσο μ'Μ{>άχ, δμως δlν γίν<το:ι χup(«ρχο πρi•ι dπό τό 1660, χ.&.t:ω d.�b tlς ιιδ,κίς κοινωνιχ..ί, -,.αt Μλι�α!ζ σuv· θή,<ες ,,;ού έπ ιχρ«τοϋσ«ν έΥ.ε(νη την Ιποχή ατή Γ«λλ(α. -Ε,ς,,.ύ;; ό.r.ό α.ύτίς τiς όUο όασιχit μοφέt έ:χχ.ί.r;σ�ιωτ,κο,υ χι ο:όλικοv μπαρό;, crc!,; Χο.θολαίς χωp,,; ό,:cίpχει μι όι «ιση •ιι«ουραλ,σταή, ποiι πpο6άλλοι cίνοξάρ,η1α στην 6.ρχή της περιόδου και που δρίσχει τούς [διαίτερw, δικάι, τηc !)πο. στ ηpιχτίς ατόν Καρι,βάτζιο, τό'Ι ι\ον; Μ Νο;ίν κα! τόν Ρι6έροc, άλλcί r.ού μ«έπε ιτα Ιννπcίρχει στην τίχνη δλων των σημαντικωv δοcσχ6.λω'Ι. Όπω; κι δ zλσmι χιcη� στη Γαλλi4, ή ,<ΙL έπιχρατι! στην Όλλαν• δ!ο., Ινώ κιχ! σ:!ς δvό τcίσιι; lχονy τήγ ξεχωpιcτη ,ou; 1 . ­ π!δραση ο! κο ινωv,κο! πι:φiγον τε; πού κιχθοp(.ζο uν τό μπσ.· pό Υ.. 'Από τή γ<>tθιχή περ(οδο καί μιτόι ή δομή tων τιχvο· ψοπι1ί)y ιlχε γίν ε ι δλο χ4Ι π,ρ,σσότερο πολό1tλοχη· ή lντο:· ση cίνάμ,σο. σ«< πiρ«χόμε•ιο. lγ<ν• ά. · χtμα: μεγαλύτερη χ«! τόι O<«'f<'P"' στοιχc!σ. της τiχν ης, lγινοιν dν τίσtοιχα r.<ό tτεpογι'Ιή. Πρiν dπό τό μπο:ρόχ δτ.ωσδ{ptατi ή­ τοιv οοvα.τό vά. ποΟμι ! τbν Χcίλς, τόν Ρέμπραντ και τον Β&ν Ντcίυχ, νσ. 6ρ!σκον το:ι σέ έντaλG), δι"'Ι"'ρετιχά. στρι:ιτόπι&.. Μο,ιcίχα πρόσψα;τσ. ή τtχν η τοσ δiκα-τοu l6δομοv αιώνα odt σύνο).ο τα.ξιvομή&ηχ, μι τό δνομ,ι τοο μπα.ρόχ. Ότα •ι ή Ι•ινο ιο: αότή πρωτοεμφα.ν!στηκε τbν δίκατο δγδοο α.tώνα, ά.· χ6μα. έφαρμοζ6ταν οiποχλ«στιχά. σi χcrν α τ« φcuν 6μεvα. της 216

Uχνη,1 πr./41 σόμ.φωνο. μι "tή'Ι έπιχpα.τούσ« U.ασσιΧtσtαi; α.ί-• σθητική, τα ώ.σ9ιiνοντα.•ι ότ.:sρ6ολιχιί. μ,περδε�ι.έν� ,...� 17.λλ?· ,ιο,σιΖ25. Ό ίδιο; ό κλ<ι.σοικ ισμό; ά.ποχλε ιιhο;ν dπό τήν iν­ νοια wuτη , ή όποi4 παρlιuιν• κuρία.ρχη σχεδόν !σ.:�.με ,i τtλο, τοϋ δέκατου fνο:τοu α!ών α. Όχι μόν ο ή σ,;6.ση τω • ι V>VΜλμΜΥ, ιιι-uυtη·χ. ·ιc.u..ι J. JI.U.,C.\.�, ΙΑ,,ΛΛΙ,,(,. ,,.c...,,, khardt όξαχ ο λοuθ,ϊ '" χ<>Οοδηγι!t"'ι 6ασικlι ά.. b 1ήν Ιίποψr, tής κλασσιχ,στιχi); θιωpίι:ιι;' δλοι του; d.πορρίπτοuν τό μ π« · ρό,ι tξαι τ(«ς τf;. ψη κα,ιοvιχότητα.> κα.ί της «tδι.οτροπ(φ τον, κσ.l το κά.νοuv «�τb οτ' δ vομα. μ,&ς α!σθητιχi)ς, ή bποίι,; τον 6.wιμφ ισ6ήτητσ. μπα.ρό>< .,,σ.λλ«έχν η Uουσσέv τον λογα· ριcίζε ι ά.vιίμεσσ. σw. διχά της πρ6τνπ" τελε ιότητι:ιι;. Ό Burc­ kh,ιrdt "' ο! χ«τοπ,νο\ όπcιδο! �- καθσ.ρ·i); τlχvης, δπω, δ Croce λ.χ., πού εlνο:ι άv(χανοι ν ά.πι).ευθερωθοϋv άπό τόv συχν ά. στιν 6μuα.λο 6ρ!Ιο2.ογισμό wu δ/κσ.τοu δγδοοu «!ών�, στδ μπ<φΟΥ. δι..6λ/πΟU'Ι \ι./>'ΙΟ τ6. τικμήp<α. της αλογιχιhητα . χα.! της ιλλιιψη; δομη;, κο,w.νε μ6vο τούς , κίονες χ«ί τού; · στύλου; ποι) · δίν (χοuν ""νένα. ύ,;οcτηριγμ.α, τ6. έπ,στήλ,σ. ,ι4Ι wiις w(χοuς ,ιwγαι. λuγ ισμίν οι χα! στρ..6ωμίv0< σά. ν ά. ιlχσ.ν φτιοιχτι! 6.πb χοιρτόν<, τ!ς ιιορφίς ποδνα ι τιχvηw. t­ στοpημίνε; χα! συμπεριφiροντcu ά.φύσ,χα, σό. νσ. 6ρ(σχοv«ιι π6.νω στη σκψ-lJ, w. γλ111tτόι πο ύ ίπιζητοϋν τ6. ψεuδcuσθη· σιοι><ΙL ,u Ι.π,φα.νιισ.κ6. iκοίνοt tψφέ, τά. br.oloι άγ/τ,.ι,υv δ ι­ χtίιωμα.τικlι στη ζωγραφι><ή w.:ι! τά. δποία, χαθώ; τ6vισαv οί χριτιχο!. θ!πρεπε νά σvνεχ(Qουv yά. !πιφνλ«.Οσον"ΠU γι� α, ,} . τήν. θά. νόμιζc καvιίς δτι ή π,(ρα τi)ς τlχvης ινος Ρον τίν λ. χ. θά. fιταν καθο.υτή οiρκ,τη γιά. νά. χιiνει τοuτοuς τούς έπι­ yόνοuς τοΟ χλοcσσ ι1<ισμοG νά. w.:ιtσ.λά&uν την lvvoισ. χα! την cιξι.. μιaς τέτοιας γλuπτιχης . Όμως ο[ οuμφων(ις τον, • · να.mο ν του μr.α.ρόκ εlvσ.ι χ4Ι cruμφωνίι; ένα.ι>t!ον τοΟ lμπρισ­ σ ιοvιαμου, ,u δτtιν b Croce θpψεί γιά. 'tό ,κσ.κό γσ)στο>τi)ς π• χνης τοΟ μπο:ρόχ225, ταutόχρονα t><πpοσωπιι άκαδημσ.ϊuς σu�cίσι<; iχθρ,χές πρδς τή σύrχρο νη τ/χνη. Ή έπανε,μηνε(οι χ, έπαvιιξιολόγηση -ω(ϊ μnα.ράχ (μt την Ινvοια ποv χατοr.vοa!τα.ι δ δρο; •ραJ. , έπlτwγμα. σ-,ν­ τιλισμivο χ uρ(ως dπό τοός Woelfflin ""ι Riegl, θά. ήταν d· 217 Υ">,

,

• •

•

...,

•

,.., •

Α,\

�

., •

·· '" n,.__ \.Υ... ,.,.........

Οt«Υότ,τ η δίχως tήν nρQηγο'.)μ.ιyη .τ! ή σcχφήνιια γύρ,ο σ.τ:b την !ννο:ο. τοΟ μπσ.ρόχ, d­ κδμ« χ..� άπ� α.ότό'ιΙJ 'ΠξVJχαlyετ:χ.ι μέ άνtί':'tμt) τό δτι ώς έπi. tό πλεϊστο ιiμ.ελιϊ "'i λογιφιώει χ.σλ τb'Ι χλασσι'Χ,(σ;ό 'tOO S,>«>.του [6οομου σ.Ιώνο.. Το ψ<ί>, πού χύνεται στb μή κλ=ι­ κιστικό μ1tαρό"Υ . .σάy ιiποτέλ&σμα αότή-; τη- μοΥομέpε�w; εί­ νιιι kσt <11<.όμο. πιb δ,απιροι<>ταό. Κι σ.ύτός έπίση, •!Υαι ό λόγος ποu ή -:tχvη τοΟ δ/κ<1.του 16δομου c,,!ώνο. ιμι;,αv(ζετσ.ι έδω σχ:δby άr.cκλεισtιΥ.ά. .n.ν διαλιΥ.ταή άντίθeση τη, τϊ­ χνης τοΟ δtut,O\J l�<του χι δχι σ/ι συvέχιοή της. Ό \VocJfffin ύπο<ιμ,ά τή σ,ιμασ(.:;ι τοϋ ύποκ«μ•ν<σμοΟ στή'Ι Άναγέγvηση Υ.αί την ό::,ρ«μ.6. στό μπο:ρόκ. Σημ..ώ•ιει οτό δlχατο ε6δq.ιο α!ώνο. τ!ς άπι:φχές της Ιμπρ,σσιονιστιχης τάση,, την όποιο. &.ποκαλε! c:tbν πιb απ,::;uδαίο d.vο.προσανα.τολc.σμb στήy tστο­ ρ(σι της τtχνης,227, άλλά. πι:φσ.λ•lπ,ι •ι' ιiνιιγνωρ(σει δτι ή ύπcχιφενιχοnοίηση τη, κ�λ).ιtεχ•ιικ� · χ.οσμ..οθιωpία.ς, 1ι μ«αμδρφωση τοΟ «6.πτοΟ• σi «bπτι�<δ• "σιl της οόσ:σις σe σκlτο ,>αι•,όμι•ιο, ή σuλληψη του χδαμοu σά.ν έν11JΠωσης κ<>:\ π•lpo.,, ή θ•ώρηση της όποχειμενικij; πλευρά, σ/ιν 1,ρωtσιp­ χ,κt,ς ,ι.ι ή ότ.cγρδμμιση τοG μιτο.6α«Υ.ο0 χσιρο.,ιτηρσι πσ, ένυπ«pχtt σ¼ ,ό.θε bπτική έντύπωση - πο.ραλιlπcι ν' 6.να­ γyωp!σει tτ., όλα ,;,:ύτά. τε).ειοποιοΟνται σtό μπαρόκ, άλλά. προοτοιμ,ί;ζο-ιται σε πολύ μογό.λο 6α.θμ/.> άπb την 'ΑΥιιγέννη­ ση ,ιο:1 τό μσινιιρισμό. Ό \\'oelf!lio, ποu δίν ίνδι«φίριται γι« τούς tξω,ωι).λιτεχ•ιαο,)ς προχοιτι:φκταώ; δpους τοuτης της δυν,ψικi)ς χο.σ!,'Οθεωplσις κιιί συλλαμ66.vει δλόοιληρη τήν πορ•lα. της !στ0j>!ας της τlχνης σάν σ.iιτδpχη, σ!ονεl λ ο ­ γι·<ή λειτουργία, παρα6λί-πει την προ.γιrσιtική κσιταγωγή της &λλα.γi}; τtχvοτροπl«ι;J άyνοώvτ.ας τtς κοινωνιολ(Ι"f{'Χέ; ,φο'Jποθ/σεις της. Γιιιτl ά.χ.όμι,: "' iiν ε!vοιι έντaλως 6ρθό &tι ή ό.νιικcχ).υψ,η λ.χ. '""� dπό τbν τροχό τ.ού >.υλό.ει χ6.νον­ τα..-ι ο! �κτίΥες, δ::α.•ι τΟν 6λS-πουμε ύπο-ι.ειμενοι.ά., οuνεπά.γε.. 'rn!Ϊ

218

[ (

τιιι μ(« κ«ινούpγια.. χσσμοθ:ωpί«. jt« τό δiκα.τQ ιοοομο α ί ώ ...... ;;i.. ...,Λι,,...., ;r;.,,,,_,. ..� ;:c-�,..;;,,. 1.sn -" CJ:Ι') ,"F,.., ,...,,,.,• /..'F;,..,..,eτ σe ��δμοι•� ·�νdmλύφ•ις άpχιι;.; μ.έ την ·�α­ ο' ·«iιτήν 't«).ι>�η -�:ή,; 11')�1,ΟΟλα)�ς ζι!)γρσ,φt:�.ηι; t&ef',y χ«λ τt:v ιiΥtι'Ι(ΙJJΙΚ\­ στ=ή τη, dπό την δλοίνα ""' π,b ό.νεξ6.ρτητη όπtική θέα τη. πρα-yματιχότητοις σtήν γοτθ1"ή π•ρ(οδο "' οτι ή έξέλι­ ξη ο.,πή συνδl<τ"ι Ιiμ:σιι μt τη ν(><η της όνομα:τοχρο.τι><ης πό.νω οτη ψεαλιστι><ή> σ-dφη. Ό Woclfflin ό.νο.πτύσσ« ,!,; συστ,jμο.τά. του 6άση πiντc ζ&ύ-yη όννοιων, σό κdtνι:ι άπb τά. όποίο. >iντιτ(θeται ϊνσι χοιροικτηριcmκό τη, Άv«γόνvηση, σέ μι/ι !διόπ,w '<00 μ.nα.ρbχ Χ�L τΟ' .. δποtα., μί lξcιίριση μιάς 4πό 'tOiJtες τίς άvτt­ 'ΙΟjι.lες, δεlχνουν τήν ίδι« έξέλιξη άπδ μιά.ν ω}στηρότtFη πρb, ,ιο.τηγορ!ις μιά. πιο έλεύθφη aνταηψ,η γισ. την τέχνη. '""" ε!ναι ώς έξής: (α) τb γρσ.μ.μι"b κο:l τό ζωγρο.ψι"ό, (6) τb iπlπeoo κα! τό' χοlλο, (γ) ή κλιιστη κι ή 6.νοιχτη μ.cρφή, °(δ) ή σα:pήvειο. u ή ά.α«φεια., (•) ή πολλο.πλότητο. . κι ή ιvότητο:. Τή δάση τη, >iντlληψ,ης τοΟ Woelfflin γιο: -οό μπαρδχ άποπλ•ϊ ή iπιδ(ωξη τοο ,ζωγρα.ψι�tW•, δηλαδή ή �<ο.τ6.λυση της στeρ,c,,,, πλc,,σuκης Υ.σιl γρ«μμ<"ης μορψής σι χσ.τι ><ινούμονο, c,,lωρούμ:vο κι άπια.στο· ή tξ&.λειψ,η τG>ν δρ!ων �<αί των περιμ.ίτρων, γιά. ν/ι προχληθετ ή έντ,ί-πωση τοl) άπ,ριόριστου, τοσ άμiτρητου κιχ! τοϋ Ι!πιιρου· ή μετο.μδρφω­ αη τοV στcιτικοΟ, άκαμ;:τοv, iντιχειμ.εΥιχαΟ εlνα.ι ο� Ενσ.- γl· yνεσθ«ι, μι<ι λει,:οuργ!«, μtiν &λληλξξάρτηση cίνά;μcσιχ O"tb όπσχ.είμε •ιο ΚGU στό lΥτιniμενο. Ή τάση r:/Χλι, dπό τό ιπί7-tδο στb 6&.θος δlνει lκφρc,,ση οτην fδι<ι 8υναι,.ιt"Υ/ θεώρηση, στήν !δια άvτ(θεση κ­ ιτη,, -,Ιιy λιιτουργ!ι:ι. Ή ,iινοοόμενη μίθοοος πού χρησιμο­ ποιιί τό ιιπο.ρόκ γιά. ν ά. πι:φουσι&.σιι τb 66.θος στδ χώρο ε!· νιιι ή·χρ+pη όπεpμ•γlθοu; πρ6σ&cου μlρου; της εl><όνο.,, μορ­ φών repoussoiτ (=μt χτυπητά. χρώμα.τι,, πού ά.πωθοiίν ,:!, Ι!λλες στό 6&.θος - Σ.τ .Μ.) , τlς όπο!•ς τiς φέρyουν πολύ χον-

;,,..ι

ι••

οι

i''"

2]9

τ« στb θισ.τή, >.αt dπ6':ομης μι(ωοη, τοϋ μ.<γέθους τών μc,,;(6φy τοΟ 66.θοο,. Μ' ιιι)τδ τl.>ν τpόπο δ χώρος δχι μόνο dπο­ χ.τ.ά μιαν οόσt«στtκ'η κινητοιδτη,:α., άλλα. �«i eςα.ιτίι.ι.; τηςδ• Ητ,λα ><ΟΥτ<Υη, άποψης δ παρατηpητής νιώθιι τδ .τονι,ιή μοp­ φή. Σt μιdι κλ<ιστή, «>.λασσιχή, σύνθ<ση tχιίνο ποό 6.να.­ π�ισtά.νετw. εΙν(ι( !να. ψαιv6μεyο α.�}τοτeλίς, wG δπ.ο!οu &λα. ,οι στο�χ,ϊcι ιU.ληλοσχετ!ζον'!ΟtΙ '" άλληλοtξιψ,:ιοΟντ<ιι' τ/πο­ τcι δε φcι(νεται περιττό η ύγοντcις ,ια!. χα.τσισχιιπιύοντοις· έξα.λε(φιτσ.ι χ6.θ& Ιν­ δtιξη πού θοι μποροΟσ< νdι πpοδώσtι �, Ι'<«lpνετσ.ι όπόψη δ Λ-• Ι·•VV

1

.,ι­

220

θιατή, καt τό Χ«Χ! μόνο. Ή σuγχριτιχή lliιιψη αοι.φήνιιcις 17Π!• ποιpουσ(σ.ση έπiση,; σχ&τ!ζπι:ιι μί τήν σ.ι\τοοχιδιαστιχή τοο­ τη όφή. οι συχν!,; χα.! ,rολλί,; φορι, 6(α,ι,; όπιρχσ.λόφεις l '"" ρώv τή, e!χόν«ν oiπb άλλcι, ο! uπεp6ολι>.έ" οι«ψορίς στο μtγίθος των άν«κειμένωv mύ βλέπονται σε προοπτιχή, ή ,� _ ,., , .. ,.. .. --·' �r.,_. _ι nα.ρσ..μεΑ"JΙΟΤf Ί.WV uι.�e:.vνv·,,,,..,�w, ιt'wr"I-""', ,......., .....,•. "'.,. πλσι/σιο π')ς &!χδνσ;ς, ή !λλειπtιχ6τητοι "°1} όλιχοΟ χ<Ι!! ή άνι­ ση διcιπραγμιittuση τών μοτ(6ων χpησψοπ<>ιοiίντσ.ι δλcι σχό­ πιμα γιόι νσ. μάς δuσ-ι.ολtψουy ν& οοομε την ,!κόνοc σά.ν δ ι � ­ γ!ς δλο. 'Η ,;,uσιχή 1ψά>δος της (στοριχ�, ¼ξlλιξης ποιίζιι =Ο=ή ,.ιiποιο ρόλο στή·; .οr.οίηση τG>v χαλλιτcχνιχών κινήτρων. Έχτός δ� 6.πlι τήν ίλξη ποi, ιiσχε! tό χαινούργ<0, tό δύσκολο ""ί τό πολuπλοχο, :ιότή ε!να.ι, γι 6."6μ,ι μ.ιόι ψορά., μιοι προοπάθιιιχ. ν& διεγε(ροuν στό θιι,.τή tb ιχ!σθημ,ι δ,, ή 6.νcιπcιράστσ.ση , ! ­ Υ<" άvι!;ά.ντλητη, άκιχtΟΙν6ητη χι δ.πιφη - τάση ποiι δι­ σπ�ζιι σ' δλ6κλ'JP'J την τέχ·ιη τοΟ μπιχρδκ.. Όλ<>. τ<>iίτσ. τοι χq,j>Ο!χτηριστιw. ειν,., l"'f'?M'J τής !διι,ς ά·ιτικλcισσα,)ς πcφώθηση, π� τδ άχcι).1νο>το zal τδ ιχ.όθσι/­ ριτο· μονάχ.ΟΙ lνσ. dπδ τόι τεχνοτροπιχά. κριτήριο. πού συζητιι δ Woclίflin - δηλ...δή δ ά.γώνσ.ς γιοι tνbτητσ. - ε!νσ.ι ί κ ­ 'Ι'ΡΟΙΟ'J μιγcιλύτοpης λcιχτάρας γι& σύνθεση χι tπομένω; γιοι μιάν οιόστηρότερη 6.ρχή σύνθισης. Άν ή<ι,v τό φuσιχδ προ• τσlς νiι προχωρfjσ« σύμφφνοc μt τήν χσ.θcιρή λογική, δπως ύποθέτει δ Woclfflin, τδπ μ.ιιί τοiση πρδς την ποι>«λίοι, πρό,; τη θεμ,ιtαή σ-Jσσι•?•uση χαί συνονθύλευση
τ«ν ό· στήν πρσ.γμσ.τι-.ότητοι; δμως τό μπο:.ρό,ι σ' δλες τ!ς; δη· μιουργlε, του δeίχnι μια. λο.χτ.iρ" για. αvγ><λντρωση χ.α! για. χαλluπόταl;η τώ•ι δ,uτιρι•.wντων. 'Απ' οιύτη την /!,-,�ψη c!νσ.ι - "' ο:ύ,ό τό σημ,tο παρcr.),ι(πιι νόι τό τονίσει δ Woeυflin ή σuνiχεια, της 1<λ"'1σι> ά,τίθιτδ της. Άχδμα. ,.αl στήν πp, ώι1•η Άνσ.γlν,ιηση ,rχ«· μι χιδλσ.ς dξιοσημι/ωτη προσπ�ιισ. γιdt ένδτητσ. χα! χα.Ου· -πότιιξη, σs dντίθ«π, μ< τήν !π1σωρεντ,1ιή μiθοδο σ,νΟεσης τοο ΜεσGtίΙJ>11,ϊ δ δpθ<>λογισμο_ της έr.οχής 6pηχι την χα).. στή λιτιχvιχή του οκφρσ.ση στό ένιαιο τijς <>,λληψης cυνέπ-έια. 't')Jς ":"φ,ο-σπ8λα.σης. Ή γνc�μη 1tσύ ¼π�κ.ρ,ατοσσε ήταν &ι:, μιιχ φευδc.ισθηση μποροaσ, νά. προ"<ύφtι μον6.χσ. Ιίν δ θισ.της oiv ήτ<ιν δ1'οχρ,ωμίνος νιχ μιω.Μλιι τη σχσπ,ά το�,, καl ιa,..ι..p.-.ι τ ό μιτρο tijς πιοτότητ,:ς πρός τή φuση >«ιτσ. τή διάρχιισ. τr,ς dφομοίΙJ>σης τοϋ tργου. 'Qστόσο ή δμογένοια τηι; dνσ.γιν•ιησισ.χης τiχvης /Jίν ήτα·, μο•ιάχα Lνσ. ι!ΙJος λογιχ!)ς συv<πειας, !νώ ή δλδτητα μiσσ. στόι lργα. της /Jlν t<σ.ν τiποτ' &λλο πο;ρσ. ή ιίθpοιση χαl τό σύνολο των λεπτομερειών, μ ι . σσ. στό δπο!ο μποροΟσσ.y άκόμα ν ' ά.νσ.γνωριστοΟy τόι &ι! συνθiσιις τωy δ«σΧ«λων τt>') μτ.,ιpόκ ι(• ν«ι πλοοοτόπρις κα.1 πιό π-ολύπλc,χ.ις ιiπb Υ.ιtνες τ(ί)ν !Χ:�ο:· γεννησι«χ.Φν ζωγρdφων, ιiλλiι mιvάt>« ι!νσ.ι χ,ιt πιό όμι>yε· νι!ς, γιμ.6.τες ιiπό μ"χ πνοή μιγαλύ«ρη, 6«θότεpη, συνοχί· στερη. Ή tν6τητ,ι δίν ιlνα.ι π,ι!ι τό ιiποuλισμα μόνο, ιiλλ/ι τb a ρriori της χ< τ!, συvισwiχ>ε τούτη ή κσιοαστροφή ,ής ά•ιεξ
χαι

222

1

φών, !ν(ί) δ Ricgl 4,τ,α·ιειλημμίν« τονlζ« την ιiσημσιντότητ« χσι! τ-Ιr, «ιiιrιήu.ιΟΙ.b - δη),«/Jή τήν Ιλλοιdm 6.ναλιrηών στlς λ<=ομ4ροιc,; τώy fργων τ!)ς τiχνης τσσ μπαpδχ. ·ο,,� άχρι66Υ. στην ιiΡ.χι«χτονιχή τό μπαρόχ ιi)νοι! τ!ς χο).οσοι· αίες &ι«τιiξιις χσ.(, έχε! ποο ή Άνο.γ/y,ιηση χωρίζει τούς ό · ρ6'f(>uς μΙ μι:Ιιν δριζδyτια, Ιίρθρωση, αuτό τοος ινοποι δισιτρlχουν δλδχληρη την πρόσοψη, οτσι χαι, γιvι>.6., πpοσπ<1.θε! .,.. ότ.οτάξιι τ!ς ),ι,ιτομίριιtς σ ϊνα χύροο μοt'!6ο χσl v¼ σuγκεΨtpωθεί σ¼ χόptα ¼ν�Πc.r.>­ ση. Μ' αύτό ,όν ψ6τ.ο ή ,ιχασtιΥ.Ύ/ σuνθsση πολλές ψοι,έ, XV· ριοψχεϊ,αι ιiπό μ«> και μ6,ιη πρσοπτιΥ.ή γραψ,ιή η d.πό μισ. χρωιw.«χή 60}, λλσ., ή πλ..σταή μορφή χυpι,ιρχι!τοιι ό.r..ό 1ιιά. χαί μόνη κω,ιr..ίλη χ<ι:ί τό ιu,uσιχό χομμά-u ciπό μιόι δεσπό­ ζο,,σο: φωνή σ6λσ. Ka.-c&. τόν Woclfflin, ή aξί),ιξη ciπό τήν «όaτηr,δτητ,ι οτήν ¾λευθερίοι, <ίπι\ τό cίπλ/; στό πολόπλσχο, άπό την χ).ει, στή Ότήν dνοιχτή μορφή, lχπροσιοπεί ln <Ι>ΠtΧό, τ«χτι><ά. iπαναλ,ιμ&σ.νδμινο πρστσiς στήν !στσρ/α, τη,;; τίχνης. θ ι ω · p•i πο.pάλ):ψσ. φα,νόμενσ. την έξtλιξη τr,;. τεχνοτροπiσ.ς ατή ρωμαiκή «ότοχρσ.wpία, στήν δφιμη γοτθιΥ.ή !ποχή, ατό δ/· ,.ατο Ε6δομο q.tών« χα1 στόν !μπpεσσιον,α�.6, Uιστ,ύιι δτι σ' δλες "3τές τίς πιριπτώσιι., ή 6.ντιuψLνιχδτητ<ι κι ή μορφι· χή 6.χαμψ:σ. μιaς ><),ο;σσι,.ης περ,6δου άΥ.ολωθ,tτσι, ιiπό lvσ. είδο; μπαρ6,., δηλ"°ή 6.πό ιμό.v όποοι,ιμενιχή «tαiJησιοκpα· -άσ. χσ.ί μιά. λlγο • πολύ διd.λυση τ!); μορφή:. Φτιiνει μάλ,στιi σ, σημι!ο yι.ος τ.ερ,οδικότη�. τό,;ξ πplπsi νiι. Ορίσχεται dGu>, Κι d.πb τ.οότη τήν !'Πcίνο8? ,ωy wπιχών τcχνοτροπ<ιον ιi-γ<Ιζει tή θέση του, δτι ή ισwpu. τη, τέχ•ιης διέπιτ,ιι άπό ;ι ιά.ν !σωτεριχή λογιχή, άπό μιάν tγγινή δικ+, της ιiνσ.γ,ιοιιότητσι. . Ή μή 1«,ι•ιωνιολογική μlθο· So, τοu \-VoelfΩin δδηγει !δώ σ' iνσ. μή ιστορικό δογμσ.«σμδ καl σέ μιά•ι δλrnλ" αόθσ.(ρετη tρμηνε!« τiy. !στορt,ις. Ή ι).ληνιστική τέχνη, ή δφιμη Ι"""ιωναή, +, {μπρεσσιονιστι· χή ""' το πραγματι,ιό «μπ,ιρόχ» !χουν τόσα μδw, χα•

μ.ι«.

""''°'

223

pα:<τηριστιχ.σ. δσοι τ.σιρ6μοιοι ,τ;σιριiγον·cε,; όπιχρχουν cπb χοι· νωνιολογ ι χό του<; ό"66αθpο. Άλλσ. !σ<<ι> '" !ν ή διο.οοχή τοG κλ«ι>σι><ισμ,;u χα.! του μπσιρόκ �τιι·, ι•σιρτuρ(α. lνός γινι><ΟΟ νόμcu, w., τέ οέ θiτσ.ν δυ,σ.τό νσ. έξηγήσοuμt � ιwπιχρχ ον­ τες - - δηλαδή μ• ><αθαpόο μοp χρον , -·-·· -· ι. � • • • " • ,.. ... . fιO':'r}tι:t προς τr;'f tλ�νοιφ�σ. 11.t vι..� "''Ι\V "'ΙΥ u.vv .. ,11,•,Hψ,..,. •ψ� τη μιγσ.λύτeρη cιόστηρότητα. Δίν όΜΡΧ." <><ορόφωση> στην άν&πτuξη · φτό.νουμ• σέ ιιιlι χορφή m.! συμ.6cχίνει μ.ισ. dλλcχ· γή, δ.cχν οι γινιΜς - οηλσ.δή χοιvωνιχίς, οt-.ιονο,ιικίς ><«!. r.ο).ι-.ιχt, - συνΟηκες τερμσ.τ(ζοuν τήν ά.νάπτυξή του. -:φός μώ.ν bρ ι σμόνη χσ.τεuθuνση "' ά.λλό.ζοον τήν πορείο; του<;. Mw. ό.λλο.γή uχνοτροπ(ο;,; μπορεί vά χσ.θορ<σθιτ μονά.χα ά.π' !ξω - και δέ γ(νετσ.ι όποχρε<ι><ική ciπb χσ.θα.ρόι ¼αωτιριχούι; λό­ γους. Πλιίστες χα.τηγορίες τοΟ Woelffiin δί μποpοϋν νά. •· φcχρμοσ-.ούν στην κλΜΟική πχνη της περιόδου τοϋ μπcχρόχ. ΌΠουσαέ ν '" ό Χλώντ Λορpαi•, δέ ν είνα ι οοτο «ζωγρα.qκ>W!, οδτε 6.σ"'!'εiς, ούτε '" ή δομή τη,; τtχνης ,:ουι; μή τιχτσνιχ.ή. Κι iι δμογίν«α. c!.χόμα. των lργω ν του, ε!να.ι διcr.φορe,ι><ή , ι . 11:ό τόν ύπιρ6ολιϊtό, δπιpιν't{ιτtχό ,-.αl βίαtο ά y. ώνα γι« έ ν δ ­ sητα. ενός Ροvμmν;. •Ομως, ατήν r.ερ!τ.τωση cχύτή, μ,w,,οΟ· μ, ν¼ μιλdμε ciχ6μη γ,όι «χνcτpοπι,ιή εν6τη"' τοσ μπσιρόχ ; Πρcίγμα.τι, δέ Μ πpετ.• χανιί,; ν /ι χ6.11« λόγο γι/ι έ νιιιiσ. «το · χνοτροπίσ. της ίr.οχi)ς» πού δ•ιτπόζει σ' δλ6κληpη r.ερ!οδο, έq:οοο σι χ6.θι δεδομtνη στιγμή όΜρχοuν τδσις διcr.φσpετι· χeι ; ttχνοτp01tί•, δcnς ""2 ><α.λλ«•χνι,ιόι π«ρσ.γ<ι>γαέι; >
μ ιουργήμσ.το. ,.,,. χοcηιικijς χσ.ί πι, λ«tχης τtχνης δπωι; ""-' "6.χcι θ!πριm νclνο.ι πιο ση1ι.ο.vτιχ6., σέ σχlση μί τή·, 1χκλη­ mα.στιχή τlχνη, ciπ' δσο θσ. μ4ι; lχα.νσ.•, Υά. όΜψιcr.στο!ίμε ο¼ ιργ.. πού btιζήσοινι. 'Επομtvω,;, !v ή πσιρα.γ<ι>γή τtχνης &ίν ήτ«ν όντελω, έ νιcι!cr. :!.χ 6μο. χα.l σ! τοϋ«ι; τlς έπι,χέι; τής 6.διcr.ίp•της τcr.ξιχης κυρια.pχίcr.ς, πολν λιγ6τ,ρο θδ.πρtπι ν d · •.Ο• . "-- ,·· ."'·Ίr'λ-' J. �.. �· U(,,I,,)' ..ι,,c.11,ιι,,.�v \ _:,._ ··-·· ••. ., ' · ιvν �v ο ινcι.v αιιωvtι. c.vνvy,v, ..,�.... ...... ).α,; ,�μ.-τοαα. χill.ιcργημiνσ. <Τ'.ρώμα.τσ., τό xcr.θtνcr. fχοντιι;; τη διχή wo ciπόλuτσ. ciτομι><ή θεώρηση στόι χοινωνιχιi, ο !>.ο· •ιομιχ.c!., πολιτιχ.όι xcu θpησ><ιυτιχσ. ζητήμσ.uι χαl c!.vtψ<τωπl­ ζοντοις τήν τiχνη π ολλέι ; φορές πtρισπ«σμέ•ι ο τό χσ.θfνοι τοι.>ζ ό.πδ όλ6τελα. δια.φοpιτιχίι :'!pο6λήμcr.τα.. οι Κ<Σ).λι.εχνικοl σχοποί τη, r:cr.πικης ο:όλη; τη; Ρώι ,ης ήσ,:ιν θιμeλιcr.><όι διcr.φορ,τιml ciπb ,.ε(νουι; τη; 6cr.σι• ).ι:,ης ιώλτις τώv Βερσα.λλιωΥ '" δ,τι κοινό ε!χσ.ν ciο:,ο:λώς δέ ιιr.οροΟσι νόι συμιiι6cr.στι! μ.έ τούς χcr.λλιτιχνιχοίις σχιmοό; 1i). χcr.λ6ινι><η;, ciστι χης Όλ),ο.νδ(cr.ς . Έvτο�wις ,!νοιι δυ-,α· "tt v' d.ποκα.'t�,cn:ήσοuμι δρισμiνcχ. ?ιοιν& χαρα..κτηp"tσttκά.. ft<ι'tί !χτός d.πό τό γ εγο·,ός δτι ή ίξίλιξη πού. προά.γοι την πνtυ· μι,τιχή διcr.φοροπο(ηση π<ίvτο τι 6οηθι! στην tνσωιι.6.τωσή του;, τσ.υ­ piζ πολιτtστικ!ς π.ιριοχέ ς, ίνα ά π. ό τt 0100υδα.ιδτ,ερcι πολιtι· στιχ lι tr:ιτc ό,γμα.τα ,ης ίποχης τοϋ μπcr.ρόχ - δηλ. ή ν!α φυσική !π«m'ιι•η χι ή νtο. φιλοσοφία; ποίι 6ιχmζ6τα.ν στή q;u­ σιχή έπιστήμη - ίξο;pχij; �τa.ν δι,θviς δμω; ή χσ.θολιχή θεώρηση, r.oo 6prp<' tδό\ lχφρα.ση, δtσποζε xcr.ι σ' όλόχλη· ρη τήv ><σ.λλιτιχνιχή πα.ροιγωγή τής έποχης μ' δλες τίς διcχ­ ,ι).α./Jώαιις τ η,;. Ή ν/α. tπιστημονική χοσμοθ,ωρίcr. &γήκε ciπb τήν ιiνσ.κ ά ­ λυφη τοϋ Κοπ1ρνι κου. Ή Q,ωρ!α �, ή rrι κιvεiτω. γόρω ιiπό οόν ήλιο, ιiντi ν ά κ,νεtτcr.ι τό σuμπα.ν γύρω ά.πό τή τη, δr,ω; tσχυp(ζο ν t«Υ πρίν, iίλλα.ξι ριζιχόι τήν πα.λιlι θlση πού t!χε δώσει μίσσ. στό Σύμπαν ή θι!α. Πρόνοια. στόν !νθρωπο. Πplις · τό χα.ρόν ή τη δί μr.οροΟσι πιά. vda θι ωpηθ,τ χ.tvτρο τοG σuμ· πσ.vτος χι b !διος ό 4ν θρωπος δ! μ,ιοpοΟοε πιά. ννι θιωpηθι! 1{)

22.5

·σι..ω,

•=ός χο:! σwχος 'tfjς δημ,οuργ(α:ς. ή θ<ωρ(ιι. "'" Κοπtρνιχου δ! σήμ,,<ν• 1wnx"' δτι ό χ6� 1-Φ• n γu­ ρι�ιι "f')ρω ιiπό τή γ1'} wι <ιόν ι1ν0ρ(ι)Πο, .Uλι\: "' δ,;, δίν ,ι. χ• πι¼ χ.:r.θόλοu χέγ,:pο "' ό.ποτελc,)yτcχν μονιtχιι. ιιπό uιι,:ο­ ... όμογενή κι !σοδνννι� μ.όρη, τ ων όπο(ων ή !'16τητα έ � η ­ λ ?'κτα.ν σ.ποχλεισc:,κά στην ο!,.ουμsνιχή !αχ� τι,,J q,uσιxoG ,. νομ<>υ. Σuμψωνο. μ.ί τη θιωρ(c:ι /1.Ι)τή, τό Σuμπιι.ν ή-;ο.ν c!τ,;ιι­ ρ� χι iνιο.!?, συνιργο.τ.χό χα.l συνεχ<, όpγι,.νω· μενο πανω σί ιιια. χα.l μόνη ά.ρχή, συνεχtιχό χο: ! ζωντο:νό �­ •ιολο, �κτοπ.,tημty�, itϊtQ't.tλ�oμ«�� μηχ«.vισμός - τέλ&t".Ι χρηαιμ=ειή<><>υμι τή γλώσσα: της ί-ποχijς. Π cι ­ �λ�ι , γιό. pttλληλσ. μ! την ά.ντίληψη -rου φuσι,ι,c,ϋ ν6μοο πο() δ!ν !π•δέ­ χaται έξ«ιpέ σ«ς, ci.νσ.κυψι χι ή lννικο. !νός νέοο ε�οu, σ.ν�γ­ _ κα.ιότητ«,, απόλυτα. δισιφοpετιχη, ά.πό ,;ό θεολογ<>ιό πpοοpι· Α?τό πό.•ιτως σήμαινε την ό-Ιtόσχοιφη όχ ι μόνο της (δέσις <>)ς θεια.ς cιόθαιρεσi:r.ς, σ.λλά. !πiση ς χσ.t της !δέσις δ,;ι δ c! ν · θρωnος lχει 1ό προνόμιο της θ,ίcις χάρης '" δ,;, σuμμετέχει στήv όπερ,ιόσμια δπσ.ρξη <0G θιοσ. Ό c!νθρ(ι)Πο, fγινο ι. ,α.ς έλό.χιστο ς, ά.σήμσιvτος πο,.ριiγοv.α.ς μtσ<>. στόv xw.voupγιo ξε· μα.γ<μivο χ.6σμο. Ά>.,.όι τό πιό ιiξιοσημι(ωτο ήτα.ν δ,;ι ιirtb τήν σ.λλαγή ο.ότή της θέσης w, ιiνιχπ-αιξε fνο. νέο αισθ')Ι"' •.ότοσ•��κι όπερηφιiν« �'.- Ή συνc ίι <>θηοη ,ης χcι-α:ιγόη· σ '!.ς του \«γό.).οο, σνντριπτιχ.ο. !σχυρ οϋ Σύμπσιν<ος, του όr.olou b ι�ιο, fyτa.v •να. μόρας μονό.χα, lγινι πηγή ιιιd,ς δίχως πρtπJ· γουμινο χι ά.πιρι6ριστης α.ύτοπtπο!&')σης. Μtαιr. δμογε� Υ.α! συνοχή χ.611μο, στόv όποιο ιlχ, μtτ'>μοριpωθ.ι ή π«λιο. δuο.ρχι><ή χριστιανΙΥ.ή πpcιγιι.α.τιχό­ τ,r-σ.,, ττι θ,ση τη ς πρ ογεyέστερης ιχvθρω,τ;ο,ιιντρι>μοu - δηλαδή ή ά.ντι�ηψη !<,ιάς c!πεψης σννtχεια.ς ά.λληλοσ-,(•tισμών ποu ιiγ­ χcιλιο.ζοuγ τόν σ.'ιθpωπο πεpιέχοuν τi>'Ι lσχα.το λόγο της οπα.ρξής τοu. Ή ά.ντιληφη τοσ Σύμπα.γwς σσ,ν ιiδιιiσπο.στου συστημσ.τιγ.οfi δλου ήΤ'-"ν σ.σuι,6(βαστη μ¼ τη μεο"ιωvιχή σ.ντl­ γιοι τό θεό : γιό. εvα. πpοσωπιχό θεό ποο στεχότσιν Ιξ,;, � 'ίΦη · , οιπό τό χοσμιχ� σuστημα.· ή χοομοθιωρια της θι(α:ς iv,jπο.ρξης, «πό ,ήv δπο!α. πσιροομιρ(στηχ, δ μισ«ιωyιχός όπιp6οtτι0)'6ς,

δr,ω,

πw

σuσπιl-""

Υ"-

τοσ

"\"6·

'::1'•

χσ.:

226

έπενεργοGιπ dπό τόο άννιrνώρισε μόνο μιό\ θεlα δύνοομη μ/σα.. Άσφcιλω;, δλο. ο.ύτ,;. ήοιι.ν χ'Jιινοόργια σσ,ν πλήρω. ιi vα. ­ :-:-:-.;ϊι,:.!.,-·.; �::.:.;�� !r=,;.;; � :-:::·:i::�-:-;�-; �':":' ��1...n- �ν πιμπ-ςουσ!α. <00 νlou δ6γμσ.τος, δπως χσ.! πλειστα c!λλιι. π ρ οο · διut\χά GWi,x�ια. σt+, ..:-..:ιψη ,;t,; •.,-,..'\-σ.γiν-Jηπ;; -χ.�1 ,:!)lj μ11:!Χ� pό?ι, ιlχ• τήν χcιτα.γωγή τοu στίς ιiπcιρχiς τη; χρημα.τι,ι.ής οt�ονομ!α.ς, τη; δφιμης μεσα.ιων<>ι.ης πόλης, τi)ς νέα.ς μεσιιlα.ς ,ιχξrις, χο:! στη ν(,ιη της δν:ιμα.tοκpα.τ(ας. «'Η έμφιiνιση .,.;; σύγχρονο� ειίpωπσι1v.οG πανθεϊσμοG• φροvι! δ Dilthey «ε!νοιι lpγo... της δ ι,ι.vοητ ιχi)ς /:,;ι,ι;νάστcιση,; ποο ά.χολοuθε1 τό μ ε · γάλο δt-,ι.ιχτο τρ(το ο.Ζώνο. χα! γιμίζιι σχεδόΥ τpc!ς α!ωνες,219. Στό τ/ρμσι τijς Ιξίλιξης α.δτής δ ιp66ο; χριτ!) Σύμπα.ν­ ,ος ιiντι110.θiστοιται d.πό τό «frisson mέtaphy-οπη πνοή πώ σ,ο:πιpν« τόν χ6σμο. 'Ολ6οtληρη ή τ/χνη του. μ,t<ιpό>< εΙνα.ι γιμιiτη ιiπ' � τό τό ρ(γος, γιμάτη ,ι,,ι, τήν ήχώ των Ιίπε ιpων διο:στημιiτων χι.χ! της dλληλοσυσχ/τισης δλων των δντω,. Τό Ιργο τtχνης στή·ι · δλότητ6, τοu γlvοται σόμβολο τ.Ο Σuμπα.νος σιiy tνιιιlοu όργο.νισμοii, ζω•ιτσ.νοii σ' δλιι τοu τόο \>Spη. Κα.θίvα. dπό τόο μ/ρη ιιύτόι δεlχνει, δπως χα.l .σι οόρ6.νισ. σώμα.τα., μ<ά.ν !πrι­ pη, σ.δι6.σπσ.στη εγ6τητο: 116.θι μ.όpος περι.tχcι τό ν6μο πού διiπιι τό δλο· στό χ.α.θ!Υ<ι ένοργεί ή fδισ. δύνοομη, τό !διο πyεi). μσ.. όρμητ ιuς προοπι:ιuς γρcιμμtς, ο! σ;!φν(διες σμ,,φύν· σεις, w. ύπιρ6ολιw.ι έφιp! φωτός χ.ο:! σ,ιι4ς, -.& π6.ντ<ι ι!νcu iχψρι;ιση μιdς· τ,ριχστιcις, ιιο6εστης λα.χτιχρα.ς γι¼ ·tήv ιiπ ε· ρcιvτ�vη. Κάθε '(pοιμμή δ5ηγε! τό 1..ι.τι μο.11pι6., κ6.θ& μ ο p · ,;;/ t;>οpt<σμ<τη μ< κiνηαη cpσ.(vεtα.ι Υ« πpοσπσ.θι! νό< ξεπι• pι,;σ<ι tb•ι έΟ.Uτό τ->/>, Υ.ο;Qε μοτίβο 6p(αχεtιι< σ! Χ<Χwσtα.ση lvτα.ση, χ.ο.ί ι!.γιον«, σ¼ Υ<> μήν ή<α.ν ποτs 6!δαιος δ χιιλλιτέ· χγης δτι 85.χει πρα.γματιχή έπιwχlο. !χφpά.ζοvτα:ς τό Ιlπιι• po. 'Α11ό1,η χο:! κάτω 6. πό τή•ι ήρομία. τtίι•ι Όλλανδων ζωγρά· φο>'Ι της χα.θημιρ ινής ζω!), νιώθ« m.νιl,; τήν πο. ρ αχιvητιχή δι!ννιμη τι,Ο σ.πείpοu, ,ιο:/ τή• ιχρμον(α το() πemρ<ι.σμtvου πού

τοσ

οι

,

227

άΟι&.χοτ:a. κινδυνεύει. Αότό εlναι ιivαμιpίβι;λcι. χοι•;ό χ-2.-p.Q:.Χτ-tj· pι<ή ,ίχνη άπό την πvtυμιιτιχότητ " τον Μ,σa.!ω,ισ. χιχl μόv,, ; 9. Τό μπαρόκ των καθολικών ούλων

Κα.τ,ά. τό τέλος τοϋ δέχαwυ i"J<.τou ο:tώv-α. σ-ςην ίσ�ρ(α τηι; tτ0<λιχη; τ(χvηι; οuμ6σ.ίνιι μ<σ. Lντυπωσι0<κήdλ).σ.γή: b ψuχp6ς, πολύr.λοκος, νοησφχ,αχός μανιιpιομός χ.άvει τ6110 σi μιάy αlσθησ�α.χή, σu1�v-ησιαχ.ή, χαθολtΥ.α. χα.τα.νοητή τιχ'iΟ"φΟ• r.!ο.-ο-τό μ.-.:"fόΚ. Τούτη ι!vσ., ή άvτ(δp0<ση πού 11pο6ύ άντιγρ<Ι.φον= άπό wύι; δcισχ6.λου, τηι; Άν«γέvvησψ; ε!νcιι σvγ>
"'°"

rπ).,.

228

της σύμ6ολ" κιχ! τtι; q,6pμοuλιι;, τ1, ατα.υρό, τό φωsοστtφιι• vo, τον κρίνο, <ό > πρώτη φοψ. ή θp1ι· σ,.,υτιχή τέχνη γ!νετa.ι άπδλυτσ. ξtχωpη άπό τη θ.;ρ:ιθεν τ•· χνη. Στηv Άνα.γiνν ηση κιχ! ατδ Μισ,ι!ωνa. ά,ιόμα. ιmηρχα.ν ό:νcιοlθuητ" ιuτα6α.τ ιχέ, μ.oprqt, ό:νdu,σ" στΙ< lpγιι. τέχνης 1tου· ιξύΠηp ε'W&σαΥ κο.θD.p!Χ &κκλησιΜttΧΟ'J� χιχl αt 'Jιεty:z πο-:., iξυ11ηpετοοσσΝ χοσμιΚ<>vς """1t0υζ, μέ την dνdπwξη δμω; τοί! υφοuς τ ων Κcιρρ<ή ,:ομή230. Ίl εlxowypcιq,ι.. της �θολιχτ1ι; Έκχλησ!cις ε!ν..ι στcιθερή κιχl σχ-ημcιτοποι,;μi νη · δ Εόαγ-yελιομ6ι;, ή Γlννηση, ή Β&­ ψ«ση, ή 'Ανά.λ7jψη, ή blιτιupopσ. τοΟ Στα.υρο,; ατδ l'ολγο• θiλ, ή Σφ"(>!τ<δcι, ό Χριστός οi,ν Κηπ ουρός κa.! πολλtι; 5. λ ­ λες οι6λιχtι; σκηνές 11cιlρνουν τ ή ιsορφή 1"'ύ άχ6μα. κα.! σή· μεpcι Ισχύει σόιν στu.θφό πρότυπο γιο. την λσ.τp,υτι,ιή ε!,ι6yσ.. Ή l�<χλησι«σ«χi; τiχνη πσ.Lpνιι !π(σημο χα.ρα.·�τήρσ. χσ.l )("· ν<ι <' σ.uθόpμητcι, ίmοκ«μινι1.ι έπιθυμει τσ. lργα. τtχνης VΟΙ έ?<φp¼ζουν τήν lν· �" της 6ρ&δ<;ξ(α.ς εξίσου ά νεξ6.ρτητcι άπό χ.άθ, αuθαίρετη ίpμηνε!a. δσο ,:σ.! τόι γρcι'f"όι των θεο).6γω•1. ΣΙ σ,,y,ιρ,ση μt τούς uνού•ιουι; τfι; χα.λλιτεχνικης Ιλευθερ!α.ι;, ή σtιρεw,πία. . τl'/, τtινης φ<ι!νετο.ι το μιχpόuρο 6.πό δυό χcιχd. Ό Κα.p σ.6ά.sζιο εlχ• Υλ «ότ¼ .ε!νη τών Κ,φpιΙ.τσι. Μα.χροπpόθεσμcι ;,,ως δ ,ολμηι>6,, Μτόλtατος χσ.ί �,ισ.ρό\ Ύοιτουpα.λισμό, tO'J -ι,τcιν &νίΥ.<ινος .,,. lχcιν01ιοιήαιι τό γο;;σ.:ο τών όφη).ων έχ• κλησιu.στιχώ•ι προστσ.,ών τοu, οι δπο!α δεν ι6ρισκα.v πι6. στό !ργο του !χείvο τό ψaγα.λ,ιο» χιχl τηv «εύγlνιιοι» πού θεω· ροϋσσ.ν οδσιώSη γ<ΟΙ μιά. θpησκιυτική εtκόνσ.. Ένα.ντιώθηχα.ν -πU. έργα. του, πW άπΟ άποψη ποιότητας ήσα.•.ι ιiξεπtρ11στQ:. στήν Ίτσ.λίσ. της tποχη;, χιχ! τ' 4,.-.οppίψο.νt lπcινιιλημμ/νcι, '(""' lβλ,πα.ν σ' αίιτΟΙ μον
220

ά.ν(χ<>.ν0< νά; χατι:ιν σiιοοuy ,η 6οιθ«ά; eόσίβ« τiλος τοϋ «α!οθητι­ χοG πολι«αμοο•, ποό ·dρχ/ζει μό τήv Άν<1.γ πλατό, τό 6.ριστοκpατιm πvεuμσ; τ1jς Έχκλησ/α.ς έχψρiζετα.ι παvτοu. Ή παπική αιJλή θ&θελ ε νά. δημ,ουργήσ« μιcι •λ«ϊκή °tέ)':'Ιη> γιοι τή δι6.δσοη της χα.θολιχi'jς πιστη,, 6. λ ­ λοι χα.ί νσ. περιορίσει tό λοιϊ>.ό στοιχεtο στήv dπλοϊχ jτητσ. 1δεω ν μορφω ν· θιλιι ν' ιiποψύγ ει τή·ι πλη6tιοι>:ή ιiμεσδ­ τητα. /ί,ιφρσ.σης. Τά !εp,ι 1tρόσωπ,οι r..ού ιiπ<ικον(ζοvτω πρέπιι νόι μιλοDν στόν π ιστό δσο τ:ιδ έπ(μονα. ι!να.ι δυγcχτό, σέ κα• μιq, περίπτωση δμως ν/ι. μή χα.τιδαLνοu·ι !οαμ ε σ.uτδ-,. Τά Ι ρ ­ γοι τίχvης πρίπει γοι κ
,.,.ι

n

'"71•

230

δτι ή !πιρροή της θρηcr,ε/ας δέ χά.νιι τίποu c!πό την ιόρύτ η ­ tά. πχ:· άντ!θ,,,,_ '1ι ιόσί6ιι•)ς μcι,φούς θρησχευταούς πολίμοu,, Χαί τi'/ζ πριχ!υμ!ας γιl,. συμ6ι6α.σμό, ή />ποία. ό.χολοuθst τή δογμσ;τι ­ χή άδισ.).λαξ(ο; τηι; ψιδεντιν ης πaριόδου. Ή Έκχλησlα i γ ­ �ατα.λεlπtι τήν πd.λη iνα.νsίον τω ν &παιτήσεων τ1jς !στορικiy. πρα.γμσ.τιχδτrr,ας κα.! πσ.σχίζtι νά; προοαρμοστe< δσο tό &υν«­ τό σ' «iιτiι ;. Γινtτι:ιι δλο χ α! ,uό .!.νι1<τιχr1 πpός τόν πιστό, ιi χδ ­ μα. χι aν ΦJνι.χiζξt ναί ,χα..τα.S,ώ'Χ.ιι τΟΟ� «�ρtταΟΟς.» dνε. λ iη­ τα δπως πivτα.. "A).)J; μέσα. στό στρατδπεδδ τη. παραχωp•ι ,.Δθε δυνατή έ),ευθ,ρίc:ι' δχι μόν ο ι!.νiχε τι,.ι, ιl.λλά κal προωθεί τό !νδισ.φiρο, γιcι τίς όπιχ!lσεις τοϋ γύρω χόσμου. χα! έπιτρt­ πει τη χσ.ροι γιοι τσ. ένδια.φlροντσ. ,v.,l τις χαρές τηι; κοσμιχijς ζωης. Σχιδον πα.y,:οϋ γί·ιετ"4 έΟvιΥ.ή Αχχλησ(οι χα! δργοινο πολιτιχης οιαχ υ6lρvησης μί τήν δ,τοίσ. συνδlιτιu " priori 11ιl.ι έχ τετα.μέν η 1<αθυ πόταξη των πνεuμσ;tιχων !δεωδων στά; σuμφέρον τσ. τοϋ κράτ<1.0uς. Άχδμα. χα! στή Ρώμη οι θρη· ο-,ευτικικ sr.ΟλΟ"(ισμο! όφ,(λΟ'JΥ νά; όποχωρήσουν μπροστά ι:mς πολιτ ικές ό.νά.γκει;. Ήδη δ Σίξτος Ε • χά.γει π«ρ«χωρήσεις :πήν ά.ν αξιόπισt'Ι) fαλ),!α. γιlι. νόι 6<\;.ει δpιι:ι στήν κυριαρ­ χία τ1jς όρθδδοξηι; ΊσπΦ1Ι<1.ς, ένω ύπό τούς πάπ,ς της μ.τα.­ γενtστερης έr.οχης τοϋ μπσ.pό>. γίν ετα.ι ιiχόμα πιό φανερή ή χοσμιχή τά.ση t1jς πολιv.κi)ς t1j; πσ.πιχ,jς αύλης. Στή Ρώ •'1 τώp" 1tέφτιι τό ipγo νόι ό,ώ.pξει μ' δλη τή 1

231

λiμ.φη της δχι μοvόιχα σ¼.ν παπι><ή διοcμονή, ό.J:λά >«ι! σάν πρωτwοuσα της Καθολι,ιής Χριcrnανοσύ�. Ό μ,rαλιιώ­ οηc;, π,,μπώδηc; χαριχ,ιτηρας τηc; aόλαήc; τiχνηc; ψ<άνιι τ<ί>ρα ν&c χupιαρχήοο., χα! αtήν i><χλησιc,.,πι,ιη τέχνη. Ό μιχνιερι­ σμbς . δ'j'ctλe . .yt\:νσ;ι. 6λοσ1,ψός, . . <Ι.σ-,ιητι . ,.. .χόc;, ό.λλοχοσμι,ιόc;, . , ' ό.λλ&c ' σt.0 μπcφο-χ. e:πιτpεπn«.t Υ αχ0Ααuο1f)�'- μ�,,,,. · •�Vf,li=.ι.u.. ,1.\v ψ�ΛiλιύΟιρη, πιό σ.!σθησιακή. Ή ουναγωνισ-<ική π&.λη !νιχντtον τοϋ Προτιστ<ιν«σμο,J [χιι λfιξtι' ή Καθολιχή 'Ε,ιχλησ(σ, ό.παpνήθη,ιι τ&c χcψ,νσ. 9!χόπεδ6. τη. χ<ι.l ξαcνσ.Sρήχε τ:Ιι al'· cfιημ.<ι ιiσ:p.Uaιας σi κε!νοuc; r.οδχaΥ ,ιρaτηθιt ιπ/jν π!στη. Άpχ,ζει τώρα, ιπ/j Ρώμή περ(οδο.; πλουσιότιpηc;, πολuτ•λί· στιρης χαl πιό σπό.ταλης ,ιαλ),ιτεχνιχής 1tαρ αγωγijς. ΙΤα· ρ!!.yιτσ.ι μιγαλύτερη ποcότητα. t><><λη:οιων w πα.ρ•><κλησ{ων , ζώγpαφημόιτωv σi όροφέc; χ,.ι τέμπλων, ό.·rσ.λμόιτων άy(ω· ι '" Ιπιταφίων μvημtίων, λει·�σ.νο&η>:G\ν χι ό:•ιαΟηματιχΦν προσφοpο, ι· ό.π' δ,τ< σ' όπο«:,δήποτι προηγοόμ,τη π.οχή. Κα! δίν ε!ναι διόλου ο! ό,ι,ιλησιασtιχο! μόνο ,ιλόιδοι τ� τέχνη, έ><ιίνοι πού όφε!λοον τό νέο κύμ.tι � ευημερία<; τους σtήν aνσ.ζφηόνηση τοϋ Κaθόλι""'Ι"'�· Οι πόιπες δχι μόνο .ι.ν,­ γ,!ροuν μtγαλοπριuίς έ",ιλησltς, ιi.λλά ,ια! χτίζοuν Ιπίση, dνό.χτορσ., έτ.aύλειc; καl. ,ι,ήποu, γι« λόrου τους. Κι ο! ,ιιιρδι• .ν!!.λιοι, r.οό πήραν τό ιiξ(ωμα άπό ε�νοι0, ουγyινών τους πα­ περισσόttρο ,τιxlpvouy τlι ϋψοc; οασιλι• πών χολ πού δλο ,ι.... κών 'i/γεμόνων στόν τρόπο ζωής τους, δε(χνουν >:ι α•}το! την (δια. πολυttλfι -:iσωτι:α στά. χτ-!σμα.τά τοος. <, w.ι,ιs �;φι6Φς δ νσ.πολεόντ«οc; σ.ετός δεσπό­ ζ,ι cπό Παρίσι τ-�ς Αότοχ ρατορlαc;. Άλ).σ. b .Μ,;ςφμπεp(νι δ!.ν εrνο. ι χaθόλου fι όξα(­ ρ,ση ι!.νιiμ,σα mς πα,ια¼ζ ο!wγtνε«( !κτός σ.π' αό­ τού;t Κt άnb 'tOU� !ξlσου ε«χοοcτο1)r; Φαρνέζ.t κα.ι Mπop,yy,f. ζε, ιi.νιi11εσσ, στούς πιlι ζηλw..lς φιλότιχν.,,,ς τi)ς lποχης ε !νο.ι οι Λουντο 6ίζ,, ο! Πιφφίλ,, οι Κlτζ, χι ο! Ροσπιλιόζι. 232

v

'Υπό τόν Οόρ6,ι.νό Η', πόιπα. dιπl.> την οt,ι,ογίνειο. '6')y Μ..αρμπιρίνι, ή Ρώμη (γινι ή πόλη τοiί μπαρόχ. &πως την ξ!ρουμι. Τοuλάχισ<0 .πό πpώw μισό τi)ι; πατιι,ιήc; του θητcί· σι<;, ή Ρώμη έξο.,ιολουθεi νόι δ,σπόζιι σ' δλόχληρη την χ<ιλλι• τιχνιχη ζωή της 'Ιταλlαc; χι. ι!νιχι χαλλιτιχνιχό xir.ρo δλ.6· :-.λ�r':'ί; -:�; ��-::.�:.�; E�;:l.--::-:;-;. �Ή r�--r�r�3: "=!χ�� �;:. �·-��� ε!•ιαι διεθνής, &πως «ιλλιτ,χνιχά. ογχεφήμοιτ" τής iποχη. σ iiva δφ�. τό όποiο θεΦpt!το.ι ιωντέρνο d;π' ι\κρη σ' ι\χpη οτην Ε, ) ρώπη. Κσ.τ&c τb 1620 πtplπou τb μπαρ/,,ι τε λι,ι,ά πρό· .,.,,φε στη Ρώμη. Οι μ<>νιιριστίς - πpΟΠ<ιiρι κι δ Κιχ6<ι.λιέρι ντ' Άρπ(νο - έξσ.,ι,ο).ο,JθοΟν νdι ζφγραφίζουν, ,iλ).ά ή τό.ση τους εfναι ξεπιρασμiνη. !νώ ,i­ χόμη '" ό Κοφα.66.τζιο κι οί Καρρόιτσι Ιχουν ,ιιό),ας ιiπ"f)­ χιιιωθ<σι! ιπ/j Βόρεια Εόρώ,rη . Ή τtχνη τοΟ Κορτδνα, τοΟ ,ι υ ­ ριόttρο'> δάο=λου ττjς νωπογρσ.φι..,. τοϋ προχωρημέν ου ι•πσ.• ρόκ στή Ρώμη, ουνεχlζετ,�ι !ξω ό.πb τήν Ίταλίa ,πδ πλη• θφριχh ,ι,:ι,Ι πολυτελές δισ.,.οσμητιχh 6φος τιον γαλλικών ι . σωτιριχων. Στη Γαλλ(«, &που τόν ότ.οδέχπικαν οdιν. πpίγ,.η­ πα, ό Μπ,ρ•ιίνι σ,ι,όντσ.φε στην έθνι>«στ'ιχή άντ/δpαση κιχ! τοiί'tο έ.μπόίJισ, την tκτέλ<ση τοΟ σχεδ(ου του γιά τό Λο06ρο. Ό Δού,ι,σ,ς τοiί 1't1πουγιbν r,ρω σ'<ό: μέσα. τοΟ ιχtώνσ. ιJ.ποm­ λεί τό Παρlοι πρωτeύουσα v.,i) ,ιόσμΟ"ο233 ><αl. πρό.γμσ,τι ή ΓοJ.λlιχ τώρσ. δχι μόνο ·r(νιται. πο).ιτ:κdι ή ,:,Jρισ. δ�να.μη σtήν Ειιρώπη, iλλό: ,.ιχ! μπα.lν<ι lπιχιφαλijς σ' δλα. w. ζητήμ..τ" τ.ολιτισμοiί ,ιcιί ΥΟ'�ου. Μι την τ-,ι,ψο.><μή � lπιppo\')c; τl)ς αύλής χα! την πτώχευση τ\')ς Ρώμης, ,:ό ><ίνφ, r.οιπι,Ιjς : τοϋ χόσμου της τlχ·ιης μtw.τοπιζeτιιι άπb την 'Ιταλ(σ. ιπ/j χώρσ. σπου ιiνσ.πτύσσεt<ιι ή πιlι r.ροοδεuτι,ιή πολιτική δομή τής b:οχης, ή ό.πόλυτη μ,,ναρχ!σ., ,ι,ι δrωυ ή πα ρσ.γωγή t t · χνrι, !χει σtή διό.θισή της wύς r.ιδ σποuδ,χ,!οuc; πόρο υς. 233

Ή νίχη τής 6.πολυw.pχi«ς /¾ ϊνο. βα&μb fιτο.v συνi -tΝΙ, 'f..J,ynτ-rvn lxτcr, ο.Ιών,,.' tί Γο.λλίο. �τ... , τό'σο tξόι>iJονημtν� ό.πb τήv ό. τ t ­ λ!Η.��η 1'�σ.γ'f;, &::�b ��,J, άδ!6..Κ�")Ι)ζ λψ.σι)ς ,ι:οl .'tις Α,1tιδη­ μ(ες, &σ<, οί ανΟpωπ οι ήθε).ο.ν ιtpήvη '" ήσυχiοι μt χ4θ• θυσει:ι xo:i ),ι;ιχταροϋσιχν ν� άyι;ι),6.6ιι ϊvα κσ.θεσ'\UΙ� tσχup6, η •..ουλ-ά.χιστο ήσα.v r.ροeτοιμσ.σμέ•,οt yQ. 't0 &.νa.χθοϋ•,ι. �Η yέα. πολιτ"'Υ/ έvέργησε μέ π ερισσότ,pη ψο.χύτητ" !v"ντiov τη, πάλι.&, τ6.�η:; tόγινιίι·(, ή bπο!α. �σ.v ?:6.ν1t� ίt'οψη vά συvω· μοφει ¼νσ..•ι,ί�v τού .,,:έ11μ4,το-ς Κ{ ή ciV"tι1toλtτεuoη τής όπσ!­ � lπpεπε νiι. τσr.ιΥ.ιοτε!, Ο.ν ή 'Χ>J6έρνηση Τjθιλt νά δ.pξΗ ιi­ ν,νόχλητη. Ή ό.στιχi) ,ό.ξη, 6.πb τi)•, ,iλ).η μ,ρ,,;, πού ;:6.·,­ τι, wημ,ρι! χοι).ύτ•p« οτο.ν ι\πά.ρχει tσωτορικi) ,tpήνη =! πού εlναι r..6.ντα. 2τοιμη νiι. ύποστηρ{ξtι tήv πολιτικη �ς, «r.ι6o.pdς χ,ιpός,, lδωκι στην ίων α.. Ό Φpα.γκi� Α' τιμ.ο. ιιέ τόν τίτλο τ� ιι\γένειο.ς δχι μόν<> σφιι.τιωτιχίς, .ιχποιος ιόγινης σuνΟtι�rΜ μέ την χισ.τοχ.ή δρισμίνων ιiξ{ωμά.τωΥ1 χαι στb δ/χο.το i6δομο οοίών σ. ύr.6.ρχοuν κιόλ«ς τiσσ•ρις χιλι.6.­ δις ιiξιωμι.ιτοϋχοι τη, Δ,κι,ι.ιοσι\•,η;, τοΟ θησαυpοψυfάχιου κο.! τf)ς Δ,οlχησης ποό ,iν,y,ιουv στην χληpονομιχή τ�η τών ,δ­ γεvών234. Μ' α.,Jτb τbv τρόπο γίνοvτα.ι διχτ<Ι. στην τάξη τών εδγ,ΥΦv δλο κο.! π ,ό ,;:ολλά. μ.Ιλη της μισιι(σ.ς τά,ςης κο.l ijδη στόν δ/κοιw fδδq"" α!ώνοι ξεπ ερνοΟv 6.ριθμη«χi< τοός ό.ριστο-

χρά«ς ό.π ό κο.τι1-γωγή. ΟΙ ·πι>λιlς 6.pισ,ο,ι.ρο.τιχcς οtκογi-

.... ,,. .,,,.., ι:�--..�.......,�., _...,)�....,., � ..λ .,J)-

··-··- 1 .. ··'--·

2.1::• •"Ι..1-•·•--· --.)... .l.t.,-'a,.....-- -�,...;,,, �,-;..,

,......_ .. , Γ"""Γ'"'" ..._--·τ"''.... •••ι• · ·-··· ···· ,

•

!ν.

στpο.τειώv, sιί>v !μφυλ!ων "ολtμων κα.! των ίξιγtpσιων "' !ϊ μtpιi �':�pt�','':�� σ!Χ�'JQμtΥ.ά οy..α!_ μ!'l�UV �.Vή�ι..πι;.:ι.fς νά. χceδ!σουν τό 6,οπορισμ.6 του,. Γ,ά. π ολλούς 1b μόνο μt� υπο.pξη, ιίνω τό 6όλ<μ« στήν cιόλή, όπου ζητισ.,ιύον<� μ.r.οροuσ�:, νά χ.ιρδ!σουv ιύε.Ρϊετ1ιμσ.το. καt σ,.,·,τ�ξει�. Di­ o�α. πολλοt «πό wι'.ις r.α.λ�ού, γαιc;,χτήμοvες ι.όγιvείc; συvέ­ χιζσ.v v πλτιpη ιiτtλειά τους ciπb τή ψοpο),ογ!α.. 'Β ά.­ πολυ,«ρχ!ο. δι6λοu δi.ν κο.τάργησ• τή, πcιλισ. τοιξικi) δ ι ά ­ τcιξη � χοιyων(ο.ς- 6.σφα.λώς τpοποτιο!ησε τη σχtση •,ομιχωv w.ξεων ,ιpός τό 6cισιλι6.,
οι

•όγ•-

τωγ

234

235

1

τη, ,jθιχης χ«ί δια.νοητιχη, όπιροχη, wu, μί δλαι τόι δια.­ θiσψα. μtσα. τ* έπ!.>ημη, τέχνη,· ,c.a.1 λογοτιχν!"'. Ή ιiπό­ στα.ση
Α

hι
τ�

Ο J.

·τ;� ��-�ώρ;�·;ο;:- -�ό°J°iδή��ό� ;f"�;-..,i�-aρ:�;�. �ο

1 πο(η�Ι της χ.οινωνiι:ις κο:( σ! χο:.ινούρyιο:. d.ναγ!vνη�η των 1tpαγμ.α.τι-ι.Δ; π-σ.λιι,.,y !ππ.:,τικοrσμ«ντικώ•ι ..,ήθt:ι.φy έ•,ινοιώv. . �ί·,αι τωρ� ό honnete homme (=ό lντιμ.ος:. δ χ ρ η ­ ξό ε'Jr;ς r σtο; - Σ.τ.Jι. l .) , MV iδιώδη της !πποσόνης. ΉρωϊG)J.ό; ,c.a.1 πιπότηt�, μετριοπάθεια. χι αVτοίλεγχοι;, rεvναιοφροσύνη � ιό γένεια, α,,jτές ιlyαι ο[ άρετέ:ς πού πρέπει να. χ.α.τiχε,. ·ολις μέρος ,ή, tξω«ριχi'� έμ..«<νώργ,� Στροrrυλης Τρα.π!ζης. 'Από δώ προiρχετιχι ή φευτιά '* α.ύλιχ�ς ζυ,ης πο,ί δ!ν t!vcιι «λλο -:l Ο'tε dπ� Qyα. παιyνί?t σ,.)•ισ..ναοτp.οψής1 μι� θιατρική π«· ;τ ?=η κο;! •ήρ,?ϊσμός, ,!vοιι τά. όvδμιχτσ. r.ού δίνει στη δοuλιχή όποτιχ­ γή '1 λογοτ,χνική πpc1<σ.γtοέλ•ΎΧ°' ε!να.ι ο! μόνες γνή­ ?"• i·ιθρωnος μέ την εύγ,νιχή χαταιγωγή Ο πνευ11.οιτ<1•}ι vγιής 8!y ! δηλώ1<;α.ι· προσcιρμόζεw.ι στσ. πρόwπ'J. της τ6.ξης ." οι� S πι&υμεί yά συγκινήα1Η Υ��ι να πεlσει w\J; άλλους, _ α:Λ).α νrι. ε'ιι-πpοσc.,mήαεt tή•,ι τ6.ξ11 του χαί νfι. έ•1tt1πωσιάσι.ι. Ε/γαι .τικό,, ψυχρός χοιl δυ'Ι«tδς θεω-

,ινι..

��'.

236

p,ί χtθι Ιπιδcιξ,01ιιχslιχ ι,λη6ιιο.χ,j, δλα. τ« mίθη vοσr1ρ&, ,i . στιίθμητιι κοιl θολ6.. Νι. μήv !mψlπιις ατόν ιο.ιιτό σου ν« πa.ρα.σuριτα.ι μ,φοστiι σ· ινcιν ά.λλο xa.l προπα.νtός μπροστq. στο βα.σιλι& - a.ύτός ε!νcr.ι δ 6""'χός χα.νόνοι; της οιύλι,ιης ή ­ θιχi'),. Νι. μήν <ών ιύγινώv έξαλιlιpοντσ,ι οτην ο.όλή δλοι ε!να.ι τό !διο οιόλιm1 τώρα., χα! σ! σχίση μi τό 6cισιλιά δλοι ιlνιχι έξίσου άσήμαντοι. Les grands memes μιγ6.λοι btct ι[•ιοοι μικρο! - Σ.τ. y sont peιίι. (=χ.ι Μ.), λlιι δ ΛcιμnΡ',γιlp. Ό r.ολιτισμός τοD μπα.ροκ γ(νο­ τοιι δλο χ.σ.ί πιρισσ6τιpο εν"' ιiπολυτ«pχιχό; αιύλιχός πολι· . lvνοια. πού ιiποδίδtτιu στό «ώρα.!0>, στό <κοιλδ>, σw 1ισμ6ς;. 'Η �εξuπνο», στό «!κλmτuομi�ο» χ.αι α;ό «χοι�.φb• !ξ«ρt-4t4ι τώ• �α.
οι

237

'" !πίσημο χαpακτήpα "' ή δ,;ο!σ. θίtει τα πρό;uπα Gφο"' τ�ς έπίσημης "Χ\Ι"Ι'/• δλδχληρη; τη, Εόρώπη;. Β46ιuσ., ή γα.ΑΑικη CΧΟΑη πιτuχιιινι τη όιι�»ή <1ναγνώριση τω» τpό!tων, � μόδα; χα! της τiχvη, της μί ςημι<Ι. τοσ ίθνι,ωσ χαpα·. "τηpοι τοΟ γσιλλιχο(ί πολιτισιι.<>u .Οι Γιi1.λοι, δπω; '" ο! δ.p­ ;ιι«rοι, Ρωμο;tοι, βλiπουν wν έαυτό τους σά» πολ!τη τοσ >ιό · σμου =! τ(ποτσ. δίν efνοιι πιό τυr.ι,ιό γιά τήν χοσμσπολ!τι,ιη θιώpησή τσ.,; ιiπό τό γιγον/ις δτι σ' δλ,ς τι; τρ..γωδ(ε, τοϋ Ρο.κ(v.., δπο>ς τ:ο.ρσ.τήρη�ν, δίν έμφαν(ζtτιχ.ι ο!ίτ< ένας Γοiλλος. Ε!v..ι ι!.πόλυtοι λσ.θει,.lνο νά 6λ!πουμ• στόν χλο;οσι,ιισμb "'}του·ιοσ τοΟ ιώλικοΟ πολιτισμό(ί τlι γαλλικό «έθνι,ιό Gqκις,. 'Ο >ιλασσιχισμός !χει !ξ!<>ΟΙJ μα,ιρ& _, σχιδόν τό fδι<> ιiδ,ιi.­ σ:τ..στη "ψδοση στήν Ίτσιλ(ο. δσο κο:l στη Γαλλ!ο.. Σtό δl· ,ιατο lβδομο ..ιώνο. δύσκολο. μποι;:ιt ν/ι. 6ρε1Jει κιiπου ίνα χσ.θοιρά χι ι!.ποχλeιστιχόι ο:lσ&φιο,ιροιn,ιό μπο.pόχ πού νά δα· σίζετα, δλοχληpωτ<χ/ι. στόν πλοΟτο χσ;ί στήν δ.μιση 1ντύπω• ση πού χιi•ιουν τ/ι. μοτί6σ;· δπου βpισχουμι ίγχειpήμα;τσι μΜ• pόΎ., tκι! ιiναχοιλύπτουμε "' ιναν λίγο • πολύ !ξελιγμiνο Χλ«σσιχισμ6. Όμω; δον ,!ναι dχpι6Ιστ<ρο xo:l τό ν/ι. μ,λd· με γι« τόν γσ.λλι,ιό grand siecle μιά. έποχlj μέ ,ιαθοιρόι !στοριχά δpι" πού !πιδιώ,ιει συνεπdς >ιαλλιτεχνι� σ><ο · -.ιούς π,ρ,σσότερο ιiπ' δ,τ, τό ν/ι. μιλ«μ• γιι!t έ•ιι"ί" όπδσw­ ση τοΟ μ,;ο.p6'<. Σιtήν προ.γμιι<ι"6τητα ονο. βαθύ ρηγιι.ι,ι; "66ιι τόν ο.Ιώνα σ! δυδ ύφολογιχέ, ψ�σει, ποο μποpοσν νά. δι<Χχpι· θοϋν · ιί dχp(βεισ., lχοντ..; γι« δι«χωριστιχή γραμμή την ά· πσ.ρχή1 τ!), 1>pοσωπ,κ� δι<ιχu6ίρνηση, τοσ Λουδο6ίχ.ου ΙΔ' 238. Πριν οiπό τό 1661 - δηλο:δή όπό τόv Μο.ζσ.ρ(νο χαi τό Ρισελ,¼ - ,ωpιαpχεί άχ6μιι στήν χσιλλιτcχνιχή ζωή μιό. συγχριτιχ<ι ψιλελεύθερη τιχση· ο! >ιαλλιτtχνε<; δtv 6ρ(σ,ιο,ι­ τσ.ι &.κόι,ιι χιiτω άπό τήν κηδιμον!ο. τοΟ χριiwυ<;, ciχόμ,;ι δέν όπάρχει κ«).λιτεχ•ιιχή παpοιγωγή δργσιvωμivη dπ/ι τήΥ Υ.υβφvηση "' ο/',τι γιvαή ιiποδοχή των χαvόνων πού χαθα­ Ί'-*ζιι τδ χριiτο;. ψιγά.λος ο:!ώνας• διόλσυ δ!ν s!νο:ι τσ.υ• τόση:ιο; μέ τήν έποχή τ,.; Λουδο6ίχοο ΙΔ ', δπω; έξ<Χχολου­ θ1Οσ,ο,ν νά νομ.ζουν πολύ μιτiι τδν Βολτσι!pο. Τό lργο ζωf),

ο...·ι

Ό

238

τώ·ι Κοpνίrγ, Ντ<>.άpτ χα! Π(!('Χιlιλ ι!χι συιιπληpωθ•i πplν ι!.πό τό θά.νσ.το τοο Μιι.Cσ.ικνw· δ Λο,1δn6/...,,, JΔ' Rl.v ,ι�, .,._ τi του τόν Πουσσtν χα! :,.;,y Λί Συιρ· δ Λουδοβ(,ιος Λέ No:lv �έθονι at4 1648, δ Bout στιlι 1649. 'Από τούς σημαντι,ωύ, συγγρσ.φι!; τοΟ αlώνα., μονά.χα δ Μολι/ρος, δ Ρο.χίν�, δ Δ ιι · φοντα.ίν, δ Μπουαλώ, b Μτ.tιοοοu¼ χ.ι δ Α�pοσφουχ.ώ μπορο&ν vόι Οεωpηθοϋ•ι σ...ν !χπρόοωr.Qι της tποχτ), τοϋ Λουδοβ(χου ΙΔ'. Όταν δμω; ό βαι,ιλιι!ts πf/p< στ<Ι. χiριο. τ.ου τή διο.χu• 6Ιρνηση, δ Λαpοοψουχώ dχόι,α. ήτσ.ν 48, b Λ«φοvτ:,;lν 40, δ Μολι/ρο; 39 '" δ }f:τοσσου! 34 χpονων· μονιiχοι δ Ρσ.χ/· νtοι γιό< νά έπηρεσ.σθεί ιiπ' νο:<; χι δ Μπουσ.λώ ι!νο.ι Ιξω ή διιιvοητι><ή τους tξtλιξη, Π«pdr. τούς ση1ισ.·ιτι,ωύ; συγ­ γρ«φε!ς του, τδ δεύτερο μισ/ι τοϋ αlώνο. διόλου δέ•ι ε!να.ι τ 6 · σο δημισυργιχό δσο τό πρώτο. Πο.\/tΟΟ tπιχpσ.tε! μσ.λλον δ γε· vι><ός τύπος π<>pιlι ή !δw.!τερη χσ.λλι«χv,,ιή προσωπα6τη· τα, κ.-.ί J.14λιστο. dπο�λι,στι,ιόuρο. στ!ς χαλlς τlχvε,; · πσ.ρι!t στή·ι �tοιηση χοιL στη λσγοπχν!ο.. Τι!t 6.τομ,χ/ι. !ργα τtχ •ιης ι χ&.νοuν �ήν ω3τονομ{α. το,uς � σ Jγχωνεύοντ�ι σtδ γeνικb duνολο !νδς 1σωτερ,χο0, iνός σπιτιοσ ή tνός ιi•i,ατ6 ροιi λί­ γο • πολί> ε[νσ.ι δλο. τους &πλii1, μ.tρη μι«( μΥ'Ι1ι><<οι><ή\ δ,.-.. κ6σμησης. 'Από τό 1661 κ:u μ,;τά. δ 1<ολιτικ/ις !μπφιαλ,. σμό; συμ&.δ!ζει μ' lνσ.v πνιυματ,,ιό lμπερισ.λισμό. Ή έ­ π/μ6αση wϋ κρ6.τοος δ!ν φι!διτσ.ι ><ο.νίνο. τμήμ<ι τής δημh· οια,; ζωή;: νόμος, δι<>(,ιηοη, έμπόριο, Ορησχε(ο;, λσγ<1tεχν!ιχ τiχνη - δλσ. ,ιανον!ζοντο« dπ' Ιξω. Γιk την uχνη νο­ ,i. ι.wθttες ε!ν.., δ Λό }fπρ!ν κι δ Μπουιrlώ, δι,ιαστήριιι Υ-'<;;'Ιjμiες Υ.οιί τφοστιiτtς, δ 5ασιλιι!ts χι ό Κολμπlρ. Ή τέχνη κι ή λ ογοτεχνία. χά.ΥΟ'JΥ τη σχόση τους μ! την "Ρ"Υt"'-tιχή ζιοή, μ! t!ς παρσ.δόσιις τοϋ Μισα/ωνο. x.v. μέ τή νοοτροπία τι;�ν πλ"τειων μαζών τοG λαο!J. Ό να«Jο;ρ,ι),ισμός γ!νετσ., τ ο: μ · ποϋ, όπειδή όπιχρο.τs! ή 1πιθυj,(.. ν σ. βλtποuν ποιντοϋ στην τiχνη !νο.•1 αύθα/ptτσ. δομημ.tνο χα! β(ιχ.ιο. δισ:τηρημlνο κό­ σμο ιivd γ,σ; ,ήν fδι« τήν προ.γμοιτιχότητσ., !νGι ή μορψή d· πολο.ύοι r;ιρισσότιρη 4χτ1μηση δ.π' δ,τι τδ περιεχ6μ,;νο, έ· r.,ιοή, όπως λltι δ Ρtτ,, πο,ι δlν σηχώνοτσ.ι τ ό κιiλυμμι,ι

�"'"°'

,.αι

οι

239

άπό δρισιιlνα; ,τράγμο.τα.239. 'Ο Μολι/ρος ιlνσ.ι δ μόνος συγ· γρα.φ/� ποiι ,φeτ4 τό διομό μ.ί τη λ"'ϊ"ή 11ο!ηοη τοu Μεσα.1· ωνα. χο.ί μdιλισ«• μ.ιλa τιcριφp<>Υηnχά γ ιά τό ... fadc goαt des ιnooumonts gothiques, Ces ιnonsιrcs odieu, des sieclcs igooraol$ 240 ι . ..ιt.χαρο γουστο των γοτi,ι'Χ,(Οy μ.yημιiωΥ1 τ,ι,ίjγ �L�tn,'\"tiJΊ τοuτων τεράτων τιον ο.Ιώνων " (=ή Μιλή και ή Πόλ.η -Σ.τ.Μ.) , ο! Βε pσσ.λλ!ι,; ""'ί τό Πσ.p!οι, ι!ναι ή σχηνή πα.• νω στην δποία. λαθ<ι!νει χώρα; δλ6"ληpη ή γα;λλι ,ιή_ πνεuμο.· �ι,ιή ζωή. Όλσ. a.ιr.iι. δδηrοuν σι πλήρη μ•!ωση της �wμι­ κ6�, τοΟ 1tpοσωπικοΟ iί'/Ις =Ι πολιuσμοΟ τη ς ιποχης, 1«ιιl 1tpΦτ' 6.π' δλσ. τό έμποροκρcιι�,ιό ο!κονομικό σuστημσ., 1· τσι '" ή α.tσθητι,ι,ή τού ,ι,λασσι,ιισμοΟ ,ι,α;θ<>δηγείτσ.ι άπό τiς ιiρχ!ς της ci.1'oλutcφχ(� - πιν c!.πόλυτη 1tροτιρcr.ιδτητι:ι της r.ολι<ιχ!jς 6.ντ/ληψη ς πάνω ο δλις τ!ς !λλες •"'!'Ρ"""' της πολιτιστι,ι!j, ζω!)ς. Τό Ιδιcιι(<ιpο χα.pο.,ιτηριστιχό tΦν χα;ινσuργιω•, χοινο,·ιιχΦν και οl,ι,ονομ ι ,ι,G)ν μορφ<ράτοuς. 'Ιί !μr.οροκρα.τία, οΙ. 6.vnδια.στολή μί την πα.λιδnpη 1,ορ\?7) τη. οl,ι,οyομ!ο:( τού ...ιρδοuς, 5,..,ιζιτα;ι '" α.ότη στον ;ιρι;ιτι,ώ συγ,.ιν<ρωτιομό (δχι σ! μιμονωμίνες μονσδις) "' iπι χιιpεί ν' ά,pι:ιv(σι< τ« το,,ι,ι,ά ,ι/v-.ρα. ουνσ.λλοtγΦν '" ίμπο­ ρ(ου, τοiις δήμου, και τiι σωμ ατε!α; - δη).α.δή ";ΤΙ θ/οη τ!jς χα.τiι. τόπους α.ό-τ,iρχ.tιcιις νά. βάλει τήν ι:wτοvομ ια. τοu, �<ρά ­ τΟ',,. Κι δπως «χpι6Φς προσπα.θοϋν οι iμπορο,φ6.τις να: ,... . τι:ιστρtφοuΥ 1<4θι ο!,ι,ονομιχό φιλιλιυθιριομό � τοπι>ιLΟμό (particularism) ,lτ<>ι '" οι ,,.πρ6σ..,ποι τοο έπιοημου χλα.σ,

σtΛισμοii θίλουν νά. 6άλουγ i'l:X �z;.�; σε ώθt καλ,λι-;&χ'ΙtΚ'η υ.,υθερ(σ., ο/. χάθε τ.pοσπση γιά. τό πόσο π,;ρ,οριομtνη ι!νι:ιι ή (δ/11. τους γ ιά την «Υ.αθολ, Υ.1.ιτ ητa..-ο καλ πδσο λ!yο:.ις Ιχ,οuv σ,:b YQV τους δτ«;ι μ..ιλdνι για,­ •Υ.αθlνα.ν� x.2.l yιά «δποtονδήr:οτε». Έ 'Κ«θ.ολιΥ.6τηtά τους ι!·ια, <ρι�ς (δπως fνσ; ο«iταγμ α) χcιιl νά δι/r.tcα.ι dπό t< άλλο; π�λίτης· \ιdλ· ).ον &6.πρe-πε v&. ίtσ.θοδηγειτcιι άπό τό νόμο χ.ι από Χcινο•ιι.. σμσ6ς, ί-:σt πού ν� μην χιiνετο:ι στΥrν &γριι:ι tpημ{α; της ίδt�ς του 'ti')ζ φα.ντα.σίας. �u πιμmοvσ{ο:. tή; κλ�σσιχης μορψη; εl·ιαt ή πιιθαρ• χία, δ π,ριορισμ.6,, ή d.ρχή 1ης συγuντρωοη, ,.ιχί της lvtO'� ξης στό ι,,jγολο. Ή ιiρχή cιιότη πο,,θεν/ι Sίv tκφράζεtαι τ6σ" χο;ρ�χτηpιcτοtά. δσο στις Sραμcιτιχeς «!νότητε�. πού τ-όσο πιr λύ fφτα.σιχ.ν νά θ-iωpοVντιχ.ι δεδομlνιsς στό γα:λλιχ.ό χλαacιιχ,ι.. σμ6, ώστι μετά τό 1660 1tοτ! δ! μ;:αιvοuν σi άμψισti7F1"?1, &;λ).α; τb πολV - ϊtολύ δ�ο:τυπωνοv"\αι οt<ιφ0pετικ&241 . Για. ωυ; 'Έλλψις, οί χιοpι,ι,οl Υ. αl χρονιχο i π,ρι ορισμοι τοΟ δριiμσ;wς
)6

211

,,jocι άμεσα ""' τούς δυό d.r.b τb 1ψ6.τος. θό),οι νόι βάλει τlp­

Ι'ιiλλοuς δμω,, τό δόγμοι των όνοτήτc,,ν ,<ι;ιτιυθuv6ταν χι tνι;ιν 1.ίυv -ι·ιr� ο·ιw.1.ύ.;;ηι. ' U. n�v�,.v,νr"'°"';� ����,::; :-.;·;�:�; ":�ό;' Μισαlωνc:ι, ή b,:oiα. δ&ηγοΟσc μιlι.ν ά.τέλιιοmι σuσσώριυ­ ό�lή crη έπειαι,δίω ν . Οί Γάλλοι /η:, � ά.ν"γ,ώριζσ.ν τσuς στην χλοισσιχη άρχσιι6τητ«, «>όοιν σu•16.μσι ιiπc τον ,6οιρ6σ.ρισμ6•. Κ ι άπ' αότη ,ήv άποψη tπίσης ,ι, μπ-σ.ρόκ σή;.ι,α.ν t τήy τι).ιιωταή χ«.τάλυση τη� �ι.ισαιω·ιιχ:i1ς πολιτιστική, πι;ιpάδοσης, Τώpοι, δστερ' d.πό την &.r.owx!α. τ� uλιυw.(οις ,-�θιιοις τοϋ μ.σ.νιιpισμοG γιά νά την π«­ λ,νορθώοιιή μ.εσ"'ώνιχη έ:τοχη πρα.γμι;ιτιχά τιρμσ.τiζι_τ"ι. 01 ψιουδαλιm! ιύγe ve!ς !χασα ν δλη τους τη ση1,οισ(οι μ<011t στό ?φά.� ,σα.'ί τά.εη στpαtι(.ι)'tΤ)C.ή• ά 1tολιτιχf, Χ-ΟΙ.Vόtητε� μ t · ταμορψώθη,ι17-y σi ά.πολυτι;ιρχι,ώ, - δηλαδή σύγχρονοι t,θνιχό< 'Ε,ιχλη­ -- κράτη ή έvωμένη Χριστιοιvοσύν η δ ιαμιλίστη,u σ(eς κι α!ρ,cnι,· ή φιlοσοψ(ι;ι lχει ά.ν&ξοψ,οmχηθιi ό.r.b τη μεταφυσική πο,• τηv χi7-<ιύθυν , ή θρησ?<ιία χα.! μετ«τρ¼­ :;η,ι.ε •ψυσικό σύοτημι;ι ίπιστημων•' ή τέχν η ξιπίρασε τον μισσιιωνικb &.νsιχιιμε νισιιb χι lγι νι fχ.w.· κ6, tδιχα., 1« bλδ?<λη· ρη ή χιοpοφνλοr.κή τι;,y άχσ.δημιών χριιιίζετα, γιόι νά έξιι­ σφοιλiζει τήν mθολική τους τήρηση. 'Ο κοιτοr.vιιι"'α.σμό, στbν δποiο ύπδχιιτ,v. ή ,w.),),ιτeχνιχή ζωή στη Γαλλ(._ ί χ ­ φp6.ζιτ«ι άμεαδτοιw. ο' οιlιτ!ς τίς ,Ι;κσ.δημ(ες. Ή σuγχlvτρωση δλc,,ν τιον ό:ξιοποιήσιμων δυνάμεων, ή χιιτό:πνιξη ?<Δθι liτOJv.· κi)ς 1:ρ,,σ-ιtliθιιας, ή ύπtρ,ατη έξόj>νηση της: ιsιοις τοΟ κp6.­ -τουι;1 &πως «ΙΧb προοωπο1.οιιίτα.ι ατδ βασιλι� - νlt οί έF· γα.σίε, μ.f τίς δποτες χσJ,οϋντα.( νό. χ�τσ.πια.στοίιν ο! ά:χ.ο:.δη­ ιι(ες. 'Η ,.v6/pyηoη !;ιιθνμιί νά κοr.τοιλύσcι τηv προσωπιχη σχίcrη !νdιμεοοι στον χαλλιτίχτη χοιί στb ,ι.οι νό χοι! y/ι, έξι;ιρΜ

σι

:

'"'· �"� �.., IΙiιιΜΨννl ..,.rμνπ'..,..,.fι't' νn) f'f'f"'λv ,πnn,;,A'f'JlTYΙ ά,,:n1U•

xrJ

χΦν σν�«pι pδντων 6λtψεω ν άπb μίρο�ς �λι�χνών �ι """f'Ypoι.αί με­ τ6., !διe!τψα. δμως; μ,-iόι τό 1664, �τα.y ό Κολ1,πiρ γiν<τα< surintedant des bauments (=lcpopoς ο!χοίJομών ._ . Σ. . τ.Μ.) - δηλ..δή χάτι πaρόμοιο μι "Υπουργό Κοιλων 'Γιχ νΦν - !νω ό Λέ Μπptν γίνετοι, premier peintre du roi (= πρώτο ς ζωγράφος u,:) 6α.στλιά � Σ.τ.Μ,) χαl μ6·ιιμο, διοι­ >.ητή.; τής Άκσ.δημ(οις, Γιό. τόν Κολμπtp, πού μ' «&τb ,όv τpδπο έξι;ιρτά ½,ισσι τήν Άχ..δημlα. ιiπb tό 6σ.σιλιιi, -lj τi• χ•ιη δίy εί να.ι τ,ποτ' άλλο παp/ι. ϊ:νοι δργ«νο δια,.v6έpvησης τοΌ κριiτους; ποδχιι τb !διαlτερο λιιτούpγη110: νΙι. εξυψώνιι τb γ6 ητp<> τοi) μοvσ.pχ η, ιiπό τή μιq, ό.ναπτύσσοντοις ϊνοι νέο μύθο "f'JP"' άπό τή 6!7-σιλεία. "' ά.πό τήν /Ωλη έπιτι(νοντσ.ς τη λάμφ-η t!) ς «uλf)ς σ!ιν πλα.ισ(ου της 6«σιλαης tξwσίοις . Ου· « 6 Κολμπόp ου« b βιισιλιάς lχουν πραγμοιτιχή κο.τοι·ιόη­ ση η γνήσιοι, ιiγσ.:,η γιό. την, τiχνη. Ό 6ιιmλι� ι!ν«ι ά ν(χιι. νο, vb. σχ,ιpτ,ι γιό. τήν τiχτη ποιpόι μόνο σέ σχlση μι τό πρδσωr.ο τb �ιχό του . ,Σας iμπιστtύομοι< τό πιb τ.ολντιμ,, πp6.­ Y]J4 ττι- γης; - τή φήμη μοu», ,ιπ, κ
τη·,

σι

σι

242

1

.,

ί

:�ύς δ είχν,ι ό tδιος τό πιδlο όλl,γuρα, !ξηγώντα<; τους ttzνι­ κ ες στρατιωτιχές λιπτομ,ρειις χοιl φροvτ{ζοντα.ς γιiι. την πpοσωπι."ή . "'"• άσψό.λεια.. Όι1ως δίν !χει τήv "'Ψ'"Ι""Ρ1/ lδ<α για. τηv καλλι,,;ι,νι,ιή ση11ασ!α των ιόνσουμlνων του. 'Όταν μιά φρ&. δ Μπcw.λώ ,το;ρατήpησε δτι δ Μολιtρος ή-<αν .:.. v-q, ,...J.:,��ι=ι·:ι,; .;-,.;ϊϊι:-·�;.;:.; -;.;� .;.:!ώ·;::.) ::.ι-::; !��·:-::.:� ;����.�­ ,,.,.,: «Μiι. . σέ δ«ιγωvισμούς ,φtπ ιι νόι παpθιt dπ' α?,:ήν· ο[ άr..όφιις γιά ,;η"y τίχ·ιη, -clς δποtις !κπροσωπεί, προ­ ?�χο•ιτ«ι μi lδι,;ιίτιpο σs6CW11.ό d.πό τb :ιιοιvb χι έξcισφσ.λtι;?'J'J zξσ;pχής iόνοϊχ'η θ€σ•η σtόΥ Υ.ιχλ).ιtέχ•ιη "ΠΟ1J Ο!.)J1110pφώνtω'. μ' αόttς. Άμισ,ος άr.ό τή·, !δρuσή της, ή 'Α><Μημ!α άΦο · σ�ώ&ηκε πήν χ«λλιτtχνική !κπαίΟ�υση, !:μως μονάχα μ�τα. τ-Ιj μετσ.ρι:,jθμισή της άπb τόν Κολ11πέp άπολαύει tό πρ ο · ν6ιι<ο ti)ς ,.σ.).λιτ•χ•;ιχης διδα
•••ση,,

'

·,οι

1

""'ι

mι

244

).όuρο 1τοό μποροΟν ν«. Httlζouν ,iνu.ι v« τούς μισθώσει tό ,ρ6.το; μέ τόv Λ! Mr.pl.ν γι' dρ;ι,ηγό τω;. 'Fnιτό, dπό τό μ,,νοπώ),ι<ι til• χαλλιτι;ι,Υt1<'/i, &χπ«ί­ ή κρο.τι"η όργdνωοη της χαλλιτιχνιχη,; τ.αρα.γωγης ι!·,α, χ.ι σ.ύτή μέρος τοu συστήμσ.το. ,:ο� έξασφσιλ/ζει στην �λικ-Ιj τ•;ι,νοτροπία καΙ. στοος κανόνες της ,!.,:όλuτη ,.uριοιρ• χ!σ... 'U Κολμπ<ρ κάνει tό 6ασιλur. μονο;διχό σημ.σ.νταό προσ­ τάτη της τt;ι,νης μtσα στή ;ι,ώpσ. καl διώχνει την dp,στο­ κρατlα καl τό μιγdλο ,ιιψά).α«> σ.πό τήν dγopiι. τέ;ι, νης. Ή 6ασιλιχή ο!χοδομ,χή δραστηρ,ότητα. ατ!ς Βιpσσ.λλί,ς, στό Αοσ6ρο, σtό Μίγαρο τών Άπομά;ι,ων Χα! στήν έ,;χλησ(α τη, Β/ι.λ • ντΙ. • l'κ� cl.πορροψd δλη σχεδόv τή διαθiσιμη χα.λλι«;ι,νι"ή lpγασ(α. 'Η 1μφ 6.νιση προσw;τώv, δπ<•; δ Ρι­ αελιί ij δ Φουχi, τώpοι θσ. ή"1-Υ σ.Wνατη dπό τε;ι,•;ικούς λ6· γ0<ις κα! μόw,. Κατσ. -rογ !δ,ο τρό:tο π οiι !χοιμε τή> 'Αχ«8η­ μ!": κίντpο τijς χοιλλι-..χνικης !χπσ.i8,υση., στο. 1662 b Κολ­ μπερ όργ6.νωσ, · xal τό τσ.π η�οvpγικό tpγοστ<ίσιο ποiι άπο· ":ή�')Υ.ε dπό την οlκογένιισ. τών Γκομπελέν καl τό κ<ίνε: πΑα.ισιο δλόκληρης τ-�ς Μ:λλιτι;ι,νικη; ποιραγωγτjζ τη,; χώ­ ρο;ς. Έτσι μαζιύιι ο' έ'να. χο,νό lργο dp;ι,ιτέκτονε, καΙ δια­ χοσμητι1<0�ς ηιδιαστlς, ζωγp6.ψους καΙ. γλύπτις, ύψαντl.ς το:.πήτ�ν -χα1 έπιπλοποιοό;. όφαντiς �τα.ξωτών χ.'71 φοριμά• των, χυτ,ς όριι;ι,άλ1<0v χα!. ;ι,ρucοχόους, χερ,φ.ουpγοiις χα! ό· � λ��pγοό,. Ύr.ό τόγ Λέ Μπρέν, ,;ού χι έδω σ.ναλσ.6αί,οι τή οιευθνvση ή «μ, . «'Ιιψα.zωjpα. τ&y Γχομπ,s.λίy,. iνcιnτοJασιι τt· ρcίστια δραστηριότητα. Όλα τα. lργα τί;ι,yη,; κοιί διοικόσι�η• σηι γιiι τ<ι 6ασιλιχiι ιiνά.",ορσ. x4l τοi>ι κήπους π«p6.γοvτσ.ι lργα πόι tpγαστήpιd τηι. 'Εδώ lr.Ιοης κάνει ό 6οισ,λιiι.ς σι σr.ουδσ.!ες uχνης πού 8!ν« σiι.ν δώp<ι σί ξlνες σ.όλiς προσωπικότηsε; τοϋ tξωτεpιχw. Ταυτόχρονα, κάθε τ( ποιί 6γαlνει :Ιπb tό 6ο.σιλιχ.ό 1.ργοστάσιο ;ι,<φο;χτηplζcτο:, dπό d ­ φιγάδ,αιπο γοΟστο κ,χl τ,χν<κ-Ιj uλειιπήτ«. Ή σuvίνωση της δψ,μης μεσοιιων<χης πα ράδοσης τη<; μαστοριάς μι δσο: ε!χσ.ν μάθιι dπό τούς Ίτα.λοο, παr,γει στiι διο:χοσμητιχ.ές τtχνες , tπ<τεuγμσ.uι ποό ποτt δίν ς•πιράστη,<<ιv xal ,τού, fστω χι ιiν το•)ς λ&Ιπει ή dτομιχή ίιπιpο;ι.fι, Ιχοuν τόσο πιό πολύ •·

,.

,ι.

245

1

'

λα. τόι uχνιχά ζητήματοι γύρω άπό τήν τέχνη. Εfχοοι χ ρ ό ­ νιο. iμοινο χαλ>.ιτaχνιχό; δικτιkτορας στη Γαλλw. χ<Χ1 σ/ιν τέwtος ί-yινε ό πρσ.γμα.τιχός όημ �οvργός του «i)tΟ.ΟΤιμ .w.σμ.οιι•, στόν δπο!ο fι γαλλ ι"ή τίχνη χρωστοϋσι την πσ.γκόσμ,cι φή· μη της. Ό ιi:ολμπtρ -χι ό Λt Μ,φtν ήσι<ν φόσιις αχολΜ'tι­ κ!ς ποδ δχι μόνο f�ιλαν vά. ο).έπουν δπσ.χοή στη θ•ωρw., ιl. λ ­ λ,I. καl ιι.ι.ιyοκόμματη δια;τ,}πωση της θιιοp!ας. Σ-τι.. 1664 ι!­ σι>χθηχαν στην Άχαδ,ιρ.ιcι ά πιρ/φημtς conferences ν.α.! σίι­ νεχlστηχαv δίχcι χpό•ιια.. Οι διαλtξει, αύτt, τ!)ς Άχαδημι­ ας !?χιζαν πάντ<ι μί ι1.ν6.λυση όvός πlναχα ή tνδς γλυπτοG χι δ ·εισηγητής συγχεφα.λσlωνε τή γνώμη του γι/ι τό ιpγο r.cv σ.νΜκοποΟσε, μiσιι σl μ,& 6ογμ,,.τι,ιή πρόταση. Μετ« έr.αχολο-,Οcϋαε ανζήτηση, σκcmό, τής δτ.ο/ας ήτσ.v νά πιτόχ&ι τή διαwπωση ένό, χ'1.Υδνσ. ιι.έ γtν<χή !οχό· συ7.νl>< ιιύτό πριχ­ γμn.τοπο«>ϋνταΥ 6.πλωι; μ ε ψηφοφ<>piα. η μέ την ιl.π6φαση έ ­ νός διοuτητή. Ό Κολμr.1.? !-:τιθυμοϋσ• YQ. «χο:ταχωροϋΥtο:<>, σόιν ιl.ποφιl.οre<ς έπιτροπτjς, τ' ι!.πο-.&λiσμα.τα; αι\των των δια· λιξ,ωy χ<Χ1 συζητήσιων, ποίι τά aποκαλοοσ, preceptes positif, {=θ:τικά πσ.pσ.πέλμ.σ.τοι - Σ.τ.Μ.), t:ιστε YQ. .προmψει μ' αύτό τό•, τρόπο μw. στlρια. n:.,;ιρσ.,ιο;ταθήχη σ.ύθ<Υτ ιχων σ.!σθη­ τα<,)ν &.ρχωv γιά μόvιιιη προσq,υrfι. Πρσ.γμG<τι-χl>< δια;μορφώ­ θψ.ε ίν«ς m.ν6νας χαλλιτεχνι><ων ιiξιων ποu ποτl πpοηγοό­ μ,να δtν ,!χ, δ,ο:τυπωθ,t μt ,6σο πολλή σαφήνεια., ιl.πολυτό­ τητα κι ιl.χρίβs ια.. Στην Ίτcv.!ο:, ιl.ντiθετα, ή ιl.χαδημαiχlι θ ε ­ ωρlο. κρσ.τοΟα, στην τη ς mποιον φιλιλcuθιρισμ.6· δεν ήtα.ν δ,όλ� τόαιι ιl.διιl.λλαχτη δσο στη Γ«λλ(α;. Ή δι<ι­ φορά cιίιτη έξηyήθηχt με τό γtγονό,; &ι:ι στην 'Ιταλ(cι ή αl· ο$ητ<κή dmρpευσε ιl.πό την !Θο..γινή 1«.t στό σννολ6 της δμο· γ,νή &σχψτr, ττ), τιχνη,, ένω στή Γαλλία. -Ιjρθ, μαζ! μέ την !ταλιχή τtχvη σά.v ε!δος ι!σG<γωγτ)ι;, πού προοριζότ"ν γιά τ!ς ιivώτερtς τ:!.ξεις, χα! σάν τ!τοιο 6ρlθηχ& iξ('fχής d;ν­ τ/θιτο χα! πpό, τη μεσαιωνική >.α! πρός τή λαϊχή χ«λλιτε­ χ·ιιχή Π('fιk&σση τη, χώpας245. Κ, έδ(i) 6μως συνtχιζε νι!.­ yαι πολύ πιο φιλeλεύθερη γόρω στόι μtσοι τοΟ α!ώνο. παp!.ι ,φγόπpa.. Ό Φ,λιμr.ιlν, δ φ(λος τοϋ Πουσιπ•, χαt ""ΠΡ"" φl«. των .Eotretieos sur Ja νίe et les ouνrages des plus ex-

νι<>ϊο i:tίπεδο π<>ιότητιχ ς. Bt6o:.α! γλόπτε, ΠQf«γουν ιnιρίς δλ6χληρ•ς, iΠGtνa,. λα6α/νc,J•, κιχ! παρ«λλάζουν στ«θ,ρir. πρότυ1tα χ<Χ1 χειρ!ζον­ ται τδ SιαΥ.ΟQμητιΥ.b πλ,:ι!σιο μ1 τήν !διG< φροντlδ11, δ-πως χα! τ/ι !Sισ. τiχ lpγ<ι τiχΥ,ις - iν -,ο.θόλου α!οθcχνονται τή δια­ χωριστική γραμμή ιl.νάμ.sσα. στό lργο χ«! σtό π).αimο. Ή ι•ηχ«vοπο ιημίνη iργοστ«σισ.χή μ,θ«iος μανιφακτοuρας δδηγ,! ct μιiι τυ,τ�πο{ηση ττ)ς πο;ροιγωγης 11.αt στις tφαρμοσι1lνις χιχ! στις χάλ!-; �! χνiς243. �π νέα τιχνιχή τ9)ς μα·ιιφσ.χτούρας ΚΙ>Υεt ουνσ.τ� την σ.•ια,ι.,.λυφrj αJο&ητικω•ι �ξιων <Πό σtιρι6, "1JΠΟ οιντιχsιμ,νο χαt τήν όποτ!μηση της dξιαι; τ>1ς 11ον«δικ 6 τητ«., τi)ς ιiνεπα•,άληπτης άτομ ιχής ι.ιορ;,ήζ. Όμως τδ γt­ γονός δτι ή τιl.ση αiιτή διόλου δί 01ι1ι6οιδ(ζιι μέ την τιχyι­ χή ιl.yάπ<ιJξη '" δ-τι ο! μιτ"γιν/στtpες ¼ποχές έχτψών�ας ΠJν ιiτ-ομιχ1τη-τcι ιπανέρχονται ctήν προγινέστερη ιiναytν• νφι«κη ιl.ντiληψη γιQ. τήν ttχΥη, διlχνιι δτ, δ ιl.πρ6σωπος χαραχτήρας τον ,,;φc,Jς Λου&ο6ίχου ΙΔ '• lξοιρτάτο« δχι ιι.ό­ νο άπό τtς τsχνικές r.pοΟτ.οθtσεις της παραγωγη, - δηλαδt ,χπό τη μαΥ«;>αχτοvpα - ιl.),λά χι δτι έπενεpγοΟy χι δ.).λο; παρ6-γοντις. ΠC<ριμπιπτόντως, ή μηχαν,χή πσ.ρcιγωγή , ! ­ ναι πιιλι6τιpη από τή μ.ηχσ.νισταή φιλοσοφ(α του δέχο:τοu ί6δομοs, cι!ώνιι xol την ιl.πρόσωπη ΦtλΟΟΟΦ!σ, · · της τίχνη· · • π,i., τή σ>ηόδιυc2�λ. Σχεδόν δλ« άισ. πιιρ6.γοντι,ι στων «Γ,ιο11πtλέν• γενν:οϋν­ τοcι ""-"'" ιl.πό τi}ν 1ψοσωπιχη !πί6λ,ψη ,oi) Λέ Μπρίν. Ό [διος !χνογρcιφι! πο).λά σχlδια, ένω δ.λλα πpοιwφάζονται σύμφων" μt τις όδηγ!ες τοu χι !ν.τ.ελοϋνται ιι.ό tf1v άμεση έπ/6λεψή «κι. Ή «τiχνη ,ων Βερσαλλιω·ι• έδώ π,ι!pν!ι τή μορ'fή της xol στά Ικ>ισ ιχιl. της ι!vαι &ημ,ο,;ργη ι>« v.v Λ, Μπρέν.· Ό Κολμπέρ ήξερε πάρα π�λiι "'f'ά ποιόν ε,ιανι lμ­ πtσt6 του : ό Λ, Μπρ!ν δι&όθuν, "' !δρυματο:. πού ,rχι lπι­ Ψ?Ι"'σe,_ϊ, σύμφωνα μέ σ.ύστηρiι δογματικίς κι δλοχ.).ηρωτι­ zες ιl.ρχες, έvτ,λΦ ς στό πνεΟμα τσϋ ιl.ψiντη του. 'Ηταν &,yμα­ ταb; χα\ φlλος της ιl.π6λυτης αόθεντlσ.ς xol ταυτόχρονα. .. γαλ τιpη πcίρcι ωl tξιοτηστία σ! !· &Υθρωπος ποδχε τη με

"Ρ'..σ.nισή

1}

247

246

Ι

celleots pciotrcs (=Συζητήσιων -γ,iι. ,ή ζωή κσιi '" lpγσι ,ώ·ι lξοχοτίρω ν ζω-γρtίψων - Σ .τ.Μ.) (1666), ό.νσι-γ νω piζt ι 6.­ -χδμ.ι:ι τη σποu0αι6τη�α χα).λιτεχνώv σά.ν τb ΡοαμπiΥ� χ.αί Uι Ρέμr.ρα.ντ, άχ.όμ<ι τονίζε< δt< τiποτ<ι δίν ίmό.ρχιι ατή φύση πού νά ήν ι!ν<ι< δ1ιορψο χσιί πού νiι. μ.ή μπορεί νiι. soiί S o ­ �=� :�:-)..μ.1.�:::χ ·:�::-..� r�Γ� ��! ':"'.'�'!Χ��!� '!), l"ll'rτfAt"ttr,I. J•ιtt.V• τίο ν της δοολ,χ;ι,. μ.ίμ.ησης οών μ.ιγό.λων δ<ι-mχλων, Πό.ντως, τ<Ι. σπουδα.ιότεpσι οτοιχε!α πι, ιi"4δημαiχης σιίσθητο,ηι; δ­ πό.ρχουν χ,όλσις ιι.έσα στό Ιργο του - προπcιντός ή θέση τ>'/<; διόρθωση, τfr. φύση;; άπό τήν τέχvη '" ή πρcmρα,ότηt<ι. τοiί σχεδίΟ', π6.νω στο χρώμα,246, Όμ.ως τό τφσιγμ.cι"χό χλσισ­ ο-ιχ.ιστιχό δόγμ.α δίν ιiνο:.π.Jσσtτο.ι, &πό τδν Λ! Μπρtν χα! τ ού, όπο&i>ς του, πρ:ν άπό την l6δομ.η οεχcιετίcι το Q α!ώ•ισι· τότε σ uντ6.οσετ«ι -y,iι. πρώτη 'i">F.ηση τΥjς τίχνης γ(νιται σ.!σθ·ητή πολύ σύντομα, ,τcφόλα τά χίνητpσι πσ,:, δ!­ νοντα, γιiι. τήν τήρηση τοQ άχαδημσ.ϊχοii χσ.νόνσ.. Άκόμο: ,ι.σι\ ατήν tποχή τοu Λέ :Μπρεν ά νιι:χύ-πτέ ι μ.ιαι 1tάποισ. lντσ.ση άνάιμσιι: στην έπίσημη τέχνη ποΙ, ,!ναι προϊόν πpοσεχτιχοii πολ,τισnχοϋ προγρ6.ι,μσ.τος, κο.! στήν ο,\θόρμ-rιτη χσιλλιu ­ χνιχή •F�,τηριότητcι >.αt μέσσ. χ, lξω dπό tόν άκ<ιδημαιχό 1"jχλο. 'Εκτός iπi> τόν !διο τό Λέ Μπp/ν, ποτέ δέν όπi)ρχι πρσ.γμσ.τικό. !λλος χσ.λλ«ίχνης μt
προοιδι6.ζει μό νο στήν γcιλλ,κη κσιλ),ιτeχν:χή ζωή, ό.λλά. ε!νσ.ι τυπιχή γ,iι. όλόχλrιρο tό μπσιρόχ. Μόνο ποiι στη Γιι:λ­ λ!α έπιτιiθηκ, δ ό.ντσ.γω•ιιαμhς, δ όποιος ε!χι �«όλσ.ς; έχψρ,._ στι! ατή στιiση τών δ ιο:cpόρων μερίδω ν τ οu χοιvσ, όπέρ κσιί χο.τiι. τοG Κοιριι:6ιitζ«> λ.χ, Γισ.,(, ό.ν κσλ θσ.υμό.σtcι ι,πορεί v�. t'tl1v/f;'JW; 'llttι nJ: �nnvεv&στε oouc ά:χ.6u.cι yρδyQυ, !να, �ροικ,σμ.ό;ο, :ι.cιλλ«.tχ•ιής � ιν.Ιι. ·w,.,η νiι. ·μην · fιταν της <κλησισ.στιχοϋ η "οαμικοiϊ προστά.τη, tντοότοις πριν ιiπό tήν έποχή τoii μr.α.ρlικ δε μπο­ pοΟσι ναι γlν« θιμελιαχή δw.χρ,σr, ό.ντσ., τό ε•ια tχθρικb ο,ή•ι τ.pοοδο χσλ στό νεωτερ,σμ? χοιι τό άλλο, ψι λελεύΟεp> :ι.ι tςσ.pχης ••ιδισ.ψερόμενο γι<Ι. καινοuρyιες iξελ!ξ«ς. Ό dν τ αγω·,ισμbς
ρ!οδο τόν ιδια(τορο, μ.ov·τipvo χαρα:,ης δtχι.ετiι.ς του α!ώΥα προ; τόν dχαδημ<ι<σμό τοΟ Λέ Μπpέν πpοετο(μσ.ζt ά;;ό πολλές ,;\ . �όφ«ς τό δρόμο γ ι« μ«χ χσ.ινο,)ργw; εξέλιξη στήν tiχνη247. Τότι διαμορφωνότα ν γιά πρώτη ψοpιί fνcις χύχλος dvθρώπων , τ.,ο& έvδιαφέρονταy γιά τήν τέχνη, κι ciποtιλοο·ιτσ. ν δχι μό­ •ιο άπό e!διχού� - 8ηλσ.δή ΧΟ.λλιttχν ες. προστli1:ες Χαi- συλ­ λi'.(.tες - ι.iλλct χι ά.πό μή εlδtκ.οU;) τdτotQVr; πού ίmοτίθεt'.ι: οτι θσ. έχφρ<>ζαyε μ,ιό: δική του, γν ώμη γι ά τ-όι lpγ« τiχνης. Ίσ,.με ,ώρc. τό διχ«Ιωμc, .,;,. Ιχφρ6.σει κσ.vε!ς γvώμη γ ι ά χαλ· ) .ι«χνιχ& ζητημ ατσ. το παρc.χωροiίσε fι 'Ακοι/iημ/α, xo.i τlι τ."Ρο.χ.ωpΟΟσε μογιχχα ,, Ιπαγγελμιιτ!tς. Τώρα «!φv!δι<ι φυ­ Ο{Χό> ιiιιr:ρtληπw μιiτt μποριi θαι.ψΑσι,α ν&.χε:ι Ο!χ.tο άντ:(0.ιτο: μi τοi:ς κανόνες, -roi,,;. Χ, αν ο•ιιαμοt); χιzi τη γ•ιώμη τών tμπει­ ρι;γνωμ6Υων. Η πρώτ η νίχη τc,ϋ κοιyc;ιj τώ·ι ι.ιή εlδ ιι· : ών π.γl­ πει νά cξ,;γηθε, /γ μέρε ι σ.πό τό γεγο νός δτι ο[ r.ληρωμ(ς, ,..,,., χορήγησε σtούς κι.λλιτiχνες δ Λουδο6ίχος ΙΔ', !γιναν όλο χα( πιb μηδαψ.ν!ς ?«ιτά t.b τέ),ο; tήζ β�ιλεία.ς τ.ο-.ι � δtι ή Άχο.δτιμίοι ).(γο · πολύ ήταν ό.να.γχ�/νη νά
1

1

1

250

1 .

οτό εόpντερο κοινό 'γ«Ιι ν' ο\,οοζημ,ιωΟεί γ,ά τ ήν dπώλιιοι .00 dπένιιντ: στόv δικό χα.! νιί έχψ�, τήy Ιδ/ιι. !τι τόι. «Ισθήματοι ο\ •,θρώπων, 1ιΟΟ c:ιvvεχώ-; χ.α.ταπιάν οvτα..ι μ!· τb (διο π,ριiγμα,1 dvαγκαlα άμ6λύΥον<αι, eyώ /κιίνα .W tpαοιτlχνη χ σ.! <Ου μή ιιδι...0 r.«ρcιμέΥΟΟ'J φυσ(Χ& Υ.αι δpοσεp(i. Ή. σύοταση του χι.λλιτεχν ιmϋ χοινοΟ δέy �λλαξε ιiπ� sή μιά μlρο: ατήν ιiλλη· Χ:ι ή άπλή ινό τij-; τlχνης μεγσ.λ ωvε <άλ,α.ζ, δλο/νοι π,ό ciνόμ οι « στοιχ•Ια τοG πληθu· 'η'.Οϋ1 XO:l στb τι.).ιχ; , το0 cχlώνα; d.π�:λοQσc 'Χtόλcις μ ια Y.OtYω­ Y<ιστ ιχ 'Ι)ς τίχνης ή
'l(.ΙJl,nVYl1'ΙYYI(' l"ll't.Vl)l'\W,.,'f\l"t'l't,2. .8

νο,

το· i.ιtrι:,;ι,

.iπι.

ν

,ι­

251

οου w11<χή lκψpα.ση τη, ψ<λ<Χ>οψiσ.ς <ή. μ<οο;ί<ι.. τ6.ξης οσο fιτσ.ν χ,ι1 ,ijς ,pιλοσοφiιχς τώy ιόγινών. Ό όp6ολογισμός wo· τος, πρ6.γμιχτι, fιταv 6ιχ&.>τε-pα; ριζωμίνος οτόy άστιχό τρόπο οχlψης :τσ.pό: σ! ,α\yο,ι τt!ιΥ tύγtΥώΥ, οι /motcι 6.πλcjjς ι!χαιy πcιρσ.λ6.6aι 6.πό τήν 6.οτιχή τό:ξη τήν 6ρθολογιχή «ντ!ληψη της CωτΙc. Έν r.m. πεοιπτώσει. δ ιχαινόc cίστόc ,,οι:, ι6yιχtι κiρδη, έ!χ• ό.ρχίσ<ι yl, συμορφώγιτcχ.ι μ' iνσ. Ι,pθολογιχό οχ<· διο ζωή ς νωρίτερα; 6.π' δ,τι δ άριστοχράτη, πού Ινδι"'Ι''Ρ"'"' μο ναχά γιiι -w. προνόμιi του. Kcu στb ά«όλο.. i.νθουσισ.σμό γισ. τη διιχύγ,v.ι χσ.ί τή 1<α;νονιχότητσ. τi)ς τίχ-,ιης τοϋ Πουσ• οιν. ·0πω. Χιι.ί νδ:χει, τό: ιpγα τούτου δώ τcu δάσχαλcυ, πο ύ σχεδόν δλcι τους ψ6.νηw.,:ν στήγ <πe>χή τοϋ Ριοeλιe κσ.ί τον Μαζcιρ(νοu, ιiγοριiστηuιν Φ; ίπί τό πλt!στο 6.πό μtλη τijς ιi­ οταη; τ,:ίξη,;, 6.πό δημοσ(w; όπσ.λλήλουζ, Ιμπόρου, καί χt• φσ.λσ.ν.:όχους249. Κο.θώς μιχh ορθολογισμό της μtσσ.!σ., "«Ι:ξη, ,ταιρόλη την &.ντιπιiθ«6. της γιά τό Χ
1

....__,,,,.............. ..,,..t'T-'"""'"' γ""" ,..,., _, ,..,..... . ..,.......,..,...,

'*

252

σων της σ' έπι<τη. Φυσιχγχρονου χσ.πιταλισμοΟ ε!χοιν δώσει τήν πρώ'"!) δρμή στή οισ.μ6ρφωσ71 τη, (iγθpωπολογίο.. έκeίνης, μό τήν δ1tοίσ. ιiρ• χίζι< ή ισοοpί" της σύγχρονης ψυχολο-y(ας, IY.σ.! στ!ς Άtώσεις τών Maximes σφονχώ.

c

,,Ί

.,

;

ι {

'

i

f. · 1

1

οι

253 ,.

(=Γνωμαών - Σ.τ.Μ.) ε!ν.,. .ιδ,...ν6ηπς δίχω, τήν χοινω·

J. ...ι._.._ -t ....,-,.ι........ ...... •..•., ... • . ... ...... .,_... , ,. _ ,.,

....,{-. ... . . . .. ,,,,... . ....t ....λ ...... ..,.... ...........1.. ...,.. -,,..,.. ,.._ .........,,,, ·-· . ,_ ._

,

σαλοvιων. Ή dμοι6αl... nαpσ.τήpητη τών μελών ...�των των χύ-ι.),ι;)'Ι � - .«ιθ1J j,ι,.;pηιή τvυ-ς ίπ�κοι'i<ιίΥί«-, t.ό ·,φιtικb πο;ισμ« πού καλ).«ργst b v.aOivaς εiς 6άpος τοϋ dλλου, ή λ<'.τp&ία των bon mοι,; (=κqιψων λόγων, χσ.ριιντισμ.άτων - Σ.τ.Μ.) χ.,ιί τη,; mcdisanc,, (=,«αολογlσ.ς, '7.?J>Ο.1Wfλ<ι>οσιdς - Σ. τ .Μ.) , ,αχ', tlναι δ�ο:σχiδασή τους:, b πνεuμcηιχό; σuΥαjωΥι­ σμbς πού ιiν«πτύσσεται civiμ.εσ«. του-ς, ή προσπ.iθε:ά τους vά. iκιδτιρο, iξuπνότ<ρο χ«1• όξότψο τρδπο, ή αότοανάλυση μιdς χ.οινων!σ.ς mύ γlνετσ., πpδ6λημσ. -1/ (δισ. γιά τόν kaJJτ6 της -ι.αl θ€μq. dδιόιχο= στο· Χ""f"'ϋ, ή 6.νiλυση ,,.!σθη�των χαί πσ.θων, ποiι συντ,λ,ιτσ.ι σ/,v ι/001 ποιιχνιδιοu τή\ συνσ.ν..στροψης - δλοι αντοl c! πιφ6.γοντες είναι τό .ιuνcύpγιο:ς φ1>χολογlσ.ς ε!να.ι ή ,; πρά.γμα. ποu θά μπορσϋσο:ν yά χάνουν θό. ήταν vό. μποiί•ι χ6."• 6.π' τη γη. Κι οι τpι!ς touς ιlνή,.ουν στήν t ­ ξα,ιtλημένη lκιίνη iριστο>.ριχτ!α, πού πεταγμένη ά:,ό τήν ί­ νεργή ζωή, μlνιι προσκολλη1d,ιη στίς κοινωνικίς της προ, κα.τ...λήφεις πιχρόλο πο', δtν ,tιάνοuν. "Οπιος δ Ρίtς χι δ Σα!ν Σιμ6v, ι!ναι ,ιι «ύτο! :iριστοκρ6.τις lρσ.σιτέχνες, γιά tούς b­ πο!ους τb χοινωνικό ποιόν, ή &μιcη !χ
rια.

254

ή ιtκδνα. wϋ < πιόι <τpομφb μυστικb• Υ.ο:ί «monstrc ίncomprfhe1ΊsibJe'O (=άκcιw.ν6τιτο τiρ� - Σ.t. Μ..), δπω; ,1,,0., cix6μcι στον 11.,.,,ιά). χοιί ατόν Κορνίιγ. π α ­ ρά •ιχποrνμν<ομ.ένο, άπ' δλ,; τί; iξαιρε-tικί; ίοιότητις, φτci­ '" σ' f,,._ μέσο, 6ολι,ιό '" εύ:iγωγο μέγεθος•252. Έοώ πιά δέ -γivετο.ι χα.μια μνεία. ,:ώy �v.φtιΘν •ον χσ1 τ<.i)•ι ύπεpβ&.σεc.i•ν t. :τι χp.6νι2. 'Ό,τι χι iν π,οtη.ιε γ�ά tTJ'ι μορ-φωtιχή χ-αί 1:olιt�κi1 7.tWS:αιότητα των οο.λοvιώv ιίv«.ι λiγο ) tίΥ.tτδσο 1:ά λογστεχ·ι: χό. ,:ροr6ντι,. sό: bποίσ. ξεχlνησο:ν lξσ.ιτ!..,; τους δ,ν ε!νσ., ,,,. λu σημαvτιχ6. . Ούτε ίνα ιι.εγάλο τσ.λιντο δέ 6γηκ,, άχq,,, ,., ¼πό το Ότέλ ντί Ραμπσυγιέ, τό πρώτο χα!
οι

οι

4

25.5

1ών νεαρών κο ριτσιών, dπσt,ε.).εt τό ..:ιό d.ντιπpο3ωπευτικό λογοτεχ•ιιm προϊόν αι)τοΟ τοο ΧΙ } κλοu. Tb tπ,τηδευμlνο Gφος "' ,..;,b ιiκ.c\μο; μ,,ν«χο; σέ π•pιοριαμένη lννοιcι μπι,pι! y' ιiπα­ �.ληθίί δ ημtού ργημι.� τώ•ι σ�λο-Jιών" οτήν 1tρο:.γμ.<ι'tιχότ·ηuι εr� 'Ισ.ι μόνο ή γcχλλιχή πcχρσ.λλαγή ,ιcχ! συνέχιση τοΟ μο;pινι<11μΟ, -;,;� Τ,;.;·;ϊΛνrvγο.,;C, -;;� ;�yν:.'=r� ;:,; !λ�·: -::;:·: !.).),:;.;•: ��-:�: piστιχο,ν τεχνών τή; εκζήτησης. Έχουμε έδες .,., ο! ήρω(­ Ζε;; r.άνω στ·i) σχφή δέν ξεχνούσαν τήv χσ.λή τοu; άνιχτροφlι Χt !ξο:κολwθοϋ•ι v« προσ«γQρεύοντα.ι μ! τb «Kάpte• χαι τ� ιιΚυp!α .•. Σ' δλες τις περι.<Πάσsις π«ρέμεΥ�ν εQγινιχοl χι [π­ Τ.ι;.τη�ο{· Ομι�ς ή ό:Οpοφpοσύ•ιη ,:ούτη ήτ.«ν μιά. wπα6τητ« μο,. 'ιiχσ., dτ.' τη'ι Ιιποiσ; ε!νσ.ι ,iούνcιτο νά. 6γ6.).οuμ< αυμπερσ.<>μο:­ -:α γι" τήν ι:lλικρ!νε�α τών .αισ&ημάτων wuς, γt�τι όn(ι>; � Oe τύ"'ο, χα! γλώσαοι, χpησιμοπο,οοσa κι αό,ή τίς to«, λέ­ ξ�ι; γ�i •ιb. έχ.ψράσει χα( y\lήσtQ. 'l-αi φtU·τικο: α!σθήι,α.το:254, 256

Τά. σα.).όνια. tπ!α η, αυμUλa.νc cm,ν c1;.,ι...,.εη tνό, .,,,_ νοG τiχτη, μο;Ι;� στόν ><λο τως ι!δ"ιμονι, κ«Ι ιlyθpώ· ποu. πού lν/ίια.φlροντο.ν γιό: την τ/χνη
nιιvπ,ν τ mΙΠΙ\' � .ν lν-r.'ινιι"Ι'ι:\.rt"Ιι.r .,.,;"' ,;.,:,..,\11..,"°rι.',ν,,,ν ιι:1\ν#νΙ':ιv 'llh.J. ,-'ηζ

ύσο.νε την /,c,τiιιηαη πού τοiι, Ιδειχ�οcν στηΥ Ίτcιλιά, στην Άγγλ(σ.. κσ.l στη Γ,ρμα•ι(cι· μποροuσ0<ν ν' ιiποχτησοuν π,ό <ΙνυφωμίΥή κοινωνιχή θέση μ ο ­ νιiχcι μ, <Ινώτερη μόρφωση χι ιiνι6ασμίνο τρόπο ζωή.. Γιά. τοΟτο κcιι """ π<ι.ιδιά tου, πουθενdι οι λcιχτ<ι.pοi>ασ.ν Ιχιο στή Γσ.Uiοι νόι Τ"'Ι"'τήσοον τήν Ιτ.ιχιιρημοιτι><ή ζωή χα.! νά. γiνοuν ιi,ytρωχοι rentien. Οι Γάλλοι σuγγpcιτrρcι Ι>­ νδμ.ο.τα, εlναι xoιyq. μέλη της άα,ιχη, τά.ξη, ><< /w.,.γγελιv.ι ­ σuγγρα.φε!ς. Ή κοινωναlj θίση wO Μολιtρου χι ή ,η_ί­ αη τw μt τ!ς δ,6.φρις τιiξιις της χοιyω·ι(ο:ζ εlνοι< ίδια!«ρα χσ.ρ«κτηpιατιχή γιά. τίς κοινωνιχtς συνθfι,uς τij. ιποχf),. 'Α­ πό Χ4τοtγωγή, στάση πνευμ.ο.τιχή χιι! χσ.ρ«>
οι

.,ι,,

17

'

j

τ!� χρώστ<ί στην !παψή του μΑ τlς πλοιu,!ι; μ&.ζες τοσ χοινοΟ.

,. ....-:;· }"' Α) ...., �,.,.,...;. r,,yλ _,.r ,· .,,ι .... ..,r,..,......λ· ..., .,.,..J .. _,. • · · _,..11� •· •., τ • r.:• --ι · ι " , ι

6οιακσ. 4σ,6ής στrι θεώρησή του 6λίπιmcχς μt τήν ι&ισ. διιισ• auτα�τ«. 1:ό γ!Α�t� xal �� χuδ!ι!ο <;Π�tχ� ,πόy π.ονηρb Χ?ΙΡ"-ό, ατόν 1.ιι κρίμπορο, στl>ν ΙJ4<<ήοιο. Στήν προσοχή τον­ τ η χρι οοτd τήν ευνοι« τοΟ 6αοιλιd, ό όποιος έπ,.ν«λημμtvοι τ/;v προστο.τει),ι άπό τiς έπιθέοοι� τής οιόλής. •Αν δίν '/j«χ•ι τόσο δύσκολο νb. ξεχωp!οει iν� οuν<ηρητιχός 6.πό lνα.ν k ­ π«ναοτ6.τη ατό 6ο:.σiλε ω τηι; τίχνης, θά μ:sοροσο, λοιπi.>ν ��ίς viι. «Ιvει vά χσ.ρο.κτηρlσοι ..ι, Μολιtρο σunρα.φέσ. πι,,j οιν d.παpνιtτο:ι ποτ¼ τήν κοινω·, �κή τcu Π·pοέλeυση, δμ<::ι-; ού­ σι�ικσ. εlνο:ι !Υcχς σuvτηρψικός πού γιά λόyους χσ.ιροσκοπι­ κοuς lγ<νε όποστηρι:,.της της tπι,φο.τούοοις κοινω•ιιχής διd­ τ�ξης. Έ, r.ιiοη π,ριπτώα«, 6.οφ«λG>ς δ Μολιέ� οέν μπορι! vσ. οuμ:,ιριλη�,τ στην !δια. κ«τηγορ(οψaτόν 'Αριατι,,φιiνη, μεριχε, dπόψεις ήτοιν πιb οουλοπριπής. Μdλλον πρt­ '"' νά λογιχρ,ο,,τe! αάν lνοις 6.πό τούς ουγγρο.ιpείς πι,,) πιχρόλο VJ•ι όπ.ο'Χειμενι-χό συντηρηtισμ-6 τοu� γlν-α.νe σχ.α.τ..«νιίς τη.­ προόδου άφ,ιρώ,το;ς τl> προοω:τι!ο dπό τήν ,ιοινω'ιι>.ή πρι,.� γμ0,1:ιχ6τηw JΊ τουλ<ίχ,ατο 6.πό l•ιοι μίpος τής πρσ.γμ,ατιχότη­ τοις αότης. 'Απ' σ.ύτή την δ.ποφη 6i6ιuo., δ Φιγκσ.ρό wJ Μ π ω ­ t«ρσαl δ k θά ι!χ�v(ζετ�ι π�ά αόιv ό πρώτος πpοιiγγε λος tfjζ ...π.ι1.vάσtα.σηι;, •ι το,J Μολι/pοο.

dτι.v

"°

ryv

,. α . ­

10. Τό μnαρόι< της· nρατεσταντικί\ς όατικι'Ίς τόΕπc.

Ή ισmινιχή χυριαpχ!α. ατή φλά.,τριχ χι ή ιl.ποδοχή της . • '":'" τ!ς χι<νες ποu iπιχροιsοΟσ"ν στη Γο.λλίοι της (διοις πιρι6δου. Κι έδω ή 6.ριατοχροιτi<ι 4ξιχρτήθηu άπόλuτσ. 6.πό τήν Ιξου-

258 ._

Ι"'"

σ(α. toO χρ6.τους ,ιαl μετοψορψώ&ηχε ο! ιόπειθή, σ.όλιΥ.ή v.\ξη eι\γενG>Υ' χι !δG> ή 6.νο.γόρευοη τών ιl.ατών α' ιόγ,νι!ς · χι t, τάση του, νά παρο.τήαουν την έπιχειpημ,,ιτιχ'Ι) <,,ιοη ό<>Ο .� δυνσ,τb' γρηγορότερα. ήτσ.ν χuρlιχρχο χοιρο.χτηριατι><ό τής χοινωvιχής lξίλιξης256' ,v. !δω οτήν Έχχληα!οι χορηyή&η,ι• οχιδδν μονοπωλια.,ιή θ/οη μολονότι αότή δψε ιλε, δπω<; χο.! ατή Γο.λλlο., νb. πληρώσει τήv τιμή m δ« lγιv. δργο.νο της ,wβ/ρ»ησης· χι !δω δ ,οολ'ιτισμδι; τΦν dpχouoG>ν τcχξcων πη· ρε δλοχληρωτικσ. ιιόλι,ιό χαροι11.τηpο. m!. 6οι,θμιοι!α lχιχσι χιiθι δεσμό δχι μόνο � -dς λο.ϊχ!ι; π«ρσ.δόσ.ις, ιiλλά !πίαης χοι! μΑ τήν θ•ώpηοη της βοοργουνδιχη; �όλής πώ λ!γο · πολύ !μ· τ.�ε6το:ν &χόμι. 6.πό τή μεαοι!σ. tdξη. Ίδιαlτερα. ή �ίχνη σ..ι. οuνο).6 τηζ ε!χε "' οιύτή μ<ό: αψρο.γ,δο. !πιοημότητ�, μόνο πού οι άν γο.λλι,ι/, μπιχρόκ e!χε w.uτόχρονα θρη=υ· «χό χιχρσ;,,τηρσ;, ό όποιος r.ρί'Ιfει προτ:οιννιζ νb. ίξηγηθε! 1ιl τήν !σ'Jtανιχή tπίδροιοη. Μιw !λλη δια.φορ& ήw.v δτ, δέν ό· π!)ρχε ποιρο.γιογή ,tχνης όpγανωμένη ciπό τό χρdτος οδτι χσ.ι 11λ�pης 6.πορpό'Ι"JΟ') δλων των lργων τέχyης ιl.πό την α;ο}­ λή, δχι μόνο επειδή ή οιύλή ,οσ ιl.ρχι&ύκσ. ήτο.ν ά.vίχοινη ν& χρημιιτοδ<>τήαοι τ/το,cι ,w,ροιγωγή, &λλά !π!αης χι ίπcιδή •· νοι Π'ΟΟιο ε!δος δργοiνωοης σι πιιθοιρχημ/νοι τμήμ,α;τοι θά. ήτο.ν tlοuμ.6!6αοτο � τl>ν αυμφιλιur<ιχh τρόπο, � τόν δ�,ο!ο θuμοΟσοιv νά. κu6eρνήοοuν οτή Φλιiντροι οι Άφ6οDργοι. Κι ή Έκκλησίοι ιiχό1. ιοι, δ αποuδο.ιότερος; χωρlς οuζήτηοη θεσμό� πσiJ ένδιαψερ�ν γι& τήν τίχvη, δρια, ciπλω, μι& γιvαή. χ<:ι­ θολιχή γροιμμή, δέ •ι Ιτ:ίβοιλc στην τ/χνη ,ιοιμι<'- !διοιiτε­ ρη όr�χρlωοη, αχ«ιχή ,rτε ιιl τη 6ααική διιiθιοη, ε!τc μέ ,ις θφο.τικtς λεπτ,ομίρ•'ιε ς τηc 6.γο.πο.ρά.στοιοης. Ό σ,νοιv.u,­ μένος Κ«θολιχ,αμό; !φηνι οτόν v,οιλλιτiχ,rη mρισαό�ιρη ί­ λιυθιρίcι !δG> πιιρ& ιΗλοD, ΙνGΊ α' αότη τή ψιλιλεύθιρη σ-.ό.· ση όφιίλετοιι τl> δτι ή φλcφα.νδ:v.ή τiχνη frτσ,,, λιγότερο φορ• μοιλιατική ""' mριασ6'«ρο οιύθ6ρμητη ciπb την σ.δ).ι,ιή τέχνη ατή ΓσJλ!ο., κι tπ!οης πιό cpuαιχή' ""' χοιρούμινη ατή γιvική της δ,ιiθιση ιl.πό τή·ι tχ.χλησια.σnχή τ!· ο! περιοτciσ.ις δλες δtν Ιξηγοϋν χ·ιη ατή Ρώμη. "Εατω χ.ι τήν καλλιτεχνική !διο'Ι"'tσ. !vό; ΡοΟμπενι;, δμως Χ4νουν σ ιχ ·

ιπ,.

ομω,

a.v

259

1;

•';

φί, �ι σ.ό οιόλιχό χι ίχχ.λ'rιαι<Χσtιχlι πεp<δ<ίλλον ,� Φλ«ν· τρας 6ρηΜ cι<Χός τη μορφή ,ιού ,ιροσιδ!ι.Ι;c στην uχ,;η τοu. 'ΕΙ;ω ω "' νοτ,ογ,ρμ<ι1ν•χ•, χωρι, ποuθινά. διν ,ίχι tόοη t,:ιτυχ(α. ή ciνσ.νοωμlνη Κ«θολιχή Έχχληαiα. δοο οtή Φλ«ντρ«257, χα! πσtέ ή σuμμ<ι1χ(οι Έ1.χληα(οr.ς 1.σ.Ι Κρ:!.του; ,::�" ,.., .J. ,..,. ,... ....,�,..). � ...,_ ,•..• \-λ .J.. .., •--···r·· Α.,�ι,_,.. ..... .,,..: � u 'l"nt:.IΊ . . . .,_ ., .... ·-·· -··•Ί ••• .• 'Ί' •..... '..

λ" - οηλα.δή στη χρυσή ίποχή τη, φλι:ψα;νδιχ� τtχΥJjζ. Ή Κα.θολι>.ή !δ!α. σνοχtτιζι !δω τόν !ο.υtό της μ1 τήν Ιδέα τη, μονοιρχ!"' τό fδιο ψuαιm δσο c,τ,b &pρ:!. b Προτιαταντι­ αμ.b, ταύτ,ζ, τbν tα.υτό του με τή δημο>.pοιτ!σ.. Ό Κα.θολιχι­ αμ.bς ciι• tλοΟσι την ,'yyιμονία. toG &ρχοντσ. d.πb το θιό, σύμ­ φωνα. μι την ά.ρχή τη, t1.προαώπηοη. τοG πιοtοϋ ό.πb τη νο­ μ.ιχή uξη το!) χλήpοu· b Προuοτα.ντιαμό,, ά.ν:t!θet«, μι την πίστη τw t,n δλcχ ο! «νθρωποι ,!ναι, π«ιδιά. τοΟ θιοο, ήτσ.ν οόάι<Χσtιm ίχθριχόs r.ρός την iξουαi«. Όμως ή tπ,λογή τοΟ δόγμα.το, :,ολλίς φορίς προασ.ρμοζδtσ.ν στήν πολιtιχή «mψη. Άμtσως μ,,ό; την ίξtγ,ρση, οι KQ.Qoλ,1.0! 010 Boρpl, ήασ.ν ciκόμσ. αχιδόν ti, tδιο πολυιiριθμοι μι τού, Προ« ' στά.ντι;· μο· νά.χσ. ά.ργότψr. π!ρα.ασ.ν χι α.ότοί οτούς ίχθρούς τοϋ πό.πσ.. Έ ­ r.ομ!νω, ό θpηοχιυτιχ/ις ciντσ.γωνισμbς 6.�μι""' ατό 66ρειο κσ.Ι οtό νότιο κpά.τος δίι• ήτσ.ν διόλου ή πρσ.γμσ.«><ή ο.!τ!ιι. γιά. την πολιτιαuχή ά.ντtθ,ση ci,ιά.μι,αα. στι, δuό πιρwχι,. Oiί­ tt κσ.Ι μποροΟμι νά. 6γιiλιχιμε την ciντ!θεση τοότη d.πό τό φυ­ λeτι><ό χο.ρα.κτήροο τοϋ πληθuομοϋ - γιοιτl {χει ο! 1< 0 νομιχ.ίς κσ.Ι ..σινωνιcλογι><Ις, ο! Ι>r.ο!ις !ξηγοϋν χσ.Ι τη θεμι­ λιcχχή διοιιpοψ. τεχνσφοπι"' μtσσ. στούς χόλπο,v. τi'jς τtχνης τών Κ<ά. δι"'fοpιτιχές, δσο τό φλιεμσ.νδι><ό και! το δλλσ.νδικό μπσ.ρόχ, ά.νσ.κ�ν σχε­ δόν =τδχρονοι, σί ατονή γεωyρσ.,ρική γιιτν!αοη χοιι �τω ciπό παορόμcχες tξωτεριχtς αυν�κις. 'Η όποδιιχlριση τοuτη τών τεχνοτροπιών (πού ή ciνιiλυσή της !,τομtνως μ4ς ir:ιτρί6-ποχλεlσουμ, δλους τού; μή 1.0,νωνιολογικοQς πσ.ρci­ 1«ι γοντες) μΜρ
aι,ι,,

v

260

Ό Φ!λιππα; Β', χοοtά. τη 6:r.αιλι(σ. τοΟ b,,;olou ιλι:wο χώ­ ρο. ή δι
.

•

•

-

-

'

1 1

• n

XIS Ο εςετεpσJΙ ιsvα.v,;ιυν QιU1,W Ί.W 11.ι,ιvy�w1a • U U\.tf"'

ι••

ρiι, μ' iπιτυχ!α., ό Νότος δίχως eπιτυχi«. Οι •=θολιχtς, ν ό ­ tιtς !παορχιες tξ'εγέρθη,< Βορpά.ς. Ή πολιτισtt,ι.ή ciντίθιση 6.ν:!.μ,σ.χ. στ!ς δυό ,... ρ,οχtς δtν Ιμφσ.ν!στη,ι.ι πρ!ν d.πό τη σύ-γχρουαη μ! την Ί­ σmνlο.· cinπwχ9η>« μον6.χσ. αά αυνίπcιοι της δι"'f'ορ<"«κης τόχης πούχι δ οiγών"' χα! σά.ν ciντο.ν<ά. ήτοιν πο.,ιτοϋ ή !δισ.· οιότή ή tά.ξη, μι τό αυν«χνια.κδ τη, όπόδσ.θρο καί τη,� προt!μηα1; τη; τι' ciποκ!ντρωση, ήτσ.ν ιuινη πού αuφτότσ.v '" α!αθcι­ νδτιχν συντηρητικά. κι δχι δ μονά.pχης, πούχε ά.νο.τραφε! στη•, (δεολογιχή ciτμδαφcιφσ. τοϋ π.ολιτ,1.00 όρθολογισμοϋ κοιl της tμποpοχριιτ!ας. Ή ό.:πική τά.ξη προπcιντός !jθιλι νά. δι«τηρή­ αιι την cιδwνομιο. της στίς -rτόλ«, χσ.Ι τά. προνόμ,οο τ:οό αυν­ δiοντcιν μ' αhτή ,ισ.1 αί τοiJτο σνμ,ιχι,νοΟσε μσ.ζ( της δλόχληpη ή χώpοι. Ή ι01οριοι wv προuοw.ντων κσ.Ι δημο>.σ.λ6ινι• ατής έξcγιιρόtοιv έι• ιr.ντ!οv τοϋ 6οισιλιδ. τοu μ< αυνε(δηση l-

261

4

1

λαψpότερη πωι; χσ.ι νl!χει, τδ ξεσή><ω· ciπh.. ινσ.ν χσ.θολι><ό. Ό • .,. ,. • .� • , •

1-8'""" v�"'°

.J..L\oC..I.U)

Λ.Wf'eΙφ 11\.c.ι.f'

,c.ιΙ.Υ.11Μ.ΙΙ.\οl.νι;

- �"

ι n, ..,..,,�,Ι�'Ι";Λ,,t,•• • . ν•

vικήτpιtς 66pειtς; Ι.=ρχ!tς ιπ.&p<ίσπιζαν τlς μισσ.ιων<χtι; ,.,. νο«ς τηι; ίλcwepioo; ,ιτ ένα. ξcπιρ,ωμ&'/Q ώοτηp0< "''""t" α.ότοδιοίκηαηι;. Τό γ,γονόι; δ.ι στ6.&ηκαν !κα.·ιές γό, tr.ι6λη· θοϋν γιό. ivα διάστημ« δ,ίχνει, δr.ως fχει ε!πωΟεί, δη ή ιi ­ τιολυτw,,χiα δiν ήταν τό μόνο 1tολιτικb σ-jστημ« πού Ι.ν,φμο·ιι· ζόταν μι τ!ς .c!.mιτήσιις της έποχηι;, δμ<», ή σύντομη δισ.pκει� της Ι.πιτυχί"ς; τους; ciπόδ«ξf δτι μ«,φοπρδθεσμ« ι.ιιό. χυ6iρ­ νη<1>)_μ• μοpψή δμοσπονδίοι; πόλεΦν δεν είχε στήpιγμq, σt μισ.•ι tπο χη συ-y,<εντpωtικων κοινοτήτων. · οι €όpε«ς tπαρχ1,ς σχημσ.τ,σαν μι.dν fνωση πόλεων ιι• τελείως δ,cιφορετιχ'η lννοια. dπ> δ1τ� οι yό,:ιεζ !πα.ι,-χ(ις. οι οποίες ε!χο:ν έξ(σου π ο).Ης; ""' μ.ιγάλ,ς; πόλεις; μt τΙι Bop­ p<ί, άλλir. οτίς δποίες ή λειτΟυf>Ύ(α τών δήμων γνώρισε θεμε• λ,ιuή ά.λkγή μt τήν ά.πώλ«α της; τοπι,ι* αότοοι<>:χη;•ιδί«, ά.λλό. ή άριστοχpατική·η ψευτο ι:φιστ οχρο.τική Ι!ρ­ χουσο. τσ.ξη ποίι έξαpτι<>tι<Υ dπό την αύ).ή. Στό Νότο i\ ξtyη χυpιιιpχίσ. δδήγηοι στή •ι(,ιη τοϋ αύλι,ιοϋ πολιτιcηwJ πσ.•ιι,, σwν πολιτισμό τi)ς μισαiσ.ς τσ.ξης των πόλεων-, ένω ιm, Βοpρόι ή· έπiτευξη τη. Ι.θνι>.>'jς ciν,ξι:φτησίας σήμο,ινε 'rij διατήρrιΟ') ·τοϋ άσtικου πολιt191"'ίί, Πάντω; δέ•ι ήσ«v ο! a. "tτές της 6.γιi.πης γιά. την ίλευθεpίcι iχεί•ιε, '""' l1tG«ξαν τό μ εγ«λότεpο ρόλο στό νέο χόμ,ο της οίκοvομι><η, εbημεpίας :,τ-Ιιν Όλλ«νδί«, άλλό. ή >.ο:λή τύχη χι ,: χαθι:φή ονμπτωση. Η •όνοϊκή =τιχή θtση τη_, 7tw προόριζε τή Jι'"'Ρ" α.ότη v,i; πα!ξιι ,.υρίαρχο p6λο Ο'τήν όpγιiνωση τού 1μποpίοu d ­ νάμεαι. στη Βόpsια ""' στή Νότ<ιι Εόpώπη, ο! π6λφ<>ι πού έξανdγχσ.σι>Υ τήν Ίσπ«νία y' ιiγ ορ..σει dγαθό. ά.πό τόν έχθpό, iι Ι!pνηση π ληρωμη:; χριΦν τοQ Φιλ(,:που Β' στά 1596, """ όοήγησε στην κατασψοψή των Ίτσ.λωv ,ιαl Γ,ρμσ.vων τρ α ­ πεζιτών χι ϊχ.ο:.με ,;ό ..Aμσttpvtcφ. Υα γίνει Χέ'rτρι, της εόρωπα­ ι>. ης dγopiς χpήμιιτος - όλ' α.ό,dι ήσ":ι π«pα π ολλ!ς δυ­ ν ο.τ6τητες r..ολι<ισμοϋ, πού ή Όλ).ανδί<ι ,πρεπε άπλως yά. Ι.,.. 262

μεταλλεόε<οιι κι οχι vιlr. δημιο upγε!. Τό μόΥο ποίι χρωστοϋ· n� mh ;:�« έξαχολσυθοοο, νό. ....ι'Ι)Χd•ιων έpγοδοτό» <ϊινι Ιίρχουσσ. w.ξη. Καi, &tως συvέ6r("t πανwν δ,ιου η τά:ξη τοuτη κiρδισ, ίπιppσή =1 Ισχύ, κο.ταπίισ• δχι μόνο την τάξη των μεροκ«ματιιipηδwν, dλλόι έπiοης; ,.αί την τ;.ξ1; των μιχpο«σtώv, ποiι dπι.,τελονντσ.ν dπό άνεξιipτητους, άλλά. Ιίποpουι; τοχv!τε, καl μικpοεπιτηδιυμσ.τίις. Ή 6.στική ,τά• ξη, t1j, δπο(σ.ς ή κοινι�νική θiση 6σ.σιζ6τι:.ν στόΥ πλοuτο χοcί οtόν πορισμό χpημάτωv άχ6μα itιό άπαχλιιστικά στtjν Ό λ ­ λ�yδί« πο:ρ« llλoV, tnι'tριφι νά. !χπpσσωπεί 'tά οίχο-Jομ.ιχά ""' κοινωναά τηι; σuμφlροντα μιό. !διά,(τ,pη τiξη, στρσ.,ολο­ γημtτη ο¼π/ι τι, ϊΡ"Ι'ι�i, της, οι λεγόμενοι Gi.ντι&ασ,λι,iδε,. Αύτοl ο! dντι6ασι).ιd5,ς lψτιαχ·ιαν τσ , συμ6σόlια τω•ι πόλεων, μt τwς δηι.uiρχο υι; ""' τοος συμ&uλους, ό.πλοuς καl μή, "' αι}tο ί ά.σκοϋσαv πράγμ«tι τtj·ι tξΟ'.ισ(« της Ιipχ17,=ς τσ.ξηι;. Κιιθώς το ά.ξ!ωμά τους συνήθως κληρ,,vοι,οuντο.v άπό ο,ατέ· f"' οέ γυι6, χατι!χο.ν εξαρχής περιοοότιρο χύροι; 7λ iπόλαu­ σ.ν μεγαλύτtρο σι6α,σμό ciπ' 5,τι ή συτηθισιι.ίνη τσ.ξη τ.ών ό.­ ξιωμ«τούχων. Άpχιm σι ciντ,6ασιλιdδις ώι; 1.π! τό πλείστο ή"'1-Υ πpώφ lμποpοι ΠΟ\Ι ζοϋσο.V ιiπό !δι<,,.ιΚΟ�<; πόρου, ,ιι ά.σχ<,οοοιν τό άξίωμά τouc; σό.•ι εύχdpισπι c!.πα<1χ6λφη, ο­ μως t,Οη οί γυιοι του,; σπούδα.ζσ.ν στά. nα.νεπιστήμισ. τ<.ιΟ Λέ· υνtεν ,.,χ.ί της; Ούτρέχτης =1 _προ,τα•ιτός μ• τη σπο υδή τi'/, νομικij, πpοιτοιμ.dζο·ιτ«ν γιά τlς κυ6ιρνητιχ!ς Οiοεις r:oiι ε1χαν yά, τ:α.ρ�ά.6συy άπό τσ,Jς πα,;+ριiδ�,ς -::ους. οι οόγ.vε!ζ δέν fισα.ν έντελωι; δίχως έπιpρο ή, iοιιι/.τιρα στίς Ιπιιρχi•ς τοϋ Γuντιpλ«ντ χολ τοσ '()6έρυσtλ, §μωι; ή ­ σαν όλ,γάριθμ,ο, '""' μονάχα λίγ•, ο!κογiν,«ς κρ
263

τά.ξη ε!τε κάνοντας γάμους; μέ ο!κογένειες της μ.ισοιlcις w.· ξης η μέ. συμμ.ετοχή οτlς δικ ές; της ιπιχειρημσ.τιχ!ς δραcrtη­ ρ ι6τητες. Ή !δια ή ciνώτερη μ.εσαίcι τάξη ιξελ(χθηκ ε σ' έμποp ική :iρισwκρα.τιcι, tνω οι ο!κογένε ιες; των ciντι6α.σι­ !.��S�·,· !�χ;ν�·; ·;� vivC,I.Wν �vςιν χα.,νούργιο τρόπο ζω·η; πού τούς ιiποξένωvε δλο =l πέρ ισσότερο άπό τού; εόρύτερου, κύ κλ ους της; μεσο:ίας τάξης. Αύ,οl σ.ποτελtσcινε τή μετci6cιση ά πό τή μεσοιlcι τάξη οτήν τciξη τώv εόγεvωv κ ι άπ ο><α.τα.­ στησο:ν μ ιά συν έχε ιcι στην κοι νωνική ιεραρχιο: σχεδόν 4 yν ωστη άλλου. Ή δt.<α.l οτό ψιλειρηνικό κόμμο: ,ής μεσο:ίcις τάξης κcιί την ιiντιμονο:ρχι κή άpιοτοκρο:τiσ., ιiπό την άλλη, ήταν πολύ μεγα.λότερη ciπ' δποιεσδήποτι δ ια­ q,ορές άνά.μεσ α οτή μεοα!α τάξη χ.αl ατούς ευγεν είς262. 'Η πραγματική tξουσια δμως 6ρισ1ιόταν ατά. χέρια της cio τt'X.ijς τά.ξης '" , τήν Υ.ο:θημερι νή ζωή. Οι dνο:J
264

καθημερινής ζωής ε!ναι ο! δημοψ,λeστερε<; ρες κο:L σέ κε,νις ποv κυ6ερνοi!ντ«ι dπό ιiπ6λυτους; μονάρχες, ατηv Όλλσ.νδ(α θέμσ.τα, πού [σαι­ .με τώρα τά χιιρfζοvταν αά.ν ιπουσιώδη ιτο:ρtπόμενα, τώρα γl­ νονται άπ6λυτα ciνεξciρτητα. Τά μοτi6α. της; κα.θημ.ιρι νης ζω!jς, του το,u(ου κοι! της; νε,ιρης φvσης; dποτε λοϋν δχ ι ι ι.6νο έξαρτήμσ.τσ. των 6 ι6λ ικων, ιστορ ικών κα.l μυθολογικων συνθέσεων, ά.λλά κοι! πσ.!ρνουν δι .κ ή τοuι; α6τόνομη άξια· δ κcιλλιτέχνης δέ χριt.­ ν/σει. Κι δσο πιό !με::rο, πρόδηλο κα.t κοινότοπο atνιu lνα μοτ!6 ο, τόσο μεγα.λuτιρη ε!vαι '" ή άξισ. wυ γ ι ά. την τέχνη τούτ η. Ή στάση ποv έκφρά.ζιmιι iδβj ά.πiνor.vtt οτόv κ6αμο 6�ίζεται στην καθημ.ερινή έμπε ιρία - 6λέπει τήν έ 1πεφ(α σά.ν κάτι πού lχει κατακτηθεί κ ι έπομένωι; ε!ναι ο!κ ε1 ,ο. Εt­ ναι αά.ν ή πραγμα τικότητα αuτη νά ε!χε γιά. π ρώτη cpo[>ά. ιiνακαλυφθετ, κ.υριευθει κα.l δ ιευθετη θs,. 'Εκείνο γιc!ι τό δ ­ ποίο ένδιαψέρεται περ ισσότερο ή τέχνη ε!να ι τc!ι κτήι�σ.τα τοΟ ιiτόμου, της; ο!κογένει CΣζ, τ!jς κοινότητας καί του fθνους: δω�tισ; κ ι αόλές, ή πόλη κα.ί τά περlχωρά. της;, τό έπιχώ­ ριο τοπείο κι ή άπελευθερωμένη, tπανοr.κτημένη ϋπσ.ιθρος. Όμως ιiχ6μο: πιό wπικός γιc!ι την δλλο:vδικ ή τέχνη dπό την !πιλογή τοϋ θεμσ.τι,ιο(ί όλι κοϋ ε!ναι δ !δι όμορφος νατουρα,. λισμός, μ� τό·ι δποίο αότη δια0pοποιεiται δχι μόνο ά.πό τό συνηθιαμέ•ιο εόρωπσ.ϊκό μπαρόκ, μ! τl ς ήρωϊκές; του ατά.σεις, τήν αοοτηρή τ ου κο:L συχν ά άκσ.μπτη έπιοημότητα και τήν δρμητική, ξέχειλη α!σθησιοκρα.τ!« του, άλλά bt!σης κι άπ' δλι, τlς �φογ ενέστερες τεχνοτροπίες πού 6ασίζονταν στήv πι· στ6τητα προς τή φύση. Γιατί αύ-tό που δίνει σέ τ ούτη τή ζωγραψική την tδια/τερη ποιότητσ. της ιiλήθε ια.ς ο/;ν εtναι .μονcίχα ή cίπλή, ε1)λα6ι1<ή κ ι εύσε6ής ιiντικε ιμενικ6τητο: γιά την δπ οία κο:θένα.ς μπορει νc!ι 6ε6αιωθεί μόνος του, οnτε μ ο ­ νά.χο: ή προσπciθεισ. νά περιγραφτεί ή ψόοη στην «μεσδτη16. της κα! στ!ς ο!κεrες μ.αρψές της, ιiλλά εlv,u ή πpοοω-,tιχή πραγματικής

""' uvv

π•iρσ.

,ro::, ίνυπ.ιρχιι σ.ή θιώρηοή τ ηι;. Ό νiο. cl.σ.ιχόι; ν rι. ­ τοοοα.λι�ιb: ιlvσ,ι ,ι.ιΑ. "Τ.Αννnτ.οοπία. πού έπιvειοεί δ"tι 1J.όvo νόι ·χc1.ν,; cl. πvευματ ιχi< δριχτ-6., ιl.λλά '" δλ.,. τόι μ δpo.-o!c πνευμσ.τι�ιή έ1,πειρ!ο.. Ή &μιση ζωγρα.qχχή τοΟ "": 6σι.λlτου, στην δπσίοι έ•ιοωμ.ατώ,ιτω. τοοτη ή cΙ.ντΩ.ηψη Τ"" τηΥ τέχνη, lγι,ε ή χσ.ρα><τηριστική μορφή δλό><ληpης τής σόγχρονηι; άοτιχiιι; τlχνης - xσquiι. ιίλλη δέν ε!νιιι φρrι.ση τόσο έπ:φχής τοΟ dσ<ιχοv πνιό1.σ.το, μ< την cl.χ6.μα,ττι , ψυχολο γιχή του iρ•υyητιχότητσ. ml οv,ιάμσ. την στενότηw. του. Ή ζωγροιφιχή ο.ύτή ι!ναι άποttλεσμα. άπό τη μιόι μεριά περισρισμ.ωγ πού οvνδέοvτο.ι μέ τό μιχpό μέγεθος χι cl.πό την Ιiλλη τη, δψ�οτηι; δυν«τηι; οt>'(Κ<Υtρωοη. πvωμα,τιχοϋ πψ­ •ΧΟΙ'•νου. Ή μ<σσ.ίσ. τιίξη δεν άνlχιτcu. τίι; μ<γ«, ,ιι ο! m!σημες όποδιιξ«, ε!να.ι σχετι-.φ. σr..άνιις κι άσήμα,ν.ει;, Ιiν Όυγ,ιριθοϋν μ¼ 1Ις cιόσ<ηρt, άτ.αιτήσεις τijι; αιίλής.'Η διο.μονiι τ<>ίί stadιholder, r.ού pασ,ζδτο.ν σι γrι.λλι1ώ. πρό-ruπο., """ � ιν έξελ(σσ,τ�ι πpο.γμα,τιχό πολιτιστ,χό ,dνψο v.ι ¼πίσης ειν'Χι π¼ρσ. πολύ μ.ι­ χρή χο:Ι φτωχή γιiι. ν' άσκt,σε< έπφροή στην cl.νcl.,;τuξη τής τlχvηι;. 'Έτ·>ι. στην Όλλσ.vsι.. χυρίσ.ρχο ε!δος γίνι τσ.ι ή ζω· γρσ.φιχή, ή μετpιοφpον/στερη άπb τ!, κσ.λές τtχνε,, χ, ε ! ­ διχόtερσ. δ π(νιιχσ.ς δωμοιτ(ου, ή λιγότερο φιλόδοξη μορφή τη,. • τfις τεχνης · 'Επομόyως ή μοιpο. σ,;,�1•ι 'Ο'λ , σ.νδ1σ. •σε· ν ά �φσ.οίζιτιχι άπb την Έ,c1<λησ(ο., σδτt 6.πό ενσ. μονό.ρχη η μιαν ιχύλιχή w.ιιvιονισ., πσ.pά άπό μιiι. μcσιιίσ. τ6.ξη πού άποχτ, σπουδσ.ιότητ« πιό r.ολίι tξο.ιτίσ.ς τοϋ ι><γ6.λοu άpιθμο� των ruπ οpων μ<λω•ι της πο.pσι cinό τον ξiχωpο πλούτο μ.ιp:,.ων άτόμ.ι,,ν . Ποτ! πρίν τό !διωτιχl> γοϋατο της μεσαlσ.ς ,cl.ξη, δlν χpατήθηκ• υ.ούθιpο 6.110 >.ιίθι kiσημη καί δημόσισ. έ1tφpοή χσ.ί δ!ν cl.ντασ. τ έοτησε τίς δημόσιες πο.pαγγελίες μι !δ ι ωτιχ.ίς τόσο πολύ δσο !δώ - οGτι χσ.ν οτή Φλωpεντ(σ. της πρώι μης Άν«γέννησης, χι cl.φή<,ουμ< πιlι. τήν 'Αθήνα τη; χλασm­ χης περιόδου. Όμως ,ιαl ι Όλλ«Υδlσ. άχδμσ. ή ζήτηση Ο!ν e:!ναc ιντελGΊ; !:νια.ίσ. . � γιατίΙ ιχ.�b; !i';":b τΟ'Uς ιδιωuς Π t -

πp&.γ .,.«•

ιχ­

σι

a.,

266

αττ ·ι

λ6.tι;1 �ποιο ρόλο πcιtζου•ι χαl

οι έ.πί

σημ οι

-χο:ί ήμιξr.ίσημο�

&,νv,..'F,.Jw..c,. ..,f ..,,..,,..J._,.,,.,.. .)φ ,.,, , .,..,,.. eο τ,.. ..,,..; ,..J ,;,.....,νΛI ""''"�-

�ρισμο( τ<ι ό��.,��φ�ϊ� τ� νοαοχ.01utα κ.σl τα φ τ ω ­ χt;'Χ&μεια., !�ω :tt l ν +, Υ.�).ιu.χναή 1:�ι; iπφpοή ε!vα..ι συγ-<ριτιχ.ά άσήμα,ντη. Τό Gφος τώ·ι lpγων ποiι προοp(ζοντσ.ι rι« τέτΟt<ίυς d.yop�!ς &.ίtοδείχvετ.ι.ιι κ&.nως διαφορε-«χό <ί ­ πό το u'Ι"'ς της σνντr)ισ11ένης ζωγpο.φικη; τη; μισαlιχς τ ιί ­ ξης, lοτω χσ.! μόνο """ άnοsέλεσι.ισ. του πιpισαότeρο /πι• ολητιχο(ί μεγέθοuς των !pγων w./4 παρ«γγtλvοντιu. Κ«Ι μο• γισ. ί-πiση1.ι,:,uς λον6τι στην 'Ολλσ.•ιδ(σ. δ!ν όπcl.pχcι, dκόμ« σχοπού., δuνα.τδτητα. χρησψ.οποίησης τίχνης 1uγ6.λου Gφου;, τί·{Οt«ς πο:J ά.ν-αζηwϋσ:ιν σtTJ Ι'-«λ).ίο: )t«l στήν �r.-ά).tα, !'l'!C/J• τιχς τό χλσ.σσιχδ - cl.νθpωπιστιχδ γο0<1tο (τοG δ:το(οu ή :<α· pιiδοση ποτέ δίν lχιι σ6ήσιι δλδτελα. μ.lαrι σ' δpιαμlνο>>ς ,ώ,ιλου, σtή χώpσ. .οϋ Έpσ.σμου) !χιι 11<ρισσότψη ¼πι ppο;, στηΥ έ:τ(σφη τlχvη - -στην dpχιτιχτσνική τών μ,γιί).ων δημοα(ων κτηρ(ων, ατούς πίνακες πο,, δισ.κοσμοϋν -dς α[θαι,. "'' τών σνμ6ου_λlων χο:Ι τω·ι σuμποσ!ων χrι.! στiι. :�νημ<ί« τ.ού ή Δημοκpιχτ(ο. t!χε άνιγεlριι γισ. τοiιι; άντιiξιου; ή ρ ω ­ της -- πσ.ρσ. οτή·ι τ έχ•ιη 11ο ίι πpοοpιζδtα.ν γιά !διωτ•ς. 'Αλλά dχ6μα, κrι.! τό ι&ιωτιχό dσταό -,σοστο στήν τiχνη 8,ό­ ί.οu δlν •l•ι«< iνuλως !νιο.το· ή 1uσala. τάξη άνήχει σέ δισ.­ φορcτι1ώ. πολ,τιστιχσ. στpώμσ.τσ. κι lχιι δισ.φοριτιχ/ς dπα.ι­ τήοεις ciπδ τήν τέχνη. Τά μοpφωμένrι. μiλη ,η; τcl.ξης, 7'ο•, ,ίνrι.τpcl.φηκσ.ν μί τήν χλσ.σσιχή λογοτ,χνlσ. κσ.! r.ού σνν:χί· ζου•ι την παράδο ση -roO άνθpωπισμοϋ, εόνοοϋν !ταλlζσυσες ,cΙ.σιις χι άναπτόσσσυν στενές σχέσεις μl- τl> μα,vιιpισμδ. Σ' dντίθιση μ1 τb ).σ.!χδ γοσστο, πι,οτιμ.ό(ίν άναπ«pιχστάσ«ς χλσ.σσι,ιής !στοpίσ.ς καί μυθο).ογ(σ.;;. ,.ληγοpίε, ·,α, ποι ι.ενι� )((t -χομ.μ&.τια.> εόχ6.pιοτtς ιlχονογρ«ψήσεις Gιβλιχώv �στοpιω, χιd χ.όμψώy (σωtερικώv, τdτ?ι.ες. πΟΟ παρουσlοι.ζα.ν δ Κορνέλι,. 6Ιιν Πιιiλενμπουργχ, δ Νικόλσ.ς Βtρχιμ, δ Σιiμσυελ 6ά•, Χ6ογχστρ<7.ttΥ "' δ Ά·,a,,α.y 6iιν vτlρ Βίρφ. Όμως iΥ.ε­ λως δμοrενiς δi•, ι!νιχ, οί!τε ,b γοvστο τη, μή δια.νοούμενη; dστιχης τιίξης. Ό Tlpl'7topχ, δ Μι,σύ, κι δ Νt,σεp πpοφ«­ '1(11ς iργάζοντcu γιά. τ-& 1tιό tπιψσ.'Ιfj 1ι«l π) ουσ,α -ποι:1u.ι.χ.τc:ι,

,..,.ι

ι,

•

267

J

τfj, άστ:χr� τ6.ξης, δ Πrιt•Ρ ντο Χόογχ κι δ Βιpμιρ β,.v ΝτΟ.φτ γιά: lνο: κύκλο mπως μετριο,pρονtσ-..ιρο, !ν6) δ Γιiιy Στέv χι δ Νιχhλο:ς Μ6.ις rσ<ι>ς ν!χοuν 1tελc!.τες σ' δ).ες τlς χοινωνιχlς τ.ύχλοuς πού ε!χα;ν πιό κοσμική •ιοοτpοπ/α; κο.! κλασσιχή · 6.-,ιθρωπιστικ-Ιι "f'<"Wr · γιση, δπως παρα.τηρησ,ιν, ciνsιστοιχεί ατόν 6.ντα.γωνισμό Π οο ­ pιτα.ν6)ν χα.t 'Ιππιmϊ>1263a. στην 'Αγγλία;264· χο:1 στίς &ιό χώρες, 6.πό τή μιά: πλιuρό; 6ρ(σχοντα.ι ο! Ιχπρ6σωποι !νός ιtήpo. τοu. Έ,ιτοό.σις, ""' στην Όλλο.Υδ(ο. άχδμη π«ρα· τηρ<ίτα.ι 60:θμιο:ίο: προσlγγισ-η τοΟ dστικοϋ γούcπου πρός ι�.ιόι πιο δυσχολο!χcινοπο(ητη ό.ντlληψη γιοι την τlχvη, χα! το προtσ,ς τοuτο /yαρμονίζ«ι:u μ• τή•ι δλη τ6.ση πpός ονιχ ψ 6 1t 0 ζωής άριστοκρατικ6τsρο, ή M
•

τώρcr. cixhμα χιιί <φριiζι-τα.ι !πίσ-ης λ.χ. ατό γιγονός δτι, δ:,ως ση· μι(ωοι δ Ricgl, οι μιγς δiν 6ρισχδταν Πποι dπό τους πιό τ.οικlλwς κύκλους τή; χα.λλεργημίνης μεσο.(α.ς �ηc; χιι! (πιtλι δπως ο! φίλοι τοG Ριμπραντ) δχι πιipιι. πολ).οί. Τό γοuσrο της μ&σα(α.ς κο:1 της μιχρi)ς 6.στιχfjς w.ξης, ή δπο(σ, άποτcλοllαt τήν πλειοψηφία τοϋ κι:>ινοi! πού !νδιοιφtpότα•ι γιιlι την τiχνη, διόλου δiν ήτιι.v πολύ 1ξιλιηιlνο χιι.! μk δυο, ­ ' λl« dνα.γνώpι!;ι !λλο 1."8οδηγοίίντα.ν άπ' δ,τι ήτα.ν δημοφιλ<ς σ-.ι.,,,; ύφηλ6τεpοuc; >ώ1<λουc; τfjc; -χοινων!α.ς, δπως 6.κριβωc; χι ο! ,ώ. χλοϊ αύw! ά
'*

269

1 : .1 '

1

·Ι

νίκτημα γι;. τόν ,ιο.λJ.«izνη, ! ν χι ά.ργ6-τ<ρα lγινι iξ!σc>; :•��ιΗιν: vl\�"""'; '·F' ζ�•"';-; �·� "':�';' ��',"; ','� �;"(��� !λιύθερα, σύμψωvα μt τις 81-.ίς του Ιδέες, χωρις Υ<ί πρέτ.ιι �" πιiρει ότ.όφ-η τοu τtς <πιθο;μίtι; μ.<μ.."Vωμtνων �.&4�-6.ργότερcι π6.vτω,, ή ΗεuΟφ!α τούτη δδήγησε σi μ,αι ,ιαταοτροψαή ύπιρmpαγωγή, nν dποτίλεσμα των σuνβη,ιων ά.ναρχ(οος σtήν dγopct. Στδν δό,u;ιτο εδδομο σιl.ώνα πολύς χ6"1"'• στην Όλλαν­ δ(α ά.τ.6χτησε χρήματc:ι πw δ!ν μποpοΟ<>cιν π6.ντc:ι νiι. έπcν­ δυθοϋ ν πλιονεχτ,και έ;c«τlοις τη. όπ,ρa.χουγ ά.κ6 1α ul σuγ><4!, τέλος, έπειδή ήtα.'Ι δυνο;τ/ι νσ. ξ«ναπουληθοϋν. Άσφα.λ,;γ, δ ' ,.,yότερο ό.π?φαοιστιχός λόγος π οό τους ά.γόραζο;ν �το;ν ν& !κοινοποιήσουν τή δ(φοι τ<>υς γιο; 6μορψι6.. Μποριt Ο..uμάαι• νά. -,υνl6αt νε πολΗ; φορiι; vb. ,φα.τeιϋν τούς πlyαχ.ες. Q.ν δtν χρ«ό.ζογτο;ν τό χpήμcι ποδχ«ν έπ,νδύσιι σ· <:ιότοος, χα\. τά -;;σ.ιοιά του, v&Gpι-,,w.γ γeήοισ. χαρά, στην όμορψώι tι;,y πι ν•· χω•, τούτ ων. Πιθαyό μ' «ύτiι τbν τρόπο iγινε, ώστι b.Ινο ΠΟ'J άpχικά, fιτοιy μιό,, μ<ψι,:ι !οιοχτησiα. στη διύτtpη χαl tpt­ sη γεyι.¼, ν« ,ξ,λ,χθeί σ, πρσ.γμα.τι,ιlς σuλλογlς !pγω•ι τi­ χvr,ς, τέτο«� πού μmpοϋσ,.ν ν,j; 6pεθουν σ· δ).6,ι).ηpη τή χώρο; καl μ.6.λισ<ι< σt αχιταό: μtτpιοοζ >ώχλους. Έχοντοις ό ­ πόψη χα! τή·, όλ?lνα ιuγοιλύτιρη άφθο ν(,. τοG ;τληθυσμοϋ, ίσως πρχή του, πίν«><•,, ή ό.ν«ψορά. ατόν •φτωχ6uρο %<·φικ6» ούσ1<ολcι μπορεί •ι!να, ά,ιρι6ής xa.l, lστω χι ι!ν δ

270

τJ.ουοιότιρος χωpιχ� πpά)'}''"' dγό?,,_ι;• πlνακες, τδχο.νa nσ. ax.cmό Ο,Q.ΙfΙΟpετιχό W ίολιπι τοος 1tινο:κ.ε� ιι..ι οι«φοpι'tt� κό μctτι άπδ τ/ιν •πλουοιδτιρο π«τp!χιο,. Ό Τι;6,ν Έδιλυν, δ προστάτης t!)ι; τtχνηι; χα.Ι f/rιs· ρολογ,ογρ6.ψοι;, άνa.i τό ζωηρb !ιιπ6ρ ιο πινάκων, W ι14λιοτι.ι καλών πινάχω'J', r..00 ,ιδ, στο πα:νηr.;ρ, ,ου Ρόττ,ρνταμ "'" 1641. Καθώς πσ.pα· τηρεί, όπηpχ«ν π6.pα πολλο! mναχ,ς χι ώς ιπι τό πλιtσ«> fι · σον πολύ φτηνοl. οι άγοpα.στtς καtό: μέγα ιJ.έροι; ήσον μι,ιρο­ αοτοί ul χωριχοl κι 4.\/Ιiμεσα στοός τελευτα.iουι; λtγοτι.ιι δτι όπήρχαν μεριχο! πώ χο.«tχ«ν π(νο;κει; ά.ξ!α;; δόο χαί τριων χιλιctδων ά.πλικών λφων267. Κ6.τω άm την έπ!δpαση τήι; Ιlνθηοηι;, ή δποiσ. fιτ<:ιν ά.ποτiλιομσ. τοο γενιχο ϋ χύμιχτος χφ· δοσ,ι,οπ(οο; στην dγοpόι τ/χνηι;, μετάι τό 1620 tμφcιν(στηκι ιπήν Όλλα.νδίet μώι τ6σο ττρ6.στιο. ποσ6-τητοι πιν6.χω •,, .:,. σιε παρά τη μεγιΗη ζήτηση εfχαμε χcιτάστα.ση ύπιpπιχι,οιγ•>· -y1)ι;, πο-) δδήγησε·σί περ<στctσιιι; πολύ χpίσιμιι; Ύ<ά tούι; κσ.) •• J:ιτίχ ν,ι;268, Στ ην 4.pχή π6.vtως, ή ζωγραψι�ή θlit π;,i-πι< νσ. έγγυόταν χαλό ε!οόδημο;, άλλ,ως δι., όπctpχοι iξήγηση γι« τήν όπερχοpεσμb τοϋ !παπtλματοι;. :!έpουμ, δτι ijδη 6.πό τ/ι δέκατο i><το «!ώ νσ. ή π«ρα.γωγή ήτα•ι πολύ μιγό.λη στή'Ι Άντβέpπη, που Ιχο.ν, ίξα.yο,γή πιν6.χων σi μεγάλη χλ!μιzχσ.. Λlyετα.ι πώς γόρω στdι 1560 όπηρχ«ν τραχδσιοι δασκιίλοι ποi, άσχολοGvτσ.ν μέ τη ζωγρσ.φική ,.οι! τl, γρσ.· φιχι, τtχνsς, δtαν ή π6).η ,!χι ιώνο 169 φουpν ιίpηδιι; χοι! 78 χα.σάπ-ηδις269. 'Επομένως ή μο:ζιχή παραγωγή δ!ν 6.ρ· χιζιι γιά πpόι,η ψοr,,. ατό δ/χσ.το lβδομο ,ι,ονο., 00« στ\ς οόρειις ¼π:ο:pχίες· tb μόνο χα,�νούργιο γνώρισμα iδG) ε!νιχt δsι ή r.αpσ.γιuγή 6αο(ζιται. χυp[ως στην εσωτερική 6.γορό; χι δtι μιά σοβσ.ρή. κpiση 4.να.χύπτιι στην ,.οι).).ιτεχνιχή ζωή, δw.ν τό Υ.οινό δ!ν ε!ναι πιά σί θiση ν' ά.ποppοvήσιι τ' ό.γσ.. θά . Όπως καl ν!χει, γιά πρώτη ψopi στήν Ιστοpίο; τής δο­ τιχηι; τέχ νης συμ6σ.Ινιι νά μποpο&ι>< Υ<ί δι<ιπιστώοουμι τήν Gπα.pξη πλοονάσμο.τος χο;λλιτεχ νων ul ttpολεtσιpιctτου στόν Υ.ι\σμο της τiχνη,;270. Ή δι6.λοοη των συνεχ<ων ul τό γ,γο­ ν ός δτι ή >«ι:Uιτεχvιχή παρο.γ,ηή =όιι Υ<ί χα. νον(ζεwι 6.πό �Ίι

--·

μώιν ο.όλή ij <ψυλισs ιί ή ί!�ηση τf!ς ι• σμiνα., χο.νεlι; δμωι; c,t πpαyματιχή fνδειο.. 01 ο!χονομιχΑι; axo-

...,ριχουy στό δ/χc.το πέμπτο ο.!ώvο. xct! συνδlοντοιι μc την ίξαγωyή δλλο.νδιχ6\ν μιχρογρα.<όνωv ,i,.b την Άντβlρ· πη, τή Βρόγη, τή Γci νδη χα! τtι; Βρυξίλλaς πρbς τό Παp(­ σ,272. Όμως, τδ !μπόριο Καλων Τιχνων ατό δί1<οιτο πέμ-

vομιχl)ι; έu!νης iλ11,θιρ(α.ι; '" d.ν..ρχ!α.ι; μiσο.<Πό 6αοtλειο τηι; τiχνηι;, ή δποία τώροι ιμψα.νίζεται γ ιά. ,φώτη φορό. � έξο.� λουθι! ,.,i σήμtpοι νσ. έλtγχιι τη•ι d.γop<> τiχνης. Εεω !1<ι· . οης 6pίοχο ν<ο.ι ol ι; ιπι τό πλεϊ· στο ς�σαν σέ τόσο /ί.θλιις συνθij>t<ι;, C>ott πσλλοt d.πό τούι; �ιό μεγάλου; ήσαν � .ναγχαομiν<>ι vά στptcpovτo.ι πpόι; 4λλη πηγή ι!σοδήμαwς lξω ν Γχόγιιν ιμποιιευδτα.ν τουλlπι;, δ Χομπtμα ,!χε προσληφθι! ψοpοιισπρν Στl&ν χι δ Α!ρτ 6ά.ν ντίρ Βlλντ, ήσα.ν π'7.νδοχ,ις. Ή 'f'ώχιι« των ζω­ γράφων <δτιροι ήσα.ν. 'Q Ρ/μπρο.vτ γνώρισε τοuλιiχισsο χιi1ι· ποσος ήμ.ip•ι; ,δημιρ!α.ι;, δμ ωι ; δ Χάλι; ποτέ δέν fιτα.ν !δια.(­ τεpο. δημοφιλής xct! ποτέ δέν fπιο:σι τlς -nμiς πο!, πλη�ώ­ νοντα.ν λ.χ. γ ι<Ι. τ!ς προσωπογρα.ψ!cς �νbς δι>Υ ντίp Χtλοτ. Κ, δχ, μό νο δ Ρlμπρα.vτ χι δ Χιiλς, <ομπ 6/ιν Ρουισvτdιλ χι c.δτοt δίν έΧτιμο-jντο.ν πιiρc. πολό άπδ τοiις συγχρόνου,' "<Ους, οδπ 1<0.I σuγχ.οιτα.λlγοντα.ν στοός χαλλ«Ι· χνcι ; πού fxo.vo.ν ί!ν ιτη ζωή271. Ή ίποποιtο: τούτη τηι; δλλα.ν· δα!jς ζωγΡ"'!'ι>
πλείστο σtά χέρια. των [διωy τών χcχλλιτεχνων. π-ού !μπο� ριuοντιχι δχι μόνο τά oιxci rους eργι:ι, «Ηά. !π(σηι; χα! lp· γο. πού προlρχονται a,,b ξ/νtι; πηγ/ς. οι 6ι6λ,οπ<1>λ•ι; χοιl οί /,ιοδτις lρyω•ι χαραχτι><ης ήδη άπό πολύ νωρt, !μποριύ1;ντα.ι iργα ζωγρο:φιχής, !νώ γρir(ορα. προσtίθιντα.ι σ· ιι:ύ­ το!,ς οι ,μm,ροι μιτιιχιιρισιuνων προ,όν<ων "' σι χοσμηι­ τ:οnωλε� κα.θ6,ς !π.fση; �αταοχtnστt� ;c.ορνιζ�·, χ.«1 r.α.ν� δοχιϊι;273. οι περιορισμ.οί, πού tπι6«λλοντο.ι ατό έ1,π6ρ ιο χο.λωv τιχν ων ciπb ,ιι; συvτιχνlις τ(i)ν ζωγράφων στb δί><α­ ,. πέμπτο κα!-δι,...,σ ε,ιτσ α.!ώvοι, οεlχνοuν δτι ή ιiγοι,όι τi-. χνη; ,'jδη !χει v' <οπb vά περιορ!σ« τήv Ιί.σ,.ηση τοϋ έμποp(ου τέχνης etw; ·χ.ι:ιλλιτέχνος άπλως ,οt­ ·ιιι στήv πpοστο.σ(<ι τ!)ς !σωτιριχijς <τι><ηι;,
-

-

.,....,

,

•

,;, .,

•

-

. ....ι'\

- · · Λ - -......r....

--· . .., '"""' Λ-,..,-�

wvpες τwν .rεμ.τ..ρα.n χ•.;&.ι -.ων ΑΙΑ>Λ'ι, •�•- .,..,,.,,._,_.,;..,_ ··,� ........

272

·· .' · · , ·

18

,, - · -•·'· .•. "·'-·· ·-· ·· ι,,ι;_.,.., ,;,..., ..., ,_w,,..,. "'Υ"..,....,�......,.,

_ _, to, ··-· v�v

.ι.. •,• • _ . •. • ι , _ _ι

�·Λ").....,. W'8,

,.,..,

.,..,

27J

·Ι

1

1

,j

1

:'l

1' lii · μοGν vό; δισ.φημ(ζοον την τ/χνη πpοηγουμιν,•ν !ποχωv, γισ. ,!νc,ι Δπλω; ο! πιό διάσημ,,ι. Σuχv/, 6pισχουμε lμπορους sέ· �/ J.-)J. )J..,.,- J.-, J •<-•• ....,,-1. .J-.f,0.- . -L _,...,t • J.,-- ..,\ ••••••· ··· ι• • ··ι ..1•...ι., _...,.., .... .....--.. ,1... ._, .'Ζ. •·ι-�·•• .•. •.• χνης χα.p�χτεt; - ο Ζιροομ yτ.έ Κό-Λ.1 ό :ϊιό.v Xipμ -..,,. .,..� τf!; τf/� πχνη. δίν μποροσν νσ. · 7iολλαπλσ.σι«στοϋν χι iπο­ Μοϋλλtρ ,ιι δ Γχέpιι.pντ vu · Ζ6�• ε!να.ι ο! πιό -rιωατο(· ή � !1ν μ.,,οροσ, ν« �=μ.η9ο\ίν - ,ιν..- δη),, :iννκεtμ.­ 0ύ ποό περικδ6cι συστημσ.τικσ. τ!ς τιμές. Ό χσ.λλιτίχνης ιξοιp­ iμπορίοο τέχνη; σέ ιiνιξάρτητη έπιχιίρηση fχιι !,ιτcτο:­ τιιτc,., δλο κοιΙ mρ,ασbtερο ιiπlι τόν lι,ποpο τίχ,ης γ,Ιι τlι μένη έπ!δρσ.ση στη σuγχρονη χι.ιλλιτtχνιχή ζωή. Πρ=ντός χ«.&ημcρινδ ψωμl του, ένω 6 lμποpος τlι βp(σκιι όλοένσ. πιό όδηγε! στην !ξιιδ(uυση των ζωγράφων σόμφωνσ. μό όpι?Jιl· vl, τοΟ όπ«γορενιι τίς τιμές, δσο τlι κοινό συνηθ(ζει να εrδη, lφόοο ο!lμποροι τιχνη; ,,,.,, ζη,;οΟν !,το;νειλημμένοι .· . ν άγοράζει άπό τόν fμπορο π«ρσ. νόι πσ.ρcχγγίλν11 &μισο: στον έχείνο τό ε!δος fργοu πού γp"'Ρ(ες '" ltσι p!χ·ιει ίpγασίας, mν δπο!ο δ Ενο;; ζωγράφος περιορ!ζεw.ι στήv 6.­ ξ,ι:ι tων πρα,ττmmων. νσ.πa.ριίστοιση ζώων, χι δ ίίλλο;ς στην ιiναπο:ρ«γωγή τοποια ­ Γεvιχσ. μ<λώντα.ς, οι. τιμές στην 6.γορά τέχνης τij; Όλ­ χΦν φ6yτωy, ΤΟ ίμπcSριο �ών τεχvών tuποποιιί x«t στι:χ.θι· , ήσσ.ν πολύ χC<μηλίς- μmpοΟσε =νε!ς v' !μπόpιο. 'Από τή μισ. ιι.cρισ. δημιοvργεt τcχχτι­ ή τιμή μιά• ciγελάδ::ι; ήτσ.ν !vινήvi:α.276. Ό Γιlι·ι Στ!ε, ζ ω ­ κή ζ>'ιτηση, ποιρεμ6οιlνοντας συχνό; στlς διcχτσ.ρσ.χές τ>)\, δ­ " γρ6.φισι ,ι,!.πσtt τριtς προσωπογροιφlις γ,iι ,rχοσι οφ«ί γχlλ· τοιν δέν έποιρκι! δ Ιδιώτης πελ6.της, "' άπό την !λλη ττληρο­ ντις277. Στην κορφή της φήμης του δ Ρίι.ιπρα.ντ δέv -.ηρε φορει τόν χαλλ<>έχvη γισ. τ!ς επιθυμίες τοϋ χο,νοϋ """" τpδ· ψρισσσ<ιΡ" ιiπlι 1600 y,dλντις γισ. τή «Νυχπpινή πφ!πολο, 1tO πολu πιlι�ιριι,ιτι,ιό ml τσ.χύιiπ' οσο θό; 1jτοιy πatέ δ (δ,ος "' δ 6όιν Γκδγ«ν π�ρ• έξα.χδσια. γχiλντeς, τη ι••γοιλύτεpη σι θέση ν/ι τlι χ6.νιι. Π6.ν=,, πρέπει νά γίνει πα.ρcχδεκτlι δ ­ η τοοτη ή μεσολά6ηση τοϋ έμποpwu κσ.λων τtχνών ; του πιίλι ό χο).λι1Ιχνη, άποχτδ. τή σuτη­ , ,ασκιφθεί τηνfΟ; ν rτοιλ(α. "' έpγ6.ζοντσ.ν χσ.τόt τόν !τοιλ!ζονtα έ 6.ζετq,ι γισ. 6.γνωστοu;, ό.::pδσωποος πιλά«ς, γι. !ι θειοι νό. ργ ' · 1pόπο, ο! πίνcχκις πού ζωyροr.φ(ζοντcχν στην ντόπι« νο;τονρσ.λι'"� όπο!ους 8ίν ξέptt τi1t0t« έχτlις ιiπό τό δτι οήμερο. τt 1 ":'"ή τοχνοτροπ!« ήοοι• ι πάντα. πολύ φτηνοί. Ό Φpόινς Χάλς, νοϋ τott; τbν ίχοuν στούς tστορ�χοUς πiνα.χες, !νti, χτlς ά.γ?­ δ δόιν Γχόγιεν, ·δ Γ�χομπ 6σ.ν Ρονtσvτσ.ιλ, δ Χομπέμ.οι, δ pοιζσ.ν dκόμσ. τ.1νι:ιχις μέ σκηνέ; τfiς =θημιρινης ζωrις. Τό Jι:οόϊπ, ό Ίσcχiιχ 6«ν Όστάντι κι δ ντt Χόογχ r:οτέ δέν πij• έμπδριο W.ων uχν(;)ν συνιπά.γιτ«t iίUαης 1fr-.i 6:ποζtνωση ριzν ψηλlς τιμ.1ς279. Σ! χ
· •?χολο

πr,

274

275

�. - .

11

1

λι tιομό ο! -,.λιtίχvaς πληρώvο.,...ν χο:λύ-<ιρ<ίνcις πηpε μισθό tχ'l.τδν σσ.pάντο. π/vτι χ ι λ ιάδες φριiγχα γιά μι.ά. περίοδο δtχιι ετών μlσιι οί δεχαπ/vtι χρόνιοι δ Μολ,ίρος 1<ίpοισε τροιχ�σιες τρ,αντοιiξη χ,).ιάδ,ς φρά.γχο. σiι. θιιιτριχδ; διιuθuντης '" ήθοπο,6;, χ, Ιίλλσ. δ""'όσιι.ς χιλ,ιίδις '1?4Υ'-" σlι .,.,γγρα.φέcις283. Ή δ,σ.φορiι ιiνιίμ4σα στδ ι!σόδημ'Ι. tνός συγγριιψέα καl σί χε!νο tvδ, zιιλλιτιχ,,η έξσιχολο uθι! ·,iι ο!ν α, l><φpσιση τη. π:ιλι� προχατιχληφη, ένο.ντ!ον τή, χsφ0>• νσ.><«><ης tργασισ., '"" της Ι>φηλότιρη, έχ'<ων που δiν !χουν Υ.<φιόι σχέση μέ τίς χιφωναχsιχέ, ,lχνις. Στη Γο.λλ!σ. dχόμοι "' ο! οιόλ,χο! ζωγράφο, χρατοϋσσιν θ•· ση κατώuγωy μbνο αύλιχων ά.ξι(.:)μσ.τeιύχων ί'σα1� τ� Οέχα· το δγδοο σ.!ώνσ.284. Ό Κοσέν
πτώσ.ι η μοw.χιίριση τιi)v -,J.,uχv61ν παφ
•

•

•

..

•

•

•

•

•

•

Τ\ ..

..

' Δι cr.τ.o 't7JV Q.ΠUΨ"fl α.υ..11 t.MV'ψ, V .L vuμ,-� ,(i:.ii.:;

! .

i1

ς.�.;;�γ;:.;

ήτο.ν γυ,δ, <ηρ• Ιίpιστη σχολι κή 6.γωγή χ αl σuμπλήρωσs την ,ι.οι•ιωv ιχή τοu ιιι�φω· 9'η στηv ύπηp•σiσι τι;ς σιόλή,. Πριν ιi.χόμ ,c< γίνtι αύλι χός ζω· γριίφος τcϋ Άpχιδούχσ. Άλ6έρτοu ητα.ν στην όπηρισ(ιι τοϋ Βινwiντσο Γχοyζιiγχσ. ατή Μιi•;τοuοι χα! πιχρtμειvε σι στ•· νή Ιr.αψr, μι την cιόλ,χή ζωή ,"'1 την ιχι\λ,χή δ ιπλωμσ.τlο. ο' δ).η το υ ,ή ζωή. Μοιζ! μ! την λαμπρή χοινωνιχή τοu θi· οη άr.όχτηαι ,u ήγιμονιχή πιριοuσtοι xcιl χupιίιρχησι στην όργα.νω• ' χο.λJ,,uχνιχή ζωή τr,, χώρο.ς -του σlι μονιίpχη,. τιχίς του (χαvότητιι; fπα<ξοιν σ' ιwτ« δλο. εξίσου 1,ιγιίλο ρ6λο • μ! τ/ι =λΑ•τ•χvιχ6 τr,, τσ.λtvτο. Χωp!ς uτοιε, Ιχ«νότητιι; θά toO ήταν dWvα.τo viι διιχπερσι,ώσιι τlι; πα;ρσιγγελ!ε, ποό τ/ιν χσ.w.χλόζα.ν• χcιι Π<>J 1'ιiνtο. <¼ Ικτιλονοε rσσ.μ• την τt· λιuτcιlιι λcπτομ/ριια. ,Κ ήτ"11 σέ θίση ν' dντιnεξέρχιται σ· <Σότίς μονιi.χιι tφσ.pμδι;ο.,..., τ!ς μεθόδου; της 6,01,ηχανικi). μο.νιφιιχτοόpας στην όpγιi.νωση της χσ.).λιτ,χvι>
οι

=-·

m

Ί

i

f Ί ;1

ι� ·

1!:

.ι.ει..

τtλεcτΙι της, ειχαιζ,_ στήν !δiι.ι δτι ή χοιλλι τιχνι1<ή i­ rw}"Ωf.'V"IΙ � Λ'V&,;,,. ..,. &τι ή μιτι.ιγpα.φ,ίι �ς εlχι.ιατιχ'ης Ίδίι.ις σ�ν τελι���-μορφή ιlνσιι δ,υτι9ιuοvοι.ις μον«χ" σημσ,οιο._286. Ή !δ!!Lλιστιχή. ,ούτη d.ντ!ληφη γισ. την τίχν η tξι.ι1<0λοvθοΟοι vά.vιu δλότελα συνηθιαι,ιvη στη θ,ωρ!α. χσ.! στήν πp:,.χτ:,ιή 'tGO σ.ύ).11<00 ,ιa! χλααοικιστιχοϋ μπσ.pδχ, δμω. δeν ήτσ.ν '"" τtτοισι στb νσι· τουpσιλισμb της δλλσ.νδι,ιης ζωγρσιφιχης. Έδω άπο δ(δι.ιχ< τδση σ,rουδιιιότητι.ι ατή χeιρωνιχχτι,οή !χτιλεση, στην ι!χσ.οτι, ><ή γραφή μt τό χιρι, στήν πινcλλ«Ιι χα.! σi κciθι iπσιφή το� χιρ,οσ τοσ 8a.o,ociλou μ! τό κιχνσι6ά.τσο, ώσt& ή iπ:θuμlι.ι νcί >.ρα.τηθοϋν 5λι.ι ι.ιότlt στήν ά.pχιχή τους χι.ιθα.ρδτητα. b«βάλ· λει εύθύς έξσ.ρχ!j; πιριορι σμ,,ός ατό κοιτα.μapιομό της ! ρ · γο:σlι.ις. Ό Ροσμπιν; υ!οθετεί τήν κλσ.οσιχιστιχή d.ντίληψ,J γι«. την χσ.λλιτεχνι1<ή δημtουf>ilι.ι σ! κείνη την περ!οδο τ!jς ζωης τοu στή ν δπο!ι.ι Ιχοι y' άντψε�σει τή μεvσ.λότεpη ζήτηση χα.! πpiπει ώ; έ,τ! τb πλε!ιr.ο •ι' d.φήαι ι τη•ι ι,ιλ,οη ταιν lf>iωv του α<ούς 6οη0σjς του. Ή d.ντlληψη σ.ότη δiν έ· ξωτεριuύιτσιι πιιpcί μετδ; ciπό τη ν Ά v ό φ ω σ η τ ο σ Σ τ ι.ι u p ο Ο στήν Άνt6ipπη287; χι.ι! χciνιτι.ιι ξιχn στην τιλ,υτιχlι.ι φάση τ!j; δpιχστηpιότηw. wυ, άπb.την δr.οlα., γι«. μ.ιlt φορ1t άχό μσι, Ιχιι φτd.σει ώ; !μας πιpισσ6τε,η ciπό τη διχή του r.pοσωπιχή !pγι,,ο!α.. · Ό Ρέμπpι.ιντ ιpw.veι σ' Ινιχ ατά<ϊιο tξiλιξης d.ν τlστ«χο ' με τό δφος �ς π ροχωρημένης ήλικlι.ις του Ρουι,πενς d.μi· σως μετ« τήν . π ρώτη τοv πιρ!οδο σcί ζι•γράφου r.pcσωπσ· γρσιφ, ω·�· 'Από χι!νη τήy έποχή χι.ι! 1,ιτd., ή ζωγρι.ιφιχή εlνσ.ι γt ιχότόν μορφή ά.μεσης προσωπιχijς «Υι.ικοίνωση, - ό ­ λοένα d.νς: στήν πρώτη, τήν πpω<ι!,γονη πιρ(, πciντοι ι!να.ι d.ντιχιlμινο' ατή διύτερη, τη ν τωρινή, οδο, τ!ι πάντι.ι ι!νιχι αιtοχιlμενο. Σόμιpω νιχ μ1 τή Θιωp(οι αότή, ή έξέ).ιξη πού μισολαβει 6.πό τη ν έπσχή της χλα<σσιχη, άp­ χι.ιι6τητι.ις rσιχμε τό μπα.ρόχ δ!ν ιlvιu !λλο τ/,:..,..,,χ Μpι¼. ή 6ιι-

να πlνιιχ.α. tιιmοιιv«:τσ.t Y.th)...,-4': JF λ)

w.

Ζ78

e,.,ιχιοι μ,τά5Gtση d.πό τήν πρώτη ατή 8tότιpη πιρ/080, ιι! την δλοινδιχή ζωγρα.φιχή τοΟ aι-του !6δομου ι.ι!ώνοι oιiv = · δ«ν<ζονu.ιι σltν 6.πλlς έν· wπώσεις ,οι !. μπ εψ!,ς της αιrοχεφ.ενικi'jς σuνοdσθησης288, Ό χσ,λ),"aχν ιχ/,ς pιζοσπιχστισμός πού 1τετυχοιίνει δ ΡοΟιι· πιν, στό τέλος τi)ς ζωης τοο δέ ζημ!ωσε τη δημ�,.,_ ό?tό­ ·ληφή ,:ου, έ•ιώ 1, !'διος ριζοσπι,.στισμb, σwlχιιπ στcν Ρέι.ι· πpGtνt δλσι δσσ. ι!χι ν« χιiοει. Ό y,0ιτήφορος !pχισε μιτά τή αυιιπλήρωση τi'jς Ν υ χ τ , ρ ι •1 η ς Π ε ρ ι π ό λ ο υ ou. 1642, μολονότι δ π(νι.ιχ� κσ.θι.ιυτό; δίν ήτοιν δλ6τιλοι 1656 δ Ρίμ· aπ οτυχημiνο,289. Άνάμεσι.ι στl,. 1642 χσ.l τ.ριχντ δίy ε!νGtι άχόμσι έχτός μάχης, δμω, ο! σχiσεις του μ1 την πλ<>ση ατόν άpιθμό των • πιχpσ.γγελιών του πρ!ν ιiπl> την lχτη δεκσ.ετlοι τοΟ Gt!ώYGt >.ι.ι! τότι ι,ον6.χσ. μπλ!χaτοιι σί σο6ι.ιρίς ο!,:ονομιuς δυσ-,ολ(ις290. Ό Ρέμπρq,•,τ δ!ν fιταν διόλου θό1ια μόνο τijς δικης του, μή ;.·ραχτικης ψύση, ,οα.1 της πσ.ροιμιλημt•ιη. ,ιι,,,:ciστ«ση, τ<ι)ν !διωτιχ(!ιy του δποθiσιο,ν- ή ιiποτυχ/cι τοu μ:αλλον ήταν άπο­ τέJ.εομιχ τη� βc,θμι"(", στpοιp!jς τοσ 1<0ινοΟ πpός τόν χλσ.σ, Ο<ΧΙΤ,'λ291, Υ.ΙΧ! τοu δι1<οΟ του άποτpιχ6ήγμσιτος άπό τlς �­ πιπctρό1', τό δπο!ο 8,όλου δl.ν d.ποσtpιφότιιν δw:ν �'1.ν νεότepος292, Ή d.π6ρριφη τοϋ lργου wσ Claudiu, Civili,, πού ζωγριχφίοτηχι γιlt τό Δημσιpχιίο τοΟ •Αμστιρ· νw::ι, ε!νιχι τό ,φωτο ατιι.d.δι τi)ς σόγχpονης . ,ιplσης ατήν μεγάλο Οόι,σι. τέχνη, της δπο("ς δ Ρέμπραντ ήτα•ι τό Ι(,._μώι πpοyινiστιρη tπο-.:ή δίν θ,\; τόν δι.οιμόρ:pο>Υι ο' ι.ιδ,;ό π?ό ιyινε, aηιι. m,ιιά δ.λ).η δι ν βdt τόν !φηνι νb. ξεπέσ« 1' ι.ιότό τόν τρόπο . Σ' lνσ.ν συντηpητιχό ι.ιόλαό πολιτισμό iνιχς κοιλλιτέχνης του ε!δοuς του !οως ποτέ νόι μή δημ .ιοΙJρyοGσε δΥοιια δικό τΙJu, δμως, !ι.'ι τbν άyαγνώpιζιχv1 t · οως θb. ψι.ιν σ! Ο� νΙt ,ιpσ.τηθ,t χοιλύτιpοι ά1<' δ,τι στήν ά · οτιχή Όλλσ.'Ιδ!ιι, �ου τοG lπέτρεφσ.ν ν& tξιλιχθιΤ HιcDc· ρσ., d.λλlt ι,,Jν τρ!ιpτηu δτοιy ciρνήθηy.ε πιά νlι ύποχuπτει. ΊJ πνεομσιτιχή δΜpςη wσ χσ.λλιuχνη Gplσuwι πci ντοι σ, χ(ν,

στ«.

.,..ι

"i"''"'

279

[-'

1.. 1'

i,:.

δυνο οΙ!-tι μιά. cιπολυτα;ρχι,ιή d.ίτε ιι.ιά. φι�ελεόθερη κοιw,,,ι­ "Τ/ διiτι,ξη δtν ι!νο:ι !vτ&λ6>ς cl;,ι(νδυνη γι cιότόν: ή μιά. 100 δ!νcι λιγότερη tλευθιρ!α. ><ι ή Αλλη λιyότιρη cιοφ.ιλcι«. Μρχουν ,ιο;! ,ιο;λλιτtχνις ,τού νιώθουν ιi<ιφ«λιι, μόνον δt«ν ε!να;ι tλεόeιρ0<, δμώς, ό�τιiρχοuν χι Αλλοι τ.ού δί μ.ποpοiίν ·/ ά.ν«οiνοuν !λεόθερα. παρά. μόνο δτ«ν !lνα;ι άδ,p«λ_.τ,.- ·(m�ς ,ca.t νdχιι /J δέ,ιο;-οος ι15δομος «lΦνα.ς ηω.ν μLΟΙ «π τις τ,ερ10� 1tΟύ 'fjσ«ν ο! περισσότερο dr.ομ«>.ρυσμίνες άπb tb ωδις μιάς σόνθεσης Ιλιυθcρίι:ις "' dισ,pάλιιο;ς.

•r­

ίο,­

ΤΕΛΟΣ TOr ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΤΟΜΟΥ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ J. Πρt'λ. J. Ηuί:ιίφ, ·'Dιιs Prob)em der Renaii.:saoce" Σtό \Vc:t,oe der Kulturaescbίchιe, J9)0, σ σ . 134 ιι.έ.- Ο.Μ. Tm·elyan, En· gllsb Soclal Hlsιory, 1944, σ . 9 7 . z. Jαlcs Mίcbekι. His.tni� n� ta Fr=-nN>. νιι ιR,ςi" f'f . ι; 3 . Πρβλ. Adolf Philippi, Dcr Begriff der· Rcnί.issanQe, 1912-ι σ . 111 4 . Εnιsι Tτoeltscb., "Rena.issaΠQC und Re.rormation", Hi st. Zc,it­ Srο!α ό L\ιος ό Wi
281

1

·

,

ι.....

:

[i 1

.

!

· hkcφi: :ι. ­ Werden und Wacbsen t!es eυrop, .r ruc J9. Jacob Strieder, .. l ί$nHιs.. ΣΠ,ν Pι·opyla.ceo- Wclt.ges:::hichtc.. ιν. J932. σ . S .ω. Jac oι, sιneaer,Jεiool> fou' gger, ιΥ26, σσ. 7•8, 21. Wer� Weisbach, ''Rentis.s:ancc al:s Stilbe;ι:ίff'Ό Hist . Ztit· sι:hrifι, J!U9, ,. 120, "· �Assisi und di c Anfacnge dcr Kur.$ι 22. Heorί Thode, Fι·anz von der Rcnais.s:ancc, J88.S.-ΤοΟ tδιοu, ''Dlc: R�n ί$sanoc", 'Bay. J"'euthcr Bla c.tt c.. -, 1899- Emik: Gcbhardt, Origίnes de Ι a Re• ruύss aσoe e,n ltalie, 1879.-Το() iδιου, lιaJie mystiQue, 1' 8 90. -PauJ Sabatier, Vie dc Saint Frao90is d'Assίsc, J 893. 23. Konrad'Buτdach, Reforι·naιion, Renai.ssanQt, Hum a.nιsmus, 19J8, σ . 138. 2 4 . Carl Neuιnann, "B)'zcntin ischc KuJιur und RtnaissaDα'kutιu-r'", Hist, Zeiιschr., 1903, ,. �1. σσ. 228,231, 2JS, 25. Louis C.Ourajod, Lt�or.s professtes Α l'fcoJe du Lcιuvrc, 1901, U, σ. 142. 26. Jacob Sιrieder, Studίen zur Gc:sch. der kapit. Organi3atioosfor­ meo, 1914, σ. S7. 27. Ju.lien Luch airc. Les Societts iιaljcnncs du Xlllt nu XVe., siά:Ιe. 1933, σ . 92. 2 8 . Max Wober, Wirιsclw'ι und Gcscllsc:lwt, 1922, σ . 573. 2,9 . Robert Da.vίdsol:m, Forschungen zur Gesch. \'ΟΩ Aorenz, ιν, 1908, σ. 268 30. Max Wcbtr, ορ. c:ίι., σ. 162 31. lbid., σ. 565 3 2 . AJfred Dorco, Ιtalienische Wirlscha!tsgtO
d . Kuosthisι. 5.ιn,m\. d. Allernoα:hsten Κaiserhause,;, 1901,ΧΧΟ, ",.. ι,'( 1<;1 46 . Πρβλ, γιό. τά πο.ραιcdτω, Gcora Oombosi, $ρίοeιrο Arctίno, 1926, σ σ . 7.1 ι. -o!r. ibid., σσ. lZ-14. 48. Bern ard Beι·enson, 'fhe: Jιa.J iao PaU).ιcr.s of ιhc Rc:na issaoce, 1930, σ . 76.-ΠρΡί... Roberto SUJνjnj? "Ζuτ F1orent. Malerei des Tnscento", Κritischc Berichte zur Kwιsrgesc:hichtl. Liιc.. ratur., VI, 1931. 4 9 . AdoLf o Ga.spary, Sιorίa. della Je.ttcratura itaJ.• ι, 1887, σ. 97 . 50. Werner Weisbach, F.rancesc:o Pessclin o uod die Roma.otik der Renaί!.$811<:e, 1901, ο . J 3 . 51. )ulius ν . S cb loss cr, '"E.in νcr. onesiSCb� B ildetbuch. und dj e hoo­ fische Kunst des XJV Jab.rhundtrUJ". Jahrb. d. Kuosl.Jιi$t .SammJ. d. A!Jerh. J<.aiserha uses, 1895, τ. XVJ, σσ. J7J κ t . S2. Α . Gnspaσ, ο ρ . c:it., J, σσ. JQ8.·9. 53. Willιc:lm Pinder, Das Problcm der G
283

72. ΠοΡλ. Anthony Blunt, Arιistic Theory ίn ltaiy, 1940. σ. ,Ι. 73. • WiUιelm v, Bode, Bcrtoldo u:nd Lonnz.o dl Medicf, J92.$. ο . ι4. 7 4 . Wi lhcJ.m v . Bode, Dic Kunsι dcr Fruehren,iss.• σ. 1 8 . 75. Jac:ob Bun:kbardι, Beitraac ιur Kunstι:esch. Jtalic:ns, 191ι, 2η i<δ., σ. 397. 76 . Loιhar Brjege.r, Dje. ιτos.sen Kunsιsammle.r, 1931, σ . 62. 7 7 . J . v . Sclιlosser, ορ. cit., σ. 194. ,. U/...A,,,.h,.J.h.,nιt ..ι- ι-1ooeόc.,,Mn ΑΙt,..n11ιης. '7Α · r....,.....,, Vnίm' n: .. · - .. .. ΪΒ93,-3η ί,Κ Ι, σ. 7 9 . J. Burckhardt, Die Kultur der Renaiss., 1., σ . 53. 80. Μ. Wackcrnaael, ο ρ . cίt., σ . 307. 81. lbid., σ. 306. 82. lbid., σ . 307. 83. Μ. Wacl:enιaιre
4-iϊ...

ΙΟS. Joscρh Mcdu, Dίe Handιcirachlichcn w i ss. Lit., 1, 1919, σ σ . 10'7-8. 107. Α. Dresdner, ορ. cίι., σ. 72. J08. J.P. Richtec. 1De Lίιerυy WoΓk of Lαnard<.} da Vίncί, 1883, 1. Νο 653. JQI). R, Saitchιic.k, ο ρ . dι., σσ. 185-6. JΙΟ. nρpλ. ttΊν περι-yραφή ,οο Μπα.ντtλλο γιd ,ήν άσυνς,χ'η μ"­ θοδο έ?'((lαίας τοtι Λεονρέτtο (1S4S�). 12S. ε . Zίlsel, ο ρ . cίt., σσ. 112-13. 126. Β. Wal�r. ίρ. cit., σ . 105. 126a. npόκtιtαι γιά -ιόν ''ά,rε;ρ(γρ<ιπrο" Πιttρο Άρετiνο, 1492,. ΙS56 (Σ.τ.Μ.) 127. Πρβλ, J. Huίzi nga, Erasmus. 1924. σ . 123. -Karl Buecher. '''Dic An!acnse· de5 Zcituψwescns". Σt'ό Dίe Entstehun& der Volkswίrtschaft,. 1919, Ι2η ι,δ.. ι, σ . 1233. 128. Han.s Baron, ..Franti�n Poverty and Cίνίc WtaJth as Factors in the Rise ot· Humanίstic Τhαι.ιιht'', Speculum, ΧΙΠ, 19381 σσ. JZ, 18 κt . Τό πα.ραθtτει ό Ch. ΙΞ. Trω.k.aus, Adνcrsity's Noblenwn, 1940, σ σ . 16-17. J29. A1trc.d ν. Manin, $ociol o.gy of the Renaissancc, J944, σ σ . 5.3 κέ.

285

J lι i

J:,, ί.

i'

1:

1

, 1 11

!.

:!

130. Jυliω Benda, La trahison cks c!eπs, 1927. !,!. � . Μο:..::!α, :;. �;:.,. :, :; , ::�. 132. Πρβλ. 1ul ,ά ..,ρα«1<0>, C&siιnir ν . Chledo wski: Rom. Dle Mensctιaι deΓ Ren&issanee, 1922. σσ. 350-2. , 133. ff!:l"ΠUfru\ ΌόΠή)ayi, uff&e1ς Werkstaette", 1ahrb. d. Kunst ­ hjst . Samml. dc$ AJlub. Kaίsc.rha uscs, 1895, XXVl, σ. 233. J34. L.B. Alberι-i, Dc. rc aedifίcatoria, 1485, VJ, 2. 13S. E d . MueJfer, Gesch. der Tbeorίe der Kunst bei deή Alten, 1 1834, α . 100. 136. L.B. Albeni, Della pitcura, ΙJ. 137. Jlakla.ss&Γe Castψione, 11 Cortcgjano, 11, 23-8. 138. Πρβλ. Heiιuich Woclfflin, Die klassiS<:.hc KuDsr. 1904, 3η ι�δ. σσ. 223-4. 1 3 9 . Be.llori. Vita dci ρίnοrί .::τλ. 1672.-Πρβλ. Wernc.r Weisbach, <•Dcr Mao.ieris:mυs'\ Zcit.scbr. r . bί.ld. Kunst, 19J8�19, 'ι' . S4, σσ. 162·3, 140. R . Borghini, 11 Rίposo, 1584, -Πρβλ. Α . Blunι, ο ρ . cit., σ. ΙS4. 141. Wilb e ln} Pioder, "Zur J>h)'Sio gnomik dcs Maoiuismu.s" Σtό Die Wissenschaft am Scl1<:idcv,-oge, Ludwig-J
JS7. F. v. Bezold, "Staat u. Gesdlsclιaft des Ref'ormationuettalt.er:s", ::�ό s�: � G� J.g IIC-�I u Zcίi. Diς, Ku1nu UC:ι Gqenwart, 11, S/1, 1908, σ . 91. 1S8. . Ε. Betfort Bax, Thc Socίal Side of me· Getman Rero rma.ιion, .. ·π, Ίηιa Pe.asant ·war ίη Cerinany, 1S2s-6. ί899, σ σ . 21s ιr.:έ. JS9. FncdΓich En,ιel• υec De uιsche Bauemkricg, passim. . 160. Walte.r Frίedlacnde.r, "Dje Entstch un g des antikJa:ss.ischcn Stils in der jtaJ. Mal. um . 1$20", H.cpcrt orium f. K urιs.twίss., τ, 4-6, 1925, α . S8. 161. Geora Sίm.rnd, "Michc:.lαngclo" σtή Philosoρb..ische Kιιltur, J9J9, 2η b:δ., σ . 159. J62. Πρβλ. Nίcolaus 'Peνiner, "Gcgc.nrcfαmation und Manieri:sntus", .• τ . 4-6, 1925, σ. 248, Peρenoήum Kunstwis� 1 6 3 . Mac!tiaveJΙi, 11 Princiρe, χεφ. ΧΥΙΙΙ. 164. Πρι»,.. PasquaJe VjJιarί , Mad\iavclli c. i su oi fc:mρi, 111, 1914, σ . 374. Ι6S. AJbert· Ebrlιardt, ''Kathol. ChriS;tcntum u. Kirch e- Westeurop.ι;s ί n der Nc uzeit", Στήν Gcsclιicbte dei· ehrjst.. RcJig. Κ uΙΙιιι · dcr Gegι,nwart, 1909, 2η ικδ.,• σ. 313. J66. Oiov . Paolo Lomauo. Jdea deJ tcmpi o ddla pitt ura, lS.90, κι;φ. Vlll.

r.

J67. ,Cw-Jes Dejob, De l'inflυencc du Concilc du Trente, 1884, σ. 26), J68. R..V. Laurence, "Thc Church and rhc Rc:formation '\ Cambridge Mod. Hisι., 11, 1903, σ . 68 5 . 169. EmiJc Mile, L' Art relίg. aρ� lc Co ncil e de Trcnιc. 1932, σ . 2 . 170. Jώiυs Schlosseι-, Die Kunstliten.ιυc, σ . 383. 171. ·Euacne Muc:ntz. ''Le pron tcstantisme ct l 'a.ι•t'Ί Revue des Re­ vues, 1900, Jη Μnρτlου, σσ. 48J•2, 172. )b i d.• σ . 486. 17). Gusιave druyer, Les jlJustrati ons des t<:Γits de Jtrόme Saνo­ ιιaroJa publίc:s cn ItaJie au X:Vc ct a u XVJe siecles et les parυ1e� du Saνonarola sιίr l'art, 1879.-J osef. Sc1ιnit7.c.r, $avo.naι:-o la, 1924, 11, α σ . 809 κέ. Ι74. Wcmc.r Wc:ίsba.cb, Der DΔroct als Κ.Unst der Oegenreformaιion, J921.-Ν. Peνfsoer, Joc. cit. ns. Fήtt Ooldsclιmidt, Pontoπno, Rosso und θι·o nz.in o, 1911, σ. J3. 176. ΣύμQ(Ι),-α μ' lνα Ύι>άιΦα toD ζιιryράφ,,υ Τt10\\λ10 Κλόβ10, Πρβλ. Η. Kehrςr σfό Ku.nsιcJ.1ro1Jίk, t . 34, 1923, σ. 784. 177. ε. l'anofsl
286

i

iι

1 82 . Nikolaus Pevsner, Acιden.1ies of Art, 1940, σ . l J . 183. lbld., σ σ . 47-48. 184. Πρβλ. Α. Dresdner, op, cit., σ . 9 6 . ι ·, 185. Ν. Peνsaer, Ac:ademίes of Art, σ . 66 . J 8 6 . J . Schlosser, Die Kunsιliteratur, σ. 338. -Α. Dresdncr, ορ. cit., σ. 98. d�c. Ahendtandα.. ι IQI&. ασ. 1R7. ΩJ.v.ralc1 S:nenl11�r. Der (JnΙuρana . . 262-3. • J 88. Porrφonius Gaurίcus, � sculιura., f'°4 . Τό 1111:αρg.θtτιι ό P a oofsky, Die Perspcktive ιςtλ. σ . 280. ΙS9. Ν. Pin dc.t, ·•zur Physiognomik des Man.ierismus". 190. Πρβλ. Ε. ν . Bcrdι:n -Α. L. Ma)τr, Tiatorctto, 1923, t, σ. 7 . 191. L . l'fandl, ορ. cίt., σ. 137. 192. Ο . Grauιoff, "Sρa.nien" Σ-τό Ba.rockmale:rei in den roma.a.ίscbca Laerιdern. Handbuch dcr KunstwW., 1928, σ. 223. 193. Gustaν Glucck:, "Brucael und der Ursρnιnι seiner Κ. wι sι· Στό Aus d.reίJah rbunderte:n curopaeischer Mιlereί. 1933, σ . 1� . 194. lbid., σ. 163. . Ι9S. Πρ6λ. Ch. de Tolnai, Ρ . Brυeι,el l"Ancieo, 193S, σ. �:Ζ. τοΟ ΊτολοΟ κοιητ� Ι95α. Όροι βγαλμtνοι ά,ό τό tκςητημt•ο Mari.αi (nέθcινε τό J62.S) κα.i άπ-0 τό άpχαιοιιc�Ες n άνnβε· η<ό toO '!σ,τανοΟ Con:ora y Argotc (Ι561·1627). ,Παράλλη),ι,; ύφΟΚογtι.&ς 'tάσtις ιtνcιι ό λtγόμc� «r;ι)φυtcrμός» στήν Άγ. γ).ια, κιιi tό $tylc ρrδcicιιχ στή Γαλλία (Σ. ϊ Μ.). 1 9 6 . 'Ο Ma.< Dνorak κι ό Wil.heιm Pinder άναφtρθησαν στό μανι­ ερίστικο χαρα.,.,fΊρα των ιpye>ν το\} Σο.ίξπηρ καt roO θtρβόy. -:ες, χι:ορtς πάντως � ,ιροβο()ν σε ό:νάλυοή τοuς. ι 96a. Ό συγγραφcό,c ύπαινισσεται tό fondu το() ιανημα;οyράφοο ' (Σ.τ.Μ.). 197. J.F. Kelly, Ctrvantes aod Shakcsptaτc, 1916, ο . 20 . 198. Miguel de. Unaιnuno, Vίda de Don Quijote. y Sancho, . J914. 199. W. P . Kcr, Coli,cted Essay,, Ι92S, 11, σ. 3 8 . 2 00 . W . Cunningham, The Orowth of English lndustry and Commerce in Modern Times, The Me.rcanιile System. 1921 . • σ . 98. 201. E.M.W, Tίllyard, Ί'be Elisabethan WorkJ Pictυre, 1943, σ . 12 202. Τ.Α. Jackson, ''Marx ιιnd Shak.espeare". , Jntematiooa.l Lίteπ tur, 1936, δρ. 2. σ . 91. 203. Πρβλ. Α�Α. Smin,ov , Sbakcspearc.. Α . Mar-Jι:ίsι 1nιcrpretatioo Crίιics Groups Series, 1937, σσ. $9""60. 204. $c.r gc.i Dinι:ι.mov, "King Lear'',lnternational Lrteτature-. 193$, 4ρ 6, σ . 61. 204a. Εlρω\· ικό ποράνομα τοΟ Έρρί�οu Πέρσυ στόv "'Ριχάρδο (Σ.τ.Μ.) 20S. rtρβλ. WyπdJ 1am Lcν..is� TJie Lion aod tbe Fox, σ. 237. 206. Μαχ J. \Volff. Sbakc:spe.ιre, 1908, 11, σσ. *8

wος

m . Πρβλ, John Palmer, Political Characιers of ShaJ
σ . VΙΠ. 208. Phoel» Sbeavyn_, The Litcrary Pro(fcssio n i.n tbe Elisabeιhao Age, 1909, σ . 160. 109 . Dιvid Daίches, Uterature aod Socίet y , 1938, σ . 90 . 210. Joh.n R icbard Grcen, Α Shor1 History of the Eι:ι.glisb Peoρle, 19)6. σ. 400.

,ι ι Ρ Ι{ l"h111m.N>ι-ς Th,, ι::ιϊ,-ι:ιhΡthιι.n !'-:t�c,,. JQ?.,.

212. C.J. Sisson , "ric Thcatrcs nnd eoιnp&Qϊe.,•• Στό Α CompatUOn to Shake:.speare Stυdics, tκδ. Η . GrandviJΙe • Barkcr καt Ο.Β. Haι:τison, 1944. σ. JJ. 213. P h . Sheaνyn, ο ρ . cit., σσ. ΗΗ2, 2J·2, 2 9 . 214. Al!red Harbaιe, Sb.akesρea.rec's Audierιce, 1941, ο . Ι 36. 21S. J. Dov,r Wilson. The, Essc.otial Shake<ρeare, 1943. σ . 30. 216. Α . Hubage, ο ρ . ciι., σ . 90. 2J7. C.J. Sί$Son, ιυc. cίt., σ . 3 9 . 218. H.J.C. Oriersoo, Cro>S Cιιrrent.s i n English Ιίι o f the 17th ceot., 1929, σ . 173.-A.C. Bradley, S.hakespcarc's TheatR and Audieαcc, J909, σ. 364. 219. Πρβλ. Robert Brida,s, ''On thc lof!uenoe of the Audίence". Στό The Wόrks of SN.kesρea.re·, S1Jakcspcaro Hcad Pτes.s, τ.Χ, 1907. no . L.l.. Scl1uecking, Di< CJ,aτaktcrprobleme bei Shatespeare. 1932, 3 η lκδ., ο . 1 3 . Ζ21. Πρ6λ. Allardyc-.: NicoJJ. British Drama, 1945, 3 η tκδ., σ . 42. 222. Πρθλ. Hennίs Brinkmαnn, Anfacnge des modernen Dramas ίn ))c:utsclιland, 1933, σ. 2 4 . 222a. Ό δρος illusiooism άποδόθηιcι σ·τόv Α ' tόμο ώς 'Ί�vw.σ,ο· κρατlα" (Σ. τ .Μ. ) . 223. Πρβλ. L.L. Schuecking, o p . c.it., ρassϊm. -ε:ε. Sιoll, An and Artifice in Shaf
19

231. AJbert Ebmard, ορ . cit., <1. 356. . . • . _ . • . • 2J2. J::.oerhant ι.,οιι:ιcm, :)ι:aaι u. \JC$CJ.tscnaιι αc::s .ι..cιι.aιιcn ucc veι­ &tMtformation" Kultur deτ Gei:eι,wart, U, 5/1, 1908, σ . 200 . b2 3 3 . BeiahoJd .Κ.osec: "&aal \1. 0...Jψ;ba(t »ιr. H�it sόlutismus", Kultur dα 01:gc:n"' art, U, S/1, 1908. σ. 255. · 234. Jbid., σ. 242. 23$, Ε. Lavi.sse, op. cit., VΠ, 1, 190S. σ . 379. 2)6. WaJter Pla
*'

290

261, J, Hw:ιinga, HoDaCΩdwche Kultur, σ. 13. · 2�2. Kurt ΚAser, �. Euroρι.s im Ze.ίtalιer des λb:solutisιnus. 1.Μ. Hanmann - Weltιescι,., νι, 2, 1923, σσ. }Υ, ••· 263. Ρ.ν. Bezol
291

'

ΤΖΙΟΠΟ, Τό ΦIΛΙ ΤΟΥ \ΟΥΔΑ. Κοπlλλο ντιλλ' 'Αρcνο, Πάδοvο, )"Vρω ο.ό: 1305. Ό Τζ,ό;το ε1νο:ι ό πρώτος ι<ο:ί μ.εyσλVΤερος δάσκαλος: τoii 6:στι-κοϋ -.cλασι.τικ1σμQV πού Ισορ.. po-tttt τfλι,c τ(Χ ,.-οτοvρο:λ1στικ-ό κοl φορμαλ1σ-r1κΟ: στο1χςί(t ττjς άvαπαράσ-τασης.

ΜΑΖΑΤΣΙΟ, Ο ΑΓΙΟΣ ΠΕΤΡΟΣ ΒΑΦΤΙΖΟΝΤΑΣ. Φλωρε ντία, Κιέζα ντέλ Κάρμινε, 1425 - 27. '< Ό άνθρωπος πού τουρτουρίζε ι ». Στή δ ε ξιά άκρη της ε iκόvας είναι κλαc:rσικό παράδειyμα τοϋ νατοvρα­ λ ισμοv τοv πρώιμου δέκατοv πέμπτοv αiώvα.

'.

ΝΑΡΝΤΟ ΝΤΙ ΤΣΙΟΝΕ. Λεπτομέρεια άπό τόv «Παράδεισ�». Ν:� ποyραφία στή Σάντα Μαρία Νοβέλλα στή Φλωρει:τία,, εκτη �ί καπία τοϋ δέκατου τέταρτου αiώvα. 'Η τέχνη τοv Ν αρvτο vκ η Τσιόνε καl τοϋ 'Αντρέα 'Ορκάvια, μέ τήv αvστηρά έπιπε�ο μ� τ �� ­ η όρyάvωση των σvvθέσε ών της, σημαίνει τή συνέχιση τηs Ε�\ηv μης, ίερατικηs τεχνοτροπίας τοϋ μ εσαίωνα, ά λλά συνάμα , yε ο ­ p μεyαλύτερη σιyοvριά της στήv άναπαραyωyή των πλαστικωv μ σΟ, αλισ μ ρ ατο v, v φω όροθετεί σπουδαίο στάδιο στήv πρόοδο τοϋ v

1

"'

��- ,:-; '""!' ,Ι• C 'ι

, ....

,,,

>·

Ά,t

�'

�;:_,;v,

.

t.

.;

'"\{\

"'f' ,Y-� �-·� ),\,, ,,.� � , • ,,,,._,

'

•":•�ο

-:;·

ί

.i1I ·�

11

t,i t'

� f / ! f χ

! •

1ι-1

�

1·.

,•

'i

} .

',r

t:

'fj i

·'\{ . ,ι ·, �' ·4

,.

�··

ίΛ "r�

"'

;,:' '

' <\";,'.�,

,

"' �

ΤΖΕΝΤΙΛΕ Ν ΤΑ ΦΑ Μ ΠΡΙΑΝΟ, Η ΠΡΟΣΚΥΝΗΦλωρε ­ Ν ΜΑ v ΓΩΝ. ΣΗ ΤΩ έyαρο Ούρφίτσιl423. τία,Μ

Ή επιρροή τοv ίπποτικο­ ρομαντικοv πνεύματος των βορειοϊταλικων αvλων yί­ vεται αίσθητή στή Φλερεντία ήδη, άπό τήν άρχή τοv ! Sov αίώvα. Κανένα ερyο δέν ειvαι πιο χαρακτηρι­ στικό yιά τήν τάση αvτή άπό τήν«Προσκύνηση» τοv Τζεντίλε, πού μέ τον πολv­ τελ ή καί γιορταστικό χαρα κτήpα τη, βρίσκεται στήν όξvτερη δvνατή άντίθεση μέ τήν άστική τέχνη της έποχης.

�

\

�

.J ΦΡΑ ΑΝΤΖΕΛΙΚΟ, ΕΥΑΓΓΕΛ I Σ Μ Ο Σ. Φλωρεντία, Μ οvσεϊο Σαν Μάρκο, yύρω στά 1440. Ό σvν­ δvασμός τοv έκκλη­ σιαστικοv καl τοv κοσμικοv, τοv μεσαι­ ωνικοv καl τοv σvy­ στοιχείοv χpovov στή ζωγραφική τοv Φρά 'Αντζέλικο είναι τvπικός yιά τήν άνά μιξη των τεχνοτρο­ πιών στο πρώτο μι­ σό τοv δέκατοv πέμ. πτοv αίώνα.

,='""'"__.,;:,/.,d.-

1 f

4J ;

�

�

J;,τ'�,,

::ι '"z;.""""''"

f: .

..,...,_.,... ..

}}i�:�l1ϊ:' .. >· ":-.�� '>·':, • (

,,,.,. ;,,>' "'::i'.-

�

1.';

.,l

&

...

�"'''?, l,t

. ,, "' ,.,

.

"

. �,.. '

'

__,_.,,__. �-,--•

�.,

�!"'/,.f'r"_.ιιlf'...

� "<ι::.:.��-...,��A..�,:�,;:r"" 1,.,_���---���J

,�

,._/-

�-"'!J":..·:;�.C

�·��·-·-·---��.-,--.... ·...

·-- ___ __� .;i(? :: ��". . , ,t',ζ� :ϊ,·..';.·.(::�;�:r i.' !]. '::�:�"'!:�,t � . ;, ,� ·'''. � "r:�i· ;�!:ι';,' ;>]'Ή ,i.,,,�. , .! � , '.':�r \,..ς 1 -,.,� ,: ...--,· ����,,�-;,,�·:· ,.�·,�_.,;ί#.ίι<'�'· ;z =�t{. · . ,, ·" !(" ,:2; '·'J"'t'::,.,;:\ · .,. ' '• • •; {� · ..,..,. · .....� ' ·. ·Ψ::r·\1.• ...,ι··.._,.-,../. � -t-;.. , ...ι, 1·. '�,.1 ,, " t'" .,, ' ,ι-·ϊ'�ϊ:ι . . '[ ;-ιι.9,,. η . ' �· . �. . � ,.,· · · · . i \ ι ., · .1' . 1 .ι: ,. ,,� io ·, �,>-; >· ,;:

�... .,, �...": •·.$, ��'.'*''

•'

_,

•0""

� i(: ,β . ,,,

y.ι. ...i-°!.c' .

. ,,j

·.

f

>

ιι....

,

..,,.

, .

'1!'

,..

,.

',�Μt:,:...;.:,.

,,;',"' ,.,ι,: 1M'M

.

.,

"1·· ) ;

.�

ΠΙΕΡΟ ΝΤΕΛΛΑ ΦΡΑΝΤΣΕΣΚΑ, Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΤΟΥ ΣΑΒΑ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟΝ ΣΟΛΟΜΩΝΤΑ. 'Από τόν κύκλο νωποyρα­ φιων «Ό θρύλος τοv 'Αγίου Σταυροv» στό βημα τοv χοροv τοv Σαν Φραντσέσκο στο 'Αρέτσο, γύρω στα 1460. Ή τέχνη

· ··':.·· "'""U·""

i:i_

' i

,,

\111 .. JΙ!Ι._ \\, �t� & ·, 111,,

•.

·,� '·.·.·ι

p .

¾..

f .�

.ι. :..

i".

.

ί'\ ,,,, •. ' 't·

s

1

11

":; -� ·�·:;"1/ .-:, i$.���

"'::,,, i/'C.o, W,

Ι'"'. •!.') .

.

·,�

Th ι;1.:•;'"'·,,

Ι�Ί·'Ι ' --� -� ;!

jι

. .�,,,

,, ,�!�

". . '; ,"'f ... · ,,. ... \•. .: . � ...,'i, • :\ . . . {t, � ·� ·ί, : ... • ·· . · •...·. � •.. ·· · , f . . .· . "�•t, Η \ / •

"'•

-"t

�

..

._",ι.•�1',�4'Ρ';�

k

..,

�

:

',.,_,...

,......_, •

t '

ι: ' ...• ,

,i

i \' 1 1

,

t..... ,... -r J.. :ι;. •,

'(

_

f

.:ι.'11:' '!{f -"'·"

Jt

��r-� '9 \ ... J, ,,. ... ,. ·-�

"

' •

τοv Πιέρο θεμελιακά καθοδηyείται άπό νατουραλιστικές κι' όρθολοyικές άρχές, δμως είναι όλοφάνερη κι ή αύλική άπό­ χρωση στην έπίσημη κα\ μνημειακή τεχνοτροπία τοv δα­ σκάλου, ό όποίος yιά πολvν καιρό ηταν στην vπηρεσία της ι;χύλης.

ΡΑΦΑΗΛ, Η ΛΟΓΟ­ ΜΑΧΙΑ. Νωποyρα­ φία στην Στάντσα ντελλά Σενιατούρα, Ρώμ η , Βαηκανό, 1509 - 1 1. Έδω έπι­ κρατεϊ άπεριόριστα ή άρχή της vποδει­ yμαηκότητας, ένω λείπουν άκόμα κα\ τά στοιχεία έκείνα τοv αύθορμηησμοv καί της άμεσότητας, πούέξακολοvθοvννά vπάρχοvν στην τέ­ χνη τοίί Λεονάρντο.

ΜΙΚΕΛ Α ΝΤΖΕΛΟ ΔΑΒΙΔ ( λεπτομέρεια). Φ λωpεντία, Άκαντέμια ντέλλε Μπέλλε Άρτι, 1501 - 4. Όπωs άκριβωs παρατηρεϊται μιά διαπραyμάτεvση τf\s άvδρικf\ς μορφf\s δλ ο καί λιyότερο ήρωϊκή κατά τήν ίξέλ ,ξη άπο τόν Πολvκλειτο στον Λύσιππο, έτσι μπο­ ρεϊ νά παρατηρηθεί ή άντίθετη τάση στήν εξέλιξη πού όδηyεϊ άπο τόν Ντονατέλλ ο στον Μικελ άντζελο: το !δε&:δες τηs άνθρώπινηs προσωπικότητας yίνεται δλο καί λιyότερο άστικο καί πλ ησιάζει το ίδεωδεs της άριστοκpατικf\s καλ οκαyαθίαs.

. 1 .

� .....·r·

. ;;,,,,..

t":'-" i

t•

''

",+.i.: -F'

ϊ

..

.'1",

.·.

'f,,." •. ,

.•'

,.

.,

.;;

·�.;. "

/,

ι:.

;4��

J

.,

/:Λ'}J,..,' "·· .··..

j·:

:ι

�

,;i

). '.·.·....:·� ;g\�

"!'

·\:.; ·ι}.�::Π1]ι; �.

· ,.. ,,

!

.

' ,<,;,,..; " ·.:Ι.. !"." ',Jj, ·,. �,�) _/" ιi ,._, }��-. 'i, .;.>,.�:... :-�.�

ΜΙΚΕΛΑΝΤΖΕΛ Ο, ' Η ΔΕΥΤΕΡΑ ΠΑFΟ ΣΙΑ (λ επτομέρεια). Σίξτε10 Πα Υ Ρώμη. εκ�λτ�, ιο, 5 έκτrρ ό ( 34 · 41. Μέ τόν Μ,κελάντζελο, τόν κύριο � σωποΡ τη ναyε ς σ,κοv ί θ ' vνησηs, ήδη άρχίζε, ή κατάλvση τοv κλασ­ α σ είvαι τr ά �μα;?s :f\s άρ �ονία,s. Ή «Δεvτέρα Παpοvσία,> τοv δέν ι μ ημ ο μορ Χισηs ' , φιας, δvναμης καi νι ότηs, παρά εiκόνα σv ι ? κι απε y λ πισιας.

'·•ψ•,,s,•• "N''sCS/'

'!'___________'""'!

ΠΟΝΤΟΡΜΟ, Ο ΙΩΣΗΦ ΣΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ. Λονδίνο, 'Εθνική Πιvακcθήκη, 151819. Έχοvμε έδω μπροστά μας μιό:11 άποσvνθεση του χώροοv παρόμοια μέ κείνη πού υπάρχει στό: τελεvταϊα εpyα τοv Μ1κελά11τζελο. Πραyμαηκέs μορφi:s κιvοuv11ται σ' ενα πλαίσ10 μή πραyμαηκό κι' αvθαίρετα κατασκεvασμένο.

, '� ,.,,,' ,,;,c,1

{'JJ., :J:./' ·� ' �·,:. -

�Ei. �" (�,. '\···

, ....�, t

tr·,;....�i·,

ψ '

ί--(.· "f

"1 \rtt":'.,a1tt••--

ι

J

',,,

ΜΠΡΟΝΤΣΙΝΟ, Η ΕΛΕΟ­ ΝΩΡΑ ΤΟΥ ΤΟΛΕΔΟ ΚΙ Ο ΠΟΣ ΤΗΣ. Φλωρεντία, Μέ­ γαρο Οvφφίτσ1, y vρω στό: 1555. Προπαντός σό:11 προ­ σωποyράφοs,ό Μπροvτζίvο ειvα1 εvας άπό τούς iδρvτές TOV αvλ1κοv μαv1ερ1σμοv.

.....

�·

, '''i

.,.,.

. �,

"

��; .,.

-:,,,.,,..(

.i\-

.

J /''

>ι

-

·..

Α,,·"""' ,..ιο,r

'•

.,,

'"''i .

' ·, '·--���.&.¾,hi>.Hr'�-"*"'

Ι;Κ

ji :

.1•\

..• '

,_�,,,..,��

ζ�,�./

ΤΙΝΤΟΡΕΤΤΟ, ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΔΕΙΠΝΟΣ. Βενετία, Σ. Τζ1όρτζ10 Ματζ1όρε, 1592- 4. 'Αρκεί vά σvyκρί­ vοvμε μιάv άπό τiς άvαπαραστάσε1ς τοv Μvσηκοv Δείπvοv τοv Τ1vτορέττο μέ τή δ1απραyμάτεvση τοv ίδιοv θέματος άπό τό Λεονάρντο yιά vά παρατηρήσουμε τήv ολοσχερή κατάλυση της 'Ανα­ γέννησης άπό μέροvς τοv μαvιερισ ,ov, τήv άπόλvτη δvvαμικοποίηση καi δραματοποίηση της όπτικης έμπειpίας.

8 Ω - -, C:ι��Λ 01� ?"� ο- -! ;,ς Ο--0

?S�

cj �,�� Ι ..j-< -! τ: -ο ο )> m- Q- �- θ .; >' Q Ι -;:!· � Β -! "'

ο

Q

;j C � Q -< ο-δ-�.;,<;

]'5;;; 3:: ο φ

-

§.�-·Έ -Ι Q Q- ! ..j - Q )>

-

��-_;ο

-Θ Q <: -τ:, "' ;j.:::;-,

:g_ _g � S; Λ Q

Q•ζω Q

..j

-- � ο '§_ΞJ� ο' q mn -< >' -4 � Ο') .=1 6 -=1- -ο τ, "' τ:

ε-:ci m-M

_g1 �

6- �­

..j _=1,....,. ι

φ 1::: ο- �m

c-5 τ,ο- ο

-Θ

-!

} ' •.i

#

'\

� t·."'· -. ' t,,., Ι

1

� ,,,,�- ,r ,:

r m

.,;,,w,-,e tt·rthω�_'"��

�

·' _,

,.

,.. i

!i

f'

>' . ;,

) 1 :\

f(ΛPABATZi:J, Η ΣΤΑΥΡΩΣΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΕΤΡΟΥ. Ρώμη, Σ, Μ α­ ρία ντέλ Πόπολο, yvρω στα IGOO, 'Ο ν ατουραλισμό, τοv � αρ,α: βατζιο διόλου δεν ηταν πάvτα σvμψωνο<; με το y οvστΟ τev V Ε\ κλ ησιαστικwν προστατwv τοv,, πού παράβλεπαν τό μιyα �ιιο τ�, σvλληψη, κι' άπόρριπταν τη «χυδαιότητα» τη, διαπρ αyμ ατεvσ των βιβλικών θεμάτων άπό μέροv, τοv.

ΛΟΝΤΟΒΙΚΟ ΚΑΡΡΑΤΣΙ, ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΑΙ ΑΓΙΟΙ. Μπολώνια, πινα­ κοθήκη. Άπ' δλοv, τού, καλλιτέχνε, τη, έποyη,, ο! Καρράτσι εί­ χαν την περισσότερη έπιτvχία στην ίκανοποιητικη έκπλήρωση τw1• καθηκόντων πού τού, εβαζε ή Καθολ1κη 'Εκκλησία. Oi τvπο1 τη, λ α�:ρεvτικη, είκόνα, πού δημιοvρyήθηκαν άπ' αvτοv,, εyιναν τά Πpοτvπα τη, σvyχρονη, έκκλησιαστικη, τέχνη,.

�"

ΛΟΡΕΝΤΣΟ ΜΠΕΡΝΙΝΙ, ΦΡΑΝΤΣΕΣΚΟ I ΝΤ' ΕΣΤΕ Μοδέvα, Γκαλλερία Έστέvσε, 1650. Ό Μπερνίνι εΤναι ό σποvδα1ότε­ ρος δάσκαλοs της yλvπτικηs προσωποyραφ1ωv τοv μπαρόκ, τηs όποίας ο! ρητορικές μορφiΞς εχοvν τόσα κο1vά σημεία με τή γλώσσα της θpησκεv-ηκης σvyκινησιοκρατίας. 'Απέναντι: ΛΕ ΜΠΡΕΝ, ΤΟ ΣΑΛΟΝΙ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, στον Πvρyο των Βφσαλλ1ων, 1686. Ή «art de ve1·sailJes» εivαι Τ\ έπηομή τηs αvλ1κης τέχνηs τav μπαρόκ.

λ

)

�-,..

...

:,,.,_

.ω,..

...-: C • •v,- ,ιιιι,.

"'.;, ί,.,,,

"":,��

""

·-' """" --j·.· ·.. · .

..

.

.

�

ν, >•

,,.,:1ι

--·

..'

''

1 ""i

,, ',

,r

'lι

' '

ι'

t, ' .

'

t

!. t�

J

(<.

_,.-:>!..,

ί

'-\ \.r.

•ι....,..·�-,

�

,�·+.

•,.

·-

·_j��Λι,<«;\

-�'-·'--J

"'i�,-�-�¾�-"'t,�

i 1ι

'

1

ί

..

Άπέvαvη: ΠΟΥΣΣΕΝ, ΕΤ ΙΝ ARCADJA E:GO. Παρίσ1, Λοvβρο, 1638-9. Ό Ποvσσέv ε\vα1 ό σημαvηκότεροs πρόδρομος τοv Βαττώ σά ζω­ yράφοs ποψεv1κωv μοτίβων, δμωs έκπροσωπεί άκόμα μ1ά μvθολοy1κά κλασσ1κίζοvσα κ1' αv­ στηρά όρθολοy1κή σύλληψη τοv θέματος.

tj !

t � �

ΥΑΚΙΝΘΟΥ ΡΙΓΚΩ, ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΥ ΙΔ'. Παρίσ1, Λοvβρο, 1701. Ή προσωποyραφία τούτη ηταv ό π1ό καλοπλη­ ρωμένος πίvακαs τηs έποχηs : ό καλληέχvns πηρε yι' αύτόv 40.000 φράyκα. .;,,,.,,,.ι;_,,...,,,,_,..,,.,,>!:::.ι¼:�,,�..,.,--

,;,�$,.;i,••""•

� � ..ii

-

q -ο

�. -< ο

ο • 3: �::1

� ΓΤl u>Z m-M

]· _:j :r: �

::1

-ο

ο

Μ Λ

-< Ζ :r: Μ

:r:

ι ·lj

-J

ο Ζ 3: )> -,

'

ο

-

Ζ

σ, Ν

� 3: ο


ιί ,r.ι

:, ·Ji.

'' ''

\''¾ ': ,#.

,- ,�·

"Ψ

i

.�

,,'_

.,, ,

..

#!•J "1 ,.

s\ .',,,.,ψ" '

..........,, .. "ΜΙΙΙWΟ:1.iι,.. -

'

..

� -ίf.,

����.�>-' �:"'t�-��

:( ΡΕΜΠΡΑΝΤ, Η ΘΥΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΝΟΑ, Δρέσδη, Πινακο­ θήκη, 1641. Ό Ρέμπραντ, ό κατ' έςοχήv άστός καλλι­ τέχνης, πvεvματοποιεί δ,τι στόv Ρούμπενς ηταv λίγο πολύ έςωτερική, αν καί στό επακροέvτvπωσιακήστάση.

f''"

[r5:.;'r,c L;· ·:�.�,i'Jlt½tι:,.:..

eπ

':±blll'{ 1:fa!rt·a t ι!t'ci'" ,�--..·

..... ,,_..,._,...�,,ιι:, •:ιfιb

,�,;J

[-":.""� ........ - .._ . C-•"''"","-"/Ai .;p .:"":::·'�,,,,-�-,,._,,. • ); : ,......;· ..,., ,">."""' ;,"" '�

��,..,'!",...,,:: ,-"""'

-

:..�,-

\ _'Ρ-� "

[.,..,,.._ �j�""_ '· .

·'"'

';.

.,

.. * - t ·

�· ��:;/ "'"j ,.

....

,ι

" "' -

,;,,�;,�

- -

Γ'

ί,·'· ?_, -,.-

.,.

t

::-#-".•�\

·-:;. ..ct.,,

,·��

�

.....

1 ,:

......

j

\ '\

..... ,

•.-

"·•

•

>

�..,..,_

� �

.

·- / J'�

-j

�

,,;;.

�

. ., ' ,,1 <Ι_.,

\,�::

·..,;,:,,(",.,

) .

.f ,-J

,'• ,..:··', li-;•

.) ��--'"

:Ό:ι • �

--··
'

'..'\",,.,:_·,�

...�,:

":..

,,.,

·ϊc ,.:�'�"!:':�,;

,��,..,....

�.,,,.,.j.J>

., >;<ι-,ί·

Ω @,

L....�

it:t'

•c

•. f/''<'f ,......,..,.,,

�-

,..,.-,,;ιιιll

ΦΡΑΝΣ ΧΑΛΣ, Η ΠΟΛΙΤΟ­ ΦΥ ΛΑΚΗ ΤΩΝ ΤΟΞΟΤΩΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ. Χάρλεμ, Μουσείο Χάλς, 1627. Ό Φράvς Χαλς όρο­ θετεϊ -τήv κορύφωση -της όλλαvδ1κης όμαδ1κης προ­ σωπογραφίας, σ-τήv όποία βρίσκε1 -τήv Ισχvρό-τερη εκ­ φρασή -της ή άσηκή -ταξ1κή συναίσθηση -των σvyχρό­ νων -τοv.

- -·

.

�

ε -< δ

"Ό Q-θ ο v,

S!!

•

'il;'"' . �.-: ":....f/"I'•-�

• ' ·."

::::1

Ι

-j ,m

��-..

ΓΤ1 ""Ο
m ε,.:J"::::1χ -1

;,;

-j

;:

;:Ξ

ο ο

q

Q

Q ;,; __ ο

-, ;,ς;

ε _g;.

<:

;,;

)> -< �-- > εg;Ι "!)00 .> �·os_: c,::::1z ::j-Ξι'� -8-0 Λ ο -< ;: _:j .

m

-1

_:j" "' -1 m... Q.. Q

Χ

Μ

::J ο-�

-3,� :::! -< 1 Ξ 6' "'

;,;

.

0" �

Q

-1 m-1. � Q-

...

�

_

.._

.,..,.,.,

'r·�

��·

�

"'"*-"'

::.,·,'_-�",; �• .:ι ι . �. t

.... � 'j

..1;�r1

"•

, *"""

-,:.�:;,!

: f ·�·-

;, ",;,s.,;_.y

-. "'"",r.,'!•.;;.,

J

-i�., ,..,; �

,. ,.r,,;:_.�

.!

't..

{ ι·�J",ι,·_4> � "t­ , " t

' t;...,,• !

r.ϊ�

·ψ

·:,

.,t �t�-'"

J

J

�'�

-i?il<��"i:-t.,,.,,,,,....,'Mtlo"

.

"'

λ._ ·r

�

" 11

f """"·"";;ι.nm_.,....,,._....,.,_% *'""·"" ------""'""l"� '"'· 4'"'·"'""·""""""'"'*""" ""ι"'u ' '"''"""""';, '

--*-•""'""'""'_..,-1

1 iϊ

1 '\..

t::::..

.. ., .... ,"'-ί....,

:t

.., ...,'1• ,,,�, ..... .

,...>

,..,-*'�

�

'! ,,,,; �,

�• ....·.;:, ••, ,i� � � -

ΜΕΤΣΥ, ΜΑΘΗΜΑ ΜΟΥΣΙΚΗΣ. Λονδίνο, 'Εθv1κή Πινακοθήκη, μετά τά 1655. Προφαvωs ό Μετσv έρyάζεται yιό: κvκλο πιό έκλεπτv· σμέvο καί πλοvσιο άπ' 8,τι ό Πητερ vτέ Χόοyκ.

� t<αλβοc

ΔΟΚΙΜΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝ Η

,

.. �

�'

\VALTER DENJAMIN