ARNOLD
HAUSER
ΚDΙV[Λ]VΙΚη ιοτ:ορια τ:
Ρnκοι-ό, Κλασσικισμc'i:;. Ρnιιιο·τιrιμός.
3
Ό Arnold Hauscι γεννίιθnκε 5την Ούγγαρία. Σπού δα5ε λογοτεχνία καi φιλ 060ψία τfίς τέχνης 5τα πανεm Μήμια τfiς Βουδαπέδτης, τfiς Β1έννnς, του Βερολίνου καi του Παρ1ωου με δα6κάλους 6CIV τον Μαξ Ντβόρακ, τον Γκ. Ζίμμελ τον Έρρ Μπέργκ60V καi τον Γκ. Λανδόν. \Ιετα τον Α' Παγκό6μ10 Πόλεμο πέραδε δυο χρόν1α όlliV 'Ιταλία κάνοντας ερευνες 6lliV κλα66ικη καi 6την iταλι κη τέχνη. Στα 1921, ό δρ. Hauser γύρ16ε 610 Βερολίνο yιcΊ να 6ΠΟU006Π κ01νων1ολογία Kl οiκονομ1κα κοντα 610 Β. Σόμπαρτ καi 5τον Ε. Τρα.ϊλτς. Άπο τα 1924 'ίοομε το 1938 εζn5ε 6τη Βιέννη, δπου αρχ15ε να ι':ργάζ'ετω δε μια ηεριεκτικr'ι μελέτη πάνω δτiι δραματουργία καi δlliV κοι \ ωνιολογία του κινnματογρόφου. Άπο το 1938 ί;εϊ δτο Λονδίνο, δπου 6υνέχι6ε τη δουλεια πάνω 5το βιβλίο του y1α τον κινηματογράφο καi δnμοοίευδε δοκίμια γ1α την κοινων1ολογία των κ1νούμενων εiκόνων 5τα περιοδικιΊ I,ife and Ll'tters καi Sight and Sound. Ή «Κ01νωνικι'ι 'Ι6τορία τfiς Τέχνης» nταν άποτέλεδμα ερευνας δΧΕΟΟV fiί:κα χρόνων.
ARNOLD
HAUSER
KCJINΩNIKHt,,ΙΣTCJPIA ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΑΚΗ ΚΟΝΔVΛΗ ΤΟΜΟΣ Γ'
• 'fό 6ι6λίο \οοτο κυκλοφόf)Ι\6ε για πρώm ψΟl>Ο 6τίΊ Ι'ερ μανuα\ yλιύοc,α. Ή pετδφραδn δτrι yλώ6δο μαc fyiνε άη<', τι\ν Άμερ11<ονικι\ fκδο6n. Ό 6υγyραφέας; 6υνερ γόο'U1Χε ό Vδως: yιa τn μετάφροδη τοϋ βιβλίου του οτα 'Α)Ύλ1κό .
• Το κείpενο εlναι πλfiρες; καl χωρic δ\.Ιντομεύοε1ς;. Σιnν fκδο6n rτε ιeχοντω 24 dχόνeι;: b:ως κuμtνου. ρ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΡΙΤΟΥ ΤΟΜΟΥ
VI. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ: ΡΟΚΟΚΟ, ΚΛΑΣΣΙΚΙ ΣΜΟΣ, ΡΟΜλλΤΙΣΜΟΣ. 1. Ή καιάλυδn τfίς ούλικiίς; τέχνnς; 2 . Το γέο άναyνωc;ΌΚο κοινό . . . . . . · ·
εκδοσεις ιtκαλδος,,
ΑΝΑΞλΓΟΡΑΙ,ΑθΗΝΑ Τηλ.: 5246241
Σελ. 10 55
3. Ί Ι κατογωγι\
α τοiί οb αχ ου δρόμ.ατος; 4. 'Η Γeρ�1ανiα και ό διαφωtιδ).WC . . · · · ·
110
5. Έπανόοτοδη χα!. τέχνη . . · · · · , . . .
168
6. Γερμανικός χαl δυnχός ρομαvuομοι; ..
129 2(17
«Τυ πλάτοι; τfίι; παιδείαι,; του 6uyγραφέα εΙναι ά ξιο Ηούιια6το. Παρόλη -n\v άνάγκn για 6υμπίεδη πού του έτο. 6άλλει ι\ τρομακτnα\ Ειηαοn του υλικοϋ του, πολλες φο ρcι;; πεωχαίνει έιστ.,\nκuκει; ι.,υλλήψει<; σt}ς περιγραφει; φαινομένων ο' δλn τοuι;; τι'ιν πuλυnλοκότnτα καi τ�\ν έι;ι,,. τέριιαΊ δύγκροuοn. Ή λαμπρή του ι1ελtm γ�α τόν Σαfξ. nnp κι ή προοωπογραφία του Τολδ'τόι , λ.χ., άνfικουν Gτiι; καλύτψει; Gελίδει;; ποι) lχω δ1αβάσει ποτε γύρω ωτό την 111:ρίπλοκη φ(rσn τfίι; μεγολοφuiαι;, .. ». ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ:,./
Κεφάλαιο έκτο
ΡΟΚΟΚΟ, ΚΛΑΣΣΙ ΚΙΣΜ ΟΣ, ΡΟΜΑΝΤΙΣΜ ΟΣ
1. Ή κατάλυση τής σύλικπς τέχνης Είναι γ·ιωστό τό γεγr.νός δτι ή έξέλ ιξη τ7Lς-α.ύλι1<.'i'jς -.:έ-_ χ_νης, πού ύπηρξε σχεδόν άδι±χοπη άπό τό τέλος τ'ij; Άν(/. γέ·ιν1;σ11ς χσ.ί μετcχ, ψτάνει σέ στm - ιμ6τητqι_ σ-.:tιν δέ·/4:ιτο tγεο� σ.ίιίJν:ι Υ.σ.ί τ.:χρ:ιμ:aρίζετα.ι άπό τόΥ ά-:rωιb ύτ.οκε:μενι :ψ6, δ δ-..:οίcς γενικά. �ξ:ιχολουΟε! vcι δεσπόζει στήν ±·ι:ίληφή μας είνσ.ι τ6σο πλcιτια γνώρφο τ/ι γεγο γιcι τήν τέχ:η( δ�ιως ·ι&ς οτ, δρισ ι ιέν:ι γνωρ(σίιατα -:fις ·ιέcι; τcχσηι; ηcίΎj ,j,.ά�χa1Jν μέσcι στο ίδ ι ο τό ρο,.,:,Υ.ό κι δτι τό pr,γμα μέ τήν αυλικ.ή Π(J.·· ρά.δο:,η λαο:ιίv. ι πράγματ ι χώρα. στδ πρώτο μισό τσ:> οέΥ.ατοJ lγδο σu zlιί,•ισ,. -Γ ι:ιτί μολσνότι στόν d.στικό χδqιο δεν μπ:χί· νουμε τ.ρίν ±πlι tό'Ι Γκpέζ χσ.ί τογ Σαρντέν, δ1ι.ως δ Μπο:ισ! κι δ Λ:ιρζιΑ).,!p 1 ι.ας ψέp·ιοuν κι6).:ις πολύ κοντcι σ' σ.ότ6ν. Ή τcχσ1J προς τ/ι ι�νΎjμε ισ.χ6, τi.ι τελετουργ:κο κcιί το έπ!σηιι.ο °i?'!J έξαφανίζεται ιπό π:;ώ:μο ροκ,;χό κσ.ί κάνει τόπο σ' §. ν:ι: πο ι όν πιο λεπτό xcιl πιό δ.1ι.εσο. Στήν χα ινο όpγισ. τέχνη π ιο iολ\ι προτ:μ«τα.t το χρώμα κι οι ±τ.οχρώσεις -.:ijς lη,ρασης τ.αρα ή μεγά.λη, στipεα, άντιχειμε'Ιtκή γραμμή κι άκούγε ται σ' ολeς τίς έΥ.071λώσεις της ή ·ιότα της σ.!σθησ ιcικδτητσ., χαl του σuναισθήμσ.τος. Έτ.,μέvως, ιιολον6τι άπό μερι,ι/:; &,. '?.οψεϊς τό «DTxf11iiuΈnιe» ( =το χcιρσ.χτηρισ:τιχό στσ ιχεϊQ ;;Ι):.ι εμ'?σ.'Ι!ζε ι δ οέχα.τος 1\γδοος cιίι�γα; - Σ::.Μ.) οέν ε!vz ι τ ί ποτα. r.:ι:ραr.ά.•11,J άπό τή συνiχ: ση, χσ,ί μιiλιστσ. -:ήν τε).είωση , τf), λαμπρότητας χσ.ί της; επιτή8ευσης τοΟ μπα.ρό-;ι, δμως εf·ιαι ξέyος πρό; σ.ότt δ άο ιά.λλακτος τρόπος μέ τ);ν δποτο δ οέχατ(ι; !6οσ μος Ί�\ώνα.ς έπέ!1ε·1ε στ� grand gouι ( ΙΜΎ�i.ο Fι· 'fΟς - Σ.τ.Μ.) σ¼.ν σέ χά.τι φ:ισι χδ, Κι δταν ιiκ6μα. οί δημι· ωργίες του τ.ροορίζοντ:χι γιcι τίς ιi·ιι��:χτες τάξειζ τη; 'ι\ΟtΥω vί:ι;. το:.ις λείπε: το 1ι.εγα.λειώο ιχο, ήρωιχό χα.)ο. 1πι. 'ΑJ,λcι φυσιχ.ό;, ή τέχ•ιη πο:.ι r.ραγματευόμαστε ίtω lξαχο,.ουθεί εί,ια. ι μιcι τ.r;λύ άγipωχη, πολύ έκλεπτυσμlνη ,ια! 6σ.σικcι &.ρι σt1)1(ρατιχ·η τέχνη, μ:ά. τέχνη πού τcι ·,φι τήρ:α τοϋ εύχ&p:· στοu κα! του συμ6ατι χοu τά. θεωρεί ιiποφασισταδτερα &.πt κείνα. της ΠΥευμ:χτιχ.δτητας χ!1.! τη; α.δθο;:ψησ!αζ, μιcι τέχνη στή•ι δποία το fργο έκτελεtται σύμψωνα. μ' ενσ. πρδτυτ.ο στα-
οa·ι
=
·ισ.
10
θερδ, χ:χθολικcι ιiν:ιγνωρισ;ι.ivο Χά.ί συνεχώς; tΠα.νcιλαιι.6α'Ιόμε ΥΟ χαί γ ιά. τήγ δπο(α, τiπeιτα. δέν είναι π ιό χαFακτηριπικ); σ._πό τή μ:χ.:�τορική, a.ν χσl Π(ιλύ συχνά. χαθαρα εξωτεριχiι , -:εχν ιΥ.ή τ'ijζ έ1<.τέλεσηζ. Τα συμ6σ..τικcι τοϋτα. στο,χεϊα. του ροχοκ6, πού ιiπι,ρρέουγ ιiτ.ό τό μπαρόκ, μονά.χα. 6α.Ομια.ία. �ατ-'J.λύοντσ.ι κι &.ν,ικσ.θίσταντα.ι ιiπό τcι χσ.ρακτηpιστιyJ.ι το') :ι:στι χQϋ γούστου. Ή sπίθεση !·,α'Ιτίον της παρ@οΟΎjζ το·j μπcιρόκ - ροκοκeι r:pοέρχεταt ά.τ.ό ουό ο ια.φ"ρετιχ!ς χσ.,;εuθύνσεις, άλλcι χα:! στ!ς ουό περιπτώσεις; 6ασlζεtQtί στή'ι ίδ:α. ιiν,;ίθεση προ ;; τ� αυλι κό γοϋστο . 'Π μfα περί�τωση είναι ή συγκι•ιησιοκρατία Y.t δ να.τοupcιλισμός πού έχπρσσωποΟν δ Ρουσσώ χι δ Ρ!τσαρν τ-,ο•ι, ό Γκρέζ χι δ Χ6γχαρθ, τι άλλη εlναι δ όρθολογισμός κι δ κλασσι χι<1μός τοϋ ΛέσσινγΎ. Ύ.αί του ΒίνΥ.ελμ.αν, του Μένγχ καί τοϋ Κτα6ίντ. Κι οι δυδ τους, στό αύλ ικb yοϋστο γιά. έπlδειξη ιiντιπσ.ρα.θέτουγ τό !οεώοες της άπλ6τ·φ:ις Χ(Χί τ·ίj σ�6 σ.ρ6τητα μι &ς πουριταvι κijς θεt�ρησης ijς ζωης. Στην Άγγλί:ι ή ιιε,αμ6ρφωση τη;; αόλιχfις -:έχνΎjς σ! άστ:κή συμ6αίνει νωριτερα. κι έπι τελείται tγτελlστερσ. άπ' δ,τι στήv ίδια τή Γcιλ λlσ., δπου ή π:χpά.οοση μπαpόχ • pοκοκb σuvεχ{ζετα ι σa•ι κρυψδ ρεϋ μα Χι ε!να.ι ιiκδμα αίσθητη στο ρομαν-:ιχδ κίvη· μα. . Μέ τό τέλος τοϋ ?,!ώ•ι_σ. οιιως, ή μόνη ση μα ντικ ή τέχν r, στη·ι Εόpώπη ε!ναι ή ιiστική. F:ιv:ι:ι ουνσ.,ό νι'ϊςεχωρ!σουμε μιά προοSε·)τική χ:ι: μ:cι σvντηρητιχή τιiση μέσα στούς χδλ πους της μεσαl� τάξης, l:μωι; δέν ίιπάρχε ι π ιά. ζωντανή τέχνη r.ού να έχφρά.ζtι ιiριστοχρσ.τικά. ιδεώδη καl να. ύr.ηpε· τετ α.ύλι χσύς σχ οποό ς. .Σ' δλ όΥ.λ ηρη την ίστο ρία. τ ης τι χνης χ:ι! τοiί π�λιτισμι;ϋ, σπάνια ή μετ:χοίβαση της ήγεσ:ας ιlτ.δ τή μία. χοι νωνιχη τά.ξη στήν &Αλη ιλα6t χώρα 1ι.ε τόσο ι1π6· λυτη ιi:τοκλειστικ6τητα. δσο έδω, δπου ή ιiριστοχρι:r.τία. ιχτο πίζ1.τ:ι:ι δλδτελσ. ιiπό τη μεσαiα. τcχξ'Ι), ουτε κι i)τ:ιν δυνα τό ν&.να.ι πι ό ξεχ6.θαρη ή ιiλλσ.γή έκε!νη στο γοuστο, ή δποlσ. στη θέση της διcικ6σμηση,; 6:χζει την lκφρcιση. Βέ6z ι:1,, δέν ε!να.ι α.δτή ή πρώτη φορά. πού ή μεσcιία τάξη lμ:pαν!ζετσ.ι στό προσκήνιο σά:ι ύποστηρlκτρια tήζ Χαλ· ),ιτεχvικijς qκλοχcιλ!�. ·πδη ιiπb τό διχα.
11
δέχ.α.το l�το 17.!wyo,. mτειχε σ' όλόχληρη την Εορώπτι τ1γετι χή θέση μισ. τέχνη :iιπιχοϋ χυριω, χα.ρ,.χτηρα., χαι τή θέση ":,')� δέν ττι •, πήραy εργα αύλιχ.η� τεχνοτρ01t! ιχς πριν ci;;ό ...,.,, μiτχγενέ-r.εpη Ά•ιαγtννηση χαί τήv έποχή του μιχνιερι σμ�i:ί χα! το� μr.cφ6χ. Στό δέχχτο όγδοο αtώνα, δμως, δταν ή μεσα:α τιiξη ξαv«χερδ!ζει ο!χονομαή, χι:ιινωνιχή χι.ιι πο ι.ι-::ιχή δ1ναμη, πά.λι τσαχ:ζετσ.ι ή -::ελετοοργιχή ,;έχνη τιϊιν :ιuλιίι•ι (πού στό με,χξύ ε!χε ciνορθ1ι1θεt) χι όποχωρεί στην iπερ:όρισ,η χ.up:αρχία του ά.:πι·ιιο(ί γοόσ-:οu. J\1ονιiχα σπ:•, 'Ολι.ανδ:α vπi)pχε ήδr, στό δέχ:χ.w ϊ6δGμο αlώ�ι:ι. ciστt�Yj -::έχνη ύψηλ� περιωπi/,, τi.χνη πολύ έvτελέστερα χιχι σuνε ;;νστεpι:ι. ά.πιχή ciπ' ο,τι ή Άναγέ·ινφη, σ-:ήν δπο!α �σαν IJια σπαpμένα. !ππο:ιχορομι:ι.ντιχά. Μ.ί :ι�στιχοθρησ-ιιεuτιχσ. σ-::οι χε:α, Άλλσ. τούτη ή δλλι:ι.νδ:χή ciστιχή τέχνη παρέμεινε οχε δt·ι δ).�ε,.α ciπqιονωμi.·ιο q;αινόμενο στην Εύρώπη τή; έ ποχf.ς, χ: οταν δ δέχσ.τος ογδι;ο, αlιόνιχς έδρ:χ.lωσε τή σιrγ χρονη ιiστ:κή τέχνη δέν συνδέθηκι dμεσχ μέ τή·, r.pογενέ στεpη έχ.εί νη lχδήλωση. Δέγ μποροΟσε νσ. τεθετ ζήτημα συ νεχοΟ; &ςέλιξη;, εσ:ω Υ..αl γιt'ι μόνο τό λόγο δτι ή ίδια ή δλλα'Jδιχή ζωγpη.ιχή lχα.σι τ:ολύ 6.πό τόν ciστιχlι χαp:ι1'Πj· pι:ι. της χ:χ.τά. τή διip1'εtα. τοt} δ!χατοu l6δομοu cιιώνα. Κα.! πή Γαλλ!cι χ.αί στή•ι Άγγλίcι ή τέχνη τ'i)ς σύγχρονη,;; ciστι Χi/, τ4!;ης εlχε τήν πpσιγμιχ:tική χαταγωγή της σί έσωτεριχέ; Υ.οινωναές άλλιιγέ,;;, π:�ύ lτ.p,;πε .±•.ιαr.όψεuχτα ν' dr.οτελοu·ι ,ή fΜη !ιά τήν έκ.:ότ.ιση ,ij; αύλιχ.i/ς ±ντ!ληφης γισ. -:ή•, τίχνη, !νω ±νσιγ=πιχi ήτ:ι•ι !σχupδτεpη ή παpιιχlvηση πο,ί fδιγαy τ,ι rnγyJQY'L �ιλοσι;ψιχiι χσl λογοτεχνικό. κtΥή\tα.:οι πσιρ&. !:χείνη :to� [δινε ή τέχνη χωρών ιtπομαχpυσμέ,ιω-ι τσ τ.ιχά )(άι χρονιχά.. 'Π i_ξέλιξ"Ι/i πQύ φτά.νει σ,i,ν _πολιτιχή τη; κορύ�ωση �cιτσ. τή γαλλιχη έr:ανά.σ:α.ση. καi στόν καλλιτεχνιχ6 τη;; αντικειμενικό σκοτ.ό χ2τσ. τ/-ιν ρομαvτι:,μό, �χ!ζει_-;:!Jν ½πο χή t� '.\>tτ•.δασιλε:cι; μέ τή·, :nτονδ1a1ευση τη; 6α.σι).ιχ� tσχύ G;, σ iν άpχη; :ηι; dπ6λυ�ι;uσ(�, μl την άποειοργά.νω σΊ, :!')ς cιόληζ, σ,χν κέγτρου τέχνης Χαl π:ιλ:τισμοϋ, χαt μέ τήν χα.τά.λυση τοi:ί κλασσικισι1οi; το() μπcιp6χ, σt'ιν κίίλλιτε12
χγικQ,:;;_ :ί:pου; στ6 6ποίο ί>pf;Χα.ν τήν «μtση lΧ
j Λοuδοc!κω JΔ' -:ό κριiτο; ,,σl τήν αόλή τό: διοιχο!Jσε ή ιύσε6ής Μανw:μ ·,:έ l\Ισ.:ν-::tvδν. Ή ιiριστοχρι.ι;,ία δiν [νιωθε πι,χ ϊ;.,ιε-:χ ιιlσσ. στ-ήν ατμόσ:ρ:χφα τη; σ-�.υθρωπη; έπισημ6τηται; κ:ι\ τη; στε νο χ.tψαλης εόσέ6ειας στ!� Βφσαλλ!ε;. ·Ο-::α.ν πέθανε δ 6σισι λιά, δλοι l6γοιλcιν lvσ. στενα.γμό ιiνα.κούφιση,, χα.ί r.pοπσ.ντό; έχεtνι.ι πού περίμεναν ciπό την ιiντι6ο:σιλε(α τοΟ Φιλίππο ·J τής Όρ).εάνης νσ. :ρiρει τήν ιi;:ελιυθtρωση άπb τό δεσπο-
Ι:
1.,,,
τισμό. Ό 'Αντιοιχσιλιάς πά.ντα. θεωρο(ίσε ξεπερο:σμ.ένο τό διοι κητι'Χό σ'.Jστημιχ του θείου του3, χ.ι άρχισε τη 6α.σιλs( c�ι του ά.ντι!iρώντα.ς ένα.ντίον τών πιιλιών μεθόδων σ' δλη τη γριχμμή. Στό•ι πολιτιχό χα.ί χοινωνιχό τομέα. ιiγωνίστηχε γιόr. την ά.· vσ.γέννηση τη; τά.ξη;; των ε6-yενών, ιr.bν οίχονομιχό τσμέcχ εύ-ιlησε τ!ς ά.τομικες έπιχειρήσsις, δπως έ"Χe!νη τοΟ ΛG>, λ.χ., lι.ιntχσε ενα.ν ·.ιιχινούργιο ρυθμό ατόν τρόπο ζωης των ά.� 61· τιpι,1ν �ξιων χι lχο:νε μόδσ. τόν ήδονισμό χαl την ά.χ οΑιχ· σία. • Αρχισ� μίιχ κιχτιiστα.:;η γε•ιtΥ:r,; ά.ποούνθε<Πjι;, στην δ πο:α δ!ν -ijτα.ν ίχα.ν/ι; ν' ά.Ψ:ιστcχθετ χα.νίνι.tζ πα.λι/ι;; πιριορι· σμ1ς. Μερι χοl ,iπ' α.ότούς ά.να.συστιiθηχ:ιν ιiργ6τερα, δμω; -:!ι πιιλιό σύστημα. συντρlφτηχε τώρα. μιd: γιd: πιiντα... Ή πpώ-:η χρσ.τική πρά.ξη τοΟ Φιλ!ππου της Όρλεά.νψ,; �τα.ν νά. iξουοετερώ:,ει τή διαθήκη τοD πεθα.ιιtvου 6α..σιλιά, ή δποίιχ r.p�6λετ.! τ-i)ν ιiνιχγνώριση τών πιχρά.νομων πσ.ιδιων του. Τοu τη ητα.ν ή ά.πα.ρχ ή τι:ισ ξεπεσμοΟ της έξουσία.ς τοu 6α..σιλι11, 11 6r.r;ioc πιχρi<. τή c;u'/έχιση της ά.πόλυτηζ μονα.ρχ! α.ς ποτ! πιά. �iν θόr. ά.ναστηί.ω·,6tανι στ/ι προηγοuμενο μεγιιλετο της. Ή !οκη:,η τη; ύπέρ-:χτη; έξουσία.ς έγινε δλο χcι.! περισσότερο c:ΔΟιχίpε-:η, ά.).λ� χι ή π;;ποίθηση ίχε!νων που 6ρ!σ-.ιοντα.ν στην : ;�υσ:χ �γιν� δ).σ κα.ί περισσότερο ,iστα.θη; - προw!; πού 6ίρ:σ1σ. πεpιγρά.φοtη τά λόγ:σ. τοίί στρσ:τιipχη Ρ:σελιέ τ.ρ/ις τcγ Λ?υο?!3ίχο ΙΣΤ', τ:i: δπ-,ϊσ. κιχ! συχνcι ιiνιχφέροντιχι: «'f ,.& τiη Λeιυδο6(κο ΙΔ' κα.νέν!Χ.ζ Sεν wλμοσσε ν· -iνο!;ει τό ::;,�μσ. τοu, ύπδ τbν Λουδοοίχο ΙΕ' ολοι φιθυρίζουν, καl τώ ρα. ίJλοι μ.ιλ�νε δυνιχτσ. κσ:.τά τρόπο δλότελα lλεύθερο χι δ.νε -:,; ,, θά ήτ-,:y γελοίο σψά.λμ.ι:ι, δπω; .τ. α.ρα.τηρει δ Τοχι6lλλ �?. ,:,χεψτεί κιχvεtς δτ: ύπολογ(ζει την πριχγμα.τιχή δύνα..μη τοίί Υ.pi::συ; τ.αίρνοvτα.; γι& 66.:,η κυ6εpνητιχέι,; δια..-::χςιις χαt f1!σr.!σμο:τα. Κυρώσεις, δτ .ως ή περ!φηιιη Οανιχτιχή τ.οινή γι&: τrι σt>γγρχ9ή χα.ί τη Ι\ιάSοση 6ι6λίω11 ένα.ντ!σν της θρησκεί ας χαί της δΥ)μόσια.ς τάξης, !μειναν αtδ χαρτί. 'Π χε:ρ6τερ'Ι) τ.οινή πού εfχε ·,ά όπc,,:;-:εί δ ενοχο; ηταν νά. έγχα.ταλε(φει τη χώ;;:aι, καl συχνά. προειδσποιοD•ιτ α.ν χα! προστατωότα.v ιiπ/J του; [διους τού; :iξιωιια.τι>'.>χοuς πc,,j χα.θηχον του, ήτα.ν vιχ τcν "Χα..τ,-,διώξουν. Την εποχή τοΟ Λι:ιuδο6!χου ΙΔ' δλόχληρη 1-!
!'
1, r.νευμα,tΥ.ή ζ(UΤ/ ήτα·, ά.χόιιcχ χ.iτ(,Ι ά·r.ό τ·rιν r.pc,στα.σία. του 6σ.σιλια,' οέy !)Πrjpχε �λλΥ) όπε.pιiσπιση, έχτός ιχπ' α.ότόν χσ.ι ;:cλύ ;.ιγ6τερο ένιi•;τισ. σ' αότόν. Τώρα. άνι:χ.φι.ιίνοvτ α.ι χαι •ι:ιύργιοι προοτά.τeς, χαινοόpγιο: π«τpονες χcχ.ί χα.ινού ργ: :χ, ϊ �έντρα.. πολιτ :cη �( σε πά.ρ ,α. π �λiι �γιiλο 6α.θμό iι,τέχνη, κι c,):� �λ-ηρ �τ: �α.Ρ η �cγοτεχν,σ., αναπτυ:,:,οvτcχι μαχpιοι ά;:ό τη·, ,;,:: Jι.η χ:,ι, -::ι οασ:ι.ιά. Ό Φίλιππος τ'ijς Όρλεά.'Ιης μετα.'fέpει τή 6οι:,ιλιχ11 δια. μονή ιiπό τί; Βερσιχλλίες στό Παρίσι καί fτσι ούσιcι.στιm δια.· ).ύει τη•ι αύλή. Ό Άντι6α.σιλιά.ς σιχα.ίνε�ι κ&.θι περιορισμό, ,υπιΧ6η1τα. κ: έςανιχγχασμό· νιώθει πρα.γμα.τιχά. ε,jτuχισμένος μονά.χα. μέ τή συvτροψιά. τG>ν ιr.ενότερων φlλων τοv. Ό vεσ. pός 6α.σιλι-χς ζεί σ'tοΥ Κερcι.μει χ6, δ Άντι6α.σιλιά.ς στό Π α · λcι.ί · Ροuαγι&.λ, -: ά μέλη τη; ιiριστοχρcι.τίας είνιχι οια.σπcι.ρ· ιιέ·,::ι στο, ;ς τ:ύργους κιχt στ' iρχοντιχ6. τους χα! διιχσ-.r.εδ&.· ζι:;υν στα. Οiα.τροι, στούς .χι;ρούς χαλ σ.ά. σαλόνια. της π6λ71.;. Ό ιδιο; δ 'Λντ:6::ισ,λιά; κσ:t τb Πα.λα..! · Ρουοιγιάλ έχπρο· ,ωποuν -:ό πιο -iχχλνίωτο, πιδ ρευ<Τ:ό γοϋστο τοο Πcφισιοu, ,::' d:ντίθ.::;η μέ το grand gοιιt τώ� Dεp:,σ.λλιών. 'Π ζωή ,'/'ι; «πόλης, ciέ.ν ε!νσ.ι ;,;:ά δευ;ερεύουσσ:. iπένα.ντι στη ζωή τ·ης •αόλγ,ς», r.:φά. !κτοπ1ζει τη•ι ιχδλή 'Xt &.ναλcι.Εiαίνει τις τ:ολ:τ�σ-:ικέ; λειτουργίες 'tης. Ή μελιχγχολικη &.να:φώνη:,η :ή; Κόμησσα.ς Έ;.ισά.Εiε, Καpλόττα.ς, τi); μ71τέρcι.; τοϋ 'Α:; -:ι6-χ:;ιλιi, «Bi:·, •)r.άpχε: r.:i αύλή στή Γοιλλίιχ!� είνιχι i πόλυ:α σύμφωνη με τά. γεγοvδ-:α.. Κι ή χσ.τάστα.ση αύτη δέν �ίναι παpο5ιχό έπεισόδιο· -ίι α.ύλή μέ τr,ν ;-;σ:λιά. fννοιcι. !χει τ:ρ&.γμα.-:ι !ξα:φανιστετ τιiφα. γιόr. π&.11τα.. Ό Λουσο6!κο; ΙΕ' i'χει 7.· :>ιρόμοιcι γούστα μz τόγ Άντι6cχ-:ιιλιά (χι αύτός i:πίση 5� προηιi μισ. μιχρή <Τ.Jντp::.ι:pιόr. ψίλων), ένώ δ Α(ιυ6ο6ίχι:;ς �Σ! &.piσκ�ται προπαντός vx ζει μέσα. στόν ο!χογεvειcι.κό χυχΑ?· Κ: οί δ• Jό 6ι.ι:,ιλιά.οες τ.ερ:φpονοίίy τtς τελε-:ές., ή έθιμοtυ'Ιtιοι :·:/;; eα.ριzστ&. χαί τcιύς έvοχ λεί κ,-.l μολονότι ιί:ι; lνιχ σημεΤο ·ι.ρcι-:ιlτα.ι άκ6ι�η, έντούτοιι; χ±-ιει r.ολΑ ή &.πο τήν έπισημό; τη:α χαί τό ιιεγχλεί� τη,. Στην αύλή του Λουοο6ί;t ου ΙΣΤ κυρια.pχεί δ τόνος της; &.νοιχτης; οtχzιότητw,; Y;t εξη μέρε; :r;•ι Ηi δοι w.δσ. οί χοινωνι χες σuγΥ.εντpώσεις πα.ιρνι;υν χαρα.-
15
κτήρσ. ίο:ωτικijς &:�πει:,iδας-4. Όμόης τόπος, δ;;ου ο:να ;:ώσσεται κατi τήv Άντι6α.σιλε.1α κάτι r.ι:φόμοιο μέ σ.ύλ�κ 1, \ιΟtκοκυριό, �ί'ια.ι & π!.)ργο� τ�ς Δ�Uκtσ,:1α.ς του Μαίν �� Ο Σχ.<;,, ;, 6:τοίος γί,ιε:αι θla.τρο λa.ιLπρων, δσ,;-;a.νηρων κ1 σ.Αηθι·1<ί1·1 γιορτώ•ι Υ.α.ί τι:ωτόχρονσ. γίvετα( και•,ι;{ι;ηιο κέντρc :έχ•ηι �, ;:ραγματιΥ.ή Α�λή των Μο'Jσώ'Ι. QΟμως, ι;: διασ-,u;δ:ίσεις . π\ι•J όργα.vιb•ιει ή Δούκισσα πε;;ιέχω•ι :ό σπέρμ.a. τής ά.πώ-;ερrι; διά,λυσης της αύλι·ι.ης ζωης; άr.ατελοϊίν τή με-:ά.Sa.ση &.πό τήγ π:χλιοϋ τ's)ΠΟU a.ύι.ή πσ. σα),r,vια του δέ-ι:α:ου- ογδοου αί ιί)vα :;τ.,ύς ;;,:;λιτιστικούς κληρονόιιους τη; σ.ύλης. Μ' a . ότeι τr.ιν τρό πο ή a.ύλή κομματιάζετa.ι ξανσ. στl; tδιωτι,ι.�ς συνψοψιές &:.;; :ί; l-r.ο'ίες είχε έξελιχ�εί -:ιi έπ(κ,ντpο τ·ης -;έ-χνης κ,:>.ί της λι;γ °:•'Χ'Ιίσ.ς. • ' . ' ' . 1Ι r.ροσπαθε ιa. του Φιλιπr.ου νa. παλινι;φθω,:,ει τα ;;αλια τ.ολιτιΥ.ά δικαιώμa.-;α κι:ι! τlς δημόσιες 'λειτουργίες τ9jς ιiρι στοκp:χτί:χς, ή όπο!a. εlχε ύπι:ιταχθεί άπό τό Λουcοοίκο ΙΔ'. -lJταν iπ/; τi σπουδαιότερα μέρη του προγράμματός του. Άπ� τα μέλη τfjζ φει;,υδα.).ικης τά.ξης των εόγε·ιω•ι σ-χημά�σε τi λε γόι•.ιv,χ Con�eils ( =σ�μ6ούλια - Σ. -:. Μ.), πού τ.ρ,;;ορίζο•;-:,ι.·, γ,χ πάpGUV ,Ύj θέ:Η/ τι])•/ :kστιί)•, όπουpγων. •ομως το πε!pαμα με,ό: άπο τρίσ, μόνο χp6νια. lπρεπε νο: · έγ-.ια.ταλειφθετ, γιατι ::..1 εόyενείς ;;lχ:r.ν χ6'.σει τή ιj')Υή0εια vά. 15:ωθύνουγ τίς -ι.ρα. τικε ;; δποθέσεις κ::d οέν lνιωθa.v πιι:ι πρa.γμa.τικδ �vδιαc;,l ρον γιά -:ή διακυ6έρ•ιησrι τi')ς χώpσ.ς. 'Λr.εiχαν &r.ό τl; συ νεδριάσει; κι lτσι θέλοντσ.<;; χαί μή lπρε:τε νά r.ρα.γματοr.οι Ί)Οεί επισ:pο:pr, στb σύστηιιa. τσα Λουοοοlκου ΙΔ'. 'Επομένως, :ξωτφ:κ,-. ή Ά•1:ι6ασιλεία. σηιι.εlιdσε τήν &.παρχή ι.ιιaς νέ. ας cπpoψij, πρδ ;; ,TjY κα::εόθtJ·ιι;η της &ριστοκρα.τίa.ς, πού έκ φριiζεται στήν cι.�ξουσα αύστηρότητα των κοινωνικών ψpα· γμιi'ιν καί στήν δλοέν a. μ;;γαλvτερη &.πομόνωση τών νομικώ'Ι τάξεων, εσωτηιm Ι!ιιως έκπpοσωπουσε τrι συνέχιση της tιριαμ6ευ-:ικη; :τ�οόδσυ της μεσαίας τ6.ξ7jς κα� -;ov πα.ραπέρ:r. ξεπεσμι:.υ τrj)·, εCJγενιί1ν. �Ενα tδιόμοριρο χσ.ρακτηριστικό της ·ι.:ιtγωγιy.ής εξέλιξης στο οiκατ,:, oyao α!ιί1·1α, ::ού ,ι;arι ση μείωσε δ 'J'οκε5!λλ, '1jταν τό yε.yo·ιb; δτι, παρόλη τi:ν ύ r.(iyράμ1ι:crη -:GJV ψρa.γμών T.0-J χώpιζαν τlς οιάψ::ιρε; νο1.1ι-
16
κέ; ,;άξεις4α, τδ, r.ι:-,οτσές της πολιτιστικής ισο1-έδωσ"); Gε μ�σροUσε Υ.. &.να.κοπεί χι δtι ά.νΟρωποι t πο'.J τόσQ Υfilντι ζσ.ν -ι?J. κpατ:οίίyται έξωτεριm απομονωιιένοι δ [•ια;; dπό τbν σ.λ:..ο, έσω-:.ρικ(ί γί•ιι:.νταν Ζλι:. κσ.l πεpι::;:;6τερο δμ::ι:ο:5, lτσι π?·:ι -:Ελικ;ι.. ύr.fιρχσ.·, δvο μονάχa. μεγά:λες δμά:δες: ό �.r.λ�ς λαός κ, :>.l ή κοι·16-:η-:α έκείνων πο� 6ρίσ-.ιο·1-:αγ r.&•M &r.b τt·ι ά.πλό-).α6.' 'ΕκείΨ1: r.ού &.νη·.ιαν στην τελευταία τού�η δμά�z. συμμ.εr,lζι;,ντα.ν το rδιο γουσ,ο, τί,; Ζοιες; σ-ηfιΟειε; κσ.ί μι:..ουσαγ τή'Ι ίδια γλι,):;:::z... 'Π &ρισ:οκpα.τία Y.t ή :).'1ι!1τερη &στ:κή τάξη σ' >γχωvc:ύτηκα'/ σέ ιι:ά. καί μόνη πι:ιλι-:ιστι �ή clit� ,.αί κ:i·,οντά; το α·:ιτο r,ί πρ,�ψ ύ;;οσ:ηpικτές -:ου ποΑ: ::;μι;;ίί τcι.υ-:�χρονσ. εδιναν κι €πcι.ψνcι.ν. Τcι. μυ.η της ,jψη):ij; &. ρισ::.κp:r.τ:α.; δέ y έπισκtπ,οyταν εύχσ.φ:,;;t.'ι.α κσ.ί συγχσ.ταεcι τ:κ,?J. μωά:χ.7. :�t 07::τtα ΟΠΟU ·)jοαγ 1tpΟΟΥ.Ο: ·ΑΕσμt·,(ιι Χ7.ί ΕΚ· :-:ρ6σωπω'Jtας :r:�ν ΓΥ.pίί\ , !χει φιλιε ;; ... , _ μΞ το �,!:;ιλι:ι. τ,1;; ll,:;Aωv::r.ς κα.ι μ;; το'Ι Φο·,:�vελ, dπcr.ot;'.t· t,:ι.ι ,-/ι ν r.ι;όσκλr,:;η τ:;υ Φριοε,;!-κιυ -;oij Μεγάλου, έΥι.Ϊ) r.:x ;;iχcι τή'Ι τφ-ι;-;:κή δι;.κ,;ι::π; τ'ής προ::;ω.ς:κi,ς πp:.σοχγ,; της ,;-;c, ,, ;:λη6<ϊ,; Ν,' Ά),α.μ-:tέp. 'll υ!οθέ,·φη dπό μέρου;; ττ,ς &pιστ::,Υ..p:;- ,::�ς �,;:ικιίjy προτύπων σκέψης Υ.!Υ.ί ηlJt"Ι..\Ϊ)ν :i:,ω.rι· ·��ων ,.::,,ί ή i'Ι6. ιι�!;η τGJ·J ά·;ι,1τa.τω·1 τάξεω•ι μl τ11 γ ιi::;τ:κrι ί·,τιλ,.ιγ:ι..έν:σισ. iρχίζ:ι, iπιr.λίΟ'Ι, 1:ψttιϊ>; τr, στιηιή ;.ου 1ι ;ιο:vω·ιο:+ι !εραρχίσ. yίνε,σ.ι οξύ,ερα. α:σΟ-ι;-:ή iτ.:; r.οτέ πpί•;6. Ί::;ως πpάη�ατ: νά ύπi;;χε\ ιιι:ι. α.ίτιιiιδης σχtσ-rι χ·ιά. μcσσ. στα δυb αιjτcι. φ:χι•16μ.ενα.. 'Απ' δλα τά. φε::ιυδαλικά. τη; πρι;,νόμια, Ίj τό:.;11 τι'ίι'Ι ,, j. γενci,ν στ� δέ κα-:,:; �6δομο σ;ίώγ ,:ι. ε!χε χρα:ήσει μωά.χα δικ:ι.ιι,Jμ:χτ:χ ίδ ιοκτ7ϊσ: ας σ-:-ή γη της χα! τ·�ν ciπα).).αγrι τr,ς dπό τή ι:pc,ρολογία' τίς δικαστικl; κα.l οιοικητιχ�; τr;ς λιι τουpγ ίε; τίι;; ε!χε παρσ.χωρήσει σ' iξη, ψατ:;1jχους τού Στ'1μ·
')ι_�ι fε
::ι
2
17
μα.,ος. Τό μ!:;tJωμcι- του ΗJιi.φου,; είχε χιiσε ι 'Ιt(jλλη άπό την αξία. του έξα.ιτίc:ι; -τ�,; στ«θερη,; μείωση,; (;;ρ!ν ιiπb τd: 1660} π,ς iγr;ρα:rtικη; δύvσ.μης τw χρήιισ:t�. Οί εύγε· •;είς έζ:1:1σ.γκά:;π,y,σ,y νcί π:;�λοσ·, τήv !8:01ιτησί:χ τους ιλο κ:χl περισσ6τερο· <,rrώχυγ:χν κα.! ξέ.tεσσ.ν. ΤοΟτο cχ.σφα.λώ; συ νίδα.:νε περισσότερο στίς μέσ.:ς κα.! κσ.,ώτερες 6::ιθμlδε; τής γct:QΚ-:7J\t.O'ΙtY.η; τάξης τ6Ίν εόγενών π:,.ρ' δ,τι στr;i.ι; i Υιί)tεpους κ,.ί στοίις a.ύλαούς εύγενεί;, ;;ού έξσ:γ.ολουΟ:;:iσσ.ν νσ.ν:,.ι πολύ r.).σ.Jσιοι κσ.t στ?'Ι δέκ:,.το �γοοι; σ.ίώ,;a. ςα•ιακέρ διc:χν τη•ι !τ.:ρρ-;ή ,ους. οι .,ισ:�ψc.ς χι),ιιiδες ο!κογένειε;• tij� -.:ιi!;ης τών εrιγε'Ι!\Ι'/ της ctύλi)ς πcιpέμ,;.ι•ιc:ιν μο·;:χο•.κοί ΥΟ· με!,; ,ών σ.υλικιi)y 1πο•;ργημάτων, των ύφηλών έκκλησιο:?:ι κών «ζιωμάt1>)Υ, τώ·ι θέ:;εων τιί1ν &.ζιωμ:χταών σ-:ό σ-:ρσ.τ6, τών θέ:;εων γιi κυ6ερvijτzς χσ.ί τii)ν 6ασ:λ:κώ'Ι συντάξεων. Σχιδό•ι τό iν:χ τiτ2ρτι.:: τοΟ συγσλιΚGϋ προ!>>':ολογι:ιμοϋ πή γσ.ι·ιε σ' σ.ύτο1;. ΊΙ παλιi 1ινησικσ.χi:χ. το(ί Στέμμα::ος tνσr.ν -.:!ον τών :;;ιου/ί-χλαών εύγενών είχε φυχρ:1.θεϊ ύπό τόν .Λοu δοβlκο ΙΕ' χ:1.! lΣΤ', οι όπουργοι -ι.a.! πάλι ώ; έπί τb πλειστο έπιλέγοντa.ν &.πό τού,; κ),ηpονι,1λικο�; ευγε·ιεϊς7. Ώμω; οι τιλεuτa.!,:ιι τ.:χ.ρ' δλσ. σ.ύ-.::ι. π:χρέμενσ.ν ιiντιδuνσ.στ ι Υ.?! σ:ή θε\iψη:;ή τους, f,':ηγή (ιπέρτc:ιτου χ.ι•ιΜνου γιά τ-ή μονσ.pχl:χ.. Ma.Q. μέ τή μι;.σα(σ. τά.ξη πi)ρα·ι χοινη σ-:iση έν:χ.•ιτ[σ•ι τοΟ. Στέμμa.τοι;, μολον�τ: ο! χc:ι).ές σχέσεις &.ν:iμzσa. σ:ιι; Sυό τ,ϋτι; τά.;ει, ε!χαν r..&:;;:x. πολύ δοκψa.σ-.:εϊ άπό την ά.πσ.ρχή τοϋ wyχεντ?ω· -:ισμο. ϋ κσ.ί 11.cτ:i. Πρ:�ηγούμενa. tίχι �ι.ονάχa. πολλές q::opt; ε! χ:χ.·ι νιώσει νά. ιiπειλοv-,-:σ.t ά;;ό τό'Ι tοιο κ!νδυ·ιο, ιiΗά χ:χ.! σuχνi Ξ!χ:χ.ν νά λύ,;ι:�-Jν wινά δ ιοιχr,τικά προ6λήμ.a.-:ο:, καl τοΟτι, ι:z.:r.61ισ;τιχ t!; ε!y_ε ψiρε ι χι;ντ'.1τερσ;. ·Οιιω;, ή σχέτη tl'Jυ; χεψ1τέpεyε, δ,σ.v ot εύγε·1ε!ς κσ.:ιiλσ.6σ.ν οτι ή μεσαία. τά.Εη f,τιχν b πιό έπ:κίν6υ•;ός του; ιiντ:πσ.λr.ι;. 'Από cώ χι έμ, r.ρδ; b όσ.σ:i.:άς lπρεπε νά. έπε:ι.6α.lνει έπσ.vειλημμένα κa.ί νά. σuμ;;,ιλιώνε ι τού; ζηλό:pΟ:�νους εόγε γε:ς· γισ.τl, 11ολι;ν6τι q;σιι ·ιομε,;:κσ. a.ύτός δέσποζε Υ.σl στ!; δυό μερ!Sες, [π;�επε γά. κσ. νει συ•,εχείς πα.pα.χωρήσεις ·ι.σr.ί νιχ δείχνει ε�νοισr. 5.λλcι-.:ε γιά tYj μ:ά κι cΗλ,;τε γιά π,ν &n11B. Μιιί lv?ειξη σ.ύτη; τη; 18
ι:ολιτ•-χης χσ.τευνcισμοσ ιiπέν:,.vτι στο&; ιόγινεt,; δλέποuμι λ.χ. χαl ατό γ,γονό; δτι :mό τόν Λουδο6lχο ΙΕ' �δη �t!Χν r.ολύ .ttό δόσκολο γισ. lνa.ν cίπλό πολ(τη νό; miρει θiση � ξιωιιc:ιτικοϋ στό στρa.τό πι;ιρά. 1J1tb τόν Λουδοβίκο ΙΔ'. 'Αr.ό �b Δ ιιiτο:γμι;ι του 1781 ,ιιχl μετά., ή μεσιχ.ία τά.ξη ιlποκλε(στηκε δ),οκληρωτιχά. ά.πό τό στραtό. Ή χ.α,tά.στιιση δσο «φορd τt,; ύ φηλέ; έΧκλτισισ.στικt, θέσεις ήταν πσ.ρόμοισ.: στό δέκο:το ι6δομο a.ίώνσ. «χόμσ. 1πτ'jρχε ινw; αριθμό,; �χχλησιι;ιστικων ήγετ(i)Υ :-.ληβε ιαχής κa.τι;ιγωγ'i),, δπω, δ Μποσσουέ χι δ Φλε σιt λ.χ: ατό 8!χ:χ.το tγδο:� σ.!ώνα: σ.ι},ό δύ σχολσ. πιά. σ'.ηέ ec:ιι•;ι. Ό ιivτα.γωνισμό; ιivά.μεσι;ι στην d.ριστοκρa.τίι;ι κο:ι στην ά.στιχ11 τάξη σ.πό tή μιά μεριά. lγινε δλο κιχl περισσότερο κρ( σιμο,;, ιlπb ,iιv iλλη δμω, π'i)ρι τι, έξιδο:νιχ.ι1,ιιLνι, μορφές τijς π-ιευμcιτιχfιζ &μιλλα.ς � δημιούργησε lνσ. πολύπλοχο δ(χw τt•ιευμcι-τικών σχέσεων, σάς δπο!ες �σα:ν ιiγά.ι,ι.ιχ� η. ξη XGtL άτtώθηση, μtμηση χσ.ι d.τtόρpιφη, σeβcισμ.ός Κ(ιι μνη σικa.χlι:z.. Ή ύλαή 1:ιότητcι ,ιι ή πpσ.κ-:ιχη ιiνωτιp6τητa. τη; με-:1:χία;; τάξη; προκα.λ��σε τούς r.δγεvε,, νσ. τον!ζουν την ιi νομr,ιότητσ. τ'i)ς mt,:ιγωγη,; χι.d τη δι:χ.φοριχ των παρο:δ6σεών τους. 'ΛλΗ, μ.έ την a.�ξDυσα: δμοιότηw. των έ.ξωτεριχιίιν σuν θφιών κσ.ι των δύο τάξιων, ή lχθpδτητ,:ι τ'i)ς Μτι χτ); τ�.ξη; ά.πένο:ντι των εόγενωv lγινε ,ιι α.ύτη π ιb fvτονη. Γιd: /Sσο 1i1ιiστη1ισ. οι ιiστοι ιlποχλι!οvταν ιlπό την 4νοδο στην κοινω vιχή χ.λ(μσ. χα., ποτέ δtν τοuς πέprι.σι άπό τό νοσ ·;� σuγκpl νουν τόν έιwtό τ� μ.έ τι; ά.νώτιρε; τάξr..ις· δέν ά.πόχτησ<ιν πρσ.γμ-:χτικd: έr.lγ•ιωτη της ύπι!:ρχοuσα.ς χοινωνιχ'i)ς ιiδ ικ!α.ς κι:ι! δέ.ν 4pχισcιν νιχ θιωροΟν Δφόρητι;ι τdι πpοvόμιa. των εδ· γενών προτοΟ το:�� δοθει ή δuνα.τόtητa. τη; ά.νόδοu. Μ! μιά λέξη, i:ro πιό ποΗ ιiπό τήv πρσ;γμσ.τι,ιή του; δύν!Χμη χciν:ι: νε ο! εδγενείς, τόσο π ιό έ.πίμοvο: προοχ.ολλοDvτa.v σ-tά ΠFΟΥό μια πού άχ6 μσ. άπ6λσ.υa.ν χαl τόσο πιό lπιδε ιχτιχ& 't4 t')(θί τΙJ.νε · cir.ό την «λλη μεριά, δσο πtρισσόtερο ή μ.εσα.lσ. τιiξη «1tοχτοϋ:1ε ύλι-ci άγα.θci, τόσο 1tιό έποvεlδιστη θεωρο!Ισι την κοινωyι,ιή διιiχριση ιiπό τήν δποlι;ι ό πάpcρι χα! τ6σο πιό &.πεϊ'Ιωσμl•ι:χ πιiλευε γι� πολιtική lσότητι;ι. Σάν άπσclλε� τών μεγάλων κρσ.tιχίi')ν χpεω�«mιωv
19
τ(.;!) δέΥ.ατου εχτ:1υ αιωνα, δ ύ.σ-:ικό; πΑουτος ττ1 ; Άvσ.γέ·1·1ηση; είχε δι:χσ-..ιορπ ι στεί κα.ί δεν �ταγ σ! θέση γ,: πά.ρε ι -::ιχ.λι εr.:ί.•1ω τr;υ χα::i τή·ι χρυσή έr.:1χή τη; &.πολυταρχία.; χαί τr,; έμποpοκρα,ίας, δταν τίς μ. εγ:iλε;; έπιχειρημιχ:tικlς δου ).ιιi; τlς εχ?.ναν ο! μο�ά;χε� χιιί τά tδια τα. ,φά.ττ,9. 'll μεσαια τ6.ξη, �ιέ τtς άτομικιστι·..ιές (λκονοι} ικέ<; τη,; άρ χl;, ει� άπι,κατα.στά.θηχε cπήν προηγούμενη θέση ττ,; r.pίv iπό τδ δέκα.το lγδοο ι:ι!ώνα., δ.αν έγχατα.λείφθηκε fι πσ.rι.6· -:μ �:χ πολιτι-χ i1 -;ής lμr.οροκρα.τίας καl ε!σά.χθηκε τό Jaisse-.r, . faιre ( =d:ι;,τpτε υ.εύΟερη τήv ίδtωτι:ι.ή πρω:ο6ουλ!α Σ.τ.)1.) , καί μολcνότ ι c! lμπ!':Ιpοι κσ.1 c,ί 6ιι,ιιήχα.11 cι ησα·ι σέ Οlση vά &.ντλοϋ-ι iξιόλο-yα ::λεονεκ".:ήματσ. γ ιi λόγcυ τω; έςαιτία-; τη; :kποu:Jί(},ζ της ciριστοχρο.:!ο.; &.πG τr1ν έ..,;ιχεφτ· μ:χτι:ι.ή ζωή, -:ο &.στιχό μεγά.λο χεφά.).σ.ιο τ.ρωτοε:�φα.�(στ� κ; κατi τr1 v 'Α·,τι5ασιλιίcι κοιι τήv tπόμενη τ.ιρίοδο. Tb καθεστώς τοΟτο στήν πραγμα.τι χ6τη-;α �τι:ιν «τό λ(κνο 't'Yj� .ρ �της νομιχf � τάξη �•· 'rπ� τόν Λουδο6ίκ, ΙΣΤ' f, d.στι-χή :άζη :οσ _a,ncιen regunc (=παλαι,σ χcιθεστιi'Jτο�, τσϋ r.p!ν α.::ό τη γα.ΑΑική έ'"α.νάστα.ση - Σ.τ.Μ.) lι;,τ ασε στό ζινlθ π1ι; διcινοηττχτ;ς xa.l ύλικηι; τη; ciνά.πτυξης 1 Ο. Tb έμ.:όpιο, ή 6 ιομηχα.νίcι, οι τριίπεζες, ή ferme gcncralt: (=γεvι,,.ή lχμί· σθωση φόρων - Σ.τ.λf.), τά. lλtι.ίθερcι lπσ:yγΗ.μα-:α, ή λο γοτεχνία. κι ή δημοσιι;γpαψ(cι, δηλαδή 6λε,. οι θέσzις - κλει· διά; μέσ::ι. στην χοινωνία, ιιέ έ;cιίptση των 'f(γετικών Οiσεων στό στρατό, στήv �Εχχλησ!α. κσl στήν σ..ύλή, 6ρίσχο•ιτα.ν στήv κ�--:οzή της. Ή έμπο,;ικη εpcιστηρ ι ό:-ητα. ciν:1.πwχθψ.ε σi χλί ιια. �α ειχω; πpοηγούμενc, 6ιο11ηχcι·1(ε; έπεχτά.θψιαν,. cι! τ�cι:r::εζει; πολλa.r.λασ:6.στψι.α.ν, τερά.:,τ ια., πσσσ. περνοϋσα.ν iπ' ';;7. χέρ ια των έpγι:;tr.ών χ1.ιί των χερδοσκ%ων. οι ύλαές iνιiγκε. α�• ξr,Οηκαν κa.! άπλώθηχσ..ν· κι δz ι μ.όνο &.νθωποι σά.ν :c,:,; :?απεζiτε; καi τc:ι; έyr;ιχιαστέι; ϊ,έόcιιvαν φη'-ότερα στ �ν χοινωνιχή χλ1μ.αΥ.ι:ι χ ι ά.νταγωνίζογτcι.ν τού; εό'γενι'ίι; σπ,1 :pό�ο ζωiί, τοuς, ιiλλα χι ο! μέ?ε; μερlδε; τr); ci στ ι χης τ<ίξης κέρδ ισαν cir.ό ττιν !νθηση αύτή χα.! πηρα•ι δ ):ο κ�Ι πεpισ..,6�εpο μέρος στην πολιτισ-:ική ζωή. 'Εr.ομένως YJ χωpα. στη·� δπσ!ι:ι ξ[-,πασε ή lπα.-nσταση διόλου δ!ν 1ιταν
20
Qίκοvc:ιιχ:χ ε�::ι.vτ).ημέ·ιη· μσ.λλσν ή.a.·1 Σνcι κ,ιάτο; ciναζι ό χpιο μί πλουσια. μzσαiο. τιίξη. Ή α!ώνα. Χα.! είναι lξ(σου ιi ποφ=ισμένο γι¼ τό τ! ά:τ.ο;;φ!πτει δσο εrν:χ: και στή·1 tχλο γή τών :kνσ.yνω:ηιιίτων το·.>. ,Δέγ lvδ ι αψέpετσ.ι xa.1. πολ,j yιcι τούς Έλλψε; συγγρα:;,εrς; κcιt τουτοι τώρα 6:χΟμ ι αία. tξα. ψcινίζοντ::.ι, :iπό ,!; 6ιβλ ι ο0fιχες πεpιφρονει ,ό Μεσα..ίωνι:ι, ή Ί:�πα.νlιχ. τc;u lχε ι y/γει λ1γο - πολύ αγνωπη ;ϊ_ώρα, ή σχέση :ο:ι μ! τήγ Ίτα.Ηιχ tέν {χει ιiκόμα. ά.·ιcι:ττυχθε! δεό·ιτωι; χσ.t ii θi y:·��ι τ.rι-;:έ ,600 έγχάpδ ια. 5σο οί σχέσειι; ; !χπp6σωτ.οι; τι,Ο δέκcι.του [χ.του αlώνcι, δ honnete hυιnm<' τ,;,) 8έ:ι.σ.:ου ε6δ:ιμ-::u, Υ.ι δ «-χα.λιεργημένος• !νθpι, ) πος {δ11 λαδή δ iνcιγνώστηζ τοϋ Βολταlρου) το() δέχσ.τοu δ γοοι;υ J J, 'Jσ-ι.υptσθηχαν δtι ΟίΥ μπΟpΟϋ\LΕ Υ!Χ Χα.ταλάοοu "/.! τον Γά:λλο άστο χωρ!ς νά. γνωρίζουμε τόν Βολτcιrρο, τόν δπ:ιίο lulγoι; πf,pι γ ι ά ::.ιtώνισ πp6τuπ6 του 12· δμως δtν μ::οpο'}με ·1ά. ..ι.::.ιταλά�ι:;·ψε τόν Dολτι:ι!ρο, llν δεν δοσμε πόσο ε!·1αι 6α.Οειά. ριζωμένο; στή �Lεσα.(α. τά:ξη δχι μόνο ciπό χληpο-
21
νομιχότητa., ciλλσ. χα.ί σ' όλόχληρη τη θεώρη σή του, πα.ρ¼ τdι ήγεμονιχά. φερσ!μα.τ6. του ,τού,; 60:σιλιχούι; cpD.oυς του 1ιώ την τερά.σtι α περιουσ(α. του. Ό ryφά.λ ιι;ι; χλα.σσιχισ:ι.ός τοu, ή dπb μέροuς τ!1U ciπάρ νηση τ ης λuσ ης τώy μtγ6.λωy μtΤΙΣfΙΧΠχων προ!iλημά.των (χαι μάλιστα. ή δυσπιστ!α. τοu γιά δποιον Ιστω τό: συζητοσσε), ό όςjς. έπι θε,ιχbς χι ώστ6σο δλ6τελα. ρα.φ ι ναρ ισμένος νους τcυ, ή civτιχληριχή &ρησχευ-:ι χ6τητά. του, �olJ ιiπιχθσ.ν6ταν κάθε λογf)ς μuστιχισμ6, δ ciντιρομι.ιντισμόι; του, ή ciποστροφή TGU γιcχ κάθε τ( σχοτεινό, �ιι.ισα χι σ:, δ όποχειμενισμόι; ,ιι δ συνσ.ι σθηματισμ6ς, τ.ού πρ6χιιτα.t' νά χηρύξει δ Ρουσσώ, ιlνο:ι ή !� ,η, πι θa.νό lξ!σοu σπουSσ.Ια πλεuρσ. τ'Ι)ι; άστιχτjς νοοτρο τ.ι�. ,Ο μεydλι;ι; d.r.α.γωνισμός μέσα. στούς χόλπους της μεσαl τciξης f,τα.ν !ξa.ρχ_ης �εδομlνο γεγονός· ο[ μιτο:yινt σ-:εροι� υτ.οστηpι χtt; τοΟ Ροuσσω ε!y εlχcιν d."6μα. γ!νιι το:χτι χό ά.να.γνωστιχό χοινό, δτ:χν δ Βολτο:1pο,; d:1-οχτο�σι τούς ci νcιγνGιστε,; τοu, �δη δμως ήσ':1.ν μιά. μερ!δa. ,ωινωνCα.ι; πού μποροοοε νά: χΟ'.θορισθεr μέ ά,ι:ρ!οεια: �ια.! ιiπλωι; Cr.ρε πε ν' άνιχχο:λύφει σ-:όν Ροuσσω τον άπολογητή τη,. . Η γα.λλιχή μεσαία τά;η τοσ δέχα.του δγδοοu ι.ιlώνα. δι ό λου δtν εlνα. . ι πιό ένι ιχlα 6.π' δ,τι ή !τι.ιλ ιχή μεσα:!α. τciξη 't'OO δέχατου πέμπτου χα.! δέχcιτου lxτou a.!ώνcι. Βt6ο:.ιcι, τlποτα. d:ντ!στοιχο δtν όπcipχ,ι μέ τbν dγώνα. yιδ: τόν Ιλιγχο ,ών συντεχνι ών, δμω;, όπάρχιι μιι}. έξ!σοu fγτονη σύγκ ρουση dν6.μεσcι στά. ποιχαα: ο!χονομιχά. σuμcpέρογw., δσο χcι! τό τε. Μονciχο: πού Ιχει άνa.πwχθεr ή σuνφιιa. νι}. μιλοΟν γιά :ον dπελεuθ;ρωτ:χό dγώνa. w την lπ�στι.ιση τ'i)ι; τρlτηι; ν ομιχfjς ττi�ης> σάν γιά χlνη1ια δμογινις· στην πρcιηιατιχ6-
*
22
τητα δ\Uti<,;, ή tν6τητα. τi'jι; μεσα.lcις τciξη ι; πιρ ιορ(ζετa.ι σtό χοινό τη; μί'W)ΠQ ένα.ντίον τf), 6.pιστοχρατ!α:ς χ ι ενα.ντ(οy των χ.ωριχών 1ιώ τοϋ τ.pολιτα.ριιiwυ της πόλη;· μέσα. σε το� τσ. -:ά. δριa. διι.ιιpεtτcιι σε μιά θετιχά. 1ιώ σ! ιιι:χ. 6.pνη,:ι-χά. προ νομ ι ούχα. ιιιρ!δa.. Ποτέ στό δlχι.ιτο δγδοο οι!ώνcι δέν μνη μονεύοyτα.ι τά προνόμια. της μeσοr.!eι.ς τιiξ Υjς, ικ &νθρωποι ,ιά,. V(}'JV δ:ι πιr.έ δέν ά.χοuσαν γι' ιιύτci, δμωζ cι προννμιΟΟχοι dν-:ιστέχοντα.ι σε χ6.Οε μtτιχρρ1θμιση r.oo θά. μr.οροοσι νά. έπεκη!νε: τlι; διχlι; τους ε�χα.ιplει; πpbι; τ!ι; =ώτεpeι; τ6. ξε:;13. Τό ιι6νο που θέλει ή μεσα.Ιcι .iξη εfναι πολcτcχή δη:,Ι(;χpατ!σ. �ιι ciφήνει τούι; συμπολεμιστiς; τηι; στι}. ,φό α. τοσ ).ouτ;,oiJ ιiιι.lσωι; μόλι ς ή l:w.νάσταση ciρχlζει νά. πι.ιlρνε ι στά. σο6a.ρά τήν οlχc;νομ ι κή !σδτητα.. 'Επο11:έ1ω; ή_-χοινωνlcι τf); έποχ'i)ι; ε!ν:,.ι γεμάτη ciντι�ειι; xo.t έντιiσειι;· πa.ρουσιάζει εναν 6:χ.vι λι11.ό οlχο πού ε!νσ.ι όποχ.ρεωμένος νlι έχπροσω"Πεt ένα.λλά.ξ τά συμφέ;,ο ·,τα. -.ων ε:tryενών χα.t τf)ς d,στιχ.ηι; τci ξης, ιiλ).ά χατ':1.λ-ft(εt ν� τwς lχει 1ιώ wύι; δύο tνciyτιουι;· μιcχν άp ιστοχρα::ία, έχθρι�ιή χι.ιι πρόι;; το Στέμμa. χαι r.ρ� τή ιι.εσ':1.!α. �η. τ.ου v!oOtτtt !δέες m;υ δδηγοσν στην !δ ι α της; την πτώση· ,ια,! τέλοι; μι& μεσ:χlα. τά.ξη πού φtρνει σt θpιcιμ6εuτιχ.ό τέρμα. τήν έπανν πρώην !χθpων τηι;;. 'Εfό σο τά στοι χεrα. αυτ� δεσπόζουν στ+,ν r.νενμα.ταή ζωή -ro:J lθνοu,; σt tσε; d,-ισ.λογίες; (δηλαδή, tσσ.μ,ε τcχ μέσα. του ι.ιl· ώνσ.) , ή τέχνη χ.ι ή λογοτεχνία ε!να.ι σέ μιτα.6ατ ιχή χατά. στcιση χα! γεμά.:ες; ιi:tb ιiντιφσ.τοι.ές; 11.a.t πολλές φορ!ς lλ6. χιστσ. συμψιλιώσιμες; τάσει ι;· κυμα.!νοντι.ιι ά.νά.μεσα. σt r.ο:pάδο ση χι Ηευθερ!ι.ι, φ:;pμο:λισμό χι σ.ύθ:ψμησ!α., δι α.�ητr.cμό χι fκφρa.:,η. Κι dκόμα. κ:χ.! στb δεύτερο μισό τοϋ cχ!ώνο:, δ τa.·ι tπι χρcιτι:.ϋν δ φιλε4uθερισμόι; χι ή σuγχι νησιοχpa.τ!α., ο! δρόμοι μόνο πού χωρίζουν πι ό d;.ότο;ια, δμως ι;! δια:φοpιτι χ�ι; τάσεις; πι;φαμένοuν πλιiι - πλciι. Βέ6ιχισ., ή λειwυρy!σ. τσνς όπ6χει.cιι σέ dλ).ο:γή 11.ι !Sιιχlτερcι ό χλιι.σσtχι:,μόι;, πού �ταν τεχvοτροπ!σ. α.όλι1ι0-α.p ι στοχρ:χτι11.ή, γ!νετα.t δ :pορiα:.ι; των !διων τ'Ι)ι; προοδεuτι χfjι; μεσrdα:.ι; τ6.εηι;.
23
'Π Άντ ι6ασιλεi:7. ε!νcιι πεpi!.οος έξσ. ιρε-:ικσ. ζωντcιγης ει:;-:ιοητιχ,i'j; δρα.στηρι ό:ητας, πού δχ ι μ/2νο κρ1τι κά.ρει τήν :ψοηγούμενη έ;:οχή, άλλά. εfνσ.1 κσ.ι σέ όφηλό 6α.Ομό δηιιιουρ γι κ·,'ι ·ι.σ.ι θciτει ζητήμα-:σ. πού · πρόχειται ν' άπα.σχολήc,;;υν όλόχ.λr, pο tG'Ι α.!ώνα:. 'Π διάλυση 1ι.έσα. στcύ;; κόλπους τi'j; τiχγης -:οϋ «μεγάλου», τελε,ου�γιΥ.οΟ δ:pους προχωρεί χέ?t • χέρι μi τή χGΙ.Αά.ρωοη της γενικης; πειθ:φχίσ.ς;, την α.ύξwσα. υ..λε ιψη θρηnε(α.; κα.ί τή·ι πι ο άδtσμ.ευ-,:η 'Υ,"Χί προσωπική Φlμπeρ ι φοpb: ζω'7/ς. 'Αρχίζει μέ τ-Ιι ν :φιτ ιχή τοΟ riχα.δημαϊ ·ι. ο::i δόγμ:1.τος, πού τ.ροσ;,;α.θοϋσε νσ. π,ι.ρ,:ι.:πήσει .ό κλασσ ι'Χ.ό !οειίιδες σ-ήν τέχνη σrι.ν άχρονα. ισχύουσα: άρχή κσ.θιερο>μtνη στ' σ.λήθει α: ά,-;:!) :ό θεό τόν tδ ιο, άκ.ρ16ως μέ τή·ι !οιc,, γλώ::, σ:1. r:ού κι ή έπiση;ιη r.ολι τ ι·ι.ή θεωρία. της έποχής &ρ�ιήνευε -:'ijν :χπόλ:,τη μοναρχ(α. Τίποτα δέν χα:ρα.κτηρlζε ι κα.λύτεριχ -:ό ψι λελευθερ ιομό κσ.1 τό σχετικ ιφό τη; κι:ι ινι:;ύpγ ια:ς έποχης σ.π(Ι ,1) δήλωση ποι:.καμε δ 'Λντουrι.ν Κcυαπέλ, καl τ.ού zαvέν'Υ.ς .-:ροηγούμενο; cιευΟυντής τη; Άχ.σ.Sημία; δεν θά. !πιδr.κίμα;ε, δ:ι ή ζωγρα.:pική, σά.ν δλ:1. τ.:ι σ.νθρώπ ινα. πρά.· γμσ.τ:7., όπόκε. ιτα.ι σ½ ά.λλαγή συρμοϋ 14. Ίf νέα θεώρηση πού lχφr,iζετα ι σέ τουτες τίς λιέξε:ς γίνεται α.tσθητή παντcι(} σ:ήy r.οιρα.γωγή τέχνrις ι τaίχνη γίνετιχι π ι ό ά.νθρι:mινη, πιό πρ::ι::, , ιτή κα! μετρι οφpονέοτεprJ - δiν προοplζεtα.ι πι.ά γ:δ: f,μ:θέως κι όπερα:·ιθρώ.-:ουι;, ά.λΗ γιά κοι νούς θνητcιίις, γ:δ: &Μναμα, α.ίσθησια.κσ., ς:,ι).ήδον α. 5::σ,ια.. Δεν έχψρά;ε ι πισ. :ι.εγα).εί? ·ι.αι ισχύ, ά.λλ-:ι. :ήν δμορφι i χαl tή χά ρη ,ηι; ζωης Υ:-ι.ί ο� θέλει π1ά ν· χ �ν�,πι ,)σιάσει ·ι.α.! νο: συνθλlφει , ά.λλσ. νά γ�ttψε ι κα.ί •ιlι, ευχαριστήσει. Στην τελευτα.ία. r.ερίοοο τi,ς βασ ι λεί α.-; το'> Λ::ι·Jδο6ί,.ου ΙΔ ', μέσα. στην rε ια. Πj'Ι α.ύλή σχηματίζοντα. ι κόκ).οι, στούς δπο(ους οί κα.λλιτέχvες 6ρ( σκc:υν και νούργιους πpο::�τάτες, πο:, πολλές φορές εrνα.ι πιο γεννσ.ι όοωροι κα.ί νι ώθου'Ι περι σσότερο d.πό τέχνη d.π' δ,τι δ μονά:ρχης, δ δποιος ήδη &.γωνίζεται μέ ό).ικέ,; δυσχέρε ιες -ι.αt έξουσιάζε,αι άπό τήν Μα.ντ«μ ντt Μοιιντενό·ι. Ό δούκας της Όpλεάνης, δ ά.νιψι ός toO 6cισ ιλι�. κι δ 6:�ίικα.ς τijς Ήουρ· γουνδlας, δ γυ:ός :()u Δελφίνου, ε!να.ι ο! κίιρ ιες ,;,:ροσιt)πικό τητ�,; στους κύκλr.υς ο:uτι:;ύς. '() y.α,τοπ ινό; 'Αντι6σ.σ ι λι,3ις �-
r
24
'δη σ�ρέψεται έ•ι:χντίον της καλι τεχνιΧijς τάσης r.ου εύνοεί δ Λου�ο6!Χος ΙΔ · κι ciπcι ιτεt d.πό τούς κα:λλιτ-.έχνες του r.ε· ρι:σ�-:-:ψΥ/ ελα.:pρ&:δα. κ«ί pευστ:5τrjτα., μορcp()λογαή γλώ-::�:,σ. ΠtΟ σ ./ �θη : σ_ιακ'ΥJ :,α.l r.tό , �� μψή :i �ό �ε(νη ΠΟυ εινα.ι σξ χr,ή ΟΥJ στψ α.·)λή. Συχνά ο: ιοι ο ι καλΑιτεχνε;; δουλεύουν ,.α,! γιο: τό 6ασιλιά και γ ι ά -;ii δο1χα κι άλλάζουν :iι ϋ�ο; τους d,,;ά,. λογα μέ τόν �>γχεκρψέ·ιο τ:ιυ; πρ()σ,;άτη, δπω�°λ.χ. δ Κι;,:,α πtλ, πού δι ακοσ�ι- εί τό :1,y:ιχτcρ:κ':i πο:pεχ,ιλι'jσι vτlς Βερ . σαλ�,ιες κα.τά την όρΟή αόλικη τεχν(hροπία, ζωγραφί�ει ,ι,;; κ�ρ:ες �;ό Πα.λα! Ρουο-.γιο:λ σέ 9ιΗρε:1χο ne. glige ( = ciτη μtλ η:ο υι,:ο:; - Σ.τ.Μ.) κο:l vχεδ ιάζει κλασσιχισ:ι-.ιά μετάλ λια. γιά τήν 'Επι γραφική 'Ακχδημ(ι:ι15. Ή !ζrande manieι·e :ι.α.l τά μεγ:1.λειώ� ιχ.α., τελε:ουpγιχσ. ε!οη παρακμάζουν Υ.α:-:-i τ� δ ιό:ρκzισ. της Άvτιοα.σι λεία.ς. Ή θρησκευτική λα.tpευτιχή εικόνα., r.:Λ ci.χι:Ι:.ια κα.ι σ:ίς ήμ.έρες ,:οϋ Λουδοcίκου ΙΔ' εΙχs Χ:όλας γ:νει �πλό πρόσχ_ηιια. γι ά νά είχονiζουy τι:;ύς συγγ� νεϊ _; του είασ:λι α, χn.ι ή μεγάλη iφηγημα,ι χή ζωyρα.cpιΥ.ή, που 1φο.-:,,.ντός ήτ.χγ δργα.νο μ.ον:�φχικjjς προπαγάνδας, r.α p�ελι:;ίί·ιτα:. Τή Οέση του ήρω,κοϋ τοπεlου τήν r..α.!ρνει , :ό είο _υλ �,:αχό σκηνι κό τό)Υ 6οωι,eιλικων, ένω ή r.ροσωπογρα:p(ι:ι, τ.ου ω; τιΙψ,7. προοριζόταν γιi τb κο,"ό, γίνετα ι !να μrιο α. μινό, δημοψιλές εlcος τ.οϊι tξυπηρετεί ώς έπ! τό πλείστο !8:ωτιχ::ιύς ι,ι.οπούς· δ καθένας ποb μπορεί νά πληρώσε: οi ζει κα/. του φτ ισ.χ·ι,:,ν την προσωπογραφί α.. Διακόσ ιες προ σωποyρσ.:pίε,; !κτίθεnα:ι στiiν Σαλόν του 1704, σ! σύγκριση μέ πεντι·Jτα στb Σ,σ.λόν τοσ 169916. �llδη δ Αο:ρζι λιέp προτι ;ιi ·ιά. ζωγι:α.q:,ίζει τ'ijν d.στιχ-ή τιiςη χι σχ ι πιά τσύς cr.ύλι·ι.ο::;; εόγε•ιεtς, δπως c:ί 1:ροκάτοχο( του· ζε! στό Παρίσ ι Υ.ι c,χι σ- τίς Βερσcιλλίες κσ ,ι μt τc:υτο έκφράζει ξα·Ji τή νtzη της •τ.6λης• πιivω σ-:-ήν «α.ύλ-η• 17. . Ο! cί.6ρές Υ.Ο ι'Ιων ι κ!ς σκ.ην!; τοϋ Βα:ττώ πσ;ίρ,ο�ν τώρα στ·ην ε:>νοια. του πpοοδευτ ιχοfί ΚGινοϋ ττι θέση τών θρησκευτι κG1·1 ·ι.cd. ί-:πορικώγ τελετουργ ι κών ε!χόνων, κσ.ι τ,:,ύτη ή μετά.6αση ά.πό -:ό·ι Λέ Μπρέν στόν δάσκαλο τών «fcte; galantes• ( =ε>::.θυμοι, έρωτι κ.χ κι &6ρά γ).iντια. - Σ.τ.Μ.), έΥ, q:σ.ζε ι :ι.:ι:i τόγ έν,cιν6τερο :ρόπcι τrιν ci.λλο:γή γο1,r.ου, π::ι, � συμ6σ.!-
25
νε ι στό γύpιομσι τQΟ α!tί)να. Ή εια.μδp:pωσr, τοϋ νέw χοι·ιοΟ, ιiπr:�τελοϋντοιν ιiπό την προοδευτικής νοοτροr.(αι; ciρι στοχρατ(α χ.α.1 τήν φιλό-;εχνη ciνώτεpη μ,εσ�cι τά�η, ή i�ι!�τει π6.νιι) σέ 6.νcιrνωρισμένε; ως την ωρα. 6ολία. πού τώρ:ι .. cι.ύθε·ιτlει; μέσα. στόν ,ιόομο τi'jι; τέχνης, τό σΜΟι� των δ(· σμωv τοiί πcιλιοΟ, σ-:ενcί πεpιr:�pισ;ι.tνου θεμcι.τ ιχοΟ υλιχο? -· /j). α, (Xt)tά, σuιιεiλ),Ο'JΥ γtά. Υα χά,yουν δ'JΥσtτη την έμ.(fα.νtση τοΟ μ,εγσιλύτερου Γιiλλου ζωγpιiφου r.p!ν ιiπό τό δέχcι.το lνcι· το cι!ώνcι. 'Η ιει(Ιφυt::ι. πού εέ.ν στιiθηχ.ε L=νή γσ, γεννήσε ι ή tπ!Jχή τcΟ Λο'Jδr:� 6ίχου ΙΔ' tι.έ τιι; χρα.τ ιuι; της τ:cιpσ,γγε λ(ε;, τ!.; όποτpοφ(ες καt τcι έπιδόμα.τα., τήν 'A-)(�Yj\Ltct τη;, τή σχολή τη; Ρώμης ')(αι τό 6ασιλι-κ.6 τηι; έpγοστ:ισιο: -γεννιέ ,;cι.ι άπό τη χpεωχοπ1Jμένη, d.�έφαλη, U.cιφpό:ιυαλη Λντι6f1r 1 σιλε!:χ, Π,.ιt'Ι-ή έ�t.Gνή mt πcιpέμ,ειναν σ½ !σχύ lφ όσο ή αολή "rτι;χ,ν τό έ.:ίχ.εντρο τηι; χα.λλιτεχνιχ.� ζω'ijς, < ι:ι Ηατ:ώ ζωγρ&.φιζε τη ζωή μtciς χι�ινων!αι; τήν tiΠO μποpοΟσe νχ δετ μονά.χσ. ό:.π' τα. lξω, ό:.πε ι-κ.δνιζε fνα. !δ:ώδε; π ού bλοφ6.νεpα εtχε μονά:χσ. εξωτερικά. ση1��ια. επα.φης; με τους διχούι; του σ,ιοπούι; ζω'ijς; κι lδωσι μοpφη σί μιά. 0{ιτο π ία. lλευΟερίσ.ς π ού πιθσ. νb νσ. μήν �τσ.ν τlποτε περισσότερο πσ.ρό; ιiνά.λογη &.π λώ; μέ τήν δική τοu ότ.οκεφ.εν ιχή lδέσ. -γιό: την tλευΟερ!α, δμω;, τά. δρά.ματcι c:ώτα. τά οwιούργησε
πού
οι
·ο
26
άπb τσ. στοιχεία -:ης διχ ης τοο !{ι.εσης 'Ιtε(ρας, aπό οχ.αριψή μα ;cι τών δέντρων wo Λοvξεμοού pγου, θεσ.-:ριχών σ,cην<Ιιν, που ιiσψο:λως μπορουσε νdι δεt κι d.σψ�ιu, l6λεπε χ6.θε μέ pcι, χσ.l χαραχ.τηροί.ογιχGΊν τόπων τ(ΙΟ διχαϋ τοu (!ν χ.αι μσ.γιυτιχ� μεταμφιεσμένcυ} τ.εριβά.λλοντcς;. Τό 6:ίθ ος τη; τέχνης του cq:ιεlλε-:αι. στήν ιiμ.φιπλεuριχότητα. της σχέ σr.ι; -.ου πρδς τtν χό σμο, στήν lκφpαση χ.ο:ι των ό'ΙtΟΟΧέσεων �ι τηι; ιivεπciρκειcις της ζωης, στδ πά.ντοτε 1tσ.ρόν cιlοθημα μιcχ� ό:.νι!χφρσ.στης ό:.πώλιι� κι ένός ιiνέφικτου οκοποΟ, στήν πι: στη σέ μι&. χιχμένη πσ.τρ!δcι ?(α.! σtό ξεμ6.χpεμα. τη; τ.pα.ηια.τ: Χή � ευ;υχιαι;, στή χ�ψcι της; Οό:οπf�. Πα.pόλη τη χαρά., που 6pισχει στ!ς cι!σθφε:ς; κσl στήν ό μοpcpιιi, παρόλη τή χσ. �μενη έγκο::ciλειr?! στήν πραγματικό τητα. "Jtat την εόχf1r p.στηση γιdι τcι ΧΟCΛσ. πp6.γμ<ιτcι τi'jς γη, τούτη,, πο:, ciποτε λ,ον τό llιιεσ(Ι Ωt:ισ. της τέχν'Ι); του, δ,τ ι ζωγρα.φ(ζει εlναι Ύψιiτο μελιιγχο:λ.lα. Σ' δλους τσύι; πlναuς w:, περιγρciφει μια. χοινωνlcι πού ιiπειλεt-:cι.ι ιlπό τό μή τ.ρσ.γματώσιμο ττϊιν πόθων τη,;;. Όμως, σ.ύτό π ού tκφρ6.ζεται to6) διόλου δίν ε[ ναι ιiχδμη τό ρουσσωιχό αίσθημα, δ ι6).ου ή λ αχτά.ρcι � ιpυ· σι χής κα.τ6.στα.σης, πα.pi είνα ι ιlντίθε-:cι. lνσ.ς πόθος γιά τόν τέλε ιο π_;>λ ι-:ισμό, γιιχ την -ijσυχη Υ.ι &σφα.λή. χι,,pιχ της ζιιrijς. Στην «fete galantc•, στήν εόθ:,μlα. τών έραστ6)ν χιιι τών έ ρωτοτpοr. ιων, δ Dιιττώ ά.ναχcιλύπτει τήν χιιτά.λληλη μοργ/ι για την lΧ:;,pσ.σ-η τής δ ικής τ,υ στάσης άπένα.ντι άτή ζωή, r.o� εrναι ενcι σύvθεμα. α!:,:οαοξ!� χ.ι ιlπα.ι:,ιο�οξ{ας, χαρdι; . χι σ.ν{ιι.ς. Τό χυp(α.pχο στοιχείο τ'i')ς fete galante, πού εινοι ι τ.6.ντcι μι&: fete champetre ( όπαLθριο γλέντ ι - Σ.τ.Μ.) , χι ά.πειχον!ζει τί,;; δια.σχεδάσει, νέων r.O';, χά.νο:,ν την ξlrνοιcι στη ζωή των ποιμέvων χαl των r.ο:μ,εν(δων τοσ θεοκρlτου, μ.έ μι;υσιχ. ή, χορό χ.ο:ι τpα.γcιόδ ι, εrνcu τb 6ουκολι-.ι6. Ηεpι γρά.φει την ε!ρήvη της όπαlθρου, τό λιμ6.νι της d.σφ6.λειcιι; ά.πό τόν πλcιτύ χόομο χα.! την εύτυχ/σ. τών !ρα�GΊν πού λη σμονοϋγ τόν !αυτό του;. 116.ντω,, δ y,αλλ ιτέχνη,;; δέν βλέ πει πιιχ μέ τά. 1ι.ciτια. τής φυχη; το:, τό !δεωδες μιιϊ,;; ε!δυλλ ια. κi'),;;, tνσ.τενιοτιχηι; χ.α.l λ ι τi'),;; ζωή,;, πcιρό: τό 6.ρχσJJιχό ι�εω δε,;; της τa.υτό τητctι; cp1σης καl 1t0λ ιτιομοΟ, δμοpφιaι; κα! 'lt'IEU·
=
27
μ:χ τικό,ητ:χ,;, α.ίσΟησιΙJ.κότητι:ις κι:ιί νοη1ιοσύνης. l3έ6:χ;α. :ό 1ο$ώοε; :eιϋτο cιν είνΙJ.ι χα.θόλου Υ.α.ινού?γ(ο· ε!να.ι α..:λω; ;:,:,ρα.λλσ.γη τfι,; φόρμουλα.; :ών ::eι:11 -:ών τη; ρωμαϊκή� α.lJ· ,-;·�ρ(ι'.τορίσ.ς, r.ou συ•ιουάζ:χνε τον θρ·ίλο της Χ?υση; F.-r.o χi1; ιιέ τr;·ι t:;υχοi.αή !οέα:. Ή μόν·η χ:χ.ιvοτομ�α. σέ σ-.Jγ,ιριση μέ τή ρωμ.σ.'::κή έχδr,χή εfνσ.ι ι.:τι !; tκ,υ·�λ:κός κc.σιιο; μετα.μ.· y-ιtζcτ:χ: ,ώ;;,1 κ:χτi τ-;·jς συ;;μού; τ·ης !ι;εuγe•,ισ1!.ένη� ·ι.οινω ·,:α.;, οί 6-:ισ-ι.οί κι οι 6rmιr.:Ι)Ολες :,;οροίίν τη μο·ιτερ·,α. φο ρεσιά. -:ijς έ.:σχης Υ.σ.l τό 1•.6·10 πc•'ι d:.ποιι.έ'ΙΞι άπό τη•1 1:οιμ�·,ικ�, r.ο:.τ&.��,..�·,ί εtνt:ι ο� cJνδt=x.Xl�zt; τών �ρα.στtu·;, τΟ ψu:,�χο πλα.l:iιc: κι ·fι d.τ:ομ{.κr,υ·ηη d-::Ιι ,ή ζωή τijς a.lJ).� x:Jl τη; .:ό,:rις. "Ομως, είγα.ι κ:χιvούργι:χ. ε:πω κι α.ότά; 'Από τήν &.οχή. ¼pχή οi·ι ήτα.γ τό 6ου�ιολιχ?ι ε!ίχ;ς :'1-τι • πλ:1.:1μα.τι�6, ψ.ύ. τ::ι.η•,ιc:άpικη 1.pl)σ;:ο(·φη, μ:ά ό:::Αη ιpω1οτp'ΥΙtια. μέ -:ήv �ίδuλΑ,α.κή Υ.α.τi:.τα.ση τής ιiθωότητα.; χ:ι.! τ,'iί\ &πλό , :-r:1 τα.·.. ,· Μποr.οϋ Γ r,,.· ·,ά. οια.�"ηθr,ϋιJ.$ ο:ι ci-:;o •:ότ.. ::ω υ;,;ηρξε 'f ' ποψεναη ποιησ·,,, δ·ηλα.οή, ά;το ,:ότι r.α.ι :)r.ηp,�ε υψηλα. «vεπ-;uγμ:·,η ζωη τf1ς πόλης καλ τr,; α.ι.}λης, θέλησε ποτ� 1tρα· ηι:r.τικα χσ.νείς νά κ&;-;.:ι τή·, Δπλή, μετρημένη ζωή των εο :;χιϊ,·ι κα.ί των χωpικώy; Όχι, ή ζωη -;ου Ε;οσκοiί στήν πο(η ση r.άvτοι ύrιήρξε ίδ.ώδες, :ττ1ι δτ.οίο τά. ά.;,;ο:pο;σ:στ:-χά. στοι χ.,ία. -lισα.v τό; άρvητικά. γνωρίσμα.τσ., ή άr.όσχιση άπb :ό•; 1.λα.τύ χόσμ.ο κι ή .:ερι<;ψ6-iησr1 :ιί,·; ηθώ•ι του. ·1:1τι:ι.ν εlοcς πα.ιο:άς ·ιi ς;:α.vτiζε-;α.ι ;ι:ι.νε!; τt.-; έοι:,τό του σ. μ:α: :ιχστα.ση πο:, ύποοχ6τσ.v τ·ίjν iπελεuθέpω:,η dr.lJ :ά. οεσ�ιά. τ::.υ .:σλι:ισμ.σϋ, ένω κρα.τοϋσι τά. πλcονεχ.τή�τιi tl)U. Τά. Οcλγητρ:ι. των σσ.�ι.ένων χι ά.ρωμ.σ.τισμέvων χυpιών tπιτεί- . νοντσ.ν μέ τ·η•ι -::pοσr.:iΟεια νά -:ίς ιiνα.παj)ωπήσουν, Είαμένε; χι iρωμα.τισμέvες χαθώ; -1100.11, με πιν ί;·}η �ρι.σε�ν, όγιών Υ.α.l ά.Οώω·, χωρια::οχcpι:σω•ι Υ.α.ί μέ τήν ,tπα.ύ�ηση :;ων θελγ�:ρ�ν .ης 1ιίχνης ίχr.ό τι:ι θέλγη-:ρα. της φυσης. .lf πΑ�::;ιιατι-χ� το� τη χ.α.τσ.σχευή iξσ:ρχ·�ς πεpιείχε τί� r.ρσΟποθεσει.; r.συ τ-Ιjζ ir.έτpznσ.ν νά. γίνει τό σvμ6οί..ο τ11ς έλi.υθερία.ς ci '>
=·
28
�7-ι&./.c...η ί:πορ::χ π�ρ:σ:16tιpο ό::-:ό c:>ό χιλι άaω,1 χr-όvω·ι άπό \, ' • � \ τ�ς Μ' κα.ίC"' με:ά. ,χtς -;ης στ·i;ν• έλλη•,ισ-;ική περ(,οο _αnα;: lι;α.:ρεπι -:',·ι τ.ρώι:w Μεa:ι:,,1.,:χ, �:α.ν tξο:λείφθηκε δ τ.ολ: τ:σμό; -::τ,ς τ.6):ης χcι.! τη; α.ύ��;. �ήρξι:ιy οιά:pορες μορψc; , ;�ς �οι·�ση� (ι'.υ-:rj; σέ κ:iθ: αιω·,ι;(. Εχτό; :iπό τό Οeμα.τιχ!J υΑιχ? nις ι=r.ι χτ,; μ:J!J:στορία.;, πι θα.νό ·,cι μήν 1πiοχει δ.λλο θ�t'-7. r.,;-' , νά ίχει :z::α.σχ,λήσει γιcι τόσ, πολύ τη' ).0 • γο:εχ-,:� ,ής r.:>ταf1ς Ε,jρι:1τ.rις -χαί Υcι δ:αtη?ήθηχ.ι μέ τόση lμμι;νη !·,:ιν:ίογ -:ώ·ι lπ1θέ:;εων τοiί όρθολ,η,ισ1ιου. Ή μ,χχpιi ·.<: ά.διάκο:τ;7 το1τη 6α.σιλεlοι δείχνει ο-;ι ή «σu-,ωσΟη:\αtική» πο:ηση, μi τr;ν εν-ιοια :-:r.·:, δίνει σ-::ή λέ;-η & Σίλλε?, -:tαlζz: στην ιστορία. τής λογι:;τεχν!ας ρόλο &:r:ιγχριτο: μεγα.λ1τερr. f:λή» π�(ησ"'!. 'Λ ;.ό1 �α καί του ίδιου του Θε6χρι 6,πό \Γ,'Ι ".. . � ":Ο'J τ:ι. εtο1Jλλ1σ. zpιΨ:rι.Gυν την υπαρξή το:ις δχι σ! γvf.σιε; 1 p(ζι� μέσι:ι σ-.-1) φύ:1η κα.t σέ �με::,η σχέση ιι½ τή ζωή τοϋ λ:>: cϋ, δπω; θ� μπορι:;ϋσε νι:ι ι,;σιντσιστεί χ.σ;·;είς, &λλά σ' εν7. στοχ:χσ-:ικό α.ίσΟrιμσ. γιά. :ή (f1ση χ:ιί σ: μιi pcμ:χγ-;:χη άν τίληψη γιi τίν ά.r.λό λ:>:ό, δηλc:8ή. :;t συναι-:,Ο·Ι;μο:τα. πr/, χα:ά-;-::.-,;αι σ.πb ιιι')'. λ:ιχτάρα. γιχ τό �κρtΥό, tό π:χρiξεν,; χ:ιι τ!J Αζω::κό. ,Ο χωρικt.:ς Y.t δ 6=ός δε νιιόΟσ:,ν ένθου:1ια σμό γι&. τ� ::eρίγυρο ή γι::ι. -:ij'I χ::ι.Ο 1j μερινή δουλειά -:συ,. Κ�!, κσ:Οώ; ξlpουμε, τb ένδιαφipον γι::ι. τή ζωή τοίί άπλοϋ ι.σ..σ•j οέν r.ρcπει ν' &:ιαζητηΟεί σ:'\-:ε σέ τοτ.ικη ου -:z σz κοι•ιωναή γειτvlσ.ση πρ�� :οίι.; χωpιΧούς" δέ•; ά:11σι:pσ:ίνετ:χ� μέ ::,ιχ στ,';y r. cιc τδ λα.ό, dλλ� στt; ±· ;<ίι:εpες τ:ίξε ι; κσ.ί οχι στη•, �παι• 11po, ά.λλιr. :1τlς μεγάλες πόλεις Χι;(l σ-τ!, ,;ι, jλές, κσ.τα.μzσ!ς στη Οσρι,cι;1δικ·ι; ζω-ή χ:.ιl μtσ:χ σέ μιχν �τ.εr,..c;λι:ισμl·,r,. κι:; ρεσμ:tνη -ι.?ι·,ιw,1(1.. l{ι 3:α ·ι σ.κ-!.μ:χ. δ ()εl :>tpι-:o; lγι:;α:;,: τά. ε!δύλλιιί :ι:.:.ι, τί ποιμ.ε•ιιχό Οέμα. κι ή ποιμενιχή κα-:ό:στσ.· ση 1 έμq;ιχvι σ1εί στήγ πο(ησ-ι; -:ι;γ 1ψωτ6γονω·1 ποιιιε·ιαώ•ι λαi:-�ν, ά·η!ι· :p!6σλα. tμ�•ς, δiχω; τήν άr.όχρωση τG:ί σ-Jν,χισθημ:χ.τισ:w'J κα; �-,,: σΛ-;ι:r�.f.r:vrιr.ιζ:. ·J.σ.ί .:ιΟcι.νό έπ:πιc: δίyως :-:;-,σσ:-:άθειι1. pi:x ,:r.;-τ:χ �ί'), περ:γpαψίj; ,iilν l;ω:ψ·,.�v �νθηκών :η; ζ��; ,;ο� €:;σκι:;:,. Π,φεγικtς σχ11ν:!.;, σ.ν χαι οιχι,Ιf τή λυρ:χη χι;οι1. τ1 7>ν �ίου λ ). ί ω ·� 6pίι;κι;ν-:αν, δπως Υ.α.ί vα.;r.ει. r.ρ!·ι Ο'.1':�
29
το θt6Χρ ιτο σ-:όν μlμο. Ήσσ:.ι Χάτι σ-ηη0(<:ηιένο στά. σατυρι κά. θεατρ(κά. lργα., ένω ot άγροτικές σχηvέc;; δέν εfναι άγνω στες κσ.ι στην τρcr.γω6ίcr. σ.χόμαΙS. Όμως, ο[ ποι μενιχ.έ, σκηνές χ ι οι εlχόνεc;; από τη ζωή της ύπαίθρου δέν ιiρκο:jν γιi νά. παραγάγουν 1:ή 6ουκολtκη ποίητη· οι 1tpGΟποθέσε ι ς γ ι ' αύτην εfνα ι προπαντός ή λσ.γθά:.ιου:�α σύγκρουση πόλης και ύπα.ίθρου και το ι:ι.ίσθημσ. τiις 6υσ_ψοpία; ιiτ.ό τον Ι":ολι τtσjLό. 'Qστόσο, δ θεόκριτος ακόμα. fνιωθε χαρά. στι; άπλέ; περι γpσ.ψές, έν6ι δ πρG>toc;; του σ.νεξάρτητος διά6οχος, δ Βιρ γίλιος, οlν 6ρίσκει r.ισ. εύχαρίσ-:φη στη ρεαλισ.ική r:ερ ι γρ:ι.:;>ή, κσ,l το ποψενικό ποίημ,σ. απο11.τιi ιϊ σ,ύ,:bν τήν άλλη -yορtΧή έκείνη μcρψή ;;ου σημα.δεύ�ι τήν σπουli:ιιό-:ερ-� στρο t''Υ/ .σττ1ν ιστορία. τοϋ είδου; 19. �Αν ή ποιητική _ σν).ληο/1 τ·ης πο�μεγικής ζωr,ς έκπροσωποϋσε άπλως μι_ά. ς:,υγη Q.πό το θ6ρυ6 :ι το:j κόσμου ;cα;l σέ προγενέστερου,;; ακόμα. χρόνους, Κt α.ν δ πcΟcς •.ιi ζήσε •. κα.νεις ζω11 6οσκc:ί ποτέ ol'l [πρεπε να παίρνεται τελείως κατά. γράμμσ., δμως τώρ:χ. ή μη πρ-:ι· γμα.τι'Υ. ότη τσ, των μοτίβων έπι-:ε!νετα. ι ιiκόμα. πεp ισσότεpο, στο cα.θμό πού οχι ιι.όνο ή λαχτάρα. της ποιμενιχης ζωης, 6.λλά. έπίση,;; κι ή rΙJιι:ι ή ποιμενιΧή χατcίστ:ιση γίνεται πλσ, σμ:χ.πχ.ή κα::ασκευή, r:ού ο/νει στον ποιητη και σtού; ,;;ίλου" τ,u τή δυνατότητα. ν:ι &μψσ.ν(ζο•ιτσ.� μετ:ι.μψιεσμένοι σέ βο σκούς ·ι..ι {τ,;ι ν' σ.ποι ιαι..ρύνοντσ.ι -ποιητι κά. άπό τη συνηθισμένη ζωτί, μολονότι ο! μυημlνι;( μr.οροϋy ά'Υ,όμι:ι νσ. τους, άνcr.γνω ι:,:σουν :iμέσω;. Ή fλξ'Ιj τη; κιr.(νού?γισ.ς τοuτης φόρμουλας, πού ήδη προσ,vαγγtλλξτσ,ι (17:0 τb θεόχριτο, ήτσ.ν τόσο με yιiλη, 6ΚΠε οί Έ κ λ ο y έ ς (τσ. 6ουκολικά. - Σ. τ. Μ.) ,οϋ Β ιργιλίω, 5χι μονάχα εlχαν τη μεγαλύτερη έr.ι τυχία. :iπό δλα τσ. εpγα. -:οϋ ποι ητή, ,iλλcι κι:ιί πιθα·.ιό νσ. μην ύπάρ χtι λοyοτεχνιχ ό ιiριστούpγημα. τοϋ δποίου ή έπί6ρο=; νό:. στiθηκε τόσο οιαpκf,ς κ,σ.ι -:όσο 6α.θειά. , Ο Δάντηζ χι i Πετράρχης, δ Βοκιχ.κκ ιος κι δ Σοινσ,τσ&.ρο, δ Τά.σσο ,ι.ι, ό , Γχουαρίνι, δ Μαpό κι δ Ρc.νσά.ρ, δ :Μ:ι·.ιτμι:ιγιόp χι δ Yt Ο� p φέ, δ Σr:ένσερ 'Υ.ι δ.Σίντνεο, χι άκόμσ, κι δ Μιλτον χι δ Σελ λεο, σ.μεσα. η εμμεσα εξαρτιούντα ι ciπ' α.ύτέι; στόt. ποι(,Ι,ξΥtΧά: 30
του; πο ι ήμι:ιτσ.. Φα.ίνετ:χ.ι πώ, δ θ�όκριτοζ lνι ωθε τpομα.γμl ν� Χα.! ά.πό την αόλή, μ.έ την ciδιάκ.οπη πάλη γι ¼. !πιτυχ! α., και &.πό τη μεγαλούπολη, μ.έ τον ταp:ι.χώο ικο ρυθμό ζω'i);;' δ Βιργί,-�ος εrχε χι6λιχ.ς περισσότερους λόγου" φuγi)ι; dπό τό σύγ χρονό του 'Υ..όσ μ.ο. Ό έχα.τόχpονος !μq,όλ ιος πόλεμ.ο; μόλ ι, ε!χε τελειώσει , κι ή νιότη του ε!χε σνμπtσει �ιέ την α!μι:ι τηpότεpη .:ερ!οδο -:r), π:iλης, ένω ή α1γούστει α ειρήνη πι pισσότερο -�ταν άπλή έλπίοα, πσ.ρσ. πρcr.γμι:ιτ ιχό τητα, δ-:σ. ν f γρ:χ.φε τlς 'F, χ λ ο γ έ ς τw20. Ή ψuγiJ τοu στον κό σμο το'J είδυλλίου 6pι σχόταν σέ πλήρη σιιμψωνία ιιέ την ά.ν -: ιδραστικη χίνηση ποv έγκαινία.σε δ Αύ γουστο;;, rι δποίcr., πσ.ρουσιάζοντας τb πατρ ιαιτικό παρελθόν σόt.ν τrιν Xpu:,ή 'Ε ποχή, πpο:mσ.θουσε νσ. πεpισπιiσει τήν προσοχή ά.πό τdt. πο λι τιχ-i γεγονότα τοϋ πα.ρόντος;21. Ή χοιινούργια &.ντ/λη φη του Βι ργιλίου γισ. -:ό πο ιμεν ικό ποίημα.- πρ:ιyμ:ιτιχό:. οέν ήτσ.ν τίποτε π:χ.ραπiνω ιiπό τή συγχώνευση τοϋ οι κου ,;ου ό· νείρου γ ιi εl p ή•ιη, που ήταν ή έχπλήpΝση μιa; εόχής του, μέ την προ�αγι:i•,5ιση μ ιiς πολι τικής κ:ι.τευνοισμοϋ. Τό μεσαιωνι κό ποιμενικ.ό σιινοέe-:σ,ι ιiμεσ ,:ι μέ τή _6 ιρ γ:λ ι αvή :iλληγοp(α. Εfν:ιι άλήθειcr. δτι ύπιi?χοuν r.εν ιχpσ. ιv.ινο -iπομεινάρια. της ποιμενι'Υ.ής ποίησης &.πό τους σ.!ώνες; &νιi νιiμεσα σ-:ην Ι":-:ιlιση τοϋ ιiρχσ.Ιου κόσμου χι,:.ι σ-:ήν tμφιi νιση τcϋ με�σ.tων ικοϋ πολι τισ μ.οϋ της αόλης χ.οιt της πό λης, κι ο,τt dπό -:ό είδος τοϋτο !χει ι:pτά:,ιι εσα.μ.' έμiς ιν:χ. προϊbν στεγνής μ.,iθησης κα! χσ.τσ.ατάλαγμα ά:πλων μνημών άπό τΟ':,;; κλα:crσι χούς πο ιητές, κα.1 πpοπσ:.ιτtις ιiπδ τbν f!�ργίλ ιο. Άκ.c:,ι.α χ ι οι «'Εχλ ογες;, τού Δσ.ντη εfνσ.ι λόγιες μι μr,σεις, ΑνGι έξσ:ιιολουθουν νά όπάρχουν ίχνη τij;; r.αλ ιa; πο ιμενι κτις ιiλληγορία;ς ατόν Bocix.x ιo, τό συγγρσ.:pέα τc;σ r.pώτου σύγ χρονου είδυλλίοu. Ταυτόχροψ,ι μέ την έμψiνιση τοϋ ποιμεγ ι κοϋ μuΟιστοpήμι:ιτcς, τ:..οο δίνει καινούργ ι α στροψή :,την έ ζέλιξη, 6ο·Jχοι-:κά. μο:ί6σ. συναντ:ο:jντα.ι καl στό wντ"μο :i:pή γηιs.α της !-:αλ ικης 'Αναγέννηση", διl,(ι}ς, τους λείπουν τά ρομαντ ι κά γyωρίσμα.τσ. μ! τό: δποίσ. συνδέοντα( στό είΜλ· λισ, στό r.οιμε•.ιι χό μυθ ιστόρημα χαι στό πο:μενικό δριiμα.22. Τό φσ.ινό:.ι.ενο μπορεί πιiντω;;. ν« κσ.το;νοηθεί εϋχολcr., aν dνcr.-
31
).,:;...,ι σ-;ι:,ϋμε δτι το σύντομο άφ11γηι-w, εr•ισ.ι χσ.:τεξοχ� άστ�κη λογοτεχνία Χα.l σάν τέτοια. lχει τιiση νο:τοupΟΙ.Αιστι"ι'.1J, fνω iι ποι μενικη ποί1ιση έκπροσωπετ gyα αύλικο-άρ ι στοκρσ.τιΧό ε ί δος καl ρέr.ει στον ρcμα.ντισμό . Το1τη iι pομα.ντιχη -:ά� Υ.upια.pχε ι ;.: έρ(Ι . γι ιχ -;:έfα. στ i πο :με �:y� το υ Αοpέ-ι:σ? των Μεδίχ.ων τ:;ϋ Γι �χιπ.ο Σα.γα;τσιiρο, του Κα:πι λ ιδνε, το:ι Λρ ι 6στο -:οσ 'Τά,:,σο, τοϋ Ι'κωcι.pίνι χα.! τοϋ Μσ.ρίνο ;:ι αποδε ί χ·ιε� tτι δ λογοτεχνι·ι.ός συρμός στις :r&έ� τ·7tς 1-:α,:ικ:η� Ά�σ. γέν-ιησης (είτε στη Φλωρεντ!ο:, στη Νεσ.πr;ι,η Υ.cι.ι σ-:ι:ι (�υp •• π!νι:, , είτ;; cτή Φεοpipα Χσ.ί στη' Μπολώ·ιιο:), συ ,:ψ,,p:τ=ωνε r r • tO'.t με ενσ. χαl τ!J σ.1 )το πp,Sτ•.JΠΟ. Π 7:0ψZ',tY.'lj τ.ο: η,:;η ειγ:(•. τ.::1.γτr;ϋ ό χ,:ι.θpέ:ρτη; -:ijς cι:. ύι,ιχ,η; ζωης Υ.α.� )'.Ρ·r;οιμ,j:ι σ-:?ν ά·ιο:γ·ιώ-Jτη σrι.·ι δείγμα ο:ύλι·ι<.G)ν -:ρόπων. Κα.γεtς. πισ. δεν r.�ρνει 'Υ/Χ't(ι γράμμα τη ζωή -;ι:,ij �ΟΟΧΟϋ" 't/ ?υμοατ:κότ:τι,α. ri'J ,.' ""''"εσιιi' τ-r' • -:ου �οσκοϋ εf·η.ι ,τρδοηλr, , Χt ο:;ο c!:r.ωθε:τα.ι � �"Υι"· • .,,, ,:χ, π<1.pν • r,:1;, στό 6:iθος δ q,ρχιχl,ς σ'ΧΙ.)r.ός τr,,υ εtοους, τf:ς όπερπολ ι τ ισμέ•ιης ζωης, τόσο ol α.31,t"ι'.ές μορq::ές &πιψpι �ονται μονά.χα. tJ:α.ιτ!cις τη,; στενδ τητά.; τeινς, δχι ε;.,.ως ·ι . .: ., ,,.. " ι.ι�νε;. ' εξσ.ιτίας τοίί δτι εί·ισ.ι τεχνr,τέ; κσl επιτηuευ 1'.ιιναι ε)λονο δτι 'i/ πο ι με·ιική ,ούτη ποίηση, μέ τή•ι έκλέπτυνση κ ι ήν . . ληγοp α. τ ς, την ά.ν μι η το χ .ν ι·ιοϋ μ τ μσ. ιί ,:; � i η ά. ξ cι � αι . � ? χpιν? κα.ί τοίί &:ιεσου μέ τδ άσuνήθιστο, εlνu.ι ε·ι_σ. ά.r.ο τ:χ δη: μοψιλέσ:ερα. ε!δη τοϋ μα.•ιιεpισ μοϋ Χι δτι χα.λι.ι;ργετ-�σ.ι �,; !Ζια.ί τερη σ-:ορyη στή•ι 'Ισπα.ν�α., τήν ·ι},α.?:JLΚΥ/ �ωp� �η; �υ: λ ι κr,ς εθψοτuπ! α.ς καl το:> μσ.vLεpισι. ι.οu. Αρχιχα., τ:ι. ιτ:χλι� ...-:p6τυπα.; πού cίr.ϊ . ώ&ηχαν σ' cλόκληρη ττjν Ευρώπη πα.Fά.λλ-r,�� μέ ,σ;ς ο::ίλικ:-Jύς τρ�πους ζωη;;, &.χολουΟι;ίί·ιτα.ι d:κόμ (Ι. κι έ?ω ίlι ιως, γρήγορα ξεπρο6άλλει ή ά,-;ομικδ�ητr.ι. της χώρ α.; �ι dΧψριiζετα.ι σ-:ό συνc�α-,ιιό -:ω· ι στο:χε:ω-1 της l�οτι"ι;η� μυ θt ?, ορ(ο: ς κο:ί -:ου Π()ψε νικου ε 'ίδοuς .• Ή ·[σπ σ.·� ιχη ο:1:τγ1 δια.,τ:χύpωση ρομ ,α.ν-:ικιίι·ι Υ.α.ί 6ι:,υκcλ ικων . 0-:017--ε:�ν γt:ri.· -:αι κο:.τόr.ιy ή γέψJρα. &.νά.μεσσ. στήν tτα.λικνJ κσ.ι στη γαλ ...ι Υ .ή π,:ιιμεν ιχrι μυθι στορί α., ά.πο -:r1ν δπο!σ. δεσ1t6ζετα: ι ή ;;αρα:πέpα έξ{λtζΎ) ,οΟ ε!Όους. Οί ιiπ:χpχέ, π;; γσ.λλιχης ποι μ:ν:-χ.η:;, ποιησης c!:·ι:�ιτρέ χου·ι σ-;δ )fεσι7.ίωνσ. ·ι.α:ί πpωτοεμφ•α.ν ιζο·ιται στό δlκα:το τρt52
το α.!ώνα. με πολύπλοχη, έτεροyενή μορφή, !;αρτημένες α.πό την α.ύλικο"ί πποταη λuρι11.η πο(ηση . . Όπως =l στά. ε!ούλ λια. κσ. ι στις εκλογές της -χ.λWJσικης α.ρχα.ιότη,ο:ς, ή 6οuχο λι-χ.ή χατiστσ.σ-η σ-::α yα.λλι� pastourelles (=ποιμε•,ιιχα Σ.τ.Μ.) , εlνα.ι Χι α.ύτή ενο:. �•ιειpο, το όποιο έ.χπληρώνει μιαν εόχή λύτρωσης άπο τις πάpο:, πολύ ο:.ύστηpές καl σuμ6ατι κές μορφές του έ.ρωτισμοΟ23, Ό,ο:.ν δ tm:ότης δι ακηρύσσει τον ερωτσ. του προς τή 6οσχ.ο-rtοόλο:., α.!σiJάνετσ.ι ιiπσ.λλαγμ.έ νος ιiπό τ!ς έ-;τολέ.ς τοϋ α.όλικοϋ lρωw., τηv πιστότητα, την 6.γνότη,α κ:�ιί τή σόνεση. Ό πόθ ος του εlνσ.ι δλότελα. μ.ή πpο6λημο:.τ ι-χ.ός Χα! Π<Χf>όλη την δριιητικότη-:ά . του δίνει έν ,;ύπωση &.θωόπιτσ.ς σε σuγχρ ιση � τη 6ε6ισ.σμένη 6.γνότη τα. τcϋ όψηλοσ ο:όλικοϋ lρωτα. �Ομως ή οχ.ψt/ , δποιι δ ιπ πότη ς προ:mcιθει νά κερδίσει την εi,νοια της 600-..ιοποόλο:ς εlνα.ι ιiπδλuτα, συμ6α.τ ι11.ή και οέν lχει πιά πά.νω της rχνος &:πό τή cpυσοc.ή νότα. που ιiπηχει δ θεόΧριτοι;. Έ-χ.τός ιiπb τ!ς Sιιό κύριες μορφές 11.: tσως κν, fιθελε ή � σ τ p α. ι ο:. του γ:iι slνα.ι πρ01tα.vτός lνα 4γχειρ(οιο διεθνοu�
3
33
κοινωνικής ίθψοτυπία:;; κα.ί καθρέφτης καλλιεργημένων τρό πων. Τό lργο lιρθ&; θεωρείτα.ι σ�ν σχολrι πην δ-;:ο !α sκπσ.ι οεόονταν οι τρα.χεr� ψεουδα.λι-χο! άρχοντες κα! στρα:tιώτες τ'i'jς εποχijς τοο Έρρ/κου Δ' γισ. να γίνουν μe'λη της π�λιτι σμένης γαλλικής κοινωνίας. Χρωστά. την ϋπ::φξή του στb ίδιο κί,,ημα. πού παρήγα.γε τσ. πρώτα. σα.λόνισ. κι ιiπ' τό δ ποίο ιiνα.ψιiνηκε δ έπι-:·ηδε;Jμένο; πολιτισμός τοΟ δέκα.του ε6δομου αίώνα.26. 'll Ά σ τ ρ α l α. εfναι ιiσφαλως τι ¼ποχορύ9ωση της εξέλιξης πού άρχισε μέ τσ. ποψ.ε·,ικσ. τη; Ά·,χγέ·ινησης. Κανείς πισ. οέγ ονε:ρεύεται νσ. σ-ι.εψτεί τbν ιi πλό λα.b τήν δψ:ι. πο, ) 6λέ:τει τίς κομψές κυρίες κ,:ιl τούς Υ.υ plους, με-:α�ιψιεσμένους σέ 6οσκούς κ� σέ 6οοκοποϋλε<;, γσ, ?ιεξάγ,;;J � π,;sυμ �τώ ��ις συνο ι,ιιλ !ες καί � σ. συζητ° ?ν γσ.ρ . γαλιστικ.:ι tρωτιΥ.σ. θεμσ.,α. Το πΑασματ:κο �χα.σε καΩε σχt ση μΑ την πραγμσ.τ:κότητα. κι fγινε κ:χ.θο:pb κοινωνικό πο:ι γνίδι. Ή ζωή τοϋ 6οσ-ι.οϋ οέγ εfyαι τ!ποτε δ.λλο 7'χρά μιά μ α. σκcιράτα., πού δίνει τη δυνατότ ητα. στον άνcιγνιόστη •/ ιiποτρα.6ηχτεί για 1ιιά στιγιιή ιiπό την ευτέλεια. κα.ί τή•, κσ.θημερι νότητα.. Βέ6α.ια. οι fetes galantes τοΟ Βαττώ fχcυν λ!γη δμοιό τητα μέ τού-:η τήν ποίηση: Στην ποιμε•ιική μυθιο-:οpία. οι ιi γροτ:κές ερωτικές ιnc.ηνές, μέ την ερωτική εκπλήρωση κσ.ί τό ερωτικό τ,.mικό, ιiποτελοΟν τήν τέλεια ευτυχ(α., ενG> στού; πlνα.κες; τοϋ Βσ.ττώ ή Ι\λη έρωτικ.ή χα.τιχσταση εlναι lνας ένοιά.μεσος σταθμός στήν πορεία. πρbς τό·, πpα.γιια.τικό σχοπο -- ή προετοιμσ.σία. μοvάχα. γιi τb ταξίδι σ-τά Κ ό θ η ρ α �κείνο:., π,:,•) πfντα &ρίσκονται σέ �ιιά. νεφελώδη καl μυστη ριώδη ά.π:ψά.κpυνση. Όταν δμως, δ llσ.ττώ ζωγρα.ψίζει -:ούς πίνακές τ,:,;J, ή ποιμενική π,:,/ηση στη Γαλλ!χ 6ρ!σκετο:ι σέ Παρακμή Κt δ οά.σκα.λος δεν οέχ.ετα: ά.π' 11.t>'tYJY σ.μεσα. ΚίΥ'Ιj τρσ.. Πρ!ν άπό τό 8έκα.το /Sγδο cιίώνα σκηνές ιiπό Π/Υ πο: μενική ζωή δέν ιiπσ,ιτοϋντσ.ι χα.θόλου σά.ν προ:γμσ.τ:κο θέμα των ιiναπσ.pα.στιχσεω·ι στην ίδια. τή ζωγρα.φικ.ή. ΕΙνcιι &.λή θεια. Ι\τι οο;Jκολ:κά. μcτίόσ, δεν σπαν!ζου•; σ,iν σ>Jιιπληριιψα.τι κ� στοιχεία σέ 6:6λικές κα.t μυθολογικές είκόνες, δμως ε χο•n δική τcυς προέλευση, d:π6λυτcι δια.ψορετική d:πο :ήν 34
ποψενική ίοέα.. 'll έλεγειw,.-ί1 διά.θεση της «τζιορ:ζιοναη:." π�ρ�λι α.γής �'1;r�λώς θ: Jμίζει z'ιτονο:. :όν llαττι,127, cμω; ; , τ ,· ;· ; λειπ!: χαι Ύj ερωτικη ά.π6χρωσ·η και το eσ.::,α.νιστικb cι ί σθr;μ(,( τ·ίJ; lντ.:.ι,σr;ς �.-ιά.μεσα. σττι ς,ύ,;;η κσ.ί στον πολι τι·ψ6. '; �χύμα Υ.7.ί στόν Π�;Jσσeν ή <:'f.έσ-η ιιl :�ν R ττ(b εfνcιι 1:0<: � νσ.χα
(=
35
μέσως, δέν κριίτησε μυστικα κrd, ιiχ.6μο: και σ' εναν ποιτ1τ11 δπως δ θεόκριτος, κα.τέλr,ξε σέ μ ια. �λλον ιiδια.φοροποlη τη, σ..ν κ.::χ.ι tξαιpετιχιχ έλχυσπχή, είχ.6να. τ'Ιjς πpαγμα.τικδττι τα.ς, Ποτέ δl 1ιπ6ρεσε νιχ ξεπερ�ει τους περ ιορι σμου; τ'Ιjς ιiλληγοpία.ς mί παρέμεινε παιγνιδιιίpικο, στερούμε νο lvτο: σ'Υ ! και Sιίθος. Ό Ήα.ττώ εt•Jα ι δ πρώτο� που πέτυχε Υα. τοϋ _ δωσει ε·ια. συμ6ολικό 6ιίθ� Κ<Ιι! τό κανει προπα.vτός ιiπο κλείοντα,; iπ. αότο δλα. έχεί;,ο: τ,χ γνωρίσμα.τιι που δέy μτ.οpουγ γά ΥΟ'Ιjθοϋv σα.•ι &πλή, άμεση ιiναπαρι:ιγωγή -c'ijς πραγματι κότη,α.ς. 'Από τήν ίδιο: του τή φύση δ δέκιι.ος δγδοος α.ίώ'.Ιcις προοριζόταν ν,χ δδηγήσει σε μιάν &.να.γέννηση τοϋ ποιμενιχοϋ θέματος. Γ ι&: τη λογοτεχ·ιία. αότο εtχε γίνει πιίρα πο)Λ στε yό: δμως, στή ζ:»γρα:ψι�ή ιiκόμα. εfχε μέσα. του ιipΥ.ετη ζωή για. ·ιά γ!νει μια κα.ινουργ ια. &.ρχή. Οι ιiνώτερε; τιίξεις ζοϋ σαν σέ Υ.ο ι νωνικtς συνθijχες σ-;ό l:πα.,;pο τεχτητέ;, στ!,; ό ποίες οί καθημερινές σχέσεις σέ μεγιίλο €α.θμό μετιχμορψώ· νονtα.ν κι έξιδα.νικεύοντιχ·/ δμως δ!ν π(στευα.ν πι,:ι στό 6α: Ούτ�ρο σχ,ι;·πό τούτων τών μορ;pων κα.ί τις θεωροϋσι:ιν :ίπλιi>' �i·J -;ούς κα.•ιόν$ς τοσ παιγ·J:διcυ. 'Η γε·ηαιος:,ροσύνη ήτα: e.να.ς ιiπό το.:ις κα1ι6νε; τοϋ ερωτικου πα.ιγνιc ι οu, δπω.; ιiκρι· 6ιί1ς ·,.ολ τό ποιμενικό είοι;ς ύπηpξε π:iν-:-οτε μι&: 7':αιγνιδι�pι κη μορψiJ τής έρωτι,.ης τέχvης. Κι οί δυο έπιθυμοϋ:,ο:ν νά. κρατήσουν τG'Ι εpωτα. σέ μ:ά.ν &.πδσταση, νά. του στερτισων -:-r,,11 ιiμε,:,δτητα. Υ.ιχί τό πά.θιcισιιά: του. Τίπο-:cι έτ.ομέν1ι1ς δεν ·ίι'c'J.'Ι
τέχνης κόμητα.; Καιλ•1 κι δ fιιπορος τέχv-ης Ζερσα.[ν. Δέν τόν μνημόνευα:v παρά. σπά.νια στήν σύγχρονη χαλλι-:εχνιχή χp ιτ ι κή χα.ι τ6τι πιίλι συνήθως έπιπληκτικό:.29. Κι δ Ντιν τερό ιiχ.6μα. δέ μπόρεσε ν' ιiναγνωp(σιι τή σ-ποuδαι6τητ:i του χα.ι τόν κα.τ6.-;αξε χαμηλότερα α.πό τόν Τενιέ. Εfνα.ι άλήθεια δτι ή Άχαδημία. δέν [κανε τά. πρά.γμ,α.τα. δόαχ()λα. γι' α.dτόν, εστω χι σ.,ν ιχ•.ιτιμετωπ(ζοντιχς μιά. τέχνη σαν και τη διΥ.ή του προσχr.ιλλήθηκε στήν πα.pαδοσια.Χή !εpαρχ!α. των ειδων ,κα.ί σuνέχισ! νά. 6λέπει μt ttεριφρόνηση τ-ά. pctits genres (=μι κρά. κιι-:-ώτερα. εrδη - Σ.τ.Μ.). Όμω,, δlν -ijταν κα06λοο περισσότερο δογμα.τιχη ιir.ό τό μορφωμένο κοινό γενι χχ, τδ δποίο ιiχ6μα σuμμορφων6τα:ν, θεωpητ ιχdι. τοuλά.χιστο, με τό κλασσι κό δόγμα.. Σ' δλα τdι. πpα.κτιχά. ζητήμα-:α. ή στιίση ττ)ς Άκαδημlας ήταν στο επ:�r.κρο φιλελεύθερη. Ό ά.ριθμο,; των μελών της ήταν ά.:τ:εpιόριστος κι ή εισδοχή διό λου δέν έξαρτ:6τα.ν ιiπό την ±ποδοχή του δόγματός της. Ί σως y,x μήν ήταν ιι.έ τή θέλησή -:τις τόσο έr.ιεικ.ής, δπως κα.! ν�χει δμως cχ.να.-yνώριζε /Sτι μονά.χα υίοΟετώντχς μ ιά τ!τοια. ψιλελε6θεΡΤ/ στά.ση μπορ()Οσ! νά κρα.τηθεί ζων-:α.νή σ' αύτή τήν περίοδο της ζύμωσης κα.t της ιiνα.νέωσης30. Ό Βα.τ τώ, δ Φραγκονιiρ χι t Σαρντέν lγ ινα.•J μέλη -ι'Ιjς 'Ακο:δημlας χωp!ς κιχμιά. δυσκολία, δπως ιiκρι6ως κι δλοι ο! &λλοι !;α. Υ.ουστc-ί κιχλλιτέχνε,;; τοϋ α.tώνα., σ' δnοια. σχολή κι σ.ν ά.νη· κα.ν. llέ5α.ιο:,, ή Άκα.δημlα. έξα.κcλοuθοϋσε νi έκπροσωπεί τό grand gout, τό ίδι ο /Sσο ποτέ, στην πρχξη δμως μονιίχα. μ:ά. μικρή δμi6α των μελων της κρατι όταν στην ά.ρχη ο:ό τή. Οι κα.λλ:τέχνες tκεtνοι που δέ μπ,ροΟσαν νi 1πcλογ1ζουν σε δημόσιες παραγγελίες κ: Μρ ι σχα·ι τους ά.γοραστές του; lξω &πό τοiις α.ύλι κους κύκλους, δέ γ·ιοιάζο•,τχν καl πολυ γιά ίπίσημη ά.ναγνώριση κα.l κο:λλ:εργοΟσα.y -:σ, petits gerιrcs, τά δποία., μολονότι θεωρητικ.� δεν &.πόλαυ0,,Υ πc)}η εκτίμηση, τόσο r.ερ ι σ,σότερο fισαν περιζήτη-;α στην πpιίςη . Σ' αότά. ιiνηχαν ο( fetes galantes, που εξαρχης, προορίζον ταν γιά ε.να.ν κύΧλο πιο ψιλελεύΟερο ιχπό την α.ύλή, μολο �6τι μονιίχα -yιά. λlγο καιρό 6-κδμα εκείνοι πού ίνδια:φέρο·ι-
37
τα.γ γι' α&,ό -:ό ε!δος πινάκων έκπροσ,ύποϋσαν -:ήν κσ.λλι τε χνι·.ιiι π:G :-:ροοδευτ:κή μερί� ,ου χοινοΟ. Όμως ή ζωγραφικ.η εξα.κολουθοϋσε νά. μένε ι προσκcλ ).r,μένη σέ έρωτι κα θέματσ. γιό:. τ.ολiη κ.σ.ιp?, ιiψοϋ ή λογο -ιεχνlα, Υ.α.ί πρ01tαντός τό μ·Jθιστόρr,μcχ., δ mρισσό.ερο ευχ! νητος κα.ί, γιi ο!κο·ιομικούς λ6γοuς, ό δημοψι λέσ-:ερος τύπος τέχvης, είχαν χιόλσ,ς σ-:ρ!φει την προσοχή τcυς σέ θέιιατα. γεγικ6-:εpης σr;μα.σί:ις. 'Η ήθικ.ή έ,.ευθεριότητσι τcu α.1ώνα. e;,ή'χε τwς λογο:εχνιχούς tκτ.ροσώπους -:ης σ-:όν Κοντεpλό ..,τε Λα.κλl, στόν Κρεμπ:γιόv υ!δ κα.l στό·ι Ρεστtψ ντ! λά \f:-:ρετ6ν, δμως οέν lπ:ιιξε d.τ:ι;ψ:ισισ-:ικiJ ρ:Sλο στό fργο τιΪ>ν &.λλων 1�:ιθιστορ:ογpάψων της έποχη;. Πα.pά. -:ήv τcλμη;:�ότη τα τών θεμάτων τους, δ .Μα.ριοώ κ ι δ Πpεeό δεν προσπαθcϋν ποτέ νά. 5-ημι,υργή:,ουν έρω-:ικές t'Ι't'Jτ.ώσεις � χοντρό τρό πο. Έπομένω;, έ·ιώ στή ζωγpσ,ςpιχ.ή δ σύνδεσμcζ μέ τις α νώ-:ερες τιiξει� πpό; τό τ.:ιphν συν,χlζε.οιι ιiμ,ίωτος, τό �w θιστόρημα τ.λησι::ίζει την κοσμο::ίτ.οψη τών με-:1cχlων τάξεων. 'Π μετάβαση ιiπό τήν !ππο-:ι χ'ή μ:ιθιστορίcχ. πpbς τήν ποψενι κή σr;�ίωσ� τό πpώ-:ο 6ημα πρό; cχ.ύτή την χ:ιτξύθυνση, μέσα στήν δπο!α �δη έχq;ρα.ζότσ.ν ή προγενέστερη δπ'Χpξη i.ρισμiνω'Ι μεσ�:ωνtκών • q:σ:•ιτι:ισ:ιχώ>ι στGιχεiω·ι. Ή :-:r;φε νι·χ:iJ μ·JΟtστορlσ,, :Zv κα.ί σε δλ6τελα, τ.λσ.σμοιτι χό π;;.α(:�ιο, συ ζητε: προ6λήμ.α.-:α. :ης πρσ.γ;.ισ.τικης ζωής χσ.ί περιγpάq;ει, iν καί μέ μετα.μψίεση q;σ.ντα.:;τιχή, ::ρσ.γμα.τικο:ι; cr.ίγχρονc'.Ις i•ιθr;ώπο•,ς ιiπό ίστc:,ική άποψη, σ.�τck είναι :,ημσ.vτικi γvω ρ(q.ισ.τ:ι r:ι:Λ σημσ.δεύ�Jν με).λο·ιτ:κiς cςελίξει;. Ί{ ποιμεν: 'ΚΎJ μυ()ισ:ορ(α πpοσεγγ.lζε ι έπ(σrις τόν μοντέρνο ρεαλ ισμό σ-:ό 6::ι.flμό Π'J\Ι i, δρά-:1ΥJ, τ:ροτ.::ι.ντός στόν ν-:' Oύpq;,i, εlvα..ι !σw ρ:-ι.i iν-:οπισμέvη31. Όμως, τό στ.ουδα.ιότερ:� γεγ!ϊνός σε σχέση μέ τr;ν πα.pσ.τ.lρι:ι !στ!ϊpία τής λι;γοτεχ-ιίας εΙναι δτι δ -..-:· ΟύFφέ ΥFσ.::;;ει τό πρώτο γνήσιο έριοτ:-;,iι μυ0ιστ6ρημα. Μν flέλει ρώτημ.α. δ:ι δ lpωτα.; ήδη dποι-ιτιέτα ι σ-:ή, μ'Jθισ-.ορία. ...ωρίτερα. dπ' αιuτό, π;:�ίν ιμως d π� τόν ντ' ΟύFφε δέν όπ σ.ρχει εργο ιiξιόλογοu με γcΟως. μέ κύριο θέμα :όv lpιι)tα.. }fονά.χσ. iπό ίδώ χ ι έ\L· 1:ρ�ς τσ tFωτικό Οέμσ. y:νaτσ.ι ·.ι.cx.l παρ_α.μένει γιck πφισσότε:\R
ρο "-ΠΟ τρεις :χιωνες, ή ;ωη-:f,p ια. δύνα.μr, στό μυΑιπόρη μα κσ.θώ; κcχ.ί στ� δpάμα32. Άτ.ό τό μτ:α.ρόκ χ.αl μετά {1 έτ::κiι "Υ.σ.! cp:χμσ.τική λσy!ι:εχ•ιίσ, :-.ιiντο-:� ύπήpξε 6:χσιχ& έ?ω-:ική τ.ο(ηση· μον,iχα στήν πι ό πρόσφα.τη iποχή ύπάρχο:ιν x:i,.c::x σr;μ,iδισ. iΗα.γη;. Ό fρωτα; όπ,ρο:χ).).ει τ�ν ΥJpωϊσμό :ίκόμα. κοιί στήν Ά μ α. ο ! δ σι, δμω; δ Σελα.ντόν εί•ια.ι δ πρώτος έρω-:ιχδς ηρωα.ς μέ ri1 δική μα; lννι;;:α., δ πρώτος μrι ήρωϊχι!.ς, δ πρι!Jτος σ.�υπεp:ί:r.τισ-:ο; σ-ι.Η6ος τών πσ.θιίιν του, δ r.ρόapο;ιcις :r..ϋ Σεοσ.λιt ψ::έ. 1':.ιριi κι δ πρόγονος τοu llέρ Οzr;συ. Ί·Ι γα.λλικr1 τ.οψ.ε-ιική μυθιστορία. του δέ·ι.οιτοu gοοομου cχ.ίώ•ιοι ε!ναι iι ).�οτ,y_ν!α μιiς 1ωυρ�ένης εr.ι;χης· ή κοινω· •ιίσ. r:ov είχε έi;:χvτληΟεί στο�ς έμfυλίους τ.οΗμους ξεκσυ ριiζετα ι ά.::δ τού; αγώνες τη; JΙ.αΟώς διαβά;ζει τίς δμ!ϊp�!ς κι έπιτηοε:,μiνε; συ'ΙΟ\uλίες :ών έριατευμέ·�ων 6οσχών. 'Α μέσως ομως �ιόλις συνέρχεται -κ ι οί κα.τακτητικοl πόλεμοι τ:/J Λωδοδ!-κ:.υ I.l' τη; ξuπv,;.:jy νέtς φιλοδι;ξίε;. αρ-r.lζει iι :χ•ιτίδραση ένσ.ν-:ίον τrις {κλεπτυσμένη; μυθ ι�ορ(α.ς κι σ.:ι-:ό �μ,;cχ.δ:ζει μl τlς t:τιΟέσεις t·,σ.ντί!ϊν τη; έτ.ι:rι· Ζ ;;υσr1 ς τ.ού Χάνω•ι δ :Μπουσ.λώ κι δ Μο,.:έρος. Τήν 7.c:ιcc·,ι·ι.·ή μ·;Οι:ιτcιρία. tG•} ντ' Ο•?ιρ:;,έ ';Ύ) δια.cέχετα.ι 'fι ήρωι "Ι.ή χι έρωτι·.ι.ή μuΟ:σ-:ορί,χ τοΟ Λά. Κσ.λ-;;ρ;;ν!τ χ:ιί τη, Μ�'ιη.ιt1 ζέλ •,:έ Σκοιιν:ερύ, ε!δος πού ξαναπιά.·ιε ι το κοιψ.έ·Jο ν'i'ι μσ. τώ•ι μυθιστ,;�;ιli,ν τύτ.ου 'Α μ α. δ ί ο οι ς. Ή μυΟισ:ορ(α. Χ•:tt πάλι πρσ.γμοι:εύετα ι σπ!Jυδσ.ί:ι γεγονότ,�, τ:εριγράψει ξέ ·ιες χlί,:;;;ς καl r:αρσ.ξενcιυ; λσ.ού;, πσ.ροιισι,iζει σποuοα.ίcυ� ·ι.ι έντυτ.ωσισ.χούς χσ.ραχ::ijρε; ·ι.αι /;ολοπλοχ!ες. Πάντως δ ή ρι•Ησμb; τη; ε: γ ει-�α.ι πι ά � pομα.ντιχή ά.πεp ισκεφ(α τίί>ν ί=οτικων ιwθισ-:οριι,,·, Π?.pά μάλλcν ή αmr,ρή αίci)ηση τοΟ καθr1κον:ο; :0ν τρα.γωδιών τοiί Κορνέϊγ. ·ο-:tως ·ι..σ.ί τό α.ύλι κ� Sράμ:χ, ή -;1ρωι'Χή μΙJθισtQ?:cχ. wϋ Λ&. Κα;;.π�-··ιέν.: ,άρχ ισε_ δν -:σ.ς σχcιλείο 6ουλητ:χ'i')ς δύνα.μrις κσ.ι με":"ω:•,'γ ,:,:ι:ις, ένω ή ϊοισ. t?:χγικ�rιρωtκή iι θtκ"fί έχ:ppcι.ζό:σ.ν ·ι.7.ι. σ:Υiν. 11 Ρ ι Ύ • κ rι π έ σ σ α ,; -:: έ Κ λ έ 6 τf,; Μ?.r.αμ � τε λ:ι, Φcι yιέτ. Κι έ�ώ τό ζ11:ημσ. -�-:α.v ή σύγ')ψ,υ:,η ιiνα.1ιεσα σ-:ήν τψ ή κα ί στό τ. ::ίθσς, κι έδώ tr.ίστ1; τό χ.αθηχον θριάμβευε
πάνω σtόν εpωτα.. Στην έποχή αύτή τών ήρωtχων tλa.τηρίων πa.ντοu 6ρίσκο�:ιμε μπροστά; μ� την ί8ι:1. καθαρή ιiνάλυ:,η τών 6ουλητιΥ.,ιj)y κινήτρων, τή·ι tδιa. δpθολογιΧή &να.τq.ι(a. τών r.α.θών, τήν fδια. α/ιστηpή δια.λεκτική των ήθιχ.ιίιν tδειί>ν. ΥΙσως σ,;r;ν Μα.ντά.μ ντέ λά; Φο:.γιέτ 6ρίσχετα.ι !να. πιο έν· δόμυχο χcιρακτηριστικi;, μι&; πpοσωr.ικ.ότεpη άπόχρωση, μιά πtό φευγa.λέα. Ιίποψη της έξέλιξης τώ'Ι cιtσθημά;των, Sμως, άκόμa. κα:! σ' α.ύτη;; εργο το κάθε τί φα.lνετα.ι πώς κινείτa.ι μέσα. σ-:ό όξυ φως της σ'J'Ιε(δησης κσl της ιiνα.λυτιχης ΑΟ· γικ.i'jς. ιρα.στές ποτέ δέ 6pίσκουν σέ ιιια στ;γμή τ?η έι:ιυ τό του;; άνυπερά.σπιστο θύμr.t του πάθους τους, δέν εlνα.ι dγιά τpευτα οΟτε ά:ιεπa.νόpθωτα. χαμένοι, κ�θώς δ Ρενέ χι δ Βέρ· θερος, ιiκόμa. κι δ Ντε Γκριέ κι δ Σα.!ν - Πρέ. Άλλσ. y,aντ¼. σ' δλες φ,τες τις 6ουκολt')(/)εtδυλλιακές κα.ί ήpι,>ιχοερωτιχlς μορφέ; ύπ«ρχων ά.κόμa. κα.ί στό δέκα.το ε6δομο α.ίώνα. δρισμiνα. φα.ινόμενcι που προ«γγiλ,.ου•ι τό με· τα.γενέστερο άστικ� μυθιστόρημα. Προπα.ντός ύπά;pχει_ τό μυθισtόρημa. ποΟχει θέμα. του περιπέτειες κa.θcιρμά.των (pιca re,sqne) , τό δποίο δια.ψέρει &πα τούς τύπους μυθιστοpιόιν -:οϋ συρμοσ της έποχης χυρίωι; στην χα.θημερινη πρcιγιια.τι· κότητ,. , τώ•, μοτ!οων του κα.! στην προτίμησή του τ.ρός τά. χα.τα.κάθιa. τής ζωής. Ό Gil Blas χι δ Diable Boiteux (=δ Υ.συτσοδιi:iολος - Σ.τ.Μ.) σ' α.fιτό τό εtδο; ά·ιήΥ.c;υν, ένώ δ· ρισμένα. χα.pα.κτηριστικcι ιiκόμa. και στά μυθιστορήμα.τa. τοϋ Μπαλζάκ χαί το:ί Στα.ντσ.λ θυμίζουν τό παpδαλό μωσαϊΥ.ό τ-ης 6ιοθεώρησης ,ών χαθαpμ:iτων. 'Εκλεπτυσμένα. ιιυθιστο· ρf,μa.τα. ιξα.κολουθουν γι1 πrιλι» καφό νά. οια6άζονταt στό οtκα.το ε6δσμο αιώνα (κι fι &.λήθε:α. εfνα.ι δτt διαοiζοντα.ν κ.αί σέ μεγάλο μέρος -:ου δέκα.του 5γ8οου) , δμως δέ γρά.:pο·ιτα.ι πιcι μετά. το 166033. Τό πνευμα.τωδες, τεχνητό, ¼ριστο κρατικά. Π?Οσποιητό δ:pος ύπrιχωρεϊ σ' lνα.ν πιό φυσιχό, πιδ ά· στικό τόνο. �Ήδτι δ Φουρετιερ -δίνει στό μrι 'f/pωικό χcιl μή ρομa.ντιχό μυθιστόρημά του, πrιϋναι γρa.μμένό κα.τσ. τόν τρό· πο του μυθιστορήματος πού &.ψηγείτα.ι περιπtτειες κcιθαριιιχ· των, τον ε!οικό τ!τλο Le Roman bourgeois ( =ιiστιχό μυθι· στ6ρ11μα. - Σ.τ.Μ.) . Πάντως, δ χαρa.χ-:ηρισμδς cιύτός οι·
οι
40
κα.:ολογείται μονάχα μέ ,ά. μοτίεa. πού πραγμα.,εύετο:ι τ� lργο, έπειδη αύτό έξαχολο:.ιΟεϊ νά εlναι ιi..λη πa.ράθεση έ πεισοοί<,Jν, σκιαγρα.:pιών καl γελοιογρα.φιων, μιά μορφή μ' &λλα λόγια πού δέ•ι !χει τίποτα. κοινό μέ τό συγκεvτρωμέ νο «δραματικό» μυθιστ6ρr,μa. τij,; crJγχρονης εr.οχης, οτ.ου 1ι δράση περιστρέφεται γύρω &.πό τή μοίρcι. ένός κύριου χο: ρcικτr,pα πού iπορpοc;:-άει δλότελα τb ενδιαφέρον το:j ιiνα γνώστη. Τό μυΟ:στόpημσ., πού πι:ιpόλη τή δημο-:ικότητά του ε:ι. πpοσωπεί μ:άν ύποδεέστερη Μ &.τ.ό μeρικές άπόφεις καθυστε· ρ1111,ξνη &.χόμα μορψr/ στόν δέκαtrι ε€δομο αίώνa., στόν δtκατο ογδοο γίνεται τό κύριο λογοτεχνικό εtδος, στό δποίο άνή χουν lχ: μόνο τi σπουδαt61:ερα. λογοτεχ·ιι;ι.ά έργα., ιiλΗ Χαί στό δποtο λα.βαίνει χιίψα. τι πιό σημa.ντικη κχ! πρcιγμcιτ!κcι προοδz-.,τική λογοτεχνική έξέλιξη. Ό δέκ,ατος δγδοος α.! ώνa.ς είναι ή έποχή τοϋ μυθιστορήμ.α.:ος, εστω κα.ί γι.χ μόνο τό λόγο &τι εί·,:χ, ι έποχή ψυχολογίa.ς. Ό Λεσσiζ, δ Βολτα:· ρcς, δ Πι:,ε 6ό, δ Λχκλό, δ Ντιν:ερi; κ.ι ό Ρωσσώ 6ρ10ουν άτ.ό φυχολογικs; πα,ρcιτηρή:πις, κι ό :Μχpι6�> κατέχε:αι ά πό μο:νiα γιcι τή•ι φυγι:;λογία: έξηγετ, ιi:,α.λύει καί σχολ ι:χζει άστο:.μά.τητα τήν πνευμσ:;:ικrι στ-χσrι τών προσώπων του. Κάθε έκδήλωση τη� ζωης τήν �αίρ•ιει σά.ν άφορμή γισ. φυ· χολογι;ι.d.,ς δια.λογισμού; κα.ί cέν χχ , νει ποτέ εόκα.ιpία νi έκθέσει -:i κίνr,τρα. τι7>ν χα.ρσ.κτήρω·ι του. Ή ψυχολογία τc,ϋ Μαρι�ιiι χα.ί τιϊ,ν σuγχρό·ιων του, προπαντός τοϋ Πρε66, ε:· 'ια.ι πολύ �λουσι6:εpη, λεπτότερη κα.t διη:cφοποιημlνη ιiπ' t,,ι ή ?-.,χcλογίcι του δέκα.του έ'6δομοu α.tώvα.· οι χι:ιραχπιpες χάνου•, πολύ &.πό τό πpογ.;νέστεpο στερεότυπο ποι6·, τους, τ ιί1ρα. γίνονται πιό πολύπλοκοι, πιό άντι:p · cιτιχο! και κάνουν την οια.γρσ.':;>1/ χι:ιρι:ιχτήp<,Jν ιr.ήν κ.λα.σσικ-1:) λογοτεχνία. ν1 φσ.ίνετα.ι κάπως σχrιμ1.τική, πο:ρόλη της τrι ν όξόνοιο:. Κι ό Λεσά.ζ &.χόμχ έξσ.κι:,λ!.Ιυθεί νi μιiς r.αρέχει σχεδό·ι ά�οκλεt· στικlι, tt1r.o-.,ς έκκεντpιχούς κα.ί γελοιογρa.φίες· 5έν έχουμε μπροστά μας πρσ.γμα.τιχέ; προσωπογpa.φίες με άσαψ1/, ψευγα. λέrι περίγυρο κα.ί μέ :ά. δια6σ.θμισμέγα. κι ύποτο•ιισμέγα χρώ μα τ. α. της; πραγματικής ζωής πpίν &.πό -:ό :.Μι:ιρι6ώ κcιl τ�·ι
41
Ιlρευό.•Αν ,;,;:σ,ρχει χcιθόλου δριαΥ:lj γραμμη πο·', χωρίζει τc: σύγχρrηο ά.πό τό παλιότ.ρο μuθιστόρ1ι;ια, τό:ε ο:.ύτή 6ρί -:;χετ:ι.ι εδώ. 'Από oG> κ ι Ι:μr.ρός το 1ωθιστόρημ« εlνσ.ι πνεuμcι· -;αή ίσ.ορία, ψυχολογική ά.νcχλuση ·ι..ι α1-;οεχ5ίπλωση, ένώ -::ρcηγούμε'i<>', ή-:αν :iνο:παpσ.σταση έξω,;ερι κώ'i σ-Jμ6ά:ιτω•ι καί r.νεuμσ.τικών προτσές, δπως ;:σ.θρεψτίζcντο:ι σέ συγχεχρι μένsς Ι:•,έργειες. Ε!ν:χι ά.).ήθεια δτι ό Μσ.ρι οώ κι δ Πρε6ό χιvοϋγτσ.ι ά.Υ,όμcι μέσ:χ στcύς πεpιορισμι:/,ς της ά.·;αλυτικης Χt ?pθGλΟ"(L'Ι.ήζ ψυχο)οy(ας -;οϋ OέΚet'tOU εοοομοU σ.ιώΨ:t Υ.αί στήν πραγιιο-:-.:ιΥ.6-:ητα cρίσ-ι.οντα.ι κοντύτερα O't?\I Ρσ.κlνα καl στt.ν Λcιροσ7ουκώ παr,α: στους μ�γσ.λους μιιθιστοριογρ:χ:ρους ,Gϋ /Ηκα:ω ε·ι::χ.τ?υ ?'.ω)vα. ·or:wς ο: 1jΟικολόγοι κσ.ι οι δρ,:ι; ματουpγο: της ·ι.λcισσικής περιόδου, έξα.κολουΟοίίΥ να διασποΏΥ -:ο-'ις χ::χ.pα:Α.τήρες στά. συ�ατικσ. τους κα.\ γ?:ι, τούς !ξελί,:�σοuν &,πr; λίγες iφηρη:ιέ'iε; ,zρχές, ά.ντί ά.πό τήν συνολική σ'Jνσ. ς,εισ. ζωης στήν δπο!::χ. 6plσ-ι;οντι:ι.ι . Τό iποy,::ι:σισ:ιχο 6ημσc πρός τήν &.μεσ1; τούτη tμ:πpεσσιο•, ιστική φυχολαγί::ι δε γ[νεται r.σίν &πb τ:Ιι οέκ:1.τc [ναteι σ.tι�ν::χ., για v?:ι. δηιιtο'Jpγηθεί μ' σ.. ύ τδ μ•.i νέα &.ν:ίι, ηψη γιά. τήν ψιιχολογιΥ.ή π;θ,::ινό-:ητ,::χ., πού �:σ.νει δλόκλη;;ιη :·?j·ι 7:pσηγοι>ι �ενη λογοτεχ·ι1α. νά φ:,.(·1εται ξεπερα.σμ.έ•ιη. 'Εκείνο ,;,:ο,:ι έντυπιύσιάζει έμ:ίς, σi·; μον:έp'Ιω;, :;τούς συγγραψείς το.:ί οέκι::ι:-;t?υ ογδeιου αιώνα. εlναι δ ά.ψγ1ρωι σ1 ιός κι δ ί:ξαγθρωπι:ψ�; τ•ί>ν fιρώων τους. Μι κpcιlνουν τό μiγεΟός του; Υ. αί τοι'ις φiρ·ηυν -::λησιέστεpi μας· σ' α·J:ο εy· κει-:αι ή οuσιαστι-χ.η πρόοδος του φuχολογ ικοϋ νατοupαλι σ1ιου, άπό τ-ijν r.εριγp::τ.ιpή τοϋ ιρωτσc. στb εργ:J ,o·j Ρσ.κ!να κσcί μετci, '() Π ,ιε6b δείχνει κιόλας τiιν &:ιάσ-:pοψη οφη τών με γάλων π::τ.θιίJν, πpοπσ:ιτός τήν τσ.πεινωτική κσcl νtpοπισ.στι -χ.ή Οέση τοϋ εpω-:ευμιιου ά.·1θpώ.tου. Γι' ά.χ6μα. ιιι?:ι. ψορά δ ε ρωτσc; είνα: -:ι.αταστpcφή, &ρρώστια. κα.ί ο·ιειδος, δπως περι γpά.ψτr,κε ιiπο -:ούς Ρωμ::χ.(ους ποιrι,;ές . Β.::ι:θμιαία. έξελ!σσε -;αι στον «amour pa.ssion» ( =fρωτσ. • πiθcς - Σ.τ.Μ.) το() Στ.χντάλ κα.ί π?'.(pνει τσ. παθολογι-χ.� γνωρίσμσ.τα πού τ:ρό κειται να χσcρακ:ηρίσοuν τbν εpωτα στή λογοτεχ·1(σ. τοϋ οέ Υ .α-:οu ε•ισ.το•, σ.ίώνσ.. '() Μσφιοώ οέ γνwρίζει ιiχ6μσ. τή δύ ν::χ.μη έκε1•;ι;υ του �ρωτα πού ρ!χνετα.ι στ� θύμα,;ά του σ�ν 42
&οηιpά.γο ζώο καί πο-:ι r.σ.λι οέν � r.::φσc.τιi· στο'/ Πρ.6ό δ�1ως, δ fρωτσ.ς σΔτός lχει κιόλας εξουσι άσει το νοϋ. 'Π ε ποχή του !πποτι-ι.,:;υ !ρωτ:ι. πέρcισε -χ.ι ά;η,:ίζε ι ό iγώνας ένσ.ν τίο•ι τγ,; mcs,ιlliance ( = δυσγο-.μία.ς , &.�ο-.ίρια:στcυ iπό ·,:οι νωvιχή fποφη γάμου - Σ.-;.)1.). 'Ο ςε-::εσμός ,;οϋ !ρωτα έ οι7) χ�ησιμεύει :iτ.λως σά.ν κοι νωνικό;; ,iμυντ:χcς μηχο:·, ι σμός. lI στσ.Ο;;;ρόtη-:α τ'i)ς μεσσ.ιω·;ι·ι.ης :pεωδαλι χiς κοινω· νία; κι <ΧΚ�μα. Μ,ί -:ης αύλαfjς κοιyωγ/α,; τcυ οέΥ.CΙ.�ΟU fooo [-10U α.tclJYO'. δέν σ.-::ειλοϋντ::Χ.\Ι ιiπό τct'ις χιyο,ι•,ους του εpωτ,,ι· ot κοινωνίε; σ.ότzς Ο$ χ,'εισ.ζοντ.α·ι -:έτοια.ν α.t4-υνα. �να.ντίc·, τών :'>πεp6ολι'ί)•ι τώ·; ά-,ωτwv υί<ί)'ι. Τώρα δμως, πο•J -;ά. σύ•;ορο-. &.νσ.μεσα, στ!ς κοι•ιωνικές τάξει ς οια.6αίνο·1τα.ι δ).ο καt σ'J· χνότεp::χ. κι οχι μόνο οι εόγενzrς, ά.λΗ. κι fι α::�τιχ� 1 τσ.i:η εχει •,ά. ύπερασπίσει 1ιισ. τ.ρt?νο�ιιcύχα θtσ·η μέσα. w.rιν κο:y;,,. νία, aρχίζει δ αφορισμός -τι:::, cί.γριcυ, '*στσ.Ο:�11τοu iiρωτι:ι. πά.Οοu;, r.ού άΤ:ειλεί τή·ι κρα.το,jσα Υ.οινων ι κ·η διχ,;σ.�η. Υ.ι a,. vσ.ψα.:yε,σcι μι.χ λογοτεχ·/α πeιύ τελ:Υ.ά. όδr;γει στ·η�; Da.me 1 :ιω, caιηelia.ς (Κυρία μέ τας Κψελ!α.ς - Σ.τ,)Ι.) κσ.ί στίς δι κές :ια.ς ταινίες τής Γκά.ρμr.ο. 'Λ.ναμφίσr.; λα. δ Ποε5c εΤ•;αι &κόμα. τό ιiσυνε!δη-:!:ϊ δργα.·ιο -;ου σ'JΥτ'Υ)ρ-ητισμοίί, 'το·, δ-::οίο δ Δοuμiς uίό; ύπηρετε! κ.ιόλας Ο'JΥειδητ,χ καί μ& πε-;:():()11ση. Ή !r:ιδε:ξιομ:ι:νίσ., τr.;υ Ρουσσώ ijδ-η :τροαγγέλ).ε-;α.ι στή Λ[ α. ν ό 'J Λ. ε σ κ ώ τοσ Πρε66. Ό r.ρωσcς του μυθισ-:οuε· ).υr.χτ:ιι 1 έcιuτό -:ου περι,. r.ια' :πο' παρο-.μικp'u τ:ι•Ι Ρη, 1ιατο.,,� � γpriφοντο-.ς τρν �οc.ξο εριη • σ. τω καί ι�iλιστα. δείχνει μισ. μcιζ? χι:πιy:rι χαρ,;ι στ!) νrι. εςομολοΎείται την σ.δυ·η:μί::χ. τοΟ χο-.ρα, χτήρσ. του. Ή αγάπη yιά. τiτ(Κι;ι «μίγματα. .:η; μιχρό:ητχς κ :ι.t του μεγσ.λεlοu, το!:ί αξισπερι:ppό-ιητου καί του &.ξιοεκτίμη :οu», δr.:(:)ς τά &·r.:οκσ.λεσε b Λέσσινγχ ά.·ιαφερόμενος ίοισ.,τε . Πέpθεpο, ψcι:yετ-χι κ ιόλ:ι.ς στο Μσ.p:6ώ. 'Ο r;,ηγρσc:;,έ ρα σ :ο σ.; της Vie de Marianne (llιογραψ(α;; της Μα.ριάν·ιας - Σ. τ.Μ,) εί·;αι κιόλας έ;c. :κειωμέν,:ις μ.έ τ:ς μ ι κρές ιiου·ιαμ(ες Υ,Q:.ί μεγάλωγ J.χόμα yυχω·ν κι 'όχι μlνο σχεδιαγp,::χ.y�ί τ-Ιιν Μα.•; τ-iμ γτέ Κλφ.άλ του σ(Χ :pόση στήν δποίσ.. είναι ιi•ιάμι χτο: έλ κυ�ι κi κι iπωθrj,ιϊώι γ·ιωρίσ,�ατcι, ιiλλά. κ:ι.ί r.ερtΎρά :pει τtιγ
43
ήpωίοσ. το·; σά χι:ιρα.χτήp:χ. πού οέ μπορεί ν ά σuνοψιστεt σ.στό . χι:ιστα. Είvι:ιι τ1ιι:ο χ ι ε!λιχpινeς χοp(τσι, r.οτέ &μω ς οεν εl νο:ι τόσο d.1ψόσεχτη cjΊσ:ε ν« Υ.ά.νι ι η νά πεί χά.τι πού θό; μ�_:ο· pοΟσε y;. τήν €λά.ψει. Ξέpε: τά: σ.το\ί της x:i.1 τά r.αίζει fςυ r.να. Ό Jιl σ.pιtώ ε!ν,χι δ wπ ιχός !χπρόσω'Ιtος μια; έποχης με· τ�5ι:ισης χι σ.νο�·.ιοδόμησης. Σά μυθ ι στοριογρά. :pος οίγει τή,ι πλήρη του όποιr.ήρι!;η στην προοδευτιχΥJ &.πικη τά. ση, σά•ι Υ.ωμω6ιογρά.φος δμω; ντύνει τίς ψυχολcγι,r.,ές του πα,ρι:ιτηpτι σεις μt -:!ς παλ . ι½ς μopcplς τής μηχανορpσ.φ!ο:ς. Π«ντως ή χσ.ι νούργισ. ά:pετηρία ε!νι:ιι δτι δ lρωτσ.;, r.ού προηγο1μενσ. lπαι ζε πά.ντα. δευ:εpεύc:ντα. ι,6λο στην κωμωδία., ι.ι.ετσ.κινειτσ.ι στδ t,ι; ί-.ιεντρο της οpά.σ-ι1ς34 Υ.ο:λ 1ιέ την χσ.τά.κτηση τοϋ τελευ -:σ.(ω α.ύτοϋ ::pο;-;vργίου συj1::ληp1i>·ιει τήν θρ ιι::ιμβευταή τω ;.pόοδο στή σϊιγχρο-ιr; λογοτεχνία. - εξtλιξη πού μπορεί ν' ιiπο�οθεί στ!J γεγοvό; δτι τώρσ. d:κ6μσ. κι ο! χο:ρσ.χτή?ες της κωμω?.ίίο:ι,; γ(νιΝtι::ιι r.ι/ι r.ολύπλοχ,;ι κι δ lρωτας δ fδιος d:πο κτ'ί. ο eιιιή τόσο 6ισ.cpοροπ,ιημέ·ιη, ιΪ)στe: τσ. κωμιχά γνωρίσματα δέ μποροϋν yσ, 6λά.yοuν το σοοι;φο u tξ:011.νιχ.ευμiνο iοιι'η -:ου. Όμως τ!J κ?.ινc;ιjργιο χσ.ρ:χ.χτηριστιχb ιπον χωμωδιογρά. φο Μσ.ρι€:ώ εlνr.ιι προπσ.ντbς ή r.pοσπά.θ�ι6: του νά ;τερι γρά.· φεt τlς μορφές του σσ.ν δντα κοι νωνι·,ιά καθορ ισμένα. πού ί yεργοΟν μέ r.σ.pωθήσtι, 6γαλμένες &μ�σο: &.πb τήγ κοι·ιωνική τους θtση35. Για.τι /\πως ιiκρι6G>ς οι χσ.ρα.κτ'i)ρες το:ί 'Μο λι!pου ε!ναι έρωτευ1ιένοι, δμως αότό οέν εlναι ποτέ -:ο θέμσ. 1jρω ιiπ' -:ο δποί'-' -::εριση;έ:pοντσ.ι τά lργα του, fτσι Y.t δ χοι νωνιχός χαθοptσμό; -:ης :pύσης του,; ιiσ:pσ.λως εΙνα ι r.ροφανής, πατέ δμως r.ηγή της δpα1ισ.τικης σύγκρουσης. Στό Jeu dc 1' amour et du hasard ( =;.αιγνίδ ι τοϋ !pωτα χο:: της 't'.>χης - Σ.τ.Μ.) τοϋ λf χριeώ, d:·rτίθετ:ιι, δλιiχ.ερη ή 8ρά.ση στρέ:pε ται γύρι,1 d:πδ f•ισ. παιγν!8ι με τi κοινωνιχά τ.ροσχήματσ., δη ).11.ε-ίj γύρω &.πο τό ζήτημ ι:ι α.ν ι.ι κύριc;ι χαρσ.κτηpες εί•ια,. πραyμσ.τικά. οι υπηρέτες, σ-:ούς δπο(οuς με-:ι;ιμφιέζουν ο! r δι!Ιι τόν έα.υτό του�. ή ε[γ:χι τ' ιiψεντικά., τών δπ!Ι!ων την τσ.υ τότητα &.ποχρύίοuν. Ό 1ιlσ.ρι6ώ συχνά σuγκρ!θτιχε μέ 'tGY Β:χττώ, ΧΙ fι δ μ!Ιtότητο: του wιιυμ σ.τώδους χαι πιχ:iντιχου Ο:pους τους σ.σψα·
14
"ως ύπο6ιiλλει τη σύγκριση. 'Επίσης δμωι; κι ο! δυδ τους 6ά.ζου·ι μ;.pοστιi μα.; το rδιο πρδ6λημα κοινων ιολ ογ1α.ς της τέχνης, για.tt κι οι δυ/ι έκφρά.ζοντα ι, σ/; '"λήρη άριιο•ιία. πρό� τ!ς :rομ€6:c.:ις της χα.λ ης χ.οιvωνία.;, μέ μορ:pέι; καλλιεργημέ γες στό ετ.αχρο, ;cι ώστόσο κσ.•,είς τους 6έν είνι:ιι τδσb πε-:u χημiνος, δσο θσ. r.εpψέναιιz χά.τω άπ' α.1-:έ; τίς περιστά.σειι;. Σ' Ι.:λη του τή ζωή δ Βαττώ πραηιι:ι.αά. έκτιμούντσ.ν ιiπό ί-.:γοιJ; μ:ν:ίχ:ι, ένίίι ε!•ιαι γ·ιωσ.ό 2:-:ι δ λ!:φι6ώ lπι:ινε:λημμέ ν:χ. iπόωzε μέ τα fpγσ. -:ου. 0! σj,y-,(p,;•n( τGU lορ ισχα•ι 't'Yj γλώσσ:ι του πο;Δ-::λc,κη, π,?c,:;-::c,:71-:11 ·.ι,:,.ί σκοτε:νή κσ.: :r.σ.ρ : κ:fιρι σα;ν τον λσ.μr.ερό, cπινθη;;ο66i.ο και ε;jστρο90 δ:ά:λc;γ6 -:ου σά.γ «n,ω·ivaικlHgι·,, ( = !δ,ω1ια του l\lαρ ι6ώ - Σ.τ.Μ.), ::p::ί.γμσ. πο•'ι δiν .:pοορ:ζι!,,,:,.y γιόι. lπαινc;, iλν χι δ tαίντ • Μr.ί6 ίη•Jρίζεται, μ! χ±π,:ο δίκιο, δ:ι i;έν :.ίνα: ιιοφή &�:όΟ;:τη :ό νlι. γ:·1:ι τ' C:·ιομα; tνό; συγγpαφi:χ καθηιι �pινή λ!ξη. Και !t,:;:ω χι rλ• ι γιi ,ήν περ(πτωσ·η ,οϋ Βι:ιττώ δεχτοϋμ�: δ-:ι σ:έ -ι.ει ,) !ς��γriση (π.ού �¼ν ξlναt έξήγηcη) πώς ή-:αν πολύ με· γά.λο; γι:ι τ.;•1 έποχή του κ�t �ως ή μεγά.λ·η τέχνη «:ίντιστρα· -:;•j;Ξ:-:α:ι -:' ιi·,Ορώι::ν?. i'νσ-:ικ-:α», πάλ ι ?-.,},:ό τ:> εlδος tξiιγησrι� μz κσ.•ιένα τρσr.ο Gέ μr.ορεί νσ.. έφι:ιρμοοτεί σ-:ό -Μαp:6ώ, δ f.,. .:οίος δέν ήτα·, μsγάλος συγγραyέας. Κ: οι δυ6 τι.υς f,σο:·ι έχ.πrόσωr.Cιt :1:iς �ποχής ιιεταοατικης καt Π!Ι-:έ οέν χ:,ι;τα;•ιο·ή· θψα.ν έ•ι6σω �cίίσ:ιν· αύτό δέν ε!χε ·ιά κά.νει μ! τήν κι::ι,.,.ι τ:;χ·ι:κή .ους :.οι&:ητα , ιiλλι:ι f,ταν συ·,aεμένο μέ .όν ίσ-:οpι· χό του; ρ;λο σi·ι προοι:,6μων χ:tι πρω,r.:6ριι1•1. Κο:λλιτέχνει; τc-:c;ια; i.ογ9iς ποt.½ δέ 6pίc;ιουν έπαpκές κοινό. οι σύyχpσ· νc( τω; δίν το �,ς κατ:ιi.α6α.ίνουν, fι tπόμεν-η γενιόι. συνήθως :χπολ:zμοά.•ιzι τις ·.ιαλλιτεχν:κές του; t8έε; στή•ι νeροuλιαqιέ Ψf/ μσρφή -:ών �π ιγό·ιω-; κι c,! μετσ.γε ,;έcτ.;:,,ι, ποiι μερ:κέ; φοpέ� ορ!σχο·rνχt σέ πιο εόvοίκ ή θέση γι.ά. ν« lκ-:ιμή,:;::ιυν τά. εpγ:χ τ:i u;, δ:,σ;ιο,.ι:ι μτ:οροiίν π:ά νά. γεψυρώσ!Jυν ,:ό !στοριχ? χά.σμσ, πού -:οiις χωρ!ζε ι άπο τό 1tι::ιp6ν. Κι δ Βσ.-:τώ κι δ Mcι p,6,;> cέν &.•,σ,καλύφθηκαν πρίν cίπο τόν δέκατο lνι:ιτο α.!ώνα., iπό ε!δήμο·ιες �ι:;· � τό γοΟστο του� το εΙχε δι:ιπα ι8σ.γωγήσει ! ιμ;:ρεσσ::,•,:σμb; 11.(U σ' έ7:ΟΧΤJ πού 'f/ -:tχ�η τους ιiπο XO:t· ;:,, r,-: α·ι ξ� περασμένη cίπο !'ϊ,ο ,4ιη θε1ι6:, ων .
'l'ό ρr;κr,κό δ!ν είναι 6α.σ:λ ικ-i1 τέχνη, �πως ή-;σ,γ το μπ,:ι. ρόκ, π:ι:?b, τέχντ, μιιiς άρι,:;τοχρσ,τ(ας x:cl μ:α.ς ιivύιτψης με σσ.ια:;; τάξης. Ίο:ιϊιτε;· 1ψ)στ-i,ε.; έκ-:,,πί;r,uν τό 6ι,.1ιλιi χ:χ.! τό κράτ� στrη τομέα τη;; ο!·ι.οδομι·,<:ης δρr.ι:στηρι6 τητας c:·;ε γε! ροντα ι «lωι?Ι �» (=-ά.ρχr,ντιχά :- . Σ.τ:11.) χαί ψe �tes , πι:ιιsοηs,. (�ικισ:ι.οι - Σ.τ.Μ.) 11.'Ιτι γι:ι. πuργους κι ::ι.νά κ,:;,ρα· πρ�-:ψcΊ.τα.t ή iμι::ι&τη:α Χt ή κομψόπ,τ,�ι τ<ι)ν r.ρι:;,:,111πικ<ίJΥ c:,;.μ;:ρ·.σ ι ι&.των τιi1'J κυριώ·ι ·ι.οιί :σ;·ι !διαί"tεpων δω11α τίων q,;.ό t? x:,uo μάρμαρο καt τό 6αρ:, μπροϋτζο· τ& σοi5α r,� κι έτ::σημα χρύιμα�:ι, τό :pr.ι:ιb ;ι,σ.l τό ;co�:p'Jpό, τσ σκοσρο μπλ � χαί τb Υ.f'ισα.ψί �ντικσ.θ! �α.·ιτ αι d.πό έ� αJρά �ρ �μ';τ::ι., γκρ: .,,να χ: &.σημιά, πpασινα ::�ει,,εv:�. κ:ι.t ι,::ι�σ.ι.6.. Σ cι.ντ!Αε ση μt την τέχν1ι της 'Αν-Δ>ασιλείσ:ς, τ� ροχο-ι.ό ·,ιερδ:ζει c' έκλtπtu·;:;η κα! λαμπεράδα, σ/: παιγνιοισ.�,ιχη κα,ί •ι ,ΙΧΤ.?t· τσιόζ!ι: γοητεία, άλλά. έπίτης σέ ψυα�ερ�-:ηtDί κ:ι.! r.νευ:�τι,/2 τητ:ι.· dπό τή μιi μεριά. lξελ(σσετ:χι στή•ι χα,εςοχή χοιν�Ι ν:Υ.Τ/ ,έχ ·ιη, :iλλ' d.τ.b -:ή·, Ηλ") προσεγγίζει τό dστικό yοϋστο τών περιορι ::�μένων σε μέγεθος μορφώγ. Τό r,γκώδ<ς, σ.γιχ).• μ:ι::ικ6, ρεα.λιστ�·.ια σ.πλόχωρο μτ.:ι.pόν. ιiv:ιχιχΒίστατα.ι σ.::ό μιά. έξαηετ:Χά. έπιδέξια. διαΥ��ιη-:ική τέχvr,. πιχ(iγτι-ι.η. λεπ::i; χcιί νευρώδιχη· δμως :ipΧεί ν ' άναλογιστοΟμ:; καλλιτ!χν�;; δ πωι; δ Λi Τουρ κι δ Φρσ.γχονάρ γιχ νά. θ:.ιμ,,θcιΟιιε δτ ι ή ε j• . ·ι.σ,.!α. κα.l το σΟi•ιος τής τέχνης α.ότrις εfγαι συνάμα ε·ι(Ις Ορί:ιμεος της νιχtοvp::ιλι::�τι,.η; πα.ρα.τ-l,ρησης χ: ivαπχ�τ.('/ σης. Συγκριν6με-ιο μέ το:,ς ciyριοuς, σu·ιΞπα.ρμένr;υ; δp!Χμα.· -:ι,:,μούς "cΟί} 1ιπο:ρ6κ, r.ού ξeχειλίζοuν θυελλιί)δικ:χ άπό τ&. σύ νορα τi'j; κcι.Οημερινης �ωr,ς, τό κά.θε -:ί πc,:ι πσ.ρ:χγει τ; ρf) ΜΚC μοιάζει a.Jfliν:xό, παpσίκ:ι.τι�ν6, χιχί μη!Jα.μι γό. δ:ιω; χσ,νέ·ια; Μσχα).ος του μτ:�bκ ε� μ1tGpcί ν¼ zε:ρι-πεί -:ό r:ι νiλλο μέ μεγα.λvτερη ciν.::iη κα.ί σιγQ:.ιριό: ά.πό τόv Τιiπολο τiΝ Ηι(Ι.τσέτ:χ � τb·, Γκου6.ρντ ι. Τό ροκοκ!ι στrι v πραγματικό τr;τα. ικr.pοσωπεί -:ην t$λευτα!σ. φά.ση τfι; έζέλι;ης ΠC:J :ipzί· ζει μέ ,ήν Άvαγέ·;νηση, κα.τά τό Ζ-::ι δοηγεί :,-:ή •ιί-χη τής δυ· ναμικης, Υ.:χτ:χ.λuτιΥ,ης χι άπ!).εuθερωτικης Gτ?Χ"Ις μι τήν δ ποlσ. &pχισε τούτη ή εξέλιξη ·ι.σλ ή δπο!α. fr.ρε.πε κάθε τ6::�ο γ,χ �ιεχδικεί τά. δικιχ:ώμα.τ&. της zνα.ντίογ τής αρχής τοόJ πα..ιr,
τ ιΜ:i, τcιϋ συμ6ο:τικcιύ κα.ί του τυπικο:i. Οί Χν.λ:λ ιτεχ·ιι·,ω! σ;-,,. r.οί τής Ά..:ιγ:·ινη:;ης δέ•ι πετuχα.lνουv ν&. χ:�:Οιε,;ωθ:.ϋν τc· ).οι¼ Π?l'Ι άπό τό pnωιό· τώρα ή ά-;tιΥ.ειμεν:κή ιiν:ι.τ.:α.�:ι στα.τη τϊίJν τ.ργμά.τω·ι q:,τ6.•ιει έΧείνη -:η'Ι ακρ:οεια. καί �.ιi ·,η τήν !γεσrι, r.0 1:ι tιτα.•i σκ.?r./Jς του μοντέρνου. γατουpα.λ ισμ:)όJ •,i r.ετύχει. Ή :i:;τ ική τέχνη, πού άρχίζει �τά. τό ρο;:,;κό (κι έν μiρε: ά.χ�μ:ι. κι άτ.ό -:ή μiση τ?U) , εlναι χι!,λ,χς κά:ι θεμ� λια.m κσ.ινούρyιc, ::ά.:ι cίr.6λ•Jt:x δ:α.φορε:ικό dπό τήν 'Ανα γέννηση κα! τ!;; κα.τοr.:•ιές περιόοοuς στ-Ιι ν !σ-;ορ! α. της τέχνη;. Σημα.�εύει τήν dpχή τi'j., τωρινης μα; πολιτιστικf,ς έποχ·�.; τ.ο� κσ,θι;ρlζιτα.ι d:tό την δημο�φατιχή !!Jtα κι :iπό τrιv ύπ,; κε:μενισμό χαί τ.ο::., -!r.ό lξελικταή &ποφη ιiναμφί6 :>).:ι. cyε· τίζε::χι ά:1εσ:ι. μ� τους περιορισμένους σt cJitc πολιτισμο:ις τrι : Άναγέννησ-ης, τοΟ μπσ.ροκ κσ.! τοόJ pοκο·ιιό, ιiλλά. πού ά.ν::τ( θετσίι ::i' σ.1�:ο•:ι;; ως π;,::�; τ!ς ιiρχέ; της. ()[ ιίντινομlες της ',\. να.γέννησης κ:ι.t τώ•ι -:εχνο-:ρο...ιών π� έξαρ,ισΟ·ιτα: :iπ' :χ::ι τή κι ·Jι δι άσταση μ.οpq:ικr,ς α:όσττιpόττ τας χα! νατο:ιρι:χλι:r.:ι 1 χης :iιιοpφί:ι.ς, τεχτ::ινικ·�;; δόμησης κα:, είκ:χστικη·; διχλυσr,;, στα:ικi?ς χ,:r.ί δ:.ι•ιαμικης, ά.ντικ�ίσ:ατc:ι -:ώρα από τi>·; iν-:�: yων:σμό όpθολ�γισ�ι�ij κα! Ο'JVDίι�θημDί:ιqιοϋ. ,,) ισμ:.ιίί κ�:: πνευματσ-.ιρατία.ς, Υ.λα.σσ ικισ110:i κα.ί ρομα.v-ι::�μ�υ. Ο: πρ�γε •ιiσ:ερε;; ά•,τω€σεις χάνουν σέ πολύ μεyά.λη l-ι.τω,η ,ό ·,6η· μ6: τους, &.:yοϋ Χ� οί δυό :.ιορφές τοΟ κΟίλλ:-:εχ..,ικι,ϋ �;,: ι--:s ,; γμ«τος της περιόδο:.ι -:ής 'Α.,.::ι.γέννησης fχο:.ι·ι γίνει ιiπcφαίτΥ1• :ες· ή νατοuρΟίλιστική &.χρίβεια. τr,; ιi•ια..�τα.σης θεοφ:i τσ.ι τ6σ? Sεοομ.έν'Ι), δσ? κι ή δ:ρμι;νiα σύνθzστιζ τώγ στοιχε(ω·ι ιtιiς ε1κ6νι:χ.r;. Τι π,χι.γμ:ι.τιχό ζήtl)ι �:χ τώρα εf·ιαι &·ι πρi r:ε: νά οοθ::ί πρc-:ψ.:ιότητα cτή ..,όr,::�η ·ί) :;,c :χ::;Οημ,;ι, σ-:�, zδσμο τώγ :χντικεψiνωγ ·η στό ύπο;:r: μ.ε'ίσ, σ:ή·ι 6ρ0ολοy:· χή δ:ορατικcτr.τα. η στήv tνόpαση. 'f'r. ροκοκό χαΟ:χυτό r.r,,; ετοιμάζει τ? ορόι ιο yιά. τή νέσ, ιναλλακτι·ι:η λύση, :ι.:ο•ιομsύ οvτ:ι.ς τόv κλασσιχ�σμb τοόJ 15ψιμω μπαplιχ Χι:ι.ί. δη ιιιουρyώντα; μέ -::ό ε!-ι.αστι-χό του lji,;oς, μέ ττ,ν εό:ι.ι�r, σ:σ. του γ:ά. -:ή γp7.· <:pιχή λεπτι;μ.έρεια και μέ την iμπρεσσιονιστικf. τεχwχ·� -:ου ε vα 15ρ γανο ΠQλ:ι Υ.αλύ-:ερcι. τ.:ροσ:ι:ρμ?σμέ·�ο γ�ά. νi fχφράσει το συγχιν71σιακό περι εχόμενο της iστι;ι.ης :έχν-r,;; iπ' δ,τ: 47
!·
τr, μοpφ ι χό ίδίωμα τ'i)ς Άνο:.γiν·,ησης χ.αJ. wv μ�c.ιρδχ. Ή _ ο ισ. ή έΧcppc.ιστι χδτητc.ι ,οϋ όργάνοu αuτοΟ δδηγει στην χGtτα· λ:ιση τοi) p?χοχδ, τό δπο!ι; πά.ντως, ιiπο τον rδ ιο τον τp6πο της σΥ.έψης του, κλ:yε ι στδ νά. άντιτάξει -:η:J ίσχυpδτερη 6.•,τ( :;,σ.:;η 1:ρος τόν σ.ν:1pθολογι σμό Χα.i στό συvι:ι ισθr.μ σ.τι :ηώ: Χω· pί; τή διc.ιλεκτικη τούτη �·Jά.μεσα. σέ λίγο • πολ� α�:ο:.ιατα , . προθέσε ις εrν α.ι ι;ιουνατο ό.νσ.r.τuσσδμ ενc.ι. μiσcι κσ.l σε &.ρχιχες ·ισ. χα.τα.νοήσουμι.: τr, σημα.σ:α. τοϋ pοχσΥ.ό· δέν μπο?οϋιιε ν' :χ· ξ:ολι;γή:κιuμε δίmια τrιν σι:,μπλοχη ψύση του, πpίν φτάσουμε / · ι. τό δοϋ•ιε σά.ν ±ποτέλεσιια μιaς πόλωσης που &.ντιστο:χει ,;:ί;ν χο:\ο�Υιχl; i·ι�σ.γωνι σμh της ίδ ισ..ς περιόδου χc.ιί τ.ού τό �:σ.·ιει συνεκτ�χό. δεσμδ :iνiμεσα. c;τδ α.ι'ίλικδ μπα?bκ και σ,iιν �:,;-::κό ,:ρ:;ρομαντ ιqι-S. . . 'Ο i.πιχουpισμc.; τι:;'j ροχοχό, μέ τήν αισθ·φιοχρ:χτισ. καl -:δν αίσθ7ιτιχισι1ό ,ου, 6ρ1σχ,τα: ιiνj:;.ι.εσα. στό τελετουργικό uφο;. το'j μπι;ιpόκ καt r.η•ι συγχινηc:οχρσ;;ία. ,ο:ί ::p�pι:;�σ:·J· :;κοϋ ·ι.ι νf, ·μα::ος. Ύr:ό τi..·ι Λοuc.:ιβ(;ιο 1 Δ' ο{ ι:ι.ύλικοι ευ"(:· .,.ίς έκ0: ι6.ζα.νε σ.χόιι:ι. ε·,α. ίδεωδ€ς fι pωϊ·ι.ijς κι δρθολογιχ "'!.ς -:ϊλει�τrτα:, ώ; έπl τδ πλει· ' � εστω Υ.ι iί.ν ::it"'ν 'ι r.ρ:1ινμα:::χ6τη:α . ' ,:;:-, ζc;:,,:;c:ν γισ. νά εύχσ.ρισ:ιι;'j,,r,;σ.ι τc.:ι ).όγσυ :ου;. ty:-:ό :?'ιι .\c.υδσ6ίχ? l Ε · fι lo('.1. τά.ςη τών ε•:'ιγενών διι:ι:.ι.ηρύσσ� ι sναν ήοοvισμο ;;::ι:.� sνσ.pμον:ζε:αι tπίσης μέ τή θ$ώpηση χα.ί τόv -::�6:-:ο ζωr,; τi'jι; πλούσ::1ις ά.στικrj; τάξης. Τό i:τ6φθεγμα. το\'} Τα)).�ϋr,7.' ΙC ?U : «"Ο1τc:ο; c½ν εζησε πρί·ι ό::tG :ό 1ί89 δέν ;iρ=ι τ·ij γΗκα :·i'jς ζωής•, δίνε ι μ ι:ι ίSέα. του ϊίδου; �ωης ,.,:;,j εκ,., :,c:·J σ.ύ:ές ο! τά.ξε ις. ΊΙ «γλύχα της ζ\tlής» 6ε6σ.\α. ::�:?·-�:αι μl :·ij·J έ y-,ο:α. τη; γλύ">ιιλς τω·ι γυvιχι χώ'J, c:ί δ .. r;ί�ς, ::::τως :ι.α.! σε κiΟε tr.ι κούρειο πολ ιτισ�ιδ, ε!γσ. ι fι τ.ιb .:ρ?ΟfιΗ,; �ια σ-,,100:ση. Ό �pωτ�.ς !!χει χri,:,ει :ι.:ι.t τ·ην •ύγ ιή• -;,;,υ r.σ.p?pμ·ητο:6τη:ι:ι. χι:ι.ι τδ δpα:ια-:ικό τσυ ..ά.θιασμα' ι-,.ει γ:νs: ;ςσΥ.ολισμέν?;, δια.:;κεδαστιχό:;, εύπε ιθής -· fχε.ι γ ινει 'JυΨ,�Οe: σ. εκεί πού πρώτα. ήτσ.ν πάθος. 'Ιπά.ρχει ·.ιαθολιχη καί ,:,-:αθερη έ.:ι θυιιί α. 11� 6λέπουν εtχόνε; τον γυj�νοi!, τδ δποίο :ώρσ. γlνετ σ.ι τδ εύνοούμενG θέμα τGι;ι τ:λc.ιστ ιχών τεχνω·J. ;;ου χι άν κοιτάξει κανεlς, στlς νωπογρα.φίε; των οημδσιων αίθου-:�ων, :;τούς τάπητες τύπου γχομr.ελέ•ι των σα.λονιών, στις
·σ.
48
ζωγpcιφιες των προσωπικών διι:ι.μερισμιiτων τών κυριών, στ� lργα. χa.pc.ιxtιx'ij\; των 6:6λlων, στά. =ρ::�ελάνινσ. συμπλέη�:ιι. τι:ι. Υ..αl στις όρειχά).κ ινε; 1ιορφές τ:6.νω σέ γε ισώ ματα. 'tζ α.Υ.ιών, παντού Εiλέ:tει γυμνές γυ\ια.!χες, ψουσκω'tο)ς γοφο�ς xal �ιr1pούς, ξέσ-ι.επσ. στήθ ια, χέρια. y.,αL πόδι σ. δ ι πλωμένα σέ πεp ι r:'t'Jςει;, ϊJν:χίχε; μ' άν-:pε; χι dνtρε; μέ γ1)Υ'.1.ίχες, σ' ciμέ :pητες ::σ.pα.λλα.-γές κι ιiτέλειω:ες ε.πα.να.λήφε ις. Ή γύμν,7. στην τέχ111, lγινε τ�ο Ο'Jνηθι.cμένη, ώστε ο! iφελείς μι:;ρ:pες τοϋ Γκpi; πα.ρά.γουν !pωτική έντύπωc11 ά: τλως ξα.νι:ι.ψοριb•ι τ:χ; :¼. ροϋχ:χ τους. Όμως τό ίδεώοε; τr,; γυνruκεία.ς όμ.ο p· φ:άς fχε ι κ: α.ύ'tό ιiλλά.ςει, fχzι γ!νει π:δ πι κάντ ικο κσ.ί 1ω:. ξεσκολισμένα. Σττ,ν έπο:>χή το'j μ,:α.pό-χ. προ-:ιμ.οΟντ:χ•ι ώριμες κα.ί :ι.αλι;α·,σ : πτυγμ.ένες γuν:χ!·,(ες, τιjjρα. ζωγρα.φίζοvται λετ..ο χι;ιμωιιένα. νεαρά χοpί:σ:σ., πού r:ολλέ; 9:ιρι; εί·ια.ι :χχδμα σχε ο�ν παιοιά. Στήν πpαγμα.-:ιχότητσ. τό ροκοκό εlνι:ιι ιιιά. εpω· τι χή τέχνη πο) προοp!ζετα.ι. γιi πλσ,.>σιουι; χ.ι:ι! �ιπλα;έ επι· χουρε!Ι)U; - ε·ια. μtσcι eπίτα.σης �ς [καvc,ητα.ι; γ ι' 6.πόλα.υ ση, έχεr δτ:G'J ή ψύση τr,ς lχει 6άλει δp:σ.. Φυσ ικό εl•ι:ι.ι ν·χ περ ιμένουμε δτι μέ τήν τέχ•ιη τή; μεσα.lας -:6.ξης, μέ :?ν χλασ :;ικισ:ιδ κ:χί τόν ρομαντ ισμb τcΟ Χτα.οίντ, τcϋ Ζερι χώ χα.l -:ou Ντελαχρουά., θά. ξα.νάρΟει πίσω στή μόδα. δ πιό ιϊψψος χ:ι.ί πιb •φυσιολ ογικός• τνπος γuν:χ.!-,,.α;. 'Γό ροκοχό 6.νσ.τ.τύσσει ιι ιά. χτυπητή μορφή τοίί !' art pοω· Ι' arr' ή α.!σθφιαχr, λα.τρε!α. :ης δμορ:;>ιάς, ή προσ:τοιη· τή κ:ι.1. tξα.ιρετ ι1'.ά έπιδέξ ια., χα.pι-:ωμένη χσ.ί �ι.ελωδικij μ<;p �ιχή :ou γλώ,οι;ι, ξεπερ;ιiε: χσ.θε εlδος ά).εξ,:χγορινισμ.σiί. 'l'b l' art pour Ι' ,1rι του ροκοκό από μερικές ιiπόyεις εlνι:ι. ι ιi116μα πιό γνήσιο Υ.α! πιδ α-3θ6ρμητο άπδ έκεlyο τοϋ οέΥ.ατου ε· να.του αίιiι·ι:ι., ιiφο� δέ,, εl'ιαι σκέ-;ο πρόyρσ.ιι,•,.ι:ι., ουτε σχέ τη 6.r:,:!τηση, πα.ρά. clΥσ:ι ή φυσ::ι.η σ.&.ση μ.1ας ιiλαφpδμυα).ης, χουρα.σμέ•ιη, καi παθ'Ιjτ:κης Χ?ινωvίσ.ς, 1tού σtρέψετα: r:ρδς rij ν τlχνη γι« ε1χσ.p1σ:ηση χα! ξεχ:ιύρα.ση. 'Γ1> ροχοκb πpσ.· γμσιτιχά έχπροσωπεt τ· ην τελιχ.ή φάση σ' ενα.ν r..ολιτισμό, στδ'Ι &π:ιίι:, ακόμα. έτ.tχf·:ιτει d.πεp:όρ:σ-:α. ή ιipχή τ'i)ς διι:ιρψιιχ. ς· εlvα.ι ή τελιυ-:ι:ι.ί:,. τεχνοτροπία., στήν δτ.οCα εlνσ.ι συνώνuιν.�: τb «όμορφο• καί τό «χ:χλλιτεχν ιχδ». Στο lργο τοΟ Βα.ττ(ίι, 4
49
τcii Ρσ.μώ Υ.αί του Μ:zρι6ώ, κι άχόμα καl σε κείνο το(ί Φρσ.γ ·.ιοvάρ, του Σαρντέν Υ.αί ταυ Μότσαρτ, τό xiθt τι ειναι «οψ;ρ :,ο» Κ!lζ μελωδι κό· στό•ι Μr.ετόcε·ι, σ.όv Σ,αν�λ χαί στό'Ι Ντελα,:pc�n, aύτό οι?λου δεν συμβαί·ιει πιά. - '1j τέχνη γί,ιε -:α.ι ένεpγτι, μαχητιΥ.ή, έΥω ό άγών,:ις γι¼. ΕΚψpα:,η 1tap:ι.6ιά ζεt τή \Ι.Οp:ριχ:η δομή. •ομως τό pο',(.()Χό εfναι έΠl'Jης 1/ τε ).ε:.,ταίr.ι χαθ'>λι χή -:εχνοτpοπία. τη� δυtιχης Εύρώπης, μιά. τε χνοτρcπία. πο� δχι μόνο ά.ναγνωρ!ζεται Υ.α11cλ:κά καί Υ.ι\ι εί ται μέσ:r. σ' ένα ένιαίο (γενtΥ.:i μι λώvτ:ι.ς) σύστη1ι.α σ' δλ?χλη ρη τή·ι Εύρώπη, ¼λλά: και εfνα.ι χα&λ:χή επ!σr,, μa την lν ·ιοια t-:ι εf•ι:ι.ι κοι•ιrι Ιδιοκτησία. δλωv των προtΥ.ισμένων κα.λ λ:τεχ1ι(ίJ,ι ;ιαλ μπορεί ν/ι. γ:νε ι άr.οδεχτη χωρίς έπ:ψι.ίλαξη :iπ/.ι μέρο1Jς τους. Μετά. τb ροχc-,ιό δέν :mάρχει αλλος τέτcιο; κα ν6νσ;ς μ.Gρφή; χι άλλτ, τέ-;οιa τά.ση τ!χνης μe Υ.αllcλ�Χή tσχ{ι. 'Από -:ό οέκατο l11:ι.-:ο α.tώνα καl μετά. οί r.ροθέσεις ,ου κάθε κcχ.λλ ιτtχ•ιη χωpιcr.σ. γ!ν�J'Ιτα.ι τόσ,, πρcσωr.αέ;, ώστε πρέπ!ι 'Ιά π:ιλαlφει γι&; ,:i δtχά. 'tvU ιιiσα. εκφpα.σης καl δέ μπορεί τ.:ια ν' άτ.οδεχτεί ετο ιμες λι.ίσεις· την κάθε πρσχαθ:ερωμέ·ηι 1,1.ορψή τ-Ι;ν θzι,ψεί περ:σσότ,;ρο σά ο!σμ� ;:αρi σa: 6οτιθεια. '() !:ιπρsσσιονισ:..ι,iις άτ:ι;;χτιr. ξσ.-,¼; δλότε).σ. καθο;.:χτ; άνσ.γνιlψι011 , ο:ιω; Υ/ σχέσ-r. του ι-ιε!ιονωμένοu ·,ιιχ, λλ:τέχΨη προς tb Δ ·ιηιισ. α.ύτό δ�ν e.!ναι πι& έξ δλοχλ·ήρου μ-r, r.ρο6λημα-:ιχf, Y.t οϋτε ύr.άpχa: κ¼.τι σ¼:ν !μπρ�σσ ι ον:στιχή q;όρ:ιοΙJλα μέ τήν ε·,. νο:α τοΟ poκcx6. Σ:ό tεύτερο μισ� τoii οέχα.τaυ δ-(ΟΟΟ'J αω> να ελα.6� χώρα. μ:a: έπα.να.σ:α.ιχή ά.λλα.γfι· ή fμφάνιση τη; σtJγ χρ?νης μe:.σ.iσ.ς τάξης, ιι.έ τό•ι άτομιΥ.ι σμ6 τη; χ,:! -:ό πσ.θος τη; για: πρωτο-;υπiα, εοσ.λε τέρμα σ::ήν !δέσ. τήζ τεχ·,c;τpc,τ;ία,� σ�ν χά.:t Π/)'J μιιχ τ.:ολι:ι σtt'Υ.Υ/ κοινότητα. το εχε: 'Y.Otνb O\)'JE(· δητi Y.t !ιπ.ειψένα, Κt lδωσ:;; στή•ι !G�α. τής Τ.νευματι·λ.ης L?tΟ κτησια,; τη-ι τρtχι;υσα. σημαda της. Ό Μr:ουσέ ε!να.ι το σπουδαιότερο ονομσ. σ� σχtση μt τήν έμ φάγιση της φόρ�VJυλας -:ου ροκοκό ;ι.σ.ι της μa:ποριχη� τ� χνικης, ή δποίC'. δ(νει στγ, 11 τέχ-;-η ένbς ΦραγΥ.ον&:ρ :,., έν1-ς Ι'κουσ.ρντι έ;ι.είνη τήγ τ.ι,ι ότητα τη; δ.λάθευτη, σιγοuρι&.ς ς;η)·ι tκτέ) εση. Εlνα.ι δ ¼.:ομικά :iσήμαντος έκπρδσωπος μισ , ς tξαι· ρετιχοc σημα.ντι χη; κ:ι.λλ:τεχ·ιικη; σύμ6ασης κι !κπροσωπεί
t·,o
τή Ο'Jμ6αση αύτή μ! τρόπο τόσο τέλειο, ωσt! χεροίζεt έ;;;ιρ ροή μεγα.λότερη ά.πό χά.Οε �λλον καλλιτέχνη άπό τον Λέ Μπpιν xo.t μετά. ΕΖναι ό ciπο.ρά.μ.ιλλ�; δι όΑιχό . .Με: �:piρε ι τα: έρωτι-,,,ά. μοτiβα. σ.π' τή ζωγραφική στ:ς γραφι�i,; τι�νες και σ' �λδκληρη τη 6ιομηχσ.·ιtΥ.ή τέχν� κι & ό :1JY «pe1ntur : d�s seιns et des cu!s» (=ζωγpαφικ-ίι -:ων � σ,ηllω� χα! :ων οπι:,θlων - Σ.τ.Μ.) ::;ι,ι:χχνει έθ·ιιΧΟ ϋ:::r;ς, Φυ�ιΥ.c.ι τb σύνολο τoiJ ψ�λότεχνου κοινου δέν 6λέπει τόν Μ;ου σέ σ �·ι τbν crnouδ �:. όtξpO ζωγpά.ψο του· ύπάρχε: μ ιά ·,ισ;λλ ιφ ryι.ι.εντ, μlση μεpιοa της 6.στιχής τά.ξης, τ.ού ιλεγe Υ.ι6λας τό λογο -:η; στή λογ,;τεχνla ά.πό πολύν χα.φό 'Y.ll( πού τώρα. τ?:ι.· �άει τό . διχό τη, δρόμο καί στήν τέχνη. Γι' αύτό τό Υ.Ο°ινό ,.ωγρα �ιζουν δ Γχpέζ κι δ Σσ.ρντtν τούς διδαχ.τ:κούς καί ρεα λι:mκω; τους π/ναχε;. DέΒαιQ'. ο! ύποστηρικτέ; του; δέν ά ·,ήχοu·ι ελο: στή μεσα.!α. τάξη, ιiλλcι χσ.ι σ' αύτ·Ιjν πού πr.ι,c χει τό Υ.Οινο τοσ Φρ:ιyκον&.ρ χαι τοσ Μπουσέ. Άτ.b τή·, π).�:ι ρά το:ι, δ ΦραγκονΔ:ρ συχνό; σuμμοpψώνεται μέ τό γοiJστο 7:°V, πασχ(ζοuν νο:. [κr.ινοπο:ήσοuν ο! «άστοl» ζωγρά.ψοι, έ;;G, :;:�.άμα. κα.ί στόν .Μr.ουσέ 6ρίσκοντσ.ι μοτί6a r.ού δev εl\ιαι κ:ι: τοσο ιiπομσ.κρυσμένα 6.πό τόν κ.δσμο α:iτων -:Gιν ζωγρά�ω\Ι. :b Π ρ 6 γ ε υ μ ά. -:ου στb Αοο6ρο λ.χ. μπορεί νά χ�ρα �τ7, ρισω σά.v σκηνή άπό την άστική βν καί -:ήν ιi·ιύ>τερη �σ�ι κή ) ζωή· ήο η εrνα.ι ζωγραγtΥ.ή καθημερινού θέμα:ο.; ,:ι ,;;χ,ι π ι¼ �να.παράσταση μιdς τελετrιυργίας. , , ΙΙ pήζη μέ τb ροχοΧΟ συμβαίνει στο δεύτερο μισb -:οϋ 7t�· ια· ε�ναι δλοφιiνερη ή ρωηLή ά.νά.μεσc;ι σ�ήν τέχνη τr,; 7-'Ιω-: �ρη; χ«ι 't'Τ)ς ι.ι.εσσ;{σ.ς τ«ξης. 'Η ζωγραφι-.ιή το(ί Γχρέζ σημ.r.ιδ εύει τή-ι ciπαρχή tχι μονάχα. μισ.; κσ.ι'Ιούργια; στά.ση; &.τ:έ,;αν :ι στή ζωή Υ.α.ί μιd� καινούpγια,ς ήθικ�ς, ά.λλά 'λt έ51
\ t I Υ , - στην -.:�χ·1η. νο; νεου γουστ ?u - ισιι;ς «χα.κοvr:_ γουστου» Οι α!σΟημιχs:ικες τοu . οίκογενzια.κές σκηνές, με τόν r.ατiρα που ε1λογ6.ει η κα.τα.ρ ιέτα ι κα.ί τόν &σωτο η τουι; καλοiις κι ειj yνώμονες γυιι;ύς, fχι;uν μικp'ή κι:tλλιτεχνι κή &.ξ1α. Τc/ις λε:πει ή πρωτοτuπlα. σ-:ή συνθε::π;, εlνα.ι σχε/J ια.σμiνες άτc να., τά. χρώματά τους /Jέν εlναι έλκυστ ικά. κι €Πtπλέον YJ τε χνική εχει μιi δυσ:ί.ρεσ τη ηρεμία. Ή εντύπωση πού κάνουν είναι κρύα κα.ί κενή, πα.ρόλη τiι ν ύπερ6ολική τους σοοα?ότη τα:, Χt έπίσ1jς •}εότtΥ.7/ 1 πα.ρόλες τι� G'Jγχ.ι•;ήσεις πού έπ ιοεl χνουy, Τά. έ·;διαψέροντα πού προσπα.θου·; ·νά. ιχα.νοποιήσοuν εΙνα.ι σχεδοv δλl,τελα. μrι χ.α.λλιτεχνικά. κα.ί r:αpσυσισ.ζουν -:i:ι μf, ζbιγραψ,κό, κα.ί σι πλείστες περιπτώσεις καθα.ρά σ.:ρηγη μα.τιχό, Οεμα.τιχό τους 1λικό έντελιiJς ώμά, χωρίς πρ,;;σ-..±Οει ο,: νb. -:ό μεταψέρουν σz γν-ίjσι ει; είΥ.α.σ-.:ικές μσp·:�:ές. Ό Κτι•;τε' ' • ' εr.αιvει ' - t,.πειvη . \::' 2 ,.πε ιχονι' ζσυν συμu "άντα. ποu πεοιέχcυν Ρ1ι.ι τις τά. , σπέρματα. δλ� κληρω·; μυθιστψr;μάτων36· ώστόσο θl ι;r.ο ρ,:,υσαμε rσως να !σχυριστQΟμε πεp,σσότερο δικαιολογrιι•1iνα " �l • .,, θ'α. μπο?οίίσε νά. πε?ιέχει μιόι ποu' uε �τι ο7ν r.εριέ χουν τι7:οτε . ιστορια. Εiναι «:ριλοΑΟγιχή» ζ(J >(?(7.::; ι,:ή μέ την κακή fννοισ. -.:ης λέξης, κοιγότο-:τrJ -l;ΟιΥ,ολογική, &.νε;(δοτι;λογική ζωvρα.φι χή χα(, σά.ν τέτοια., &.ρχέτuπο τιί)ν πλείστων &.ντικαλλ ι�εχνι ·ι.ιίJv πpο:eιντωv τοϋ δέκσ.τοu ενατου σ.(ώνα.. Ό11.ως τά εργα �.,ο Γχρεζ δέν ε!νο,:ι καy,ι;(j γι:ιύστc;υ μσνάχα έξαιτίας -.:ου «&.στ ικου » χαρcικτήpα. του;, μολ9νότι ή ιiλλαγiι τω•; !ψάδω•ι, πού ιί·ηι �! ύπc'Jόμευση των παλιών, /Jιr«ιμσ.σμένων ((ί.·; xo,:l σχημα:-:ο-:το ι11μέ·;ω•ι) τ.ροτι.Jπων. Ο! πlνα:χες τού Σαρντέν, δ:τως κα.ί ·ι&χε�' • � , ' κα.λ'υτερα. χ.α.λλ ι τεχνικα.. προϊό•;τα του δiει•;αι αΊα:μεσα στσ. κατο:ι �δ:ιοu αtι:1•1ιι, πcιρόλη τήν ιiστιχ,ή τους σαφήνεια.. Κι είνα, πολύ περισσότερο γνήσια. κ.ι είλικριvης &.στ�κr, τέχνη ιiπ' δ,τι ;σϋ Γχρέζ, δ δποϊος, με τό νά. παρουσιiζε ι στερεότυπα. τ�ν άr.λο κα.! ιiγνό λαό, μέ την άποθέωση -.:ης &.στικής ο!κο γενειας κο,:ί ι.ι.έ τήν έξιοα.νίχευση της aποvήρευτης κcc:ελο•J διι �, tκψρά:ζει περισσ6τερο τίς ίδέες κ.α! τ!ς άντιλήψεις τη; . iνω-:ερης πιιρα έχ,είνες της μεσαίας κα.ί κα.τώ-.:ερη; τ6.ξης. , Παρόλα α.υ-.:ά:, YJ tο-:οpική :π:ουδα.ιότητα. τοϋ Γκρέζ οέν είνο,:ι •
ι
λιγότερη &.πό τοσ Σα.ρντiν· στον ιiγώνα. ένα.ντίον τοσ ροκο, κό τη; ιiριστΟΥ.pα.τικi')ι;: και τi')ς σ.νώτερης άστικης τάξης τά. δπλα 't')U :iποοείχτ·η-χα.ν &.χ.όμιχ πιό ορα.στικσ.. Ό Ντιντερό μπο ρεί νά. τόν όπερεκτίμησε σά.ν καλλιτέχνη, δμως ή &.πc μt?οuς του ιiνα.γνώριση της πολιτικης π�α.γα.νδιστικi')ς άξίας τfις ζωγρα.ψιχ.ijς τσυ ήτcιν. -χα.λοθεμελιωμένη. Όπως -χα.ί νσ.χει, εlχε έπίγνωση τοϋ δτι τό l' art pour 1' art τοσ ροχοχ.ό 6ρισ�ό τcιy έδω κ6.τω σ.πό πυρά, χι αν 1σ χυριζότσ.ν δτι Χαθi')Χο·; της τέχνης ε!·;α.ι «•;ό; τιμi τή•; riρετή xcιl ν� φα.νερώνει τ·)j•; κ σ. κ!α.•, a.ν 1jθε),ε νά -.ιάνει την τέχνη, τήν μεγάλη ξεμα.uλί-,τρα, σχολείο ιiρετi')ς κι flν κα.ταο1κα.ζε τόν Μπουσέ καί τόν ΙΗ:; λω έξα.ιτ1α.ς τοϋ τεχνητοϋ στοι χείι;υ των lργων τους, τi')ς κε νής, εϋκΙJλης κι ιiστόχαστης δεξιοτεχν!α.ς -:ους χ.α.ι τής 'Ι')θικής τους !χ.λυσης, α.ότό γινόταν πά.ντα. επειδή έχείνη τή στιγμη εfχε στό νοϋ του τήν «τιμωρlcι τιί'ι•ι τυράννων» ή, πι ό σιιγ χ.εχ.ριμέ·ια., τήν εισα.γωγή τής μεσαίας τάξης στ�ν κόσμο τη:; τέχνr;�. μe σ-t.οπό νχ την δ/Jηγήσει fτσι σε ιιια θέση ατόν � λιο. Ή στ(Ι.υροψορία. τοu ενα.ντ!ον της τέχνης τοίί pGκοχό ή τcιν ά.πλως ενα. στιiδιο στην !στοpία. της επα.νιiστασης, πού εlχε κιόλcις ιιπει σε χ!νηση.
2. Τό
νέο άναγνωστικό κοινό.
Ή πνευμα.τική ήγεσία. στό οέχα.το δ-yδοο αlώνσ, περνσ.ει ιiπό τη Γα.λλία. σττι ν οίχονGμιχά., χσινωνt'Υ..σ. και πολtτtΧα r. ιό προοδευτικη 'Αγγ λία.. 'Εδώ ά.ρχ!ζει τό μεγ6.λο ρομcιντιχ.ό κί 'ιημα. κcιτi τά. μέσα. τοϋ α.!ώνα., δμως κι δ /Jια.ψωτισμδς &.π' α.ύτή πι χώpα. πα.ίρνει την ιiποψ=ιστιχή του πα.ρώθηση. Οι Γ6.λ:λοι συγγpαψείς τijς περιόδου α.ότijς 6λέπουν στους :χγ γλιv..ούς θεσμ,ούς τήν πεμπτουσία. . της προόδου κα.ί δημιουp γοίίν ενcι θρύλο γύρω ιiπ' τόν &.γγ λιχό φιλελευθερισμό' -- θρ ,, λο πού μόνο μtρικά. ά.vτα.ποκρ!νετα.ι στην πρα.γμcιτ,κότη-:ά. Ή έκτόπιση τής Γα.λλlα.; σάν \iποστηρ!κ.τρια.ς τοϋ πολιτισμοϋ &. πό μέρους τής Άγγλ!cις συμπορεύετα.ι μέ τήν παρcικμη του γαλλαοϋ 6ασιλι κο0 ο!-χου σά.ν της ή-γετικης ε(ψωπα.ϊκης Μ να.μη; κι lτσι δ δέχα.τος δγδοος cι!ώνα.ς 6λέπει την Ιiνοοο τijι; 53
Άγγλίας χαι στήν 1tολ ι τιχ ή χαί σ'tiς τέχνες χι l1tιστημες. Tb μψέροντι:ι ιiπό την lμποριχή δραστηριόττ,τα της &.:=ιχτ); τ6.ξr,ς, d.να. �ώριζα•, δτι ή πάλη το1τη πpοωθοΟσε τα δ:κσ. τως σχ!δ ια.. Ισcιμε τα., τέλη τοQ δέκατου lχ του σ:!ι� να ύ7:'Υjpχε στενή χο ιν6 τητα συμφεpό·,των υ:1ένσι ά.τ.ό τb πα.ριiδειγμα. της ά.πο),υτα.ρχl :1.; στήν ή1tει ρωτιχή F.ύpι:>,;:η χ αi πιστεύοντ<:ις δτι είχα.ν ε-.cι σύιι μα.χο στό :'άλλο 6ασιλ ιά, τ.έτ :χξσ:ν αψ'ήφι στ:χ χα.! τή νο:ιιι ιο . -:ι:ιv μεσσ./ωγ τάξεων χαί τήν ύ7:Gύpγι<:ι� περιό801.> dvόδου γι:ι. την τάξη cιύτη, πpό; τ·,;·• '�ποια 'Ιισαν δεμένο ι μ! !σχυρότερα. α.!σθήματα κα.! μέ σ-:α Ο: r;σ-::ρ:χ κοι•,ά συι.ι.φέpοvτα. :iπ· δ,τι προς τοiις έ•, δπλοις σuν τρ ;ψr,υ; τιu·, πpοχ<:ιτόχων τους, Ο'.ινφό�ου� πού 6ρ/:,-,ιοvτο:ν σ:ις γραμμές της μεσα.! α.ς τιiξης χ α.! τ�ς φιλελεύ . •-,-1.
θερης , Χιχ.tώ:εpης σ.pιστcχριχ.τία.ς. Ίσc:ι.με τά: 1640 ·,) ταςη τών φεουοσ,λι κω•, εύγεγών &:rιόλα.υε ά.; ιόλο -rα πρaν6:ιια :ι�\ τb κριi:ος δχι μό-;ο λ6.6α ινε πρό νο ια γι:ι. τήν οισ.ρκή ϋπα.ρξη των :σ:φλιχιων, ά.λλcχ και τ.ροσπα.θουσε νά. tξα.σφα.λίσει στους μεγάλους γα.ιοχτήι.ιο .,ε;, μιά. μερ(οσ, σ:ά. χέpδη τώy χα.;.ιτα.λι στ ιΎ.ών έπ ι χειρήσεων, ιιε μr,·ιοπιί>λια. χ αί μ· άλλες μορφές; προστ<:ιτε:.ι-:ισμc;ϋ. Κα.θσ::.ι -:-11 iι τ.ρσ;χ:tι κή τούτr,, πάντως, ήτ1.ν γεμά.τ11 &.πό :ι.α.τσ.στρο· ψικlς σ"JΥέ.:ε:ες γιά. δ).�yJ,'l')?O τό σύστ ημα,. Qί οtχονομι χά. πα. r;αγωγι κές τσ.ξει ς εiv ,)σα.ν δ:6λcυ π;:ιοετοιμασμένες νi ιιοι rα.στcι:ίν ,ά; κέροr1 το:.ις 1.1.t τούς εύνοούμενο·.>ς τοϊ) Στtμματος; χα.ί διαμ.:ιρτ-.ιρ1,Οηκα.ν ένα.ντiο•ι τcίί πα.ρεμ6α.τισ:ιι:.:ί στο δνc μα. τiις έλευθφίσ.; χα.ί τη� 6ι χσ:ιοσύνη;, συνθfιμα.:α. nο-:ι συν4χι σι:ι:, &.δ ιιiκοτ.1. νά χρr,:ιιμοπ:ιι eιϋγ κι οτα.ν οί ίδιοι α.ότο! ε! χ7,ν τ:ι i γί \/Ξt fχείνοι πού χα.pπώνοντα.ν τ« ο1χοvομικά ,;τρο νlμια.. Κσ.θώ; τ.α.ρσ:τr,ρεί δ '1Όκε6lλ, σχεί:i,y οέ·, ύ,.ιiρχ ε: πολι -:ιχό Ηtμ2 πού νi μή :;-Jνδέ.ται κσ.:i χά.;.οιο η,tπο μi -;ήγ &7:ι f..Ω.ή ή τήν πα.ρα.ο,;χή ψόr, ιι)•Ι. ·u,;,;ως κα.t ναχει, -;ά. φcpολο γικά. προολ11μσ:τcι iέσ.�cσα.ν στη εr ;μόσι α. ζι, 1ή τη; 'Αγγλίσ,; σ.πό τό τtλa; του 1Ί1εσχίων1. 1αι στο δέχα.:ο ε6οι:;μο α.lώνσ. ε• γιναν ή αμεση α!τίσ: των έπα.•,αι:ιτα;; ι κών χι ·,r,μάτων. 'Π rδισ. μεσαία. τ:i;η τ.ι;;υ πλτιpωνc ψόρου; στο.:ις Τυοcρ χι, ψl; φα.σα. pί:; κι f;ταν δι-:ι:εθεψ.έ•,r, νό: :ού; άΗχ:εί σέ ά.r.iμσ, μεγα λύ,εpο 6-χθμb σ:ά. χρόγ ια. τc:ί Έ11ψύλι ου Ηολέμο:.ι, τού; άρνή θηκε στδν l(ά?ολο Α' έξ:χ:τίσ,:; της ά.r. ιορα:ιτιχ rι ;, :ί·ιτιαστι κ7ι; τcυ πολι τ:κης . ·ο:α.ν δ Ίά.χωfος Α', μι i γzν ι:χ ά;:,γό,ε ρα., έπ ικα.λέστηκε τ? δη1ιοτ ικό σ:.ιμ6ο·jλιο τον Λονο(yr;υ γι:ι. νά. τb·, προστατέψει ,χ7:ο τό•, Γcυλ ιέλμο τη; Όρ6.γγr;;, οι πο λίτες τον Λονο(vω τοi) άρνi1θη,ια.ν τή 6οήθειά. του, κχί r.ρ? τ(μησcιν νά πι::ο:ιηθεύ,;r,υy σ,όν εtσ6ολέα. τό: &:ιaγκΙJ,ία :1έσα γιi lπ ι-:υχ!α.. Αύττ; fr:σ:ν ή σ.πapχiι iκεί•,ης τi1 ς σ;μμ_:χχ(ας ά.·,άμε σ:ι. σ-:ή μοναρχί1. κα.ί πίς έι�πορ:κiς τ:χ.ξε ις ή Gποι<:ι έγ γυήθη-ι.ε ττ; νίκη το� καπιτσ.λ ισ μ(/j κα! τήν δισ,p"ι<.η πα.ρσ.μο· νή τc;ϋ 6οισιλικ:ιu c;fxoυ στην 'Αγγ).ίrχ,37. 'Γ' σ.πομε. ινά.ρ�α. του φεr;υ5cι),:σμ,;;υ, τδ. δτ.ο:α. σcιρώθτ,χα.ν γ:ά. τά χα.Η στη Γαλλία. φ
55
μQνiχα. ε·ι::ιv α.!ι�v11, ιiργ6τερ::ι, ε!χαγ κ ι6λσ.; ;,,σ.τα.c;:ρα.:ρεί σ-::η.,, Άγγλlα. κα.τ� τηΥ περ!οδο της έπο:νά.r.ασης iνάμε::�α στ� 1 ί,40 κ11,ί 1660· 6.λλ<1.. κα! στίς ουό χϋψες ή Έπα.νά-παση '1, -:,;ι:ν ενο::; τχςιχ.ό; α.γώνα.ς, στό•ι �ποι:, ο! τά.ξε:; Ι'":ιϊι 1�σ::ιν δε μένες στό κε:p :i:λαιο ύτ.ερiστ. ιζ::ιν τ:ι, οί:<,νομ ικιi -:ους συ:ι:ρέ ροψ;;α, !•1-χντίον -:ή; άπeιλυτα.ρχία.ς, της -ι.σ.Uα.pή; γα.:οκτr,σ(α.; κ::v. προr.αν.::ι; cvα.•r.::(;·1 τη; Έκκλr,:.ί:ι.ς38. Ή μεγάλη σύγκρr,υσr, πού 6επ6ζει στήγ πολ ιτtΧ7/ ζωrJ του δεκi-:ου έ6ο6μου κσ.ί .�υ δiΧα.το·J lγ�κ,υ χ!ώνα., στήν ΆπλΙα. διεξr.ίχθψε &:ιάμεσ::ι στό Σ-:έ;ι.μχ κιχί σ-:,;.·)ζ Αύλικο·:ι; εύγε·ιείς, ?.τ.ό τη μι,:ι μcριi, κσ.ί cπί; τriξε:,;; πr,ύ tνδ:::ιψέρον τ'ι.ν γιά τbν κα.πιταλισμ6, άπό .:ή•ι αλλη, στf,ν πρα.γμα:ι:ι·ι.r; τηα. �ιιως σ-:έκοντ::ι.ν ή μιi άπiν:ιντι στην li.)J.η τρείς τcυλό. χιπο Οt'Jι:p,ρ�τικέ;, c;/κονquκά α.vτ«γωνιστι Υ.lς, δμ:i3ες: ot μεγιΗοι γα.:οκηjμ,ονες, 1ι ιiσ-:ική -:6.ξη σέ συμμα.χ(Ο'. μέ το1ί;; ευγενείς τ:r,1χα.ν α.στική ΥΟGt?οπ(α. κα.ί ή ήδη Ι'":ολύ περίr.λο ·ι.η ιΞ.μiο:ι. tών \Lt·ι.ρών iπtt'Ιjδευμα.-::ώ•ι, τιίι•Ι lpγα.-:ων tf/; Τ.:) λr1ς κ«ί τιΪJΥ χωp ικιϊ1·1. Άλλ:i. στό δέκα.το δγΙΞοο α.tώνα. '1ι -:ξλευ ,α.�α. .:Ι?ύ� Υ.ιzτηγορ:α 3έ 1.�νημο·1εύπjΧ€ π,λύ, ξίτε στό 1,Υ σ� χονομι χ� παpα.γωγικ �ν στr,:zεlω·ι πάνω σ-:.ι,; πα.ρα.σιτ:ιχες τα:;,ις τ.ο:.ι είχ α.ν συμ;.:α. Ο�tξ; τ.ρcς ΠjΥ ύ.;τολυ-:α.ρχία. χ::ι.t την έχκλrρι οc.στ ι κή Ξ!pα.ρ χίσ.. 'Η. 'Ε,.,;.νσ.στα.τη δεν &.πέληξε σε μιιχ κ::ιινούργια χα.τα. νομi1 της οικονομιχi;ς ίc ιοχτησί«ς, iλλ¼. δημιούργησε δ ι χα.ιι:1μα.-:α. στήν ΗοΟερ/α., πού :t.λικά: ι:1q:;έλησα.·1 δλδχληpο τό l tι·ιο; χι δλόκλrιρο τόν τ:ολιτισμένο κόσμο. Γ ιατί, εστω κ ι !ν τά. οιχα ιώ!.ι.α.τσ, αύτ&. σ:ή•ι ά. pχή μπι;ροίίσα.ν ν' άσ-..c.ηθοίίν &.τε· ί..ω; μο·,άχα., !ντού-:οις σήμαιναν τό -:0.ος τη; &.πδλυτης 6α.σι λαης έξουσία.ς κσl τr;ν ιiπα.ρχή μιιχς έξΟ. ιςης που !φεpνε μtσα. της τά σπdpμ α.τα. της; δημοκpατ!�. 'l'ό Κο ινοβούλ ιο πpιr π α.ντό� ήθελε ν' άσκεί lπ ιρp� συντήρηση;, δηλα& η νιχ δ η-
56
Ι,ΙλΟUpγε[ Ο'JΥθηχι; "Υ.σ.τω ιiπ' τlι; δποίες; οι έκλογ!; θά. πα.p« μενα.ν έξα.ρτημένες ιiπο τήν γ�οκτησlα. πού εlχ_ε έμπcpική 6ri ση κι &.πό τό έμπορικό 'Χtψά.λα.ιο πού "ιτ'.Χ.ν σχετισμέ•ιο μ' α.ύ-:ή·ι. '() άντα.γων ισμός &.νάμε σα. στούς Ούtγους; κα.l στού; ΤόρηΙJες; �τα.ν μι& σύγκρουση δευpεύουσα.ς σημα.σί«ς μέσα. σtούς κόλr.ου;; tiΊς χ.οινi',ς; ύπ6θtσης; tων τάξεων πού έκ.:ρο σωπουντa.ν μέσα. στό Κο ινο6οι.Ιλ ισ. Όπιχο8ήποτε !iπl> τi δυό α1τιχ χόμμ:ι.τα κι σ..v κρα.τοuσε τό πηδάλιο, ή πολι-:ική ζωή χαθοSηγοt}'ιτ:ι.ν ιir.ό τήν ιiριστοκpα.τ!α., r.ού ε!χε ικτετα.μένη έπιρpοή (rοζ lκ).ογές χι lχα.νι τή μεσιχ.ία. τάξη δορυφίιρο της. ·οτσ.ν ή έξι;υσί:ι. περνοίίσε ιiπό τούς 'l'δρηδες στούς; Uύtγους αύ-:� ciπλi>ς σήμ«ινε '-τι ή διοίκηση ενθάρρυνε πιό πολυ τή•ι έμποpική δ?&.σ-η κα.ί την διχογνωμία. .:α.ρά. -;ήv κα.θ'Jιpή γαιο κτησία. κα.! ΠjV &.γγλtΥ.α.νική Έκκλ r,σία.' πάντως ή κοινο6ου λευτικη κυ6�pνησ-η .,r;α.ν tό (διο δσο χι αλλοτε 'ΧUpια;ρχια μια; bλιγα.ρχiας. Ο! Ού!γοι δέν ijθελα.ν Κο:νο6ούλιο δίχ� μον:iρχη χ.α.ί δίχως ιiριστ:,χ.ρατικά. προνόμ ια. περ ισσότερο &.π' δ,τ ι tθ ελ α.ν οι Τόρηδες μο•ιαρχ ια. δίχως Κανο 6ο όλ ιο. Κα. νένα. �ό ιιιια. ιi;i;' τά δυό Sέ σκει;,τόtCΙΝ ,:ό Κοινοοούλιο σσ. σω μ.ο:τείο δr,1ιοκρατικ6· τό θeωροiίσα.ν &πλώ;; σά.ν έγ 1jηση τών δ ιΥ.ώ\Ι τους προνομlων ένα.ντίον τού Στέμμα.τος. 'Επιπλέον, τό Κc:νο6ο:ιλ ισ ,φάτησε τόν τα.ξιχό w�o χα.ρα.κτήρα. σ' δλό κληρο τό δέχα.το cγδοο α!ώνα.. Ή χώρα. κυ6εp-ιι6ταν έ•ια.λλάξ &.πό λ(γις δωδεκ:iδες ο[,wyέvειες Ούtγων χα.! Τδρηδων πού, μέ τbν πρωτ6τοχό τcυς σ-:ήν llουλή των Λόρδων χα.t μέ τοος μιχ.ρδτε p<ης γυιοος τοuς; στή Ηοuλη τών Κοινοτήτων, μον!> πιι>λcϋσα.•1 δλ6κληρη την πολιτική ζωή. Τιχ δύο τp!τα. των με λιi,y τοϋ Κοινο6ουλίο-J ιiπλιίι ς διοpίζ:,vτα.ν χιχ1 τ¼. ύπ6λοιπα έ.:ιΗγσν.:α,,1 &.πό δχι περισ::�ότεpους ιi,.ό 160.(Χ)() έχλογείς, έν ω μεpαο! ιiπό τού; 9ήφους ιiτ.οχτιοiίντα.ν διεφθα.ρ�ένα. ιιiσα.. Ή άπογρα;ι;ηί, r.ού εξάρτησε το εκλογικό διχα.ιωι.1α. τ:ρι?ιτι:χ. • πρώ= ιiπό τη γα.ιοπρόοοδο, έξα.ρχης ιξι:χ.σ�ισε στις γα.tο Υ.':Τ)ΙV)ΥtΥ.έζ τriξει� κυρί α.ρχη θέση στό Κοιν�ουλιο. llα; pόλον δι l,(ι)ς τόν περιορισμό τι;5 εκλογικοΟ 8ιχι.ιιω� τοζ, � ν εξιι γcp ά φήψων κσl τη δυνατ6τητα. διαφθορ� 'tων μελιι)'ι το σ Κοινο6ουλ(οu, ή 'Αγγ λία. στό δέκ.α.το δ-yδοο οιlώνα. ήτα.ν
ιu
57
Υ.ιόλ α.ς ενσ. σ>)γχpονο έθνος πι;:ι 6pισκδτσ.ν οέ 6σ.θμ ισ.ίο προ τσές ciπελευθέρωτης �.πό τά λε!ψσ.·ια. του μεσσ.ιωνισμcυ. Όπω:;; χσl vd:χει, οι πολίτες της d.:τόλα.υσ.ν προσωπ ική έλευΟερ(σ. ά γνωστη ά:ι.όμσ. στ-ην όπόλοιπη Ε;�ρώπη, έ•ιω τά rδιιχ τά χοι νω•ι ικά προνόμια., πι;u στήν 'Αγγλία. 6ασίζοντα.ν στη σκέτη χσ.τοχή γής χι δχι σέ μ�ιχιστιχά διχσ.ιώμσ.το: χα.τ:r.γι,ryr,ς39, &πως στη Γσ.λλίσ., !11.αμα,ν εύχ.ολόtερη τή σιψφιλίωση τώ'Ι χσ.τ1ί1τερων τό:ξεων μ.έ -:iς χ.α.τ' ουσ/α. υ,αΤ.ικότερις τσ.ξιχέ\ ειακρ(σεις. Ή dγγλιχ.η κc ινωνιχή διiτιχξη στό δέχα:::ο δγδοο σ.ίώvσ. συχνά. σ'Jγκρίθηχε μέ -.:ί; συνθήκες στη Ρdψη χσ.τά: τη•; -:ε λευτσ.ίι:ι -::εplοδο της Δτ;μοχpσ.τίσ.;' τό γεγοvό;, πiντως, δτι ή όρy i , ν1ι1ση της ρι, ψαϊχής χο:•ιωνία;, μέ τήν -:ά:ξη τcίιν σJγ· χλητΙΥ.ωΥ, wu; cqυitcs ( ιππε!ς - Σ.τ.1'1.) κσ.! τ,λς πλη6είους της, ι'-ς εv,:1. σημε!ο έπα.νσ.λσ.μβά.νετ,σ.ι στ!; ,ια.-:ηrι;ρίε; της χ,ινο6ουλευτικης α.ρ:στοκρατ(σ.ς, των πλούσ�ωv τi;εων κσ.1 τιί1•1 «ψτωχ6Ίν• στην Άγγλ!σ., δύ:nιολα μτ.οpεί vi ε!πω θεί -::ιος εΤvσ..ι ά:ξι οσημ.είωτ:ι χσ.θα.vτό - σ.ότη ή τp:χοτόμηση στήν πραγμσ.τιχότητα. χσ.ρακτηρ!ζει δλες τlς π!ό r.ροηγμiνες κο ινωνίες δπου οέν lχε ι &pχίσει &κό ιια τό τ.pοτσες τής εξί σωσ"Ιjς, 'F.κείνο πού δ(νε: !δισ.ίτερη σημσ.σίσ. στ?,ν παpαλληλ: σιι1' :χγά με σσ. στήv Άγγί.ία. κα.ί στη Ριiψη ε!'Ισ.ι ή !μ:ρά.νιση ττ;; ά.ριστοκριχτ!cχ.ς, σ&ν τΥ)ς τά.ξ11ς ά.;;?, την δποlα. κυpι σ.ρχεί τσ.ι τό Κ� ινο6ούλ ιο, χο:ί τά. όλότελιχ. ρευστά. δρ ισ. ciνάμεσσ. στούς π:χτplχιους χσ.ί στοο; χαπι-:σ.λι�ς. Όμως ή σχiση ά.νάμεσα στίς τάξει; αύτες και στο πλiιθος εινσ. ι μάλλον δ:α cpορετική στίς ου?, χώρε;. Εlνσ.: dλήθει α δn ι;! Ρωμσ.tοι σι,γ γρο:φείς -:ης περιόδου έχε!νης ιινημονε1ουν τούς φτωχού� έ ξίι;ου σπάνια δσο χι ot "Λγγλο: συγγραφείς το\J 8!χ:χτου δ γί'.iοου α:!ώνα40, έ·ιώ δμως τό πpολετα.ριiτο :iπα.σχολε! συνε χώς την χοινη προσοχή σ-:η Ρώμη, σχεδον δέ.ν παίζει χσ.νέ·ια ρόλο στην ciηλιχτ; πι;λ ιτιχή. "Λλλη μ.ισ. !διομοpψ!ι:ι. πού δια ·.,φίνε ι τήν ά.γγλικη &:τό τή ρωμαϊκή κοινωνία - κι οχι ιιόνο ά.πό τη pωμαrχη - ε!•,α ι δτt ή τiξη τίi>ν εύγεvώ·;, r.ι/, φυ σιολ ογ ::ι.ά. ψτωχ:χ!•,ει ,ι.άτω ά.πό τέτοι ες συνθήκες, αύξιχLνε ι τbν ;;λοϋτο της χσ.ί π�νει ή ευτ.ορη τάξη της Άγγλlα.ς41.
68
Ή σ.ρχι;υσcι τά.ξη σ.ότή; της χώρας δείχνει την πολιτική σ-, ψ!σ. της δχι μόνο έπιτρtποvτας; στην ιiστιχη τάξr; νά χερδί σει χσ.ί 11.ερδίζοντας κι ή !δ ια πσ.ρά.λληλσ. ιiπ' αύτ6, ά.λλα δημοσwνομιχά πρcν6μια, στά δ κι άπαρνούμενη έχούσια ποία ή γα.λλιχη ιiρ ιστοχρατ/α. πpοσχολλιέτιχι πι ό δυνατά. άπ' δ,τι σ' δλσ. τ' &λλα42. Στη Γσ.λλ!α μονάχα. οι ψτωχοί πληρώ νcυν c;,όρουζ, στην Άγγλ!α. μο•ιά:χιχ. ο! ,:).(;.ύσ ιοι43, .:pάγμσ. Πt:ίΙJ οί σημ:χ.!νει δτι ή 'χ.σ.τa:στατη των ψτωχ6Ίν ε[να ι eα.σ:Υ.'1. δ:όλcυ καλύτερη, ά.λλά δτι δ r.pοΟπολ ογισμός παρ::ι�ιένει !χ σχ.ελισμiνος χ.ι tξ:�ιφαν!ζετα.ι τό πιο έπονε/5 ιστο προνόμιο των ε1γεvών. Στην Άηλl:χ την tξουσία ττ;v χρατεί μιά. tμ.:οραi, άριστοχpο:τlα. 1tού πιθανό νά. μη σκέφτεται χσ.l νά. μή νιι:1Οε ι περι σσότερο 6.νθρώπ ινο: cir.' δ,τι ή ciριστοχρατίιχ. γενικά., ή δ· ποίι:ι δμως, χάρη στην tπιχε ιρημα,τική της πείρα., !χει περ ισ σότερη αlσθηση της πρσ.γμα-:ιχότη-.:α.ς χσ.ί χ::ιτι:ι·,οετ εγχ.σ. ιρσ. δτt τα <ΤJμψέpοντά της εl1;::ιι ταυτόση μσ. μέ χ.εtνα. τοϋ κράτους. Ή καθολική !σοπεδωτιχ.ή τάση της εποχής, πο:, Lπ ηρεά.ζε ι τιχ πά•ιτα έχτό; &πό τη 8ιαφοpά. dvάμεσσ. σέ πλούσιο χα.! ψτω· χό, παίρνει ριζοσπαστιχότερε; μορφές στην 'Αyγλ!α. ciπό ιiλ λι;:j καl οημ ιουργεt γιά. r.ρώτη φορά. σύγχρονες κοινωνιχές σχέσει; ποί, 6σ.σίζονtιχ.ι ούσ ια.στικά στ�ιν !δ ιοχτησ!σ.. Ή η λειyη από:πα.σης ciνάμεσα στά ο:ά.qκ;pσ. t-::ίπεδα τf,; κ�ιvωνι χ.fj;; ιεpα.pχl :ις εrγιχι έ!;ασq:α.λισμένη όχι ιιόνο άπό μι ά. σειρά εν• διάιιεσων €ΟΙθμ18ων, άλλά χαl ciπό την ciΧΟtθόριστη ύφή των tδιων των έπl μέρους χσ.τr,γοριων. Οί •Λγγλοι «εύγενεrς» εl νσ.: μ:ά; •,ι;ληρονομ ική τ
w
59
,,ίο:., θερο ά.πο προσωπ ικές όποχρεώσεις. Ή υπο:.ρζη αότeιϋ τοϋ κο ινοϋ bψεiλετο:.ι πρωτ' ά.π' δλο:. στη·� σ.ύξανόμενη όπεροχή της εύπορης μεσι:ιίσ.ς; τάξης, πού σπά ζει τά. πολ ιτ ιστι κά. πρeινόμ ια της; 6.ριστοκρο:.τι� κα.! δείχνει lνσ. ζωντανό κα.t σuνεχως; ά.ναπτυσσόμενο ένδ ιο:.ψέρον γισ. τiι λογοτεχγ(ο:.. οι νέοι όποστηρικτές τοϋ πολ ι τ ισμού οέν είναι σέ θέ ση να: πα.ροuσ ιά.ζουν μεμονωμένες προσωπι κότητι; ιiρ κετcc φι λόδοξε,; κσ.! πλούσιi; γ ι ά νά προ6ιi.λουν σάν προπά. τες; τiις; τέχνης σέ μεγιu.η 'Ιtλίμο:.χα., ώστόσσ εlνα.ι ά.p'Ιtετ:χ πο- . λuάρι θμο ι γιά νά εnuηθουν μισ. πούλ ησ η 6ι6λ{ων επαρκή γ ια. νά. έ';ασψαλ:σει [ναν 6ιοπορισμό στοvι; σ,,yyγραφείς. Ή σ..ντiρρηση δσο11 ιiφορ
60
οι
α.ς τάξης. [διοι ο! κ1κλοι πού 6ρ!σ'lt0ντσ.ν εζω ιiπ' τήν σ.ύ λή εγκατάλει φ:�:ν τή λε ιτουργία. που εlχα.ν t,ιπληρώσει στbν ελ ι σα6ι ετ:ανb πολ ι τισμό' [πρεπε πρωτα. νά ξανσ.χεροί�ων τr, Οέση τους στήν πολιτ ιστι κή ζωή, 6 ηλα.δή νά διασχίσουν !να. δρόμο, ;:ο:ι μcνσ.χα μετά iπό ενα. δρισμένο δι6.στ·ημσ. θά. μπορουσε να: φα.νει μπροστά, τους, έξα. ιτί σ.ς της; νέσ.ς οtχονομ ι κης ',ισλ κοινων:κij; -:ους ιiνόο!:>υ. Ή εόημερ,!α. της μεσαίας τ ά ξης l::ρετ.ε ν' ιί;:λωθεί καΙ. νά στε?ιώσει fερά προτου μπο ρiσε ι πάλ ι νσ. γίνει ή 6άση -;τις τ.νευιισ.τιχη; ήyεσ(α.ι;. Τέλος, εr.pεπε κι ή ίδ ια ή ιiρι στοχρα.τlα να: υιοθετήσει δρισμένες πλευ ρές της άστ ικ:ης θεώρησης τi'ί; ζωής, γ ιά νά σχημιχ.τiσει fνα. δμογενέ� πολ ιτι στ:κδ σ-φ(ί)μα μέ τή μεσο:.ίο:. τ&.ξη κ.αl γ ι& νά !·� ισχύσει έπσιρχως τb ά.νσ,γνωστιm κοινό, διιιι)ς α;ύτο δέ μr:c ροϋσε νά γίνει 1tα.ρά άφου πιi ε!χε άρχίσει νά συμμtτ!χει 7tήν έπιχειρημο:.τικ.ή ζωή τη; ιiστικης τά.ξη;. Ή πρώην αυλ ι κή :iριστοκρα.τ(ο:. δεν είχε άπ?τελέσει πρα γμ.α.τι χο σ,νσιγνωστ ικό κcινό· είναι 6.λήθεια δτι φρόντ ι ζε ')(6.· πως; τούς; συγrρ(Χφείς τ ης, δμως δεν τούς θεωροϋσε σ�ν πu.· pα.γωγοvι; άπο:.ρα.ίτη τω•ι ιiγαθών, πα.ρά μόνο σάν όπηρέτες πο•'ι ή όπηρεσία τους μπορουσε χαί νά λelφει σ' δρισμένες; περι στ&.σεις. Περ ισσότερο τούς ύποστήρι ζε γιά λόγους γοήτρου π α · ρ& tξο:.ιτ!ας της πραγμο:.τι κης άξίaς των έπιτευγμάτων τους. Στό τέλος τοΟ δέκατου l6δομου α1ώνα. ή ιiνά:γνιοοη Ο\6λίωγ 8έν -fίταν ά.κόμα. &.νο:.ψuχή ο¼:τ:λω1ιένη r.ολύ. δσο άορα τήν 'ΚΟ· σμιχή λογοτεχνία, πού τήν άr.οτελοσσαν . 'Κατ&; πολ �, ιιεγάλο μέρος πο:.λιοσ συρμοϋ ίστορ(ες έρωτι'Ιtές χι:ιί q,σιντα.στ ιχές, \.Ι-Ο· ν6.χσ. !τομοι των d.νώτερων τάξειι)'i χωρίς; &.λλη απασχόληση . μπσροΟσσ.ν να: θεωρηθούν δυνητικοί άνα.γν�στες της, &νω τ:i σο6αριk 6ι 6λ!α δ:α66.ζονταν μόνο ιiπό λογίους. Ή φιλολ ογι· κη μ6ρφωση των γυνα(χων, οι δποίες πρόκειτι:ιι νά r.α.lξοuν τόσο σποuδα.ϊο ρόλο στή φ ι λολογιχή ζωη τσυ ίπόμενου αίι,Ι· να;, -fίτα'J 6.κόμα έλλ ιπiι;. Ξέροιιε λ.χ. δτ ι ή πpεσtiύτ;ρη κ6pη τοϋ Μ!λτον δεν ήξερε καΟόλου νά γράψει καί δτ ι ή γuναlχα τοϋ Ντράιντεν, ή όποί ι:ι., παρεμπιπτόντως, προερχότ_α.ν ά.πο ιiρι στοχρο:.τ ι κή οtΥ.ογένεια, lκα.•1ε άπιγνωΟ\ιένον 6.γωνα γιά νά. ιι.ά.θε ι τη γpα�ψατ ι κη καί την bρθογρ α.φ(ο:. της μητρ ική ς της 61
γλώσσ�45. 'l'ό μόνο ε!οος 6ι 6λ(συ πού είχε ευρύτερο χοινό ,τό 8έκσ.τσ !6δομο κι:d στ+ιν σ.pχtι τοϋ δέκα.του ογοοου α.tώ ψJ, ητα.ν τά θρησχ.ειr.ικό: ψυλλ,χδια ήθικοπνευμα.τικοϋ σκο ποϋ, ι·�ω ή κοσμ ική πεζογραφία ά.ποτελουσε ενrι. ό:σήμαντο κλά.σμ α. μό·ιο της συνολtΥ.ijς 6ι 6λ ιοπσ.pα.γωγ'Ϊjς46. Ή :προφή τοϋ ιiναγ·ιωστ ικοϋ κο ι• ιου ιiπό τά ε�σε6'ij 6ι6λία. σtijV κοσμι κή λογοτεχγ(α., ή δποία. ίσαμε τό 1720 πεp(που πprι.γματευό τα.y ά.κόμα κυρίως ήθιΥ.ό: θlμσ.τrι. κσ.ι μονάχα. ιipγ1τεp α. lp χισe νi κατα.πιiνετσ,ι μέ πιο άσήμαντσ, πριχγμσ,τσ,, ά.ντίθετα. σ.πό τ-ίjν uπόθεση τοϋ Schoefflcr47 , μον; σ-;μπ-:ώματα του διαφω τι::ιμου, r.oc) μk -:ή σε ιρά του οέν �ταν τ(πστα πεpι σσ:Sτερο iπό τήν lδεσλογι κή εΥ,ψραση της κα.τά.λυσης τοϋ φεο:.ιοαλι σ,,.ι.,:;υ '/.αί τής ελεcισης -:r,ς ιιεσαία; τά.ξης. 'Όμως ή μα.pτυρία πού &.ποοείχ·ιει οτι δ 1φοτε::ι,α.ντικός κλήρος επα ι ξε εν α.ν !ξαιρε τικά σπουδ:.:ίο ρόλο στήν έξάπλωση της κοσμ ικής λογοτεχ•ιί σ.ς κcιί σ-:-ί/'J ικπαlοευ:ιη τοίί κσ.ινού pγ ιου σ.να.γνωστικοiί Υ..οι y(ι:)48 ε!ναι έντσύτοις tν σ. σ.πό -:ά ση:.ιrι.ντιχότερα άποτελέσμσ; τ·ίj; σύγχρονης κc ιvωνι..ολογία..ς.της λο·γοτεχνίας. Χωρlς τrι οημοσ:ότητ,-, πο� πηραν άπό τόν 5.μ6ωνα. w. μυθισ-:οpήμσ.τα ,r,ϋ ΝτΞ',?όω καl τοϋ Ρlτσαρ·ιτσοv ο1σκολσ, θ' σ.ποχτου::ιαν τή δημοτιχ6τΥιτσ. πο:ι άξιώθηκα.v. Κα,α τά. ι.ιέσα τοϋ αιι:1να δ άριθμός των σ.•JαγΥωστωv :.ι,ε γσ.λώ·ιεt σε �ξιόλσγο 6:.:θμό' εμφαν(ζονt•αι δλο κσ.ι πιο πολλά 6ι3λία πο:>, α.ν κρlνουμε άπό τήν εύημεpία. τοϋ 6ι6λιεμπο pί::ιu, πρέπει νά εlχ.σ.ν 6pεί τούς &.γοpαστές τους. Κσ.τά. τ? γό pι::ιψ� το·} α.lιί1vα τό διά.6α.σμα. είναι κιόλας μιά. σ.πό τlς ανάγ κες τijς ζωi'); γιο: τίς άνώτερες τiςει ς, κι ή Χσ.τοχή 6ι6λ1ωv, 01t�>ς τ.ι:φατηpfιθηκε, θεωpειτα.ι τόσο δεοομέν�J στοi,ς κύχ.λους που περιγpά.ψε ι ή Τζέην ΥΩστεν δσο θά. πpοκα.λουσε fκ-.;ληξη στδν κό::ιιv.ι τοϋ Φηλντιγκ49. Τά. σπουδα ι ότερα. σ.πό τα πολι τι ::ιτι�ό: μέσα, στά δr.οία. έντρυψεί τό νέο ά.ναγνωστικό κσι ·16, ειναι τά περιοδ ικά., ή μεγά.λη εψεύρεση της εποχής, πού
,α.
C:1
ι
}
5:πλώνι:ητσ.ι ά.r.ό τήν σ.ρχή του σ.ιώνα. κσ.ι στο έξης. Άπ' α.ύ· � ή μεσαίσ. τιχ�η πα!ρνει κ.αλ τήν φιλολογική και τήν κοι νωνική της κ.σ.λλιέργεισ., πού κι οι δυό τους ιiκόιισ. στηρ!ζο·ι· ται Βεμιλισ.κσ. σ� ιiρι�pατικσ. πρ:Sτuπσ.. Ή άριστοκρα:t!ιχ !χει κι α.ότή άλλάξιι πολύ ά.πό τον καιρό της σ.πό_λυτης εξοu σ!α.ς της κι fχει μ.6.θει το μά.θr,μ.6. της από τή νιχη της ιι ε σα.lας tά.ξης τών πόλεων πά.νω στήν σ.όλική νοο-;ροπίσ.. Πάν· τως εξακολουθεί yιό-. μ,cικρό διάστημα ά.κόιια. μιά. {γταση a,ιά. μεσα. στtς ι.ι.ορψές σκiψης κι αισθήματος τfι;; ιiριστοκρατικη;; κα! τη;; μεσα.ισ.ς τιi;ης. Ή φυχρi έγκεφαλ:κή 11.σ,l ύπέρτερη στόν σκεπτικ.ισμό της διανοητικότητα. της ιiρι:;τοκρα.τίας δεν ιι:α.Φσ.νίζε,αι &.πό τή μιιχ. μέρα στήν δ.λλη· ό..Ηίθετα., συνεχί ζ;ι �ά, Υ.ιχγει τήν έπφρσiι τη; σ.!σθητή στό έπιτ"f1οεuμένο ϋφος κσ,ί στή στωϊκ.ή ήθική φιλοσο�ί:,ι των περιοδικών. Στήν. λο γοτεχ•ιία J:O κσ.θώς π?έπει κλιχ.σαικιστικό γούστο έπικρα.τεί πιό πολυν κα ιρό ά.π' δ,τι στόν τ6πο, οποu τό πνεϋμα κι ή εύ q:,υtα., οί lςυπ·ιες !δέες κι ή έξαιρετιΥ.ά επιδέξια., τεχνική, ή σαφήνεια της σχέφ7ι; κι ή Χα.θαρότητα. τηι; γλωσσσ..;, δπως έχπροσωr..οuντα.ι σ.πό τούς ύποοτηριχτες του Π6ουπ κι ά.πό τούς :Εξυπνάκηδες.. , θεωροϋνται σσ.ν τi κατεξοχη λογcτι χ•ιικσ. προσόντα ίσα:�ε τσ. μέσα. τοϋ α.!ώνα. Τ!ποτσ. δz,, εlναι τυπικότερο γιιχ. τό ιιεταοατικό χΙΧ.pα.κτήpσ. τούτου τοίί μι?οαcι λικοίί . 1ιισοαστικοϋ πολιτισμοίί, ά.πό τb λεr.τό δισ.νοουμε •ιο στρώμα: τώΥ σ-ηγρσ.φέων και των έpιχ.σι τεχνων πού τ:ρ001tα · θοϋ·ι νο: οισ.κριθοϋν σ.πό τούς κοι•ιούς θvη--:ο�ς μέ τήν κλασ· σιΥ.η' τοΨ" έκπ:1. , ίδευση , τό ΜσΥ.ολο γοΟστο τους Χαt τό ...:αι. γνιοιάρικο κι α.ύτipεσκο τ;γεϋμ,cι τουι;. Τό πώς ο ι ο�ια.νο(;U\tS· lδιό ; δρισμέ•ι; πως νοι ι:Lύτοί 6αΟ1ιιαίο-. έξα.ψσ.νίζοντσ.ι Χατόπιν, τητες τοϋ πνευ1ιατ:ΜΟ έξο-.;λισμοϋ τσυς γί•;ον,αι οι πσ.ρα.δε γμi•ιοι r.pοκσ.ταρκτ ιml δροι του λογοτεχνικου πολιτισμοϋ, � ι νώ σ.λ,,ε; κααντοϋν yά. φσ.(Υ(.νtα.ι ιiκόμα. περισσότερο γε�ο r.νsυμα. κο ι φιλά.ρεσ τό ετσ, έκ.τοπ(ζ πω;; τό ός ες, καί προπχντ ά.πό ττJν κ.οινή λογική κ.ι ή μοpφtΧΤ/ -κqιφότητα. ά.πό τήν συ ε να ισθηματική &.μεσότητα. - δλσ. τοί.ίτα. ά.vήκουν ιr.ή•ι ιιsτ:.:γ ικ.οϋ ιiσt τοϋ τηση χειρσ.φέ πλήρη στην καt νέστερτι εξlλιξη α στtς πνεύμα.τος στήν λογο,εχyίσ.. Στό τέλος ή [ντ:,:ση σ.νάμεσ 63
δυό κcιτευθύνσεις πα.όει δλότελcχ. χ.α.ί στήν ciστιχή λογοτεχνlcι δέν ιi'!τιτίθετιχι πιά. τ!ποτcχ. πού θά μr.οροϋσε ν' ιiποχληθεt α,ό λιχό. Αότό π6.yτως δεν σημιχίνει 6τι τελειώνει -.ι
:πσ.
64
έπιJμένως τά. δ:ιο χόμμσ.τσ. !χουν νά. διεξ6.γουν ιiσταμάττ:το πόλεμο για. πολιτική έπ ιρροή, σtόν δποtο δtν μr.οροο,, νά. � σ. f5 ιοι ρα.λείφουν τό δπλο τής λογοτεχ:ιιχf,ς προπαγάνδας. ο! συγγρσ.ψείς εξο:ναγ�ζοντσ.ι ν' ιi•ισ.λά.6ου·ι τcυτο τό lργο, είτε τούς ιiρέσεt εlτε δχ ι, εφόσο δέν lχιJυν -πια. ιiξιόπιστη πη γη εlσοδήμσ.τοι; έκτός ιiπό τήν πολιτι κη r.ριJπσ.γά.νδσ., ιiq: οϋ ή παλιά μορ�·ή r.ροστσ.σίας ε!ναι έτοιμη νά έξι:ι.ψσ.ν ι στεί δλ6τελα, ενώ ή έλεύΟερη 6ι6λ ι cιγοpο: δέ μπορεί &.χόμσ. νιi σ-<:η· ριχτ1,ί σέ ά:ρκετό κο ινό. Όπως άκ;:,ι6ώς ό Στήλ χι δ • Αν-:ι ,ον γίνονται ο-r::ι-:ι,ι cγράφοι πού zκr.ροσωπο'jy άμε σα rι εμ μεσσ. τά συμψέpοντσ. τών Οutγων, fτσι κι δ Ντεφόου κι δ Σουtψτ ά'ιίαπ-:ύσ(:!ΟU'/ δραστηριότητα σιi. συγγραφείς πολι-:ι χών φυλλαδίων κι έπιο:ώχοu·ι πολιτι·ι..ούς ΟΥ.οπούς &.κόμ.σ. ·ι..�ί στό: μυθι:nοpήμσ.τά τους. Γt' αύτούς fι ίοtσ. τοΟ Ι' art pour Ι' art θ�χε πά.νω της κά.τι ιiνεύθυνο Υ.ι ιiνήθικο, &.v ήσαν [·.ι. α νοl ν?.ι. συλλά6ουν χ.α.θόλου τέτοια ίδέσ.. 'Ο Ρ ο 6 ι ν σ ώ Υ σ. ς κ ρ ο υ σ ο ς είνσ.ι μυθι:,τόpημι:ι. με ΚQι\Ιft)ΥιΧΟ οιδα. κτι�:� σκοπό, tνG> ό Τ' κ ι ο ύ λ λ ι 6 .:; ρ εί•ιcιt έπ!χα.φη r.ο λι:ιχή σά:τφα.' κσ.t τi δυο εrνcιι πολιτ1χή προπ,,;γά.νδα μέ τή'i α.ύστ-ηp�τψη εν •,οια του δρω και τ!r.οτε α.λλο ικ:ός ιiπό προ r.α.γά.νδ σ,. Τούτη aέ·ι ε!να.ι ίσως ή πρώτ'Ι) φορ� που !χουμε μ;τρο:,tά. μας μιά. σ-tpα.τευόμενη λογοτεχνία μt α.μεσους κοι vωνικιJύς σκοπούς, ιiλλσ. οι ..χά.ρτι'Ιες ό6ίοες» τοϋ Σουtγτ κ:ιί των σ'Jγχρόνων τι;υ θi �σιχ.ν ιiδισ.νόητις πρίν ιiπό τήν ε!σα γωγη τής έλειιΟερίσ.ς του τ-jπου καl τη δ'Ι)μόσισ. σ,Jζ-ι'jt'Ι)Ο'Ι) πο , ι.ι:ικων Οει.ι.ά.των τi')ι; ήμέρσ.;. Τώρσ. γιο: πρώτη φορά ιiνα. ψσ.ίνοντσ.ι σά. συνηΟισμένο κοινων ικό ψι:ι.ινόμενο συγγpαψεϊς r.ού χά.νουν τήv πένcι τους; δπλο ad hoc ( =εlδ ι χά. γιιi τοϋτο τό σχοπό - Σ:i.Μ.) χα.l τή μtο:�θώνου•ι στο μ!γσ.λύτ�ι:ο πλειο δότη. Το γεyο•ιός δτι ο! συγγpwpεϊς δεν ιiντιμετωπlζο:ιν πισ. μ.ιά. συμτ.::χγή φiλα.γγσ. έξουσlα.ς πσ.ρ,χ ουό δια.φορετικά. κόμ · μσ.τα., 1:ο�ς XιX'Jtt &.νeξιΧpτητους, γιΜL μποροϋ'i· �ώρα. νά. δια λέξουν τόv εργοδότη τους λ!γο - πολύ σύ�ιφωvα μέ τήν κλl Ο'Ι) του�S 1, "Αν δμως οι πολιτιχο! τους θεωροΟν ιiπλώς σά σ-ψ , μά:χους τους, αυτό σέ πλείστες περιπτώ,,ει� 6σ.σ!ζετσ.ι σέ
οι
65
μιcι κα.θ,ψη ψευδαί�ηση, ή δια.τήρηση της δr:οία.ς κολα;κεύει κι ώψελεϊ κ11,ί τίς ευ.ο πλευρές. Όσο άφορα τιί�pσ. τούς ουό μεγΜύτερους οημοοιογράψους τ-ης έποχr,ς, δ Ντεψόου συνή θως ύπερα.σπiζει τί;; δ,κές του πρι:ι:.γμσ.τιχές πεποιθήσει;, tνω το μίσος στίς παΟι11,στ1ένες έκψράσεις τοϋ Σουtψ-τ όπως κσ.t να. χει εlναι γνήσιο. Ό τ:ρώτος, σά.ν Ούtγι;ς, εΤνα.ι 6αθιcι σ.!σι6οοξος, έγω ό Οε1τερος, Καθως άναμψιΟΌήτητσ. 'tCXL?t,iζει σ' i• να·ι Τόρη πού τδ·1 κυ6ερνcuι δ Γουώλπολ, εlνσ.ι πικρά άπσ.ι σιόοοξος· δ εγας κηρύσσει μιά πουpιτι:ι:.νική άστιχη φιλοσοψ(α τfjς ζωt}; πο� 6ασ/ζετσ.ι στήν πίστη στό•ι κόσμο χαl στήν πί στη στό θεό, ενώ δ άλλο;; φαν!pώνει μιά σι:ι:.ρχ.α;στιχά ύπε ροπτική, 11ισάνθωπη χ σ.ι περιψρονητιχη γιά τον κόσμο στά ση &.πένι:ι:.ντι σn) ζωή. Αύτά εlγσ.ι οι περιφσ.νέστεροι λογοτε χ·�ικοί έκπρόσωπο ι των δuό πολι-;ικών σ.:ρσ.τοπέοων στά. δποίσ. χωρίζεται Υ/ Άγγλ(ι:ι:.. Ό Ντεψόου εfνσ.ι γυιός ένό� χα.σάπη κι ετερόδοξου &.πο τό Λονδ(νο· δ κσ.ταπιεστ.ι.ένος άλλα r.εισιισ. τiριχος πουριτα.νισμό;; των πατέρων του &.κόμσ. δισ.περνσ. τά γραφτά του. Ό fδιος ύπόψεpε στcι χέρισ. της ��ουσίας των Τόρηδωγ 1tου τήν ένέτ:νεε ή '!ψηλή 'Εκκλησία.. Ή νίκη των Ούtγων δικαιώνε ι τελιΥ.ά τίς προσδοκίες των κοινωνικών του 'συντρόφων κι δμοθρήσκων κσl γιά πρώτη ψοp� μ' ο:ύ'tον έκ φράζεται στήν 'Κ.Οσμ.ικη λογ�τεχν!σ. ή σ.!σt6δοξη θεώρηση αότης της μεσα!σ.ς τά.ξrις. Ό Ρο6ιyσώνας πού, &ψημένο;; στίς δικές του δυνάμεις, θριαμ6tύει πάνω στην σκληρότητα. τη;; φόσrις χαί δημιουργεί άπό τό τίποτα εύημερία., ά.σφάλεισ., τά ξη, νόμcυς χι lθιμα., ε!νσ.ι δ κλα.σσικος έκπρόσωπος τ-ης με σαίας τάξη;;. �Η ίστορ1α. των περιπετειών του εfνσ.ι ε•ια.ς μα. κρ ,); έγκωμισ.στικbς ϋμ·ιος γιά τη φιλοτ:ονίι:χ, την άντ.οχfι, την iφευpετικότητα. καi τήν κοινη λογικη που ξεr..εpνα χά.θξ ου σκολίσ., με ιιιά. λέξη γιά τ.ίς r.pακ-τιχ.ές ά.στικίς άρετέ;;' εrνι:χ ι ή δμολογία πίστης μιας τά.ξη;; με ζωηρέ; χοινω•;ιχέ; 6λέ φ�;ς κσ.ί με συνε!δη:rη, τ'i'jς δύναμής της, ενιο συ•ιάμα. εΙ•ιαι ή δισ.κ.ήpυξτ; �.-ιός νεαpοσ, έπιχε ιρημσ.τικοϋ fθνους που παλσ.ί- · οοvτας &.νοίγει τb δρόμο του 1tpός τ71ν 1tαγχ6::.1ιια. κυpιι:χpχία. Ό Σουt:;;τ 6λέπει μονάχα -:ό ά,γά.::.τρο-:rG δλων α.ύτc,1Ψ δχι μό ·; ο επειδή tξαρχijς τό: 6λέπε ι ά::τό άλλη κοινωνική σκοπιά., 66
άλλά κι έπειδή fχε ι χ.ιόλσ.ς χάσει τήν &.πλοϊκή έμπιστοσύν η του Ντεφόοu. Εrνα.ι �νσ.ς ά.πο τούς 1tpώ'tους πού 6ιώνουν την άπογοή�υση τi')ς έποχi')ς τοϋ διο:ψωτισμοσ και άπο τυπώνeι την έμ.1tεφlα. τοu ιπήν όπερ - Κa.ντίγ-;α. τ9)ς εποχης. ElYa.t lνσ. cίπό τα 'ΙtΥεύμσ.τα. ποιj τό μι� τιχ μ.ετσ.τρέπει σl ι,ι.εγσ.λοφυtα· 6λέπει πράγμα.τα. ποό δέ μr.opoϋv ν.χ δοσν οι δ.λ λοt, έπειδή μισει πεpισσότιρο άπό τους άλλους Κ.t έπειοή, Χα θώς. γράφει στον Πόουπ, θέλει νά 6ασα.ν!σει κι οχι νά εύχα ρισtήσει τόν κ.όσμο. Έ-τσι γίνεται συγγpσ.ψέσ.ς το(ί σκληρό τερου 6ι6λίου αύτοiJ του σ.!ώνα., δ δποίο;;, παpόλη τήν :iν θρωπιά:. κσl το συνσ.l�Ύj� του, διόλου δέ•ι παpr,υσιάζει fλ λειφη άπό σκληρά 6ι6λίcί. Δύσκολο: μποpοϋμε νά φσ.ντσ.σ-:οϋ με κάτι περισσότερο d.·;τίθετο στόy φιλ&.νθρωπο Ροοιν:rώνα. άπ/,; το&tο w δεύτερο μεγά.λο «•ιεα.νιχ.ό μυθιστόρημα.» τή;; άγγλικης λογοτεχν!σ.ς, ττι σκληρότητα τοσ δπο!ου rσως τήν ξιπερ;ιa. μο νάχα. τό -τp!το κλα.σσικο πσ.pά.δε ιγμσ. τοϋ ε!8()1Jς, ό Δ ό ν Κ ι χ ώ τ η ς, 'Εντούτοις στόν Γ κ ι ο ύ λ λ ι 6 ε ρ κο:l στόν Ρ ο 6 ι v σ ώ ν α. Κ ρ ο σ σ ο όπάρχο· > ν C (J{· σμένσ. σημειο: χοιν&:. Πpώτ' 6.π' δλ:ι -χ.α.Ι. τά δυό !χουν τή λο γοτεχνική τους προέλευση σ-lς φα.ντσ.στικές έΥ..εtνες τα.ξιδιω τικ�ς μυθιστορίες καl στlς c:ύτοπιuς ψσ.ντσ.στικέ; ίιποp(ες πού !fισα•ι τόσο οημοφιΑεϊς ιπήν Άνσ.γένντιση 'Χα.l mυ οι κ α λότερc:ι tκrφόσωποί τους ε{να.ι δ Συpσ.νό ντέ :Μπερζεράκ, δ Κσ.μπα•ιέλλσ. κι δ Τό μσ.ς Μωp. 'Επίσης δμως περιστpέ�ο·ιτσ.ι γύρω ιiπό τ&: ίδιο: ψιλοσοftχά. προ6λήμσ.τ:ι, δηλαδiι τήν κ α ταγωγή κα.l τήν tγ·ιιυρότητσ. τοϋ 6.νθpώπινου 1tολιτιcηιοϋ. Τα προ6λήμο:τσ. τοντσ. μ,ποροϋσι:ι:.ν νcι γ!νουν τόσο σημαντικά, δσο lγιναν για τόν Ντεφόο"J -χ.α.Ι. τον Σουtφτ, μονά.χσ. σε μtά•ι έ ποχη πού τά κοινωνικά θεμέλισ. τοϋ πολιτισμοϋ είχα,; ιipχ(�ει ν:1: κλονίζονται, ένω μονά.χα. κάτω άπό την &μεση έπίδpσ.ση τοϋ τ:εpά.σι.ι.σ.τος της ήγεσία.ς·στtς πολιτιστικές όποΟέσεις α.r.ό tή μιά -τάξη ιπήν άλλη [γινε ου•ια.τό νά διατυπωθεί 1ιέ τόση ό ξύτη-:α ή lοέα τ-ης εξάρτησης τωy πολ ιτισμών ά:πό του; Υf.) t νωνικοίις' δpους. Με την ά:�ά.π-:υξη της πολιτικής προπαγ&:νδα.ς στη λο γοτεχ vιο:, ή ο!κοvομική κσl κοινωνιχη θέση τών συγγραψtων
67
tπόχε ι,;:α.ι σέ θψελια.χή ά.λλα.γή. Τώρα. πού γι& τις ύπηρε σίες τwς ciτ.οζημ ιώνοντα.ι μέ ύψηλό άξίωμ.α. χαl δα.ψιλή α. μοι6ή, στ-i,ν ε.κτιμηση τού κοι•ιοϋ άνε6 α.1νει χι ή ήθ ιχή τους ιiξ!α.. Ό • Α·r:ισον πα.ντpεύετα.ι τήν χ.όμισσcr. τοΟ Γουώργουίχ, δ Σου!φ-; �χει φ ιλιΥ.ές; σχiσεις μέ προσωπικ6 tητες, 1<α.θώς δ l'tfπόλ:γκμπρωκ χι δ Χάρλεu στο «Κlτκα.-; ΚλάJLΠ'.>, tνώ !) κόJL'Υjς τc;u Σσ.vτερ),α.ντ χι δ δο1χα.; τcϋ Κιού χα.σλ σuνεταιο! ζοντα ι, με ίσους δρο:.ις, με τόν Βιiνμπρω χα! τό • ι Κόνγκρ�β. Δέ·ι πρέπει δμω; νά. ξεχνiiμε δτι οι συγγρα�.ις έχτιμοϋνται χι Ιiμεί6ονται μονάχα. tξαιτίας τών πολιτι�Gϊν ·τΦυς ύπηρεσιω•ι χι δχι tξαιτ!ας των λ ογ οτεχν ιχών η ήθιχών τόυς ιοιο-:ήτων52. Κι ιiψcύ τι:ιρα. τά. μέσα. ιiμο ιβ�ι;;, προπα.vτό; τά. ύφψά. ά.ξ ιώ μα.τα δηλ., τά. εχουν οι πολιτι"Ιιοι στή διιiθεστι τους, τά χόμμ.ςι τα κι ή χυ6έρτηση παίρνουν στή λογοτεχν!α. -τη θέση π.ο:ι κά ποτε χα..τειχαν ο! ccύλιχοι δμιλοι χι δ 6α..σιλιά.ς - μονάχα που ή σ.μ.οι6ή, τήν δποlσ. 81•ιουν, εlναι μεγα),ύ,eρη χι ο! τιμέ; τι, �ποτες &.r.ο\ιi:ι.ουν στr;uς σuγγpα.ψεtς τους ύψηλότεpε, riπό τις riμcιοές π,ίι χορηγ:ιϋνταν 1tροηγούμενα. σ' ενα. συγγρο::�έα. Ό Λ:ικ!tρ είνα. ι μέλος -:οϋ 'Εq:ετείου κσl. -τοϋ ΈμπορικG'j Σu1ι6(;•1λ!ου, δ Στηλ κατέχει παρόμοια θέ ση στην Ύτ.ηρεοί σ. Τε λών Χαρτοσήμου, δ "Αν-:ισο•ι γ!νεται γρσ.μμ.ςιτέ α.ς του Κριiτο:.ις :ιι ciπr;σύpετσ.ι �ιέ σ,j•ι-ταςη 1600 λφών, δ Γχράyfιλ είνα.: μέ J.Ος -;τ,ς Βcυλης των :Κο ι νeιτ-fιτων, γ/yετσ.ι όπ:ι:.ιργ/:ις Άμύνης Υ.:ιί θφα1ψ;:pύλσ.χ:ι; του 6α.σ:λιχ,ϋ Οίχου, δ Πρiίορ πιiνει l:;ioη :-:ρεσ6ευτfι xcιl :,τον Ντεψόο:.ι lμπιστεύοντα ι διιiψορες πο λι,ικις d.ποστολές53. Σέ καμ:ά.ν tποχη xetι σl χαμιά.v άλλη χι:1;,:ι c! σuyγρα.φείς δέν τψήθηχ:ιν μ! τόσο ύφηλά. λειτουρ γήμα.::ι κι άξ:ιi>μσ.τσ. δσο στrιν Άyγλίο:. στην ciρχή τ,(ί δiκα τοu δγδοου οι.!ώνσ.. Τού τη ή έξαιρετιχά. εύνοϊν.ή γιά. τους σuγγpα.ψείς χα. τ ,:ίστασrι ψτιiνει στην ciποκορύfωσή της στά. τελευτσ.τα χρόνια τijς οσ.σιλε(ccς της 6α.σ/λισσcις • Ανν� χ.αι -τελειώνει πέρ:ι γιά. πέρα., cτα·ι άνσ.λα.μ6άνει τrιν κu6έρνηση ό Γοuωλr.:ιλ :nσ. 172 J. Ή ανάληψ11 της lξοuσίας d.πό τούς Q,jtγouς δημιοuργε! �ν Οηχες στl; όποtες οι συγγραφείς γ!νοντα. ι ιiνώψελσι γι<ί -:ην κυ6έρνηση κι r;[ δποιες δδηγουν την πολ ιτικη προστοι.σ! 'Χ. 68
σε α!ψνίδιο τέλος. Ή δύναμη τού κ:.ι6ερτη-;ιχου κόμμα.τος ψα!
νετ:ιι τόσ:ι έδροι.ι ιιιμένη, ώστε εlνσ.ι σέ θέση •ι' riψήσει κάθε προπccγάνδο:: ή tπφpοή τών Τόρηεωv, d:πό τήν δ.λλη 11.εpιi, ε!νσ.ι 16110 μι κρή που cέ•ι είναι σε θέ ση να. πληpώσοu•ι συγ γραφείς γιά. τ!ς ύr.ηpεσίες τους. Ό Γοuώλπολ, που δέν lχει προσωπ:κές ηέσεις με -:ή λGγοτεχν(α., εέ tpίσχει ο
οι
69
πρικπα.σ!ας δέ·.ι'Έlνα.ι τόσο δια.δόμένο δσο τό παλιό, άλλά γε νι-χ.ά διέ.πετα.ι ά.πό πεpισσότερη περ!σχ.εψη, fτ,:;ι (Ϊ):,τε ά.ργά η γρτιγορα. -χ.ιiθε προιχισμένος καλλιτέχνης 6ρ!σ-χ.ει r:ροσ,;άτη, (ίy προσ;,;αθ'ήσει55. �οr:ως κσ..! ν�χει, λ!γοι συγγρcχ:pείς ύτ.f:ρ χσ..y πού θά ήσσ..v qέ θιί:τη ν' άρνr,θοΟν την ίδι ωτιχη ύποσ-:1, ριξη σέ τού-;η τη μετα.6ατιχη περίοδο ιiνιiμεσα d ν έπr;χή τ� J r:ολιτιχ.ης προπσ.γάνδσ..ς κ .σ.ί στ:ή·1 άδέσμευτη δρα.στη ριότη τ; μέσα. στο ·:pιλ:,λογικ,ό κόσμο. Συνεχως άκούγοντα.ι =ρ::ίπο νσ. γ ιά τό σ'Jστημσ.. της πρι;στσ.σία.ς, εrνσ..ι δμως άμφί6ολο a•1 ύ πιίρχει καμι ά μνε/ι.ι συγγρα.ψέσ.. r:o1 νά εfχε ποτέ τό θάρρος νά φύγει άπό τον προστιiτη του. Τό νά. έξα.ρτιέτα.ι ά.πό ενα.ν προστiτη στο Υ.ά:-:ω - κάτω ήταν λιγότερο δυσάρε,:;το &π' το νά έξι.ιρτιέτα.ι ιiπο εΨ.J,Υ έκδ6τη , μολονότι α.ύτη ήταν σχέση πε ρισσότερο προσωπικη κι έπομένως συχνά φα.ι·1ό-:α.ν πιο έξευ τελιστιχ.ή. 'Ακόμα κι δ Τζόνσον, πο1 σ' δλόκληρη -:ή ζω·ή του ιiγω,ιι ζότσ.ν ένα·1τίc·; τοσ συστήματος της &να:ζήτη:η ς προ 1 σ-:cχτών ι �/}τε εrχε σ όπόλr,φr; α.ύτο τό θεσμό, πα:ρα.δέ χτη ,κ κε δτι �ντσJτοι ς ητα.ν �uυνατό ·1σ. εlσα.ι προστ:χ.-:ευόμε,,ος �νός ιiψέντη κ ι στόσ ν � ,ι.ρσ.τ�ς. την dνφJψ:ησία του. Ή σχέση του Φηλντ ιώγκ με? τογ προστσ.τη του ιiπ,οείχνε ι δ-:ι σ.ύτδ ή ταν πραγματικά έψιχ.τό. Ο! συγγρσ.φείς πού δέν &.πόλα.υ,;χ,ν Υ..α.μιά ίοιωτική ύποστήριξr, συνήΟως εr.ρε"πe yά. εκμι,;θωΟουν σά•1 μεροκο:μα.τ:άρηδες Υ.αι •/ άνο:λά6ουv τη δ:ιυλειά ,,ά, μεtσ..· φpιiζου•ι, να. 6ycίζουν ά·1ά.τυr.α., •;ά. έτcψάζσυν α.vσ.θεωpημiv�ς iκδόσεις, _;1ά Υ..άνου·; διορθώ:,ε ις κο:l νi γράψουν συμβολές σέ r.εριοοιχά ·ι..ο:t σέ λο:τχές έγκυκλοπο:ιδείες. 'Ακ.όμσ.. κι δ Τζόν σ:,ν, δ κα.,οπινb; κpι-:ικό; της άγγλιχτις λογ,τεχνίας, άρχίζει τή στα.διο5ροι.ιlα. του σά σκλά6ος της συγγρσ.ψικfj; δουλει ά-;. Εrναι ά.λήθεισ. .13τι δ Πόουπ οέ μr.ορεί νά. συμr:εριληφθεϊ σέ καμιά. &.πδ τι; κατηγορίες α.ύτές κο:l ψο:(νετα.ι να. πσ.ρα.•ιέν ' ει ' �λευ'θερος α.π c , δ ·� ε.,ωτεpιχ ' ου; . uεσμου, " ς, στr1ν r.ρα.γμ..α.tιΧότr, τα δμως 15ρισκετα.ι cr.ήν όπηρεσία. π,ς άριστοκρατ!ο:ς πού συντρέ χ�ι τά 6ι6λια. του Υ.α! όpθο: τον θεωρεϊ· δικό της. Μέ την ιiνα6ιωcrη τη; ίδιωτικ�, r.ροστα.σίιzς, άκόμα. ι,v.χ φορά πέψτει ή εκτ(μη� τοϋ έπα:γγελμα.τ(� συγγρ�!ο:, δπωζ &πόδεί χνει &: κόμα κι ή στά:τη άνθρώπωy με τέτοιο: ψιλολογικη κα.λλιέρ-
70
yειcι, δπως ό Όράτιος fι:;υωλπολ κι ό λόρδος Τσέ:,τψf·ιιλντ. Τά r.εptψημα. λόγ ια. του -:ελευτα.(ου, «'Εμείς, κύρι οί μου, μπσ κάτι κο:λύτψ) &.τ.ό ροσμε •ιlι. δοξcίζουμε τό θεό πού εχ ουμε . τό μ.υο:λά. μι.ις &.π' το δποίο vcι tξα.ρτιόμα στε� εrνσ..ι τέλεια. gκ. φρα.ση τη; έπικρα.τού,:;ας αποφης. 'Αλλά mί �ρικο! συγγpο:: , ψείς συμμερίζοντα.ι την αποψη α.υτη χ.ι 1σχυριζοvτα. ι δτ: γι α.ότούς τό γρά.ψιμο εf,;cχι μοvcίχο: εvrz ευγεν ικό r.ά.θος. Σ' ο:1 Ί τη την κατηγορία. ανήκει ό Κονγκρη6 πο� i')θελε •;ά. τον θεω ρεί ό llολτσ:ϊρο;; -:τροπα.ντός «καθώς πρέπει κύριο» κι οχι συγγρσ.ψέα. Μετά τi ι.ιlσα. τοίί αω>Ψι. ή r.pοσ-:α.σ!α. τερμ..α.τιζετα ι &.πο λύτως κσ.! γ1ρω στό ε-:ος 1780 κ,σ;,ιέ•1α.ς συγγρσ.:pέα.ς δέν ύ..ο λογίζει πιά σέ lοιωτ ιχη όποστήρ ιξη. Ό άριΟμός των &.νεξΥ κο:l τπων των γρ σ.μμι.iτων πού ζcυν άτ.ο το γράψιμο α.ύξά.yε-:α.ι α-:τό μέρα. σε μέρα, άκρι6ως δπως κι δ ιipιθμός τιϊ�ν f,ιθρώπων r.ού δι α.εά.ζουν κι άγοράζcυν 6ι5λίι:.r. κ::ι! πcύ ή σχέση -:ους με τό συγγραφέα. εfyα.ι ,κcχθ ,σ..ρά. απρόσωπη. Ό. Τ�όν:,ον ·..ι.ι ό Γχ.όλvwμ.ι θ γρά.:pουν τωρο: μο vιiχα. γι ά. τέτοιους &.να.γνώστες. Τη Οέ :π, του προστάτ-rι -:ήν πα.!ρνει ό έΥ..ο,ηις fι συ'ιδρομή του ·ι..οινου, πού πολύ τ11.ι ρισ.σ-:ά α.ποκλήΗηκε συ).λογ ιΥ.η r:ροστα.σiα., εl'1α.t Yj γlφυρα. ιiνά.ιιεσα. σ' ::ιuτούς τούς δυο56, Ή τ.ροσ-:α.σ!σ.. ετνσ..ι ή κcι· θαρά σ.ρι�οκρατ ική μορψ-rJ τfjς σχέσης ά·yά.μεσα. σi συγγρα· ψέσ. καl -χ.οι γό· τb Ο'jστημα. της δr;μ!.ισισ.ς συνδrομης χαλα.ρώ ·;ει το δεσιιά, χ.ρατσ, δμως, ά.κόμα. όρισι.ι.ένα γνωρίσματα τσίί τ.ροσωπιχ.όfί χ:χ,ρακτ-iιρα. της σχέσης α;uτης' 1/ οημοσ!;υση οι• . ι 6λ!ων γι ά. πλατ:ι χοινό, τελείως iγ· ;ωστο στό συγγραψε:χ, ει•ια. ·ί; πρrί1:η μaρψr/ της σχiση; που ,iy,;ιστο ιχεί σ-:ή οομή της α στιχ·ης 1ιοι νωνί α.ς, ΎJ l;π:,ίσ. 6σ.σζεται σ.ήν άνώνυμη Υ. υκλ-, ψορ(α. τG,ν iγσ..Οιί)ν. '() ρόλος τοίί έκδότη, σα. μεσολ::ι6ητ� ά νάμεσσ. σε συγγρα:pέ σ. Υ.α.t Υ..ΟtΥό, άρχίζει με τή χεφα;;ετ·r,· ση τcίί ιiσ-:ικοu γού ;r;ου d.πό τίς ύπα.γοpεύσεις τής ιiρι,:;τοκρο: τ!ας, Υ..σ.ί κα.θα.υτbς εlναι ένα. :ΤJμπτωμ..α. τi'jς χε ιρα.q::έτη°:Jς αότrjς. 'Αποτελεί την !στορι·.ι. .η άφετηρί:χ της ψιλολογ:χγ: ζωής μέ τη σ-}y χpονη ι·,;νcια., κι:.r. θώς έχπροσωπε ί1;σ.ι δ;ι_ ι l�Ο'ιΟ',· χα ά.πό τήv τcχχτιΥ..η έμψά.νι ση 6ι6λιω'Ι, έφημερtοων ::�:: -:-�71
ρι, ,8:κών, άλλά r.pοπα.ντός ιiπό τήν tμφιiνιση του λογοτεχνι κοΟ έμπε ιροrνώμο·;α., τοϋ κριτικον, δ δποtος σ.ντ ιr.ροοωπεύει τ� γενιy)ι lπ!r.εδο ά.ξ ιων Y.
λlα., ίο ι αίτερα. γιά. ισ:οραiς, 6ιογρα.φιχι� χα.ί :ιτ:ιτιστιχ�; έγχυχλο-π:ιιδείες, ώστε δ ιιέ:ι� συγγρσ.ψέα.ς μπορεt νi όπο λ:;γ :ζε ι σέ tξσ::ιq;αλισμένc ε!σόδη�Lα.57. Σέ όρyανι<η.ιού; δπω� τό «φιλολcγιχό έργοσ:άσιο• τοϋ Σμόλλeτ, δπου ή δου· λειά. προχωράει τ:ωτόχρονσ. σέ μιiι; μετά.φραση τοϋ Δόν Κ : · χώ-;η , σέ μι¼. Ίσ:ορ!α. τijς 'Αγγλ! α.ς, σέ μιά Σύνοφη Τοιξ:· διών Υ.σ.ί σέ μ ιά. μετά.φρα.ση τιί1ν fργων. τοσ Βολταιp, :ιu, ύ· πιiρχει ΟΟ'Jλειά γιά. τιν καθένα. πcύ ξέρει γραφή58, 'Αχού γονται ποΑλά. γιι:ί τiι ν έχ�ιετιiλλευση τιϊ)ν συγγρ�tων σ' α.ό· τή ττ1v r.εpίοοο, χι οί έκiJότε, ιiσ;;αJ,ώ:; με κα.μισ.. Ε·ινοια. δέν ήσαν φιλανθρωπ:κά. ιοpύ .1.α.-:σ: δμως δ Τζόνσον οιχζει στb έ ι νει;γ7jτ ικό τους δτι �σαν τu'Πικοί χα.! γεννcιιόοωροι συ·ιετο:ί· p!:ιι καl ξέρcυμι tτι ο! ά.ναγ·ιωρισιιένοι χ.α.ι έι�1t0ρεύσιμοι συγ· γρα.φε!ς lπα.tpνσ.ν άςι όλογα. ποσχ γtά. τά. fργα. -:ους, άκόμα. Y.t α.ν Υ.pιθοiίΥ' μέ σημερι-.:i έπίπε8α.. Ό Χιοσμ λ.χ. κέρδισε τρεi; χιλιά.5c; τετρ:ικόσ;ες λίpε\; ιiπό την Ί σ τ ο ρ ι α. τ η ς Μ ε γ :χ λ η ι; Β ρ ο τ α. ν ν ι α. ς (17!>�1) κι δ Σμόλετ aύο χιλιάδες λίρες άπό τb ιστορ:κό του εργο συνθ9jκες εχοuy ύποστετ μεγιiλη ά.λλα.γη (1757�5). ά.r.ό την έποχή :οϋ Ντε;;όου, που ά.ρχικά οέ μποροΟσε •1d-. 6ρεί κα.θό).οv έκδό τη γιά. τb Ρ ο 6 ι ν σ ώ v σ. Κ ρ ο ίί :1 ο τοu και τελιχά. πηρε 8έκα. λίpε\; γι σ.. τό χειρόγρσ.;;,ο. Με την έπί-:ευξη τiις ύλικης σ.νεξcιρτησί:ις, ή ήθ:κή έκτίμηση τιί1ν ΟU"(γρι,.φέων ιiνε6α.!νει τώρα. σέ ϋφη δίχως πρσηγούμε•ιο. Στήν έr.οχη της 'Ανα.γέ·,νησης ά.:ι:pαJ,ώ; έκθειάζοντσ.ν ςα.· κουστο! σηγρα.�είς Υ.α.ί λόγιοι, δμως δ ιJ.έσος &νθFω;,;ο; τών γρα.ιψιiτων έμπα.ι·,ε στήν Βισ. κα.tΥ('(Οp(α με τόν όπάλ).ηλο χα.ί -:ό•ι !δισ..lτεpο γραιψσ.τέ:ι. 1'ιi -:τρώτη φορά. τώρα. δ συγγρα.ψέσ.ς σσ..ν τέτοιος άπολαύει τόν σε6σ.σι.1.ο πcη τα ιριά· ζε: στl.ν έκτ.ρόσω'ϊ.ο της υψηλότερης σ:pα.(ρσ.ς τή; ζωiις, «Nous protegeons les grands protccteurs d' autrcfoίs� (=πρcσ-:α.τεύουμε τού� μ ε. γάλοu;, τους ιiλλο-:ινούς προστ:i τες - Σ.:.Μ.) , λέει [ν::ι.ς φιλόσοφος σέ μιά κωμωδία. το Ο Ντορi59. Γιά πρώτη ΨΟF" τώρα. άνcιqv.ιiνετα.: τδ Ιδείilδες τη; δημιουρ";'ατ,ς προσωr:ιχότηtα\;, τS'j; καλλιτεχ•;ι Υ:ijς ιι.ε· γαλcφuίο:; μέ π;·; πρωτc.τοJπί cι Υ.οιt τόν ύποκειμενισμό τηι;,
οι
1
73
δπ� �οη την χι:ιρα.χ.τηρ!ζιι δ ·Ε·ιwυιχρντ Γιοiινγχ στlς Ε l χ. α. σ ι ε ς γ ι ό: τ ή ν π p ω τ ό τ υ τ: η σ ύ ν θ ι σ η (1759 ) . Τό στοιχεtο τ1)ι; μεγα.λο::put:χς στην χσ.λ.λι.εχνιχ.η δ7j μt ι;upγ!ιχ σέ πλείσ-:ες :τεp:πτώσεις εlναι σ.r.λώς εν:χ δ,τ;λο σ-;όν ciγώνα. του συνα.γωνισμο;; χι δ ότ:οχειμενιχός τρό:-:ος fκ�ρα.. σηι;; πολλέ,; ψοpές μονάχα. μιά. ιιορψή α.-:ιτοδια.ψήμισης. Ό ύποχιιμενισμό,; των πpορομα.ντιχrίιν ποιη-:ων, δτ.ωι; χ.α.ι ·ιά χιι, χα.τα tν:χ μlpοι; εlνα.ι :�uνέπεια. του :χύξα.νδμενου άριθμοu σuγγpα.ψέων, τ1)ς &μεσr,ς έξάpτησής τους άπό τη 6 ι6λια.γορά. χα.ι του σu·ισ.γωνισμι,σ τοϋ ένός πρός τον &λλο, δτ.ω; ά,γ.ρι6ώι; χα.ί τό pομσ:;τιχό χlνημα; γενιχ.ά., με την άστιχή του lμ, ψα.ση στα α.!σθ·ήμα.τα., δέν εΙ•;α.ι τ!ποτε &λλο πσ.ρό: πpι;ϊόν π•ιευμα.τιχης δια.μάχης χι lνα δpγα.νο στήν πάλη έ•ισ.ντίον της ;ιλσ.σσιχισ-:ιχi'jς χοσμοθεωp!α.; της ά.ριστοΥ.pατί�, με την τά.ση της πρό; τό όποδειγμα;τ:χό χα.1. τό κα.θολιΧό: ισχύον. "Q;; τιίιρα. ή μεσα.lα. τάξη ε!χε πα.σχίσει γα; u!οθετήσει τό χσ.λλι τεχνιχό ίο!ωμα; τώ•ι ά.νώ-:ερων τάξεων, δμως -:ώρα πού εγι νε τόσο ευποpη χσ.l σημαίνουσα., ώσ-;ε μπορεί να; συντηρή σει δική της λογοτεχνlσ., τ.ροσπσ.Οεί •ιό: κάνει α.ίσθητή τη δ: Υ.ή τ ης ιiτομ:χδτητα., σέ ιiντίΟtση r.pός τί; τάξεις έχε1νες, ·Α.α.ί να ιιιλ "ήσει τή 5ιχή της γ λώσσ:χ, ή δπο:α., fστω κι άπό ciτ:λό μονά.χα. ά.ντα.γων:σμο πρός την νοησσ.ρχ/σ. τi'jς άριστrr.ιpα.τlας, tξελ!σσετα. ι σέ yλώσσσ. συναισθημ::ι.τισμο:ί. Ή έξέγερση των συ•;α.ισθημσ.των έναντιοv ι:t,ι;; φuχρότητσ.ς πις νόησης ε!να.ι τόσο πολ ,:ι \1.Zpo; τi'jι;; !δεολογf.ας των ψιλόδοξωv κσ.ι προσδεu τικων τ:iξειον στδv dγώ·ια. τους έναντ(ον το:ί πνεύμα.τος t')!ί συντηρητισιι.σϋ κ:χι τr,ς σύμβασης, δσο ε!να.ι 'Κ.t ή έξt-γερση της «μεγσ.λοψυtα.ι;;» ένα.ντίον τοο περιορισμου των χσ.νόνων ,ια.! τιίιν τυπων. 'Π έμφ::ίνιση τ�ς σύ γχp ονη; μεσσ.(ο:; τά.ξης, ί\π(ιlς κι έκείvη τών ministerialcs (βλ. Α' τόμ., σ. 257 - Σ.τ. Μ.) στό Μεσαίωνα., συνδέεται μ' [να. ρομα;ντικό κίνrιμα. · κα.! στ!ς δυό περιπτώσεις ή dνσ.χσ.τσ.νομή της χοινωνιχης δύνο:;ι11ς δδηγει σtήν χι.ιτά.λυση των -:υπιχών δεσμών χσ.! παράγει μιdιν α.tψν/8ιιχ. έξύψωση τi'jι;; εύσ.ι σθησ/α.ς. Ή στροψή άπό τον νο7jσια.ρχιχό πολι.τισμό τοϋ χ.λασσ:κι-
σμοu στόν αυγκινφ:α.χό πολ:τισμό τοϋ pομα.vτι σμοο χιιριχ.1<.τηρίcπηκε r.ολλές φορέ.ς ιm·ι d.λλα.γή γούστου, ή δποι;. ικ ; τε χνοτροπιών κι δτι δσο -;τ:ό .::χλισ. χι ιiνεr.t'Jγμένη εl·ια: μιά παράδοση γούσtQυ, τόσο λιγότερο δ�ίχνει d.πό μόνη της άγά π· η της άλλα.γης. Έπομtνως μιά κα.ινούργιο:. τεχν,,τροπίο: μ ο ν:iχσ. μέ δυσΥ.οι.:σ. μπορει v' ά.νοίςει τό δpό μ.D τ11ς, dν δέν :¾.πευ&jνετα.: σ' ε•;ο:. κσ.ινο1ργιο χοινό60. Όπως κα.! ν!χει f, fptσt'>Κpα.τία. το(} οέχσ.-;ου oyooou :χ!ώνσ. θά. εfχε λίγους λ6: γους; γι<ί νi έγχσ.το:.λεiφει -:ην τ.αJ.ιά α!σθητ,·ιιή της οξυδίp Υ.ε:<ι, άy ή μεσ,:χίο: τιi,ξη οέy εlχε ΟCΥα.Α«εει την πνεuμο:tιχή ήγεσ1α. στή ουτιχη Εύρt�ΠΥ), Κι επlσης δέν �:σ.ν δ ι6λου προ ιτοιμ:χσμένη νχ lμτ.ι στευθετ τόν !α.uτό της; σέ τΤ,;τη την Χα.,νούργ ιο:. ήγε:;:σ. κσ.! •1:i Ο'Jμμεpιστεί τήν συγχι·;ησιΟ",ιρ:χτ(α. τών κσ.τώτεpων -:άςεω·ι. Όπως ξέρουμε δμως, 1ι κuρ:«ρχη τά.ση μιaς έποχηι; συχν<ί σπρώχνει σ-:ήν ύπηρεσ:α. της τ!ς ίδιες τ!ι; τ«ξει; πού άπειλε'ί ιιt χ.ο:τα.στροψή. Κι δ δέχα.τσς δγδοος σ.!ώνα.; πpοσψέpεt -:ό κλασσικό πα.ράcειγμα. άκpι6ώς σ.ύτοϋ τσσ φα.ινο μένο-J. 'Π ιiρ ιστοκρα.τία [πο:ιξε r.εp!6λεr:το ρόλο στχ r.ροπα.ρσ.σκευ:χστικ:ί στιiδια. -:1)ς 'Επσ.νάστασης κα.! πισωδρ6ι�ησε άπ' α.ύτην μο•;άχιχ. δτο:.ν !γινε σ::.ιψές τό τi θά συνεπα.γό ταy ή ,(χη της. d.νώτερ,ς τά;εις; lπο:.ιξα.ν πα.p6μοιο ρδλο στην άνάπτυξη τοσ ά.vτικλmσιχοσ πολιτισμοο: Στήν ιiφομο! ωση κα.! στή δ ιάδοση των t6εών το(; δια.φιιιτισμοϋ ά.νταγων! ζοντα ·ι τή ι�εσαlα. -:άξη χα.J. πολλές ψοpες ciχόμα; χα). τήν ξε τ.ψιG(ίaο:y· μονά.χι:� ό ειλικρι·,& πλrι6εισ.Υ.ός χι ά.σε6ής; τρδ7tος σκ έψης t'>:i Ρcυσσώ τούς fψερε στό: σ-ηχσ.λά τους καl τού,; δ8ήyησε στήν :iντιπολί-:ευση. Ή ιiντ:πάθεια. του Βολτιuρου γι& τ;.,, Ρwσσι:1 ηδη e!νι:ιι μιά. εχ:;,pσ..στ; της άντίστcιση; τούτης τ l)ς; χοινωνιΥ.i?ι;; clite. Όμως; σέ πλείστες κύριες; προσωπικό τητες τό: σ-:οιχεrα. τοϋ όρθολογισμοΟ κα.! τη; σ,.rrχινησιοχρσ.j
οι
75
τ(σ.,ς εί•ισ.ι :i•ισ.μιχτα �ύθύς έςα.pχης· ή πνεuιιατιχ.ή τc'J; ευ σ.ισθη σlα. ώς [νσ: 6σ:θμ.ό τους κά.νει :iδιά.ψοpου; γιit τα. lδισ. τους τά. τα.ξικά συμψέροντσ.. Ή &.νά.παιςη τ� -:Lχνης, r..ού ήδη στό δέκα.το [6δομο σ.tιίινσ. fιτα,ν μα.λλον έτερογενής, ·τώ ρα., στήν έποχή του προρομα.ντισμοΟ, γlνετα.ι aχ.όμα. πιό πο λύπλοκη χa.ί τ:α.ρουσ�σ.ζει μιά.ν ε!κδνα. ά.χ6μα. σκοτειν6τερη ιiπ' δ,τι στή•ι ι116 με•ιη περίοδο. 'U δέκα.τος lνατος α/ ώνσ.ς στην πρα.γμα.τι1<6τητσ. δεσπόζεw.ι ήδη ιiπό):Jτ,:ι. 6.π� τη μεσι:ιlα. τά.ξη, μέσα,· στήν ιπο!α. 6.σψαλώς ύπάρχο'Jν δξείες; δια.φορές πλοόtο'J, ομως lχι r.ολύ όξείες δισ.φορtς πολιτι,τι χου έπιπέδοu· έδιi> ή μόνη εσ.θειά ρωγμη εlνι:ιι ιiνά μeσ:ι. στ!,; τά.ξεις πού 11.Οιpά.ζοντσ.ι τό προ ·16μιο της; πολι-:ιστιχ.t,; χσ.λ ).ιέργειcις Χα.ί σέ χ.εl•ιες πού (χουν ένtελώς ιiποχλειστΞi ιir.' σ.ύτό. Στό δέκα.το lγδοο ι:ιlώνα., ιiΨ::lΟετα., Χσ.! ή ιipιστοΧpσ. τ(σ. κα.! 'fj ιi::πι,r.η τ4ξη εlν2ι Οtα.tpεμένες σέ OU(J Οt?ι:ttόπεδα; κσl στίc; δυο ύπ:ίρχει μιά. συντηρητική χ.σ.ί μι¼. πpοο6ευηκη δμά.δα., μέ πολλ¼. , σημε:σ. έπαcpης, aλλά. μέ τήν προσωπιχή τους ύπόστσ.ση «νίπα.φη. 'Ως r.ρός την προέλευσή -:ου δ ροιι.αντισμός εlνσ.: d.γγ λι·ι<.ό κlνημα., δπι,ις d.κριSώς &πόρροι:ι. ιiγγλικίί)ν συνθηκών είν:ι.ι χι ή σύγχpονη μεσαία. τάξr,, πού έΟώ μιλά γιο; λόγcυ της γιά πr,;ώ-:η cpop� στη λο γοτεχνία., ιiνε;:χ.ρτητa. ιiπb -:ην άριστοκρα. ,;(α, 'll φυσιολ�τριχή τ.οl ηση του Τόμσον, ο[ Ν υ χ τ ε ρ ι ν έ ς Σ κ έ φ ε ι ς τοί, ΓιοίιηΥ. 'Υ.ι οι &σσ:a.yιy.οι θρύλοι τcϋ 1116.κψερσον, καΟώς κα.ι τό σ.!σΟημσ.τικό ηθ ογρα.ψικό μυ θιστ6pημα τσ') Ρίτσχρντ,ον, τci) Φr,λντιγΥ. και του Στtρ•ι, δλα. τους είναι ή λογο-:εχ•ιική μονάχa. μορ:�;ή τοϋ άτομ,ικισμοϋ, δ δ1:ο�ος 6;:ιίσκει εκ�ρσ.τη στblaisser - faire Χ� στή 6ιο11ηz .:χν: κή �πa.νir.cιση. ι-:ινι:�.: "γα.t'Ιόι1ενa. της έr.οχης τGΙν έμr:οpαων πολέμων, πc;ύ τεριια:ίζει την τp:σ.ντιi.χpονη εlρην:κή ήγε:10ν!a. τιον Ού/γων κι δ5ηγzί στην d.πώλεια. τη; γαλλικής ή γεσία.ζ στr,ν Εδ ,; ιί1r.η. ·Ο:ι:ιν δ ιiγώνι:v. τελειώνει, ή 6ρετa.ν νικη αύτο1<ρσ.τορία. ο!ν εrν:χι μόνο ή ήγετικη παγχδ σμια Μ ναμ.η, ουτε μόνο πa.!ζει τόν tδιο ρόλο στό πσ.�όιηιιο· έμ.τ6ριο χα.θιt1ς ή llε•ιετ!α σ,ό Μεσσ.ίωνα, ή Ίσπα.ν(α. στb δέκα.το l κτο α.!ώνα. κι r, Όλλ α.ν!Ηa . μι τή Γα.λλ(a. στό δέχ.ι.ιτο l68o76
μο, άλλά χα.! πα.pα.μέ·ιε� έσωτερικά Ισχυρή, σέ &ντιδιa.στολή μέ τούς προχ.a.τόχους της61 , κι εtνa.ι σέ θέση νά συνε χίσει τδν ιiγώνa. γιο; c!χονομικη ύπεροχή ιι.e τit πχνικιJι 6. .τσχ�μα.τσ. της 6ιομηχα.νιχ.'9)ς επανά.στα.σης. στpα.τιωτι κοι θρίαμ6οι τη; Άγγλία.ς, οι γεωγp:χψιΧές «νΙΧκα.λύψεις, οι νέες άγορ!ς χ.ι οι ιtιχειi•ιειcι δρό μοι, τά σχετικit μεγiλα. πο σσ; κεφ:χ.λσ.!ου πού aνα.ζητοvν επενδύσεις - δλσ. σ.ύτά tlνοιι ένα. μέρος της ύποδομiJς rι δποία. ιiποτελεί την πpοΟπόθεση της βιομηχα�ιχη; �πιχ•ιw.ττα.:π,�. Ό δγχος τών νf.ων έψευρf σεων δέν ιιπορεί νά έξηγηθsί μονάχα. μk τήν πpόοi3ο των Οι τικών έπιστημω•ι 1<σ.l τήν α1φνίδιι:ι έμψάνιση τεχνικών !κα νοtήτων. Ol έ:,ιευpέσεις γίν�ν-:σ.ι έτ.ειδή μποpcΟν •1:χ μποΟ-. σέ χr,rιση, έπειδή ύπάρy_ει μα.ζιχή ζήτηση γι¼. 6ιομηχα•ιικcι
οι
77
ο! &.πι;ιρχές ι;ι1τijς τijς !ξέλtξ")ς, στό τέλος τοΟ δέκcιτου lγδοο'J ι:ιίιί•νcι cιύτή δ87ϊ'Υεί σ' lνcιν χ.α.ιvούpγιο χόσμο. Ό Μεσα.!ωνσ.ς χ ι δλcι τ' &.πομ.ε�νcip ι cι του, τό σωμα.τε ια.· χό το,υ r.νεiJμα., οι ξε χφ,.ιένες &.πb τb σ,jνολο (parιicularistic) μ.ορψ;ς ζωης, χσ.ι ο[ πcιρά.λογις, r.:ι.ραδοσt(J.χέ; μέθοδοι πα. ρcιγωγijς, έξσ.φcιν(ζετcιι ��ιcι γι cι π!ντα., για yσ, κά.yε ι τόπο σ! μ ιi 6pγά:νωσ-η τής έpγα.σίσ.,ς 6cισιζ6 1ιε•ιη &.ποκλιιστιχά: σ.ην π).εονεχτιχότητcι xcιl στbν όπολογ ισμδ χαί σ· lνι;ι π11εiJμι;ι &·;ελtητο:ι άντσ.γι, >νιστιχ,ο σ.τομικισμοΟ. Ή «σύγχpο11rι έ τ.οχr,» μέ τή11 πραγμα.τιχή σημιmίι;ι της; λέξης - ή έποχr1 τώ•; μ:ηχι;ινιίιν - &.ρχ(ζει μέ τό τ.έρι;ι γ ιcι πέρα. όpθο).ι,γοτ:ό ι ημέ-;ο έργοστά:σιο, r.ού δ ιευθύνετα. ι πά.11ω σ' ι;ιύτές τίς &.pχέ c;. 'Ανα:φ:ι.Ινε-..α.: lν:ι.ς 11έος τ,jπο,; ι.ειτουpγοϋ•;τος συσ:-f)μα-:ος, πο:ι κσ.θορ(ζεται άπό μηχα.νικ!ς μεθόδους, &.πό τό\Ι σ.ύστηρJ:ι χι;ιτ:ι.μερισμό της έργ�Ια.ς κι ιir.ό πα.ρα.γωγή προσα.,Jμοσμένη ·/ &.ν,επεξiλθει σ-:ίς ci,ά:γχες τη; μα.ζ ιχijς κα-:σ.·;ά:λω:π,ς. Σό: Ο'Jνέτ.εια της &.προσωποποίησης της έργα.σ! ιχς Χσλ της χε: tαφέ,η?ής της ότ:δ τίς πpοσωπιχές [χι;ινότητες τoiJ εργά:τη, ςεπρο6αλλει μ ισ. 6σ.θει ιχ πεζότψα. στή σχέση μ ισθωτή Υ.αί μισflο1μενου. Mt τή συ-yχlνψ<ι>Π, τής έpγcιτtκijς τάξης στίς πό),ε ις κι:ιί μ� την έξιiρτη� 'tTjς ά.πό τ ην χ:ιμα.ι νόμ.ινη 6. γορά tr,γw(σ,ς ό.νcι:,;α,Cyοyτ� ΟΧληs;ότεptζ σu•;Ηijχες κ:.ι.ί πιό πipt??:σμi•;ες μορψ�ς ζωη;. Σά•; ιiπ�ιτυ.εσμcι -:οϋ δτ: εfν:ι.: �εμέvο; 1.ι' ε· ια. συγκεκριμένο έpγο:πά. σιο, δ κcιπιτσ.λ ιστής ιiνα.· mύσσει μιά ΧΙJ.ινούργι cι Υλ σ.ύστηρότερη ήθική έργσ.σ(?.ς· γ11. τl;ν �ργιiτη �μως, πού 8! νιώθε ι κανενός είδους προσωπικό �εσμο &·;άμεσα στον !α.υ-:6 -:ου χσλ στό έργο,-,-...σ.σ:.ο, χάνε-:ι;ιι η rιΟt Υ.ή :iξ/cι ,η; έργσ.σίcις. Τελ ι κ¼. γενν:έται μ ιά. κι:ιι·ιούρ· yι:z. χοινω· ,ι κή δ!;μή: lνcι νέο Υ..σ.πιτι;ιλιστι1ιb στρώμα. (ι:;t σ,jγ χρονοι έργι:ιΜ-:ε;) μ ια νέα. μεσα.1α. τ6.ξη τω·ι πόλεων πού 6. πε ιλεrτσ.ι μt έξ:iλειφη (οι χληρayό μοι τ(υν μι1ιpών κα.! με· σcι(ων έπιτηδευμcιτιων xal χε ιροτεχνών) Χα.! :,ι.ιi νl σ, ε?γcι,ι r: (τb σύn:payo 6ιομηχσ.•,ι χ.ό προi.ετcιpιά.-:ο). 'Π χο ι κή τ&.�11. νωνlσ. �α.·;ει τήv προηγού μενη διαφορwι:ι!ηση κατά έπιχyγελ ιια.-::�:uς τύπους, κα.ί !δι:ι.Ιτερcι στ!ς Υ.σ.tώτερες 6α.θμίδες τό !σc:τ..οωτ ιχb προτσές εfνcιι ψομι:ιχτιχ6. Τεχνίτες, μ.ιpοΥ.ι:ι·
78
Ι�tιipη5�ς, <ΧΥ .tήμονε� Χσ.t ξεριζωμένοι χιι,pιΥ.ο:, είΟ ι Υ.ε:ιι ιJ VΟt χ ι σ;ye ιδίκευτο ι έργά:τες, Ιί.ντρες, γυνο:ίκ.ε, κcιί -r.::ιι δ ι:i, δλοι -;(..υς γ!vοvτσ.ι ΟΥ.έ-:οι δr,ϋλοι σ' ενα. 11.εγσ).ο έργοστάσι ο πού λειτουργε! μ.ηχα.•;ιy.,χ κι:ι:λ διευθύνετα ι χ α,τ:χ τό πpόwπ? τοΟ στρσ.τώvcι. Ή ζωή χιi•,ει τη στσ.Οεpότητα, Χ:ι.ί τη σuνέχεισ. της, δλες ο! μ.ορφές χ ι οι Οεσμ.οί της cχτοr.ίζο·,.:,χι Υ.(Ι.ί �ιε,σ.· τοr.ίζο11τα.t συνεχώς. Ί[ -χι ν-ητ<ι;.οίφη της Υ.ο:νωνlας πρr,. παν,ός χι;ιθι:>pίζετο:t άπJ:ι τή μ.ιtσ.'ΙΙΧσ!:.U:Jη πrιο; ,�ς π6λει;. 'f. νuΊ οι περι φρά;εις (δημ.οσίω•; γα ι ών γ ι ά •;χ γίνο•JΥ ί-3 ι ωτ: Υ.έ; - }.;,τ .}f.) κι ή έμπ,ρ,πcίηση της γεωργία; �Gr1γ,5v σ½ ιiνεργiα., ο( νέες 6ιομ1 1χσ.ν!ες δημιουργοϋν κ:.ι:ν-:�ύργ ι:.ς εύ Υ.αtp!ε; έρ";'ιm1ας· τό dπ!>tέλεσμα. ε!·ιr.ιι rι έpήμι,ιση -:οϋ χω· ριοϋ χ ι δ δπερπληθυσμός της 6ιομηχα.ν ι:�η; πόλης, -::�1 μi τ)) μr..\ιότονη ρουτlνα. της xo:t τό συνωστι:η.ι.6 της, γι iι. :ί; ξψζω μiνες μ6..ζε; ¼vτι προσωπεύει fνcι έντελώ; ξέν, κι cκφο6ι,:�τι Υ.Ο πλσ.ίσιο ζωf/;. Οί π6λε ις ετνι:ιι σιχν μεγάλα. στp:ι,όπεc.z έργσ.σlcις y..σ.ι φυλσ:χές, εfνο:ι σ-:εv6χωρες, ά:χiΟαρ,ες, νοση ρίς, κσ.! !σχημ. ι; πέp' ά.πό κάθε φαντα.c,ίσ.62, οι συνθfj· χtς ζωfjς της tpγα.τικης τσ.ξη; τω•ι πόλεων πέψτου•; σi τόσο χαιί,ηλό έπlπεδο, ι':Jστε συγκριtι Υ.:χ ή δπαρξη τοϋ :1εσαιιιι11 ιχciJ δουλιτ..:&.ρι κοu φο:(νεται δλό.:ελcι εl8υΗισ:1.ή. Ή -r.οσότητσ. χιf-σ.λα.(ου πο, ; εfνσ. ι &.νσ.γχαlο: γι :i. νιχ ό:; γι:ινωθεί μιά ειομ.ηχο:.-ιιΥ.ή έπιχεlρηση !Χι:ιΥή vdι στσ.θεί σ:� σuνσ.γ(ι)νισ1.ιό δ8ηγ;;τ στ/) p ι ζιy.ό διr.ιχιιιp ισμό tpγα.σίσ.; χα.! μ.έσω•ι πcιρα.γωγης Χι tπιφiρsι τον τυπικά. σύγχρονι:; άγώνcι &;;ά:μ εσο: σ,;ό χε:�;ά.λα ιο κ:ι.: στήy έpγ:ι.σίcι. Έ�όσο τά μέσ'Χ πι;φcιγωγη,; εfνα.ι r.ρ?σιτά μον6-χι1, στόν κ:ι.πιτα.λιστή. τό μ6· '10 Πf.ltJ μπορεί να Χά.νει δ έp'j'ά:tης εfνσ.ι VZ πpοσψέpΞL γιή, πούληση την !ργι:ισίο: του Χαι ΥΧ εξcφττ,σε ι δλοκληρωτ ιχά. τή•J ϋ-πcφξή το:ι ciπό τις συντ-Jχ!ες τf)ι; όπιiρχου�ς d.γορ&ς, :ϊ 1Ηλά. ).όγ ιο: νά διcιτρέξε ι τ�ν κ1·�8υνο μ ιiς χ ατό:�ασης στή· ; Gr.o1σ. ciπειλείται ciπb τη συ·1εχ9Ί cια.;ιiι μι:ιvση των f,μεpο· μισθ(ων κ ι άτ:ό την περιοδιχ ή άνιργlα.. Στby ά.ν,σ.γωvιστ ι κό, ;tιiν,ω;, :iγι,)yα. tνr:ιvτίοv tGO tpγοστcισlου οι•; ύποκύr.τε ι μο · ν χ ι &. :ι. ή &πορη tργα τιΥ.η τάξη, :iλλ ά. χ.ι οι μ αρο ι &,yεξάpτητ ? cipχιτιχ;ιίτες, που χ ι ι:ιύτοt §πlση,, χά.ΥΟUΥ 'tήΥ ά.νιξα.pτησ,ι>:
79
v.,.,; χα.ι τό (Χ.tσΟ-ημα τής ιiσ;.ά.λεια.ς. 'll νέσ. μέθοδοι; '.1:αφα. νωγής ciποιπ9εί έπ:σης χαi τi.; χι:tτέχουσε; τά.ξεις ιiπό τήν �!pήν-η τοόJ ,;tyεuμα.τός τους χα! τή•ι πεποίθφ1/ τους. llpl)τύ -:ερσ. ή στ.ουοαιότεpη μ:ψfή πλο1του 1)τσ:1 ή fγγεια ιδιοΥ.Πj· :;ίσ., πού μονά.χα d:ρyά χσ.ί. δισταΧ:c:χιi μ,τσ.μορψώθηχε σ' !ι.ιτ.οριχ/; χαί τpαπεζ ιχό Χεφ:iλσ.ιο· άλλά ιiχόμ:ι χαl τό χι νη τi x.EyUAQ.!O συμ!LΖtΕlχε στ'Τj οιομ·ηχσ.ν/σ. μονά.χα. σέ τ.ολύ μι• χpό 6αθμfι63..Μ(ινά.χ,:ι σ.π/; -:ό 17GO κσ.ι μετά ή 6ι ομr,χ11. ·,:�·-τ, έr.ιχείρηση γί·;ετα ι ο·ημοψιλής μορ:,,ή έπtνδυσης χειp::ι λα.ίου. "Ο .ιως, ή διοίχ1ι:τη έ:ιός έργl)'Jτα.σίου, μέ ,ίς μηχανές :,;υ, τή·ι ι;ιαταν::ίί.ω:;η πρώ.ων όλων Χα.ί -:ό στρα.τ? των tρ γ�::ών r.pοϋποΟiτει δί.ο χαl πc:pι'Jσ6τεp::ι σηιισι·ιτ ι χά. μέσα κι δ�71γεί σέ μιόc r.ιό ιν-.:σιτική συσσώρευση χεφαλαLου δ.π' '5,τι a.r:σ.:τ:}σσα·ι οι προηγούμΕνες μορφέ; r.:σ.ρσ.γωγi')ς ά.γαθών. Mk τή νέα. ,;;υγκi-ιτρωσ-η τοϋ πλούτου χσ.ι τήν έπένδυσiι του σέ μi-:;,::ι τ.αρα.yωγης ciρχ!ζει άληΟινά ή έ-;;;οχή -::οϋ προχωp71 1ιινου ;,:ι.:-:,τα.λισμοϋ64. 'Αλλά επί σης ιiρχίζει χι ή έξαιρετι-ι<Δ -ι.�r,ο:ισΧΟ'Ιtική ψάση του χσ.πιτα.λισμου. Στήν παλιότερη ά γροτική ο!Υ.ονομ.ίσ. ή δια.κινδύνε'J:,η ;,.εψσ.λα.(ου κι ή ;,.εpδο· σκοτ:(σ. fισσ:ι άγνωστε; κ: ίσα� τόtε ήταν μiλλον έξα.ιρεtι')tή τ.�pίπ-:ωση ή έvα.σχlιληση σ' έπικ:νουνε; συναλλαγές, d.κόμα. -.r.ι\ σέ b:: :;μ71χ::ι·ιιχέ; x:xl χρ71μσ.τιστιχε; έπιχεψήσεις· δμιt>ς ο! Αες 5ιομηχανίες σι-yά - σιγχ ξ�περνοϋν τ!; δ'Jνατότητ&ς τών χσ.πιτα.λιστων κι ,;[ έρ-yοστασι&.ρχες πολλές ψαρές 8ια κυ6εύουν περισcrότερα ιχπ' δσα. μ.τοροσν νά χάσοu·ι. Ό\Ιιά. ύπαρ ξη πr,ύ τ.r.ιρ1λ71 τήν τωρινή της εό711ιερ(α., δια.χ.ινευ·iεύει μ' -:ι.1τl:ι τl:ι·ι τp6.. ο, .t:χ.p&.γει zαί μ::χ 11ει:ψηση τ'i)ς ζωή; ιiπ' τήν 6::Gίο: έξα:,;σ.·1:ζξται d.νεπ1σψεπτα. ή α.1σιοοοξlα. της προγε·;έ -.;-: εpri ; έr:ο χή;. 'U νέο; τύ.tο; καπιτσ.λιστη - δ 6ιrψ71χα•11χός ήγiτης με -:ή νέα. τGυ λει-;ου ργ!σι :πήν οlχονομιχή ζωή ά:·;α7:τύοοε ι zαινούρ-yια. χα.ρίσμσ::α. χαl προπαντός μι:i Χαινούργι α. -;;;ει Οαρχία. κι iξιο).όγ71ση της δουλειfί.ς. •Q;; lνα ση�ιείο &.ψήνeι τά. έ:ιποpικά ένδι.α.φέρ(:γτα. ψ'ι, ύ.τοχωρr;'Jουν χα.l συγχεντρώ Vξται στ-Ιιν έσωτεριχή δργ&.νωση τοϋ έργοοτασ(ού τ-:.ιυ. Ή άρ χή της τ:λει;νεχ.τιχότη-:ας. του μεθοε ιχοϋ σχεδια:ψι;ϋ χαι τi'/;
80
δυνα.-:όπ, τσι; όπο:..σγι::;μοϋ, ΠΌύ είχε γ!·ιει πολύ σημα.νταη των χυριότεpων χωρών ιiπό τό δέχα.το πέμπτο στην ο!χονο•.L!α. 1 α!ώνα χαl -:ά, τώρα. γ(νετα.ι παντο8ύναμ71. Ό έργοδότης πειθαρχεί τόν έαυτό του τό tδιο άνελιητα. δσο χαJ. τούς έργσ. τις χι 1πα.λλήλους του, χ.α.ί γlνεται τό [διο οοϋλ� της tπι χείρησή; του δσο m.l τό r:ροοωπι χό τσυ65. Ή d.νόφωση τrjς !ργασ1α.ς, στό ιπ!1tεδο f,θιχης δύνα.μης, ή έξύ 1ινηση χι ή λα.τρe!α. της, 6ασιΧά δέν εlνσ.ι τίτ.οτε &.λλο πα.pά. !δεολσγιΧή μετα.μόρφωσ-η της πά.λ r,ς γιά. έr.ιτυχία. χαί χέρδ� χα.l προσ πά.θεια. νά πα.ρα.χ.ιvηθοϋν σ' ινΟουcrιώδη συ·ιεργα;σ!α. χα.ί -χ.εί να t% στοιχεrα ά.χόμα. πού συμμερlζονtα.ι λιγότερο τούς χσ.ρ πους τcιϋ 1.ιlιχθου. Ή 'ιδέα. της έλεuθερlας είναι τμήι.Lα. της lδια.ς !δεtJλογία.ς . ·Εχοντα.ς ν' &.ντιμeτωπ!σει την ιπιχί·1δυν71 φύση της δουΑιιdς του, δ βιομηχιχνιχ.ός lργοοότης 1tρέπει ν ιiπολα.ύε ι d.πόλυτη ιiνεξσ.ρτησία. 'X.t lλιυθιρ!σι χ.(νησης, δεν πρέ πει νά. lμ:ιwδ!ζιτα.ι ατην δραστηριότητά. το υ ά.πό χα.μιά:ν έξωτε ρικη :iνά.μι;η, δέν πρέ.τtι νά. πα.pαολά.�ετα.ι Υ:ά. χ� ρη των d.ντιπάJ.ων των ιiπό χα.νένα. μετρο τοu χ.ρα. τους. Ή ούσ!α. τής 6ιομηχα.yιχης έπαν:iστα.σης συ νίστσ.τω. στό θ;:,ία.μ6ο τούτης της άpχτις πά.νω σrοός μεσα.ι ωνιχο uς χ.ι lμπορ αχρα.τιχούι;; χ.α.νονι σμι;ύς66. Ή σύγ χρονη ο!χ.ονομία. πρωτα.ρχ!ζει μ.έ -:ή·ι ε ! σαγωγή τής άρ χ1;; laisser • f�ire, κι ή lδέσ. της ο:τοιιιχ.ης Ηευθερ(ας γιά. πρω, 7f! ψοpά. πετυχαί-ιει νά κσ.Οι εριι, θεί σά.ν !δεολογ(α. το':ί οικονο μ�χοΟ α.ύτο':ί
με
i
1 •
1
6
81
θpώπινη !8ι οτlλειο: xw. στην έτ:ιδίωξη πpοσωπιχ.ών συμcpε ρ6ντων l6λεπε τήν w.1τψη έϊ(ύηση γι:χ τήv δμα.λή λει τουpγίο: το:J o!x.ovoμtxou 6pγιινισμοσ χα.1 τήν πριιγιι.ιiτωση τής γε vιχfις ούημερί�. "Ολη ή ο:!σιοδοξ1ο: τοΟ διο:φωτισμt;Ο ή ταν δεμένη μέ τούτη τήν πlστη στt,ν ιι:ιτοpυθ μιστική δόνιχ.μη τής ο!χονομιχής ζωής χι;ι:ί στην ιιύτομιιτιχή προσο:ρμοrή τών συγχρουόμενων συμψεpόντων" ά.μέσω; μόλις ή π!στη a1r τή dρχισε νά tξαφα;ν!ζετο:ι, γινότο:ν δλο χα! δυσκολότερο τό �ά. τα.'Jτίζι:Jυν τήν οtχονομιχή έλευθερ!ο: μέ τά συμφέροντο: της γεν ιχης εύημερί� :.ιο:! νά θεωρούν τόν tλεύθερο συνο:γω vισμb γε 11ιχ ή εύλογ{α. "Οσο δ ο!χονομικό,; φιλeλεuΟερι:�ιιός ά.ρχίζει νά �δρι;ι:ιώ ν�τιιι ά.γγίζει ιr.ό τέρμο: τη; Υ.ι ή ύτ.εροφ(ι.ι το!ί σηγρα.φέα άπi•ιο:ντι στιχ πρ6σωπcί του, ή α.όστηpά νοησ ιο:ρχ ική r.ροσέγ σχέση του με τόν γι σή του πρό; τόν Χδσμο, ή έr.ιcpύλο:ξη άνο:γvώστη - μί μιά λέξη, δ κλο:σσ:χιστ:χός - άρι σ-.οχρατι χb; σηχρ11τη:ιδ; τι;υ. Ή άρχή 'tO'J έλεύΟερου συνσ:γωνι:,μοΟ :.ιι;ι:! τό δα11!ωμα της προσωπικής πρω-:<ιοQΙJλ(�ς συνοδε1οντα.ι ά.τ:b την έr.ιθ1ψ{α το!ί Ο".ιγγρο:ψέο: ν& έκφpcίσει � ότ:οκειμε νικά του ο:ίσθήμο:τα, ν:χ κάνει α!σθητή τήν !πφροή της προ σ< ,>πικό τητά; wu κ:d νό: χάνει τόν ά.νι.ιγνώστη dμ.εσο ιι±ρτu ρο: μ ιiς ένδόμυχης πνε'Jμα.τιχηι,; καl σ1ηει δησ ιο:χη; σύγκρου σης. Πiντωι,;, α.οτό; δ ά:-:ομιχισμό; 8ιν ε!νι.ιι Ιiπλω, ή μετcι ψορi τοσ ο! χονομικοίί φιλελευθερισμοίί στη σφcι!ρα της ).ογο τεχν!σ.ς, ά.).).ά ·ιιw. μt!Χ δι 1:1:μα.ρτυρ(cι tΥcιντ:οΥ τής μηχανο ποίησης, τr,ς; !σ01tέδωσrJς κα! τήι; &.προσωποποίηση; της ζω fι;, ή δποί&. σuνδiετο:ι μέ μ ιά ν ο!κι;νομ!cι ά.φημένη νά οιεu&J νει τον εαυτό τηι;. Ό άτομικισμδς μεταφέρει τό σuστη μι.ι τοϋ lai�ser - f:ιire στη·� τιθιy;ή ζωή, ά.λλά συνά.μο: δι ο:μο:pτ, j. pετο:ι ένο:ντ!ον �άς Κ()tνωνιχής διά.-:cιξης σ-:ήv δπο!cι τ' ά.·ιθρώ πινα tvτα ά.r.οχωρ!ζοντcιι ά.πδ τtς προσωπ ιχtς τουι; κλ!σειι,; κσ:ι γlνον-:ο: ι φορείς άνώνυμ.ων λειτουργιών, ά.γι;ρο:στέc;; � τ.οποιημένωv προϊόντων χιd σχέτ1:1: έργcιλειcι μέσcι σ' lνι.ι 'Χ.ό σιιο πού γί•ιετα ι δλο και περισσό.εpο ένι�� κάθε μέρα:. ευό riο:σι κlς μορ:;:ές τήι; κο ι νωνιχi)ι; αlτιότητα.ι;;, ή μ(μηση κι ή d.vτlΑ!ση, συνδ'Jιiζονται τώρα γι« νά. -πιχραγά.γουν τή ρο-
στtι
οι
82
'
t
1
i ι
f
t i
ι�ντική διά.θεση. Ό άτομι χισμ.ός cιύτοu τοσ ρομα.ντισμοu i π� τή μι« μεριά. ε!vαι μtά. διι.ιμιιρwp/α -:&ν r.ροοδε'JttΥ.ών :Ιiξεων _έναντ!ον τήι; άπολυτ<ιpχ{� χα.! το!ί κpο:τιχοίί r.<ιpεμ ο:ι-:ισμου, ά.πδ τήv 4λλη δμωι; εl � tπ/σ ης χ.:ιι μ:ά: δ ιcιμα.ρτυ , ρCcι ένcιντιον τής διαμαpτυρ!α.ι; τουτη;, δr,λ:ιδη ένο:vτίον των σuvα.κόλουθωv φι.ιιvομiνωv χσ.ι των σu· ,επειών της 6ιομηχcινι χηι; έπαvcίστση�. μέ τήν δπο(ο: δλοκληρώθηχε ή χειραφέτη ση τή; ιi.στ ιχης τcίξηι,;. Ό πολεμιχός χαραχτήρας τοϋ ρομα.v τι ,αμοΟ πpοπαΥtόι; έκφράζιται στό γεγονός δτ ι δ τeλευτcιίοι; αυτό; δεν έμq::αν(ζεται ά.πλως μέ άτομικι:nικές rιιr,ρmέ� τ'>, ά.λΜ L ι ...ι. ατομι κισμό του 6ά ση ένός κο:θοpι σμένοu προ�υν , κ:u• κ«vε γρ,i�μο:tος. Στήν άpχή ε[vι.ιι σέ θέση νά δ:α-:�r.τώσει τό ι δεωοε; τηι; πpοσωπ ιχ.ότ ητ� χα.1 τtιν mσιwθεωp(α wu μον(i χcι μέ τή ψριχσεολογ!α. τη, ά.ντ!φα.σηι,; xal τηι,; άρνηση,. Πά.ν τ� ύπήρχσινε Ισχυρά κσ.l ο:ότό6ουλσ. &τομο: κι δ Δυτι κό ι; 4νi!ρω r.ος ε�χε Χtόλcι; άποχ-:ήσει ι;1ηεl8 ηση τη; άτομικότητά.ι,; 't'.>') στήv Αναγέννηση, ιμωι,; μο•ιά.χα d:πό τχ μέσα τοΟ δέχι;ι:του δγδQΟυ α.lώ·ιιΙ χιΙi με-:ά δ ¼τομ ιχι σμbς ό'Πά.ρχ_ει σσ.ν r.pόκλ.η οη κο:! σ¼ δ:ο:μαρτυp!α έναντ!ον τi'jι,; iπροσωποπο!ησηι,; πο•J εl �σιι έγγενής: στc προτσές τοΟ όλι'ΧΟΟ r.ολιτι :�ιιοu. Δ! θέλε� ρωτημι.ι δτι καl σε προγενέστερε,; πεpι όδουι,; της λογοτεχνίας εlχαy !τ:!σης συμ.6ει συγχρούσειι,; ά.vcίμεσα. στό 4.τομο χα.1 �b·1 κόσιιc , άvάμεσο: στην προσωπικό τητα χα! στήν χοινω νιcι χι άνcίμεσα. στbν πολ(τη κσ.1 στό χρ«τοι,;, δμω; δ άντο:γω vι ::μό; ποτέ δεν lγινε σ.1σθητός σά vά. πηγιtζε ι από τόν άτομι Χ? χαρακτήρα: τοΟ πι;οσώπου r.ού 6pί0Κξtι.tι σι σόγκpουση με -:ή συ).λογιχη μονά.δα. Στb δpά.μα. λ.χ. ή σύγκρουση δέν �ρο ijλθε άπό τό .ιιοτl �ο μιiς ριζιχη, ciποξένωσηι,; τοΟ ιiτό μο'J ,:ιπό την κο:νωv:α, ουτε άπό τή συνειδητή έξέγ!pση τοΟ ¼ τόμ ου έν:ιντίοv τGιv χοιvωνιΥ.ών δεσμών, τ.σ.� ά. r.ό μι ιχ συγ κεκριμένη, προσ ω,πιχη ά.ντ!θεση ά.νcίμεσι.ι στούς διcίφορουι; χαρακτήρες -:ο(ί fργοu. Ε!ναι bλόuλα cx.όln.!pεto τό vά /Υ/γησουμι τό τρο:γι κό στοιχείο στό παλι ότερο δριi\ι.σ. σιχ y , r;ο ρρ lε ι ciπ� τήν Ιδέα τήι,; έξιιτομLκ.ευσηι,;· μι:χ τέ-:οιο: έρμη,ιια σι άνά).υση &.πό πιό κον-:<ι ά.ποδε(χνετσι ι ά.στήρικτη, ι στ ω χι εύχι:ίριστη, κcιτcισuυή της pοιι.οιντικης σ.tσ&ητιΥ.ij�.
ι�
83
Πριν &.πb τiι pο .ι-ια.ντιχrι πε' pίeιοr; δ ά.tΟ\ί,tΚtσμός σά στιiση οεν ήτσ:ι ποτι, r.pc6Αημα.τ:Υ..ό� κ ι έπομένιι1ς δέ μ;,;:ψ,�σε ο:ίτε κα.ι ν::ι γ�·ιει Ο:!μα. οpαμ.ι:ι:ιχfις σ-..>yχpουσης. Οπως δ ά.τομιχ- ισ� lτσι Y.t -Ιι συyχινησ ιο-.φα.τία. χρη· σιι�ύει στη μισοιiα τάξη σχ μέσο :χςppοισης τη, π·ιευματι χ:i')ς ά.νεξαpτησία.ς της ά.πό τήν ά.pιστοχ.pα.τ/α.. Τά. α.Lσθήμ.ι:ι::χ πpοθciλλοντοιι κczί τον!ζοντι:ι.ι l;χι έπε ιοή ξαφνιχά: 6ιώνοντοιι ουν:ιτότεριι χ<ιί 6ιιθίιτψι, αλλά. ύτteρ6ιiλλοντα.ι με την α.ύθu πο6ολ η lπειδή fχ.προσωr.οϋν μιά. στιiση πού ά.ντιτίθε:α.ι στην ιiριστοχρα.τικη Οεώpηση τής ζωi);.· Ό ίσα.με τώρα περιφρο νημένος ά.στός Χ.Ο ιτιiζει μέ θσ.υμ.Μμ� τόν έα.ιr.ό του σ-:)iv κα. θρέφτη τi'jc; διχης 'tό'J πνευμ.ι:ιτtχης ζωής χι δσο πιό σο6α.ρά. πιχ.!ρνει τά: α.!σθή;ια.τα., τ!ς; διαθέσεις χ.α.! τί; παρωθήσε ις του, τόσο π ιό σπουδα.!ος έμφα·,ίζεται στό'Ι !αυτ6 τοv. Στά: ι.ι,εσαία. κα.\ 'JΙ.ο.τώτεpα. στρώμα.τα. τη; ιiστικfj; τάξη�. δπου εχει τ!ς 6α.θιίτερες ρίζες της αότή ή σuγχινησιοχρατlα., ή λα.τρε!ο: τών ο:!σΟημά.των δέ:ν εlνσ.ι πιiντως ενα 6ρα.!iε!ο μ6νο 1t00 συνr;δειίει την έπιτ>Jχ!α., άλλά. συνιi μο: κa.ι μ ιr:ι ά.ποζημίωση γ ιά. τήν fλ. λι ιφη έπ ιτυχlας σ:ήν τ:ρακτ ική ζωf,. 'Ωστόσο, &.μέσω; μόλ ις ή ωλλ ι έ?Ύεια. τώ•ι α.ίσθημά.τω.,. 6ρεΙ στην τέχνη την ά.ντι Χitμενιχή της lxcppa.ση, λίγο - πολύ γίνετα.ι d.νιξιiρ-:ητ11 &,. πό την πηγή τη; χ.αl τpα6cίι ι τό δt'Χό της δρόμο. Ό συναι σθηματισμός τ:ού iρχ ιχά. ήταν ή lκφρα.ση της ώmκης τα ξιχΥ!ς συνα!σθη:,Ιjς χο:ί τ:ού ό�είλεται στην άπόρριψη τS'jς ά. ρ ι::rτοχρα-;:χη; ιmερGφίας, όδηγεί σέ μιά. λα.τpιία. της ι;όα.ι σθησία; κ α.! της α.ύθοpμφ! ας, τijς δποί α,ς δλοtνα. χιi .,.ετο; ι άπ' τ¼ μάτια δ δεσ��ό; μέ :ήν άντιαpιστοχ.ρατική νοοτροπ!α τ-r., μ.εσα.ία; τάξης. Στήν ά.ρχη ο! &νθρωποι ήσο: ·ι ο:!σ&ημο:τιχ�ι χσ..! πληθωριχο!, επειδή οι άp:.στ!Ιχρά.τε; ήσαν έπ:φυλακτ ιχοi χαl α,jτοχυpιttpχc.u μενοι, σύντομα. δι ιως' ή έσωτερικόt'Τ}το: χ.ι ή έχφρα.στιχ�τητα γίνοντα.ι χαλλιτεχνιχi χριτήρια, τών δ πο/ων ή Ισχύς &·ιαγνωρίζετσ.ι άκόμ.ι:ι χι ¼πό τ1jν άριστcικρο: �(α.. ΈπιδιώΧ.Οντσ.ι σχόπψο. πνεuμο:τιχο! σuγχλονισμοί Υ.rι.ί •,:.tθt�ιαίcι πετυχrι.:.,.ε:οιι μιά. Η11θι·1ή σ,ηχινησιακή δε;ιστ� χν!α. δλ6χ?,ηρη ή φυχη λ ιώ·ιε ι σέ ο!κτο καl τιλιχ.σ. δ μόνος σχοπός που ιπιδ ιιf1χιται στην τέχνη εlναι τό ξεσήχωμα. τώ'Ι
84
tι
;:α.θιϊJν κ ι ή δ ιipγGση τιίιν Οψ ' πα.θeιών. Τό συνα,!σθημο: yί νιτσ.ι τό π ιό 4ξιόπιστο διάιuαο άνιiμισα στόν κa.λλιτίχ.,.η 'Χα! στό Υ.οινό χ.αl τό έ χ.φpa.στ ιχότερο μέσο !ρμηνεία.ς τη; 1ψ1. yμ.ι:ιτιχδτητας· ή άποφυyή l"Χψprι.σης του Χ.Οινb εlνα.ι τ1> έγκώμ.:ο� της άρετης 'Xt ή κα.τι:ιδίκη της χα.χία.ς. Μπσρεt κι δ rδιο, δ Ροuσ σώ ·ιά. μή•ι εδινι στi fργσ. του τόσο χώρο γιά ήθιχc.πλιχ.στι Χtς δμιλ(ες, σ.ν διν fιξερε δ-tι δ Ρ(τσα.ρντσc.ν χρωστοϋπ τήν έτ:ιτuχί?. WJ χσ.τσ. -:τ:;λύ μεγά.).ο μέρος σέ -:έταε, πσ.ρεχ6ά. σε:ς68, "Αν δμαι; ή τιiση πρb� τόy ciτομιχ ισμό, τ-iι συγχινησ ι οκρατ/σ. χα.! τόν ήθικισμ ό ώς ε·ια. κάποιο 6α.θμό Ιjτc:ιν μ!σχ
85
-;τήν ιδια. -:ή �ύση τι.;Ο a.στι·.ιοΟ π·ιεύμα.τος, ή λογι.;τεχν1 ,::ι -:οΟ -:.ρορομσ,ντ:,;ι:.::, προκάλεσε σ' α.ύτ'ij1ι ίδ ιότητε, πού ήσrJ,Υ Fένες στή·; πρc , γούμεν-rι διάθεciι τ-r;ς, κα.ί nροr.α.ντός τή ρ�ή Π f�ς μελα..γχολ(α,, Π00 ISp ι σκό-;ι,.y σε ιiντ{ψιχση μέ ΠjΥ ΠpΟ τυτεp'ΙJ ιi ική «ισ ιοδοξlσ., πρό, δια.θtσει, έλεγει�u, κ«ι μιi °: λ ιστ,χ, � ο; �'Υ)Υ άγι6.τρεvτη :iπα:ισιοοοξί α., Τό φα.ι•;ό με·ο τοuτο δεγ μ1tc;pεt νά εξηΗθεi μέ μιά.ν α,ύθ6ρ· μη τη ιiλλαγ � •;οοτρ°:'ί::ις, πα,ρά. μονάχα. μέ κοινω •,ιχές [�ετ �τοr.:ισε ις και ιiνcιστρωματώσεις. Πρι';)τ' &π' ';;,α,, οι υποστηpικτές του ρομαvτικοσ χι•;ήμ.σ.τι::ς δέν ι.να..ι έγτε;..ώς τά. ίσια ποιχειcι της μεσιιί α.ζ τιiξη; πού �ό πρ �το μισό του σ.!ών::ι εlχαν ιiποτε;..έσει την ιiστι�η με ρι1Jα. του ά.να.γνωσ-:ιχc,!) ΧΟινοϋ. Τά. ν�σ. στρώματα, πο ,j τώοα γlνον ται rν?J�· δέν fχουν Π'ιεuμcιτικές έπαψες� την ιip ι , σ-:�ρσ.τια ; ενω εχου·; λιγό,ερους λόγους νά. είνσ.ι σ.tσιόδοξα ιiπ δ,τι η οίκι::;ιομικά. προνομιούχα ιiστικ:ή τάξη, 'ΑJ.λά. σ. Χό� �αι τό 7:αλιό ά.γα.γν.ωστικό ΧΟtνό, δηλ.. ή ά.στιχ ή τά ξη που εfχε ά.�σ.μιχθεi μέ την άριστοκρσ.τία, lχει ιiλλά;ε ι 4•1 πνευμ ι;ιτικη του ΟεώρηΟ'Ι), Ή fπα,ρσή του ιiπ:ι τη y{χ7 j , ή .. μnιστι:: �Jνη του κι ή αότοπεπο!θφή του, πού fισσ.y σχε δ�•ι �πεpι()ριπες τήν tποχή τών πpιbτων του έπιτυχιιυν, t λαττωνο� χι έξσ:ψ!ζονται. 'Αρχίζει τώρα νά θεωρεί δε"ι::,�,.;νσ. τ« ,. ,. �,πιτευ' χματα' του, Υ, «noχτii. συνεiθηΟ'Ι) δσωy σ : ε ".� �η(, ηχ.ε, κ ι ισως ν α νιώθει χ.ιόλοcς δτι ιiπειλείτα.ι
86
. γεννiJ θηχ.ε &.πό μιάν ι'r(ιή κοινii λογικη 'Μλ γέμισε ά.πό &.γά. πη γιcι την α.μεση πρ σ.γματικότητσ.. Μεw: τά. 1ι.έσcι τcσ ο:ι ώvσ. κατι;ι.γ� νά. μην ,ήν ά..ποτsλεί τ!πο,;ε α.λλο πcφά. ή ψυ· γη '1θijκε; (κι δ δr.οίος τι�pα. tιιι:pα.νίζετσ.ι γιά πpώτ'Ι) φο ρά. ιmι λογ::ιτεχν!α σάν ιδεωοες, λ,χ., στόν Γκό;.v. τσμιθ) κσ.l στήν «άθωότr, τσ. της :;ΝσΎ/ς». θεωpουν τή•1 έξοχη σά:; -:ο πιό κατά.λλτιλο Χσ.l :τιό <ίpμονιΥ.ό πλσ.ίσ ι ο yιά. τή δρσ.στηριότητ σ. fvb; τέτοι ι::υ ιiνθρώnου. uΟμως δέ 6λέπουy τή c:pύτη ιiχpι6έ ο: ερα, οδτε κσ.ί στ!ς r.:εριγρωρις τους ύπiι σέpχονται σέ r:ιό έν-
87
ocμuy_ι,:; λ�πτομέρειtς ciτ.' oλουθοuν vά: την έριιηνιύουv σ,Jμcpωνσ. μέ την άρχή «Deus sιve natura, ( =θεός ίσον φύση - Σ.τ.Μ.) · iμεσό τερη χαt πι� σ.προv.ο:-:ά.ληπτη προοlryιση της φύ σης δεν πε 't'Jχα.ίνετχι πριν dπό τb δέχα.το ενα.τ:ι α!ώ,ια.. Όιιως ή γε νιά. των πρ�>ρομα.ντιΥ.ιί>ν, σ.ντίΙJ�τα. έν r.άση περιπτώ�ει τ.ρ�ς τl:; 1ψιγενέ,τερες επι;χέ ;; , c ιι;γιει τή ψύ ση σά ν &.ποχiλ'Jψη ήθικων δυνάμεω•ι πο ,j κυ6ερνουν σύ μφωνα. μέ άνθρώτ:ινες ή ()ιzkς ίi ν•ι:ιιες. μετα.6σ.λλ61.ιενες περ!σδσι τfις ήμέρας κχt του χρόνου, ή �συχη σεληνόφωτη Y•Jχw. Y.t ή μα:ιν&μενη κι:ι. ταιγ!δα., τ� μυσ-:ηρι ώδες δρεινc τοπείο κι ή απέραντη θiλασ σχ, δλσ. αύτο: το: 6λέπο'JΥ σά.ν gyα, μεγάλο δρά. μα:, εΥ'Ζ. θεα τριχό lpγo στό δποίο οί έΥ.δηλώσεις του άv()pώτ:ι·ιου τ:επρω μένσu μετcr.φέρονται στb πλα.τότεpι:> πλο:.ίσ ι:ι της ψύσ-ιις, Ί'ώ ρα ή φύση π:ά·ιtι σ-:f λογοτεχνία. r.oλu περι σσότερο χιίψο ι ά.π. δ,τι πρώτα., κι &.π α.ότή τήv δ.ποψη έπίτης δ ρομσ.ντι σμο,; πpt>λε:α.ίνε ι τό ορό:ιο γιο: μια. Υ.αινι;ύργια. έξέλιξη (:J¼ d.ντ(θεαη μέ 'tόν 1ιλασ:1ιχ.ισμό, πού περιορ!ζετα.ι στόν χα.θαFά: 6.νΟριδπ:νο Υ.lσμ:ι) , πιivτως ιiχόμσι δ ρομ..αν-::ισιιος οέν σημα.ίvει τή pήξη μέ τb•ι ιiνθρωποκεντpισμb τ-r;ς πα.λ ιό:ερr,ς λογο:ε χνίσι; ιiλΗ .ό πολύ - τ:t>λ•j τή με.ii.fiαση ιiπό τόν &.νΟpωπι σμό τοσ διαψωτισμο σ στό να.τ t>υρ α.λισμό της σ-ι11ι.ερι γ7Jς έπ ο χij:;.. 'll έτεp ογeνής σύστσ:σr, ,:�ς πpορομαντικης ά:.ντlί.ηψη; για: τή φύση έΥ.
και
οι
και
;ου 88
οιετ:tτα.ι dπό δια.φορετι-χ.ούς Κ(J.Υόνες γούσ-:ου. Τό πόσο μα. κpιά. 6ρισκότcr.y ά.χόμα: ή γενιά. τ:ι-.Jτη &.πό μια: ξεχά.θσι.ρη 6. τ;όpρι�η του χλα.,σιχισμc;υ κ.α.λ1τερα. τό δείχνει τό γεγονό; δτι οί ίδιοι χ.α.λλι τέχνε, πού σχεδιά.ζουν ρομαντικά γρ�ι ;,,ού; κ'ijπσ'Jς, δτα.ν eχouv •10: χτlσουν πσ,λά.τια. ±χ.ολουθουν τη μα:νιερ(σttκη τά.ση � Πα.λi.ιiντιο. Ή γοτθιχ.ίζουσα. τεχνοτpο π!α, ,r;ού :ώρα αv�α.ί·ιε"tα.ι, ιipχικά χρησψοπ,ιεί-:αι μονά.χ.χ σέ χτήρια μιχ.ρ'Jτερης σημα:σ(,z,ς, δπως �πιώλεις πύργους παρόμοιους �ι' έξοχικα. σπίτια.ΊΟ. Οι σ.νώτερες τά.ξεις χ.άνου·, στην τέχνη ριζική δ:άχρ ι ση &.νά.μισα. σέ δημόσιους �ι σι ίδιωτα.ούς :JΚΟΠ()Uς και χ.α.τσ.λα.6α.(νουν δtι ή ά.ντικλοtσσ ιχ.ι ατική χα.ί pομανtική μορψή ε!ναι κα.τχλληλη μονάχα. γιο: το�:ι; δε::ιτψ:ιυ;. '() Όpσ.τισς Γουώλπσλ ΠΟ'J χτίζει τbν πύpγο του, τό Στρώουμπερρυ χιη, μ1 γοτθιχ.ή uχνοτροπ!α. και συνά μα: ε!,ιiγει ττι μόδσ. μεσα.ιιι)νtχ.ών Οεμάτω·ι στο μ'Jθισtόρη:,ια 11� τό _f pγo του Π ύ ρ γ ο ς τ ο σ Ό τ p ά. ν τ ο, δέν είναι -:ίπ?τε άλλο ¼πο it•ιa. pομα.ντικb πνεσμa.· δσο άφορά τή·ι μεγά.λη, σ.νσ.παρι:ι.σ-:ατι·ι.ή τέχνη, lξσ.χ.ολουθετ κι αότbς y' i να.γνωρ!ζει τά πα.pα.GGσ:χχσ. v.λα.σσ1χσ. !δεώδη. νΕσtω δμως; χ.ι &.ν δ r.ειρα.μα.τισμ.ός του μέ μεσa.ιωνικσ. θέμα. -:οϋ δέχ.ατου �δοσυ το: συνσ.ντάμε σε χά.θε 6ημα:. •ομως ε!νσ.ι έλάχι�α δυ·ια.τό νιχ "Χιiνουμι λόγ:ι γιά ρομα:ντιχ.ό κ!νημα. μέ τήν τ:p�γι.ιατ ι χή lν νοια πρίν ciπb τήν έμψά.ν ιση τοσ Ρίτσα.ρντσον· α.�τ�ς ε!νχι δ 1tρωt� πού συνδυάζει � Gσ.σι"Χότιpα. χα.ρσ.κτηριστιΧά. τοσ r,. ψους τoό'tt)'J και Π!'JU 6ρ!σ1ιει μιιχ τόσο ιuποχη φόρμουλα γt ά
1
ι
89
τ-i1 νέα τiση τοu γούστου, ώστε τό σύνολο τη; ρφα,ν-::ικi)ς λογοτεχνlα;, μl τδν όποΥ.ιψενισμό καl το συναισθηματι σ�ιό της, φαίνεται νσ. έξσ.ρ-::ιέ-::σ.ι &π' αύτόν. Όπως καί ν&χει, ΠQ· τε lνrι,ς mλλιτsχνης τ6σο μέτριος σσ.ν αύτόν δ!,; &σχησt τό σο 6σ.θειά χα! δια.ρΥ.ή έπίδραση ij, γισ. νσ. τό ποίίμε
οι
ΗΟ
·! r
!
f
1
ιι ι
t.
).ογίς μi -:ον r.εριορισμό τοίι μυθιστορiJματος σtή'Ι ο1κιιχχi , σκηνή, σ.3τό γlνε-:σ.ι καί περ ισσ6τερο ήΟι κοπλ α.στι κb στο σχο� τ.6 ,::.υ. Τό πρ::ιτσε; τουτο συ · Jδέεται οχι μ6,ιο μέ τr,, ιiλλαγrj στή σύνθεση του άνσ.γνωστ ι�οσ κο ινού χα.! την είσοδο τής ιιε σα !σ.ς τ6:.ξης στό λογοτεχν ιν.ό κ6:;μο, ιiλλιχ κσ.ί μέ τη γ$ν, κη έκ νtου «πουριτα.ν01tοίηση» της :iγγλ ι·.ι'ί)ς κ,ινωνlας, πο·1 λαο:ιίνει χι�pα κσ.τcι. τcι. μέσα τοϋ σ.tώ·ι:χ . κσ.\ τ.ροοθέ-:ε ι ού σι:χστικά στό κοινό -:r,ς νi α.ς λογ-,τεχν(a.ς73. Ό κύριο; σχr; π�; τοϋ οlκογενεια.χc.ϋ μυΟιστ1:ψiJμσ.τος κα.t τoiJ μυθ ιστοpiιιι α -;ος ηθών είν2ι διδακτ ικός τά μυθιστορf. 11ιχτ:χ τοΟ Γίτσι,;pν· 7.:JΙJV 6ασ:κά. είναι -lιθ:κά φυλλά.διι,; στή μορφή τ.αθητικων ½ ρωτι κων ίστcριGJν. Ό συγγpα.yέας ά.να.λαβαί•ιε ι ρόλο -wιευμσ. τι κου cυμ6ούλr,υ, ο'Jζ1 ,τ,i;;ι τi μεγiλσ. πρcολήμ:χ.τα τfι; ζωijς.
τ!1.ν ε·1α,; τό·1ος Υ.α.ινούργιος, τόνος πο:', άντηχοvσε θ'!Γ.b τό 66. θος μισ.ς χρ�σ-:ια.νικης φυχrις πο,j τσ. είχε χά.σει στόν ιiγώ ·1α τη; ζωής κι ά.vα.ζητοϋσε ε•1α. ερει� κσ.tVΟ'Jpγιο. Ή ,,.εcαί c,; τά;η ά.ι �iσως κσ.ταvόησε τή σπουδα.ιότ1'jτα. της νέα.ς φυχολ ογla.ς κσ,! κα.τάλα.6ε δτι οι δικές της οα.θύτερες tδιό• τητε; ε6ρισ-χαν fκφρσ..ση στην συγκινησια.κή fνταση κι· έσω τερικότητα αότGΊν τώy μυθιστορ11μσ.των. "Πξεpε δτι μον6.χα; ,;' α�}τό τό θε;ιέλιο μποpοσ,:;ε •1σ. οικοδομηθεί εvα.ς σ�ώς ιi στιχbς πολιτισμός κι tποι.ιένως [κpι·1ε τσ. μυΟιστορήμα.τσ. τoiJ Ρίτσ(ψ'ιτσσv /;χι σύμ.φω;οσ, μi πι;φσ.8:-σισ,χdr. Υ.ριτrιριοr. γούστου, παρσ. σύμφω•1οr. με τίς σ.ρχές τtς άcτωιής Ιδεολ ογίας. 'Απ' αό· τzς ε6γα.λε κ.σ,ι'·ιούργια. πρ�τυ�,;α σ.ίσθητι·ι.ών σ.ξιώv, τέτοια. δ πως ή ύποκειμε·ιι-ι.ή t±λήθεια., ή εύα.ισθη,::�!α. κι ή ιiιιεσότητα., χι �6::ι.λε τά. θεμέλια. της α.ισθητικής θεωρ(α.ς τοσ 1wνtέρνου λυρι,,-μοϋ. Όμως κι ot άyώτερε; τάξεις ε!χα.v έπίση ς έντε· λG>; ,-uvείδηση -:ή; σημασίας -:ούτη ς της εξομολογητιΥ.i'jς λο· γο-=εχνίας κι άπέρριπταν μέ :i:ηδία. τη•ι πλη6εια.κή τη; έπι· δειξιομα.νία.. Ό 'Οράτι,ς Γου. ώλπολ :iποκ.α.λει τσ. μυθιπορή μιχ.τι:ι τοσ Ρ!τσαρ•ιτσον κατα.θλιπτικούς μύθους συμψοpιj,ς, που περιγράφουν τή ζωή σά. γά, ττιι· [€λεπα.ν τσ. μ:iτιιχ. ένός 6ι6λι σπ
92
-::σ.ι δ σ.;,έντης της, δπως τήν περίγρα.φε δ ϊδιος δ Ρίτσα.ρν τ�ον Υ.α.θιερώvοντα.ς lvα. άπδ τ:ι δημο::;,ιλέσ-:ερσ. θέμσ.τσ.. τrι σύγχ ρονης λσγο,εχνία.ς. 'Η Π α. ,� έ λ α. ε!vιχι τό τ.ρότυ� πο δλων α.ύ-::G>ν τώv σύγχρονων Ιστοριών, στί; bποϊες ο! εύ χέ; έκr:ληρώγο· ιτι.χι. Ή tξέλιξη τοG μοτίβου τούτου δδηγεί ά.πδ τον Ρίτσα.ρ•ιτσc·ι στίς σrι μεριvές κ.ιvημα.wγρ�ικις ται ν!ες, στί; όποτε;; -,1 άκα.τα:�άχητη !διαιτέp:χ γραμματε�ς ,i. r.οκρούει δλου, τι/ις πειρα.σμούς τijς
κα.ι
ι ;
93
ρακτήρει;; τοϋ εργου του, άλλσ:. κι ή στιiσ η τcΟ ayα.γyώστη ά. πlνσ.ντι στού; χ�σ.κτr,pες α-ύτούς. Ό συγγpσ.ψέ α.,; με-:αχει ρ1ζετσ.ι τδν ά.να.γ'ιψστη σά στενb φίλο κι άπευθύ.νετσ.ι προς α.�τ:ιν μ.έ άμ.ε::10, νσ:. Τ:()\ίμε, ΚΑ'ΥJtιχό δςρος. Ό τόνος του είν:χ.t 6ε6ιοισμ.ένος, νευρ ι κός, σσ.στι σμ.ένο;, σα νά. μιλοίίσ ε συνεχιί1ς γ:Q; τον &αυ,6 του. Τα.υτ/ζετα.ι μέ τον �Ρ<ιJά. του κ.α:� θολι�νει τη δ:α.χωριστ ιχή γpα.μμή άνi μ.εσι;. στη,, πλα.σμα.τι κή κα.τ:χ σ-.<.ωή κσ.ί
ι
94
- Σ.τ.Μ.) σ� διa.ψορετ:αή σφαίρα· fισα.ν μυθ ικές; μι:ιρφε, κιι.ι τb ά.vι:ίστr1 μά -:ους σέ ζητήμα.τα =λofJ Χ:d κa.κοu ήταν ότι:ερ φυσικό. Ή dπόσt:χση τοσ συμ66λοu, τ1j; ιiλληγορίσ.ς χ.α.t του θρύλου το-:ις χώριζε ά;πό τον κόσιw του ιiνα.γνώστη κι tμπό δι ζε μιi πάρα. πολύ α-μ.εση σχέση μσ.ζι τι:ιuι;;_ Τώρα., ά,yτ/θε τα., δ ά•,αγνώστ η ς εχει το αίσθημα. δτι δ -rjρωα.ς τι:ιΟ μυθ ι στι:ι ρήμσ.τος �r.λώς συμπληρώνει τή διχή τοu - τσα ιiνα.γνώ στ-r, - ά·ιεκπλήρωτη ζωή κ,αι πρα.γμσ.τώνει τί ι;; εό,ισ.ι ρίες ποι) π:χρa.μέλησε δ fδιι:ις. Γιατi κάποια φορά δ καθένα.; 6ρέθηκε ετοιμ.ο; νσ, ;ήσε ι ε-;α. ι.�υθι στ6ρημα σ-:ην r.ρα.γμα.τική ζωή κοι! vά γ(νει κ.ά.τt σα.ν fί?ωα.ς ένός μuθιστι:ιρήμσ.τος. 'Από τιτο ι ες ψευδcι ισθijσει ι;; δ v-ηγρα:;:,iα.ς άντλεϊ το δικα.lωμά του νά 6ά. ζει τον έα.uτό του στο ίδ ιο tπίπεοο μk τόv fιρω:ι. κα.1 •ιά δ ιεκ δι κεί γιά τοy έαuτό του "tYjY εςα.ιpετ ι κή θέση tκείνου Χα.t τσ:. :ταρα.r.a.νίσ ι α. δικα. ιώμσ.τά . -:ου στη ζωή. 'Ο Ριτσοιρντσι:ιν r.ροσ κ:ι.:i.εί τό·ι ιiνcιγνιί>στη νά 6ι:ίλε ι τόv εαυτό τcυ στή θέση wO f,ρωα., νά ρqι.α.vτι:ιπο ιήσε ι �ν ϋπα.ρξή τοο κσλ τον ένθσ.ρρύ γει ν' i�ουσιΜει. σ.ΠΟ τij ν f.ΚΠΙ-'Υjpωση τωy κα.θηκ6ντωy ΠΟ') 6ιiζει το μή ρομαντιχό καθημερινό τι:ιυ περ!γuρο. Μ' σ.fιτb -:όv τρότ.ο δ συγγpα.ψ:iσ.ς κι δ &.να.γνώστης γίνονται τά Χύpια. ορωντσ. πρόσωπα σ-:ό μυθιο-:όρημσ.· δλη τή'Ι ώρα. δ ενα.ς έρ(ι) τι:ιτροπεί ι1έ -:όy &λλο Υ..αt δια.,ηρι:ιυν μιά πα.ρά·ιομη σ)(.έση στήν δπι:ιία. πα.ρα.6ιιiζοντα.ι δλοι ι:ιι χα.νόνες τοu πa.ιγνιοιοt). συγγραψέa.ς μιλά. πρό; το ',(,t',10 πά.·,ιω άπ' τά φωτa. του προ:rχην!ου 'Α.ι οί ιiνα-rι<'ίJστες πι:ιλλές q;ορές τόν 6ρίσκουν πιb iνο ι(Ι;.ρέρc·,τα ά..:ό το :;ς χα.ρα.κτηρες -:ι:ιυ. Άr.ολαμ.6ά.νι:ιυ·.ι τά προσωπικά τω σχόλια., τού; στοχα.σμούς του, τίς «σκηνικές I JΠΟδείξεις» κα.ί οέ� το παρεξηγ�ϋν λ.χ., δτα.ν δ Στiρνε .iπα. σχι:ιλείτa.ι τόσι:ι πολύ 1.ιέ τχ περιθωρ ια.κά. του σχόλι α., ώστε πι:ι τz δtν φτiνει στήν· ιοια. τήy ίσ-:ορ!α. . Κσ.ι γ:ι:ι το σuγγρα.ςρέa. κα..t γι ά τb κοι νό, τb εργο είναι πpοπα·ιτός ή lκ.q;ρσ.ση μιχι; π·ιευμσ.τικης κα.τιiστσ.σης, ή άξ (Qt τη; δπο!α.ς εγκειτα.ι στήv άμ.εσότητa. και στήν πpοσωπιχή ψ1ση τών έμπειpιών πcύ περι γριiφοντοιι. Ό �¾.να.γνώστης συγ κινε rτσ.ι μονά.χα. άr.ό ·,<.εϊνι:ι πw παροuσιάζετα.ι σrι.ν οι εγερτι ·ι.ό, συναpr.οιστι κό κι έσωστρεψtς γιγονός, τό δποίο περικλε!-
·ο
9δ
νει τb πεπρuψ.ένο ένδς καλοκαθορισμdνου κι ενδισ.φέρο·ιτο� ιi :όμου. Γιά. νόι κά.\Lει lvτ·}r.ωσ-η, τb ερ-γο πρέπει ·ιόι εlνα,ι tμο γενέ� χι cώwτιλες δρά.μ.α., άποτελεσμέvο δλο,ιληpωτιχ:ί ci.πδ μιόι σειρα. μικρό-;εpα. «δρά.μα.τιχ.» πού τδ κcιθένα τw;; κ.ινε!ται πpδς τήν !δια!τερη δική του κοpύψωcη. Μ· &.λλιχ. λόγια f ψ1, έ•.ιτur.ωσια;κδ εργο έξελίσσετιχ.ι σε άνερχό;ιενο κρεσlvτο, ιiπδ σημεtο σ¼ σημείο χ.ι ιiπδ κορύψωση σέ κορ ύφωσ-η. 'Απδ διt1 πpοέ?χετσ..ι τό φορ:ωμi�ο, 6ε6ιο:σμένο κα.l αυχvόι 6!οιι:� ποιδv lχφpσ.ι:π,; πο& χrφ . οιχτ-τ,p!ζει τ:ί τ.ρο:όντσ. :rις σύ"';'χρο γr,; τέχνης κιχ.l λογοτεχνίσ.ς. Τδ κά.θε τι ρέτ.ει στό ν:ί οη μιουρ-γ-ι'Jσει &.ι,ιεση tvτur.ωσr,, νά. !χπλήξει καί ν:ί κατσ:τ:λ-i, ξ�ι. 'ΙΙ ,cο:ιψ,τομία. ε!νσ.: έr..ιθυμητή γιόι χ¼ρη τη! κα;ινοτο μ(α.ς· έ.:ιζr,τετται τό πικά.γτιχο καl τό έξσ.ιρετιχ.δ, έπειδή δι εγείρει τόι νεϋρσ.. Α1-:ή εlναι ή :iγά.γκη πού τ.ροκα.λεί -:-lj'I !μ φό.·ιιση των πρώ:ων «Ορ!λλερ» χσ.Ι τώv πρώτωy c[σwρικG)ν» μ,υθιστορημά.:ωv, μi τή μ.υστηpιαχή τους ά.φcσφαιpσ,, γεμά τη άπ!> τ!> ψεύτικο μεγαλετο τ9jς {ατοp!ας. Όλα a�-:-α σημαί •ιουy πέσ:μο τοΟ έπαρ:ιτοϋ•.ιτος έπι:-.έδοu γούστου καl πρ�γ γέλουν τήν ά.r.αρχη ξετ.εσμοϋ στην ποιότητιχ.. 'Από πολλέ; 6.. 1tόψει; δ καλλιτεχνικός πολιτισμbς τοΟ δέκα.του lνσ.του α!ώ yσ. ε!ναι άνώtερος (iπό κείνον τοΟ δέκ:ιτοu ιγδοοο, δμως δεί χνει μιiν άδ'J•,αμίσ. π�ύ �τα.y ά.γνωστη στην έποχή του ρ ο κοκό: τοϋ λείπουν τι:ί άσq,(JJ..ij xcιt [σορpοπημένσ., ιi•ι �χι πιiν -:σ. χαι τιz πολύ εiίχα.μπτtι χ.ριτήριcι της :ιύ).ιχης τέχνrις. Δi θέλει pώτημ:ι δτι σ:χόμα: χαι πρίν 4.πδ το ρομαvτιχό χlyημ« ύπfι?χο:ν άούνσ.τcι κι άσr,μα·ιτσ. χαλλιtεχνιΥ.ά. προ1όvτα, κάθε τι δμω, πού δεν ήτσ.v κσ.θσ.ρά έρσ.σ1.τεχνιΥ..ό ε!χε κάποιο lπί τ.εδο χ«ί Sέν εμ;pσ.νίζοΥtσ.ν ο5τε λιηοτεχνιχά. lρ-γ:ι πού ε!χα•, σημει& χοινόι ιι.έ τη yτη•,ή φυχολογ[α. χο:ί τf,ν τιτιοτέ·ιια συv αισθτ, μcιτ:χότητσ. τi'ι; μετcιγενέατερης Ηα.ψpη, πεζοyp«�!Ο'� οδτε Ιρ-γ« πλσ.στικη; �έχyη� πού εl;ι_α.y χά.τ: κο:νό μέ :ή·, ιl·ιοστισ. της ·ιεοyοτiJ:-.ι'i)� τεχνοτροπ!σ.ς λ.χ. Τά. ιpαιvόμε•ια. α.u .� δέ·ι Ιi•ιcιφα(νοντcιι προτο:} ή fιγεσla σt!; πολι:ιστικές ιmο0.tσ�ις περά.σει :iπδ τίς ά.·ιι�τεpε; τιiξεις στή μεσα:!α τ&.ξη, μολονιτι δεν ά.ν:ιφα!νο•ιw.ι πά.vτα μέσα. σdς tδιις τι� χα:τ.ώ :ιpες τιiςει;. Ότα.•, κρ(νοuμε διwJ� μιt'ι. στpοφη σάν κι cwtrj 96
που Ιςετιiζουμc !δG), τό χριτήριο τοΟ γούστου ά.ποδεlχνιται ίσ� τ.άρα πολiι στενό καl στείρο ώστε y' άξ!ζει νά. έ1t:�!νο:, μι σ' αύτό. Τό •καλό γοΙJστο» δέν εtναι μονd.χ χρ:τJ\;η . ο τοϋ σκέτου γούστου x.q.wpplει μπροστά: σ' lYo: φσ.ι νόιιενο κcιΟώς -11 σ.πσ.ρχή τούτου τοσ καινούργιου συγκιvη σισ.χοΟ πολιτισμο:}, δ δποϊος δ�ει σε μ:ά.ν δλlτελσ. χ«ινοόρ1:� εν•ιοια της π�ίηστ,;. «La po�ie veut quelque chose d' �norme ct sauvage» (='Π π,!η:,η θέλ�ι κάτι πελώριο χι l�γρ:ο - Σ.τ .Μ.), οr.:ι�ς λisι δ (\τιντερδ77, xal �ιολcνότι τοό ,r, ή iγpιιiδο: κι ή τli.μη Ην πρα.γματώνετσ.ι &.ιιισσ., έ11τού �ι:ι:ς στi·ι.ει ιιτ.ροστι:ί σ:δν ί.οιη�ή σ:ι.ν χσ.λλιτεχ•ιικό tδεώδε,, σ�ν προστσ.χτικb ιχ.!'τημα δτι ή πο!ηση θα.πρεπε νά: σ,.ry-ιιι11εt. να συ·,:ρ16ει χα.ί ·,ά .:::ιθιiζει π1ν ά.νθpώπιyη κα:.ροιά.. Τδ cκσ. χό. rο?σ:ο» τω•ι προρομαντικών εrνσ.ι ή πηγfι μιaς εξέλιξη; ;-:η•ι vr.οία. όφείλ�Ιψs &; ενα. οο:Ομό :ίς πcλuτφότερες ιδιό τητες τ9jς τέχνη; τοα δέ1ια.του lνσ.τGυ σ.ίωνa. 'Π δpμητιχό tητ::ι :ι-0 Μτ.σ.λζιiχ , ή τ.ολuπί-οκότr,τα τοσ Στα.ντά:λ χι ή εύ αισθησ!σ. τοϋ Μπωντλα!ρ είναι έξ(σου ά.κιχ.τσ.•ιόητις δίχως σ.ύ· τό, �σο χι δ . α!σ9ησ:ασμός ,ol) Dά.γκνερ, ή π,;ιuματ ιχ.lτητα: τοϋ Ντοστογιέφσκι χι ή νευρσ.σθiνcιa τοG Πρού�. Στl� ρομαντικές τιi:,ει� πού έμ:pανίζοντσ.ι στον Ρίτσσ.ρΥ-
τrι,
7
97
τσον δ Ροvσσώ πpωτι;έδωσε εόpωπα.ϊχfι σποvδα.ιό-:ητα. κ:ι.t χ«· θολιχ« tφα.pμόσψ.η μοpφή. Ό ιi•ιc:ψθολcγισμ6ς, πού μό·η ιip· γά. μποpοίίσε νά προχωρήσε ι στήν 'Λ.γγλi«, άνα.r.τύχθηχε άπό ϊνιχν Έλ6ιτ6, τόν δποίο ή Μα.ν-:cίμ νu Σταέλ χα.pα.χτf,pισε &iαιμ« tχπρ6σωπο του Β6pει οv, δηλα.δη τοϋ γερμα.νικοϋ :.νεύ· · μ«τος στη γα.λλ:κή λογοτεχνία.. Τσ. ουτικοε·Jρωr.α.ϊκi lθ-,011 δια.ποτίστηχα.ν τόσο Sα.θιcί ιiτ.ό -.!ς !οέες το(ί Βιιχφωτισμοσ, ιi πό τόν όρθολογισμlι χαί τbν uλισμό τοv, ωc-:ε ή συγχι·ιτ;σισ.· κή χαί πνεvμ,ιι;τοκρα.τιχή τciση cruνiνττ, σε 6.ρχιχ« !σχupή ιiν· τiστα.ση χ,χ! ορηκε δρψiι iχθρb ciχόμ,ιι; χσ.i σ' €-,ια.ν iγθρωπ? δπω, δ Φ7jλντιγκ, πού ατό χ.ά.τω της γρ:ιψiις, έχπFοσωποΟ· σε τήv tοι:ι. μεσα.iα. τάξη με τόν Ριτσα.ρντσον. Ό Ροvσσω προ· σέγγισι τά. r.ροολήμ,ιι;τ:ι της έτ.οχ;ης � τ.:ολύ λιγότερη 1ψ,· χα.τιiλ'Ιjyη d:π' δ;�:ι οι πνευμ,ιι;τιχο! ήγέτες τ71ι; οια.φω,; ι σμένης Δόσr.ς. Όχι μο'ι'Ciχα. &:11711(.ξ στη σvγηιιτιχά. ο!χω; τ.σ.ρσ.ο� σεις μιχρο:ιστική τά.ξη, ιiλλcί {,τα.ν χα.i dcclasse ( =ξzπε· σμ.ένοι; :iπο τήν τάξη του - Σ.τ.Μ.), ποiι δέν [νιωθε δεμέ νος ο(Ίτε χcίν ιιέ ;;ίς συμ6άσεις τη; τάξης :ι.1tήι;. 'Ετ.ιπλέον ο! τέτοιες σvμ6ά.σεις στό σύνολό τG:.ι� fισσ.ν r.ιό ελαστικές στήν Έ).εετiα., =j εlχε με!•ιει ιiνεπηpίΜ:η ιiπό την α..υλιχή ζωή χαl τήν d:pι:ποχρα.τ!α., d:τ.' δ,τι στtι Γα.λλίσ. η στην Άγγλlα. Ή συyκινησιο1φα.τί:ι, ή όποίο: στόν Ρίτσαρντσον χα.ι στι:;�ς &λλο�ς έχτ.ροσώποuς το� ά.γγλιχοΟ προpομ,ιι;ντισμο'J δεν στρε· ιpότα.ν πάγτοτε άμεσα. ένα:,,τίον τοΟ όρθολογισμο'J το•} δισ.φω τισ�.ι.ου, χα.! στήν δπο!α. ή iντίθεση πρός τδ JC.!VYjμ« τι;:jτο ποΧ· λές φορέ; μόλι; πι;ύ σ-απα.ζ�τ:ι•ι, στο Ρwσσώ πήρε χα.p:,. χτήρ:ι άνοιχτης έξlγερσης. Τό Π ί σ ω σ τ ή . Φ ύ σ η! σέ τελευ,;α.ία. ιiνά.λυqη είχε μονιχχα. lνσ. χί�r,τρο: νά. δvν:ι· μώσει τήν ιiντίστα.ση προς μιά. έξέλ:ξη -..ο�χε δδηγήσ.: ι cτ-iι ν χοινωνιχή ά.νισότητα.. Στρά:φηχε ένα.ντ!ον τi� λογιχης, έπει δ ή στό προτσές δια.νοητιχοποίηqης lολεπε έπίσης χ.αl κείνο τc'J κοινων ιχοΟ δια.χωρισμοΟ. Ό πpωτογον:σμbς τοi> Ροvσσώ ήτα.•ι �ιονά.χα. μι¼. πα.ρα.λλο:γή τοϋ ά.ρχσ.οιχοίί !8εώ· δοvς xa.l μιά. μopcpή έκεlνων των όνε:Cρω•ι γιά. λύτρωqη :-;ι:;•:, τcί σ-.ινα.ντ�με σ' δλοvς τούς έξα.ντλημlνους �.Gλιtισμούς78, � μως ατόν Ρι;ιuσσώ lγινε γιcί πρώ-:η σvνειδητb τό �ίσθη·
*
φοm
()8
μα. της «δυσα.ρίσχιια.ς μl τόν · πολ ιτισμό», πού τόσε· γενι'· εlχα.ν νιώσει πρlν ct.π' αότ6ν, -iιι έπ(σης �ταν δ πρG);ος π;; d.π' α.ότή την xoόpQ.QYj ιiπ' τόν πολιτισμ}J d.Υά.πwξt μι¼. φιλο σοφ(α. της Ιστορίας. Την &.ληθινή πρωτΟ'tUΠια; τoiJ Povσc«;1 τη σ-.ινιστοίίσε ή θέση wv, ποό εfχε τρομερέ; σvνέπείε; γι¼ τόν d.νθρωπισμό του διa.φωτισμcσ, δτι ό πολιτ�αμ.ένος 4νθρω πος ειν� tχφvλισμένος κι δλ6χ.ληρη ή !στορ(α. τοi) πολιτι σμού πpοδοσίa. τοσ ά.ρχιχοΟ προορισμ.οσ τοϋ άνθpώπινοv γέ νους, δτι έπομ.ένως τό tiιισιχό Μγμ« τοΟ διαι;>ωτισμ.οΟ, ή π: στη στην πρόοδο, σέ προσεχτιχότepη ά.νω.vση &.ποδε(χτηκι δεισιδσ.ιμον(r.ι. Μιιχ τέτοια. έπα.-ι�ιολόγηση 1ψοτύπιuv !δε6)ν ι�ποραΟσε yσ. λάβει χώρ1ι ιι.ονciχα. πα.pιiλληλα. μέ μιcί ριζ:χ· :Ιj άλλσ.-γή σ δλόχ.ληρη την χοινωνιχή φιλοσοφία. της lποχη;; χοιι μπορεί να; έξηγηθετ μόνο μl τό rιγονός δτι � στρώμ«· τα �� tχπροσωr.οvσε δ Ροοοσώ δέν ;;ό θεωpο()σα.ν πι.ά: δυ ν�το να. πολφήσοvν τόν τεχνητό xal φεύτιχο χcχ.pα.χτήpα τolj α.vλιχοΟ :-;ολιτισμοΟ μl τσ. δργα.να. τοΟ δ ιιχφωτισμοΟ κα! ζη τοίίσαν δπλα. ποό δέν πpοaρχοντα.•ι ά.πό το πνιυμ,ιι;τιχό δπλο cτάσ:" των !χθpι7Jy ταvς. Στήν κρ:τιχή πού δ Ροοσσώ χατεό θvνε ε11σ.ντίοv τοσ πολιτισμι;'J τoiJ ρο-.ω,tό χα� τoiJ δισ.φιι)-:ι σμοΟ, d.ποχαλύπτοντα.ς τόν μηχσ.νιχό χαl πολλt; f?οpές &φυ χο rοι�μα.λισμό τους;, στόν δποιο άντιπσ.pά.θετι τήν !δέα. του α.όθορ�r,τοv κα.l τοίί όpγα.νιχοΟ, δχι μονά.χσ. έξέφpα.ζε τήν ι v ημεροτητci του γιιχ τήv r.ολι:ιστιχ·Ιj χp(ση, οπQυ ε!χε !,.ιπλα. χει ή Εόpι:mη με�::ι την χα.τα.στp:ιφή τf); χρισ-:ια.vιχης ένό τητιις το(ί }[εσα.lωνσ., :iλι.ιί έξέ<; b χ·ν5υνι:;ς της διδο:σ;ιαλ(α.ς τοv �τα.ν δτι μl την μι;νόπλεvρη 1) πε pά.σπιση της ζωης; ιlπένσ.ντι στήν !στσρ(α. κal τη φυγή του στη φvσιχή χατάστα.ση, πού δέν �τ«ν πα.pιχ lνσ. πήδημα. στό 4 γνι,;στο, προετο(μα.σε τό δρόμο σέ χι!νες; τ!ς; νεφελώδεις •:ptλοσοψίες της ζωη<;•, οι όποιες ά.πό 4πελπι σlα. γισ. τη φα.ι-
99
νομενιχή ά.δuνι.ιμίι.ι το!} όρθολογιχοϋ στοχ,mμοiί, ίσχv_ρ(ζον τι.ιι δτι ή λογιχ.ή θ!πρετ.ε ,/ α.ύτοχ.τονήσει. . Οί !δέ«ς το!} Ρουσσώ 6ρ!σκον-:α.ν στήν ιiτμ6σψα.φσ.· σ.ύ τό; ά.πλώς εξέψρσ.ζε έχεϊ•;ο πού ηξερσ.ν πλείποι ά.πό -:ο:ις συγχpόνο�ς ,;ου, δηλαδή /Jτι &.';τψετώπιζι.ιν μιά.·1 i:χλ. ογη χι lπρεπε. ν' ά.ποφα.σ(σουν ιrτε υπέρ του 6ολτα.φισμ!}ϋ με τη λο γικότη-:α καl τήv ευiiποληφίι.ι του είτε ύπtp της έγχι.ιτά.λει φης τών ιστοριΥ.ών πα.ραδόσεων χι ένός δ).ότελσ. χσ.ινσ.ίργιου ξεκινήμα.τος. Σ' δλόκληρη την !στοp!ι.ι το5 εόρωπα.ϊκου πο λιτιcη.ιοf} δεv ύπά.ρχε: προσω-πιχή σχέση μέ 6αθύτερη συμ6ο λικ·η σημασίa. απο κείνη dνιiμεσι.ι στό Βολταίρο κcιί στο Ροοοσώ. Οι ουό
ι 1 1
λογο'""..εχνίrι. κι ή �.�cφη, δ�ι ενα. [ργο εrνσ.ι τόσο π:ό &.λr,θινό και πεισ-:ικό οσο πιό άμεο:rα δ σuγypα.ψέα.; &ποκαλύπτει ,;' cι.ότό τόν iαυτ6 του, εlναι κομμιiτι της πνευμι.ιτικijς κλ·ηpον? μιοcς του Ροuσσώ. Σ-:cc έr.όμενα έκ:r.'t'ό - έκι.ιτόν πενήντα. χρό νισ. κιχθε τι τό σπουδαίο στή·ι εύρωπαϊκη λ:ιγοτεχν(α εχε� τή σφρ:ι.γίοα. α.ύτοϋ του ύποκειμεγισμοϋ. '_ι\.γά.μεσα. στους ο : σ. Μχους του Σa.ίν • Πpέ δέ•ι εfναι ιιονάχα δ Βέρθε?ος, δ Ρ ε νέ, δ "Ωιιπερμιχ•ι, δ 'Λδόλψος κ ι δ Γιάκcπο �ορτις &.λλά. -ι.ι ο! ηρωες μετ,.γενέr.ε;::ιων μuθ:στορημ&.'t'ων προέρχονται �π' α.ύ,ό•; - Ιiπό τό•ι Λουσ:έν ντ! Ρουμ:πι.ιμπρι.ιί το·:; Μπσ.λζσ.κ, τό·; Ζυλιέν Σορέλ του Στα•;-:ιχλ, τον Φρε•;τερίκ Μcρώ κο:t τηγ . Έμμι.ι Μπο6αρ1J του Φλι,ηιπέp ίσα.�ιε τδν Πιέρ του Τολστό:, τον ΜιψJη του Προύστ καί τόν Χανς ΚάσtΟ? του Τ6μα.ς Μά.ν. Όλοι του; ύποψέρουν &.πό τήν άr.11.ψ.q,ωνία &.νό:J.ιεσ:ι. σ' ονει?ο κ:χL πρα.γμα.τικό:ητα. Υ.ι εlνα.ι Ούμa.τι.ι μιάς σιJγκροu σ·ης άνciμεσa. στίς yεuδσ..ισθήσε:ς τους 11.czl στrιν πρα:ι.τι11.ή, κοινό· ,σπ: η ιiσ't'ική ζωή. Το 1ιοτί�σ α.ο:b πρω-:οορίσ;ι.ει πλή ρη έκφρ α ση στό Β έ ρ Ο ε ρ ι;-κο:ί τ.ρέπει νά θυμrιθοΟμε τήγ έπίδρα. ση αύτ·ης τής κα.ινοίιργ:σ.ς έμπειρία.ς γιά 'lct ·ι.α.-:α.·1οήσ9υμ, π,ν &1:ιψzιιιλλη tντ);:ωση π?ύ fκα��ε στό τcτινδ κοι•ιό ι;ιστόσο ή άν't"ίθεση 'fιcr, λο:νθά;;ει στή Ν έ α Έ λ ι:; t ζ α. Κι έοω επίσ·ι;ς δ fι;::ιωσ.ς δέ·ι IJ.Ψ:ψετω-;,;ίζει πιά άτομικο:ι; &.·ι τιπό:λr,υς ΠΙ.!.pά. JIL
ι
1
ν� οlχω; τ.ι;οηγούμεvο. Ε!να.ι ε·ια d.7'".b τα. ::νε1μα.τc:ι t-..ωvα. πού, δτ:ως δ Μ,ιrχ χα.ι δ Eηgels σέ τ.:ιό πρ6σψα.τη έπcχή λαξ7:ν τή �έyη �κα..�μ,upίωy σέ: οιiσπJμα. μιάς χα.ί Jονη ; γ.ν ι::χ;, κα.Οως :ι.ι.χι. πολλών ;.r,,:ι οiίτε τ' δνο•ι.ά. r του� δi γνωF ;'ζ_οvν .• πως XCM �α. �ει, χ::χ,;ά. τό τέλ� το:} οέΥ.ατου ιγοοου α..�να �• rιρχσ.� πολυ Al yoι σχεπ-:ό ιιενοι α.:ιθρωτ..οι πού εlχαν !ι.ε�νει _α.νε:τηρεαστοι άτ.:ο τίς tc{,;ς τοϋ Ρι:υσ:11() . Μιά τiτοισ. $.�ι�pοη ε:yα.� δυνσ.τrι . μι;·1ά.χ1 δτσ.ν ενα.ς συγγρ::χφi::χς �!νιι: με τήγ. 6αθεια. lΨιοια. tκπρ�σιι).:r;ς χι ά.πολογητηι; της γενιiι; του. Με �ό Ρjυσσώ γισ. ιφώτη φ:ιρ� σρijκο:.ν l:,.:pρ::χση στή λογοτεχv:,;ι ο! ευρύ-:εpε,; τάξει; τη; κοινωγία.ς, ή μικροc:ισ-:ι χή τό.ξ·η :,.ι ή Ηια:pόριστη μ.άζα. τών φτωχών, :ώy 1t.α:α.πιΞ ζόμενων χσ.ί τιiιν έκτός νόμου. Εtνc:ιι αλήθεια. δτι σι «φι), 6 σ ο φ ο ι� του δια.φω.:ισι.v..Ο πολλές q:ορ!ς σ-:ό:θηχ.α•ι στ� πλευρό τοϋ :χ.πλeιϋ λα.οϋ, άλΗ :χ.πλως πpό6σ.λc:ι ν σ:ι•. 11εσtτε; �α.ί r.ροστό.τες του. 'Ο Ρουσ,:,ώ είνα.ι ό πρώ:ο; πού ίιιλa 6 ιδιος σά•ι τόν &:τ:λό λ,;ιό κ:χ.1. τ.ού μΩ� γιά τόν έα.υτό του δταν !M},i, γ:σ. :ό λαό' s!ναι � .:ρωτος -;τού π:φοτρ1•,zι άλλ:;:.ι- σ' έ.:α.γιiσ-72.ση έπ:.ι�η erνα.ι έπαναστιiτης δ rοιος. οι πρ6aρ�μο! :ω ήσ:ιν μεταpρ:.ιθμισ-:ές έτ.:ιΖιορθωτi; του κόσιι.ο:.ι κα! ς:,ιλάν Ιίpωπcι - έ'ιώ αυτcς ε:·ιαι ό πρίίίτι:γ� ι:ί) -.l.-c ..γ,θ ι·ιό-� έ-α.να.r; •• '.J•.α. ..,, ... � ι:,χε!νι:;ι ιιισοϋσαν τό «οεσr.ο:ισμό,, Ο'1Jμι�:ψyοϋσ::χν ζύ;ιω,;;η έ ·ια.ντί,ν τt,; ' Εκκλησίας Υ.α! :ης θετιχiις θpησχ.εία.;, ετρeφα•ι έ·ιθ:-,:ισ:-:ι-;:ι? -yιi την Άγγλi7. κα.ί 7'1 •1 Ηευθερία, ciλH συνi· �ιζχν νσ. ζ,;υ•ι :η ζωή της &νώτερη; 1&:ξη; κι α!σ06:νο-ι:α·J c.τ ι ά.v)�z7.·1 σ' :ι-'ίτή, τ.α.ρό;..ε; :!ς δrι;.ν.r;:ρα.τιχέ; του; συμπσ. θειε; b Τ',;υσσιίι, -iπό τή•ι ιiλλη μεριά., δχι μνeι στlχει σ:σ π�.ευpό τιί1ν πιb φ:(:)χών κ:ιι τ.:αρ:ι:χατια·.ιών, lχι μcνο ciγω νιζ�τα.ι γιά. τr;·J :ίπόλυτΎj δλη τ:ιu τή · ίσ6τητα., ιiλλά. και σ' • r:ού γεννήr-.1:ii · ι ιι'0•1ε: '" Ί\ ,. • ).σ.χ:ο:; ιιαροαστ:ις ι,ιο; κι απαι,«Α θr:>:• κι δ d�cJasse ;-;ι:;:J τόν ε!χα·ι κιi:ι:ι ο! συνθηκει;; τη; �ωη,; τr,:,, Στα. νιάτα του q::τ:i·ιει σέ ,;;ημ:ίο νά γνωρίσzι τf.y α.):ηθι.,.."Ί μιζέρι1, τ.ού χσ:ι!!νας &.:b τούς Υ.αθιί)ς -::pέ.πει Χ'Jpι/ ου� •:pι,.οσός:,cυι;;• οέν r,ξει:;ε cί.;;ό προσωπική έμ.:εφ!α. έ'Ιώ d.· ;-6\ιχ κι ιχpγότερα. ες,-.Υ' ω ·12 χά.νει τή ζωή .ϊιθpώπου α.πο -:!ς κσ:,ώ-:ερες 5αθιι,: -:ijς μεσα!ι:ις τάξης χcι.! γιό: ενα
&ϊ
�ο
102
_, .
8:6.σπιμσ. ιiκόμ::χ χα! τή ζωή χωριχοϋ. llρίν ιi:τ' αύτόν, lσο ϊ.α.μr,λή κ: αν f,w.ν rι 7.ατα.γωγή τ,υ;, οί σvγγραφειι; θεω Ρ.οϋνταν δ τι d.ν_?iκα'ί στ!� ιi·ιιuτ;ρι; 6αθμ!δε � �ς χοινω'!!α.ς· ο� 6 ,:χΑηα., κι α.·, Y/tιz·, Τ/ :;υμr.:ι.Οεισ.. τ-:Juς; γ:α τον ιiπλό λα.ό, �χλλο·ι προσπα.θο()σα.ν νi ·ι.ρι.:ιτήσουν 1r1·1 ·ι.α.τα.γ πολιτισμένο &.ν Θpώτ.:ινο γέ•Jος νi ξ::.ι,1::χμπι,υσcυλήσει σ-7¼. τέσσερα. κι αύτή θδ. ::ρε;-...z ·ιά ια.ι Yj γ-ιώμη όλό1t.ληρ�; τη; μορq:,1,11!..t•ιηι; χ.α.l συν τηpητιχ,:ς &.νώτερης τάξης. Γι' αύτή,ι δ Ρι,uσσr\1 δεν fιτα.ν μnνιizσ. τ;:ιε),Q; κι άγύρτης, σ.λλά t:τ!:rτJ; -:υχοδιώ·ι.τη; χι έγ1t.λr;ματl.σ,;. Όμωc; δ llολτα.ί;:ιος 8ιαιια.ρτ'Jρ6τα,, σi·ι d.στός Y.:U :τλ?ύσιος καθώς πpt::ει κύριι,ς .:ου -1ιτα.ν, οχι άπ).ώς έ •1α.11τl(J'Ι τής πλη6εια.κ·7ις συy·ι.ινησ:οκρα.τία.ς, τc.υ χυδα!ου έν θ?<1:rισ.crμο5 χχί τrιc υ.λzιψΎj; !στcρικr,ς χσ.τχνόησης ιiπό μέ ρους τοΟ .Ι:'ωσσώ, ά:λλ¼. ίπ!σ1j;, 07. νηφά.λιος;, κριτ:·ι;ός. m.! ιιl pειιλισ.::κή νοr.ιτρΙJτ.:lα. ;-..c;λίτης ·ι.αl ;..όγιος, ιi�:ι:ιc:ιχ6ταν την ιi6οσσο του iνσpθολ?γισμι:;,:; πο& εrχε ιiνοίξει δ Ρου:rο-ώ κα! .:c,ύ ά.πειλοϋσε ·12 καταπιεί bλ6κληρr; τή δομη τοΙJ cια.φωτι σμοΟ. Τό r.6σο μεγά.λος ήτα•ι α.υτός δ κίνδu·ιος κ:d π6σο δι Υ.αιολογημ.ένοι ο[ φό6υι τοϋ Βc.λτα.1 ρου, τό δείχνει ή ιιο(ρσ. :?•) οια7ωτισ1.1 ου 7t-ij Γιpμ�·ιία.. �-:-Ιι Γαλλία. δ Rι:ι),τιιίρος σω; r,:c,-;ιμ:;ϋσε τ:;ύ; καpΠΟ\Ις της ίοια,; 't:>U τη; έπίοpα.ση;, για.τl έδω τ:ι. ir.ιτειJΥ!ισ.:α -:ο:} δρθι;λcγισμ:ιΟ 1t.α.! τrΛ :)λισμο') cl•ι μπι:ψ:ιυσα.ν πιιχ '12 ό.:ονι:ιμεuθ�ϋν. Δiν ξl•ιαι εϋχολο ·Jσ. κατα.τάξουμε ·ι.οινι.::ινι(,λογικχ -:6ν Ρου,σώ, r.αρ:ι. τά ά.μ:γ9') δημοηατικ::i. -:ου α.tσθήιι.α.τα.. ΟΕ κ_ο:· νωνι1t.έι;; σχlσεις εΙνα.t τώρα τόσο πολύπλοχες, ι';ι:ιτε ή W.(ϊ · κ._;_ι:,ιεΥιχή σ-:ά.ση ένbς συγγρα.ψέα. 6έν εΙνω. πάντοτε lπαρ·ι.¼;
r
1 ί
1 l
103
κρι:ήpι?, δταv πp6χειτα: �όι λογα.pι«σουμι τό ρόλο του στό κι:ιιvωνικ? 1tρ?"tοές. Ό όρΟολογισμbς τοϋ Βeιλτα.ίρου ά.πό με· ?tΧSς cir.όψεις ci;;ο5είχt'Ι)ΧΕ πι/J ΠpoOOEUttY.Gζ •ιιι;ιί XO.p1tOylό· r,c.ς ά.r.ό τον ιiνο,;θολογισμό του Ροuσσώ. 'Ο τελεuταtο; ε!νσ.ι ιiλήθειο:, υ!οθετεί &.ποψη ριζοοπα.στιχότερη ά.:tb wύς έγχυΧλο· ποιιδιστέ; χι έχπpοοωπεϊ πολιτιχόι εόρύ-:ερο:.ις κύκλ?υ; τη; 1<.οινωνίας οχι μό·ιο ciπό τό Βολτο:Ιρο d.λλόι χι ά.πiι τό Κτιντ.ε· ρό, ώστόσο ε[γ:χι λιγότερ, προοδευτιχός ιiπ' ι3σο έχείνοι στ!ς Αpηιτ.cε:.ιτ:Υ.ές .ιαί fιθιχές τως άπόyεις79. Ότ.ως &:-.cp:6� δ συνσ.ισ(Jημσ.τι::ιμόζ τcυ είνσ.ι ίο:θιο: ά.στι1<.ός χαί πλη6εισ.κός, &.λ λ� δ άνοpθ,λογι:,μό; του άντιδρσ.στιχός, lτσι χι ή ήθ:κή του φι· ).cσcΙ?ία περι.1χει εr.ίσΥις μιάν έσωτεp:1<.ή ά.ντίφα.:,η: &.πό tY/ μι:'.ι. μεριά. εlναι γεμά.τη μί lντονι:ι πλη6ειαχ.όι χιLρcχ.χτηριστι κ:i, ά.λλ' ιiπ; τr;ν &λλη περιέχει τό σπέρμα tνός κο:ινούργιι;υ άριστοχρα-:ισμοu. 'R lνν,ια της •cμορφη; ψυχης» πpοϋΙtΟθέ -;ει ΠjΥ &πόλ:.ιτη κα:6.λuσ·rι της κ:χλοκαγαθiσ.ς κσ.ί σ-)νεπάγε· ται τέλειο: r.,ευμι:ι:tοπο!ηση cλων τών ά.•ιθρclr.:ιvωv ά.ςιών, ά.λ λά. έr.1σης συνεπά.γετσιι κσιί μιόιν έφαpμcγή ο:tσθη,:ικών χpι· τηρίων :πτι ν ήθι·.cή κι είvα.ι δεμέ.,η μέ την σ.ποyη δτι οι ή· ΟιΥ..iς 6.ς:ες εrνο:ι χιiρισιια. τής �;,όσης. �ηιs..::ιίνει τήν ά:1αγνά1ριση μισ.ς εόγέvεια.; ψυχής στην δπο!α ό κα.θένcχ.; lχει GιΥ.ο:.ί· ωμα :iπό :-11 :ρύση, ciλλ&. στήv όποια τή Οέσ11 των σ.νορθολο γιy,;ων διχο:ιωμάτων τής χατα.γωγ'i')ς τήν r.α.ίρνει lνο: r.o\ov της r1θικτ1; !διοφuίο:ς έξίσο:.ι d:,ορθcλογ:κό. Ό δρ::ιμος της •πνευματαης δμορφιiς» τού Ροuσσώ 6.πό τή 1ιιά. μερ:σ. όδη γε'ί σέ χcιpα:.,ι,,ττιρες δπως & Μ!σκιν τοϋ Ντοστογιέφσκι, b J.,. πο,ος εί·ια.ι &γιο; με τiι ντόμσ. τw tπ:ληπταοϋ 'Χαl τοϋ ήΗ θιι;υ, κι άπό τήν ά.λλη οτό !δεωδες τής &.τ,;μι·,ιτις ήθικής τz λειοπ:c.ίηση; πού G� γν(J)ρζει χοινωνική imε�Ου'Ιότηtα. κα.: δέν φιλcι�::,ξετ ·ι&. είγα.ι κοιν<>ηιχc'ι. χρήσιμη. Ό δλύμπιος Γκαί τε, πού δέ σκέφτεται τίτ.,τ:ε ¼λλο 6.r.b την πνεuμσ.τική του τ.λειοπciηση, ε!ναι τό ί'όιο μα.Οητή; τοσ l1ουσοuι δσο κι ό νε '.Ι.pbς έλε\)Οερόψρονα; ποϋγραφε τό Β έ ρ Ο ε ρ ο. ΊΙ 6.Ηα.γγ, υφους πού λα.6α.ίνει χιίψα στή λογοτεχν !σ. με. -:όν ά.γγλαό r.ρ�ροιιο:vτισμό χσl μέ τό ΕΡ";'Ο τοσ .Ρωσσώ, ή σ.·ιτιχατιiσταση των ά.ντικ.ειμεvικων χι ύποδειγμα.τικων μορ104
φων ά.πό τ.ιό ύr..οΥ.εψ.ε•ιιχέ; κα.ί λιγότεpο 6ε6ια.σμ.έ•,ες, πιθ:χ· νώ; έχ·:pριiζετσιι σαφέστερα. ciτ.ό πα.ντοσ στή μουσιχή, 'f'..()t� γισ. ΠFώτη cpορόι τώpα γ(νετο:ι τέχνη !στορικ.ά ά.vτιπροσω1tευ· τιχή χαl πρωuόουσσ.. Σί καμιάν &λλη μορφή ή ιiλλαγή δί σv νέ6ηκε τισο cχ.!ψν!δισ. χα.l 61αια. δσο έδιu 'Χσ.ι σέ τέτοιο 6σ.θ•ιό, 1 ώστε ciχόμα κα! τό σuγχρονο χοινό εlπε δτι στη μnuαιχή εί χε σuμ6ει μια «μιγά.λη cχ.!φv!διa. ιiλλσ.γή•sο. Ή όξεια σuγ χρουση ιiνά.μεσι:ι. στόν l'ιόχα.ν Σεμr.ά.στιο:ν Μπάχ ·.cαl στούς &μισους δια.δόχους τοu προπα.ντbς δ ά.vευλιχ6ής;; τρόπος μέ τbv δποίο ή vε6τιρη rενιά. χ.ορ6ιδευε την ξrnερα.ι, ,μνη του μορφή τΥ}; φού-r�, ιiντΜα.χλi δχι μονά.χα. την ά.λλο:γή d.πό τό ¼γiρωχο χαί σuμ6cι:ικσ δφος τoil δψιμnu μπσιρόχ σ-:ό ol· χ.ετο χ.ι &πλό δφο; των προpομσ.ντιχών, ά.λλά χα.1 -:ή μετά.· eσ.ση ά.πό μιαν dχ6μσ. 'Χατσ. βάση μεσα.ιωvιχή μέθ,δο πο:ρcί• θεση,, την δr.d.α. ή όπ6λοιπει; ,έχνtς εΙχαv κιόλας; ξεπεράσει στή•ι Άνο:γέ,ινηση, πρός μιά μορφή συγχινησια.χά δμογεvή, σ-,γχ.ε•ιτριιιμένη καl δραμσ.ttχο: lξελιγμένη. Όχι μονιiχο: ό '!οιος δ :Μπάχ r.ιχρά χι δλόχληpη ή μουσ ική της lποχτ1ς του, !y τη μιτρήσου1.ιε μέ τό μέτρο τ1ί1v δ.λλων τεχvιiΊΥ, ψιχ!νεται συvτηρητιχή. Ο! !.μεσοι διιχοοχοι του Μπiχ ορθά. ιιποροοοι:ι.,ι νά. χαpι:ι.χτηρ1σουν την τε.χνι,τροπlσ. τοΟ δα.ι,y,άλου «σχολα.στι χή• γιατί δσοοήποτε 6αθιο: χι d_γ γlνεται αlσ{Ιητό τοΟ-:ο τό uφος χ.ι 5σο συχνά χι a.ν δονει τόv ιiχροατη το σuγκι;ιησιαχό το:, 6ιi�, δ1Lως ή αόστηρή χι άκαμπτη μορ:pή, ή λόγιο:, σχολα.στιχή ά.vτCσnξη χι δλόκληpος δ ά.πρόσι11πι:ι. σuμ6ατικό; τρόπος fχ.φρασης των συνθέσεων τc;Ο Μπά.χ δέ μτ.οροuσε τ.ο:· ρά νόι φα.!vεται ά.πιφχrι.ιωμένος στούς έχ.προσώπους τη; νέ ας όποχ.ειμι•ιιχ:ijς τά.σηι;, σ.ν α.ύτά έπαιρναν σάv χρι-:ήριο τή διχή τους fννοιι.ι γιι!ι την &πλότητα, τήv ά.μισότητι:ι. χσ.! 'tYJ'I οtκειότητα.. Ι'ι' α.ύτοόι;, δπωι; 'Χο:ι γιά τούς tχ.προσώπους τοϋ pομ.ο:ντιχοΟ χινήμα:rος στή λογι,τεχν(ιχ, τό οόσιωδες {ιταv ή εχ ςρραση της ρ07ις τών α!σ{Ιη1ι.ιχ.των σiv ένιαiου ;;ροτσές ι.ιl 6α.θι.ιισ.lι:ι. έvτιχτικοποίηση κι:ι.Ι. μέ ά.πι»:ορύςρωση, Κί, αν είνσιι c:ινο:τό, μέ σuγχpουση χ.αl μέ λύση, σ' ci•ιτιδιαστολή ιι..έ τό στα.θεpό α.ίσ&rιιι,ι:ι. πώ &πλώvεται έ!;1σου σ' bλόχληρο τό μi·
w
1
1
1
Ιι
ι,ος μιi; σ-:ι,θεσ..,1ς3 Ι . Τιχ. α.tσθήμα.w. του; δέv ησσ.ν οCιτε 5,.. θύτερα. οCιτε έντα:::ιχότερσ. dπό �ίνσ. τG'>� •ιφο�σ.τόχιι>Υ του�, ά. .ί.ως τά::αι;:,1ιαν περισσότερο στα α;6αρ:χ. χι τ{Jελα.v νά. τ« κό.· ' νουΥ ν?ι. φα(vοντσ.ι σπουδα.ιδτερα.· γ ι' α.ύτό τό λόγο τ& δρα.μα.· -:?�?ιοuσαν . Ή -;άση τ,;ύτη γ ι ά ιpι:ι.μw.οπο!η?η ήτc:t•ι ή Π?'-· γματ:κή δ ια.φορcι. :iνάμεσα. σ-;!ς αv-;άρκε ι, μ�;ρ,1ές : :olJ Lιed (=τρσ.γουΖ ιιΔ - Σ.τ.Μ.) κα: της σονό:τα.ς και cπι; παλιές ±::χνσ.λ'Ιj-τ.τι.ι�; (sequenti:ιl) μο;ηίς ττ;ι; ς:ούγχα.ς, τη; 7tιχ.σ· -;:χ.κιiλι� τοϋ cl1acont11>8 l σ. ·ι.σ.ι τών άλλων μcρφων που 6ασι ζrΝtα.ν σ�ήν μi\l'TjTIJ χα.ί στή·ι π:χ.ρcιJ.λ:χ.-:-r,82. 1Ι ένt'.Jπωτη 7.?� fχ2•1: 'Ϊj παλιότερη μοuσι κη fιτσ.γ έλεγχδιιενη Y.a.t με· - :ρ..,11ι.έ•ιη, fστω Χαί 1ιόνο έ;αιτiας του έν:σ. (ου χ_ει�ισ1ιοΙJ τοΟ · σuγΧινησια:mϋ περιεχομ.έν:')Ι), ένω ή έvt'.>r.ωση πω lχανε ή , σύγχpΟ'Ιή τους μ.ουσιχή, με τή �νεχ'!J της σ.νοδο κα,ι πτωση, ε•ιτα.,η Υ.σl ι.ύση, zχθεση Κt d•ια.Π't'Jζη, Υ(tσ.ν ένδόμ')χσ. σuνεχιi)ς ιiνσ.νεώνcντσ.ν κ:ι.l τήν 1t?οχωροϋσι πηγα!· -ιιΝτα.ς άπό τ'f1 μ.ι ά·ι έκφpσnttχή lν-:α.ση στήν δ,).λη. wlσσ.με τb δέΥ.α.το δγ�οι; ,α!ώνα. κάθε μr;ιυσική γραφόταν λίγο . π,λ·'> γι� ε:διχη -περίσ-:αση· τ.αFαγγελ•,6-:α.v 6.πό �'l"','I ήγεμόνσ.. iπο τr;·ι 'F,·.,,χλησiα η &.πό εvα 6ημο-: . ικό σ-:μ6ου ;,tο χα.! δουλειά της ·ί,-:α·ι νσ. yυχα.γωγf,σει μισ.ν cώλιχη χοι νωνίσ., νά 61�σε1 6
χ.τός &.πό τί; έ,αλησια.στιχέ; λειτουργlε;, τι; γιορτέ.; χα! τίς χορε:.ιτ:·ι.zς διασ-.<εδά.σεις, ή μεσαiσ. τά.ξΥj σπ:iνι:ι. ιίχε εύχσ.t· p!σ. ν' ciκού:,ει μουσική· μο•ιιiχα. κσ.τ' έςαlρεση μποροΙJσα.-. τά μέλη ':ης νά. παpcι')((Ιλr,υθ'fισο:.ιν τη, πcιρα.στό:σεtς των bp χr,σ·ψίι·ι, πού +,σ:χ'Ι cτή·ι ύτ.τ;pεσlα των εύγεvω•ι χα! τώ·ι α,,j. λιi1γ. Κσ.τά. τσ. μέσcι το:, α!ώνα οι Ιiνθρωποι άρχισαν ν� 'Ιt ι:ιθουν δ-;ι σ.·?J-;ό ήταν ιiδυνcιμ!ο: χα.1. {δρ1θηκα.ν δημ.cτιuί δ μιι.οι σuναυλιιi)ν83, Τά. .ipχικ.ά tδιωτασ. collcgia musica (=μουσtχ?ί σύλλογοι - Σ.τ,1,1.) προλεlανο:ν τδ δρόμο γι¼. δημόσιε; συν:wλίε; κα\ μ' αύτά ιiναπτύχθηκε μουσική ζωή ;-;οι) '1J μsσ:χίσ. -;:iξη 1(t().'I σε θέση •ι?J. 'tΎjY πεt δική της. 0[ δ (ttλοι συvσ.υλιών vο:χισ.ζσ.ν cιίθου:,ες κ ι οί μvυσαοί επαιζαν μέ πλη?ωμή 1ιτ.ροσ-tά. σ! σ.κροα.τήριο πού δλο και σ.ύξα.ν6ταν 84. ToOto δδήγησε στή δημισυργ!σ. Ηεύθε;,ηζ d.γopdς μου :;ι·ιtών πpο:°:)yτων, π:ιυ dντισ-::οιχοϋσε στη λογοτf!χν ιχή ciγo pά μέ τις έφημεp(δες, -;ά Τ.εί)tΟΟt'Χιχ Χctί τού; εκο6τε; τη;. · 1':yω δμ.ως ή λcιγοτε.χνί:1., imως :,,ι ή ζ(t)γρα.φιχ.ή, fγινε λί γο· r.ολύ ιi·ιεξά.ρτητη ιi::ό τήν r.ρακτική ά.ξιG'Ιtοίηση των τ.ρc,:ό·r-ων τη,, ή :ι.ουσιχjι =ρίμει·ιε λttt:')Ι)pγικΔ δεμtγη μ' ενα. σκοπό ίσαιιs το δiκατο δγοοο σ.!ώ·ισ.. Πptν ιiπό την ι. ποχ-ίJ σ.ύτη δέ•, είχε &.tά.F;ει τ:ποτ:χ r.?:'.ι νό.χει χσιρ:1.χτήpα Ιi χ.ρηστηι;; μου:,�·ι.ης, �"61 -;.α.θrφή μcυσική γιά συνa.ω.ία, π:/ι δ μ6vο; ':Υjς σκοπ!ις ήtcιν ·ιά. εw:ρράσε.ι αtσΟήμα-;α., ύπ7ι?ξ• μο ,ιά.χα. ciπό τό 6i,-.σ.,ο ίΞ":'δc;ο σ.ίώνα. κα.! μετci. Τό d.κρσα::1/ptο, τ.:-ύ πα.pα.κcλο:.ιθουσε τiς l1jrιόσιες συνσ.uλίε,, ci'M κάμποσs; οιισιώδε:ς άπlς,ει; ήτα.ν δια.:�;ορετ:·ι.ό ci;-;b χεί·ιο ποο μπρ=i του δ!νο,,τα.ν μουσι κές έΥ.::ει.έσεις στι� αύλέ;: πρωτ' ,iπ' δλα. ήτιχν λtγ6,Εί)G ά.σΧ'Ι)(ι.ένο' στΥ/'Ι ΧριτtΥ.1j μουσtκ'i/ζ, γ ρο_μμ!νηζ γιά λόγου του Υ.ι οχι γιιχ σΥ..οπό Οpησκευτιχό· ήτα.ν κοινό ποiι πλ"Ιιρωνε τrι :ιουσικ;� του γιά χάΟε σ-.Jνσ.λ:α. χω ι:,ι:�τi Κt ιποιιένως lΠFε7:Ε γα ίΥ.:χνοποιηθεί χ:χ.ι V(I. κερδηΟε.ί ιττ:α.-,.Ειληιψέ-ι:ι· t1\Ι"('-'εντpωνότσ.ν ά:πλω; γ:ιχ. ·/ σ.-::c.λα.ύ,;ει τή μουσιχή σιχ μουσική, δ-ηλα.δή &.σχε τα: ι ι δποιοο'ήπο-:ε ino σκοπό, δr.ως ι'Ιις τιόρσ. O'J• νέβαι•ιε στήν εκκλησία., σ-;ό ';(.Ορό, στ!� γιορτές της πόλης η _ ci.ιό ιισ. κα.ί στό κοινωνιχό πλ a.ίσιο των σ.ui.ικων συ·;αυλιων.
107
Τά. tδιόμορ?α. τοί.iτα. χα.pα.κ.τηpιστ ι κσ. του νέου κοιΨ)ί.i τύιv συνα.υλ ιιi'1ν συγεπ:ίψερα.'J κα.t τόγ άγώνα γισ. έπtτυχία., στόν δποίο τό κύριο δπλο ήτα.ν ή cυyΥ.έψ:ρωση, ή έκμα.!ευση κα.ί ή συ:Jσώρευση έντυπώσεων κ ι άπ' τόv δπο1ο κα.θ,ριζόταv τb παpα:pορτωμε:νο έκείνο ίίφος, πού πiσχιζε άο ιά:κσπα νσ. έπι τείνει τήν έκψραστι κότητσ. τη; σύy{)εσης - ίίψcς πού συνε νώνει σ' l.νσ.ν κοt'ιο τύπο τη μουσι κη τοσ οέΥ.cι::ου lνατου σ.t<ί>· νσ.: Ή μεσα.ία. τάξη γίνετσ.ι δ κύριος κσ.τα.vο:.λωτής μου,,ι χ:ης Χt ή μουσtΚ'η eύνοοίιμε νη τέχνη τrις \.ιΕΟ:ι.ίας τά.ςη,, Yj �ιορψή στήν δποlα μπορεί γχ έκφρά.σει τή συγκ ινησισ.κή ζωή της, πιο ά.μεσα. Y.t cχ,.,φ,πόδιστσ. άπ' δ,τι σ' δποισ.8ή1tοτε άλ λη. Και κσ.θως ή μουσικη τώρα. ψτά.νει vσ. γρiψεται οχι γιά. τεΟειμένο σ-ι,οπό, παρά γ ι(.( νά. έ·ιιqψiσει σ.ίσθήμ,ατσ., δ :Jυνθi της δχt μόνο άpχίζει Vζ.t ν ιώθει &.γτ:πάθει α, γιά. κάθε μcυσι κη γρ:φ..μένη γιά. είοι κές πεpιστά.σεις κα;! γιά. έκπλήρωση παpο:.γγελιG'J'ι, !iλλά. καί νά. περιψρο·,εί tντελω; τή σϊ,νθεση σό:ν ύπαλληλ ικη δραστηριότητα.. Ό Φίλ ιr.r.ο; Έμμα.νουΥ/λ Μπάχ ήοη θεωρε! γ ιά. καλύτερi τ!:Ιυ τά. χομμά.τια, πού γpά. φει· γ ισ. τόν εαυτ:ι τ,υ καί μl·�ο. Αότό :iνσ.γγέλλει μισ. συνει δησ ιακη σύγκρουση κα:t μιά. κρίση εκεί ποίι σε προγενiστ� ρου, χρόνους δiν ύποφιάζοντα.ν δ-:t δπrjρχε δποι ουδrp;cτε εί δους ά·Jτ!θεση. Τό γνωστότερο ·ιtαί πιό ξcι:r.c:υστό παράδειγμα. των συγκρούσεων, στίς δπ!:!ίες lοηγεί ό νέος ύποκειμενισμός, ε!ναι ή αποξένωση ,ou Μότσα.pτ &:πό τον έργοθότη του, τόν &.ρχιεπίσ,ιοr.ο το'} Σάλτqιπουργκ. Τίπο-:α δεν ε!νσ.ι τυπικότε ρο γιά τήν &.,i τίθ�ση, πού &.να.:pα.ίνετα. ι τώρα. &.•ιάμεσcι. στόν μουσι·ιιό μs τήν ύπα.λληλι κη ά,;,:σ.σχόληση καt στον δη1ιιουp· γικό συνθέτη, άπό τ�ν δια.ι:;;,οροπc:!ηση το'} 6ιρτου:ιζοu &.πό τόν συνθέτη κcι.ί το:ί κοιvου μουσ ικοί> της όρχήστρας &.πό τόν διευθυντiι της. Ή έξέλιξη r.ροχωpεί έξα.ιpετ ι κά γρήγορα. κι ετν� έχπλ-ηκτικό τό δτ ι ή ελλειφη &.πόλυτης γνι�σης €:Jτω κι ένός όργά.νου, :i:c:υ τόσο χαρ:χ..κτηρίζει τb μο·�τέρνο συνθέ τη, ε!ναι "Υj δη κα.τα:pσ.νής στήν περ1πτωση τοϋ Χ&.υvτν85, ·ομω ς ή έμφά.νιση τοϋ άστι κοϋ κοινc:σ τιί1ν συνο:.υλ ιων δχι ι.ιόνο αλλάζει τή φ1ση των καλλιτεχνικών εφφέ και την ]08
Υ.οιν�1•1αη θέσ1 του χι:χ�λ":έχΥ'η, &.λλά. "Καl δίνει καινούργια. κατευΟυνση στrι μι.:;υσι Υ.η συνθεση χαι νέα. σημσ.σίσ. στό κ&.θε μεμ�νωμένο fργ� ιι.έσσ. °:Ύ/ συνολιχη παραγωγή ένός σ,J•ιθέ , τη. 1! Οει�λ ιακη δια.φcρα. :r.νάι�εσσ. στό νά. συνθέ-:ει� γιΔ: f. να.v ευγενή η τ.ροσωτ:ικb προ:πα.τη γενικχ χα! στό νά έργά. ζεσ:r.ι γ ιi [να. άνιί1νυ:ιο κcινό συναυλιών εινο:.ι δ-:ι τό εργο �c�, παρ:r."(Υέ_λvετcι.ι Ο'J'ι;ήΘως προορίζεται , γιά �ιά καt μόνη εκ,�λε:;η, ;;γω τό κομ:!.σ.τι γιά τη συναυλια. γρα.φετ,:r.ι γιά δ σο το δυνατό περισσότερες έ,;.α.ναλf;φεις. Αότό tξηγει δχι μό νο τ�ν περισcιότερη :;,ρον-.1δα. ι!.έ τrι·ι όποια πσ),λές φ:ιρές συντι θε:,αι ενσ..:έτ:ιιο εργο, άλλά. χαί ,ο� άπαι't'Ι'ιτικδτερο τρό· . πο- με τογ δ,:ο:ο το τ.αρουσ:ά.ζε1 δ συνθετης. ΤιίΙί)α. πού ε!y.,:ι ουyσ.τό νά δημιουργήσει εργο:., που δε flά παρσ.οίνον-::αν στή ).γ1;1μονιά τ6�ο γρήγορcι. δσο τά. r.σφα.γγελ ιιi,ια. lργα., χα.τα. ;;:α,.:τα ι ·ιά δημιουργ-ίjσει lργα, «ά,θιiνατα,;,. "Πδη δ Χάυντν σuνθέτει τ.,:;λύ ;;ιό ·πρ:χ;εχ_:ικ.χ κι ιiργ:'χ. ιiπό τοίις πpοκ:r.τ6χ:,υ; του, dλλά. κι αυτός γράφει πάνω ιiτ.ό έχα,ο συμ?ω-ιίε· έyώ � Μ6·c,::;σ.ρτ γριiψεt τίς. μισές κ ι ό Μπετό6εν μονάχα. έ;� Ytιi. Η τελικη ιιετα6ολή άπό τήν ιiντικεψε•ιικ.;ι σύνθεση �πl .tσ.f·"·Πελία. στή ::;�'Ιθεση σά•, προσωπιχή έξομολόγηση σ�ι.ί 6:χι.νει κά.που άγιiμεσα στ!ιν Μ6τ,:Jαρτ κ:χl στό·, Μπετ66εν ' '/ι, .,_....χρι 6'.στzρα σ:ι.tμα, στψ α.παρχη τrjς ώριμότη-::ας του Μπε;ό6ε�, οτ;λαοή a. μi�ως πρίv ιir.ό την Ή ρ ω ϊκή - σέ έποχή, :cτ.ι;;μzνω;, πού ·ή οργά.νωι;η ,ων δημόσιων συγ:χυλι6:1ν εlνα.ι κ ιόλ:r.ς πλήρως ά,γ:χπτυγμένη κα! ,ό εμπόρ ιο τ·ης μωσι κ·ίj;, που γι,�. :s:ρώτ71 ι;,ο?σ. κερδίζει εδ:χ9ος μέ τήν .iνάγκη iπανα λτιπτι κων παραστά:Jεωv, ciτ.οτελεί τή•ι κ:ίρι:r. -::ηγή ε1σοδήμcι ::-.ς το:} ιj.υ•;9έτη. Στήν -::ερίπτωση τοi} Μπετόβεν, ά.πό τήν i :τοχή τού-:?./ κ:χl 1�ετά., Υ.άθε κα ινούργ ιο ερ"{ο με κάποt!:Ι μέγε· Ω�ς.e!;ια.ι �κι:,,ραση δχι μο•Jά.χα μιi,; καινούργ ιας !οέσ.ς, άλ λα. �πισης x:t.l μι:iς :�αινούργι :t.ς ψάσr,; στην εξέλ ιξη τοΙJ συν Οc'τη. Μισ. τέτοι"- iξέλιξη μποp!:!Ομε 6έ6:r.ιcι. νά. οιο:.κρ(νουμε στήν πεpt-::τωση του Μότ:Jα.ρτ, σ' αότόν ομως 816λου δεν πρέ· πει ν' &.•,αζη-:οίί:,:,ε πάντα. ,ηv προυπ60�ση μ ιάς και-ιc:ίιργιας μ:pωνiα.ς σ' εyσ. καινούργιο στάδιο τij� "Καλλ ιτεχ•ι ι κης ,ou � ε,,έλιξη,· α.ότ/;ς γρά.ψει μιά. κα.ινούpγια �υμι:,,ωνία. δτα.v -:ου 109
χρεtάζεt::r.·. η ΙS-:αν τουρχετ,.,l στο νου Χάτι, ο:\ω; ή κα ινούρ για τr,ύ-;η σύ,ιΟεση δέν είγσ.ι ά.vιχγχη \ίΙΧ, εί'Ισ.ι κα,::ό: κά.ποιο τρό-r.ο ,j9ολογιχό: διαψ:,ρετικ:r) cχπδ τίς Π?ογενέστερες σuμι:;;ω· νιΧ-ές τω ίδέ�ς. Ή τέχ·ιη Y.t ή μαστcριά, 7.Ου οi,ι είvαι δλ:i τελα. χωρισμένες σ' αυτόν, εrvαι tντελώς ξέχωρες στόν Μπε τόοεν, ενώ 'i/ ίδέα τοϋ μιηαδικοϋ, &:;επσ:ιuληπτου, ά.πόλυτα ά.tομικοϋ έ'ργου τέχν11ς ,.ρσ.γμ:;ι.τώνεται άκόμ.σ; κ-::ιθαpότεpα. σττι μουσική πσ.ρ:'ι. σt'1/ ζωγ;:ιαψική, μcλονότι ή τελευταί::ι ε! Υ.ε ,Κ\ιi;:�ί/.ptΟΠΟιΎjθΕί ΙΧΤ.Q τη ΟΟtιλειά, ':�ij ιιάσ-:σpη ο:(��Sς τ.ρ(y_ Καί σtή λcγ':J;:εχνla. lπίσης ή χειpαφέτηση τοϋ Χσ,λ,.ι τεχνικου σΥ.ΟΠΟU ά.πό τb πρσ.κτιχα ;ι.αΟηκογ ήοη ειχε ε-;-;ιτε λεσ()εϊ εντελιi1ς στις ήμέρες του Μπετ66εν κι εrχε -γί·ιει κάτι το τόσο συνηθισμένο, ώστε δ Γκα.ίτξ μποροϋσε vά. Ισχυρισθεί, κρατώντιχς κάτι άπό την έπ:χρση τοϋ πρακτικοϋ μά.�ορη, 1\-;ι δλ η του f. ποt.ηση ε!χε τυχα.!α καταγωγ-ή. 'Ο Μπετ66ε•ι, πο•:. 6.κόμα η�α.ν cίμεσcς μαΟητης τοϋ Χάυντv, τc] δπΎjρέτη -:G.1ν f,·γεμό'ιων, θέ θάνιωθε τ6σο r.ε;:ιήφανος γι' αύτ6. 3.
Ή καταγωγή τοϋ οiκιακοϋ δράμοτος
'J'), σ.στ:-ι.ό ι �:,flιvν�r,ημα: τ,;1y 1;θιί)γ κ:χl τής οικο-γεv.ια, 'Χ� ζu1ης έ'JC'Ιtροσωποvσ� μιiι. δλcκληρω.ική κα.ινοwμ.!α. σ! σύγχpισ,1 μέ τ!ς ποοιΔε; μc.r,ψές το:} ήρωtΧ':Jϋ, τοϋ πο�1.ι.ενt· -ι.ι;:} Υ.:ι.ί τcϋ μ•>θιστοpήμα.τος ;.:ο1χε γι.χ θέμα. του περιπετeιe; καθαριιάtfι)') (ι•,:ψ:ρές π::ιύ cέσποζα.·ι σ' δλόχληρο τό χώρο :7!ς :λαφρiίς πεζογpαψία; ίσcφ.ε τά. ιιiσο: τοϋ a&κ:χ.του orooo� αιω νο:) , 6)στόσο οέν ήτα·ι διόλω τδσο σχ.όπψο: κα.l μεθοa:·ιn. ά.ν τtΟετο πpός ,ή•ι τ.::ιλι6τερη λο-γο,εχνlα. δσο τό αστι'Κό ,pάμ{Ι., . , ποu :iνα.ψάνr,κε σε συνεl6ητή σ.ντίθεση ;.:ρο; την ,ιι.ι:ι.σσtκΊ ι τραγωδία ·ι..ι εγιν� εργσ.νο τiι:;; 1:πα.να.σ1:dτικης άσ:ικijς τσ. ξης. Ή ϋπα.ρξη ·ι<.αl μ:1,10 ένός tξυφωμένου δράματος, οι πyω .; r σα·� ολοι μέλη τη; μεσο:ί:ι.ς τά.ζης, 'tα.γωνιστέ; τc'} δπο(ι� ι ήτα·ι, κ:;ι.θο:υτr1, [κφpαση -:ijς σ.πα.l-:ησης -:ης τάξης ο:ύτη; y?j, λη'1)θε'ί εξίσc.υ σοβαρά ύπόψ-η ιιέ τfιν -:άξη τώ\/' ευγενών, &.πδ την δποία. εlχαv 6γε'ί οι 'ijpωες της τρα.γωa(ας. Το &. στtκό 13ρ:iμα. εύθύς έξα.ρχης συγεπαγότα:ι τfιν σχετικοποίησr; 110
χαί τήν μείωση τών r;r.;ωικfiΊν ,ι� iρ�στοκρσ:.:ι;ι.ώγ άρετγκρουση, ομως ήταν τό πρώτο πα.ρά6ειγμ<1. οpάμ.cιτος πι,ύ i.f.-ι.v.yε τή. σ,5γκρ:;υση α.ύτη κα.-:-εξοχή θέ μ.σ; ,'Ν καl πcύ τ(.ιποθετήθΥ,κε ά.νοιχ-:ά στην όπηρεσ!v: το:ξlκου &γι:J •ια. Τό Οέα.ψ? πivτα. διέδιδε τr,ν 1δ$ολογία τώ·ι -:άξεων πο·, τό χρηματcοcτοϋσσ.·ι, ομως ο! ταξικέ; οιαt'οpές ποτz r.ρίν οέ.,; εfχ::ι.•ι ά.τ.οτελέσε ι ;ι.ά-:-ι πφισσ6τερο :iπ� το λ:χνθά;ιο,ι, καί r.ι.;τέ το !κοηλc κσ.ί ρη-:ό, περιεχό μενο τών -προϊό,,των τους. llcτέ. πρlν δέν είχα'/ &.κουστε! λόγοι δπως c! έξης, άς �οij με: «'Αθ1:ναί:ιι �σείς &ριστοκράτsς, τ χ κελsύσματα -:ης ήθι Χής της σuγγέ·;ε:σ.ς πού πρεσ6ε�ετε οέ·ι συμ6ι6άζο·;ται μέ τlς &.pχές του δημοκρατικοσ μας κράτους: οί ηρωές σας δέ,1 εΙ να.ι �να.χα iδελ :pcκ,6·ιοι καt μητpοκτό·ιcι, &.λλ
μορ:pίε; τής δpα.μα.τ ιχ,ής μc;,φi,ς ε!·ιαι οτι 'ή δ1α.λεΥ.τι�τι τrιι; φύση την χ.ά.νει ετοψn δρ-y:ινο τ.ολεμιχης, ΙJ'>στόσο δ ιδι!>ς δ δ?α.μσ.το:ιργός ιμ:τοδlζετα.ι νά. πιiρει δημόσι:ι θέση ιξα.ιτ!α; τiς •ά:ντιχcψενι11.ότη�• της. Το παpcι.δεχτο t, μή της πριr π�γιiνδσ.; €χε ι διαφιλcνι κηθer σέ τούτη τή !ι.ορφη τlχνη; ;τψισσότερο -:�.π' δ,τι :,' δτ:ο:αδή:τ�ε άλλη. Ucι.ν-:ως -:ο πρ66λΥ/μtl, πpω-:οεμψα•,!στηΥ.ε α;;>c:J ό c ια.φωτισμb; εlχε μετα.τρέ9ει -:ή σΥ.η'Ι'ιι :ιέ κοσμικδ &.μ6ων:ι Υ.σl σέ έξέορ:ι, ·..:ι είχε στή·ι πριiςη απ:ψ,ιηθει δλότελα. την κα.•ιτι:ινή «ιiνιδιοτέλεια.• τ'i),; -:έχνης. Μοvιiχα μι(Ι. lτ.:ιχή, ';cύ π:στ7uε τ�ο σ-:έ?�σ. δσο α{J τή στή μc;;,ψώσ:μη χ:ι.ι 6eλτιω,ιμη φuση τοι1 ά.νθρωπ�υ, μπο ρο�: νά. δε:ιμευθει στ11ν καθα.ρ(Ι. σκόπιμη -::έχνη· Υ.ά.Οε σ.):· λrι έποχή θ' &.μψiσα.λλε γ:ά. τή σχcr.ιμότητ::χ. μιa.ς, τόσο ά.δε ;ιQ.; δ:δ�,;�λ!σ.ς. ΊΙ πρα.yμσ.τιχη πσ.•ιτω; διc:ι.ψ.ιρα &.νιiμε:ι« στο iστιΥ.? χcι.ί στό πρσα.:ιτι κό δρi1�α δέ σ·Jνίστα.τσ.ι &.κpι6ώ� :;το γ<-γο-ιός δτι δ "Ιtολιταό; χα\ Υ.ο:νωνιχός σκοr.6;, .:ου '"ρc;τύτεpα. ί.ά.νθσ:ιε, τώr,α ;;ι;ι.(ρνει άμεση εΥ.:ppσ.ση, ά�Η _στι v,.γο·ι?: δτι ή Ζρcιομχτι κή σύ-yχρωση δέν λο.οο:(νε: πια. χωρο: &νά.μεσ� σi μεμον�,ψ.έvσ. iί,τσμσ., πr,,p\ σ.νiμεσ,: ν��ν �?ωσι χ,:ί σ:σ-'1:; θεσμ,;:jς, στό ::.τι δ ηpωας τωρcι. &.γω�ι1,,cτ:ιν εναν -::ίσ·ι σ.·11;η,υ1ιων δυνσ.,ι.zων κ ι επ;,επz νσ. δισ.τuπωσει τήν. &π;· ;ψ1ιτσυ• ·}rι -;ο:ι ,;;_�'J &.:,,ηp'Ι'.ιι.έν-rι ιεια, σσ:ι κ::χ.ταyyε.λ!ο: τ9'/;έγκλήσεt ; ιλιβ; χ:1.l δμ ΙJ.Cικρl Οι σ.τα.ξης. ι 5 :; • κΊ' ι σοι.ς χr:ινων J ,.. γιr.ι ο.ν, 'Ε • ι · :ιεtς• « κ:> -.:ληθυν:ι zνσ. μ' d:ρχίζου•ι •>: r ·N'/) -:�>;'1. .:; ; -::δ ένι κό «Σύ• .•Τ( ε!•,r,ιι σι νόJJ.Ot σσ.ς, ποίι γισ. δσ.ύτοu; κα.uzι6-,,.-,τ.• r,ητοp:.ύ�ι b Αίλλο, «πc:ι.ρσ. σ:ιφίο: τώ·� tFελων -..:o:t ,ι'ί)v ι;ξιί.ων ή τόλμη, οpγ:ι.vο Υ.α.ί πpοπsτο:σμοι. κσ.θε σcις r.cr ,.:,.ι·,θρωτι':;; Μ' cι:ί-:ού; τ:μωFεiτε στοίι.; αλλοu; οοα �σ.ν�τ�. τοίί λό)'Ου σας, Υ/ θα 'tα κσ.νατε α.•ι 6pι:1χό?σιστε σ-::� 0,εσr; τοu;. Ό διχ-:ι?-:ής πού χcι-::αδιΥ.i;ει τbν ψτωχό γ_ιcι.τ 6 ει11:ιι ·,1λέψ:ηζ, 1ιι σ.υτcς χλέ<;:τr;:; θ&τ:ιν, α.ν r;:.αν �-:ωχος»Β :, Λ δ · γο: σ:ιν σι'Υ:?iις -;::,έ δ!ν είχα.ν ξα.ν:ικουστεί σ ε σο6α.ρό �Η�· 'ΛλΗ ό M.::,:;�i r.ά.ει σ.χόμα μο:,φύτεροι.: «Ε!:.ιαι 9,ωχ::.ς, t: ::cιο·ίj ύ.:ά.ρχ(.,u•; a::ipcι r.ολλcί πλού?ι?t:ι- - λέει ενσ;; &.πο -::οiις χ:ιpcικτiιpεζ του. Τούτ,J εlνσ.ι κιόλα; ή φω�ή σχεδόν τc.Ο Ι'κlρχσ.pτ Χσ.ο\J'Ιtψαν. "Ομ� 'Ιt:r.pόλο τον κcιινουρ-yιο το'>· 1J2
τι, τόνc τb σ.στ;κό δράμα το:} δέΧ«.-:ο:ι Ι\γδοου ι.ιιώvα. δέν έμπ. ριiχ�ι τά. ·4ιτ-ί1?ια ένό,; λ::ι:κ.ού θειiτpου 1tεpισσ6τερο &.π' δ,τι τό προλε,α.ρια.χό δριiμσ. τοο οiκα.του lνc:ι.,;ου· χα.! τά. δuό εΖ vσ.ι ciπστiλεσιι.α. μιaς tξέλιξης;, χατά. τή·ι bτ.οiα. !χει χσλ!eί χά.θε σύyδεσμο,; μέ τόν cίπλό λαό, καi τ(Ι. δυ!J 6α.σίζοντιzι σt θεcιτ?ικ.έ, συ1ι.6άσειι; πκι τ.ηγά.ζουν iπό τδν κλα.σσιχισμό. Στη Γα.λλία., τό λαϊκό θέa.τpο, ποδχε στb ένεpγητικδ του i?ιστοuργήμά.τα. δπως δ Μaiιr� Pathelin ( :M6.σtpo • Π ο: τελέv - Σ.τ.Μ.) , τό πιfτa.ξ ε δλότελσ. εξω ά.π' -:η λ:ι-yοτεχνίcι. τ:ι α,j},ιy); θέα::?ο· τό 6ι6ί.ικ.1> • ίσtορικό lργο χα.ί τή φιiρ σοι. -::ίς ιjποχ.ατά.:,τησε ή ύy1,λή τρ:ιγωοίο: χαι ή σt'Jλιζσ:ρ:σιιt ·,η. �:σ.·ιοη-::ικ.r.;ο:ημένη Υ-ωμωδία.. Δtν γνωpι;ουμ.ε :iκpι6ως τι είχε έπ�ζήσει από τηv παλιά. μεσα.ιωνική π:ι.ράδοση στtς ί.αϊκέ; ,;;�η·ιές τ'i'jζ ε'Ιtοχης τοϋ Υ.Λα..σ:ι�χού δp,iμ«τος, σ.λλά. στό :pιλολογιχeι θέα.τ?Ο τη; ΠFΙΙΙ'tΕι)Ουσ,:,; χσl τjjς α.uλij,; &.jιφί6G ι.? εt·ιοι.: σ.ν ιi-;:δμεινι -::ίπr;τ,,_ πε;,ι σσδτεpο &.π' δ,τι περιείχαν τά. lpyrι. τοΟ Μολ;έρου. Τό δpά.μα. έξε,.ίχΟηχε στb λογcτεχνι Υ.b tΥ.tί'ι? ε:δος, στι C17.0:(Ί 'tct lΟεώοη τής α1λιχ'i)ς 'ΧΟΙνωνίσ.ς, r.o-.j εfνα.ι στή·ι όπηpεσία. τής :i.r.όλυτης μον::ιpχίa..;, 6ρηκο:ν τη·ι -;:ι� άμεση χ: iπιόλη-::ι κή εχιppa.ση. Κι ίγ ινε τό α.·ιτtπρο σωπεuτικiJ είδο;, l:ιτω κι.ιί γι� μόνο τδ λόγο δτι ήταν χατάλ· λr,).? νά. τ.cιρα.στ:χ!Ιε� μ' έντυ:τωσισ.Υ.ό κοι•ιιι))Ι-χ.ό πλ:χ.!σι σ κ� δτι c! θισι-::ριχέ; πα:ρ:r.στό:σει; -;,;p:χ,9έρα.νε ε!διχ-η εύχc:ι.ιρίcι. '(tά. �i i..ιΖ,:χτeί τb μ,εγα.λείο iu ή λοι.μπpότητσ. τ9Ίς μcv:ιρχlcιι;. ra: μ:ιτί6οι. του fγιναν σ'.J1ι6ολο μι�ς ζωης r;ιεουοσ.λ(ΧΟ - ήρωι· JΙ..f.;, 6:χσι�:ιlV'Ιj ; στήν ίοέοι. -:71ς έξουσίας, της όπrιρεσια.. χιχι τη; νομψ.οψρmνης, ένώ ο! ή?ωές το� έγινα.ν τι έξιδσ.νίκιυση -:rις Υ.�ινωνιχ.ης έχείνης ::iξη; πού χά.pη σsήν d.παλλcιγή τη,; c i πό τι; μιχρr.ιφροντί!iξ; της χι.zθημερινη.; ζωη,;, μ:-:ο;,ο:ϊσε σι τούτη τήν •'ιπηpε::r:cχ Υ.::ιί τη νι,1,1,ιμοφροσύ·ιη γ(ί δει τά; ύψηλό τερ� r;Οιχ.ά. tδεώδη. ΌλrJι δσσι δέν ή::fcιν σέ θέση νά. ci1'1t ρωθοϋv στη λσ.τρείσι ι.χ.v:ών 'tιι)ν ιδεωδών θεωροuνταν είδο; d.ν θρu1πων πού e?ισχοντcχν lξω &.πb τi δρια τη; δρc:ι.μιχτ ιχης Περιcιιπης. Ή τciσr, πρός την ciπολuτ:ιρχία χι ή προσπιiθειι.χ. ν όl κά.νοvν τον α.όλι'JC.δ πολιτισιι.ό πιό &.ποχλε:στιχό χαι πιο ΙS \.ιοιο 11! τό γα.λλιχ,ό πpό-:υπο, δοήγησε xu ιπήν Άrrλιcι, l-
=
8
113
ιLέ σαρχοιστικέζ μr:ηχτές γι� ,τι·ι ά.νώτερη τά.ξr,89. Ώ:,τόσ? στό τ.αλιότιρο lpά μσ. πατέ �i·ι ,.αρουσ(α:,οι•ι lνσ...ρ6:;ω;;ο :):. πό -:ή μεσcιία τ«ς71 πι;,) νδίχ�ι ιιεγα.Ητ.ρετ.ο χαι c;:.ιν-:σ.ρ:r.:ι.-:ιχ� πετ:ρωιιένο χα� ν:ί έπιτελ�.ί lνα εύγενικό και ποιραοειγμ�τικό έκπρ6σι,:::οι του ά.σταc;:ί δρώ,.ιατο� χz:ρ,:�z .ι.σ.τόρθωμι:ι. -:οϋ·ιτσ..ι τώρα. τόσο άπ�λυτσ. 6.πό τοϋτο τόν ::εριορισμδ 'Y.t :i πii τήν τ.ροχο:.τάλ71ψ71 'Ισ. θεωρούν τήν προοιγωγή έ·ιός &στοίι σε πρωτο:.γωνιστij μιi;·ψα.γωδ!ας σ:ίν ξειrtελισμό τού είtου;, ώστε Gέν μr.οροϋ·ι ..ι& •ισ. ορι;ϋν ε;:ιαμα-:ουρyική lννοιοι στή·, �:,1ywση του fιρι,�(Ι. τ.ά.·.ιι,1 6.π' τό κοινωνικό έπίπεδο του μέ σου :iνθρώποu. 'Ο).όκλ71pο τό πρόβλημα. το χρ!vοuν άπό την &νθρωπισ,:κή σ"Ι.οπισ. κο:.! q;ρcνοϋν δτι ή όyηλή θέση τοϋ η ριJ}'J. άπ),ω; μ�ι<:>·ιει τό ένδιοιφέpο ν του Οειχ-:η γι?ι. τη μο!ρ« ";(ΙΙJ, έq; όσο μο·ιάχα γti τtpόσωπcι της fat«;; ΧOtYWYtΚjjς τtεptω· πης ιι' σ.ύτ;,, εΙ11αι δ:ι•,ατό ν?ι. •1t1�σει γνψιιο σuμπα.θ71τικό !ν ο:α.ψέρον90. 'Γή δγ,ι•.ι;κρα-:ική άποφ71 ό1tα.ι·ιίσσεται κtόi..οις ή ά.q; :έρωση τc;ϋ Έ μ π 6 ;:ι ο u τ ο ίί Λ ο ν δ ! '/ ο υ τον Λίλλc., :ι.: οί ά.στοί ορcφcιτουpγοί στό σύνολό του; συμμορφώ Υο'ι'-:αι ,�· αότή. Πρέπει •ισ. [σοσταθμ!:,ουy -:ή•ι ιir.ώλεια. -:ης ·jψηλης Υ.?t•.ιωνικη; Ο.'σης, ;;ού ε!χε δ ήρωα.:; της κλα.,σ:κης τρα-γωδ!«ς, οαθ:χί·1,;·1τα; χr.χ.ί πι.Qυτ!ζο·ιτας τb χcι.ρr.χ.χη',ρ:χ t?•J χσ.! τr,υτο bο·ηyεί ι:;:? ψυχολογικό πα,ρcιφόr,τωμα τ,ϋ δράμσι·· :?; κα� οημιου:ιγε! μισ. άκόμοι σεφά πr;ο6λημά:-:ων, αyνι•>· -::t•'Ι σ� r.ροyενiσ-:ερους Oε7.tptY.O'�ς σuγγρσ.φείς. Έ,it,, :' ιi•ιΟr;ώπιvcι 1ψό-:uπςχ., πού ιiΥ.ολο:.ιθ,υ,cιv οι ι:;χα.πα.ν�ίς τη.; χαινούργια; ιiστικης λeιγοτεχνίας, ήσ:χ.ν α.συμ· 6!6ασ-:::χ μ! τήν r.:χ?σ.G,;;σιι:ι·.ι·Ιι άν-:;iλr,ψη γι¼. -:ήν τραγωδία χι:d. ,:bν �pι�γιχ6 1ρωιι, tώ;:ια όπογρiμμιζα.ν τb γεγο·ιb; βτι ·i, εποχή -:ή; κλασσtΥ.ϊ;; τραΎ1t1οίσ.ς ε1χε περ:i-,Η χα.! χαpcι· '/.-:fJριζαν τούς οcιc;χάλο:.ις τγ,;, τήν Κορν!ϊγ και τόν Ρακ!vα, άr:,.(;:,ς λ:ζιπλό-χeι:.ις91. Ό Ντ:·ιτερb iπαιτου:;ε τήν κι:ι,�ργη· ση, :ώ·ι σχ,:,ιvcτε•,ι71ν ιiyσpεύ:;.ω·ι, π:ι·) :!,; θεωρούσε Υ.:α άνει λtϊ\;;ι·ιεί;; κσ.! ας:1σ:κε;, έγG> δ Λέσσιvyκ στήν πάλη του ! ·,:χντ/0·1 τ,;ίί ψτ:αχ,:-0 ϋφου; της ιragedie classique έπιτέθη· Υ.ε κι <'ι.:ιτ�ς lvαν�!,•ι το•} ,:,ε,j-;ι;ι')ΙJ τι.,.ξαο·) τη� χαpακ,iιr«· 'Γιοpα. ¼-,αχcιλύfΟηΥ.ε yι:< τφιί>t") ψορ:ι. cτι 'Τ/ ·ι.αλλ:-:εχνική
οι
r
111
ιιυ
&.λrιθε ισ. εlνσ.ι 'Ιtολύτ ι μη σά:ι δπλο στον κοιyωγικό ιiγώνσ., δ ,ι ή πιστή άνσ.πσ.pσ.γωγή τών γεγο•ιότων δδηγεi �τόμσ.τσ. σ-:ήν διάλυση τιί)•ι κοι νωνιχ.ών προχ.α.τσ),:,jψεων και στήν χ«· -:άργηση τr,ς d..διχ.ί� χ: δτι ί-�ίΥG: πού ιiγωνίζοντιιιι rιά. �ή δι�ιο:ιvνη δέv χρε:ιiζΗσ.ι νά. φι;60Ο•1τσ.ι τήν d.λήθεισ. σ' ?· ποισ.δr,ποτε ιι.ορ:piι της - δ.:, ιιέ μιi λiξr,, &;:άρχει y..w.;o:,x ιiντιστοιχ(σ. ά.νάμεσσ. στήν :οέσ. τής κσ.λλιτεχνι κ71ς ιiλήθεισ., και σέ χ.ε(νη τ'i); χοινωνιχης διχσ.ιοσύνης. Τώρσ. lμφσ.νίστη· χε iΥ�ίνη ή σuμίι.σ.χίσ., ή τόσο ο!κε!σ. στό δέχ.α.το ενσ.τσ αlώ νσ., d.νιi114σa. στό ριζοσπ:ιστtσμδ χσ.l cπό νσ.τουριι).ι σιι6, ή d.λ· λ,,λεγ-yύη έκι!νη πΟΙJ τά προοδευτικά στοιχιίσ. [νιωθι:ιν δτι όπηρχε d.νcίμ.σσ. σ' α.ύτά τά tδ:α. καl σt(Ιύ; νσ.τουρα.λιcπές, 6. 'Χ.όιι.α. Χ( δτσ.ν σ;,.έπτ(Ιντ:χ.ν δισ..:p<:1ρετικσ. ιiπ' σ.όtGύς στά. πολι τικά. ζηπι μσ.τσ., 8πω� στήν r:ερίπτωση τοΟ Μπαλζάκ. "Ηδη b Ν'τιν�ρο δι σ.τ-r.:ωσε τt, σπουδι:ιι ότερες ιipχί; τη� yσ.τουρα.λι στικ'Ι), δpσ.μσ.τικης θεωρίας. Άπι:ιιτει δχι μό ν� Cfυσι χή και φι1χ�λογιχά. d:χρ:6ή άτ.όδοση τώ·ι κινήτρων σ-:ά ψιιχοδιι:ιvο'Υ)τtκ.i προτσές, ιiλΗ. κσ.ί &.1ιρίβει :χ, στήν πε ρι γpσ..ψήτοϋ περίγupοιι χ.σ.θώς κσ.ί ::ιστότητ:χ. τ.ρός τή ψύση στη σ-,<·ψογpσ.φίσ.· έπί σης 1.π ι θuμ�ί (πσ.•ιτσ. σύμι:pωνσ. μέ τό πνεΟμa τού νσ.τοuρσ.λιομοΟ, χ.α.θώ; :ρσ.Υ"tάζετ(Ι.:) 1ι δpά-,η να ίSηγεί tχι σ! μ,εγcίλε, σκφιχlς χορυψώ:,εις, 6.λλά σέ 1.ιιά σειρά όΠtι κά. έ��Π(•)Οιι:ι;,.ώy Πt�4.Y.WV, κι έδώ
γιlι τh ο!χιΤο, το !ιι.εσο χσ.! τό σ�:ιτικό. Ή �ιχή �ποψη γιcχ τήν 'fέχνη, πού τbν π;,σ.γμα.τι κό π6χο τδν 6λέπει στήν d.νσ. r.σ.ρ:i:πcυ,η του ύπά.ρχο�τος χ.ι cώτάpκους π�όν-:�, πα.σχ(ζει νi δώσει στή•ι O'λ1J'IYJ τb χr,.ρσ:χ.τήpσ. ιιιύτοτελους μ ι κpΟ?ιόσιιου. Ή r.pοσέγγι ση τούτη έξηγεί κο:! την !δtσ. -rοϋ πλιu,μσιτιχΟ'J cτt-:σ:ρτw το(χQu,., ποi, πpώ-::ο; την ύτ.σ.ινίσσετ::ιι. δ Ντ:ντερ6. 'J;{ πσ.ροιι:nσ. θεατών στή σκηνή εlναι ciλήθεια δτι σέ πuιc τεροu; χpόνως γινότσ.ν cιισθη-:ή σ,iν έvοχλr,τιχ.ή έπιρροrι , ώστόσο δ Ντι11tερδ φτάνει σέ ση114rο •ιά. Οέλιι τά fFγσ. νά lχ.τελοί!νται � νά μη r.Ο'.f)ευρισκότσ.ν χσ.9όλοο d.χpοατήριο. Τοϋτο σημαδεύει τήν άπσ.pχrJ τη; 6α.σtλεία.ς tής δλοκλr,pω tt"Χης φεuδ:χlσilησης σ-:ό Gέσ.τρο - τijς έχt6πισης τοί! στο:· χείου τeιi; τ.σ.ιγνι δι ο(ί κcιί της απ61ιpυφης τοΟ πλσ.σμ.σ.τι κου χιφσ.χτήpa της &.νσ.πα,Ϊ«στα.σης. Ή κλσ.σσι κή τpαγω5ίσ. 6λέπει τόν δ.νθρωπο ά,πομ.υνιιψέ νο κ� τόν περ:γpάcpει σσ.11 ά.νεξά.ρττrτη, σ.ότόνομη τ:νεuιισ.τ: χ-ή όντότητα., Π(;ύ βρίσκετα ι ιι� τον υλι κό κδ:,μο σ' έςωτεpι Υ.:ή μονιiχα έ7:σ.ψή 'Κ-� OSY έτtηpεάζετα,ι ποτέ d:π' σ.ότό•ι σtC'I lσώτσ.το έ :χ.uτ6 του. Τό 6.στιχό Gpά.1 ι.σ., ιiτ.ό την &λλη μepιά, -:ό•ι θεωρεί σά μέρος χσ.! λειτουpγίσ. ττ;ί! r.ερι6άλλο11tό� tοιι Υ.σl τό·ι πεp:γp&.9ει σά·ι �ν πο,j &ντt νά. ε)lγχει τή σuγκε· κριμένη πpcιγματtκό-:ητσ., δπω;; στήν κλσ.σ'Jιχ.η τpα.γω8!σ., δ tδιο; έλέ"i'Χετα.ι κι ιi,wppo
:"·; ;:PY;iJ.�τ:; κ,:χl ολέπεt τcύς ιiνθpώπους ·;i γίνcντα.ι 121:λιi'>:: ;:z 7rvc r.ο•:ι τ�i.ις ::i·,ουν cί εξωτερικές συνΟηκε;, άλλα. ή δ: :;οι� !•,τούτοις �α.τσ.ψά,σ;:ει τό δυν(Ι.μισμ.b της &:;θρ�>πινr;ς κοι Υωνt�ς έ
,..
'!1
•
f'
\
118
,.
,
,"
•
δcηγοίίν σi σ:υλιζ:χρι σμσ. καλ ρομα.ν-::οπ,ίγ,ση της πpα.γμα.τt· κότητα.ς. 'Αr.ό την άλλη μεpιά., δμως, δέ·ι όπάρχει άμψι6ολία t· 3-:t f. ά.ντίληφη πού πpεσ6ε 8έ� �!ν, } υμω γ i .ινά�ι�ω�, α.νωv ; με·ιω, ωνιζό τ.:-ι.ρi τό πεδίο μά.χης ivτα.γ ; yιr-J. κ�ηθε νά. τ6τ� γιά r.?ιδ πpά.ηι:-ι. θα. μποροίίσε δ r1iιος ιολ6γ-ι;ση τών, πρχ;εω; άξ χή ι �Ο 'Π α.qιό; ι νά. δώσει λογαρ ίι.χ, η τουλαχι:τ", ν7,, προ::ρα.γώς πρtπει •;ά χ6.νει κ:i-.Οε σημcχ.σ ή ηθ ική τ;ϋ tιρ":μ:,ι;; ενώ , ματtΥ,Ύ ,.ρ�6λη j γίνε:cιι έξ:τ,φετtΎ.ά �στιχη. Για.τι σ κα.ζου και γ(α υχολο . ι ψ' -:ιγ, 8ισ.λόεται σε σκ.:!t'Υi • , &)i τ, ' ε:;α ορά.μα., 07.0U κ:ιρια.pχεί � νόμGς_ti;ς ψυ:·ης• Υ.:'.'. �ΠΟ't •α ήτημ ζ .εθει 'νct ι μπορε δε , q:υσ'Ιjς της vόμο , λο εκτcς iπό τό ι νήτρωγ κι α. . α γισ. τίποτε πο:.pα.πέpα &.πι:· μι,iν &.·ι:χλυση των κ δ τφ[� τ� υ πό μιά. παρακολούθvιση τοίί δρόμου, σ-:οϋ �ποlο ηr.ροολ το λ11p� Όλcκ του. θωμά κα.τόρ fιρωα.ς πετυχαίνει τb 11 \J 1
;;,v'
1
ιι.α. t-Ι)ς τραγtΥ.ής έ•ιοχ-η, 6plσχετα.ι ύτ.ό ι:iμι;:ισ6ήnjση. οι θ� μελιωτέ,; τι;;i; ά?-::tχοϋ δρ�τος ά1t�vήθJJ-χα.ν την τροιγωο!α. γιά νά: μπά.σοvν στό δρά μ« τόν ιiνθρω;:ο πού ή ενοχή του ε! vα.ι -::ό ιiν-::θετο της τpα.γιχ:i),, δντα.; y,α.θοpιcη.ι.ένη ιiπό τηι κσ.θημεpινή πpα.ηι.σ.τικ;τΤ)tα.· ο! διά.δοχο! του; ι:ipνιc{ίνται τ'iι ν fδι« 7ήν πα.ρξη ,i;ς ένοχη,, γιιχ νά σώσουν την τρα.γωδία άπό την Υ.n..τ«στpοψή. 0[ pομ.οcντικικ !;«:ω;,οον τό πρόολη• μιχ τη; ένοχ_η; ά.κόμ:-..( κι ά..zό τήγ άτ.ό μtpwς wυς εpμηνa!ι;ι της προγενl:ιτερr;ς τρα.γωδ!ας κι ά.ντt ν:'χ. Υ.α.-::ηγοpο�νε τ!ιν r,?ωχ γιά. χd.τι στp�b, τό·ι κ.ά·1?11ν ε!δος ύπεροινθpώπι;υ που ή μεγ1λο,:)1)·1η του &.ποΥ.α.λύπtε-:αι στt,ν ¼ποδοχή της μο!ριχς του. 'Ο r,pω«; -τη; ρcμα.•ιτικ'i)ς τροcγωδ1� έςα.χολουθεί νάνι;ιι δ νικ:ητή; μtσα στt,ν ήττα χαl ξεπερ-ιά.ει τό lχθριχό πετ.ρω μένο του χά:,οντά.; -:ο γόνιμη κι ιiναπόφευκτη λύση του προ ολή�τος μt τ?.ι �ποιο ·τόν θ\!τει ιiνttΙJ,έtωπο ή ζωή -:ου. νΕ-:σι δ Π;.ιίγΥ.ψτα.ς τηίί Χδμπουργκ τοϋ 10.ά.ι:π ξεπερνά.ει τό φ66r.ι του γιά. τό θά.να.το κ.t lτσ: έξα.λε!:pει -:ή c;:α.ι·ιqιενική 1eενc τητα χσl dνεπci?Υ,εια. της μι;!pα.ς wυ, ι:iμέσως tιhλις ή ¼πο φα,σισταή ού•ια.μη πού εξουστάζει -::'IJ ζωή -:ου περνά.ει στ:i. δ:κά. ,ου χέρι«. Αότ�α-:σ.διΥ.ά.ζετ:χι σέ θά.νσ.το, ιπειδij σ' α.•:ίτό 6ρί:ικε, τό μόνο τpότ:ο γιi να ξeχ.αθαpίσtι τή·ι ·.<α.τά�ιχση στήν δτ:?i:χ. 6ρlσκ.ετα.ι. Ή ά.ποδοχή του d.νιχ.τ.όφευχ.του τη,;; :w! ρσ.ς, ή τ:ροΟυμία., καl μίiλιστα. ή χαρά, μi τήν δποl« Ουσιά.. ζε-:α.ι, ε!νσ.ι ή νίχΤJ του μέστι: στην �ττα, � ·ιlκη τ'ijς Ηe�θs ρlα.; πά νω σ:ήν ά·ια.γκα.ιότr;τα.. Τό γεγον6;. δτι τ�λικά δtν είνσ.ι •:mozi:;εr,ηιtYGι,; π!ι κά.τω - κιiτω νσ. τ:εθά.·ιει, Ο'Jγ.φωνε' :Lε τfιν tξ,δα.νίκευ,η και η)ν π·ιευματο-::ο:ηση 't'71ν δτ:ο:α. ύ φ!στα.-;α.ι fι -:ρα.γωδ!:χ.. 'Ή ιiνα.γνώριι,η τη� lνc;χης, η tχείνου πα'> ¼πομέ·ιει ά.πb την ενc;χή, δηλαδή δ έτ.ιτυχής ι:iγώ•ια.ς γ:i διαφυγή ,.πό τδν Π(Χ.f)α.δcχ,ριιh της ι:iτ.άτr;; στό κα.θ,:φό ψιίι; του λόγου, !σοο:ηαμ.εί κιόλας μέ έξιλtωση Χσ.: μ' dποκα.τιi σ-:α.?η τη; ίσοp;,cπ!σ.ς. 'Γδ pσ1.uιντ:κό κίνηιια. ιiνά.γει την τριχ. γιχή ένοχή στrι·ι lσχυpor11111VJ,:)1)YTJ τc;·} -�pωα., σ-:ή OtY.Yj ,ου μονά.χα. πpοσωπιχ'ή 6ο1ληση χι ιi-:ομικ'ή ίίπσ.ρξη, r.οι) ορίσκs tιχ.ι σ' έξlγεp:,ΤJ ενα.ντίον τη; ι:ipχέγονη� tνότητ:αι,; tλων -_ων fvτων. Σύμ'?(Ι)νοc μt την ερμηνεία. της tδiας α.ύτη; &.;:ό τ!ιν 120
1
�
Χέμπελ, εί·,α.ι ά.τ:όλvτ« d.δtά.c,>')p? llν δ ήρωι:Lς πέ:ptει έξα.ι-:!α.;; χ.αλi'ι ς η κσ.κijς πpά.ξr;ς. Ή ρq,ι.σ.ντιχή ιiν-:ιληψη γισ. τήν -.:ρσ. γω8i«, πού κορυφώνετα: στη,ι ά.r.οΟέωση τοu fιρωσ., εlνα.ι δ λότελσ. ξiνrι :,;ρ!ις τi ιιελοδ?ά.ιι.σ.τα του Λlλλο κα.ί του Ν,ι ντερό, llιι..ως θι!t fιτσ.ν ιiδισ.·ιόητη χω?ίς τήν ά.·1α.θεώpηση, στ11ν δ:,;cίCΙ ύ..οοά.λσ.νε τiι πρόελ1Jμα της ένοχi'J; ο! 1t?ωtοι άστο! δρα.μιχτουργ οί. 'υ ΧέιLπελ είχε ΠΑΥιΡΤJ επ!γ·ιωση του χινδύvcυ, δ δποtο.; ι:ir.εΩ.ουσε τf,ν μ?ρ:;ιή t?ϋ δpiμα.τι,,; ά.τ.b μέpου,; της σ.στιχΥ]ς !δεοί.ογίcις, σέ tι·,τιοιαστολ'ή δμως μλ -:οiις νeοχ.λασσικιστt.;, α.ύτός δέν τ:!1,pέλειφε οι6λw ν' ά.να.γνωρίσει -:l; καινGύprιες δpαμα.τικις δυνσ.τόtητες που ένυπσ.ρχουν στή•ι ά.-:πιΥ.ή ζωή. Τ� μ.οpψιΥΑ μειονεχ.τήμιχτα. � φυχολογtΥ-ής μετ7+L6pφωστ,; του δρi 1σ.τος {;σα.ν πpόδ JJ λα.. Τό τpα.γ:y), κα.τόpθωμιχ ήταν ά. 1 Χ� Π(Χ.f)&.λογο φσ.ινόμενο στό !λληνιχσ δρ& δέξιο, σ.νεξήΎ'7itΟ μα., στό Σcιiξ..ηρ ,cι ώς fνoc σημε:ο &.Χόμα. χσ.ι στό rιv.λι-χδ χλα.σσ:χό οp�..ι.σ: ή σ-Jν-:ριπtιΥ.ή τοv έντ,.ίπωση πpοποιvτό, ό φειλότσ.ν στ'iιν ¼�-:pίσ. τ:-ιυ. Ή καινοψα.'ι'ή; iνεύρεση φυχο λογικίί>ν χινψ:ρων ,7ίδω:;ε ό:νθr,;ώπινc 1ιlτρο ·ι..σ.ί, ; lγινε δλο χιχί πιό τ.ολiι 0!1t.ει:ις;, δλο κιι! πιδ πολ,j δια.νrι-,;τιχοποιημένος χ.ι ά.παλλσ.γμένος ά.πδ όγκώSη έφ:pl. 121
χcιί 6!ιχιε; προσι,ι:-:ιχότητε; μιχί·J:.·ιταν tνα.vτ(ον το:σ έα.υ,οΟ ,()'.ι; χιχl -;ιί)•J ¼λλων. ΆντίΟtτιχ -:ό ,;ί1ι1ιχχό ε�\ΙΧ ciνιχχιχλuπτιι τχ κι.ιθf,,:ο·ιτιχ r.ο:ι ιφείλοντα:ι πpt.; τήν χι;ινων!ι.ι94 χιχι δε(χνιι τόν 6γώ·J� γιlι ττ1ν V.ιυΟtρίιχ κα:ί τή ειχιχιοσ-:ινη νi !ιι;iγέ'-:χ• .'.;:: οινΟFώπc.υ; π,� ύ>.ιχ¼: εlνιχι πιvδτεριχ διμiνοι, Ιiλλά !v :-:.!.i:;ι; r:νιυματιχά ε!ναι lλιύθερ,;ι χοιι γιννοιιοι - ciγών, ίσω; ε!ναι ).ιγt:ερο: θειχrριχό, άλΗ χοιθιχ,υτό; &έ.ν ι!νιχι ).ι γδτepο δριχ,1.14τιχό; ιiπό τί; cχtιια.τηpί, σuγχρούσιι; ττ1: ήρω:· xjj; τροιγwι!οι;. 'Π ίχ�cιση r:ciν:ω; τι;σ ciγώνιχ δίν είναι ιiνχ πι;:ιυχτη α-:ό .�ιο 60.θμb r.ο:ι {ιtα.ν rσαμε ttίιpα., &tα.ν 'Ι, άπλή i,Οιχή τή; Cf!-:.υοαλιχή; •Jομιμοf�α-jνη; χαι τοσ !r::-:οτ.χ,:;;:ι ή ρωισι�σ δίν i:pηγι διr.ιeγ·ηή, ,,..,μ6:6α.cηιό ή .ειr:ι;ρ-:ι: . Τίπο-κ δέν tχφρcί�ιι tήν χοιιν,:;ύpγια ήθιχή Οεώρ1,ση χιιλύτερι;ι άπό τχ i.ι.γιχ -:ο:ί Λlσιηχ σ.:όν Xaιlιan der Weι� (-ΝcίΟοιν l. Σο φο;-Σ.τ.Μ.) : •Kcin men-.ch mu�s mue..sen• ( =χσ.·ιι!; a..Ι ;·φ!r.ει •ιά ι!να.ι :ίr.,:;χpιιη , ιi•,ο; ν¼ χcίνει χcίτι - �.τ.�Ι ) , Η· για. -::οiι δί συν�πά:γοvτιu 6tβοιια. !τι δ ιlνΟpωπο; δεν lχει χα IJ!λou 1('Ιλ}ήχ,•ιτ,;ι, άλλ¼ δτι ιlνιu lσωτtριχ.¼: tλιύθερο:, δτ1ί.� οή έ).ιuθιpο, ν¼. {πιλέ�tt τά: μiσα. 'tOU Xt δτι σέ Χ!ΧΥένσ.ν άλ)? δέν ιlνιu όπ6λογο, γιόι τί; πpιχξει, τοu Ι":a.p¼. μ611, στ�·J i-:ι'.JτJ, το,J. Στο παλι6u� δρi:ια. τονίζον.a.ι τc: l-,1ιιτεριχlι δι�, ατb χα.ινούργιο τόι l;ωτεpιχci' δσο δ11.ω; χα.τα.πιιστιχ.ά χι a.,, �!ναι χ'Χθα.uτ¼. τti τελευtώα., ci�νι:;υν ι1r.6λυτα. tλεύΟερη χ!νητη στην δpα.μα.τιχc: συναyi/ δρiτη. .'}J τ:r.ιλι¼. -:ραγωδία 6cισζι· τcιι στο άνcιτ:δφιυΥ.t? i,Οιχό χαθiιΜV• - λέει δ r�ττι <Π� δοχίιι:6 του Σ ιχ, ι ξ π η p γ ι ι:ι. π ci ν -: cι . «ΚιχΟ! χ-:ι· Οi)χον ιlναι δισποτιχ6... ή 6ούληση, ιlντίΟετα, εlνcχι lλιύΟιρη .•. 1{11� δ θε� τη; 4:tό):η( ... Tb '110ιχό χcιθηχ,•ι χιiνει τήν τpα.γι,, δ!α. ιι.ιγ«λη χα.ι Ισχυρή, ή 6ούληση την χάνει ciδύνcιτη χαl ί σχνή•. Ό Γχα.ιτι υtοθιτεt εδώ c,,.,ντηpτ,tιχή iiπolj,η χ: ciξιQλι,· γε! τb δρcίμ4 οuμφωνa. μί τό πρδwπο � παλι!;, oloveι θp-η· ΟΧεuτιχης Ουσ!οι;, ciντ! νόι τό ci;ιι;λογήσει σ,.;μ:;:ι·ι•,α μt τ!; ό::;,· χί; τη; β?υλτ,τ�χη; χαl συνιιδηma.χη; ούγχρουση;, ιr.!; δ ποιι, lχει l!;ε).ιχΟεt τό δράμα:. ΊΙ'ιγει τό ούγχρ�νο δρciιια. ί r.ιιδή πα.ραχωpιί πiρα. πολλη lλευΟιρ-!« ατόν τιρωα.. οι μετα. γενtσnροι χριτιχοι συνήΟω; πiφτοu•ι στb.ciντ!θιτο σ:rciλμα χαl
r.w
122
12:1
φρονοΟΥ δtt ή cχ.ιτιοχρσ.nοι τοϋ νσ.τουpGΙ.λ,σtιχ.οΟ 5?«\ιαtο; χιi νει ciδυνσ.τη χ«θε σvζήτηση γιά. tλεuθερ!οι ,ιι i-ιtομέν� -rι& δροψσ.τιχή σvyχροuση. Δέν χοιτοινοουν δtt, δΡ«i14tοuργιχ«. εt νοιι δλ6tελσ. !σχετο τό ποϋθι προtρχιτσ.ι ή βούληση, ιiπό 1totci ελοιtήρισ. y..αJΙοδη-γεrτιu χcι! τi σ' ο:ύτην εlνα.ι «-πνεuμι:ιτιχό• 'Χ!ιl τ! «όλιχ6•, ciρxεt μt τόν lνοι η τόν !λλο τρόπο νιί λσ.6οι!νε: χι�ροι δρ:φσ.τιχή ΟU)''Χpουση95, xpt'ttχ(X cww!, δ(νοuν μι&ν δλ6tελσ. διοι.φορετιχη tp· ι•,ηνε!οι 6.πό κε!νη τοΟ Γ)(4ίτι στην 6.ρχη πού ιiντιmιρdιτουν στη βούληση τοΟ �p(ι)!Ι.: πp6Υ.ιιτσ.ι γιά. δuό δλοχ.ληρωτι'Χ&: διο: φοpετιχό: ε:οη ιiνσ.γy.ο:ι6 τη�. Ό Γχσ.rτε [χιι στό νοσ του τl; ciντινομlες τού 1tσ.λι6τεροu δ�μι:ιτος, τη wy,ιροuση χσ.θή Μντος; w.ι.ί π6.θους, ν ομιμοφροσύνης ΧΙ lρωτιι., μιτρι01t6.θει� χ1 ιiνα.lδεια..; χαl θρηνετ πού ή δύναμη wν ciντι,ιειμινι"Χω•, ιiρχων τfjς τά:ξης lχει έλσ.ττωθεί στό σύγχρ ονο δρά.μσ. σέ σuγ• 'Χp1ση ιι.έ τη δύνιχ.ιιη της ύποχειμινιχ.6τη ταζ. Άργ6τεριχ, ή «· νο:γκσ.16τη τr.ι συνήθως έχλιχ.ι.ι.Μνετσ.ι δτι σημ.α.lνιι τούς νδι,ιι;Uζ της tμπειριχi)ς πρr.ιγμ.ιχτιχ.6τηταζ, !δια.lτεριι. έ1C.είνους τQΟ φυ· σιχ.οϋ χcι! mινωνιχ')Ι} περι66.λλοντος;, ή 6.δυνα.μlιι. δισ.φ,ryης ιiπl:ι τούς bπo!ou; άνοιχσ.λύφθηu χα.τιί τl:ι δέχσ.το δγδοο cι!ώνοι. 'ΕΠ?Jι.iνως, στην 1tpσ.γμα.tιχ.6τητσ. !δω πp6χιιtσ.ι γιcι tp(a. διcι,. φορετιχά. πριi-rμοιτσ.: έπιθuμlcχ., χσ.θi)χον χι lξr.ινσ.γχιχ.σμ6. Στ� crorooνo δριiμ σ. ο( d.τομικίς; χ.λlσeις ciντιμιτωπ!ζοντc�ι ιiπό δul:ι διοι.φοριτιχίς ciντιuιμινιχίς δι«τ«ξεις της; πρσ.γμι:ιτικ6τητα..;: μιά.ν ήθιχή - χα.νονιστιχή χcι! μι& φuσιχή • πρσ.γ· ι.ι.α.τιστική. Ό φιλ?σοφιχός !δεσ.λιcη.ιbς χσ.ρσ.χτήριζε τuχσ.ισ. τή σuιψόρφωση πρbς τό νδι-w της έμπειρ!α..;, σέ ciντιδιιmwλή μ.t την χ.αΟολιχή Ισχύ τ(ί)ν ήθιχων χα.νδνων, χαl σύμφωνα. μ' .σ.ύτό τόν lδωλισμό ή σύ-rχρονη χ.λωσιχια-ιχή θιωρ(σ. θιωριτ �ιιmη -την -ιιυpw;ρχlο: -των ύλtχων wν&ηχών τη; ζω'ij; !ΣΠό �μιι. ��τm δ!ν ε:!vιu τmοτ:ιχ mpi1'06τε:po u1tό μι¼ προχα.τιiληφη τ οΟ ρομσ.ντιχοσ !δεσ.λισμοG τό νά. !σχυριζ6 μι:ισt! δτι ή ά.νε!;ιι.ρτησ!οι τοσ ηρωσ. άπό τό όλιχ.6 τοu περι6ιiλλον έιιποδiζει χ
οι
124
συι ιφιλιωτιχης; ήΟ �χή; χcι! τη; μή τρσ.γιχη; Οειίιρησης; t'fι; ιι•· , tά.ξ ης;, δ σuγχpcνος; χ6σ ος προσφίριι στήν τριχγωδ( σιιιc�ς σ. μ _ λιγότιρο υλ ιχό ιiπό προγενέστερες !ποχ!ς. Στό wyχρονο 2• στιχό χοινό πιό πολύ 6.ρίσει νck βλέπε ι θεοι.τριχά; lργσ. ι,ι.ί «εύτuχισμένο τέλος;» π«� μεγαλειώδεις, !φισ.λτιχί· τρα.γωδίε· καί δi νιώθει, δπως; πσ.ρcχ.τηρεr δ Χέμτ:ελ στόν ;ρόλογσ τη� Μ « ρ l σ. ς Μ οι γ δ οι λ η ν ή ς; , πρσ.γμι:ιnχή διαφορόι �ιinιuσιχ στην τρσ.γωδ!σ. χσ.Ι στη θλldιη. 'Απλως; δ!ν χατα λα.6α.!νει οτι τό Ολφlνο δέν clνοιι τpοίγιχ.6, lνιίι τό τρcχ.γιχ� �ιν εlvcu θλιμtνο. Ό δέχσ.τος; l:γδοος; cχ.iώνσ.ς άγσ.π(;ϋσε τό θlο:τρο χι �τσ.ν πι ρ!οδος; έξσ.ιpετιχά γ6νψη στην (στορ!οι τοϋ δρ
οι
125
ι:,1¼!:.t, ?:,; �;-;ο:ι:c; ,,1 ιv..�σ. ,·φ �σιθοpίζει μι� χοινωνιχή τά. ξη πι:ϊι πt?tιvει ατόν tελιχ6 τη; Οpiαμ6ο, διν ιύνοοGν τδ τρα γικ, εpιi1ια. 'Π αίσ:,;ιδι;ξ!α ,ο:ιu;, ή π!στη τσu; στήν !ων6τη τσ. τt,; λο-:-ιχfj;; χαl ο,:/) διχα.ίωμ.ά. �, vi πιwχονν τη νίχ η, :μ;:-,οiζeιu•ι ,ήν τp'Χ.γι::ιfι!ιν ,.α: :·i.,, tmγική ένσχή τpσ.γι"ιCh σ;:iJ.μcι. '11 ει-χ�p¼. ιiνιiμισσ. ατ!ς τ;;αγωδίες τοϋ tα!ξπηρ χσ.ι τ?Ο Κορν!ιγ, απ? :i, :ιιά, χα! οέ ,.:,-,ι • τr/} _\t?οινγχ χ'Χ.ί τοσ Σ!λλιρ, ιiπlι τήΊ ιχλλη, ε!να.ι t-:ι �:ή ιιι¼. ;-;zρ!r.:ωπ, ή χατι.ι�ικ,φή t�) fιpω!Χ. : zπp!:.:;ι,1;-;εί μι&, ,j;,,,Μ:ιρη ιiνι.ι.γχσ.ιότητα, lνώ στην !λλη 1ιι!ίν ιivα.γχαι�-:τ,tα άr.λώ; :r.ι;pαή. Δι μποpι:.�u: ν¼. iiια70Υι · (),;•jμt χι:.ι•ιωνιχή διιi-:α.ξη σ.ή'Ι δπι:ι!ο: iνα; ·Α1ιλε, η l•ια; .\ν :ώνιο;; oi θ!ι χσ.ταο-:ρέφοντσιν ιi,;α.πδ!p&UΧtα, lνώ ot ηpωι; :,σ Λt"ι'ΙΥΥ. :ι.αt :ι:.·:ί Σ!λλερ, ή 14ρι.ι. Uμψ.,ν χι ή Λlμιλ!σ. Γχ-χλόττι, b Φιοδ ινιi1ιοο; χι ή ι\wtζιχ, δ Κιipλ,;;; χι δ Πδl;α, fl:ι. ι�πι:.;:,ο:ισ,α.·ι v¼γα.ι ιj:uχιο:ιtνοι χι ι\Ιχο:ρισ:ημ;νο: σ' δποια δήποτε !.λλη εποχ·ί; tκ:ό; ά.πό τή διχiι V-'J;, δηλαοη ti>:J γι 'ιΤι,,Fi τι;:,;. ·οιιω; μιi ΖΠ?Χ,ή 7.':ι'λ τiιν ιi'Ιθρώπινη δuσωχ!σι τή 6λlr.ι:ι ί?-:,;ριχ:χ χαl},;,ρι-:μlνη χ'Χ.ί δίν τη θεωρει ιiνοιπ?5ρσι· ,;-;11 Y.t ιi·,?.:t?:p�υκπ1 1ιο!ρα. άσφα.λώ; ιιποpι! νά. παρσιγά.γ!ι -:ρ:ιγωδi!; xrd μi).ισ-.α. cπ.r.uδιαι; ώστ6σο μι ωνένοι τρ6πσ _ χαι �i 07. ξι,;τ,,μίσ::ι tιioot α' ιχύτή :ή ιιορφή τ;v τιλεuταιο (ι:ιω:::,? Ηγr.ι -:η;. )lπι:ιpιί iτt?tιiνω; ν:ι ι{ναι σωατδ δtι «xιi llz :π,;ϊ'Ϊι τ.?pi·:ιι τi, οιχή τη; i•,α.yχοιιότητα. -ι.ι ιwι τη δ : ΚΥι τ.,1 ; τρσ.yωδ!α•96, ώστ!.σr.ι τό ιiντιπροσωπευ-:ιχό λογ�ι Υ/ τp«· -;:Τι:χ� ε:�,;,; τf1; !ποχ'Ιj; τσi; ειιι.ιpωtισμοG δ1ν iιταν • γ,,,ε!ο: Π7.:;:.t -:? ιι"Jθιστl.ψημα.. Σ:!; tr;?χtς τη; τ;;α.yωδί� ο! ••:�ρ!-:ωπ?ι :ώ·ι παλιιίιν Uεσιιων ιι6.χοντι.ι.; τήν � θεωρ!� z:1.l -:ί; 6λiι!.ει; � ν� γ.ενιi; οέ lC!UpW; ,.,;,:,. E1ttx.pr.εt '":? 1·-1, -:ρ:.ιγ� �;.:ίμ«. ιι.ιά. •.ιrόu:ρη τενιά. μιiχι'ται w-:ι; mλι�:ι; Oz-::,,.,-j;, Φ·.ι•,α!ι. --:? με1•,ο:ινιι11ιiνο !τομ�ι 1ιπι:ιpιί •ι!ί -:-;cιχιο-::ί i:τ; -:,;,·,; :-:σ.ί.ι,;·,; Ι\ι-;ινΛ; !;ί??'J δ?? μπορε! χα.ί •,� χσ.τα0::::-.α.1.ι :i:τ� τr,ύ; 1χπρ,;σώπ,;,:ι; έν?; •ιiι:ι'J χόσιι')'J. li�·ιtω; :ι::� τi;,, τ.-:.·, τ.ιο-:tvι: στην τιλιχή τη; νίχη θά. ειτ τι; Ou -::11; -:Υ1; ,;,i•ι t? ,;.-.,τί,ψ? .�; νίχη;. L•ιιίι ή &λλη ti;η, txι(.,.,J
ι ::ι;
τ.,;,·, νιι!ι!!εt ,l1•ι r.pοο!γγι ση t'lj; διχ�;; tη; ιiνσιπ��vχπ;; χαι -:α.στροφf/ς, σtό τραyιχb ttι1tpωμivo τGΙν '1)ρώων τη; βλιπιι Ξ·ια. σηιι.άa: τ?Ο έτ.ιρχ61ιε•ιοu τιλ� τοσ χδΩ)ι.οu χι Ιναι λuχ6φω; των θεών. Τι\ χσ:ται.προφιχι:ι χτυr.ή1ιαται τη; τ>.ι:pλfι; :•.ο{ρα; εέv r.ρ�Lr?u•ι tχσ:·ιοr.ο!ηση στη ιι.εσι.ι.!οι τιiξη r.ού πι τ.ε•.ίει στη ν!χη -;η; ύπδΟεΤή; της· μονά.χα. ot Ιτοψ,οθά.νατι; τ6. ;:.; tιi,ν τραιγιχώv 4π!Jχών Εiρ!σχοuν ποιρηγ6ριι:ι στη σχiφη, �.ι ?! :ο!)-:�ι τόν χlομο δλσ: τά μιγιiλοι χι ιύγιv ιχk πριiηι,αι -;,. ::ί·ιιz.ι ,,.,.,ι.χδιχασιιένα. σέ ωτα-πρ�ιyή, χι lπιθuμοuν v¼. Μ λοuν την χα.,αστp?fή τούτη σ' ίναι qκϊ,; nou νά. tήν μετσι11ορ <;,ι:1νει. ν J?ιι); '1) pομσ.νtιχή ιpιλ�ιc,;φ(α. τη; tpcryωZ(oι;, \ι! Πj'Ι iποΟίι,χ,η τσΟ α,jτοΟuσιι.ι.ζόι�νοu �ρω:ι, ν¼. ιl•ια.ι χι6λι.ι; lva. �·,,:ιά.Sι τη; τ.σ.ρ:ιχμf,; τη; iσ:ιχη; τά.ξη;. ·Οπω; χαι! ν!χει, f1 μ.t?iua. τάξη δiv 1ψ�χ.ειtαι •ιdι πσ.ρ:ιγά.γιι τρσ.γιχb δρά.:ια, -;:� δποί�ι iι μ�!ραι ν¼. γίνε-;:αι ύποτο:χτικσ. ιiποδεχτή, προτο!) ·,ιώσει r.<�,; ¼::ειλιtτ� μέ την ά.r.ώλεια -:fj; ζωη; τη; .t,ι; r ί;ι7;· γιά. πρώτη φορ� τδτι Οdι διι, δπως γ(νιτο:ι στό lpyo tiι•J ·1·�·"· τη ιw!pι:ι νά. χ-ι,1r.i τη·ι πόρτι.ι τη; μl τήν άπειλητική t,•;,η tfι; θpιι.ι.μβιύτριιχ.; vιότηι;. Ί [ σποιιδοιιδtιρη διι.ιφσρσ. ά.νιiμισα. στήν ,ραγιχή i11πει p::ι ,-;u δlχα.-:ι:r1 l•;αι:,;:ι αίι�να. χα! σ! ·ι.ιίνη τών προγι•ιίσ-' ?ω'Ι lποχcίι·ι 71ταν δτι, σ' ά.•ιτι?:οιστ?λή \ιέ τι; ,ιο:λιί; ά.ριατο· χpα:!ι;, ή c;,jΎΧF""η μεσα.(σι τά.ξη οi•ι [νιωθε ν' dπειλιιτο:ι ι•.-,·ιiχ7. ά.:-:' ί;ι,ι. Ή:α.ν τά.;η πι:Λ τή·ι άr.οuλοuσ!Ιν τb πr; ι.υπο!χιλιχ Y.t dντ!Οιτα. στοιχε!α, ώστε φι.ι.ι•ιότα.v ν¼: τήγ ά.r.ιι• ) :! ιίι&:ι; :;σ:ρχτ,; δ χ!ν!\'JΙιΟ; τήι; διιiλuση;. Ί\γχά.λιοιζι δχι ιv.�νά.χ:ι σ:?ι;,,ε!:ι ,.,:;,:, σψΕi�iζσ:·ιt ιι' 6.ν-:ι�ι;σ:r.ιχί; i:ci5ι; χι �λλα. r.σ'>χο:ν μ::χ•ι ιιίσθηση ιiλληλιγγόηι; μέ τι; χα.,.ώτεpε; Ιi�μ!δε; τη; χ,;:•ιωνίιχ.;, li>.λ!i. π.pοr.αι,τb; �,v δίχω, χοιvω· •ιικέ; ρίζε, !ν-.�λλιγ.ιlν't?tα π,;,j τη μια: στιγμη ίρι,1τ�ιτραι-.οϋ· ?ι 1'1 t!; ιiνώnpε; χcι! -;ήν !λλη ιιt τi; 1/.αιtιίι,εpε; -:6:ξει;, χα! '":0:,'J ί•; μtpzι 1�7:Ι)?'tΤιp!;ι t!; ι;fε; 'tω'/ ιiv.ιr;σ,yι,.στα.�ιχι;ΙΊ XL ιi•ιnορΟολι,γιχιίιν ροιι-χντιχ(j)ν χι lν ιιίριι 6ποχινοϋ,ι μιi χ«· :ir.7.ση ε�σ.ρχι:,u; ίπα•ιi:,,σ.ση�. κ� στ!; ε�b πεpιπτώ:,ε:; ι.ιΑοιχ ατ ή σχίψ η τη; ιιεσαlα.; τιi;η, ::ροχσ.λο:ι-Jοε ιl μ?ιεο:ιΗι; σχεnχ¼. ιιι τό &ιχcιίωι.ι.ά τη; Ιστω χαl μl,νο vιi ύ:τιiρχει ¼).Η
127
χιιl αχιτιχά. μ1 τη διηνιχή διιiρuιcι τi'j; διχfj; τη; 'ΧΟtνωνι· xfj; δι«�εη;. ΚillιεργοGσι μιόιν •ίmίρ • ιiστ\χή• Ο'tάση 4· πlvcιvn ατή ζωη - τή οuνcι!σΟηση δτι ή μισιι.Ιι:r. τ�η ι!χι προδώσει τ& aρχιχά. lδιώδη τη; χι δτι τώρ,αι Ι1tρι11& νόι δα. μcισιι τόν tιwτ6 τη; ic.cι! νόι πcιλα.ίφιι yιά νόι πιtύχtι lνcιν ιiνΟρωmο�ιό μ1 χ
ιw;t,
w
=
128
i.1-::�ι; -:� Λι r.ιπ:�τ.01ή"1Wμι iν ή ·;πέp • ά.αtιχή lδισλσyί� τοΟ δρcιμΔtουργοu aντιστοιχιτ σι μι« προοδιυτιχη η ciντιδpcι· σ:ιχή διιiΟιση χι ιi.ν r.ρόχειtcιι yιό: τό δtι ή μισα.ίcι τάξη r.ι τυχι.ιίνιι νό: νιχήση tόν ιιmτ6 τηι; η 6.-π).Θ; yιά μιό: λtΜtιχ ξίcι. ·Οπω; χιιl viναιι, ο! !πιθέσιιι; tνcιντ{ον τfjι; μεσιιι� 'tι&· ς.,,; yίνι:ινt� 6cισιχό χ't.ρcιχπ,pιστιχό wu ιiστ\χ.οu δρli11cιτο; χι δ d•;τά:pτης; ποiι ξισηχώνιtcιι !•;cινt!ον τη; ιiστιχfj; ήΟι· ·.ιfι; χιχ! τοu .ρ6..ο� ζωfι; τιi1ν ιι χι.ιτσυ tyδσου cι!ώνcι �-:cιν ίνα. φαινόιιιν? χοιvωνιολοyιχ¼. πο λύ ιivτι'fcιτιχ6. Ό\r:ό τ+1 μι¼. ιιιρ ι¼: lχr.pι:ι?ωπ�Ι)σι τη ι,,Jνiχι· ση χαl τ+1ν χι;ψ;�ωση τι1ς; ::,.ειραφέτ ηΠις; τη; μt?α.1� τi;η;, r.o� ιi;;χισι μ! τό διηω-:ιcηιό' 'fιταν lχφpaαη rcλ,;βιιαι1ιή; συγ·
129
χιvτριοχp7.τΕ«; χ.ι ίr.,;μέvω; τό άvτίΟετο :;1; our.p,;r.Yj; χ: ιiγ!ρω;,:η; ·,�ψ.�:rφχi� τώv civώ-:ιpων ίτ.ιπtε<ιιν π1; χ,;ι•;ι,ι ν!α�. Ώστlισο ιiπό -:ήν !λλη ιuρι& lχπροσωποΟσε την ci•;τ! δρι:ιση τtiιν ίδιω•; οιuτών ιiνώτιpων ir.ιπίδωv !νοιντ!ον tών ,.,_ ::ο·;�ιιυτ:Υ.ιίη έπιδρσ.σεων roO όρ&:;λογισμ.Gij και τώv ιιε:ι:ιρ ρ;,Ομ ιcπιχών τ�iσεων 'tΟιί διαφω.ισμ.Gα. 'Αρχιχά ιiνι:ιπ-:uχθrι χι cm, r.λα.τιιt� μεσι,,{ες ιιιp!8ει; τη,; ciσ-:ιχή;; τάξη;, T:O'J ψ)· νιiχι:ι lπι�νιιαχά εlχαν lπr,pε�ι! άπό :ό δισ.,,.,-:ισ:ι�. Y.t iν�ιισ7. στη μιρ!tσ. lχείνη τro,j Οιωpοiίσι τό δt�Ντισιιό «· χ6ιι7. πάρα τ.ολύ σuνδιμiνο μ! τόν παλιό χλασσιχό r.ολι,:ισμ6' ί:2.Ο ι.ι.ιll.!7. πiντω; Ιγινι χτημα τώv τiξεω•; έu!νων r.oiι τί; σ,ηχ.ινησι:αi; τιiσιιι; π1; lποχή; τίι; χρησψαιτ:οιοΟ· 07.ν γι¼ τήν έπίτεu;τ1 τών διχώ·; τι;u;; άντιορθολογιχιiι•,, χοι νων ιχ-χ χαί πολιτιχά ά•;τιδραστ ιχιi,ν σ-.ιιο::ιίιν. Ένιίι διιω; Τ/ ιιισα:-χ τά;rι cr:ή Γιύ.ί.:,ι χαί στη·; Άπλ!ι:ι έξα.χολοuθσ,J-,! ν!χει πλήρη σuνα.lσΟηση τη,; θiση; τη; ατi1 ν χοιν<ιιν!α κιχl r.c,τί δέ•; ίγχ?.τέλε ιφι δλc,χληρωτι-κ« τ¼. lr.ιτcύγμα.τι;ι τοϋ ;ιι:ι• φωτισ�.LΟiί, iι γερμαv ιχή με?'Χlι;ι τci;η r.ip�t χ&.:ω ά.r.ό -=�·, !λιγχο �Ο fί"1Ι..7.'Ιt:χο0 ιiνι:;p&λογι<ηιοΟ πp!ν περσ.σιι d.πό τό σχολείο τοΟ δρθσλογισιι.οο. Λότb δί σημιχ.ίνει ετι δ όρθολογι· σμh, σά δδγιι.�χ δέν ιίχε τ-χ πpωτor.illτ1x7.pci t?'.J m1 Γιι:· μι;ιν!α· ή ciλήθειι;ι ε!ν,ιι aτi rσωι; τόν προάmtιζcιν πιό σ0ε'Ι'Jt· ρά. <7t4 γιρι10.νιχά. πιινεπιστήμιι;ι παρά δποuδήποτι ιlλλ(ια, ιlναι δ� χαρι.ιχτηριcπιχό tτ ι π!ι.pl�ιιινε δόηLΙ;t χ-χι ιίειχδ πιτι:ι :ών έπcιπιλ:ιι:ι-:ιών, λ�Ιων χο:ί 6.χ2.δηιwΧ(ί,ν πι:;ιτι· τώv. Ό δρθολογισι-ι.ό; στη Γιρμα.ν!ιχ εέν ι!χε π,:ιτi διιι-,Μσει δΗ-:ι).ι;ι στή δημόσ ια ζωiι, στη•ι χσινω·ιιχή χαί r.,;λιτιχή ο-ι.i· ψη τών πλαιτιιών μα.ζών η στη στiση τη; ιι.ιn!α; τiςτ,: ά. πlν11.ντι πή ςωή. 'Ασφιιλώ; ή l'εριια·;!α μποροΟσε νά. x7.uxrι· 6_c_ι Δn χιχπtχε uμ=σοοι; έντελαι, έ;.έχοντε; iχr.ρι:nι:mο:.ι; �� .δ�ιr.ι;σ,μΔ, m:ω;; L .�ι-ιγχ (γci. νά. μνημι;•ιci=,μz τό �Jίπpο i-:ι' !λGυ.; τσ,J;, ·ι:ι lσω; τή•ι r.ιb γνήσι ι:ι χσιί �ιλχ:!.cή r.ρι;σωπιχδτητα δΜχληρι:;υ α·jτ,:;Ο :ο•) χινr1:ι,ιτ-,,) , )'1�t6σο ι;{ tί\ι.tOt, tεuεεpχιt;; Χαί σ,:2.()εpο! ΙJΤ:ΟΠΤιpιχt¼; ':ΙΪ)'Ι ιδ ιιίιν τοΟ δι �τιο�ν.:ί ήι,7.ν πi•;τα lξ!ι.ιplσιι; ιiχ6ι ι7. χι -i , "7.ιιιοσι στοv; διανοοuμίνοu;. ']Ι ..λειοφ,1φ!α τr1, μt?,ιΙ7; -:i 130
.. J . ιvτελλιγ�ν:?ιΙJΙ; iι-:!ι.•ι 6.νι χ7.νη νά. ΤJί.λiοi.ιι .:+, ,:r,; χ�. -:71; σημο.σια τον διιχφωτισμοiί αί σχιση f,tξ τlι διχ-i τη; τα;ικi Τ.J!ιφέρ,ντα· ήταν ι:;χσ).ο νά. ττj; r.ι;ιρσuσι iσιι χα•;εl� ιιιά οια.• cπ�ιβλωι,ι.iνη εlχόνα τη; φύση� αύτοiί 'tOO χ.ινήμι;ιw, ,ιι:ι! vi "(CΜ,ιι:..οιτ1 σιι -:r1ν ΟΠ\ι�τητα και τήν ιiνιπciρχεια wϋ ορ� λc,γισμου. Βέ6cιισ. δί•; πριπιι νόt σχιφτδμαστι τb προτσί· τοΟ -;') :,rι.ν Εν,"' ε!a,,, σ,J•ιωμ�iα.;, σ-:ό δποίο ο! α>ηγρι;ιφιtς' t-ιε ? γc,uσ!J.•ι 02. μισθ�·ιοι χ� ,:sυyένr,χο: των r.ολιτιχών ποv βpί -;κ,;,�·τιι.•ι στή·ι έ;ι:;u?!-χ. Πι θ,ι•;ό σ,jτι χι έχc!νοι πού lλίγχανι πρ-χγματι-κ« τήν χσινή γνώμη vi μήv r.αρcιδtχσvταν μiσα :,:;u; a:ι 'J'.J'ιi-:2.ι·,ι μιi ίδιι:;λι:;γιχi1 τ:�πι:;!τ1τη :ών γιγ?ν?· �ων �πω; Χ!ι.ί νiχιι �ί :tνιuμιχτιχι,! T(Yitε; �;; \UΟα.ία; τά• .;η; αr:ε!χα·ι π?).,j cir: -:b νά !χουν δπι:ι ισ.δήποτε tπlγνωστ, τοϋ !τι δισ.τ:ρ6.tτα.νι ιιιrι.ν ά.πciτη, ,ια,ί στην r.ρσ.γμι;ιτ ι,ιδτηt'Χ, �;τι Υοιτi Qti·,o:a. οέν ε!χι uπσπισιι στην dντiληφή t?U; τ!πστε οδλιο η προοοταb α' !λη ιώτή τή διcιδιχασlcι. Ηώ; λο:..ό•ι σΨιτzλiστη χι τw-:η ή tλσ.tτωμαtι χη έπi 'Υ"� ,ια! τ�� ή πολιτιχή dφiλι ια. τη, !vτελλι-yχiντσι�, 7:?J στερ,ιά. l.,oirγT,?ι στήν τιλιχή τρσ.γωδ!σ. ti?; l'ιριιανiιχ;; Για.τι δ δια.φωτισμό, ποτί δίν ci φοιιο ιώΟηχ.ι σωστ-χ ciπό τη γεpιιι:ιvαή με-;2.ί2. -:iξη χαi για.τί ή !ν-:ελλιγχ.ivτσια, r.οiιχι πρ°?8εuτιχή νοι;τρc,τ:iοι κοι! τι;ιξιχη συναίσθηση, ciπ6wχε τόσ'J ::ι:ιλu c;:ι σuμπα.γή;; χοινωνιχή μονάδα; Μπορουμι νά χι;ιροι· , χτηρισοuμε τό διcιφωτιαμό στοιχιιιίιδι; πολιτιχό σχολttσ τf,; γχρονη; ? ιιισιχ.lα.; τ6.ξη;, χωρίι; τό δποtο δ ρόλος ποv αύτη �r.,ιιεε στήν πολιτιστική [πορ!α. των τιλεuτι;ι!ωv δόο α.lώ· ·,ι,ι•ι Οiι ήτιι.ν ιiιtα·ι6Τj:Ο;. Ί(τσ.ν σuμy?ρ¼ γιά. τη Γιpμι;ιν!-χ �ό &τι r.ι;ιpliλιιφι νά r.ιχρ,ιχολι:;u&ήσει τ� σχολιίο ιιύτό δtcιν �ΠFετ:ε, !νc�Ι d.ρ-yί.τιρα στιi.Οrι:ι.ε άν!χανη νcί χcιλuφιι τό χι:ι• ι�νο χpόνο. Ότcιν δ διι:ιι;ιωτι σιιb; lγινι τό χύριο πνιυματιχό -ι:•π,114 στήν Ε1ρώπη, ή γιρμι:ινιχή !ντελλιγχ.iν:σια. δίν 11• ταν iΧδμcι ιiρχετά. ι�ιpιμη γιcί νά π6.ρει μiρο; σ' οιuτδν, �νώ '-fγ6τεp:- 8ίν '1,τα•; r.ιά. :6-,-, ι:jχ,:;λ') ν¼. παραfιλέyει τί; σ:ι• �οτητε;; χαι τι� πρc,χατι:ιJ.:fr}ιι, oιu:,;,iJ τι:;� χινi,ιιι:ιτο;. ΦυσιΧi Υι C.;:ι:;θοοpι:;\ιιχ�πι":'Χ τη; γιpμι;ινιχfι; ίντιλλtγχέ'Ι'tΟt«; Ο!Υ ιlναι lξήγηση - :-:ριϊιτα r.ptr:ει ή rειι;ι vi i;ηγηθιt. Σ-:τ,•; •
131
-:tr;p!la. του δtχιχτοu εχτ�u σ.ίώνcι ή γερμa.νιχή μ.εσιιlα. τι:ίξη ιιχι χcicιι την οlχονομιχ'i) xcr.1 tt0λιτιχή της ιmρ�. ttOI) ciνrρχ6τα.ν ατα.Οι� ciπό τό τiλ� τοΟ Μ'ισa.!ωνct, xcr.1 σuνι χ&; Ιχa.σε xcr.1 την αχουδcu� της cπην πολιτιατιχ'i) � fn· 'Γό διιθνίς lμπδριο μετα.τοπlστηu cixό τη Μεαδyειο ατόν Άτλαιντιχb 'ι:.!χιαιν6, ή χα.νσεα.τιχή ·Ενωση χι οι 6ορcιογιρ1ια.νιχίς πδλει; ιχ.τοπ!στηχ«.ν ciπ' τιi δλλa.νοιχ¼ χι ciγγλιχιi 4μχοριχι\ �dντροι, tν& οι νοτtογιρμα.νιuς ttδλιι;, Ιδιοι!τιρ« ή Αύ-yούατ� ή Ρα.τισ66vη χα.ι τό 06λμ, πώ τδτι φa.ν � ,ώ ρια. xiντrn- τοΟ γιρμα.νιχοi) πολιτι�\J, mιρα.χμά.α«νι την [ διa. lποχή πο:, ΧΙΜ γι¼ τ� Ιταλιχ¼ lμr.οριχόι xtvτpa. οι γραιμ μΑς lπιχοινωνlσt; στη Μεσόγιιο ι[χα.ν ciποχοπιι ciπό 'tώ; 'ΓούρχQ.J;. ΊΙ τ.:ιιρa.χι•ή α.uτη των γερμa.νιχών πόλεων <Τ/ιι ιι�ι· νι την παρα.�cμή τη; γεpμα.νιχ�ς μισοιία.; τι\ξης· ο! ήγιιι6νις δtν ιίχa.ν πι¼ τίποπ ν¼ �oOvτν τών χωριχών ήσα.ν 6.νι;ψφι �ήτητοι cicplvτ.ι� 'tij� χώp«;, Ι6λεπα.ν ιιι,!ι πιθα.νή ciτ.ιιλή γιά. τή•, fιγεμον!οι τους Ζχι στον; εύ-yενιtς, ατώ; δπο{ι;uς ci, 'Ιi)χα.ν χι -οι Ιδιοι xcr.1 τ.:ού την ,ιολι-τιχή τους ιfχαιν ύπεFa.τ.! :αιι ά:ίν= 'lr.bν Αύwχρr.οροι, τ.αρ« C1"t01Jς χωpιχοiις χα.ι στη μιαιιlαι -τiξη. Διοιφορετιχ.¼ ciπb τούς Γciλλοuς χιu wΑγ· γλ,;u; 6a.σιλι6.Sε:ς, ι;! Γερμι�νοι χωροδιcmότις �σαν μεγciλο: :ι-αιιοχτήμονις μ1 χuρlω; φιουδΙΜιχόι αuμφιροντα χcιι δ!y_ω; ι8ια.{τιρη lr,ιοιιιι. γιά. την ιύημιρl«. τη; ciπιχtι; τι\;η; xa.t τιbν χωριχών. Ό Τρια.χοr.α..ιτη; Πόλεμος ι!χι tπι1lρει την 132
τελιχή χο:τι:ίρρεuση τοΟ γιρμοινι'ιl.Qi) tμπορ!οv χσ.ί χa.τiατριφι τiς γιρι .αινιχίς π6λιις χcιι ο!χονο1ιιχόι χαι πολιτιχ.ci98. 'll Ε! ρήvη τη; lltστq:;οιλίαιι; lπισ:pρciγισι τό γερμοινιχό τr,;τ:ιχισμ� (particularism) χι lπιχύρωαε τήν ήγεμονlΟ'. των χωροδι ιr.tοτών lτσι χα.θιiρωνι σu•,Οηχε; σi: αύγχριαη ιι.1 τι; ίπ�rε.; ή Δύση (&που δ 6cι.cnλιiις ti>; ίνα; αηι.ι.εtο lχπροσωπουσε την !ν6τηται τοi) εθνοuς χοι! σ' δρι<ηdνι; περιστciσιι; ύπιράσπιζι � αυμφiροντα; το(Ι τιλεuτοιlι;u cix61ιa. χι ένα.ντ!ον "tών ει)γι· νιί>ν) μποριt νiι χa.ρα.χτηpι�εt τ:ρα;διuτιχή. Άχόμα. xa.l με τά; τη αvμ,ιλίωσή π.u;, έξa.χολι;u&υοε έδώ νά. παροιμiνιι μ.ιάι χ.ciποια. lvτa.ση ciνάιι.εσα. α-:ό 6,οιλι&: χcιί ατοv; πεισμa.τci ρ_ηδες ιύγινεtς, ciπ' τήν δπο1a. έν Μση περιπτώσει χιρδισ�ιt νη ;,τa.ν ή μισa.ία 't:ί�η. Στη Γεριιcινίa., ciντ(Οι.οι, οι -Ι,γεμ6νες χ.ι ο! εύ'yενεt; αuμα.χουαιιν π6.vτι;τε, δ-ta.ν lπρόχει�ο ν' α.πο?τεp,'1�vν ci;:b &λλε; τσ.ξει; ci. διχα.ιώμα:6. τw;. Στή Δύ ση ή μισιχ.!οι τci;η ι!χι έγχοιτα.ατa.θεt 1�σa. ατη δισίχηαη xa.l στό ιι.lλλον δέ μποροi)σι χοιl Μλι νιi πιτcr.χτεt Ιξ1ι1· στη Γιρ μοινία δμως, δποu ή νομιμοφροαuνη τοΟ ατροιτοΟ xcd πι; γρrι. cp,ι,;χρα.τ!a.; 'fιτχν ή 6iση ιvbς χ�νοuργιι;u c;:ιοuaαλισμοu, ο! χuδερvητιχίς θέσεις, iχτός ciπb πα.pχχα;τιαι•,ά. ιi;ιι:ιμχ:α., l φ-.,Ηγc.ντrι.ν γιά; t!'JVς ε1γενεις χοιl π.u; γιοuνχερ (=εu-yενι!; "(
τι;
ΙΙψ, εμπtpιο ϊλ�6ι χώr,ι.r. στη Γιριv.ιν!ι.r. μ! πολύ σιγι.r.νό μι, νι:ίχοι ρuθιιό χι ε[χε μ6λι� CΙ'Jντιλιπιί τ.ptν 6.πό τdt \�99 i:,-;: χι � Τηχε ·ιτρωτιΥh; ::,;λι,οι.ό; fλιnι:.; πι:ίνω στοiι; χω· pοδισπστε; ;,i.οχλr,ρώΟηχι :1ονό.χι.r. cτό C:,,jπpo ιιισό τι:;'j S έ ;:cιτοu ifνcr.-:ou cι.ίιιιvι.r.. :.:,·iιν πρσ.γμι.r.τικ6τητι.r., δπω, πσ.ρι.r.τ+, pησι lνα.� Ι'ι:ίλλ� !στι,ριχσ,, ή ιιισ?6:ισιλιισ. χpiτησε lσ11.1Αξ ,¼. 18ίΟΙΟΟ, Στό δ!χ�ο iχτο α.lι11•,:ι ή Αmχpι.r.τορiι:ι .,,.,νi;λθε γιο; lν:ι δtι:ί'1t'7)μι:ι χι δ Kipoλo; F,·, ιir.=ιριζ�ιενο; cίr:? π1ν cίr.ι:.λuτ7.pχι-χή τiτη -:τι; lπι,χ"ij;, πέτuχε νά !•;ισχ1σt: τήν ιwτοχρι.r.τοριχή έ�οuσ!ι.r., δμω; σ.χόμι:ι χι ιχύτό; δέν r.έτu χι vά :;r:inι ττ1ν ί;ι.'J:Jicr. -:t•N ήγι:ι.δνι,ιν. 1-Ι δρΜτηριόπ,τi τι:ιu +,τι.r.ν ..ciροι τ.ολύ σχ1>ρr:ισμlvη, ώπι ν' ι:ί�Ι)Τ.ωθtί ιι1 τ�·, τρ�r:ο ::οiι ίr.pιπε σπ, 6tλ-:iωση τών CΙ'.J•ιθη-,(ών στη Γιρμz νίσ.. Έπιπλlον, lχοντιχ, σuμφέροντιχ σ' ιύρωπσ..ϊχή κ.λ!ιιαχσ., !πριτ::ε νά Οuσιiσ;ι ττ1ν ύπlθετη τη; rερμιχνιχfι; :\1ε,ι.r.pρύ· fιιιιcπ,;, -γιι:ιτι Ζ;ειλε ν¼. λci6ει όπιΨ, tόν πiπ� -χι lτσι lχcισε τη ιwν:ιδι χ ή ιύχ:�ρiι.r. νdt δημιουργήσει cίπό ίνα. γvrισ:σ. λσ.: χό χίνημσ. μιόιν iνοπ!.ίι1,ιιέvη ΓεριVJΙ.ν(ι.r.101. Τόι πλεονε-χτήμοιτιχ ΠΟ'J πpοχύπτι.r.νε γιά τού; ::ραr:ci,ι; της; l\Ιιτ�ρuθμιση; τά lχχώρησι στοίι, Γεριισ.νο•:ι; ήγειι6νις;, r.pΔ; w,j; δπο!οu; ::ρ!. ftO.Jμa. π�iδι,,σι δ .\,:.•jll,,F,,; τχ εργ2•1:ι π,; �:uμ-:ι:::ιχτ,; i ξουσ!ι.r.;. Τού; lχ.α.ι-ι,ε χ ι;;ι:ι).�; τ1.ιν χατιπηιιένι,ι,; 'Εχ:ι.λησ11i1•; 'ί'.ι.r.! τ,:,iι; l8Nσt tςοuσ!α. ν� έλέγχουν την πνιυιια.τ:χή ζωή τι711 ύr.η�ων :ι;,u; χοιι ν' ιiνσ.λ:ι611.(νων 'tTj'i φρσντιεa. τώ•; y0.Jχιί1ν ()[ iιγεμ6•ιε; άr,πσ.ς,;ιν τ\; !ΧΧΑ'φΙ'ΧΠΙχί; !δtl)Xt"φiε;, lxa.• VΟ.'Ι τ9j; έπ{�r,μο�; !κχλησt!Χ.'Τtιχ,:;,j; εtGpt�ι�•j;, (iν�λχε:ι•ι τbν lλεγ-χσ τij; Ορr,σχιuτιχή; tχπα.1Sευτη; χι έπ-,.μένι•J; ;;,, ιινι.r.1 l:ι..::λ11-κτιΥ.? τό aτι ο! κa.τεστηιι.ίνε� Έκχλησί[; c;tλ!· χττμα.ν σ:i ::ιό 6.;ι6::ιπ:ι στηριηιιχτιχ τi); ιεο'.Jσia.; tl,J'; ή• 1'ψνων. Κτ1ρ-n:,11•; τό m.ΙΗ;χον τij; -mxoi,; 'Ιtpό; π,ν 'Κ'J 64,νrpη, btι_11ύpω1111ν τ� θ_εΙο διχα./1,>μιχ• ,ών iνSοξων d.:pεν 'Di.8t.ιν "tΟ'.λ; 1σα.ν τη•; ιiπ�n:νιχτιχή, ;:ουριτ,;ινιχΥ1 :ϊ'J·r.τ,r,Τj::-ι.τ, ν¼τF?::1:ι ;:,:.iι ε!ν21 τlσ,:, t'.Jr.txτ1 γι¼ τό ).!.i'Jθτ,· F'7.'Ι:σμ? "::',') Gl:Y.:ίl.,',') lδZ?jL','J ιχίι;,.,a. στή Γιριι:ι•;ίι.r.. ·ο ε•. σ;:,:.·;:κ-:ι; τ-:,,.ιχ:σμl;, ;:',') τώρ,;ι δ{ν f6pt0ίtε ιiπολύ,1ι1; Y.:t\Lt¼.Y 131
�ντίδρι:ιτη, ιiποεινωσε ιι' ιwτό τbν τρ6r:ο τά r.ρ�Sιυτιχi -:;�ρ,�, ••.ι:ιτ� -;i1; Χt;t•ιι,,·ιi�; i-::; τΤ1ν Έχχλησ!α. .. Τό ιiσ-,;ιχό r.ν6μ.ι.r. τοιJ δίχι.ιτw πiμπ-.ι;u -καί oέ-xa.t?'J :zτr,'J a.t,:ινα. t;ι.r.�α.νίσ:ηχι cί;:� τη γιpμοινιχή τiχνη χσ.t τό·; πολιτισιι6, iiν χ11.θ6λο'J ιπέζησι:ιν τέχνη χα.ι πολιτισιw, cίπό -:τ1ν Είρή•;η τη; Βtστς;:«λ!ι.ι;. Γι:ι-:l ο! Γερμι:ιν<:ι! Ζχι μc,νriχα :χ11.ι,λο,,�ϋ?αν τήν ι:ι:ιλtΧ'.ΙΧfιΠΟΧpοιttχή τεχνοτ�r.(ιχ :ιίιν J c:iM.rΨ1, iiH -ι.α! την utr;Οίτησιχν ιiνοιχτά ε!σiγοv:ι:ις; 11.ιχλ λι τ{χνε, χ ι lργα. τέχνη; ciπό τή Γι.r.λλ!ιχ η μφοόμε•;οι tr;u λι-κά πρ6-uτ.οι γα.λλιχά.. Κι ο! διαχ6σιι; μαροr1γεμονιε, ιεσ. λιχν γιά πι!, ιιιγciλr, τΟ'Jς; φιλ"8ο;ία τό w: Ο'Jν:ιγω-.:στο'),ι τ, Γc:iλί.,:, ε2.σ:λι¼. Υα.� τήν α1λή ,ών Βιρσι.r.λλιών. ·ετ?: στ� πpι;Ιt? μισό t?iί aέχ:ι:ιτου �γοοον ι:ιίώνι.r. ιiνιιψci'ί'fιχα.ν ι;[ \1t rαiοπρεπ!πcr,οι πύργοι -χι ιiρχοντιχά τω•, Ι'εpιλ4ν61ν ήγιιι-!ι Υων: τb �ό11'fινμπωργ-χ, τό Σλι:ίισχ�μ. tό Λούvτ6ιχσμτοJργχ, -:1, ΙΙiιιL\ιεpσ;ιt>.ντεν, τό Το6ίνγ1tιρ στη Δρέσδη, δ Uορτι;χι.r.λι· ώ•;ι:ι; στη Φούλοα, ή ήγεμονιχή δι11.1v..νή w:; Βόρτμποuργχ, τb Μπρούχζιχλ, τb Ρα.!νμπιργχ, τό Σι:ιναουσ! - δλα χτισμi να. χι:ιτ_ά. τό [διο όπιροπτιχό πρό,:,Jr.ο χι έπιπλωιιlνι.r. μ! r.?· λ•Jτtλι:a. τι).ιίω; ��ιχνό.λοrη r.ρό; τόι μέσοι w ,:-,,j; r::6p!.iO.J; τών ώ; l::! τό πλεtστο πολύ μικρών χ2! w.ιλiι φτωχι7ιν ήγιμ? νιών. '2στ6σο χι:ίρη σi τοότη τή σπα.τciλη ciνι:ιπτνχΟηχε χό.τ: πού π).ηmα.ζι ίνι:ι γεριια.νιχό ε!δ?; τού γα.λλιχl)υ χι !τι.r.λιχ-,') ροχr;χό. 'Η λογ,;.τεχνί'1., ά.•,τ!Οετσ., λ!rην ιίποπήρ:ςη χι lιι π•,ιυση χiρδισι ιiπ' ι.r.•j,:,;ό;, tx-:�; ciπό λίγΟ'.Jς ίξiχ!.iντε; πρ? πiτι; τών τεχνG,ν, -xcr.i το')το μc,νciχιχ χατi τb τίλο, τοΟ α:· ώνα.. c'11 1Έριιa.ν!ιχ 6ρί0ει ιiπό ήγιμ6νε; r..oo τ¼ τρίσ. τ!.ί:.ι; ,.!tαptg. ι{ν'" r.νι•J;�tιxi χσ.τω dπ' τό
μι;•;α.διχ.ό; σ,ι.οπό; πι; ζω�; τοΟ μtσr;u θνητοG fιτa.ν νi tt.ν r:J6εp•;o:jv χο-1 νi t�·; έΥ.;ιιτςυ.ί..t�ν.a.ι a.,j,!';(. •ο,τι πόροι ιi1tό\ιf;νοιν, ιiφοΟ σι ήγιμcνι� εlχα.ν πι¼ !ν· �pufήσει σί τούτη tήν ποc.ράλογη πολυτέλεια. χι.ι! στην σπ¼ wη ο!χοδφ«ι χι ε[χα.ν χv.ύc}ει τή δοιπiνη γι« τη ?Uvτή• Ρ"Υι!Π/ τη; α.vλt?; χ«1 τη; μα.ιτρίσσ� τοu;, ξοδιύr;ντa.ν γι« τό ,τρα.τό χ«1 tη γριιφιιο'JCρα.t!α.. Ό στρα.τό; βi6α.ια. μποp?Οσι :ιονir.α. ci'Π'.ινομιχ� 'JCa.Oi1JC.Oντ7. •n έχτελίσει χ«1 στι.!χιζι OIIΎ'JCpιtι'JC« λ!γο· τό φι;ρτlο tfι; δια.τηpηση; ιιιi; δα.ποινηρη; ιiριστι:ιχpα.τ(α.; lπιφτι δλο xcd βα.pίιτιρο πά.νω στ;,ι lΟνο,. ·ο. λο; «ύτό; δ J-ll'JCp?tw.ι'JCtOjι.h; r.ροξiντ1σι u.O�τb; π?λλα.rJ.α· σι�ιι.ό �-> ύπαλλ'r,ί.αι.:j ιιηχα.νισμι;Ο χα1 τι;Οτι:ι tπιτiθηχι ,i. 1ι6Jv.ι περισσότερο ciπό τή γpwpειQχρα.,;ιχι:,::ι:,(φτJ ,:ι,Ι) χpό.· του;, ιiπό τή μετα.φι;ρ� τιίΊν λει,Qupγιων τών α.vτtνομων σω· ιια.τεlων στi; χ·�ιpντ,τιχt; •.ίπηρεσίι;, ιiπό τi1ν εuχ�!στηcnι τη; lχδοση; διa.τa.γμά.των χι ιiπb τη γενιχη τά.ση ν« δργα.· νώνιτα.ι σ1 πειθα.ρχηιι.ένα ηιήμα:τα. δλδχληpη ή δηιι.tσια. "(ι iδιωτιχή ζωή. Ε!νιχι ιi.λήθεια. ι,ι τό �ιο ι;!χι:.ν�1.1χό χιχί χοι· νωνιχ.ό ι,,jστημα. χvριαρχι;Ο� στη Γοc.λλίa. χι δτι ό r.ι;λ!τη; πa.ροιχωλυότα.1; cir.b τσv [διο 1tαpεμ.6α.τισμό στ� έπιχιιp-1/tια.; τιώ το,J tγχειpή\lΟΙ.-:«, ζτ,μιωνόταν ιiΜ τήν [δια. χα.χ ή x•J· 6ιpνητιχή διαι.χε!ρητη χι ε[χε ν¼ UΠQO"ttI την ίοιιι σ:!pηση των διχα:ιωιι«των τοu χα.! την fδια. lλλιιφη σπσuδα.ιότητοι; &πι,1; χα.! στη Γερμα.νία.. Πιiντω; ιr:ι; σu•ιΟ�u; σ:ενότητα.; πο,j έr.ιχ ρα.τwσα.ν στl; γεpμα.νι1ι!; ήγεμον!ε; &λσι oι.uw! ο! πιρι?pισ��ι "Jσa.ν 1tQλ•ί πιό χατοι.πιιστιχοι χι lξεuτιλιστιχο! ιiπ' δσο στη Γilllα.. Ζώντα; σέ ιχιιιση γειτν!α.ση ιi! tήν α.,j λή, ύr.σ:pίρι;�a., την πίεση ιιιi; ιιιχρi?; χυ6εpνητ:χt,; μη· χ�ν�, ,ι.ι ίyb, φιλόδοξοο χα:ι ιrnά.τιιλοu -ir(ιμόνα., παρα.χσλσJ· θού11ενος χι nmηρούμενο; ιiπό λιγότερο -σημα.ίνοντις ιiλλ:ί δχι lιτ/ιτηκι d:::ιrιιθρωποuς ύπ.α.λλήλοu;, δ Γ&ρμ.οιν/ι; r.ολlτη; �:nι 'ζωή i� πιό βιισι.r.νιαμέvη χι ιi1ιδJ1Ο1. τ.ιό ιiπtιλούμε· νη. Έlνα.ι ιiλήΟεια. &τι ή ύπv.ληλι χη όπηρεσια., στιi: χα.τώτερα. lπlπι8ιi τη;, άπ 1:ιρρι;�οοι Ιiξι6λογο μι� τη, μισ�α.; τ,i. ιiλλ¼. α.ύτσ! ο! -π.ill..-,λ(CJX(;ι -ι,σα:ν εύθuς ιξα.ρχ�ς διt· φθα.ριι.lνοι, Ιπειδή ή χu6ιρνητι χή τους ciπα.σχόληση �ταν ή
ε.,,., 1 ;1ι;
ιι6·;, διiςοδο; πού σuιι6ι6�δτa.� 1"'1 τη οι� ,?u; σττ,ν .,.., .. . νω�ια.. Γιά lνα. μ.;.λ!>; τfι; μεσα:ια.; τιiξη; πι;ύ Ζίν χα.ταπια: νότα.ν ι.ιΑ τό lμπόριο η μ ί μι« τtχνη δ!ν ciπόμ.ενι δ.λλη δu να.τ6τητQ. παρ¼. νιi: γίνει δημόσιο; ύr.iλληλι;;, vο,1ιχ.ό; ύπ&.λ ληlο; σ1 χuδερνητιχη ύπηpιcπα., χληpιχό; τη; χα:tιστημlνη · Έχχλ-ησία.; η δiσχ«).rις σί σχrιλιtο πού 6ρισχότα.ν χιiτω &.π; δημόσιο lλιγχο. Ή ιiδuv�ila. τt,; μεσα.1� τιi.;ης, δ ιir.οχλεισμός τη; ιiπό τή δια.�uδiρνηση τη; χώρα.; χι οuσια.στιχι¼; ιiπό χά.θε λογi,; πολιταη δρcι.στηρι6τη-:α., προώλισι μιά πα.Οητι χή νοοτρσ· πια. πού lπηρl2m δλόχληρη την r.ι;λιttπιχη ζωη τη; ιπ� χi,;. ΊΙ !•,ttλlιγχiντσι� τ.σίι ιiπι;τιλι;ϋντα.v ιiπό πa.ρα.χατιοι· νούς όπα.λλήλοu;, διευθuντί; σχολε!ων χ α! ιiδρα.νει; πρα.χt:· χ:ί ποιητt;, σuv'Ιjf)ισε �:ί χι:.ιρiζει δια.χωρισ.ιχη γpοιμμή ά· νιφεσ� στην lδιωτιχ η ζωή της χ«1 στόν χδσιw τη; 1tολι-:ιχτ,; x«l ν dπα.ρνιέτα:ι χάθι λογ'i)ς πρι:.ιχτιχη lπίδραι.ση πάνω στ!; δημ.όσιι; ύποθiοει;. ·ολοι. Ot.Uτ« τά:: !σοστ4θμιζι ι.ιί μι,¼;. !ίr.εpGολή Ιδεςυ.ιο�ιι;Ο, μέ την έμ.ιpα.τιχή ιivιδιοτlλεια. -:ών !· δεών τη, χα! μέ τό ν' ιiφήνιι τή διιύθuνση τών χρα.τι χων !). ποθiσεων στο&, χ!Ι'.τ6χο!J; τ�ς έξοuσια.;. Ίl ιίΜpνηση τwτη �α.ν lχφρα.ση δχι μονά:χα. μιi; πλτ1ρι;u; ιiδιαφι:ιρ{α..; ιi1tένα.ν τι σέ φα.ινσιuνιχά. cίνεπίδιχ,ε; μιτα.6ολ�, χοινων:χί; σuν θηχι,, ιiλλά χα! σιιγχεχριμiνη, περιφρόνηση, γι&: την έποιγ· γι),μα.tιχ+ι πσλ:τιχή. Μ' οιότό τόν τp� ή ιiστιχη !νtελJ.ι· γχivτσιοι. lχα.σε ώθι έποιιpή μέ την χοινωνιχη πρα.γμα.τιχό τητα. χι lγινι δ).ο χα! περισσότερο ιiπομονωιuνη, έχχιντριχiJ χ«1 λοξόμuα:λη. 'Π σχiψη lγινε χοι.Οα.ρά ένα.τινιιmχη χa.ι θι· ωρητιχή, μή 1t?α.γιιοι.tι χή χι ciνορθολtiγιχή, b 'tpima<; lχφρα. σής τη, πιισμα.τιiριχος, στομφώδης, μη ιiνοι.χοινώσιμο;, ιiνl χαvο; νά πιipει τούς !λλσ� ύπόψη του χι ciντιιτ:ιχόμενσ; σi χά.θε διόρθωση ιir.ό τ« lξω. οι !νθρωποι οιύ-:σ! ciπ?σύρθηχα.ν σέ χ.ιί•,ο r.ού δνόμα.ζα.ν έπ!πιδο τοο •χοιΟ-:ιλι χ� ιiνθρriιπινοu•, έπίπεδο πάνω ciπό δλι, -::!ς τιi;ιι,, τ!; εοιθμC· δις W tl, l.\ιιiZt; ΤΤjν lλ).ιι'}η 1tpαtxtι11.(;i} V!i') ΠjΥ l1t:X\L!1Y i ι:,ε τη χα! την ιiποχάλιΙJ!Χ.Υ «!εεα.λισμ.6., «lσωτιριχιτr1τα. , Ορl· cιιι& πiνω ατού, περιορισμού; τοσ χρόνου χα! του χώpοοJ.
•ντοtε
137
λιηχ•;ιχιi1•; καi Ιftλ(.�1·ι.ιi1Ί τ-i,,!1,111 ί1t.fp�6τι:ι11 ,r.τ1,1 ί�ι!Χ:· τερη γί.1:n":ι :;1; ιι.ε�:ι::ι; :i;τ,;, χ� ,;-:,1., ί.::-.::ι ι.ί -ι:·;.,:ε: Π�'-;'•ιπιχό:τ1τ";, t-:ω; ί. �τ,j;;εp '1.ι δ Άλ·:y:όr,ι;;εp, δ λ«ν; �ι:ι .. κι δ Γ�ιiχοιιπ Μπ«ίμε, πρ-.πι:ιντό� ,ι,σ-,.ν lχπplσι,ι.:r;ι :η; α.πιχη; Η:ωρη,,..,,;. 'JI ιιιπ!ιχ τ�η ..,,� :i::όχ:-φε τ:λο')το κ:ι! ύ::6i.r1·{1'/ σ:ι, �ποτιλιη14 (Ιtνiπ:ν;r,; τη; χρrιιι-,.τιχη; ,;ι;ι.ο•,ο:ι!σ.;, :�; 1ινερ;όιιι·ιη; εύηιι.εp!ι:ι; τ(ί)v πlλιων Υ.αλ τη; παρσ.κμi/; τr,; φεσ�ο:ιλι-κfι; ιiριιr.ι:.χρ:ιτία.;, μί σχληp? ιiγώνιχ κι:ι! χρ·ησφο· 7.0\(ι)V::ι; tήv (,tΥ.',·;•ψ:χτ, τη; au-νι:ι:ιη i'c.!ιλι χιiτω ιi::� τb•; lλεγχ6 τη; τη 6ηιwτιχτ1 !iρχη τώ•; μιγ:ιλuτεpων πόλιιύν, i1,16,).7.i;ε τη διι.ίκ'Ι'ι'Πj χι lτ:ιι:ισι σημιχ.ντιχέ; θέοι ι� ιr.τ1ν :ι.p7.· .:ιχή ο:ι:ιχ•;6έρνη,,..,,, Ο't'σ. iδι:ι!tερ:ι CΙ\Jμοοjλιι:ι τών fιγιιιι. /(•)'/ χι l.:iπ,; στί; •;ομιχί; lπιτρι:,τ:ί;. 'll χ ι:ιτο..ινή ποιρα.χμή :ιiιν γιpμι:ι•ιιχιίιν πόλιων, ή Ο'Jν:ιχόλονΟη ιiπώλει:ι γr,i1τρ,,•, :τr.:; ιr::ιflε 1ι ιuσσ:ία. τ6.�τ1 κι 11 οiχ.οΥ!ΙJ�ιχη κ:ιτι:ιατpοφή :ij; &:ρι· ,π,,χpι:ιtiα..;, τ:ο·, τ:ρ,;χιtJ�υσε στ:ι.Οφi, ι�-ι,γησα.•ι ώr.r.o, τ,· �η i::? t,; -::iλο; t')'J εiχ:ιτι;υ Ξχ:ου σ.ίιίι,;:ι, σ:b·; :iτ:ι;χ),ι:σ,ι, τοϋ ιiστιχοϋ στοιχείου ciπό τι� tπ!σημι; θέσει; στό χριi�ο; χα� στί; α.ύ).έ; χ:ι! σtήν ιi11-:αοιτάσ.?.σi1 ';'J'J ά:r;ό μέλη τrι; τi;η; τιiιν ε:ίyενών Ι 03. '() 1'ρια.'1.οντuτf,; ΙΜλιιv..;, τ:ο·� χι o:·J-::b; 1,ιψ:..-:ίpιψι tή θt""'Ι τη; :;:εwΒιχλιχή; τiξη;, iν:ινέ ωσε χι έπιτιiχuνι tήν πpοιίιθηση των ιύγενιiιν σ' tπ!σημι; tΙlσει.; χι εχλεισι γι¼ :ή μεσαί:ι τιi;η .:f,ν &.•ι,;οο στ!; ιiνιίι τεpε; 62.θ\ι!δες �- γρ:ιψει,;χρ:ιτ:α.;. Στ� Γαλλ!α. ή ·r.:αΗη λιχη ipι:r.r;κι:,,.τ!:ι, ::,;ύ ιίι; ίπ! tό πλιίσtο•; εlχι ά.νtόιι. :iπ? tή ιιεσ�ι:ι τ-χςη, ιiν:ιπruχflηχι πλάι • τ:).ιiι ιιt •τήν γα.tΟΥ.tη· μ,;•;ιχ+ι κι ιχ.:)λιχη ιiριπ,;χ;:ια-::ία πη Γερμανία. 5Ju,ι; ο! ί�:οι ol γ2l-;χτήμονε; ι�γενεϊ; lγινιχν ,jπillηλιχή -:ά:;η, tvιiι jl :ιεσ:ιία :i;η !iπ(Ι)Ο110ηχε, μί τρόπο πιό ιiνελέητο ιiπ' δ,τι δ· 1tοuδήποτι ιiλλοΟ, σt!; -:ιi;ει ; τη; πtιρ:ιχα.τιι.ιν�; ύτ:v.). ηλ! �- 'Η νiχη :ώ•; τaειι�νων στ1μ:ινε -:ό τtλr;ς .:ιί111 νqιιχι71ν ,ά;. ςεω•, σ¼:, πολι-::ιχιi1•; ::α;;αγl,•r.ω•;, i.,.,;.,.a-;, στ,ιι:ινε .;,-, l�i ).ιιyη τιiι, διχα.ιιη, ιάτω·; 11::ι! tGιν ι1γινών χ-χ! t�; ιuσ:χί:ι; τi;r,;· iτ:b �ti.ι χι ίιιτ:ρb; ύr.ij?Y,t \l'J'liχα. μ ι σι τ;,;) .ιτιχτ, �,j,,2.μη. 0:.-;.ι�·ιη ":'(ί)·; i,γεμ�· ι(ι)·ι. ·εχι!'ι� 1';/j') 'ΤJ'ιιετ,χι, �i·ι·
τrι;
138
13!1
τ1 ,1;, i1 τ�ι.ν ο;tι σuντ,Οω; σuμ.6οr.lνιι σέ: τlτοιε; περιπτώσει,: ot ήγεμήνι, d.,wζημ.ίωσιιν τού, ιύ'yινι1, χαl ξι:ι.πόσuιλι:ι.ν Ιπρι:ι.· 1e.τη τη ιιεοοr.lι:ι. ciξη. Ή γιρμιι.νιχη χοινωνία. 1Wp ιαpχοuντι:ι.ν τώρα 6.πb δύο δι 141iι,: τού; d.νώτεpου; κpατιχοiι; χαl αΔλι· χι;:; ύr:�.λτ1) r,�;. πr,ύ σχημιiτιζι:ι.ν μιi χ-uνούpγι α. τιίξη rγιοu· δι:ι.λικών ύποτιλών rupω 6.πb τού; ή'yιμ6νι;, 1C.al τήν χσ;ι:c�tε pη γριχ1ιιοχρι:ι.-:!α., πο,:, Ιir.ι;τελοu-r.ι:ι.ν d.πb tού; r.ι? ύπiχουοu; � πηpέτε, τών ήγε�ιόνων. )ίεpιχοl !ΟQσtcίθμ ιζα.ν τή δουλ01tp! πιι:ι. πρ!.; τr,:,; άν1:�τερι;υ; μί 6.r:εpι6ριστη χτηνωδία. πρό; tού; ΧQ;s::ώτεpου,, Lνώ 4λλσ ι d.πονέμ:ινι λι:ι.τριίcι ΠFb; τiιν πι: Οι:ι.pχίι:ι., ΟzωpώΨ,� τι�:,; ιiνωτlρ ο υ; του; πνευμcιτιχού, χ�? δηγητt, τη; συμπιριφορi; wu, xa.1 χά.νοντ� θpηαu!ι:ι. την ίκτtλιση τοiί ύ::α.λλη).ιχοv του; χι,.Οτι)t(;ντι;, , Μι,.χρπ.ρlθισμ<2., πά.ντ1ι1;, -11s::σ.ν άδu·ια.το νόι συrχpι:ι.tηθ!i γ ι% πό.ντ::ι ή τ;pόοοι;; tι:ι� ίμποpίι:.υ XQ;l Π/; 6ιι;μτ,χιινίι:ι.;, Π!Jι· pιί τόι l�ιπ6διι:ι. 'ltO:J {6ι:ι.ζε σtb δpό\J.Ο τη; O!XOVO\U1C.i1; 6,νά;πτυ εr,; b τι;r:ιχισιι!.; μί τσ. 1ιι1e.pο�έpοντcί του χαl μt τi πι:ι.· pιιμελημένοr. του 0!1C.0•1ομι1C.cί. Ίl μισοr.lι:ι. τά.ξη πλοu,:ισι 6.χό ιι:ι \Ι.tdι q;,;pi Χt ipχ:οε νi Οt�χωp:tιτcιt σί &{�η\� !Jιtt�; [,. ιιά.δ!,. Πpώτ cιπ· !Ιλα. lιιφοr.ν!πηχε ιιιά. 6.στιχη �η, ι;έχω· ρη ιiπb την χι:ι.:ι:�-:ερη ιιεσ11!ι:ι. τά.ξη, πο:, fιτι:ι.ν σί θίση νσ. πληρώσει τήν προοταισία. τών α.ί-λιχών ιi;ιωμ.α.τοuχων χαl ν' ά.χολου!1ήσει τι;iι; yι:ι.λλιχο:,; συpμοiι; τi'); cιiιλτι;. Διιιιιlσοu lπιppoij; τη; ιiνώτιpη; α.ύτη; μιαι:ιl� τά.ξη,, r.ou μα.ζl ιι! ';'/ιν α.υλ ιχη �ρ ιστ:;Υ.pοr.τίοr. Ιyινι fι μόνη 1C.α.λλιεpyημένη ι:Ιίte r.ο,jχε ιiποιιε!νιι, 6.r.λώΟηχι σ' δλ6χληpη την !ντιλλι γχiν,σι οι τό yι:ι.λλι χό yι;Οστο 1e.ι ή πιριφpόνηση r.ρb; !Ιλε, τι, ιγχώpιε; r..α.ρι:ι.δόσιις. 'Η γillιχή λογοτεχνία. χυρι¼ρχησε στdι r.σ.νιπιτ.fιι,ιιι:ι. χ12.ί 6pt,xι τbν r.ιb lνθιpμο συνήyορό τη; ,πό Γ1'6=ιvτ, "tbν -,χιb γνωστό ιiχ.cιδημcιϊ�b -r.οιητη τi'); !; -::οχt,; Τ/ -=,ιή ήνη ,:iι; ΎΣΡ\14Υηtή; Ανιχγiννφη; ,ιαι � λί-γ ι:ι. ίχνη ,τού ιiΥ.ό1 ιιι tπι6!ωνι:ι.ν σσ. t;ωντανη πι:ι.p¼δοση φ11(•,ον-:12.ν τρ:χ.χι¼, ι:ί.νε;ιλιχ,,. χι:ι.1 χι:ι.11ό-γοοοτ12. σί. σ-jrχριπ. μί τ� γι:ι.λλιχά. ι�εώοη τij; τiχνη;. Ένtσύτοι; Οdι -Ιjτιιν bλ6· τιλα λ12.Οειι.lνο •,i χιιι,<2.11.τηρ!σ,uιιε τbν Γ)t.�ττσιν,: λογοτιχν ι · χό ό.r.,λοyτ,τη τη; ό.ριατο1e.pοιτ!� ιλdλλον fιτοr.ν πρω-:οr:ιιλ·
πι,
110
1,τ1χι:ι.pο τfι.; ά.ατ:χi'); τ«.ξη;, πού ιiχό ιι.οr. πιiντω; δtν ιlχι δι1'6. τη; 1C.ι:ι.λlιτεχνιu !διιώ&η, �u ειχωρο l&νι1C.b χι:ι.pιι1ιτηρ11 η ι;ε1C.cίθιιpα. όpισι.ι.ι!νη τοιξι�ιή σuνι:ι.!σθηση. Δtν πρiπιι βiδοιιοι νdι. ξιχν!ιιc δτι δ ό.pιστοχpι;ιτιχb; πολ ιτι�, πού χρησίμευε σ!ιν πp6t1.ιπο γ ιdι. τη ιιισαiι:ι. tt;η, χ.ι ό.χ.δμcι χι δ tδιο; δ πολι τισμό; τi)ς οr.ι)λι χi), ιipιστοχρατ!ιχς, "ιtι:ι.ν &πλω; cj,ιu,:π.ολι· -:ι<ηι?ς r.o,j 6ι:ι.σι;6-:ι:ι.ν σέ σ-:ιpιόwπα. χι:ι.1 πολλt, φορ!; δλtτι λα. !ψuχα. πpόtuπα.104. Tb κocηuxb Ιλcιφpb ιiν6.yνωσμιι., μο· ν�ιχή -::•,λι-:ιστιχή ιiνιiγχη ι:ι.ύτΘ•ι tών χοινωνιχών τiξιων γύρω στdι. 1700 r.ιριορ ιζ6τοι.,,- ά.χδμα. στdι. εfδη lχιι•,ιι -;:ι;j -lj� σ!1.ν �ημοφ:λiι χα.! στη yι:ι.λλιχή αΔλιχή ό.ρ ιστοχpι:ι.-:ία., r.ρo r.11vτb; ιπb ήpωι1C.ό, ποιμινι1'b χι lρωτι1'b μu0ιστ6pηιισ. και! ήpωιχ.η τριιγωδ(ι:ι.. 'Ωστόσ? ol συrrρα.ιpιt, του;, !iιιιφο pιτιχdι. i-::ό τώ; Γά.λλου; χσ.ί • Απλοuς 6.ν:ιστο!χου; τι:ι·l�, J! πλe!στις πιριπτώσιι ; -ljσor.v ιiχιιδηι.ιαίχ.ά; μοpφωμiνι.ι πρό σωποι, δηλσ.δ-1) r:οινιπιατημ.ι.ι:ι.χοι χα.Οηyητι,, διχηγόp?ι χι cι,j Ϊ.ΙΥ.οί ιi;ι1,1�ια.,:ι;•Jχσι πού γινιχ¼ ιiτηχι:ι.ν σtήν ιiνώτιρη ιιε σαι.lα. τιίςη. Μιpιχοι d.π' ι.ιύτοiι; fιοrι.ν ιiριστοχpd.τει;, δπω; ό ll-x?ιi1•,o; φδν Κιiνιτ;, ό Φρfινψιχ cpδν Σπ! χι b Φρτ1•,τpιχ φδν Λογχ¼ου, !iύσχολο !Ιμ.ι.ιι; νιk ύπ'Ιjpχοr.ν χι ίχπpόσωποι -:1i1ν Υι.ιτtίιτιρων τά.ξιων105. Έχτ� 4πb clτομ.ι:ι. όψηλ�, χοινωνι χi); 6cxOμiδw; πού Ιγριιφοr.ν πσ!ηση γιιk διχή τους ιύχι:ι.p!στη ση 1W yιιk νιk πιpνο\)ν την ιiιpα, !Ιλοι α,,,jτοl ο! συrrριιφεl; tε αpτιοϋντοr.ν !μισιι η lι11uαιι d.r.b ,ί; ι:ι.,j).ές. • J( Ι;ρ!σχ,ντα•, 'Πήν α�ι�ση όπηρισία των ήγιμ6νων η lpγά.ζοντcιν σ' lν?. a. πό τ¼ ::12.•ιεπιατήμι α χι ιτ.,ι fισαν ίί;ιιFτηιιlνι;;ι, Ό πρώτοι; Γερ1ι12.νb; lπιιγyελιιατ!α.; Π(Jιητή;, μί τη· ι ε1p1,1::�rχή :�ημιισi� �?� ερ,η, '1jτιιν δ Κλ�ποχ, μολονότι χι αΔτb; ιiχ�μι:ι. οiν �τοιν σί θέση νιk γ!νιι δλότελιι ό.νιξιiρτη· το; ιiπό τήν !διιιι-:ι χή τ.ρ-;στα.σ!α. Ε!νοιι γεγονός δ-:ι πρ!ν 6.-::ό -t1·1 {λιυση τοσ Λtσσι ΥΎ1C. χιιt την έςiλ ι εη τηι; μη,:pό-::ολη; 7� γ6νφ?ΙJ λ�yοτεχνιχο\J ί�ιiτοu;, δ!ν •jπijpχαν χ<2.θl.λοu i �"&ρττ, τ�ι σ-.Jπρ11φεΙ; στη Γιρ�·,Ια. 'J[ 6.νώs::ιρη μι.,α!ι:ι. τ¼ � πι:ι.ptμιινι γιdι. πι;λύ πιστή στό yι:ι.λλιχb γo\J.,t? χι:ι! ατ!; ?:'.Ιί..ιχί; μοp;ιέι; r.ο:ηπ,;. Ξtρουιιι δτι ιiχ61�ι:ι. xa.1 σ! ��λη lμ1ιοριχή δπωι; ή Λιψ!α., σ' lπο ή τόσο μιταγινiστιpη t.,o χ
mι·ι
141
τδτι r.{;ύ 1,'t'J.'Ι b Γχ'J.!τε φαιτητη; lχιτ, cixδμ'J. ίr:ιχp11τι:.'j� ,b ιχ,χι;χό χι ή ύr.εpc,χή 'WU fι,'1.'/ d·ιχ�ιτ ι�'Ι'1tη•Τ1 , Έ•r.ι:.ντοι; ,J-,ιι; έμτ.ι:.ρικ¼; π&λεις, 1ψ;π11ντό; tπω; tb Άιιε"σpyσ χι ή Ζuρ!χη, i,σ'J.ν ι;! πρώτε� πού ά.πιλιuθεριίιΟηχ.σ:ι ciπό tή•ι ':'Jfl'J.'l'll'J. τc7η οι.ύι.ών σ� ζητrι,ια.τ'J. yο1πω χ11ί είχοιν π ροσ :pέριι έr.ί11 σ,i1 ν ciσ.ιχiι λοyοτεχν!οι. Αlιτi: τi 1ιiοιι τοΟ οιtώ v11, �-ι.ψ� ύ1tηpχαν ·i1 yεμ�vιχέ;. �ιαμονt; δr.ι:.u χοιλλιιpyοΟ·ι: . . ,σ.'Ι τ1 r;{;:τ,ση χι.11-,σ:Υ.ι:. r.79,ιι:.ε:η::.ι. ·ι, &ιμ¼pη - �:ιω, Ζέν j;:·ίι ?'/.t τ..χ a•ji.αiι ;;,:;:τ1:,η, Ό .\�σσ:νγχ iιτοιν :χr.p� σωπ?;-:·71; μεσι:ι:ί�; .6.ξτ1ι; xo:l τή; ζωη; τfι; πόλη; δχι μονσ. Χ"1. i;�ιti�; τ�,; z�-:,iγ(•)γi,; --=�� � τcϊ,,, �Jμτ:�Οt��,ν -:�;-J, dλΗ χι ί;11ιτ!� τη; ίοια; -:i1; τύπ1; τη; φιλι:.λι;'ft'Α.fι; •'-'J Ζ,;ιχ-,-:-r1 pιδτη,οι;. r.•:/ι ήτσ.ν χυpίcι1; χpιτιχή χα.ί δηιwσιοyρσ.· �ιχή. "0t'J.ν ίγm.τ11στιiΟηχ.ε στό Βερ,:ι).!νο, ή πόλτι a/ιti1 δ.ρ· χιζs χιόλ-χ; ν!ι :.z!ρ·ιιι lyτ, ,�yιiλr.; ιιτι;:>δ�'-λ'Ιj;, Ε!χε �_ Υ..α.τό χιλιά�ε; κσ.τοίχ(ιu; 1<αl (ί•; ιupιι σ,χν οιποτiλισμα το� 'F,::,7.!tι:.•); 11,;;Η:ιοu) cir.�λσ.υε μιi χιiπι;;ι11 ¼λευθερiσ. χριτ: χi1; χ11! Ο'.ι;-Ι1τηπ,; ποο:ι ώσ-:�?'Ο χατοιw,ιyb.'J.ν 6.r.!;.,δ •!•ρι�, ':χο Β' ιi•ιέ?'Ι•Ι; μ�iι; :ψο?'Lyyιζι σι πιριοχί; πι:,u οριοΧ{;'Ι· �ι.ιν πέρι,. ιiπό τ¼. δριοι τη; θpησχε!σ.; ι 06, ·ο !διο; δ Λίσαινγ-ι. ?'! τι:,1tι:ιν τόν χι.ιρ-:ιχττ1p ι�ιχ); r.ιρ:ορι:ηιό τι;,,, iνιx""i,JJr.-ιε 'i' Ί"' ' ,._, • ισ. yρ,. αμμz σ• �· θεμιiτι,ιν r.ι;;,j έr.ι-:piπι;;v.ι.ι•, ·rι� συ,.,,τηση πρ�• ,?'Ι ΝιΥ.')Ηt: .·ιι 6ερ-;λιν!ζι χη έλιυθερ!σ. ?"-;� yρ�φ:ι . «περιι;;p:ζετ,χι ,πήν lλιuUερ!α νι.ι Υ.ι:.υει.ι)�-,ε:;�η·ι οιγορ:ι ,,. �:; iΨ,ηΤ.ε; Ο�).ιι: l·ισ.•,�ο•ι τiι; Ορηnι:11;... .\; βyεt διιω; στό προσχi1 νιο χιiπ,:ιιι;ι; πού θέλει νά. v?ώ?'tι :iι (f(t)ν-/1 ;O'J yιά λ,;yι.ιρισ.σμ? τών ειχσ.ιωμιiτων τώ•ι r.,λι τώ•; χι ίνα·ι,:'.ν τη; ιχμετιiλλιυση� χιιι τοu 8εoπottσi.ιoiJ... χα! θ' ό.νι.ιχι.ιλu• •.!ιει; 6.μiσω:, τ.ι:.ιι·, ,�ιιχι iι ,.;; ύπbσοu>.η χώρι.ι ιπήν J:}jρώτ.τ, �μ.φα.,,. 'F.ντούτοι; δ Λέσσ ι νyκ τ1ξιρι πολύ χοιλό., :! τό•; 1· =ιιι ,,ά r.6.: . .,..δ Ιkρ-,λίνο ιr.iι ιu�λη ιιύtή r..όλη ή 6;.μ6-:ιφ�ι.ι ήτι.ιν !ιcι,.σριτιχiι, tτι.ιν ιλιχ λίγοντιχ·ι �:οιί y!νo·r.ιr,, ir.δ ττ1•, iψt..,.:;;ο:ιρι.ι τι;ιν r.•ιιyηpGιν ήγεμι:.πκών ειαιι(ινώ·ι ,z;ιί -:,;,., ιt?.'1ψ1ιJ:ιένc,1•1 ;;7,.•;ιr:1'3τημ!ων, τ.ο-:ι ή:,ι.ιν ή μι:.νι.ιδιχt, i.-ι:λι,γτ1 τ.-,·:. τ.pι:ι.,.yιpl,-χν σ' lν'J.ν cτ.ιγyp!Χ.�tσ. πού ,;;οελε xiiπw νz tι:,yι.ιστιt Ι 07. Ε!νοιι ιiλήΟιιι.ι ετι ό Λlσσι,;γκ lχι.ιvε ζc,1ή 112
7.<).άδ�'J '":tΪ)'J ":(,�.LfιιitN 'Ι, ::�.χ-:ιι:r::-,tι:,ί} .,ι 6.t!ιλtι;,θiΙ• Υ.(•• • ;'(".i-4" -, .. , ..,. , •••_... , pιχιc,ι•;ε Κ�Υ,χωτα yι,ι.ιιφ11τί'J. 1't lλ.'J.νι μεt'J.fγiσει; •ιι·;ι,zi �μω; ·;-:_,,; χ;ι,;ipτ'ί:/J; �tν ό.ρχlζι;;uιιι νi _κα,'7,.,;,,,,'i\t.: :. τb τ! τι;;:, �ι:.ιχιζt ή σ.•ιε;zp:-φια. ,ι;;u, 1tr;{;τι:,1 Z:ι:r.l)i,,;:,1ι.t 7; ·, �::�.-:,,.,.,, ::ι:.·J. .:--ι;,Ν.,t ..,�;:�:! .,,• Χ�r:�t�·, . • • • ό·1 �ώ;τ,.,ι. γι,:' π�·J τ .ί lχ,χνε -:όσι:. μι1'p¼. yρά1ψι:r.,7,.· ή ιiπiντησi1 τι:ιu ήτα·, t.ι -:;, εlσι�11:•i "t�υ &::(.; 'tL ar;��-:p� Gi·, μτ:,;p�v,ι νi χ2λύ�ει -:?1 ε2.r:&�,.r, -=�� χ��;tι;,•j κU 't�·j 1ι:J..2/ιt�J τ;7J f);t zρει�;ι-:,.·,, ; , �"Ι ,.-ι: ,:;ι yρi,ψ7:i ,',� ιc..:yσ.λ1tει,!Χ.. ·ο-::ιν εμω; r:ίpοισ ••�. σ11ρi•ιτα. ,Λ-:ε Κ!7.! γι' ι.ι�t�•, εtv ό.πJ,μι'Ιε πιi τiπ,:;τε σ).i Q τ.ι.ι ι=,� 'i:L ��Ρ":f•1θε� :� ζ·Jγ!t "•11.•ι-:iι;γ -=�ιοj δ::�:ι;,·J εtχε i•ι:ιr.χ Οιτ μιά·, l.MxJ.ηpτ1 ζω-11• )lπijxε ,π1ν ίι..τ1ρισ!α. tνδ;i1yε:ιό·,11t Z!X.l r.tr:::.,. τά tει.ιu:�τ,. ;:ι,:ινισμtνα. χρόνι 11 τr1; :;:,,ιτ,· τι;;:, -;τ� Β6).y�ν:ι.:j-:o:ιi.. �7. .-t�ί.ι)t,.;�ipι�; --;ι:,,� � .,·j��2: -:"j·· ,,::� -,1j·1· ,;�ιΥ.. Έ·,τι:,Vτι;,ι; -:ι:φ2. i1 γ,pμα:νιΧ-ί, ;.�y�-:tχ·,:� Ζ:-:χι;ι·,ι ":i1 ·, πιivω 6όλτα. Ό άριθιι.ό; τών σuyyρ�!ι,1•, σ.·1Ξi11Ιτ; χ: (.,-:;, 1773 ύr.i1ρχσ.·ι :-.ιp!πι:,u 3.(Ί()() σ-.ιγyι,:ι�:ί; rnι Γερμα•ι:-χ. άJ: λα: α-:χ I ϊt!ί aιr:).ιi.,.ιι;: χιόλ7..;) Υ.7..1 στί� τtλιut7..ίι; ε.χu τ(ε; ,,:;iι oixσ.tou �yοι:.,υ αίώ•;,χ τ.:ι:.λλσι ό.π' οι•jτι;ύ; fρ,χν -,: θiση νi ζή�ι,u•ι cir.? τ!; -:-:r;,;.,.Ι,οι;•); τi'ι; λι;;y,;,εχ·,:Υ.iι; ::.·J· ¾ρyα.,!11; 108, '!2':πόσι,, στη·ι χ,ιpδιi :ιέσα toO pφι.ι•,τιχι;-ϊ χι νήμι,.w; πο>.ί.:ί τό θεωpι;,j.,.,.ν άΥ.�ιια cir:ιχpιχ!:Ύ1τι, γ:ι Y.iΨi'J'J !r.αγyιλμ-χ-:αή σ.αδι1iοpι,:1• 1 α. Ό l'Υ.0.i,ερτ, δ Χέpνtεp κι : Λιi6ciτερ f1σα·ι χλτ1ρι χι:,!. b Χiιι11•1·ι, ;, Βίr,ω.μα·ι. ;, \έ·,τ;. :, Χ,χίί.•,τερλι•ι χ1 δ Φίχ:ι ίοιωτιχ�λ -:-:ιι1οαyι,1yι,i, δ l'χδτ τσι•ιτ, δ Κiντ, δ Σ(λλερ, δ Ι'χι.ιίρρz;, δ Σέλι.ιηκ -ι:ι ο! �δ.ί.· i;;ol Γχp!μ .τα•;επισ-:ημι111'ι:.ι οά,τι:σi.ι:.ι, ένι;, δ �ι:.t�iλι;, b \ Β. Σλιγyε),, ό Σλciιεpι�«χεF, l. ".\:zeγ,ι;ρ;ι z: δ Ε.Τ \. Χι:.� μσ.•; ήσα·ι χpοι,ιχοι ίιr.άλληλι:.ι. Ht τδ Y.!ν'lft'J. -:τ1:; •θ·iε).λ11; x7,.l :ή; Όpμf1; i, · :εριι�• νιχή λογοτιχνία yίγεται δi.οχλτ,ρω-:ι χ.¼ ιi�ι-zή, Ι-:.-:ι,ι 1'ι • , .-,r V!IX!)') ί:-:::ι•ισ.ιτ:άτι; xiO: ιΟ.λ,:ι παρ� ι;;:,:χεί; ιt•ι:χι �.r.1· ν:ι ν-:1 σ-:τ,ν ό.=.χτ, τiξη. Όμω; ή Gιιχμ7,.ρτ,ηίσ ,',')' �·;7,.Υ• -::ι:., τιiη ίπφεi,ει ,η ,ι;;i) δι.,-;τι;τι�ι',,j Υ.ι !. ί•,Ι\ι;;u:1,11,ιι�: τι:.u: γι¼ π1ν Ηιuθερ!α. ιlναι ,ό fδιο 1ιήσιο; χι είλ ιχ.pι νi,; χ: "Ι άντιορf)ι,λ,;;yι χή τι:ιυ; στiι,η, Κι ιστω χι i•ι εlναι ιι{;11iχ-χ
κ�ι
,,.,ι;
1-t:1
μι� χο:.λσι.ρά σuν6εμlνη δμιiδσι. φα.νw.cιιο χόπων, &πειρων ιiπό ,;,ν "L-i.:JJIQ Y.!U χ οι•,ω·,ιχ � άr.pι:;σiρψ.Ατων π�σι.iρόνων, 1tciν: τω, Ιχουy 6αθειί, ρ!ζι, σtή μισ,-!σι. τ4ξη 'ι((Ι:1 δί μπορr;ϊ)ν Υ ciρντ,Οοο·, την προ::λευσή τw,. Όλό·.<ληρη ή πιρ,ίοδος το'} γιρ11σι.νιχι;i) πολιtιcιμοΟ που, lχ.,:ι/νιtοr.ι ά.πό tή •θuιλλσι. '!°.ιιl 'Οι:,ιιτ,• ίt1:ι�ιt τό ροιι.α.νtιΥ.� χίvηιι:ι γιννιt,:11ι ,iπό την τa.;τι tοότη· οι πνιuμ«τιχο! ήy{,:ι; t,)� εποχή; Cl�� OV'ti1,I ΧΙ «! : ,:;!Ιiνο·,-;:ιι �.ίι1fΝ·,11 μ! στi:1ει; :ι?τιχ.i,, lνω το χr;ινό πρό. -:? δπο!ο στp�tp!Jνta.ι άποτιλεtτοr.ι χυρ!ιι>; cir.ό ιi�:11.i cι,:οι zt�:ι. Ε!νσ.ι iλτj!Ιιιcι δ:ι οιδί.-,u οίν ά.γχο:.λιci1;ει τό Cl'jvoλo τη; μιCJι:J.Ιι:ι; τ6.ξη; χα.!, cιuχνιi, ,;τήν πρσι.γ� tιχότη-:α. τ:ιρυη!ζι· _ -;:ι: :J! ιιι�·, ιχ . ι πολ�ριΟμη e\ιι�. lνtO'.lτ!it; �w._ ιχπροοω πιτ μι� πρσοδε:uτιχ.ή τiση t lπιτελ!ι � .ιλιχή διΗvση � :o,j σι.iλικοi) πολιτ:7ιι-,Ο. 11 α.στιχη τάξη ι:;ελ!σσιτ11ι σέ χ :ιλ· λιιργηι�νη tci;η ξέχ.ωρη δχι ι�nνιir.α. citt? τw; e1γινεtς, ci � i.� ίr.::'Πj; χ ι ιiπ? τή·, ciχα.δη:ισι.τχή ti;η χιιJ. lίr,ιιιοuργει ιιι:ι γlCfUpΙL άνιiμιcισι. σtού; π•,ευμσι.τι χού; ijγLτις χ ι.ιl στ!; r. λ:ι· , ή c,. 1ρσι. τειt; ιιιi;ε; τι:.σ zn•,7J; . IL Γιρμσι.•.ιlσι. γί1ιιtι:ιι τ�ρσι. ? . χ ιiριστο ; τά.ξη;• σ-:r,·, δπο(α. t ι ι:ι ττ1, μεσοr.!σι. ρ� ή :tαρι;cισιi_ i:•::ιι ii.o -z11ί :-:ερισσi.τερο μή π�ιιγ�1γιχή, ένω ή ο.στιχή tι:ι ξ.,1 ciνο!γει tδ δρόμο τη; πνιυμα.tοιci, πα.ρ6λτ1 tήν πο),τιχή ·.,,; Ηu•;ιχ:ι:11, ;:ι ύποσχiπτ!ι �ιl τόν δρθολογιιηι/ι τη, tl; 11τ1 ciστιχί; 1ωρφ έ; πcιλιτισμοrι. Ό i .ρθολcιγιCΙJιό; τοϋ ει.χα.του � γΖ.� ο.!ώ,σι. εrv11ι εν-χ iπ� lΥ.εt•,σι. -:!ι χινήμσι.τι:.ι π� ή 1tρό οδός τοuι; � ιπορεt νόι lπι6ρι:ιδυνθιt ciλλ¼ δr.ι χι.ιl , νά. lι;α.ν�y�· -:;-:.:! -:;t άΥ.tνη�ο. iτ.b άν:ι6prι.στιχ ¼. iνci•,τιο. ριuιια.τ.ι:ι. Κα.ι�ισ. κι:;ι•;c,ινική ?μiι α. 6έ ιιπο:,ιτ νά χριχ:ηΟιΤ δλδτιλ� ιι.ποτριχοη· γ:ιl.,'Ιj d:r.' α.·i:6, x!Xl π:�λiι λιyδ.ιρο η γερμανική ιντιλλιyχlν τσιο., tφόσο ο! ά.νορθολογιχiς τηι; τά.σcις προέρχοντι:ιι ciτ:b π«· ::7.νόη!:η -ιtί,ν ·τφιιγμcι�χών τη; συ11φι�όντων. Ή χ ι:ιτάστι;ι� mη Γιριι:ιχνLα. λοmόν χοvτολογtc &[νιιι ω; ιξηι;: ή ατιiση των ·r.:οπηριχ,:ων τοG πολm('\ι.οϋ ciπlνι:ιvτι στή ζc,)ή y!νιτι:ιι i· στιχή, δ τρόπος της σχlφηι; xal τη; tμπιιρ!ι:ι;.τοu; Δρθολ?· γοπCΙ:ιt-::r.� ,c.ι lπι:ιν�ιcι-:ιχτοπ!i:ι:ίtιχι, ciνα.�νtτ:ιι tνι:ι; νέο; 't'J· r.a; δι:ινοwιιινοu, πού tσωτιριχόι ε!νι:ιι δlχ1ι1; δισ�ιιi, δηλα.δή Ιλε1θtpCΙ; iπ1ι πσι.ριχδόσιι; χιχι CΙ'J\LΜσειι;, πc.iι ει μποριt χι:ιι 1-1-1
r.ο).λέι; ψορί; c;,j,ι χiν θίλει ν· ιi�τ1σιι ir.ίστοιχτι !πιρροη πi·,ω σττr, πολιτική χα.l Υ.CΙι νωνική πρα.γμcιτιχόττ,τa.. Μιiχι• τι:ιι lνα.vτίον t!iiJ tpθCΙλογι:ψο!), �ν δπc.ίον ιίνιu ά.χούσιο, 6..,,ττ,ρι χττ1;, Υ.ι ώ; f•,σ. σημείο γ!νετι:ιι σ-,ια.r.ι:ιvί α.; :ι;!) σuν τηpηttO)IQu lνι:ιvτ(ον -:οϋ δ-::ι:.!ου (fιχντci;ετιχι ιtι άγων!ζι,ι.ιι. ·Ετσι, σuν-.:ηρνr,ιχί; :.ιι:ι! :ivτιΖρι:ιr.ιχέ; τciσειι; 6ρίσχ.οvτι:ιι r.α.ν τοΟ άvιiμιχ τι; μί :-:pι;!itευτ:χί; χι:ι1 φιλιλεύΟιρe;109. Ό Λlσσι νγχ γνώριζε δτι rι •ύπίρ6«ση• τοΟ δpΟr.ιλογι ιηι.οΟ άπ; τή «θ,jz).λσι. χι:ιi 'Ορμή• i1τ,:ι.v ιιι¼. Ι'tι:ιpi χχλ ιση -;η; μισιχίι;ι; ti�Yj;' α\itό t;rι"\'tί xal tήν έ.:ιq;ύλ«ξη Τ.Ο!Ι fSειει -:ιά. τi r.ρώιιLΙ): ipγcr. 'tΟϋ Γχ.cιtτι, ιδιι:ιlτιρο. τόν r � cι τ 't ' :ιιαl τb Β έ p Οι ρ 0110 . 'Π χριτ ιχ ή ττι; Δρ0ολοyιπιχτ1; λ:ι� χη, φιλ=,p!α.; ά�ώ; fιτ,:ι.·, διχα.ιολο γr,:ιlνη , cι-;η �ιεοιι.!· ·,η κσ.tiσ:ι:ιση e:v,); χριιιχζ6-:ο:·, πιρισι,ι;τQρη νι:ιηιΙGσ,jνη γιά vά. π�αtλέφει; τ!; ciνιttά.ρχι:ε; tι:.ϋ δ;,Οι:ιλ!iγtσμr.,u π�¼. γι¼ ν¼ χυριαρχ,ιΟ!!,; άπ' cr.ύτtς. Στην πciλη τι:ιu 11111.νtlον τή; Έχ Χλr,σίι:ι;, iι δπι:.!:r. ή-:α.ν ιiξιχώριστ!J. Ο'Jνδιιιtνη μί την 4:-:ολυτα.ρχίσ., δ διι.ιφωτισμb; εrχε γίνει ciνιχ!σθητο; ιir.ίνcr.vτ: :i' δ,τιδήτ.οτε σuνδιότοr.ν ιιi τή Ορησχι!α. χ� ιιέ τi; ουνά.μιι; -:οϋ ποφciλσyου cιτην lσtopla.. Οι l χπρόσωποι τι;!> χινήμιιτι:.; ,:τι; «θiιιλλ� χι:ι! 'Ορμή;• ιiντιπα.ρα.θlτιινι τώριχ τ!ς δυνi ιι.ει; 11,jτί; σπι ν •ξαμι;ιγιιι.i•,η•, νηφά.λιοr. πραιηια.τιχi.τητσι. το') Y.oupoϋ του;, μl tbν δr.ι:.ίο διόλου δέν lνι ωΟι:ιν διιdνcι τόν f· 7.•J:? τοu;. • Ετσι δι\Α.ι); σ.πλtίι; σu1ψορφώνο•,τα.ν μί τ!; tr.ιθ:ι· ι ι!. ε; τη; !ρχοuσ� τiξη;, ,τr;i, r.ροcιπ:ιθοuσι ν' άποσπά.σιι -:-;,ν r.ροσc.χή ιiπ} τη•, πpα.ηιατιχότητι:ι, τη; δr.οία.; εlχι γ! •,ιι
ω
14!')
-,�λώ; 1(αθολιχb ιiιρι•1παϊχb φ,χ.ινδμεvο. r.αν,ού δμω.; βα,;ι, :<� lxf ραζό:α·ι οάν μι:ι ιv..ρ:pή οvyχιγy1σιι:ιχρα�ιι; χα! π-,, Γεριv:ιν!α r.ρωtοπijρε tό !δια.ίtερι:ι r.ι;ιόν -:ι:ιΟ !δεαλιαιιι:ιϋ χαι τη; π•ιιυμι:ιτι;.χρατ!α;· ι.ιονιiχα tοω ί;ελ!χθηχ.ι σέ φιλ?σοφία χaτα.φρ6νηση; t,); έ:1πειραij; πραγμα.ιχόπ,t�. fiαοιοιJ.ένη cπό ιiχρονr. χαι r.b ιiϊ.ιtp?, σ:b cι!ώ•ιιο χαι σ:b i:t?λΙJtO. Σ¼: μορ:pή σuγχιvησιοχρατ!α;, τό pοιιαντιχό χίνημα ί;ι:ιχολrΝ· ΙJr..ϋ:,ι νιiχει ι/iμιοο οεσιιb ιιί τι; ιπαναστaτικί; WΙ.Ιιι; r.ι:/, οροuσ11:•1 :ιέσ:t οtή με:,�α τi;η, ά.λλ• ir.ό την ά.λί.η μερι�. σ:ι ιιορ:,ή ίlεαλιοιιι;:ι :<� iιτ.έp • νatι;up«i,t0'\100, δλο χ1ιt r.ιό πολ,j ξεμiχρuνι d.πό τη•ι r.pr;oδιutιY.ή d.σtt'XY/ ν ciλr,Οιιώ-ι r.ι:ιi, τό,;�ο πΙJλiι τψοvvwι σπι .1ύ,τ1, έ•,ι;, fι άγιir.η :,:.u; γι:ι Οεωρητιχί; •1t0.ταπι!.Ιί; χ2:ί 1:εpιr.λr..κέ; tει)./χθηχ: σί r.ραγμ«tιχό uθο;. ΊΙ iiιr.ινοη-:ιχή 1"J'ΙΤιθιια, τ.ι:ιύ χαp%Χtηρ!στη1(ε γεpμ,: νι:<�; στοχ2:-.ηι6; , ·"(!p�ι7.•1ιχή έr.ιa-:ήμη χ?.ί γε;,ιια·ιιχ� � y,; , �ί-, τ.pt.:H τ.ιiντω; ·ι:ι θεωpτ1θι! σiιν lir.:ppα:,η !νό; ά μ.-:ιiελν1τc.u έθνιχοϋ X1t?7Xtrιr,α, άλλ' ά.τ.).ώ; σ¼.ν ψ?r.r.ι; σχέ ·�r,; χαί γρ!Χ.!}ίμι:ιtο; r.oi, ¼να1-iνηχι σt μι¼.ν tρι")ιl·ιη r.ερ: c.!? τη; γερμ7.νιχη; !πορ!α;, ί5ν1 ).. σ:� ίι•j-:ερο μισ); :,,·ί 141\
147
πω; Χι ή ίδιωματι χ�Ί του; γλώσσα., b.πλό σύμπτωμα -:τις 11-r, wινωνιχ.ης τι;;υς ,φύσης. Τιχ. ),lιγια. -:Υjς Κ7;; Σ-.:ι:ιέΑ «tr,,p d' idces neuves, ρas asseι d ϊιlccs comιnun.:�,> ( =τ.ολλέ� χο.ι νούργιε; !δέες;, ι� δχι άpχιτiι; σuνηΟισμiνες-Σ.τ.λΙ.) ε!•ιι:ιι μιά i.πιγpcφμα.τι χή διά.γνωσ'Ι) τοu γερμα.νιχοu π•ιιύματο;. Έ χ.είνο πού lλειπε άπό τοiιι; Γερμα.νσύς δέν fιτα.ν ή χυρι ι:ιχi -:ι;ι. η τ.Ιτ-:α., άι.Η τό κα.θημερινδ ψωμί. Τούς ελειπε έχεiντ1 ή ίιγιήι;, εϊί στροφη χα! κα.θολιχά. ciνα.γνωpισιιένη κοιν-11 γνώ μη, τ.οiι στις ΟU,tΥ.Οεuρωr.α.ϊ;ι..ές χώpι; έξα.Fχr); ιεα.λε δpι? στ!ι; άτομιχ!ι; 6λέψειι; 'JC.a! δημιούργησε μιά. χοινη τά.ση ιr.ιc ·�'Ι'Jς, ·ns'l'J ή Κα ντέ �τα.έλ dνα.γνώptσΞ &tι ή ιiτομιχη έλευ θερ(α., η δπω; την [λεγε b Γχα.tτε «ι λογι:ι-:ιχ•ιιχό; ξε6ρα.κω τισμ6ι;•, τώγ Γερμανώ'Ι ποιητώ•ι δtν Y(tGtV -:1τ.ι:;τα. περ:σσό-:t ρο ¼πό μιcχν &ποζημ!ιι1οη γι ά. τον σ.ποχλει σμό tou; άτ.ό τήν iνεργό τ.ολιτιχή ζωή. ·011.(ι)ς κι ή έσωτερι')ι:ίι τοu; γί.ώσσο:ι )tαl •οu.θύτητα..,,, ή ).α..ρε(α. τους γιά. τό δύσκολο χοι.! -.ό r.ερί τ:λοχο, &πό τή·ι ιδια πηγή βγα.lνα.νε κι α.ύτίς. Όλα. α:,τ:ί ή tα.ν lχψρα.ση ιμιdς πρησ1tά.θεια.ι; ν' άναπλΥ)ρώσουν τ�ν πολ: :ιχή χα! χr;ινωνιχ.η έτ.ιρροή, τ.οiι τ-Ιι•ι είχα.ν 6.ρνηθεi στη γep μ.α:νιχη !ντελλιγχ.έντσια., χα.λλιεργώντα.ι; την πνιυματι χ'iί & ποκλειστικότητα χολ χάν�ντ� τ!ς όψηλότερις μορφέ; πν,·, μα.τιχης ζωης έξ!σοu ε!διχή περιοχή μιdι; eliιc δσο χα. ! τ:ί ::ολιτι χ¼. ?ικ2ι ώ1.14τα,, Οι Γερμα.νσι διcινοούμενοι ήσο:ν ciνίχα.νοι •ισ. σuλλci6ο•Jν lτι δ όρθολογισμός κι δ έμπιιρισμb; ήσαν cιl φu:,ιχο! σ,_jιψα. χοι της πρt-ο5ευτι χης ιιεσα.iα.ι; τάξης κι οfι ·ι.α.λύτερη προ� τοψ.α.σ(ο; γισ. ι.ι.ια χοινωνι χη διciτα.ξη σtή'ν t,π,,ίι:ι:. ή χι:ιτσ.πίεση 6.ργά η γρ�γορσ. θαπρεπε να τελειώσει. Δε Ο�: μποροϋσc;ι;ι να προσφέρουν ιu:γα.λύτερη όr.ηρε.,ια. στlς δuνciμειι; τοu crοντη· ρητισμοl} dπ' -τό νά δυσφημήσουν τή •νr,φά).ιο: γλιοοσα. ·,τι; λογι:.ιης•. Ο! διανσούμενcιι τοuτοι ε!Ία.ν σύγχυση δ?ο iφop7. τσύι; �,χοπούς τους, ιiπό τη μιά μερι ά lπειδή ο! Γεr,ιι,,.Ψλ fι· γει.ιόνε, ένδια.ψέρθηων τ.ροστι:ιτεuτιχά γιά. τc. διι:ι:.;;;ιιιτισ;ιό γιά. τά μά.τια. τοσ 1tόσμ οu χαl τ.ροσciρμοσσ.ν tlN δFθολογισ1ιό -;r;:j τ.α.λιοl} 6.;:ολuτα.ρχι χοϋ ;,.α.()εστώτο; στή•ι χα.ινr;ύργια. χσ.λλιip· γ ιια. του Λ&γου, χι άπό τήν άλλη ίξαι-:ίι:ι; τώ•ι θρr,σχε·;�ι·ι.ι':'ι·ι 148
=
=
:ταρα.δόσιω•ι των μιχροα.στικών σ1tιτιών dπδ τά • -ι - α. . • τά χα.θόριζc πνεuιιατιχά τόχα.τα. γον.τ�ν �σ.ι, _,. δπο!α. σuχνcι χληpαο επcιγγελμα t!ίϋ πατtρcι. Πλείστοι ιiπδ τού; έχπροσιίJ πι:.u,; τ:Υ)� Ι�ελλιγχ.έντσιιις χληρον6μησοιν τlι; πα.ρα.δ6σειι; αότlι;, που τωpα. ξα.να.τιωρlζοuν σημ.α:ντιχή ιiνα.6(ωση χάτω 6.r.ό τή·J έπιρpοή τσΟ Εύσε6ισμοσ, Στήν tχ.στρα.τεία της ίνα.ντίον του δι.ιq;ωτισι ιου ή !ντελλιγ,ιέντσια. τ.p,r.α.ντός περιοpίστηχε ri' lχι!ν�ς τούς τομείς, δτ.οu δ ιlντιορθολο γισμδς είχε π).ατύτε Ρ� πεο!ο δράσης, χοι.! δα.νείστηχι τ:ί πνεuματιχά. τη ι; δπi.α. χu ριω� ιiπό α.!σθητιχή χσ.ί θpησχευτιχη σφα.l , Τό Ορη ρα. σχεuτιχδ 6ιω1ια ήτα:ν χα.Οα.υτό dνοpθολογιχδ χα.! τό 6!ωμ.α: τη· τέχνη; εγινε ιiνοpθολογιχ ό στδ βα:θμό πού τά: α.!σθητιχά χριτή: ρ: το ύλιχοϋ πολιτι σ οu επερ α. ? α. μ ε ά.στηχ.α.ν. 'Αχολουθώντι:ις τό π�ριχοε�,γμι:ι τotJ νεοπλα.τωνισμ οϋ, ο! δυδ α.ύτ!; σφα.lpες πpώτ' ιiπ δλα ο:φiθηχ.α.ν νιi σuγχωνεuτοί)γ ή μiα ιu την 4λλη, 6.ργότι ρα. δμωι; ή προτερα.ι ότητιχ μiσα. στην χα:ι νοuργια κοσμοΟε�,ρ!α. S6θηχε στ!ς α.!σθητιχέι; κα.τηγοpίε;. Τά γ ,ιωp!σμα.τα tνό• ιο γου τέχνηι;, πού εlναι ιiδια.πέρα.στα ιiπό τή λογιχη χα.!· δ!ν έr.ιδfχσντα:t κ11.θ,pιιηιh μέ λογικούς δpουι;, εlχα:ν χιόλα.ι; π α. �α.:'Ι'JΡ"Ιθει_ χα.! τονιστεr 6.πδ την ' Ανα.γένν'Ι)ση; χα.! δέν -Ιjταν σ •. ι�γχη νu. περιμiνοuν l:,1111ι τώ;:α. γιά. ν' 6.νοιχα.λυ,:θοϋν' πρωτος δμωι; δ δiχατοι; !γδοο; αlώνι:ις έπέστησι την προσr. χή στη Οε:ιι;λι«χή 6.•ιοpθολογιχότητcι χα.ι ι.ι.ή χ α.νονιχ6τ τα. τη; η χοιλλ ιτεχνι χΥj; δημ:ουργία.;. 'Π ιi•Ιτtαπολυταpχιχή τούτη t ποχή,, ιι.έ τ� σΥ.6πι1�η χα.ί σχιδια.cη.Ι.!νη ιiντ!θεσή τη; πρόι; τόν α.uλ ιχδ α.χα.δημιχϊσιι.6, ήτα:ν ή πpώτ'Ι'J πού άρνiιΟηχε οτι . ο! α.ναχ.λα.π ιχέ; χ ι έχλογικενιιένε; δια.νοητι χέ; λειτουργ[ε;, ή καλλιτεχνική νοηιιοσuνη χ� ή χpι,ιχη ιχσ.νότητ« πιχ.lζουν ΧιiΠΟtΟ pδλο σtη γένεση ένόι; lpγou τέχνης. •οπω;' χα.! ν¼ '\ΙQ;ι ή χα.θιiρ\,)ση του ιiντιορθολογισμοϋ σε τούτη τη σφα.Ιροι �νciντησε λιγότερη ιiντ/Οεση 6.π' δ,τι στδ θεωρητιΥ.ό τοιιέα.. .Επομ�ν�; σι, τά.σει ; ποiι ήσι:ιν &•mθετει; πρδς ,ό διι:ιτ7ιι1τι σ:ιiι αρχιχα απασuρθ'Ι)χ11.•1 στόν α.lσθητιχό χώρο χι &τ.ό τοuτο τό \.1Εtεp!ζι κα.τα.χτήσοινε τδν πνεuματιχό χ6σμο . 'Π άρμονιχή θοιμ-Ιι tQO lργοu τέχνης με,;α.φέρΟηχε ιiτ.δ την α.Ζσθητιχή σφιχί ρα. στόν Κόcηι.ο δλ6χληρο χα.! στόν δ'Ι' .ιιοuργ/J τοi) σuμπ!%ντι;; Jι
;iι•ι
149
ir.r.ι66θYjXt iνοι. οχlδιο Υ.αJJ,ιτιχν ιχό, δπω.; Ηη τδχι χιiμι: μυ?tιχώ, χι ό Ιlλωτίν°'. ·0τι •τδ ώρ�ο ιίνοι.ι tχδi1λ�ι • � ··'ι.uνν.ιιιων τjj; φ1J:r'I�· τδ διιwι6οι.1ωνι ιiχtμοι. χι δ ΓΥ.αfτι, τ.ι,-j _ χοι.τdι τdι αλλα οίν ι!χι χλιση ιwστιχιαtιχή, lνώ δλδχί.ηρη V, �.):,ι χ'#j φιλ7'οey!οι. τοΟ �μοι.·ιτ:χοο χινiιι.ιοι.� πιρισψε:;,�-:!ιν �pω ιiπό 't_;"jτη την !οέα. Ή οι.!σθητιχ'#j lγινι ή ε!ισιχή OΠG•J· ι:ιή xxl τό cργα110 ττι; μιτ�υσιχ"ϊι;, Άχ6:�οι. χοι.1 στη θιΝρ!α τη, , :π,ο Κιiντ, ή !μπιιρίοι. ήτcιν δημιούpγημοι. ,,'j γvωpιφ,το; .JΠΟ-ι.ειμi�ι,v, ιiχpιιω, δ1tω; χοι.ί τό ipγo τlχv,1; ι(χι πιiν-:οτι θεωρηθιt προrόν τοΟ χοι.λλιuχνη, προσχολλη ιι.tνοu ατiι� τ.ραγι.ιι:.ιτιχότητcι ΙiλΗ ΧΙ ά :pιντη ττ,;. Ό K¼.v: c;,ρονοl)π ι.τι δ!ν ήτcιν σι θέση νά πεί ι;,}ο ι«πιΥ.¼. τίποτα γ:ά �iι σucτα..,,1 ,οϋ cχ·,τι χιφ.dνι,,.J χα.Ο:wτοΟ, ιiλλ<ί μποpοσσι νιχ τ.εr r.o� γ�¼. τ1jν α..uτινtργεια. τοΟ ύποχιιμtνοu, χιχl μετι.ιμ6ρ "?(ι)Ο! τη γνωση, π,;ι;, άπδ δλδχλΥjpη την χλαιαστχ1j ciρχcιιδtr.· τοι χοι.1 τό Μισα.!ωνοι. ιlχι νι:ιηθιr σάν ι! χόνοι �, rιρ,;ηιοιτ;. χότητ�, σέ λιιτουργ/οι τοϋ λσγιχοΟ. 'll ιiντ!θιση τij; ιiντι χειμινιχότητα..; πρό; την έλευθ:ρlοι. τοι; όποχ.ιιιιίνοu ιιιιc;,. θηΥ.ι μί τό πtpοι."J.Ι,οι. τοϋ χρόνου Y.t ή πρα.γμοι.τιχότηται σάν τ? ciντι�u!ι.ι.ινο τf); γνώση;, τιλιχdι [γινι ιiποχλιι�ιχck πε δ:ο το!) δημ1?1.1ργ ιχοσ ύποuψ.ίνου. Πω, μπ6pεσι νά CΝ\ιεε: tui τfτοιοι ά.λλαιγή στην �χή σuλληφη του χισμ.οu ; Εlναι αλήθιιοι δτι τi φιλοσοφιχι:ι σuστήμαιτο:: ποιρι:ιδίνοντοιι στό χι:ιο τi μiσcι σέ 6ι6λιο&φιις χαί σποuδΜτήpιcι, δ\ιω; δίν γιννι�rι'.,. t� μι� σ' αίιtά· χι &ν δμ.ω; τ7ϋτο O'.J\�6ιr μιi φορά τόσο, δπω; προι.γμ,ι:ιτιχ&: σuνiβηχε στην περ!πτωση τοΟ γερ,ιοινιΥ.ο') !δεαλιcη.ν:ιϋ, τότι ύτ:άρχοον χα! γι' αι:jτό στιρεοι, πρ'αχτιχοί λόγοι . Tci στ.οvδ«ατήριοι των Γιρμιχνιί>ν φιλw.,φων �σι.ιν ci διοιπέρι:ιστα περιι.ιαντρωμ.ίνο:: χι ή πι!ρο:: ιiπό τήν δπσ!αι ,ι φ�λ6αοφοι τοt>τοι ciνα.πτuξQΙνε τdι συστήμcιti του; �ταιν ιiχρι εώ; � μwχξιά, ή ιiπσμόνωση χι ή lλλιιφη tτ:ιρροij; του; -ι:cίνω σ! r.ρ�ιχτιχές ύποθιαει;. 'Ο cιlσ&ητ ιχισμ.6; τοu; ή-:cιν tν μέ ρε ι ή lχφραιση το,J d.ποτρcι6ήγμοι.τ6; του; ιiπό τόν χ6σμο μίσ:ιι στt•ι δτι-,ϊον δ •νο°'• εlχι 6.ποδιιχuί ciν(οχuρ�. χι ι� μtριι ό lι.ι.μισ� δρ� πρός την πρι.ιγμιiτωση lνός 6.ν0ρώπι -
τώ;
rωση,
1δ()
ΨJ'J ίοtώ�u; τ;-,{, δίν μπορο':ισε νiι. τ.pοιγμι:ιτωfJι! μί �ο·, ;.. ι .ε�� :γ�-::ι;, ti,; τ:�λι�ιχij; χ�ι χ,:;ιvω·,ι�i,; t.iyιιtyi('. '() Βοi:t:ιι!ρο; χι ;_, J)o'Jo,ιiι lγι·,αι·, οχιδ�ν ;:ιιυτ6χr,ον:.ι -;:1, Ι'ιγμα'ιi-χ iι·1ιμ�:α 1:':,� (, Χ7.θfνι:ι.; s:άςεpε. ;ιιω; r iι lr:ι•ι• .t.lL .. «σνγΥ.pιτι:ι "-"-'· por, .,:,'J ο:η;(', Π:ι.υ-rιχε """"τιρη xlt! τ:).ατ-jτι. ;,,ι i..b χ;:·11, :,) Β,:,λ-:ι.ι:;.,:,u. '\:.ι6μ:ι. χαί σ:� Ι'ι�λλ!ι:ι δ l'ο'Jσ σώ tί 6ρτιχι τόσο πολλο;,.; xlt! τόσο lνθουσιι�aει; ·jποσt"'ιjρ: ·:-:;; ε::ι·1; o:i1 Γει:;μαΛα. '()i.;,κλr,po t� χ:ν,11�α tτ1; ��ελ· .λ� χοιί 'Οpιιfι;•, δ Λέσοινγχ, ;, Χιiντ, δ Χtρ·,τερ, ό Γχαtτι zι δ Σ1ί.ί.εr,, -ir.' cιύτb•, έξι.ι.ρτιι;Ο•ι:αν χαί του Ιiνι�γνώριζαιν τήν iφι ιλή t?'J;. Ό Κ¼.,τ σ-.δν Ρωσ:,ώ lr.).ιπε τόν .Νε,jtω•;α το� .. ,θιι.,·j χf,�ι�� , χι l- Xιp'Ιttp -:ι� ά,;:�χα.1�Uσι iyt� χαί 7-,'1:ι :pήτη•. ΊΌ χύροι; το l.πσίο ιiπόχτηοι δ Σlι;ιτσμποupυ οττ1 ί'εριι-:ι•;:-:ι ι:,ι:,:σκ6:α·, σί πι.ι.ρ�μι,:α. σχtπ1 μέ :ή φήμη π,;·� :ί· πόλα'Jι στη aαή -:ou τή χώρα. Οί ·.\γγλοι ιίaιΧ(;ί τι;Ο 8i .·-�-:�·1 i:γεοr:ιu ,.,:ώνι� ο:ν σ.ποδl�η ίδιαίtεprι ο,ιιιι.ισ1ι.ι ,,. O.'J• :�·, Υ.� ,;, f.iploxoυν ιit•jν,.,τι; νi χ.aιτ�.,;ίβοuν, πιίJ; α,jτ�; δ i:εj:ι�;τ1; σειr,i; ?'.Jγypαψiαι; ιπόρι�z .,· '.ίποι_n1 οnι τδστ1 c.1αιση1ιότητ,,_ στη Γιρμα.νίαι113. Έχοντ� δμω; μι¼ν 4γγu· :ιρr, γ,1:,..,1, :ώι CΧ(ί ::r1·.0rιxrί1•;, at',I εf·ιαι τόο? εύοχι;ι).(ι •ι¼ lξ-ηγτpσυιιε γιοι-:ί iν� α:ντιr.pθολογιατή; ιπω; δ Σi:q,τ:η,r..w· ;,υ, ιιl τi,·ι ..iσ:rι -:r,u στί; τ;,,ευιιαtιχί; ιi;!ι; χcιι την ιiντ(θε σ,ή του στό Λδχ, t6ν r.λι:ιτω•ιιχό τοu lνΟοuσια."Ιι� χα! :ή ν�· ο-::).α:ι,,,:Χiι -:,;;u ίοlα γ:i -::i1 ·ι όμορiι¼ :�¼·ι -:+1 •ι lσώ:ατη ο•ί α!οι. τι:ιΟ θιίrκι, ίχ.αινι :δα? 6α0ειά ίντνπωατ, στοίι; Γιpιιι:ι· 1,:,,j;, Ό Σ!ιq;τσμπουpυ i1τοι.ν ίνι�ι; τυπιχό; Ούtγοι; ιiριστο· χ.pιiτη,; χι ή διαινοητιχή ίοιοιιοpφία. tO'J χαλύτερ' dπ' tλοι. έχ ypαζ6τι:ι'Ι dι Κ:ιtl.tχ':ιγαθ:οι. ";Q'j Π?.tδαιγιιrγιχο,j t?\I !δι1:1ΟΟ\Ι-j χα! στην οι!οΟηtιχ!ζουοα: ηθιχiι tou φιλοσι;φ(αι. Ή «οι.ύτeιοι.·ιr.ι· τρ?:pΥι :G'J 6!•, i1ta•ι τίτ:'Jτοι. r.ιFισσ�-:ψ:ι ά:r.ό τή ιιιτcιφο:;¼: τη, 6.ριστοχρατιχη; lπιλο-γτ1 ; ciπ? τη q;uσιχή στη 6ιοινι�r,τ: ΧΥι χι ·,�θtχη σfι::!ι:,αι. ΊΙ χι:.ι•ιι,>vιολι:ιγιχή τιρι,lλεvση το•j ίliιι:,. δους του γιi τr1 ν προσc,mι,ι.6τητοι. χοιθr,ιφτ,ζόtι�ν l;!σι:,υ δλ-:. κiflχι:,α ιτ:iι ν l�i,: 1.τι ή σuγ�ψ,uτη ci•;iιιι�:χ σ' ίγω:ο-:ιχέι Υ.: �λτροuίστα¼. l•ιστ:χτα (liπb τήν ιπο!cι χι ι;! χα.τώτερι; τli· ςει; τfι; ιiν0ριιιπ1τητcι; έ;α.χρι:ώ•ιο•,τ:χι τ,θι1<¼:) στίς Ιiνώτι-
. - . r•
'
151
ρις «μι,pφωμiνι;• �ει; διευΟιτε!τ�, ι.,, χ,.ι cπ+,•ι -:� τιο�1 -:οiί ά.λτ1 0ι•;ο•J χα.! τοΟ xQ;).o,j ιιί τl; ώρ,ιΖο. 'Π !δέα δτι ή �ι.ιιiι ιlnι lργο -:ίχνης πσj τl; δουλεύει Χ7.νε!ς χaθοδrιΎημί·ιο; ιi r.b tV7. iHlltυ:? ί•;r.:κ:? (:iι i,'Ιιχ? α.!σθrιι.111. ) • tr:{t); iχρι 6ως χι δ χ.ο:.λλ ιτέχνης χαΟοδηγειτ� ό.πΙ; ττ,•; lδι�υtι.ι του, i,:x,; ipt7.?Xp7.τt.tτ1 �:r.(>.1,-}η, π,;,j i1 γεpιια.·ιι χή (yτιΗιγχέν τοια την ;ετηχ.ωαε μέ τ6οο·; tνθauσιο:σμb ά.π).ώ; !πιιδή °'ιtι.ιν δλό:ιλ,. iνι:;ιχτi, .,� -::ι.ιρ,.·,�η,η χ,./ -:iι &ριστοχρα.,ιχ6 ττ,; Mtbν θά. μπcροϋσε ν¼. tρμηνευΟετ σ¼.ν lπ!γνωση δ:οι•ιοητιχη; ε·�γi'Ιι�2..;. Γιά. τb δια.φ ωτιομb δ χόσμο; ίμφα.νι�6ταν σ¼.ν -ώτι r.t• ρα. yι ¼. πtρ:ι χα.τα.•ι,;,ητό, !ρμη•;ε•ι: οψ.ο κι !πιδιχτικ? έξή"(r,· ση;, lνώ iJ •&:ιιλλα. -ω! Όρμή.-:bν θεωp�)σι σ&ν χ6.τι Οι11•· λι,.χ¼. iχ,.τcι.νόη:ο, l\.!.IΠ'lj?t,i>3ι; χι ιir.!ι ττ, �,;,r.ι¼. :-:;!} ¾.'i· θρώπινοu λ0ιιχcιu χ(Ι)ρ!; νδημιχ. Τέτοιε; ά.πδψιις δiν ιlν2.: άτ.:λώ; 1:p-;;:�·ι πpοπχ:ιχ,;,j ,;:-,χι.ιομι:;υ χι ι:;�τε χ!l.θορί';οντ7.t ιiτ:b λο γιχr/ι; χα.•;ό•ιι;. 'Π !ιι¼. είν� ά.πο-;tλtG\17. μι:ϊ.; Ο'Jνι.u· σθη:ιης ί3tt ε!σα.ι σ! 0:Gη Ψi ίλty;ει; η r.¼ν-:ω; ·,¼. χα.τ7.χ-:i1σει; την πpΙΧ.γμα.τιχδττ, τ,., iι &λλη εl•,α.ι ίΥ.:pp7.ση -.:οίί ι.ι1σ0� ιι.ο::ο; �:ι ε!ο-,.ι Υ.,.ιιl•ιο; Χι lγ χοι,Μεψlνο; ιιέοcι. στην 1tpcι.η1οι· tιΥ.lτη τοι τούτη. Κοινωναέ; τi;ει; y.,,J γινιέ; δΜv.τ1:;ε; ;:, 1γ-ι.α.τι.ιλι(;τουv Οελ,1μο:τιχti -:bν 1<.6αμο χι av 1ξοινcι.γχα.στο0ν νi -:b χό.νΟ'JV, ί�ε..,ρiπι;uν ouχ•,i τί; τ:ιb ωp?.ίε; φι).οο!J,;:ε;, ιιύθου; Υ.α.! ϊ.!JtΡ7.ι.w0ια. γι i .,. ¼v-.ι•}ώ7-υ•; -:�·; χ,;ι-;7.;1 α.yη,ι10, σ-:όν δr:ο!ο ύπ6Υ.ιιφα.ν, στη σ;,ι,.ίρα. �; ΗιυΟιρία;, τη; πvευ ιιοι:ι χ6τητα.; κα.! τίj; Υ.7.θχpη; l!J(l)-.:εptY.ltηta.;. i\1' «·j:I; τ�·, -:ρ6r.ο t:ι;,7.·;(σ7.•1ε :!; θεωρ!ε; ττ1 ; (1.:j-:ο:-:pα.γμάτc, ιοη; ":')j; Ί· εtσ:; μέοσι. πήν [στοp!α., tf/, X'1.'tfj"f:ifH1tf/, ϊ.�!ΠotX'tt'ltT1; to•j .;,οιχου r:pι;!!ιί.Τ.οv, tό·ι g,,:jτι,επι6ι6ληιιίνο νόιιο ,:ου εημιουp• γιχοϋ 1<.:ι.λλι:lχνη χι �λ).α. τ.ι.ιp6μι;ιοι δδγμα.τ οι. ·rcω; !\,μ111; τ!-ποτε ν« μήν civτοινα.χΗ t?GO ξιχιiθα.ρα ,ι.α1 πεptεχτ ιχ&: ti Υ.!ν η-:ρ.,_ ά:πό τti bποία. ό.νσι.πτύσσει iJ «θύελλοι χαl 'Ορμή• τήν χιχηι!Jθιωρίοι -:-r,; ιαο iι lννc.ιοι -:fJ; χ7.λλιτιχνιΥ.iι, ίο:ο:pυι· α.;, tή•ι δτ.ο!α. τι:r.:οΟ!:εt στη•; .2
γραμμί �ει �νt!Οε-:οι ciπb . tόν γε!ιχευttΥ.ό χ� δογμ,.τtχb Ο(Gι· !ι.,::σ;ι�. -:.,,! ι�τχ-;;:;c.r.τι -:οϋ ίς1ιιτεριχο') χι.ιτα.·,α.γχι.ιηι,;'ί .,� :71 ,ι::;;:κή ίι.ε1;'J:;:;!οι, ij ιτ:οlοι ε!•,cι.t αυνlίμ.α. οεοπcιτιχή χι' •• :-:ανοιπσ.::κ·:1, χοι! τέJ.ο; trι ', άpχή τη; πρ(Ι)tο-:π.:α;, ή b.:οίοι, στη γενiθ�ιχ w.ίτη ώρcι. tοϋ !>.ινθερου ιiνθpι:ιr.�·J -;,71,, γρ:χ.μ ιd:,ιιy ΧΙ tνb; G'.Jν2.γω·ιt!J\LΟ:ί 1':Ο!Ι μιγ:ιλώνιι ί,ψ2. ιιt .TjV , : , . pα., γ!νιται , ? :;r.ου6α.ι6τφο kλο στbν ιiγώ·,2. jr.:xn:r.• r� ,,. �ι•· • • .• ι•r.ε,,.:γ,ι.ε•,τ:;:cι.;. ' f[ χ:ιλλ ιτεχνιχή εημιοupγίοι, iJ bτ:,;!α. Y.2.t γιz -:ί,; :·jί,ικ� -:,i.ι τι,:ι� χαί γι¼. τ� Ζι7;ιύτt,:ιίι ήtσιν �ι-χ νοτι-:ιχr, Ι:ιpιχπηpι?-::ητ:χ, 7.?\Ι i,τοι•; εuν:z.:? ν!ι χ2.θr;pι:;-:ιί ιL¼ cχ:;;ήνιι:χ Χ7.! π,;•j οα.οιζ�t2.•; ,;' Ερι�η•,εύοψ,;,υ; Y.t :χ;ι:ι:Οf,-1: μο·,; χ,.•,6·,ι; γο·jπο·J, :ώp7. ε: ι'fιινίζεtσιι σ¼; μuι;-:η;:,tώr.ι; πp?τσi;, r.!ι.:ι 6γ«!,ιιι �:r:ι!) πr,y¼; τι!,�., iz.α:�·ι�·,1τε: ι.,� iJ θt! ,: lμr."Ιt"JT!j. iι τυ;;λi1 έ·,{.ροιτη χι !J! ¼στάθ:ιr.-::ε; ίiιι.ιθl:ι:t;. Γι¼. :b· � xλσιo7tY.t'J\L? χ,./ τ�·; οισι;,1,ι:ισ:ιb iι 1ιεγι.ιλοliut2. '1ιτα.•ι μ: ;ι 2.'/1 ι:εpη ·,οηιι.,.,..;.,η r.ιρι,;ρισ�ιίνη ir.? τή λ�γιχή, τή ιιε,,ιρiοι, τήν !στ,;ρίcι., π1ν Π7.p6.δοση χαι τή σ-:ι1�hα.ση· γι¼ -.:�ν τ.pιψ>· ιι:ι:.'Ιtι::ψΙ; χοι! τή θuελλα. χοιi 'Οpι.ι.ή• γί•,ιtcι.ι ή r.p,;oωr.o· τ:c!ηση !•Jό; ίοει�6ου; r.7j :-:ρr.:α.ντb; χ�ρα.χτηp!ζε:αι ιiπ� τη11 iι.).ιι•1 ,"Ι �ί.ι,J• ; α•)τιίι•, τιίlν ο�σιιών. 'Η μεγ7.λο'fut2. λυ:pr:>•ιt· tcιι ιiτ.b την ιiΟλιότητa τη; χα.θημεpι'Ιή; ζωή; φιύγ,;ν-::χ; ,;" ι.,,.ν �·,ιιptχiι χl.71ιο ά:-:εp:?pιοτη; έλιυΟιρ!σι; έχλογη;, .<ι i· δω ζει δχι μονiχ,. έλιύθιρ:χ ό.r.ό t&: 6εσιιi tή; λorιxij;, i). ).;: Υ.:χ! χ.2.τ!χον-::1.; μυστιχί; δu•,άμει; πο-'ι την ·ιt:ι:.Οιοτο:>•ι !· χα•ιή ν¼ χά•,ει χaι χωρi; τή•ι lμπειρίσι τC:ίίν α!σΟήπ(Ι)ν. «'11 11.tγσ.λο;:υi�. Ζχιι r.;;�ι?Ji1ιι ,.τα, οr. λα.δή τi σς.iοθi11ιοι-:i ττ,; ξtπερνr;Gν τη 6ύνcι.ιιη πι:ιρι:ιτήρηση; τ;,,.jχει. '][ μεγα),?'fu!α. δί•ι r.::;:;,.-:τ1pir. lJ λ .: ;; ε t, ιι.ίσΜνιται - λέει δ Λ.,_. S&:τερ. Άσ,:Q;).ώ; οι άλ,;γε; χι iGUνα.ίσθητε; 1tλε:.ιρέ; tij; lν· Ψ;;ιοι; τη; :ιεγα.λο;,:.ιtα, dρχιχ'.ί 6pίσχnντα.ι στbν τ:ρορο11α.ν-:ι· σμό π,; Zutιzτ1; Eu;ιώr.r1 ; χι.ι! πpiί1τ' 6.π' δλι:ι. στ!; Ε ! Υ. α.· σlις πιν ω �-:�ν r:ο ω τ 6τv�η σ ύ ν θ ι σ η "t?u Έtoυiρt!J'J Γιο1νγχ, r.μι,1; llιϊ, ;1 μεγQ;).ο:;;-.J!,. ί;1ικολου· O,r •,i l,�;:1ι•,ί;ετ:ι:;1 τ.ιι.ρiλληλα. μl -:� «πλb τQ;).lντ?, σiν ! •,2.; ιιiγ,::;; ο(r.).:ι:; σ' ί•,α. ., χοι),ό -Ltiστt;pη», ίνώ ιπήν q:ιλο· 1 �ο;�ίcι. π1 ; tlχ•,τι; τη; θ1ιλλς χ,./ Όριιij; γ{νιτα.ι lr.:ι:;ν,.. 153
ητ ο; lχ� μi,,,r., � :j;:,:,zι�μt'Jtoσ:ιi; iί).:ί '"l.! i1 ��-:¼λ•.ι:,τ1 �,,11 ιιr;;ι:;;ικιi,•ι a�1ιiι·, ιr.τι·ι τίχντι, iι b-;;oia. ίλαο:1ι χώpσ. σ-:/, γιr· ιι�ν:χb προρqια.ν-;1σμl, .;, 'f'ηΥ/ τr,v r.ι:,ό� τήν 1n:ιρeoi.i1 χ:ι: _ τη•ι 0:ΙL?pf(o:, τb aιγμtι ,r,ι, γιιi ti,ν θφιλι:ιχf, ψιvtι,.ι.οθιωρ:� -;ov; χιd -;i1ν iποσπα.?JL?.· -:α� r+:ίση -:ώ·; ιιr;τ!6ων -:r.υ;. Τό ρητb τοu Ι'χα.tτι γιi -:i •ι φιυτιιi δλων τώ·; μGρ�ών πι:,οέι;χιτα.ι dπό τούτrι. τη; γεvιι -:lρ χο-.μοΟ�ώρτ;ση :.ιι ί·ια.pμο•ιί;εtα.ι ¼π6λvτα. ιιί ti Μγιtι �Q Χάμαν, πού ιίπι δτι δλα. τχ σ'Jσ-:11μα.-:α. ιlν:ιι χα.Ο:ι:ι-:i ίνΙJ. ¾μr.1,8ιο <.r.11 •, i,.i,�tι!I 117. χ,;ι•ιων:ολογιχή Ζψi1 τr1; τι θύιλi.tι χ:ιί 'Ω, r.ρb; • f?ριιτι lι;":ι ixl,μtt πιl, τ.ολύΠΑΟΧΥ/ iπό τ!; OV":IMt•Jpωr.2! χ:; μ-:.�:fι: -:r,u 'f!.f,';,ι(Ι•ιτισμr,-j χι �χι μινο !τ.ιιεη ή γιο• 11:7.VΙΚΥι μισtι!α tiζY/ ΧΙ iι γ!pμtινιχή ίντιλλιγΧi•ιτσιtι aί'Ι ι! χσ.ν �ί τttυtι:ιποιr1θεί dput¼ σ;ιιχτ¼ ιι! -:b δισ.;ιeιι-::σμό ;:,. π� � χι;ατή:;ο:ι•ι π1 μα.τιi τr,v; γιι;:ι προι,ηλωμίνΥJ στι:ιύ; σχ οπου; το'J χ ινήμσ.το; w ν¼ μή λο;�pοjιήσοuν dr.' αιύτ6, δ άγώναι; τι:,v; Lνα·ιτιον τι;ϋ όρθολι:ιγι<ηιr,υ ,,;·j iλλ-χ Υ.Ι cίπολυ-;αρχιΧΙJ'J χtιθιστώτο; fιtα.ν
-;r;·ι
=�ιaή
lf>.I.
155
-::!r,i:ir:t;-xν -.:ι δ:χ-χιώj�-:σ. -:t,; ζιιιi1 ;, π1; ¼τ�ιιχ.i1 ;_ ίjπ,χp;τι;, ίνcι.·ι· -"-· ,.,,,. rουα:χi'Ι• Τ l� cι�Ξη=; • ...., �ιcι.ί τη; όpγι.ι.νιχ·ίj; ciνάιrοJςη; .. f .,J τίοv τη; οιύστηρη; 't'JΠ?χροιτ!α.ς τη; όρθολογοποιη,-ν,;; οι,..· χηΠ,; Y.t ίνΥ'Υ.ι€ίσ'Χ'Ι tχι \.L.Ο•ιάχο; UjV clpYTj"1J τοi) γpcι.φεtΟ· χρι.ι.τιχ.οu χ.ράτσu; μί tή μηχ-χvιχή του γιv!χι� χ-.ιι τ+ι-ι �:ι.ι.τdι πιιΟοιpχηιιlvι.ι τιιτ1ιιοιτι.ι όργάνι ,1αη, ciλλά. χ.οιι tήv ciπ6p: ρ ιφη το,j σχεδισ.'τ:ιχοϋ χσl δισ.χσ.•ιοvιστιχοu μΣτσιρρuθJιt�ν�υ μολονδτι ή ιsιcι. τη; 0:'J (reformhm) τοi) δtG'Ι.fωτισιιο!!. θόpιιητη; χι ιiναρθολογιχτι; ζωη; tl χι d:χόιιοι χσφοιχτήρο: cixα (16ρ:r.? χσ.l χ.vιι-χινδ�ιινο -ιc,ι ciσφcι..λω; lχθpιχb πρό; τb διοιφω· -::�ιδ, δχι δjιω; ιiΥ.6μιι .:pδΩη).σ. O'J'ft"ljρη-:ιxb ώ; πpb; τbv ax.o r.6 το•J, cντούτοι; i;8η r.tpιεtyε tή•ι o:n!a. δλάχερη; π1; :;:.: λοσσφ!cιι; τσϋ ..,.Jντηρη-:ισιι.οΟ. Τώp!1. δέν χριι,,_ςδτι.ι.ν ttολύ ιi Υ..ι,1,-χ γ:dι ν' i.:,;8ιm•r; σέ. τ,;ύ� τήν ιiρχή τη; «ζωη;� ιιιdι μuαται σ-:tχή ύπιpλογιχδτητ,χ, σ' ciντtδιcι.στολή .:ρb; -:ψ b τ::ο(,χ δ δρθολ,;γι�ι!ϊ; τη; σχίyη; τοD διοιφωτισι ιι:ιΟ φσ.ινότ�v ciφνσιχ.ο;, αχα.μτ:τ� X'Xl OOYJLG'l.":ιx.ό;, X'Xl γιdι γά, !tG'l.pG'l.�j· σο•,·ι -:ήν tμ;;!.•ιιαη των r.ολ:-:ι χιίι•ι χcι1 χ,;ιvωνικGΙv θι:�ιιι�·; μiσ' ιiπb tή•ι !στοριχ-ΙJ «ζωή• σdιv ιιι c!ι «φuσιχή•, δηλιιοή ,,. 1!!'.i�:ΑΊρωτ.η -,ι:ι! •n:,ι;λ,;γ ιχή 6.'16.1twξη, ιιΑ τb σχ,;πb v¼ πρι)· στ�τiφυν το�:; θεσ�ιdι; 1.1,!jτo,j; 6.τ.b χ¼θ! ιι.•jθ'Χίριτη iπ!Οz ι;η χο:ι ν-χ έ;Μ:pσιλ!σι:ιuν tήν σuνlχιια. τι:;υ tπιχρποΟντι:ι; σu· στήμcι.το;. 'Λτ.ό πρι:.ιτη οyη εlνιu ιχπληχτιχb δτι δ cnr,τηp'lj-:taiil;, τbν δπ'.iίΟ σvνηΟ!ζουιιι •ιι σvν¼πτσuιι.ε ιιΑ t'Y/V !δtα. τij; Ο')Vέ· χιt� χα.! πι; lιιιιοvi?ς, έδώ τeινίt;ιι τήν 6.ί;ίιι. της ζ1ι17ι; και ιιι; τ�·, �v tij; 6.νάτ.'t'Jξη;, lνιίl δ ςιιλελιuθιριιη•,',;, r.o� Ο'Jvήθχij;. δ �σ :ζ�ι τήν !δ:« τ�; χ!νηση; χσl πι; δυ·ι,χμ� οιοuμι . αr.ι>· ν ιια ttριw.tιχΟ ·Ε1ι11ε λογιχή. <1τή διικδιχή?ft\i 'tOU !� δ δτι γιγοvb; στb δώασ,Jν -:οϋτι;ι τό ΙfΙ.Uνι;μιvιχb πcι,ράδοζο πα.ν=α.τιχό; σt'.iχσ.σμό; τη; μισ-χ!α.; τά;η; tξελ!χτη-.ι.ι ,. χιιθα.ρή, ,1νοιμφ0.ογη συιιι.ισ.χίιι μ! τbv όρθι:ι�ογισμb χι δτι τb 6. ν::i�ροιιο ρι'Jιι-χ υ!ι;θ!τ-φε π1•ι iνtίΟι,η !οεολογι�ιή απο-�η γιι χ¼pη cσχtτη; 6.ντιr..ι:ιλ(τευση; 118. ·0iw1; ή ε'.ΙΟ'Κολ!α. του προ6λτ1ιια.το; εlν,χι δτι ή σy_έτη των ποιχ!λων r.ι:ιλ:τι-.ι.ων �i-�ειι>ν το') tlx.,xτι;u δγδοοu αlώνα. πρδ; τbν δρθολογισμb t¼v
κcι.ι
,ι\i
156
μι
ιl·,α: διόλοu ξιχά.Βα;κ: δρισι•L•,η χ.ι t,ι 6.χqι(ι χι δ σuν.ηFτ ::α:ιr.,;. -:·�; έ τ.c.χή; πιpιέχει μι& χιιποιοι YJJ, χ:ι. ,όι i•ιtιr.ρΟι:.λr..γισμό ιιέ tήν πpδι:ιδο xrι.l τfιν 6.vτ18 .ριιση Υι δ�ι δ σύγχρι;ν.,; όρθολογιιψό; ιtv ιrν-χ1 μή G\• f"Fο:.;;ι�ιν� Υ.7.:. ;εχ&.Οι;:,pσ τα.ιvόμ.zνο, άλλlι ώ; lνοι. 6α.θιι.ό ιίν-χι yενι χ� χ-χρα.χ-;τ.p:στιχb π1 ; σύγχρονη; !στορ!ι.ι.;. 'Από ,ήν Αν:ιy..,ν�Υj-3'1) χ.ιι! 1 :-::i lχσ.;Lξ την ίτ.ιρι;r,ή :ι;ο., ιι!σθητή •i � λι; τ!; τ..ριόδοu; τη; tξίλιξη; χcι1 σ· δλε; τ!; �;ει; ti1; χ,;ι•;ι,ινί,χ;, Υ..σ.ί ;uριΧέ, q::opί; Ιδειξε τ6.αη πρό; τήν πνιuμ«· τιχή εt}χομφ!α. χι ιύχινησicι.., lνώ a.λλι; ι;,ορί; lδιιξι ·ιό: προ· ?:-:rι.Ο:ί γι¼. τ6 στ�Οιρ!, �σl τό ο!χι;ι,μιν:χ� !!JΧύον. Ό δρθι:ι· ,.,;γι�ιιό; τi1; 1-:�ι-,,;.; Αvηiννηπ,; τιτιι·, δ ια.q;,;;;ετιχοϋ εί· c;:;υ; l7:!J χιινοι -;ο) γ!Χί.ί.ιy:;� χλα=ιχισμοiί, lνω ό όρθσλο· γισμό; του OtOl.fWt:σμ,;il) iιτ,χ•ι πάλι ό:ί.ό-:ελοι. ειcι.ι;;οpετιχb; ά. τ.b χιίνι;ϊ τ-i1; α·ji.ιι.τ,; cχριποχpσ.tί!Ζ( -ιc,ιι! τη; ciπόλ•Jtη; 110· vιiρχlw,;. Ύτ.ijρχε �·ιιι; ;.ριχ.Ζεu-:ιχ>.; «ιστιχ� όρθο).ογ:σι.ιός, iλλ& ύπτ,ρχι χι ε•ιrι; ορθολογισμό; τ.ς,j προαιδίοι.ζε ατή σuν Πι!ί'f/':Ιχ.ή τάξη. ΊΙ μεσ-χίσ. τάξη τη; Άνα.γtννησης ιlχι νχ ::�ι;ιι·�cι c•,α.ν::ο•ι τ.:φοu.�.ιχών σJνηθειων χcι.! r.ι.ιροιδόσιω•/ �vεπω; � όpθολογισμός τη; ιίχι 'Χ�:ι·.ιτήρσ. δuναμιχό χι αvτιτ.οιρcιοι::71οιχ6, χι 1-::ιινε πpb; tή μίγιστη ιuνα. τη ιi:-:ο-:ελιοματιχδτητοι.. 'll ιipιστοχρrι.τ!ιι. τη; [διοις πι· ριόδc.υ εrχι φύση !.:":t�ιχοροιι.α.vτιχ.ή, ciστόχιιοτη xcι.l ιιή ;.ρι.ι.χτιχή, δμω;, �ωρ!ως χατ' ιiτ. b τήν π{ιαη η;iv οίκι:.•ιοιιι-ι.ών !�fλίξεων, ιiπl> τό τιλο; τοi) δί χοιτου lχτω α!ώνα. xcιl μιτό: προσοι.ρμόστηχε δλσlνοι χα! π:ιρισσότι;,ο �όν δρβολογισιιό -:η; μεαα.ί,χ; τά;ης, Jv χι tχι δίχιιι; ν� τρcποποιήσιι δρισμ.ί•ιι; iχδηλώσιι; τοi) τιλιυτιιίο-ι τούwυ τp?Ποu σχ.έφτ1ς χαι ί,ίιιιαη,. ·Ετr.1ι, πρωτ' ciπ' tλ,χ � :-·!φ�ι·;.t την :i•ι:ι:-:σ.ρα.t�r.1:ι;χF-χτ!� τη; ά.r.1τιχt,; lιρ0ο),,;rι:ι.i1.; ι�.εσι.ογ!cι.ι; (πρ6.γμ,χ πού τ� ιiν.ιατιiθιι:σε μί τi1ν L�-iλιι!}η �ι�θt q:,χντ=-:ιχο'} χ:ιl ροιιο:ντιχοi) στ!';ιχείοu δ.πb τή δικ"ι τη; ιιισα.ιcιιvιχ� ιiν-:!λΥj·}η γι¼ τ>.ν χδ:,μ?) , l•11il χα.τi τη �tά.Fχιια. 1δ7
:?'J δt'Xlt"':OU zεo!J!LOU ιι.!ώ•ιΟ'. ciνiπτυ�ι μια: (ftλοσοφίcι ti;η� κcιι r.ιιΟ1ιρz:7..,, ::ο� ΚΟ'.'";7. 6iση 1,τ1ιν -;�,, μή δuνιφιχή• fι-:cι·ι χ-:ι! «λογιχή•. Άρχιχι:ι ή ιuσσl:ι. τΔξη τ�� r.� r.u -;,;'} δ11ι;:ιι1τι�u 6pt-nόtιι.v Υ.ά.t' ci::' τήv !πιρροή :ou· ,;:όo Γ ' .l. ' • • χι_ .l. "'7:.> 1ιu:.1 ;,.pιr.οχρ1ιτιο..; -:-r1; τη; δpΟ?λ,,γιχ¼. ,χι.:τ!Jμινη; ..-.ιρiλι.ι.6ε τb !δει�ι�ε;; !νό; οιίιστηρ¼. 'Χιι.vο-,,σμ!νοu, 'J:t?Οειηι7-::·�οv :-:ρ,τ-j..�·J ;ι,ιή;, !τ.ιιι χι !ίν ιir.ό ¼λλε; ¼,.όψει� .:-:ιρ: ιιrι·ι� r.ρ!Jσκ,;,λλημiνη ο-:ήν ":":-:ιλιότψr, μοpfή όρθολ,;,γιοψ;;ι;, τ.,;� τ.ροερχό:ι.ι·ι ά.πό την Άνοιγέννηση, χι ά.νciπτuξε μl σuνt r.ιtΙJL -:ό Μ�μ,:ι τη; ο!χο·,�ική; ιlτ:οτιλισμ.α.τι.ιότηt� χα1 τού 7J•11tγω·ιισ1t.G.Ό. '.\λΗ ή μισ:.ι!ιι. τά.;η το!) δt1τιρ,;·ι μιοο'J -;�ι; σiχι;ιτ,;u δγδοου 1t!ών11. i.:ό \t,ρ:κ!; ιiτ:δ,.:,ει; 6.:t?1L1txp·1·11)ηκ• i.:? τόν 6ρΟ.,).7rια�ιό χ:.ι! :-:ρό; -:b Τ:!Ζ{)όν i;iη?: τη� iρ:•1jνtίιJ. tou ατού; εύγινετ; .ιιι.! οtή•ι ιlνώτερη ιι,εοcι!οι :ci�η. Ο! :ι;::· ,;71�� ,ιεp!�z; tiι� ir.:κη; -:i;η; lγινα:•1 fο:�ιi1; �:: ot ?'Jv:ηρr1τιχέ; τli;iι; (ιιtινιι.·, πp0Τι.ολλη11ίνε; πή·ι r.σ.ρ:χδ-:ισιοχρσ.::'.t τiΊ; Υ.'>t•ιων:χ'i); 9ι).ι:,?Ι,;φ!σ.; του;, ;� τb•, δρθ,,λογ:σιιό τι;,,, ήθιΥ.ών ιipχιίιν -:r.'J ; χ!!! τη ?t�1 :'ί'Jζ 6.r.:vσ.•r.ι οτή·ι :tχνη. 1/i·nω; σέ r.:;οο�χτ:κ?:εpη l,;:· ·:ι.�ι δ !�ιιι.iτιp7. δ•,·ισ.;ιικό; χ1ιρσ.χtήρ�, r.!.'J σηήθι,ι; ,αr.ο· οlδετσ.ι στη φιλελιύθιρη χα! r.ρο,,διuτι.ιή Οιώρηση , ιlποδ�! ϊ'• !':Ψ :ό ίδt "> :ιι-,:ιφι,ρι�+, lννοιοι �? χσ.ί ,b ατ1t:ιΥ.� τ:ι;:ι:,·ι .:':.·, ir.ot!3:tαι �tbν δρθολογιομδ. 'Ο φιλελιuθεριομό; χι b 3'ιντηρηtιομό; εlνιι.ι χ: cιί σu!, δυνιι.μιχοl Υ.ι Δρθι:.λογικο! σ>J· ιiμ1t, ,ι.ι,.l ο! τι;•,τη τή φά.οη 'ti); lξίλιξη;, δr.?'J, δ Μεσσ.!ων�; ':αλείφιτ:ι.ι \Lt� γι¼. τ.ι:ίνtιι., ιlνιu :ιλι!ω� ιlδu'Ιοι-το γι Ιt� -;οiι; V/1. tfνott t(r.rzt! άλλο. 0! μόνοι ό.νtιοpθο).ογιοτί; ΠΙ)'J -:i.r.•ψt•,-:.uv ε!νσ.: ,;! !;1,;ιλιστέ;, ;:-,,j lχοu•ι ILΠtpδε'J'tE{ �Π? t'Τ/Ί Π'ίΗr.λοκη χοι•ιω•ιική χ-:ιτli�:cιπ, κι lχouv "{!•ιει - Ο'..J\ιι;�ων1t μ: Υ.t!Ψι πο� τ.αριοτliνι:.u•ι οί ίδ ιοι t,;ι ι!•ιcι.: - Πj)!i1t1tγ1tν8:· σ,:l; τι:,!) οuντηρητισιιοi;. οι τιλι'Jτσ.tοι σ,,j:οι ,τροσ.ο..!tοu•, τ¼.
ι;.,,,
=·
158
��zα :c:Jμ,:�:� tit; ζc,,'i,; ir:ί,�Ψ;ι ι,:Υ, ί.ι;.γ�κr1, �χ� ! ;;ι:�'iι � . ε!χι χ&.οει πρiγματι το χύρο; κσ.! την !πιp ,;;;Ηι;,.ι;,γι.,μr.; r,-,τι ,'.'), iλΗ lr.ειaή +, �J"(Y.!'Xpψl·,rι Τι.i'}η -;:,,.j εα:σ!�ετ,.: σtiιν r.ρ1ιγμσ.:ιχότητσ.. (�t•}η tfj; δποίσ.; χσ.! ι:.! Gυό πσ.ρα::i ;ε:; θ¼. aιεχειχήσι;,υ•ι OVVtoμσ.. τb μονοr.ώλtο) Υ1p3ισι ν,! ,. χ,:ιl μεyltλύτεpη ιiξίιι. . ..(; '�:;:ι·,:.;.:1 εr·.1,-:ι·_t :' σι,,; 11 τ.�? z,:�7χ:r,Ft?:�x+1 :•.';�Τ�, 'j·.:, γερμ:ινιχή λ,,γοτεχv!οι -:οϋ δiχα:τι;,•J �γοι;ο·J οιιι:ι•η. �·ηaυ� ;!t :ιz��. "=7-'J ';� "m'J�a?:��:εριi r;:'Jμ2-:2 :�; tr.�χ·;; �t !κy�i ζει χαθαρδ:ατοι lχιίνη την !lι!.Ιί.ι;γιχή σ,jγχρ,;υ�η χι i.ιε:v-:. :� μ!γ)\:ι: .:;;,z,3ι'J:αών χι ιivτιδρσ..στιχιiι•ι τάσιων, r.o,j δt· πό/;ι;.uν -r.ήν χ-:ιινων(ιι. tou χαιρο,j τοu. Περι1ρονεί τό·ι •πι;b .:•1εvι1σ.Τ,� :-:ι;i.ι-:t?μ-!. ,;ι:,:j οια,::ι,,:ι�ιιι;Ο, ιir.? Πj'Ι ijj,τ,y a. �ι.ω; μερι¼. μ:λά.ιι γι¼. τήν !ποχ� του οι:ιν •ιiλr10ιν¼. μεγiλ-:. 7! ,:,.J;.C χι�! ;:�·,-:i�ι:-:ιt r.ώ; ιl�ι%t εu��-=i ·,i 1J'Jμftλιt:Jι:,z ι -:�; i·ιτιι;,ρΟι;λο;γ!Υ.t; τι;v .:ε.:οιθfι.,ει; ιι' :·ια·, έvf\Ο'J�ι1ι::ψb γι� -::τ, ίιz.λ).ιχ·· , ��?' -i?:�1',,. �;:ω; ϊ:κpιει;, .. χ� ;·, π).rt";,� .•y:... -�; γερμα·ιικ1,; ivτελλιγχiντσια.; χα! .:λιϊοτ<,ι Γερμ,:ινο! σ,.ιγrρ:1.· ;::ϊ; {μα�: μ' αύτι;ύ; Υ.ι οι Κάντ, llήλιιντ, Σ!λλιρ, Φp. Σλέ γκελ χαl Φ1χ:ι) άpχιχ¼ ήσ2.ν ιiνετ:ιφν),αχtοι ύτt{ισtηpικτ½; -·ϊ,; 1.:· ..,i:;τ7π1 : Υ.1tί tτ1ν ιi.:ι:-κήp•J;α:•ι μο•,Ιiχ1ι 1ι.ιτi ri1 Σ'J:, ?2.:ιχ1; 'Η �;έλιξη του �ιρ�τιρ �χολι,vΟ:! τη·, r.or,ε!cι r;-:,•j ?.:�·,).,;'J•l·φε 11 .,-:�:ι?:,::�'.ι ιv:ι:).ιγ�ι·,-:�ι!ι. από t�� l�σ.·η?,:'· . ι:,;uοε:,;κιτ.z· τιχότητ,:ι tή; �·J:ΑΙ.,.; ��οι! Ορμt1 ; :-:ρό; την �.,J. i-.·ι κ�t πι; ··,r.�τ�:�-:!χη, ..ί�ιχή σ-:άση τ"ι; χλι:ι"11'tχ-�; �ι pt�ό-?'J. Τ? 'Π!!pli�ειγμi τοu χύ•,ει τό κσ.Οα:ρδτερο δuνατό φι;ι; -::ή '1ι, ·�;::,ι -:1,; u,. μi:,'Tj; γιi. :i; γερ:�ι.ι·ιι�-t, λη'Ι.ί�f'ΖV:'1 Ί[ ί�!δpσ.�τ, τ,;ϋ Γχ1ιίτε π&.•10! tc,,J έκτ,τ::;ει ;ή•ι 1r.:;,�α,; 1 ,,;,ν \:1:ι-χν χ7.! J'ιixQJ�τ:: χιι.i τό•, ylp·ιιι χον.ύτερσ.. ατόν ;,r,· 0'Ιλογισμό. Γρi�ιι μι¼.ν !νθwσισ.σ.ιχή νιχρι:.λι;,γί,. γι¼ ,ό,ι \!.,:,ιηχ, τ�Ν . iφι:.δο ιiγι,,ν ιοτή της ιiλήΟεισ.;. Y.t lχι μ,νiχ:. ·�τ.:p.:τ,�i -:ή·ι πρι;r1γwιιεvr1 ιρΟ,;ό?;ί !l τοu, ιiλΗ χ,:ιί tίνιι :•.2,;,ι.,τα <;tή Ορη?Υ.t:7. 't':iU ιιι¼.v α!�llηtιχή οτpι:,;iι χ: .:τ7� ιι�;ιι .r1 Οεωρ!1ι τι;u γι¼. τή φύση τι;!) λιJ.ϊκοΟ τρσ.γουοιοΟ �� r.ρώ:α ΙΙpη�ιuτι,ιi χι!ιι.ιvα., l'tσι π.,.:, :ιλιχ¼ ή Β!6λο; γινι τσ.ι γι' α.ύτόν lνο-. ¼ρχέτι.ιπ�ι 1ιοvιίχ1ι τij; λιJ.ϊχη; ποCηαη;. 'Α· 1
1!'>!1
r.ό ,.;1ν &λλτ1 ιι.:ρι� .b 6ρ!.,-.ιιι ά�ύν2.,:, ν•
άη'
1GO
τό δποιο .:ό ιiτ,;μ:χb lπ1τιυγμσ. ,1tιρι�ι1 ιι.tσιχ στb 6.στιχb πρδtυπο ζω?);, γίνεται γι• cr.uτδν τό [δ ιο w χp ι τήριο τη; ιι. ;!ας α.ιίtοί) 't!'JU lπιttuγιι.α.το;. Αύτή λcιπόν ιlΥι:ιι ή ciντ!λη· ψη γιά. τόν πολι τισιιό πού πρισβιύει μιά. τό:ξη ιiνθρώr.ιιιν τG)•; γρrι.ι.ψ(ίτων, ή ιπι:ι!αι lχε:ι χιδλα.; ,ιεpοίσιι έπιτuχ!α. χι έχτ! ι.ιηση, lr.ι:.ι.vωtαύtt\tt ιr.ί; διί:pν� τη; ,ιι;ιl ει νιώ&ι ι πι& χ.cινι ν�; είοοu; ι�νφιχο:χίcι ιir.έν,ιντι στην χοι νωνlcι. Όμω; ή έ χιτuχ(α. τούτη μέ χα.•ιtνι� τρόπο δί σuyεπιίγετ,:;.ι δτι ο! Γεpμι& ·10! ΧΑ'-σσιχισ,:; lγινιχν ποτί οημοφιλι!; τi l pγcι του; οοτt χόι•ι δ ιεισουσcιν τωο 6α.θιά μέσcι στην έθνι χή tωτι 000 ol ,ιλcισ �:χίς οηιιι ι:ιuργίι; τη; γillιxij; 'lt� τη; ιiγγλ ιχτι; λσγσtι χνιa.,, ένώ δ Γχα.ττε fιtcιν δ λιγότερο δημοφιλή; σuπρα.φlα.; ¼π' δλι:ιu; t�u;. ζ,Gσε ή φrι,.ι.η τοu 6.πλωνότ«•ι μονά.χ::�: σ· lνιι δλδτιλcι 6.πι:ιιτφ ι χό χ.cιλλιιργημένο οτρώμ(ι ,ιι 6.χόt.ιι:ι κι 6.ργότεpα. τά. γραφτ6 τοu Ηιiχιστι:.ι. δια.6cίζοντι:.ι.ν χα.θόλο� lξω ιiπό τίς τi;ιις τη; ντελλιγχ.ιντσιcι;. ·Επa.νειλημμίνΙJ. ncι ρ::ι:πcινι έτιχι γιά. τή μιι.,� ι ιi t!'Ju πιχρά τό γιγο,;ός δτι r.ρι:ιη/4-:ιχά ή-;1tν, &πω; λέει δ Σίλλιp, •δ πιό δμ ιλητι χό; !νθρωπ°'• xa.l λcιχτι:.ι.ροuοε σuμπiθε ια., χα.":ο:νόηση χι ίπιpροή πό\νω στού.; !.λλοu;. Ό φο; tών , ρcιμμό\tων πού οώθηχα.ν ,ιι ο! σuνομι λ(ε; r.ι:ιl.ι χα.τα.γριίφτη�·ι δε!χ�u·ι τ( οήμα.ινε γι· cιότbν ή ιi νι.ιωCνωση, ή άνταιλλα.yή χι ή ciμιιιβι.ι!ΙJ. ιiνώιtυξη !διών. "0 Γχιιττε ιlχι π«ντω; πλήρη !πίγνωστι τη; lλλιιψη; tπ ιρpοη; ciπό μέροu; v..u χι ιiπδ. ινε δχι μόνο τό χcιρο:χτήρι:ι ττι; γερι,ι.ιι. 'ΙtΥ.ή; λσγοτιχνίας γtνιχόι άλλ& xa.l τιυ'Ι [διωy του τών γρα. φτών στην fλλε ιψη 'ΙtΟινωνι χη; έπιχοινων(ι;ι; μiσcι στη γερμα. νιχη πνιυμιιτιχη ζωή. '11 πιρίοδ°' τη; πρα.-yμι,.τιχη; του δη μιιτιχ6-:ητα.; fιτα.ν ή νιότη τοu, δtα.ν l6γιχλι tόν Γ 'lt cι t τ ; χ«1 tό Β t ρ θ ε ρ ο. Μιτtι tή μιτcιχ!νηαή του στη Β11.t μ«pη x!JL τό !pχ!νιομ4 τη; δρα.στηρι6τη τιiς τοu σάν 6..ξιω�· .ούχι:.u &!; lν� 6cιθμh έςσ.φα.νίστηχε άπb τή φιλολσγι,ιη ζω· ή 123. Στη Βιιtμ«ρη τό "ΙtΟινό του 6.r.οτελοϋντ«ν ciπό μισή δω· δούχισσι;, την Ku Ο!χό\δα. ά.'Ιθpώπw; - τό 'όούχcι, t!; ρio: φ6ν Στ6.ιν, τόν Κνlμ ..ιλ χ� τό Βήλcιντ--στού; δπο!οu; διιi6α.ζι ΟΙJνα.τ(\; t& ΧGttνcιιίpγ ιrι., χ ι /\χι lεΦpιt ιΧ� ΠQλ�χ\ptθμ!Σ Τ/ tx t ιtιxμίycr, fpγcι tou, ι ηλιχοή 11ε1ιι:ι•1ι.ιψtν« χεφό:λα.ιοι χcιι ιiπο-
·οσο
οιιό
11
161
?πiσιιcι:τιι άπό -:ά Ζργιι του. Δiv πplπιι νά φ«vtιιο-:οΟιιι δτ. lστω χι a.6-tb τό ,uxvb lδιιχνι tδιcι.lτιρη ,ια.τοιν6ηση124. Tb ίπιισδδιο μl τόν lχπcιιδιυτη wλων ποu, πφ τlι; Ιr.ονι; δt\Mlprupίιι; τοu Γ,ιοιϊτε, τοΟ lr.lτριφοιν νά. δώσιι ttαι.ρ«στCJ.ση στb α.�λιχό θιιιτρο, χοιριι,ιτηρ!ζιι 4pιστι:ι την 'lιot'tM'tCJ.oη, Μποριι ,ιοινιί, νi φιaντ<&σ"Ctί την ,ιοιtώτCJ.ση στlι; 4λλι, οιfι· Η;, a,, u r.ρiγιιμ-;:ι fι-nν -;m !αχημ4 στη &rμάρτι! Σtή Βι:ιιμάpη χσιμι« ξεχωριστή προσοχή διν ά.ποδιδ6τcιν στη γιριιι:r.νι,ιή λοyοτιχν!ιι σάν τίτοιιι χι lM1 lr.!ση;, tr.ως χιιl γινιχl στού, α.vλιχοϋ, χύ-χλοu, χιιl ατw, ιό-yενιι�. tb δι«· διιοιια. πιριοριζ6tιιν ώ, lπl 'tO πλιtσ"tΟ στi πλευ'tQ.tcr. γιχλ).ι χ.cί 6ι6'λίa.125. Στlι εuρύτερο ,ιοιν6, ατό δα.θ\ιό πι,,) o:utό lδινι χιιθόλσ.ι r.ροοοχή στη σο6ι:ιρή λογοτιχν!α., UJ lπί·ι.εvψ, -;,;/; !νδι�ιροvt0; Ιyινε ό Σω.ιρ χα.τά tό διiστη1ια. r.oo ό Γχιιt· τι r.iρouπ στην 'Ιw.λ:ι:ι: b .1 ό ν Κ 6. ρ λ ο , λ.χ. 6ρfι· χι όποδοχ,ή πολiι θιρμ6τιρη ά.r.' b δ Τ ci σ σ ο. "Ομω; τη μ.εγιv.ιrtιρη ).ογοτιχνιχή lπιτυχ!ο: τήν yνώρισι:ιν lχι ό f,ια.Ιτι χα.ι δ ΣLλλιρ, r.ι:ιρά δ Γdσνερ 'ΧΙ δ Κοτσίμπσ.Jε. Γχ:χ.ίτι δ!ν ά.πδχτησι τη μονοιοιχή του θtση στη γιριιο:νι11.ή λοyοτιχ,νία. πρtν ά.ttό τήν !μ;ι4νtση "W>ν p?μ«V'tιχ.Gιν χ«ί tόν tνθου0\α.σμ6 τον; προπ:ιντό, -yιά τbν Β ι λ χ. ι λ μ Μ 6. •· σ τ ι ρ126. 'Π ύr.ιpciσ,ιιση 't'Οϋ Γχ.cιιτι ά.πό μιρους των ρο μ.ιχvtιχων ιlνcιι ή ttιlι χτυπητή lνδιιξη τη; 6ιιθιι!, χα.!, π α. · r,6λι, �, προσωπιu, χ : !δεολογιχ!; δια.φωνΙε,, ά.χ:ιτiλυτη, κσιν6τη τι:ιι; συ�ι.φιρδντων ποiι δένιι μ.α.!;Ι σί μιά. χαl μ6νη ιν� δχι μιmχ« τlι χλοιοαιχlι χαl τό poμ4vnxh ,ιlνημ4, :Ο.λdι χι δλ6χληρη την πcρ(οδο το� γεpjια.νtχο!J πολιτισμ.οΟ a. πό τη cθ,;ι'λλα. ,ιοιΙ Όριιή• χα.1 μιτci. 'Π τlχνη ιtνοιι ή μι· yάλη tμπιιρ!« τ.dι O')j.ψ,Cp!Covtα:.ι ιiπ/ι 1ωινοu, χι δχι μον6. χ« ο&ν ιiντιχιlμινο όmρτ«τη, πνι11μ4τιχη. εόχα.ρlατηση,, δχι μονά.χοr. σdιν τlι μον�ιχό δνν«τlι δρ6μο πού ά.tt6μ.ινι tt� τ ην 1tρο�ιχή τιλιlωση, ιiλλά. lπLση; "Χοr.ι σιiν δρyα.νο μt τό bπoio ή Ιiν6ρωπδτητ« Μ; ε«�χερδ(σει τη χι.q�νη τηι; ό.θω6· τητι:ι xa.l θά πιτuχιι την τα.υt6χ.ρονη χιιτοχή t'lj; φ,jαηι; χι�! toO τ.ολιτι�. Γιά. tb Σ!λλιρ ή cdαθηtιχή ιiyωyή ι!ναι ή μ,6νη σωτη ρ(ι:ι ά.πδ τ� x.«xh ποiι Ιmc,ήμaνι δ Pouo(J(:,, tν1;1
·ο
162
� Γu.tτι πρ6.yμ4τι προχωpιι πι:ιp!Ιr.lρα., δτ!Jιν !οχυρίζιtιιι ; τι ή τtχνη εΙνα:.ι ή 7:ροσπ«Οεl.!.ι τιιu ciτ6μou •νdι. φuλ!lχtrt ό.;-;� την χιιt!1r.pο,-,ιχή δuνιιμη τοΟ πcι:vτδ;•. 'Π 6ί ωοη � τiχνη; ά.ποχτ4 tδω τη λιιτουργ!οr. ΠQV fσ:&iι.ι tώριι μονά.χι� iι θpη· =ι!ι:ι ιtχι
=,
163
iλευΟερίας χσ.t τής προ6δον, χι οχι μονι:ίχα σdcν ποιητής χαi σ,jγrραφίσ.ς, r.ού ό [διος b ρεαλισμός ττ)ς τέχνης του χι b ,ns Reale νerliebte Bescbraenktheίt (=ά.γαπημiνος mριο ρισμός στb πραγματ ικό - Σ.τ.Μ.) τόν l χσ.ναν τέτοιο. "f. πι:ίρχοuν, πράγματι, δισ.φ,ρετιχοl τρόποι με τούς bπο!οuς μπο· ρετ νόι. δ ιεξσ.χθεί ή τ.άλη έναντ!ον τής ιiντ!δρrωης χσ.ι όπέρ τη; προδδου. Ό lνα.ς μισzί τόν πι:ίπα χσ.l tοiις χ.ληριχοίις,,δ ,ι>..λος τούς ήγιμ6νις χα.l τσύς όποtελεtς τους, {νας; τρ(τος το� έχμετ!l:λλsuτές κα! χαταπιεστές τοΟ λιιοσ, όπι:ίρχουν δμως χσ.ι χείνοι πού ζοiίν πιό ίντο•ιιι τή·ι lννοιr.ι τη; 6.ντ!δpσισης μέσιz στη σχόπ ιμη σuσκδτι ση τοΟ d.νθpώπινοu νοϋ χιu στην πσ.ρε· μπδδιση της Ιiλήθε ιας, γι¼. wύς δπο!οuς χάθε μορφη κοινω· vιχης αδ ιχ!ας γ(νεtο:ι 6αθύtιιtα α!σθητή σdcν «�μιίρτη1ι.α :· ν!Χ.ντ(ον ':"U πvείι\ισ;cο;•, χι ο! όr.οϊοι, !Ιτχν ?ηχών1Juν tό 6.να· στηι.ιά. το-..ις ·jπέρ της ΗεuΟaρί� της σuνείδησηc;, τής σχi ψης χιιl τοΟ λόγον, d.yωνίζοντιιι yιdc τήν ά.δ�ίρετη έλευθερ!-χ -.ωύναι ή ίδι α σ' !\λες τlς μοpφ!; τής ζωης. Ο Γχιιίtε δέ σu μπιιθοϋσι χιι1 πολύ τούς τυριιννοχτδνσu;;, ήτιιν δj�ως -.wλίι tύ· a!σΟητος ώ;; πρbς τ!ς ά.πι ιλές ένα.νt!ον τf/ς έλεuθερ!� τ'Ιjς σχέψης χαl ποτέ δέν lλ«6.: 1.ιiρσς στlη περιορισ,ιό της. ταν στdc 1794,ή γερμανιχη ίντελλιγχfντσια, χι Ιδια!τερα b lδιο; δ Γχσ.t�ε, πρσσχλήθηχε ιiπό τούς σuντηρητιχούς να: 6ιi λοuν τόν :σ.uτό touς στη δ ιι:ίΟεση τη, χσ.ινούρyιας lνωσης των ήγειιόνι�ν χσ.l ν' άπαλλι:ίξοuν lτσι τή χώρα άπό την lπαπε ,ι λαόμενη •άναρχ!σ.•, b Γχαίτz άπά.ντησε δtι tό θεωροuσε ά.δu· ·10:το νr.ι σ,Jνενώσει ιι' aύtb τόν τρόπο ήyιμ6νες χιι1 σuγyρα· ψεί.; 127. "Ολα δσα σuμβάλσ.νε στην άγωγή τσΟ νεαροΟ Γχα.ίtt, ή καταγωγή τοu, ο! πιιιδιχές του lνwπώσιις, ή αύtο,ιρατο· ρι,ιή π6λη τη; Φρσ.νχφαόρτης, ή l11ποpιχή κα.ί πανεπιστη11ισ.χή π6λη της Λιψ!ας, τό γοτθικό Στρασ6οσρyο, τό ρην:7-· νιχό πεpι6ά.λλον, τ� Nτcipμσto.vτ, τό Ντu.,σελντορφ, ":? σπ :-:ι τή; Διοποιν!δσ.ς Κλέττενμπεpyχ χι ο! Σσ.!νεμαν, -Ιjσαν πέ ρα yιά πέρα. ciστιχ.ά μt την ,ισ.λίιτερσ. lννο:α· έν μέρει ci'lij· κχν στην ciνώtερη μεσα!α τciξη ,ιca;L πολλλι; ιpοpίς ά.γγ!ζανε τη σφα!ρο. tήι; άριστοχρα.τ(ας;, ποτί δμως δ!χως νιlχοuν lσώ·
•ο.
164
-:ερι:ι σ,jνδεσμο μί tό πνεϋμα tήι; μεσα.l� τι:ίξη,;128. Ό ιiστι χ.ό.; χι;ιρα.χtήρα.ς τοϋ Γκαιτε δέν -Ιjτσ.ν πciντωι; μιδ: μαχητιχή πιiση τοϋ πνεόματ6:; τοu, ποτέ δέν ωτευθίινθηu ένσ.ντίον τf/ι; τάξης tών εόγενών σdcν τέτοιας, ο!Jτι χ!ν στ& νιά.τα του Υ.ι οr:ε κiν σ:ό lΗρθερο 129. Τό θεωpοϋσε σποuδιΜδtεpο νά δισ.φuλάξει τόν ιiστιχό τρόπο ζωijι; από τό σχοταδισμό χαt τή φσ.νt�ιοπληξία πιιρά. ά.πό την έπιρροή τών ά.νώnρων 6ι:ι0μίδων τής χοινωνlας;. Τό πι? ένδισ.φέρον -.tαL πρωτότuπο ση1.ιtίο στ+,ν άντίληφη τοΟ Γχιιtτε γ ι¼ τήν ιiστιχή σw.ση ά.πένα.ν τι στή ζωή ήτα.ν δτι ιιύτή άντσ.να.χλοϋσε την έπlγνωση το!ί σύγ χρονου χ!Χ.λλtτέχνη γιά την ά.στιχή τοu νοοτροπiα. χιι1 τ6νι�ε τό 1ΊΟ ικ? lpεισμα: τη,; ωθημερινης έργα.σ!ας; άχόμα χιιl σέ σχέση μέ την κσ.λλιτεχνιΥ.ή παραγωγή. Ό Γχαίτε lπι.ινειλημμένα όπογpιιμμ!ζει τή μαστορική φόση τήι; ποιητική,; δ ηιuουρylα; χι άπαιτ.1 άπό τόν καλλ ιτέχνη προπαντbι; lπαγrελ41σ.τιχή i ξιοπισ\:!α.. Άπό τήν 'Αναγέννηση χα! μετά., ή τέχνη χι ή λογοτεχνlα. ά.σχοσνταν ώς lτ:ί τb πλείστο ιiπό ιiνθpώποuς ποίι ά.νήχιιν στη μεσι:ιια τάξη. Ή σάν χο.ί τοϋ μΜtοpη σχέση τσσ δη11ιονΡΊ'οϋ πρbι; την τέχνη τσu θεωροϋνtιιν τόσο πολύ δεδQ· μένη, ώστε δέ θά. ε[χε νόημα � τον ιστεί περισσότερο. Έ Υ.tίνσ π?ύ εr.pε;τε νi γίνει ήτσ.ν μiλλον να: πιιρα.χινηθοϋν ?! χ!l:λλιτέχνες χι ο! σuγrραφιtς νά. ύψωθοϋν πά.νω άπό τό ι. π(.:εδο τη; ciτ:λης tεχνι χ'ijς δεξιότητας;. κσ.ι δίν φι:ίνηχε σχ6πιμ,ο νά τοίις όπενθυμίσουν τήν άσtιχή 'Χα.t μαστοριχή χαtα· γωyή του έr.α.γγέλμσ.τδ; τουι; πριν ιiπb tb δέχατο δγδοο ιιω1νι:ι, &τα.ν ά.πό τή μιά. μιpιά. ή μεσαlα τιiξη ά.πόχτησε πιpισ σόηρο εντονη σuναlαΗηση τών ταξι χώ•ι της γνωρισμ.iτων, ! νώ άπό τήν �λλη δ ciχαλίνωτος όποχειμινισμός τής «πρωτ� τuπηι; μεy!l:λοφυtας;• χι ή ιiπό μέρους τη,; ιiπόpριψη χι:ίθε χα· νόνα. 'Χ<ιι πειθιιρχ!ας ιlρχισε νά. πα.ροuσιάζετσ.ι σdtν ά.φuσιχrι lξόγκωση της αστ ικής χειραφέτησης χσ.ι σά.ν ciypι� σuνα:· γωνισμός. 'Ασφαλώ� Sέν χριια.ζδtαν τ:ιά. νά. έπ ισtήαοuν Ιδι· α!τ!pα τήν προσοχή ιr.ήν ύφηλή χοινωνιχή θέση τοϋ σuγrρcι· φtα., �αν δμωι; σκ6πιμο νά. δισ.φυλι:ίξουν τήν τiξη τών ),οyο τεχ•;ών ιiπό την lξιiπλωση τοϋ lρασ ιτεχνισμοϋ χιι1 τής τσοιp· λcr.τανι�ς. Τό ν& σuμπεριφίροντα.ι σα: cμεγαλοφutε� fιταν μιά. 16[}
ιι.ίθοδο; c,,Jνσ.γωνι�οϋ πο-:J τή y_ρησtμοπο!ησαr.ν οί σuπραφιις δ-;«ν d.γων!ζονtσ.ν � τη χ,ι ιρα.φtτησ-ή wu;· οι δι�ρ!ι; γιi -;ήν l:r σ.ρμ.ι:,γή τέτοιων μιθδδων πρωtοιχοu
·,:ι: iχρ ιεώ� τοvτο; δ δρ&:v.; r:ού Uηγει ιiπδ π1 ν uχντ1 ατή·, ,«;;•ιων!cι :ιπδ tή·ι χ:ιλλιnχνιχή •
fι,,..,
ι�.
\1,7
τΙ, μεθόtau; τοv πιιγχόσμιοu lμπop!ou. Tcit ί.οy:7 του [δ:ι;·J τοϋ Γχα:ίτε, δτι.r.•ι σuγχp!νει την ά.ντ:α:λλαγή πνεuμ:ι-::χώ·, πpοϊόντω� ά.νι.ίιιεσcι στ« lθνη ιιέ τό διεθνέ, lιιπόριο, άγγ!ζοuν τή σχέση τούτη xal δε!χνου•ι την χατcιγωγή ττι, έν νο ι«ς. Ότ«ν b Γχι:ιtτε συνεχίζει νύ. χάνει λάγο γιcit τό•ι •τα.χuντήρι ο• χι:ιpα.χτήρι:ι τ'fjς πνεuματ ιχ'fj; m.l ύλιχη; πα:ρι:ι· γωγij, χα.1 γιά. τόν lπ ι τα.χυμένο ρυθμό μέ τόν bποτο ά•;τςχj.• λά.ζοντα:ι πνευμ.ο:.τ ι'Ιώr. χα.! ύλιχά. ά.γιιθά., 6λέπουμε πόσο Ιi. μεσιι. συνδέεται δλάχερη ή τροχιl.ι τών tδε(ί)y μι την !μπει· ρ!α: της Βι ομηχα.νιχijς Έπα.νά.στο:.ση;132. Tb μόνο πεp!· ιργο ε!να.ι δτι οΕ Γερμανο!, ο! όποιοι ε!χα:ν λιγότερο ά.πb δλι:ι τl.ι μεγάλι:ι [θνη συμβάλει Όι τούτη την πα:γχό<ηιια. λογο· τεχνl<ι, ήσι:ιν ο! πρώτοι πού χ.ο.τι:ινόησι:ιν τη σημασία. της χι ιi•ιαπτύξα:νε «ύτή τήν !δέο:. 5. Έnανόστοσn κοi τέχνη Ό aιχι:ιτο_ δγδ� ο:lών� ε!νιιι γφάτος ιiντιφάσιι;. Δέ•ι ιfνι:ιι μόνο τb δτι ή cpιλοσοφιχή τw στάση χυμcχ.iνετα:ι ά.νάμεσιι. στbν όρθολογισμb χα.1 στόν ά.ντι ορθολογ ισιl.ό, πα.pcit χι οι χ cιλλι τεχνcχο! του σ;c.σποt wρια.pχοuνtα.ι χ ι ιιύτοι ά.πό διο:φορετιχις τά..σει, χαl μερι χές φορές προσεγγίζουν μισιν α.•:ίστηρη χλα.σσιχιστιχή ά.ντίληψη, ένώ Ιi.λλε, μ ι ά.ν ά.ντίλη· ψη πιό ά.6ίι:ιστη χι ε!χο:στιχή. Κι δπως δ δρθολσγι<ηιός -::i'); lποχi')ς α.ύτi')ς, [τσι χι δ χλα.σσιχισμός της εfνο:ι δύσχολο νά. όριστεi χι έπιδέχετα.ι r.οιχ!λες χοινωνιολογιχέ, έpιιηνεtες, ίφόσο ένι:ιλλά.ξ ύποστηρίζετο:ι ά.πό ο.ύλιχοα.pιστοχρα.τιχά. χα.! ιiστιχά Μινωνιχ.ά. στρώ�Ι4τα. χο.ί χα.τ-χλήγει •ιά. lξε).ιχθε! στ; cίντιπροσωπευτιχ.ό κα.λλιτεχνιχό Gcpoς της ίπο:νι.ιστα.τι'Χής ιi στιχi')ς τάξης. Τό γεγονός 15τι ή ζωγρα.φ ιχή του Ντ(Ι(.6!ντ yί· νετα.ι ή ίπ!σημη τέχνη της Έπ«νά.στο:.σης φcχ.iνι= r.(11.ρά.· ξενο η ά.χ6μιι χι ά.νιξήγητο μσνciχ« !ν συλλάβουμε πολ:ι στενά. τήν lννοt(Ι(. του χλ(Ι(.σσιχισμοu χιιι την περιορ!σι:ιυμε στοuς χα.λλι τεχν ιχοuς σχοπούς τών ιiνώτερων τάξεων μέ τή συντηρητιχή νοοτροπία.. Άσφα.λώς ή χλα.σσιχιστιχή τlχνη pέr.ει πρbς τb σuντηρητισμb χα.1 τη; r.άει θα.υιώ:σι ι:ι νά. lχπρι:ι· 168
ι:J<ύr.ε/ (11.ύtα.pχ ι κiς lδεολογίες, ώστοοι:ι ή ιiριστοχ;ια.τt'Χή Οεώ ?7/Π/ πολλtς φορές 6ρ!σχει π ιό &μ.εση lχφρr.ιση στό α!σΟr,· σ ιο:ι:ρι:ιτι χό Y.m πληθ!Jιpt'Χό μπr.ιρόχ πcιρά. στόν λ ιτό uι πι!;ό πρ«γματ ι σμό. Άντlθετο: ή μετρ ιοπι.ιθής xr.tl πειθαρχημένη με σ�ι« τάξη ,� τήν όpθολογιστιχή νοcτροπ!ο: συχνά. ευνοεt τι; dιπλ.ές;, χι.ιθι.ιρές χι ιχ ι περ!πλοχες μορφές; της χλο:σσιχιστι χ.i'); τέχνης; χ.ο.ί δέ τή θέλγει ή μπερδεμένη χ ι li.μop:pη μ!μη · ση tijς φύσης τ:ερ ισσ6τερο ιiπ' 15,τι ή Ιδιότροπη φα.ν-::ι.ισ ιώ διχr, τlχνη τή;; ά.pιστοχρο:τίας. Σί πλιtcrtες; περιπτώσεις δ νο:τουpο:λισμ.ός της χινεt,«ι μέσα. σέ σχετι'Ιώr. στινά. 15ρια xo:t σ,Jνήθως; r.ερι οp!ζε,ι:ιι στην δρθολογιχή ¼πειχόν ιση τη;: πρα. γμι.ι,:ι-χότητcι,, δηλα.δή μιdς προ:γμα.τιχότητο:ς δίχως ιiντιφιi· σει ;. 'Εδ(ί) εlνο.ι σχεδόν ενcι χιχl τό ο:ύτό πράγμα: ή φνσ ι χ� -:ητι.ι μέ τή μορφιχη πει θα.p:χ,ίcι. }Ιονά.χιχ μέσο: στόν χλιχσσιχι σμό της ά.ρι στοχρcιτίιχ.ς ή ά.στιχή ά.ρχή της τάξης μετα.μορφώ νετα.ι σέ α.ύστηpή wμμόρφωση πρό; ά.λύγιστο: πρότυπ« δ ci γώνσ.; γι' ά..r.λδτητα χι οίχονομlα σέ lξο:νι:ιγχι:ισ�ι.ό xai χι.ι θuπότο:ξη χ ι ή ύ-yιής λογιχή σέ φuχρή νοησιο:ρχία.. Στόν lλ· ληνικό χλασσιχισμό η σέ χεtνον του Τζιδττο, ή πιστότητο: πρ� τή φύση ποτέ δέ γ{νετιιι ο:lο1Jητή σά;ν ά.συμ616ο:ιπη μι τή μορ�ιχή συγκέντρωση· 11ονά.χcι στην τέχνη της ο:ύλιχi')ς πο&έσει, τοσ να.τουpα.λισμοϋ. '1Ι τlχvη τοσ Ρ«· κCνα w τr;ϋ Κλωντ Λορρcι:!ν ε[να.ι χλα.σσικιστιχή δίχω, ν! νιιι οvτε ά.στι χή οϋτε ν«τουροιλ ι στική. Ί[ !σwρία. της μοντiρν� τέχνης σημαδιύιτ« ι cir.b τή συνεπή xo:l σχεδόν άδιάχ.οπη πρόοδο του να.τουρα.λισμοu' ο! ,;ά�ει ς πρό; τόν &χcι:ι.ι.πτ� φορμα.λι σμό ιiνwpο:.!νοντα.ι συγχρι· τιχά. σπά..νι « χα.! π6τt yι& περι σσότερο άπb ινα. διάστημα σύν· 16!)
w
r.iνta. ιlνcι1 π�?ι; σiν 1ψ.ιfb pεuμcι. 'll cr.ι -:c;μο, <Σσ\σttχή, aν ul r.cιροδι χή, lπιρροή στην r.�a.πip a. έ;ιλι!;τι τη; τiχνη;. 'Π ciνa.γιν· ,r,σια.;ιη r.α.ριiοc.,,η -:,:;'} cιϊιλι;ιι;'} τ:ι;λttt!ψι;:> χα.t(Χρρlιι, ί•ιc7ι μ1 την δπισθοδρόμηση τη; cι�λ ιχij; ζωη;, πρώτα. · πpcιίτο:, οί ΙΙιa.-:ραίς πcιρcι-π-iσει; στην cι�λή γ!νονtcιι δλο χα! r. ιb i ρcιι !; w τιλ ιχ� σο:�cιvΑν 6λδτιλα.. Tb ).a.ϊxb θlα.τ;κ, d.νt!·
t:·
ωι
w
rn
πτ
170
w
Ona., Ο'.ινιχi;ιι τη μlτριcι (;πιχρ;iι tou 6.χόμ'.r. χι δσο δαστοrι σε: τούτη ή iποχ,ή �; χριση,. Κοντ¼ στcι μvστηριcι χι.ιl στi ήΟο:ιmλ-.ιπ ιχ¼ lργιχ, τώρα. lχτιλc.uντιχι rΑνω cnη λcιrχή αχr: νή χ<ιl lργ<ι d.νθρ�.:ιστών, aν χ ι <ι�τdι πρίπιι νcι προα�J-:ι ιπ<�!ίν σtή σχην ιχ-r, χι νητιχtτητ<ι toO μισcιιωνιχοΟ Οιιiτροu xcιt νΔ. προαλιi6οuν τή χcφcιχτηρ ιστι χή tΟΙ, !μορφ{cι. 'Η μ.ι�!α. τά._;_η, r.� ciπολο:uιι τήν ε;;νο ι<ι tov Στίμμα.τ°' uπb τbν Λ,;,1δοδ!χο ΙΓ' χα1 τb Ρισιλιi, χιιθώς χα1 στην πρώτη ά.χδιιη πι ρ!σaο τf); 6cισ ιλιlα; τι;σ .\σvδο6! χ0'.ι ΙΔ ·, xιzl δ!νιι cir.ααχ,� ληcrη στο&; d.νΟρώπου; των γpφμ4τωv τη; lr.οχ,τι;, tιλ ιχi :τιwχιι!νιι ν' d.να.μοpfώσιι τb θicιτρο τοστο, πΟ'j lπααχ,ι cι. ;-διιη &. �δ μι� ιιισcι:ωνιχή [>.λιιφη χcινδνων χιιl περιορισμών. Αν«1t":'Υ.Jπι ιν-� ε,χ� τη; λιηοτιχνιχδ G,io, θιμ.ιλι cιχόι δι�ο ριτιχδ ιiπό τb μcιν ιιpισιιό τη; ιip ιατοχρa.τ!� xιzl χι:ιθιιρώνιι ιιέσι.ι στb ε!δος, μ! τό δποιο fχει τού; π ι b μcιχροχρδνιοuι; χι:ι! 6cι.θιού; δεσμού, - τb δ� δη),. - ί•ιαιν Χ(Χ(νοupγ ι? χλ cισ .,ιχ:σιιb 6:wι\Ι\ιlν? πΙj φοοιχδτητχ χcιι στη λογιχtτητa.. Σu· νεr.ώ; ή ιragl-diι- cl:ι�,iqιιc δ!ν ιlν:ιι δηιιισupγημcι ,ών λό γι ων ά.•,Ορωπι-πών, μi τb α.1λι χδ τοι1; γoinw, χcιι τη; ciρ: �xpa.τι xi); Πλιιi5�. δπω; lσχvρ:πηχcιν τ&.,ο c,,Jχνιi, πα. ρα. 6γcι!νιι 2πι τδ ζt�',Ιtαινb χιι! χοινδ'tΟ'ΙtΟ ιiσtιχό θicιτρο. Ο! μορφιχοι πεpιοριcηιοί τη;, χι !δι�τεριι οί lνδτητις 1:δποu χιχί Y..P6._v c.u. δέv imιρρl:ιυv ιiπό τη μιλέτη τt,ι; χλιισσ:χi); τριι· , (;χ ι !ιι.ισa. τοvλιiχιστο) , τ:cιρά πρώτα . πρώtcι civ:ι· γωο.� 1Π'jι::ισοντα.ι σ¼ν tά χα.λλ ιπχνιχcι μίσα μί τά δποιcι γ(vιtαι r.�iΟιιιι νόι lξυψώσι:ιvν τη σ-ιιη•ιιχή !vt!ίπωcτη w τήν πι Οcιν�τητ11. τi)ι; δpΜη,, οι dνΟpωποι νιώθσuν &λο X(U ιιιγα.λ•ί τερη σvγχuση, lπιιδή τδ CJΥ.ηνιχb πpcι�ιωv, πού λliβαινι;ιv χώρ-αι σί δ:�ιτι� σπίτ ια., πδλιιι; χα! χιiιρι;, τb χώρ:ζcιν 1� μι« σ:ι•ιι δcι 1ιοναιχ:ι χ ι lπιιδή fπρεr.ι vi ύποtιθιι δtt ,:b �ντομο δι!Uιψμιι άνά.μ.ισσ. σι δuδ πρliξεις d.ντ ιπpοσώιtιu! ιιi)νι:ι; Ml χρόν ια. Μι Μση τιτοιοu; όpΟ?λογιχ,/,; δ ιa.ι.ογι• ")ι.οu;, ιιι¼ δpCtf14tι xή δρiση ά.ρχ(ζει νi θιωρετ-:11.ι τόσ? ::ι?. πολύ πι�νή 5αο πιδ σvντομο; ι!να.ι 6 χρόνο; χι δ:ιι:ι r.ιb ά· ΥιcιϊQ; ό χ,ωρο; ιιiσcι στδν δποtο λcιδα!νιι χώρα.. Έr,.(;ιιiνω; ιιιι ώνιτa.ι ή δ ιιiρχιιιι τω•ι m.ιμ6iντων χ ι 11 ciπm11.ση ciνiιι.ι· 171
σι;ι οτ!ι; ίiιά.φορες �χην!ς, μέ τό οχοr.ό νιi πετuχουν τελει6· τερη φιυδcι!αθηση, lνώ πpοσεγγίζετcιι 6οιθμιοιίιχ. χι ή r.ι!, φα. vερrι μοριpή τοi) yεuοοιισθησιw,μοi), δηλ., ή τοιιιτοπο!ηση ,c,;; πριιγμtmχοΟ χρόνου τηι; ποιρά.αtασηι; 1� τόν φα.ντα.στιχό χρό νο τηι; δριiσηι;. Έπομlνως σι !νότητες σνμμορφώvοvτcιι πρό; μιιi τέλεια. νοιτουρσ.λιστιχή άπσ.ίτηση, ciλλιi ποιροuσι ά.ζοvτοιι Y.t ά:.ό το�ς εροιμα.τοuργοίις τής !ποχης σcιν χριτήρι οι δροι μα.τιχήι; πιθσ.νότ ητα.ι;. Ε!vcι.ι Ι\μως τοuλιiχιστο πcφιiξενο τό δ τι μιά. Υ.a.λλιτεχνιχή έπινόηση, πού δδή'γησε στό π ι ό πλα.'t'� σwλιζά.ρι σμοι χοιl στήν πιό άνελlητη πσ.ρσ.6(ωη της προιγμοι -:ιχ6τητα.;, ά.ρχιχ� σήμα.ινε τή ν!χη τής νσ.τουρa.λιστιχήι; θε ώρησης χοιι τήι; δρθολογιχηι; σχέφηι; πά.γω στην ιiχσ.Ηνωτη χ.ι &.οια.φόριστη r.εριέργειc:ι. ίγόι; θισ:cριχοi) χοινοσ, τοϋ δπσ!ο:.ι � οιlαθήμα.τοι -fισοιν Ιiχόμοι ιι.εσιιιωνιχ« χα.τά. Uση. Κ ι δπωι; ατό δρά.μα., ίτοι x«l στ!ς 6.λλει; τέχνες, ό χλιισ αιχισμός ε!νοιι σννώνuμοι; μέ τό θρ!οιμfJο του νοιτοuρα.λι σμου χοιί τοi) όρθολογισμοϋ: Ιiπό τή μιά. μέ τό θρ(σ.μ,Είο πά.νω στη φα.vτα.σιοχοπ!α. χιχl στην lλλειφη πειθσ.ρχ!ιχς, χι ciπό τή•; 6.λ λη τ.ά.·;ω στήν lχζήτηση χαl στό σνμ6οιτιχιιη,ιό της τέχνης δ πωι; ciσχσΟvτσ.ν (;)ς τδτι. Στήν πο/ ηση του ντύ Μπι.ιρτά., του ντ' 'Ωμr.ινιέ χα.! του Θεόφιλου ντέ Βιώ ή μεσοι!οι τά.ξη ciντ ι πσ.ρσ.θέτει τό δρά.μα. &.νθρώπων δπωι; ό Άρντύ, ό Μο:ι ρέ χι ό Κορνέιγ -.ιοι! χ·Mti τό μανιερισμό τοϋ Ζάν Κοuζέv χο:! τοϋ Ζ¼.χ .Μπελλάνζ μέ τό νιιτοuρa.λισ,,ι.ό χοι1 τόν χλcισσιχισμό τοΟ Λout Λέ Ναlν xal τ αϋ Ποuσσέv. Τό γεγονός δτι δ vcιτοuρι;ι λιστιχός χλcισιχισμhς ποτt δίv χuριοιρχετ στtς πλοιστιχέι; τέ· χνει; τόσο, δσο ατό δριiι�, πρέπε ι προποιvτδι; ν' ά.ποSοθει στήν πολύ λιγότερο στενή !στοριχή σχέση tή;; γοιλλιχης άοτιχ'i')ς τά.ξτ;ι; μt τη ζωγpα;φιχή ποιρi μέ τδ θlοιtρο χοιl cttό rιγο'ιlό, δτι ciχόμα. δέv lχει στή διά.θεσή της touι; άνο:γχ.α.lουι; π6ρο1.1ς γι/ι v' ά.σχήσει έπιppοή τόσο σνvτριπτιχή. Ε!νοιι ciλήθειο: δ τι δ vι:ιτουρα.λισμόι; 60:θμια.tα. Ύίνετα.ι έχτδι; μόδα.ι; στη ζωγρι:ι φιχή χιχοω, χα.! στή γλuπτι-.ιή, ο' οιύτή τήv περ(πτωση δ μω, όπερ,pα.λι:ιπΙζετcιι άπδ μι ά. τεχvοτροπίοι πού ρtπει πε ρισσότερο προς τό μπσ.ρόχ πσ.ρ/ι πpός τδν χλοισσι χισμό. Πά.ν τωι; στό δρ&�ι.α; δ d.στιχόι; χλcισσιχισμόι; γνωρίζει δλοχληρω-
172
:ική έπιτuχί,:, lπι€ά.i.ί.οv:α;; τl; �vδτrι-:ε;. Ό Σ ί ν τ τοu οιχηγόpοu τη;; Pouέv Κορνέϊγ, πού έμφα.ν!ζετοιι στά; 1636 11.παpε! _νiι ΙΙει,ιρηηεί σ/ιν τελειωτικό;; του Οpίοιμ6ος. 'Αρχιχ¼ συνοιvτσ. τήν ciν't!θιση των αύλι"Χών -.ιύχλων, δμως ή ρια.λι στιχή χι δρθολογιστιχή σχέφη ποv δεσπόζει στήν ο!χονομι χή � πολ ιτιχή ζωή τη, έποχη; ά.ποδείχ•,ετcιι σχcι,:φά.χητη Υ.7.ι νικηφόροι. 'Η :ίρι-ποχpατία, πού ύπόχειτοι.ι στην έπίδροι· οη τrι:J !σπ,.ν:Υ.οϋ γοuστι,�, ά.ναγχ6.ζετοιι νiι ξεπεριiσει τήv χλ( 'Τf/ �,; γιi -:ό πιριπ�τειιiιεtς, τό �ρ6σλικδ χοι! τό ":)αvτοι· r.�χό Υ.ι:ι! νi τ.,.ρι;ι8ι,Ο,τ στiι οιί=Οη-:ιχό: -.ιpιτήρι α τη.; Ί,εζ·l,; και μετριόφρονη; ά.στιΥ.�;; τιiξη;;. ΤοϋτQ πά.ντως δεν ι,,;μ6οι(, ν.ει δ!χω;; νlι τροποr.οιηθεί ι:ιύτή ή φι λοσοφίοι ,ης ,lχνηι; &.πό ιι.έ�:_u;; τ·�; d:ρι;τοχpιιτί�;, γιά •;&. τι:ιιρι ά.ξει στόr. Sιχιi τη,; !· δεωοη χοιl �ου; σχοπι,u;. Διατηρ,ι τήν άρμονία., τήv -.ιι:ιvο ·,ικό-:ητοι ν.z: τή :;,u�:χότητα τοϋ ά�:xQi) χλασσιχ ι ομοϋ, έφό σο ή χα.ινοόργιcι οιόλ ιχή έθιμοτuπlι:ι θεωρεί έν πάση περιπτώ �zι -.ισ:ι.όγοuστη χά.Οι δξύτητα, ήχηρότητα χι ιι6θοιιρεσ(α d.λ λά: έπι:ινεριιηνεύει τήv χο:λλιτεχvιχή δομή τη, οιίο0η� ιχr1; , :ωπ,ς ,ιi-;η,, γ:dι νi.ι τiιν φέρει vά Ο'Jμ,φωνήοει � μιά φ ιλο σοφ!α., στ71ν δπο/σ. ή σuγχέ•;τρωση Υ.ι ή cίχρ!Είεtοι χσ.τοινοοϋν lχι σiι.v ιi?χέ; τη� ποuριτσ.vιχη; r.ειθcιρχ(οις, ιiλλά σdιν ιοιδτpσποι χι:ινδνες γουστι,u, -.ιοιί στην δπο!οι cιiιτ!, • άντιποι• τ,,v � «τρ,.χε:ά•, ciχα·;όνιστη κι ι:iοτά.Ομητη φύp:x::'Οεν:σ.ι προ; ση, οdιν ύποδε!γμοιτ« μι2; ύι}ηλό:.ρη;, χσ.θοιρ6τερη; πpοzγμοι· . -:tκ(.-:ηtα;. Ό Υ.λοιι:,;ιχισμό; Π!'Jiι ιiρχι;,.dι προοριζδτοιν νiι. δ ια, φυλάξει χι:ιι vά. ύπογροιμμίσει τήν δργι:ινι χή ένότητcι και -::iιν �·jπr,ρ·ή «λr;-yιχή• τή; ι;:;iι:πι;, ι�· οιuτό τόv τρόπο γlνε:«ι φρέ νο τώv έvστlχτωv, !μuvοι ένοzvτίον τή; πλημμύροις τών συγ,ιι •;iρ�ων ·,:7.I τ.:σ.;,ιχ;:iτα"J1ΙΧ μπροστcι στό χιχθημsριν6 χσ.ι στό �λδτελο: φuσιχδ. Ί-[ lr.ιι·;εpμlj'Ιε!σ. τούτη i;δη lχει χι:ιτά. ενοι μtρο; έπι· τευχθ,ί στις τρσ.γωο!ες τ?i) Κορνiιγ, πού elναι μlσι:ι στ!ς ώ ριμδ-:ερ:; lχδηλώσει; του χσ.ινούργιοu χα.λλ ιτι-χνιχοϋ δρθο λσγιομοϋ, πο,, έμφα.v!στη;ι.οιν !μωι; δχι χωρ!; vά πά.ροuν ύ π�!Jιη τι;u; ,l; ιiποιιτfισει� τοi) οιiιλιχοϋ θεά.τpοu. Στήv έπό�ι.ε11η πε;,:οε,, ο! vηφά.λιει;, πεζές χα.! πουριτcινιχέ; τάσει ς �nτοχω-
:�t
173
ροuν δλο χ.ιι1 περισσότερο μπροσ,;ά. στήν αiιλιχή τtχνη, ciπι τη μ.ιck lπιιΜ, τLν.ιτα.ι ιι!σ9ητη ή λα.χτli.ρα. γιά. πιpισαόπp'ΙJ lr.!διιξη (παρ�ληλα. μί την α.όατηρότητά. τη, ή πολλι, φο ρl, 1U iνα.ντLον της) , χι ciπb την !λλη lπιιδή σέ toi!to τ�ν -..lώνα. λ�α.Lνιι χώρα. μιά. γενιχή illcι-yή στην δλη cιvτίλτ, ψη γι& την τtχνη xal τοi)το δδrιτετ στις πιb lλεύθερι,, ml. συ-yχινησι«χί; χα.( πιb οι!σθησιοχροιτιχ!; 6λiφcι, tou μπιι ρόχ, πού ιiποχτa την ύπιροχή. Μ.' α.uτb tόv tpόπο ιiνα.:pοιlνε· τt"ιι στη γα.λλιχή τtχνη w λc,γοtεχ,ν!α. μιά. περίερ-yη ":':ιτν! οιοη χι ιiλληλιπ!δριιση χλ�σιχιcmχών χα.! μπαρbχ tci.aιωv -,.οιl σuνσ.χόλονθα: μ.ιά. uχνο-:ρο-.;!cι ιiντιφα.τιχ:ή χα.θοιuτη - 5 μποιρbχ χλα.σσιχι σμ6;. Τό ύφηλό μr.αρόχ τοi) Ροιχ!νcι xal τοu Λ! Μπρ!ν lμπεριίχι ι - στή ι�ιά: πιρCπtωση ιiπόλuτcι λuμί νη xa.t στην !λλη dπόλuτι�ι δ.λuτη - τη ιrογχροuση ιiνciμ.ισσ. οτην χι�ιινούργιοι, cιuλιχ� τιλετοuργι χή τεr.νοτροπίι�ι χ.ιι1 ατή �ιχή α.όατηρότηm ποiίχ,ει t!; ρ!ζε; τη; στόν ά.στιχ<> χλιισ· t1ιχισμό. Εlνσ.ι Ο'Jνάμ.cι χl�σιχιστ ιχό χι ιiνtιχlcισσιχιστιχ6' /Jp� lξίαοv δισ.μίσοv τοϋ ύλι� xal τη; μc;ρ-pης, ττ,; πληρl τητ� xal tofι τ.εριορισμοΟ, τη, lξciπλωστ1; χι.ι.ί τη; σuγχέν τpωση,. Γύρω ατά. 1680 lμφοιv(ζεtu.ι μιά: d.ντ(δρομη τά.ση l �7.νtίον τη; ιιόλιχη� :-.ι ιiχιιδη�ιιιrχt,; τούτη, τεχ,ν(;τροπ!ιι�. 6.ντ!θετη tόσο πρός tl; μιγιιλlιr.ριr.ε; ατά.σεις χσ.ι tσ. φιλ?οο• � θέμ.cιτά. της δσQ χ.οι! πρό; τή δηθεv πιστότητci τη; στz -.λιισαιχά: πρόwπσ.. Κcιτχί σu·ιlπεια., ή ιiντ!ληψη -yισ. τf1ν τl Μ πού !πιχρι.ι.τιr τώροι, είνοιι ).tγότερο περιορισμlνη, πι? iτομιχιστ ιχή χι !μεση χαl σtρlφει τό φιlελεuθερισμό τη; ��Υ-ό; ένιχ.ντ(ο" τού χλασσιχισμοϋ κι tχ,ι tών μr.r.ιρι:< -:i· 11εων τή, α.uλιχfι, τέχνη,. ΊΙ i:-:ιtux,!α τιίιν ιι.ι;ντερνιστών ιπήν ..�Ε?tδι:ι tών Άρχcιίωv χι.! ,ων Σuγχρόνωνa ιlναι 6.πλώ; ί· •·α. σύιι.πτωμι.ι. στην lξtλι�η cιύτη. ΊΙ Άντι6οισιλεCcι ιiποφα αίCει τη νίχη της ciντιχλοισσιχf), -clση; χι lπιφtριι δλοχλη· �τιχb ιiνι.ι.προσι.ι.ναιτολισμό τοu έr.ιχριχ.τοuντο; σvρ11οϋ στ� y,ϋστο. 'Ω,τόσο ή ,ιοινω•ιιχή χι�ιτιχ.γωγή τη, χιχ.ινοίιργιcι; τ! χνη, δtν εlνu.ι bλότελa. εεχ«&αρη. Τήν ciλλcιγή την ir.ιπλε: iv μlρει ή ιiριστοχρσ.τίa. μί τη φι λελεύθερη νοοtροπ(cι χι έν μlρει ή ιiνώτερη μι:σcι!ι.ι. t6.ξη. Κα.θώ; δμως; ή τiχνη τη; Άν -
174
τ ι6cισιλεί«; 6οιθμι ι:ιία. έξεJ.ίσσετι.ι.ι στό ροχοχό, δλο χιιί r.ερι:; σότιρο πα.Ιρνει ,:σ, χιιριχ.χτηpιστιχά: μ ιι, c:ιύλιχ.οα:ριστοχρατι r.ης τεχνοτροπΙα.,, μ.ολονδtι εuθύ; lξοιpχής χλι(νιι μlσιι τη, τi cτο ιχεrα τη; Υ.ιιτcίλuση; τοu α.uλ ιχοϋ πολιτισμοG. Όπω; Υ.cι! ν!χ,ει, χ6.νει τό συγχεντρωι-ιέvο, ιiχpι6ή χι�ι! στίριο χι.ι. pa.χτηρι;ι τοΟ χλι.ι.σσιχισμοΟ, δείχνει μ ι&ν δλοtνα. α.uξσ.νόμινη τεχτονιχ6, ά.παρίcnιιιοι για: χά.Οε τι χcινονιχό, γεωμεtριχό Υ.οιl -:είνει δλο χι�ι! πιό πολύ ν& ευνοήσει τόν c:ιότcχ,χιδιcισμό, τό aperςu (=τή σύνοψη, τήν πεplληψη - Σ.t.Μ.) xal τό έ-π!γροιμμο:. «Si quelqu' ιιn c�t assez barbarc - assez clas5ique!� (=άν εlν!ιι χcινε!; ιipχετa: βciροοιρο; - δηλ., ιiρ uτu χλοισσιχ6,! - Σ.τ.Μ.) - χαθώς ).lιι ά.χόι� χι ό Μπι,1\ι«pσιιί, πού δ1όλο11 οέν lχει οι:j).ι χή voQ'tpoπ!oι. 'Από tό Μz σο:!ωνα. χα.l 1.ι.ετci, -1j τlχνη οέ•ι ιίχι r:οτί d.r.c:μα.:
w
1Πι
yj.11σσιχιη1Gυ ιlνοι.ι τόσο δmολη, lπιιδή ή παρ4!οοη τοΟ π-χ λιι;Ο μπα.ρόlt χ.λcισ:111tιομοίί ποτl δlν εlχε δλιχιλcι διcι1t01tιτ, r.cιp& &plσχεται σί δρci.ση t;lσου μtσιι στην χ.οιι.φότητcι tolJ Βά.νλω η tou Ρίuνολvτ, δσο χcι! στην όρθόtητCΙ 'ttJi} Βολτcι! ροu η τοΟ llόo!Jr.. Μιριχ!; χ.λcιασιχl, φδρμοuλι; πa.pψYOU'r σί χρήση χ21 ατή ζωγρ�χή Μ1 στη λογοnχνCcχ, σ! δλδ χληρη την περ!οδο τή; ιχόλιχή; τιχνοτροπ(αι;, πού χα.λuπtιι τό δίχcιτο ί6οοιιο 'ιtι:ιl τό δέχ«το δγδοο αιlώναι, � δσο ciφορ! τόν ποιητιχό λόγο, τό πα.ρcικcίτω χωρ(ο ciπό τόν Πδοuπ λ.χ. .uσ!οcι τ,;Ο Π!Χντό;! Ό θιό;, ή ιiρχ� σοu, π1; γή; r;[ c:ίνΟρ·ίιποι χι ,,ι 6.nιλοι τοΟ πα.ρ!Χδιlαοu, ψiρια, πι;u>.ι¼. ,ι.:ι! t;ωvτανά., 'ιtt δ,τι χα.νίν11 �i 6λf�.ξ\ μiτι - δλ' :iπό τ' &πιιρο σ' 'Εαινcι χι :iτ:� 'Εσ!ν:ι σtό μηδ!ν mpvivε 134. Ό ciγiρωχο; όρθο).ογισμό; χι ή λι(α χρυστιιλλινη μορq;ή των ,;τlχων τούτω·J ε!ν«ι πά.vτω,, 6.χόμ« 'ιtι ιiπό πρώτη δφη, δια q;οριτιχή ιlτ:ό τόν πillόμινο τόνο των π1tpα�-:ω cπ(χων toO Σινιt ��:, εlν:ι.ι l;ί�J χλ-:ισσιχιστιχο!, 6.lli γιμά:tοι μ' (,n χ11ιΥ<1jpγιο αl'σθrιμcι:
Allons. Hourre tes cl:ιmeurs,
Souffre, ο coeur gros dc hαine, affame dc justice. Τοί, Ycrtu, pleure, si jc meurs. (Στ� στήθια τ-1,ν χραυγή πν(χt' τη 1tcι! πά.ψι. Πόνοι, χcιρδιi μου, πού μισιτ, 'ιtι:ιl πού διφ� �δ δί1tιο. Ku σv, 'Αριτή, 04V θ¼ r.ιθά.νω χλά.φι - Σ.�.Μ:.)
176 12
17ϊ
να δι οr.λεχτι-κ.ό 1t:rχ,τσέ; πού εί•ιαι έξίσου ά.ποτέλεσμσ. 0έ;ω:ε ριΥ.ών ..:ερ ισ.ά.σε.ι,1ν» t.σο είνιι:ι χοr.ι μιiι. άλλαγή στην έπιχρι.ι· τώσα τά.ση. '11 προσr..άθειοr. vά-. έr.ι6p'Ι.Ουν0εί η viι. οι αχοπε! iι r.p6oiio; -τού νcιτουροr.λισμοϋ δέv προι.mοΟέτει τίποtι παρ6. γοντε; θφελιcι χiι. διοr.φ'Jρετιχοv; ciπό ·.tεiv
χi..! τ? αuγχρονι!ι ττ1; χο ι•ιci. Σi χανένοr. ιpι.ιινόμcνο δέν tχcpριi ζεται τόσο �εχ.6.θα.ριχ, δσο σl tοΟτο τόν tχλιχτισμ6, ή ιiν«πο9�Τ.στιχότηtοr. tή,; tποχή; χι ή dδυνοr.μlcι τη; νά. έπιλtξει d •,αιuσα. στ!,; διδομένε,; δ ιοr.ζιυχτικi; λίισιι,;. "Ηοη τό μποr.ρόχ "Ι:ό χοr.pιχχτήpιζε μιά. τοr.λιiντεuση ιiν�σσι ατόν δρθολογι σμό 1ωl στήν cι!σθησιοχρατ!cι, ατόν φορμ«λι σμό χ«! στήν cιίιθορ μφ!� στό χλοισσιΧό xor.l ατό σύγχρονο, δμω,; cιότό συνiχι ζ� τήν πρσσπάθειcι ν&: λύσει τήν αuγχρουση αδτή μίσα. σ! ι-wάν χα! ιιόνη, �ν χι δχι tνισ.lοι τιχνοτροπ!cι. 'Εδω,
w
179
δτητα δέν εΙνα.ι δ r.ρωτ!):ρχ ιχο, 1t!):pά.γοvτα;' ιιάλλον πρου r.οτ!θεταt μιά. tiλλα.γή γούστου, ή όποια. μέUJ σειpi τηι; ποθέτει μιά. μετα.τόπιση �ι ών στη•ι δλη θιωρηση τijι; ζ ι�· 1Ι χ λιχσ.,ι χή τέχνη 6.ποχτa ενα. ίπ!χα.ιρο lνδιrι.φ�ρον γι α. τbν δι114tο δγδοο α.!ώνrι., lπειδή ά.χ6�α. μ ιά. φορά. ,rινεται α� σθητή -Ιι lλξη ινbι; πι/ι αuαtηpοϋ, πι ο σσοα.ροΟ χα.ι πιlι ιiν� . χειuεν ιχοϋ χ«λλtτεχνιχοσ ϋφουι; μετά 6.r.Ιι τή 6Μιλε!α. ιιι,:� ε;"Ι<.�στιχij; τεχν ιχi'jι; r.� ε!χε χrι.τcιντήαε ι π«ρι,. πολυ, ε·Jχcιμ � χαl ριυσtή χαι πw [πα.ιζε ύπερβολιχά με γοητιυτιχά • ια. χλcισ χpώ\Lcttιx 'l<.al τό•ιGυ;. Όταν έμ�ιχν!στηχ.ε ή "Ι<.α.tνουργ σιχιστιχή τά.αη γύρω στ&. μlσα. του ιχ!ώνα., δ χλΜσι χι-,μό; τοiί grand siα:le fιτcιν ιiπb πενήντα ΥJ: 611ια. νεχρ6ι;,. χι ή τί χνη εlχε παρcχ.δοθει στον ήδονισμό που δεσπόζει σ δλ6"Ι<.λη· ρ� τον α!ώνιχ. 'll d;ντι,:ισθψ;ιοΥ..pa.τια το!) χλα.σσιχιστι)(.Qi} ιιs� ώδους, ποiι ξcινιχβp(σχει τώρα. τον ιa.υτ6 τηι;, δίν ε!νιχι ζη τημιχ γούστου χι ιχ!σθητιχ ηι; ά.ξιολ6γηαη ι; (τουλά.�ιστο �PU:· τιφχιχά.) , ct.λλά. θiμα. ή� χηι;, lχφρα.αη !νb; ciγων� για. α.· , r.λ6τητσ. χιχ.ί ε!λ ιχρ(νεια.. Π 6.λλα.γή γουστου, ή όποια πιχριχ δ!νει στη λησμοσύνη τι\ θtλγητρ� τού α.!σθησιαχοϋ, �ό! ttλou τo χα.! τ:ι; δισ.67.Ομ(:;ει; τού χρωμα.τοι;, τη χει�ρωοιΥ.η ,i. φΟον!α χιχ.ί τb iρμητιχb φτερούγισμα. των lvωπω�εων Υ.ι � δπο(σ. ciμφ ισ6ητει τήν ciξίσ. δλων δσα γι ιi μισό cι!ων� ο! ει εήιιονει; δλοι τά θεωροuσα.ν πεμπτουσiι,. :71ι; τiχνηι;, :,ουτη ή ά. . τ�ν α.lσθητιχων χρ:τη· νήχουστη άπλοπο!ηση χι lσοπιοωση p(ων, σημα.(νει τb θρ(σ.μ.60 !νό; χα.ινουpγιου r.ουριτιχνιχου οεα.λιαμοϋ, πού χcιτευθύνι-::αι lνιινtί(ιν toO +,εονισμοσ τ� ς z. ποχήι;. 'Η λαχτά.ρcι γ ιdt την χcιΟαρή, σαφή χι lχι 'ΙtGλ�πλ� χη γρσ.μιιή, yιct τήν χcιν(ινιΥ.6tηtcι xa.! τήν πειθα.ρχ!α, γι � την &.ρμον!οι χcιί την i1ρεμ!α, γιlι την «εύγ:νιχή &πλό-:ητα. χαl τήν ijριμη μεγιχλι:.σύνη• τcii Β(νχιλμα.ν, είναι πpοr.cιντ� : μ ι&: διοιμα.ρwρ!cι Δνα.ντ!ον τη; ιiνειλιχρ!νιιιιι; χιιl της lχζή τητα.; τr..ΙJ ρr.. σηι;;, της χενi'jι;; δφοτεχνίας ι της λα.μπρ6 τη � _ χοχ6, Ιδιατητων πού 6.ρχ!ζουν τωρα. νά. &εωρουντcι ι έξcιχριι , ιχε;. ωμl�ι; χι lχ λισμένει;;, νοσηρές χι ά.φυσ
��f
J·
φυ
Kom cπσύι; χ«λλιτίχνει; πού, &πως οι Βι!ν χιu Φα.λ· χ ονέ, Μίνγ,ι χαl Βα.ττόνι, Βενια.μlν Γου!στ Ml Γουtλλιαμ ]80
Χιiιι ιλτον. ύποατηρ!ζουν μ' ί•,θοΟΟ"Ιιχσ ιιb α' δλ6χληpη την Ε,;. pώπη τήν χα.ινούpγια. -:ά.ση, ύr.&.ρχουν χι
1737 οιν εfχιιν άξιομνημόνιuτιι ά.πc;τιλtαμ.ιι.τιι. Ή ciλ).ιιγη ατό mιεuμ.ιι.τικό χ.λ!'μ.ιι. δίν αuμ6ιιiνει πριιγμ.ιι.τιχιi πρlν ciπ, τι\ ι.ιίαcι πιρίποu τοΟ ο.!ώ•ιιι. 'Από oci> χι tμπρbι; πρω-:cιρχlζει ή διεθνήι; tπtσtημο'ιltχή lνωχ6ληαη μ! την «ρχιιιολcrrίcι, π cι ρά.λληλcι μ έ τό Sιε&νlι; χίνημ.ιι. το(} χ.λrωαιχιαμοD, πc;ύ δέν χuριcιρχε!τιιι πιά ciπό τοίιι; Γciλλοuι;, lστω χι !ν ή αχολή τοΟ NtιιolY"t θ!χιι tiι; διιιιχλιιδώαιιι; τηι; α' δλ6χληρη την Εύρώ πη. Ο! scaνi ( =6.νιιαχιvpίι; - Σ.t.Μ.) γίνοντcιι τό αύνθη μ.ιι. ti)ι; 'fιμίρ� χι δλη ή !νtιλλιγ-χ.ίνταιιι ti) ι; δutιχήι; Εύρώ· πηι; διlχνει Lνδιιvptρον γι' ιιύtiι;. Ή συλλογή cciρχcιιοτfιτων, γίνετοιι πciθι;ι; r.ριχ.γμσ.τιχό' ύπολογ[σφ.οι ποαά ξοδεύοντιιι1 γιιi: χ.λ=χιi lργιιι tiχνηι; χαι πα.ντο(} lγχcιινι�οντιι.ι αuλλcrrtι; εργων γλuπtιΥ-ij;, πολύτιμων λlθων χιχ.! 6.γγe!ων. ·Ενιι tιχ.ξ!δt στήν Ίτιχ.λlιι, tώριι, δtν εlνcιι μονciχιιι αημΔδι χιχ.λΥ)ι; ciνιιτρο· :pi);, ιiαι θεωρεttα..ι χαι ούσιιιστιχό τμijμ.ιι. τηι; tχπιιι!διuαηι; !νόι; χοσμιχc;D νtσu_ Δέν ύπciρχει χcιλλιτιχvηι;, αuπραιψtιι; χι !νθρωποι; μέ πνεuμαιτιχιi lνδιιιφtροντιι ποiι ν& μήν ύπδ αχετιιι ατόν ιιιuτδ τσu την ύπlpτcιτη 6.νciπτuξη tuιν !χcιvοτή των τοu lξcιιτ[ιι.; τηι;; !μεαηι; 6Ιωαηι; τών μvη!J,ξίων τi)ι; χ.λα.ο αιχi)ι; τtχvη; στήν Ίτιχ.λlιχ.. Τό τοιξlδι τοσ Γχcιττε στήν 'Ι τιχ.λίιιι, ή αuλλΟ*fή ciρχα;ιοτήτων χι ή cuθσuαιι τη; Ήρu.ι; στ, cmlτι του στη Βιιϊμά.p'Ι), μέ τή χολοc:rαιο;(α; προτομή τηι; θιiι; πού ciπeιλοσσε νά γχρεμlαει τούι; τοlχοu; τοσ ιlc:rτιχοϋ έαωτε ριχ.οΟ, χρ'Ι)αιμεύουν c:rά αύμ.6ολο τούτη; τηι; πολιτιcmχi'jι; l πσχi)ι;. Όμωι; ή χα.ινοίιργιιιι λο;τριίο; τη; ciρχο;ιδτηtας, οπωι; ι1χρι56ιι; χι δ σχεδόν τιι.uτδχρονο; tνθοuc:rιιι.αμόι; γιά. τόv Μ.ι αιιίωνιχ., εlνι:u χcιtά. 6ciαη χ!vημ.ιι. ρσμιχ.vτ1χ6· για.τι χι ή χ.λιια c:r1χή ciχόμ.ιι. ciρχιχ.16τητα. φcdνιtο;ι τώρα. πώι; ύπηρξε μιά ci πρόοιτη πιιi ιίνοι�η τοΟ dν6ρώπ1νοu πολ1τ1αμοΟ 1t0!ίχι1 dφιι. νιστετ γι& Μντιχ., δπω, θdλεγε δ Pouc:rσώ. ·ο Β!νχιλμ.ιι.ν, δ Λtσαιφ, δ ΧέρΥ"tερ, ό Γχcιttε χι όλ6χληροι; δ γερμοινιχb; pομιιV'tLαμόι; ιlνιιιι d:π6λυτο; όμόφωνοι πρεα6εύο'ΙΙ'tιt.ι; την ιiντ! λ'Ιjφη α.ύτη γιιί την ciρχιι.ι6τητο;. ·ολσι βλέπουν c:r· ιώτην μιά πηγή dνιχ.νέωαη� χ1 ιiνciρρωαηι; - lνο; 1tα:ρά.δειγμ.ιι. γνήαια.� χα.! πλήροu, ιiνθρωπδtητιιιι;, πο:) /Jμω, δέν πρδχειτιι.ι ποτ1 πci λι ν& τιρα.γμ.ιι.τωθeι. Διν ιfνcιι wχοιιο τό δtι τό προρομαντι-χό 182
κίνημα; c:rυμr.ίr.τε1 μί τίς 6.πιιρχές τη; άpχοιιολσγία; χι δtι � Ροuσαώ χι δ Β!νχελμ.ιι.ν εlνσ..ι crj,yχρονι:.ι· τό ωαιχό πνεuιι.u.· τιχi, γνώριαιιιi του; lχφρά:ζεtιχι στήν rοιιι νσατιχ.λγιχή φtλ!ι· αοφlιχ. τοG πολιτιαμοi) - στήν 1ι1ιί περ[πτωαη αuγχιr.ρωμί· νο ι:r;tιν χλWJαιχή 6.pχα.ι6τητιχ χα.! στήν ciλλη ατό Μεαα.(ω νο; . Ο χιιιινοοργιοι; χ.λοισαιχιαμόι; "Ιtιιιτευθίιvετcιι tξ!αου tνα:v τiον τη; ίλcιφρσμuιχ.λιiις 1tcιl της lχζήτηαη; τοσ ροχοχό /J� χα;! τό προρομ.ιι.ντιχό -χ!νη114· xcιl τ& δu6 τοu; !μπνiοντα.ι ct. π; τήν rδ1r.ι �τιχτι θεώρΥ1ση της ζωή;. 1l ά.νο;γιννηc:rιαχή 6.ντ:Cληφη γιά την χ.λιι.σ�ιχή 6.pχα:ιότητιιι χιιθοριζδτοιν ιiπό την ίδεολογ!α τώ•ι &.νθρωπιστών 1tcrl χσ..θρέφτιζε τlι; ιiντιαχολσ.. στ11tέι; χ1 ιlντιχ.ληριχέ; tδίει; τοσ στρώματο, tών διοινοουμt •ιων· ή τέχνη τοσ δέχcιtΏu l6δομου ο;!ώνοι ίρμήνεuε τbν χ6σμ.ο τών 'Ελλήνων xcrl τών Ρωμ.ιι.!ων αόμφωνιχ. μέ τά. φεοuδα λιχό: πρότuπιι ήθιχή� πού διο;χήρυc:rαε ή cir.6λuτη μοvιι.ρχία.' ό χλιι.σc:rιχιαμόι; -d)ι; lπιινα.σtιιτιχ'ijς πtρι6οοu lξιχ.ρtiτο;ι ιiπb tdr. ατωιχιi Ιδεώδη τη; προοδιuτ1χi); χαι δημοχριχ.τιχτ1; μι c:rιιi� τiξης xcιt πιι.ροιμίνιι πιστός c:r' ο;ύτ� c:r' δλις του τlι; iχ�ηλώαε:ς. Τό τρ!το τέτιχ.ρτο τσσ ο;!ώ•ιο; ciχόμ.ιι. ήταν γφά.το ά.πό τη σύγκρουση των τιχνσ-:ροπιών. Ό χ.λα.αc:rιχιαμός 6ρέθηχε μπλr -yμlνοι; α' ενο;ν ιiγώνιι, /Jπou ciπό τi, δuό ciντοιγων1ζόμενε; τάσεις ήtιχν δ πιό ciδίινα.τι;ι;. Πριν ιlπό τά 1780 πιρ!που, πε ριοριζ6τοιν ώς tπι τό πλειστο c:rε μι& θιωρητιχή διιι.μciχη πρός την ο;vλιχ.ή τέχνη' μονά.χα; μετ!.ι dπ':ι τη χρονο).ογ[σ.. τούτη, χι !διιιι!τεριιι μετά tήν lμιpciνιση τοσ Ντα.βιντ ατό πρσc:r· χήνιο, μπ.,ροϋμε νdr. θε1ι1ρήσοuιιε νιχη1ι.lνο τό ροχοχ6. 'Π !π: τυχ(ο; τοσ ·ο ρ χ ο u τ uι ν Ό ρ ιιι τ ι ω ν τοσ Ντ«6!ντ ατά 178δ αη�.ισ.l•ιει τb τtpμ.ιι. μια- τριο;ντάχpον'Ι)ς αύγ χροοαηι; χ� τήν ν1Υ.η 1"� χο;ινοόργιιχ.ς ι�ντ;μειο;χηι; τε χνοτροπίιχ.ς. Μέ την τiχνη τή; έπα.νο.c:rτ<ιtιχη� έπσχή�, 'ij b πο(σ. χοντριχιi lχ-.ε!νετιι1 ci.πό τci 1780 c:rτc!t 1800, ciρχ(ζιι μιc!ι viσ. ι;,i:rη τοσ χλοιοc:rιχιαμοΟ. Γενικά. μιλώντα.;, ατ!ι; παραμο· νιt� της 'Επο;ΥΜtααη\; στή γιχ.λλιχή ζωγριvpιχή ciντιπροσω r.είιοντο;ν σ! παρσ.�τω τcic:rειι;: (ιχ.) 'ij π<ιράδσαη τοσ «tc:rθη c:rι οχριχ.τιχοϋ - χρωμ.ιι.τογρο;φιχ.οσ ροχοχό στήν τtχvη το� 183
<Ιψιγκ,,·16.ρ, (6) δ 7Jνα.ιοθημa.τι σμό,;, ποu τόν lχπροσωποf} σε τό lpγo τοϋ Γχptζ, (γ) ό 6.στιχb,; να.τουρα:λισμb,; τοϋ Σ<Χρ· •ιτίν xru (δ) ό χλ�:;ικ ι σιιhς τοf} Β ιtν. Τοiί,ο τbν κλa.σσ ιχι· σμό διιiλεξε ή 'Ε-πανιiπ«.ση σiι:ν τη τιχνοτροπ!a. πού lvα.ρμο •ιι;ότa•; πιρισσότερο μέ τ->ι θεώρησή τη;, μ.ο).οvότι θi νόμιζ.: χα:vεl,; δτι οι χα:λλι τεχνικtι; τ6.σει,; πού tχr.ροσωποiJσ1ιv ο{ Γχρiζ xa.1 Σaρντ!ν θiι: σuμφωνοϋσα.v τcερισσότερο μί τό γοϋ σtο τη,;. Άλλ� ό ιiποφa.σιστι χό ς πw,ιιiγοvτ� στην έχλο-γή -:η; εέν ητσ.ν ,? ζτιτηι!α. -:-οϋ γούστου χαι ττι; μορφ'),;, ι,,j�ε ή d.ρχή τη; ιiμισότητα.,; χ.αl τη,; lσωτεριχότητι:.ι,;, ποu rφοερ· χότa.ν dπb την ¼r.ιχή φιλι,σΙ:Jφία. τfιι; τέχνης στόν Ε:φψο Με σ�ωνa. χι:.ιl στήν πρώι μη Άvι:.ιγέvνηση, πα:ρ& -Ιίtα.ν ή μιλέτη τΩ ποιιi ιiπb τl:; ύπ&.ρχοuσε,; τάσει; μποροϋσε ν' ιiπει χοv!σ.ι χα:λύτερα: τb � θ ο ,; τη,; 'Επa.νά.στα.ση,; μί τά. πα.τρ ι ωτιχο • -/ιρωιχιi τη,; ΙSεcΜη, τl,; ρωμa.ϊχέ,; <ίpετές; τοϋ 1tολίτη χ7.ί τt,; δηιι.οχρα.ωιέ,; ιδέες; τ�,; !λευΟερία.,;. Ή 6.γά.πη τη,; !λε.,. θερ!ι.ις; χr.ι! τt,; πα.τρ!δσ.;, δ -/ιρωιαμb; χa.ί τb r.vιϋμa. τi,; α/ι· τοΟυσία:ς, ή σπα:ρτια:nχή τρι:.ιχύτητa. χι ό ατω ι χJ.ι,; α.ύτοέλεγ χr.;, μr.α(•;ουν τώρα r.ή &έση των i,θι χω•; l•;νr.ιιων, πι;uχε ;.. να.πτ-�ξει ή ά.στιχή τiξη tφόσο χpa.'tοϋσε ή α.νοδός; της; r.pb; την οίκr..νοιιιχή Ισχύ, xru ο! δr.οτε,; τελιχiι: τόσο πολύ -iδuνά. "tισα.ν χι όπονομεύτηχa.v, ωστε στά.Οηχε δυνατό γ ι& τήν «-· στιχή τάξη νά ε{ναι !να:; ιiπό τοiι; σηιια.ντι χότεροuς iιποστη ριχτέ,; τοu πολιτι σμοσ τοσ ροχοχό. Συνεπώς ο! �πα.νιϊς χα.! πρ6δρσμ.οι τη; Έπι:.ινιiστοιση; δφειλσ.ν v¼. στpι.ιfΟίί•; μέ τη·; rSια: δρ ιμύτ ητι.ι ένrιντίον των Ιδεωδών τών fenniers gcncraux δσο χι ένα.vτίον των dnιιceurs de νiνre (=νοστιμάδων της ζωή; - Σ.τ.Μ.) της cipιστοχροι.τ!α.ς. Άλλ&: 'Y.t α:ύτικ έπlσης δέ μποpοf>�ν vά 6οισια"tΟϋv στήν ξένοιrmτη, πα.τρ ια.ρχι χή, ιιή �ρωιχή σuίση πpο-γενlστερων α.!ώvων 'Χοιl μονiχα. ιiπό μιαν iπόλυ� στp0t"tευμι!.νη τέχνη ιιr.οροίισι.ιν ν¼ περψ.lνουν τή·; προώ&ηση των σ χοπων του;. 'Απ' δλες δμως d,; τιiσεις; ι,:r/, 1':pοοφέροντα.v γι¼. !πιλσγή, ό χλα.σσιχισ�ιb; τσίί Dιέν Yj'tσ.v � τ:ιb χοιτciλληλο,; γ ιά v' ciντεπε!;ιλθει στ!ς ciπ�τήσεις του;. 'Qστόσο χι ή (ίiια: ή τέχ:;η τΌϋ Βιέν fιτιι.v ciχόμα. γεμιiτ·� ciπό μηδιι.μινότητε; χοιl χιiρη, τό lδιο σuvδεμένη μt τb poxo· 184
:::. Ι'.::ιο κ ι iι �':-τ.ιχ·η σn:�ι::ιGημα,ιχl.τη,a. τοϋ Γχρlζ. Στi1·, πεpίπτωσή 'tΟΙ.Ι ό χλcι.σσιχισμός δέν ήτα.ν τίποτε r.:α.ροιπιiνω ιίπb fνα.ν φ6ρ,> .:pό; τb σuρμό, στόν δποίο ό χα.).λι τέχvrι;
τiλιιοι. δαο λ.χ. 6 Μ u ο τ I χ ό ; Δ ι t π v ο ; -:c.iί .\1 ονιiρντο iχπρc.αωmί τήν dνa.γινvησιcιχή dvτiληψ-η γιά πμ τiχν-η. •Αν ι[ναι 1tcιpοι.διχtό tό νά. lρμ-ηνεύοuμι χοινωνιολο γι χ¼ την χ�ρή χιιλλιτιχ,ιχή μορφή, τι.τε dχ.ριΜι; lδώ ι. χοuμι μι& πιρ!πτωcrη. Τούτη ή αοι.φήvιιa., τούτη ή dδιιiλλcι χtη r.wcπηρδτη τι:ι χcιί το1τη ή δ;ύτητa. lxφp!.toη; fχc.u•, Πιν ΊΙQ.τα.γωγή � οτι, δημοχ.ριιτιχ!; ιiριt!� τοσ πολ!τη· ή μtι?· φή lδώ ιlνιιι οπ1ν προι.γμιιτιχότητcι μονιiχα. τό tργa.νο, τό μi· οο γιά. tό σχοπό. Τό γιγονό; δtι ο! dνώuρι; t�ει; m,μμι .ιχc.uν σ' cιi)τb tόν χλa.σσιχιομό, fχc.ντ� ύπόψη τ¼. ιοιχ ;i ρσuμι γιιί τη μολuσμcιτιχή δύνα.μ-η τci)y ιπιwχων ,ι,ιvημιiτων δίν ι[νιχ.ι τίr.οτa. τι.αο !χπληχτιχό, &,ο τό γιγον� δ.ι χι ή χu6Lρνηαη dχ6μcι lδωσι τήν όποστήριξή τη;. Κα.θώ; ι!ν:χι γνωστό, 6 Ό ρ χ ο , τ ώ ν Ό ρ cι τ ί ω ν t;ωγραφί· ατηu γιά. τ1> Ύποοr.ειο Κο.λων Τιχνών. 'll γιvιχή οτiση ιiπt�cιντι οτί; dνcι.τρεr.τιχί; τiοιι; ατην τlχ·,η Ι1τcιν tειaw i νιmοφ!a.στη � dvcιποφ4αιcπη δαο χcιί στην πολιτιχή. Ότοι.ν οτά. 1789 l.χτ!θετcιι ό Β ρ ο ϋ τ ο ,. ό πίνιι χ� μί τόν όποιο 6 Ντιι&ντ φτiνιι στην χορuφωαη τfι; φή· μη, τοu, τά. μορφολογιχΔ χριτηρια δtν πιι.!ζο1.1·1 πι¼. σ,Jνιιοτ, τό ρόλο στην uπο&χ'ή v.ιΟ fρrou. Ή ρωμ.cι..rχή !νδuμcια!α. χι 6 ρωμcιτχό; πιιτριωτισμb; lχοuν γ(.,ιι χuρ!cιρχ-η μόοcι. χ:7.ί χcι· Οοlιχά. dνcιγνωριaμiνο αύμδολο, τοΟ όπο!ο1.1 γlνιτcιι y_ρi)αη τm 1tιό 1tρ6θuμι:ι, δοο δποιcι.δfιr.(1-:ε Uλη ιivatλoγlcι χι 1,ποιοσaτ,πιτ.ι [ατοριχό; 1tcιρο.λληλιαμ6' θά. ύπaνθύμιt;ι tό !πποtιχ1, · ήρωιχό lδιώδι;. llιiντω; οι προUποΟiαει; ιiπό tί; δπc.ί,.; ξιτtρόδα.λt 6 Ο!JΎΧfίΟ'ι'Ο; Πor.tptωttaμb; tιν lX,C.I.IY ν¼ 'ιu\\/O'J'I ιι.t τοiι, Ρωιι.α.lοv;. Ό πσ.τριω.ιαιw; τοbτο; εlνσ.ι προτόν μιδ.; iποχf!ς χcιτά. την όποισ. ή Γwlσ. διν lχιι πιά. ν¼ v.:ιρ�σr:i σιι τη,ι Uιuθερiι.ι τη; ίvcι•,τ(ον tνό; λα.!μcι.ργc.1.1 γε!τονcι. ή 11ός; ξι11οu φεοuδι.ιλιχο!) iιrιμ611ι.ι, ιiλλ& ιvcιντ!ον tνό; ίχθpι· 1'0\J χόσμο,J πο:ι τήν περι�ά,ί.λει, r.o:j δ).6χληρη ή χοινω·ιιχ,1 τοu δομή ιtνα.ι διcι.φορεtιχή ιiπό τη διχfι τη; xcιl πού lχιι πά,pιι τ� δπ).cι. tνα.ντίο•ι τi'/.; Έπα.νιiσ-:α.αη;. 'JI tπα.νcι.:,-:σ.τιχiι Γcιλλlcι Ιπιοτρι:ιτιuιι t;uπν6τι.ιτα. τ!; όι:ηρεο!cς; τf); tιχvτ,; γι¼ ν¼ τη �ηθfι�u·, :,έ ,:ι;,)-:ο τδ·, iγώvι.ι ι δίχι.ιtο; ι,,.tο.;
cιu°'
=·
186
187
zίώ·η; είνσ.,ι ό πρώt?C π?ί.ι σuλλσ.,μ6ά.νει την !δiσ., τ�υ Ι' an pour 1' arι, ή όποiιι. ιiπ-χ.γορεύιι πιχρόμοιcι πρc:ι1c:ι:ι-.ιή. Ή. iρχή τη, c-.ισ.,θ::ψηι;•, ιiπόλum cα.χρηστηr;» tiχνηr; ciπορρlιι γι¼. π;�ώτη ,σι,:ι ιir.δ την ¼.ντ!θεση τ?υ ρομιχντι-.ιοϋ -.ιινήμ<ι· τ� πρδ, τήν lποι.νιι.στΙJ.τι-.ιή περίοδο στb σuνολδ τηr;, tv6ι ή iπzί,ηση ν:ι εlνιχι πσ.Οητιχό, � �λιτLχνηr; προέρχεται ιiπ}, tό φ66ο της α.ρχοuσας τά.ξη, μήπωr; χά.σει tήν iπιρροή τη; ::i·11u :;τrμ τέχνη. Σττιν ¼πίτεu;η των 1tpΙJ.1tτι-.ιώ•1 του σχοπώ·ι δ δtκα.τοr; δγδο� οι.lώνα.r; οuνεχ!ζει νά.. έκ.μετιι.λλεύετα.ι tήν -::,'.''':'/ τό ίοιι;, ιi·ιι•,ο?!α.ιπα. �'J? κι δλοι ot προηγούμενοι αίώ νε;· διιω; !σσ.μι τό ξiσπασι.ιιι τηr; Έπιινά.σtασηr; οι fδιο ι ο! '!'Χ)) :τiχνε; εlχ�ν έλά.χι?τη έπ1rιωση cιiιτrιι; τηι; πρα.χταi1; κu τ:ι:ιλiι λιγ6τερσ άχ6μ-χ. σχlcpτονταν νb. την -.ιά.νουν πρόγρσ.,11· 1'7.. λl1ηά.χα μέ τήν Ί�π7.ν6.πσ.:;η ή τέχνη γ!νετι:ιι διwλσγ!σ., r.σλιταr,; π1?τη; κα.ί τιίφ7.. τον!ζετα.ι γιb. πρώτη φορά.. �1 ,:,.z:λε: , . ;.. c:·,�ι '::ϊ.: i:.:λ� ι:;τ-:,λίοι πiνω στην χοινωνι·ι<.ή δc ά.λΗ. ψ.iρ,;ς τών Βεμελί(Ι}ν τηr;» 1,4 1. Τώρα. δ ι ιχκηρύσσε ιι·l1 -:? �:ι iι τέχ·,η ει,, r.ρέπει νά εlνα.ι ά.τψ;ιγη οισ.σκέδιχση, (ί. 7=,.;, γιχργά.λισ11α. τών •ιεύρων κ,χ.! προνόμιο ,:cj'lv πλούσιων 11.-. -�·γl,.,z-.λων, ;;,χ.ρi;,. r.p::r.e ι νά.. ειδ&.σχει Υ.ι.ι.1 •ιά.. βελτ ιώνει, νά χεντρίζει σ-:-IJ ερ!iοη κιχl νi προ6ά.λλει πα.ριχδεlγμα.τα.. Πpέ :::: -,i.,,.: z7.θ2ρή, αληθινή, έμπνέου:1ι;ι κι έιιπνευσμlvη, vά ,..,μ :ιiλ, :;: :;-:,1 ν ε,j,:,,χίσ. του r.λιχτιοίι 'JtΟινου, νά: γ(νει κτηιια �Μχλ11r,·,, -:o•j iflνou;. Ί'ό πρl..γραμιια: τουτο '1jτιι.ν ιειοφu!; ?r.ω; -.ι: δλε; οι ιiφηρημlνεr; μετσ.ρpυθιι!σειr; τηr; τέχνηr;, ')tι;ιι iι τ.εφ1-π1 -:i τr.ιυ &.π6Sειξε δτι ιιιlι έπα:νά.σtαση πρtπε� πpώ· τι;ι ν' aλλά.ξει τη·ι χο ινc,,νίιι προτού μπορlσει v' ιiλλά.ξει τή·ι τέχνη, μολι;,νl,-:ι ή :διιχ ή τέχνη ε[να.1 ενα: δργα.νο τούτης τij; iλλι:r.γη; κι:r.ί 6r,ί$χεtι:r.ι μέ τό χοινωνιχό προτσες σt ,ιολύπλΙJ• Χ1} ογ_έ'Jη ΙΧ!ιο,ι6ι;ιία; ορά.της 1tt &.ντίδραση;. Πα.ρφ.πιπtlν-τωι;, ι πρα:-yμα.τικό; σχοπόι; τηr; Έπα.νά.στασηc; '*jt!LY δχι ή συιψε· τοϊ.1) :;τήν iτ.όλα:υση τηr; τέχ•ιηι; τών τά.ξεων πού &.ποχλε!ον· τα.ν dπδ τά: προνόμια. τοϋ πολιτι σμου, dλλ« ή 1uτα:6?λή τη; χο ι νων!σ.ι;, τό 6ά0φα. του οι.ΖσΟήιι.cιτοc; της κοινότη τιιr; κοιl τb �νημσ. μιdι; lπlγνωσηr; των έπιτευγμιίτων τηc; Έπι;ινά.στ«· σηι; 142. Άπlι δω κι lμπρό; ή χιι.λλιέργει α. ,:ηr; τέχνη; σuν:· 188
!�ι;ι
δργ11νο ο ια:κυ6έρνηση,; -.ιοι! προοελχύει ,ήν τ.ροσοy_·;, σ-: � . πο•, ο;ν.:τι;ιι ::σ·,�zσ., 'Jέ σο)αρέ, χpοι.tικέ; ύποθ:οιι:. Έ1yl,:;•, ; �"'!.11"-.ιρ�τ(α. 6pιο-.ιότα.ν σ¼ κ!νδuνο χι ciγωνιζότ;ν γιlι ν-i ·J:-:ιρ;ει κιχ.ι _μ6·;�, ιλδ;tληp:� τό lθ•ιο; στρα.τολογijΟηχε γ ιlι ν� :ην u1;11ρετησει_ 11� �νουι;ισμtνεr; τ!r; ουνά.μιιr; του. Σέ μιά ,.ροσφωνηση tσ:ι :'\τ.:οι·ιτ '"ρ�ς τη Σuμ6σ.τι χή όρίσχσυμι το•j ;ι:χ τά λόγιιχ: «'Ο -.ια.θέναr; μι;ι; εlνα.ι υπεύθυνοι; ciπένcιντι στδ εθνc.; γι:. ,l.t χσ.p(σμ,χ.τσ. r.ού τσ�οωσε ή φση• 143. :Κι & Χιiσ �εν:ppατ;, χριτή;. σ-:δ Σα:λό•ι τι:;ϋ 1793, δισ:ruπώνει τήν ιiv.:'· Gto:χ·,, α:'JΟrιτιzή Ι);:11;;{σ. μl τ!; τ.α.pα:Υ.ιitω λέςει;: «·ω.? τ:ά τ;Lλέντο του κχλλιτέχνη ί&ρεύει στήν :ιιαρί:iιά. του· δ,τι χ οι -=�f:ι;•ιει 1:i ,¼ χ!ρι ιχ ,r.ι:1 Ζέν cχ:::ι σr1ιισ.σία:•1-4-4. ·� Ντοισiντ ;:σ.,ίζει ρlλr.ι e.:χ;.,.; πpοηγούιιενο στήν 1t7.λλι :·:.::1·�ι; τ."λ.ι.ι�:·ij τrι; lπ,:.χij; τι;υ. Εί•ια ι μέλο; τij; Συμ6σ.· .: ι χ1 1; _κ,χ.! σ�ν τέτο ιο; 1j& η iοκετ ιiξισσημείωτη έ:tιρροή· συ ·,i:ι�. ':.ίιω; :ι 12: {μ:;ι,:;·ι; • :ι.ι tzπρόοωτ.ο·" π:1"• ίπα.νιιστ:ιιτι χi,�• Υ.�6,�p·,η�; σ ' •?λΙΧ ,¼ ζηd!1ι.α.τα τlχνης. Άπό τον χαιρό το•) �\ε Μπρεν χι;ι•ι�ν�ς χαλλιτ�χνης δέν εlχε τό:;ο πλατ,j :ιiμiz �.f«πrιριfτητα.; ωστ6?ο τό προσωπικό γόητρο του Nτ!LS!v-: �cνoc: 7.,:;-η::ι=,ι:,;ι, ι·.:γ".,..•τερ, ιiτ.' e.ση 1jτα•ι .;1 ύπόληψΥ.1 πο, �τpε:pα•ι γι¼• •τό έvεργο·jμzν, τσϋ ΛΙJυοι:,ό!χοu 1Δ'. j.t,, εlν1.: • • , ι;ι;;ι.ω; Q -.��ι.ι.ιτεχν:χ,; >, ι;ι.:-:σ.,.:,;ρα � • � της Έπα.•ιά.:;τι;ιοr,; κι (ij. τε μον�χα ή α•,θιντία. στην i:τοία. όπόκειντα ι δλη ή καλλι· -:εχ•;ιΥ.11 :-:;,:,;;�ςi:ιοσ., ή όργ�νωση tλων τών μεγιiλων lορ· τών χαλ τελετών, ή Ά-.ιι:ιοημία: μ' δλε• τ!• λειτουργίε,. π• .... , ... :;:ι r.ι,.οχ.Αηp, -:ό ο-..., ΙΠΥιμι� -:ίiιν 1���σείων κιχl τώ•ι fκθέσιω ·ι, αλ�ά ε!νιιι χ_ι δ δ�μ.ιουργό; ιιιi; � ιχης του lπσ.νά.στασης, έ χ:ε:ν71ς τη; reνοlιιιιοn daνidieιιne τ.σ:ι ω; fy� σημείο f ,«·; ή ι �:Ρετ:ι�ρι;Ι' τη� μ�ντέρνας τέχνης. Είναι ίερυτής μ ιi; σχQλij;, ''Ι • C:';�tQ'.; .G Υ.!ψ:.;, Τ1 ΕΚ,α.ση Χt ή CΠοtθερότη-:α: σχεδόν Οέ'Ι Ί."f.οuν. τό δμοιό του; στήν !στfJρία. τη; τέχνηr;. "Ολ�ι σχεδόν �\ ,σ.ι.σ.·ιτ-.fιχ�: •1::οιροt 11.σ.λλιτεχνε; τη; lπ:;χτ1; ιiνήχι;,υν -;' αυτήν χι.ι.1 πσ.ρ6λει; τίr; ιiνα.ποδιέ; ποiι γνώρι σε δ οά.σκσ.λο;, :::zρ�λr, τή 1y·ηr1, τή•ι lςορ.α x!Xi τήν lί.άπωπ1 τών οημιουp· γ ιχων του δυνά.μιων, tσαμ.ε την ιουλ ιανή !πα.νά.στcιση πι:ιpσ.· _ 1ι!νιι '..ϊ.Ι μο.,ά.zοι. ή r.ιό crπσυδσ.1α σχολή, ciλλcί ή «σχολή•
.. ..
.. ,..
189
τiι, γcr.λλι'JC.ij; ,ωγρcr.φιχf);. Στην πρα.γμα:ωι.ότηταr. γ!νιτιιι ή ηολή t:Jϋ εύρc,1πcr.ϊχοίί ΧΑΜΟ\Χ-tσμο{} σtb σuνολό του, Χ-1 ιτσι ό Ιδρ!J,:ή; τη;, ποο·.,' 6.ποχλή&ηu Νcr.πο>Jων τfι; ζωγρcιφιχf);, :iσχε! ιulιν fr.ιr,�ή πο;ι μτ.οριι, σtbν t�cr. τη;, νlι οuy,ιρι θει μ1 uίvη toG �χα.τcιχτητf). Ή «uθevtlcι 'toG δcια'JC.4· ί..οu ίτ.ι6ιώνιι 6.πb την 9η θιρμιδ6ρ, τή 18η }1πρuμιι!ρ ω.l τήν !νοδο toO Ναι.πολιονt4 σtb θρόνο, ,ιι δχι μονιiχcι lπιιδή b Κτα.6:νt ctνcr.ι δ μιγcr.lύτιρ?; Γιiλλ"; ζωγρ¼φο; -.:ij; lr.,; X�, ΗΗ: lπι ιδή 6 'IU.QM\'JC.I� tou ιχπροαωπιι την ι\νt! ληφη γι� tήν tiχνη πού lνDtριι.ονιζ6tα.ν περ ιασότιρr. ιι.ί τσ•;; τ.ολιτιχού; αwποu, τη; 'Υπcιτι!cι; 'JC.cιl τη; Aδ'tO'Ιtpa.top!cr.;. Ή ιν:cr.la. Ι;ιλιξη toG χα.λλιtιχνιχι;ϋ (ργου 1ια.l τη; τ.!.λιτι1111; διcr.χόπτ&'tΙΙU μονιiχ« xa.t& την ιποχ'i/ toG Διιu&uντη· p1C'ιν, πού σt cl:ν-:ίθιαη 11cr.l μέ την Έπα.•ιιiστωη ,ιο:ί ιιl τiι ι Aύτo11p«top!cr., lχιι χcr.pcr.xtήpcr. iλcιφp6μucr.lo, ήδονισtιχ� ,ιι 7.Ζσθητιχ� !πιχούρειο145. Ύπό την Ύr.a;:ι:cr., δτα.ν cπou; Γιiλ ).,;,ν; ίιτ.ι·ιθuμ!t� dδιιiJCOT:a. οι -ijpωιxl; cΙ:ριτtς τών Ρω ·�cr.lι.ιν, δπω; x!d ύπiι την Α-)τοχρcr.τ,;ρ(α., cr:ήν r.ολιtιχή r.p',· π«γιiνδcι τη; δπο! cι; ή σόγχριαη ιιl τb pω11cr.t11b impeήι1111 τ.cr.lζιι r.cr.pόιιl)tl) ρόλο μι τη•ι cl:νcr.λoγlcr. πρός τή ρωμο.ϊχή .lτ,· ιl(;χρcr.τία. χα.τi τη διιiρuιcr. τη; 'Eπcr.�aτcr.aη;, 6 'JC.λamιxι i,iι.Q; r.cr.ρcr.μί•;ιι ή iν:ιπp?σωr.εντιχή τιχν,;:ρ?Π!cr. τή; γcr.lλι· xf); τίχνη;. Πcιρ�λην διw; τη σuνiπιιcr. τη, ΙξΟ,ιξή; τη,, ή ζωγρ�ιχή το'; Ν τcι.6Lνt lχιι πιiνω τη; τ¼ σημιiδ ια τ'i); 11ι τα.ιι.6pφωαη; =j ύι;,!στα.ντcr.: ή ΧΙ)ινωνιcr. χι ή διοι:χ.u6iρνηαη ττ,; y_ώpcr.;. Ί\χ όμα και τόν χα:ρb τοϋ �ιιuθuYΠjplou τό u�; του δι!χνει, προπαντbς στ!; Σ cι 6 ( ν ι ,, lvor. χcr..ρcr.χττι· ρα πιό ήπιο χι ιύχιiριστ.,, μιάν ιlπομi11ρuνοη ιiπb τήν 6.δι«λ· λα.11.τη 11.wιτιχνι χή Φ)πηpδτητα. τf), !r.«νa.αt«tιx,i, ttιpι i.�c.ν, !νώ όπb την .ι\.,}τοχρ:ιτορ!οr., μολ-;νό:ι χ.αιl πiλι έγχa.t:ι· ι 1!πιι την χολcr.χ.εuτιχή χομφ6τηtα. xcr.l τόν χα.λλιτιχνιιηι'> τ-,1) ιϊφοu, τij; !π.,χij; το() Διεuθνντηρlοu, λοξοδρομιt ιir.ό τσ:ι; σχο-πού; τij; πρώιμη; r.εριόδοu ,φό, μι¼. χα.τιύθuνοη διιι.1)',ριτιχή. Τό f;,;o; ,:ι,,j 6cr.oxιiλ0
ip;ι,ή το'; Νcr.πολέοντ:ι. l'ιcr.τί, δπω; ιiχρι6ώ; τό χcr.θεσtώ; t?lί· το τ.ο-;:1 at•; ir.cr.ρν:έτ:ιι όλδτιλ; τήν χιz.tcr.γωγfι τ� cl:r.ό την 'Ει::ινιiστ� χα! ω.τα.στρl:;;ει μι¼. γι¼. π6.ντcr. τήν Uπ(δ:ι ιιιi; i·η.,;:ιιι�,. ,Gι•; κλτ;f,';·,-.μι.ιώ; r.ρι,νομiων, διι.ω; σ-Jνιχ.· ζιι ιiδνσώπητα τήν χcr.τά:λuαη τη; 'Eπcr.�; noiι !ρχιαι 1ιJ τήν 9η θιρμιοόp χι ιχι μοnχα ln,,ιiται την ισχtιpή θι αη τη; χα.πιτ,ν cr.·jΟ-,ρμητισ�ιό. Τόt χcr.θήχ!:Jν::ι τ:-;ίι ir.\εiλλοντ«ι οtό N.cr.�:.,. σ:iν prι· nιier peinιrc: τ,;i) Ncr.r.oHoντ!l προά.γwν π1ν τlχνη wν φiρ ·,-,ντά.; -:ο•; r.ά.λι σ! clμιαη ιπcr.:pή μΑ τήν !Qτοpιχή r.pcr.ηL«t\· κ6tητ!1 κ:ιι προσφέροντιi; του μι:iν ιύχ.αιιp1!1 νi χατ:ιπιcr.οt:ι ιιi ,;.. μορφιχά. προ6λήματα των μιγά.λων lπ!αημων tστοριχG">·ι πινά.χω•ι, :τJ•ιά.ιt.!1 !μω; σ-.ιλτ;ρ:ι:νοtι•ι τ�•, Υ.λ11σ:1ιχισμό tTJ xcr.! ι:pcr.•,cpι:,,;-:.:,ν οτt.•ι ίδιο τ!ι αηιιiδια lχιίνοtι to� ά.χαδημcr.:ηι,;·j -;:-,,:, θ!ι γ:νδτ11-, τδ:1, μ-,ιpα.ιο; γι:i τόν Ιοιο ι.!lί γι« τή αχολi1 'tf.'J. Ό Κτι).cr.χροuά ιlτ.,;ι11ά:λεσε -:ό Ντοr.61ντ .ρere de toutι1' ί-cole modι•rne ( ...cπ11τiρ11 �λlχληρη; τη; μοντίρν11; σχο· λij; - Σ.t.ll.), χι fιτ11•; r.ρά.γμιιτι cl:π� clποφη διττή: δχι ιιο· 'lιiχcr. �;.. δτ;ιιιο·Jρ-γό; t'.i\l χcr.ι·,οuργιον ιiσtι)Wj νcr.τοuρcr.λισμ,;·) πού !οιt.ι(:εpα. στην πpoσωπoγpcr.φlcr., iοωσι Ιχ.φρcr.αη στη σι� &cr.ρδ-:rι:cr. χαi aξιl)Πpίπειcr. μιi; ι:χοοτηpij;, ciπ),ij; 11: ;).δ-:ιλcr. μή θι1ttpι11η; 6:?θεώpηαη;, ci).λ¼ ir.!π,;, 'JC.cιl Π?Ο -:;:ι'Ιtδ;, σ¼;ν δ ιiνθρωπο; r.o-) r.cr.λινόpθωσι την ci�γημcr.τιχτ, ζι,J-γρcr.iιχή x!d τήν ι!χcr.σtιχή ciν«πcr.pά.σtωη μιγιiλων !στο r,ι-ι.Νν :τJμ6ά.ντ1,1•;. Χά.ρη cπά. τίτ.,ια χcr.θήχοντά. τον, δ Χτ-:�· ο:ν:, με-:i την Lr.ιφανιιαιχή χ.ι:ιμψότητcr. 'Jlcιl τήν Ιλα.φρη διο.· r.p:ιγμi:ι:,αη \L�pf:XΙ�IY Προ6Αη\ι.ά.tων, ΠΟU ι[ν� χαpo:X-:Ytft• ιr.ι-χ.η γι� τήν τιχνη του τη; lποχi); τοu Διιuθνντηρ!ον, ςcr. ν1111ιpδ(ζει τ:ολλή cl:πό τήν προηγ,;;ύιιινή tl)U ά.ντιχιιμ�νιχ?·
πι,,,
191
π1τα. χι άπί.6,ητοι. Τό: προ6Η11.ι.α.τα. πο,jχει ν¼: λύσει ,ι:,pσ. olv α.!Ιόpι:ιiiνtιχt πιά. στην ά. tμόσφσ.ιpα., δτ.ω� τiι θlιι.ιχ στί; :Σ α. 6 ! ν ε ς, ciλλά. 6γα.lνοuν ιiπό πριιηι.cιτι'Ιιότητα., ciμιση Υ.ι ίπίχα ι pη. Σ: πιιpιιγγελίες, σάν lχε!νες πσίι δδηγοϋν στδ ζωγρά.ψισμιι του Χ ρ ι σ ιι α. τ ο ς (1805 - 8) η τη; � ι· α. ν ο μ η ς τ ώ ν Ά ε τ ώ ν (J810), 6pίσχει περισσό τερη Χαλ.λttεχνtΧ-1'/ πιχpώ&Τjση ά.π' δσηy rσως ΧΙ δ rοιος θ& T.E�!\HVE. ·ο.τι λε(πε1 στοuς πίνα.χει; a.1τού; ά.πδ ένΟι..υtΗ!Χ· σμh xrd δp α.μα.τ ιχό ποιδν (σι σύγχρ ι ση ιιι τδ•ι *Ο p χ ι:ι τ ο Ο Σ c;; ι.r. ι p ι σ t η ρ ί ο u) , το !σ,στa.Οιιίζοu•, μέ τό·, πι ό άπλό χα.! πι ό ρεα.λιστιχό χtιρ ισμh τοϋ θt1 .14τος. Μέ σιί.· -;ι:ι·:ι, ό κτα.61ντ cir.ψαχρίινετr.ιι ά.χόμιι πιό πολu ά.πό το εi1'.Δtι:ι δγδοο α;/ώνα. xrd την πα;ράοα,η το(; ροχι:ιχό χα.! δηιι ι c.upγε1, σέ ciντiθεσ:η μέ τδν xup(σιpy_o ιiτομ ιχισμδ τών πpιiιι μων lpγ ων τοu, ί·;α. πιό ά.ντιχεφ.ενιχό ϋφος, του δποίοu 1, ,r,.'I ί;:ησιτδ ν?ι. Υ.άνει χσιτιίχr,ησ·η χα.τά. τρόπο ιiχα.οηιι.cιrΥ.!i, iλλά τό δποιο, δπως χα.! νάχει , μποpοϋσε �ι νσ. τδ σu•ιεχ! ,;�ι . '!::-;,:σο !iχόι � χα ! τώρα; οέν ξεπερνά.ει τήν lσώτερη σύγ· χρουση π'.ίύ ιiπειλοiiσ� την πνεu1.14τηιή ενότητα. της τέχνr1; τοu ά.πό ri1 ν tπr.χή ,ι;Ι} 1ιεuθυντηρίr.u. Έχτό; ά.πό τ!ς lr.lσr,· μες πλετtς, γιά. τ'!ς ότcοίες. 6ρ(σχει μ ιά. λύση όλ6τελα. !χι.r.ν� ::οιηταή, ζωγι:.2.yίζιι Y.al σχηνίς άr.ό τόν ciρχιχ.!ο χόσ1ιο, :\. πω_ τ η Σ α. π c;ι ώ(1809) η τό Λ ε ω ν ( δ ι.r.(1812). ,:/ι cfγσ.ι iςίv�'iJ : ;εζr1 τηιιένε; χιχ! q:ιτια.χτ!, δσι:ι Ιjσαν χι οί Σ ι.r. 6 ί ν ε ς. Ό χλασσιχό, χδcηι.ος lχει r.ά.ψει νiναι πrrr11 εμπνεuτης γι� ,:;. Ντο:6tντ χα.! γ!•;ετα. ι σχέτη σv1�.6οι.ση, δπω; γ!νεtcχ.ι χσιί γιιi δλοο;; τούς σuγχpόνοuς 'tOU. *Οτσιν εχιι μπpο· ,:τ6. τι;v ;:pιιχtι-ι.¾ "Χιιθ-Ιιχον.:ι σuνεχ!ζει νά πι.ψi:yει ιiρ ιστοup· rήματι:ι, �ταν &μω; προσπcιΟεί νά. ύφωΟει π!ίνω ιlπ' τήν πρσι· ηιι::τι:�ό�r,τα ir;,;-;-υχαi·ιει. 'Jl σ-jγχρσuση πο•ί ύπcίρχει σ,ήν τέχνη ,? •) Ν-:α.€!ντ i ·ισ.••.:,;� σ,!.,ν άφτj?'Υj\ι1ν-,, ά•ι�t!ιtΥ.ό ίοειιλισμ� :ώ·ι ιι.uθcιλογ:· χών χα.! ιlρχα. ιοrστορ ιχών τοu συνθέσεων χαl στόν pωμα.λέ•; ·;ιιτοup?.λισμ<ι τι;,., πpσ!:�ι,ιπcrρι.r.φ ιών τι;u rlνιτι:ιι iχόιισι εντ:ι τιχότερη χα.τι\; τη οιά.pχεια. τη,; !ξορ!� του στ!,; Βρuξιϊ.λε;. �Ω::οτ.. lpχHa.: σί άμ εση lπα.ψή μέ την προιγ1.14τιχή ζωή, 192
0 :��ή �τιχν _! χει �ά ςωγρσ.1'(σι ι πρι:ισωποyρι.r.φίει;, iξσιχολοu να. εινα. ι cι ιι:γ:χλ,ς πα.).ιό; Μσχιιλc;, στσ 6αθι1ό· δμω ι; ποu χω ρι τ!ς χλ σ ιχέ τοu ιuδι.r.ισθ σι ι πού τ ούς λ ε πει � α ιι�1 τό ή ι;, ι; χι φ l οι απαρόν ιιπr; χά.?ι σχ.ση lχοuν r!νει χα.λJ. ιτεχνιχb πα.ι γνιδ ι:. ή . lντίιπωση πού δίνει δίν εlνι.r.ι μονά.χα. πά,.ιοϋ σup :• :J cιι.),,-' Τ,η:,;i Χσ.ί ΧΟ'.Υ.�γσuστη. 11 mρ!πτωση τοϋ Ντα �;�-: �l•;a.: !�ι:ι�τεpη; �μι.r.σ(οι� γισ. τήν χοινων ιολοy!α: �, ·-Χ•"ι�· �,.cιc.ή tσΝ; ποφ:.χει tΊ)Υ πειστιχότιρη ά.πδρρ ιφη τi'ι; θέσης σuμφωνα. μέ τήν δπο!α. ο! προιχτιχο! πολιτιχοι σχο-π,;ί ::ι .;, γν�';t'Χ χ:ιί, ιτεχνιχή τ.οιδτη-:ι.r. εlνοιι ά.σuμ6!6ο:στα:. ·ο. �ο άμεσότερα. ήτα.ν σ,J•ιοιμένος μέ πολιτιχά. lνδιι.r.φέpοντα. χ: οσ? ,:-λ ηρt�τεpα iοα.ζε την τtχνη τοu στην ύπηρισ!α. προr.11t· γ�νοισtιχων σχ�πών, τόσο μεγαλύτερη ήταν ή ιiξ!σι των καλλ:τ,χνι;:ών 8ημ,,ιοuργι ών του. Κα.τι:ι tήν 'Επα ·:ν-:σι. 'λργό,ερα ώστόσ?, στl� Βρu�έλλες δτι.r.ν εfχι χά.σιι ��α.φή ιJ.t τrιν π�λιτ ιχ'Ί πραγ�ιατιχότητοι χι:ι! διν �tσιν ..λ,., ,.πι:r.ε cι:τb ζι,>γρι:ιfο;, επεσι ατb χι.ιτώτερο ημιtο τij; �:.λλ �τ�χνιχ'i}; τ�u lςέλιξης. Τώρι:ι, μολονότ ι ι�δτοαι ο! σuσχι· • ,.ιι:ιι οέν ά.πc;δ,ιχνοuν δ,ι Ζνα.ς χι.r.λλιτlχνη'ί γ1dt νdt ςωγρα· φfαε ι χοιλούς πίν:χχιι;, πρέπει νdt lχει πολι�ιχά tνδιcιcpιρον· ::χ χιι! }tροοδεu,ιχή νοοτρο:τίοι, ώατόαο ά.�εlχνοu•ι δτι τέ �σι� ί·,ο ιrι.φ�.ΡΟ'/7'1. χα.ί τέ-:ο ιοι σχ.οποι διόλου δέν tμποοιςοuν ·'1 οη;ιι?upγ:σ: :•'.t).ι;,., r.i•;¼;:ωv. . �. Π ολλές φορις Ζσχup!πηχα.11 δτι ή 'Επα.νά.στι:ιση ήτσιν ;: .λλ ι�εχν ιΧ¼. στε!pα κι δτι ο! οημιοupγιι, της χινοGντα.ν ιιt ., στ� δρ ισι μι•iς τεχνοτροπiσ..ς ποu l'iiν �σιν τlποτε περ ισ σ �ερο ciπό τη σuνiχιση χα! την 4ποχορύφωση το!} ρο1ιοχό
?-1
.�.ά:�;
13
193
Υ.λσ.σσιΥ.t�ιι;ίί. Τόν ι σσ.ν δτι ή τέχνrι τη, tπο:νοισtο:τιχτ), έπο χή; μτ.οι:,ιt νά. χcιροιχ.τηpισut έπο:νοισtα.tιχ.η μονιiχοι ισο i φορ4 τtι; μορφl; χσιl τ!, τεχνοτροπι χ!ι; 4ρχίι; τηι;Ι-46. Εlνσ.ι γιγο•ιόι; δτι δτο:ν ή Έίπα.•16.σtι.ιση ξιr.ρδδιιλι σtό προοχήνι-;ι εlχε βριt τόν ,ιλαισσιχισμό λ!γο • πολί) lτοιμο, illciι το�δω· σι χα.ινούργιο περιεχόμενο 1'41 �νοόργιο νόη\Ι.ΙΧ. Ό χλιυ σιχ:σμό, της 'Επο:νliσtο.σηι; �νη χι μη πpωτδwrιοι; χο:ι μη δηι ιιι;uργιχόι; μονd.χeι στην tσοπιδωτιχη r.ρι;�ι χη τ1ιι•, ιν-· το:yινtcmρων' � τοτιν� χδσμο; ι[χε πλήρη έπ!γνωση tt,, τεχνοτpι:mιχτ), διαιφοpiι; ιiνιiμεσοι α-:ό•, χλο:σσιχισμό wι; Nu· 6ιντ χα.ί tu>ν πpοχο:τόχων του. Τό πόσο ..:ολμηρο! χ ι ίπr.ι·,r.ι· στr.ιτιχοί φ6.νηχο:ν τό'tε οι νιω-:εpισμοι τοϋ Ντοιβιντ τό ιiπι; tείχνοuν !ρισtο: τά λόγ:eι τοΟ δ ιt•Jθuντη Ti'); Άχο:δημ!ο:ι;, τcϋ Πιtρ, ποu χο:ρο:χ.τηp ισε τή, σύνθεση τών Ό ρ eι τ ί ω ν σtν «tπ(θtαη Χο:'tά. τοι} 'Κcr.λOu γouσtOU•, !;ο:ιτ{� τήι; 1to:plx· Χλισήι; τηι; ιiπό τό συνηθισμένο r.uρο:μιδοειδέι; πρόwπο 147. Πιiντως τb πρσ.γμο:τιχό τεχνοτροr.ιχό δημιούργημα tτ)ι; Έ r.ανά.στ«σηι; δέν ε! νσ.ι το!>το; ό χλα.σσιχισ 1.ι.6ι;, πα.ρ.iι ό ρομο:·, τι σμ6ι;, δηλο:δη tχ ι ή τlχνη ποu πριiyμο:τι Ιφτιοιχνε, ιiλλιχ ή τέχγη γι¼. την δποίο: .:ρι;ιτa!μαζι τό δρόμο. Ί[ [διeι ή Έ πeιν�α.ση &ιν �ταν σι θtση νά χοιτeινοήσιι την �ι νούργισ. τεχνοτρο-r.ίr.ι, lπειδή ·ιαl μέν ε[χι χeιινούργιου; πολιτιΥ.0•1; σχοπούι;, χr.ιινοuργ ι οuι; χοινωνιχ.ι;ύι; θεσμού,; 1'41 χeιινούργισ. πρότuπο: νό1 1ω11, δμω; ίσο:μι τώρο: δέν ε!χε χο:ι•ιι;ύργι-χ χο: νων!ο: πού νιχ μιλd τη διχή τηι; γλώοσο:. νη τήν ιποχή •jπiιρχε μον6.χα; ή r.ρι;Uπ6θιση γιdi. την lμφιiν ιση μιά; τέτοιο:; χοι νωγ!ο:ι;. Ή τlχνη 6ρο:δuπορο0οι _π!σω dπό τtι; r.όλιτ ι χ!; tξελί;ει; χ ι έν μlρει l;eιχο).οuθοσσε νdi. χινείteιι, δπως ση· μι!ωσι χ.ιό� ό Μ&ρε, στ!ι; π�ιί; ciποιρχο:ιωιuνιι; ι.ιορ· φt;Ι48, Στην πρ�γμο:τι χό-:ητοι ι;t χcr.λλιτ!χνε; χι οι σ-Jγγρr.ι· φιιι; διδλοu δίν εlνο:ι πάντοτε προφήτε; χι ή τέχνη μέ-,ει τ; ίδt'> σuχνdi. πίσω dπ' τού; χο:ιρού;, ισο σuχ•,cί σπεύδει x-zl πιό r.ριν 4π' cιότοόι;. Κι δ ρομαντισμ ό; ιiκόιΙ.ΙΧ, γιg; τόν bπoto προετοίιιο:σε τ� δρόμο ή 'Επο:νιiστι.ιση, ε11:σ!ζιτα;1 σ' lνr.ι προγινfστεpο σu� γενιχb χ!νημ ο:· δμωι; δ προρο,ιr.ιντισμό; χι δ χuρ!ω; ρομcχ·ιτ ι·
·εuι
194
ι
σμιb; δέ.11 lχοuν ov-:c· χiν τόσ:ι. ·ι.ο:;ινiι. σημεl!Χ μετeι;ύ " τοψ.. ε.,,,, • • , ό μι:ιρψε; τι:;,j σJγχρι;νι:ι'J -κλcχσσιχισμι:.Ό. Δι6λο·J ι ο ιχω• ι ου δίν. έχr.ρσ,;�ποΟν lvσ. ένιι.ιiο ρομο:vτιχό χίνηι.14, πr:.ύ άπλίί,; �νε6η.<ε •ισ. διο:χ.οπεί ή εξLλιξή -cou 149. Στ& χέριο: τi'j; Έ πο:νmr.ιση,;, ό προ�μι.ιντι σμ.ός ύφ!στcχτι.ιι dποφο:σ1στιχή χ?.ί -:ελει�τική ήττ«. Ειναι dλήθειο: δτι δ dντιορΟολογι σμό; ,i. νο:βιωνει, δ μω; δ συνeιισθημο:-:ισμδ; τοϋ δiχeιτσu δγδοοu ο:! ι:1ν:ι. δίν οιο:ρv..εr ..έρeι dπ� τήν Έπανιχσ.αση. Ό μετεπ:ι.ν:ι. στιχτιχόι; ρομαντι σμό; dντι.ινο:χλ� μ ι« Χ(Ιttνούργ1eι θεώρηση της ;(,ιijς χοcι τι;ϋ Υ.�σμι:.υ χσ.! πρι;πσ.•r:?; οηιιι{;uργιί ιιι::ι: -κα ινι;ύρ γιe lρμηνε!eι τη; !6έ� Ti'); χο:λλι-:εχνιχήι; ί),ωΟερ!ο:;. Τι:,,j. τη ή έλεuΟερίr.ι 3έν εl'Ιrι.! r.1� πρ1ηόμι ο τη; μιγιχλι:ιyυtα;, ιii. λά lY. "(ενετi'); �ιχr.ι!ωμο: 'Κάθε χ�λ1τέχνη χσιl 'Κάθε προιχι ,μlνι:ιυ ι:tτδμaυ. Ο Πp!'Jρσμαν:ισμό; μονάχοι σ:η μεγιιλοyutσ. tπfτρmι νcί πr.ιρεκχλ!νει ciπό τοu, χο:ν6•,ες, ιvω δ χυρ!ω,; ρο μα-.,τισμό; ci?νείται την !ο;χ:ι 1ι6.θε λογής :iντ ιχειμενιχιίιν χα· νόνων. J(_ά.θε �τομιχη lχφρr.ιση εlvι:ιι μονι:ιδιχή, dνο:vtιχο:τ6. -πι:ιτη χαι χλεινει μέσcχ ,η, τού; διv.ού,; ττ1ς νόμους χα.ί ::ι;ι. -:uπeι: τούτη ή σύλληψη είνο:ι τό ιιεγ6.λο lπ(τευγμιχ τ�, �Ε::σ.y6..,--:σι;σ-,1; o,a 6.φορi ττ;•, τέχvη. 'Γό ρομιχ•,τιχό χίvημσ. γ! �:ται, τ�eι �πελευθε,pωτ ιχό; π6λεμο;, δχι μονliχοι ενι:ιντ(,;ν ·�" ι:ιχ?.οημ:ων, των Εχχλησιών, τών CΙΛλών, των .:ροπα:τών, ,ων φιλστ{χνΙJιν, τών' χριτιχών χι:ιt τών 6.φεv-:6.δω•J, ιiλλιί χι ι. �α�τ!ον -:ης lδι-χ; τi); 6.ρχfι; τ�; πιχpάοοση,, της ο:ύθεντ1r.ι; "Χο:ί .ο• , Χ�·ι?·ισ.. Ό d.γ1�·,ο:ς :ov:o; εlνι:ιι 6./Sιο:νόη:ος δίχως την πνιυ ιια-:tΥ.η 6.η.ιδσφσ.ιρο: ποu δημιcύργη," τ1 Έπο:νιiσ-:α�r.· κι:ιί tήν lνιχpξή 'tOU χαt τήν lπί8pr.ισ'tj t',U τή χpωστιiε ι στι 'f.. 1t:ι:•,ιi�ο:ση. ΌΜχληρτί ή μαντέρνο: τέχνη ώς ενr.ι 6σ.θμt ,Ξ· �� d�� ρe,οι« ιιuτ�σ τ�ϋ pόμcχντι;1.ι;Ιj
195
-ωλλιτέχνη; τοϋ χιιιροσ μοις την ιιύθινt!ι.ι οχολων, δμΔδων Υ.ιιί χι·,η:ι�t!ι!ν Υ.ι διι?λογι! π!σtη cποi,ς ιν δπλοις �νtpδ� φο,.ις του, ι�:ι; μόλις ciρχίοιι να: t;ωγρι.ι,>(ζιι, νά Ο'Jνθ.:.τει η ·,°J. γρi-:-; :ι, cίν:ιι χ(ιί •ιιώΟει μ6·ιο_. Ή ούγχp� τtχνη ιtνιιι Ιχφρα�.σή iνό; μονι.ιχι11.Οu ciνθρώπινου δντος, τοσ citδμou mίι ·ιιώθει δ ιι:11σr,;ιτ:χό ciπb τούς σuνι.ινθpώποuς τοu - διι.ιφορι 'Ετιχό εtτι χ:ιτi τρι.ιyιχό είτε χι.ιτdι ιόλοyημtνο τρ61tο. 7.:ι·,iτ.:ιπ, -χ:ιi τό ρομ:ι.,τιχό χ!νημοι οημοιδεuοuν τό τέλο; ιu'1; πολιτι πιχης tποχης, στην δπο!ιι. δ ,ιι.ι),λιτέχνης ιπι� ί.ι:.ίιr;:ι•ι 11:i κοινων(ιχ•, μι« λ(γο • πολύ δμογινή δ�διχ, r νι.ι χοινό πον ή ι.ι6θιντ!α: του xιι.ttif!XY/ ciνι.ιγνωpίt;ιτι.ιι ciπ� , ;�::ι. ΊΙ τtχ•;η r:•.6t: νάνι,;ι Υ.Οtνωνιχή δρα:οτηριδτη-cι.ι, χα:τιu�jνιτα:ι cir:ό ciντιχειμινιχά χι:ιι οuμδιιτιχu. χpιτήριι.ι, 'M.t γ:•,.t,!:1.: δr;ιχστηρ:�τητ:ι ιχύτοιχ:pρι:ισης πο-:ι δ-r,ιιιοuργι! τά ;:. χά: τη; πρδτυπιχ, μί μι& λtξη γ!νιτιιι τό μ!σο μ� τ;v δποί? -:, 11ειι?ν1ι1:ιt ιο 1,r,ι�? μι λi:ι σl μιμονωμtνιι. ο.τοι·.οι. lσ:ψε τη ρφ4ντιχη r-.εpίοδο fιτ:ιν λ{γο · πο)/J ci!ιciφopo iί:ι, χ� ?i ..-,:t ο:ι1Jμ6, τό χοινl;ι άr:,;τιλι.vντιχ•, ciπό πpι.ιγμοιτιχούς ι!δfr ιιονες οί χοιλλι τέχνις χι ο! σuγγριχφιΙς Ιπιχιιpοίiσιχν μί χ� tι: frni:ι ,/ iι-ι:σ.ποχρι θ�u·ι cτ:!; ίr.:θuμiι; ι,ι,jτοu του χ�ινοu, ir.ιδισ.�ολή μί τη �ντιχή χ� μιtt�{Jομι.ιντιχή mp!?" �ι:ι. 'J:'i,•, δ..�ισ. δέν ur.�xr.:τr:ιuv π:� στb γοίiστο χαλ στ!ι; ιχ παιιτήσει , χαιμι&.ι; οuιιπι.ιγοίi; διιιiδι.ις χι εlνο:ι πliντοτι (tοιμοι .; :lr.!υfl'J-ιl)oijy ο' ι.•ισι άλλο 6fι11αι οηιιl'Jιcις γ•,ώιιηι; 1νcιν-:(ον τij; tτ-.ιιιr,γοp1cu; iνό; πp:.ηγοuμινοu. Tb Ιpγο τwι; τούι; φέp· ·,:ι οι 7'ηιy._ ή ;:ο:τiτ.αιτη lντοιπ,ς κι ci•ιtίΟ:αηι; πρόι; τt. χο; •16· iσφιχλώς, ciσταμciτητcι σχημσ.τ!t;οντσ.ι δμciδες ι!δη116νων zr...l :,;ιλοτ:χνων, tμω; τ,;ύτη ή δι cιμδρφωση ιμliοων 6p!ιrι.ετο:ι αί ,ι11τiιnd'� �ιi,υmη; ρεuιnότητιχ; uι 'lt'Lt'Lαtpiφιι ,ι6.θι 7.η.. χ::ι':7. r.ίι σχ:aη τlχνη; ;ιιχί κ�:·ιΟ'j, Τό δτι δ χλcιασιχισιιhς τοσ Ντ�!ντ χιι! � pομιι.ντιχi, ;ωγρσιφ:.ιή fχοuν χοινη πηγiι, δηλο:a-η τ·ην Έπσινιiστσ.αιι, ίχφρd:;ι-;ι.ιι έπίσηι; xcιl στό γιγο•ιός δτι δ ρομοιντι� �ιν ; -:.χ:;:ι -;:ι•ι έr:ί/)ε';η έ·ιαντίον χιχ.1 δiν ύπονι.ι.ιιuει ciπ τα. lφ -::�ι · σχολή τού Ντcι6!ντ, ciλλό; προ�λλιι γι& πρώτη lf� -:.:1; r.pι,οΥi1•ιι-:. μi .� εργο τιiιν έπύτιρι ,ιν χι.ι! πι b προιχι-
ι
·n
=�
i,
1 �G
σμίνων ι ι�Ο·ηtιi}ν τοίi ίδιι.u του οιχσχliλοu, δηλ. τc,i) Γχr,;ό, τοΟ Ζιpοντί χιχ.1 το� Γχιρ4ν. Ό cιύστηρόι; δισ.χωρισμ.όι; τG)ν δυb τiσεων ειν ciρχ!t;ιι r.ρ!ν ciτ.:b την πιp!οδο 1820 - 1830, δτ,.ν ρο:ια•r.t7!ι.όι; γίνι.ι.ιι ή τιχνοτ�ια των χv.λιuχνιχά προ οδιuτιχG)ν στο ιχι!ων, ένω δ χλα:οσιχιαμδ; γlνιτι.ιι ή τεχνο τροπ!οr. lίσων ci·d.μαι πα!ρν�uν δρχο ι,τήν ciτ:6λuτη ιχύθιντiχ τοσ Ντι:ι6!ντ. 'll διι.ιστα.ύρωαη χλι�.σσιχισμοσ � ρομα.ντ ισμο!Ι πw lyt!lpt δ Γχρb σuμφωνοϋσε l;«φιτιχ� μί τό προοωπι ,ιό γοGστο τοσ tδιοu τοσ Νcιπολ4οντοι χcιθιiιι; χιχ.1 ιι! τη φύση των πpο6λημιiτω•ι πού cιt)τb; εθετ: πρό; lπ!λuση στού; χι.ι) λιτίχνις;. Ό Νcιπολίων ciνι�t;ητοDσι οί ρομο:ντιχά lργι.ι τt χνr,; ξεΧ!/�rcιση cir.ό τόν r.ρο:.χ:ιχ; tρθ.,λογι�6 τοu χι lx)... νι πρός; τό σuνοr.ισθημ:ιτισμlι, δ�οr.ν δίν lχpινε την τιχvη ο¼:ν lpγo:.vo πpοπσ.γΔνδcι; χι ίr.ίδει;ης. Αύτδ i!;ηγεί t'f{J ciγ6.πη του γιά t?ν Όσ-ι:cινb -χιχ.1 τbν Ροuσσιiι στη λογοτιχν!cι xcιl γι¼. τη γr,�:χότητα: στη t;ωγpιη;ι11.ή 150. ·�ν δ Νcιr.ολιων f. χιινι τb Ντ�ίντ cιuλιχό t;ωγpιi;:ο του, Ιiπλωι; cixoλouOouα την χοι•ιή γνώμη' ο! δι χt; τοu ΟΙ)ιιπ6.θειες; ciνfιχαν cτ:όν Γχρό, τb Ζερ6.ρ, τό Βιρνί, τόν Πρuντbν χ.αl τούς; «ciνεχδοτιχ.οuς; ζω· γρi:;ιοο;• ηj; lr.,;,χη; tO'J 151, ·ολο ι ι.ι�τοι πα:ριμr.ιπτ6ντω; �"ο:.ν ιiνο:.y-ιtt.ισμlνοι νi t;ωγρι:ιφίt;οuν τ!ς �χε; χcι! τ!ς ν!χις �,.J, τί; γιορτtς .ιι�ί τ!ς τιλtτές; του - τb ίδιο δ όπεριυοι! σθητοι; Πρuντόν δσο χι δ ρωμοιλiος Ντιχβ(ντ. Πιiντως; Ι, ttpcι γμ:ιιιχό; ζωγr,i;,ο; τij; Λύτι;χροιτορ!cις;, δ χο:.u;οχή ζωγρά φοι; τοσ Νιχτ:ολιοντι:ι, fιταν /, Γχρ6, που χpωστοGσι τή φ+,μη �ι;u (τη•ι δr.�ιcι iπιεοχ!μcιζοι•, χσ.! ι;( ιiνtίr:ο:.λο! χοιί ο! ό..ο· ατηριχτές τη; σχολτ)ς; τοσ Ντα.διντ) ιν ιι.lριι στην Ιχ.ο:νδτη· τά t�u ν' ά.νιχπιχριστιiνιι l•ιwτ:ωσιιιχά �ι.Lά. ιnιηνή, χ.ο:! πολ λίς; φορi; μ! ιiμισύτητι.ι lpγO'J χ.ηροπλσ.στιχης, χι lv μtρι ι στην χσ.ινούργιι.ι του ήθιχή ciντ!ληψη γιά. τbν π!vα.11.11 ποι) δ ε!χνιι �χη. Στήν 1t()Q>γμαtιχότητιχ fιτιχν δ πρ6>τος πού 4r:ιικόνισε τόv r.όλειw άπό άγθρωπιστιχή dr.οφη χαι! πού 1�ε ιξι τiς μή θιιχιιατιχές; πλεuρέ; τη; μciχη;. Τά. ε2.σοινιχ ;ασ ,.!iλlμ,;,u f,σ-,.•ι τό'JΟ μεγiλι.ι r.ou δ i μr.ι;ρο-�ι:ιν πι¼. νi l;ω Fcιtοτι;σν χαί τό πιό λογιχό fι-τοr.ν να: μή γ!νετιιι κμιά προ σ π6.Οιιcι γι¼. xcitι τlτοιο.
ι r
197
Ή Αύτ-:.ιχpατοpία 6pτ1χε τήν χαλλι,:εχ•ιιχή ίχφραση ττ1; ι.ι•,1Jειίψ,;σr1.;; π1; σ· i.νσ:ι αtσθηtιχισμh πι;u συνδύαζε χα.ί τ.α ρiλλαζε -:εχvι.�τρι:.πιχέ.;; tά.σει; πο·j fιδη uπi'jpχcιv. Τ«. ιiνtι fΙLtα& χα.ραχτηpιστιχά -;:ij; τέχνη; α�τη; βρ!σχονtαν σε σuμ τωνiα ιιι τ!,; Τ:'Jλιταέ.;; χα! χοιvωvιχίι; άνtιvομiει; τη; ναπο ί.ε6•1τεια; οιαχ•J6έp•ιτ1σ·η;. Τό μεγάλο τ.ρ66λημα. πού προοπ6. θησε νά λύσει ή Αύτοχρατορία: 'fιtα:ν ή συμφιλίωση τGίν δη μι;;ψ:�τιχ.ώ I ir.ι,ευηι.ά.τω•ι τή; έπο:νάσταση.;; μί t!; r.ολιτιχίι; μι:.ρ;,ί; τ�.;; άτ.όλυτη.;; μοναρχία;. 'll ιπιQ'tρcιφη ατό ancicn ιfgίιηe fιταv Jξ(σι;u 6.δια:116ητη γιά tό Να.πο>.ιοντα: δσο χα.! τό vί.ι πα.pαι.ιε! vει δφέ•;οι; με τήν «άvαρχ!� τη.;; Έiπcιvd:at\t· ,;ι1;. ·Επr,επ. ·ι& 6r,ε0εΙ ιιιά μ.ορ:pη διαχυβtρvησηι; r.ου θί.ι -:ά. συνδύαζε χα.t τά δύο χα! Οί.ι δημιοuργοuσε lνι:ι σuμ.βιβασμ� ..ί.νάμεσα ατό παλιό χα! σ-:ό καινούργιο χρά:τος, στου; παλιο:ι; χαι στου.;; χαινοt.ίργιου; ιύγενιι;, δ-πω.;; χι ιiνά:μεσα στό r.po· :'3¼; τi,; χι:.ινωνιχt,; ίσοπ!ίJιι1π,; χαt ατό νεοqκιvη τ.λοϋτο. 'li ίοέα -:ή; tλιυ&ιρ/α; fιταν τό ίδιο ξένη πρό.;; τό ancicn regίme aσr.ι χι ή ί6t:ι -:η; !σό-:ητα;. Ίl '.Εr.ο:νά:στασ η άν6.λα6ε νi πραγμα.τώσει χα! -d.;; δυ6, τιλιχ« δμω; πο:ρcηuρισε την άρχτι τη,; ίσόπ1τα;. Ό No:r.,;λiωv τjθελε νά. QtΜώσει α-:ιτή τήν ci?· χή, τb μόνο 1tού χ«τάφερε δμω, -ljtαv v& την Χtd!:ερώσει νο μι1CΑ οtχ-:.νομικdι. χο:ί χι:.ιvωνι χά. Ο'J\Ιέχισε νά. lπιχρο:τει ή r.ι:r. λιά, πρcιεπαvοι.στατιχή civισlιτητα. Ή δτ:οι« πολιτιχή tσότΥι τα ".Jπτ1ρχ: συν!στι:r.το στb γεγοvό; δτι δλοι tξ!σου δέν εlχι:r.ν διχα ιώμα.το:. 'Απ? τά. Lπιτεύγματιι τη; Έπ«vά:σταση, δέν ci r.όμι:νε -:ir.oτ� l11.τό;; :iπό -;ήv ιiστ ιχή έλε•Jθερ!α τοϋ προσώ· που, την ισlιτ η τα. ένώπιον τοΟ νόιιοu, την χο:τciργηση -.:ών 'tεοuο:ιλικι,,ν r.ρον!iμfων, d1•ι Ηεuθ9!(1(. r.!στη; χοιl τη•ι «car riι:re οιιη·ne aux t:1lent, (=c.αSιι;Sρομ!:ι ciνο ιχtή γιb. τι:/,; τα).αντούχο:.ι; - Σ.-:.l\!.) . Αυτά. οί•; rισ«ν μιχρdι. 1tριί γμα.t1Jι, δμω; ή λογιχτι tή; ιir.ολυτι;ιρχιχή; δtο:χυ6έρνηση; xι:r.l ,ών οιύλικών φι λοδι;;ιιίJν π,όJ Ναπολέσν-:« όδ-ι'rrησ:ι.•ι -,-;f,·ι ποι).ιv6ρ0ωαη �11 εύγεvών χαl τη,; ·�χλησ!α; χα! Sημιούρ γηcοι·ι �νuπαναστι:r.τ:χή ciτμ�σ,;ι:r.ιρα, πο:ρdι την πρ�πά:Οtιι:ι tμμοvη, στ!; εασιχι; ciρχί,; tή; Έπαν6.στασηι;152. Τό ικ.· \Lαντιχό χίνημα r.ήρι τερ6α-:ιι:r. ώθηση ιiπb tή σ,jyαφη -:o'J 198
Kovxopδciτou μέ τόν Πιίπιι χοιl τή Ορησχεuτ ιχή civαγίνvr. :.η πού σuνδιότ-:�ν ΙL' οιύττι. ·Ηa η ό ρομα.ντισμό; εlχε Ο'.>μπ; ρευτεt με τήν !οέα. μιd; ciνι:r.β!ωση,; 'tOiί χι:ιθολ ιχισμοD χα! 1.ι.έ τι, μοvο:ρχιχέ;; τιίσεις ποu ύmipχouv στό lpγo τοΟ Σατω cϊριάνοου. Ή Genie du Christianisme (=Πνεύμα. τού Χρι στι«νισιι.ου - Σ.τ.Μ.), πού έ ιιψ(Ι(.ν/στηχε ενα χρόνο μετά. πι σuν4φη τού Κονχορδιίτοu χαl πού -Ιjτα:ν tb πρGίτο civτιπρο σωπευ.ιχό εργο τοΟ γι.χλλιχοu ρc.μ.ιιvτισμού, εlχε Ιπιτuχ!α χα t«πληχτιχότεpη 6.r.ό -ώ.θε λογοτεχνιχη, ποιραγωγη,; τοο δέ. χατου. δγδοου α:ώνο:. Τό οιά.6ασε δλ6χληρο tb Παρ!σι χι � premιcr cons11I (=πρώ,ο,; δπα.το; - Σ.τ ..Μ.) lβιχλε ιιερι :d: 6ριίδι(Ι(. νί.ι τοϋ δια.βciσοuv χομμ«tι:ι του ουνα.τά.. 'Η tμφi νι� α.ύτοϋ τοϋ βιβλ(οu σημα.δεύει τήν άπα:ρχή tοϋ χληρ:χοΟ χc.ιψατος χσιl τό τέριια: -:f,; βιχσι),ιία; τώv philosoρhcs153 . Μ! τόv Ζ ιροντέ � ρομι:ιντιχή • χληρ:χή ιiντίSραση άπλώνε tο:t σ-:ή-ι τέχνη Y.t έπιτ:ιχύ'Jει τη•ι χα:,;6.λuση τr;iί χλο:σσιχι σμ'JΟ. Στι'L χρόνιοι τη; 'Επ«vά:σταση; δέv φa.(νονταν Μθόλοv στ!,; έχΟέσεις π(νοιχε� μ! θρησκιuτιχb περιεχ6μενο15,4_ Ά? χιχί.ι ή σχολή του Ντι:ιβίνt Πi?ρι δλ6τιλα: ciρνητιχή στιίση 4τ.έ•ιcιντι σ' οι•jτό τό εlοο.;;· άλλί.ι μέ τήν έξά.πλωση τσϋ ρcιμι:ι•ι τισμσu αύξr1 θηχε ό 6.pιθ11ός τών Ορησ-.ι<ευτ ιχών ζωγραφημά:των κσιl t� θρrιnευτιχά μοτίδα. ε!ιrοά.λαvε χ-:�! ατόν ίδιο τό·ι ά. 'Χαδημαϊχb χλα.σσιχισμό. 'l[ θρησχευτιχ·ή άνο:γiν•ιηση άρχίζει τι.χuτόχρονο: ιιε ,irι πολιttχή 6.ντίδρσιση ύπό τήν Ύπι:ιτε!ιχ. Κι ιχύτή lπlση,; είναι Ι_'·έ?ο; τη; χατ6.λuση.;; τη,; Έr.ανάστα:ση.;; χα! υ!οθετ-ήΟτ1χε ιιέ εvΟουσιαιη.ι? άπό την άρχι;υσα. τάξη. Πιίντω; ή γενιχή ά γιχ).λlα�η )'pήγορι:r. 6σu6οιίνιτα: κάτω άπb τό 6ιίρος τών χι.ι ταθλιπτιχιίιν Οuσιωv ποu έr.t6:ιλε στό lθνο,; ή ναπσλε611τε ιιz -::εριπέτιια, lνώ τό χέcpι τη; !i:rcιxi'j; τάξη; τό χ66ει ή δη μιουργlα μιdι; Υ.α ιvούργιι:ι,; στρο:.ιωτιχijς τά.ξη.;; ευγενών χι �ι πρι:ιαπ&.Οειι, γιί.ι σuι.ι.φιλ!ωση μέ την παλιiι άριστοχρατ(α. Ω�όσο ο! χρυσέ; ήμ.tpι, τών προμηθeuτGίν τοϋ στρσι:cο:J, .ών έμπορων δημητρ ιαχώv χαί τών χερδrισχόπων μόλι; τώρa. άρ χlζοuν χι:ιl στό11 ιiγώvι:ι ύr.εροχ?).;; μtσα στην ,ιcιινωvιιχ τελιχi νιχήτριο: μtvιι ή ciσtιχή τά.ξη, lστω χι clv οιv ε!ναι πι& δ1991
οι
σκοποί :-:�·, ί.l.τελα. ή παλι¼ ίπaνα.στα.τιχή ιiστιχή τ«ξη. aύτη lπιδίωκι με .ήν Έπα.νό.στ=η ποτέ δί'Ι i1σα.ν τόσο � τροutστιχι;(, δοο συ-,ήθω; τοiιι,; lχοuν ΠQ.{)ΟUσιά.σει. Ή ιίίπο ρη μεσιχlα τcί;η f,δη πολύ πρ!., ά.πό τήν Έπα.νν lμποριχών προ μηθεuτtί>ν, δηλα.δή ιιιi; τά.ξη; πού οτήν οlχονομιχfι τη; ! πtκτcι�η :-:ι:ιFεμπι:Jδιζ6τιχν cίπδ .σ. πpονόμια μι� τά.ξr,; φιω δα.λιχωv ιύγινών, δμω; διόλw δ!ν ά.πιιλοΟντcιν ζωτιχσ. cir.' α,jτη156, Πiνtω; δ ιiγώ.,α.; π1; Έπα.νά.στcιση; διιξά.χθηχι μi τη δοήθιιcι τi)ι,; lργιχ τιχi); τ6.ξτ1 ; χιχ! τών χcιτώτι ρων στρω μάtωv τij; ιιισα.ίι.ι; τά.ξr,; χι ίλά.χιστη ιπιτυχ!11. Οά ε[χε χω ρlι,; τη 6οή0ιι6. το�. ·Ομ.ω; ιύΟ-:.ι; ώ; +ι ιiστιχή �η r.Jwχι τοiι; σχο-::οu; τη;, αιι;ησz στ¼. χρύι.t του λοοτροu τού; προη γούμενον; ιν δπλοιι,; συντρόφου; τη;, xcιl θiλησι νιi χcχριt μοvα.χή τη; τού; χι�ρποiι; τij; χι;ινi'ι; νίχη;;. Τιλιχιi, ινtι:.ύ τοι,, δλει,; ο{ τli;ιις ποiι στCf�uντcχν ιiστιχσ. δι�ώμι:ιτcι χι δλοι οί χcιtα.r.ιεζόιιινcι ώφελiιΟηχα.ν ά.π?ι τή ν!"Ιtη τη; Έπα. νmcιαη,, ή δπο!(J., Ιίστερ' C:.π� τ6σο πολλί, ά.νεπιτυχετι,; στά. σιις χι !;ιγiρσει, Ι,ταν ή r.ρώτη r.oiι δδfιγ'Ιjσε σι ριζι"Χή χαί 8ια.ρχή ιiνοιχ.οοό�ιηση της χοινωνlα.ι,;. 'Π &μεση σuνέπεια. τοu των τώv γεγοv6των οέv fιτα.v ώστδσο διδλοu lνΟιχρρuνtιχή. Κα.λόι - χα.λσ. δέν ε[χε τελειώσει ή '&:α.νιiστcιση χα.ι μι« ιi πtρα.ντη ιiπι:;yοfιτι'JΟΥj χcιτέλαδε τι, φυχι; τtί)y ά.νθpώπων χι �τι rχνοι,; δίν lμεινε ιiπδ την CΜσιόδοξη φιλοσοφ!α. το{) δια. φωτισμοu. Ό φιλιλιuΟιρισμδ; τοϋ δtχα.τοu δγδοοu α.lώνa ιl χι 6α..αιαtιt στην ιδιa. της �ότητι.ι; ιλ.wΟιρlα.ι,; 'ΧΙ Ισ6n; ,:α.ι,;, ΊΙ π!στη στην ιεισωση τούτη lftα.ν ή mrtή τη; φιλε-
1t0u
200
ί :. •jθ:pη; cιlσιοδοξ!α.;, tνώ .� χιiσιμΙJ -:ij; πίστη, στη δ�·η· -, :η,� :ru:ι6ιεα.aιιιΛ 'tώ'I O:Jo ι:ι:ι,ών lδεώ•ι f.,α.11 ή ιiρv'i) τf• ...:-�ι-:,ιι:;,;ο:ιr1.; π,; ιιι-:ε::ι:ιν,χ::τα.:ιχiις περιcδο:. Τδ πιδ χτuπητδ σημάδι τf), νlχη; τfjι,; φιλελιuΟιρης Ιδiας ε[νιχι δτι ή lπ:δρα.,τη τοv έξα.να.γχι�σμοv, το() r.εριι:ιpισμι:;G ul τi); r.ιιθαp:� ,:d.,.Tj; �:;ϊά.νοστ,; τ?v τ:yε,jματι:;; 8! γlνι-.σ.ι αlσ θΤj· τή οi·ι lπίδι,11.πι r.αr,«>.υτιχη πα.ρ& ιι.όνr. μετα; την Έr.α.νi στοιαη. ·1-,«μι τώρα. ο! �γα.λύτεριι,; Ιπιτεύ;ειι,; τi)ι,; τέχνη, ιlχιιν Ο')ΥΟ�θε! ιιl t?Ι πιό άΥ.α.μr.το δι�τισμό· ιir.ό οιίι χι fμ:φό;; δλι; c.! ιir.&πειpε; δημιοu;;γ!α.; tνδ;; ιiπολuτα.ρχιχοfj r.ι:Jι,ι-:ισμι:;� Ο'J'ΙοιντοΟν ά.χατοινίχητη civτ!στα.ση. Ί[ 'Fιπα.νιi στ7.-1η είzι χα.τ:χδι!;eι δ� -ιιανέ•ια.; ciνΟρώr.ινο; Οεαμ?; δ!ν ιί•;,χι άιι.ιτό.Si:r,τ,:;( xιiOt ίο!α !πι6ι6λημέ•,η σ.1;ν χι�λλιτ!χ•ι'Ιj εfχι χιiσει τήν ir.αίτησ ή τη; νά. !χr.ρο.,ω..ει lνα. uψηΜτιρο πp6wπο χ«.ί χιiΟε χα.τανα.γχaσι�h, ξυπνοΟσι μ.ον&.χα. τίι,; ιiμq:,ι6οι.(ι� X"-l την όr.οφ!α το!) χαλλιt!χ•;η, 0! ciρχtς tiι; τi;·:1 • x11i τη; πειθαρχία.; lχιχσα.ν τή•; π«ρα.χ.ινΤj'tt'Ιtή 'tO'J; lr.ίε;;ι.t�ι Χι ιi.πδ. δώ Χι lμπρδ; - χα! μάλιστα., μονιiχα. ιiπδ δώ Χ\ ίμr.ρb; - ή cpιλελι10!pη !δiα. lγινι r.ηγή χαλλ ιτεχνιχi,, lμr.ν!u,'η;. Uα.F¼ tiι 6ρ!1βεϊι.ι, τ¼ δώρα. xcιl -d, δι11.χρlσιιι,; ,ιι,,; τοίιι,; ιi7.lνιιιι, δ Ναπι:Ji.iω•ι .;,�11ν ιiV'Ι1ιιr.ορο; ν¼. χιvτplσει τ-,.�; κι:ιλλιτlχνι; χα! τού; σuγγpαfιί; τοu ν¼. πεtύχοuν τ!ποτα σr. ον δα ίο. Οί r.?α.ηια.τιχά πι�pι�γωγιχοι σuγραφει, τη; lπο χi,; τau, ή Κι.ι ντί Στ=ιV. χ.ι δ Μπινζι.ιμ!ν Κονιπά.ν, φα.ν δ�αfω·�:ί•;τι; χι ιiμ:�χοι Ι 57. Τδ σποuδαιl.τιρο !π!,εuγμcχ της Λ,jτc.χρ:χτορ!α.; στbν το· μία τη; τέχνη; ήταν ή σταθιpοπο!φη των σχiσιων, r.ο·ί ιlχΙJtν δημιουpγηθit �,ιό τb δ1α.φω-nσμό χα1 τήν 'Επ!:tνίσtα. οη, ιlνά.μεσα ατόν r.α.ρα.γωγό χαι στtν χα.τα•;α).ωτη. 'Γδ ιiσ-:� χό ,ιοινό r.;ι;ί, ε!χε 1ιιφα.νιστιι στb δiχι�το δγδιχ, α.!ώ·ι�;τ, ,. Opι:ιLιdθYjXC ,ια.ί O't? iξi'j; lr.αtζι Χ!
...
-,
,..
,,.
201
"·"·· ·,: �:ι -;;., ,.�!,� -:�·j-:� i��τιj.��·,τ2:-, ά::�-ι.λιιστιχi ό.πb iν· i1-,c:1r.•,•; ; ίχ:ιψ,,j; •ιά Ott:ιJLOpψUl'10U'I 'Χ'Ιι�cipτηtη αlσ9ηtιχή xp(• -;�1 ;,.:ιί -;:·:ο..,ρτJ α.ίσθφη r.ι:ιιl..τ ηt:ι;, ciλH cir:).ώ; tτι x:x-:t:'Y., &pισμlνσι ι:ιίσ9η-::χ¼. Υ.p,τηpι?. r:r.iJ lδινcιν στ¼; μιλη :°'J t� iu •,:ι:�t'ljt?. y¼, ?;ι:ικpi•Ι',U'/ (\LZ'J:1 CΙl χ:ιθcρt�ι!ν,ι Χ:1\ �J•,τ,Ιkι1; τ.ιριορ ι:,1ιένι:ι δρι:ι) τό πολότψο cir:ό τό μΤ)ο:ι�ν6. Το χοινό :ci1·1 πλ'JΙ.?:ιν.ών tιχνώ·ι '11τσ:ι φυσικά ό.χδμι,ι r.ιο πεpιοpιcηι.ί�ο ir.ό -;ό ytλι�λ•,rιχό χοι•ιό χι ciΠ(ιtιλc,�γ,;:ιν μ(ι•12χσι ά.r:ό CΙνλ· ϊ.iΥ.-:ε; �.,.2.ι εί;i,�ι�\ι't;. Kt)tνb �ιχνη;, πι:r:ι •ιΧ μi,,; ir.,:,-:ι,.t�· '::Xt r:ιi ir.ό -;tt?ΙO'J; είοιχοu;, alν ί\Lf'JI.Y!O't'fιXE r:ρtν cir:ό Πι'Ι -:-::rιι!'..�' ;<%--::ι :·ί, ·ι ιπ4jί� �i.cχι:ι! χb>ρ� iι !pιε� τ.:.�:J?tνι�cίι, χα! ροtιιιr:ενπκών 159, οG..,ι χ ι 6.rώ:λιο:σι ιiνθρώποuf, π:":ι ·,1-. ί•,;ια,;!p�,νtσιt γι¼. r:!ν:ικι; χ(ι)r,ί; •ιiι σ-ι.ί,;τr,.·ιτι:ιι να ,,;•,; iγορi�uν, r.ρι•ι ir:ό τό Sίχ:ιt!.ί δγ8οι; α!ών:ι. Τwτη ή �ση �;:ί.:;τ,; γί·,ι::ιι �).ο χ:ιί r:ι� tμ,;:1:;τ,; ιι::i τ� Σ��-1 τ-,j ΗΜΙ, lvt-:-, πχ 172& τc. MιρxiJp ντ! Φpiν;• τ,&η ά.νατipε.ι �:1 r.,;Αtιr.ί.τ10!ι:r.σιtι> χο:νb χiθι ti;η; χο:Ι i,'λιΥ.!οι.; θεάτσιι ?t', Σα.λδν ·ιά θσιuιιi;ει, νόt έγχι,ψιiζει , ν&. χpιτtχά.pει χι;ιl ν& C,ρ�:κ:� ,(εγia�,.1 ·,Ο.. Σ•j�ι;.t,1•12. ιιl έΥ.θi�ιι; -τi1; tπ�χi,;, 't� r:λ�,Οο; f,-:::χν &ίχω; 1tί)!iηγοομινο, χ ι lπω 1(\ '.ίr.τ,p:;ε τr. ίr:ιχιντv, :t1; χr.ι•ιι,ιν:χτj; χαl ψιλeιλογιχη; ζωή,, τώρα. γ!νετσιι χιιλ· λιtεχν:χή πρω:ι•j,;tι�:ι τη; Ε,jριi,πη; χα.! ιiνcιλσ.εαίνιι οτό ο1· 1r,.λt \ι;._, τό r;&).ι; r:�/ι !r::ιιζε ή Ί τιχ.λ!:ι σ-d1ν χα.λλιπχνιΥt, ζu1i, τf1; z._,:ιχ'/ί; Έvρώπη; iπb tήν 'Λν:ι-:-έwrpη xcιl με:i. Ε!ν:χι !i· ίi10ιι:ι ε:ι 11 l'ώιιη σννεχ!;ι: νχ ι!νσ.: τQ χtντpο CIT'.Cι'>Zή; τ,;; χλαοσ ιχ'/ί; τέχ.νη,, δj1ω; το Πσιp!σι εtναι δ τδπ?' δτιοu 1t"\" γιιίν,:,uν .,.;. σποv�6:ΙJQuν τη ονγχpονη τtχνη162. Η -:::ιριι,ιν1, χ:ιλλιπχνιχή 'ζωή, πού τώρσι χρατά.ει σί δουλt14 δλο τδ ιιορ 'fΙι)jι!ν? z/..�ιι>, -;i1 ·ι t�υρόtιpη πpι:χ:>&fι?ή τη; tΤι ν uρε!;�: J
202
;:i·,-; ,,ι; i::b -:ί; Υ..�ί.ι.ttιχνιχi; iκfιlσzt;, Gιt ιπ:ι{t; �ιόλοv Qι,-ι ::ιpι,;,p,;-. ,::ιι ,::ι. �:ιιi.6•1. ιΧΙΙtσιι.; είχ:ι., γί•ιιι τ.ιχ.λιόtι�:ιι �ήν '1-:::χλίιι χ� στί; Κ«τω λώpι;, δμω; μον«χα. στη Γcιλ· ι.:% :Jj·j lix2.-:�'J ί(;�ι:,:ιι;,-, x!l.i Gi.1.2.:':ιι·., �yG,¼"J α.�ώ-ιΣ έyι·;�, ir.:ιρ:ι!τη,,;,; πο:;,iγeιντιι; π,; Χ:ιλλιτεχ-,ιχi1; tρ:ιστηρι6τη -::'.; Ι63. �L-:ι·,iχα. ιι::i tά: 16ί3 ρuθιιiσ-:ηχιχ.ν X'Jl.'/','/tY.όt r;ί Χι:t.λ· λ:tιχνιχί; �χοέ.σιι;, οη�α8ή. ιi;tό -:ήν tr.?x.i, ποu rι με!?'στ, :11; γ,ρ:ι:ι.ι,,: ·,r:i,,,-;i1pι;i1; ι:ιν:ιγ:ι.-χ'1t τω; Γ6:λλ,;!.Ι; Υ.'JΙ.ΑΙ • τtχνι; νΔ: φά.ξι;'.J·ι γι· 6.γορασti: Μ,;νiχ:ι σί μiλΤJ π,; 'λ χ:ι�τ,ιι,:ι; :r.ι:ρ_::11·,ι 1i ίχfι!:,;,·η r.•, �:ι,.6·1 ι:.! μi, ¼.ια�τ,· ;�1.!.ι,;! .,,.,.,., :i•1αγΥ.:ι?1ι1·,,;,ι νi ίr.ι�εί�7Jν σ,b κο:•,δ ,Δ: lpy?. το!); στή r.ολ•) λιγlιτεp>:> έr.ι:pα.•ιή «'Λχα3ημ!ιι τ�; Σuντιχνί7.; :,;,� Έ\γ!c:;·; \οtιι.i � σt-ίιν F.ψι)'ition dc 1;ι jeunC"-,ι· (=·Εχθι:,η :ω•, νlων - Σ.τ.1f.). ΟΙ χωpισ-:έ; �:ι:ι; t:ι. η --�; ε;, Ζγιyιχ·, r.tpt:-:έ; ::::,�"=�·j i1 "Ε.;:ι·ιi?-:2eη i'J��;z:, o:i 17υ ι, :� Σ:ιλtι'Ι α! ϊ;).r;v; το.:ι; -ι.ιχ.λλιτiχ,νι; χα.l προ:ο:ι i1 :ι.::ιλi.ι:z:ι,:ιι:ι.ή ζι,,iι Uι l,πι;::ι ε!χι πiρει τ�·ι ιiνr1'1',χι� χ,;ιl -::α· pαχι•ιτιτιχ� χcιρ:ιχτήpα τη; ιi-::' o:•}ti; τiζ χωριστέ; tχΟέσιι;, ·,;:,,ι; zt 'Xr:� -: ! ; ::�ί.ι.c.; iYO.i,ι!; ¼τ�μων. lργ,.�τηp!ι,,·, Υ.�� μχθη:ώ•ι) γ(•,ει ;-:ι; lργ:ινω<,.ιίνη Υ.:ι: ύγ:i1;, ιiι χ:ι\ ) ιγ6-:ι• ::,ι;, ;ct)V-;X'J)'I Χ';(. l·ι���ifp!,U�2.. 'ΙΙ Έ-::α.vάπι;ιση οήμι.ινe τb τlλr;:; τij; Sιχ:ιιτορί� tτΊ; 'Λ'Ι.!Χ.ΟΤj[ L!α; χα! t'/ί; ιιοveι-::ώληστ,; τ'/ί; ιiγορ�; ,ίχν1ι; aπ� την ι.ιω.ή. την �ρισ-:,;χρατ!ιι χ:ιί τό ιuγaλι; χι�¼λιιι,. Ti ;::,i_::t �!�·�i. ;:�:, :�ί.ε��J�·ι -:� �;;�;ι.ι;, Π,; �ημ�χ;:,�-:�r;�{.,,�,; :;.; τ,zvτ;:, ε!'Υ.χV χιυ.:ιρωθεί, lνιί.ι μ! την χοινωνi:ι xcr.l tbν ;-:;,i.ι-:ι,JL? :,;:, ρι;,ι,;z� l;:ιτα·,iΤ:ΥιΚα·,. 'Q:r;�.,,, ειI ε!ν:ιι Ξι�· iκρι,;i; �� vi i,χ,,ι;::r-'J:ι;ιι, l::ι,ι; !γι·ιι :l..,rJ cr;χνά, δ:: z;ιχy:ιν!��ΥιΧ�·; ιιιι:ιι·,':1ιtj; �).ι;ι -;i ct:Fώιι�-:'l. -:,:,·j X�t·,�� :-;,,·j lλlrι.οι•ιt .�·ι :tνtUjt'Jl.-:ιx); -::�λιτ:στι, Y.t ίχr.ρι;;:,ωr.-::ι!ίσ:ιν -.i ;,,.:χ.ί� ·;-:.�r.'j . !7.-ι i;:'j:iλι.,,,.,. �i,; iΥ.-:ι:�μιrr,; α'J:ι�ι.ι::?• ��- ':fι; \LΕ'J:ιtιι; τi;Τ); ατήν χ:ιλλιtΕ'Υ.ΥΙΧή ζι�ή -::rιλiJ rtpt•ι :::� tr,·1 Έ:-:χ·ιi'1tαση, ύ::i1 p;ι ιιιiι χir.οιιι σ-.,νίχιιχ ι;ιί.ι· ;ηc. r.αpi τη 6:ιΟιιtί ιι.ιt:ιπρ!>f"1 Ε!•17.ι iH,Oιιcr. Ζ-:ι Ιλα&ι zι:,,..:ι μ:i ο:χω; r.?οr,γο1ιιεy,; Ζτ;:ι,:,χpατο-ποiτ,ση �,; xill.t· -:tι.,:xi,; ;ωi,;. �τ,ί.:ι�i, l'Y.t μΙJ'f7. :1 ιιιχ QttV(i'J'iΠ/ �)).i Υ.Χί Υ,
!·�·1
203
1uό. !σσπtδcιιση τ,;u χι:,ινc.ϋ - δμ.ω; άχό ιι.α. χι α.ύτή ή τιiση ιl:χ,ι iρ:χ,Cσιι πριν d.π.b την 'Επcινciπcιση. Στiς Σ ,ι t ψ ι ι � y ι & τ ή ν Ό μ ο p φ ι & χ cι ι τ ό Γ ο Ο α τ ο (1765) , δ Μlνγχ εlχt χι6λcι, !αχuριατιι δτι τό ώρ�ο ι!ναιι ,δ,tι σuy ·.(ινtι την πλει,;�ψία.. Τήν πpayμet'ttxή cl.λλcιγή που Cfι:\νφιε μt� την 'Επαινι:\ιπcιση την αuνιιπ! τό yιyονbς δτι τό wιό χοιν� ά.ντι1τρ,αώπεuι μι & τ6.ξη, ατήν δπο!cι ή tίχνη tχπλή ρωνι &μιση λιι"tΟuρy!αι στην ωθημιρινή tωή, χι �cιν ιuά. d.π' τlς μορφι, lχεtνιι; διcιμί,ον τιί)ν δπο!ων ή τ«ξη cιuτη tξtφραζι 6.πό την μι& μιρι& την d.πδατααή τη; d.πό τlι; χα τώτιριι; τ�ιιι; ,:�ι; χοινω'ιl(αtι; 1tt d.πό την !λλη τή wyyiνιι!i τηι; μί την α6λή ω1 μί τδ μ.οvι:\ρχη - lν(ί) τό -ω.ινούρ-yιο χοινό lξελ(χθη'Ιtε σέ χοινό φιλοτlχνων μί αι!σ9ητιu iνδιαι φιροντιι., rιά. ,:ό 6ποιο ή τiχνη Ιrινι 6.νnχε!μt'ιΙΟ tλεύθερηι; έχλοy�; ω.ι μι-τι�δολ�ι; ώ; πρb; τό yοσcπο. Ά"u, iιδ-η d.πό τό 1791 ή Νομ.οθετιχή Σu'ιliλrοση χ.α. τciργφε τά. προνδμιcι τηι; 'Αχ.α.δημ!αιι; χι Ιοwσι α' δλοuι; του; wλιτίχνες τδ διχαlωμαι νά. ιχ.θtτονν οτό Σcιl6ν, δub 1J)δ νια d.ρy6τερα 'ΙUΣtι:ιργήθηχι lvnλιί)ι; ,ιι ή Ιοιcι ή Άχαιδημ(σι. Τό δtcitcιγμαι 'tOO'to ιiντcιποχρινδτcιν, ατή σφαιlρcι της; τίχνηι;,. στην χα.tciργηση τιί)ν φεοu8α.lιχ6Ιν προνομlων ω1 στην πρcι yμ4τωαη τη; δημ.οχρcιτ!αιι;. 'Αλλά. χαt! nχα. δ περιορισμός τοΟ δι,ιαιιώμαttος l,ιθεαη, ατό Σcιlόν ατά. μΟ.η � Άωδημlαιι;. "()μωι; 6.,ιρι6ώ, lνα.ντ!ον τούτηι; πρcιχτιχi); d.γω•ι!ατφιcιν δριμ.ύτcιτοι οι προοδεuτι,ιοι χαλλιtέ· χνες 'ltciτω d.πlι την "ιγια!α. wO Νtα.δ!ντ. Ή Ά1ιαιδημ(cι διcι· λύθηu μ.ονομι!;, d.λλά. �αιν ,ιολύ πιό δuσ-ΜJλο wι 6ροσν 1πο,ιο;w.ατατδ τη,. 'Ίlδη d.πό τdι 1793 δ Νταf)lντ !δρuαι τη
nι;
204
Commιιne dcs Λrts, ενα.ν ίλc,jθιρο xcιl δημ.ο.ιρ«'tιχό αuν.τι:ιι· ρι":ιό τG)ν χι:ιλί.ιttχνών, �ί:χ,ω; !διαιlτερι; δ�ιι;. τliςεις ,ιαl τ.ρο.,ομι�'jχι:ι μέλη. Χ>iρτι ομω; ατήν d.ναη:.ιπτιχή δρα.ατηριδ τητι:ι τιί)•ι 6cιαιλοcpρόνων ιdσa στοuι; ,ι6λποu; τηι;, Ιχριπι t τ.ό τbν lτ.6μ1νο y;κινο ,ιι6λα.ς ν' d.ντιχcιτ�ι:ιθει μa τη So ci,1te popιιlairc eι repιιblicaine des a.rt.s• (=λιι!χή ω1 δη · μ,,�:ρcιτική tταιρε·:σ: των Τιχ•ιων - Σ.τ.Μ.) , την τ.ρώτη d. λr,θινά lτ.ανα�:ιτιχη έταιρεία. τ.c.iι Ιρyο τηι; fτtα.ν ν' d.νcι).ci6ιι τι� λει.ς.uργ:ε; π.ι; ·.ιατ,.ργημiνη; Άχαδη1ι!αιι;. Dliντω, tίν ήτα.ν 8ι6λοu Άχαδημ.Lcι, παρiι μι-χ λtαχη πο{. χαθtναιι; ,�πο· :χ,u,;ε Υ'Χ γίνει μ!λc.; τη; �αχιtα. d.πb Οiαη χι ιτ.&.πι).μι:ι. Τόν ίδιο χ.ρ6';ο t1ι.φα.ν!ατφιι ή Club rcνoluιjonnaire des Arts (=!πι:ιναπατιχή λέαχη τιί)ν τεχνιί)ν - Σ.τ.Μ.), ατήν δπ.ο!-:ι, μcιtι �ιi &.λλοuι;. ιiνi)χcι•ι ό �τ�6!ντ, δ Πρuντόν, δ Ζιρ�.p χ: δ Ίζ:ιμπι:ι! χι ή lιr.ς.iα. 6.πδλcιuι μιτciλο γόητρο χciρη ατ� �ι:ίι,η:ια. μυ.η τη;. "Ολε; cιύτίι; οι ιτcιιριιι, έξcιptιGUY'tlJ.V !• :•.:,� i:-:b dι·ι •Ί·:τ.ιτρσπή τ�ι; Δημl,:1ιι:ι; 'Εχτ.ι:ι·�:'J',"jζ• 7.αtι β?ίΟΥ.ο·ιτcιν Υ.ά.:ω ιiτ.ό την οι!γίδ:ι τη, Σuμ6α.τιχfιι;, tή; 'F.πι -:pο:.:tι� Κ,:νωνο�i); Πρeι•ιοίι:ι; χοι! τη; π-:ιρισινi/• Κομι,11..,•.ί νας164. Άρχιχ� d.πό την Ά1ι.αδημ!cι πιριχ{mη,ιι �vιiχα ή ίδιοχτησ!α ,ι;υ ,�.,ν?..ωλίw t6Ι•ι tχθίαει,>ν, ω1 γιά. ίνtt 15:i ιπηιιοι αuνίχισι ν' d.a'ltεt τό hπcιιδιuτιχδ της; μονοπώλιο, �ιcι· τηρι�ντr.ι; (ται πολλήν ciπό την ίπιρροή τη,;165. Γρήγορr.ι ΤΑr.ωι; τη θίση τη� την �ρε ή «Τεχνιχή Σχολή Ζωγρcιφι κi); x7.l Γλυ;-:τιχ�;,, lνώ ή ΧuλιτεχνtΥ,1) ιΥ.πα.ί?;ε!ιση !pχι αι ιπιαη, ν" δlνετCJ.ι σι !διωτιχ& αχο).ιtr.ι xcιl α� βροιδι·ι¼. ιιοι%•-�:α. Έ:-:ιr.λίQV ή !:ε�α.>.:α αχιδίοu ι!σliχΟηχι ,ιcι! -J-:ό ί-y,ιuχλι? Π?ιrΡ\ΙfΨ·� τών γuμνcιαiων (&:oles centrales) . Η:χντω�. 7σω; •1r.)τ:t ν!t μή αu•ιιεσ.>.:: τ�σο r:�:Ί.:ι α,ή δημι:ι· Χpιχ-::;πο!ηση τt,; 1ι.ο.λλ:τιχνιχtιι; πcι:δε{:ιι; 6σο ή διcψ,6ρφωα η .:: f, tτ.iY.t1Tlj -:ϊ,•ι :ι�uσιίων. Πp!ν 6.r.ό την Έπα.νιiσ-cα� ,ι χι:ι).λιτtχνι, έχιtνοι, π,,u δίν ήσο.ν αέ θέση ν« lπιχιιρήσσuν -:αξ!οι πήν Ίτα.l!οι, λ(γιι; πιθcινδτητι,; ιtχαιν ν� δοGν r.!iλH ΠΡ4γμcιτα. ιiπό τά. lpy« τών μιγciλων δααχ6.λων, ποοj ι!,; tπι -:ό :-:λc,ιτ:ι;ι 9uλιiγο-1τ�ν ατίι; !οιαtίτιρε; πινοι,ωθi'1uι; tGi) o:iιtit· Χ::: κ�ί ,ι;ι•ι μ:γ6.λιιιν σuλλεχτων Υ.ι:ι! tιν ή-nν 1tpσαιτi στb
μεγάλο χcιινδ. Ή Έr.ανάσtcr.ση τ&λλο:ςι ολο: ο:•}τιi. Στ:ι 1792 ή Σvμ.60:τιχή 6.π�riσισι νά. !δρύσει μοuσιτο στό Λοu6ρο. Έ οώ. σε άμεση γει-:vίσ.ση ιιέ τcχ. έργΜ'Cήριά τοu,. οι νιο:ρο: ζωγρiφοι μποροGσcr.ν στ? ιξη; νιί μελετοΟν -χσ..θημερινιί χσ.t ν' 6.vτιγριiφοuν τά. μεγιiλcr. Ιργcr. τέχνηι; χι lπίΟ'Ι'Jι; έδω, στιι; αlθοuσει; το(} Λού6ροu, l6ρισκcr.ν τό χcr.λύuρο αuμπλήρωμο: τη; δ ιδcr.σΥ.ο:λ!ο:; πσ:ι 6.y..ο,ηοιν d.r.ό τού; δcr.οχάλοv; -:οvι;. Μετ¼. τήν 9η θερμιοόρ ή ιipχή τr,; ο:δθεντ!cr.ι; 6cι.BJ1ιo:tcι. ir.�xo:to:7tιiθηxε χι αvτή στόν τομtο: τi'j; τέχνηι; χι ή •Αχοι· δη μ!α. των Κcr.λGΙν Τεχvων τιλιχά. d.ντιχατΦΠιiθη,ιι d.πό τό 4ο τμi')�ια: του Ίνστιτούt'(';V, Τ!ποτcr. διν εΙνcr.ι πιb χcι.ροιχτη· ριστιχό γιά. tb μη δημοχ.ρcι.ι,ιb πνε(}μα: με τb bποτο lπιt!· λέστηχε τούτη ή 6.λλο:γή 6.πό τό γεγο'\Ιl.ι; /Jτι ή πα:λι& Άχα· οηιιίcι εΙχι 150 μέλη, ένω ή χα.ινούργια. μονιiχοι 22. 'Ωαtό· σο δ Ντοιt:ίντ, δ Οι\vτόν χι δ Ζερά.p μ« τών -χcr.λλι· τεχνών στό σύνολό του σ.νο:θεώρησι 6έ6αιοι τl; σχέσει,; W'J μέ τήν Έπ:ινιi,τοιαη, δμω.; οι σχέσειι; οιύτέι; δlν -Ιjσσ.ν ποτε lντιλG,; ενισ.ίιι;. Κιiμποσ�ι χσ;λλιτίχνε; ησα.ν τίμιοι χι ιίί.ι· χρινιτι; !πα.νcισtάτει; lξι.ιpχ'f/ι;, χι /Jχι μονιiχ(Ι. lχετνοι π,;:ι σο:ν σά.ν τον Ντσ;6{·ιτ, όπr;:ο; μπορι,υσι νά. στηρίζετσ;ι στ:ι λεφτά. τηι; γuνcι!,ιι;ιι; του 1'111 δεν fιτοιν 6.να.γχ�νος ν' 6.νη· σuχεt γιά τb πώ; π+,γcιινα.ν ο! δ"υλιιέ; στήν ά.γορ:ι τiχνη;, ά.λλ&: χα.ί !νθρωποι σiν τbν Φρa.γχονιiρ, ποiι ή lχ6ι.ιση των προ:γιιά.tων τbν εΙχ., ε χa.τ=ρέφιι ο!χονομιχιί, ά.λλά. παρέμεινε λξlσοu πιστό, οτήν 'Επcr.νιiστσ.αη. Δέν θtλει ρώτημa. δτι ά.νi· μεσα. στοiι; χι.ιλλιτtχνε; ύ1ti'ιpχι�ν πεr.εισ1ι.lνοι ά.ν-:επι.ινο:στά tc�, bπω; λ,χ. ή Ka. Βιζέ • Λεμπρέν, πού lγχa.τίλειφε τή χώροι μα.ι;ι ιιι τή γα.λ�οa.ίμσ.τη πελa::ε!ι.ι τη�. Ο! τ.ερισσJ. τεpοι τοu; πιiντω; πήγα.ινα.ν τή μιιί ά.πό δω ·.ιοιl τήν Ιιλ):r, iπό χε�. ιi,.λ(.ιι συ11οδοιπόpοι ποi, πλεύρι!;οιν είτε το1J; φvγi· δε, tfu τοt), lπcιvcr.στιi.τιι;, χσ.τ(Ι.πu>ι; lβλεπa.ν τi; δuνcr.τότη· -:ε; έπιτυχίι� ; τr;;uι;. 'Αρχικά ο! χα.λλιτέχνει; σά. σύνολο !6λι· .:a.v ν' ¼πιιλοϋντ-.ιι ούσιa.στιχσ. ιir.ό τήν 'Επα.νιiστσιση, tμω, ή μετι.ινiστεuση τοiι; 6.ποστέp71σε τού; πλr;vσι6τeρο;,; Υ.οιί ..:� ινήιι.εροv; ά.-yορι:.ισtέι; τοvι;166, Ό ά.ριθμb� τΘν φυγάδων με·
ι
200
τι
yii.rι.ι·,;; �:;:� μΕρ� �.;. :ι�� Ί. χ�ι -:i ::�ί.ι� Υ.�ι,.,!, τiχ'ιΥ,; τ.�·J : με•ιε ο-jτε ήta.ν σt Οέση ουτε χι ιίχε τή διιiθεση ν' σ.γοριiσε: i'ργ� ,iχ•,71;, Ιl).εί:ι-;ο: χa.λ).ιτέχνε; εμε ινοι•ι ιχ.τι:θεψt•,οι ,:. lσχcιτη l•,διιcι χι iτσι δέν ήτcιν ά.πορ(cι; Ιιξιο ltOiι δεν μποροΙJ· ,a.ν viι. ο:ίσΟά.•,c.·,το:ι r.άντa. ένθω:;ιιχσ�ι� γιά την Έr.cι•,iσ-:7.· ση. '},},τούτοι; άν π'i'1p<1ν τόσο πιιλλι;l θέοη ατό πλευρ6 τη;, 7.iJtl. εγι•ιε lπει�fι rι.:,Οιi•ιοντοιν -::ι.r.ε:·11,ιμένc;ι κ� έχμετzλλz•,. όιιsνοι �ιίσa. ατό τ.οιλιό χοιθεστώ;, δπ�v αuνήθω; θεωροΙJντσ.•1 . κ�ι. ·,. ::ηp:-:ε;. . 'Ι[ �::�·ιοιστασ-� σ7ιιιοι�ε :· -:�pι�7- α·J-:i,� ι:ιι?-:;. τη; κzτά.,;-;,:σΤj, κ,.ι -:;τι:.. -ι.,.,ω · Υ.:ι:ω του� ,...ιχ;η�ι..ιωσ-ε Υ.-.ιι •ji.ιΧi. J\�:l :.ι.-:-:.; ά:-;?, .� r,).-:,έ•,α α:,;σ.νlμε•ιι:. ένο:ο::pέp-:.•ι tτι; χυ6lρνη�; γιό: τη•, τέχνη, μεγιi).ι,,σε ·ι.ι i; άριθμb; -:ιίJν ΕιΝ -:17•·1 ::ι:.·) i·ι3ια;,i;,ι:.·ι:α·ι γι· ι.ι•:ίττ, καί ;α�·ι:Υ.i iιιfαν(:,:τ, ·!•• έyα χzινούργιο κι;ι·ιό μέ ζωvτα-,b έν6tι.ιfέr,,;ν γιi τ:ι lpγ:ι. :7.Κ','J; ι7- ι•ι Υ.:ιί.ι.1-:εχ·,,;,.,167. "():,-, �α,το·)-.;: i1 Ί•:r.ο:•,ά,;-:ο:π, οί έπισu•}εις; στδ Σαλbν οιδλο:ι δέ ιιειώθτ1Υ.αν, σ:fl'ι r.ραγιι:ι:· :- �ι.�:ητ1.. μάλι,:ι:.ι α.1.ι;i,Ω·,1χιχ·,. �τt; �Υ,ιι')τ.p:ι:;�,;, :ά iΡΊ'- :: χνη;; γpήγοp-,, lq;τ:ι.σο:ν σέ :ψέ; τ�:,Q yr1λέ; �σο χοιί ::ρ!, i;-:;, :·.1,·ι 'Ε::,:ιi:,:ατη, Υ.7.ί 11i).ισ,:7. ,j;.� :ήν Α:,-:,;y.ρχ-:ι:.?:>:ι ol τ ιμέ; ιivέεηv.α·, �μ,:.,-;ιΥ.ά.168. Ό ά.pιΟιιbς των χαλλιτε Ζ',1ώ·, ,, -•1·ii.ι,ιι:;� -zι �Ξ Υ.fΛ:ιΥ.ι'.,: ;;-χγσ.:r.ι:,νι<,,j·,:7.1• G:� ,jr:iιfiϊ."- ι πιά r.ά.ροι ::ι;).λο! 11.α)J.ι:tχνt;. Ή χαλλιτεχνιΥ.iι ζι,>ή σ.νά.λα· �ε -;ι;,τ,γr,r,7. έ�ο::pε::κ� γρήγορα - ir:?, :i.·, Υ.iι,·1:σ-1·-� :·ί,: �Επσ.ν&.σταπ,,. 'Π χcι.ηιτεχνιχή ιιηχι.ιν� yύρισz σ-:i1 c:•n( ',· ,.,;γιy3·ι -:r.; ·ι.z-:'%::i:ι:.ι":ϊγι• -::pο,:�ϋ ύ;:ipξεt Υ..α.tνcΛρy:� -.!.z-ν},. Ωι 1tσ.λιοί nz,;ιιr,ί �.να�ίι,1,;αν, σ.λΗ έΥ.είvοι τ.r,:ι τι:;ύ; lκα·ιz·ι •;� i•ια;�C�)':t·,·ι G:, :�zα·, Gικiι :ι:ι'J.; αί�'rι:��z κr,t-:ήpt� ν.� r;�τε χσ.ί tb θ�pρος •ιiχοv•,. Λ·jτb έξηγεί 'tYj'Ι Π!lpa.χμfι -:i,; ι:t-:ι::::-.ν,,;:,:τιχiΊ� τ.ει;ι68-,:.ι κzί -;;·, λlγ!:ι γ:ά τ�·, i,,.,;!o �; pcισαν 6.λλa. τριιiνtοι χρόνια. πρ�τ,:�:ί μr.σpiσε: •ι:ι �11ιι:-:ι:.ιr,γτ;· Ιιε r ;.ι;:1ιχ·,-:ισμ�; σ-..ή l'!1λλ(οι.
·ι· '
'
� ·
·
6. Γερμανικός καl δυτικός ρομαντισμός
.. �ο ;�λzi�tυΟερισμ�.; -:�υ �i:r.�::o� l'f!i":�'.J αtώ·,� :�!J::-:ε ,c, ρι:ιμιχ•ιτιqι? μt τή·, Παλιν6pθu,.,η Υ.ιχι τήν ciντί�?α:;η. Ί20ί
σι,,; ύπiοzιι ¼ιiπι;.ια. διχα.ιι;;λογ!« στrι ν :!ντονη «ύτή ύπογρiμ μιση, r�-vι'x¼. δ:ιω; «6τή δδήγηπ ο1 λα.θεμlνη αύλληφη 'trN [:;τ?ptχ?ϋ τ.:ρ,:,-::σ:,, πσύ δί διοpΟώθηu πpοtού οί μιλιτητ!; 6.pχ!οουν νά. �νouv διά.χpιση d.νά.μ.ιαc:ι ιπb yι�νι-..ο χ� στό δuτιχό pομαντισ11b χα.ι νά: �α.ρά.γοuν τδν ινι.:ι-v «πό σ.ν.:ι δpcιαtιχt, w τόν Wo 6.πb πpοοδεuτιχέ; τiοιιι.. 'Π ι!χ6ν<ι πού βγr1χ-: ιiπ' α.ύτb ιiσφι;ιλcu; πλησία�ι πολύ πιpιοο6τιρο τή•ι 6.λήθιι� δ:1� πιριιιχι σημa.ντιχή ό,,u,ο,ςο(ηση τQν yιyον� τι,1•;, :�?σ? ιίπb r.ολιτα.ή /iπσφη ο,jτι ή μι ι!ι. c:ιi;τι -� d λλη μορ φή �ντιομσϋ δ1ν fιτα.ν ξιχά.θα.ρη -.ι:ιι συνι,tή�. Τιλιχά., σv�ι:pω�α. 1ι: την r.ρα.yμα.τική χα.τά.οτQDη, χαι οτbν yιρμα.νι χ6 χαl ιr.όν «πλοrd.λιχό ρομcιντισμ.ό [yινε δι6.,φιση ιiνi ι·,tσα. σέ μι&: πρώιμη χα.ι σέ μιlι. μιτα.yινtσupη yινι6., οι ρομαντιιηιh τij; πρώτη; yινιiι; χαl οέ ρομ«νnαμb τη; διu τ,ρy1;. Ί:';α.κρι :,u,Uψ:: δτι ή !ξtλι�η ιίχολοj· θησι διαφορι -:οι!; χα.uυθύνσιιι. οτή Γερ:ι.αν!α. χαl στη δυτι,c.ή Ε!1ρώπη χι �-:ι ό yερμ<ιν:κό; ρι;μ!ιντισ1ιό; r.p1;χώρτ1σε ό.πό την iρχι χ&: l πι.:ι-vα.σ.!ιttχή σ.οiση wu πpό; μι&:ν ci.νnδρtιοτιχή σχ.οπι6., ! vώ ί, δu,ικb; pι:φ.α.ν.: ι σμό; προχώρησ: ιiπb την ιιο-vαρχι ·.cοσuν τηpητιχη 1ποφη ,φb; τό ι;::λιλιvθιρ ισμh. Ή dτοια. Ιχθι<Πj :ι,,, r.j)α.γμά..:ων '11τα.ν ούσ ια.στιχι!ι. δρΟή, δμωι. δίν ιiποδι!χτη Χι !δ ι«!τερα. χα:ρποφόρα. στό lρyo -a;G -.ι:ιθορισμοΟ wO ρομα.ν :ι,;:ιr;u. Tb χcιρcιχ.:ηpιΤCιχό -yνώpισ:λα τοu ρο1ι.ιιντισμοu οί'Ι i1τcιν δτι πρώοr.ιζι μι¼:ν lπιχνα.στα.τιχη η ιiντιπα.να.στιz,:ιχή, ".:b. πpο'.ίΟξU":t::ή η μι¼:ν ιiν.:ιδpιιστιχή toιoλo-yla., ιiλλι!ι δτι ι. φτιισι χιχί <ΤΙ;ί; δυό τι,Gτι; θ:σιιι. cίπό δρόμο φ!ινtα.οιώδη, ιi .,,ι;;r,θr;λογαό κσ.: μή οια.ί.εχτιχ6. Ό btα.νa.στa.τιχό� τι;υ l� OoooιQ.CJ�� στηfιζ�τα.ν !ξlοσu οτήν !γνοια. toG x6oμr;v δο? χι ό ι;;υ•ιπ1ρη-:ι�:ιt; -:�υ. δ ίνΟι;ι,σια.σμlι; του γιά τiι ν ,.'Εr.a. νιi;.:ιχση, τiJν Φiχτι .ια.ι τόν Β ι λ χ ε λ μ Μ 6. ι ο -: ι ρ :•.J ΙΎ:χ�τc, �τ�; !,ι ,ου ιίλιχpινή; κ ι lξlσου ξt μαχpο; cίτ.:iJ ti1ν έχtίμηCΠj τG>ν πρα.γμα.:ι,ιών χινήτρων πού 6ρ(σχοντtιι π( -:ι•ι άπό :i !ι:;,?r,ι.ι:ι ,-:ρ,hλΥj:ι.ι.ιτα., δο? χι ή φριν,�pη� ιiφοσ( ωοή του στην Εχχληο!α., ιπb Στι,,μα, στην ι1t1tοοuνη ωl aτb<ι φεουδα.λ ισμ6. Ί-,ωι_ χα.i τι!ι [δια. τ& yεyον6,:α. ν¼ τρcι βοοσα:ν δια.φοpιτ ιχό δρ6μο, clν ή !νu).λιγχένwια., ιiχ6μα χα1
-;.:,ι 1'7.i.ii:ι, �έ1 !;τι•,t σ' ").;,ω; ,ό lpγ,;, νi σκιψτι;.�·, χ!Ζί ·,:ι. l·ιεργήσ,;,υν ι:,εa.λι-;τιχιi. Ηa.ντι;u ύπt1ρχε Fc:ιμa.ντιqιb; τfι; Ί<;;-a.νiT:?.Ttj; t::1,1; ,j;:fjι:,χι .ι:ιί ρ,;;μιχντι,ηιό; -:-ϊΊ; 'Λν.:zr:a.vi ο,:ιΤΙj; χαί .:i1; Ιlcιλιν6ρl\1ύaτ1;. Ο! Δcιντr.ν χι ι;: ])c�6εοπιέρσ: i,-;:ι·ι .� ί3ι? ,;:σ.·,,α�ι�π).ηκ:'.ίι �yμα.:ισtέ; tσ,; κι οί Σιχτι.ι· �ριiνcοι χι ι;;[ ντί Μι:ιίστρ, c.! Γχa.!ρρι; χι ο! ΆΜ,11 Μύλλt;>, ·ο Φρi1ν.ριχ Σλtγχε) ή,ιχν �:ι?.ντtχό; σ.:!ι νιiτα. -:ι:.v, μι τόν !νθουσιιιομό του yιlι. τb<ι Φ!χτε, τόν η i λ χ ι λ ιι .'f ιi ι ., τ ι ρ ·•:ιί τη·, Έπι.ι·ι!οτιχπ,. /k(I); '11τα.·, χ-.ιι Τ.iι γιρtί11ατtί τ(;υ, μί τόν lνfleιυστα.ηιό του γι¼ τόν 1Ίttnιρνιχ :�ι.ι! ΠjΥ Ίψlι �:.ιιι!ι?.χ!α.. '() ΪGι'ί; δ Μtπιρ•,:χ �μι,1; ει,; -:α.ν ρο�ιαντιχό;, πα.ρδλeι τό 01Jντηρητι qιc χα.ι π1ν 1tcιρα.Sο:,• �χρa.τ!α. :ο:ι!J: ιiτ,,οι στι;.•j; :i·,llpώr.?u; .:ών γρcιιψ!-:ιιJν τό ίpγ? vi iδpα.ιώac.υν τb ιι.ύΟο -:(;iJ {στ'ίp ιομι:ιu, τfj; τ:ίστηι; πpό; τ? •,όμιμο f,γφόνι.ι (lcgiιimi�m) χιχί το:J κλτι ριχ?.λι,ιι,;:J. Ρε d.ι στή; εl•ι' ίνα.; &νΟpω::ο; 1t(;'J ειρι ι πότι άyωνίζιτι.ιι γιi :·l Ο'Jμ,;:ίr,,;ντιi ,'ί� χι.ιί ;:οl,:ι χiνιι r.ιzρa.χι,ιρή:;ι:; :,τz Ο'J:ι· ψipc.� τιiιν άλλων · χ α.ί δι?.λεχτιχό; ιl•/ lχείνο; r.o,) ξέpιι ;,,ι σι μ:i G(Ο'ί\Li•πι σ.ιγμή i, ί:,:ο:ιρι-ι.η Χ!J.:tί:τ:ι.ι,.,, :ir:!.tελt! nr.ι iπό ΕΨΣ σ,�ιπλεγμσ. δ ιι.ιq:;6ρω•; 6.•;ιξtλιγκttύν χινήτpω·ι ,:7.; -τιιο:ιπιίι•ι. Π:ιροl,i.τ, .:i1·ι ί,:τίμτ1οτ1 •'-'J γι� t? r.α.ρι).Μν. ? r,ομa.ντ:χό; χρiνει .:ή διχi1 :Cιυ lπο;,χή μή {στc,p ιχά ·ι
τ.·
14
20!)
ι�ρρι;πίι.ι; - τότι όρθdι δ ρψι.ιντισμb; ιιτ.,;pει ν· ciποχληΟ;. , «νοσηρ6; . Γιrι.τi νdι ύ,tερ�ιι ,c,gl νά. διι.ιστρεβλωσιι χα.νιι; τ¼ τψiyιιι.ι-:ι.ι, ιiν δtν ι.ι!-:sθι:ί.νιτα.ι νdι τbν φο6(ζΙJuν χ� �ά. τ1>ν 1 ivοχλοΟν; Τc!ι τ.:ρiγμ4-:ι.ι χι ι;t πp¼ςει; ιίνι.ιι χεινι.ι πνν ε.νι.ιι χ«! τdι tπι.ιχ.όλουθi του{ � ιlν!2.ι lχείνrL =:, θ¼να.ι· γιι.ιt( λοι· τ.bν νdι Οέ.λοvι� ·,2. ξεyελcωτοv�ιι ;•, λtει δ Lr.ίσx7.to; Μπά.,· λιρ δίνον τ!Ζζ tτσt π1 v ,ιcιluτιρη 1ιιριγρ� �� yι.ιιλήνι«ς ,c,gl jγιι:,Ο; rΑ.ί�φτ1 ; -:i1; rφι.ιγμι.ιτ�χδτητ11; τoiJ οιχι.ιτ.οu δγδ�v οιlώ\Ιι.ι, μ.έ τήν 6.ποcπροφή τη; γιά. χ6.θε φιvδcι.!σθηοη Ι 69. Α· τ.ό -:ή ρι�ιt"':ιχή τι:,ύτη σχοr.,ά., ό ρομα.vtισμό; ι;;cι!νιuι π¼ντι.ι ,�tμ1ι χι ι��-:!1.τιά:τη ή ότιο!α:, χα:θώ; λtιι ό Ν(wε Ιi.νι�φι_ρ6μινο; 7τ/) Βiγχνtρ, «δl θέλει ν¼: ιiνtιλη:γθιί t!; ciντιθίσιι; οι.ιν ά.•m· ΙΙ!αι;ι χ2.ί fων:χ;ιι δ•,•,ι.ιtδ-:ιρα: γι¼. �ποιο πρiγμι.ι ιiμφι6Ω.λιι -:ό π,;λύ. 'ΙΙ φuγή cπb π�ιλθόv ιlν2.ι μονiχcχ. μιά. μορφ� ρο μι.ιν-:ιχ�; φrLνw.�ιοπ).ηξl� χι.ιl φιuδ!J.ι�ηαιιχ.αμο!J - - χι tJ1t(ip ztι επίσr,; χιιt μιά. φυγή cπό ιJ.έλλον, 1ν Ούτοπ!α:. :Εχιτνο cπb iτ.oto r.ρι:;-nολlιtτα.ι ό pqi4vtιxb; τιλιχά. δtν (χει οημιι.,{σι· , -:b ο�ώοε; ι!ναιι δ φ�6ο; τ,;v γιά. τb π�bν w γι1ι τi, -,,Jν· -:iλειcχ. τ-:iu x6Φ,uiu. ·ο pι:;μ!1.ν-:ι�1ιb; δi.ν ι!χι ιν;ν&.χ11 τi, σποuδ�ι:ιπ,τι.ι t-:, �1:μιοuρyοοοι χι.ιινο1ργιι.ι ιποχή, illά. ,ιι ιΙχε Lr.ιγνωση -:'ij; σ�οuδι.ιιδτ'Ι)τi; τοu 170, Ί\ντιπρο::ιώτιtuι μιdι.ν dr.ό τι� ¾ποφ α..,ιστιχδτε?ι; cτtpι:iiί, στήν tστορ!ι.ι. w!) εuρωπσιτχ,υ tστοριχι:,Ο τοu ρό· τ;-,ι\jμαιτο; χι εiχι ir.δλvτη σuν11ι�ησr1 του λνν. Ποτi μιτ¼. τήν yο-:θιχr1 Lr.οχή δίν ε!;ι.ι διχ-ι� lη_uρδ· -:ιι;τ, τ.2.pιίιlrr,,η rι ιiνιiπ-:u;r1 τ'ij; α:•:ι11ισθrισiιχ.; χι �vτε ΙσιοιΞ rlzε τονιστιt r.'?τί μι τόση ιir.ολuτδτητι.ι τb διχαι.ωμι.ι τοu χ�1-;!χνr1 v· ¼xoλouOtt την χλτ,ση τών α:!aiπ1μιί,των χ«ι την itο1ιιχή'τ,;ιοJ διiθεση. 'Ο δρΟολογιηιδ;, πw ιiδ1ιi�Λtι.ι πρ?· . χ-;eε ιiπό τήν '.\ναιγlνvηοτι x:xi μετά. χι.ιι, που τοι) οδ&τ,χι � ι ι τ.ό τb διιιfωτισμb θέση χuρ �χ ":�• σημα:σ!ι.ι; ο: δλόχλη� τ�, r.ολι τ,::ιιιiνο ,clηιο, lπι:ιι.ΙΙε π1ν οο•Jvηpδτιpη !ναιη_ιοη τi). Ιτ.ορ!ι.ι; τοv. ΙΙατι μιτά. την ,ιιχ.τ¼λuση 'ti); ύπιρφuσ1,ιο,ιραιti: ι.ι; (,uικrnaturalism) ,ιι:ιl τη; r.�α:δοσιοχρι.ιτ!α:; T.'01J �Ιισχ!ων:χ δ!ν ιlχι γ!νιι λbγ� μ.έ τόση πιρ1;ι,6ντ1Τ'! γ1dι. τη λογι,ιή, γιdι. cl1ν είιστροφ!:χ χαιl τη νη�α:λ16τηται το�
σιτ
:?10
•,r;'j, γι& τη θiληοη χοιl τήν !,ιιιν6τηται σιντοιλίγχοu. cΚετνο• -;';'j σ-ηη1ι-:ο�·; τ!; λι.ιχτiρι; tou; -;ι, χiνσuν αιr.ό lπιιδή c.ι διχι; του; λιχ.χτιiρι; εlνιχ.ι ά.ρ,ιιτό; Ιi.δuνι:ιιιι; μπ-:�ροσν ν¼: 7ηχραιπ1θ�'jν - λέει ιiχδιιοι χι ό :Μπλέιχ πο<:ι διόλου �, σuμφωνοDαε � την ιiνιξlλιγ,ιτη αuγ,ιινηο101tριχ.'tίαι τοΟ Γov tpvtTfOvopO. Σiν ιiι,χr. -:iι; ιr.ιπήμη; χ11ι tώv τ.ρι.ιχtιχών ύποθiσει,ιν δ δρΟολογιαι�ό� οuνi)λθι γρήγορα.. ά.πb την lπlθεση ,ι;'j pqι.ι.ιντιηL(iΟ, δμω; ή ενpω7::χιχή nχνη π�tμιινι «ρο· μσ.ντι�ιrι•, Ό ρομι.ιιvτιομό; δiν �τιιν ιiπλω; 1tα./Jολιχb ιύρωπ!J.! r.� χί•π11�αι, r.o'J ciδι,1ι;ε ,:; ίνrL lθνο; μιt!7. τό !λλο ,ι,l S-, 1• μιr:,upγηαι Υ.!1.θ?λι�ιή λογοτιχνιχή γλώσσιι, ή bπ-:iiα τιλαά. 1-:ι.ιι .:;!::ιj•J :ιιαι:ι.ιψ:..,,τή σ-:τ1 Ρω::ι!!J. 1tαl στή·, Πολωνi!J. tσ•, Υ.ο:ι στήν 'Αγγλ!ιι χιι! οτή Γα:λλ(ι.ι· ιiπ�ι!χτη,ιι χιιl μι\\ ιiπb Y,1i,t; .!; ,i.,ιι; τ;,;,u, οι:ω; δ Υ!l'tΟ'JFα:λισμό; τη; γcτθιχiΊ; τiχνη; η δ χλα:σσι1t1σμό; τη; Άνι.ιγέvνηοη;, r.α:ρiμιινι.ιν δι "-;,: :,; τ.:ι�iγοντι.ι; στήν l;ίλι;η π1; τlχνη,. Πpiγμ4-::, ο!·, ιίr.6.ρχιι τ.ρι�ιόν τ�; οuγ;ι.pονη� τiχνη�, wyχινηοισι,ιή Μγώ θτ,ση i1 �,.jτ:ι,1.,τ1 καιί Sιiθεπ, -:οΟ σuγχροvw άνθρώπνν, r.ι:ι·J ν&; μήν l.q; είλιι τή λtπτδτηtrL ,ιι.ι! τήν ποιχιλlι.ι �- στη•, ι•}· :ιι.,θφ!ι.ι, τι br.ι;!αι ι:ιγτ,χt 2.Π? ,:/) ροι�αvnομ.ό. Ar.' οιυ-:δ·, πρσiρχιτιιι δλη ή πληllωριχδτητι:ι., ή civα.ρχ(οι χι ή 6!α t"r,; .,-jy;,_ρο·,τ;; -;:fχνΤj;. δ μιθ:J<ψt•,ο; χα! τρ:χuλb; λ:.ιρισμ.6; τr1 • Χt ή 6.πιριδριστη, ivοιχc,νόμr1-η !πιδειξιοιιιχν!α: τη;. Κι ή •j τ:·:,ι.ιιμtνιχή, tγωκιν-:p:χτ1 ,c,1,Tj ο-.ά.αη ι!χι γίνιι χ6.tι τό,ο :υνηθισμtνο γι!i. (ι«; χα! χ6.τι τδ.,ο ιiπδλuτα: iνι:ιπόφιυχτο, ωστι μi; ιί•,ι:ιι ia1ν�:o ,,' i,11παιpι.ιγli.γοuμι lιπω ,ισι1 μιdι, 6.r17ρη1ιivη ιiχ.ολr.1Jθ/α: σχιφιων χωρ!; νι μιλήαοuμι γιdι. τ¼ :ι:-;Ο+.μαι-:¼ μαι; 111. Τ? eιαιγι;ητιχb π¼θο;, ή ttση �?Ο λόγ,;'J ΧΙ ή κcιλλι-:ιχνιχή π:ιρ«γωγιχότητιχ. το!) δρθολογι�i) lχοu ν :�.,!'J δλδτελι.ι �ιχοιπεi, ωο--:ι χα! την lδιΙΙL την ,ι).Q'.O'J11tή τι Χνη μr.σροvιu ιιι;νciχι� ν¼. την χι.ιτα:λiδοuμι cnν l1tfpOLO'lj 1(4· �to-J ρ ομιιr.ιχοΟ οι!σθτ1ιιι�::,;;. «Seuls les romnoιiques sανeot lιre les oυvrag s classiques, pnrce qυ'ils les liseot co Dlme ils οοι ilte ecrit, rom:intiquemc:nt» ( =ιιονιiχcχ. ο! pο ιι αν,ιχ,t ;fρ,;vv πω; νi S::ιl.iσ!1'J•; τ¼. χλι�.σ!ΠΥ.ά. lr,γι.ι, !r.ιιδ'1)
w
τ
211
t<ι διι:ι�i;'}UΥ Υι:ιWJtώ; γριίφτηχι:ιν, δηλ. po\VΙ.vttxdι - Σ.τ. .Μ.), λiει ό Προύστ172. Όλ6χληρος δ δiχα.tος Ινατο; α!ών� tξαρτι6tαν κιχλλι· -:εχνιχ¼ ά.πό τό pο\vι.ντι�ι!ι, διιως δ ίδιο; δ ρομι:ιντισιι� ιξcι· χολ'}Ι)&Οσε •ιιiναι πpοίόν τοϋ δiχαtον δγSοσν
ι
212
l 1
11:x•r.:�,1;,;, σχε.ι-ιι¼. μί tό :-:�ελθδν, lχιι r.ιi.vtα τό ι.ι.ί'J()Υjμ:ι t?')
ρ:ιί..t'3jιb ττ,; ',\ v:ιγίνr,σ-,1;, τ+1ν ευ.,1ιιιι1tή :ψι.�γγισt1 τι;) ΧQ;Πtτru.ισμο!) ,ιαl τήν πρόοδο 'tij; ίστοριχτι, iπιστηιι"Υι,ϊ OtG'/ δiχατο δγδοο Q;[c�·ια.. iι χοσ1ι<ιΟιcυr;ί1ι τij; Δ1σr,,ϊ τ,tαν 6ΙLOt· χ� ατατιχή, π1ιριιtνίεε:α χαι :iνι π<ιριχή rσ:φι -;ήν lλιι,π, w!) r,ι.11(1.·r. ισμr;'j, οι σ::r;:ιa:χ.ιόtιr,οι ΠΙL�γοv-:ε; -;r;·j :iνΟρώ· πιvοu τ.ολι-:ισ�ιι;!Ι, ο! ciρχt; -:τ1; φ υσιχη; χ� ότ.εpφυ σιχτ1; �: ciτα;η, τι;G χισ,ιου, οί 'fόμι;ι τ'i1; )�θιχη, χ:χ! τij; λr;γικη;, -:ά !δι�δη ττj; dλτ1θιιQ;; χα! ,:ι:;!) διχα!οu, τb πιπρcι.111.iνο τι:;!) dν θρωποu χι δ σχ�!ι; τcίιν χοινωνιΧU>ν θισμών, ε!χαv δi.α f)ι, ωfηθιt ci•ια:η;i),ι;Ύ:ι χι :i:1ε-;i�λτ,τ-χ ώ; ::ρc; τή σηι ι1ισ{1ι -;o•J;, ω·ι &χρι.·,t; ί-..τιi.!ι.tιι; � σ¼:ν lιι�υτε; ίεiι;. �t η!πι :ιz τη αταθιρ6τηt1t τιiιν μ· 6r.ιλτι ":QΙJ στη cpιλr.,σο;;ία τij; lπr..χη, 11(1.;. Εlνιιι -yνωατb τb ΎtΎονb, 5τι ή «!στοριχή 4lσθηαψ δ!ν i1tΙLν 111,νiχ,,_ ζω•ιt7.νή x:u ciχι.ι!μτ1τη σtό προρι.ιιιαντιχ!ι x!vr,· �· ιiλΗ f,,ιιv χ� χινητηριιι δύνιιμη στην πνιuμα.tιχή lει ).ι;η ti,; έ.:ι:.χτ,;. .:.iρ!'Juμε δtι δ δι�ωτισμό; lδΙtΙΙJε δχι μο· νιiχαι !ατοριχσίι; tπω; δ ΜΌντσσχιι, δ Χιοόμ, δ Γ!66ων, δ Β!νχιλι�v x.t δ Χtρvτερ χ� τ6•1ιζι τήν [στοριχή, σέ ό.vτ/θι· οη μi πιν !ξ ci.ποχru.ύφεω;, πτ.γή tιiιν πολ ιτιστ ιχ.ών ό.�ιών άJ.Η χ� i;6η ιlχι ιι!¼ν ύπόνοι� Ύt¼ τή σχιτιχότητα τ;ν ;ιώ•; τι:.'.ίτων. 'Εν πiση περιπτώσει, �αν 'γΥώριμη fννοιΙL στην a!σΟr,τιχή τη; lποχt,,, δτι όr.ιipχουν χιi;ιποσοι lσοούνιιμr..ι τύποι όμορφιά,, δτι ο! σuλλήψιι, tής όμορφι4, εlνοr.ι lξ/aooJ ποιχί).ι, ιαο χι ο! φωιχο! δροι τf,; tωτι, χι δτι «lνor., χινι· ζιχ� θιbr. lχιι τb [διο χοντρ-ΙJ χοιλι(ί μ' {"tΙLν μcιvδιχρ(νο-. 17Α.
r
,
ϊ
214
l
Ιlαρ&).ι; δ\ιι,1; τ!; δια:σθήοει; c,.•jτlr;, ή tιλr.,σι.ιφ:ΙL -;i1; ίr.r..· pίοr.ς τοΟ δια.φωτιΟ)ιGG 6ααιζδτι.tν στην lδla δτι ή [στορ!cι t· πr..κ�.ύπτι ι τ!ι ξιtύλιγμιχ έ•ιό; ciιιιτιiελητοu Λδγοu χι δτι ; έξiλιξη tήr. !σwρι� χινεtt!Ζ.t προ; [νιιν στι.ιθιρb σχοπb ι•j ο:iχ;;ιτ? ι·,θ-:ι; έ;ιιρχf,;. Ό ιiνισ-;οριχb; χ�χτήρ,.; τα� ;ι. χι:ι"tοο t-yδoou οr.lώνιι δlν lxφp1Lt;6τιιv {πομέ•ιωι; σ! μιά:11 Ο.λιι ψη ιvειι.ιφlpι:ι'Ιt(ϊ; γι(ί ττ1ν !σ-:ορίcι τι σέ μιιiν ιiποτuχίοr. ιiνι.ι· 'γΥώριση; τοG [στοριχοG χιχρaχtήρα. τοu ι1νθρώπιvοu πολ ιtt· '3jtQ'J άλΗ. σtb γιγ�ι•ιό; ιτι π7.pιι·,δφι τή cpuση ,:�; !σt!:ϊpιχ,,; lξέλι;η; χ:χί τήν ατ(ϊχiπηu σiν ι,jθuγριχμμο Ο'.>νιχέ; 175. 'Ο Φρτ1r.pιχ ΣλέΎχιλ χι δ Νι:ιUλι; ι!ν(ΙΙ.Ι ο: πρωτ�ι ..ον ιi να.ΎΥc:ιρισΙLν δ-:ι ι:;{ [ατοριχ!, σχισιι; δίν lχwν λσyιχb χσιpιχ· χττ,pα. χι δτ ι •1) φιλοσr;φίοr. ι!να.ι Οιμιλια.κ&. ά·ιτιίστι:ιριχή•. ΠpοπΙLντb; ή δ ισιl�()ηση δtt ύr.ιiρχιι χά.τι τLτοιο σiν !στι.ιριχό ;:ε..pωιιlνΟ x.t δτι ,ιfμ1t7:t ά1φιf.c;1; !χι:-,ι;ι ::ον tΪΙtΙLO't(, !πιι• aή r.pί'fO'Jμε τη αχέ·� ,� :�ί ιιι dιv ίει2.:tερη ΧΙLΠjΎΟρ!α. τij:; ..ερ,.ηι.Lνη; !στορ!οι.ς εlνιιι l.�ίτιvγιι:χ τι;iϊ Ρ!ί\11Lνtισιιαu. Σu φει, τlτοι� λσΎ�;. χι δ !ποριοι ιh; πον ιiντοr.νΙLκλοiϊν, f,σιχν ιi π�λυτ:χ ειv:χ r.p!ι; τb δια,:ωτισμό. 'Π lZt or. δτι ή φ-jση τοu ιiν θρώπιναu νοv, -;ων πολιτικών f!ισ�ιών, το� ν�οο, τf,; γλώσ σα.;, π,; θp"Υ,σχ!(«,; ,ι\Ll τfι; τίχνr,; ιlv� χ:χτιιvr.,ητή μι,νιiχ:χ π6.vω ατή ε6.ση tη; !στι;ρ(� τοu, χι δτι +, !ατοριχή tωή tχ πpο:�ωπεί τή σφα(ρa οtήν δπο!α ο! δομ!; αvτί; ινσιιpχώνο·ι τ!Ζ.t στην χαθαρ¼tιpη χι οόσιαcτιχδτιρη μορφ-1), θά �cιν A rJ.riι; iειανόητη πρlν iπb "tb p(ϊ\�ΙΙ'tικ1, χlντ,11(1., lΗντω; τό r.(ϊ-J ιδf,-rησε οr.uτό; δ Ιστορισμό; lσωι; φ:ι!·ιιtαι πιb χwπητι στην ΠΙψ1ει.ιξολσyικά ύπιpεολιχή ειΙLtuπωση ΠΟV tC.U lδcι>'Χ b Όρτίγχα ό Γχοr.σαέτ: «Ό !νθρωπο; δίν Ιχει φύση· τ!ι μ6 ΨJ πrΛχιι ε[vιιι [�ορ!ιv176. Αύτb aπb πρώτη !φη 8ίν -Ια.ει ένθ:ι,ρρυντιχ6. ό.λλ& χι lδώ ιπίση; lχοιιμι μπροστi �. � πω; Y.\Ll ο' δλόχλΤjpο τό ρομ(Ι.νt ιχb χ(νr,μα., μι(ίv ιiμψ!πλι·J· pη πr;οσίγ-γιση πον 6ρ!σχιται \ι.&�δρομl; ιivιi\ι.&σ:χ στην Q;! σιοδοεια W ατήν ιiπαισ ιοδοξία., Π/Υ tνεpγητιχδtηtΙL Xal τή μοιρολcιτρ(α xal ποiι μπορεί χι dπ' τ!; δub ν(ί διιχδιχηΟιt. Μι:ι.ζι ιιt την iρμηνιυτ ιχή τέχνη τι.ιϋ ρομο:ντ-ισμι;ϋ, τη μ ΙLτιιi του ποuπ ιcινι τ!ι. ι�οριχ!; σuyyέvειι; xor.l τήν εόα.ι215
?θφίι1. tt;U iπέ...ι1.ντι �b r.p¼λημο.,ιχι xcιl σ.b ιi:1cpιoεηtl1· σιμο μέοα. σ,;ήν {ιπορίcι, χληρονοιιήαιχμι w tόν lατοριχδ μυ· ι:τ:ιχισμ� τοu χ!Ι! τήν 6.πb μ.ίροu; του προσωποίηαη x!J.l μ,; θολογοποlηαη των !ατοριχών δuνψων - ,ι.οvτολογ� τήν l· δi,; ι:ι τi 1-:τ:-οριχ!ι Ιf(&'νόμινι.r. δίν ε!ν:ιι !λλο τίπιnι π:ιρ¼. ο! λιttΟ'Jpγ(ε;, ο[ !χδηλώσιι, χι ο! ιναcφχώσει, ιiνιε«ρτη· των 6.ρχών. Τι,,)-:ο; δ τpόr.ο; m,;,η; lν�ιατa.τα, χι ιχ:;;F:ι στιχότητcι 6.π!)Χ).ήθηχι «λογιχή τ,η, 6.πορρο�Q> 177 (e.manati stic logic) χι lται lr.ιαττ1θηχε -11 πρι:;αοχή δχι ιιο·ιiχι.r. ατήν ιiφ ηρημiνη σuλληψη τη; ιατορl� ¼λλdt αu·� χα! ατήν πολ· λί; φopt; 6.:J'JY!J.!�ηtη \Κ:α.�tχή Πι:i\J (Ν',ΙCΤ.«γ&τ!Χι μι¼ -;L totCI μέθοδ�. Σύι,ι.φωνcι μί τή λογιχή τούτη, 'i/ [ατορ!cι !μ� νίςιu.ι σi σ:p!Χ.!pι1. r.r..:ι εεπ.�;ετ?.ι i..b ιiνώνuμι; δuνιiμει;, σ«ν όπόατρωμα. tνώτερων !δι(ί)ν, ποu μον6.χcι ιiτιλω, lxcpp«· ζοντο.ι στ¼ !r.l μέρο-.,; [σ:ορι1e.!ι φ�vδμινα.. Κι -Ιι πλα.τωνιχή τούτη μιw.φuσιχ� βρίσχιι lχφρα.αη δχι μον6.χα. στι; 1ιδη ει τ.ιρ=μ{νι, p!ιμ4ντιχέ; θιωρ!ι; τ?ϊ) λα.ίχ.ον πνιύμο.το,, τοv λ�χοσ Ιποu; τών iθνιχ(ί)ν λογοτεχνιών χα.ι τη; χριcπιιινιχ�; -:ly_νη;, ιiλλ!ι x!Jl στήν τρiχοuσ:ι 6.χδμη lννοιcι ti'j; χιιλλι· τιy_νιχ,η; πρόΟιαη;• (Kunstwollen) . Γιι1.τι χι δ Ricgl ω; lν,; σημιtο 6ρί:nιτ� χ.iτω ιiπ' την έπιρροή wν ρο�1ι1.vτιχων χ:ιl την πνιu11α.τιχή τοu; ιlντ!ληφη γι¼. την !στορCα.: φα.ντiζετι1.ι την χαλλιτεχνιχή r.ροσtπιση μι¼; lr.oχiι; σ!ιν cιvτη ν!ι -1/· τιχ.ν ινa. !νερyδ πρόσωπο ποο χιρδlζιι τήν 6.νιχ.γνώριση γι« το:ι; σxor.w; 'tO'.J πολλί, φορt; ινι.ι.ντ(ον τη, πιδ !σχuρ�; -iν• τlστ«ση; χα.Ι πού μεριχ!, φορtς πιτuχα.Cνει χωρ!ς νlι τδ ξι ρΤ,ν, Υ.ώ :1Ιiλιστι.ι. χωplς χιιl ν¼: τb θέλοuν, ο{ uπ,:;πηpιχτt, τοu. Τι; 11.εγd.λε; τιχνοτροπlις τή; {cτop!ιi; τlς θεωριt 6.νι ξipτηtι.ι. {τοιιι.ι., ciνι.ι.ντιχcιtliστcιτcι χι tσu-yχpιττι, ΠQj ζQΟΥ χοι! r.ov πεθα.lνσuν, ΠΟU χριωχοπο()ν χα.! ΠΟΙJ τή θiση του; τήν r.ι.ι.ίpνε: ιιι¼ν &λλη τεχνοτροπlcι. Έ σuλληψη τή; !στορlιι; τη, uχνης σ!ιν σuνα.ιp,ης χα.! διcιδοχij; τitοtων uχ.νοτpοπιχ(ί)ν �ιv!)\1lνι•1ν, (τών δποίων ή d.ξla. Ιyχιιτιu ατήν 4τομιχδt'Ι'jt"' του; x!Jl τ« δποrιχ. πρέπει νlι χρ!νοντι.ι.ι μί τΔ; διχ6. τοuς μi· τρι.ι.) ιiπδ μιριχέ, ιiτ.όψει; ι{νο.ι τb iμιγtστερο πι.ι.ριiδιιγμοι τ�; ρομcιντιχ�; &ποφη, μέ τήν d.πb μέροu, της προσωποπο!21 G
\�'t/ ':f7)' Ι ί�':':.��Χ(7t·ι �'J,i:ι:tJ"/. �t'ίι'.Ι π;:,:-:γμα-:•.·�6':Τ'ι':�. �f �. \Lι.ι.ν:ιχ1:ιι,ε; --� ..ερ:ιχτιχ6:ιρε; εηιιιι;uργίι; -:,;·) ivAp�;. 'J'j"J r:1:·�,ι�:�: "jχ1���., 1;�:: Ζί·ι ε.[ν�ι �r:Ώ'tiλt?'\� μ,Α� σ-.ι.�. r:::ιι.ι. i/Ιελr,μ!•n;; χι z,jn,jγp:xμμ}j; l;Ο.ι;η; τ;;-:, χ;.;Ί�w�;. :χ: ι·jΟ:,; i;ι.ι.pχτ/; .r:ρ>ι; t·,χι :ελιχ; σχοr.�. ο·:ι t? διιrι ριχ? ο; Υ.ι ή i::ιχή τρcιγωο!cι, ο1:ε δ γ,:;-:iJ:1e.b; d.pχιτιχ� '/:Υ.�; ι:·�f)μ�; Υ: τ1 τiχ·rr1 τι;;:, Σι.ι.ί;π)jp 8iv i•ι::r:p,;;:,�;πιύ()•JΙ -;-;., r:p::ι:;:ιi-:ι•JΠ, ί,�; l,t?':()U χι.ι.t ςεziftι.ι.po·J Y.illtttzvιxι;ij ��,;,::�-:.. '::�('z ι!·,α� -:� ;1,z1.!? iτ.:(;tέλε:Jμχ εrε:zcί)·, i·12γx{i1y, χ'!Χ.θορι:,,,ιi'Ι1ι1·1 ¼r:b τ�•ι :l,r:, χαί -� χpιv,, Υ.α! δλ�x):r,p)j; σει :;-i; τ:pι:.4.Ιϊ:?.fιΖ�'Ι-0:t•)'Ι, f�f•1'tξ:f,t):{i)V r:�λj,έ,: �!ip!; Υ.ι i·,:-��,-i;ι. !ιi:,ι,ι•ι. Μ' !Ηα Ηγι:ι ε!ν,;� r:p,ϊό·, δι.ι.θμtcι!ων πχνιχιiη νt· ι·1-=tpι:ηιι;1·ι, r:,·j b�Υ,','�·ί·ι μ-χχιr.¼ ir.l;; :ό·ι ipχιχ? ?Χ'..r:? :1;; [δt? �.Jχ·ιιi ε�� Χ�! τt.•ι �p�::rιyγί;�..ιν, Xt'l'/,":pωv r.�{J r:pι;fp• :ι.-;·,:,.: :ir:1;; μ:i :;;ιuγαλέι.ι. σ-:ιηιή, ξr.ι;:,νιχών ίοι,.p�r::ι.ιν Χ?.: iτ-;•ι:χών lμr:ειρ:G,ν, r:ι;-:, ιιεpιχέ; y()p!; δίν lχαuν χι.r.ιιτ¼: t:rχί· π1 μ! :ό ·ίr:,;ο:;::ιε·ιο ;ο:aιλi.::.χ•ιιχό ΠF66λημι.ι. ·n Dιωρ!α :7ι; χ�)):-:!z•,ιχ'i,; r:;ιl,Αιπ,; r.:ι;?-:ι.ι.-:,;r.?tεί σχ•ι δtτ,γr1-:ιχή 1oi:x Ζκι:i•ιιι:ι ::�·j -,:Υ1ν �?�Υ:\:r.:�κ':ιn1:� ι:{ν�t -:!., τελ�χδ i��-:i).ι,:ι� ι ι..ιi; 1-λl,:ιλcι io·J·,ip-:ηπ,; χι ί-:ιρογε.,.,Ο; l;έλις)j;. •Ω:ιι,,; , '-�!�ι.,. :ι/,:t :i ��"ι'ιιχ :i1; !�:,;;ρ{2:; ti,; -:iχvη; Ο{zι•); �·,�μ2 τα., ciχρι6ώ; lr:ει;t, ir:; �ν tξέλι;η 1rι; τly_νη; cir.οχλιίε: r::;::.γμ'%.τ:κ±; -::p�':i<•)1:!Y.�:t,�z; ,:i.•, σηJL�iν�ντι; .:�γiγ')·,:z;. !!•,χι μι,νiχ2. μti ;ι�p:;,i, -:i1; •jr:,;r.7.-:,;,::�:r,oτ, ; -:�:ί:r,;. ο7i;·ι ',:";':;:!). :::;':,?(t)ϊ.;ι�..::,·,τ::ι:ι !,:ο;::χ:: δ·ηιi.1ι�ι;. ,ι• ι.ι.-:1-:? :?ν -:;:� �ο � !"1τι;ιp!ι.ι. τi1; -:iy_'l'ι;; :-:::ι::ρ·,tι :� y_aιι,,;χ:τ,p,; r.p,;-:,l; :-;':,·, '-Υ.<:.ι,ι;uθt! ττ1 διχτι τι;•J i-::c,ιτεριχή ipχή χ,.ί r.,·j δ:ν i•ι!χt· tα.ι -:ή•ι lr.:-:,η/ι.ι. iνι;¼p:r,:ων Χ'lί.).ι-:ιχvιχι;,, r:ρ-:,:,Ιι);;ιχο:-i,. · ιι..�ι. &; r.�ύ ιε. �:,iχιt:x.t :; �{;J Ι.7. .:,,�; �fι�., ;-;z��,,1��ρ; i;; ι J ��'J'J �·� y;:ρ:x;in,,η χοι.n,ν�; ir:? τi Ζpγ,.νi :,;:.ι. :Κ: ciν. . .:.,�.;. 1.-:γ:ι·,:�; •i,t.ι:-p�χό; ·jλισμ�; σχ,;�εύι;..·Jμz •;i ;:,νο.,·, �O'Jttt tτι cπί; χ::ι:λλι:εχνιχ!; G!)Jιt; δiν lXτFi;ιτ:u ::r.0':7. ,.ιr,:,:1,;-:!f,() τ.χρi -;;, r.:;ι?'/ ':(.ιν δεο-:;μi•ιc,ι·ι μiαcιι, :-:χpι.ι.γι,ι;·i,; �ι δτι στην !π-,ρ!cι 6:χ?:).ι1ει tδ [δ:ο i ..61.:.ι-:1. iι ,ί,ι()·ι()jt:zτ, ··�Χγιιχ-:�·<��,:,. i;?? χχί Τ/ .χι.ι.λ).ι-:ιχνιχή r:p�ΙΙιτη• ί, � i·n· ,: • C ., ' � • • ��ΖΧJ.!7:::ι..,., .. ριιη· 1::tΓ''/_•ΙΨι ιι�p tL!• -:-r,v � τ�Υ,.,; Ί�:ι-:.;• (TJΙtTtd\l).. •
ι..
217
νεlσ. τ ων ρ?μσ.ντ�χων cir.� μipGuς τοϊι WoelHlin χ αt tf.ί� Riι·ι;Ι - tm �Jνtχίζ�;uιι.ι νά ρφσ.ντιχοπο1ι:ιΟμι χο.! ν� 6.πλο::οιοϊιμΕ ίχι!νο πο-:ι στ+Jν πpσ.ηια.τιχhτητσ. εΙνQλ. lνα. παλυ πιό πιp!πλc,1((. ttpοτσί� χαιl νά μιτσ.τρlπ"υμι τόν [στορ ιχb όλισμh σi «· πλή παρ:ι.λλι:ι:γή τfι; ).(Jγ ιχ�; ττ1 ; ¼ποριmj; στη•; !στορ!:χ. Tb πριχ.γμ.ι.ιτιχ b νt.ημι:ι: toil (O'tl)pιxo& ύλισμ.ι;Ο, χα1 σuν6.μι:ι: Y.t ή σπουοι:ι:ιδτερη πpιr.i,:,; ττ1; φ ιλοοο:plιχ.; τή; !οwρ!οι.; 6.�b τό ρομι:ιντιχb χ!vημι:ι: x!U ιι.ιτ6., Ο'Jν!στσ.τα.ι μάλλ&ν στην O'JUη· φη δtι ο{ [στ?pιχi; ι;εί.i;ει; aίν χι:ι:τιiγο..-τι:ι:ι α.. r.b μcφ:pιχι; ciρχι,, Ιδέι, •ι δντδτηtε;, o- j τe ciπό ούο!e; π� ύ !χδιπλ.ώνοv· ,α.ι κο.! r.αρiγι:ιυν ιιiο:ι απ,·; π,:,ρείι:ι: �,; [στορ_:ι:ι:; ά.r.?,i_; •τrr ποτ.�φιι;· τi); Οιμιλιι:ι:χ¼ ¼νιστοριχ�; -:ou; u�τ,;, cιλΛ& 6.πb τό γιγονό; δτι ή !οτοριχη t;iλιξη ίχπροσωπιι lνcι διιχ.λι χτι χ? προτσι;, μlο:ι στο l,π<,ί? ό χ6.Οι r.�¼γο..-:α; 6ρ!πι,α.ι σί χ! νη:τη χι ύr.όχιιτι�ι οι σu•,ιχ.η ciλλι:ι:γή ι•,νο1cι;, ιι.tοcι otb ιr.ο!ο Ζίν ύπ6.ρχιι τ!ποτα. οτ:ιτιχό χο.! τίΠ(Jtα. ιιί iχpο·,η ιοχv, επω; . ο! παρ¼ xcιi ,!r.o-ta. ιιονομιρ<;•; !νιργδ, χ!Ι.! μlοι:ι: σtb l,r;<,!o δι.ο: γονu�, ύλαοι χα1 τ.νιυ1ι.ιιτιχοί, οlχaνqι.ιχ�;ί χι 11!:ιολογ:χο!, ι! vιιι δεμένοι 1ιι:ι:ζl σί 111i χι:ι:τιi=η ciχα.τιiλυπ,; ciλλτι λιξ6.pτη σης;, 01: λα.�iι δ,ι δίν μπορr.;�σι νσ. γυρ!�υμε σ' ίνα. κ6.r:ι;ιι:� y.r,o· νιχb cτ:,μιtο, δτ:Ο'J μιό; χα.,6.οτατη, τ:�:ι μr.ι:ιριt vά χσ.� ορ ιο-�! !στοριχi, ν� μήν ιlν,χι χιόλσ.; r.ροϊιν α/ιτi'ι; τη; 2:λι.ηλεr.ι δρcιση,. 'Αχ lμ.« χι ή πιb πρω,δγσνη olx(J\loiuι:ι: ιlv ι:ι:ι "Ι-; όλ� , . ι α.>.λcι· μιΔ: ο!χσνομlι:ι: δργι:ι:νωμiνη, r.ρiγμι:ι:, r.ivtω;, r.!:/ι ο!• ζε ι τό γεγσν?.; .δτι δτ-χν την ciνι:ι:),v?J\ι.ε, r.ptτ:ει �ι:ι: ξι�1νiμι 6.πb τl; ύλιχiς r.ρο!>r.r.Οέ:,ει ;, ο! b'ltotι;, σι ιiντ:ο ισιστbι.η ι ι0 -:tς ιιορφtς tfj; r.νιuμι:ι:τιχ�; l.ργ6.νωοη;, ιlνι�ι χι:ιθιwτί; 6.ν, ξιiρτητε; xal περιιχtιχί;. ·ο !atορισμός, 1tού αυνδι6τα.ν μ' !110:ν πλήρη 6.νo:1tpo· σ!f.•;α.τσλισ�ιi:ι τι;ϋ πvιuμα.τιχο() 1rολιtιομο!!, f1,a.•; ή lΥ.,;pιιΟ'ι δcd)ιιων δ1tσ.pεια.χ(ι)ν � '(ώV χι 6.ν1ι:ι:r.Ο'Χ.ptνόt!:Υ.Υ Ot \_ΙL�\Ι ,6.· νι:ι:τι:ι:ραχη πού χλόνισι τ� Ιδιι:ι: τά Οιμtλια -�; χσ:νωνι-χ;. Jl 1tολιτιχή tπσ.11� ιlχι χι&τσ.ργήοι: του, πιχ.λιοu� φ�: )11(.U; 6.νiμιοι:ι στl; τ6.;ι ι;, !νώ ή c,!χονφ1χη lr.!:ινό.οτ°: τη ι χ ι Ιπιτι!νιι τήν χ ι νητιχδτητι& tfj; tωi!, σt δcdlμb r.ου 1tPo" ηγο ύμινα. fιτα.ν 6.δι σ.νδητ�. 'Ο pομι:ι:vτισμh� fιτcιν ή ΙΙSιολσ· 218
γC� ':i1; xztν�1py�2; Χ')t'ιΝ·,ί�; χι ή lxψf,�r, -:�; χι:,:ηv.ι(Jεt••""" ρ!ΙΧ; μ:i; γιν:i; r.oj Ζ!-ι r.io:t·Jt πι!ί σt iτ::tί.uτε; ci;1ι; ,ι: Ο�τl μr.ι:ψ)ύοι Πι! νά rtt?tiφιι σέ ciείε, χ<•Ιp!; ν! ιiνι:ι:).ογ� ;ι::ιχι '":Υι 'Jχt-:tx�":Y,-:i Eτ.'jpιx,:,U; -:.ι:-�; r.ιρ:�;.1-ηι�1:. 'Εόλιπε τό χ6.θι τι tειιiνσ μt !σ-:οριχέ; ύr.�iοει;, lr.tιai1, σάν μtpo; τσu οιχοΟ τη; πρσσωπιχοΟ r.επpω1ιiνου, ιlχι οο χιμ6.σι ι την τ.τώ:τη το!} r.�.ισ!J χαl ,ήv ciνo� ,ο!} χι:ι::ψyjρ. '(t'.i'J r.·ιιuμ'Χ-:tΥ.Ο� ποί.ι.ιο:ι,;ii ΊΙ ροιιcι•r. ιχή ι..:γν1ι1π, t1',. !ποριχδτηtα.; Υ.4θε χ.οινω•ιιχ�; ζωij; �tαν tl.oo 6a:θιι6., ώστι .;χ6ιια: χι ο! σ•JΥΠ,ρη-::χt; τ¼;ε:; μοyά.χα Εο-:ο:.ριχ¼ iτ::ιχιφi1ι ι:ι-:a: μ.:ο:.ροiίσ2.ν ν¼ .:ρο�ο:.ιι!οο:.'Jν γ ι¼ νi ε:χα ιιί.w.;u•, τ¼ r.p? ι• δjΙtι.ί -::o'J; χι:ι:ί στ1,ρι;-χ•1 :ί; ,ιε-ι.�:χτ,οει; τοu; σri1ν ι.ίρχι:ι: ι6· τητi τοv; χιχl στό γιγι-•;ό; tτι ιlχι:ι:.ν ι,χθειi; ρίζι; ατόν !ο.ο ριΥ.? r:o).ιτ:,:;LG :ο') .ιι·,ο:ι:,;. ·οιιω; iι ιπ�ρ:χτ, Χ'.ί'3JLΟθει:,ι,7jΠ δίν fι,:ι•; ε:6λο'J δ1ι μιwργη1ια. τσiί Ο'Jν:ηρη:ιcηl(.υ, δr.ιιι; tπ,/ �ιι ).τ1ιψ.έ'tα ίοχυ p!στηχαν' ο! σuνττ1pτ1τιχέ� τά.ξιι ; ά.πλ ω; τ ην ιGιοπο1'1'10ηχι:ι:ν γι! λογσ.ρ:α.ιηι6 WJ; ,w τt,ν ι.ίν!r.τ•J;αν ο! :ui·ι <.pιοιιl·ιη χι:ιτιvU·J·,οη. i'Ι:ίθετη τ:pό; τιν &ι:,χιΥb OXQ· r:6 ττ1;. Ί[ τ:ρ!iΟ�ιuτική ι�σ«!α. τά.ξη στήν !πσp ι χή'κατι:ι:γω γ1'1 tιίJν Μινι,ιν:χιί•·, Οεσ:�ν ίίλεr.ι ε·,ι:ι: τιχμτ,;:ιι!ι lνι:ι:·,τ:')•ι τη; ά.r.δλuτη; ίσχuο; tο:.υ;, !νώ ο! O'JY':Yjpητιxi; -:ιiςιι;, ΠΟ!.Ι ο:ό ί-yχε!ρημιi -:ι:ιu; νi διχα:1ί.σι:ιυ•; τσ. r.pον6μιά του; Ζί•; !! χσ.ν νi lπ ιχαλετ.οuv τ!πο,ι &λλο lχτό; ά.r.b τ{ι c!σ-:οριχ¼ δ ι "Χ<Χιώ\ιι:ι:-:ά. τ,;υ;, την iι'λιχ!!:Υ. -:o·J; χι:ιi π,ν πp<,τεp�6:11τi :'7.ι;, �tωοαν σtbν !σtοptΟ\ιό )(q.\\ΙΟupγιι:ι: lννοιcι - 6.τ:όχpυφι:ι:ν την a:�τ!Οιοη !οτορι χδπ,τ-χ; χι ύπερχpσν ι χij; !σχύο; Υ.α! δη1ιι· ωργφ:ιν στή Οi:τη τη; lνσ.•ι 6.ι-:ι:ι:γων ισ�ιό 6.νά.μιοa: σ-:ό r:poι i., tiι; !T.o:ιpιxij; dνiπτ,J;r,; χιι! tij; rrr11&tι;r,. l�Ο.ι�τ1;, ιiτ:!ι � \ft�, χ.ο.! στην 6.τ(ψ.ιχή, 6ρθσλογι χή, ιι.ετcχρpuθμιστιχή πρ!ί.· ,.η ι:ι:-uλφη,, ¼..? πιν &λλr,. '11 ά.vt!Οιοη lδώ tίν 1,-:α'/ ¼n· ιι.ισ,χ σέ χρtνο χι 6.y.Ρ(ινδτητcι, !στορ!σ. χι 6.π6λυtο δν, θιτιχό 1οια:ι φυσιχ� �!χαιο, 1ta:p¼ 6.νiιι.ισa: σ! •δpγcιν ι χη 6.νiπτυεη χο.! ιi.τοιιιχή cι,}θι:ι:ιpισ!α.. ·ιι {:,,:,;;ρ!ι:ι: γ!vιτι:ι:ι χq.τι:ι:τνγιο ιλι,ιν τιiι·, στ�tχε:ιύν ττ,; χοινων[α; πού 6ρ!οχοντιn σ1 δ ιiπι:ι:ση tι.ί πιν lπ?χiι τι:ιu; κQ.! ποu ή πνιU1J4-:ική χι ύλ ιχή του; uπ��η cίπειλιtt(Ιt χ'2.1
-=��;. -:,;,�;
219
7tpor.:r.νt1.ι; ιlνQ.ι χα.τ:ι.�.ίγι ο ti,; lντελλ ιyχίντσι,::;, ποο:ι τώρα. ,-!σΟiπ:α.ι d:::?y(,η-;E'J\ιiVY/ !;); 7tρ'.ι; τί;; ί),.τίοε; τη; χ,::\ σ-:ε ρηιιlνr, -:¼. οι χ,::ιc:,μι1.τi της;, δχ ι ιιονιiχαι ι,,;ή Γερμο:νίο:, ιlλλσ. ;,α.! στι; χώρι; τi,; ο•;τιχi1; Ε·)pιί.Ι=ι;. ΊΙ lλλιι!}η !π:ρροή.; πi•ιιι1 cr.i; 1t(ιί, ι τιχέ; !;ιλ!;ει;, 'ό'tοiι ίσα.με τώp!1. /ι 't!J.Y ή ιι.ο!ριχ ':�)·ι. l'εpμσ.νciιν οισ:,οωμlνων, τώpι1. y!νεw.ι \t?ίpιχ πσ.νιυρω πιιtχή Π?U tή Ο'J\ψιρίζ?ντ οτο ιχι!ο π(σω ιiπό τό μετιιρρuθμ ιοtι'Ι'.ό χl •,11μα. :ι.ι :νσ;.ι:,11.ι >ν:ι.•ι ,ό !aεώοι; τή; 1'ψ:.σω.:ι χf:ητα.; ιir.ό t? δπι;!ο χαθι;οηγοΟνt!ΧΥ οι προοδιutιχ!ς; τιiξει;. R ιχδιιση τη; Έπα.νiστa:π1;; τ&.λλσ.�ι ιλα. ,x•jτli. Τώρα. τού; έπtρpίπτιz·ιι ε:ι Οuνη lνσ.λλιίς δτι lχσ.να.ν mp!1. πολλά. χα1 10λύ λ!γο: γιο-. την [;::,;,i:,τ:ι.π, Υ.! ?;-;: οί•ι 1,σα.•ι οιόλ7.) !χα.νι;! ν¼. χp!7.:'1,σι;�, τό γ6ητp6 του; ιnήν πιρίοδο τούτη τη; σtα.σιμ.δτηtα.; χ<ιl tf!; ::-,ε•,:�α:ιΥ.'ij; διιi).ειy·,1 ;. "ΛΥ.6:ι7. χι &-;σ.•1 ήσα.ν σύμψωvο: μ.ί τί; lπιχρa.τοϋσι; δυνiμι:; της; ά.ντίδρ�ι; χα1 τlι; ύπηριtο� �!J.v ::ιοτ¼. δ¼ν ί'ι ι ωΟ!:ι•ι τ:-::οτ.: ιiπό την [χ<ιvrιπei!ηοη πrιίι χ11.!· ροντοιν ι:.! •pl1ilosophes. τού δίx!J.WJ δ-yδοοu ο.!ώνοι. llλεl r.oι ιi.:' οι,jτ-,,j; t.λlr.α.νι τόν icwτό του; χσ.τα.διχα.ομiνο σέ. ιir. όλυτη σ-:ειρότητα. χ.ι ιlχ11.ν τό ιχlοθηιι<ι. δτι Ιjοα.ν δ).ότιλο: r.εριττοt. Κιχttιptυγ!J.ν σ' ί1•ιοι πσ.ρελθόν τ.οίι τιχοινοιν χώ?'), δr:ου δλιι τiι δνιιp!1. χι ο{ εύχl; τι:ιu lογα.ινοιν ιlληθινl; χι ιiπ' t?'I δ1tΟίΟ (i;.ι;Υ.λt{�,,ξ Yiθi i1'ψfων(α., tij; ΙΟtα..ς ΧC\Ϊ tt,ί Πp7.· γμα.τι�τητας, τοΟ έΙLutoO tou; χα.! τοΟ χδσμου, τοΟ ά.τ6μοu χ� ti,; �ινc,11ία.;. Ό pojL!lY':tOιιό; {χει tYj ρίζα. t�.) στ¼. 6iο11•1α. τοΟ χόσιιw χι ltoι lνα. λσ.11 θά. τόν 6ρο0μι τδοο πι� πολϊι ροιι.α.ντιχό χι lλεγει11.χ6, δσο πιό δυtΠΙJχιομiνες ι!νcχι οι συνΟijχε; τη; ζωη; του•, λlιι lνα.; φ ι λελεuθιροι; χριτιχός ,Ci':i γιριια.νι χ"Ο pο\1!1.'ιtισμι;u 176, Ο! ΓιΡΙιοι..« tσω ς t,σ!J.ν δ πιb δυcmιχισμiνοι; λQ.ό; της; Εύρώπη,;· δπωσδήποτι, σύντο� μετά. την 'Επα.νiστασn ,u,νίνα.; δυτιχός; λα.ό; - ij τοuλiχι220
Citι; ΧCΧνιν�; ).α.�·� iι iντελλι γχlvτσι:ι. - δίν cuοθα.νό-;11ν ιivε Τη χι ιiο:pi).ιι<ι 1.ιίο!:ι στην ί�ιcχ τή χώρα τ�u. Τό οιlσΟημcχ τ7ι; υ.λει:Jιη; ίστ:cχς: χα.! της; μονα.ξι� lγινι τό Οιμελιt.ι Υ.ό 6ιωιι.ι.ι tή; νiα.; yεvι!; χι δ).δχληρrι ή χοσμr.θιώpηπ τη; ιπηρεi�ε άπ' ιι'}τδ· πήρε ιίιιiτpητις 11��tς χα.! βpi'j� χι .εκψρα.οη α δλiupη αιιρά. ιiποπιιρών φυγης, dπ' ,;ίς � πο!ις; ή στροφή πρός τό π�ιλθόν fιτιιν ciπλιi); ή περιααό--:ι ρο ΟΙCΙtχηpuγμίνη. 1( φuγή r.ρός; την Οlkοπ!οι χιιι τό πιιρσ. μuΟι, τό dσuνιίοητο χ«ι 'tό φαιν-::<ιστιχδ, τό ιlλλδ�c.οτο χο:! τ� 1•,υπηpιώοις;, tiι·ι ;:ι.ιιοι χή ήλαlα. χα! τη φuοη. τ¼. l:νιι;,ιι Υ.7ι �ν ��α.φροο-jνη, ψ!J.V δλι; μετ�ι εσμiνις; χα.i λlγο • r.o· λu i�ι�α.νι χεuιι tνι; ιwpψέ; τοΟ ίοι ου α!σΟήμσ.το;, της; l6ι� λ!J.χτάρα., γι¼ dνιυθu•ιδτητQ! χο:ι γιά ιι.ι� ζωή lλιύθιpη ιiπ; ' -Ι•ο ··:· κιιι• • cιπ�γοτι� %η - .t φ2.·, �λ • ., t; !1.:tόr.ειρε; φυγi,: ιιt,,. � iκειvσ. τ� χάος; χσ.ί, την ιi•;α.!"1;1!1., ποο ό χλα.οοιχισμό; το'} �tκα.tου ε�Gσμου χ:ι.l GlY.a.to:ι c.γooou αι!ώνα. τ¼χε ιiνt ιr.:ι).α.Ι. ψει 4λλοτι ιiλαφια.οιιiνοι χο:ί μί θυμό χι lliotε μί χiρη χαιι πνιΟμιι, ..¼.,τι;τι ο,ιως; μί τήν fοι 11. ιiπGιpCΙισtαtιχόπ1τ!J.. Ό ΧΑ.cχοαιχισ:: ή; lνιωΟι τόν l!J.Ut6 του χuρlι:φχο tη; πρα.yμ<ιtι χ6τητα;· oεχtt>z\l ν¼. Υ.%εpνιiτ,::ι ar:t aηου,. γι ιιτι χ..,εε;;· νοuοε τ�ν lcxuτδ τw χσ.ί π!στευε !τι ή ζωή μποριι νόι χυ ε,p.,r,ΙJει. .Ο ρσμ«•ιtιχ6,, ιiτ.:ό την 4λλη μεριά, δέν ciνα.γνωp:· �ιι !ξωtε?ι χ¼ δισμιi, ιlοuνι.ιτοϋοε νιl δεσμεuπι χι lνι ωθε -::b·ι �cιuτ6 τι;:ι �·,..,..zρ
221
Υ.r,•:ι; :;r,pι?:ι,u; πr,v μ,ιρ,ι:;ώνοuν yιόι μι¼.ν r.α.τ_plδ�. Γι' :ι:ι:? y_αl ιι:λ,;�ν :�:,? yιdr. τt1 ν πιριπΗ.ντ;Πι, τt1ν eι:τχοπη �: ciτέλιιι,ιτη πιp11tλ6.νηc,η, rιd: τό «rιJ.λ6.Ι;ιο λοuλοuδι• π�ύ ε� ·ι:ιι ιiπp.;:,ι-:ι, Υ.71 θ¼. 1ι.ι:νε: ¼πρό?ι,?, rι¼. τ-ΙJ μον��α. r.r,J , &.να.ζ1j:,;�y -κι ιiπο;ιεuyr,uν, rι¼. τη� �:-:ιρα.ντ�νη. r..ov ιlν�: ::πr,,:ι Υ.α.! τb πiν. ,Mnn cιrιιr d�ιrc ιουι, 1\ \•eut touι, ιl cootient ιουt. Que mcιtre iι la pl:1cc dc cct iofinι qu' e xige ιnJ pcn�ιl ... ? (=ή χα.p�ιi μ?>J λrιχ:eιρiιι � πiντ�, θίλιι τ¼. π!iν.:ι, χλιίνιι τ¼. π6.ντιι. Τι νόι ε6.λω ατ-i) θiαη τou -w τ•,•} a..ι!ρ•,u ποv ζητi ή σχιφη 1v.ιu...; - Σ.τ.Π) , διeι· εi�,;'J!ιι ιr;�ν 'Ό μ π ι ρ μ eι ν :ι,'} Σιν7.νχούρ. Εlνσ.ι φιι ·,ε�? �:t τ��-;ι;, -:? -:: i ν Ζί·, ;-;ιριiy_ιι τίπ�t«., έvώ -:rι��., :b &. π ε ι ρ ο οί ιιπι:,ρεΙ ν¼. 6pεθει ποuθενi. Ό πόθο; ιιιi; :-:-::ιι.; Y.L δ π�Α,,; γ ι¼. δ,τι [tY'J.I ξiμ:ιχρι; - v:ι. τdr. cιi?iJr,ιι'J.• ::ι π,;·� π.7.pi;ων tr.ύ; pοιια.ντ:χ.ι;v; χ.cιί w:,; σlρνοuν x7.τdr. ;G, κα.l χ.7..τ¼. χeί ο! ροιια.νtιχι,ί -:.cιp7.6λlr.r.'Jν 11,τι εί•ιι:ι.ι δίπ?.ι:ι. , :�·J;. ,jπ,;�!pr,u•, ές,ιιt:7.;; ττι; d.πι;μ6νω:,r,; .ου; �r.b 't?'J; eιν• 11:;.ιiι�r,:.ι;, ¼λΗ -:r.ηiιι:χ. -;,;·:,; iπ,;;ιε·.ίγ,;·Jν χι cir.r,t'ί-;,;uν μi t� λ? τb iτ.όμα.χρο, τb lςιι>τιχb χαί τb αγ'Ιωσtο. Ύπι;φiροuν έ;· ,-:-:!α.; ,ij; ciτ:ο;iνωσή; t'J'.ι; ciπb τόν χό�ι.ι;, ciλH tr.!oη,; :b•ι i::ο:..a!χι:.ι-:-χι χ:ι: -:�·1 ).7.χτeιρ�ν. �Εt,ι b Κοο6.λι; bρ!ζιι π;ν ·,�·:1.·,-:�;:f1 :-;r,ί·φη :,i•ι -:ήν τlχν,1 ,,,� •,¼. ,�;α!νι:,7.ι ξLνι;; μt �λ°z•)'J-:ιz� τ:,όπο, τi1ν τίχνη τι;Ο νά. χiνeι,; ϊνα θίμο: ξίμ7.χ� z. ,;1.,:-S,-, γ·ιι;ψψr, Y.t t•jχi;;ι'Πο , χι ί:,χup!ζιτ7. ι 6-:ι δλοc r-· •ι','ι":'Χt pι;:ι«ντιχ¼. χ7.ί ποιηηχά iν τι tιχλοuμι σι JL;«Y d.� r.&στ:ι,η• Y.itί δλοc μr.r;pι;Ον νdr. pι;11.r.ιντι,r.οιηθοΟ•1 ¼ν eιωοι;vι� !ι.υσττ;r,:ώaιχτ1 Ζ}η ιπb συνηθι?μl•ιο, τήν ci;ιι:ιπρiπειοc ταΟ li· τι·,,;-;�·J r.� o:.:z.l; z-xi 11ι¼:1 ¼.:-ειρ,1 πnισ.?!:ιι σ:b r.ιτ.ερ-χ· :,μtνο•. «'Η ¼;ιι:.r.pέπιι7. -:ι:.� αγνωο-:οv, - ποιό; >..ογιχb; αν· 11,,ι,1:-:,:,; ΙΙά. �ι.,..όμζε τίτι:.ιαν ¼νσησ!:ι ιιιά γε•ιιά ·7, lατω λ!γ'J. -ι:;;J,νι,ι r.pι;-cltεp7. 1 '() χό:,ιιι;; μιλι:.Ο:,ι rι¼. ,f,ν 6.ξιοπρ�πειοc ,-;1 ; ,,r,γ:y:r1 ;, τ;;; γνι�οτ,;, -:-r,; χι;ινi'j; λι;rιχτ1 ;, τη; νη;ιαλιι:ι.; χι:ι.l ,,;;ιfι; πραχ.τιχότητα.ι;, �1.1,1; τ:ο:ι:ινοΟ θ& χ7.τί6,ιινι ν¼. μ ι; i.i,;ι. γ:i �,ν i;ιr,-:.p:::ιι'J. τι:.� !γνιι1πι;u ! Ο! pqιοcντιχοι τ;eιλοcν ν¼. χvριcιρχ-ή,(;uν στδ αγνω,το ul ·ι& ;b Υ.ά.νου·ι � . Υ.:·,�·)Ψ/ .,¼ο τb ίγzι,,ιιι:i:,r,uν x7.l ν& τb χ6.νννν uπίpτιρο :ιπ�
.').,
..
:�, i·ιΙJ;:,ι,1::0 θά. f,,:x.v r.·ιιuμ7.tι χή �jτι:.χτ?νi,ι χα.l cι:�τι;-κ,ι,,ι. πr,r,;ιτ,. Έaιϊι b �-,,,:ii.:; aίyιι ιχι �νiχα ϊν,ιν δριομb τr,:J ρο11.α.ντιzοΟ, άλλά. χ7.ί μιά. σuντα.γή •ρομα.ντοπο!ηc,η�·• γιο:-:! ipxtί,'X, ·,¼. ιίν,c.ι pφ7.ντι.ι�;. r.:ιp¼ χi•ιι. .;,. ρr,μ:ι·ι::κ�; :;,ν pr,\L'X'ι":\'J\L? ίοεώοι; "Χ.Ο:! T.OAt:ιx-i) rι¼ δλ6χληpη τ-i) ζωτ1 -;-;·J. "( lz: ιι-:.νiχα. ου.ει ν' iπειχον!,ιι pομα.·,:ιχ¼ τ-ΙJ ζι,ιή. iλΗ χα.ί θιλιι ν¼. προσαρμl.,.,ιι τη ζωή στην τlχνη Υ.7.! ν¼ ::•,,p'.ly'l..�EI :,,ή 9zJaa.ί;θTjΠ/ \Ιti; 'Xi�Tι'ttY.? • ο:ι:ι,;::Υ.'i',; :ί τ�ξη;. ·οιιω; ή «ριψα.ντοπο!ηοη• 't()U'tη r.ροπα:.ντό; σημα.! ·,:ι ir:ί.�;:-,:11:,η zι tΨ:.πι:.iφη ττ,; ζω'i,;. iπι).ιuΟiρι,ιΤή 't'Y1; :ir:).) τΥ1 07.0:Z.VIT.IXY) ΟΙ!Χ.Αtχ::χή -κiθι !σ-:ο:,ι)(.Ι),j tlV7.L, ό.r:1) Υ.Ϊ.ι•,μ� ai.N'I .G,•ι i;ιaιiλ'Jτων ιiν:ιφcισιων ir.ό μtσ7. τη; χιχ.ι χα.τιuνα?Jι� τ'i1 ; ό.νt!Οιc,η; π-:,•j 7.:ιτ-i) r:ραβiλλι ι σέ. χό.θι ριr μ-χντ:Υ.b C:•,ιιρο - tχπi'Ι;;;ι,ι:,η t1χij; Χ'Χ! :,z Υ.iΟι ;;,ι•ιτ'Χ?ί'Χ. Κiθι lP"'fO τiχνη; εlνeιι όρ2.1�οcτισμb; χ:χ.1 ιι10ο; -:τι; r.ρ:ιηu: .:χ�.ητα.;, Υ.ό.Οs τ:χνη άνt11ι7.flιο,i τήν πρ7.ηια.-:αi1 ζι·ι-ΙJ 11.ι μιάν Ο•},π.!7., δμω; ιπδν pl)jι.7.ντισιι� ό οuτοπιχδ; χcιp7.-κd1::,:ι; τi1: :.χ·,τ,; ίχ;;p6.�::α. ι ;ια.Ιι:ιpιτιp:ι Υ.'Χ! r.λτ;pέτ.•_,- i;:b iλλι;ϋ. Ί [ , ,.,.,�7. -:τ,; p,;μο:,-:ι-κi1 ; ι:;;,ιινι::ι; ι;:ι.?tΜ :,ττ,ι;ί;•. -::ιι ιπiι :,,_j).) 1j-}η δτι ή τέχνη δ!ν ιlνιχ.ι τi�.ι;τι !λλο π�¼ eι,j lt-Jr:,;,f,:,ί31 Υ.:ι! •1εu�7.ίο0ηc,η χι �τ: :χeιu1ιε πiντιι. ίπίγνωσr1 ττ1 ; πλ:ισιι.α.:ιχότητα.; τών ιiνα.παρ:ιστiσεών τη;. Ό όρισμb; �ι, -:i.z:π,; οi·ι π�πψr,; α.·j,'X:-:i:,1 ; 179 lχιι τt1•ι -:.τ;γτι 't!.ίU otbν po\14Y"':t?μ? χι:ι.l σέ !�iι; χαθώ; ή «θελημα.τιχή !p:,η :ij; ir:ιr.ίa.;• t'Jϋ Κι:ιλερι:ζ 180. Π6.ντιιι; ή Ο'Jνα.l?tlφη χι ή 7χοπι•ι.6τη,:ι. τι;1τη; τ�; στiτη; έ;:ι.χι,λι;νθεt ν!ν7.ι χ"Χp7.Υ.":η· f-tτ.ι:ι.� t-:.-J zί.�1,:1.::,:ι1.ι;ϋ όι;υι;i.ι;γι-ηιι;Ο, r.�,:, ό ρr;μa.νtιο:ι;; ιιονiχ :ι μέ τόν Υ.ιt.ιρό τb trχcιτα.λείr.ει x7.l τb '.:'t,ρ:7:'ΥιΥ.7·1 :ι��:'i�J;,ι,•iιiν'4it ιιι;t";:ιψ;�1ανι:ί:, τ:�� �:;τι ιι-::,;,-
az•ι
22�
[,?:ί•ι ουτε κcιί (Jέλουν νά lξrιγήσοuν τή•ι χατι:ίστααη στην δπ-:ι!α ι,ρίσ:!Ο\Ιtαι. Αλ).ι:ί Υ/ d•,τύ;;ωση 11.uτή οέν ;;ρc.σιδιάζε ι στij·, .ταιν!cι· τηv κa.τcιγωγή της, τήν lχει γεν ιχά στή ρομαντική τέχνη. Κι δ χλασσιχισμός φυσικά ήθελε ν¼ναι παρ11χινrιτ� χό; χιχl νιί 6 ιεγεlρει α!σθήματα χα! φευδαισθήσει � ατόν &. ·ι!Χγνι�σ-;η \ι στό Οεατij - καί r.016. τέχ•ιrι δέν τΖΟελε ! -· δμω; οι �νcιπ11:,αστcίσει; του εlχcιν πιiντcι όφή διδ:ι:χτιχ.οίί ::11ρα6�:γμα.:σς, r1 σιψiδλcη.ι -γεμά.:ου όπαινι-γμο1;. Τό άχρο· α.τήptΟ α.•ιtιοpeιύσt Cϊ.t \Ιt 8άχpuα, fΥ.ΠΧΟ!�\Ιζ Χ(ι\ λιπr;• θ:,ιιίε;, a.λλ&, 11! cποχu.σμι!ι, •ιέ:; συλλή; ,ει, κα! 6αθύτερτι Υ.11· τ11νι!ιrισrι τιιϋ ciνθρώποu και τοΟ πεπρωμίνι;υ τοu. ΊΙ μcτιπιχ.ναστιχ.τιχή περ!οδος, �τσιv ίπ?χή -γενικής, ci πογο*ευσrι;, Γιcχ χε(νους ποίι μονά.χα tπιφ11νιι σιχά συvδέ ,:,ντα·ι ιιl τt; !8έες τi1; Έ;:σ.νά.στσ.σης το1τη iι lςοδσi &.::� tήv φεuδα.!σθτιση &ρχ ισε μέ τή Συμ6α:τιχή, ένώ γιά τσiις, r.ρ11γμσ.τιχι:/,; cπα.νιιστιiτες, &ρχισε μt τήν 9η θερμι66ρ. Ή 1:ρώτη δμάδα. 611θμιιχ.ίι:ι lφτασι νcχ μισετ χάθε τι ποίι τt,; 0,j. ι• ιζε .iι·ι 'F...ανάστα.σrι, ένGι γι�. τή δεύτερη χά.Οε χα.ινούργ ια φάση tή; !ςΟ.ιξης, άπλως έπι6ε6α1ωνε τήνπροοοσίcι τών 1:ρώ ην σημά.χc,ι·ι ττι ,• ".\λ),ι:ί fιτα•ι iι8uΨηpό ξύπνημα. χιχί γιόι χ εi· νου�. γιόι τού; δπο!οu, τό �νειρο τή; 'Επι.ινά.στι.ιση; εόθίι; ές· ι.ιpχή; είχε σταθεί tφιciλτη;. Γιόι ολιιu; �το:ι; τό πι.ιρό·ι 9α.ι· δ ι α.νοούμενο ι ιi;;ι:ι• &.οειο. ν6τιιν σcχ ν!.γι νε πα.λίωμ.ένο μ-:·,ι:ιθτιχα·, �Όι:ι χσ.ί r.�pισσ6τερeι ciπό τήν όπόλο ιπη χο:νω· νlα.. ένω τόι ciπό πνευμι.ιτ ιχή Ιίπιιψη πcφ11γωγιχ.ά στο ιχείcι {· κ.σ.:η.ν χι6λc:ι; t ή οιχή -:ι;υ; ζωή. Ξεπρ16αλt 1ι ίν•,οια τc;·) phiHsιinc (-φιλισταιοu - Σ.τ.�•1.) χα.! -:olJ boιιrgeois (=ά.στο':ι - Σ.τ.Μ.) σ' civ-;101{Wt'oλή μt τόν c:itoyen (=πο· ).ίτη - Σ.τ.Μ.) χcιι ιiνα.φάνηχε ή περ!εργη χι:ιl σχεδόν δ! χω; r.ροηγι:ιύμενο χι:ιτάστιιση ν&ν(ι( οι κα.λλιτέχνε� χι ο! σu γ · ,ι,:cι:pεΙ; γεμιiτι;ι μ!σ� χι.ιί r.εριφρόνησrι -γιόι τήν fδια την -:ά.ξη στήν όπι:ι!α. χpωστοuσα.ν την πνευ11ιι-:ική � ύλιχή του; i!πιιpξη. Για.τi δ ρομαντ ισμός ήτιιν 6α.σιχ.ά ά.στιχό χίνημcι, χι.ι! μάλιστιχ -ljτcιν ή χcιτεξeιχη ιiστιχ.ή λο-γοτιχνιχή σχολή, ή σχο· λή πού εlχι. ciποχοπει -γ ιόι τcχ χαλά μί τι, συμβιiσει, τοfί χλι.ισσικισμοϋ, τής cιόλιχοcφ ιστοχρι.ιτιχή; ρητορική; χιι! τη, 0
χcιι
224
οι
έπ/διιξη, ιιέ τό έξηρμlνο υφο; χα.! τήν ίχλεπτuσμίνη γλώσ σ:ι.. !l �¼ την έτ:,.•ιαστιχτι χή της, ,άσrι, ή τίχvη τοD διcιφωτι σι�u εςα.:�σλιιuθ�σσ� νόι σ-:ηρίζετιχ.ι στ' ciριατοχριιτιχ¼ γοσστα τοu χλα.σσιχισμου. Οχι μονά.χα ό Βολτα.ίpος χι ό Πόουπ, ιiλ λά χι ο! Πρεβό xcιl Μcφι6ώ, Σουίφτ xcιl Σ'tέρν, 6ρ!σχοντcιν ;:οντ,j-:ε;,,. στό oix<ιto έ'6δομο πα.ρcχ στό δέχα.το :•;α.-:ο α.!ώνιι. Ή ρομαντι κή τiχνη εlναι ή πρώτη πού ciπr;τιλεΙtcιι ιiπό •«ν· Ορώr.:νη μcιρτυρ_ία•, φωναχτή έξc;μολ6γησrι χιχl ιiνοιχτή, ξέ σκεπη r.ληγή. Οτα.ν ή λογοτεχν!cι τοΟ διαφωτ ισμοσ έγχω μ:riζει τ�ν ά.σ-:ό, cι1-:ό ;;ά.•;τα. -γ ί•ιε-:αι ciπλώ;. γιά νιί χτur.iι σει τlς άνώτερι; τιiξεις,· τό ρομι.ινnχ.ό -χlνημα εfνοιι τό 1tpώ to ::w τό θeωpε! οεaομ�·ιο iίτι ό ci?tό; ε!νοιι τό μέτρο τeι:J άνθρώποu. Τό -γιγο•ιός δτι τόσο πολλο! έχπρ6σωποι τc;ϋ ρο-. 11αντισμeιϋ fισ11v ιόγιvιχής χ.cιτcιγω-γής δέν άλλα.ζει τόν ιi. �tιχό χα.ρχτήρι.ι τοΟ χινήι.ι.ι.ιτος ιι,ρ ισσ6τερο ciπό τόν ciντι:pι ι.ι �:ιϊσι1ό τής, ::ι:ι).ιτιστιχη; πολι τιχή; του. Ό �=�ά).ις, δ φό·, !(�:iιστ, ό φόv �Αρνψ., δ φόν • Αιχεντορφ χι ό φόν Καμ(σσο, ,, ,r:,;χ6μη; Σοιτωepιά·,6�;, ό •ιτί Λ α. 1α.ρτίν, δ ντί Β cνύ, t. 1 �τί Μuσσέ, δ ντέ Βονάλντ, δ ντέ Μι.ι!στρ χι δ ντέ Λα.μιννοι(, ι; .\όpao; Βύρων .ιι δ Σέλλεο, δ Λεοπιip·,τι χι ό Μι.ιντσ6vι, ; Ηοϋσχιγ κ ι δ Λέρμοντοφ, �σι:ι.ν μfλη cipισ7.iχpατιχών ο!χ.ογε· ·,:cών κι ι:�; z,,,. σημείο ίie6ηλω!1iνων ά.ριστοχρ11:ιχώ•1 ιiπό φεων, δμως ιi.r.o την lποχή τοσ ρομ11ντιχι;ύ χ ινή11α.το; ή λο· γοτε�ν!α 7ψ;οf:;6τ::ι•ι cir.ο χλειστι χ¼ γιά την έλεύθερη ιiγο ρ:i, ο ηλ. γ ιi αστικό κοινό. Σποpα.διχ.ά �ι.ιy δυνατό νά. πι! ?�:ς 11:jτό tό χr,ινό ν· ιi.π,;,Sεχτεt πο},ιτι χές γνώμες ιi.ν,ί&ετι; μ._τ ιi: τ.ραγματιχ¼ συιιιpέροvτιi του, Ζμως δεν �α·ι πιιί διηα.τό vά. tι:ιυ r.οιρ�•J?ιiσει; �ον χόσ11ι:ι μί <;/) ιίπρό,ωπο ίίφο; xocl τ!ς άφηρη• μινες, δ ιανοητιχ!ς, χι.ιtασκευές τού δέχατον δγδο&J οc!ώνα. 'Η �σμ�llιωp!α., r.ο:ι ,ού -:α.ίρια;ε πραγμι.ιτιχιi, χcι.Οαp6τιpα. !πό ;:οι•,τοσ �χφρ:ιζόταν στήν !δέcι τη; Οlύτονο11!ας, τού νοίJ χα.! τής i'u;:,.p;ια.; t<ίιν ίπl μipou; τοιί,έ<·>ΙΙ τοϋ πι:ιλιτ ισμ.ο:ί, ποίι ε!χε ε�6σ: ι στή γερμαν ική φιλοο ο;ρία. ιiπό τόν Κιίντ xcιl μετ� "-:: r.r.u Οά. Υ{tα.ν ιiδιcιν6ητη δίχω; τή χειpα.φέτησrι τή; μz· �. οις τιiξης 181. ·1σczιu τδ ρομοιντιχό χ!νη� ή ιvνοιcι wu •·,zu:ιοιτιχ.eιύ :τολιτισμ.ι:ϊι ��αρτιούντα.ν dπό τήν ciντiληφη τσσ 15
225
r..ι:ριικ11:. :ιι.ινι:.:ί pόλι:.11 τι:.:ί ιiνΟρι�πινου νου clοχιτι.ι ιiπ' τό !ν ή χι:.σμι:.fl,ωρ!ι:ι τij; π,; χι !, tπ!ιptY.�; ύλt�1b; x�-:ipγY,�t ,,.,.; πriλt -:ήν α.Uτ,;.. νσιι!ι:ι το!) νοΟ. Έπομiνω; ή ι:ιύτονομ.!cι τούτη, δπω; χι δ ιi :ι:.1ιιχι;�1ό; tl)!) ρομ�·ιτιcηιι;v, ήτιχν iπl)tiλισμσ. χι lχι α!τ!α. .:η; συγχρι:ιvση; πι:.υ τράνταξε τ¼. θιμiλισ. -nj; χοινων!οι; t')O �txα.-:�J ιγεοι:ιv ΙL!ώ•ι:ι. Κ:ιμ:¼. ά::� τ!; ιειι; u;u-:-ε; δt•ι i,τοιι ciπ6λυτσ. χcιινούpγιcι, δμω; α.ότή fιtιιν ή r.ρώτη φσρ¼. πο,j τb iτομο είχε πc�ροτρvΑΙεί ν¼. l�ιγεpθιί iν'1.νt!ο•ι τjj; χι:.ιν1,1•1!ιι; χι iνιiντια. σ' δ,τιδήποτε στιχ6τσ.ν ciνliμισΙL σ' σ.ύτό ,ι,:ιt σ-:ήv ι•j:'Jχ(cι τι:.v 182, ϊ) ρ�ια.•,tt?Jι;; ,:i(Jγ1σz -:!.·ι iτ,;μ:χισμ6 tO'J σ-ci. ¼Y.r,ci σi·ι ί-;ι:.σ.:iθjιιομ-χ γι :ι τ;,1 ύλισο,ι.ό -.�,) 'ΧGσμGΙΙ ,ιc�ί σ¼:ν τ.ικ,σ-:οι,:c� ciπtνcι;vτι στην lχθρ6τηtcι; τη; ciστιχτ.; τάξη; χ.οιl τών φιλι· -,-;ι;ι!1ι1ν πpό; τ!; ύπ-,Ο:!σει; τ,;ij vοσ. •Οπως είχαν χι6λα.; πρ,, -;.:αΟ-/1-,ιι 1tt οί ::ρ,:;ρι:ιμc�·ι,ιχι;!, οι Y.'Jp!ω; ρο��νtιχσ! 11ί τόν αίσfΙr,τιχισμδ -:ι,:.ι; ;.ιω.c�•, ν¼: Ζr, μιο"Jργφι:.vv 111:lt σ:pαιpci l :-:0-:;;2.βr, γμiνη ιi.:ό τό•ι ύr.Ω,ι:ιιr.ο Y.GOJl'J, \U7α. στήν όπr.!cι fl:ι χλcισσιχt<ηιό; 6i· μποροi)σοιν ν:Ιt δα.σιλiφοv•ι ιiνειιπδδιστα. ,:ζε τiι•ι l·ιvοια 'ti); i.1ιι:.ρ�ιd; σπιν fννοι« τ9j; ιiλ ήΟειΙL;, Ζrι· ) ιχδή σ· !να. χc�θολιχά. cίνθρώπι•ιο πρότυπο ,το,j νιί διlπcι τό .,.,;νι;λο τi'1; ζωr,;. Όμω; δ Μvσοί άνi�ριφι t¼ λδ-yιc� -:ou Μπουοιλώ �ι διcιχήpυ�ε: « Ηιeη η' esι νrnι que le t-c.ιu,.
·.ο
226
(=τίπι.τοι δίν ε!νc�ι ιiληθινό τ.1ιρ¼. 1ι6νο τb ώρcιιο - Σ.τ.Μ.) 0{ p�μα.Y'ttXOl fxptYILV tή ζωή σuι,ι., ωνΙL \�ε. t!X 1tpttήpt1L τf); "Ι:έχvη,. Lπειδή lτσι i,θιλιιν νdr. ιiνυφωθι:.Ον, α¼. μιιχ χα.ινοuι; yιοι ciριστGχpα.τία, rΑνω ciπό τού; ύπ6λοιπι.υ; ciνθρώπwς δ ιι� ή ciιιφi::λε:.ιρη cr�η 1ιιiνω στην όποίcι βcισιζδτοιν 6λ6χληpη ή χ οσμ.οθεωp!« του; 6ρfιχι Ιχφιχ�ση xcu στη σχtση τοv; πρό; τήν τiχνη. Τό γχοιιτιχό πρ66λημcι τη; φύση; τοΟ χ�ιttχνη σuνtχιcπ νιχ τοι:ι, 6a.σc�ν!ζιι· ciπδ την VJ.η μιριi, ή τίχνη θιωρι;iίv-.α.ν α«•ι ιpγοινο ciνώτcρη; γνώση;, θρησχεv τιχf); lχσ--.αση; χοι1 θι!οtt; ciποχάλυ•}η;, cιυ: 4πδ την Ιλλη α:μφιο6ητο0ντα.ν ή ιi�(α. τη; στην προιχττχ ή τη; χdημιρινiΊ; tωfl,. •'ΙΙ τtχνη ιfνιχι διλια.στιχό; χι 4πα.γοριυμJνο; χοιρ· r.ό;• - δπω; ε!χι χι6λα.ς πει δ Βciχινροντιρ -· •χ ι 6ποιι;; μιιί φι;ρ¼ δοχ!μα.σι τόν lσώtα.το, γλυχuτσ.το χυμ6 τη;, χάθη· χ.ε άνεποιν6ρθωtοι γι¼. τόν lνεργδ χοι1 ζωνw.νδ ,c.6ομο. Αότb; cnpνετciι δλο χα.ι χοντύτιρc� στή μιχ.ρή του ιύχ«ριστη γω· νι6....•. Και!: «Τι-τ,ιο ιlνcιι τδ δηλητήριο τf); τtχνη;, ιϊισ-tι 6 χcιλλιτlχνη; γ!νιτ� ήθοποιό; 1tOiι 6>Jπιι � αύνο).ο τη; ;ω�; σ¼ν ϊνα μlpo; τη;, τη σχηνή τw α¼ν πp6t1J1to χδσ�Ι) 1t.αl
227
Χf].'ι ο! σιιγχρούσει; ciν«μεσι:ι στό tγώ xcd a-όv χδσμο, ατό Ιvατιχτο x«t στη λογιχή, στό πcιρελθόv ,ια1 στό πι:ιρόv. Στό ρομ:χντισμό δμιύς �! σuγχρούσεις ιιύτές Ύlνοντcιι ή βα.αι χή μορ φή σuνιlδησης;. Ή ζωή χι ό νοσς, ή ψση χι δ πολιτισμός, ή ίστορίcι χι ή c:.!01νι6τη-:,χ., ή μον�ιά. κι ή χ.οινωνίcι, ή έ-πcι ν«στctση 1'1 ή Πctριiοοση /Sέν ιμφ«ν(ζοντι:ιι tttcz. σά. λ ογιχα. ΟU σχετιχ!ς ή σdιν ήΟιχιi !νctλλα.χτι-κέ-ς λύσεις, ποiι τή μιcί τους πρέr.ει νιχ διοιλέξουμε, πcιρά. σά.ν δuνι:ιτότητες πσύ πι:ισχ!ζου με ν¼: r.ρ,,_γμ:.ι-:ώσ:�uμε τοιuτόχρονα.. 'Ωστ6σο d.χόμα. δεν τ!ς βιiζοuv σ1 διctλεχτιχη ιiντίθεση τή μια. μt την &λλη, δεν ύ �cίρχει Ιiνcιζήτηση μιi; σύνθεσης ποiι θιχ !ξέφρcιζε τήν ιiλ ληλεξcίρτησή τοuς ckπλώ; πιιρcιμα.τlζοντοιι xcd πα.{ζοuν μ' c:·jτές. Ο::ιτι δ ί8εοιλισιιό; χι ή πvεuμι:ιτοχροιτlι:ι οϋτι δ ciνορ θολογισμός χι ό d.τομιχισμό; 6α.αιλιύουν δ(χως νιχ 6ρ!cnιouv ά.•ιτlθεση· ιiν,Ιθετσ., !ναλλcίσσοντα.ι μί μιciν έ�(σοu !οχυρή τcί ση πρb; το νατουρctλισμό -κι:u την σuλλογιχδτητιι. (collecιi ,,ism) . Ό α.ύ&ορμητισμό; -κι ή σuνέπιιι:ι οτή στά.ση τΘv φι λοσόφων lπα:.ψcιν· τώραι lχουμε μονά.χα cπά.σεις ποχΜtιχές, χριτικίς χα! προ6λημ.ιι.τιχές, πού οι άντιθέσεις τους σιινιχώ� όπιiρχοuν -κι tm/Sέχοντοιι πρcιγμιiτωση. Ό ιiνθρώπινος νοΟς lχα.σε τώρσ. ιiχό�ιcι ,ια1 χείνο τό τελιuτctιο ι5.πομεινά.ρι οιύθορ μητισμοΟ ποiι δ /Sέχcιτο; δγδοος cι!ώνοις μποροΟσε να. πει πώς τοσ άνηχε. Ή lσώτιρη ιiσuι�φωv!α χι άμφιπλινριχ.ότ ητ α. τών πvιuμ.ιι.τι1C.ών ηέσιων προχωριiει ·c,σο, ώστε δρθα. !σχuρ!στη χοιν δτι ο! ρομο:ντιχοl, η τοuλιiχιστο ο[ πρώιμοι l'ερμ.ιι.νοι po \J.Ctvτιxol, πά.σχιζοιν νιχ χρcιτήσουν μ.ιι.χριιi τους τό «ρομ.ιι.ντι ,.ό χΟ'.θcιυ-:ό 184. Ό Φρi'jντριχ Σλtγχιλ χι δ Νο6ά.λις, &πω; χοιί ν&.χει, προσ1tά.θησιχν ν« όr.ιρπηδήσοuν χά.θε εύοιισθησίσ. r.ι;�χσ.ν μiσ« το•,ς χαί, ποιρόλη τήν όποχειμενικότητcι χοιl tήν ιύπά.θειli 'C'O'Jς;, νdι Οιμελιώσοuν την χοσμοθεωρ!α. του; σ1 χά. τι στiρεο xcd μί χοιθολιχή !σχύ. Αuτή, πρά.γμcιτι, ijτοιν ιiχρι· 6ως; χι ή μεγιiλη, 6cισιχή διcιcpοριί ιiνιiμεσι:ι πόν προρομcιν· τισμό xcιl στό ρομι:ιvτισμό, δτι οηλ. δ σuνοιισθημα.τισμδ; τοϋ olxcιτou δγ/Sοοu cιlώνcι ιiντιχοιτα.σ,;ά.θηχε d.πό !ξuψωμί νη ιu· αισθησicι, ιiπό ιιεγοιλύτερη «ιύr.cίθεια. τi'jς; χοιρδιιiς; χοιι τfj.; ΦUχi'/ς;•, χcι1 μ,Jλονότι σuνtχισcιν νdι χύνοντ«ι πολλά: οά.χρυcι,
228
1
j
,:.! :τηκιΨφιοιχέ; iντιορά.σει,; ciρχισα.ν νlι χά.νοuν τήν ήθιχή 11:ου; d.ξίcι xcd ξέπεσαιν σ, δλο ,ια1 χ.χτώτεριι. πολιτιστιχιί στ?ώμcιτο;. Ό lσωτεριχός ιiγώvοις της ρομ.ιι.ντ ιχfjς ψuχ'}ς πουθενά. οέν -ι.cιθρεφτlζετcιι τόσο ciμεσι:ι χι lχφρα.στιχά δσο στη μορ:pή -:οϋ «δεύτερου lcιutou» ποu εlνοιι ιiδιά.χοπσ. πι:ιρούσι:ι ατή ρ,; ι�.α.ντιχή σχέφη ,ια1 ciποιντιέ,:cιι μέ ιiνα.ρ!θμηuς; μορcpις; χοιt :ποφοιλλσ.γlς; a-η ρομι:ιντιχη λογοτεχν!α.. 'Π πηγή τούτης; τη; idί-c fixe (=lμιιονης !δέοις - Σ.τ.Μ.) είνοι.ι ξι1C.&.θcιρη: ιί vσ.ι ή ά.χ«τα.ι.ιιiχητη δριιη Ύtdι tν5οσχ6πηση, ή μ.ιι.νιcιχή τιiση γι' α.-:ιτοπαιροιτήρηση χι ή χοιτι:ιναγ1C.α.στιχή lπcινειλημμlνη τ.ροσπιiθειοι νά. θεωρήσει χ«νεις; τόν !οιuτό ,:ου σιχν Ιγνωστο. σ& ι�υστηριώδη, μ.ιι.χ.ρινό ξένο. 'Π ιδέα. τc.Ο cδεύτεροu έοιuτοσ� 'Χα.! πά.λι 6έ6ι:ιια. εfνα.ι ά.πλή προσπιiθειοι φυ-yi)ς ,ιι !χφρ«ζει την ιiνιχcινότητcι 'tώv ρομα.νtιχώ•ι νά. δπο,:α.χθοσν οτήv διχή ·τους; IO'topι1e.η χοιι -ιιοινωνι-ιιή χ«τά.στcισ η. Ό ρομιι.ντι�, σπεύ tει dπερ(cχε�-:cι. πρ�ς; τbν «δεύτερο ιοιuτ6• ,:ου, &πω; ιi περ!σχεπτ-ι:ι χύνεται ,ια1 σ' δ,τιδήποτε ι!νι:ι.ι. cnιοτεινό χιιι δι q:ιορούιιενο, χιιοτι� 1e.ι lχστα.τιχ6, δα:ιμονιχό xcd διοwtιιοιχ6. χι lδω ά.r.λώς ιiνcιζητιiει lνα. χα.τι:ιφύγιο ιiπό τήν προιγμ.ιι.τι -ιιότητcι, στή•ι δπο(α. δ� μπορει νlι. χυριοιρχήσει μt δρθολογιχ¼: 1ιέσcι. Στή φu'Υή του άπό την προιytιcιtιχ6τητι.ι ά.να.wύπτι, τό u.σuvι(δητο (πο!J -Ιjτοιν μέ ιiσ(fιiλεισ. χρuμένο ιiπό τόν δρ θολ7rιχό νοΟ), ιiπ' τό όποιο πηγ6.ζοuv τά: δνιιρcί του ιχεινοι ποuνοιι ιχπλήρωση των lπιθuιιιων του χι ο! ιiνορθολΟΎΙχ!; λύσεις τωv προ6λη1ιιi-.:ων του. Άνcιχοιλύπτει δτι «δuό ψuχέ� ζοΟν μέσα. στ& στήθιοι του,, ιτι 1C.&.τι μέσα. του νιώθιι -κοι! cnιi φπτοιι, r..o!J δέν εlνα.ι τιwτ6σημο μί τbν icιuτό του, δτι σέρ νει μlσ:ι του τόν δα.lμονα. 1e.cxl τόν κριτή του - χοvιολογlς ιiv,,_κ?:λύr.τει τdι 6α.σιχ¼. δεδομένοι. τη; φuχοινά.λuσηι;. Γι' α.•}. τ6ν, ,b ό.νορθολογιχό lχει τό d.νεχτ!μητο πλεονlχτημ.ιι. δτι οέ•; ύπ6χειτ:ιι σέ σu•ιειδητό ιλεγχο, πρcίγμ.ιι. 1tώ !ξηγετ. Ύ ιιι:d !�ιι1μιά.ζει τ¼. ιiσuνείεητ!Χ, σχοτει•ι¼. {νστιχτιJι, ,:!; δνιιριχt� κι tχστιJιtιχί, χ«t�iσειι; της; φuχijς; xcd Ύtι:ι.τl φά.χνει σ cιύτtι; vtι, 6ρει τήν !χα.νοπο!ηση πού δtν εδδοχει v� το� δώ; σει ή ιir:cι.θής, ψυχρή χαι 1e.ριτιχή ·ι6ηση. «La seosιbιlιιe ο
229
esι gucre Ι:ι 4u:ιlίιι; d' un grand g,:nie . .. ("' csι η' est ρ.ιs i.on coeur, c csι sa ι�ιe qui fait tοuι.ιι (=ή ιύcuοθη� δι/ι λου δέ·, ιrνσ.ι !διtτητα: � τρα:τη; μ.εγιιλοcpυtαι..... 1:' ιιδtήν δλα τrι. χίνιι δχι ή χα.ροιά π«ρ¼ ή χιφοιλή - Σ.τ.Μ.), δ r:ω; i:ιιl:ια lγpσ.φι ίνα:; τtσο δφι� οuπριz;,icι; δαο δ Ντιν -:ερ?, 185· i·,τ!Οιτα, τώρ-:ι τ¼ π<ίντα: ιiναιιiνοντοιι νά προίλ· fk,.,,, i:-:� -:b s:ιlιο morιalc τη; λογιχi);. 'Από δω mπiζιι ΧΙ ή π/αττ/ ?1ί; αμεσt; tμτ.ειp!ε; XCU Οtιι.θiσεις, ή lγχσ.τιίλιt• Ψrι ατή στιγμή χαt στή φεuγοιλέοι tντύπωτη, χι ή λοιτρι!οι τοi) :νχα!οu :-:ιρισ.σ.τιχ,;ιϋ γι&:. την ιπο!α: 11ιλi δ Κο6cιλι;. Όαο πιό αuνταρ1:tχτιχό ε!ναι τό χiα;, τ6οο πιό λα.μπpό ιlσ-:ιρι 4λ· ,.ι;�.,ν ν¼; εγει :iπ' 1:t·�τ�. '.\..� Μι -::ηγ�ει ή λα.τρι!α. τ,;ιϋ μuιπηρι•.iιδοu; x1:t! τοΟ νuκτερινοΟ, τοΟ ιiλλ6χοτου χα.! τοΟ ποι• pi;ινου, -:ι:ι!) τ�μ1:tχ,ικι:ιΟ, χα.! τι:ιΟ ifαY't'10μ.Q,tt'Xl.iϋ, ,:ι;ι!j δια6ολ ιχο0 χα! τον ιι.α.χ!i6ριοu, τοΟ παθολογιχοΟ χαt τοΟ δtι· στροι.μιιέ•ιοο.ι. �Αν χα.•ιεt; χαpι:ιχtΤjp!σει τιν pι:ιμ1:tν-,ισμό cr.ι;;ι• ηαη το νοσοχομι!οu•, &πω; (Χ!:ινε δ Γχa.ιτι, ciσ�οιλιiις θά τόν ιiδικήσει πολύ, ιiλλ¼ ή iοιχ!α οι,jτή εrναι ciποχαλuπτιχή, ι. ατω χι ιiν δέν Ιχοuμι χ.ατ¼ νοϊ! τόν Νοδ¼λι ; χσιι τον; ιiφο pι�iι; CΠ!J:ι; δπο!οu; λlει �τι ή ippώστιισ. ε!νοιι χιίνη τ.ι:ι& ξεχωρ!ζει τόν !νθρωπο ιiτ.ό τά φυτά χα.! τά ζώα. Γι¼ τόν pομσ.ντιχό ή ιiρpώtr:ιισ. εrν�: χαί πάλι μι x«l συι.ιιpωνοΟσι μi τό μlοο; του; γι« ·χ¼θε τ:ι· pιoptOJL�, γ ι¼. χά4!, πfpισ. χα.! δpιπιχή �LOp;rfj. 230
Γνωρίζο�ι δtι �!η ό Γχαiτε ι!χt ιιιλή-πι γι¼ την φι'J· -::i Υ.α.ί την i•,ιπiρχιιοι -:ων μοpψιίι·, χ.ι iν θuμτ10ο� τη φ�ά°"!. τοu_ θ& χα.τα.λιi�μι γισ.τ! _ol !'άλλοι π<ίντο: τbν ).?· ·:,ιρ:ι.ι.,ι.ι·ι α·,άμιοα ο-:•:ο; pι:ιμ�ιχοu;. Ομω; δ Γχσ.!tt Ινιω Οι φιύτιχε; τ!; περιορισμiνι; μορc;ιί; tτj; τίχνη; μονιiχ,ι δ -:α·, -:!; μι-:ρ-:ι�ο! ιιέ τbν σ-ηχιχριμl·ιο πλοi>το τη; ζω",;' ci.•,. τ!θετ� ot pομοιντιχοί θεωp!'iΟοοι.ν ,ιά.θε τι ξιχάθοι.pο χι δριστt· zb έν8!Jγενιίι; λιγ6τιιχ, πι:ιλ1τιμ? ciπδ την ci.νοιχτή χι ci.νιχ· πλήpωτη δuνατότ ητσ., στην δποCα tχχωροϋσι.r.ν τ¼ χιχρο:χτη· ?tOttY.& τ7ι; &τ.:ειρτ,; ci.'lιir.w�η;, τη; ο:Ιώνιοι; χ!νrιση;, τij; ιiλλο:γij; χοιt τη; γον ιμ6τητ� ττj; ζωf);. Κάθε στlpεα μοp· ;iι, Y.!Xflt :i·ια;ιf!λCiγη σχίψτr Χtι! χiθι χσ.θοpισμiνη fX'f pαση τ η θεωροuοι:ιν νιχρ'i) χαl φεύτιχη, γι' σ.δτό χι Ιnινοιν, πο: p¼. τιν σ.!,;θτ,τιχι')ι!ι 't"OIJ;, ·,¼. οιι.ιοupι:;1111 τb lρτο τίχ•rtj; σά•, Ηιγχ6ι.ι.ινη κι οιδτιίρχη μορφή. Ο! όπιρ6ο>J, τοu; χι ή οιό· !ιι:ιιρεοί,-. -:ι:ι11;, ή d.νiιuξη χι b ΟΙJ·ιδ'Jι:ιομb; τιίι11 τιχνιίιν :iπ:ι μiρw; τοu;, b σ.uτοσχεδια.στιχό; χι Ιiποσπcισμιιτι1'b; χοιροι· χtήpι:ι; τοi> δ�οu; τω;, i1οιι.ν ι\r:λω; Ο'Jμr.tώμι.ιτι.ι τη; Ο'Jνα μιχt,; tl)'J; τ.pοοr.l.λσ.ση; τη; ζωi);, στην δπο!α: χρωστοΟcn•ι aλη του; τή•ι !διοφutαι, δλη τοο; την Ιντιτσ.ιι.iνη ε�οθησ!α χ: Εσt0ριχ'1) δ;uδipuιa.. Άτ.ό την '&ιtιι.νωτσ.ση χοιι μιτιi, tb iί-:ι:;μο ιfχε χιiσιι χάΟε έξω-:εριχό τοu στηριγμ-:ι· tξα.ρτιότι.ι·, � :IJ τ�ν έι.ι'Jtό ':Ci'J1 Ζr:ι:,ετ.ι μtσα του νά φ«�ιι γι¼ tο+,θεισ. χι lrι'tε γ ι:ί ':(ι"Ι ί,ιυt6 tO'J ivttitι{ι�νo !πιιpη; GΠOUOr.ιtόtηto:; χι ι!r.ιφοu lνο ιι.ιφipοντο;. Τήν πε!pι.r. toO χ6σμ.οu ,;:ήν Ιiν-:ι %αll:τ.:.Οοε �λο χσ.ί πιρισο6τερο μi την πε(ροι τοϊ! ιιwτοΟ τοv 1C.α.! τελιχιk χσ.τivτηοι ν¼ ν ιώθιι δ-τι ή ,τνιuμcι.τιχή δpσ.�· �16:fjtι.ι, τb pι�μι.ι των Ο-.'.χασιιιίιν χαl tών σ.Ισθημ.6.tων χι δ δρ6μο; πού δδηγετ ιiπδ τη μιά πνεuιια.τιχή χα.τιi.ατσ.ση στην Ηλν; ε!ναι τ.:ι? τ:pι:ιγμι.r.τι:ιι¼. ά.r:ό π1ν lξωτιρι χή τ:ρcιγμσ.τιχό τητο:. θιώρησι τbν χ6οι�.ο 6.πλή πρώτ η δλη χι όπόστρωμι.ι τίυν διν.c1Ιν to'J έμπιιριιίιν :.ιαl τόν χρηοιμCϊπG!ησε σ¼.ν :-:ρ6ο χημι.ι γι¼ ν¼ ιuλrpιι yι¼ τόν tor.ut6 ,:συ. c"Ολσ. τ¼ πιpιστα· τιχά πι; ζωt,; ι..α..;. φpονοΟοε ό Νι:;εiλι;, •ιlνι:ιι ύλιχ¼. iπ} 1 τ¼ δ?tοιι.ι μποροϊ!μι ν¼ ψτιι\ξουμ.ι δ,τ ι θlλοuι.ι.ι τ¼. π¼ντσ. ιι αι χp ν !χοι μ ιd; ιiτίλιιωτη; ιiλuσίδcι; . Αύτδ σuνιπιiγιtο:ι ι.
231
ξιuτελιαμό 1(,u τ'ij; ipχ'ij; xcd τtι; 1(σ.tιUηξη, wv ριύμ,.tQ; -:f1; tμ7.ιιρί�, 1(,.ί -:oi) τ..ι;-;ιιχqι.ενον χιχl τη; μορ1γτ1; τι;v τιλιιω· μ.iνοu Ιργοu τtχνη;. Ό � γ!νιτ«ι �πλή &iι1Wλpl« γιci χlνη:,η πνιuμ,.-:ιχή 1(: ή -:!χνη τuχαιιο δοχειο μiοι� �b � ποtο uθορlζοντ«ι γιci μιci στιγμή τci mριιχ6μ4να:. τη; lμπιι · Fl�. Έτοι ιiνa.χύπuι ίχε!νο; δ τρδπο; σχlφη; πw ιiπ�):fι· θη"U αu11r.1cι1oιαιρχ!,.(occa!Jiona1iJ.m) το(ί ρομα:ιτισμοι:; 186 δηλ. ή Π'ιι·.ιμ,.-:ιχή r.ρwlπιση τ;σ,j την r.ρa.γμ-2,τιχότητ,. την διa.λύιι σέ μι¼ σιιρ& ιiνur.�στcιτων c,,.ιντuχιών, r.oiι ι!νa.1 ίγ· γινω; ιiΜνa.το ν& χa.Οι;ρι 'J{Ιι:.σν, αέ ciπλi χ!νητρι� πνιuμ,.�· xi), δηιιιοuργίαιι;, σέ χσ.τα:.ατcίαεις ποiι όπcίρχοuν προφcινω;, JΙΟ'Ι%Υ.,_ Jι¼ -ιό σχι;r.ό \ι& 6tδΙLtώνtt tb άτομο την ϋπσ.ρξή 'tO'J, την δι1tή του όπmωη. Όσο r.ιό ιi6ριαται. !ρι δί�οvtι�, νεφι· λώδη χα1 •μ.σuσιχ¼.» ι!να.ι αιύτ¼ τ¼. χίνηφ, τόαο πιb ζωηρdι r.cίλλεtαι σ' ιiντa.π6χριση tό όπο,ιι!ιι.ενο ποi, τ¼ 6ιώνιι' δαο πιb άr.ι=τ?;, ci�a.θή, χ,.ι ιiννπ6σταιτο; ι!να:.ι 6 χδαμ.ο;, τό σο r.ιb !σχvρό, πιό !λιύΟιρο 1tιi! πιb a.ύτ6νι;μο θ¼ ι!νa.ι τό a.lοΟηψιι τι;i) ιi-::6μο,.ι τ;ι;,:, ιiγων!ζιτa.ι γι¼ ίr.ιδολή. Μι¼. τί το ιa. στcίση ιιπcφοΟαε νdι iιιφ,.νιατιi μονάχα. σέ ιι.ι¼ν !σ-:ι.ριχή χοιtiατ,.:,η στην bπι:.!σ. -:ό ¼-::ομο fιτα.ν χι6λς ιλεύΟερο χι tξσ.ρτι6ταιν ιiπό τόν ta.vtό του, ώατ6σο ιiχΔμ-2, fνιωθι r.� σ.· · r.ιιί.gο)·r.rι χ� tριοχ6τσ.ν σί χ!νεvνο. Όλο; δ lr.\οιιχτιχό; ύποχειμενισμδ;, iι ιiχσ.τa.ι14χ'Ιjτη 6rψή πpό; ::νιu1ι.α.τι1tή ειιu• p:,'fση, i r.¼·.n:ιi ci•,ιχα..,ι;π:;:τ,t,;,; Υ.ι σ.�τ,;,!Jπιρ6α.λλιμινο; λυρισιιό; πj; χtιι ν,;,ύργια.; τlχντι; μπορει νά tξηγηθετ μον«· χα. ιιε τ,:.:; •., το διχσ.σιιb το) έγώ. Ό ρομσ.ντισμh, δ!ν μποριι νci χα.tα.νοηθιt πσ.ρ« μδνο ciν τόν lξηγήσοvμι μί ιJ¼:,η την ιiα-.ιμψ1·ινία. τι:.ύτη χ� τlς όπιpcιιν«.π),ηρcitαιι; -ποiι f,!J!J.V τυ· πιχίς γι¼ τb χειρα.φιττ1μiνο χι cir.ογοrιτιuμlνο άτσι'° τη; μι· -;ιπαναπα.τιχτ,ς r.ιριδ�οv. Ί( mλιτιχή μετα.ατροφή τc.υ ροιισ.ντιαμ,;,u στή Γιρμα.ν!α. ιir.ό τή cptλιλιύθιρη ατή μονσ.ρχοσυντηρητιχή !ποφη, δπω; i1t!ση; χ.ι ή ciντ!Οι-τη τcίση ατή Γα.λλ!α. χαl στην Άγγλ!a. (ιδω rσω; μί τρ6τ:.ο πιό πιιλύπλοχο, r.ι.iι τa.λα.ντεv6τσ.ν ciνtι· μισα. στήν Έπα.νιiστσ.ση X!U στην Da.λιν6ρθωση, ill¼ στ� ι,οjν,;,λ6 του lνσ.ρι ιονιζδτι�ν 11! τη γa.λλιχή tξlλιξη) , #ι·
r.ou
232
'":!J.'I l:ηα.,ί; μt;·/ιiχ,:ι ZΠttOij Ο poμa.v'":\0\Lb; εpισχΔ-:a.ν ο: Cίt• ψ7p:;ύμινη σχlση μί τήν Έπσ.ν¼01σ.ση x!J.1 ciδ ιά.χι;πα. fιτ,. l<:Cίt\LOς νi πι�ι σέ στcί:,η ci-;τ(θιτη ιiπδ τήν προηγούμενη. Ό γεpμa.ν ιχό; Υ.λa.σοιχιοιι.ό; lτριφι σvμπιiθιιι; ατή γa.λλι · χή 'Επα.ν¼πrιοη χι iι στοργή τι;ύτη lγινι ιiχ6μa. 6σ.θύτερη ατό γ.;ρμa.vιχό PQ\LQ.\lttcηι.6, δ δποιο;, κα.θώ; σημε!ωοι�ν ο! ΙΙ:ψ.1 κα.! Oilιht:y ::οτ! δέν -Ι,τα.v δλ6τελι� ciπολιτιχι;Ι87 Μ,νά.χa. χ«-:¼ τη διιipχaισ. τG)ν νa.πολε6ντιιων r.ολέμω ν χα· τ:ciφερa.ν ο! άρχ=ις τ¼;ει; ν¼ χιρδ!σονν τοu; ροιι.α.ντιχο\ι; μί την π).εuρ¼ τi); Ιiνt!ορα:.ση,. ·roa.ιu την ι!σ6ολή το,) �ατ:,λlοντα. ατή Γιρ:ιαιν!σ. ι:;! c,,.ιντηρrι-:ιχίς δuνιi;ι.ιις lνtωθ11ν iπδλv-ιcιι ciσφa.λεις Y.t i,σιχ.ν •πιφωτιcη.ιiνε;• χιχl Ιiνιχτιχi; χι�τ� t�n τpδπο wuς -:ώρα. δμ�; r.ι;,:, μa.ζ! μί τόν νιχη:;:ι�ρο γ«.λι.ιχό o-:pa.τb ciπιι λοvσa.ν ν
:�ττι-
« · 233
τ!α.;• ιlνι.ιι !ξι.ιφιτιχά. wπιχτι, Ή άpχιχή r,ομι.ιντι;ποίrιση -:i1 ; Ί�πa.ν!iστ�; ιι6νο ποi.ι σuνιπιφtρu ιιιά. τδο'ο περισαότι: p!.1 6!ι.ιιη άπδppιψή � xa.1 χι.ιtο.λήrει στήν τι.ιu-:°:-ο!η� το� r-�:ιι.ινtt'J}Ι.Οόj μ1 'tYj'I )Τ/Σ).ιν�pΟ(ι)αη. Σι ιιιdι lποχη πο� στη .1οοη tb pομι.ιvταb .Lνημ4 Ιy.α.νι αtήν πραιγμα.τιχdι 5ημιοuρ· γιχη ΧΙ lπι:ινα.!fta.τtχή 'tOU ��η, δiν ύπηpχι ΠΙά. OOtC (να.; ροιιι:ινtιχb; αtήν Γιpμα.ν!a. πού νdι μήν ιlχι 4λλα.ξrmιστήσιι -::r,ό; τb ιτ.J·,π,ρ,1 tιΥb xtAl μι:ινcφχιχb ιπρι.ιτ6r.ι&ο188. 'Ο yillιxb; ρ')t,L«V'tlCJ\L�;. r.oiι crn; cιρχ.ι; 'tW ήτι.ιν •λ'J γι:.τεχν:cι CfUΎ6.�1,1ν• 189, r.ι.φlμιινε ψιρi�νο τt,; Πο.λι•ι6ρ· ιιι,1αr.· ί-:;ιιμε ιιετ¼. τά. 1820. Μι:ιν6.χι.ι στb δεuτιρο ιιισb τη; δι· Χ�!:ί�; τr.Ο 1820ίειλ!σσετa.ι σ' ι;ιιφιλελιύθερο χ!νημα. πού aι�;:υτ:ώνει to�; ,ιιιλ).ιτιχνιχ!Jύ; 'tW OXO'ltO'J; Ot 4νο.λοy(α. ,,t την -::ολι-:ιχή Έπι.ινi-r.ι.ιση. Στ+,,, 'Λπλ!ι.ι, δπω; χι.ιι ατή Γιpμιιν!ιι, ό ρομα.ντι� εlνι.ιι iρχ.ιχιχ φιλιπα.νa.cπα.tιχό; xa.! γίνιτa.ι σuντηpητ ιχb; 11!.Ινιiχα. χ2.τdι τή διά.ρχι ι ι.ι του πι:ιλiμw ίνcι.ντ!ι:ιν τι:ιυ Ν cιπολiονm' μιτ,¼. τdι χ. p6νιι.ι 'tO!) ιtολiμοu, π4ν· -:ι, 1:, χά.:,ει χa.ιΨ.Juργιa. στροφη χα! ξι.ινι.ιπλησι6.;ιι τdι προγι νtσnρa. lτ:ι.ινι.ι�a.-:ιd Ιδεώδη τοu. 'Ε::ι:;μiνω; ό ρομα.ντισιr« -:ελι χ¼. σ-:plφιτι.ι: l.ν:χ.ντ{ον τη; Πο.λιν6pθ� xa.1 t�; 4ντ!· ap2.π,;, χα! στη Γαλλίι.ι χα! στήν 'Απλίι.ι - xcd μ4λι01α no)/1 πιb άπr;φι.ισιστιχά. r.a.pά. ή τ:ορε!ιι tων [5ιων tων πολι· -:ι χω·, γεγονότων. l'ιa..ί μολονότι ή φιλιλ�θιρη ι�ιι:ι φα.ιν?· ιιε•,:Υ.J.ι iπιχρα.tιί c.-:i σuν-:iγμ.ιι,:ι χαl στοu; Οισμc;u; τ�; Δu π1;, ώr.ό�ο iι �.ίγγ,.ρονη Εupώπη - μ1 την φι λr;χι.ιπι�ιαn· Χf/ ι;[X',YGμtXTJ τη; πολιttΧή, tι; σtpΙJtτo11pι:LτtXA; Xt {μ.:tιptΙJt· λισ'tιχί; μονα.pχ.!ε;, τό: σuγχινtρωtιχdι • γρα.φει οχρα.u,ιΔ οι οικη-:ιχ¼. σuσ-cήιιιι.τα, τι, �ποχιιtι.ιστημlνι; Εχ� λησlι; 1t1J! tί, χρα.-:ιχί; θρτ,�tε;, - ιιν� !ξ!οου 5ημισυρrημ.α. ΠΙ' 1Ιαλι •ι6ρθ�· ιίνι:ιt χα1 ,:ο!) δt�ω":tCJ\ΙO!) Χ� εfιw.ατι t ξί"Cι'J 01χ2.ι�λογη1ι.iνοι νά. δοΟ\ιε στό·, ειχι:ιτο lνι:ιτο αlών� ιιι ¼ πιρ!οδο ά.•ι't!θιση; πρb; τό mtO\tα 'ti/; ..Επαν6.στι.ι.αη. ?¼v ,:,,� θρ ι6.μ&u των !δεών τ�; !λεuθιρ!οις χα! τηι; ttρo6· �,,.., 190. Ό\•, tι ν:ιπολιόνπιι:ι α.,j,οχ.ριιτορ!ο; ιlχι χι 6λα; ση· . · μiνιι τη•ι χι:ιτiλ'nη tώ•, ιi-:ι:.11ιχιπιχcί)ν tδιωδω•, π1; Έ;tΙJ -r.a.-,.,,;, iι νίχη -:G1ν σuμμά.χων πιiνω στb Να.πολίοντ2., ή Jι
m
231
r,i1 Σuιψ:ιχία. -.ιι' iι Ηο.λιν6ρ0ωαη των Βοuρeώνων δaήγησι στήν τιι.ιιωtιχη pή;η ιι! τό δέ χοι:tο ιγδοο ι:ιtώνι:ι χα! μ1 'tήν ίcέι.ι τη; στήριξη; ,:ι;Ο χρ4του; χαl τη; χοcνων!cι; r.6.νω στό ciwμo. ·0�ι«ι>; -:b n•,ι:jιw. τι;::; ιiτο,uχισμοϋ δl μποροt)αι ,;ι& ν� lχτοπιστιι ιiπό τόν τρόπο σχiφη; χα! τήν Ιμαιp! α. τη; ·,t:ι; γινιd;· το'jτο 1ξr1γιι την ιiντ(φι.ιση ιiνιiμισα. αtήν 4ντι ,q:ιλελεύθιρη ::ολ ι tιχη χι:ιι στl; φιλελιύθερι; χο.λλιτιχνιχί; -.ιίοει; τη; t ..,,χij;. Γι¼. 'tήν Παλιν6ρθωαη, ή cπpαι,tωtιχή πιριπιτεtcι το:; Ί\a...ολίον-:ι:ι tίν f,tΙJtν tίτ:οtε πεpιο�ότιρο ιiπό tb ιiντ!στοιχο -:,;iJ τ:ολ ι t\Υ.Οϋ lγχλήιι οιtο; τοΟ 1789, l.νώ ή 1tpώτη Αότοχpcι· -:οpίι.ι �t'L\I 6.π).ω; ή σuvιχιση ti/; 1t2.pανομlοις χ«ι τηι; ιiναpχ!οις. Ο! μοναρχιχοl θεωροΟσι:ιν σiν 1ν6tη.ι:ι όλ6χληρη την iπι:ιvι:ιο-:2.tιχή xa.i ν:z.πι:,).εδντειι.ι, lποχή, σdιν αuνιπή ύπονό· μεucτη t�; π ο.λι«. τ4ξη, 1tp2."(μ4tων, τη. wι4ι; tεικιρχ.(οις Υ�ί των πa.λιών διχ2.ιωμά.tων !διr;χτησ!�. Κι ή Αότοχρ11το· p!ι.ι, παρά tl; ιiντιδραιαnχί; tιtσιι, τη;, '1]τιχν 'tόσο πιό ttολύ !r.ιχ!νau-,η &,ο φa.ινδtι:ιν •ιά. lδρι.ιιώνιι t¼. lπιuύγμι.ιτι.ι τηι; Επa.νά.οτι.ιαη; χα.! ν¼. δημιοuργιτ � νlιι χα.� tαορρο :-:iι:ι;. Σ� i•ιtίθεαη μι δλη tοuτη τή'Ι έπ2.νΜt11,ιχη mpCo5o, 'η Ιl11λιν6ρθωαη σήι-ι.α.νι τήν ciπι:ι.ρχ.ή μιi; χα.ινοόργιr.ι; lπο• χή;. Περ!σωσι δ,τι μποροuσε νά. πιρισώσει χιχ! προσπ4θφι νdι δη�ιιοuργήσει μι¼. προσcιρμογη 6.νά.μ.εΟΙJt σί δ,-:ι 4πό tO'J; r:ο.λιο!ι; θι?μuj; aιν i,-:a.ν εuνι.ιτb νά. 4Τ.'Ο'ΙC4τ!J.Οttιθει χ!Χ! σ� �,tι δί•, f,tιιν 1tι¼ δu\ια.tό ν· 4λλα.χτιι cπov; �t�νούργιοu;. .\πό π1ν ιlr.οφη ι.ιuτη δ\1ω;, ή Πο.λινόpθωαη '1]ta.ν μονά.χιι ; σuνlχιση τη; νιιπολι6ντεια.; πιpι6δοu· ciνtιπpοσώπεuι ''tόΥ ��ι_ο ciντα.yωνισμb ciνciμισι.ι cπ!; ιiρχt; τη; 'Ε::α.ν�α.ση; �tι.ιι ?-:ι; !δiι; το� ancicn �gime - 4ν χα! μ1 τή διι.ιιpορ1 &tt � Nct."t!jλiων τ,Οελε ν¼. διcιπ,ρήσιι δ,ο πιρισσδτιρι.ι 6.τ:ό d tr.ιτιύηιατ2. τη; 'Επαινά.οτa.αη '1Jtαν δuνcιt6, tνG> ή Πο.λιν6ρ· θω ση τ,Οιλι νά. ξεχά�ιι ι δσ11 μποροΟσι άπ' ιιύτιi. Δiν πρi· iuι νdι αιt!;tι μοσμι α.Ι)τή ,:η δtcιfopιi, μολονδt� ή Πο.λιν6pθω ;rη ιlρχι.,ι μ! την ιtσαγωγη μιi.; χcir.οιοις χιι)Αρωαη; ιr.ή � τη; 6ίοις, την όπο:ι.ι χα1 ή 'Επ2.νiοt:χ.ση (πού πcivt:ι �ιiτρεχι τ�·ι χ!νοu·ιο ν¼. χ6.σε ι τη ςωή τηι;) χα! ή Α6τοχριι· 23!',
:ορία. (πσ:ι ιiπειλοϋντιιν ιiπό δε�ιlι Υ.ι ιiριστερlι) -fισ!Ι.ν ό.νιιγ χ!Ι.σιι.lνει; ν:ι μ::τι:ι.χειρίζeιντιιι. Βέβι:ι.ιι;ι δέν lμπαινι ζήτημι:ι ά.νιχγέννησηι; tήι; έλεuθερ!� τηι; μεσα:!� τιiξηι;, ο' ιiντ!Οεσr, πρό; τή στρα.τ ιιιι-.: ική δ ικτα.τι,ρία. του Να.πολέοvw: ή έπ!φr.ιση μιιiς χά.ποιr.ις τέτοια:; !λεuθερ!α:ι; ιiνα:cpά.νηχι μ.ονιiχα. lπειδή τώριχ., 6.ν-;i γιά 1ι.ε1ι.ονωμένα. πρόσωποι, �c.α.τα.δ ιώχοντ«ν xcιl ζη11ιώνοντα.ν δλό χληρει; τιiξειι; xcιl δμιiδει;, μ.έοιι δμωι; ατό τ.ι.!Ι.!σ:ο τηι; τι:.ιξιχ�ι; τούτη ι; χuρια.ρχία.ι; ι!iι; lνα. σημεlο ύπο λQγl�οντα.•ι ή lλεuθερίιι τοΟ χι:.ιτι.ι.στα.τ ιχοiί χιiρτη. Ή Πι:.ιλινόρ θιοοη ήτιzν σέ θέση νιί έπιτρέψιι στόν έα.uτό της την πολuτέλειι:.ι νz ε:νι:.ιι ;;ιό ιiνεχ τ:χή ιiπό τοίιι; προχα.τόχοιι; τηι;. ΊΙ ιiντίδριχ.ση !!χε θρια.:�6εύσε ι σ' bλόχλr;ρη τή•ι Εόρώπη χι οι φιλελε�θ� ρει; !δέει; γ!νον-τοιν λ ιγότερο lπιχ!νδuνει;· οι λιχικ της Ευρω πης ε!χι:.ιγ χο•Jρι:ιστιl ό.π; τ� έπιzνι.ι.στι:.ιτιu χα.ι πο�ψιχιi lγ χειρήιια.τα. χοιι λcιχτα.ροϊ;σα.ν ε!pήvη χι�.1 ήσuχlι:ι.. Εγ ινε δu· ·ια.τi1 1ιισ. 6.•ιτσ.λλα.γή ίδεων π ι ό έλεvθερη ιiπ' δ,τ ι fσι;ιμε τώ ρα. χα.ι δεν fιτα.ν π ιά\ 6.νοιγχα.tο νlι όπσ6ά.λλοuν σέ χ.υρώσειι; ,;ι.,, 1-;ρ-:ιπόλλη 'Πj σι δριrηι.iνε; τιiσειι;, a.ν χοιι τό πολιτιχό πλιι.!σιο των παιχ!λων χα.λλιτεχνιχων προσεγγίσεων �ταν ιi Υ.pι6lσ-:ι;ιτα. cι!σθητό. Στη Γα.λΗ?. οί pιψ,:r.ν-.: ι κrλ r.ι,j τοανοιχ'Υjρvσσο•ι ται ιiρχιχ:ι όπα&ι τοu νόμιμου τιγεμ.6νι:ι χα.ι χληριχα.λιστέι;, lνω την "Α1r.ισ<1ιχή πι;ι�ά&οση σ-.:ή λ,;γι:ιtεχν!α. την 6.ντιπροσωπεόοu·ι χuρ!ωι; οι φιλελεύΟεροι. Δεν ε!να.ι δλοι οι χλι.ι.σσιχ ιοτ!ι; φ ι · λελεύθ,ροι, t1 ιως δλο ι οι φ ιλελεύθεpGιι ε!νr.ιι χλι.ι.σοιχιστl�191. Ίσωι; νά μην ύπιίρχει άλλο πα.ρά.δε ιγμα. στην [στορ!σι τf), τίχVΙjς ;;ού •ιά χιi•,ει τόσο σιιφές τb δτι μιά σu,;:.ηρητιχή π� λιτιχή διιίθεση σuιι.ει6ιίζετοιι άμεσα. μέ μιlι προοοιu τιχ ή χοιλ; λιτεχνι χή θεώρηση, χοιι μ&.λιστα. δ τι δ σuντηρηtισμό; χι 11 προοδεuτιχhτητι., 'ΧUpιολεχτ ιχlι 1ι ιλώντα.ι;1 ε!να.ι ό.σόμμιτρα. στι,ύ; δub οι•jτοίι, τr.�ιεί;. Κ�ιlι χα.τα.νόηση δέν εlνοιι δuνα· τή 6.νιίμεσ,. στr.ίι, φιλελεύθεροuι; τήν χλι:ισσιχιστ ιχή νοο τpοπ!'1. χα.! σ,:ι:,ύ,; ρομα.ν τιχού,; •tών &χρων•, ώστόσο d.νιiμεσα. στούι; όπα.δούς τοi) νόμιμου ήγφlινα. ύπάρχει δλ61ιληρη δμά· δα. ;;ι-πών οτήv χ λι.ι.σσιχιστιχή &.r..οψη γιlι την τέχνη, μολο νότ ι, ot άντιδια:στtιλή μέ τι,ύ; φ ιλελιύθεροuι;, cwτol lχΟ'J'Ι )CQ.·
ιu
236
τ� •;oi) οχι τ:ιν χλα.σσιχισμο το() δ4χα. του l:γδ:ιοu α.iώνα., πι:.ι· ρα. έκεlνον τή,; έ οχηι. τοv Λοuδο6!χeι:ι f�'. Σ-.:fιν πiλη :t το:ις :tι:ίντι·1� tνσι•,τιον τοσ ρ')μα.ντισμοϋ ο( φιλελεύθερο ι χ ι ο! :;υ�ηprιτι�οι ;ιc).�σσιχιστ!,; σuμφωνοϋν άπόλuτα., γιlι τοDτr> -ι.ι η Α:<σιοημιοι οιπορp!πτε ι το Λα.ιι.αρτίνο, παρόλο τό "σUντη pητισμό του. Ηαρεμπιπτόντω,;, ή 'Αχα.οημCα. δέν Ιχ προσωπιι ιlι τ γ στ έ ι ρ τε στ λογοτεχνικό χο ι νό · μεγ λη τ.μι�:δα. . !ι τοϋ ιί -:;iί ανοιγνωσt ? r.�:ι r. ιχ ί b όποστηρ{ζιι τού ρομα.ντ� ·.( οϋα. χοινοϋ ,; χο:ι; χr.ι!. μά).ιστοι μέ _ζέση άγνωστη rσι:ι.με τώροι. 'R έπ ι -.:υχ!α ; GcnJe du C'hrιstιιιnι,;me το� Σοιτωβρ ιιiνδοu ήτcιν χ ιό).ας � �ιχω, προ.ηγούμενο γ_ιlι �ι-yο ,;r,O εlδοu; τοu, πο τέ δμω,; πρ!ν τι μετά μια. μικρή σuλΑογη Αuρ ι χών ποιημιiτων δέ•; fγ ινε δεχττ1 �c τι:-:;σ έν�οuσ:ασμό, δ:rο οι !\�6ditaιions ( =Σ τοχα.σμά _ -.τ.Μ.) :ou Λc;φαpτινGu. Με:α τήν μαχρά -.::λιι.ci.τωση τη; ι .ογο-.:εχνια;, τώρα. ιiρχίζι ι 111ά ζωντα.νή, στδ lπα.χρο πrι.ρι:ι γωγιχη lποχή, r.λο1οια σέ έξα.ιριτι χά τι:ιλiντcι χα.ί πtτuχ., . μ:'11α l;,yσ.. Βέ6αια τ; i•ιαγνωστιχό χοιν6 δέ•ι ι!νοιι μεγάλο, �μω; ε!να.ι χο ινb πι:ιίι έχτιμά, μέ ,:α.θ ι<Μμlνο tνδ ια.φέρον χι ενUοuσ:α-.μό γ ιi τή },ι,γι;-.:εχνlα. 192. 'Αγορά.ζετα.ι σχετι χcί μεγά.λοι; 6.p ι θμό; βι6λ!ων, δ -ruπος πα.ραχολοuθιι ιι! τήν με !αλvτεpη r.p?σοχή τlί ι:p:λολογιχ:i γeγονότοι χα.! τιi. σι:ιλόν::ι. t;α.νοινο!γοuν χι έξuμνοiίν τοίι, �εuμα.τιχοίι; ijρωες τ�; ήμt Fα.;. Σ:ι·ι ά.�:"Jτέλεσμα. τ�σ σχετ ι χ:i φηλοϋ βα.θμοίί έλεuθερCα.,; λα.βα!νιι χωρα. lνα; ξεπεσμό; τη; χα.λλι τιχν ι χης προσπ!i !Jε ια.; κι δ δμογε·ιηι; r.ο).ι τισμό; τοu grand siecle iiαθμ ιοιlοι όποχωpεr σ' lνοι μuθιχό παρελθόν. Εrναι ιiλήθειι;ι δτι εlχε κιl.λα; ύπάpξει μι:i lp ιοοι ciνιiιιεσοι στού, •ιiρχοιlοuι;,ι χr.ιι σταις '""JΎχpό•,r;"Jς;ο στό οlχι:ιτο l61ioμo α.!ωνα. !ιιlι, O'.jγ"Xp011QT/ ιiYQ;• Ιttσα στ�ν dχcιδημα.rχή τ� τοi) Λέ Μπptν χα! στήν ε!χcι �;ιΥ.iι dντiληφη τών ιiντιπιiλu1ν τοu γιlι την τέχνη, ένώ στο -�χ -:ι�? ογ?ο? είχαμε ίνι:ιν πολu π ι ό β!cιι ο άνταγωνισμό άν:i.μεσα 0.ό αυλ:Υ.ό ρσχοχό χcu στόν σ.�ιχό προρ�ντισμό - ώστόσο • � • • _, • •�πιχρα.t!Juσε ""•νο λιχ,.i. CιιαpΥ.ε:α. Χιιτά: τη' ν� tοίί ;ιncιcn ,.:gιme βα.σιχ¼ δμογενέ; 1yουστο, μιl.: όρΟοδο;!r.ι τij; όπο!ο.; ο! ίχ θρ �-θεωρο � �ντα.ν πάντα. οlιν lτεpόδοξο ι χι ιiμiτοχοι . Kov :ι,λO'y., οtν Ιίπηρ;ε ποτέ πρα.γματι'Χή �vτιμαχίοι ιiνιίμισα σ!
237
Χ�.ί.ιτεχ'Ιιχί; .ιiιπ ι;. Τώρι:ι, ιiντlθιτι:ι, ύr.iρχοuν δul> ιεισ?ΙJ !αχυρι, δ�ιάδι, η τουλ6.χιcπο δυl> t>μιοι, ποu ιiπολι:ιuοuν -:� ΪGιο γότ;-:F?. Κι:ψι¼ 6.r.b τι, ιiντι:ιγωνιζδμινι; τ6..αιι; δίν lyμ 6.πολυτι:ιρχιχl> χι:ιρι:ιχ.τήρι:ι οδτε χυριι:ιρχιι 6.ποχ>.ιιστιχά: � χι;π& μlγισ-� μLρ� ιττην r.νιuμι:ιτιχή eJiιe· ιiχόμιι χ.ι:ιι μι τ& τη νίχ-η wil ρο1ιι:ιντ ισμοiί δίν uπιiρχιι r.ρόwπο «ρομαντιχl> γοi)οτο• ιιt την lνν0tι:ι δτι ιlχι uπιiρεει χι:ινονιστιχl> χλι:ιασι χιcπιχb '(QGat?. 'Ασφ«λω; χι:ινtν«; δίν ξιφιό-γιι ιiπό ττ;ν 1π ιρροή τ-:ιυ, δ ιόλου δμω; δίν τό 6.νι:ιγνωρ!ζοu•, χι δλο:, χα! μι.;. πιiλη 6.ρχlζιι lνι:ι•,τ!ι:ιv οιύτ,;() τοu γούσt0ν, σχιδbν τι:ι.υτδχρ'> νσι 1u τήν !r.ικpιitΥJσή του, μίσι:ι cπ/) στρι:ιτδπεδο τών Ιχπpο· σώπων WJ των (δι ων. Ή σύγχρουση ιiν-:ιμαχ6μενων χι:ι)J.ι τιχν ιχών τιiσεων ιlνοιι τώρσι !ς(σου χι:ιρι:ιχτηρ ιστιχl> γνώρ: ΟJ.14 tf/; χι:ι>.λιπχνιχης ζωη; δσο χι ή μισαλλοοοειι:ι τοΟ χοι νQu ιiπίνι:ιντι σ-:¼ χι:ιιΥ(;νργιι:ι χινή1'4tι:ι. Σ! uθι τι ποu δί μπορι! νdι χι:ιτw.ά.διι, ή Μtιχή tιiξη �ιτcu την πι:ιρου· -,(ι:ι lμτ.:ο:ιγιι.ο� χι:ιl περιφρόνηση; xal τιλιώ 6.πορρίπτει γιi λ6του; ιiρχ'i); τού; 'ι/&ωτερι�. Ή διι:ιχωριcπιχή γρα.μιι+1 6.νιίμισι:ι σ' οι!οfJητ ιχή δρ!κιδο;lι:ι x«l 6.VGρθοδο;ίι:ι βι:ιθμιι:ιl:.ι tξι:ιλεlφετι:ιι χι ή δ ιιiχριση τε>.ιχ& χιiνει δ>.η τη; τη σημ« · σίι:ι. Σί >.ιγο όr.άρχουν ιiπλώ; φιλολογιχ¼ cχδμμι:ιτι.ι• χι:ι! l!L· φο.ν!ζιτcu uτι ποu προσιγγ/ζιι σi μι& δημαχρcιt!ι:ι τf/, φι· λο>.r,γιχη; ζωf);,. Ή χοινωνιολογιχή κι.ιινοτομlι:ι �u ρ,;μι:ιν· τισμοΟ εlνΙJΙι ή ποlιτι1CD1tο!ηση τη; τlχν-ης χι δχι ιισνiχι:ι μί τήν lν•ιο ιι.ι δτι οι χι:ι>.λιτtχνε, χι οι αυγγρι:ιφιτ, μπσι/νοuν c,t ϊ.?λιτιχdι χδιιμι:ιτσι, ill¼ έπ!ση, χι δtι ιι.ιτφρwv -:ήν χqι· μι:ιτιχή ϊ.ολιτιχή μ!οι:ι ιττην tοισι την χι:ι>.λιτιχνιχή ζωή· «Vous verrez qu' il faudr.ι finir par aνoir ιιne οριnιοn))
( =Οiι tt!tt τ.ώ; � ύποχpεω&οϋμι στl> τι>.� ν!χουμι γΥώι�η - Σ.t.Μ.). ι!νι.ιι τα: μeλσιγχολιώ λδγισι ιvΙ>; lxlι Y.tιxι,j �,; tπcχ�;Ι93 χι δ Μπι:ιλζdιχ χα.ριιχτηρίζιι στι; lU\ι�ions perbucs (=Χι:ιμlνι.ι 'Όνιιρι:ι - Σ.τ.Μ.) τήν χσι· τιiστ ι:ιση μl tά: πι:ιρΙJΙχιiτω λ�ιι:ι « Lcs royalistes sonι rom:ι· nιiques, les lίberaux classiques .. , Sί νου:; ftes �\ccιique, νous η' nurez personne pour νου�� (=ι;;! 6!Χ.σιl6φρονι;
ιlνσιι ρομcιντιχοt χι ο{ φιλι>.ιύθεροι χλσισιnχ.ο!... νΑ•, τυy,_bν 23!!
είσι.ιι έιtλιχτικό; 8i•, θiχιι, χι:ινι.,ι.ι μοιζι σι:.u - Σ.τ.)Ι.) , Ό lfπa),tdιx !6λιr.ι ;ιχά.θψ τή'Ι ιiνσι�:&,:r�.'1/ ά.,:ι.γ11σιι6τ η-:ι.ι νdι :ι.ιχθι!; μt τη μ:dι τ.:λιυρdι μlσcι στη ι.ι.ιγιiλη διι.ι�χη, ιι.ο· νίχσι πού 1/ χι:ιτιi.σ-:ι:ιση �τσιν χιιπω_ r.ιb πολύπλοχη ciπ' δ,τι -:ή·, περιγ�,�ιι ίοώ. Ό cmουοοιιδτιρο, lχπρδσωπο, τf/ς «>.ογοτιχν!ι.ι, ,ών φνγiδων• ι!�ι δ �ΙJΙτωβρι!i•,δο;. Μοιζι ιιl τl> Ρι;;υσσώ χ1ιι τ�ν Uύρωνιι, εlνι:ιι ιιιdι i:ιi τ!ς πιό σημοι!νοuσι, δυν<ίμιι; ατή διι.ι· μόρφωση ,oi} χι:ιιvούργιοu ρ�·,τιχο,:; wπι:.u χι:ιl σ¼.ν τt,οιο; τ.ι.ιlζιι ρόλο cia-jγ,ιριτσι σπουδuδτιρο ciπ' δ,tι θά. διχι:ιιολογC'ιi>· :.ι ·ή ι;uσ:σιr.ι χή .ιχό ιύρωπι.ιrχb 'fΙιι· νόμινο μetά: την πτώατι τοΟ Νι:ι-τ:οllοντe1t χι !χφριίζι ι τi α.ί ;'Ιήιιι:ιτι.ι δλων τό'>ν ciνώτερωy τιi;ιων. Ό Ρι:ιuσσώ ciχόμι:ι 'iι · ,,ιp ι γιι&tt �τcιν δυστυχισμiνο;. Τά: nι:ιρiτ.:ονι.ι Π"ΑΙ τbν στι· ''?χωροuαι.ιν fιασιν δ σνγχpC'ινο; πολ ιτιcη.L.Q; χι ή ά.νιΥ.ι.ιν.Sττ1 τu :_ών σuμ6ΙJΙτ:χuιν χοινωνιχων μορφών ν' 6.ν��:(jχρ:θετ ατi; ..νιuμ:ιτιχi; -;(iυ ιi·,iγχε;. Φι.ιντcχζδτσιv μιi τιi.ι!ω; συγΥ..ι· ι ? � νη, 4•1 χι:ιl ιiπρΙJΙγμσιτοπο!ητη, χ.ι:ιτciπι:ι"'Ι), μiσι.ι στην itoi cι τά. παι;ιiπο.,ci του θu. γιι.ιτριuσντι.ι.ν. 'Αν-:!θιτΙJΙ, iι μι· λqχολ/οι τοϋ Ριν! ιlνα ι ιiχ.ι:ιθόριcπη. Γι' ιι.ι}τόν δλη ή ζωή ΧΟ.τί·,τη� δίχω; νδτ1μι.ι.· .,ιώθιι μιά:ν &r.ιιρη, lξηρμiνη λι:ι· Χt:iρα. γιdι cιγ6.πη χι.ιι συντροφιιi, lνι:ιν ciδ ιcixG!tO πlθο ν' ιiγ-
�ι,
239
��ι;:ιν -,ί -.:pότ:ι;: ti,; χ:ιλλιεr,Vι1ι.iνη ; χοινωνιοι, χοι1 πον χροι τοϋοα.ν tbν «χοινωνιχόι τοuς χοιρ<ιχτήροι, δοισδήποτι ποιp:ι· χωpήσιι; χι iν γ!νον.-.�ν cπbν τρδ7-.ο l;ωt,ς τιilν 1tV&UJMnix6'ι-, «d.οτtpων•. 'Qστm ή Ιπιρροή �ν σ:ιλονιών στη λογοτιχν!οι α!ν Ιrc:ιν !ιιισ:ι δημιοuρyιχή, ποιρόλη τήν ποιpώθηοη πού Ιδωοι cr.o\l; wyγρη,εt; τη; tποχf/;. Άππιλι;ϋοοιν lν:ι δf/1 ια. στb ιr:σrο οι πιό πολλοt ύποχύπτοινε χωρtι; οuζ'1)τηοη, μιι!ι σχολ� χ:ιλοΟ γοuατοu 'JU (νιχ διχ:ισ:ήριο r.ώ Ο\1'(1tCΙλώντοιν γι� ν ά::,;φcισ!σιι τη ιι.οίρcι -:ων λογοτιχνιχών σuρμ.GΊν, δι6).οu δ\J.ω, χ:ιτι.Uληλο περ!-yνpο γιι!ι τη δημιοuργιχή σuνερyοι σ!α. μι¼; lι\'4Οοιι;. Άντ!θι-.::ι τό cenacles των pομ4vτιχG)ν ι l να.ι f'λιχiς wλιτιχνι�ι; σuγχεντρώαεις, cπlς bποιις τό «χοινωνιΥ�• στ,ιχει� ύr.�ωρει χαιtι!ι πολu, προποιντbι; !πειδή οέ χiθε r:ερiπτιl)οη ιιύτ¼ σχημα.τ!ζοντα.ι '('jpω 4r.ό [να. σuy· :•.�κρψiy, χαλλιτlχν'Ι') χι ιlνοιι πολύ λιylιτερο οιύστηρ& χλιι ιπ¼ !,: δ,τι χα! τ& ιιιό φιlιlιύθερcι σ:ιλ6νιοι 'Εδώ lχι ιι� .,., Ύi·ιι.:ι: ι•iπρδσ�ιχtος χ�θι σuπρη,iα.<;, χcιλλιτίχνης χ;ιl χ.ριτιχ6;, πού ιlνοιι lτοιμο; νό: μπιτ ατb χ!'Πjμοι, 4λλ¼ γ{w; ν::ιι ί:κ:� χαί α-J:ιπ:ιθοΟνται μίλη τι;ϋ xr:.ι�v. Είν:ιι ιiλήθειοι ιτι -.:ι;ύ:η ή δεχ,ιχ�τητα. χι ή d.νιiμιξη !ξοισθινlζιι τb αχο· ).�..ιχό χοιp:ιχ.tήp:ι wu χ.ινήμ:ιw;, διδλοu tμωι; δlν lμr.οο! ζει την d.νd:πτuξη μιi; δμογινοΟς ιiντlληψης γι& την τiχνη χ:ι.l μιd, Μινή; χ:ιλλιτιχνιχ.η; τ:ι.λιτιχ'i)ς. Σt d.νtίθιοη μt ::tf"(Ινiστιρι; σuνομιwώσιι;, 6 χuχλο;, cπbν bπoto τώpοι l ;ελίσσε-:11.ι ή cριλr:.λογιχή ζωή, t!ν εlνι.ιι οuν4:Οροιση δ!χω; lr.!χ.ιντρο, !πω; στη Γοιλλ!ι.ι τοσ lέχοιτοu &y!α;,J cι.lώνιι, ο-j :,ε λi!Jχη � Υ.:tψt·ιι!ο, δτtω� στήν Άyγλ!οι, πα.pdι δμά.δα. μοι· Ι,,ε!ιfνη yύpω 6.π� 111& προ,ωπιχδ�ητ11, πού ή δμ4διι την θεω· ;,:ι t:in:ι).6 Πj; -ι:ιι �-:.� -:ήν οι�θεντ{:ι τη; ά.ν«γνωρίζιι ¼ νιπιφuλοιχ τα., !ν χι eχι π4:νtα. μ1 τοi.ις δροu; μι� χοιθοριαμi· ··η; :,Υ.έπ.; δ:ι�χιiλι;;., τ:ρ�; ιιcιθητη. Τούτη ιlνα:ι ή πρώτη 'f
240
IG
241
χ).1ι,σιχfι; λ!.γ!.uχνί�. Ό ρr�ι1ιψ;ι σ11.ό;, iπό την Uλη μι· pιi, π1ιp:ί τήν πρ"6ληιι1ιτιχή tαχύ τών a;tοiJητιχών τον ciρy_ώ•ι, � άχριει;,; ί;�τ!σι; :η;, civa;πτuσ,ιι μι:ί σχολή μ1 διδ1ι· anλla. r..ι,j μ1tοριι ν¼. διa;τuπωθιτ χ1ιι ν¼. δι�a;χθιί. Τήν l_,w. χi1 τ-,u Υ.λα.σσιχια�ι.οΟ δλδχληρη ή γQ.).λιχ ή λοyοτεχν!1ι άπι; τιλοuοι μι¼. μιγ6:λη σχολή χι Ι•ι1ι !•; ι!)'.{σ γοmο !πιχρ1ι-:ο&οι ,· ίί..δχλ-ι: pη τη Γ<ιλλί1ι" ο[ ει1ι,;ω•ιοϋνtι; Υ.Ι οι iνtιiρτι; l�ι προσωποί)ν μιdι δμά.δ1ι πιipa; πολύ διιiσπαρτη, ώστι νιχ t· vι:ν,.ι -:ί; t•Jνi:ιιι; -:τ1; σ-::ί πλ1ι(:n1ι ί•ιb; κοι�οΟ προγρ2.1ψ1ι· το;. Τώ ρa; δμω; πού ή γα.λλιχή λοyοτεχ•ι!cr. lγ ινε τό tttδ!o ιι.cίχΥj ; ευό μtγιiλω•; χα.L αχεεδν ίσω•; μερίδων., τώρα πού -:ό π1ιρ�ιιγμ1ι -:-ij; πολιτι�ιtι; ζωij; π1ιρστρu•;ιι του; σ-Jγγρο:!ιt, . διιγειριι νi �ι1ι't'Jπώσt:ι•J·; Y.f;JliJ,Ιr.ttxι'L προγρ6:μ\ι1tt1ι 'X:U του; την tπιθυιucr. iνό� ήriτη, τώρα, τέλ�, πού ο! χ�ιτιχν�χοl 71.ι;;ο;οι τi'1; Υ.ΙιtΨ:.υργι,.; -:ιiση; ι[ν1ιι αχ6μ1ι -:!.σ, 1ιιι ι1ισ1ι1'η·;ι σ-:οι χι i·,ητ:χ�ιzοί, ,7,,τε .:ρfπιι ·ι:ί οννcφιστοΟν χα.L νά χt.ι· aικο.:οιηΟοΟ•;, -:ώρα ίφt�:ιε χι δ χ1ιφό; Ύt!.ι τή·ι ίε�'JΤf/ λο· Ύοτεχνιχών αχ?λων. Σττ1 Γ;χ).λ!1ι τb ρο111ι•,τ ιχό χίνtι\14 ιίχt π ιρισσ�τιρο �ή ί.ογι;τ:χ·ιιχη; αχι;λη; άr.' δ,τι στη Γιρμa;ν!1ι, &:ου r.ι;τέ δ�ν ι!χε .:ρ1ιyμ7.-:ι,,1ιz: -:�::, Χ1ιθ:φ¼. .ό χλ1ι,:;:,ιχό !οεώt:; -r.τ1� τtχνη, δπι;'J ι;ί ρ��α.νtιχι;ι χ1ιτ¼. r:�λίι μεγιiλο μlρο; οννι χ ι::1ιν ν' �:ι.-:ιι.ο•,θοϋν τ¼. r.!.ίλιtιr.ιχ¼. ίaεώδη toO 'Χλ:ισ· σΊ�ι σμο'j )'\ δϊ.ΟU aχδμ1ι ΧΙ ή θιώpφη τοi) yJ..�σ:χισιι!)i} ε! χε ω; ίνι�. ση,ιε!ο χοιρa;κtήρ1ι ρομcr.ντιχδ. ·οπ1ι1; χοιl νά.χει, , -ι1 :ιι;μι ι1ιτιχή δομή τη; λGΎοtιχνιχi'j; ζω� �τοιν πολύ λιΎδ· �ερr, ίι ι;,1ι·,τ,; ir.' ισο Τ:ή Γ1ιλλί:ι Χ!Ι! a'Jvtπώ; ή a'Jνquotι)· ,η τών συγγραq;tων -χατά λογοτεχνιχ-iι; σχολές; fιτιιν ,ιιιt ).ι• -:-6τερο ;:χiΟr.ιρη. Στή·ι 'Λγγλ::ι, δr.!.i'J ή δι&.χpιση χλΜσ:χι .ηιοΟ χ:ιί ροιισ.•,-:ισμοΟ ι[χε χ6.σtι τό r.εριιχ6ιιεν� ,:η� cι.-:ό τb διύτιpο μισb ,:oQ δtxoιtou δΎδοοu αtώνcr. (lπειιιή, ι:ι.; ,:,; r.ο�ιε lτσ:, a•v (ι;.ηρχι ά.λλη λογ:ι,ιy_νία. ιiπό τή ρσμ:ι-r.ι· xi1), ;�:�·,ενt; ιί�ο:.ι; λογοτιχνιχή αχαλή δ! διοιμο�ώθτιχt, ,,1:: κι έιι;,a;ν!σtηχι σtό προσχήνιο ,ψισωπιχότητα ιι! �b χ·jι:,ι;; ;-,7.r;ιι,pt?μέ·�υ δ�λ,,u19Α. Π6.νt1,1; 'Χαl -:;. γ�- ί.:...;.ι c�ιt.icl<·� ιi-κ6μ1ι. r.ι,λλέ; φορί; δtν εlνοιι τ(ποt1ι τ:zρισ,&· 212
":•F' ir.ό λογοtι;ι;ιιχ:; χλ!χι; πrh αυνlχονtQ..Ι ιι.ον6.χ11. μί τό χοινδ tO'J; !δ(ωμα χι άπiξω φιιCνονt:ι.ι � αυνωμοα!α, !νω a. -r.ό μ!σοι μ.οιιiζοuν CrιΜ;;Οι:ινο μποuλούχι ήθοπιιιιί)ν. Στην r:ρι�.γμιιτι,ιδ-:ητ:ι. εlνι:ιι αυχν¼ 6.πλώ; πολφδχα.ρε, αlρισι� � -pλζι'γ!ρι;! δμιλι;ι σuζηt-Ιισεων, γι¼. τοiι, όπο!οu; τό δδγμα εl vοιι crnouδa;ι6-tιρσ άπό τήν κρa;χτιχή ,ιαl ή 6.ιι.οιβοιlοι διοιιpορ« ::ι� ένδιηέροuσι:ι cίπό ττ,-; ¼.jιοι62.ίοι π�. Ένtούtοις, :�ιαl στη Γα.λλlοι ,ια.L ατή Γεpμαν!οι τό poμ«Vttxlι �νημα χa; r7χ-:ηρiζετσ.ι ciπό μινα.;ιi; w τοΟ �ερι· ζωμοο τοu;. ΊΙ σ-Jγχώνευση τ,;,ν Γ6:λλω·ι ρομ:ιντιχών σί διιογενή δ μi5ι.ι λχε1ι{νει χώpι:ι την ίοι,ι ίr.ι;χή ΠΟ'J ή χιι ινή γ νώμη ιnρ:�Η�ι ϊ.��; tb φιλι,.ευθερι,;μ6. Γύρω στ¼. 1824 ή Glolκ: iρχζει ν' iπr;χεί lν:ι.ν Υ.'.Ι.t•,ο1ργι? τόνο w τούτη tπ!στ;; ι!· ·,χι Υ.ι ή χι:,ι;νολ'.γίι.ι τών r.:;ώt111ν -:1ιχτιχων αυνοιγπpιων στό •'Οπλο,ιπά.σιο•. οι 'ΧUp ι6τεροι ρομ1ιντιχοι, πριιπcr.vτός δ Λcr.· 1 -!.1?-::ν-:.;; Χι δ Ujγχώ ι[νι.ιι ¼Η1θιι:ι r.ώ; {;11.ΧGολοuθοϋν ν¼ ι{ ' ι1ιι νοι�ιμ6:,,ρ,νι; ύ:τοοτηριχ,:tς τη; Έχχλησl� χα.L τοο θpδ · Ί'./J, �μ,,1; δ ρο111ι•1τισιι�; Π!Wει νσ.ναι άπο'Χλιιστιχb. χληpι· �:�� χ,.\ ιιι;•;7.p/,.ίt!.;. JΗ.ιtω; ή r.;;1ιγμαtιχή illοιγή δ!ν O'J\L· ·�:ι.ι·,ει .:ρίν 6.π� τ� 182ί, ετ,ιν ό ωγχώ γρ6.φει τό·ι πιf,Ι�ηιιο πρ6).ι;γι> cπόν Κ ρ ό μ β ι λ τοu x:d ιtαηγιττσ.ι τή θlση δtι ι ρ-:.μ.:ι.·ιtι?}ιι; ι!ν:ιι ό φιλελzuΟιρισμδ; τ,;; λGΎσttχνC�. Στόι lδισ χρόνο lπ!ση; οί π(ν:ιχι; τών χuριοtίρων ροιιοιvτ ιχών \tι!γρ4φω•, rιο:ρι;υ?ι«;οντι.ιι στό Σ1ιλδν γιά πρώτη φοpdι πι· ptο:,7ό-:ιγ0ι· !χ1ό; d.r.ό δώδεχa; ζωγρηιιt, toO ·Νuλ1ιχροώ
οι
243
ι,
ίχτ,Οεvτο.ι ά.ντιτ.:ροαωπιυt ιχ¼ ιργοι τοϋ Νtι6ιρι& ul το� Μποuλa.�ι. Tb '11.0t\lb δλι1tιι μ1tpοιπ6. 'tOU ινοι ,ιλα.w, ουμ r.οιy1; χ(νημοι ,ιοιί ι;,οι!νιται ν• 6.γχa.λιω;ιι δλδχληρη τή·ι �νι'J:ιοιτιΥ.ή ζωή τη; χι�ιnc χα1 ν& !ξeισφοιλιt;ιι πλήρη 11.οι! -:!Ϊ.ιιι-,,;ιχή ν!Υ.η τotl p�ντιομο,:1. Ή σύ; Υ.ι ή ά.vτιοι�tιχή tOU °tά?Tj, ΠQ'J εσ.Ομιαια Y.puata.λi.c�\ltta.ι ο! ει5ηιι:ι, tχφρά.ζοvτιιι lντι;νδuρcι ιπδ τιλιυτατο ρομαντι'ιlδ cfn.ιcll." ;;!){ι cτ.ιγχ.ιντρώ-.ιει οτb στούντιο, δτ.ου 'ιlοι.t0ιχοGοι δ θεδφιλο; Γχωτιι, τδν Ζερjιρ ντι ΝεpΜλ, xal τ<ι!ι; c;{λou; ,σ-.ι; τη; δδι;ϋ •ιtέ Ντι:ιυα.yιινi. Τούτη 1) ά.ποιχ!α. tών ωλλι· -:εχ�ων μέ τ�ν 4ντιφιλ ιοταtσμ6 τηι; χα1 τη θιωp(α. τηι; Ι' art JΙΟιιr Ι' ;ιn εl·ιαι τb θιριιοΥ.+,r.ιο το<} o,jyχp7ιou μ,ιι;εμι-,μ')�. Ό ιι,ιοiμι')(.Ο, χοιρι:ιχτ+,ραι;, μ! τδν 61tοτ!) ουνήθω; crJ· Τι.ι-:ίζttοιι δ ρ,μοιντιομ6;, διι).οu δ!ν fιηι·ι 1;ιιρχτ;; χ,cz.ι;α· κιτ,pι:τtt'ιlδ 'toi) χινήμοιtGι;. 'Από -:b Σοιτω6ριiνδο ci); tb Λο.· \lCXf,ί\lO, ι γa.λλιχb; ( .,, .α.νtισμό; lχπpοσωπι;Οντοιν σχιοbv ¼1"'.0XAιιcm1"k 6.πδ 4ριι:το,ιρd.πι; 'ιlt ciν μιtά τδ 1824. δ1ν ttpo· ιiσπιζι πι& δμδφων« τη μι,νιιρχ!α. χαl την Έχχληο(α. Lvwu 'totι; ωι; ιν,. σημιιο 1tοιpιμιινε ά.pιοτοχpιιtιχbς χαι χληριχ6;.
)(?·,¼χα Π!)λιί οιγ¼ πιρ,16.ει '!1. ήyιοίοι toO χιν+,μοιτο; O't4 Ί-L· ρ ια των πληδι(ων Β('ιltωρ« U1ί-pώ, θι6φιλοu Γχωτιι χι Α λ!ξσ.νδρου ΔουμΔ χαl ιι!)ν6.χοι λ(γο πpιν 4πδ την Lπσ.ν6.παtαη wu 'Ιούλη ή πλιιοψηφ(α. των ικιμαvτιχων 4λλd!;ιι τη σuντη· f,ηtιχή τηι; οτiοη. αιvτω; 1J προώθηση τGιν πλη6ειοιχΔν 0t,0ιχι!ων οι ιιρώτη μο!ροι. ιlνοιι ,ιιδ πολιί αύμπτωμοι παρ& a.l�� τη; Π?ΑΙ'tt'ΙΙ� iλλoι.yfj;. Προηγοόμινα οι ιωτοι c,,..ryypα• φιι; προοcιρμδζοντι.ιν οτδ ουντηρητιαμb tGιν 4ριποχριχtων, ινcίl τώροι ά.χδμ:τ. χι ο! 4ρισrοχρατιχοί Σοιτωδρι6.ν� χα1 Λοι· 1 ι�ψ:!νο; 1tεpνiνι cπήν ά.νtιr.ολ!τι�. Ό bλοινι:ι. μιyαλύτι p?ι; περ ιοpισμb; τη; π�ωπιχτ;; tλιυθιρ!α; όπό τόν Ki?O· λο Ι', ή ,v.ηpι,wπο!ηοη ττ;ι; δημ,δοιο ι; ζω�. ή ι!σοιγωι� tή; Οα•ιατιχij; r.οιτη; γι¼ τη 6λαοτήμι«-. ή δ ι6.λuοη τη; .evο φρουρi; 'ιΙοι1 τη; Βουλή;, 'ιlt ή 1W6tpνηοη 1) διοριομ.lνη μ1 ειiτ:ιηιοι χι6λ CΙt; "7ιτσ.ν �εχ6.θσ.ι>:', δηλ. δτι ή Ι[�ινδρθωοη 0�1ιοιινt τδ 6ριπιχό 'tl.λo; τη; Fιιtα.νάατeισηι;. Τωροι τ¼ πνεuιιαιτοι αν· ντ;λθαι•ι lr.l tiλΟ'.ι; aπό τη μι-:ιποινοιπ2.τιχή tι.•.ι; 6.τ:¼θεια χαι τούτη ή iλλοιγή διά.θιοηι; lξα.ν6.γχιχ.οι τόν Κ6.ρολο 1' ν& πο.iρνει δλο χο! ά.vτιοpCΙtαtιχ6uριι μt�. 4ν τ,θιλι Υ& χροιτηθιt οί 'IICΙttcuθuνoη tπιt�δμινη γι¼ ,wβiρνηοη. δαm· ομ.ένη σι aντιπ2.νοιοταtιχό: οτοιχιτcι. οι ροιιοιντιχοl, που 6οι0· μιοιια aπδχτη σαν συν2.!ο9ηση t{ιίί πσϋ ιtpiγμοιτι δδηyοϋοε ή Πa.λινδρθωοη, 6.'ιlα.yνώριοοι.ν συν� δτι ή nλοόοιοι. ιi-πιχή ti· ξη ήταν τδ !ηυr;δτιρο οτήρ ιyμοι τοv χοιθεστώτο, - οτήριy μοι πολ•:ι ισχυρότερο ά.πό την πa.λιά., ιν μtριι χωρι; tδιοχτη· ο{α, ciν6.πηρη &.ρ ιστοχρο.τίCΙt. ·ολο τι;u; tb μ(σο; χι δλη wu; ή r.ιριφp6νηαη μοιζιύτη'llι tώpι:ι. στην &.οτιχή τάξη. Ό τοιy· y.,-j'Πι ;, σ:ι-.ιοχl�w.ο; χι ύr.οχ.ριτη; ά.οτδς [yινι δ i)π' ιi;;; ιΟ. l-ιcι δημδοιοι; Ιχθρό,; "tOU;, Lνω ο' 6.ντιδιαατολή μ' οι.vtόν lιι;,οι.· •1:;ιτα.ι σχ-, tb χα,:φ1χ,ή iνθρώπινο !tιώδι; δ φτωχό;, 't{. μιο; χι aνοιχτδχαfδοι; χα.λλιtiχνηι; ποiι ά.γων!ζι�ι !νο.ντ ν � δλιιιν tών i;ιuτιλι πιχών δισμ(ί)•ι χι δλων tω•ι Ο'Jμ.ιiατtχ!ιιν ρ φtutων τη; χιχνων(α.ς. Τώρα. πιιντ.οD lπι')Ι,ροιτιι ή τιiι,η π ό, iπομ.ciχρυνοη ά.πό την ttpαιχτιχή ζωή μί τtι; οti ριι; χ.οινω· 215
νιχί; ρίζι; χιχl τί; πι:ιλιτιχέ; δισιι.ιύσιι;, τά.αη πeι.; ήτα.ν χα · ,nχ-:ηριιr.ιχή γιi τό ρσμ«vτισ�ιό ιύ&j; tςο:ρχfι; ΧΙ ι!χε γί· νι1 qκ.ινερή ατή Γερμα.ν!α ciπb τό δέχαιτο δγ&οο ciχόμ« αtώναι· xcιl ατά; δυτιχά: ά.χl.1ια ;ονη ciνοCγει χά.ΟJΙ,α d.γιφύρωτο ci νιiμισα. ατή μιγcιλοφυtα. χιχl ατού; χοινοiJ; d.νθρώπου;, στδν χv.λιτέχνη xa.l cr:b χeιιν6, στην τlχνη χtιι στήν χοινωνι· χή πρα.γμα.τιχ6τηται. οι -χ.οι τplποι χι ή α.uθά.διια των 11 πeιl μΥjδων, ή συχνά: πα.ιδιcimιχη φιλοδοξ(r.ι τοv; νά: αr:ι.· σtfαουν χtιι ν& πpo1twαovν τtν ciννr:οπτο ά.σt6, ή μcινιώδη; τι;:,; r.ρ,ΑΠiθ:ι1ι vi δια�ροr.ι;ιη�:;ν ό.:-:ό τού; cp.ισιολeιγι χι,ίι;, μJσου; &-;δρε; χαιl γvννιιχε;, ή lχuvτριχότητα. τG,ν ρούχων τeιυ;, τώv χαιπέλλων tov; χα.! τών γενιωv τοο;, τb χ6'ι.χινο γ1λιχο toO Γχωτιi, χ1 ή t;Cαου r�ρί6λιπτη !v χι lχι :-:άr.Ιι τlσο θαιμ:-:ωtιχή, \Ι(ιΟΧΙιf,iτ0; τών (ί)fλων ,W, i/ ίλιύθερΤ), ξiνοι1ιστη χr.ιί πα.ράδι;;�Τ) γλώσααι τι;v;, ο! όπερ� λιχt;, έπιΟιω:ά δισ.τv::ωμiνι; lδέε; τCιυ;, ο! 6ρισιέ; χι ο! ci r.ρtτ:ειέ; ,eιυ; - ιλcι αύτα ι!νaι ιiπλώ; ή Cχφρι�.ση -:οΟ πδ θι.υ VJ'.ι; v' :iπι;ιw·ιωθι;fιν ci::ό π1v ιiστιχη χοινων!ιι. i'j μiλ λοv τοσ πόθου v& πι.ιρaστήσουν την ijδη συvτελιΟJΙ,ένη ιi πqι6νωση α� cτ.ιδπιιιη χιχl ciτ.οδιχτη. Στη Jeune - France ( =vlιι. Γcιλλ!ΙJ. - Σ.τ.Μ.) , &πω; cw· wχcιλοϋvτr.ιι τώρcι Cϊ! civτιiρτι;, δλΙJ. πιριστρέφοvτcιι γύρω ci πb τb μισο; τοu; γtά: τό (ftλιστr:ι.t"]ι.ό, τήν χι.ι.τα.φρ6vΥ)σή τοv; γιi την Q.'Jσtηρ<ί ΧQ'.Υc;•;ισ•μνη χα! &ψ,Jχη ζωη τη; ά.σtιχiι: τi�Τ);, την r.iλη τη; lvά:vτ1a. σt χiθι τι ποφιχ.δοαι1ιχό χtιι ι,,.ιιι.Εir:ι.τιχ6, χcίθε τι ιπιδεχτιχb διδr:ι.σχι.ι.λ!α; χι lχιΜiθΤ)αη;. χliθι τ{ ώριμο χα1 γcιλήνιο. Tb αύστημtL των πνιuμι;ιτιχcί)ν ciξιων πλc;υ�ζιτι:ιι μι μι¼. νlr:ι. χ:ιπ.γορ!ιι: την lδίιι. τη; ν:� τη; σά:v πιb εημιοuργιχ� χι ινεσyινω; ckνώτιρη; ciπb τη ιι.ιγά.λΥJ ήλιχιιι. Τούτη εtνι:ιι χα:ινούργια. !δ4α., ξiνη στbν χλα.ασιχισμh προπ1ι.vτb;, ciλλ« χιχl ως [νιι σημιιο σl δ λ.,..ι; � πρσyενlστιρι;u; πνιuιια.τιχ.ού; τ.ολι-:ισ�ισύ;. φ,.ισιχ¼, �ρχι cίντα.γωνιαμ.b; ciν&.μισαι στl; γινιι; x!J.l σε r.ροη· γούιι.ενει; lποχί,; ή vιχηφ6ριι vιολα.!α. �τιιν ή δύναμη ποiι στηριζε τι; Χ4λλιuχvιχι; lξιλ!ξιι;. Μ¼. ή vιολιι!ιι εεv Οpι· Ιiμβιuι ιiπλώ; tπιιδή fιτα.v «νι»· ή γινιχη ατά:� cίr.έν:ιν·
246
247
)ί·J:ι:ιί ι:, 6iρο; to) (),}yχώ, i.έγι,α.ι ι--:ι ό Γχωτιί το& πcr.• ρcr.τήpτισι: •Τα.lν, μοΟ φαlνιτcχ.ι πώ; ιlπ.οδλα.wθηu; �:ν τ?ύς ciπw;. Φι.ινtΜΟU, ιlπb την ποlτιση νck ιlπcχ.ιτιτ ι.ιlοirηι141 Mck δίν ιlνα.ι cwτό τb αποu3cχ.ι6τιρο. 'Η ιιοlτιση ιlνa.ι 4-.ιτι· νο6�λι; x«l φωnινiς λtξιις, γιμ.6.τι; ρuΟμό x«l μ=ιχ:ή• Ι97, Στb Ι' art pour Ι' art τtί>ν Γχωπι, .Στα.ντdιλ χa.ι Μι ρι μί, στη χιιρw;iπ;α-Jι τ� ιiπό τ!; ιδlι; τη; !r.oχij;, αώ: σχtδιά. τw; νΔ: ιlσχήοουν την τιχντι οόr.ν όπιρτατο r.«ιγν(δι Χ� νά; την ιiπολcwΙΠ\ΙΥ cn μυστιχb 1tα.ρ4δεισο ιiΜγοpιuμί VΟ αtούς χοινου; θντιτούς, fι ιiνt!θιση Π� τbν ιiοτιχb ,ι.ό ΟJLΟ π11!ζιι ιlχ6 μα. σπ!.υοι.ιι6tερο ρόλο ιiπ' δ,τι στb μιτ11γινi· στερο 1' Λrt pour Ι' art, π?ίι 'i/ ιlπό -.ι ιiπιlpνηση χ.ciθε πολιτιχij; χa.ι χοινωνιχij; δρcr.πηριότητ� γ!νιτα.ι b λό--:ε).α. ιr.:ρ6σοε1ι:π; ιiπb τη νιοφτα.σμtνη ιiστιχή τιlξη. Γ"Χωτιί χι ο! lν δπλοι; σuντροφο! τ?U ιlρνή&Υptα.ν στην c!.στt χή τιiε,η τη βοήθιιιl του; στην rιθιχή ωθuπδτα.ξη ti)ς ,uχνω ν!11;· b Φλι,ψ.πίp, b Λεχbντ ντέ Λlλ χι δ Υπωντλι.ι!ρ, ιlν τ!θιτcι, προιiγοuν � συμφ.ροντα. τη; ιlatιxij; τιiξης μt τb νdι χλείνο'Ιtι.ιι στb·ι lλε�ντινο πύργο του; χcι! νck μή νοιιiζοντα.ι πι« yι¼ τό ποt} τρcr.δ�ι δ χόσμ.ος. Ί{ πιiλη των ρομα.ντι'Χών ν& βιi).ο\Ιν τb Οία.τρο xitω ιl ttό τbν Ιλιπ.6 τw;, 'ltt lδιa.Cuιn δ ιlγώνα.ς τους γι¼ τbν Έ ρ ν ά. ν η t!iO Ούγw, 'i/ta.ν 1ciλη r.ou την διε;ήyι:ιγι 'i/ όδό; ντt Ντου11γιcιννι, ο! μπαμτιδις, xa.l 'i/ νεολι:ι!cι. Δίν τιλειωσε χ�δλο!J μί lντυπω�cr.χή νiχτι tών ρομα.ντιχών· ή ιiντ(δρι.ιση δίν !ξα:φα.ν!στηχι μονομιi; xu πίριι.σι ciχόμο: τιολυς xcr.ιpb; ώαιtσu ν! πα.ρο.δώσιι τbν Ιλιτχο Μυ ιlσχοϋσι στiι lπιφcινiστιρ11 θiο:τρο. τοο Π2ριαιι;�. 'Ωπόσο ή ιι.ι;!ρcι τον pομι.ινπχοϋ χινή�ια.τος δ!ν tξι.ιρτι6τcιν πια ά.πb την τπ.οδοχη έ•ιό; lργιιu· ών τεχνοtροπιχή τciση δ pομα.vτιcηιό; ά.r.ό χα.ι· ρ� εtχι ,cα.τι.ιχ.τήσει τόν χόσμο. ']J r.ιρ!οδο; yuρω στi 1830 αuνιπιφιριι μι¼ν ιlλλcιτή ιι.ονciχα. ώ, πpb; τb δτι δ ρομ.ι�ν· πσμb; γ!11ιτcχ.ι τώρα. όλότιλα. πι:ιλιτιχοποιτιμtvο; χcιί συι� μcr.χετ μί τb φιλιλιuΟερισμό. Μιτιi την lπι.ινά.στι.ιση τοΟ Ί,;!Jλ!ou οι π·ιευμο.nχικ -ήγίτε; τη; έποχή; Ιr,ιcιτcιλι!που·ι τήν πι.ιθητιχ�τητά. του; χο.1 πολλοl ciπ' α.uτοό; ιivτillci�ouν
,ι.ι�
248
·ο
-:i1 ί.ι..γοtιχvιχη μέ tή•ι r:ολι.ιχη στ�ιοδρομ!:ι. Άχόμα. !μω; χι ο! αυπρ11yιις πού, δπω; δ Λο:μ.ι�pτ!νο; χι ό Ουγ1ιώ, Π7.· r,1.μi�'J"I .:ιστ� τ.b λ'l'(οtιχνιχό WJ; lπ:iπιλμα., πiΣίρνο'Jν πιb ινεργό χι /lμεσο μιρο, σ-:ά πολιτιχ! γιyον6w. ά.π' δ,tι ,σι.ι:ι! τώ;;'.7.. Ό Βίκτωρ (Ηp.ώ δίν ιtν11ι ά.ντά.pτη; xcιl μποέμης, ο�τι Υ.7.! γν,;ιά.ζιt'.7.ι /lμεσα. yι¼: τή ρ�α.νπχή lχ7.p7..εία. έν'.7.r:ίον τ,;u ά.σ:οG. Μοiλλον βcιδ!ζει tό δρ6μο τi'), γα.λλιχ'i1; ιiσ-:ιχi',; τι.ί;ης σττ,-1 πολιτιχή τw ιειλιξη. 'Λ;, χιχά ι!νι.ιι νομιμ6:;ι ρον11.; όπι.ιδb, τών llουρ6ώνων, χα.tόπιν :-:11!ρ'ιlει μir,o; c:ήv !,;!Jλιο.νή Lπα.νά.στιχση χι ι!νι.ιι ¼;,οc1ω νος w.ηρέτη; τη; louλι11νij; μονι.ιρχ(� χα.ί ω.ιώ ύποστηρ!· ;ιι τίι; 6λtytι; τ,;v .\ουδοε!Υ.',U Β?νσ.πά.ρτη ωι γ!νετ:ιι ρ:· ζοαr.ά.στης δτιμοχρά.της μονiχcι ά.φοG 'iι πλεw.:,ηφιο. τfι; ycιλ λιχή; 6.σtιΥ.ή; τά.ξr,; lχι: 1eι6λ� γ(νει φιλιλιόθιρη χι ciντι· μονι.ιρχιχή. 'Η σχι ση τοu ιιl τό Νcιπολiοντα. αυμβι.ιδ!ζιι ιi. .:).tί>; ιι.t τ!; ιiλλο.γί; =-:ήv χ,;ιvτ, rιώ1ιη. Στi 1825 ιtνι.ι: ¼ χόμα. δριμύ; civtlπcιλo; τοΟ Νcιπολiοντcr. xcιl ωτι.ιριiτι:ι.ι τη ιιvήμτι -�,· μG,iχα. yu:;c,) Ο"".4 1827 ά.).λιiζιι τη mση του χι ιiρχίt;ιι � μιΗ γι¼. -:ή δ6;α. ποιj σuνι�t«yιτι.ιι yι¼ τη Γ?.ί.λ!cr. τ!ι Ζ•ιο1ιο: τ�ϋ Ν11r.ολέοντι:ι.. Τιλιχά y!νετα.ι δ πι!ι πι·ι-:δr,:ι,;; ¼:-:(,λοyητη; vh βονι:ιπα.ρ-:ισμοG, ό δποtο; !χ· ::pοσωr.ε! ίνcι τόσο ιl)λόχοτο μ(γμ.ι� ιiφιλοΟ,; ήpωολα.τρ(α.ς, cuνα.ιοilημα.τιχο() !θνιχισμοΟ xcιl ιtλιχρινοσ;, riv χι δχι πά.ν· τα. χι:ι.λοζυγιηιL•ι?>.J, φιλιλιυΟερισμ.οG. Tb πόσο ιτ:b lπι:ι.χρο πιρ!πλοχοι ιlνcιι τ&; χ!νητρcr. ι:ι.όtοu τοi> χινήμ.ι�τοι; χα.λuτιρ11 -:!ι οείχvει τi> γεr(,νb;. δ-:ι �•·.ίιι�τα. τcσο διι:ι.φοριτιχόι χι:ι.• θώ; δ Χciινι χι δ Βεpa.νςι� βρίσχοvτ«ι 4.νψ� ιποί,; 6r.wτηFιχτtς του χι δτι ιiπb τη ιιιιί ιι.ιριck ιτ:ηρ!ζετcιι ατού; "(Υήοιοu; βολτcχ.ιριχού; x!d οτοίι; χlηρον6μοuς τοΟ διwpωτι ςηιοο Ινώ ιiπb την iλλη στη ιuχpοα.ατιχή τά.ξτι, που ά.σ:pα.λιϊt; Ιχιι πli·ιω τηι; μιάι χροι¼ βολτα.ιρισμοΟ, ιlνcιι ιivnχληριχη ,ιι ¼ντιμο·ιι:ι.ρχι"Χή, συνciιι.ι.ι. δμως ιtνα.ι αυvcr.ισirημ.ι�τιχή χι Ιχει τήν. t6.cτι νιί φτιιiχνει \LUθou;. Tb yιγονb, δτι ινa.,; χa.ι "0 tχδl.τη;, ό πιρC:prιμο; Tooxt. ποuλιlιι τρι6.ντι.ι μ(ο. χι��· &ις ιiντlτυr.α. (οτι λα.δή lνα. lωtομμuριο {ξα.χ.6αιιι; χ_ιλιιιδει; t 6ι1Ο1ι;) ών Ιpγων wo lloλτcr.lρou dπb τόι 1817 ωι; τa
'1·
24!)
1�21198, ι!•;!lι τ� πι� χ-:>J::r,τi aιϊγ:ι:χ -;i,; iη.γί·,·ο,-:.7,; -;•/j Ζtαfc,1τι:;μ,;;ι; Υ.: i::J.�:ι;r1 δ-:ι iι ιιι-,:χ!α τιi�Τ/ iτ.,;τtί.ιί π.r,:, . ο:χ:•, ψr,:17. -;,;,, σ.γι;p,:τ.cί1·;, Ε!•,:χι χαp!ι�Π,�Ισ":ΙΧ� 'Γ'J. 'tΊ'ι \/ :%;η -:,;,·j-:1, �:� ':'"':�i�·,�ι -:i �;:%·1-:'1 -:ι;ι-j B'j1.-:�:ρ".,'J Υ.� !.:t :�'Χ· • · •ιv-, 'Ι • ' � .,..tt -::.ι. yG�:;, t1�t•J!Ι![,ι..ι�F":ι r,zι ::ι:ι)'J. α.• ..%•· ••Υ, • ,.,. 'ι'Χ, ,ι'.ιι�·,�:t cίr.ό π-,ιυματιν.ή Υ.α! yαί.λιτιχνιχή &::,;yη, τp:x· ,·�·jr.::x -;,;·; 11:· ρ:ι.νζiρ(,• J. Td: ,yxγ,;uiι?. α•)';,χ iχ,;uγι,·,.:χ: ::α·,-:�Λ c.: �::1:1· Ζ,;ί -:,;•,; ήχ,;/J•ι α! κ¼.nι α·j,l -κ7.!, t::ω; ε!r.c:,01111.ε, .,.,μ,;¼λ· ).ι:,�·ι cτ-'·1 •J;-:ι, ,1�•ε·J,τι -:�,j ;ι:,-11:r,ι:,'J -:ιi>·ι Βι:...,pt,:)•ιtι,•ι �.εριι;,. ι;,�-::ιρ? �..• ει.,_ -:· ii.ί.� �;:·,tι'J.":!.:ti τ:;:,�·��·ι�7. -:i,; t;:�Y..f.;. Δ! θlλιι f,ώττ,ιι.:χ i-:1 χ:χί 1:ι! ::p,;τ1γ,;1ιιενε; lτ.ι;-zί; i1 μι:�'J.!α -:¼.Ξη εlχι τά τρ:χγ,;vΖ::χ τr,;: τp:tγ(,•jaι::ι τι,Ο 'tf,::t:::εζι,;'j Υ.�ί -;,;i) χ,;;p,;'), r.ατpιc,ιτ ιχ¼ κ-:ιl ::ι;).ιτι;ιιχ, ¾π!χ'Χιp,;•,; σ.ίχο�; Y.�l τp2y� '.Jaixt'X. τ,;,� t:;,�μ�'J, ��·) εi•ι ,;,��'Ι ει6).,:,� iξt'J).�γι:, τεp:χ ιi::ό τά τp,.γr,1�ι:χ -;',) Dιpι:ι.·,;iρ,;..,, ·011111; cι·jτ� ι:;τ,,�-, i:;,., i::; τ-ί; .i,,;γ,,:.y_Λ:χ· -z:χί ει·, ii:rιιφ.,,-, πεpι�,,,:ει:,,, :χ πό tπιφιινειιιχή ιπιεp(Ι."Υj στοiι; ποιητt� των χcιλλιεpγη· 11l•ιι,1•, tιi;εω•ι. 'lI 'Ε::ι:ι.�i-,:-:ι�Υj lφεf,ε C:χι μ,;•;:iχιι r.,;ι):', r.λ,;υ.,ιl-τιρη παρ:.ιγωγή ιir:ό τ,:ιϋ,,;, τ?.ι λ!Χικό είο,;;, σt? ττ,;. πιριόδοο τij; Έτ:,.·ιi,τι:ι.ση; χ-:ιί γίρc,ιχτ,, ι::ι8tιχτι-κή 'Ιt7.l c;,ευ-:r,μτ:7.pι-ι. ::p,;σtγγιαη τij; ει·J· τεpη; ,\.:ιτι:.χρατ,;p!οις. Ό Ούγχι:, lίιόλου δtν -1,ταν έ:::χν,ι· στ6.ττ1;, πα.p¼. τι; O'JΎ'i.f,'mCΠt, Πlj'J ι_ι.cι!νι;νtοιν γupω του. 'Λ· χόιι:χ ΧΙ δ όptT,ιb; τι:.� ρ,;μα•;tι:φ.ι:ι) σiν
οι
cr.r,·, �
250
;:ι:,!ν ιiπ• 0t·,:,;•, τ,;},-, i1 Ιδέα είχε πιp6.-,ει .ιι ιiπb τό vo·j το<; Σ:ι:ι.·,τiλ. 'Η δμο:ιιότητι:ι. τ'i); cίvt/ληφης τοϋ Ούγχι\1 γιi τr,ν -;ίχ·ιη ιιί tb γο)?';? τη; δ.f,χ,;υ,:χς μ&'3'1.!� τά.�η; γιν? t\1/ lί.ο χ7.ί πiτ,ι:,έjttf,Tj. Τι).ιχi σ-,:ιπ(πτε ι μ' ::ιύττ,•; απ1 λα.ψιία. π;; 11ιγ:ιλοπptπιιοι;, ιiπό τήν t.πι:.!ι:ι. χι ,:ι! lίub στη·ι πpοιγιι,.-;ιχl,'tηt� 6p!w.οντ:ιν ποΜ ιι:χχρι!Ιι, κ_ι:ι.ι στην
1
251
:ιχt-:η:ιχ -1ιτ«ν ή yλώσαcι τώ·ι Οεc.tρω,, t!Ji> 6οuλεόcίρ,ου. Ό � οι χ.λα.σσιχιΟ"tίr; γνοιiςοντ«ν μονcίχ« γιά; τήν «χιχθι�ρό τητ� τ,;ύ λσ-γοτεχνιχοϋ θεά.τροv· οlν σχοτίζοντιχν γιοι ,ό: 6οuλε6ά.ρτα. χώ την φυχ«γωγ!α. τών ιι.αζών. •Ειpόσο όπi)ρ χε έξvφrύμ:iνο θέα.τρο χοι! χοιλλιεργηιι.ένο γρά.φιμο, ήτι:ι.ν δυ �οιτό νά. 1t0tριχ.6λί•}ει, θι�ρριτά. δ;tι γινότ«ν στά. 6οuλε6cίρτ«· :-ι::;ιc.τοv διιιu, fr.ιτρεr.όταν νό: μιλήσει δπω; Ιιθελι ό χαθέ1«, cir.ό τη σχ71νή τοΟ Thcatre • Francais δέν ύπηρχε r.ιc1t t1�ιά.χρι-:η οιαlί?ρc1t ά."ιά.�ι.εn Ot7. δtcίψ•ψα πολιτιστιχc1t χιχ! χοιν νιχΔ στρώμα.τα.. Άπό tόν Κορνέιγ χ«! \U't4, ή τρ«γω � δ!ιχ. η-:α.ν τ� rivτιπροσωr.εuτιχό λογοτεχνιχό ε!δο( τb 11τεμ π0Gtο τοu σ&:ν Π<'Jι-ητη;; τό lχανε χο:νει, μ! μιά. τραγωδία: χο:! στήν χοpυφή τή; q:, ήι171, σά.ν τριχγιχό, ποι71τή, lφτιχ.νz. Ή τρcryωδlα. u! τό λογοuχνιχό θiι�τρο φα.ν 6cισiλειο τη, πνεuμr.ιτtχi?; eliιe· έφδσο lμενε rir.ι�ρ«είοιπο, μποροuσιχ•ι «· χόμcι νc1t νι ώθουν xλ71poνbj1?t τοϋ grand siecle. ·ομω;, τώ ρα δ κΜυνο, ή"tαν ή εlσ&λή στb λογοτεχνιχό θέι:ι.τρο ε ν�; ορcίμιχτο, ποίι 6α.σιζό'tcιν ατό λ«ϊχό θέα.τρο, τό δποιο ήτα.ν ci δι cί,popo γιdι τc1t q.υχολοyιχ¼ χcιί ήθιχΔ πρσολήμα.τr.ι τ iΊ; χλι�σσιχη; τρcι γωδl� χ«! περισ
252
Ώ�.6σο, xa.τc1t ,·rι·ι Έπιχvιiστι:ι.ση iι λα.ϊχή πιχρα.γωγη r.71 ρ: . χι:ι.! πηρε πcίλι στiιν χα.τοχτι τ71; μeρικά. πcιρ: νέα. πα.pι.ιθηση σιvα., Οέι:ι.τρcι, μ! ιιορφ!; πc.ύ ciκόμcι χρωστοi>σοιν πολΗ στή·ι tπ!Ιipα.ση :ο� λογοτεχνιχ�ϋ δ�μα.τοr;. Εί•ιοιι ά.Ηιθεια 15τι σtήν Comedιc · Fr.111C'111se και στό Odeon cτ.Jνίχισα11 νi πcuζοvτι:ι.ι οι τρι:ι.γωδ!ε; χι ο! κωμωδlι; τών Κοpνέϊγ, Ρcιχ!νιχ. Υ..ι:ι.1 !ΊΙολιέροu χα.θιi,; Υ.ιχ! τi εργι:ι. σuγγρ�iων r.o::i εί.ε ε! χι:ιν πpοσι�ρμοστεf στην χλοισσιχή πcιράδοοη χcιι στό cι1).ιχ� γι;Οστο, ε:.ε εlχι:ι.ν μείνει προσχολλημένοι σ-;l; λσ-γοτεχν:χe; ιiρχέc wO ο!χ.ια.κοi> δpcίμι:ι.το,. Άπό τήν ιiλλη μεριιi; ιr.Ιι. θtcχψι:ι. τών 6r.uλι€ιάρτιι1•1 πα.!ζι;·ιταν εργcι ποίι αuμφωνοi>σα•, μt :ο γ �� χι:ι.1 τb πολιτιστιχό lπlπεδο των πλcιτύτερων μιχζω·ι. Σuγχρc.γι; έχθlcει:; άνα.φέρουν ).επτομερειαχά. τή•ι ιi�λι:ι.yή ,πού lγινι στό θει:ι.τpιχb χοινό χα.τ.χ χα! ιiμέσω; με τ,, •''ι'Ι Ετ:α.νιίπα.-:,η κ:1.! τω!ζc.υν τ-iιν lλλειφη ,ια.λλιτεχνι χών ιpιλοοοξιών και χcιλλιέργειιχ; cmc \ \ξει, τη,; χοινωνlcι; -;® γέ:,ι.ιζε ,ώρσ. -:Ιι. r.-:.tρισινc1t θία.τρο:. Τό χι:ι.ινούργιο χοινό ω1; έπι τb πλεlστο ιiποτελειτι:ι.ι ιiπό στpα.τιωτιr;, Ιργιiτε1;, μι:ι. γο:ζόr.ι:ι.ιίο: Υ.ιχ! νεαpc.·:ι;, ιiπό τοi.ι; δπο!οu;, ir.ω; πιχριχτηρει ιι;.ι� d:τ::ό τ!c πηγtr; μι:ι.,, μόλι , τb ίνι:ι. ,:p(το f,ξερε γρcιφή 19?. Και τb d.χρl')α.:ήpιο tc.i>,-; δεσπόζει lχι μι-νά.χσ. στc1t τ::),η6ειιχ � θ!οιtρι:ι. των 6οuλε6d.ρτων, ά.λλά. χώ σu�μα. άπειλε! τη·ι υτ.ιχp;η τών έπιφcινιϊη λογετεχνιχών Οεά.τpων, 1ιε τό v' i r.ι:ι;,ρ�φ� τ), χσ.ι.ύτ :?Ο κ?ιν6, ftσι ώστε οί -Ι1θοποιοt :ή; , και :?'ί Oclίon ;τ7.ίζιχνε μr.ροστi •i i Comι:dιr · Francaιre δειοινά. χ«θ!σμcιτιχ.200. Τήv lr.,χή τ71; r.pώτΥjς Αύτ?χριχτ?ρ!α;, τή; Παί.ι•ι�p θωση� χαt τη; !οuλιανη, !πcινd.στιχ.ση, στό ριπeρt6ρ10 t
τpι6upη οιση. ώοτ6αο dχό\1ι:ι dπολι:ιύει cipxιtό γόητρο ώ στε ν&. π«.Ιζιτοιι στά: χuριότερι:ι θLι:ιτρι:ι (ποιρά.οιιγμι:ι δ Γ μ ο , γ ι dι τ δ χ ρ ij μ cr. 'toO Σχpίμπ) . 3) Τό dra n-ie cn pro,� (=δριijιι:ι σ: r.εζό λόγο - Σ.tJI.), δηλ2.0τ1 τ� σ'JΥι:ιισθη�τιχό δριi:14 �ού πa.ρόμοιι:ι χι:ιtιiγιτ� ciπb τ� ο!χιι:ιχό δριiμι:ι ιiλλli 6ρ!σχι-:ι:ιι σ1 χι:ιιιηλότερο 1π!πιδο γοu· στι:;u ciπό τiι'Ι comc:die de moeιιrs (πι:ιρ«δειγμοι ό Ά 66 6. , χ οι ι τ b ξ ι φ ο ,, τοG Mπour-yu). 4) Ή ι-om(-die hi,ωι·ique, τ.οiι διν r.ρι:ιγιιι:ιτε1ετι:ι ι πι:i τ:i {τ.,;ριχ:i γε-yσν6τι:ι χι:ιι τ!; τ.ροοωπιχότητ ι; ο:iν r.ι:ιρ�ιι-yμι:ιt7. πρ� :ι:μφη άλλ¼ σ:iν ιiξ ιοπιρίιργι:ι χι:ιl πι/, μ�λλ,:,ν tπιο,,ιuι ν:i δώσει θει:ι1ιοιτιχt, σχην•; πι:ιp:i lνοι δμ�εν!, θιι:ιτρι,ιό πρα· τ,i; ('::i r.ι:ι.ρι:ιδε!γμσ.tι:ι ι!νι:ιι ποιχιλοι: ιiπό τόν Κ p 6 μ· 6 ε λ τοQ Μεριμ! lσ11μι .::i Ό δ ο φ ρ ιi Ύ �ι ι:ι τ ι:ι τolj Β:τ:: iγ χιιλι�ο:ιν δλι:ι -;¼. ..εφiμ7.t7., στ:i ό�tι;tι:ι όfε!λιι τη γiνεσή .:tιu δ Έ ρ ρ ι χ ο , Γ' τοο Δοuμ4). 5) Ή , ;1:ιdc�·illι•, ,ηλιχ.8ή, ή ιι.οuσιχ.ή χ1,ιμωδlι:ι ή cίχρι6iστερι:ι ή :tωμωδ!ι:ι 'Πού 1ι.έσι:ι τη; r.ι:ιρψr.ιίλλονtι:ιι τρι:ιγ�jδιοι χιχί r.,;·j ε r.pέ..ει ν:i Αεcορηθει iτ:ό τοiι; δ.μι�u; τ:ροορδιιοu; t'i); ό.. p!.:-:ι:ι; (σ' ι:ιύτη την Χ7.ΠJΎοp!ι:ι cίνήχοuν πλεtατι:ι (ρ-rι:ι τοu �Υ..p!μ.. ;;1::! τί,η σ-J·ιεργι:ιτων το\/). G) Τό mclodrame, μι&. iνiμιχτη μι;ρcpή, ποο τ:i 1ιoucnxιi τη; πιιρα.γειι!cη.ιιιτα. t!χιι ;•r,:·Jz ι•.' τή \':\ι•(i�,·il!ι·, iλΗ ΠΟ'J σu;ψεριt:ιτοιι tήν 00• S:.ιρή χ:.ιί πολλt; φοpί; τρ:.ιγιχή τη; πλοχή � τχ !λλι:ι χ-.ι -·ότιp7. ι!Όη, 1οιι:ι!τ!p7. 1ιt ,; ο:!σθr,•ιι:ιτιχό δρά.μιι x1iιl τό ! στι:;ρ:χό θιι:ιιιοιτιχό lρ-yo. 'Η τιριiτ.ιιι r.2pαγι,1γα6tητοι ?τi λα.ϊχά tίδη, χι ίδι:.ι• τερ1, Qt¼; δυό τελι•.ι,,;ο:!'.ι iπb τ¼; r;σ.ριχπiνω, 'Χσ.θώς χι YJ 6ι:ιθμιι:ι!-.ι ::ι.τίτ::τη τι:�) λι:�γο-:εχ•ιιχά πιό ψιλ6δοξι:�u δρi1ι:.ι· -:ι:�; πρi:-..ιι � έ;ηγΥ1θιι (χοντdι ατό γιγι:�νb; δt ι ή '&.ι:ι· .ί.-;τοιτη �·.οιΞ: τ� U.:Mp11 στί; τ.λι:ιτιιέ; ιι.i.;ι; τοο λι:ι,; -z: ότι τήν ίπιwχί1�ι tιίιν lργων που πιιiζι:.ντι:ιν την χοιθόρι· ι;:.,._., ι,: .:ά;ει; οι�τί;) τ.pι:�πιχ·ιτό; μί τήν tπ!ορι:ιση τ"ij; λσ· γι:�1ψ?!:.ι; στό ρετ.εpτδριο. Ί1 λι,,γσχριο!-.ι τα) Νιιr.ολtσντοι -z2ί tτ1; 11:ιλινδρθω-π1 ; l1,πόοι;ε � σ'J;r,ποΟντι:ιι χι:ιί ν:i -:--.ι· ρι-yρά11οντι:ιι στό σοii:ιρb λι,,γοτιχνιχb δριίμ-.ι τt ζητήιι�!Χ
«·
:!51
:τ,; τ1:ι!,.0t;
χι:ι! τά 'ijOη τiι; άρχι;,,σιχ; τάξη;. Άνt!Οιτι:ι, ή ιγιίp,7., ή μσu?ιχή χωμω�(οι χο:ι tό μιλδδρr.ιιιι:ι Ατ:όλοιur.ιν πε ρι.,;,��:r1 !).ιυθιρ!:ι, lτ.ιιοή δίν r.ιx!ρνl)vtCltV τlr...o τ.οΜ ατά σ�,6:φi χι:ι1 δ! θεωρtιυντι:ιν ciξιοι νi σχοτιστιι ,ιa.νLν� γ ιli ;ι:ι·jτ:ι. �.:.ι 0�7.-:ρι:ι -:·,Ο (ι,:ιλιι;άp-;ι;� δ!ν Ιμπιuνα.ν t1ιπ6δ:ιι στi1 ν ιiνιλέητη πιpιγρα.;>ή τών i1Οών χι:ιl των c,,Jνθη'ιtών, ή ό πr,ίιι άποιγορεuδτιχν 'Πήν Co111,(dίc • Fraιιι·:ιisc· �πό δω τ.-frrι:ιι ζι ή υ.ξη r.σϋ ci,χοϋσιχν τοστοι -:ά eιοιψ:ι xru Ο't(ί':ι; O'JY· ϊ;;ι:ι:,ι!; -.ιι:ιί -;τό Υ,1•16201 'Ατ:ό ίσ.:ο;;ι11ή δ.τ:ο•}η, ο! πιό cπ�· μι:ιν-:ιχέ; χα! τ.ιό lιδ:η:lρο\/Οε; μοpψ!; π,; lτιοχt,; ιtνι�.ι ή ν,ιιιdι·\•ίlle χι:ιί -:ό ιuλlδρcιμr.ι ιιύτί; tχπροαωποΟν την ..ραγμ(';-;ι;ιή στροφή ο:ήν !στορ!cι τij; αίιγχρονη; σχην�, χ ι i::,;-:�λι:;·j•ι τr1 μι-:ά.οι:ιτη ιiνά.μι.,;ι:ι ατb δρι:ιμιιτι,ιό ι!δο; τσ•J χλι:ια:,ιχισμG!> χι:ι1 σ' lχιτνο τι;Ι} ρομιιντισμοG. Μ' ι:ιύd; τό θf· .. τ-ί,ι π�χή φuχι:ι· :.ιτ,., ��:ιι:ι..':ι: p·ι�ι -;; χ:ιρ:ιχ-;ήρι�. 'ttι'J, δη) γι,)γ:οι;, Πj f:Χ?:Χpίι:ι ':QU, τη•ι &\J.εση τtpοαtλχuση τών οι!• -;Ο,;(;ει,ι·ι Χ?! τiJ -;:::,:·ή•,.:ά.. τοv. Άπb τ!; δv6 τοuς, τb μελό· δp!7.μι�. �y_ει τήv τ.ιό ..ολύπλ,:,χη δομή χ�ι τb mό διι:ιχλι:ι8ω· ::!,:. ·:-·ιεο:ιί•,γιχb ilv-:po. Ένι:ι: άπb τού; τ.ολ1w; προδρό· μr..-:.ι; 'tl)U ιί•,ι:ιι δ μ,;•ιδλ7tο; r.,;ύ iτ:ι:ιγγ!λ).ετι:ιι � α�J·ιοδε!:ι "-O�?;z-;'j;. 1/ ipχt.tή μοp,-Υ/ .-;i) \tt;ttι:iγεyo); lu/νr.,,J εlδr.u;, ,πr,ύ ιiχlμα σιινι:ιντi11,ε στ\\ πρι,,γρά.μμιιτι:ι των !pcισιτεχνιχών ,;'ι;;ι:ιa:άaεω·ι ·,.ί r:,:ι -b τ:ρώτο γ•;ιψr.ό τ,;,, ;:11ριίοε1γιια ε! νcιι δ Π 'J γ μ οι λ : ων οι ; wϋ Ροuσσω (1775). Αύτό -.ι,. iι i,;ε,,1ρ!:ι τ-;,; ::.ν,οίι.ιπ,; ττ1; δροιμι:ιτιχτ,; cίπ,-.γγε Υ.ι:ι-:' ι;•jσ!,-. μt.ϊp�1j; πολύ Π:Χ· ):cι; μέ σu•ι,;οι!ι:ι (ιι;'J?tΧΤ,; .: ; .•ϊ!ι:: i7.ι.λη .::,1γ·:ι τοΟ ιιιλ,;�ράμ:ιτο;, πολύ πιb γόνψη :t�? -:ιχνιχή ιiτ:οψη, [lν:ιι τ.; οtχι:ιχό δρά.μ:ι τών ντt λσ. Σιι1':J· .,�, �-,:ι·ιτzρ,;ι, )1.ρ?:: 1ι:χί Σιντι:ι!'Ι, τ:ο-:�χι γίιει Π(Ιλiι δτιιι'.ί· τ:1t; τ.ί; χι:ι:ι�τι:;ε; τ:ί;ιι; iπό τr,v Ε..ι:ι•,ιi.,τcιτη χι:ι! 1ι.ι· -:i, .;ι:ι:τί:.ι; :ο·} ·�.. ερ:,,:ι!οΟ η-;r,,, χι i1θιχολογιχQ\J χ:.ιp:ι11::"Ιj p1.. -:,;;,,. Ί\λλ¼. τό σπeι,,aχιό:ερο άρχίτuπο -tι;Ο μελοΕριi:ιιχτσ; t! ναιι Yj r.ιχντ,;μ!μ7.. pa111omimes ω�ιυι·iques et roma• ιιι•,φ,ι·,, i�ι,,; :ίτ:-:.zι:ι;.Q�ν-::ιι, τ:ρωtQcμ,;ι:ιν!;ο•,τιιι στό τείtυ· τ:ι!ο -:ρ::'J .:,;i) GtY.'7.'";1)\1 ιγδι;ω cι!ώνι:ι. '.\ρχlζοον ι,! τη ο ι�;-;ρι:ι· Ύ!-L¼-:ι�τη μ,,Α'Jί.ι;γιχών χι:ιι π�ρι:ιιι,,Οέ•11ων"()ιμ2.-.ω·1, tπιι>; � '11·
οι
255
κ
ι
ο ι μ ω �ι ν .,., Ρ ι:ι χ λ iι ; χι:ιt Υ/ Ό ιι Τ ιί λ Τι, ή Ό ιι ο p φ ι ά ·ι1ι:ιί τό Σ ι δ η p ο Ο ν ll ρ ο σ ω • π ι ι ο ν , cipγ6τιρι:ι φω, χcιι θειι.6.των σuγχ.ι.ιιρινών, δ r.111; ή Μ ci χ η τ ο ϋ σ τ p οι τ η γ ο Ο • Q ς. Ο: π:.ιντο1ι(1ιι; ιx•j:t; σννi10ω; ciπο:ιλοΟντ� ci,ιb tεημμtνε; χιιι θ-J!ί.ί.�ι�ε:; σχτ1·,έ; σνγχοί.λη1ι.ί•1ι; χα.::χ ,bν 'tptπo τηι; ίπι θ,ι�ρησης, χιιιρ!; δpγι:ινιχή σΙJνοχή χα! ορα.μιχτιχtι ιiνιiτmιεη, χ-:ι.! c:.χι:;r.�ύ,;;υν ν:ι aημιωpγτpουν χα.τιχστιiσεις, στ!.; br.o!ι; .ιύι:,ιι:; pti.? r.:.ι!;ει τ� ΙΙJ=ίFtώδις χιιt Οχυμι:ιτοuργιχb στοι· χεiο, y:ι·,τiσiι:.ιτ:.ι χιχ! ,.•,ιν:ι:.ι:cι, 1ιτ.ου•,τp!'.Ιύ1ιιι:ι χ!ιl τιi,pο: Μι τό·ι X!Xtpό πιιριιι�iλλονtι:ιι στις 11,φο•ιωμtνις Ο'ιt'Ιjνίς αν•ι· τσμε; ιεηγΥjtιχέ; ση1.ιιιώσιι; w διιiλο,γ οι, χοιt μ' ιχότό τόν :ptr.ΙJ χα:τdι τtjν 'Επι:ιν6.σw.ση ο! r.ι:ιντ-:.ιι!με; ιειλ!σσοντι:ιι στί; ..εp!ε::,γε; ψantom1mcs dialogιιi'<', {=;;ιιντ,:;μ(μι; οιαλο,γ: χέ;-Σ.τ.Μ.) χι:ιi ·;ι).ιχ-i ατό melcιdrarnc: :, grand ψectaclι (=1Jtχμ!ιτιχι-::1t? ιιιί.tδpι.ιμι:ι Σ.τ.Μ.), τό δτ.-:.Ιι:; 6cιΟμιιιΙ� χιiνει w 'tόν χα:ροιχτήρcι ,c.ομμιχτιοϋ tir.ό ϊνι.ι θtα:μ.α Χ"-! τ� :ιι:;υσιχιi τ,;;υ στοιχιια χι.ι! γίνετα:ι 'tό θεcι-:ρικό fργο μηχι.ινο::,· p:ιiιών, ;;0•1 ε!ν!Χι Οιμιλιcιχτ;; ση11οισ!α:ς γιά την !στορ:ι.ι τοi) O.:i:poυ στiι a:χιιτι;� Ινcιτο α:lών:1. ΊΙ π:!1υοιι:tτιρη lr.!οpιιπι r.ο!Ί ιiσχ'fιθrιχι r.ιiν ω στό μελόδpιliιι.ι χι:ιτ:χ τή ιιιτιχμόpfωοτ, τούτ ιlναιι ή έπ(δραιση τών «θρC>.λερ» tijς Κι.ι, Ριίντ-ι1λιφ χ:1! η δχι μ6νο των τών Γάλλων μιμητG>ν της. Αότά ιtνα:ι ή γχpcινγχι•ιι?).ιχtί1ν ίfφl τον, ιiλΗ χcι! τη; σiν ιiσ-:uν,;;μ:χ,;'j lργω :vJ>Oι!; τ,ν. "Ο,.ι; αj:z; �- ίr.ιδρ:iσιις, ιίJστ6σο, εχουν σ-iν μ6νο τον; ιiποτιλισμιι τήν .ρcΜr.uiηση 'Χ<ιl ειεpύpυνση τοσ πυpήναι τi'jς μιλοερα:μα:τιχf); μοp;ιfι;: δ πυρήνι:ις δ [διος ε/νιχι ή �χρουση τοϋ κλιι.σοιχοϋ οp6.�ιοιτο;. Τό μελόδραιμιχ tίν ιlναιι �!r.οτ' �.λο r.ιzp:i ή τραιγωδίιχ έχλιχ:χtu1.ι.έ·πι ή, iν θίλε:�, r.ιι p!ιφθαιριιt•ιη. Ό llιξριχ.ι,νρ, ? χύpι,; έχπρόσωr.ο; -;οό) ιi· �υ;, iχιι τ.ι.ήpη tr:ίγνωση τη; σΙJγγtνιι.,_; t-ίι; τίχνη; του μi τό λαιτχό θlcιτρο, χαl 11Lcpτιι lξω μονιiχοι δτΙJιν ύπο04τιι δτι ύr.ιiFχιι ίστr;ριχi-1 συνiχεια χ.ι.ι! ούσlώδη; δμοιtτητcι ιiνi· μεοοι. στίι με).6δραμ1ι χα! στό μJμο202. 'Ανα.γνωρ(ζιι την τ.ρα.γμ'.ιtιχr, σ,J•ιiχιιι:ι dν:iμεοαι στ& μεσιuωνι�ιi μυστήρια:, στ�
πτrr+ι
256
r.οφινιχό θεα:τριχό lpγo, στήν τtχνη τοϋ Μολιiροu Y.Ott στό ιι!ιιο, δμ.ω; πι.ιριιδλtπει τη θιιιιλιαχή δια:φοpά ιiν6.μισαι σtόν γνήσιο λι:ιϊχό χαιρι.ι"ιι.ττ1ρι;ι το!) μJμου χοιt στόν πιιριiγωγο χα pcιχ:τ,;n :οiί ).,;;γοτεχνιχr;D θιiτροu, ΠΟ'jχιι ξεπέ:,ει στb Ιπί r.ιδο τών πλαιτιών στρωμιiτων τοG ,c.οινοϋ tών πόλιων. Τό 1ιελ6ορcιμαι ιlνα:: δ,τι ωο l11τb� ιiπό cιόθhpι�ητη χι ιiφtλtj; τlχνη μdλλον ιiχολουθει 'tlς lξεζητημiνις μοpφιχ!; \\ρχt, �f)\; τρα:γωδ!οι;, ο! δποιες ιiποχτήθηχαι•J στήν πορι!!Χ μ.ιi; μ:ιχρiς χ,:ιl σννιτ.-:ιϋ; l;lϊ.ιεη;. l:πω χι 6.•ι τ!; d•ιtl)'.ναχλ� σ! -:ραχίι ϋ:ι,c;, π7� το-;ϊ λε!ποuν οι yuχολογιχ!; λεπ-τότητι, χι ,,! r.ικη-:ιΥ.έ; tμοpι;;ιέ; π)\; χλωοιχf); \Ι.Οpyη;. Στb χαι3αp� 1ιοpφιχό !r:ίπιδο, τb μελόδριχιια: εlνοιι τό πιό σuμ6cιτιχ.ό, σχη· 1ια:tι"ιι.ό χοιι τιχνητό εlδΟ\; 11ού μποpοΟμι ν& cpαιντοι.ατοGμ.ι ίν:1; zιινόνας μiσ1ι σ'tόν δπο!ο ε:;σ-ι1!1λ,:ι μπορ!)i}ν ν� ιιπ!1uν χcιιV!JΙ.;pγιιχ. ι.wθ6pμητοι Lφιuριμtνcι χοιι ναιw.Jραλιο-τιχ¼ i1LL σ7. στοιχείcι. νΕχει αι.uστηρ& τριμερtj &μή, μl ίνα: δννcιτό ά•1-::1γωνι?Jι.ό γι¼ cipχή, μιΔ: 6lιι.ιη σνγχρονση μιτιi, χο:! τέ λο; μι;ά λύση πι;,j ciναπι.ιρισtιiνιι τό θρ!οιμδο της ιiριtij\; xcιl -:rιv nμωp(α: τοi) χα.,c.ο!), ,c.οντολογ!; lχιι 1� εύ,c.ολονόητη zαi μi ο!χΟΥΟjιiοι ¼·ιαιr.wγμtνη 1tλG-Χή, tlνιι r.ρστιραιιότητcι στην ::λΟ'Χη χι �χι σ'tΔ: πρόσw.:οι χι lχιι Ιν-τονες μ,,p;ιέ;: -�ν ήρι•)οι, tηλ. 'tόν ciθωο ποv χα:τcιδιώχιτι.ιι, τόν παιλιιiνθρω· r.o χιιι τl,ν χωιιιχό203· τ¼ γιγονόtοι τ:χ σiρνει ή τυφλή χι !γριιι μ,!pα, lνω Ιχοuμι χώ μι� Ισχυρά τονισμtνη �θιχ-11, r.�) Lξ1ιιτ!� τη; ciνούσιcι; w συμ6ι6αιο-τιχf)ς τιiση, τη; (�iι ��cιθορίζετ,:ιι dπό tή•ι dμοιβη την 'tt\�ωρ!ιχ) δ! αυμ,,ωvεt ιι� τόν ήθtχό χα:ριιχτήρcι τi'j; τρα:γωδlαις ιiλλόι ιχιι χοινή ιι' 11υτό•ι ;ιιiγ υψηλή, α.ν χιzι όπιρ6ολιχή, έπισημότητι:ι. Το ιιι λ6δραιμα: προ8!•,ιι την _tξ6.pτησή τσν Δπό την τροιγωδ(ιι προ· r.cιντό; στή•ι π1ρηση ir.ό μtροu, τοu των τριιi)ν lνσιήτων, η τοuλ«χιατο στην τiση τον ν& τiς 1tιiρει ,jπόφη_ Ό Πιξριχούρ i:τιτpίr.ει ιiνά:μισιι αέ δυό πρ6.εεις •ιΔ: λιi.βει χώρι;ι ιiλλcιγή σκηνi'j;, !ιιως tό 4λμιχ ι.ιiιtό δlν εlνοιι 11ο-τ• όδuνηρ6, χ.ι οδτι �σ6.γεt ciλλα:γή σχηνijς μiσα: στήν ιδιοι πριiξη 1tριν ιiπό τbν 4 Ρ !1 >. ο τ ό ν Τ p ο μ ε ρ ό (1814). Καl μiλιαt:.ι ςτ,τ�ι σuγγvώμη γι· αύτό σl � σηιι.alωαη, τής όπο/ιι; -;ό
w
17
257
κείμενι:ι εlνιχ.ι έξσ.ιρετικά άr:ι:ικσ.λur:τιχό -:i'j; χλσι??ιχισ'ttΧή; -:ι:ιυ οιiθε,τη;: «Εί•ιιχ.ι ή r.pώτη φορά πού έπέτρεφα. σ-:όv εσι υτό �u, τούτη τήv πσιριχ.6ίσιτη τών 1eοινόνων•, δισι6ε6σ.ιώνει. Γενιχ6., δ Πιξρεχούρ διιχ.τηρε! ιiχδμα. mι την ινότητοr. 'tO\I χρόνου· αtά. fργα. τι:ιυ τά r:ά•ιτοι αuνήθω; γlνοντσ.ι μέσσ. σέ είχι;ισι τέσ:,εpι; ώpι;. Κι:ιι�ι:ιύpγιιχ. μιοοεο ε!σiίγει, οχι πρtν ar:ό τά 1817, στό εpγο :ou Fill<' de Ι' exile ou huit mois cn dcux hι'ιιres (=χόρη τι�ϋ έςόριστrιu ή όχτώ μηνε, σt δύ, ι�ιρι; - Σ.τ.Μ.), δμtJι� Υ.ι έδώ ζτιτά:ει συγγνώμη γι' σ.ύτ/ι 204. Σέ άντιδια.?tολή μέ τοϋτσ. τ� χαpι:ικτηpιστι1e¼ τοϋ με λοδpάιιtΑ.το;, δ μ(μ.ο;, π?:, ιiποτελεϊτι:ι.� ιiπό μι&: να.τουpσ.λιστι χή Υ.οι•ιδτσπη σχηvή Υ/ σ.πό μιά.ν ιiχο).?υθ(σ. τiτοιω•, σχηνών, �ίν lχει στερεότυπη πλοχή ποu νά μr.ορε! ν' ιiνι:ιχθεί σέ στ:ι: llεpό πρ6τυπο, ο/jτε -:υπιχοu; χι l;α.ιpετικού, χι:ιρ,:11.ηjpε;, !.ι•jατηpή τ1θικη η έ;ι�α.νιχευμ.lνο ϋφο; διιχ.φσpετικ/ι ιir.ό τήν ηflομιλeιύιιι•,η γλιίισσσ.. Τό μόΨJ r.οljχει χι;ιv/ι τό ιιελδδ;,α.μσ. ιι.έ τ/ι μίμο εlνα.ι fJ δρμητιχδτητσ. τtίιν σχηνών tQu χι ή 6σ.νι:ιυ οότητσ. των έφ:;�l τοu, ή υ.λειφη ίΜχριση; στη•, έκλeιγή τώ, ιιέσων χσ.! δ λσ.ϊ11}.1; χ!ιp!.ιχτήp!.ι, -:ών μσtί6ων· χσ.τά τ' α.λλσ. 1φ!ιτι:τι:ι:.ι σtό ύ:pολι;γιΥ.lι ίΖεG,1Jε; πι; χλaσσιχiί; τραγωο!!ι;. Ιlf)Ο?α.νώ; ή ιχ.u:πηρή συμ6ατιχ6τητα. μιii.; ιwρ;ιτι; &ιδ).ι;υ Ζέν ε!νιχ.ι χοcθσ.uτή τηιι.&.δι !νό; ιiνώτερου σ1eΟ"Ιtοtί. Τό σύ-yχpονο ε!δο; μ(1Lου δtν εlνιχ.ι τό μελ6Spα.μα. ..'J.(.liι. ή ,•au
a,,, θυμηθι:ιuμε τήν ιiντίδp!ιση Π'7J συνόSεψε τή θριαμεευτιχ-Ιι πρtι:ιSο της χινημι.ιτογpαφιχi'ι; τσ.:νία;. Κατά. τή•ι Έπα.νά στα:ση χα.ί τήν Jlιχ.λινόpθωση ή χωιιωδ(α. !ξα.ντλήθηχε, δπω; iχριf.ώ� σέ πpοηγeιύιιενη ίw.;χή είχε ιiποδειχτεί στε(ρα χι +ι τρα.γω�ία.. 'll vaudcville ξεr.ρόβιχ.λε σάν π�σ.φθαpμένη, t ξωτεpι'ΚΟΠΟι1J1llνη μ.ορφή χ.ωιι.ωδ!�, όπως; άχpι6ως; τό μελόδροι μα. έχτ.ροσωποΟσε μιiι. παρσ.φΟα.ρμένη χι tεωτεριwποιημtvη ιιοpφή τρι.ιyωSίοις.. 'Qστ6σQ ή v,ιudcvίlle χι�ί τό μeλόοpσ.μcι οέ σήμσ.ινσ.11 τό τΩ.ο; τοiί δράμα.το;, άλλόι μiλλον -:ήν σ.να.6!ωσή :ι:ιu, έφδσο τb p?μι:ιντt-χό Spά.μι:ι:. -- ή μ.οp:pή τοΟ Έ ρ ν ά ν τ1 το!) Οuγχώ Y.!J.l το •) Ά ν τ ω 'I C ο u τι,ΙJ Δουιι1. - οέν ήτ?.ν iHo τίποτ,: r.?.ρά τ� n1c:lodra1n� parvenu (=νιδφεpο μελ6οp!.ιμcι - Σ.τ.Μ.), ένώ τό σ-jγχρι:ινο ορά.μα των 'Ω;ι-z. Σ:χp ·,:οϋ -.ιαl Δοuμi υ[οiί '1jτ,χ·ι μι:ιvά.χ:χ ϊ•17, εlοο; -:ή; vaιιdc ι·illc205, Άr.ό τi 1798 lσ?::ιε τz 181,ι ι ΠιΞpεκι:ι•:ιρ !γρσ.φε r:. ρίr.ou lκα-:�•, :':'χ,:.-,ι Ί;,γι:ι:., ιiπό τ,;ι ί.r.?ί:χ μ,ρα:ι. π:χ1χπ1κα•, ..οί.ί.�;. χιλι<Βt; -;;�;;έ,. Τό μελδδpι:ι:.μ?. οtr.ποσε τpεί; iε·ι:7.z -.:ίz; σ-:iι Οεοr.τρική ζωή χι ή δ'Ιjμ.οtικ6τηΤ4 του δέ•ι tλcιττώ· Ο11Χε r.:ι:pi με:1.ι τόι 1830, δτα.ν ιχrιyισε v' 6.νε6α.Ινει τb ir:! ::::�:, ,-;� δr,!ι6σιοu γι:ιiιστοu Y.t ή ε),).ειφη χcιτtργιχσίι.ι; τιi11 ίpγων. ή l).λε:•}η λογιχi'j;, ή <ίνεπά.pχeιι.ι στήν !ξεύpεση t(,ιν Υ.tνiι τpων κι ή ,i7jσικη γ).ι:1:,σα. lγι•ια.'Ι δ).,; χσ.ί r.εpισσ')-:Ε?Ο νοχλητιχiς. ρομι.ιντιχά πάντω; εfχα.ν άοuνα.μ!ι.ι στ!. με ι.tοpι:ψιχ., �χι μ'ι·ιά.χ:χ έξσ.ιτ!cι; τη; έχθρ6τητά; τcιu; r.pό; .:i σuντηρητιχόι στρώμι.ιτα τοσ χαλλιεργημένο
!
οι
l\lεpσιέ207. Ίt ο!χωι; τ:ροηγούμενο έπιwχ!α. του; χι ή i•ι:10:;ση τιiιν lτ.ίσημων χόuων πρόι; α.ύ-τά., χα.Οώι; χι ή ά.γά.· ;:�Ί τών ί6ιι,)·ι τG)ν pομοιντιχων γι¼. τ¼. μελοδρα.μα.τιχ.όι έ φφέ, -:� Y.t'JΠTjt¼. χp(i)μιχτ,χ, :!ι; ώμcι οι!σ1}ησιοιχίι; χα.τιχ.στά.σειι; χοι! ;:,,i,; 6iαι?υ; τό-;ου; - tλιχ τοΟ:ιχ συμ66.λιχνε στη δια.τήρηση πολλών ιiπό τ!i πιό χ-χρα.χτηριστιχ& γνωρ(σμιχτα. ,:ου πλη6ειιχ κο'} Οεά.τρου ι.ιέ:ιι;ι στό ρr.ιιι;ιντ ιχb ορά.μα.. Άλλ,χ δ ρομα.ντι σ:ιii; :iπλώ; πi'ίpt ξιχν& π!σω ciπό τό μελδοραμιι δ,τι lξa.ρ zή; ιiν,'(« σ· ,ϊr:ό'Ι, �.τι ::εριεχόταν σ! σπέρμα. μέσr.ι στόν ::;--,;ρ,ψαvτι:ιμ? χα! στήν •θύελλα. xa.! Όρμη» κιχ! ,:ό εlχε :i;:ό Y.
260
πιό προολημaτιχl> συγγριχφέα. του α.lώνα.) γιcι ν& χιχτοι).ιi6ου11ι πόσο στε·ιcι χιχι τελιχ& r.δσο άσήμι:ιντι.ι ε{χα.ν γ!νει τά. αί αθητιχιk χριτήρια. τοi) χλtLσσιχισμοΟ. '!2στ6σο ή !ξlλιξη τοG θιάτρου προς την χα.τιύθυνση του λcχϊχοG γοόστου δέν !χφρ�ότα.ν τόσο στην 6.πλή 6παρ · ξη του μελοδράμα.τοι; δσο στην χι.ι).η π(στη μι την bποία. πρ6· σφ ερ ι: ό Πιξρεχού? τά. έι�πορaύμ ιι-:ά του γ ιdι πούληση. 'Γ:i εργα. τών ροι.ι.α.ντtχών τ& θεωροϋσι χα.χ«, φεύτι,ια., &.11ήθιχα. χι έπιχίνδυνι.ι χι ήτα.11 6α.Οιά. πεπεισμίνος δτι οι φιιδδοξοι 6.ν· τίπι.ιλο( του δέν ιlχα.ν ο-:ίτε τόση χα.ρδιcί οδτε wσο οιtσ9η11α. ·η ήΟιχη ύπιυθυνότητα. δσι, ·οιuτός208. Στό σηιιιιο α.uτό δ Φοι γχt πα.ρατηρεί δpθόtα.tα. δτι γιcί νcί πα.ριiγει χα.νεlς χα.λ¼ χα.! πaτuχημt•;α. σκουπίδια. πρέπει νdι πι στεύει σ,:& crιc.ουπίδια.. 'Ο ΥΤ.• Έ1111ερύ λ.χ. �τοιν, χα.λύ,:εροι; αιιπρα,φtα.ι; χι έξυπνδ tεpο; !νθρωπο; d:πό τbν Πιξριχούρ, δμωι; lγρcιφε τά �ελο Sρά.μ. ι.ιτά. του δ!χω; πεπο(θηση, ά.πλώ; χα! μόνο γιιί νιί βγά.· λει λεφτά., χι ιτσι δ!ν χοιτιiφερε οϋτε χα.λ& μελο/Sριiμοιτa. νdι γρi·�ει209. Ό Πιξρεχ.σύρ, ιiν,:(θετοι, π!στευι στην ιiπ:ιστολή wu χα! δια.6ε6α.!ωνε δτι δέν εlχε χοιμι& σχέση μέ την lμ� νιση του φοιύ).ου pομα.ντιχοσ /Spιiμα.τοι;. "Οj.ιω; οι ρομα.•,τιχο! 7.pώτι:ι-πρώtα τοσ χρωστοiίc;α.ν την αισσηση tών σχηνιχών ¼::τσ.ιττpεων xa.l τήι; !παιpή� ,:ουι; μέ 't'Ιι; εύ ρύτερε, μΔζει; του κt�ινοG. Τοσ χρωσwϋσι.ιν τό ρόλο που [ΠΦξα.ν στην έ;έ ).ιξη τού piccc bien faiιe (=χα.λοστημίνου lργοu--Σ.τ.Μ.) ,ιι ό),6χ.ληρο; δ δέχα.τοι; lνοιτο; οι!ώνα.ι; toO χρωστούσε tόν ξοι V!Αγε .ννημό ,:ι:,G ζωΥΤ.οινοΟ λαΧχοΟ θιά.τρου, τοG bπο!ου 6.� λαι; τοολειπε ή λεπτη διιiχριση χα.! r..ολλίι; φορέ,, ?έ Jύγχ.pι οη μέ tό δί,ιι:ιτο f6δομο ,ιιιl δέ�α.το Ζyδοο ιιlώνιχ, ήτα; ν μη δaιιινό, ώστδσο tμπδδισε την !ξίλι;η τοσ δρά. .ι.α.το, σέ σχέ ι tη λογcτεχν!α.. 'llτοιν στή μο!ρα τούτου του α.lώ•ια. δtι χά.Ο. φορcι πr:-: τό ποιητι?ιό στοιχεtο [πα. ιpνε άπ«νω του μtσοι στb Οpιiιια. &.πειλοϋvτa.ν ιι.έ μα:.ρα.σμό ή φυχοιγωγιχή του ιψα., ή Οε�τριχή του δρα.στιχδτητοι χ ι ή d:μισότητα. τη; lλ�η; του. Αχ.όμα. χοι! μtσα. ατό ρομοιντιχό χ!νημα. tιρθα.ν σ! σνγ χροuση ,:ά; /Sυό α.ύ τιί στοιχεία. ,ι.ι δ ιiνταγωνιιηι όι; του,; l1ιπ6δισι ε!τε τη σχηνιχη tπιwχίοι εrτε την πι;ιηταή τεΑειοπο !261
rρ"!Ι τσϋ δράμα::!:�;. Ό ',\λιίςcινοpο; Δc.υιιά.; ί χλινε πpό τό .; κuό χα:! γεpσSεμί•ισ Οεzτριχ� εpγ?, δ Β! χτωρ Ούγχώ πρό• ,?"":.�ά: έ:-ι 6λ*ιχό δpcιμ�τι�ό πο!ηι.ιιz, χι ο[ ι λι ; δ άδοχοι : ! .?υ.., °tΊJ'Ι ιοιcι ιχλογ'ή ά•1τψετωπι1.οαν σννεχω,· c;[ δυό ι.ιύτέ• άν;ιθετικέ; τάσεις δέν lναρ;ιονlσττ{χr.ιν πρ!ν ιiπό τόν "Ιφεν.. • Χ:Lt τότε πάλ ι �νάχcι γι¼; ενα. δ ιιi σ ι«tr.ι 1 ' . • ' 'JI '.ΤΥΑ \ ι α ε .χε τ+ιν πολιτιχ'ή τηι; lπα•ιιiστασ ατό η �οiχcιτο εc;ι:.r11.ι.ο cι!ώνιι, τήν 6ιομηχcινιχη 'Χ4.! χ<ιλλιτεχνιχή πι,; έπcινάστcιση Ξνcιν cι!ώ•ια. ciργότερcι· ένώ στή Γcιλλ!α μcιι •,ότcιν δ μεγιtλο.; πόλεμο; ιiνάι ιεσa: στό•ι χλr.ισσ ιχισμό χαl στο Ρ0ι�ντισιι/2, στήν 'Λγγλ!α. Ηά.χιστα πράγματα tπ ι6!ωνι;ιν ci πό, την χλcισσιχή πι.ιpά�οση. 'Ο ιi λιχό; pο ι.αντισμό ά ν ΙJ: γγ ;; ι =η�θytχ� μ έ περcσσόπ;,η συνέχεια. χι.ιι Ο'J•ιtπεια. χ«ι Ο'Jνά.ν τησε �ιyό�εpη q,cινεpή άντlστα.ση ιiπ' δ,τι δ γΙJ:λ),ιχός pομcr.ν -:ισμό; επιση� χι ή πολιτι χ'ή τσu έξέλιςη ήτα•ι r.ι:ρισσl-:εp,; ?μογενή;, ciπ �,τι του άντ/στοιχGυ χινήμα.το; στη ΓΙJ:J.λ!cι . Αpχιχ¼; ήτΙJ:ν ΙJ:πόλυτα φι λελεύθερο; Υ.!Χ! μέ δλδτελΙJ: xlJ:J.έ; δι«θiσειι; ιiπένιιντ ι <Πήν 'Επανά.πα.ση· δ πόλεμο; ένι.ιντ!ο•ι το•} Ναπολέ�ντ« ήτ!Χν έ-χείνσ; πού δSήγφε σέ σ,Jνεvνό σ ιi η η νά.μεσr.ι στ�; pομαντι_χού; χα:! στά: συντηpητιχσ. στοιχε!ι:ι χcι! ιιnνάχ:� μετcι τη•ι πτιι)τη τι:.ϋ Νcιπολέοντcι δ φιλελευθερισμό· !πιχpά.τησι r�· cixl114 μιά: φορά στη pομαvτιχή λογοτεχν!σ.� Ωστό?ο ή r.pοτιι;η δι.ι.οφω•ιίcι ποτέ atν ξα.ν«γuρισε. Δtν !τ:ι ��ιουσα;ν νά λη ιη.Ι.')v-fισ?Uν τ�ο γρήγορα τι}. «μα,θήμι:ιτα• ποiι ι:ι.:.οκlμισι:ι.•ι iπ _ την Ετ;cιγcιστι:ι.ση χσ.! την χυpισ.ρχίcr. τ!ΙΟ � �ι:ι.πο) έον:σ., και :-:o)J.ol πρώην φιλελεύθεροι, μετσ.ξύ &λλων ; χι.ι! τσ. μελη τfι; Λιμνσ.ία.; Σχολjj;, r.ιιρέ εινοιν ciντεπr.ινα; μ στιίτε,. :� Γ ωλ.τιp Σχότ �τ:ιιν χσ.ι πcιρέμεινε Τόρη;· δ � Γχ6•;t-γόυιν, δ -έλλιο, δ Λη Χά:ντ χι ό Βύρων, dr.ό την 4λλη, ίχπpοοωr.οϋσ,.ν τό ριCοσπι.ιπισμό r.oiι tπιχρατοuσε στη νε6· ':!prι γε�ιά. Ό ciγγλιχός pοjι«ντισι.ι.ό; β�ιχ¼; κα.t«γ6τ«ν ιiπό την ιiντιδp«ση tών φιλελευΟέpων στι;;:χιίων πρδ; τ'ή βιομη· χα.νιχή lπcινάστ«ση, ενώ ό γΙJ:J.λιχό; ρο11σ.ντισμό; ciν:χ.φιiνη· χι ciπό την ιiν.!δpcιση των συντηpη-:ιχών τιi.ξεων πpό, djν r.?λιτιχή έπr.ινάστr.ιση . 'Ο δεσμό; ιiνά εσr.ι στό ρομοιντισμ.ό μ χαl στόν r.ροροιισ.ντ ισμό ήτιιν πολiι στενό τερο; στην 'Αγγλ!«
262
;-::ιr,-:ι. -,,iι Γιιλλί2., QΠΟ!) iι ου·ιέχεισ. άνάμεσα στά ουό αr.ά χιντ,ιLα::σ. δισ.χόπηχε έντελω; ciπό τόν χλασσιχισμό τη; lπ7. ·,ι:ι.r.σ.τ:χ7j; περι ��ι:.u. Σπιν Άγγλ{α, d.νιiμ.ισ,,_ στό ρομα:ντι ?μό χαl στή•ι !-:-:ιτuχή σuιιπλτ1ρωση τη; 6ιομηχαν ιχη; lπι:ι. ·ιά!;":«?rι; ύπr,ρϊ,ε ή ίοι,,_ σy,_iση δr.� xru ιiνιiμεσα στόν r.ρο ρομι:ι•ιτισμό χι.ιί στ:ι r.ροπαρr.ισχευα.στιχ� στιiδιοι τη; lχ6ιομη zά-'1ιση; τή; κοινωνία;;. Τό Έ p η μ ω ι.ι. ι ν ο Χ ω ρ ι ι, .�ΙJ l�χόλν,σμ:Ο, ο[ «Σσ.τα.'ιιχοι Μύλοι• τοίί Μπλέϊχ χι ή «Έ τ.οχΥι τfι; 'Απόγνωcτης• του Σέλλεο ειν� δλσ. tου; Ιχφρα.ση μ ιάς 6r.ισα¼; ta'Jτtσημyt; διά.θεση;. Ό lνθr;υσιιι.σμδ; tών ρι:.1ι,:ντιχιi,ν γι¼. .:r1 φύση εί·ια;ι iξίσου d.διcr.νόητος χωpίc; τijν fπομόνωστ1 τr1; πόλη; ιir.ό την ύπαιθρο δσο εl•ιαι χ ι ή άπι.,ι: ο;ι:;;ο;:α. τ:;υ; χωρ!; τ-r1 ν χρ�δcι χαί ,:'ήν ιiθλιότη-:cι των 61?· JLΤjχι�νιχcί,ν πόλεων. Κa.-:ι.,ιvοοϋν iπόλυτι.,ι τ( γ/νετα:ι Υι !χουν !·,-:ονη έπ!γ•,ιι,ση τrι; σημι:ισ/α; πο5χιι ή μεταμόρφωση τηc; ιiν θpώπινης έργa.σ!α; σί ά.πλό lμr.6ρευιιr.ι. Ό Σά.ουθυ -χι b Κό ι εp:-:ζ σ.-r1 v περιc;δ ιχ'ή 6.νεpγlα 6λtτ:οuν ,ήν ιiνιιγχ«/ι.,ι σ,Jνέ πειr.ι τηc; ιiνεξέλεγχ-:η; χα.πιτιιλιστι-χ'i); παρ«γωγηc; χι δ Κ6λιpιtζ ηοη τον!ζει τό γεγονό; δτι σύμφωvα. μέ tήν χcιινού ;:, γιr.ι ιi•ιτΟ.rιφη γι¼ τήν έpγι.ισ!α δ μι σθωτή; άγοράζει χι ό μι:;θοvμεν'.i; r.::.uλά.ε ι ,ιιiτ ι πού χι.ι•ιίνσ.ς τοu; δ!v Ιχει τό δι χοιίι,ψσ. ν' άγοράσει � •ιό: r.?uλτ1σει, δηλr.ιδη «τήν ύγε!οι, tή ζι,1-iι χι:ι.ί τήν ε uζωtι.ι τοσ tργάτη»210. Μετχ τό τιλο; -:οίί ιiγώνα ένοιντίον του Να.�ολέοντι.ι, ή '.\γγλ!ιι 6ρισχιτr.ιι , α•ι χι.ιί χιiθε!λλο πr.ιpΗξr.ινλημiνη , τοuλά. χιπο εξι.ισΟενημένη χι.ιί πνευμr.ιτιχ¼. σuγχυσμένη - δηλ. σi .,.. -��:,:� !διι.ι!τεριι χιιtά.λληλη γι¼. ν¼. δώσε ι στ'ή μεσαία τiξη έπίγνωση τών ::r:;1 "'!ιια.τιχων 66.σεωv tή; Qπι:ιeξτ1; τη;. οι νεότεροι Ρ?ΙL«'ιτtχο!, ή γ ενιι.ι ταiί Σέλλεο, t?O Κήτ, χ«ι τ,;0 Ηύpωνιι, ά.σχοϋγ την :χύpια; έπ ιppοή σέ ,:ι,ϋ,ο τό .;ροτσέ;. Ό ά σuιι6ίοr.ιστο; d.νθpωπισμόc; εl11α. ι ή διι:ι.ιLιιpτυρία. tσυ; lνα.ντ{ον τη; πολιτιχi'j; τη; t1ψετ6.λλευσηc; χιu τη; χι.,ι τa.π!tση;· δ ιiσύμ6,:το; τpόπσζ"ζωη; τοu;, δ lπtθετιχό; ά0ε( ομ6; του; χι ή fλλειψη -ι' Ο ιχ'i); πcr.ρέ χχλιση; εlναι οι διά.fοpο: τρl.ποι τοΟ ιiγώ•ια: τGυ; 1ένr.ιντ!ον τη; τάξη; ποίι tλέγχcι τ! Ιιiσσ. l-.ιμιτάλλευση; χr.ιι χσ.τcιπ!εση;. 'Αχδι ιοr. χι:ι.ί ατού, συν·
• τηp'ίttχο:.; Lχπpοσώποu; τοu, τόν Γοuόpνταγwοpθ x«l τbν Σχ6τ, τό ιiπλιχ-!> pοιιιιντι� �ν1jμcι εlνοιι l1>, lνιι. σημ.ιιο χi νr,μ« εr,μοΧpα.tιχι, Πσtl ιir:�1:ιί σ-;ην lχλαtχεuση tή; λο γοtεχν{�. Πpοπ�ντό; δ σΥ.οπό; του Γοu6pνταγοuορθ, νdι φι. ptι τb πο:η-::χb λεχτιχ? χ�ντu-:ιpα. στήν χα.θημιpινή γλtί>σ σιι, εlνσ.ι χcιpcι χτηριστ ιχό σuμπ-:� τη; lχλιι.fχεU'tιχ'i); τού -:γ,;; τ«αη;;, lστω χι !iν τb •φuσιχό, ποιητι� λε1e.τι χ6, πο•j ΧΡ'J'/'J!ιw.τι:.ιε!, στ-Ι)ν πρα.γμ4τιχ6τητcι δ1ν ιlνα.ι περισσότερο ιι1Μpιιηv.ι ατ:ό την πι�). ιά. λογ ο-:εχνιχή γλώσσιι, την όποιοι ιiπιιpνιiτcχι έτ.:ι ιδ-1J εlνσ.ι τεχνητ-Ιj. •Αν τb λεχτιχ6 του εlνιι: λ ιγό-::ιρο λ�γιο, δμως ο! \ίποχειμινιχέ;; φuχολ<�γιχl;; πpο!r.:ο �ισει;; τοu εlνα.ι τόσο πιό πολύ τ.ερίπλι:;χι,. Κι δσο γιά τό εγχε!ρ1ι11: νά περιγpi•}ει τόν lα.uτό τι:;u xa.t ττ1ν πνεuι�τιχfι τοv lξΟ.ιι;η σ' lνα. τ.:οίημcι ποiίχει τό ιιη� των δμηpιχών lr:ω'/, J πι:ιιηπ1 στό δ ι,c.ό -:ou τό tγ�> σuνδiιτσ.ι ιιέ μι-i δlχω; χιοuμορ ύπιριχτ!μηση ώθι r.ροσω � r:ιχτι; τοu LΧ-,-11),ωΠj;, μέ -:r1ν έχτί11ηση χαι τi); πcχροιμοφότs· p�; λεr.το�ιiρει� ciνcUoγcι μι την tχφp=χή � ιiξ(οι χοιl Jιt τήν ciπc:,λε:α. ττ,; ξtγνοιcιστη; lχιίνη; εύΧGλίιι;, μt τήι ι;:οιrι b πιιλι6τιρο; 11οιητης 4φηνι &.πλcί>; τού; στCχοu; tO'J ν:ι pl,;uν. Γcci τό δtΧ(ιτο δγ&ιο cι.!ώνcι, ή nοιτ,ση fιw.ν lχφpιιαη l·
κα.t
264
ι;zc, ιv "6ημιι καi :π.r,πb; -:ών Πfιt'ίτιχώ•ι εlχ6νων -fιτα.ν i1 ! ξ-Ιιrηση χ ι ή δ ιtuχρίνηση lνb; !δεώδοu; r.ιριιχι;μl\/0\/. Σττ1 r,G;ιχ-ιτιχiι r:,;!φη, ιi·r.ίθεtα., ή πι:ιιητι χή ε!χ6να ιίνα.ι δχι τό ciποτέλεσμιι, ιiλΗ ή πηγή τών !δεών (211) . Ή μετιιφοpά: γ!νιται τ.α.pιιγc,>γιχή χαί νιώθοομι σΔ:ν ή γλώσσα. ν/ι γίνετιιι ι:ιύτ611ψη κ-:ιί νά σuνΟlτει ciπό μόνη της;, Οι ρομαιντιχοι ιivή ν(η:-:�. ι δiχι·ι; <ίντiσtιJ.?'Τj στη γλώσσοι xcxl δlνοuν χα.1 μ' α.ύτόν ιiντlλη· lr.lσ-η; τόν τρόπο l-qpczmι στην ciντιορθολογιχή 97/ γιά τήν τlχνη. Ί[ γtνιστ1 τοi) Κ ο ύ \L r. λ α. Χ ά ·1 τ,σ Κ6λεριτζ rσω; νi Ι1τcχν ιixpalα. πιρ!πτωση, δμω; Ιnιω .,�-1,τ:-:..:ε t-.δε:χ:ιχή. Οι ΡΟ\ι4νt ιχι;;! π:στιuι:ιν ιτι πηγή τη; ποιηt(χt,ς; iμπνιuση; ιlναι lνοι όπεpδοιτι� πνεαμα. πr,,j δι2τ.ψ,i. τόν χό�ο, χαί tό ταώτιζι:ιν μι την ιιύθόpμητη δη11ιο,Jο· γιχή δύνα.μη ,t,; γλώσσα.ς;. Τό ν· ιi1'ιθεί; ν! σi χuρια.pχήσε: τδ r:•,ι()ιια τc,!)το, t� ΟιωροGσιι·ι σηιlά.δι ττ1; ϋψι-πΥ,; χιιλλ: :!χ•,ιχfι;; ιιιγοιλοcputας. Ίlδη δ Π).ά.των ιlχι Ι"λήσtι γ ιi τόν :1/J';')7120•�6 • γι� τiι θε!α. Ιμ1Μοοη tω'/ ποcηtιίl'/, χι ή πι στη στην Ιμπνιuση lμψιιν ιζ6.:α.ν πά.ντοn σ-:?, τ:ροσχήνισ, δ .�·1 ο! πι;ιητές; χι ι;ί ·«ill.ιtίχνε; '1ιθελιιν νi ;>ώοι;;'J•ι στήν ?· ftv:tlt του;; δφη ιιpιιτιχ'i); χιiστας. Τούτη ι�L(JΙ;; ήtrιν ή rφώ· -:η ?;ρi ;ο;?\/ ή tμ;-:,ιε!J!Π/ Οιωρ,τι&τ;χι r.οτέ φλόγα: πού ι1νά.6ιι μονcχχή τη�. φΘ; που πηγiζιι ιiπό �u tδιο'J � r.ι;ι ητ'i) τt,·, ,;,�χή. 'Fιπι;;μi•ιω; ή θιCrι κ-:ιτα.γωγή τη; l 1-;o;•1εu71j; ή.:α.•1 τt:11 ρ-:ι xa.O,xpi t'JΠιχό χι !χι ι;τ}ιnωτι� χιιτηγόpημcι· δtν χόμιζε ?tτιν ι}uχτ; τ!r:οτιι r.,;,j •ιά 11ήν ήτσιν χιόλcχ;; ιιiσ,. ττ,;. Έτ-,t διι:ιτηρ,;Οντιιν χι ι,[ εuό ιiρχί;, ή θε!ιι χι ή <ίτομιχή - χι ? Π?ιτιτη; lγι·ιι θεό; τc,i) tα'J,Cιu τw. Ό lχ!Παtιχό; πιινθιtσμό; �ο ΣέλλtC) εlνι:u tό χλιισ7ι χό π2pά.δειγμcι τι:ιύτη; τής; cχύτ1Jθιιπ.ι:ι!η-:π1:. 1Όσ λείπε ι χά.11ε rχν�; d.
του,
26!>
z',J'ι iι).� Υ.ριη11p ι 7. ;χtό; ό.r.i χιί•ι7. r.!7� δίνιι ή πο!ηο,,. Ε!•,αι ό.λr1Οιια; δτι ή χοσμοθιωρία. τοΟ Σtλλιο, πού crJμφωvιι �ί.l:ιλα ιιt χιί•,η "":ι:ιv Φpη•ιτpιχ .Σλιγχιλ 1tα.l toO γιpμα.•ιι·.tι:ι) pι:ιιι7.ν,ι σμι;,'j, ε,.σ ;ι::ιι σi :ιιχ μυθολογία· δ1ιι11; ο-jτι χι δ r.ι:.ιΥ1τη; δ ίδ:ι:.; εε•; r.:σ:ιϊz: α:ή 1.wflι:ιλoγi:i. ,ι;,,jτη . Τώρα ,, μι-:α:pορ¼ γ!νε"":αι ιιuΟο; χι ιχι iντίσ,pΏ�'-• &r.ω; α:(ίύ; Έλ ληνι;. Α•1τή iι μ•Jθι:ιλογι:ιr.οίηοΥ1, r.:iί,ι, ιlνα.ι ciπλω; δpγα•ιr, φνγt,; ciπb τή χαθηιιιρινή, χο ινη χι �!}uχη πρα.γμ�::ιχότητ,. - rtτ·η:ι r.ρr,; :i -ιt·ιι'Jμ:ιτι χi &::ίθη χα.l τήν ι17.ισθr,σ!:�. τr..v r.ι:.:,,:t,. F.!•η.ι μiσο μ.ο-.ιiχ:ι, μt τb δr.άο δ ποιητη; μr.QP&t νι 6pι' -:�-ι �7.'Jt6 -:ou. Οί μ,jθι;,1 τt,; χλ!ωσιχt,; ά.pχα.ιδτη--:,.; i:.γt,χ:ι'Ι ciπό μι� Ο'J\ιπιiθειι:ι. 1t!I.! μιό: γνήσια; r.ερι σ:ρ!· φιτ:ιι γύρω ό.r.δ ,;τ,ν ίεlιι: μιi; μ:γ::ίλ,,;, =ιιι:.διά.σ.αtτj; σ-jγ zpouσ,1 ; ό.vιiιιεο:ι στ� χ:ιλό χα.! στb χσ.χό χι lχπpοαωr.ιτ ττιι μνημιιQΤ:ο!φη το() ο;;ολι-:ιχοiί ιi•,τιι:γωνισ�1.οϋ, b δποτο; ό.ποτι ).ι! 1 •ι f;:�θύτιρη χι cir.�;:7.4ια-:ιχδ-:ιpη έμπειρ{α το() πσιη· τη. Όr.ω; ι!r.ώ0-r1 χι, & ά.0::�; τι:ιu ε!v:χι τ:ιρισc.-:ιρ,;ι μ ι¼. t· r.:i.νάr.MJ'j έ·,:χ·r.ίι:.-ι τι;,•j Ozι:,'j τ::ιρi μι¼. άρvητη τι;.ϋ Ιιιr..ϋ' r.:i· ί.ιύει ιι' :vσ.·ι χατ:ιπιιπή χιι.ι μ' lν:ι. wρ«ννο212. Ό Σiλ· ι.ιl} ιlν:ιι ΎΖ'i'Ι'Ιjlιiψ;; :1.'.Ι':ά.pτη; r.ι;ύ αέ χά.Οι ν�ιιφ,ο, ιιισιι',• θεπ1 ιιί•ιο χ:ι! Ο'JΙL€:ιτ:χό ολέr.ιι ':? fpγo \Lti; tιπ.ι;τιχt,; f;ι;,ύ_' ί:τ,π,; -ι.�: γιi τ�·, i,�ι;:? ,;1 Υ.:ι-::ιr.!ιστ,, ή έχιuτ::ίλλι-Jτη χι ,, ε::ι, i1 ι.ι.:ιχιία, i, ,..,..,_,;1:ι::χ Χι ή ·�t'J�i. ι.! Ε:ισ:λιtί�ε;, ι:ιt ioz:,,Jo:; -:i;zι; Y.t ι;,! ΕχzλΥ1 σ!ι;, ίr.οτιλοuν ιιι:i. χα.ί ιιόν,, .;J\�r.ηή t1·ια;μη μί τό θεό τη; Bt6λou. Ό ciφηρημίνο; χι ci & · ρι�ο; χ:ι;,:ιχ-:τ1 ρ:ι; -:�; ¼ν-:!λΥ,·},1; τ-,1τη; tι{χνιι θ:ιuιιιiσ ι� r.δαο ιlχ,:ι·ι έξr..μ,;:ωθιί οι Ί\γγι.ι:ι: Y.t οι Γιριι.ιι.•.ιι:ιι r.!ϊιη-:-ι;. 'Η ό.•,τtr.:ιν:ι.r.:ιτι;ιιη -:.0-:ερ::ι. ε.,,λ,,-:1,ί,ο:7.'J! τή•ι Τ.\tt�:ι-::Υή &.:· μ6σφcιιριι: μiσα ατήν bπο!:ι εlχα.ν ά:1:ιr.τuεει lλιύΟιρα -;!; !· χα.ν6π1 -:t; -:ι:ιυ; ι:.! ••\γγλι:ιι σuγγpιι.fεt; τι:ιu ΙStχσ.τοu tγδ�•; :ι!ώνα; οι r.vι•,ιι.α-:ιχί; έχδηλώσιι; τη; τωρινij; περιόδου r.7.ίρνν.η ι·,α :;::ι·,τ:ιπιχ6, fUγt.xr..oμo χα.l χοα;ι�νητη χσ.ρ:ι· χ-:-ι',ρ:ι, δ ι::r..:ι;; i,-::i.•ι iτ.όλ'Jτ:ι ειν?; στήν τ:ρογινt-r.ιρη 6.γ·
π
266
γί.ι-,:r1 ί.-,7,;,τιχν:σ.. Οί r.ιr.ι r.ρ-,:χισιιlv-,ι r.ι;:Υ1τ!; τt,; ·tινι='.; τι;ϋ Σtηιο δί•ι έχτιμι:,&ντοιι rlπό τό 1tοινb2 ι 3 νιώθr;uν ci νiσ-:ι ι;ι χΟΙ.! χ:ιτα;φεύγοuν στό έ;ωτεριχ6. Τr;ύτη ή γεν ι� χιιτα. tιχά;ιτ:ι ι στήν Άγγλ!α, δπω; χ7.1 στή Γιριιιιν!α � στή Ρω σ:σ.· δ Σ:λίι'J κι δ Κ'ί1:; t.:ι-,:ι·ιζ?ντ:ιι ιι.iχρι θ:ι-.¼τw ιiπό π1·, !ποχη "tOU;, ι;ίσοu ιiλuπτ, τιι ι�ο b Χαtλνπρ).ιv χι δ ΚΗιστ ,, � lleιiJ'JXt\/ χι δ .\έρμοντοφ. Κσ.ι ιειολ,;γιχά. έr.ίαη; ,:b ά.r.,;ι τιλιαμ.α. ιlν:ι.ι πα.ντο� τ/ι tδιο: !δεσ.λιαμό; οτή Γιριια.ν!οι, τ/ι ι· an pοιιr 1' an �η Γill.i:ι χι δ α.!α&ητικισ11Ιι; στήν Ό\γγ,.i�. 11:ιvτr..� ό ό.γών:χ; ιλειώιει μt ιιιdιν ά.r.οιπpο;ιή ά.r./ι r.p:ιηισ.τιχότητ:ι 1tοι! ιιt tTj'I trι(ι.χ.tά.).ιι}η xiθz τ.ροσ::ιi Αειι:ι.; νά. Ηλα..χτεt iι δομη ττ,; χοινωνίσ.;. "Ποη ιr.Ιιν :Κήτ; � 2.'ί�Οr1 τιχι')ι/ι; τ:,;iτ,;ι; c,,nι:;δε,jετ:ιι ciπ? 611.θει ά. μιλα.γχολlα., ά.πl> θρi,νο γι¼ -:τ,ν δμοpftό: πι;,� ειv ιlνοιι ζωή, x:u πού μά. ίιτ.::ι ε!•,:ι: «p ·rφη -:-r,; ζι.ιτ,;, άpvφη μιi; ζωij; χ�! μ ι i; ;.ρ::ιγμ2.-:ι κ�:τ;τ� r.ι:ι�ν7.t r.οιvτ�-:ι•,i χωp1σμiνε; dr.b τ/ι•ι r.οι ητiι, ,t·ι ίp:�.στή -:τ,; 6μορφι�. χοιl τ:ι;,ύ r.αρ:ιμivοuν πip' d.τ.b τη ΟU'IΟΙ.tδτητli 't(i'J νά. τι, 6.ορά.ξει, δπω; χα.l χάθι τι ιαιχρι -,ι:, ,:,,;�:χό κ:ιl χ:ιΙJ:ι;;¼. !vστιχτώδι χο. Έχοuμι Ιδω lν:χ ΠfΚ)· μήννμα. τη; ά.πιiρνηαη; 1tα.l π,; πα.ρα!τηπ,; το() Φλωμr.έρ, :οϋ τελιυ-::ι.(ι;u ,.-j-:o� ιιεγ::ίλοu pι.μσ."Ιτιχι;�. r.o� i,;ιρι τ.�λ·j κ:ιλ¼ δτι τ/ι τlμημ.α. τij; r.ο!ηαηι; ι{νοιι ή ζω-fι. Άr.' ιλοu; τού; ξα.χουστοιι; pομα.ντιχοu; δ Βύρων εlνι.ιι Υ.Lι•ιο; πι:ι•:ι i01tεt στeιύ; αuγχιιιρ ινόiι; τι:,u τή 6οιθύτεpη -χοι! π:ό lχ-ατοιμινη lπιρpΏή. Όμω; ιι6λο,J ιίν ιlναι δ πιό πρω :��πο; ir:' α..·jτw;' ιir.).ώ; ε!χι τήν r.ιρισσότερη !πιwχ!:r. στη δι.,,clπωαη τοϋ χα.ινούργιου ίδιώδοu; γι« τήν τ:ροαωπι Υ:6τητ:ι. Ο,j-:ε τb mal dιι siι:cle ( ιiρρώαtιι.χ. τοϋ α.ιώνι;ι �.t.M.) ο•�τι b τ:εpήφσ.ν!:i; χοιl ιι.ονι.ιχιχ/ι; �pω� 1:ού �ν π,μιiοι•; ,ι tb r.εr.pωμfvo, μ' δ.λλcι λόγι:ι χιι:•;lνα ιiπό τdι εu, ε:ισι1Lά. σt?ιχιtα τη; r.r..!ηατ,; 't!j,J δίν ι{νσ.ι διχή tW, πρωτό t'JΤ.Υj πvι'Jιισ.τιχτ, lοιοκτησ!cι. Ό 6uρωv:χό; \.Velιschmerz (==πόνο; πλοιτiι; σά.ν ,:όν χ6ιη.ιο - Σ.τ.Μ.) lχιι τ-i)ν r.η γiι τ�:,� στ/ι Σα.τωβρ�νδο χα.! ατή γσ.λλιχη λογοt1χν!ιι τών φu -r&.,aω-,, !νώ b 6uρωνιχό; '7ιρω:ι; πηγά.�ει ιiπό -:bν Σ:ι!ν • Πρί 1L� � Β!ρllιρο. Ή d.σuιι6ιβgισ{:ι τών '110ιχών 6.ποιι,:ήσιιιιν το�
ri,·,
267
iτόμου μi tί; σuμ6d.σεις τη; κοινων!«ι; ciποτελοϋσε χιόλα; μέρ οι; τη; ·ιέα.ς ε•;νοια.ς wO d.νθρώπου, δπω; τήν 1(α.θόρισοιν δ Ρουσσώ χι δ Γχa.ίτε, tνω ή ciπειχόνιση του i')ρωα. σιiν οιlώ νι!7. iνέστιου πλάνηtcι, χαταδιχασμ.ένοu cir.ό τήν lδια. τοu τήν ciντιχοινωγιχή φύση, μπορεί χιόλο:ς νά. βρεθεί στό ΣενCLνχ.ούρ χ.αί στt.ν Κονσ-:άν. Όμω; σ' αvτοiι; τού; σuγγρα.φείι; ή ciπo· ξlνω,η wO ηρωιχ. cτJνδuο:ζότCLν ciχόμα. μ' lνΙJ. κd.ποιο cιl'σθη· μα. ινοχi'); χι tχδηλωνό:ΙJ.\Ι σε μι!ί πο).ύπλοχη χ ι ciσυνε..η σχ !ση πρό; τήν χοι·ιων!ΙJ. μονd.χοι στό Βύρωνα. ή ιiποξέ•ιωση τουτη μεταμοpφώνετα.ι σ' ciνοιχτή χι ciνενδοίcιστη ιiνταρσία, σέ αότοδ Ιχcιιη, οιίιτοοιχ.tιρ6μενη χcι! λ\Π:η'tερή χοιτηγδρ ιοι τοiί , :iνθρωr:οu. Ό Βύρων lξωτ�ρ ι χοποιεί xrd lξευτελζει τό r:•ιεu· μctτιχό Πpόολημcι t"OU pοιια.νtΙΟ'\i.ΟU' την ,t'\/Εuμι:Lτιχή «ποσύν· θεση τη; έποχi'); του τήν χtίνει mινων ι χή ιιόδα. Μέ αV'tόν iι. ρομα•ιτιχή ά•ιησuχlα. κι εΗειψη σxor.o:J γ!νετοιι μάστιγα, •κρρώσ,;ι α το:} α!Ιiινα.• τό αίσθημα τη; ιiπομόνι�>σηι; lξελ(σ Gεται σέ μνησ:11.0:χτ; λατρεία. τηι; μονα;ιά;, τό χd.σιμο τη; r.! �ι; στ� π�ιά Ιδεώδη σί ιiνcχρχιχό άτομι:«σι.ι.ό, ή χούpα,ση χι ή αν ι α ciπo τ);ν r.ολι τισμό γ(νετ«.ι tr,ω,;οτρrιπία. ι.ιέ τή ζωή χο:ι μέ τό θιiνο:το. Ό Βύρων χα.ρίζει πα.ραπλα.νητιχή γοητε!α. στην ,ω: τάρα τη; γενι«; του χαl κd.νει τού; fιpωέι; του lπιδειξιομcι νε�ι; πού �πιδε!χ•ιουν φα:•ιερά. τά τρσ.ύμ-χτd. τους, μαζοχι στ¾; που ιpορτωνοντα.ι δημόσιο. τήv lνοχή χα.! τή ντριmή, μ=ι γοuμενοu; πού εα.σαν!ζοντα.ι μέ α.ύτrπ..ο.τηγ6pιες χα.! τύι}zι; � συνε!οηση,;; καl έξομολο γιοΟντα.ι χα.l τι, χα.λί, χα.! -d,;; χα.χέ, τeιu; πράξει; μi την πνευμα,;ιχή lπσr.ρση τοϋ lδιοχτήτη tξί σeιυ zαι των δυδ. Ό 6υpω•ιιχός fιpωα�. δ οψψ.ος τοϋτο; εισ.δοχο'ί τοσ τ:).α. � νόο:ου fπr:6:η, Π�ύ εrνα.ι έξίσ?υ δηι�.οφιλή,;; Χ<Μ σχεδόν τό [. οι ο τολμηρό,;; �σο χι δ ήρωιχ.; των !πποτιχii>ν :ι�Οιστοριων, δεσπόζει σ' δλόχληρη τη λογοτεχνίο. τοϋ δtχΙJ.τοu lνα.τοu α.!ώ να. χι έξαχ?λ-:ιυθεί ν' ιiπ�·ιτιέtαι συχν:.( σ:i; ciστυνομιχέ; :α.ι· ν!ε, τi')ι; lπσχi); μα.ς. Όpί,φνα: γνωρ!σμα.τα: α.vτοΟ τοϋ τ,j r.ou εlναι lζCLι pετ ιχά. 1mlιf, δηλα.οή τόσο π«λιtί, δσο χαl τό μuΟιστδρηι.ι.α. ποδχε γιc: θέμα του τl,;; περιπlτειε,;; χα.θαρμά· των, έφόσο στό ε!δο; α.ίιτό ε!να.ι χι6λο:ς γνώριμη ιι.ι;pφη b
268
;.:ιJ:,iνοι.ιο;, ;.c,� zηpύσσει τόν πόλφο ένα:ντ!οv τη; κοινωνίCL,;; κ: :!·10.ι -iφ�6eι; &χΟρό; των μιγcίλων .<α.ί ουνατων, cίλλά. φ! λ� χι εύεpγέτη; τών cίδύνατων χα! ιpτωχων, πού ίξωτερ ιχά: 9α:·1s:α.: ίiv:;;ipz:;;:a. τρα.χ,,; ό.χο ι νώνητο;, Ιiλλά. στό τέλος δγσ.ίvει τίμιος χα! γεννι:Lίο;, �νθnωπο; πού ή χοι νων(α; μονά χα. τό•, εκα.με ι;ι•j:ό r:,;ι:ι ε!νιχι. Στήν πορεία. άπό τόν Λα.ζα. p!λλιο •ιτ! Τόρμε; ίσοψ.ε tόν Χώμιpρεu Μπόγχο.ρτ, δ 6υρωνι χό; �?c�; &,;.λω; σημειώνει ϊνα.ν ένδιcίμισο στα.θμδ. Πολύ πplν άr.ό τό Βύρωνα., τό χcίθαριια. ε!χε γ!vει δ civήcτJχo,;; πλci ·. τ;τα, :-:,:ι ξαwiει γι¼. τb. ο:ιράνια. Βφη, δ α.!ώνι,;ι; ξένο; CX· νά.ιιtσιJ. στοiι,;; cίνΟρώπου;; πι:;iι ciνα.ζητιiει μά δ! 6pίσχει τή χ ο. :ιl11η '.ι:.u εύτuχiα. r.ό.νω στή γij, ό πιχρα.μένο; 11ισiνθρωπο.; r:ον σηχώνει τό πεπρωμένο του μέ τήν περηφcίνει� ξεπεφ •ι(,'J άγγέι.(,U . "()λα τc.�-:'7. ,;i 1ιωpίσμcιτα. όπ11 ρχιJ.νε χιδλcις πό Ροuσ:,ώ χαl σtό Σατω6ριά.νδο· τά. μόνα. πρα.γμο.τιχά: χιχι ·,.,-:.;.ιγ:,;ι. ;.::ψατ'Jj�ι,;τικet στη'Ι ε!χδνιJ. πο� ζω1r ά11 ισε ό Βύ ρων fισαν τό δαιμσνιχb χαl τό νιJ.ρχισσι στιχ6. Ό ρομα.ντιχό; ·.jριιι�; τ.�:ι z:σ:!ιγ.ι ,;-:ή λe,γι;τεχνlα b Dύρι·>·, εlναι ciνΟρωr.!ϊ; ιwπηpι ώδη;· στό πα.ρελθό•ι του ύπάρχει ενCL μυστικό, μ ιά: :r-��ε; ,η i1 •. α.pτία., μι¼. κα.τα.στp οq,ιχή πλcίνη "1 μια; d.νεπιχνόρ !iι•J,η παράλειψη. Εlν!Ι.Ι ενα.; έξόριστος - δ χι:ιθlνο:ς τό νιώ U:ι, ο,ιι,1; κιχ•ι:·ια.; δ!ν ξtpει τ: χpύ6ετα.ι π!σω ciπό τό πιJ.pα. πέ τα.αμα. τ,;ιϋ χρόνου, χι α.όtός δε ση:ιc.ώ,ιει τb π-χρa.τ.έτασμο.. fΓεpιφ:ι;z-:�ι �ιέσa. σ:ό ιw σ-:αό τr,ύ παρελΟ:ι•,τσς του tr.ως μέ σ ιχ; σε 6ο.σ�λιχό χιτώνα: μονιJ.χιχός, σιωπηλό; Υ.ι cir:ρ6σιτο;. Ί\ τ.' α.ίιτόν 6γα.(νει ή ciπώλεια: χι ή χa.το.στροτή. ΕlνιJ.ι ά.ι.•j. ΠYjtr,; ciπένα.ντι στόν !ο.uτδ του χι ciνελέητοι; πρό; τού; ciλ ι.r,υ;. Δί yνωρ:ζει ση • γνώμη χ ι ο:;,ε ζητ� συχώρε;η, ο::ίτι iπό τό θεό οϋtε «πό τόν ciνθρωπσ. Γι! 1:ίποτο. δ! μεtdνοει κο:.ί r::φ¼. τήν 11.α-:α.στροφ ιχή ,ou ζωή δz HOεi.c να.χει τίπο :! οιαψι;pεtιχ� ·,:: !J�τε ·ιά; χά.νει τίποτε διαφοριτιχό ό.π' δ,τι ., !�ι?; -.μσ:ι κι ιiτ.' δ,τι τού lχει συμ6εί. Ε!να.ι τρα.χύς χι! γρι-;; ά). Η ύφηΗ1,;; χατσ.γωγ ή; - τά. χα.pσ.χτηριστ ι χά τι;:ι ιl: ·ιαι σκληρi χ:ι;ί ciδιαπέpασ,:ι;, ciλH ιίιγενιχiι χαl 6ιιορι;:a. :ιιά !Ζιιιιc.ρφη γι;r1τε!α: ξεχύνετο.ι ciπ' α.ύ,όν στήν δποlσ. δ� μπορεt ν' ciντιστα.θεt ,tα,μιοι. γυνα.ίχο. χα.l ciπένCLvtt στην δ-
269
τ.ι:,(α. lJλι:,ι G[ άνοpε.; ά.ντιδpι:,i,y φι).ιχά Jι έχθpι:<ιi. Ε!·,��ι δ «'Ιθpωπο.; τ.ι;iι τόν κα.ταδιώχει -;;ό ..επρωμένο κα.ί π-,ί, γίνε.αι τό r.ετ.ρ1ι1μf•10 τών άλλων, τό άpχέτνπο δχι μο· νιiχ!ι 13λ<,η -:ών ά.ιaτα:•.ι:ίχητων χα! 1•-:ιιραίων έρωtιχι:1•1 t, pι:ι1ι1•1 tij; cτjγχpο•,η; λογοτεχνία;, άλλiι χι ώ; lνα. σημείο t,. λι•>ν τι;ιν !Jr,λυχώ·ι Gα.ιμ/,·,ων, άπό τi1 ν Κάριιεν τοu Μεριμi r ?αμz -:ί; ιιοιρι:ιίες τοu Χ6λλυγουντ. '.\·, ό Ηύp1ι1ν tiν ά:ια.χ!iλυφε τόν «οαιιιο•ιιχό �pωα,, δ �r.,:ι:,;, ;ετr,ε).α.:d•,ο, Χι lξcιπ-�πιμένο,, έξαχοντ!ζει στήν χιι τ-:χ,τρο;pή τό·ι :αυτό του κι δσοu; lpχονται σ· έπα.φή μα.ζ( -:,;·), eμι,,; tbν Ξχα νε τδν χα.τε�οχή «ένδια.1'iροντa• !νΟρωπο. ΤοϊίοΝσι τ¼. πικι:ίντιχσ. Υ.α.! δελεα.ιτtιχiι χaραχτηριστιχσ., Ι':Ο:ι iπό ,6τε το1μιιναν, τόν μεταιι.όρφcι1σε σε χεtνο τόν cίνηΟιχο· ).όγο Υ.αl κυνικό, 1tοίι τόσο cίχατα•ιlχη,η εlνaι ή έπιρροή το!J, ;χι :-:�φ:ι. τόν χuνισιιό του ά.).λ¼; έξα.ιτία.ς τι:.υ. ']l Ιδέα. τοΙJ •ζΕr:!σμl•;ι:,υ cίγγdλου, lκλιινε cίσ,jγχpιτη ίλχτιχή δύνιφη yιά τlν iποyοητευμένο χόσ�ιο τ,;u ρομοr.ντιcηι.οu πού ιiγωνιζδ t!ι•ι γιcί μι¼. χαινι:.ύpγια. π(στη. Ύπ�ρχ� ενα. γενιχ� a.rσθημα iνοχη; χαί ατ:ι:,μάv.pυν?η; ιiτ:ό τό θεό, σuνiμι:ι δμω.; χι:ιt μι?: ,πιfJ,Jμία -,,i,;:χι Υ.α"Ιε!; Υ.ιίtι σά•; 'Εωσφόρο;, α.ν χαl lτσι χι !τσι ήταν rιδη χα'":αliαα,μέ•;();, 'ΑΥ.όμα Υ.ι οι σερα.φιχοt ποη,τl; Λα.μapτίνι,; χ:χι Βινiι πέpα?α•; tελιχ:i στού� σι:ιτι:ινιχού; χι Ξγι·ια.ν δπ:χ8ι;! τι;,•j ΣΟ.λε!ι χαί -:οϋ Βύρωνα, wϋ Γ;:ι•Jtιl Υ:Χ! -:ι:,υ Μυσσf, του Λεοr.ιίpντι και τGu Χιίινε214. Τοuτο; � σ:χτ:χνισ:•ό; πpι:,ιpχόταν άπό τ·ην ιiμq;ιπλευριχδτηtα ττ1; ρι:;ιια· ·;-::κ)jζ σ-:άσ-ι;; ά.π!·;α:ιτι στη ζ111ή Υ.ι ιiσφα.),ω; 6γηχε άπ-, tό :χίΌΟη1ιa τ�� 8!Jσσ.p:?κεια; μέ τή Αpησχεlα, διιω; 1οιι:ι1-:εpα ,:ό IΗρΝνα: μ,:rι.·��.ά.;:ψι: ,;: είρωνεlσ. •rισ. Ι\λιχ τi [ε�cχ ::o•J :.{.i �.:;οϋ•,τα.'Ι i1 μεσαίσ. -;-ιz;r, . Ί[ μόνη δια.φορά cίνάμεσιιι στην ά · . �J>p-:,';:τ, -;-, j Γσ.J.λ,,·, l1ol1cm� π;;δ; τη•; άσ-:ι::·ή τάξη χα! σ-:-i, ,:; .tί7Τ; -:,;Ι} Β1ριJ• '/:Χ fι-::χ·ι eτι δ ά'Ιttσ'Jμ6ι:ιτισμό; ,ι:;ϋ ΓκΝ-:ιz χαί τιiί·ι q::λιJ, •; -:o!J ήταν :π!ΙJ:ση άr.!ι τ:i Y.cxt(I), έ•;ω δ άνr,Οικισιιό; ,,;IJ Βύρω•ιιχ lκτι:;ξευό-:ι:ιν ir.� t1' :τιίνω. Κάθ� λlγο-r.ολiι ση· ιια•ιτική έχ8{ιλω'ΠJ τσΟ Βόριι>να r.ροδ!νει τόν σνομπι-,μό πού 7'V\ΙG:ια.ζ6τ-:χν μέ τί; q:ιλελεύθερε, !δέεζ τr;υ, Υ.ά0ε έr.!οr;σή τr;υ άποχα.λύπτει τόν άριστοχpάτη πού δ!ν εlνοιι πιb. στlpεα
270
ριζ11)μίνι:�; στ-lι'Ι χοι•1ω·"κ11 του θέση, ιίλλά. ά.χόμι:ι χρα.τεί -d,·ι r.όζcι τij� τιίξηζ tou. Προπcι.ντό; τi) ύστιριχό r..6.θος με τό δ r.olo στ&. μετοιγενέστεpcι. έργα. τι:;u μι:ι!νετα.ι ένα.ντlον τη; cipt· στοχρα.τί-:χς, πού τbν άφορ(ζει, δείχνει πόσο βα.θιά. α.!σθά.νε τι:ιι δεμένο, με τούτη τήν τιiξη χο.ι πόσο πολύ άπό τδ χύρο; κο.l -;t,•1 lλξη ,η ς χpσ.τά.ει πά μiτιοι του ποιρ6λα. τα.uτα2 Ι S .:Ο θά.•ιοιτο; δtν είν-:χι έπιχε(pημα.ο λέει χιiπου δ Χέμπελ. Ό :-:ιJ, ; χοιι νιίχει, t, Βύptι>•; 6έν άπ6�ειξ:. τ(πσtα. ιιέ τbν ήpωιΥ.6 τι:,υ Οάνα-:ο. Πο.;,ά. τί;; έr:οι•;(.!πaτιΥ.tς ..-:εποιθήσειι;. τοu πr.ιιΥιτ-ϊ1, ,ιν ·Ιjτοιν Οά.νι1:ο; τοιι::,ιαστό;. Ό \Ηρων α.ύτοκτόνησε cσέ οι,;ι· ταραχή ς;:pενώ•; ·.10.l r.lOo.·;ε •ιι' άμπ�λό1'Uλλα στά ιιι:ιλλιιi•, lJπω; ήθελε νόι r.εΟά·ιει ή �Εντι1 ΓΥ.άμ..-:λερ. Τό γεγο•16;, δ.ι ι llύρων lμεινε πάντα. προσ-.wλληιι.ένι:ι; στη•; χλασσιχισταiι &.ποψη γιά ττ1 ν τέχνη χι δτι cίγοιπηιι.ί· ·ιοι;. του ποιηττ1; ήτα.'Ι ό Ιlόοuπ, συμφωνεί � τιι;. άρ ιστ,;,κρα.· :ιχt; του χλίσω;. Δlν εοιν:. οεχιiρα γιόι. τ�·; ΓGulιp,;tσγι:.uορΟ. t�σ.ι-:ίσ.� tOU νη�:iλιιχ έπίσΤιΙL')U ΧΟ.ί πεζολογtχiι tπtχpισιιέ· νι;,:, τ�νc.υ τ,;u, και :-:εpι:;ιpσψ;;u:;ε τον Κήτι;. έ;α. ιτίa; της •Ί,.'.J· �αι..·ι-:η,i; τ,υ. ΤΙ> ·jτ:εpι:,πτ:κό, σχωr.τιχό τ:νtσμα Υ.ι iι τ:ο.ιγ· νιο�ιipικη μοp:pή -:G)•ι lr,·:ι•>ν το·J, ΠF?Π'Χ'Ι'tός δ στρωτός Υ.Ο!.Ι· c.zv-:ι,;ι.,,;,, τ�γι:;; -:ι;ϋ Δ b ν Ζ ο υ ci 'Ι, ήτα.ν ιν.ινcίχοι μι¼. πλευρά τι:,u r.λασσtΥ.ι;ι:ί ίSεώοο!.Ι; του γιά ,ήν τέχνη. 'F.ντο•j -:ι,ιι;. rι σχέτη ιiνιiμεσα Gτi;'I εύφρι:ί6ειcι τσu uφou, .σ:ι χοιl στ. � •ι;,·,σικό ποιητικό λε,ι. -:ικlι τοϋ Γο!.ιόp•ιtσγ�ι;ρθ εlνι:ιι ξtY.!l.· Ο�ι; 1( :,::,,;l τrι. 8!J� α•1τi ε!ν,;ιι :;ιιιιπ,ώματα. τη� cίντί8ρι:ι-:ιr,; 0• •ισ.ντίον τiι, u·�ιπετο'); ρητορικής r.ο!ησ-ι;; τι:ιi) δlχα.τοu ε6εο ιιι;u 1::χι δέκι:..του i:ϊοι:ι'.u cι.ίώνα. Κοινός ΟΥ.οr.ό; r,τα•ι 1/ μ:. y:ιλ11tεF-η εύ�ι.ι1:1•}(α: 'ciι; rλώ<:σσ.r; Y.O:i άΥ.pt6ώ; Ο�Υ �υ�(ιιpχ�; . ·,i; τ::τr.Μυ pzu,-:,;0, λαι·-�p¼. iπιat°ξι,;υ χαι φαιΨψt•ΙιΥ.?Ι C'.;· •ΟG't.έδιο!J uφou; Ικα.νε δ Βύρι,,ν τή 6σ.Ούτερη !ντ,j;,;ι,ιση �το•J: ,�·r:·cιι,ινι;:ί:; -:ου. Qj,ε ή χσ.?ι-:ωμ:•ιη άνεση τoij Π��σΥ.' 1 ο'jτε ή χομ·�,ότητα τr;u )fuσσ� θiι ήσι1ν δuνα.τέ; y� ι>pις τήν Ί.((ι•,ι:,1,;για τ�ύ-:·r, ν6τι1. 'Ο Δ � ν Ζ ο u α ν ϊγι•;:; r,χ ι μ,;νi· χα. tb πρόwπο πι; πνευμι:ιτώδοu; χοι! α.ύ0άί5ο!.Ις :π!;-αιρη: σ�τιp:χ;, ¼λ).ά σuνιiμα. χα.! ή πηγή δλόχληρη; τη� σu!χρο:ι· νης tnιψυΪ.λ ιΟ!ιγpσ.:pίας216, •Jσω; ot πρώτοι cίνΙΧγνω7tt; 2ίl
-=�� Dύ?ι,ηιχ ν' ιiνi1χα:ι στήν cipιστοχρα.τίcι χcιί στήν ιiνώτεp'Ι'/ μιαcιlcι τ<ίξη, /Sμως τό πρα.γμιιτιχδ του χοινό τό l6ριιnιι στι, -:i;�ι; ττ1ς δυαcιρεσtημίνη, lχείνη,, ζηλόφθονη, ωl μ� ρο·
μα.ντιχή χλ!ση μεσcιί� τάξη,, πc.ύ τ' ciποτuχημlνcι τη, 1ιl·
,.η θει'.Ιp:ιύσcιν Υ.cχΟένcις t!ιν :cιυτδ του γι&. πcιρcιγνι,ιριcηιέν?
Νcιr.ολέοντ4:. Ήτcιν τlτοιcι ή σύλληψη του Duρωνιχού ήρωΙJt, ωσ-:ε χciθι ιiπογ,:;,η,:ευμlνο, νειχρό; xcιt Χ4θε έρωτοχwπημlνο χορ!τσι μποροΟσα.ν νά: τcιuτιστοi)ν μ' α.ύτδν. Τό γεγονό, δτι J, Dύρω·ι ένθάρρ•Jνε τον ιiνα.γνώστη νά: !ντρυφήσει αί τέ.οιcι ο!χειδtητcι μ! tόν ήρωα. (πρciγμιι ποiι χάνοντάι; το, 6!6cιιcι, άπλώ; σuνίχιζε μιά τάση cpcινερή χιδλcι.; ατό Ρουσσώ χαl ατόν Ρίτσαρντσον) ήτα.ν δ 6α.θuτeροι; ).όγοι; τη, lπιτυχ!α; -:c.:.ι. Μέ Π/'Ι r.ιb στενή πpοσωπιχή σχtση ciνάμισcι στό-, &.να γνώστη χοιt στόν ήρωα, μεγιiλωνε τό !νδια.φέρον τοϋ ό.νcι· γ•ιιίιπη γι� τόν ίοιο τό σuγγρα.φlα. Ka.t ή τάση lπ(σης cιύ, τή ύπiιρχε κιδλα.ς τήν έποχή τ,;i) Ρουσσώ χaι τοϋ Ρίτσcιpν· ·;-;;,, ο-:ό Ο'.;ν:ιλό τη, /Sμω,; ή ίόιωτιχή ζωή του τ.οιητη πιχρi1ιz•1ε &γνωστη σ:; χι,ινό ίσα.με τό ρομιιντιχό χ!νημιι. Μονιίχcι 11ε-::� ,·rιν cιvτGΟtcιφ·Ι,μtση .;ι;.i, σοφ:στηχε ') Βύρων, δ τ.οιτ,τη, lγtH εύνοοιίμενο; του χι,ιν,Δ χαl μονιίχιχ ciπό τότε xcιt στό iςr,; ο! άν:ιγνi10-:z; του, χι !οιαίτερcι ο! θηλυ1ω!, "ιρθcιν !ι' α;ύτόν στήv ιδιόμ??:ΡΥJ !χείνη σχέση π"Ιj1ιοιcιζε μέ τb·ι Ζεσιιό i·ιιiiιs?'1. r.όv y\)χQ.·ιαλυτή χιχt στο!ι; άσθενε!ι; του, ciπό τή μιιi, κcιt στόν χινημσ.tογpαφιχό &στέριχ -xo:l σrούς φ:ινcιτιχο•i; Οχυι_ι.cισ-:έ; του, &.π1> ,r,., άλλη. Ό Βιίpι·)'; ήτιχν δ πpώ,ο; •Αγγλος ποιητής πιi.ι �πιχι�ε ::'JFΙO ρόλο στήν .εύpωπcιrχή ί.-:.γοτεχνiσ. χι δ Γοuώλτzp Σ:ιό-: ήταν δ δεύτερο;. ΛΙ' αυτούς; lγινε πλr1ρως; πρα.γμα;τιχότητιχ !κεί•ιο πQύ lΨιο,;όJσε i> rχαιτε λiγοντcιι; «πcιγχδσμια. λι,γοτz χνί(l.ο. Ή σχολή τους ciγκιiλιασε δλδχληρο τό λογ οτεχνιχό ;:1σ�1ι,, χιiρr,κε τό μεγα.λύτερο χύροι;, ε1σήγcι.γε νέε; 1ι?pfi�. ·,:�; ά�iε;, Υ.?: ίδη;.ιιούργ11σε πνευμιιτιχή χίνηση, πέ?« �ιιχι z,:,I)�, &.,ιά.:ι.σιχ σ' δi.c;; τ!; εύρωπιχϊχέι; χώρε;, χίνηση πι;�•j ί· cpιρνε άπό �ντ& :ιιχινοιίpγιιι. τα.λέν,:α; χα! σuχνσι τόι σf,χω•ιι πό.•ιιιι χ: ¼πό τι,ύ� οασχιίλους; του,. Άρχεr νi σχεφτοϋμε τό·ι Πο!Ισχιν χ«! τbν Μπα;λζάχ γιά νά χιι.τcινοήσουμ.ε τή•ι fχτιχ'ΤΙ!
27t
·- '(1.Ινιιιίχε,, ένώ στήν tpfτη προστέθηχα.ν στοιχείa. ποu ά.νηχα;ν lν μέρει σ� ciνώτερ11. χι ιν μέρει στο; χα.τώτιρcι στρώματα; .-iι; μεσα!α;ς ,ιiξη, xal πού ατό μυθιατδρη114 ciνcιζητουασ.ν ΦU· Ζ«γωγ!ιιι, Χ!:tθω, κ� ΟΙΟΟ!.ΟΧ
18
273
·ιr
τοϋ �iχα.το,u σγδοοv αιων(l.. θα.•)ιιιιαtή tξέλιςη, �r.ιύ σ.ό _ χωpο τοσ c:ι.γγλιχι;υ μ·J()ιστοpήμα.το, d.•ιτιστοιχοσσε σtά. πι.λι tιχdt χ«! ,χοινωνιχά. tπιtεύγμc:ι.tα. τηι; μεσcχlα.ι; τά.ξηι;, γύρ111 στά. 1770 φτi•ιει σέ νεχρό σημεlο. Ή ξαφνιχή α.υξηση του �να.γνωστιχοσ χο ινοσ δδηyεt σt ιlπδτομη πτώση toO γενιχοσ επιπέδοv. Ή ζ·ήτηση εlνα.ι πολύ 1tερισσό-τεpη d.π' δ,ι;ι χα. ),ο� σvγγρα.::pεί; ύπάρχοιιν γιά. νά. την {χσ.νοποιήσοuν, κ ι [τσι ιιiι.ιστ;'- r.ού ή τ.α.ρα.γωγή μvθιστοpημά.των εlνα.ι ιiπασχόλτι ση χσιι.οπληρωμέvη ατό lπσ.χρο, οι σuγγριι.q;είι; τό ρ!χνοv·ι στην ciσvμάζεuτη χι aξεδιιiχpιτη ύ'Ιtεpαφθr.ν!c:ι.. Οί ά.νά.γκε; τιϊ)y δανειστικιi)ν 6ι6λιο0ηκϊίιν ύπc:ι.γορεuοuν τό ρυθμό και χιχ Οορ!ζοuν -:ήν πο ιότητα τ'i)ι; πα.ραγωγης. Έκτό; σ..πό τό •Ορ!λ �ερ•, tά. θtμα.τσι πού ζητισϋνtα.ι περισσότερο ε!να.ι .ά. σκi, r.ια.λσι t'i); ήμiρο:ς, περίφημε; «ύποΟέσεφ, πλα.σμα.τιχέ; χ:ι! μισοπλ,χ.σμα.τιχέι; 6ιογραφ!ες, τα.ξιδιωτι χέι; περιγρα.φέι; χα.ί xpu::pi ciτ.ομνηιιι:ινεύμα.τα. - χοvτολογt; eιί σuνηθισμίνr.ιι 't'�· ποι τ'i), tντuπωσια.χ'i); λογοτεχνί�. Τό ciποτέλεσμ.α ητα.v δ-;ι ι,! καλλιεργημένοι χύχλοι άρχισαν νά. μιλοσν γιά. -;ό μuθιστό ρη�ια. μέ cir.έχ θtιιχ σ.γvωσtη ωι; τώpα.219. Τό γ6τ1.:ρr.ι -:oiJ μuθιστοpήιι..α.το; r.pωtοαr.,:, χα.θ!σ-:ιχtα.ι ciπό τόv Σχότ, πpσπα•ι· ;=ό; 11έ τόv τρότ.ο πού χειp!ζετα.ι τό εlδοι; σύμψωνα. μέ τi1ν :στορ1στιΥ.ή χ1 �πιστημοvική θεώρηση τή; πvεuμ:ιτιχi,� c�liιc. 'Όχι μόv'J προσοπαΟεr νά. οώσε1 ιιιά.ν έγγενώς ciληθινή είχ?να. μιiς {σ-:οριχiι; κα.tιiστασης, ιi).).ά χσιl πλσυτ!ζει τά ιιvθιι,το· ρήμ.α.τά τοv μέ ε!σιχγ(ι!γt;, σημ�ώσεις xQ:! πσιριψτήμσ.τα., "tά ν' cir.ι:;Sείςει τt,v έπιστηιwνική ιiξιοπιστ!α τών τ.εριγρα.q:},ν του. •Αν χ.α.ί δ ΓΙ)uώλτερ Σχότ δέ μπr.ιρεί νι:ι θε1ιφηθει 1ψχγ ιιv.τικο; Οημ1οupγbς tOi) (στι:,ptΧΟU \LΙJθισtοpήμιιt'J�, χωpί, ιi(Ι· φι6ολ(ο; εlνιχι δ θεμελιιιιτήι; του 11uθιστορήμαt?ζ πού 'ίψχγμ-:ι· τεύεται ti1v Υ.r.ιι•ιωνική !στορ!ιχ, fva. εlSσς γιά τό δποrο 11.α· •ιέ•ια,; πpiv ιiπ' σ.uτόν δέν εlχε εlοη ση. Ο! Ι'ciλλο ι �ιυθιστι,· pιογράφοι τοu Sέχσιτου tγδοοv α!ώνσι, δ Μιφι6ώ, δ Πpι6ό, ι Λσ.χλό χι δ Σα.τω6pιά.νδος, προώθησ:ιν έξα.ιρετιχ¼. τό ψυχrι·ν λογικό μυθισt6pη11α., δμως έξαχολοvθοΟσα.ν νά: τοπσθετοσ τον, χοιρο:χτηρε,; τους σ' lva. κο ινωvιολογι,tb χινδ, η ο' l νι,. χοινωνικό περι6άλλον πού δέ ΟUJ.ψεtεlχι oάnαr.cmxdt στήν !.· 271
;έλι;1ι :ι;υ;. '.\χόμα. Χα! ,? ιiγγλιΥ.? (LU1Jtσtόρτ1μα ,:ι;.,j ειΥ.:ι :r;•J ;,γεr.ι-,:.ι �:ώνα. μτ.ι:ιpεί νi χαpα.χτηρισ.:εί •Υ.ι:ιι•,1,1·1ικό, μ,:, νά.χοι στό 6αθμό τ.-:ιύ τονίζει περισσότερο ,!ζ ιiνθpώπιvε• σχέ σειζ ο:1ω; δίν δίνει ιε ια.ίτερη προσοχτ, στ!; τ:ιξιχέ; ο ισ...�ορϊ η ari(v χοινωνιχή α!tιότητ:ι τt,; δια:ιόρ�ωση; τιίιv χα.pαχ-:-f1 • ρωv. .Α·ιτ(θετα οι χοιpα.χτηρε, τ,:,iJ Γι:ιυώλτερ Σχό-; εχοu·, πi ντα πά.νω tO\J' tα ση\ιάδια. τή; ΚΟιV(ι)'ΙΙΧή; tou; χα-;ιχγωγij; 220. Κι ά-;cc.u σ,J•1ι:ι).ι1ι¼ ;-, �Χότ πeρ1γpάφει μί ιiχρ!6ει-.ι τό κσινωναό r.λα!σ:ι;ι tώ•ι i;,ηγή,ιώ·ι τc.v, r.-.ιροc ,ή σvvτη ρη-;1-ι.ή t?u .:Ω,:ική θεώρτ,ση γ!•ιεται σ·ι.α.πανέα.; τοu φιλt· λ!υθερισμοϋ Υ.-.ι! ,;-r1; π:,οόδι:ι'J22 Ι. Όσι:ι χρ:τιχό; χι :j,, -;-:άθηχε r::ιλιτ:κi άr:!•ιαvτ: στήν Έπα.vιiσ.:α?η, ή οι-ι.ή -;ι,'J -ι.ι;ι:vω•ιιολσγιχή του μέθοδο; Οσ. ήtα.ν ciοια.νόrιtη χωρ!ς τούτη :τμ Ηλαγή τη; -χσ.-:ά,τα.σ'Ι'j.;. Για-:! τ.ρώτη ή Έτ:α.•ιά,τσ.,η άνd:r.τu;ε ϊv:ι ιι!-,θημcι ταξιΥ.ών οια:pορών χι εχα.νε έπιτα· Y.t!Y.0 Ύl!l. t�'I τ:μι,;, Χ?:λι.ιtέχ•ιη νά r.εpιγpά.φει ,ή•ι πpσ.γμα. tιχδτηtα. σύιιφωv(l. ιι' α.ύτέ;_ Όπω: Υ.αί •ιiχει, σά σvγγρ«· �έα:; δ �'Ι.?τ, δ σ,J•,.:τ1ρτ1 τιχ6;, ,,.Jνοέε-:αι 6!Χθύtεpιχ μί tΤ(Ι 'Ε πανάσταση ciπ' δ,t ι δ Βύρων, δ ριζοσπάστη;. 'Από τή•ι «λλη :•.sριi, οέ· ι πρiπει vιχ ύπερεχτψ':ιuι ιε τοuτο τό «θρ!α.ιι6r.ι τoiJ ρ�α).ι-,:ι?ίι , δπως ciπ-,χάλεσε δ Eng<'ls τό τtχvα.σμα. έχε ί ·1� -:η; τέχνη; ΠΟU Π?λλέι; ψσpε; O\JYΠjfίηttX(lt πνεύμσ.tι,: t(lt κα•ιε: χρ-11σφ.α. οpγα.νιχ τ'i)ι; προόδου. ΊΙ έκtίμη� χι δ lvθou7:z,:ιό:; Ύιο¼. τό •λα; Ο'JΥή1)ι,J� /Jέ•ι εlναι τ!πι:ιτα τ.ερισσ6τzpο στ�·, Σχότ ιiπό χειpονομίσ. χωρlς /Jεσμεύσει;, έvώ ή περ: γ�αq:;ή tώv χ:ιτώτερωv τάξεων ciπό μέpοu; του, γενιχσ. μι· λωντ�. εlvα.ι συμ6ιχτιχή χ.α.ί σχημα.τιχή. •Ομω; δ σuντη Ρη,: :η•.cς ,,;ι\ί Σ1ιόt είν:ιι τουλάχιστο λιγότερο έπι θετιχός; ιiπό :;.,. ci•ιτεπαvα.στατισμό των Γοuόpντσγοvοpθ χα.! Κ6λεpιτζ, ό ξ!να.ι i-ι.;;:,pα.ση μtii� άπογοήτε·�σr,; -χσ.l μιi; πιipιι πο• 7.:y•ι:δια; iλί.α.γη; •ιοοτρ,;π!α.ς. Ε!ναι ιiλήθεια. δτι δ Σχό-: :•ια; l�Eσov lνΟουσιcι.στιχ¼. ciφοσιωμένοι; ατή μεσο:.ιωνιχή ύπ •.?σ:.ι·,η !σσ χι r.! ιiντι!ίρ-.ιστιχοί ρο11αντιχοt γενιχcι χι δτι λu· 1 γιά τόν ξεπεσμό τη;, σuνciμ.α δμω; χpιtt"ιtάpει, δ πω, χι O Πονσχιν μί τόv Χά.ιvε, tήν δλη πληθωριχ6τητα τώv ρ,;, μαν�ι-χων. Μ! την tδια. lιξυδίρ χεισ. ποu δεlχνει χι ό Ποο�,χ ι•ι
:�-:ιι:;
7
1t�:α.
275
:-i,·, χι��τ1ί.ε:c:ι -:ι;ϋ χ.c:ι;:,c:ιχ�;:,οι :οϋ Ό1ιίγ11.ιγ,
στ:ι. χιχι τίί.ειοι. ·Eχr..·n tό ιiχ!Ιτσιμ6.χr1τι:, cιίαθτ;ιιιι δτι ή ;ωή τοΟ !μιαου π�δντο;, ό αuγχαιιρινb; χcιί τpιrJρινό, χόιηιο� � χώ;»; χι ό χ.ρδνι:.ι., ή πιίρσι χι ι;ί tνt'JΠώαιι; γλιπρο')ν ιιcιχpι6. τοuς χ6.θι μiροι χα! χ6.θι ώρσι χα.1 χ6.νοντα.ι γι!ί πά.ν ται. Γι' α•jτού;, +, τίχνη y!νιτ:ιι χuν'1'1γημ4 τον temps per dιιr (=χcιμi•;1:;u χ;;δνοu - Σ.τ.Μ.), τη; ζωηι. ποο:.. γ(•;ιται iχνδ; χοιl φεύγει γιά: πά.ντα, ποο.:. δί ιιπορι;Gμε νά: τt,ν πιά.· τ:ιρ!ι:,δοι το!) 6.π6λ•J�U να::οuρ�ιαμοG οίν εlνοιι ο! αοuμι. οι!ωvες σt!:ιiι; l,πr.1r.u; r..! «νΟpωr.οι φcιντ6.ζοντcιι δtι χcιτiχοuν τήν πραγμcιtιχδτη τσ. σ-:tριαι χαι a!γoupot, ιiλλ¼. lχεtναι στο·); �r.οlσυ; φι;ει;i;ν.!U μήπω; τη χiar.,uν· γ ιά: t!Jϋt!) δ tlχc:ιτος l νc:ιτος; cι!ών� ε!ναt δ χλσ.σσιχb; α!ών� τοa νc:ιτοuραλιcηr.οϋ. Ό �τε).:ιχρQUdt χι b Κι:ι•ι?'tά.μτ.λ 6ρ(σχQ·ιt!l.ι CJtό χcιτώ;.:λ: tfι; 1t«(•;ούργιοι; fτ.ι:.χi',;. Έξοιχολwθι:.σ•ι ιν μlριι ν&.νc:ιι ρο• μcινtιχοί lξτ:ριααιονιατ1; πι:.v ποισχ(ζι:ιυν νι\ ιχφρ6.0Όuν tδ!ε;. tμω; ίν μiριι ιlνcιι χιό� !ιιπρεσσιονιαtl; π?iι τ:cιαχ!ζσJν ν¼ κρc:ι.τήσοοv γερά: τό :pε:υγαιλiο ιiντιχείμενι:, χσι! ο!ν πιατιύ ;,'Jν τ.ιό. α! χc:ινiνσ. τίλιιο !σοδύνα.μο τη; πρcιγμ.,α.τιχδτητχ;. 'Απ? w), δνό τον; b τ.ιb poμΙΣVttxb, χιιλλιτίχΥΤj; ιlνιιι ό Χτιλα:χρου6.· αν τόv CJUγχρ!νοuμε ιι.! τbν Κοναt6.μπλ γ!νετcιι δλδτελαι ξεχ.6.θc:ι;:,ο, t! α-Jνοtιι σ! μιdtν [σwριχ ή tνόπ,-:σ. ;.; ρομcιv-:ιιηιό ;:σ.ί .όν χλc:ισ� χιcηιό, χσιί tί το-:..; ξιχωρlζει ιlπό τb να.wυρο:λιαμό. Σί 6.ντίθιαη μi τb ναιtοupσιλισμό, ο! tuό Τ.Μι6τιpι; τιχνοψ:ιπιχί; τιiοιι; lχουν χοινb προπc:ιντb; tό yιγo•Jb; δtι πcιρlχοuν ατή ζωή ,ιι,l στόν !νθρωπο διοιστ6.οιι, μεγιιλiιτιρε; ci::b τό :puσιχό μiγεθ�. τa'.ί, ε!νο-Jν ίνα τρc:ιγι· �οτ ,ρωιχό αχ.�114 χιιι μι¼ πcιθιiρι χc:ι CJUγ,ιινηaιcιχ ή lχφρcιιπ,, τ.ι:ιiι 6.11..όιιcι όπ6.ρχει ατό Νtιλοι�ρο:.ιά., ill¼. λι!πιι έντιλώ; �τ.� �ν Κονατiμ� χ α.1 τό νοι-:οuριιλισμ!, το!J δtχοιwυ (νοιwJ cι!11ινιχ. Στόν Ν·ω.αχρι:ιui τούτη ή 6.ν.Ιληφη γιi!ι την τιχνη �1ιrιι«ζιται χαιl στό γιγονb; δtι δ !νθρω1t°' lξcιχολουθιι ν& οι;.a-,.ετcιι σ:ό l.:: χεr.ρο wυ xtaμw τοu, ινω στbν Κον?ti!ιιιπλ cιδτb, y(νιτιιι (να: πρ6.γι.ι.α. ιlν«μεαα α' !λλσι πρ6.γμαται. 'Κι ιi τ.οpρ�i.α.ι ιlπό τb iιλιχό τω πιρ!γuρο. Γι' σιύτb δ Κονστάιι πλ λtνιιι, 4ν δχι 6 μεγσιλuτιρο;, πιlν.ω, δ πpοοοtυτιχδτιρο; χ�ιτιχντι, τη, ιποχfl, 'tOU. }11 την lχt6πιαη to0 4νθpώποu
οι
m
6.πΔ τΔ lπίχεντρο τη, τέχνη, χ� τήν χατάληψη τη, θέση; :,;,:, άπb τόν ύ).ιχό κόσμο, ή ζωγpο:φιχή δχι μόνο πα.lρνει ,ισ.ι. ν,;, �ι;yιο r.ερ:εχ �μενο, d.λλό: άν6.γετι:ι;ι δλο κ� π.εpισσ6τεpο στη·ι . lπιλυ� τεχνιχων χαι χιιθ(ι()ό: μορφικών πpο6ληι�των. 'Γ!ι ��ι.ι.cιτιχΔ ό�ιχό των πινciχων βιιθμι�ιι χάνει mθε ιιlσθητιχή α;:α χαί Υ.αθε κιχ,λλιτεχνιχό l·;διαq,έρον, χι ή τέχνη γίνεται tF?ρμr.ιλιστ:ιχή σ! βι:ι;θμb &γνωστο [σι:ι;μι τώρα. Τό τι ζωγριι , φιζe,ι:ι;ι γιπ:αι δΑότελο: άσήμα.ντο· :ό μ�νο ζήτημα ε!νιι.ι τ!ι πώ; ζωγpαφ/ζετιιι. Ουu χι δ πιό προχλητιχΔ; μανιερισμb; δί· � ε!χε πσ:έ Sε/ξει τέτοια 6.διαφοplιι γιό: το θέμα. Ποτέ ;f:ν ;ό χεφ6.λι ένό; . λci χαν � � 1Go:l τό κεφ
278
i·ι:χι.fιφθ'ΥιΚΖ ;:ι.•,i Χα: ?J• νεχ!σtηχξ άr.� το Ντελσιχροuιi. ·ο Ι'�·,ι::z,,; γιi l�·�:Ξ;')Υ; fGp¼. C::αν2σ-:�':(j�')�εt τ� γα).λιχ fJ ζωγpα�ιχή· γιά oεunpyt cpopά cir.σpρέει ιiπ' αύτόν μιά ιiνορ• ιιι;,ί.,;,γικr1, 7:,:ιχλ11.:;σ::::σ-:α+ι .:ιί?θφν:;1ψιτ!ιι. ΊΙ ρήσ-η τ�Λ Ντελαχραuιί, ίJτι εν� π(νιιχα, θδ:πpεπι νδ.νιιι προποιντό; r.σι•,διιισicχ. ,ών ιιατιliιν2241 �τσιν χαl μήνuμ« τσϋ Βαττci1 κα.1 r.αρα:ιi•;ει είια.γγέλιο τi); ζωγριιφιχi); [σ(;tμε τό τέλο; τοϋ 1μπρεσσιονισμοίί. 'Η παλλόμενη δυναμική τη, σύνθεση�. +, κίνηση τη; γpιιμμη; χα! τή; μορφή;, ή μπαρόχ συστροφή των χοpμιών Y.t ή διd.λu� τών ιπι μiρου; χpωμ«των στά σuστατιχά τοu, - δλιι α.ότ&:. εlνι:�.ι iπλ(ί), ,:ό δpγα.νο μιιi; α! σθησιοχρι:ι-:ία�, .:r;ύ τώρα δίνει τη δυνατότητα νά. συνοuασθο!)ν !. ροιJ.α.ντι,;μ�; μέ τb νατουραλισμό JGo:1 ν' ά.ντιπιιpα.τεθοϋν κι ,:ι! δuό τοu; σ-:ό•ι χλασσαισι1ό. 'Q; ενα 6ι:ι;θμό δ Ντελαχρουά. ά.χδμ« Ιπασχι ιiπό τb po· μι:ιvτικlι ιη.ιl de siecle». Ύπό:pιpι ά.πό σο6αρt� κρ[σειι; χα,. τiθλιφη;, είχε τb α.lσθημιι τοϋ ά.σχ01tου xlJl τη, χεν6τητα,, '1ιτι:ιν θύ114 μελαγχ,;,).!α;, δυσφοp(α; χα.! τοϋ α!σθήμ«τ� της διηνεχοu; ¼τέλεια,. 'Π διάθεση στ�ν δ1tο(α. 6ρέθηχε δ Ζερι· χώ στό .\ογ6(νο χσι! γι&:. την δπο(α. ιγpιιψι στην πα.τρ(δa.: ,δ,τ:δήποτε κι civ χάνω, θα.θελα ν&.χω χ.ιίνει 11.ιίτι διαφορετι κό - η ίδιι:ι διάθεση 6ιισiνιζε τό Nτελa.xpouit σ' δλη του τη ζωή225. Τόσο 61.Οισ. '1jταν 6.χόμ« ριζωμiνο; στή po· μσιντικη θεώρηση της ζωης, ώστε οuτε χι ο! πιό ώμοt πειρα ,;μ.οί τη; δεν το!) ή:rσιν ξένοι. Εl•ιιιι άpχετό νά. σχεφτοuμε ενα ερ-y,; σ:ι•; τό Σ α. p ο α. ν ά π οι λ ο (1829) 1 γιά. ν&:. χιιτανοή· ,;01Jμε τι χc.ιpο lπια•ιε στη σχtφη του δ Οεα.τριχό; διιιμονι Π!XYtO [\ό; Χ'Χί μι;λωχισμό;225α, τών pομ.αντιχων. tt ¼γωνιζότι:ιν έναντ!,;,v τσι) ρομαvτισιιοu σά. στιίση; άπένοιν,:ι � ζωή, άvι:ι.γνώριζε τού; έχπpοοώπου; του μονά.χα μέ σο οαρές; έr.ιφυλiξει; κa.ι τόν ιiπσδεχότr.ιν σ&:.v χαλλιτεχvιχή m· "'Ι προπα.vτό; έξαιτ!� TQO μεγαλύτερι�υ πεδ(ου τοίί Οεματι· ;t"iι uλιχοίί τ-:..υ. Όπω; δ Ντιλαχρουά. έπιχε/ρησε τιχ.ξ(οι στην Λv':Ι.τολή, ιivτ! γιit τό παρa.οοσιι:ι.χό τα.ξ(δι στη Ρώιιη, lτ:rι ?'TJ θέση τών κλ::ισσιχων τη; ιipχαιότητσι; χpησιμοτ.ο!η· κσ:ι σε σαν πηγt; του τού; ποιητ�; τοi) ΠΡΟ"fΙΙVίιπεροu χιι! όφt·
•ομω,
279
μ6tεpGv ρο1ιο:vτιο1ι.οϋ, τb Διίντη χι.ι! τό Σι.ιlξπηρ, τό Βύρων« Υ.� τό Γκι.ι!-:ι. Τοϋw tό θιματι:ι�γιχό lνδι�ρον fr.ι.ιν τ; ιwνο κοινό αtΟ�χε!? civάμεσ:ι σ' otύtb·, χι.ιl σέ wλι,:lχνι; δ πω� ό •Αρu Σllrfεp χι r. Λout Μποuλοινζι, δ Ντεχιίμ1t Υ.ι � Ντελι.ιρδς. ΜιοοΟοε τό ρομι.ιντισμb τοΟ φεγγι.ιρδ�ω-,;οu χ�.ι �&; 6.διόρθω-:<ι"J; δ·,ιψ;..6j.οuς, δπω; τό Σι.ιτ111εριιίν&ο, τό .\:·.ψαρτ!νν 1(«! τό Σο!ίμτ.ερτ, γι¼ νιlι lποινι.ιλιίδοuιι.ε τη ει1(ή τι:,u, ιιiλλον Ο'χ6πιμη, τιιξινόιιηαη τιίiν 6νο11ιίτων226. Ό r�ιι:,; Gίν ε!χι ττ,•, π11tρηι.ιχρi, lr.ιfrJ\L!Ct y' 6...,;ιχαλετt\Ιtt ρο ,�ν.ιχc; u! tιι:ιι:ιcιρτ-Jρότ!:ιv lν11tντ!ον τοσ δτι θεωροΟντcιv διί σχ11tλο:ι, τη; ρ,ιιο:ντt1(�, σχι:ιΗι,, Ποιρειιπιπτδντω;, δ!ν ι•,11,,ΙΙε Y.7.\Lt7. 1'λ(,π1 νi lχπ7.tδεύοει 1(11tλλιτiχνι; 1(7.ί πι:ιτέ Ζίv i νοιξc ,:,-.οjvτιο Π?c;σιτb αl δί,ο,,J; 'tO ΠΟΑ\Ι • 1t0A\I l1tetιpνε ).(. γιu; 6οι�θού;, ιχι δμω, μα.θ ηtι,221. Τ!ποτ<ι πι& δίν ό πi'1ρyε ατή γι.ιλλιχή ζωγρ:ιψιχτ, π7j ν' cι-r.ιιποιχιτ ατή σχολή -;.,i) Ντ:ιεir. ή θέση τw δ=�οu ποιρiμενε χινή. ΟΙ XV.· λιτεχνιχι:ιί σχοπο! ε!χοι•; γ!νιι r4pσς. πολν προσωπιχο! χ«ι tli χριτήρι:ι tfι; χσJ.J.ιτεχνιχi',; 1tοιότητιι; 1tιίρ:ι 1toλu ει«· φοροπ-:ιιη1ιlν!:ι, ώσ-:t ν& lμ�νιr.:/)ν σχοltς μ1 τt,ν tt\lt).ι7, lννοιιι228. 'Η 6.ντιπ:iθειcι τοΟ Ντελιι-ν.ρι:ιυιlι γι& τό μποιιιιαμb Ο'Uμr.ο ρvjιται μέ tήν ιiπ�pr.ι!fή το-J γι/ι τό ρομα.νττ:,�ιδ. Ό P"tlμ· πεν; ιr-.ιιι δχι μι;ν6.χα. τb κι.ιλλιτιχ•ι:χδ, ciλM χα.ί τb ά.νΟpώ· 1tινο πp6τuπδ τοu χι δτ:ω; lχιι ε!πωΟιι, στην πρα.γμα.τιχ6τη τα. ιlνr.ιι δ r:pώ-:o; χι fσω; δ 1ι6νο; ζωγρ· •16.χα. l•;7. γνιί,ρ ισμιι χρι.ιτιι ιlπό την πνιυμα.τιχή χληpον-;μι<ί τ n•j �ιπι:ιεμιαμοΟ: την περιφρόνηση γι! τό -.ιοιν6. Στ& ι!'ΧD" σιlςη του εrνιιι χιδλιχι; ε«ΧΟUΟ'tός ζωγρά.φος, δμως μιiί γινιά: ά.pγ6τιρ11: lξt.�')(f)λοοΟετ νi γριίφιι: «11 y n trcnte ans que je suιs IΙHe nux �•�• (=lδώ χ'-'1 τριιίντ<ι χp6ν�α. μ1 tt�α. δώσι.ινι O'ti Υ.τήvη - Σ.τ.Μ.) • Ειχε τοu, ιp/λΟ'J, ,:ι;v, τοu ;
οι
280
θwμcιιαn; τω, τούς πpοΟ'tά.τις του, τι, χρα.τιχίς 'Ιtr.t?ΙΙ:ΠC· ί.:�; -;.,'J, δ\ιω; ;:,:,,έ εl·, -ν.α.τα.Ψ..τ11tτ1χε χcι! πο--.l δl-, ¼γοιr.-ι10τ,· ,ιι ciπb tδ 1t0tν6. Δέv ύπ�ρχε fχνοr; θlpμr,r; στην ά.νr.ιγνώρι �ι πQ', τ�Ο ΜΙΙτ,χι. Ό �. ε),α.χρc�u::ι. εlναι μονιιχιχb χι ¼r:o· μο-.ωμiνο !τqιο χα.ί μί lννοισ. πολν ι.ι!ίστηρlτερη cιπ· δ,τι γι ιιχ:ι: ι;ί pι;μα·;:�χι:ιi. )l.,v:i.;,_!X ίν!:ι; σ,jγχp"ν:;; ύπ:i.ρχιt, ,όν ιποtο ίχτ ιμi χι άγt.�πi ciνεπιφuλα.χτα.: δ Σοπiν. (}jτc δ ():jyxω χι δ Μuσσl, ,;·j,ι ΣτcιντΗ χι δ Μερψi δρ!ο-ι1ον-:α.; ίδιαί.ιpα. χοντ6. τσu· δίν πα.!ρνιι τη Γιωργ!,: Σ¼νδη r.oλ,j σ:i σο€.:ιpi, δ ιiιιιλr1 ; Γ-ν.ωτιέ τ�ν ci:-:ωθtτ ')(.t δ Μr.αλζ::ι.χ τοj εί•;ει στi •,ι•jpα.230. '11 l;οr.ιpιtιχή στ1ιιι.ιο1ιι πο�χιι ή ιιοu· -:1ι:·ί1 -,:3ι -:? :.i:ιλ1ιχρr,'Ji, yι i1 t,-;;r,;1ι α-Jμ€ιiλ).ιι r.:iρα. r.oi.� �b θι.ιuι\4� 'tOU γιά. τό Σ-mlν, είvιιι ούιιπτωιιοι ti'); χοιι• ·,ι;1ργι�; !εpαρχί:ι; τώ•, -:ιχ·;ιiJv χ:ιί ττ1; t;iχοuσα; Οtπ,; ..�·, πιιίνιι σ' οι:jτήν ή μι;�ιχή. ΕΙνιιι +, �τι;οχή ρ?μ4vτιχή t!· z,i Υ.: fι Σ-:.:-:ί, b πιό ρο:.ιια.•,,ιχb; :ir.' δλοο; t!:/1; p?\LltVti· • 1 , Σ:ή σχί,r; tr,'J ιί τb �ι:,:-:!ν ' • • ;ιr,,j lρχεται σιιφιστα-:7. "•1 φcιι; .; ι τ1 cπινη σχέπ, τ,;ιu Χτι).7.χρο•Jά ιtl τbv ρ�ιιιντι:,�ιό. 'Qπδ-J!; .,, >:rι:"jη ':(.,� ΎtΧ -:�·J.; iλλ��; ι2.αχiλ,;,..,. -:-,.; μG..,.,ιΧi,; 2.r.? Υ.�uπtιι τήν :iι,,Jvίπειι� της σχtσηι; tO'J μέ τb ρο1ν.ιντισιι6. llά.v:1ι ιι.ιλά.ε ι μί :� μιγ�·j-:ερο Ο11t•Jμι1σμ� γι¼ t� Μc.τ,:ιρ-:, ιiλλά δ llτ.ι�ειν ΠC',λλέ; 'fGγt; τw Τ:ι!νιτ� r.6.p!:t πο)/ι δι ,:-:ι:,τιχ6;, πά.ρr.ι π..λύ ρι:ιιιr.ιντιχ;,;, Στή ,,.ωσιχή ό �τελι.ιχρ!)'J7. lχει -;,J..ιχ.σ,:χι στιχb γι:,Οαtο23 Ι δ Ο'tιρεόwπο; σuν11tιαθη· ιι:ι:ι�ι�; -:�j Σ:.:-:ί-, Ζ:, -;/:)·, .:ν-:.χί.tί, :ii.i.i τόv •δισ..ο-;ισ1ιb• τι;ι; Μπιτό6εν, πού θιlι ν6ιιιζι χοινεί; δτι W; τbν τρσς.f;C',Οσι ttt· ρισσδτιρο σdι·ι χιιλλιηχvτ1, tbν 6ρίσχει tνοχληtιχ6. 'Ο ρομ7.vτιαμό; στη ,�uαιχή ΙΤ/jμ:ι!νιι τtν :iν-:!θεαη δχι ιιf.-ιο πρό; τ�ν χλοισσ:χ:cηιό, άλλοι xal τ:ρb; tbν �fhJΧι\Ι,:ντι• 0 116. ατb 6r.ι0μb π�iι ι.ιύτοl έχπροσωποuν την ιiρχή τη; μοp· 'f\χηι; 1νότητι.ι.ι; χα.! τij; ciνοr.1:τuο':Jό\ιενης μ1 CΙ'Jνir.ει1ι μοu:,ι χ�; l�ί:ι;. ΊΙ σ-ηχε·r-ρι,φ.lνη δομή τi,; μοuσιχi'1; \LG;,fi; ;. Τ.',ύ δι.ισιζότ:ιν σέ δρι.ιμι.ιτιχί, χι:,ρuφώσιις, 6οr.Ομιι.ιtιι απιίζιι σ.ό ρ�ιαντισιιh χαl χά.11ιι τΑλι τόr.ι:ι στήν ιr.ισωpιutt1(ή Ο"jν. θιτ η τ,�; r.�:l.-:ερτ1 ; \L'J<.ισιχ,rι;. 'Π μοpfτ, τη, αον¼τcις "ιιC',\ψΙt· tι¼ζι-:ιιι χι άντιχr.ιθίατιιτα.ι δλο ,ιοιl πιό αuχνι!ι ciπb &λλι;,
ι
281
ίηότεp? '1.:ι!ΠΥ) pi; κ'1.ί ).ιγδτερο σχ11 μ'1.τικά χυιι.tνε; μοp α;!, ιiπ? ιιιχpι:,� μεγέθο;,; ).υ;,ιΥ.ά Y.'l.: περιγpι,::pικ(.( ι!6rι , δ:tΝ; ή ,;:ιντασ!α. Xt Yj p�ωOίCJ., ή ιip:tμ:tέΠ χα\ 1/ ΟΠΟ;ιΟij, :� iντερ!ι.tτζ? ·ι..:ιl r1 πplχειρη σ-Jνθεση (inφroιnptιι) , δ a.tt· ,?Τιε6ιι:ι.σ� �; -κ:χ! ή παρrι.λί.'l.γή. Ί\χδμ'l. χι έκt ε-;, :φ.έν'1. !ρ. � -;ετ,;, . ιε; μικρογρ�_,'tχε: . μοpf�ς, � γ'1. ,.συχνά φτι�χν?νt'1.ι :ι::u r:,;,j ir.? ¼;-:,;φη 60:ι11 ; Si•; -iπο tελο•j•; :-:ιά :-:;.:ιςει; οp6.μ'1.-:ο;, άι.Η. σχτ1νέ; έτ:ιθιώρηση,. )Τι-χ κλ:ισσ:κr1 σον6.t:ι � σ-JμψΝ •;!α. 1ι τ'1.•Ι δ Υ.δ'3Jι-:ι; ίn parνO: εν:ι; ΙLtΥ.pόχοσμ,;,,. Μι« Οt'1.ΟCχή ' r.· !Ζ. ρ ν � ,: • -οuιια�J 1' • ι�υ,-ι:.ιω,, ε�χό ων. t;:t,); -το � υ ,. tι. ' 1. ι τι,!J 1
\Ι
τ, w. ·,F. τ η Π ρ ο :η υ ν τ1 μ α τ c ς του Λ(στ, εlνι:ιι σά.ν :ετpά.οιο 1χ•;ογρ'1.fιών ένό; ζωγpif!iV μr.ορε! νά r:εριfχει μ,γι::ιλοπρ:r.εί; 'λυpιχι:, - tιιπρεσσι ο•;ισ-:αέ; λεr:-:οιιέ�ιιε;. δμι,1; lγχσ:tι::ιλείπει ττ1•; r:r,,;,�iθει!Χ. •;ά δημιο;,Ρ)'fισει έφ:ρχi'1 ; v'� νολιχή ένtύπωσ,η κα.ί ό?Ύοι•;ική tν6τη:α. Αχlμ'1. χι ή α.,γσ. τ.η για τό σv1ιφωνικ? πι:�!ημ11., ..?u σ--;όν Μπ�ρλιόζ, ο-:ό .\(�, πδ Ρίμσχι - Κlpσr.ιχ.ι;:p, �δ Σμέτι:ινο: Υ..<Χ.! σε άλλως έχτι;π, ζει τη σu�ωνίσ., οz:χ•;.: :;pοπα.ν-:ό; δtι οι σvνθέ;:t; ε!ναι ά'J:κανοι ή διατ'1.κτι χr;! ν· ¼νι:ι.πσ.p'1.στήσr,υν -:ό•; Υ.ι:ισμ.ο σάν δργανιχό δ).ο. Τοι τη r1 -iλλσ.γή στ-1-ι \\.Οpφή σvνοaεύε-:'1.ι ιiπό τ+ι·ι κλίση τώ•; σ�J'Ιθε-:ών πρό; ,ή λογοτεχνία. χαi ιiπό τή ρο· πή τους πρό; τή•ι πpογp!l.\.ψατική μουσική. 'Π ιiνάμ1;η -;f�ν μορφών γίνετ7ι έπίση; αί:;θr1,i; ·ι.αl σ:ή ιιουσιχή κι lκψρι:ι.· ζετσ.t r.φιφα·;έσ,'1.-:� στt, γεγ,ν�; δtι οί pO\L!X.νttxo! σ'Jνθ� :ε; τ.ολλές ψορ¼; ε!·;αι π,:;i.·� ..ρι;ιχ ισ1ιέ·;,;ι χα.! σπι;υοσιtι:;ι σvγ γρι:ι.φετ;. Στή ζωγρα:;:αή χι:ι.l σtήν ποίη ση τη; lπoχfj; ή ιi , π,;σίινflε?Τ/ τi1; μ,;r,φr,; δέ•ι πρι,χωρετ μέ παρόμο1σι τσιχuτητα ο�τε χι ε!ναι τ-5σο tχτετσ.μένη δοο στrι μcuσ:κή. Ίl tξήyη?Τ/ :η; οια::;;(Ιpi; οι·j�ή; ι•ι ,�r,ιι ιί·ι1ιι 5-:ι ο,ι; iλλε; .tχνε; -� χt.ιχλιχή ψεσι:ι.ιι,)';tχτι 00\LΥι ε!χε (i;-:f, χα.φα ςε1tερα.στετ. ινι:1 σο:ή μοuσ:κη ι;'1.χr;λι:.ύθφε ν:'ι. κ•;ρισιρχεί !σ:χιιι -:ά ιιέσσι -.�ο 6έ χα.τω �γδοι:ιt� '1.ίών!Χ. κι ilρχισε •;ιχ ύr:οχωρεί στη �ιορ:,:ι:ι. ή έ•;ό τηt!Χ. 1,.,;vάχ� με-;'.ι. :b θ:i.να:-, -:ο•) �fπιiχ. Έπομέ�ω; ση� :ιοvσιχή -11:'1.·; ,.,;).1.ι εuχοΜηρο •,iι ξα•ι'1.γυp(-,ι;υ•; σ' ΙX'Jtf,, 1't� p¼. σ-:ή ϊ;ωγραψιχή λ.χ., δπω ήt!Χ.'Ι lντελώ; ξετ.εp'1.?\ιiνη Τt !σ:οριχb έ•16ια.ψ!ρι;•; -;ώ•; ρ,:;μοινtαι;Ν γιi ti ·; παλιά ιν.;v:,ι,ι ,1 1
282
ι.α.Ι τήν ¼νσ.ο(ωση τι:,υ γοήτρι:;;, του Μπ¼.χ δπωσ6ήποτι fπ«t· �ε μον6.χα 1tφχοιτιι:ι.νό ρόλο σο:ήν χα.τιίλυση τηι; α.ύατηρfι; :.ι.ορff), tfιc; σι:.νάτι:ι.ι;, χι ή προιγμοιτιχή otlτ(a. πρtπιι ν' ιiνι:ι ;ητηθει σέ μιάν ιiλλα.γή γούστοu ποv δσισιχcι ήτα.ν χοινωνιο ι.ο-γιχά χαθ,ρισμένη. Ό pομοινtισμόι; ε[ναι ή χορύψωση τfj; tξέλι;ηι; ποv &ρ χιο-ε ατό F$zύτzρο μισό τοσ 6έχα.tου δγδοοu οιlών(ι!.: ή μουσι1tή -;(vεtι:ι.ι άπο,ιλειστιχή !διο χτησιa. τη,; μεσα.Ιας τά.ξηι;. ·οχι 1�'5.νο ο! δρχηστρει; μεταχ.ινοΟνtαι ιiπό tlc; συμr.οσια.στιχiι; ιz!. θσυαει; των πύργων χοιl των 6.νοιχτόρων στ!ι; α.ι1Ιοuσιι; σv "α:υλιών πού t!c; γεμίζει ή μεσσ.Cα. τiξη, ιiλλά χι ή μοvσιχή ��τ!οu 6ρ!σχει χι οιύtή έστ(α. !χ ι στ' ιipιστοχρι:ι.τιχcχ σ'1. ι.όνι!Χ., πα.ρcι στιχ. ιiστιχά. tντευχtήριοι. 'Ωστόσο ο[ πλ!χ.'tύτερι; :.ιά.ζες, πού lχου•; 15λο χοιl μεγα.λύτερο ένδια.φlρον γιά τή J.ΙOU· "Jηιή ψυχα.γωγ!οι, ιiπα.ιτοϋν μι&; μουσηιή tλα.φρότερη, πιό χα: ':'1.1tρα.!)νtι1tή χαι λι γότερο πολύπλοχη. Τοuτη ή ιiπa.!τηση ι.α.θι:ιυtή 1tρο!iγει τήν δημιοuργ!α. 6ρa.χύτερων, δια..:nιεδα.στ� χδτιρων χα.! ποιχιλότερων μορφών, ιiλλά:. συ• δδηγιτ xa.l "Jί μιά δ ιιιίριση tfjc; μοvσιχfj; πα.ρα.γωγfjι; σέ σοδα.ρή 1tι ! λι:ι..φρή μουσιχή. ·1σα:μι τώρα. ο! σvνθέσιι; πού tξU1tηpιtoG· σσ.ν ψυχα.γωγιχ,ίιι; σχοποuι; δεν ήσα.ν ποιοτιχά 6ια.φορεtιχέ; ιiτ.:δ t!c; αι:6λοιπει;· δπfjρχι 6έ6οιια. μεγάλη δια.φορά: 6.νά.μισ,ι π!l lπ! μέpσvι; lργα., Ι\μωι; ή δια.φορδ: α.υτη διόλου δίν ιiντα. ποχpιν6τα.ν ατή δ ιο:φοpιi ώι; πρό; τόν ciντ(στοιχο σχcπ6 τaυ;. KQt.()ώ,; ξέρουμε, ή γενιά πού ιiχολουθε! ιiιι.lσωι; μετά τή γε· νι& των Μπάχ χοι! Χcιlντελ ε!χε ;ι.ιδλι:ι; δισ.χρ!νιι ιiνά.μεσσι ατή σύνθεση γιά ιiτομιχή ε,jχα.ρ!�ηση χ� στην πα.p!χ.γωγή 1« tό χοινό τώρa. δμωι; γ(•;οντa.ι διοιχρ(σειι; ιi-nμεσοι στ!ι; '-tηοριτιχε, χα.τηγοpίε, wu lδιιιυ -mϋ χοινGΟ. Μι& ιiΥ'tl'Ποι ΧΤ/ δια:!ρεση fιδη ε!ναι tcpιχτή στό Ιργο του Σούμπερτ χα:� -:-,1} Σούι�ν 232· στό Σοπ έν χα:Ι ατό Λlστ ή σχέφη τij; μου �ιχά λιγότερο φιλόδοξη� μερ!δας τοσ χοινοσ !πηρεiζε ι κiθs ιιιι�νωμένο lργο, lνώ στό Μπερλιόζ χα.Ι στb Βά.γχνεp ή σχέ φη τούτη πολλ!ι; φορέι; t.δηγει σέ σ�ή lρωτοτpΟΙtlα. μ' οι,j τή τη μεp!οα.. ·0tοιν δ Σοσμπερτ δ ια.χηpuσσιι δτι οtν γνωρ!· ζει «ιGθυ1ιη• μοvσιχή, αϊ,τό χτυπιi.ει σά νά προσπσ.θοt}σε l-
r
283
ξιφχ�; νi ur.ιρωπ(σιι ό tδιο, τόν έcwτό τοu ιiπό τή·ι χι.ιτη· γ6ριο: τη; Uο:φpότητ�. ά.φοΟ ιuτά. την Ιλευοη τοΟ pομο:ντι σμο!) 'Χ4θε ιύ&.ιι.ι.!ο: φcι!νιτα.ι νiχιι ιτ.ιcpcινιιο:χΔ χι lλα.φρδ χο:ρο:χτηρ:ι. Ό σuνδ� τη; ιi.νtμιλτι, ξιrwχιωιc1, μι την πιό ε:ιΟηά. σο6ο:ρ6τητ:χ, τ�, πα.ι-rνιδι½ιχτ;, πληθωριχότητα; μί τό ύφηλ6uρο χα:! χα.θ:χρότιρο fιθος, πw μιtrφ0pφώνιι ό λ6χλτ;ρη τή �ωή (αv•,δu:ισμό; πσ) tξα.χολGuθc,&οι � όπ6.ρ· χει atb'I 116τααρτ) τώικι στ:6.ι;ιι· cir.ό δώ χι lμ1tρό; 'Χ4θι αο �:ιρό κcιί lζοχο πσ.lρνει οyη σχ!Jθρωπή, wι.ιχιαμtνη ιiπb τί; l'(YOtε;. Άρχιt νά. σuγχρίνοuμι τη γο:λήνια, χα.06.ρια. χσ.ι ή ρειιτ1 (i-.fιpωτ.ιά: t!:.ϋ !116τσ:ιρτ, την !λευθιρlο: τοu ciπό 1149& μ.υστ:χιgμ.ό ,ιο:! θολή σuγ,ιινησιοχρι.ιτlσ., μί τη 6ιcιι6τητο: τη, �ι:ιyτιχτ,; 1ιο:ι:ιιχi1;, γιά. νά: χο:ταλιίοουμι, τl χ6.Οηu μο:ζι μί t? διχσ.::,;ι ογδη ο:!ώνοι. Mt τ!; πσ.ρο:χωpf(Jιt; τ.pb; τό χοινό σu•,δυ6.�ιτα.ι σ,Jνi μο: χ«! μιιi. lιι.ι;;οινή; ¼προαιξ!cι χι ο:ύθcιιpεσ!ο: fχφρι.ιcτη;. Ο: σuνθlσεις; γlνοv:ο:ι ι;::ι•,εpi δ:πιιολι;: cίν τ.pοορ!ι;οντcιι τ.ι� � tχπλιcποσν ιiτ.:ό ct.στw; lρ2.0ιτlχνι;. Άχ.61Μι xcιl τά. μι τ:ιγινέσ-τεροι lργα τ.ι6.νG:ι x.ai ιι,;ιυσιχτ,; cωμο:τίοu τοϋ .Μτ.ι τ6οιν μπσpο!Jσο:ν νά: τά lχτcλlσονν μονiχο: ίπο:γγιλιι:ιτ!ι; χ:,j,).ιτ!χνι; =i ν3ι τιi. ίχτψτpιι t;cιιpιτιχά; 'Ιt2.λλιrργημLνσ μουσιχιi. χοινό. Ml τοv, pO\tO:V'tt'X.Gu;, r.ρώτοι. πρώτοι ο:ύ;ή· θηχοιν ο! τεχνιχί; δuσχr;,λίε; τη; Ιχτίλιση;. Ό Dίμr:ερ, b Σοόμα.ν, δ Σοπιν χι δ Λίσt συνθέτουν γιόt τοίιι; δεξιο-tiχνε; τών cι!θουσών σuνοιυλιώ·,. Ή λι.ιμπρή !χτiλιcτη τ.,;ι•) τ:ι,ο� ποθlmυν iπό μLροu; τοσ t1e.τιλεcπi) Ιχιι διrJ.ή λειτουργιο:: τ.ιρ:ορ:ι;ει Π,Υ άσχηση τij; ιΙ.ΟΙΧΙιχ�; cπόν tμ.πιιρογνώμον� χι Ιξcιπα::d τόν ciμ.ύητο. Στην r.ερlm:ωcτη τών σuνθεtΘν lp· γωv δφοτιχνία.(, ποί, :-:ρδwπό t!ιV; ιrνcιι δ Πο:γχcινlνι, τό lχθcιιι.6ωτιχό Gφος; πριmο:ντό; προορΙΙ;ιτα.ι '/& χο:τcιπλή�ιι τόy ιίχροατή, στού; πρcιγμο:τιχοu; δμω; δ�ά.λου; ή τεχνι· χή δυσ,ισλιcι ι[νο:ι 6:πλc.), ιχφρι.ιcτη μιi; !σώτιρη, δυσ1t0λ!ο:; χο:1 πιριπλοχΥ);. Κι σι �υό τ6.σιι;, xotl τ1 tιε1ρυνcτη τη; ιi· π6cπο:cτη; ά.ν6.μισα. στόν lρcισιuχνη ,ι(d στό tε;ιοτtχνη xot1 τb ΗΟιιιο: τοΟ χ6:σμο:το; ciνιiιι.ισcι σ' tλ:ι;;ρ6τερη χ.ιι1 δυσ1t� λ6τερη μουσιχή, δδτ;γοσν cπήν χ.ο:τ6.λucτη τών ,ι.λο;οσιχώ'Ι 284
:ιοr,1-ιϊ,,. ·ο �ι;ιοttχνιχό; τρόπο; γρσ.;;i,; (iy:ιτ;�ιυχtι.ι θρ'J!ψ#,tίζιι τι, μιγ6.λι, 'ltt δγ,ιώδιι; μορφι;· ή μπ�ρα. ε!ν!Σι σχετιu σ,jyτφη, στ:ινθηρικJόλσ. χι lντονη. ·ομω; ':t. ένδογινώ; δοοχολο χι ciπό ιlτο�ι.ο σ! άτομο διο:φοροποιημL· .,,., G:;;� τ:,;,:, σπ1p:;ι-::ι; στην έ;ιδο:Υ!χιuση τών 01<.tψιων χο:1 τώ•, ο:!σΟηιιi�ων, προiγει !π!cτηι; w την 1e.σ.τά.λυση τών στιριότ•r.:cι>ν, μσ.χpΟΤ.(tλών χοιι μ! χο:θολιχή !σχiι μορφών. ΊΙ !γγινή, ροπή 1'1 την bπο!ο: ή μοuσιχ-Ιj προσπο:θιt ·,· άντιτ.ε�ίλΟε: σt τοότη ττ1·ι κι.ιτ¼λυση τών �pφών, δηλ. i1 ciνσρθrιλογιχότητσ. -το5 πιριεχσμiΥΟU τη; χι ή 6.νιξο:ρτησ(cι cπ& :ιί?σ. εχψρσ.π,; τη;. ι;τ;γι:.!>ν την ύτ:εροχή τ.οiι ιiπολ�ιι τώ ρα. ά.νiι ιεσο: cπ!; τίχνι;. Γιιi. τbν χλο:σσιχισμό χόρια. τlχνη fιτ,.'Ι ή ποίηση b τ.ρώψ?; ρ,;ιιιcινtισμδ; κο:τ¼. l·,σ. μLρο; στη· ριζότ:ι•, στη ι;ωγροιφι1e.ή· χι bπωσδήποτε δ μ.ετο:γιΥLσuρο; pο\Lοt•r.ισ;ιό; lξι.ιρτιότο:·, ιiποχλειcπιχ¼. ciπδ τή μ.οuσιχή. Γιl :� ΓΧ•·•τ:! ή :tλιιο: τέ'r.νη fιt!Ι.ν ή ι;ι�γρσ.φιχή, γι¼ tb Νu λο:χροΟJ¼. ήδη ή μο.ιαιχη εlνο:ι �ή τιλώ, r.r;,:η-::G,ν. 'Π μοΨ.Ι:κή r:cιριιιειyε pqι::ι.Y'":t· κή rο�ι.ε τό τtλοι; το!) δέχ.ο:-τοu ινο:τοu ο:Ζtίιyα. ---,ς).ηριατιρ:ι Χ7.l .::? i,εr:ιFj),σ.χτοι p?μα•,:ι:ι.ή ciπό τl; !λλι; τlχνε;. Κοι; -:� γιγο•ιb; ιτι ό οι!ώνcι; τοϋtο; 6!ωαι tή φ-jση ττ,; uχνη, -=���1-,-:�; σ-:ή ιιl)�j:�:Υ1 �ziχνει περι1α/ι!��τ� πόσο ε�Oti i,:α•, οι}:ή Ο'.Ι\tΠλtγ�1ίγη I t τό ροιι.α.vτισμ.6. 'u Ιξομολό-γητη :ο') Τ�1ιοι; Μiν, δ:ι iι \ν;'Jσιχή tGG Βiγχνιρ το') -ir.,;χ\ί)•.ιψε πρώτη τό ν6111ι.ο: τη; uχ•,η,, ι[νιιι tξcιιριτιχό: lν(;ει1,,-•χi,. ΊI ;. ;μ7,τ::ι.i, vipχι·ιTlj :1i1·, ο:lσθτ,σιω'Ι χοι! τό saJιo n. •1;1J� -:-jι, Α?γt.ι τ,; σf.ιιοιt•,οt ττ1ν r.εμr.tO' :,iιι τη; tlχνη; cιχGι "ι ;,::ι,: r.!. γ•jρισιι7. -,;·j οι[ :,νοι. Ο ά) η:ι; το:) ttx::ι:o-J Ι·,οι,ι:.'J cι!ω·,::ι tΥσ.ντlον τal) π•,ιύιιο:τ,;ι; το') ρqι.α.ντισμοϋ {μ.ιιε !1(;,t· : ;;· :τ,, !κr;:ιπ, τή•, ιaιιισε δ έτ:όμιν?; α!ών:ι;. ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΤΡΙΤΟΥ ΤΟΜι.. Υ
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ l'.1111 11.uard, La ι:,ιse dc i.ι con'1111\\\J..ι. ι., S3ge$� frnnς:ι1-.e, 111:s. r.. 10. 11. J \)n.ιr..ι. ιφ αι., ο. JSO. 13. lbιd .• σ . 4:!2 14 \n.!ιι: Font.11n�. Lc, Dιxtr.neo. ι!Άn cn Iranα. 1909. σ. 1 ίQ. Ι�. P1arc Marc.:1, ι.-ι Pe,:iιure fral1\'. au dcbι1ι du lqc '8ιτlc, Ι:11)(•, σσ. 2S-6. 16. L<,ιιι, Re.ιιι Ηι 1.dc Ι.ι. pcin1. franς, au 18'· \ιttlc, Ι. 1915. ο. ',. 17. Louι:. 1/ou,1,.;q, La p.:1 nturc fran�. au 18c ιedc , 1•1 3 •1 .σ. ΙS. 111 \\ιll1 cln1 "· Chrι", ··<,�h. d. iΓicch. l.ιι". Σιό llanιlbικ:h ιl. J..IJ:,,..\. Αlι::nιι·1,v.1!.S., ιοΟ /. ,. Mιlller. VII, 2, 1, 1•1:11. σ. 1'3. 111 Francr-..:,, :-Ot.ι�r1-Leol\e, La bι1<.'Οlιι:.ι l;itιna nt:113 lctt, ίι.11. dι:Ι !,C,;. λl\. 18119, σ. IS \\,ιlιcr \V. Greιi. Pa�ιoral Poctry anιl Ρ. • sιor.11 Drnm. Ι•ΙΟ6. σσ 13-14. 10. Τ R. Glo,cr, \'ίr·:;11, 1942. ϊ1• ιι.δ., σσ 3-4. :! Ι . \1 �hanz Ιι·-ίu,- (,,.,.;h d ιl'< n. l.Jt".:\.10 Ha,ιιll•11<. l1 d . 1.1�"- .\Jtcrtu111s-.. ,�,.. τού 1. ,. Muli,r, 11, 1�35, σ. :!!!�. ::::. \V.W. Grcg, op. ciι.• σ 6(,. :!3. J. ΙΙυίιίης;ι, ΓΙ1e W.ιnιna οι' thc /11 1ddlc \ι;c,, ΙΙJ24 , σ. 1::Ο :!4. Μ. l·auriel, 118'1. de l;ι pocsic Ι>ΙιJ\enς:ιΙ-,. IS..6. 11, σσ. 'ΙΙ·:! :!S. Μιι,\1.1 Είsςn\t.ιιlι, \\.ittc:ιu's 1�ΙL'1> g.ιlJntc , 19:ΙΟ, σ ιιs :!6. G. L111'\0n, 111\Ι. dc Ια 1111. fr,111\. l',/Q'), 1111 b.δ., σσ..173-4 ::1. Ιlρβ). Albtn 01e\dncr. "Von <.ιΚ'rgίοηc ιιιιn Ru�o�ι ,". rr.:11, . J.ιbrbι.κ:l1cr. 1\110, τ. 140.• \\lcrn:1 \Vcι�t,ach 'ft ιη ,\r · ,.,,..ιιc ι:JJ1;ι c1:o". Dιc .\nιιι�. \ 1, /'ΙΌ r, 14U. �ιι. Βοιlc,ιυ, LΆn pοc:tιψ1Ι.', 111, σι. Ι 19 κt.
' ι,.., "'·
ι.
:!'Ι. 1'. M3ι-.:cl ,ιφ. 1:1,.• c,, ::η. ΊQ. �ι.:CΙΙ.ιι� ,•.:,M1,r. ΛL,llfcmιι:� or Λ1 ι. 19411. σ. ιι• . 374. ,/ G. 1.ιιι,.,.., c,p ι:,. . 3:!. Πρβλ, Ι'.:Ιί, c! · Jιιl�ιllc. ΙΙω. dc Ιa Ιιιι. Ι111rι,;. IV, 1 η. c• .; , 1'. Ιhιιl., 1\, σ. : }· \, l!i'J8, σ. 550. \,1 ι·π,ιlc ι .�11ι1ι:ι 1)1'.ιι1111�1ηc sιcι:lc, ΙS\ΙΟ, σ. 113. ,� . .\Ι"\hι., · Uoc� ·r, D;\, Ι>urrcrlι.:hc l)1an•a, lb�8. G. ιιS. ,ι,.υί,kωι. Ucι\fL";. 1�11. ο.:!43. .' 7 . Ρ.ιι,Ι Μ.ιηtοιι,. Ι.� r.c1,1Jιιιιι,n ιndιl\trιtl!c ::ι. Ι& sιι:ι:Ι.:. Ι -α,. c -, lX, TJ1c In;:li!il1 kc111Ιι1,ιι>η, Ιl>40. 1rlu vι1i,;l11111 μι. t�δ. τόν (111 • ςιιψl'<Γ Hιll, 1114U. σ. '1 Ν. 1{.Η (, ct101. 11>, Ι·.,11 .. 1 '.l1dJI, (Ιz,,, 1 17. G :ι.,ι ,...1.•Ι L1fc UI ιω,ne ιη ιlιc \ ;, of Cκ;c ο. 40. \\.. \V, 1 !.: 1 ,)\ l,r ..... 1921, nσ. :., ι ι, J.ι. >.u1 D. Ιlυ1.,,1 ο.ιιl. Γ11c Vιll.1•:c L.ιt><1u1cr ιΙϊι,()1�':!1, :9�0. σσ, :1()(,.7 ,11 " ιk Ιυι:ο.;�"1Ιlc, op cιι. σ. ι-ιι,.-J. ftμ,.ιtd, ορ •··. σ 141. .ι:. G. 1.cf, �\le, G <,11yοι. 1'11. Sagna,. 1a R�vulι1t1on f�"',.11-.c:, IIJ 1J. σ. '1 .η. Α.ιl� Toc;ι�c11Ile, nr ω.. σσ. 174-S. 44. llcrbι;rt Sch,,-frkr, 1'101..:!ttantιsn•u, urιl Lιιcr.ιtu1, 1'11:!, σ. 181. 4S. \k...,1ι/ι.: U...μ11·c, l.c ρublιc ct Ι,, ,σιι,η1c� ιJ.: kιt� en Λnι. ,•• tι!ΓΓC tt ι ΙΉc ,tι.'(Ιι�. � \:� 1. σ. f !�. 4ι, Η Sι, •• fiιcr, ιφ �ιι. (",(!, 1ι1-�. -11 ιι,,.ι σ 1'11. ηα. Ι ,ι1), .. ι ιi'\; unl.11.:u1·,ι;�; ϊ.�ι;;,,1ιηα.;, 11"\J δί,τι στον ;.ί.1)1>,1 1;111 ι,tl� ίι1·11ι><>ιιι,ητι.; ,,ιι, -.,,1Ι,οι�ρι1 tι�σ,ι uιι' δ,ιι 11 )εγομινη \.1,•111 '1 'f��,ι , σίu. i1 όποiο πι.1\σιuζιι περισσόιεr,, σιόν όr7ί.ιt.:α11ι.η; ·ι,.,.; · 'l:!"''TtO:O\T,n:,u. Έ\1.t �ρ[τn ιμllμα ιισια.;ι:Ινιιι ή 1.cyόμι:νι: /Ιί.αιι..ι ·ικ . κλησιu, κού 1.α οτ1 ιί 1�Σ.ί tην ci�1>ώιτινη ι,;οιu1σι1σ,1 πε111σσοτεru u110 το ιχιγ11uιι.ι. (:!...τ.Μ.) .ι�.Ιb,..ι. σσ. s•ι, ΙSΙ ι.L. �uι ρ;ι,�ιπ1, 4?. Α .S ( -1\llίn,. 1 hc rn•rr-s,κ.,n uf Lcιιc�. Ι Y::S. ο ;ι;_ ,ο. G. Μ Trc\ι:l)uιι. 1·ηι•Ι1�h Sucιal ΙΙ"tοΓ) 1ιι44, σ. 338. �Ι. Α. lklJuιηc. 01,. ι:11. σσ. 236, 3SO. \:! Lι ,Ιι,: Stφh.:n. Lr:1 L11. und Soc 1,1 tl>e I Mh ι·cnι., 1Y.W, σ, .ι:. s�. \ ιι Ιμmc:, "" 0:11.. nσ ::!'J-3� �-1 ΙΙ•ιι/., n. 3<,Μ �S. Λ.S. ι·,,ιι,n,. f\uιl101,l11p 1n thc 0.ι)' υ( Johrn.on, ΙΥ�7. σ. Ιόl. '� 1c, 111 1 x:11A�1ng. IΙtc Sι-.cioΙ,,�y of L1tcι.u-y Ta\t�. 1944, σ. μ ' \ � (Ό.>Ιi1 ,•• \ιιthο1 hφ ι,;ι; nn !.69-70. �R. l,.., 11� Sιφh.:,1. ,1p. c,ι .. σ 148 <,�οrιιe S:imrson, The Co•1· Ci111brιd gc 111'8, ,,f L11 . 1942. ιι. �08. a u 1Sc �"""'· S'J. 1ο "οrαθέι�1 ό f. GJ1llc. Lc Ι>,ame cn 1'110, σ 80 1�1 ι .ι. �hίlc'. 111 11, or. LΙΙ.. σσ. 62 1.ε.
,,:ι.
�ιι;
rra.nα:
'"°
287
61. J. L. �αι Β. ΙΙ;ιιnιηοnιl. Tl\e Rι!.C ,,,· \10\krn Ιnιlυ�ιη,. Ι�. 6η ιι.ο. σ. 39. 6:!.. J.L. ι.:αi Β. Han1n,υnd .Thc Το"'η Lal'ι,ur"r (1760-18)�). 19:!.5. σσ. 37 ι.t. t>3 Paut Μanιου,ι .or, c11. nn. Γt> ι..t. Juhn Α Hobson. lhc Γνolutίon <'f Mσιlcrn C.ιρ ιtali:im, 1930, σ. 62. 6.; Wemer !;οη1b:ιrι, Dcr moocrne K:ιpit:ιli,mu�. 11 Ι, 19::!4, 61\ ί.ι.ιi. Πι,βλ. 0110 1-fιηιιc, 'Ίkr mοιΙ Κaριιalι�mυ s :ιl� h ιsι. Γndi,i list. 7eιt'\Chr., 1929, τ. Ι 3'.Ι, σ. 478. duum... 1 65. !Ιρβλ. ιι:,-,� Muιnford, Tcclιnics nnd Cl\ιl., l'J14, σσ. 176-7, 66. λrnold To)'Tlbee, L«ιun:, οο ιhc lndυ,triaJ RC\olution of thc 18th Ccnι ιη Εη ·•Ι , 190Χ. σ. 64. Ε. Gerl1.ιrd, D1c \crbuc rgcrlιchιιnι: dcr dcuι-..;hcn 67. Lcu B:ilcι Κι,η.ι .Lιt. υ. Mu,i� im 18. J1hrh .. 19,6. σσ. 116-17. 6�. Danιc/ \1omct. La '-'oιι,cll< llclo,...:: dc J -J. Ro�.ιu. /943, σσ. 4,. ω. 0'\,-11ld �pcngler. Dcr U111crι:;ιηιι d,-s λ�n,Uanιlc • Ι ' 1918 σ. ' . 162-3. 70. Geo!Trey Wc"bb, Αι·"hιιcι:ιure and G�r.Jcn lto John.son.,,. [nn 0. l:ιnd. t.n. ό A.S Iurbe\ ιllc. 1933. r Ι ΙΧ. 71. 'λ·.ι. l'Ι,clr, . Th.: Hc:,ι,nn ιni, of thc Lng/1\11 Romantic Mo,cmcn•. 189). σσ.JIG-11. 72. Πpβλ Jo�rh Tr\tc. J .•J Κο=.ι .ιηιl 1!1e Cos111'>:.,,>lιtan Sριι ιt ιη Lιι.. Ιtιη σ. 152. . <>('. cιι. σ. 180. 7J. Η. χho.:!flcr. -.ι \\'.L. Cro��. 11,c Dc,tlopιncnι ι,I 1Ι1c ΙΞnιιlι.,.h /'ί.,�,-,Ι. 18·11. σ. 111. 1-1 Sci1αf(/c,, op. �11 . σ. 168. Lea\l<, Fι,;11,,η :ιηd thc Rea.lin·: J>,ιblιc, 193:!, σ ΙJR. 7� η,ψ,.. 76. \\' L. Cιο,,, 1,r. cιι.. σ. J.ι J. 77. Οιι/cr<>Ι: "Dc Ι.ι r<>e.ιι: ιlraιηaι". ι.τα Oeuνrc-. c,,.ηι;,Ι.. λ'-\t. IIJ38, σ,. J4-S. 80. J.S �trι, Λnic:ιluni; z11r pral.11-..:hcn Μ�ιL .• 1782, σ Ι04 Γό 11eραΟ&"1 11 11.ιns J0i!chin1 /1.10',\:Γ, Cic...:h, ιl,·r deut�l1cn Mu�ik. 11 Ι. 19:!:!. σ. 30'). 81 Για τδ t,·ιutι> θψur.,ς ι.-τιi ιiιάθι:σης σ· ϊ:,-a μίrc� "'' σύ\-e�ση; /Ιιιι;ο Rιcιnann, 11.ιn.Jb. dcr Musikιιcsc:h .. 11 J, σ.σ.132-3. 8Ιu. CΙ1:ιconnc:: Σi,"-Ο�σ11 σt υ p γ ό ρuΟμό, δποu τό μrτύσσο trτα,-α· ).ομβ.;,,-cι τό �μα (ι..τ Μ ). 8:!. Γιά τήν ίινtιθεση ••t:ιτuw).ηιrτιι.οο n.ιιοιι, "' •<ισματιι,;οu \\lιlhclm F-ι�l1c r,".ιυr t:ηι-.ιcl..Ιιιηg dcs \\ιι�ικ:r LΙ�. sιιι�·-.1.τu θeιhc:fιc:
υ υ.
ι�ο.
n "''"
ι
:?...�
83. HJ Muscr, op. cιι • σσ 314-1.S. 84. L. θalet- ε. Gcrh.ιrd, ορ. cιι., σ. 403. 85. 11.J. Mo'>Cr, ορ. cίι., σ. 312. 86. Gι:orge Lillo, Ό lμιτοροι; wu Λονδίνου f\ fι Ίοτορlα to\) Τr;ώρτς Μ1tάpνγοι.ελ, 1731, ,ιρα�η Δ', σκ. 2. 87. L. Sιcρhen, ορ. cιt., σ.66 88. Mc:ιcιer, Du Th�trc ου Nouνc:I cssaί sur l'art dramatιque, 1773.-Τό 11αrαΟtιτι ό ι-. Gaiffc:, loc. ciι, σ. 91 89. Oa.ra Stockme)er, �zιalc: Problc:me ιm Dram.a dcs Sιurmcs υηd Drnnges, 1922, σ. 68. 90. Ueauman:hais, E�<;;ii sur lc ι:c:orc: dramatiquc sιrieu�. 1767 91. Rousseau, La Nou,dlc: Hcloιsc:, 11, Leιlrc 17. 92. Uιdcroι, ·• Entrc:tιcns sur 1c Fi� naturcl ,Oeuvrc:s, 187S.77, VU, σ. 150. 93. Gcorι Lυ�ac:s. "Zur Sozίologic dcs Drama.,;". Archιν f. Sozial ""ISS· und Sozιalpol ιt., 1914, t. 38, σσ. 330 ιι:t . 94. Α. El�r, ορ. cιt., σ 13- Ρ.ιυl Erost, Ι:ιο Crcdo, 1912, 1, ο. 102. 9S. Πρβλ. G. LukaQ, Ιοc. cίι, σ. 343. 96. "· Eloesscr, ορ. cιt., σ . 21S. 97. Friιz Brucιιgcmann, 'Ί:>er l<.ampf um dιc bυc:ηιcrlic:hc Wclt und Lcbcns:ιno;chauuo; in dcr dcutschc:n Lιt. des 18. Jahrh.". Dcιιtschc Vιc:ncl,jahnschr f. LιteratuNιu, υοd GcisιescC3Ch 111/1, 192.S. 98. Ka.rl Diedcrmann, Dculschland im 18. Jnbrb., 1880, 2η tκδ .. ι, σσ. 176 κέ. 99. Wc:mcr Somban, Dcr Bourι;eoιs, 1913, σσ. 183-4. 100. Jacques Baίnνillc, Ηιsι. de dcwι ρcuplc:s, 1933, σ 35. 101. Πρβλ. G. 8:irrαι:louι:h, Fac:tors ίη (jcrman Hist., 1946, σ. 68. 102. ·ο Κόμης Mantacuffel σ' ινc yρόμ1ιcι 11ρός τό φιλόσΟQΟ Wolf. Τό rτοραΟt.π:ι ό Κ. Bicdcnnann, loc. ciL, U/1, σ. 140. 103. lbιd., σ. 23. 104. lbιd., σ. 134. ΙΟS. W. Η. Brώord, Gc:nnany ιn thc 18th Cent., Ι93S, σσ. 310-ΙΙ. 106. WiJhclm Dilthcy, Leben Schlcιcrmachcrs, Ι, 1870, σσ. 183 κt. tol> tδιου, Das Eιlcbώs und dic Dιcbιung, 1910, α. 29. 1 07. lbίd., σ. 30. 108. Jotwin Goldfιic:ιlrίch, G�h. dc:s deutsthcn Buchh3ndds, 19089, 111, σ. 1 1 8 κt. ΙΟ9. 1Ιρβλ.. Gcorge Lukacs. "f'onschlritt und Reakt.ion ίη dcr dcut'>Chcn Lιιc:r. 'Ίnιcrnaιionιlc Litcnιιur, Ι94S. XV, 6ρ. 8/IJ, σ. 89. 11Ο. Γranι Mchrinι, Dιc: �ιηι -Leetndc. 1893, σ. 371. II Ι . Πρ βλ. Karl M.ιnnhcim, ··0u konscΓ\-atινc Ocnl..en", λrchιν (. So.ιial,.,ιss. υηd Sozialpolιt., J9:Z7, t. S7, σ. 91. IΙ2 λ dc:_ Tocquenνιllc, ορ. cιι, σσ. 247-8-Πρβλ. Κ. Manιιbcim, . 1oc. cιι. .•
19
289
Ι 13. ChΓbt11111 Frιedr. Wcι�r, Schιύtcsbury und das deul!><:he Gci�ιes leben, 1916, σ σ . ιχ, ΧΙΙ. Ι 14. Πρβλ. RυdοΙΓ U11gcr, Hama1111 unJ die ,urι..ιaerung, 192S, 2η ικδ. Ι, σσ. 327-8. 11S. Πρβλ. Β. Sch\\cit:zer, Ikr bildende Kuαιtlςr u. der BegrιΠ dc� Kun,ιlc:rischc:n iΔ dcr Antιkc, 192S, σ. 130.-Alfm! Stan�e, '"Dic B.:dcutuns: dcs �u bJck11,i�11-.;h.:n lndι-idualNnus Γur dJe euror.lι'\Che Kun" νοο 17S0.18SO"', Deutschc \1cnc!,ahαι schn't r. Litcraturν-i,s. u. Gci.,ιe.,gesch., r. ΙΧ, Νσ. 1, σ. 94. 116. L. B.ιkt-E. GerharJ, or. cιt,, σ. 22Κ. Ι17. Hamαnn's Lc�n und SchrιΓιcn ,on C.H. Gildc:rmcister, 19S773, τ, ν, σ. 228. Ι18, Κ. Mannhcim, loc. cιι, σ. 470. J 19. Γriedrιch Meu�l,(dmund Burke u d. ΓranL. RcH>I., 1913, σσ. 127-8. . . 120. Hanι \\'cil, Dιe J:ntstchunιι de.<, dcut�hen Bilduφpnnιιp,, 1930, σ. 1S. 121. Julίu, Pcterson. Dic \Yben\bcstimmung dcr dcul!ieheo Roman ώ;, 19:6, σ. S9 122. Η.Α. ΚοrΠ: "Die cr.ιc Gcncraιion der Gocιhcιe,t". Zeit-.chr. r. Deuι,;chkundς, 1928, τ. 4Ζ, σ. 641. 123. Vιitor H.:hn, Gcd.ιnlι.cn ubcr Goethc, 1887, σ. 6S. 124. lbιd., σ. 74. Ι2S. lbid , σ. 89. 126. Η. Heine, D1e Romantisι:he Schule, 1, 1833. ΙΖ7. Tbomas Μaιη, GQCΙbc ali Rerr.u.enιant � Dueη:cno.ιm.<. 1932, σ. 46. 128. Πρβλ, AJfred Nollαu, D:u Ιιι. Publιlωm dcs jungeo Goctl1e, 193S, σ. 4. 129. Georil Kefcrc.tcio, Buricnum unJ Burgcrtκ:hkcit bei Gocιhe, 1933, σσ. 90-1. 130. lbid , σσ. 174-S. 131. Πρβλ. Η.λ. ΚοΓΠ, Gtist d(r Gocιhezι:ιt, 11. 1930, σ. 3S) Lud\\ΪII w. Knhn, Soci.ι.J ldeιιts ιn GefΠ\iUI Lίt, (1770-1830), 193�. σσ. 32.-4. 132. Πρβλ. Fril7 Sιrich, Gocthe und dιe WelιlιtU'3IUΓ, 1946, σ. ,. -· 133, Κατά τόν \Vίlhclm ll;ιuscnsιein, Der n:ι.:\..tc Mcnsch, 1913, σ. ΙSΙ, ι.:αl F. Ant:ιl. 'Rerlec1ions σn Classί.:ism ond .Roιn;ιn· ιicism", The Uuτlιnι:ton Maι;:ι11nc, Ι93S, τ. 66, ο. 161. 134. Pope, Ι.ssay on Man, 1, στ. 233 κι. δ., 13S. Η. \V,-.ctπlin, Kuoςι�oe:;el1i.:l1ιlichc Grundbeariffc, 1927, 7η σ. 2S2-11.ιn� Ro,e, Sractbaroclι., 1922, σ. 13. 136. Πρβλ, Η. Woclfflin. ορ. C1Ι., σ. 3S. 137. Cατl Ju�ιi, Winc\..elmnon u. seine Zcilgen�n, 1932, 3η ιι.δ W, σ. 272.
ι..
·•
2UO
J)IJ. Maurice Drcyfous, Les ΑΓ1, cι 1cs ιnbt� pend.ιnt ta pcrι,,
ϊ �'·
291
\
169. Παρμένο ιtr.o τόν F. L. Lucas, The Dt<:lιne and Fall of ιhe Ro manιιc 1.1,:,ιl, 1937, σ 36. 1 7 0 . rιά την Lννοια τf\ι; "tιιοχικf\ς συναlσΟησηι;" Πpβλ. J<.irl Ja. sr,er1;, D1c: acisιi�-e Sίιuaιιοο dcr Ze11, 1932, 3η fκδ., σ. 7 ..t. 171. G. L.anson. ορ. cίι, σ. 943. 172. Mar\%1 Prou.H, Ρ.ι,ικιfcs eι mc:lanιc:s. 1919. σ. 267. Ι73. Jo�c:ρh Aynard. ··commcnι dc(ιnir lc: romnnιicι�m ?", Reνue de Ιιιt. COΠ\1"3ΓCC, 1925, t. ν. σ. 653. 174. F Rι!nοιι, op. CJΙ., σσ. 62-3. Ι1S. Πrll'� Alt,ςn Poetz:.ch, Sιudιco zur fnlhromanι. Poliιik υ GeschichιsauΠassung, 1907, σσ. 62-3. 176. Orιega y G.1,set: ·Ίlι!>tory a, a Sy�ιem" Στό Philosophy and Ηι\Ιι>Γ)Ό \ . n.. ιμια δφιcrωμέl'CΙ στόν [m\Ι Cassιrer, tκδ. dιιό τοuι; R. Klibansky ι,;αl J. Η Paιon, 1936. σ JIJ. 177. Γmιl Laςk, fι..:hι'"" I.Jeal ιsmus u. dιc: G�hκ;hιe, 1902. σσ. S6. �-t. 8� >.t. - Πρβλ. Crιch Roιhacker, Linlcιιung ιn die Gci,ιcs ,.,�senschafιen. 19�. σσ. 1 1 6-18. 178. Amι>ld Ruιc:, Dιe "ahn: Romanιik. Ges. Schrifιen, 111. σ. 134. -Τό 11t1pαΟ�π, ό Carl Schmidι: Poliιι�he Roman11k. 19�S. !η fκδ., σ. 3S. 179. Konrad Lan�e. Das Wcseo der Kunsι. 1901 180. Colcridge, BιogτaphQ Lιtcraria, Κeφ. χιν. 182. Louis Maiaron. Lc Romanιi,mc et lcs moeul""> 1910, σ. ν. 183. Τό παραΟι1tL ό Rιcard:ι Huch, Ausbn:ιtuna und Verfall dcr Romantik, 1908 .2η ι-.δ. σ. 3-19. 184. fN.ιn KιΓChncr, Die Philosoρhic dcr Romanιιk, 1906. σσ 42-J. 18S. Dιdc:roι, P.ιradoxe sur le comcdιen. 186. C. Schmiιι, ορ. cιt., σσ. 24 κC. 120 κt, 148-9. 187. λ. Poeιz...:h, ο ρ . cit., σ. 17. 188. Γrιιz Sιrich ·Όιe Romantik a1s europ.ωclιc Be..cιung", \\olf· flιn-FeM"<:hrιfι, 1924, σ. 54. 189. Gc:oraι:<1 Brandes, l laupιsιrocmungen der Ut. dcs 19. Jahrhun· den�. 19�4. Ι, σσ.13 κt. 190. 11ρβ)., 1::Γnsι Troelι�. «Dιe Resιauraιionseρoche am Aι,(,1nJ dι:s 19. J.ιhrhundc:rs... Vonraeιe dcr <ischen ιιι. Gc� 191 J. σ. 49 191 Charlcs - Mnrc des Granges, La Pressc ΙίΙΙ. sοιιs Ιa Rc:stαu ra· ιιοη, 1907 , σ. 44. 192. λ. Thibaudcι, ορ. cιι. σ. 107. 113 Ριcιπ Morc:au, Le classicisme dcs romanιiqιιcs, 1932, σ. 1 3 2 · ι\14. ΙΙ�nrι Α . Boc:n, Α . Hιst. α f Enal Romantiasm ίn t he 19th Ceot.. 1902, σ. 173, 195.Α. Thib.'ludcι, op. cιι. σ. 1 2 1 . 196. G. θrandes, ορ. cιι, 1ιι. σ . 9. 197 lbιd., σ. 2.2.S 198. lbld., U. σ. 224.
292
199. Grimrod de Ια Reyn�n: στό Le'Ccnseur dramaιιquc Ι 1797. 200. \.1aurιce Albc:rt, � 'J'Mitn:� des Boule,υds (1789: 1848) • Ι�:ι. 201. Ch.- Μ. des Grange� La Com�Jιe et lc:s moeurs •ous 1a,R� staur;ιtιon c:ι Monarchic de Juillcι, 1904, σσ. 3S-41. 43� S3-'1 202. WJ.llartog, Guilbc:n eι Poo:r«ourt, ΙΥΙ 3, σσ. Λ2 4. ' :!03. Paul Gιnistry, Lc M�lodramc, 1910. σ 14 204. Alc:,ander J..a.ocy, PUΙer6covrt and the Fn:nch Rοm:ιηιιc Drana, 1928, σσ. 22 -3. 20S. (milc Fague1, Propos dc: ιt1eiίιrc:, 11, Ι90S, σσ. 299 206. \V.J Han01;. ορ. cιι. σ. SΙ. 207. lbιd. 208. Ρ-ί,ιcm:οιιrt, Dcmιc!rc, n!flc�ιons ,ιιr le n,clodramc. 1843, tύ 11αpαΟt;π:ι ό Hurιoa, op. cίι., σσ. 2 3 1 2. 109. Fa�uc:t, loc.• cιι σ. 318. 210. ΛlfreJ Cobban, [dmund RurLc: anJ ιbc: Rc:,olι aι:ιιη,ι ιhc: 18th C"c:nι, 1929, σσ. 208 -9, 21 S. �Ι Ι.C. Οαy ιc..,,. 1i,ι: Poeιic Ιιr..a·e, 1947, σ �4 :12. H.N.Uraίlsfur1Ι. Slκllc:y. G<'d-.ιn :ιnd thc:ιr (ιrle, 1913, σ. ΣΙ>. 213. l"'f·anc" Thomr-,on. S!ιcllcy, 1909. σ. 41 214. Πι�β). Γ. Sιrich, Die Romanti'< als cυηψ Re,-qιuna, σ. 54. 21S. H.Y.C. Gric:1",0Π, Thc R:ickgroιιcιd of Entl, Lιι, 192S, σσ. 167,8. 216. J,.ιlιu-. ().;b. Γ1.1rtιr,bΓas odcr dc:r Kamρf d,-s 19 Jαhrhund,ιl\ mιι dcm G,"t Jcr Romanιιk, 1914, σ. J�. 217. \.V,P.Kcr. Cull,'CICd Es-.ay,, 192S, 1, σ. 164, 218. Η Λ.lk<:rs, cψ. cιι, σ. 2. 219. J .Μ S. 1onφLιns. The ropular nυ,cl ιn lnιilιmd (1770. ΙΙiΟΟ). 1 931, σσ. 3 • 4. 220, Lοι:" M1igrun, Lc Ron1:ι.1 hι�ωιιque iι ΓCP<'.:JUC: du romanιι�m.:. 18'�. σ. 1)(). 211. Gc:ur:ι Luk.i�\, 1rι31 LitcratuR, 191!1, 'Ιο 1 2 σ . &ο. 222. ΊΙ\σ")ηc, �,.\,. XLL 223. Uon Roς.:nt11al, ορ, CII, σσ. :!OS • 6. 224. "Lc ι·ι�mic:r r'l<.'rιιc d'ιιη tableau c�t d·cιre unc fi:ιe pour Ι'ι..:1111. 2!.S, Dcl3cro". Ί Ι11Γ;><,ί.όγιο, u,τη,ραφη τfl; :!6η; 'λ�φιJ.ιου 111�4. 2 �5α. Νωλοyισμur. tof ιl: ιn ιtic Rom.ιnιic Γ-ra, 1947, σ. 39. 23 � · Dcl:1eruιx, Ί lμε('Ολόyιο, Ιδιαlτεrα f1 ύ.νuyιχιφή τfl; 30η� Ίυ, VO\Juρlov l8SS
-.ι.
�i J
/
Ι
ΒΑΠΩ, Η ΤΟΥΑΛ[ΠΑ
Λ,νtlvo, σ \λοyη Γοvολλσς.
ΜΠΟΥΣΕ, ΤΟ ΠΡΟΓΕΥΜΑ. Πορlσι, ΛοίΊβρο1 1738 Ό Μ,τοvσf. ό ιcνριδτιρος δάοκολος 'TOU ροκοκό, δiνιι κιόλας Ιδιοlηρη Ι11φοση crιά d, crι11<ά Ο'ΤΟιχιlο crιήν 'Τtχνη. Τό « Πpόyιvμά � 'TOU ιnό Λοvβρο lχφρ6ζιι 11ιόν οlκι,ό�φcι ,τοu θν�Ιζιι 'Τόν Σορnnι
l Ι
/
1 Ι'
ΣΑΡΝΤΕΝ, Η ΟΙΚΟΝΟΜΟΣ Παρίσ1, Λοϋβρο, 1739. Ό Σαρντέν στάθηκε ό μεγό.λcs κι όδ1κcι παραyνωρισμiνος όοτός ζωyρόψος -ιοϋ \Sov αlώνα, ποv κι ό Ντιντερό όκόμα διν τόν tn(. μηοε κcιθώς {πρεπε.
λ
ι�·...:_•
l111if
tq
� Άπiνσντι
ΦΡ. ΓΚΟΥΑΡ
ΝΤI. ΓΙΟΡΤΗ ΣΤΗΝ ΠΛΑ
ΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΠΟΥ ΜΑΡ ΚΟΥ. Σvλλοyή Γκιοvλμπεν• ιaάν.
ΦΡ. ΓΚΟΥΑΡΝΤ1, ΣΥΝΑΥ ΛΙΑ. Πινακοθήκη t..,ονάχοv
.,
ΝΤΑΒΙΝΤ, Ο ΟΡΚΟΣ ΤΩΝ ΟΡΑ ΤΙΩΝ. Πορ!σι, Λοiίβρο, 1784. Τό kVpιo lρyo τοiί κλοσσικισμοiί τηs Ιπωιοστατικης mριόδοu.
Ά,τtνcwτι: ΝΤΑΒΙΝΤ, Η ΣΤΕ'i Η ΤΟΥ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ ( f\ε11,:o�i- . �ιο). Πορ\οι, f\οvβρο, Ιδ05 · 7. ,.,____..,.
'"
ΛσiJ. ΖΕΡΙΚΩ. Η ΤΡΕΛΗ Παρίσι, βρο Ά:ιόμ,οα οτό 1821 μ.1 lb24 ΝΤΑΒΙΝΤ, ΚΥ�ΙΑ PEI<�· MIE. Παρiοι, Λοvβpο Ιβ
'"""""'
ΝΤΕΛΑΚΡΟΥΑ. Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΟΔΗΓΕΙ ΤΟ ΛΑΟ. Παρiσ,, Λ,,ίj. βpο, 1831. Ό μεγόλο,; όsηπρο• σω1ΤιV'tιιιός πiν01<ας της γιν�ας τ.ιiί 1830.
�
ΝΤΕΛΑΚΡΟΥΑ,Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΑΡΔΑΙ\ΑΠΑΛΟΥ. Παρίσι, Λο1,. βpο, ΙΒ27 Το,�sιv.ια της .. μr. yόλης όπερος "· τc,v οςr,.,ςνισ.,,v 1�οί τοV μολωχισμοϋ -τ�ν ροι.:aι 'ΤΙ�ων, δίν λιi1ΗΙ Cύτ( 1<1 όπ/> τr,u τίχνη τοj • Nη\a1<�cvα 1
-
--._,......,_...
.-��ec,"f•·'-*-
ΝΤΕΛΑΚΡΟΥΑ, ΔΑΝΤΗΣ ΚΑΙ ΒΙΡ ΓΗΛΙΟΣ. Πορlοι, Λοvβρο, 1822.
,, ς-.
Άnlνονη: t:ΟΝΣΤΑΜΠΛ. Σποί, δf\ yιό τόv •APAMIIA•. ΛονδiΙΙC, Μοvσιlο θι•Τ'->ρlος •oi Άλβ(ρτοv. Γvρω ο-τά 1821.t-1ί-τόν Κονο-τάμπλ αwβοiνι, 1\ ά�ο�ιοτι•η 01ροφη οτήν tξlλ,ξη πρόs 'Τό μον-τlρνο νοτοvρσλιο-τικ1, 'ΤΟΠιiο
.. •{ •
,_
.. j.l.
1
ι:::ύ } •
e
'<
ω
ι::: δ ι::: � <1 ο ::ο
•ο
Ζ ι,. Ο<Ω. C:
' <
>- <
2.§ 1- ο.
tg ;gg οο
ο,:, "ο tΞ .. ,.
ij
.2 :,
. ..
α. ,.
<] •3
ο.�
Σg ο t)
... -
<,< <� -ο
οι;"'
ι:::·ι
ώ Σ'" G. ο :.ι-
b�
ΝΤΩΜΙΕ, ΠΛΥΣΤΡΑ Πσριοι, Λοv βρο, yvρω στα 1863. ·ο,,.ωs ό Kovρi,,rί κ1 ό Μ1λλ/, ό Ν1ω1,1Ι fy«.,ι,1αζι1 κ1 αντ� μl τη ζωyρο φικη την χιιρονοκτική δοvλε ιό'.
ΝΤΩΜΙΕ, ΤΟ ΔΡΑΜΑ. Πιvοκοθfικη Μονόχοv
ΠΩΛ ΜΠΩΝΤΡΥ, ΑΛΛΗΓΟΡ Α. Πορισι, t.,οuαιι ο Λcvξι;,βο.:.ρyc. . Τό Ιδιωδ« �rς όι.ιορφια 'lfQU καλ• λιιι,:yι t) Δ•vτι�η Αv-ιcκρο-ιορ ο
ΡΟΣΣΕΤΙ, ΤΟ ΟΝ[ΙΡΟΠΟΛΗΜΑ Λονδlνο, ΜοvοιΙο · Αλβίρτοv καl Βικτωρlος. Τό Ιδtωδιs "Ti\S όμ.ορ φι;ίς 'lfOV κολλι,ρy<Ι'·ιν ol nρορα, φαψ,κοΙ.
