БНбД 3.05.04-90 БАРИЛГЫН НОРМ БА ДЇРЭМ

БНбД 3.05.04-90 БАРИЛГЫН НОРМ БА ДЇРЭМ

УСАН ХАНГАМЖ, БОХИР УС ТАТУУРГЫН ГАДНА ШУГАМ СЇЛЖЭЭ, ТЇЇНИЙ БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖ БНбД 3.05.04-90

УЛААНБААТАР ХОТ.

1

БНбД 3.05.04-90

БНМАУ-ын Барилгын яам /БЯ/

Барилгын норм ба дїрэм Усан хангамж, бохир ус татуургын гадна шугам сїлжээ, тїїний барилга байгууламж

БНбД 3.05.04-90 СНиП Ш-30-74-ын М-80 оронд мєрдєнє

Энэхїї норм ба дїрмийг усан хангамж, бохир ус татуургын гадна шугам сїлжээ тїїний барилга байгууламж барьж байгуулах, єргєтєл шинэтгэл хийх, засварлах, ашиглалтад хїлээж авахад мєрдєнє. Усан хангамж, бохир ус татуургын шугам хоолойг хуванцар хоолойгоор хийх тохиолдолд уг дїрэмд хамаарахгїй. 1.

ЕРЄНХИЙ ЗЇЙЛ

1.1 Усан хангамж, бохир ус татуургын гадна шугам сїлжээ тїїний барилга байгууламжийг шинээр барьж байгуулах, єргєтгєл шинэтгэл хийх, засварлахдаа энэ дїрмээс гадна БНбД 3.01.01-89, БНбД 3.01.03-88, БНбД 3.01.05-90 болон СНиП 1.01.01-83-ын дагуу батлагдсан норм дїрэм, нормативын шаардлагыг мєрдлєг болгоно. 1.2. Барьж дууссан шугам сїлжээ, барилга байгууламжийг ашиглалтад хїлээлцїїлэхдээ барилга байгууламжийг ашиглалтад хїлээлцїїлэх дїрэм, журмыг баримтлана. 2. ГАЗАР ШОРООНЫ АЖИЛ 2.1. Усан хангамж, бохир ус татуургын гадна шугам хоолой, тїїний барилга байгууламжийн газар шорооны ажлыг хийхдээ газар шорооны ажлыг гїйцэтгэх норм дїрмийн шаардлагын дагуу гїйцэтгэвэл зохино.

БЇЭШИ-ээс оруулав

Албан хэвлэл 2

Барилгын яамны 1990 оны 08 дугаар сарын 172 дугаар тогтоолоор батлав

1991 оны 01 сарын 01 єдрєєс эхлэн мєрдєнє

БНбД 3.05.04-90 3. ШУГАМ ХООЛОЙН УГСРАЛТ ЕРЄНХИЙ ЗААВАР 3.1. Шугам хоолойн трасс тїїний барилга байгууламжийн улаан шугамыг тавьж суурийн нїх, шуудууны хил хязгаарыг тогтоов уг орчны газар доорх шугам сїлжээ байгууламжид тусгай тэмдэг тавьсны дараа газар шорооны ажил эхлэхийг зєвшєєрнє. 3.2. Хуурай хєрсєнд тавигдсан усан хангамжийн шугамаас 20 м, устай хєрсєнд тавигдвал 50 метрээс дотогш жорлон ба угаадас, бохир усны нїх, цооног байвал тїїнийг їндсэн ажил эхлэхээс ємнє эрїїл ахуй, халдвар нян судлалын байгууллагаас зєвшєєрєл авч єєр газарт шилжїїлэн хуучин нїх, цооногийг ариутган халдваргїйжїїлж шороогоор дарах хэрэгтэй. Усан хангамжийн эх булаг, шугам сїлжээ тїїний барилга байгууламжийн ариун цэврийн хамгаалалтын бїсэд жорлон, угаадас, бохир усны нїх, цооног, малын ялгадас хадгалах, хогийн цэг, сав болон хєрс ба хєрсний ус бохирдуулах зїйл байж болохгїй. 3.3. Гадна шугам сїлжээ тїїний барилга байгууламжийг барьж байгуулах ажлын тєслийг хийхдээ газар шорооны ажил, шугам хоолойн угсралт холболтыг хийх, гагнуурын ба тусгаарлалтын ажил, хоолойг шахалтаар шалгах, материалыг талбайд бэлдэх ажлын график хугацааг тусгасан байх, нарийн тєвєгтэй нєхцєлд /ус, намаг, гатлах г.м/ ажлыг гїйцэтгэх арга, автомашин, тємєр замыг дайруулан хийгдэх ажлын технологийн нэг маягийн картыг баримтлана. 3.4. Шугам хоолой, газар доорх инженерийн шугам сїлжээтэй огтлолцох тохиолдолд тїїнийг эвдэж гэмтээхгїй байх, євлийн нєхцєлд хєлдєхєєс урьдчилан сэргийлэх бїх арга хэмжээг авахаас гадна ажлыг гїйцэтгэхдээ холбогдох байгууллагын тєлєєлєгчийг заавал байлцуулна. 3.5. Шєрмєсєн чулуу цемент /асбестоцемент/, тємєрбетон ширмэн ба ган хоолойг ачиж буулгах, зєєж тээвэрлэхдээ єєр хооронд нь болон тээврийн хэрэгслийн эд ангитай харилцан эвдэрч гэмтэхээс болгоомжилж урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авсан байх ёстой. 3.6. Ухсан шуудуу, суурийн нїхэнд гадаргуугийн ба хєрсний ус орж нурахаас хамгаалах, нїх, шуудуунд орсон усыг зайлуулах арга хэмжээ урьдчилан авсан байвал зохино. 3

БНбД 3.05.04-90 3.7. Євлийн улиралд шуудууны ёроолыг цэвэрлэж дуусангуут яндан хоолойг угсарч тэр дор нь гэсгэлэн хуурай хєрсєєр хоолойн гадаргуугаас 0,5 метрээс багагїй зузаан хучиж 0,2 м болтол дагтаршуулна. 3.8. 300 мм хїртэл голчтой хоолойн бурзан /раструб/ ба бугуйвч /муфто/-ээр холбогдох хэсэгт тїїнийг угсарч чигжихэд зориулан угсрахын ємнє уулзварын дор нїх /приямик/-ийг гаргасан байна. 300 мм-ээс их голчтой хоолойн уулзварын доорх нїхийг хоолойн жинхэнэ уртаар тодорхойлж 1-2 єдрийн ємнє ухаж болно. Нїхний хэмжээг газар шорооны ажил, тїїний барилга байгууламжтай барьж байгуулах, ажлыг хїлээж авах БНбД 3.02.01-90-ын шаардлагын дагуу авна. Уулзварын холболтыг хийсний дараа нїхийг элсэнцэр хєрсєєр булж чигжин хєндєгдєєгїй байсан їеийн хєрсний нягтад оруулна. 3.9. Шуудууны ул хєрсийг нягтруулах, шугам хоолойг шороогоор булах арга болон хэрэглэх механизм ажил гїйцэтгэх тєсєлд /АГТ/ тодорхой заасан байх ёстой. Хэрэв зураг тєсєлд нягтруулах, булах ажлыг тусгайлан заагаагїй бол дараах дарааллаар гїйцэтгэнэ. Їїнд: Шугам хоолойг газар дор суваггїйгээр тавихад усан туршилтыг хийхээс ємнє уулзварыг їлдээж шуудуунаас гарсан шороогоор булна. Хоолойн голчийн 0,5-аас багагїй єндєр 0,2 метрээс ихгїй зузаан їеэр хєрсийг сайтар нягтруулан хоолойн хоёр талаас нь зэрэг дарах бєгєєд усан туршилт дууссаны дараа уулзварын холболтын доорх нїх хийг шороогоор сайтар нягтруулан булж эцэст нь шуудууны нийт єргєнд хоолойн нуруунаас дээш 0,5 метрээс багагїй єндєрт хєрсийг їе їеэр нягтруулж дарна. Хэрэв хоолойг сувагт тавих тохиолдолд усан туршилт, уулзварын холболт, камер, нишний тусгаарлалт, чигжилт болон холболт угсралтын бїх ажил дууссаны дараа шуудууг шороогоор буцааж дарна. Сувгийг шороон їеэр нягтруулж дарахдаа сувгийн єндрийн 2/3-аас багагїй тєвшинд 0,2 метрээс ихгїй зузаан їеэр сувгийн хоёр талаас нэг зэрэг нягтруулан дарж гїйцэтгэнэ. Дээр заасан шаардлагын дагуу хєрсийг нягтруулж буццаж дарсны дараа шуудуунд хєрсийг механизмаар асгаж дарахыг зєвшєєрнє. 3.10. Хэрэв зураг тєсєлд усан хангамж, бохир ус татуургын хоолойн дор зориуд суурь хийлгїй тїїнийг 4

БНбД 3.05.04-90 хєндєгдєєгїй хєрсєнд угсарч тавихаар заасан байвал суурийн хєндлєн огтлол, дагуугийн зїсэлтийн хэмжээг зурагт заасантай яг тохируулна. Энэ їед шугам хоолой нь уртын дагуу суурийн гадаргууд жигд дарж байх ёстой. 3.11. Шуудууны гїнийг хэтрїїлж ухсан тохиолдолд шуудууг элсэрхэг буюу шуудуунаас гарсан нэг тєрлийн хєрсєєр зураг тєсєлд заасан тэмдэг хїртэл нэмж хийнэ. Нэмж хийх хєрсийг 0,1 метрээс ихгїй зузаан асгаж сайтар нягтруулан ухагдаагїй байсан їеийн нягтад оруулна. Хоолойн дор ямар нэг тєрлийн ивїїр тавьж угсрахыг хориглоно. 3.12. Шуудууны ёроолд нэмж хийсэн асгамал хєрсийг зураг тєсєлд заасан хэмжээ, шаардлагад хїртэл нягтруулсаны дараа дээр нь хоолой тавьж угсрахыг зєвшєєрнє. Асгаж нягтруулсан хєрснєєс дээж авч нягтруулалтын зэргийг тодорхойлон їр дїн, байдлыг далд ажлын актад тодорхой бичсэн байх ёстой. 3.13. Хадан хєрсєн дээр хоолойг угсрахдаа шуудууны ёроолыг 0,1 метрээс багагїй зузаан їетэй зєєлєн хєрсєєр тэгшилнэ. 3.14. Хоолойг тавих шуудууны буурь хєрс нь идэгдсэн буюу хєрсний усны нєлєєнд автсан байвал тїїнийг зайлуулж хуурай хєрсєєр солих, эсвэл зориуд суурь хийж зураг тєслийн дагуу гїйцэтгэнэ. 3.15. Євлийн улиралд хуурай элсэрхэг, хайргархаг, хадан хєрснєєс бусад тєрлийн хєлдїї хєрсєнд хоолой усграхыг хориглоно. 3.16. Хоолой, холбох хэрэгсэл, арматур, ба бусад материалыг шуудуунд оруулах, шилжїїлэх, єргєх, будаж гаргах ажлыг найдвартай тєхєєрємж бїхий механизмаар гїйцэтгэнэ. Зэврэлтээс хамгаалсан тусгаарлагчтай хоолойн тусгаарлалтыг ачиж, буулгах, єргєхдєє гэмтээхгїын тулд зєєлєн давуун “ороолт” буюу бусад зориулалтын хэрэгслийг хэрэглэнэ. Хоолойг шуудуунд тавихдаа шуудууны ханыг мєргїїлж цохихгїй алгуурхан доошлуулж тавих, хоолой зєв тавигдаж найдвартай бэхлэгдсэн тохиолдолд єргєх тєхєєрємжийг хоолойгоос салгана. Тусгаарлалттай хоолойг газарт шидэж хаяхыг хориглоно. 3.17. Ахуй – ундааны болон хэрэглээний халуун усан хангамжийн зориулалттай хоолойг трассын дагууд цувуулж байрлуулахдаа тэдгээрт гадаргуугийн болон бохирдсон ус бусад бохирдуулах зїйл оруулахгїй арга 5

БНбД 3.05.04-90 хэмжээг авсан байх, хоолой, холбох хэрэгсэл, арматур, бэлтгэсэн зангилааг угсрахын ємнє гадна, дотор талд їзлэг шалгалт хийж хог шороо, цас, мєс, тос зэрэг элдэв бохирдлогыг цэвэрлэсэн байх ёстой. 3.18. Хоолой угсрахын ємнє шуудууны ёроолын тєвшин, єргєн, налуу, суурийн бэлтгэл, газар дээгїїр ил тавигдах хоолойн тулгуурын хийц нь зураг тєслийн дагуу хэрхэн зєв хийгдсэнболон ханын бэхэлгээ найдвартай болсон эсэхийг нарийвчлан шалгасны дараа угрсалтын ажлыг гїйцэтгэх тєсєл ба технологийн картын дагуу гїйцэтгэнэ. Шалгасан тухай ажлын журнал, далд ажлын актад тодорхой бичсэн байвал зохино. 3.19. Тїрэлтгїй бурзант хоолойн бурзан нь хэвгийн дээд талд байрлана. 3.20. Хоёр худгийн хоорондох тїрэлтгїй хоолойн шулуун шугамын хэсгийн толины гэрлийн тусламжтайгаар харж шалгана. Дугуй огтлолтой хоолойг ажихад толинд харагдах дугуй нь зєв хэлбэртэй байх ёстой. Дугуй хэлбэрээс хазайх хазайлтын зєвшєєрєгдєх хэмжээ нь хэвтээ чиглэлд хоолойн голчийн 1/4-ээс ихгїй, хоёр тийш тус бїр 50 мм-ээс ихгїй байх ёстой. Харин босоо чиглэлд дугуйн зєв хэлбэрээс хазайсан байхыг зєвшєєрєхгїй. 3.21. Хоолойн уулзварын холболтод резин чигжээс хийсэн тохиолдолд холбох хэрэгсэлгїй 600 мм хїртэл голчтой хоолойн уулзвар бїрийн 20-аас ихгїй, 600 мм-ээс дээш голчтой хоолойд 10-аас ихгїй эргэлтээр алсаас даялуулж тавихыг зєвшєєрнє. 3.22. Усан хангамж, бохир ус татуургын шугам хоолойн ажлыг уулын нєхцєлд гїйцэтгэхэд энэхїї дїрмийн шаардлагаас гадна СНиП Ш-42-80-ын 9 дїгээр зїйлийн шаардлагыг мєрдлєг болгоно. 3.23. Трассын шулуун шугам хэсэгт хоолойг тавьж угсрахдаа холбогдож байгаа хоолойн тєгсгєл нєгєє хоолойн бурзангийн эргэн тойрон жигд єргєнтэй зай їлдэж байхаар тэнхлэгээр нь тохируулна. 3.24. Ажил завсарлах їед хог, шороо, гаднын зїйлс орохоос хамгаалж хоолойн тєгсгєл, холбогдох хэсэг, хаах арматурын ам нїхийг битїїлж хаах, модон бєглєєгєєр тагласан байвал зохино. 3.25. Гадна агаарын температур хасах хэмд, шугам хоолойн резин нягтруулагчийг хєлдїї байхад хэрэглэхийг хориглоно.

6

БНбД 3.05.04-90 3.26. Хоолойн болон богино угсраа хоолой, холбох хэрэгслийг угсрахын ємнє тїїний гадна дотор талд тогтсон хог, шороо, цас, мєс зэрэг элдэв бохирдлогыг сайтар їзэж цэвэрлэвэл зохино. Ажлын завсарлагааны їед хоолойн нїх, амыг хаах буюу модон бєглєєгєєр тагласан байх ёстой. 3.27. Зураг тєслийн дагуу байх тєвшинг /отметкийг/ шалгасны дараа хоолойг угсарч тавихыг зєвшєєрнє. Їїнд: Суваггїй угсарч тавих їед шуудууны ёроолын, сувагтай угсарч тавих їед сувгийн ёроолын тєвшинг, газар дээр ил тавих їед тулгуурын хийцийн тєвшинг тус тус шалгах ёстой. 3.28. Хоолойг муруй, хазгай, хотгор, гїдгэр болгож тавихыг хориглоно. Хоолойн байрлалын зєвшєєрєгдєх алдааны хамгийн их хэлбэлзэл нь зураг тєсєлд зааснаас доорх хэмжээнээс хэтэрч болохгїй. Їїнд:  ­  тїрэлттэй шугам хоолойн хэвтээ байрлалд ±100 мм; тїрэлтгїй шугам хоолойн ховилын тєвшин ±5 мм; тїрэлттэй шугам хоолойн дээд нурууны тєвшин ±30 мм-ээс хэтэрч болохгїй. 3.29. Сувагт ба газар дээр ил угсрагдах хоолой нь бїх тулгуур дээрээ жигд дарж байх ёстой. Харин суваггїй тавилтын їед хоолой нь бїх урттын дагууд бэлтгэмэл суурь дээр жигд танигдаж суусан байх ёстой. 3.30. Хоолойн уулзварыг холбож гагнахад хэрэглэсэн тулгуур буюу ивээсийг ажил дууссаны дараа авч зайлуулах хэрэгтэй. 3.31. Хоолойг суваггїй тавилтаар угсрах їед тїїнийг байнгын тулгуур дээр тавих буюу шороогоор чигжрїїлж хєдєлгєєнгїй болгосны дараа єргєж байгаа механизмаас суллах хэрэгтэй. 3.32. Хоолойн уулзварын гагнуурын дор тулгуур тавихыг хориглоно. Уулзварын гагнуураас 500 мм-ээс доошгїй зайд тулгуурыг байрлуулна. 3.33. Урт, богино угсраа хоолой болон хоолойг хооронд нь холбоход їїссэн зай завсар нь зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс их байвал тїїний голчоос багагїй урт хоолойг нэмж оруулан гагнаж болно. Хоолойн уг завсрыг халаах замаар багасгахыг хориглоно. 3.34. Гадна шугам хоолойг тавьж угсарсны дараа зураг тєслийн дагуу хийгдвэл зохих дараах зїйлийг шалгана. Їїнд: хоолойн уулзвар залгаасны бат бэх ба нягтралт /хоолойн гадна, дотор талаас ус нэвчихгїй байх/ булан 7

БНбД 3.05.04-90 тохой ба эргэлттэй газар шугам хоолойн хєдєлгєєн, хїчний їйлчлэлд тэсвэрлэх тогтвор; тїрэлттэй шугам хоолойгоос агаарыг чєлєєтэй гаргах, ашиглалтын болон шахалт, сорилтын їед усыг юїлж суллах бїрэн бололцоотой байх; зэрэгцээ тавигдаж байгаа ба огтлолцож байгаа хоолойн хоорондох зай, тїїнчлэн хоолойгоос газар дорх бусад байгууламж, газар дээрх байгууламж хїртэлх зайг шалгана. 3.35. Хэрэв ажил гїйцэтгэх тєсєлд усан хангамж, бохир ус татуургын шугам хоолойг тавих, тїїний барилга байгууламжийг барьж байгуулах ажлын дэс дарааллыг тусгайлан заагаагїй бол тэдгээрийг дараах дарааллаар хийж гїйцэтгэнэ. Їїнд:  ­  хоолойг тавихаас ємнє худаг, камерын ёроолыг гаргасан байх;  ­  хоолойн уулзварын холболт, холбох хэрэгсэл, хаах арматурыг угсарч хоолойг тавьсны дараа худгийн ханыг босгох, хоолойг угсарч худгийн ханыг хоолойн дээд гадаргуу хїртэл босгосны дараа худгийн ховилыг хийнэ.  ­  худаг дотор байх холбох хэрэгсэл, арматурын угсралт, тоноглолыг хоолойг угсрах ажилтай зэрэг гїйцэтгэнэ.  ­  хоолойн усан туршилтыг хийсний дараа гал эсэргїїцэх усны хаалт /гидрант/, хий зайлуулах хавхлага /вантуз/, урьдчилан сэргийлэх хавхлага /клапенец/-ыг суурилуулж угсрана. 3.36. Тїрэлттэй хоолойн бурзан холболтыг голчлон резин нягтруулагчтай ус, хий нэвтрїїлэхгїй бин битїї хийх хэрэгтэй. Тїрэлтгїй хоолойн уулзварын холболтыг ус їл нэвтрїїлэх давирхайтай болон битум шингээсэн олс ба бусад нягтруулагчтай материалаар чигжинэ. 3.37. Хоолойн бурзангийн уулзвар холболтыг хийх їед усны даралтын нєлєєнєєс чигжээсийг шахагдсан гарахаас болгоомжилж тїгжих тєхєєрємж /цагираг буюу элсцемент/ зай завсар байгаа эсэхийг анхаарах хэрэгтэй. 3.38. Шугам хоолойн уулзварын холболтын чигжээс /нягтруулагч/, “тїгжээ”-ний материал нь зураг тєсєлд заасантай тохирч байх ёстой. Шєрмєсєн чулуу цемент, цемент-элсний зуурмагаар хийсэн чигжээстэй уулзварын холболтод чигжээсний шоо дєрвєлжин сорьцонд лабораторийн шинжилгээ хийхэд бат бэхийн 50% - хїртэл бэхжилээ олсны дараа тїїнд байнгын буюу тїр зуурын ачаалал єгч болно. 8

БНбД 3.05.04-90 3.39. Уулзварын холболтыг чигжих, тїгжээний тєхєєрємжийг байрлуулах ажил нь хоолойг угсрах ажилтай зэрэг хийгдэнэ. 3.40. Холбох хэрэгсэл, богино хоолой хэрэглэж зангилааг угсрахад тїїний чигжээст хоолойн уулзвар холболтод хэрэглэдэг чигжээстэй адил тйим хэмжээ, тєрлийн чигжээсийг хэрэглэнэ. 3.41. Хоолойн уулзварын холболтод резин ба бусад тєрлийн чигжээсийг хэрэглэхдээ механикжсан багаж ба татах тєхєєрємжийг ашиглаж гїйцэтгэнэ. 3.42. Уулзварын холболтод чигжээсийг гулсуулах аргаар оруулахдаа угсралтын хїчийг багасгах зорилгоор хоолойн тєгсгєлийн гадаргууд бал чулуу – глицериний лавмаг тїрхэнэ. Дугуй огтлолтой цагираг нягтруулагчийг уулзварт ганхуулах оруулахдаа холбогдож байгаа хоолойн тєгсгєлийн гадаргууг угсралтын ємнє заавал хатаана. 3.43. Резин чигжээсийг хоолойн тєгсгєлийн гєлгєр гадаргууд углаж хоолойн тэнхлэгт тэгш єнцгєєр буюу эсвэл бурзан, бугуйвчийн тусгай завсарт байрлуулна. Харин резин чигжээсийн хазгай муруй, мушгиж байрлуулахыг хориглоно. 3.44. Бурзан, бугуйвчаар холбогдсон тїрэлттэй хоолойг угсарч дууссаны дараа усан туршилт хийхээс ємнє тїїний мухардмал тєгсгєлд тулгуур хийж бэхэлнэ. Тулгуур ба анкерын хийцийн зураг тєсєлд тодорхой зааж їзїїлсэн байх ёстой. 3.45. Резин нягтруулагч хэрэглэн угсарсан хоолойг хїлээж авахдаа холбогдох эд анги /бугуйвч, нягтруулагч резин цагираг, тїгжээ г.м/ иж бїрэн байгаа эсэхийг нарийвчлан шалгана. Хоолойн уулзвар залгааст техникийн нєхцєлийн шаардлагад тохирохгїй эд анги хэрэглэхийг хориглоно. 3.46. Резин цагираг манжет, тїгжээ зэргийг 00-аас +250С хїртэл температурт хайрцаг, саванд хадгалах бєгєєд керосин, бензин ба резинд муугаар нєлєєлдєг бусад бодис, тослох чанарын материалтай хамт хадгалж болохгїй. 3.47. Хоолойн холбох хэрэгсэл, арматурын хавсарга тав /фланцан/ холболтыг холбож угсрахдаа дараах шаардлагыг хангасан байвал зохино. Їїнд:  ­  хавсарга тав холболтод сунгах хїчдэл їїсгэхгїй тэгш суурилуулах; 9

БНбД 3.05.04-90 холбогдож байгаа хавсарга тавын хавтгай нь тэгш, хоорондоо зэрэгцээ /параллель/ байх;  ­  хавсарга тавыг уулзуулах боолтоор боохдоо эхний чангалсан боолтын дараа тїїний эсрэг талынхыг чангалах замаар бїх боолтыг жигд татаж чангалах;  ­  боолтын эрэг /гайк/ нь холболтын нэг талд байрлах ёстой. Хавсарга тавыг хоолойд гагнахдаа хоолойн тэнхлэгт тэгш єнцгєєр байхаар холбоно. Хавсарга тавыг хоолойн тэнхлэгт жишїї холбох, тїїнийг жийргэвчээр тохируулах, жигд бус зузаантай жийргэвч хэрэглэх буюу боолтоор татаж тэгшлэх, суллах замаар хїч їїсэхээр гїйцэтгэхийг хориглоно. Хавсарга тавын бїх боолтыг жигд татаж чангалсны дараа тїїнтэй зэрэгцээ холболтын гагнуурыг гїйцэтгэнэ. 3.48. Ган хоолойд бурзан, хавсарга тав холболтыг хамруулан хийхдээ боолтыг жигд чангалж боосны дараа уртасгасан бурзантай стандартын биш ган богино хоолойг гагнаж богино хоолойн бурзанг уян зєєлєн материалаар чигжинэ. 3.49. Хавсарга тавын жийргэвчийн материалыг зураг тєслєєр тогтооно. Жийргэвчийн зузааныг зураг тєсєлд тохиолдолд паронит буюу фибрээр хийвэл 3 мм-ээс багагїй, резинээр хийсэн бол 3-5 мм байх бєгєєд харин жийргэвчийн хэмжээ хавсарга тавыг чигжигдэх гадаргуугийн хэмжээтэй яг тохирч байх ёстой. 3.50. Хоолойг тавихдаа хэвтээ, босоо байрлалыг зураг тєсєлд хэрхэн заасныг мєрдєнє. 3.51. Шугам хоолой, байгууламжийн хана, тулгуурт ашиглаж байгаа суурийн нїхний хєрсний бїтэц нь эвдрээгїй байх ёстой. Шугам хоолой ба угсармал бетон хэсэг буюу тоосгон тулгуурын хоорондох зай завсрыг бетон холимог буюу цементэн зуурмагаар сайтар нягтруулж дїїргэж чигжсэн байна. 3.52. Ган ба тємєр бетон шугам хоолойн ус, зэврэлтээс хамгаалах тусгаарлалтыг БНбД 3.04.03-89 ба СНиП 65-76ийн шаардлагын дагуу гїйцэтгэнэ. 3.53. Шугам хоолойн далд ажлын актад хоолойн доорх буурь, суурь тїїний бэлтгэл, тулгуур, уулзварын холболтын нягтруулагчийг хийсэн байдал, зай завсрын хэмжээ, худаг, камерын хийц, зэврэлтээс хамгаалах тусгаарлалт, худаг камерын ханаар шугам хоолойн орсон ­ 

10 

БНбД 3.05.04-90 газрын бин битїї байдал, эргїїдж будсан асгаас тїїний нягтруулалт г.м ажлын талаар тодорхой бичсэн байна. ГАН ХООЛОЙ 3.54. Ган шугам хоолойн уулзварын холболтыг гагнах арга, гагнаасын бїтэц хэсгийн тєрєл, хэмжээг ГОСТ 16037-80-ын шаардлагын дагуу гїйцэтгэнэ. 3.55. Ган хоолойг угсрах, гагнахын ємнє доорх шаардлагыг хангасан байна. Їїнд:  ­  хоолойд наалдсан хог, шороо, элдэв бохирдлогыг бїрэн цэвэрлэсэн байх;  ­  хэв гажилтанд орсон хоолойг тайрч, тэгшилсэн байх;  ­  тэгшилж зассаны дараа хоолойн тєгсгєлийг хооронд нь уулзуулахад ханын ирмэг яг давхцаж байх ёстой.  ­  цємєрч хонхойосн зууван хэсгийн хотгор, гїдгэрийн хэмжээ нь стандартын зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс хэтэрсэн байж болохгїй;  ­  хоолойн ханын ирмэг, хэлбэрийг шалгах, нуман гагнуур хийхэд хоолойн холбогдох тєгсгєлийн хэсэгт;  ­  ханын ирмэгийн гадна, дотор гадаргууд 10 мм-ээс доошгїй єргєн зурваст зїлгэж гялалзтал єнгєлнє. 3.56. Гагнуурын ажил дууссаны дараа хоолойн гагнасан хэсэгт гадна талын тусгаарлалтыг зураг тєслийн дагуу бїрэн хийсэн байвал зохино. 3.57. Хоолойн уулзварыг ул цагираггїй тулгаж гагнахад ирмэгийн зєрїї нь ханын зузааны 20%-иас хэтрэхгїй /3 мм-ээс ихгїй/ байна. Їлдээх цилиндр цагирагтай хоолойн уулзварыг гагнахад ирмэгийн шилжилт нь хоолойн дотогш 1 мм-ээс хэтэрч болохгїй. 3.58. Тууш буюу мушгиа /спираль заадастайгаар/ гагнагдаж їйлдвэрлэгдсэн 100 мм-ээс дээш голчтой хоолойн уулзварыг гагнахад заадсын шилжилт нь 100 ммээс хэтэрч болохгїй. Заадсууд нь хоёр талаасаа гагнагдсан завод гагнаастай бол заадсын зєрїї гэж гарахгїй. Хоолойг угсрахдаа тууш заадсыг нь ил харагдахаар байрлуулах хэрэгтэй. 3.59. Хоолойн уулзварын хєндлєн гагнаасын хоорондох зай нь:  ­  шугам хоолойн тулгуурын хийцийн захаас 0,2 м-ээс;  ­  шугам хоолойн хана, хашлагын хийцээр нэвтрэн орсон гадаргуугаас буюу худаг, камерын дотор, гадна

11

БНбД 3.05.04-90 гадаргуугаас тэрчлэн хоолойн хамгаалах гэрийн /футлярын/ захаас 0,3 м-ээс багагїй байна. 3.60. Хоолойн уулзварын холболтын хоорондох зай нь зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс их эсвэл 200 мм-ээс багагїй урттай оруулга “катушка” хийнэ. 3.61. Хоолойн богино хоолойг /патруба/ гагнахдаа гагнуурын оёостой нугалсан хэсэгт залгаж гагнахыг хориглоно. Хоолой ба богино хоолойн гагнуурын оёосын хоорондох зай 100 мм-ээс багагїй байх ёстой. 3.62. Хоолойг гагнаж угсрахдаа тєвлєрїїлэгчийн тусламжтайгаар гїйцэтгэнэ. Хоолойн голчийн 3,5% хїртэл гїн алгуур хонхойлттой тєгсгєлийг тэгшлэх, ирмэгийг тааруулахдаа домкрат, єнхрїїлгэн тулгуур бусад хэрэгслийн тусламжтай гїйцэтгэж болно. Хоолойн голчийн 3,5%-иас дээш гїн хонхойлттой буюу ам нь сэтэрсэн, цуурсан ба шамарсан буюу ирмэгийн засалт /фасок/ нь 5 мм-ээс дээш гїн эвдрэлттэй бол тайрч бэлтгэнэ. Гагнуурын їндсэн оёосыг тавихдаа торгоосыг дахин бїрэн гагнана. Хоолойг холбож гагнахад хэрэглэх ижил маркийн гагнуурын утас, электродоор торгоос хийж тогтооно. Торгоосыг 100 мм хїртэлх голчтой хоолойд 1-2 ш, 100гаас дээш 426 мм хїртэлхэд 3-4 ш, 426 мм-ээс дээших голчтойд тойргийн уртын 300-400 мм тутамд торгоос хийнэ. Торгоос нь уулзварын эргэн тойронд тэнцїї зайтай байна. Торгоосын урт нь 100 мм хїртэлх голчтой хоолойд 10-20 мм, 100-аас дээш 426 мм хїртэлхэд 20-40 мм, 426 мм-ээс дээшихэд 30-40 мм, торгоосын єндєр нь хоолойн ханын зузаан 10 мм хїртэлхэд ханын зузааны 0,6-07 байна. Тэгэхдээ 3 мм-ээс багагїй байна. Хоолойн ханын зузааны хэмжээ дээрхээс ихэсвэл 5-8 мм байна. 3.63. Шугам хоолойг гагнах гагнуурчид нь Барилга архитектурын комиссын /хуучин нэрээр/ баталсан “Гагнуурчдыг аттестатчилах дїрэм”-ийн дагуу шалгалт єгч, їйлдвэрлэл дээр гагнуурын ажил хийх эрх бїхий їнэмлэхтэй мэргэжлийн байвал зохино. 3.64. Усан хангамж, бохир ус татуургын шугам хоолойн ажлыг уулын нєхцєлд явуулахдаа энэхїї дїрмийн шаардлагаас гадна СНиП Ш-42-80-ын 9 дїгээр зїйлийн шаардлагыг мєрдлєг болгоно. 3.65. Дараах тохиолдолд гагнуурчин бїр їйлдвэрлэлийн нєхцєлд /барилга объект дээр/ шалгалтын уулзварыг 12

БНбД 3.05.04-90 гагнаж шалгуусны дараа гагнуурын ажилд орохыг зєвшєєрнє. Їїнд:  ­  хэрэв гагнуурчин гагнуурыг анх удаагаа хийж байгаа буюу 6 сараас дээш хугацаагаар завсарлавал;  ­  шинэ маркийн ган хоолойг гагнуурын шинэ маркийн материал /электрод, гагнуурын утас, фдюс/ хэрэглэж гагнах буюу шинэ тєрлийн гагнуурын тєхєєрємж хэрэглэж байвал;  ­  гагнаж байгаа уулзварын хоолойн голч 529 мм ба тїїнээс дээш байвал шалгалтын уулзварыг тал хувьд хїргэж гагнахыг зєвшєєрнє. Шалгалтын уулзвар дараах шаардлагыг хангасан байна. Їїнд:  ­  гагнуурын оёос нь гадна талын їзлэгээр энэхїї бїлгийн ба ГОСТ 16037-80-ын;  ­  радио графикийн шалгалтаар УСТ 3873-86, ГОСТ 3874-86 /ГОСТ 7512-82/-ын;  ­  механик туршилтаар гагнуурын тасралт нугаралтыг шалгахад ГОСТ 6996-66-ийн шаардлагыг хангасан байх ёстой. Шалгалтын уулзварын дїн хангалтгїйд тооцогдвол хоёр єєр уулзвар дээр шалгалтыг давтан хийнэ. Давтан шалгалтаар хоёр уулзварын аль нэг нь хангалтгїйд тооцогдвол гагнуурчныг давтан сургаж дахин шалгалт авсныд араа гагнуур хийхийг зєвшєєрнє. 3.66. Гагнуурчин бїр хувийн дугаар буюу тэмдэгтэй байх ёстой. Тэмдэг, дугаарыг хоолойн гадаргуу дээр гагнуурын уулзвараас 30-50 мм-ийн зайд бїрэн харагдахуйц гагнуураар бичсэн байх ёстой. 3.67. Гадна агаарын температур хасах 500С хїртэл байхад хоолойн холболтын уулзварын торгоос, гагнуурыг хийж болно. Тэгэхдээ гадна агаарын температур хасах 200С хїртэлхэд 0,24 хувиас ихгїй /хоолойн ханын зузаанаас хамаарахгїй/ нїїрстєрєгч агуулсан нїїрстєрєгчлєг ган хоолой, тэрчлэн хоолойн ханын зузаан 10 мм-ээс ихгїй бага чанаржуулсан ган хоолой; Гадна агаарын температур хасах 100С хїртэлхэд 0,24 хувиас дээш нїїрстєрєгч агуулсан нїїрстєрєгчлєг ган хоолой ба 10 мм-ээс дээш ханын зузаантай бага чанаржуулсан ган хоолой хэрэглэж байвал гагнагдаж байгаа хоолойн уулзварыг халаахгїй гагнана. Гадна агаарын температур дээр дурдсан хязгаараас доош їед заасан хязгаараас буулгахгїй барьж байхын тулд 13

БНбД 3.05.04-90 дулаацуулсан тусгай кабинд буюу гадаа ил нєхцєлд хоолойн гагнагдах уулзварын їзїїрээс 200 мм-ээс багагїй уртад 2000С-аас багагїй температурт халааж гагнана. Гагнаж дуусангуут гагнуурын оёос ба тїїний орчмын температурыг алгуур буулгахын тулд шєрмєсєн чулуу цементэн алчуураар хучих буюу бусад аргыг хэрэглэнэ. 3.68. Олон їе давхарлан гагнахад оёосын їе бїрийг гагнуурын шаарга, їсэрч наалдсан тємрийн їртсийг цэвэрлэсний дараа удаах їеийг гагнах хэрэгтэй. Гагнуурын оёосын хэсэгт ан цав, нїх оргиос їїссэн байвал хоолойн цэвэр тємрийг хїртэл сууриар нь цэвэрлэн авч гагнуурыг шинээр хийнэ. 3.69. Гар цахилгаан нуман гагнуураар давхар їеэр гагнах їед тїрїїчийн оёосын тєгсгєлд дараах їеийн тєгсгєлтэй давхцахгїй байх ёстой. 3.70. Хоёр їе гагнах тохиолдолд нэгдїгээр їеийн оёосын єндєр нь хоолойн ханын зузааны 60-70 хувь байх ёстой бєгєєд уулзварын ёроол, ирмэгийн доод зах, хоёрдугаар їе нь ханын уулзварын зай, ирмэгийг бїрэн дїїргэж гагнах бололцоог хангах ёстой. Гурван їе гагнуур хийх їед нэгдїгээр їеийн оёосын єндєр хоолойн ханын зузааны 40-50 хувь байхаар гїйцэтгэнэ. Нэг ба хоёрдугаар їеийн нийт єндєр нь хоолойн ханын зузааны 80-90 хувь байх бєгєєд гуравдугаар їе нь уулзварын їндсэн хэсгийг дїїргэж гагнах ба їндсэн материалын хайлшид шилжих хэмжээ 1-3 мм, тэгэхдээ хоолойн ханын зузааны 40 хувиас ихгїй байх ёстой. Гагнаасын оёосын єргєн, хоолойн ханын зузааны 2,5-аас хэтрэхгїй байх ёстой. 3.71. Хоолойн уулзварыг нэгэнт гагнаж эхэлвэл ажлын завсарлагагїй їргэлжлїїлж дуусгах ёстой. Хэрэв гагнуурын явцад зайлшгїй завсарлах шаардлага гарвал уг уулзварын гагнаасыг хоолойн ханын зузааны 70-80 хувьд хїргэж бїрэн гагнасны дараа зєвшєєрч болно. 3.72. Гагнуурын ажлыг гал тїймэр, тэсрэлт їїсэх аюултай объектод хийхдээ галын байгууллагатай тохиролцон гал тїймрийн аюулаас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг авсан байвал зохино. 3.73. Цас, бороо, салхитай їед гагнуурын ажлыг хийхэд гагнах хэсэг болон ажлын байранд хамгаалалт заавал хийсэн байна. 3.74. Шугам хоолойн гагнаасын чанарыг шалгахад:

14

БНбД 3.05.04-90 шугам хоолойн гагнаас ба угсралтын явцад БНбД 3.01.01-89-ийн шаардлагын дагуу шат дараалсан хяналтыг явуулах;  ­  уулзварын гагнаасын цулын дотор гэмтэл согогийг илрїїлэхэд эвдэхгїй /физик/ аргуудын аль нэгээр ГОСТ 7512-82-ийн радиографик /рентген буюу гаммаграфикийн/ буюу УСТ 3873-86, УСТ 3874-86 /ГОСТ 14782-86/-ийн хэт богино авианы /ультразвук/ аргаар шалгах;  ­  хэт богино авианы арга хэрэглэж байгаа бол шалгаж байгаа бїх уулзварын 10 хувиас багагїй хэсгийг радиографикийн аргаар шалгана. 3.75. Шугам хоолойн гагнуурын ажилд тавих шат дараалсан чанарын хяналтаар гагнаасын бїтэц хэсгийн хэмжээ, гагнуурын арга, гагнуурын материалын чанар, хоолойн ирмэгийн засалт, цэвэрлэсэн байдал, ирмэгийн зєрїї, завсрын зай, торгоосын тоо чанар, гагнуурын тоног тєхєєрємж, хэмжигч багаж хэрэгслийн бїрэн бїтэн байдал, гагнуурын ажил зохих горим, технологи, стандартын шаардлагын дагуу хийгдсэн эсэхийг шалгана. 3.76. Гагнасан бїх уулзварт гадна талын їзлэг хийнэ. Шугам хоолойн голч 1020 мм ба тїїнээс дээш бєгєєд ул цагираггїй гагнагдаж байгаа уулзварын гадна, дотор талаас нь їзлэг хийж хэмжиж шалгана. Бусад тохиолдолд гадна талаас нь їзлэг, хэмжилт хийнэ. Їзлэг хийхийн ємнє гагнуурын оёосоос 2 тийш 20 мм-ээс багагїй єргєн зурваст хоолой гадаргууд тогтсон тємрийн шаарга, хайлшийн їлдэгдэл, тємрийн хаг болон бусад бохирдлогыг бїрэн цэвэрлэсэн байх ёстой. Уулзварын гагнуурын гадаад байдал нь дараах шаардлагыг хангасан байна. Їїнд:  ­  гагнуурын оёосын гадаргуу ба хоолой, гагнуурын орчимд ан, цав їїсээгїй байх;  ­  гагнуурын шаваас хэт єргєссєн, оёосоос гадагш хоолойд шилжиж орсон буюу хэт нарийссан, тасалдсан, тэрчлэн нїх, цоргиос зэрэг бусад технологийн согог гэмтэл гараагїй байх;  ­  гагнуурын оёос хэлбэр, хэмжээ нь техникийн баримт бичиг, шаардлагаас зєрчигдєєгїй байх /оёосын єндєр, єргєн, налуу ба гагналтын жигд тэнцїї байдал г.м/, хоолойн ханын ирмэгийн зєрїї нь 3.57 дугаарт зааснаас хэтрэхгїй байх ёстой Гаднах байдлаараа дээр дурдсан шаардлагыг хангаагїй байвал гагнуурыг гологдолд тооцож тэр дор ­ 

15 

БНбД 3.05.04-90 нь засах буюу дахин хийлгїїлж чанарыг дахин шалгана. 3.77. Гагнуурын оёосыг тууш цулд нь физик аргаар шалгахад 1 МПа /10 кгх/см2/ ажлын даралттай усан хангамж, бохир ус татуургын шугам хоолойд бїх гагнасан уулзварын 2%, тэгэхдээ гагнуурчин бїрийн гагнасан нэгээс цєєнгїй уулзвар, 1-2 МПа /10-20 кгх/см2/ байвал 5%, гагнуурчин бїрийн гагнасан хоёр уулзвараас цєєнгїй, 2 МПа /20 кгх/см2/-аас дээш бол 10%, гагнуурчин бїрийн гагнасан гурван уулзвараас цєєнгїй байна. 3.78. Гагнуурын оёосыг физик аргаар шалгахдаа захиалагчийн тєлєєлєгчийг байлцуулан шалгах уулзварыг сонгож авах бєгєєд шалгаж туршсан їр дїнг ажлын журналд тодорхой тэмдэглэсэн байна. /шалгасан цэг, гагнуурчны хувийн тэмдэг, дугаар г.м-г тэмдэглэсэн байна/. 3.79. Угсарч байгаа шугам хоолойн тємєр зам, трамвайн зам дээгїїр, доогїїр болон усан хаалтыг /гол, нуур, усан сан, суваг/ дайруулан тавих, автомашины замын доогуур, хотын цуглуулагч /коллектор/, бусад инженерийн сїлжээг дайрч єнгєрсєн хэсгїїдэд гагнуурын уулзварын холболтыг физик аргаар 100% шалгана. Шугам хоолойн шалгагдах хэсгийн урт нь дараах хэмжээнээс багагїй байна. Їїнд:  ­  тємєр замыг дайран гарч байвал /олон замтай тохиолдолд захын хоёр замын тэнхлэгийн хоорондох зай ороод/ захын замын тэнхлэгээс гадагш тус бїр 40 м-ээс багагїй;  ­  нэг замтай тохиолдолд замын тэнхлэгээс хоёр тийш 40 м-ээс багагїй;  ­  автомашины замыг дайран гарч байвал шороон далангийн улны захаас /єргєн нь ороод/ буюу замын ухмалын дээд талын захаас гадагш тус бїр 25 м-ээс багагїй;  ­  усан хаалт /гол, нуур, усан сан, суваг/-ыг дайран гарвал шалгах уртыг СНиП 2-05-06-85-ийн 6 дугаар зїйлд заасны дагуу авна.  ­  Инженерийн бусад сїлжээтэй огтлон гарах їед уг байгууламжийн захаас тїїний ус зайлуулах тєхєєрємжийг оруулаад 4 м-ээс багагїй зайг нэмж хоёр тийш нь авна. 3.80. Гагнаасыг физик аргаар шалгахад оёост ан цав їїссэн, дутуу гагнагдсан, тїлэгдэлт, хайлалт, нїх, цоргиос 16

БНбД 3.05.04-90 гарсан тїїнчлэн ул цагирагтай гагнасан бол оёосны суурьт дутуу гагналт тлэрвэл гологдолд тооцно. Гагнаасыг радиографикийн аргаар шалгахад зєвшєєрєгдєх согог нь:  ­  нїх, сийрхийтэй хэсгийн хэмжээ нь ГОСТ 23055-78-ийн 7 дугаар ангийн гагнаасын зєвшєєрєгдєх хамгийн их хэмжээнээс хэтрээгїй байх;  ­  цахилгаан гагнуураар ул цагираггїй гагнахад гагнааст дутуу гагналт, хонхорхой ба оёосын суурьт хэт хайлалтын гїн нь хоолойн ханын хэвийн зузааны 10% ба гагнасан уулзварын дотор тойргийн уртын 1/3-ээс хэтрээгїй байх ёстой; 3.81. Гагнуурын чанарыг физик аргаар шалгахад зєвшєєрєгдєхгїй сого илэрвэл энэхїї бїлгийн 3.77-д зааснаар хоёр дахин илїї шалгалт хийнэ Дахин шалгах тохиолдолд тухайн гагнуурчны гїйцэтгэсэн бїх уулзварын гагнаасыг шалгана. 3.82. Хэрэв гагнаасын согогтой хэсгийн уртын нийлбэр нь ГОСТ 23055-78-ын 7 дугаар ангид зааснаас хэтрээгїй байвал зєвшєєрєгдєхгїй согогтой гагнаасын оёосын хэсгийг бїгдийг дахин гагнахгїйгээр дараалсан ба тїїж гагнах замаар гагнана. Гагнаасын зєвшєєрєгдєх согогийг нуман гагнуураар гїйцэтгэнэ. Гагнуурын оёосын хотойж тасарсан хэсгийг 2-3 мм-ээс хэтрэхгїй єргєн газар хайлуулан засч гагнана. 50 мм-ээс ихгїй урт ан цавыг засаж гагнахдаа цавын захаар тойруулан єрємдєж, ухсаны даараа сайтар цэвэрлэж хэд хэдэн їеэр давхарлан гагнана. 3.83. Ган шугам хоолойн уулзварын гагнуурыг физик аргаар шалгасан їр дїнгийн тухай акт /протокол/ їйлдсэн байна. ШИРМЭН ХООЛОЙ 3.84. Стандартын шаардлагад тохирсон їйлдвэрийн ширмэн хоолойг хэрэглэнэ. Хоолойн бурзан холболтыг давирхайтай олс юмуу битумдсэн мушгиа олсоор нягтруулагч чигжээс хийж шєрмєсєн чулуу цементээр тїгжээ чигжээсийг хийх буюу стандартын шаардлагад тохирсон їйлдвэрийн резин манжет нь иж бїрнээр нийлїїлэгдэнэ. Тїгжээ чигжээсийг хийх шєрмєсєн чулуу цементэн хольцийн найрлага, нягтруулагчийг зураг тєслєєр тогтоож 17

БНбД 3.05.04-90 єгнє. Хэрэв зураг тєсєлд заагаагїй байвал хоолойн уулзварын холболтыг чигжихэд зориулсан шєрмєсєн чулуун хольцийг 400-аас доошгїй маркийн цемент ба IVээс доошгїй сортын шєрмєсєн чулуун їйрмэгийг жингийн 2:1-ийн харьцаатай сайтар хольж бэлтгэнэ. Уулзварыг чигжихийн ємнє шєрмєсєн чулуун хуурай хольцийг жингийн 10-12 хувийн хэмжээний усаар чийглэнэ. 3.85. Ширмэн хоолойг шуудуунд тавьж угсрахын ємнє тїїнд їзлэг шалгалт хийнэ. Ан цав гарсан, їзїїр нь эмтэрсэн хоолой тавихыг хориглоно. 3.86. Хоолойн уулзварыг бурзан буюу бугуйвчаар холбохдоо хэв гажилт їїсэх їед хоолойн тєгсгєлийг гэмтээхгїйн тулд холбогдож байгаа хоолойн хооронд /бурзантай тохиолдолд бурзангийн ёроолын доголын тулах гадаргууд хоолойн їзїїрийг тулгаж тавихгїй, бугуйвчтай бол хоёр хоолойн їзїїрийг тулгаж тавихгїй/ зай їлдээнэ. Энэ хэмжээ нь 300 мм хїртэлх голчтой /уулзварын холболтыг чигжиж байгаа материалаас хамаарахгїй/ ширмэн хоолойд 5 мм, 300-гаас дээш голчтойд 8-10 мм байна. 3.87. Тїрэлттэй ширмэн хоолойн уулзварын холболтын чигжилтийн хэмжээг хїснэгт 1-д заасны дагуу авна.

Хоолойн жишмэл голч, мм 65-200 250-400 400-1000

Тостой олс хэрэглэж байвал 35 45 50-60

Хїснэгт 1 Чигжих гїн Тїгжээ Зєвхєн герметик чигжээс материал хэрэглэж хийхэд байгаа бол 30 50 30-35 60-65 40-50 70-80

3.88. Идэмтгийн їйлчлэл бїхий бохир ус дамжуулах хоолойн уулзварын холболтын чигжээс, нягтруулагчийг тїїнд тэсвэртэй материалаар хийнэ. 3.89. Идэмтгий їйлчлэл бїхий бохир усны хортой нєлєєнєєс хамгаалах арга хэмжээг зураг тєсєлд тусгасан байх ёстой. ШЄРМЄСЄН ЧУЛУУ ЦЕМЕНТЭН ХООЛОЙ 3.90. Шєрмєсєн чулуу цементэн хоолой ба бугуйвчийг шуудуунд тавьж угсрахын ємнє тїїнд їзлэг хийж шалгана. 18

БНбД 3.05.04-90 Ан цав їїссэн, хамгаалах єнгєлгєєний їе, хоолойн бурзан, чигжээс тогтоох эрээс, тээглїїр эвдэрч гэмтсэн зэрэг аливаа согогтой хоолой тавихыг хориглоно. 3.91. Шєрмєсєн чулуу цементэн хоолойн холболтыг шєрмєсєн чулуу цементэн буюу ширмэн бугуйвчаар холбож резин нягтруулагч хэрэглэж гїйцэтгэнэ. 3.92. Хэв гажилтад хоолойнн тєгсгєлийг гэмтээхгїйн тулд холбогдож байгаа хоолойн хооронд 300 мм хїртэлх голчтой шєрмєсєн чулуу цементэн хоолойд 5 мм, 300-аас дээш голчтойд 8-10 мм гаргана. 3.93. Хоолойг угсрахын ємнє хэрэглэж байгаа бугуйвчийн уртаас хамааруулан холбогдох хоолойн тєгсгєл дээр уулзвар холболтын угсралт хийхийн ємнє бугуйвчийн анхны болон угсарч дууссаны дараах байрлалыг зааж тэмдэглэнэ. 3.94. Уулзварын холболтыг хийж дууссаны дараа бугуйвчийн нийт эргэн тойрны дагууд резин чигжээсийн байрлал зєв хийгдсэн эсэх тэрчлэн ширмэн бугуйвчийн хавсарга тавын холболтын жигд тэнцїї таталтыг шалгана. 3.95. Шєрмєсєн чулуу цементэн хоолойг арматур буюу тємєр хоолойтой холбохдоо шєрмєсєн чулуу цементэн хоолойг холбоход хэрэглэх ширмэн холбох хэрэгсэл буюу гагнаж хийсэн богино ган хоолой ба резин нягтруулагчтай шєрмєсєн чулуу цементэн бугуйвчийн тусламжтай гїйцэтгэнэ. 3.96. Холбогч ган хэрэгсэлийг зэврэлээс хамгаалсан байх ёстой. ТЄМЄР БЕТОН БА БЕТОН ХООЛОЙ 3.97. Тємєр бетон ба бетон хоолойг сувагт тавьж угсрахын ємнє тїїнд їзлэг хийж шалгасан байх ёстой. 3.98. Тїрэлттэй хоолойн гадна, дотор талын гадаргууд ан цав їїссэн, бетоны хамгаалах їе хуурсан ба зурагдсан, бурзангийн дотор талын гадаргууд нягтруулагч чигжээс байрлах орчим ба хоолойн тєгсгєлийн бетон эмтэрч гэмтсэн зэрэг ямар нэг согогтой болсон тохиолдолд хоолойг тавьж угсрахыг хориглоно. 3.99. Тємєр бетон ба бетн хоолойн уулзварын холболтыг хийхдээ энэхїї бїлэгт заасан дїрмийг мєрдлєг болгоно. Трассын муруй хэсэгт тїрэлттэй тємєр бетон хоолог холбох хэрэгсэл хэрэглэхгїй тавьж угсрахдаа дараах шаардлагыг хангасан байх ёстой. Їїнд: 19

БНбД 3.05.04-90 хоолойн уулзварын эргэлтийн єнцєг энэхїї бїлгийн 3.21-д заасан хэмжээнээс хэтрэх ёсгїй.  ­  Хоолойн гєлгєр тєгсгєл дэх чигжээс тогтоох эрээсийн гадна зах нь холбогдох бурзангийн гадагш гарсан байж болохгїй. 3.100. Бурзангийн дотор талын ёроолын тулах гадаргуу ба холбогдож байгаа хоолойн тєгсгєлийн хоорондох зай нь тїрэлттэй тємєр бетон хоолойн голч 1000 мм хїртэл байвал 12-15мм, 1000 мм-ээс дээших голчтойд 15-18 мм, боолтон бугуйвчин /фальцэн/ холболттой хоолойд 25 ммээс ихгїй байна. 3.101. Бурзан холболттой тємєр бетон, бетон шугам хоолойн уулзварын холболтыг давирхайдсан олс буюу битумдсэн мушгиа олсоор буюу битумдсэн сизаль мушгиа олсоор нягтруулж /чигжиж/ шєрмєсєн чулуу цементэн хольцоор тїгжээ хийнэ. Тїїнчлэн полисульфидэн /тиоколовым/ герметик материал хэрэглэнэ. 1000 мм, тїїнээс дээш голчтой шугам хоолойн бурзангийн тулах гадаргуу ба холбогдож байгаа хоолойн тєгсгєлийн хоорондох зайг дотор талаас нь цементэн зуурмагаар чигжинэ. Цементийн марзийг зураг тєслєєр тогтооно. Ус урсгуурын шугам хоолойн бурзангийн чигжих завсрыг /хэрэв зураг тєсєлд єєр шаардлагаар хийхийг заагаагїй бол/ бїхэлд нь 100 маркийн цементэн зуурмагаар чигжиж болно. ­ 

Хоолойн жишмэл голч, мм 100-150 200-250 400-600 800-1600 2400

Битумдсэн буюу давирхайдсан олс, сизаль олс хэрэглэж байвал 25/35/ 40/50/ 50/60/ 55/65/ 70/80/

Хїснэгт 2 Чигжилтийн гїн Тїгжээ Зєвхєн герметик чигжээс материал хийхэд хэрэглэж байвал 25 35 40 40 50 50 55 70 70 95

3.102. Боолтон бугуйвчин /фальцан/ холболттой гєлгєр тєгсгєлтэй тїрэглтгїй тємєр бетон, бетон хоолойн уулзварын холболтын бин битїї байдлыг зураг тєслийн дагуу гїйцэтгэвэл зохино. 3.103. Техникийн тусгай нєхцєлєєр бэлтгэсэн гєлгєр тєгсгєлтэй тїрэлтгїй тємєр бетон, бетон хоолойг 20 

БНбД 3.05.04-90 холболтын уулзварт суулт їїсгэхгїй суурь дээр тавьж угсрах тохиолдолд бугуйвчийн оронд тємєр бетон, бетон бїс хийхийг зєвшєєрнє. Тїїнчилэн бїсэнд тємєр тор тавьж торкрет /цементэн зуурмагаар хїчтэй шїршиж шавардах/ шавардлага хийнэ. Суурийн тєрєл ба бїс, тїїний хийцийг зураг тєсєлд тодорхой тусгасан байх ёстой. 3.104. Тємєр бетон, бетон хоолойг идэмтгий устай хєрсєнд тавих, тїїгээр идэмхий ус дамжуулах тїїнчилэн уулзварын холболтын чигжээст муугаар нєлєєлєх тохиолдолд хоолойг болон чигжээсийг хамгаалсан арга хэмжээг зураг тєсєлд зааснаар хийсэн байх ёстой. Хоолойн хамгаалалтыг аль болохоор їйлдвэрийн нєхцєлд хийвэл зохино. 3.105. Тємєр бетон, бетон хоолойг арматур ба металл хоолойтой холбохдоо ган хоолой оруулга буюу зураг тєслийн дагуу бэлтгэгдсэн тємєр бетон холбох хэрэгслийн тусламжтай гїйцэтгэнэ. ВААРАН ХООЛОЙ 3.106. Вааран хоолойг шуудуунд угсрахын ємнє тїїнд їзлэг хийж стандартын шаардлага, эвдрэл гэмтлийг шалгана. Хоолойд ан цав їїссэн, хавирч мєргєлдїїлснээс гэмтэх зэргээр ямар нэг согог гарсан байж болохгїй. 3.107. Вааран хоолойн холбогдож байгаа хэсгийн хооронд байх завсрын хэмжээ /уулзварыг чигжиж байгаа материалаас хамаарахгїй/ 300 мм хїртэлх голчтой хоолойд 5-7 мм, тїїнээс дээших голчтойд 8-10 мм байна. 3.108. Вааран хоолойн уулзварын холболтыг давирхайтай олс буюу битумдсэн сизаль олсоор чигжиж 100 маркийн цементэн зуурмаг ба асфальтан /битумэн/ лавмагаар тїгжээ хийнэ. Тїїнчилэн зураг тєсєлд єєр материалаар хийхийг заагаагїй бол полисульфидэн /тиоколовым/ герметик материалаар хийнэ 400-аас ихгїй температуртай бохир шингэн дамжуулж байгаа вааран хоолойд битумыг уусгах чадвартай бодис їгїй бол битумэн лавмагаар хийж болно. Вааран хоолойн уулзварын холболтын хэсгийн їндсэн хэмжээ нь 3-р хїснэгтэд заасны дагуу байна.

21

БНбД 3.05.04-90 Хїснэгт 3 Чигжих гїн, мм Хоолойн жишмэл голч, мм 150-300 350-600

Давирхайтай олс, битумдсэн сизаль олс хэрэглэвэл

Тїгжээ чигжээсийг хийхэд

30 30

30 35

Зєвхєн герметик материал буюу битумэн хэрэглэвэл 40 45

3.109. Устай хєрсєнд барьсан худаг, камерын ханаар цоолж орсон хоолойн нїхийг чигжихдээ худаг ба хоолойн суултаас хамааруулахгїй, худагт хєрсний ус оруулахгїй, холболтын нягтыг хангасан байвал зохино. Хєрсний усны тєвшин худаг, камерын ёроолоос дээр байгаа тохиолдолд худаг, камерын ёроол, хананд хєрсний усны тєвшингээс дээш 0,5 м єндєрт ус тусгаарлалт хийнэ. 3.110. Худаг ба камерын амыг /люк/ засмалжиж сайжруулсан бетон, асфальт хучилттай газар нэг тєвшинд, засмалжиж сайжруулаагїй чулуу зэрэг хучилттайд тїїний гадаргуугаас дээш 4 см-ээс дээшгїй, хучилтгїй бол 5 см-ээс ихгїй єндєрт суулгасан байх ёстой. Замын хучилтгїй газар худгийн амаас гадаргш 1 м єргєн налуу бетон хаяавчийг хийнэ. Барилгажаагїй газар угсрагдаж байгаа хоолойн худгийн амыг газрын гадаргуугаас дээш 20 см єндєрт тавих ёстой. 4. БАЙГАЛИЙН БА ХИЙМЭЛ СААД, ХААЛТЫГ ДАЙРЧ ГАРАХ ХООЛОЙН ГАРЦ 4.1. Усан хангамж, бохир ус татуургын тїрэлттэй шугам хоолойн усан хаалт /гол, нуур, усан сан, суваг/ дайруулан тавих, усан доорх ус цуглууах шугам хоолой, бохир ус татуургын шугам хоолойн гаргалга, тэрчлэн гуу жалга, зам /автомашин тємєр зам, трамвайн зам, хотын зам, гарцыг/ дайруулан тавихад газар шорооны ажлыг гїйцэтгэх норм дїрэм, СНиП Ш-42-80 /8-р хэсэг/ ба энэхїї бїлгийн шаардлагын дагуу мэргэжлийн байгууллага гїйцэтгэх ёстой. 4.2. Шугам хоолойн байгалийн ба хиймэл саад, хаалтыг дайруулан угсрах аргыг зураг тєслєєр тогтооно. 4.3. Шугам хоолойг зам доогуур тавьж угсрахдаа шугам хоолой, тїїний хамгаалах гэр /футляр/, єндрийн байрлал 22

БНбД 3.05.04-90 ба зураг тєслийн дагуу хэрхэн зєв хийгдэж байгаа эсэхэд марз, шейдер-геодезийн байнгын хяналтад гїйцэтгэнэ. 4.4. Єєрийн урсгалтай, тїрэлтгїй шугам хоолойн хамгаалах гэрийн тэнхлэгийн зураг тєслийн байрлалаас зєрєх алдааны хэлбэлзэл нь:  ­  босоо чиглэлд зураг тєслийн хэвгийг хангасан нєхцєлд хамгаалах гэрийн уртын 0,6% байх;  ­  хэвтээ чиглэлд хамгаалах гэрийн уртын 1,;  ­  тїрэлттэй шугам хоолойд уг хэлбэлзэл нь хамгаалах гэрийн уртын 1 ба 1,5%-иас тус тус хэтэрч болохгїй. 4.5. Хоолойн гарц тїїний хийц, таньж угсрах аргыг зураг тєсєлд тусгаж, холбогдох байгууллагуудтай зєвшєєрєлцсєн, гарцыг хийж гїйцэтгэх ажлын дэс дараалал, дуусгах хугацааг эзэмших байгууллагатай нь тохиролцсон байх ёстой /огтлогдож гарах байгууламж, усны хаалт зэрэг нь хэний мэдэлд байна тэр байгууллагатай нь зєвшєєрєлцєж тохиролцох/ УСАН ХААЛТ ДАЙРУУЛАН ШУГАМ ХООЛОЙГ ТАВИХ /гол, усан сан, нуур ба суваг/ 4.6. Усан дор тавигдах шугам хоолойн ажлыг тусгай мэргэжлийн байгууллагаас ажлыг гїйцэтгэх тєлєвлєгєє, графикийн дагуу бусад барилга байгууламжийн ажилтай уялдуулан хийж гїйцэтгэнэ. 4.7. Шугам хоолойг усан хаалт дайруулан тавихын ємнє ажлын бїсийн гадна ус хэмжїїрийн постыг тавина. Шугамын трассын газрын зураглалын єндєржилтєд рейкийн 0 тэмдэгт буву ус хэмжїїрийн постыг нивелирийн тусламжтай холбоно. 4.8. Сувгийн ажлыг эхлэхээс ємнє усны гїн ба зураг тєсєлд заасан ёроолын хар тєвшинг хэмжиэ шалгасан байвал зохино. 4.9. Хэрэв усны ёроолын хар тєвшин зураг тєсєлд зааснаас зєрєєтэй буюу хєрсний хамгаалалтын їе хїрэлцэхгїй байвал шугамын гїний єєрчлєлтийн хэмжээг зураг тєслийн байгууллагаар шийдвэрлїїлэх хэрэгтэй. 4.10. Газар шорооны ажил эхлэхийн ємнє усны ёроолд водолаказын шалгалтыг хийж элдэв тєрлийн хог, шороо, юмсыг цэвэрлэж сувгийг ухах зурвасыг тогтооно. 4.11. Усан доорх сувгийн єргєнийг хєрсний найрлага бїтэц, тїїнийг ухах арга, хог шороо цугларч бєєгнєрєх байдал, хоолойг тавих арга, хэрэглэж байгаа машин 23

БНбД 3.05.04-90 механизмын тєрєл, буулгах хэрэгслээс хамааруулан зураг тєслєєр тогтооно. Ямарч тохиолдолд сувгийн ёроолын єргєн нь тавигдаж байгаа хоолойн гадна голч дээр 1 метрийг нэмснээс багагїй байх ёстой. 4.12. Усан доорх сувгийг дэлбэлэх аргаар буюу шороо хутгах ба шороо сорох, хамаж хусах тєхєєрємж, экскаватороор хєвєгч хэрэгсэл дээр тоноглогдсон буюу усан дор хоолойг тавихад зориулж зохион бїтээсэн тусгай механизмаар ухаж гїйцэтгэнэ. 4.13. Устай эргийн ханын зєвшєєрєгдєх налуу 4-р хїснэгтэд зааснаар авна.

Хєрсний тодорхойлолт Жижиг ширхэгтэй элс Дунд зэрэг ба том ширхэгтэй элс Шавранцар хєрс Хайргархаг ба сайрхаг хєрс /хайрга ба сайр 40%-иас дээш/ Шавар Сийрэг хадан хєрс

Хїснэгт 4 Сувгийн гїн, ханын налуу, м-ээр 2 хїртэл 2-оос дээш 1:1,5 1:2 1:1,25

1:1,5

1:0,67

1:1,25

1:0,75

1:1

1:0,5 1:0,25

1:0,75 1:0,25

4.14. Усан доорх сувгийн ханын зєвшєєрєгдєх налууг 5р хїснэгтэд зааснаар авна.

Хєрсний тодорхойлолт Тоосорхог ширхэгтэй элс Дунд зэргийн ширхэгтэй элс Янз бїрийн ширхэгтэй элс Тос ширхэгтэй элс Хайргархаг ба сайрхаг хєрс /хайрга ба сайр 40%-иас дээш/ Элсэнцэр хєрс Шавранцар хєрс Шавар Сийрэг хадан хєрс 24

Хїснэгт 5 Сувгийн гїн, ханын налуу, м-ээр 2,5 хїртэл 2,5-аас дээш 1:2,5 1:3 1:2 1:2,5 1:1,8 1:2,3 1:1,5 1:1,8 1:1

1:1,5

1:1,5 1:1 1:0,5 1:0,5

1:2 1:1,5 1:1 1:1

БНбД 3.05.04-90 4.15. Шуудууг ухахдаа ус, эргийн заагийн хэсэгт тїїний усан дор ба усан дээрх ханын зєвшєєрєгдєх налуу баримталж гїйцэтгэнэ. 4.16. Усан доорх шуудууны ёроол хадан хєрс байвал 0,2 метрээс багагїй зузаантай элсэн їеэр тэгшилнэ. 4.17. Шуудууг ухахын ємнє эргийн шугам сїлжээг /хоолой, кабель шугам, худаг г.м/ хамгаалах тїїнийг гэмтээхгїй байх арга хэмжээг авсан байх хэрэгтэй. 4.18. Усан дор тавигдаж байгаа шугам хоолойн уулзварын гагнаасын чанарыг физик аргаар 100% шалгана. 4.19. Хоолойг тавихын ємнє усны урсгалын хурдыг хэмжиж давалгааны хїчийг тодруулсан байвал зохино. ХЭрэв усны давалгааны хїч нь зураг тєсєлд зааснаас ихэссэн байвал хоолойн угсралтын тогтвортой байдлыг хангах нэмэлт арга хэмжээг авна. 4.20. Хоолой ба гаталгуурыг /дикерийг/ том хэмжээний усан сангийн ёроолоор угсарч байгаа їед хїчтэй давалгаан болоход хоолойг тїргэн хугацаанд зайлуулж амжих тийм хєвєгч хэрэгслийг хэрэглэх хэрэгтэй. 4.21. Усан дор зураг тєсєлд заасан гїнд шугам хоолой, гаталгуурыг тавихад ажил гїйцэтгэх тєсєлд заасан тусгай механизмаар гїйцэтгэж болно. 4.22. Хоолой ба гаталгуурыг тавихад тэр газарт нь урьдчилан хэмжин шалгалтыг хийж голдрилын ёроолын гадаргуугийн тєвшингийн хотгорын радиусыг тодорхойлно. Энэ радиус нь хоолойн уян харимхайн гулзайлтын радиусын зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс бага байвал зохино. 4.23. Усан доорх шуудууг хєрсєєр дарахын ємнє усны гїн ба хоолойн дээрх тєвшинг дахин хэмжих хэрэгтэй. 4.24. Шуудууг дарахдаа хоолой ба тїїний тусгаарлалтыг эвдэж гэмтээхгїй байх арга хэмжээг авсан байх хэрэгтэй. 4.25. Шуудууг дарахад хамгаалах хєрсний їеийн зузааныг зураг тєсєлд зааснаас багасгахыг хориглоно. 4.26. Эргийн бэхэлгээг хийж шуудууг дарж, бїх ажил дууссаны дараа усан доорх шугам хоолойн гарцыг ашиглалтад єгєхийг зєвшєєрнє. 4.27. Усан онгоц явах голын доогуур гарах трассын дагуу хамгаалалт заавал хийж усан замын дїрмийн дагуу таних тэмдгийг тавьсан байх ёстой.

25

БНбД 3.05.04-90 ТЄМЄР ЗАМ, ТРАМВАЙ, АВТОМАШИНЫ ЗАМ, ХОТЫН ЗАМ ГАРЦ ДООГУУР ХООЛОЙГ ТАВИХ 4.28. Тээврийн хєдєлгєєн ихтэй тємєр зам, трамвай, автомашины зам, хотын замын гарц доогуур хоолойг тавихдаа дараах хаалттай аргаар гїйцэтгэнэ. Їїнд:  ­  шороог зайлуулж даралтаар ухах;  ­  шороог зайлуулахгїй нїхлэж цоолох;  ­  хэвтээ чиглэлээр єрємдєх; хийн цоолтуур, тєхєєрємж хэрэглэж хийн аргаар цохиж нїхлэх;  ­  хаалт /щит/ хамгаалалт хийж хонгил гаргаж ухах аргад хамаарна. Бэхэлгээ буюу тойрч гарах тїр зуурын гарам байгуулж тусгай ажил гїйцэтгэх нєхцєлд нээлттэй аргаар хэсэгчилж гарч тавихыг зєвшєєрнє. Гарц болгоныг малтах аргыг зураг тєсєвт заасан, ашиглагч байгууллагатай зєвшєєрєлцсєн байвал зохино. 4.29. Суваггїй аргаар байгуулах ажил гїйцэтгэх тєсєлд дараах зїйл орно. Їїнд:  ­  ажил гїйцэтгэх арга;  ­  механизмын хэрэгцээ тоног тєхєєрємж, тїїнийг тоноглох арга;  ­  суурийн нїх, ажлын талбайн хэмжээ;  ­  суурийн нїхний ханын бэхэлгээний тєрєл, ханын тулгуур хийц;  ­  хєрсийг эргїїлж дарах арга технологи;  ­  ажиллах бригадын бїрэлдэхїїнийг заасан байна. 4.30. Хонгил, хоолойн хамгаалах гэр нь зураг тєсвийн дагуу хэрхэн зєв хийгдсэн эсэхийг зураг тєсвийн болон захиалагчийн хяналт гїйцэтгэгчийн тєлєєлєгчийг оролцуулан шалгаж шалгалтын їр дїнгийн талаар далд ажлын актад бичиж албан ёсны болгоно. 4.31. Тємєр зам, трамвай, автомашины зам, хотын зам гарц доогуур хоолой тавьж угсрах їед дараах зїйлийг хатуу мєрдєнє. Їїнд:  ­  хонгил, хоолойн хамгаалах гэрийн тавигдах чиглэл, байрлал нь тэдгээрийн дагуугийн зїсэлт ба хоолой тавигдах зураг тєслийн тєвшинтэй яг тохирч байх;  ­  барилга байгууламжийн доогуур малталт, нїхлэлтийг хийж байх їед тэдгээрийг суултаас хамгаалж тогтвортой байдлыг хангасан байх;  ­  усны эвдрэлээс хамгаалах барилга байгууламжийн хамгаалалтыг хийсэн байвал зохино. 26

БНбД 3.05.04-90 4.32. Хоолойг хамгаалах гэрэнд шургуулж оруулахдаа тїїний тусгаарлалтыг эвдэрч гэмтэхээс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авсан байх хэрэгтэй. 5. УСАН ХАНГАМЖ, БОХИР УС ТАТУУРГЫН БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙН АЖИЛ 5.1. Ус татахад зориулсан насосны станц ба эргийн ус хїлээн авах худгийн газар доорх хэсгийг ил задгай ухаж суурилуулах, єєрийн жингээр нь оруулж суулгах “Кессон” аргаар гїйцэтгэнэ. Дээр дурдсан аргаар ажлыг гїйцэтгэхдээ гидрогеологийн нєхцєлєєс хамааруулан усыг ил татах, хєрсний усны тєвшинг зохиомлоор доошлуулах, хєрсийг хєлдєєх, хєрсийг зохиомлоор бэхлэх ба шпунтэн хашлагаар бэхлэх аргуудыг хэрэглэнэ. Гїйцэтгэх аргыг зураг тєсєлд тодорхой заасан байх мэргэжлийн байгууллага зураг тєслийн дагуу гїйцэтгэнэ. 5.2. Эдгээр барилга байгууламжийг суурийн ил задгай нїх ухаж барьж байгуулахад хєрсний усыг ил татаж зайлуулах, зїїн шїїлтїїр /иглофильтр/, ваакум ба хослуулсан аргуудыг хэрэглэнэ. 5.3. Суурийн нїхнээс ил аргаар буюу зохиомлоор хєрсний усны тєвшинг доошлуулах ажлыг барилга байгууламжийн газар доорх хэсгийг бїрэн барьж дуустал тасралтгїй їргэлжлїїлэх ёстой. 5.4. Ус тїгээх барилга байгууламжийг барьж байгуулахад хєрсний усыг доошлуулах болон бусад аргаар татах боломжгїй, хєрсний їеийн усны шїїрэлт нэмэгдсэний улмаас хєрсний тогтвор алдагдсан гидрогеологийн тєвєгтэй нєхцєлд суурийн нїхийг зохиомлоор хєлдєєх аргаар гїйцэтгэнэ. 5.5. Намгархаг хєрс, гадаргуугийн устай газар зэргэлдээх байшин барилга, газар доорх инженерийн байгууламжид нєлєєлж гэмтээхгїйн тулд ус тїгээх барилга байгууламж /насосны станц, эргийн худаг/-ийг ил задгай ухсан суурийн нїхэнд шпунтэн хашлагыг хэрэглэнэ. 5.6. Барилга байгууламжийн зураг тєсєв, ажлын тєсєл батлагдаж бэлэн болсны дараа ажил гїйцэтгэх нормативын шаардлагын дагуу суултын худаг кессон хэрэглэн ус хїлээж авах байгууламж барьж байгуулна. 5.7. Худгийн гадна хана, кессон ба хєрсний хооронд їїсэх їрэлтийн хїчийг багасгахын тулд цутгамал ханын зузааныг багасгана. Тїїнчилэн угсармал хийц хана 27

БНбД 3.05.04-90 хэрэглэвэл тїїний гадна талыг шавар зуурмагаар тиксотропын цамц хийж оруулна. 5.8. Тиксотропын цамцыг бетонлог шавар буюу орон нутгийн тїїхий байдалд байгаа бєєн /комовых/ шавар болон заводын аргаар бэлтгэсэн шаврын нунтагаар бэлтгэж хийнэ. 5.9. Тиксотропын цамцтайгаар босгож байгаа худгийн хэвтээ чиглэлийн хэлтийлт ба шилжилтийн хэмжээ нь худгийг тавихад ухсан хєрсний хананд хїрэх ёсгїй. 5.10. Цагираг завсрыг чигжиж дїїргэсэн зуурмаг бїрэн бэхжихээс ємнє худгийн ёроолыг хийхийг хориглоно. 5.11. Насосны станц ба эргийн худгийн ус хїлээн авагчид /єєрийн урсгалаар буюу сорох/ хоолойг холбож угсрах аргыг энэхїї дїрмийн 5 дугаар бїлэгт заасан шаардлагыг мєрдлєг болгож ажлыг гїйцэтгэх тєслийн дагуу хийнэ. 5.12. Єєрийн урсгалтай хоолойг ихээхэн гїнд тавих їед эргийн худаг буюу насосны станцын газар доорх хэсгээс домакратаар тїлхэж шуудуу ухахгїйгээр газар доогуур нїхлэж тавьж болно. 5.13. Ус тїгээх байгууламж, хоолойг усны доор сувагт угсрахдаа шуудууг ухаж дуусахаас ємнє тавихад бэлэн болгож, бэлэн болсон эсэхийг шалгасны дараа шууд тавих ажлыг хийнэ. 5.14. Ус тїгээх байгууламжийн єєрийн урсгалтай буюу соролтын хоолойг ус хїлээн авагч хїртэл устай хэсэгт угсрахдаа хєвєгч буюу байнгын тулгууртай хоолойг суулгах, чєлєєтэй живїїлэх аргаар хоолойг тавих, шугамд холбоос /перемычка/ хэрэглэж дамжуулу тавих, мєсєн дээр гулгууж тавих аргуудыг хэрэглэнэ. Устай хэсэгт хоолойг тавих аргыг ажил гїйцэтгэх тєслєєр тодорхойлно. 5.15. Ус тїгээх байгууламжийн єєрийн урсгалтай хоолойг шалгаж туршихдаа энэ дїрмийн 7 дугаар бїлэгт заасан шаардлагын дагуу гїйцэтгэнэ. 5.16. Ус хїлээн авах байгууламжийн ажлын гїйцэтгэх арга нь ус хїлээн авагчийн тєрєл, ус татах гїнээс хамааруулан ажлыг гїйцэтгэх тєслєєр тодорхйологдоно. 5.17. Тємєр бетон ба металлаар хийсэн ус хїлээн авагчийн суурийг хийж эхлэхийн ємнє ус хїлээн авагчийн тэг тэнхлэг, тїр зуурын реперийн тэмдэгт байршлыг шалгасан байх ёстой. Шаардлагатай бол голын ёроолыг цэвэрлэх, гїнзгийлэх ажлыг хийнэ.

28

БНбД 3.05.04-90 5.18. Ус хїлээн авагчийн дор чулуун дэвсгэр хийж дууссаны дараа водолазын тусламжтай чулуун дэвсгэрийн єргєнийг хэмжиж, дэвсэж овоолсон чулууны дэвсгэрийн болон гадаргуугийн хєндлєн огтлолын налууг шалгаж їзэх хэрэгтэй. 5.19. Чулуу дэвсэж тэгшилсэний дараа тїїний гадаргуугийн тэмдэгт зураг тєсєлд зааснаас ±30 мм-ийн зєрїїтэй байж болно. УС ЦУГЛУУАХ ГЇНИЙ ЦООНОГ /СКВАЖИН/ 5.20. Цооног єрємдєх явцад ажлын бїхий л байдал, їндсэн їзїїлэлт /малталт, єрємдлєгийн багажийн голч, бэхэлгээ ба цооногоос хоолойг сугалж авах, цементжїїлэлт, усны тєвшингийн хэмжээ ба бусад ажиллагаа/-ийг ажлын журналд бичсэн байна. Тїїнд ухсан чулуулгийн єнгє, нягт /хатуулаг/, ан цавын байдал, ширхэглэлмйн бїтэц, ус агууламж /водоносность/, намгархаг устай хєрсєнд єрємдєх їед чулуулгийн хэмжээ, уст їе бхэнд тааралдсан усны тєвшингийн илэрсэн ба тогтоогдсон байдал, угаагч шингэний шингээлт зэргийг тэмдэглэсэн байх ёстой. Єрємдлєгийн їед цооногийн усны тєвшингийн хэмжээг ажил эхлэхээс ємнє ээлж бїр хэмжинэ. Байгалийн тїрэлттэй устай цооногийн усны тєвшинг хэмжихдээ хоолойг нэмж єндєрсгєх замаар буюу даралтаар нь хэмжинэ. 5.21. Єрємдлєгийн явцад геологийн бодит зїсэлтээс хамааруулан зураг тєслєєр тогтоосон уст їеийн хязгаарт єрємдєгч байгууллага нь ажлын єртгийг ихэсгэхгїй , цооногийн гїн, техникийн баганын суулгалтын голч, гїний хэмжээнд засвар оруулж болно. Цооногийн хийцэд оруулсан єєрчлєлт нь цооногийн ариун цэврийн байдал, усны бїтээмжийг бууруулж болохгїй. 5.22. Сорьцийг чулуулгийн їе болгоноос нэг нэгээр нь, нэг тєрлийн їед 10 м тутамд авна. Зураг тєслийн байгууллагатай тохиролцсоныг їндэслэн зарим цооногоос нь авахгїй байж болно. 5.23. Цооногийн ашиглагдахгїй уст давхаргаас ашиглагдах давхаргыг тусгаарлахдаа, эргэлдїїрийн аргаар єрємдєж байвал зураг тєсєлд заасан тєвшин хїртэл цементэн зуурмагийг шахаж гэрэвч яндангийн гадна талыг цементжїїлнэ. Цооногт газрын гадаргуугаас

29

БНбД 3.05.04-90 бохирдолт оруулахгїйн тулд хоолойн хоорондох зайг цементжїїлнэ. Цохилтын аргаар єрємдєж байгаа бол гэрэвч баганыг байгалийн нягт шавар їед 1 м-ээс багагїй гїнд дарж цохиж оруулах эсвэл тэлїїр буюу ангид тєвтэй цїїцээр хєндий їїсгэж башмакан цементжїїлнэ. 5.24. Зураг тєсєлд зааснаар цооногийн шїїлтїїр /фильтр/-ийг хучих материалын ширхэглэлийн бїтцийг хангахын тулд шаварлаг ба элсэрхэг хэсгийг нь угааж арилган хучихын ємнє 75-100 мг/л идэвхит хлор бїхий хлорын уусмалд 30 минутаас багагїй хугацаанд байлгаж ариутгаж цэвэрлэсэн байна. 5.25. Цооногийг 0,8-1 м єндєрт булсны дараа гэрэвч хоолойг 0,5-0,6 м тутамд єргєх замаар тїїнийг булах явцад шїїлтїїрийг ил гаргана. Булах дээд хязгаар нь шїїлтїїрийн ажлын хэсгээс дээш 5 м-ээс багагїй зайд байх ёстой. 5.26. Єрємдлєг дуусаж, шїїлтїїрийг тєхєєрємжилсний дараа зураг тєслєєр заасан хугацаанд тасралтгїй шавхаж туршина. Шавхалтын ємнє цооногийн зутанг хийн даралтаар їлээлгэх /эрлифтом/ аргаар шавхаж цэвэрлэнэ. Ан цавархаг хадан болон хайрга, хайргархаг ус агуулах хєрсєнд усны тєвшин тєслєєр заасан хамгийн их доошлох тєвшинд, элсэн хєрсєнд тєслийн хамгийн бага доошлолтын тєвшинд шавхалтыг эхэлнэ. Усны тєвшингийн бодит доошлолтын хамгийн бага хэмжээ нь хамгийн их бодит доошлолтын 0,4-0,6-ийн хязгаарт байх ёстой. Ус шавхалтын ажлыг зайлшгїй шаардлагаар зогсооход хїрвэл зогсоох хугацаа нь усны тєвшин зураг тєслийн нэг удаагийн доошлох нийт хугацааны 10%-иас дээш байвал энэ доошлолтод усны шавхалтыг давтан хийнэ. Хучиж тоноглогдсон шїїртэй цооногоос ус шавхах тохиолдолд хучлагын материалын суултын хэмжээг ус шавхах явцад хоногт нэг удаа хэмжинэ. 5.27. Цооногийн ундарга /бїтээмийг/ 45 секундээс багагїй хугацаанд эзлэхїїний савыг дїїргэх замаар тодорхойлно. Ундаргыг урсгах буюу ус хэмжїїрийн тусламжтай тодорхойлж болно. Цооногт усны тєвшин ба ундаргыг тєсєлд заасан ус шавхах бїх хугацааны туршид 2 цаг тутамд хэмжинэ. 30

БНбД 3.05.04-90 Цооногийн гїний хяналтын хэмжилтийг шавхалтын эхэн ба тєгсгєлд захиалагчийн тєлєєлєгчийг байлцуулан гїйцэтгэнэ. 5.28. Єрємдлєг хийж байгаа байгууллага ус шавхах явцад ГОСТ 18963-73 болон ГОСТ 4979-49-ийн дагуу усны дулааныг хэмжих ба усны сорьцийг авч УСТ 900-79-ийн дагуу усны чанарыг шалгуулахаар 24 цагийн дотор лабораторид єгнє. Бїх гэрэвч баганын цементжїїлэлт чанар, тїїнчилэн шїїлтїїрийн ажлын хэсгийн оршиж байгаа газрыг геофизикийн аргаар шалгана. Єєрєє халигч цооногийн амсар дээр єрємдлєгийн ажил дууссаны дараа манометр тавих штуцер бїхий хаалтаар тоноглоно. 5.29. Ус цуглуулах цооногийг єрємдєж, тїїний усыг шавхаж туршсаны дараа ашиглалтын хоолой дээр тємєр таг гагнаж тїїнд усны тєвшинг хэмжих зориулалттай бєглєєт боолтод тохирох эрээс бїхий нїхийг гаргасан байна. Хоолой дээр зураг тєслийн ба цооногийн єрємдлєгийн дугаар, єрємдлєг хийсэн байгууллагын нэр, оныг бичсэн байна. Цооногийг тєслийн дагуу ашиглахад усны тєвшин ба ундаргыг хэмжих тоног тєхєєрємжийг тавьсан байх ёстой. 5.30. Єрємдлєг хийсэн байгууллага цооногийн єрємдлєг ба ус шахалтын туршилтыг дуусгаад барилга байгууламжийг ашиглалтад хїлээлцїїлэх дїрмийн шаардлагын дагуу цооногийн єрємдлєгийн чулуулгийн дээж, техникийн баримт бичиг /паспорт/-ыг захиалагчид єгєхдєє:  ­  геофизикийн шинжилгээний єгєгдлєєр засвар оруулсан цооногийн бїтээцийн геологи-литологийн зїсэлт;  ­  цооногийг суулгасан, шїїрийг тєхєєрємжилсєн, гэрэвч баганыг цементжїїлсэн акт;  ­  геофизикийн ажлыг гїйцэтгэсэн байгууллагын гарын їсэг бїхий каротажны диаграммын тодорхойлолтын їр дїн, тайлбар;  ­  цооногоос ус шавхахад ажиглалт хийсэн журнал;  ­  эрїїл ахуй, халдвар нян судлалын албадын дїгнэлт бїхий усны хими, нян судлалын /бактериологийн/ шинжилгээний їр дїнгийн тухай єгєгдлїїд ба УСТ 3900-86-аар усны єнгє, їнэр, амт, булингар зэрэг /органолептических/ їзїїлэлт байна. 31

БНбД 3.05.04-90 Техникийн баримт бичгийг захиалагчид єгєхєєс ємнє зураг тєслийн байгууллагатай тохиролцсон байх ёстой. 5.31. Хайгуул шинжилгээний болон нєєцийн зориулалтаар гаргасан цооногийг хэрэглэхгїй эргїїлж бєглєхдєє газар доорх усыг хамгаалах, бохирдуулахгїйн тулд зохих шаардлага, журмыг чанд баримтлана. 5.32. Цооногийг усаар шахаж туршихдаа гарсан усыг зураг тєсєлд заасан хэмжээнээс багагїй зайд ховил буюу хоолойгоор урсгаж зайлуулна. Хэрэв хєрсний уст давхарга ус їл нэвтрэх їеэр найдвартай хучигдаагїй бол усыг 50 метрээс багагїй зайд хаяна. 5.33. Чиглїїлэх янданг /кондукторыг/ суулгахаас ємнє ухсан хайгуулын цооногийг /шурфыг/ тослог шавраар сайтар нягтруулан дарж булах ёстой. БАГТААМЖИТ БАЙГУУЛАМЖ 5.34. Цутгамал бетон ба тємєр бетон, угсармал багтаамжит байгууламжийг угсрахдаа зураг тєслийн шаардлагаас гадна БНбД 3.03.01-88, БНбД 3.03.02-90 ба энэхїї дїрмийн шаардлагын дагуу гїйцэтгэнэ. 5.35. Багтаамжит барилга байгууламжийг шороогоор буцааж дарах, чигжихдээ уг байгууламжийн холбогдох сїлжээг угсарч, багтаамжит байгууламжийг усан шалгалтаар шалгасны дараа илэрсэн согог гэмтлийг бїрэн арилгаж, хана хучилтын ус тусгаарлалт хийсний дараа СН 536-81-ийн шаардлагыг бодолцон механикжсан аргаар гїйцэтгэнэ. 5.36. Бїх ажил дуусаж, бетон бат бэхийн бэхжилт зураг тєслєєр заасан хэмжээнд хїрсний дараа багтаамжит байгууламжийг 7 дугаар бїлгийн шаардлагын дагуу усан туршилтаар шалгана. 5.37. Шїїрїїлэх байгууламжийн шїїрїїлэх-хуваарилах системийн угсралтыг багтаамжит байгууламжийн бин битїї байдлыг усаар туршиж шалгасны дараа хийж болно. 5.38. Ус, агаар хуваарилах тїїнчилэн ус цуглуулах шугам хоолойд дугуй нїхийг зураг тєслєєр заасан ангиллын дагуу єрємдєж гаргасан байна. Полиэтилен хоолойн нїхний завсрын єргєн зураг тєсєлд зааснаас 0,1 мм-ээс хэтэрч болохгїй, завсрын урт зурагт зааснаас ±3 мм зєрїїтэй байж болно. 5.39. Шїїлтїїрийн ус зайлуулах ба хуваарилах системийн бугуйвч хавхлагийн тэнхлэгийн хоорондох зайн 32

БНбД 3.05.04-90 зєрїї ±4 мм ба хавхлагийн дээрх тєвшинд /цилиндр гаргалгатай їед/ зурагт зааснаас ±2 мм-ээс хэтэрч болохгїй. 5.40. Ус цуглуулах ба хуваарилах /ховил, тэвш г.м/ байгууламжид ус халиагчийн ирмэгийн тєвшин зурагт заасантай тохирч, усны тєвшинтэй нэг тєвшинд байх ёстой. Гурвалжин огтлолтой ус халиагчийг тєхєєрємжлєхєд гурвалжин огтлолын доод талын тєвшин зурагт зааснаас ±3 м-ээс хэтэрч болохгїй. 5.41. Ус цуглуулах, хуваарилах тїїнчилэн тунадас цуглуулах, ховил, сувгийн дотор, гадна гадаргууд нїх, хаг, єнгєр байж болохгїй. Тэвшийн ховил, суваг нь зураг тєслийн дагуу ус /буюу тунадас/ урсах тал руу хэвгийтэй байх ёстой. Тэдгээрийн хэсэгт эсрэг хэвгийтэй байж болохгїй. 5.42. Ус цэвэрлэх байгууламжид шїїрїїлэх материалыг ачааллаж тавихдаа усан шалгалт, угаалга, цэвэрлэгээ, тїїний шугам хоолойн холболтыг хийж, хуваарилах ба цуглуулах систем, хэмжих, хаах тєхєєрємжийг нэг бїрчилэн ажиллуулж їзсэний дараа гїйцэтгэнэ. 5.43. Шїїрїїлэх материалын ширхэглэлийн /фракц/ їе бїрийн зузааны зєрїїгийн хэлбэлзэл нь зураг тєслийн ба нийт шїїрїїлэх материалын зузааны хэмжээнээс ±20 ммээс дээш байж болохгїй. 5.44. Ус цэвэрлэх байгууламж тїїний дотор биошїїлтїїрт тавигдаж байгаа шїїрїїлэх материалын ширхэглэлийн бїтэц нь зураг тєслийн болон СНиП 2.04.02-84 ба СНиП 2.04.03-85-ын шаардлагыг хангасан байх ёстой. 5.45. Ундны усан хангамжийн байгууламжийн шїїлтїїрийг тавьж ачааллах ажил дууссаны дараа хавсралт 5-ын дагуу уг байгууламжийг угааж, ариутгана. 5.46. Галд шатамхай услалтын модон хийц, ус баригч сараалж, агаар чиглїїлэх хаалт, сэнсний хєргїїрийн тасалгаа, ус цацагч бассейн угсралт холболтыг хийхдээ гагнуурын ажил дууссаны дараа гїйцэтгэнэ. 5.47. Угсармал тємєр бетон элементїїдийг хооронд нь нийлїїлэн угсрахдаа бетоноор цутгахын ємнє булангуудыг сайтар цэвэрлэсэн байх ёстой. Угсрагдаж байгаа уулзварын гадаргууд хийн алхаар зураас гаргахыг хориглоно.

33

БНбД 3.05.04-90 5.48. Уулзварын цутгасан бетоны бат бэх нь тєслийн тооцооны бат бэхийн 70 хувиас доошгїйд хїрч бэхжлээ олсоны дараа цилиндр барилга байгууламжийн ханыг урьдчилан хїчитгэсэн арматураар цагираглаж орооно. Урьдчилан хїчитгэсэн цагираг арматурын эгнээ їеийн тоо тїїнийг зэврэлтээс хамгаалах аргыг зураг тєслєєр тогтооно. Арматурыг ороохдоо ханын доод хэсгээс эхлэн дараагийн эгнээг тїїнээс дээшлїїлэн ороож гїйцэтгэнэ. Арматурын дараагийн эгнээг ороохын ємнє хамгаалалтын їеийн бат бэхийг шалгаж илэрсэн согог гэмтлийг арилгасан байх ёстой. 5.49. Урьдчилан хїчитгэсэн арматураар цагираглан ороож хамгаалах бїрхїїлийг хийсний дараа цилиндр барилга байгууламжийн угсармал элемент башмак хоёрын хоорондох завсрыг бетоноор чигжиж дїїргэнэ. 5.50. Урьдчилан хїчитгэсэн арматураар цагираглаж ороох цилиндр ханатай барилга, байгууламжийн суурийн нїхний єргєнийг, таталт хийхэд зориулагдсан тєхєєрємжийг байрлуулах, таталтын їед тємєр утас тасрахаас болгоомжилж хашлага хийх, тїїнчилэн шїршиж булах ажоыг хийж гїйцэтгэх боломжтой эсэхийг бодолцсоны їндсэн дээр тодорхойлно. 5.51. Тунгаагч, лаг нягтруулагч зэрэг багтаамжит барилга байгууламжийн шавардлагын їеийн тэгшилгээг гєлгєр болтол зїлгэж арчсан байх ёстой. 6. УСАН ХАНГАМЖ, БОХИР УС ТАТУУРГЫН ГАДНА СЇЛЖЭЭНИЙ БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙГ БАЙГАЛИЙН ОНЦГОЙ НЄХЦЄЛД БАРЬЖ БАЙГУУЛАХ 6.1. Тїрэлттэй ба єєрийн урсгалтай хоолойг I зэргийн суулттай хєрсєнд тавихдаа ердийн хєрсєнд тавихтай адил гїйцэтгэнэ. Хоолойг II зэргийн суулттай хєрсєнд суваггїй тавихдаа хоолойн доорх буурийг хєрсний чийглэг тохиромжтой /хэрэв шаардлагатай бол урьдчилан норгож дэвтээх/ їед зураг тєсєлд заасан бусад шаардлагыг бїрэн биелїїлнэ. 6.2. Ажил гїйцэтгэх тєсєлд заасан шуудуу, суурийн нїхэнд гадаргуугийн усыг урсаж оруулахгїй байх арга хэмжээг авсаны дараа шуудуу, суурийн нїхийг ухахыг зєвшєєрнє. Ажил гїйцэтгэх тєслєєр тогтоогдсон хоолойн хамгийн бага хэмжээгээр угсрагдах хэсгийн шуудууг тїрїїлж ухна.

34

БНбД 3.05.04-90 6.3. Ажил гїйцэтгэх тєсєлд заасан, шуудууны хэсэгт хєрсний суулт їїсч ихсэж байгаа байдал илэрвэл уг ажлыг даруй зогсоож багаж хэрэгсэлийн тусламжтай суурийн суултад єдєр бїр ажиглалтыг хийх хэрэгтэй. Хєрсийг норгож байгаа эх їїсвэрийг арилгаж суулт бїрэн зогсож тогтворжсоны дараа зогсоосон ажлыг їргэлжлїїлж хийж болно. Хєрсний суух ямарч тохиолдолд акт тогтоож хийцийн хэв гажилтын талаар тодорхойлолт бичнэ. 6.4. Суулттай хєрсєнд тавих шугам хоолойн уулзварын холболтын доорх нїхийг /приямок/ нягтруулах замаар гаргана. Уулзварын холболтын дор нїх гаргаж ухахыг хориглоно. 6.5. Ширэм, тємєр бетон, шєрмєсєн чулуу цемент хоолойн уулзварын холболтод гол тєлєв уян налархай нягтруулагчийг хэрэглэвэл зохино. 6.6. Шуудууг буцааж дарахдаа хєрсний чийглэг тохиромжтой нєхцєлд гэсгэлэн шаварлаг хєрсєєр 0,2 метрээс багагїй зузаан їеэр нягтруулж хучина. Суулттай хєрсєнд элс ба бусад шїїрїїлэх материалаар шуудууг буцааж дарахыг хориглоно. Хэрэв барилгажилтын гадна орших шуудууг буцааж дарахад илїїдэл шороо їлдвэл тїїнийг шуудууны ирмэгээс хоёр тйиш тус бїр 0,5 м давсан далан хийгээд дээр нь ургамалжуулж бэхжїїлнэ. 6.7. Зураг тєсєлд заасан /тэгэхдээ 2 метрээс багагїй/ гїнд хєрсийг нягтруулсны дараа цэвэр, бохир ус хадгалах гїний болон хагас гїний тємєр бетон резервуар, тунгаагч їїнтэй адил тєрлийн бусад барилга, байгууламжийг тэдгээрийн хэмжээ, хєрсний нєхцєлийн тєрєл зэргээс хамааруулахгїй барьж байгуулахыг зєвшєєрнє. Нягтруулагдах талбай нь барилга, байгууламжийн эзлэх талбайгаас их байх бєгєєд барилгаас нягтруулагдаж байгаа хєрсний зах хїртэл 1,5 метрээс багагїй байх ёстой. 6.8. Нягтруулж байгаа хєрсний давхарга бїрээс дээж авч эзэлхїїн жинг тодорхойлох замаар хоолой ба барилга байгууламжийн суулт дахь хєрсний нягтралыг шалгана. 6.9. Тємєр бетон резервуар, бассейн зэрэг барилга байгууламжийг цутгамал бетоноор хийхдээ тэдгээрт зориулсан аваарын ус зайлуулах шїїрїїлийн /дренаж/, тєхєєрємжийг бохирдолтоос хамгаалсан арга хэмжээг авсан байх ёстой. 6.10. Бассейн, тунгаагч мэтийн цутгамал бетон хийцийг тасралтгїй їргэлжлїїлэн бетондож хийх хэрэгтэй. Хэрэв 35

БНбД 3.05.04-90 зайлшгїй нєхцєлєєс бетоны ажилд завсарлага гарвал заадсаар ус нэвтрїїлэхгїйн тулд нэмэлт арга хэмжээ авна. Угсармал тємєр бетон элементийн заадсыг маш нарийн хянамгай хийж бєглєж чигжсэний дараа далд ажлын акт магадлагааг бичнэ. Бетоны нягт ба ажлын явц дахь тїїний боловсруулалт нь гидротехникийн бетон эдлэлийн стандартын шаардлагыг бїрэн хангасан байх ёстой. 6.11. II зэргийн суулттай нєхцєлд барилга байгууламж, суурийн нїхний ханын хоорондох завсрыг барилгын ажил дуусаж эдгээр барилга, байгууламжийг шалгаж дуусангуут чийглэг нь тохирсон шаварлаг хєрсєєр їелїїлэн хучиж зураг тєсєлд заасан хєрсний эзлэхїїний жин хїртэл нягтруулан буцааж дарна. МЄНХ ЦЭВДЭГ ХЄРСТЭЙ РАЙОНД ШУГАМ ХООЛОЙ ТАВИХ 6.12. Мєнх цэвдэгтэй хєрсєнд /районд/ гадна шугам хоолойг тавьж угсрах, тїїний барилга байгууламжийг барьж байгуулахдаа хєрсний мєнх цэвдэг байдлыг хэвээр хадгалах буюу гэсгээх ба гэсгэлэн байдалтайгаар буурь хєрсийг ашиглах зарчмаас хамааруулан ажил гїйцэтгэнэ. 6.13. Мєнх цэвдэг хєрсєнд хоолой тавих, барилга байгууламжийг барьж байгуулахдаа барилгын талбай дээр барилга барихад хэрэглэгдэх дїрэм, зарчмыг мєрдєж ажиллана. Тавигдаж байгаа хоолой ба барилга байгууламжийн хоорондох зайнаас хамаарч тїїний тогтвортой байдалд нєлєєлєх, тїїнчилэн шугам хоолойн єєрийн їйлчлэлээс дулаан ялгарч буурь хєрсєнд нєлєєлє зэргээс дээрх зарчмууд єєр єєр байж болно. 6.14. Гадна сїлжээний хоолойг угсрах, барилга байгууламжийг барьж байгуулах бэлтгэл ажлын явцад хоолойг угсрах районд /ємнє нь барилгын ажил явуулсан туршлага, инженер-геологи хайгуулын ажлын їр дїн зэргийн їндсэн дээр/ ажил гїйцэтгэх тєслийг боловсруулахдаа хэрэглэгдэх хєлдїї хєрс, хєрсний температур, чийглэгийн талаарх єгєгдлийг тодруулна. Євлийн улиралд хоолойн трассын дагуух барилгаугсралтын ажил болон барилгын талбай дээрх барилга, байгууламжийн ажлыг тасралтгїй явуулах арга хэмжээг авсан байх, ажилчдын ажлын байрыг гэрэлтїїлэг, 36

БНбД 3.05.04-90 халаалт, усан хангамж, аваарийн тээврийн хэрэгсэлээр хангасан байвал зохино. Ажил гїйцэтгэх тєсєлд тусгагдсан барилгын зайлшгїй шаардлагатай хєрсний байршилт тогтоцын дулаан нєхцєлийг бий болгох, ажлын байраас гадаргуугийн ба зайлуулах, мєстєлт, дулааны нєлєєгєєр хєндий нїх їїсэх ба бусад идэмхий хєлдєлт явагдах їзэгдлээс хамгаалах арга хэмжээг цаг тухайд нь авах бололцоогоор хангасан байна. 6.15. Хоолой, тїїний барилга байгууламжийг барьж байгуулах ажлаас эхлэн барилгын ажлын явцад буурь хєрсний температур, гїний усны єєрчлєлтийн горимд байнгын системтэй ажиглалтыг явуулна. 6.16. Буурь хєрсний мєнх цэвдэг байдлыг хэвээр хадгалж

37

БНбД 3.05.04-90 ємнє шинээр ухах шуудууны овор хэмжээгээр ажлын байраас ургамлын бїрхїїл, хєрсний тусгай хамгаалалтын їе ба хєвд сїрлийн бїрхїїлийг хуулж зайлуулна. Ажил дууссаны дараа дахин буцааж тавихаар хуулж авсан хєвдєн бїрхїїлийг хадгалах трасс дээрх буюу трассын гандах талбайн чулуу, хог шороог цэвэрлэсэн байна. Шинээр ухах шуудууны дагууд газар шорооны болон барилга-угсралтын механизм явж ажиллах зам дээрх мод, бут, сєєг, хожуул зэргийг шуудууны єргєний хэмжээгээр ховхолж зайлуулна. 6.20. Шуудууны овор хэмжээ, хамгаалалтын бїсэнд ажлыг явуулахдаа дараах журмыг хатуу мєрдєнє. Їїнд: шинээр ухагдах шуудууны овор хэмжээ, хамгаалалтын бїсийн єргєний хэмжээгээр мод, сєєгийг огтлох, огтлогдсон мод, сєєг, хожуулыг зайлуулах хураах ажлыг хєвдєн бїрхїїлийг гэмтээхгїй ямар ч багаж хэрэгсэлээр гїйцэтгэж болно. Хєвдєн бїрхїїлийг гэмтээхгїй хэвээр байлгахын тулд шинээр ухагдах шуудуу ба хамгаалалтын бїсэнд орох хожуулын їндэс сугалах ажлыг тэслэх аргаар гїйцэтгэнэ. Хожуулын їндсийг дэлбэлэхдээ хуурай хєвд асч шатахаас болгоомжилж дулааны улиралд усаар шїршиж норгоно. Цас хунгарлахаас хамгаалах зайлшгїй нєхцєлд шуудууг ухаж эхлэх хїртэл бут сєєгийг авахгїй. Трассыг цэвэрлэх їед огтлогдсон бут сєєг, ургамлыг хамгаалалтын бїсийн хил хязгаараас 50 метрээс багагїй зайд орших тусгайлан бэлтгэсэн талбайд шатаана. Энэ талбай нь ургамлын бїрхїїл, хєвдєєс газрын хєрс хїртэл цэвэрлэгдсэн байх ёстой. 6.21. Буурь хєрсийг гэсгээх эсвэл гэсгэлэн байдалтай ашиглан хоолой, барилга, байгууламжийг барьж байгуулах ажлыг гол тєлєв нэмэх температуртай їед хийж гїйцэтгэнэ. Энэ їед хєрсний жигд бус суулт, хєрсний гэсэх хурдыг багасгах арга хэмжээг авсан байх хэрэгтэй. 6.22. Ихээхэн мєстєж хєлдсєн хєрс дээр буйр бэлтгэх ажлыг гїйцэтгэхдээ зураг тєсєлд заасан гїнд хїртэл гэсгээж нягтруулна. Тїїнчилэн зайлшгїй шаардлагатай бол их мєстєж хєлдсєн хєрсийг нягтруулсан гэсэглэн хєрсєєр солино. 6.23. Их мєстєж хєлдсєн хєрсийг солих гэсгэлэн хєрс тїїний дотор тусгаарлалтын ба хучилтын ажилд хэрэглэх шавар, шїїрїїлийн ба суурийг бэлтгэх ажилд хэрэглэх хайргасайрхаг буюу хайрга-элсэн хєрс тїїнчилэн дулаан, ус тусгаарлалтын органик материалыг бэлтгэх талаар барилгын ажлыг зохион байгуулах тєсєлд урьдчилан тусгасан байх ёстой. 38

БНбД 3.05.04-90 6.24. Хоолойн трассын дагууд газар шорооны болон угсрах машин механизм явахад зориулсан тїр замыг трактор, бульдозерыг хойш урагш олон дахин явуулж хєрсийг нягтруулах замаар хийж гїйцэтгэнэ. Харин цас орсон їед тусгай зориулалтын чаргыг нааш, цааш явуулах буюу цасыг арилгах, нягтруулах бусад тєхєєрємжийг хэрэглэнэ. Намгархаг газар цана ба тїїнтэй ижил тєхєєрємжєєр тїр замыг барина. Харин маш их хїйтэрч удаан хугацаагаар їргэлжлэвэл ойн зурвас маягийн хашлага гаргаж цас, мєсєн замыг байгуулна. 6.25. Мєстєлт їїсч болзошгїй нєхцєлийг зураг тєсєлд тусгаж гадна шугам хоолой, барилга байгууламжийг тїїний їйлчлэлээс урьдчилан хамгаалах арга хэмжээг барилгын ажлыг зохион байгуулах тєсєлд тусгасан байх ёстой. 6.26. Мєстєлтєєс дор дурдсан аргаар хамгаална. Їїнд: Тїр хугацаагаар цас овоолох, модон хашаа байшин барих замаар мєстєлтийг їїсгэж байгаа эх булгаас ажлын байрыг тойруулан хамгаалалт хийх, ус цуглуулах далан болон улирлын ба удаан хугацааны чиглїїлэгчийг байгуулан, хєлдїїгийн ба ус нэвтрїїлэхгїй хаалт /экран/, шїїрїїл /дренаж/ гэх мэтийг байгуулна. 6.27. Ажлын хэсгийг усанд авахуулахаас хамгаалахын тулд євлийн улиралд уулын налуу хэсэгт тэр орчны їс нэвтрэхгїй хєлдїї хєрсєєр далан хийж тїїнийг дуулаан тусгаарлах материал хєвд, хїлрээр хучиж байгуулах буюу мєнх цэвдэг хєрстэй холбосон хашлагатай хаалтыг хэрэглэнэ. Бага налуутай тэгш хэсэгт байгалийн аргаар хєлдїї бїс їїсгэн, тїїний цасыг тогтмол цэвэрлэж хєлдїї зурвас байгуулна. 6.28. Гадна шугам хоолойг тавихдаа хєрсний хєлдєж хагарсан ан, цавыг мєнх цэвдэг хєрсний дээд хязгаар хїртэл авч цэвэрлээд оронд нь шавранцар хєрсийг їелїїлэн нягтруулж буцааж дарна. Шинээр їїсч байгаа ан цав, ба хуучин ан цавыг цааш ихсэхгїй байлгахад ан цавыг дагууд нь буюу шороогоор хэсэгчилэн булах, тэр орчны газрыг хатаах, цасыг жигд хуваарилан овоолж тэгшлэх арга хэмжээг авна. 6.29. Энэхїї бїлэгт заасан бїх бэлтгэл ажлыг хийж трассыг дагууд нь цэвэрлэсний дараа геодезийн бїх тэмдэгт /тэг энхлэг таталтын, нивелирийн, пикетийн гэх мэт/-їїдийг сэргээн тавьж бэхэлсэн байх ёстой. Намар цас унахаас ємнє геодезийн бїх тэмдэгтїїдийг тэр орчинд ордог цасны хамгийн их зузааныг бодож цасан бїрхїїлээс дээш цухуйлгасан /газрын гадаргуугаас/ 1,8 метрээс багагїй єндєрт суулгана,

39

БНбД 3.05.04-90 багана шонгоор солих буюу тэмдэгтийн дэргэд туслах чанарын єднєр вешк хэрэгтэй. 6.30. Шуудуу, суурийн нїхийг ухах ажлын явцад газар гэссэнээс шуудуунд ус орох, нурах явдал гаргахгїй байх зорилгоор зураг тєслєєр тогтоогдсон хєрсний байгалийн налуугийн хэмжээг хатуу баримталж ажиллах ёстой. 6.31. Суумтгай, гэсэх їед ба овойлт їїсгэх мєсєрхєг хєрсєнд ухсан шуудуунд хоолой, сувгийг тавихад овойлтоос хамгаалахын тулд шуудууны ёроолоос хоолой, сувгийг хїлэр хєвдєєр тусгаарлах, овойлт їїсгэх хєрсийг овойлт їїсгэхгїй хєрсєєр солих, овойлт їїсгэхгїй хєрсєєр дарж булна. Овойлт їїсгэх хєрсийг хатуу байдалд барьж байх арга хэмжээг авсан байна. 6.32. Газрын дор їелэж тогтсон мєстэй буюу намгархаг хэсэгт хєлдїї байдалтай буурь хєрсний гэсэх явцад шингэрсэн буюу мєс ихтэй хєлдсєн хєрсєнд хоолойг тавьж угсрахын тулд дор нь хийх шороог буурь хєрс бїрэн хєлдєж гїйцсэний дараа гадна агаарын температур хасах хэмтэй байхад хийж гїйцэтгэнэ. 6.33. Хоолойг угсарч дуусаад шалгаж туршсаны дараа тэр даруй шороогоор дарж булна. Харин суурийн нїхний зай завсрыг суурь хийж анкер тулгуурыг цутгаж бетон бэхжилт зураг тєсєлд заасан хэмжээнд хїрсний дараа шороогоор дарна. Шороогоор нэг зэрэг хучих їеийн зузаан 15-20 см байх ёстой. ГАЗАР ХЄДЛЄЛТИЙН РАЙОНД 6.34. Газар хєдлєлийн районд гадна шугам хоолой, барилга байгууламжийн ажлыг хийхдээ зураг тєсєлд тусгасан газар хєдлєлийг тэсвэрлэхэд авах арга хэмжээг чанд мєрдєж, чанар сайтай нарийвчлан хийхээс гадна дараах шаардлагыг мєрдєнє. Їїнд:  ­  хоолойн уулзварын холболт /бурзан ба бугуйвч/-ыг уян налархай нягтруулагчаар угсарч хийх;  ­  їйлдвэрийн аргаар бэлтгэж хэвлэсэн ба матсан холбох хэрэгсэл хэрэглэх;  ­  гагнуурын ажил нь физик аргаар шалгагдсан бол хэрэгсэл хэрэглэх; Гадна хоолойн уулзварын гагналтын бат бэх нь уг хоолойн ундсэн материалын бат бэхтэй ижил байх ёстой. Хэрэв нэмэлт арга хэмжээг авахгїйгээр гагнахад холболтын бат бэхийн їндсэн металлын бат бэхэй ижил байлгах бололцоогїй 40

БНбД 3.05.04-90 тохиолдолд уулзварыг бугуйвчаар хїчитгэх буюу уулзварын гадна талаар бїс барьж гагнана. Газар хєдлєлийн районд тавигдах хоолойн уулзварын бїх гагнуурын физик аргаар 100% шалгана. 6.35. Багтаамжит барилга байгууламж, шугам хоолой, цуглуулагч, худаг, камерыг барьж байгуулахдаа цементэн зуурмагт уян хатан болгон нэмэлт зїйлийг хэрэглэх ба угсармал элементїїдийн уулзварыг бетон зуурмагаар маш нарийн хянамгай цутгаж барилга байгууламж, шугам хоолойн шилжиж хєдлєхєд нєлєєлєхгїй, хэв гажилтын заадсыг хэвийн ажиллах арга хэмжээг авсан байвал зохино. Хэв гажилтын заадсыг бїх єндрєєш нь /суурийн улнаас суурийн дээрх байгууламжийн хэсэг хїртэл/ барилгын хог, шороо, наалдсан бетон, хэв гажилтын хаягдлаас бїрэн цэвэрлэсэн байх ёстой. 6.36. Газар хєдлєлтєд шугам хоолой, барилга байгууламжийн найдвартай байдлыг хангахуйц бїх арга хэмжээ нь ажлын журнал, далд ажлын актад бїрэн тодорхой тусгагдсан байх ёстой. Тїїний дотор компенсаторын угсралт, суурийн хийцэд гулсах тєхєєрємж ба хэв гажилтын заадсыг хийсэн байдал, нугасан холболтын холбоо-хєндлєвчийн гагнуур, анкерын хийц, худаг, камер, багтаамжит байгууламжийн ханаар орсон хоолойн угсралт, хийцийн байдлыг заасан байна. АШИГТ МАЛТМАЛЫН ОРД ГАЗАР ШУГАМ ХООЛОЙГ ТАВИХ 6.37. Ашигт малтмалын орд газар, гадна шугам сїлжээ, барилга байгууламжийг барьж байгуулахдаа уг орд газрыг ашиглах байгууллагатай тохиролцож трассын байрлал тїїний хил хязгаарыг зєвшєєрєлцсєний дараа трассын зураг тєслийг батлуулна. Гадна шугам хоолой, барилга байгууламжийн хэвийн ажиллагааг ханга тусгай арга хэмжээг зураг тєсєлд заавал тусгасан байх ёстой. 6.38. Гадна шугам хоолойн трассыг татахдаа ашигт малтмалын орд газрын хил хязгаарыг улсын триангуляцийн сїлжээ буюу тэр орчны репертэй байнгын тэмдэгтээр холбож єгєх ёстой. 6.39. Ашигт малтмалын орд газар гадна шугам хоолойг энэхїї дїрмийн 3 дугаар бїлгийн шаардлагын дагуу ган хоолойгоор угсарч дараах шаардлагыг мєрдлєг болгоно. Їїнд:

41

БНбД 3.05.04-90 ­  ­  ­ 

хоолойн холболтыг зєвхєн цахилгаан нуман гагнуураар гагнана;  хоолойн уулзварын бїх гагнаасыг физик аргаар шалгах;  газар дор тавигдсан хоолойд суулт їїсч байгаа эсэхийг ажиллаж байхын тулд трасс дээр хяналтын хоолойг суулгана. Тэдгээрийг суулгах газар, хоорондох зайг зураг тєсєлд заасан байх ёстой. НАМАГТАЙ ГАЗАРТ ШУГАМ ХООЛОЙ ТАВИХ

6.40. Намагтай нєхцєлд хоолой тавихад зураг тєсєлд заасан тусгай заалтын дагуу гїйцэтгэнэ. 6.41. Намаг дайруулан хоолой тавихын ємнє шуудууны усыг зайлуулах, хєрсний усны тєвшинг доошлуулах, шуудуутай нийлж байгаа хэсгийн намгийг хатаах боломж байгаа эсэхийг сайтар судалж їзэх хэрэгтэй. 6.42. Хоолойг хєвїїлэхгїй байх арга хэмжээг авч шуудуу дотор дїїрсэн усыг бїрэн шавхсаны дараа хоолой тавьж угсарна. 6.43. Угсраа хоолойн тєгсгєлийн їзїїрийг бєглєж шуудууны дагууд чирэх буюу сал хийж тїїн дээр шилжїїлж зєєнє. Намаг дуднуур хоолойг чирэх бїх тохиолдолд тїїний тусгаарлагчийг гэмтээхгїй байх арга хэмжээг авсан байх ёстой. 6.44. Сайтар нягтруулж хийсэн далан дээр хоолой угсрахдаа ердийн хєрсний нєхцєлд хоолойг угсардагийн адилаар гїйцэтгэнэ. ХООЛОЙГ ЗЭВРЭЛТЭЭС ХАМГААЛАХ 6.45. Шугам хоолой, байгууламжийг ус, зэврэлтээс хамгаалах тусгаарлалтыг БНбД 3.04.03-89 ба СН 65-76-ийн шаардлагын дагуу гїйцэтгэнэ. Зэврэлтээс хамгаалах материалын хийц тєрлийг зураг тєслєєр тогтооно. Зураг тєслєєр тусгайлан заагаагїй бол ган шугам хоолойн зэврэлтээс хамгаалах тусгаарлалтыг дараах байдлаар хийнэ. Битум тусгаарлалт /бїрхїїл/-ийн зєвшєєрєгдєх зєрїїгийн хэлбэлзэл нь бїрхїїлийн зузааны 4 мм хїртэл байвал 0,3 мм, 4 мм-ээс их бол 0,5 мм байна. 6.46. Хоолойг полимерийн туузаар ороож зэврэлтийн хамгаалалтыг хийхэд тухайн тєрлийн туузын техникийн нєхцєл, температурын дээд хязгаарт тохирч байх хэрэгтэй. 42 

БНбД 3.05.04-90 6.47. Хоолойг туузаар нэг їе орооход захыг зєрїїлэг 2-2,5 см-ийн хязгаарт байх ёстой. Хэрэв їе ороож байгаа їед нэгдїгээр їеийн зузаан туузын єргєний 70 хувь дээр 2-2,5 см нэмж дарж орооно. 6.48. Зэврэлтийн зэргээс хамааруулж хуйлмал материалтай /бризол, изол, полимерийн/ битумэн лавмагаар хоолойн ус, чийгийн тусгаарлалтыг хийхдээ 6-р хїснэгтийн дагуу хийнэ.

6-р хїснэгт Тусгаарлалтын тєрєл Хэвийн

Хєрсний зэврэлтийн зэрэг Бага

Хїчитгэсэн

Дунд зэрэг

Улам хїчитгэсэн

Єндєр зэрэгтэй

43

Тусгаарлалтын їе - хєрсжїїлэлт - битумэн лавмаг /2 їе/ - крафт-цаас - хєрсжїїлэлт - битумэн лавмаг /2 їе/ - бризол - битумэн лавмаг /2 їе/ - крафт-цаас - хєрсжїїлэлт - битумэн лавмаг /2 їе/ - бризол - битумэн лавмаг /2 їе/ - бризол - битумэн лавмаг /2 їе/ - крафт-цаас

БНбД 3.05.04-90 6.49. Ус тусгаарлалт нь бїх гадаргууд жигд, нягт, бат бэх, цахилгаан гїйдлээс тусгаарлаж чадах, механик їйлчилгээнд тэсвэрлэх чадвартай, шуудууг эргїїлж дарах, шугам хоолойн хэв гажилтын їед гэмтэхгїй байх ёстой. 6.50. Хоолойд тусгаарлалт хийхийн ємнє сайтар цэвэрлэж гадна гадаргууг ган сойз /бусад механикжсан хэрэгсэлээр/ гялалзтал зїлгэж цэвэрлэсний дараа хєрсжїїлэлт /грунтовка/ хийнэ. 6.51. Хєсржїїлэлтийг бензин ба битумын жингийн 1:1,25 буюу эзлэхїїний 1:3-ын харьцаагаар бэлтгэнэ. 6.52. Цахилгаан химийн хамгаалалтын хэрэгсэл, катодын станц болон хїчитгэсэн цахилгаан шїїрїїлийг тэжээх агаарын болон цахилгаан дамжуулах кабель шугам, тїїнчилэн шїїрїїлийн шугамын байгууламжийг угсарч, хїлээн авах дїрмийн дагуу гїйцэтгэнэ. 7.

ШУГАМ ХООЛОЙ БА БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙГ ШАЛГАХ Тїрэлттэй хоолойг шалгах

7.1. Тїрэлттэй шугам хоолойн бат бэх, бин битїї байдлыг /герметичность/ туршиж шалгах аргын тухай зураг тєсєлд заагаагїй бол усан шалгалтаар шалгана. Орон нутгийн цаг уурын нєхцєл байгалаас хамааруулан усан шалгалтыг хийх боломжгїй тохиолдолд хийн аргаар шалгахдаа шугам хоолойн дотор тооцоот даралт Рто нь дараах хэмжээнээс ихгїй байна. Їїнд:  ­  газар доорх ширэм, шєрмєсєн чулуу цемент ба тємєр бетон хоолойг 0,5 МПа /5кгх/см2/  ­  газар доорх ган хоолойг 1,6 МПа /16 кгх/ см2/  ­  газар дээрх ган хоолойг 0,3 МПа /3 кгх/ см2/ Тайлбар: Хоолойг усаар шахаж шалгах бололцоогїй тохиолдолд хийгээр шахаж шалгахдаа тусгай заавар, дїрмийн дагуу заасан шаардлагыг хатуу мєрдєж ажиллана. 7.2. Бїх тєрлийн тїрэлттэй шугам хоолойн туршилтыг барилга угсралтын байгууллага хоёр шатаар гїйцэтгэнэ. Їїнд: Нэгдїгээрт, Шугам хоолойн бат бэх ба бин битїї байдлыг шалгах урьдчилсан туршилтыг явуулахдаа газар шорооны ажлыг гїйцэтгэх норм дїрмийн шаардлагын дагуу хоолойн сууриас голчийн хувь хїртэл булж нягтруулсны дараа /хоолойн уулзварын 44

БНбД 3.05.04-90 холболтыг булахгїй їлдээж/ шалгана. Энэ туршилтыг хийхэд захиалагч ба ашиглагчийн тєлєєлєгчийг оролцуулахгїйгээр гїйцэтгэгч байгууллагын ерєнхий инженерийн баталсан азтаар гїйцэтгэхийг зєвшєєрнє. Хоёрдугаарт, Хоолойн бат бэх ба бин битїї байдлыг шалгах хїлээн авах /эцсийн/ туршилтыг хийхдээ шугам хоолойг бїрэн булна дараа захиалагч, ашиглагч байгууллагын тєлєєлєгчдийг байлцуулан гїйцэтгэнэ. Шалгалтын їр дїнгийн тухай акт тогтоосон байна. /1 ба 3 дугаар маягтийн дагуу/. Хоёр шатны урьдчилсан ба эцсийн туршилтыг гал эсэргїїцэх усны хаалт /гидрант/, урьдчилан хамгаалах, хий зайлуулах хавхлагыг тоноглож суурилуулахаас ємнє явуулна. Тэдгээрийн оронд битїї хавсрага тав таглаа тавина. Ашиглалтын їед їзлэг шалгалт хийх бололцоотой хоолойн угсралтын ажил дуусангуут тэдгээрийг шууд дарж булах шаардлагатай /євлийн улиралд, холтын давчуу нєхцєлд гэх мэт/ тохиолдолд урьдчилсан шалгалтыг хийхгїй байж болно. 7.3. Усан дор тавигдах хоолойд урьдчилсан шалгалтыг хоёр дахин хийнэ. Їїнд:  ­  хоолойг гагнасны дараа уулзварын зэврэлтээс хамгаалсан тусгаарлалт хийхээс ємнє бэлтгэсэн суурийн дээр шалгах.  ­  Шуудуунд хоолойн зураг тєслийн байрлал зєв болох эсэхийг шалгасны дараа тїїнийг шороогоор дарахаас ємнє хоёрдох шалгалтыг хийнэ.  ­  Хажуугийн холбогдсон хэсгийн хамт шуудууг шороогоор дарсны дараа усан доорх хоолойд эцсийн шалгалтыг хийнэ. Урьдчилсан ба хїлээн авах /эцсийн/ туршилтыг хийсэн їр дїнгийн тухай актыг 1 дїгээр хавсралтын маягтын дагуу гїйцэтгэсэн байна. 7.4. Шугам хоолойг тємєр зам, авто машины I ба II зэргийн /категорын/ замыг дайруулан угсарч байвал урьдчилсан шалгалтыг хийхдээ хоолойн хамгаалах гэрт шугам хоолойг угсарсны дараа гэрэвч хоолойн хоорондох хєндий зайг бєглєхєєс ємнє ба гарцын ухмал, ажлын хэсгийг булахаас ємнє хийж гїйцэтгэнэ. 7.5. Тїрэлттэй шугам хоолойн урьдчилсан ба эцсийн бат бэхийн туршилтын даралтыг явуулахад дотор тооцоот даралт PТО ба туршилтын даралтын Рту хэмжээ нь ажлын баримт бичигт заагдсан ба СНиП 2.04.02-84-ийн шаардлагын дагуу тодорхойсон байх ёстой.

45

БНбД 3.05.04-90 Тїрэлттэй шугам хоолойн урьдчилсан ба эцсийн шалгалтын алинд ч хоолойн бин битїї байдлыг шалгах туршилтын даралтын хэмжээ Рб нь хоолойн дотор тооцоот даралт PТО дээр манометрийн хуваарийн ноогдворын нарийвчлал, тїїний ангилал, хэмжиж байгаа даралтын дээд хязгаараас хамааруулан 7-р хїснэгтэд заасны дагууд ΔР-ийн хэмжээг нэмсэнтэй тэнцїї байна. Тэгэхдээ Рб нь шугам хоолойн хїлээн авах /эцсийн/ туршилтын даралт Рту-ын хэмжээнээс хэтэрч болохгїй. 7.6. Ган, ширэм, тємєр бетон ба шєрмєсєн чулуу цементэн шугам хоолойг туршилтын аргаас хамааруулан нэг удаагийн шалгагдах хэсгийг 1 км-ээс ихгїй урттай болгож авна. Ган хоолойг усаар туршиж шалгахад шалгагдах хэсгийн урт нь 1 км-ээс их байж болно.

46

БНбД 3.05.04-90

А

1

0,4 /4/ хїртэл 0,41-ээс 0,75 хїртэл /4,1-ээс 7,5 хїртэл / 0,76-аас 1,2 хїртэл /7,6-аас 12 хїртэл/ 47

2

ΔР, МПа /кгх/см2/

Даралтын хэмжїїрийн дээд хязгаар МПа /кгх/см2/ Хуваарийн нарийвчлал МПа /кгх/см2/

ΔР, МПа /кгх/см2/

Даралтын хэмжїїрийн дээд хязгаар МПа /кгх/см2/ Хуваарийн нарийвчлал МПа /кгх/см2/

ΔР, МПа /кгх/см2/

Даралтын хэмжїїрийн дээд хязгаар МПа /кгх/см2/ Хуваарийн нарийвчлал МПа /кгх/см2/

ΔР, МПа /кгх/см2/

Шугам хоолойн дотор тооцоот даралтын хэмжээ Pто, МПа /кгх/см2/

Даралтын хэмжїїрийн дээд хязгаар МПа /кгх/см2/ Хуваарийн нарийвчлал МПа /кгх/см2/

Хїснэгт 7 Ашиглаж байгаа техникийн манометрийн тодорхойлолт ба шугам хоолойн дотор тооцоот даралтын /Рто/ янз бїрийн хэмжээн дэх ΔР

10

11

12

0,6 /6/

3 4 5 6 7 8 9 Техникийн манометрийн нарийвчлалын ангилал 0,4 0,6 1 0,002 0,02 0,6 0,005 0,03 0,6 0,005 0,05 /0,02/ /0,2/ /6/ /0,05/ /0,3/ /6/ /0,05/ /0,5/

0,6 /6/

1,5 0,01 /0,1/

0,07 /0,7/

1 /10/

0,005 /0,05/

0,04 /0,4/

1,6 /16/

0,01 /0,1/

0,07 /0,7/

1,6 /16/

0,01 /0,1/

0,1 /1/

1,6 /16/

0,02 /0,2/

0,14 /1,4/

1,6 /16/

0,005 /0,05/

0,05 /0,5/

1,6 /16/

0,01 /0,1/

0,09 /0,9/

2,5 /25/

0,02 /0,2/

0,14 /1,4/

2,5 /25/

0,05 /0,5/

0,25 /2,5/

БНбД 3.05.04-90 А 1,21-ээс 2,0 хїртэл /12,1-ээс 20 хїртэл/ 2,01-ээс 2,5 хїртэл /20,1-ээс 25 хїртэл/ 2,51-ээс 3,0 хїртэл /25,1-ээс 30 хїртэл/ 3,01-ээс 4,0 хїртэл /30,1-ээс 40 хїртэл/ 4,01-ээс 5,0 хїртэл /40,1-ээс 50 хїртэл/

48

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

2,5 /25/

0,01 /0,1/

0,1 /1/

2,5 /25/

0,02 /0,2/

0,14 /1,4/

4 /40/

0,05 /0,5/

2,5 /25/

4 /40/

0,1 /1/

0,5 /5/

4 /40/

0,02 /0,2/

0,14 /1,4/

4 /40/

0,05 /0,5/

0,25 /2,5/

4 /40/

0,05 /0,5/

0,3 /3/

6 /60/

0,1 /1/

0,5 /5/

4 /40/

0,02 /0,2/

0,16 /1,6/

4 /40/

0,05 /0,5/

0,25 /2,5/

6 /60/

0,05 /0,5/

0,35 /3,5/

6 /60/

0,1 /1/

0,6 /6/

6 /60/

0,02 /0,2/

0,2 /2/

6 /60/

0,05 /0,5/

0,3 /3/

6 /60/

0,05 /0,5/

0,45 /4,5/

6 /60/

0,1 /1/

0,7 /7/

6 /60/

0,2 /2/

0,24 /2,4/

6 /60/

0,05 /0,5/

0,4 /4/

10 /100/

0,1 /1/

0,6 /6/

10 /100/

0,2 /2/

1 /10/

БНбД 3.05.04-90 7.7. Тїрэлттэй шугам хоолойн бат бэхийг шалгах усан шалгалтын хэмжээг зураг тєсєлд заагаагїй бол 8-р хїснэгтийн дагуу авна. Шугам хоолойн тодорхойлолт 1. 0,75 МПа /7,5 кгх/см2/ хїртэл дотор тооцоот даралттай уулзварын холболтыг гагнуураар гїйцэтгэх I ангийн ган хоолой /усан дор тавигдах ган шугам хоолой орно/ 2. Мєн ижил 0,75-аас 2,5 МПа /7,5-аас 25 кгх/см2/ хїртэл

3. Мєн ижил 2,5 МПа /25 кгх/см2/-аас дээш 4. 0,5 МПа /5 кгх/см2/ хїртэл дотор тооцоот даралттай хавсарга таваар холбогдох тусдаа секцїїдээс бїрдсэн ган хоолой 5. 0,75 МПа /7,5 кгх/см2/ хїртэл дотор тооцоот даралттай уулзварын холболтыг гагнуураар гїйцэтгэх 2 ба 3 дугаар ангийн ган хоолой 6. Мєн ижил 0,75-аас 2,5 МПа /7,5-аас 25 кгх/см2/ хїртэл

49

Хїснэгт 8 Урьдчилсан шалгалтылг явуулах туршилтын даралтын хэмжээ /кгх/см2/

1,5 /15/

Дотор тооцоот даралтыг итгэлцїїр 2-оор їржинэ. Тэгэхдээ хоолойн заводын туршилтын даралтаас ихгїй байна. Дотор тооцоот даралтыг итгэлцїїр 1,5-аар їржинэ. Тэгэхдээ хоолойн заводын туршилтын даралтаас ихгїй байна. 0,6 /6/

1,0 /10/ Дотор тооцоот даралтыг итгэлцїїр 1,5-аар їржинэ. Тэгэхдээ хоолойн заводын туршилтын даралтаас ихгїй байна.

БНбД 3.05.04-90

7. Мєн ижил 2,5 МПа /25 кгх/см2/-аас дээш 8. Ус цуглуулах єєрийн урсгалтай ган хоолой буюу бохир ус татуургын хоолой 9. 1 МПа /10 кгх/см2/ хїртэл дотор тооцоот даралттай уулзварын холболтыг чигжээсээр гїйцэтгэх ширмэн хоолой /ГОСТ-9683-75-ын бїх ангийн хоолойд/ 10. Мєн ижил уулзварын холболтыг резин нягтруулагчаар гїйцэтгэх /ГОСТ-21053-75 бїх ангийн хоолойд/

11. Тємєр бетон хоолой

12. Шєрмєсєн чулуу цементэн хоолой

Дотор тооцоот даралтыг итгэлцїїр 1,25-аар їржинэ. Тэгэхдээ хоолойн заводын туршилтын даралтаас ихгїй байна. Зураг тєслєєр тогтооно

Дотор тооцоот даралт дээр 0,5 МПа /5/-ыг нэмнэ. Тэгэхдээ 1 /10/-аас багагїй байна.

Дотор тооцоот даралтыг 1,5аар їржинэ. Тэгэхдээ 1,5 /15/аас багагїй байна. Дотор тооцоот даралтыг итгэлцїїр 1,3-аар їржинэ. Тэгэхдээ заводад ус нэвтрїїлэхгїй байдлаар нь шалгасан даралтаас ихгїй байна. Дотор тооцоот даралтыг итгэлцїїр 1,3-аар їржинэ. Тэгэхдээ ус нэвтрїїлэхгїй байдлаар нь заводад шалгасан даралтын 0,6-аас ихгїй байна.

7.8. Тїрэлттэй шугам хоолойн урьдчилсан ба эцсийн шалгалтыг явуулахдаа: уулзварын холболтыг нягтруулалт чигжээс, тулгуур бэхэлгээний тєхєєрємж, холбох хэсэг ба арматурын угсралт, ган шугам хоолойн тусгаарлалт болон гагнуурын чанарын шалгалт хангалттайд тооцогдож бїх ажил дууссан байх; ажиглагдаж байгаа шугам хоолойд холбогдох газарт ба гадна усны хаалт /гидрант/, хий зайлуулах, урьдчилан хамгаалах хавхлагын оронд битїї хавсрага тав таглаа тавьсан байна. шалгалтыг явуулахад шаардлагатай бэлтгэл ажлыг бїрэн хангасан байвал зохино. Энд шугам хоолойг усаар дїїргэх,

50

БНбД 3.05.04-90 суллах, шахахад зориулсан тїр зуурын сїлжээний холболт, хэмжих хэрэгсэл, арматурыг тєхєєрємжилсєн байх; бэлтгэл ажлыг явуулахад бїх худгийг хуурай болгосон, агааржуулсан байх, шалгалтын бїсэнд хамгаалалтын хил тогтоож жижїїр гаргаж зохион байгуулсан байх; хоолойг усаар дїїргэж, шалгахын ємнє хий хураагч, цоргоор хоолойд хураллдсан агаарыг бїрэн гаргах; тїрэлттэй шугам хоолойн бат бэх ба бин битїї байдлыг усаар шалгахад 2-р хавсралтын дагуу журмаар гїйцэтгэнэ. шугам хоолойн байгууламжийн туршилтыг явуулахад хєдєлмєр хамгаалал, аюулгїй ажиллагааны дїрмийг хатуу чанд мєрдєнє. 7.9. Шугам хоолойн бат бэх, бин битїї байдлыг шалгах урьдчилсан ба эцсийн шалгалтыг усны даралтаар шалгахад пїршит манометрээр хэмжих бєгєєд улсын стандарт жин хэмжїїрийн газраар шалгагдаж ломбодогдсон, хэмжилтийн нарийвчлалын ангилал нь 1,5-аас, их биеийн голч 160 мм-ээс багагїй, хэвийн даралтын хуваарь нь хэмжигдэж байгаа даралтын 4/3 орчим байх ГОСТ 8625-77-ийн байвал зохино. Шугам хоолойд шахсан ус ба шалгалтыг явуулах їед алдагдах усны хэмжээг хэмжихэд ГОСТ 6019-83-ын зохих журмаар шалгагдсан хїйтэн усны ус хэмжїїр буюу ус хэмжих савыг хэрэглэнэ. 7.10. Шугам хоолойг усаар дїїргэхдээ цагт 400 мм хїртэлх голчтой хоолойд 4-5, 400-600 мм голчтойд 6-10, 700-1000-д 10-15, 1100-аас дээшихэд 15-20 шоо метрээс багагїй эрчимтэй єгч байхаар бодно. Шугам хоолойг усаар дїїргэхдээ хуралдсан хийг хаалт, цоргоор бїрэн гаргасан байх ёстой. 7.11. Тїрэлттэй шугам хоолойн эцсийн усан шалгалтыг хийхэд газар шорооны ажлыг гїйцэтгэх норм дїрмийн дагуу шороогоор булсны дараа ба усаар дїїргэж дараах хэмжээнээс багагїй хугацаанд бариулсны дараа шалгаж эхлэхийг зєвшєєрнє. Їїнд: тємєр бетон хоолойг 72 цаг, їїнээс 12 цагт нь дотор тооцоот даралтад бариулах; шєрмєсєн чулуу цементэн хоолойг 24 цаг, їїнээс 12 цагт нь дотор тооцоот даралтад, ширмэн хоолойг 24 цаг /ган шугам хоолойг усаар дїїргэж бариулахгїй/ ; хэрэв шугам хоолойг шороогоор дарахаас ємнє усаар дїїргэвэл дээрх хугацааг буцааж дарсан їеэс эхлэн тооцно. 7.12. 1 км ба тїїнээс дээш урттай тїрэлттэй шугам хоолойн бин битїї байдлын урьдчилсан ба эцсийн усан 51

БНбД 3.05.04-90 шалгалтад бариулахад шалгагдаж байгаа хэсгийн усны зєвшєєрєгдєх алдагдал /9-р хїснэгтэд заасан хэмжээ/-нээс хэтрэхгїй бол уг шугам хоолой нь урьдчилсан ба эцсийн шалгалтыг даасанд тооцно. Хэрэв усны алдагдал нь /шахсан усны зарлага нь/ зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс давсан бол шугам хоолой нь шалгалтыг даагаагїйд тооцож усны алдаж байгаа далд согогуудыг илрїїлэх, арилгах арга хэмжээ авсны дараа шалгалтыг дахин хийнэ. Хїснэгт 9 1 км ба тїїнээс дээш урттай шугам хоолойн эцсийн шалгалтын їед алдагдах усны зєвшєєрєгдєх Хоолойн хэмжээ, л/мин дотор талын Шєрмєсєн Тємєр голч, мм Ган Ширэм чулуу бетон цемент 100 0,28 0,70 1,40 125 0,35 0,90 1,56 150 0,42 1,05 1,72 200 0,56 1,40 1,98 2,0 250 0,70 1,55 2,22 2,2 300 0,85 1,70 2,42 2,4 350 0,90 1,80 2,62 2,6 400 1,00 1,95 2,80 2,8 450 1,05 2,10 2,96 3,0 500 1,10 2,20 3,14 3,2 600 1,20 2,40 3,4 700 1,30 2,55 3,7 800 1,35 2,70 3,9 900 1,45 2,90 4,2 1000 1,50 3,00 4,4 1100 1,55 4,6 1200 1,65 4,8 1400 1,75 5,0 1600 1,85 5,2 1800 1,95 6,2 2000 2,10 6,9 Тайлбар: 1. Ширмэн хоолойн уулзварын холболтыг резин нягтруулагчаар хийсэн їед усны алдагдлын зєвшєєрєгдєх хэмжээг итгэлцїїр 0,7-оор їржинэ. 52

БНбД 3.05.04-90 2. Шалгагдаж байгаа хоолойн хэсгийн урт 1 км-аас бага байвал хїснэгтэд заасан усны алдагдлын хэмжээг уг хэсгийн уртаар їржинэ /Урт нь км-ээр илэрхийлсэн байна/. 1 км-ээс дээш їед усны алдагдлын хэмжээг 1 км-ийнхтэй адилаар авна. 7.13. Шугам хоолойн бат бэх, бин битїї байдлыг хийн аргаар шалгах шалгалтын даралтын хэмжээ нь: 0,5 МПа /5 кгх/см2/ 0,5 ороод, дотор тооцоот даралттай ган шугам хоолойн урьдчилсан ба эцсийн шалгалтыг 0,6 МПа /6 кгх/см2/ даралтаар; 0,5-1,6 МПа /5-16 кгх/см2/ дотор тооцоот даралттай ган шугам хоолойн урьдчилсан ба эцсийн шалгалтыг явуулахдаа дотор тооцоот даралт Pто-ыг коэффициент 1,15-аар їржїїлнэ. Ширэм, тємєр бетон, шєрмєсєн чулуу цементэн шугам хоолойн урьдчилсан шалгалтыг дотор тооцоот даралтаас нь хамааруулахгїйгээр 0,15 МПа /1,5 кгх/см2/, эцсийн шалгалтыг 0,6 МПа /6 кгх/см2/ даралтаар шалгана. 7.14. Хоолойд агаар шахсаны дараа шалгалтыг эхлэхийн ємнє хоолой доторх агаарын температур ба хєрсний температурыг тэгшитгэх ажлыг хийнэ. Хоолойн голчоос хамааран хийн шалгалтын їргэлжлэх хамгийн бага хугацааг /цаг/-аар їзїїлбэл: 300 мм хїртэл голчтой хоолойд – 2 300-аас 600 хїртлэхэд – 4 600-900 хїртлэхэд – 8 900-1200 хїртлэхэд – 16 1200-1400 хїртлэхэд – 24 1400-аас дээш – 32 7.15. Урьдчилсан хийн шалгалтыг явуулахдаа хоолойг шалгалтын даралтад 30 минутын туршид бариулах ёстой. Хоолойд хий шахаж шалгалтын даралтад бариулж байх хугацаанд агаар нэмж шахахыг зєвшєєрнє. 7.16. Гэмтэл согогийг илрїїлэх зорилгоор хоолойд їзлэг явуулахдаа даралтыг бууруулахыг зєвшєєрнє. Їїнд: ган хоолойд 0,3 МПа /3 кгх/см2/ хїртэл; ширэм тємєр бетон ба шєрмєсєн чулуу цементэн хоолойд 0,1 МПа /1 кгх/см2/ хїртэл; хоолойн уулзварыг савантай усаар арчих, їлээх чимээ ба бємбєлєг їїсэх, хий гарч байгаа зэргээр агаар алдаж байгаа газрыг олж тогтооно. 7.17. Хоолойд шахсан хийг бїрэн гаргаж даралтыг тэг болгосны дараа їзлэгээр илэрсэн гэмтэл, согогийг засч арилгана.

53

БНбД 3.05.04-90 Согог гэмтлийг зассаны дараа хоёр дахь шалгалтыг хийх хэрэгтэй. 7.18. Маш нарийн хянуур нямбай хийсэн їзлэг, шалгалтаар хоолойн уулзварын гагнаас, бїрэн бїтэн байдалд ямар нэгэн согог илрээгїй тїїнчилэн тулгуурт хєдєлгєєн, хэв гажилт їїсээгїй бол шугам хоолойн бат бэхийн урьдчилсан хийн шалгалтыг даасанд тооцно. 7.19. Шугам хоолойн бат бэх, бин битїї байдлыг хийн аргаар эцсийн шалгалтыг хийхэд дараах дарааллаар гїйцэтгэнэ. Їїнд: шугам хоолойн даралтыг 7.13-д заасан бат бэхийн шалгалтын даралт хїртэл нэмэгдїїлж 30 минутын турш бариулах; даралтыг 0,05 МПа /0,5 кгх/см2/ хїртэл бууруулаад энэ даралтад 24 цагийн турш бариулахад хоолойн бїрэн бїтэн байдалд ямар нэгэн согог байхгїй байх. Шугам хоолойг 0,05 МПа /0,5 кгх/см2/ даралтад бариулах хугацаа дууссаны дараа 0,03 МПа /0,3 кгх/см2/ хїргэж шугам хоолойн бин битїї байдлыг шалгахад эхэлсэн даралт Рэх, шалгалт эхэлсэн цагийг тэмдэглэнэ. Тїїнчилэн шалгалт эхэлсэн хугацаанд тохируулан барометрийн даралт Рбэх, мм мєнгєн усны баганыг тэмдэглэнэ. Шалгалтын їргэлжлэх хугацаа хїснэгт 10-д заасантай тохирч байх ёстой. Хїснэгт 10-д заасан хугацаа дуусмагц хоолойн эцсийн даралт Рэц, мм усны багана ба барометрийн даралт Рбэц мм мєнгєн усны баганыг хэмжих хэрэгтэй. Хоолой дахь даралтын уналтын хэмжээ Р мм усны баганыг дараах томъёогоор тодорхойлно. Р=Ї/Рэх-Рэц/ + 13,6/ Рбэх- Рбэц/ /I/ Манометрийн ажлын шингэнд ус хэрэглэсэн тохиолдолд Ї-1, керосин хэрэглэсэн тохиолдолд Ї=0,87 байна. Тайлбар: Зураг тєслийн байгууллагатай тохиролцсоны їндсэн дээр даралтын бууралтын їргэлжлэх хугацааг 1 цаг хїртлэхээс багагїй хугацаанд 2 удаа багасгаж болно. Энэ тохиолдолд даралтын уналтын хэмжээг багассан хэмжээгээр нь бууруулж авна.

54

БНбД 3.05.04-90

1200 1400

Шалгалтын їе дэх даралтын уналтын зєвшєєрєгдєх хэмжээ, мм ус. бага.

Шалгалтын їе дэх даралтын уналтын зєвшєєрєгдєх хэмжээ, мм ус. бага. Шалгалтын їргэлжлэх хугацаа

Шалгалтын їргэлжлэх хугацаа

1000

Шєрмєсєн чулуу цементэн ба тємєр бетон

Шалгалтын їе дэх даралтын уналтын зєвшєєрєгдєх хэмжээ, мм ус. бага.

100 125 150 200 250 300 350 400 450 500 600 700 800 900

ган

Шалгалтын їргэлжлэх хугацаа

Хоолойн дотор талын голч, мм

Хїснэгт 10 Шугам хоолой ширэм

0-30 0-30 1-00 1-00 1-00 2-00 2-00 2-00 4-00 4-00 4-00 6-00 6-00 6-00 1200 1200 1200

55 45 75 55 45 75 55 45 80 75 50 60 50 40

0-15 0-15 0-15 0-30 0-30 1-00 1-00 1-00 2-00 2-00 2-00 3-00 3-00 4-00

65 55 50 65 50 70 55 50 80 70 55 65 45 55

0-15 0-15 0-15 0-30 1-30 1-00 1-00 2-00 3-00 3-00 3-00 5-00 5-00 6-00

130 110 100 130 100 140 10 100 160 140 10 130 90 110

70

4-00

50

6-00

100

50

-

-

-

-

45

-

-

-

-

7.20. Шугам хоолойд хийн аргаар эцсийн шалгалтыг хийхэд хоолойд ямар нэгэн алдагдал, гэмтэл согог илрээгїй, даралтын уналт гараагїй, дээрх /I/ томъёогоор тодорхойлсон даралтын уналт нв хїснэгт 7-д зааснаас хэтрээгїй бол эцсийн шалгалтыг даасанд тооцно. Тїрэлттэй тємєр бетон хоолойн гадна норсон гадаргууд агаарын бємбєлєг їїссэн байж болно.

55

БНбД 3.05.04-90 ТЇРЭЛТГЇЙ ХООЛОЙГ ШАЛГАХ 7.21. Тїрэлтгїй хоолойн бин битїї байдлыг дор дурдсан аргуудыг аль нэгээр хоёр дахиа шалгана /шороогоор дарахаас ємнє урьдчилсан, шороогоор дарсны дараа эцсийн шалгалтыг хийнэ/. Їїнд: Нэгдїгээрт, хуурай хєрс тїїнчилэн устай хєрсєнд тавигдсан хоолойн дээд талын худганд хєрсний усны тєвшин хоолойн нуруунаас дээш худгийн ам хїртэлх зайн хагастай тэнцїї буюу тїїнээс єндєр тєвшинтэй їед хоолойн шїїрэлтийг тодорхойлох арга; Хоёрдугаарт, хєрсний усны тєвшин хоолойн нуруунаас худгийн ам хїртэлх зайн хагасаас бага гїнд орших тохиолдолд гаднаас хоолойд нэвчиж орох усны хэмжээг тодорхойлох арга байна. Шугам хоолойг турших аргыг зураг тєслєєр тогтоож єгнє. 7.22. Дотор талдаа ус тусгаарлагчтай тїрэлтгїй хоолойн худгаас усны гоожилтыг тодорхойлох замаар тїїний бин битїї байдлыг шалгана. Харин гадна талдаа ус тусгаарлагчтай худгуудад гаднаас орох усыг тодорхойлох замаар бин битїї байдлыг шалгана. Худгуудыг 7.21-ийн дагуу хоолойн хамтад буюу тусад нь гоожилт ба гаднаас орж байгаа усны хэмжээг тодорхойлж шалгана. Гадна дотор талдаа ус тусгаарлагчгїй худгуудад тїїний бин битїї байдлыг тодорхойлох шалгалтыг хийхгїй. 7.23. Тїрэлтгїй хоолойн бин битїї байдлыг хоёр худгийн хооронд хэсэг хэсгээр шалгах хэрэгтэй. Тїрэлтгїй шугам хоолой шалгахад хэрэглэх усыг зєєж авчрах бэрхшээлтэй тохиолдолд нийт уртааш нь 5 км хїртэлх шугам хоолойд хоёроос гурван хэсэг, 5 км-ээс дээших урттайд тїїний нийт уртын 30%-иас багагїй хэд хэдэн хэсгээр захиалагчийн зааснаар сонгон авч шалгалт хийхийг зєвшєєрнє. Хэрэв сонгож авсан хэсгийг шалгасан шалгалтын їр дїн хангалтгїй бол хоолойн бїх хэсгийг шалгах хэрэгтэй. 7.24. Хоолойн гадагш шїїрэлтийг тодорхойлж урьдчилсан шалгалтыг явуулахдаа хоолой дахь гидростатик даралтыг тогтмол байлгах зорилгоор хоолойн дээд уэгт суурилуулсан босоо хоолой буюу дээд талын худгийг усаар дїїргэнэ. Хоолойн дээд талын цэг дэх гидростатик даралтын хэмжээг босоо хоолой, худаг доторхи хоолойн нуруу буюу хєрсний усны тєвшингээс дээш нэмэгдсэн усны тєвшин нь хоолойн нуруунаас дээш байх ёстой. 56

БНбД 3.05.04-90 Гидростатик даралтын хэмжээ нь хоолойн тавилтын гїнээс багагїй байх ёстой. Гїнийг шалгаж байгаа хэсэг бїрийн дээд талын худаг доторхи хоолойн нуруу хїртэл авна. Шалгах їед хоолой дахь гидростатик даралтын хэмжээг ажлын баримт бичигт заасан байх ёстой. Тїрэлтгїй бетон, тємєр бетон ба вааран яндангаар хийсэн шугам хоолойд гидростатик даралтын хэмжээ нь 0,04 МПа /0,4 кгх/см2/-тай тэнцїїгээр авна. 7.25. Шугам хоолойг буцааж дараагїй байхад тїїний бин битїї байдлын урьдчилсан шалгалтыг 30 минутын турш бариулна. Худаг буюу босоо хоолойд нэмэгдсэн усны бариулах шаардлагатай туршилтын даралтын хэмжээнд усны тєвшин 20 см-ээс их буусан байж болохгїй. Хэрэв шугам хоолой, худагт їзлэг хийх їед мэдэгдэхїйц усны шїїрэлт илрээгїй, хоолойн хєлрєлтєєс їїссэн дуслууд хоорондоо нийлж урсахгїй, хєлєрсєн газрын хэмжээ хоолойн шалгагдаж байгаа хэсгийн 5%-иас ихгїй байгаа онцгой биш тохиолдолд эдгээр нь зєвшєєрєгдєнє. Онцгой нєхцєлд хоолойн уулзварын нягтыг сайжруулах тусгай арга хэмжээг зураг тєсєлд заавал тусгах ёстой. 7.26. Дотор талдаа ус тусгаарлагчтай буюу зураг тєслєєр ханыг ус нэвтрїїлэхгїйгээр хийсэн худаг, тємєр бетон, хоолойг усаар дїїргэж 72 цаг, бусад материалаар хийсэн шугам хоолой, худгийг 24 цаг бариулсны дараа тїїний бин битїї байдлыг шалгах эцсийн шалгалтыг хийж эхлэх хэрэгтэй. 7.27. Шугам хоолойг булсны дараа тїїний бин битїї байдлыг шалгах эцсийн шалгалтыг дараах аргаар хийнэ. Їїнд: Нэгдїгээрт, шалгалтын хугацааны туршид 7.24-д заасан усны тєвшин хїртэл босоо хоолой ба худагт нэмсэн усны эзлэхїїнээр шїїрэлтийн хэмжээг дээд талын худагт тодорхойлох байх ёстой. Шалгалтын їргэлжлэх хугацаа 30 минутаас багагїй байна. Энэ їед босоо хоолой, худагт усны тєвшингийн доошлолт 20 см-ээс ихгїй байх ёстой. Хоёрдугаарт, худаг, хоолой нягтыг шалган гаднаас орж байгаа усны хэмжээг гаргахдаа хоолойн хамгийн нам цэгт тавигдсан худагт гаднаас орж байгаа усны зардлыг эзэлхїїний аргаар буюу ус халиагчийн тусламжаар хэмжиж гїйцэтгэнэ /хєрсний ус шугам хоолойд орж байгаа эзэлхїїнээр хамгийн доод худагт хэмжиж тодорхойлно/. Эцслийн шалгалтаар дээрх хоёр аргаар тодорхойлогдсон шїїрэлтээс гарсан ус, хоолойд гаднаас орсон усны 57

БНбД 3.05.04-90 зєвшєєрєгдєх хэмжээ нь хїснэгт 11-д заас хэмжээнээс ихгїй байвал шугам хоолойг эцсийн шалгалтыг даасанд тооцно. Шалгасан тухай хавсралт 4-ын дагуу акт бичнэ.

Шугам хоолойн жишмэл голч, мм

Хїснэгт 11 10 м уртааш шугам хоолойн шалгалтын 30 минутын хугацаанд гаднаас орох ба дотроос шїїрэх усны зєвшєєрєгдєх хэмжээ, литрээр Шєрмєсєн Тємєр бетон Вааран чулуу цементэн ба бетон хоолой хоолой 1,0 1,0 0,3 1,4 1,4 0,5 4,2 2,4 1,4 5,0 3,0 5,4 3,6 1,8 6,2 4,0 6,7 4,2 2,2 4,4 7,5 4,6 4,8 8,3 5,0 -

100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 Тайлбар: 1. Туршилтын їргэлжлэх хугацааг 30 минутаас дээш єсгєх їед хоолойгоос гадагї шїїрэх /хоолойд орох/ усны зєвшєєрєгдєх хэмжээг єсгєсєн хугацаатай шууд хамааралтай єсгєж авна. 2. 600 мм-ээс их голчтой тємєр бетон хоолойн шїїрэлт ба гаднаас нэвчиж орсон усны зєвшєєрєгдєх хэмжээ q=0,83 /Д+4/л,/2 /10 м урт шугам хоолойн 30 минутын хугацаанд шалгахад/ томъёогоор тодорхойлно. Д – шугам хоолойн дотор талын голч, мм-ээр 3. Тємєр бетон хоолойн уулзварыг резин нягтруулагчаар нягтруулсан бол шїїрэх /орох/ нормыг итгэлцїїр 0,7оор їржїїлнэ. 4. Худгийн хана, ёроолоор шїїрэх /орох/ усны зєвшєєрєгдєх хэмжээг тїїний 1 м гїнд, худгийн дотор талын голчтой тэнцїї талбайгаар 1 м урт хоолойн шїїрэх ба гаднаас оррх усны зєвшєєрєгдєх хэмжээтэй адилаар бодож авна. 5. Угсармал тємєр бетон элемент, гулдмайгаар хийсэн шугам хоолой, байгууламжаас шїїрэх /орох/ усны зєвшєєрєгдєх хэмжээг тїїний хєндлєн огтлолын 58

БНбД 3.05.04-90 талбайтай адил хэмжээтэй /голчтой/ тємєр бетон хоолойн адилаар авна. 7.28. Борооны ус урсгуурын шугам хоолойн бин битїї байдлыг шалгах урьдчилсан ба эцсийн шалгалтыг зуагт єєр шаардлагаар заагаагїй бол энэхїї бїлгийн дагуу гїйцэтгэнэ. 7.29. Зураг тєслийн зориулалтаар 0,05 МПа /5 м ус. бага./ даралтад тогтмол буюу їе їе ажиллах ба гадна, дотор талдаа ус їл нэвтрїїлэх тусгай єнгєлгєєтэй 1600 мм-ээс дээш голчтой бурзантай, боолтон бугуйвчин холболттой /фальцэн/ ба гєлгєр тєгсгєлтэй тємєр бетон шугам хоолойг зурагт заасан даралтаар усан шалгалт хийнэ. БАГТААМЖИТ БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙГ ШАЛГАХ 7.30. Багтаамжит барилга байгууламжийн ус їл нэвтрїїлэх чанар /бин битїї байдал/-ыг усаар шалгахдаа барилга угсралтын бїх ажил дуусч бетон бат бэхийн бэхжилтийг зураг тєсєлд заасан хэмжээнд хїргэж угааж цэвэрлэсний дараа гїйцэтгэнэ. Багтаамжит байгууламжийн ус тусгаарлалт, шороогоор хучих ажлыг зураг тєсєлд єєр шаардлагаар хийхийг заагаагїй бол гагцхїї усаар шалгасны дараа хийж гїйцэтгэнэ. 7.31. Багтаамжит байгууламжид усан шалгалтыг явуулахын ємнє усаар дїїргэхдээ хоёр їе шатаар гїйцэтгэнэ. Нэгдїгээрт, ёроолын нягтыг шалгахын тулд 1 м єндєрт ус хийж 1 хоногийн турш байлгана. Хоёрдугаарт, зураг тєслийн тєвшин хїртэл усаар дїїргэнэ. Багтаамжит байгууламжийг зураг тєслийн тєвшин хїртэл усаар дїїргэж гурваас доошгїй хоног бариулна. 7.32. Хана ба ёроолын норсон гадаргуугийн 1 м2 талбайгаас хоногт алдагдах усны хэмжээ нь 3 литрээс хэтрэхгїй, ханаар ус нэврэлт ажиглагдаагїй, уулзваруудаар ус орсон шинж тэмдэг илрээгїй, тїїнчилэн буурь хєрс нороогїй байвал ус хадгалах резервуар ба бусад багтаамжит барилга байгууламжийг шалгалт даасанд тооцно. Усаар дїїргэсэн багтаамжит барилга байгууламжийг шалгах їед тїїний гадна талын гадаргууд зєвхєн бараантах тєдий хэсэгхэн газарт бага зэрэг хєлрєхийг зєвшєєрнє. Дээд тал нь задгай багтаамжит барилга байгууламжийг ус їл нэвтрїїлэх нягтыг шалгахдаа усны гадаргуугаас ууршиж байгаа алдагдлыг нэмж бодолцох ёстой. 7.33. Багтаамжит барилга байгууламжийн ханыг даган ус шїїрч урсах, шїїрч нэвчих, буурь хєрс норсон байдал илэрвэл 59

БНбД 3.05.04-90 усны алдагдал норм хэмжээнээс хэтрээгїй байлаа ч гэсэн ус байгууламж нь шалгалтыг даагаагїйд тооцно. Энэ тохиолдолд барилга байгууламжаас алдагдсан усыг хэмжсэний дараа усаар дїїргэж засварлагдвал зохих газрыг тэмдэглэсэн байх ёстой. Илэрсэн гэмтэл, согогийг зассаны дараа уг барилга байгууламжид хоёр дахь шалгалтыг явуулна. 7.34. Идэмхий шингэн хадгалахад зориулагдсан резервуар тїїнчилэн барилга дотор бие дааж байрласан багтаамжит сав /шїїлтїїр угаах, химийн реагентын сав гэх мэт/-д усны шїїрэлт, гоожилт байж болохгїй. Шалгалтыг зэврэлтээс хамгаалсан тусгаарлалтыг хийхээс ємнє гїйцэтгэнэ. 7.35. Тїрэлттэй шїїлтїїрийн суваг, угсармал ба цутгамал тємєр бетон контактан цэвэршїїлэгчийг /контактный осветлитель/ ажлын баримт бичигт заасан тооцоот даралтаар усан шалгалтаар шалгана. 7.36. Тїрэлттэй шїїлтїїрийн суваг, контактан цэвэршїїлэгчийг шалгалтын даралтад 10 минутын туршид бариулахад шїїлтїїрийн хажуугийн хана ба сувгийн дээгїїр усны шїїрэлт илрээгїй, шалгалтын даралтын бууралтын хэмжээ 0,002 МПа /0,02 кгх/см2/-аас ихгїй байвал усан шалгалтыг даасанд тооцно. 7.37. Ус тїгээх градирений резервуарыг усаар шалгахад тїїний ханын дотор гадаргууд бараантах буюу хэсэгхэн газарт хєлрєлт їїссэн байж болохгїй. 7.38. Ундааны усны резервуар, тунгаагч ба бусад багтаамжит байгууламжийн хучилтыг хийсний дараа 7.30-7.33-ын шаардлагын дагуу тїїний ус їл нэвтрїїлэх чанарыг усаар туршиж шалгана. Ундааны усны резервуарыг ус тусгаарлалт хийж шороогоор булахаас ємнє вакуум ба илїїдэл даралтын нэмэлт шалгалтыг 0,0008 МПа /80 мм ус.бага/ хэмжээний нэмэгдэл агаарын даралт ба вакуумметрийн даралтаар 30 минутын туршид бариулахад вакуумметрийн ба илїїдэл даралтын бууралтын хэмжээ 0,0002 /20 мм ус.бага/-аас ихгїй байвал /хэрэв зураг тєсєлд єєр шаардлагаар заагаагїй бол/ шалгалтыг давсанд тооцно. 7.39. Матентенк /цилиндр хэсэг/-ийг 7.30-7.33-ын шаардлагын дагуу усаар шалгах, харин хучилт, хийн тємєр хавлаг /тємєр колпак – хий хураагч/-ийн хий їл нэвтрїїлэх чанарыг хийн аргаар 0,005 МПа /500 мм ус.бага/ даралтаар шалгана. Матентенкийг шалгалтын даралтад 24 цагаас багагїй хугацаанд бариулна. Хэрэв ямар нэгэн согог илэрвэл тїїнийг арилгаж нэмэлт 8 цагийн туршид даралтын уналтыг шалгана. 8 60

БНбД 3.05.04-90 цагийн туршид даралтын бууралт 0,001 МПа /100 мм ус.бага/-аас ихгїй бол матентенкийн бин битїї байдал нь шалгалтыг даасанд тооцно. 7.40. Шїїлтїїрийн шїїрїїлэх хуваарилах системийн хавхлагийг шїї лтїїрийг ачаалахаас ємнє тэдгээрийг тєхєєрємжилсний дараа 5-8 м /см2/-ийн эрчимтэйгээр ус єгєх ба 20 л /см2/ эрчимтэйгээр агаарыг 8-10 минутаар єгєх замаар гурав дахин давтаж туршина. Тэгэхэд хавхлагт согог илэрвэл солино. 7.41. Ахуй-ундааны хэрэгцээний зориулалттай шугам хоолой, багтаамжит барилга байгууламжийг ашиглалтад єгєхийн ємнє эрїїл ахуй, ариун цэврийн дїрмийн шаардлагын дагуу угааж, ариутгал хими, нян судлалын шинжилгээг хийлгэсэн байх ёстой. Їїнийг эрїїл ахуй, халдвар, нян судлалын улсын албын хяналтад хийж гїйцэтгэнэ. 7.42. Ахуй-ундааны усан хангамжийн шугам хоолой ба барилга байгууламжийн угаалга, ариутгалыг барьсан барилга угсралтын байгууллага нь захиалагч, ашиглагч байгууллагын тєлєєлєгчдийг оролцуулан эрїїл ахуй, халдвар, нян судлалын албын тєлєєлєгчийн хяналтад гїйцэтгэнэ. Угаалга, ариутгал явуулах журмыг хавсралт 5-д заасан болно. 7.43. Ахуй-ундааны усан хангамжийн байгууламж ба шугам хоолойг ариутгаж угаасан їр дїнгийн тухай хавсралт 6-ийн маягтаар азт бичнэ. Багтаамжит байгууламжийг туршиж шалгасан їр дїнгийн тухай албан ёсны акт їйлдэж барилгын гїйцэтгэгч, ашиглагч байгууллагын тєлєєлєгчид гарын їсэг зурсан байна. УСАН ХАНГАМЖ, БОХИР УС ТАТУУРГЫН ТЇРЭЛТТЭЙ ШУГАМ ХООЛОЙ, БАЙГУУЛАМЖИЙГ БАЙГАЛИЙН ОНЦГОЙ НЄХЦЄЛД ШАЛГАЖ ТУРШИХ НЭМЭЛТ ШААРДЛАГА 7.44. Сууллтай хєрсєнд хийгдсэн гадна талын шугам хоолой, барилга байгууламжийг шалгахад дараах шаардлагыг биелїїлсэн байх ёстой. Їїнд: їйлдвэрийн район, хїн ам суурьшсан суурийнгийн гадна тавигдсан тїрэлттэй хоолойг 500 метрээс ихгїй урттай хэсэг хэсгээр шахах хэрэгтэй. харин їйлдвэрийн район, хїн ам суурьшсан суурин дундуур тавигдсан хоолойн шалгагдах хэсгийн уртыг орон нутгийн нєхцєлд тохируулан тогтоох боловч 300 метрээс ихгїй байх ёстой.

61

БНбД 3.05.04-90 7.45. Багтаамжит барилга байгууламжийг усаар дїїргэж 5аас доошгїй хоносны дараа тїїний ус їл нэвтрїїлэх чанарыг шалгана. Энэ їед хана ёроолоор хоногт алдагдах усны хэмжээ 1 м2 норсон гадаргууд 2 литрээс ихгїй байна. Шалгалтын їед хялбар засагдахгїй усны гоожилт, гэмтэл согог илэрвэл барилга байгууламжаас усыг бїрэн юїлж гагцхїї засварласны дараа хоёр дахь шалгалтыг хийх хэрэгтэй. 7.46. Мєнх цэвдэг хєрстэй районд барьсан шугам хоолой ба багтаамжит байгууламжийг усаар туршиж шалгахдаа /хэрэв зураг тєслєєр єєр нєхцєлд туршилт явуулахыг заагаагїй бол/ гадна агаарын температур 00С-аас багагїй їед хийж гїйцэтгэнэ. 8.

ШУГАМ ХООЛОЙ, ТЇЇНИЙ БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙГ АШИГЛАЛТАД ХЇЛЭЭЛГЭН ЄГЄХ Усан хангамж, бохир ус татуургын шугам хоолой, барилга байгууламж

8.1. Усан хангамж, бохир ус татуургын шугам хоолой тїїний барилга байгууламжийг ашиглалтад хїлээлгэн єгєхдєє барилга байгууламжийг ашиглалтад хїлээлцїїлэх дїрэм, барилгын ерєнхий болон тусгай ажлын талаарх ба энэхїї бїлгийн шаардлагын дагуу улсын ба ажлын комисс хїлээж авна. 8.2. Захиалагч, гїйцэтгэгчийн хооронд хїлээлцїїлэх болон далд ажлын актад дараах зїйл орно. Їїнд: Газар доорх хоолойн суурийн ажил, хоолойн тулгуур бэхэлгээ, усан хангамж, бохир ус татуургын шугам хоолой нь газар доорх бусад шугам сїлжээтэй огтлолцсон хэсэг: барилга байгууламжийн буурь суурь, хоолойг зэврэлтээс хамгаалсан тусгаарлалт болон дулаан тусгаарлалт тїїнчилэн барилга байгууламжийн ус тусгаарлалт, шїїрїїлийн хийц, байгуулалт, газар доорх шугам хоолойн /їл нэвтрэх суваг, гэрэвч хамгаалалт гэх мэт/ хийц; хоолой ба барилга байгууламжийг цэвэрлэсэн ба ариутгасан ажил. 8.3. Тїрэлттэй хоолойг хїлээж авахад 8.2-т заасны дагуу далдлагдсан ажлыг хїлээж авсан акт, хоолой, тэгшитгїїр, гидравлик цохилтоос хамгаалсан тулгуур, бэхэлгээ зангилаа, худаг болон їзлэг хийх бололцоотой барилга байгууламжийн бїх хэсгїїдэд гадна талын їзлэг хийнэ. Хоолойн дагуугийн зїсэлтийг багажийн тусламжтай шалгах бєгєєд агаар чєлєєтэй зайлуулагдах боломж бїрдсэн болон хоолойн бїх цэгээс ус бїрэн юїлэгдэх эсэхийг зураг тєслийн дагуу шалгана. Хоолойн бат бэх, бин битїї байдлыг 62

БНбД 3.05.04-90 шалгаж хїлээн авсан акт, ахуй-ундааны хэрэгцээний ус дамжуулах хоолойг угааж ариутгасан ажлыг хїлээж авсан акт, хийгдсэн ажил зураг тєсєлтэйгээ тохирч байгаа эсэхийг шалгах, хоолойн трассыг газар ухахаас ємнє байсан байдалд нь засч тэгшилсэн байна. 8.4. Тїрэлтгїй хоолой, цуглуулагчийг /коллектор/, хїлээж авахад 8.2-т заагдсаны дагуу далдлагдсан ажлыг хїлээн авах; гадна талын їзлэг хийх; зурагт заасны дагуу шугамын эгц шулуун байдлыг шалгах, худгийн ховилын тєвшинг багажийн тусламжаар шалгах, худгийн ховилын тєвшин зураг тєсєлд зааснаас ±5 ммээс хэтрэх ёсгїй. Хоолойн бин битїї байдлыг магадласан азтыг шалгана. 8.5. Шуудууг шороогоор буцааж дарах ба зураг тєсєлд заасан эрэг бэхлэх ажил хийгдэж дууссаны дараа усан доогуур тавигдсан гарцыг хїлээж авах ажлыг хийж гїйцэтгэнэ. 8.6. Голын эрэг тїїний голдиролын дагуух бїх ажлыг дуусгаж тїр зуурын бэхэлгээний тєхєєрємжийг задлаж авсны дараа ус тїгээх барилга байгууламжийг хїлээн авна. Ашиглалтад хїлээж авах їед голын ус буюу хєрсний усны тєвшингээс доош байрласан барилга байгууламжийн хоорондоо нийлсэн бїх хэсгїїдийн уулзвар, хаалт, хашилт, далан, шороо овоолж хийсэн талбайн нягтруулалт зэргийг шалгана. 8.7. Гїний худаг /цооног/-ийг хїлээж авахдаа єрємдєх ажлын явцад хийсэн хєрсний бїтэц дээж, техникийн баримт бичиг, паспортын хамтаар авна. 8.8. Паспортад дараах зїйл бичигдсэн байх ёстой. Їїнд: єрємдєгдсєн районд цооногийн байрлалын солбицол; цооногийн амны їнэмлэхїй тєвшин; усны бїтээмж, цооногийн зориулалт ба тїїнд тавигдах онцгой шаардлага, цооногийг єрємдєхєд дайралдсан хєрсний давхаргын ерєнхий геологи, їе давхарга зїй /отратиграфик/, чулуулгийн шинж чанар /литолог/-ын тодорхойлолтууд; єрємдлєгийн їед хийсэн геологийн туршилтын тодорхойлолт; цооногийг єрємдсєн ажлын технологи, тїїний хийц бїтээц; єрємдлєгийн арга; суурь машины тєрєл; каротажны диаграммын тодорхойлолт тїїнчилэн шїїлтїїр; цементжїїлэлт хийсэн байдал жийрэг /сальник/-ийн тєрєл, огтолж гаргасан нїх, гэрэвч хоолойг сугалах болон їйлдвэрлэлийн ус шахалтын талаар дэлгэрэнгїй тодорхойлолт; зураг тєсєлд заасан хамгийн их хэмжээний ус авах бололцоо; усны тєвшингийн доошлолтын тухай дїгнэлт ба байнгын ашиглалтад ажиллах насосны тоног тєхєєрємжийн талаарх зєвлємж.

63

БНбД 3.05.04-90 8.9. Цооногийн паспортад инженер геологич ба ажил гїйцэтгэсэн техникчийн гарын їсэг бїхий дараах баримт бичгийг хавсаргана. Їїнд: эрїїл ахуй, халдвар нян судлалын улсын албаны дїгэнлт бїхий усны хими, нян судлалын шинжилгээний їр дїнгийн тухай єгєгдлїїд; хяналтын ус шавхалтын журнал, цементжїїлэлт хийсэн, баганад нїх гаргасан ба цооногт торпед тавьсан тухай акт. 8.10. Насосны станцыг хїлээж авах їед барилгын хийц бїтээцэд гарах /зураг тєсєлд зааснаас/ алдаа нь: насосны суурийн їндсэн хэмжээнд 30 мм, насосны суурийн дотор талын хавтгайн хонхор, гїдгэрийн хэмжээнд 20 мм, сувгийн єргєнд 10 мм, суваг, резервуарын хучилт, ёроолын тэмдэгт 10 мм, насосны анкер боолт бэхлэх зорилгоор тїїний сууринд гаргасан нїхний тэнхлэг 10 мм, гадаргуугийн дээд талын тэмдэгт /насосны суурийг тэгшлэх їе хїртэл/ 5 мм. 8.11. Усны чанарыг сайжруулахад зориулагдсан барилга байгууламжийг хїлээж авахдаа барилга байгууламжийн ашиглалтын їед усыг халиаж юїлж байх ёстой. Ханын ирмэг, усны урсгалыг чиглїїлэгч хамар хана ба бусад хэсгийн эгц, хэвтээ байдал; нэг зэрэг ажиллаж байгаа тоног тєхєєрємж буюу агрегатын аль нэг тасалгаанп ус оруулах богино хоолой, фтуцер, юїлїїр, цонх ба бусад элементїїдийг зєв суурилуулсан эсэхийг шалгана. 8.12. Шїїлтїїрийн их биеийг шїїрїїл /пренаж/-ийн систем ба хаалтыг хамтад нь хїлээж авах, шїїрїїлэгч материалтай нийлж байгаа шїїлтїїрийн ханын дотор талд гадаргуугийн хучилт нь торрет шавардлагаар /зуурмагийг хїчтэй даралтаар шїршиж шавардах/ хийгдсэн байх ёстой. Арматур ил гарсан ба гадаргууд хонхор байж болохгїй. Цементэн шавардлага дээр тогшиж їзэхэд хана, шавардлагын хооронд хєндий зай байх ёсгїй. Шїїлтїїрийн хананд суулгасан ус оруулах, ус зайлуулах хоолойн богино хоолойг тємєр бетон хананд сайтар чигжсэн байх ёстой. 8.13. Шїїрїїлийн системийг хїлээж авахдаа тїїний голч, нїхний тоо, тэдгээрийн байрлал зураг тєсєлтэй тохирч байгаа эсэх, тїїнчилэн шїїрїїлийн хоолойн эгц хэвтээ байдал, нїхний эгнээ ба эд анги, хоолойн бэхэлгээ найдвартай эсэхийг шалгана. 8.14. Хуваарилах системийн нїх цэвэр эсэх, угаалгын ховилын ирмэгийн эгц хэвтээ байдал, шїїлтїїрийн их бие, шугам хоолойн ус їл нэвтрїїлэх чанарыг усаар дїїргэж шалгана. 8.15. Шїїрїїлэгч материалыг ачаалсны дараа шїїлтїїрийг хїлээж авах ажлыг гїйцэтгэх ба усны жигд тархалтаар суурилуулсан шїїрїїлэгч їеийн гадаргуугийн эгц 64

БНбД 3.05.04-90 хэвтээ байдлыг шалгана. Шїїлтїїрийг шалгасны дараа зураг тєсєлд заасны даргуу хамгийн их эрчимтэй угаалгыг хийнэ. 8.16. Бохир ус татуургын цэвэрлэх байгууламж тїїний технологийн тоног тєхєєрємжийг хїлээж авах явцад хїлээж авах комисс дараах зїйлийг шалгана. Їїнд: механик цэвэрлэгээний сараалж суурилалтын налуугийн єнцєг; сараалжийн ємнєх ба дараах ховилын /сувгийн/ ёроолын тєвшин /уналт/; сараалжийн угсралт зєв эсэх; механикжсан сараалжийн дамжлагын ажиллагаа найдвартай эсэх; хэвтээ элс баригчийн ёроол ба ус халиагчийн босго хоёрын хоорондох уналтын тєвшин тїїнчилэн ус халиагчийн єргєн, гидроэлеваторын угсралт зєв эсэх; элсний каморын эзэлхїїн; анхны ба хоёрдогч тунгаагчийн ус халиагчийн тєвшин болон эгц хэвтээ байдал, ёроолын тєвшин ба налуу; хїлээн авах нїхний /приямок/ ханын наоуугийн єнцєг, лаг хамагч хусуурын їндсэн зангилгааны угсралт зєв эсэх; эргэлдэгч тавцан /платформ/-д хамагч хусуурын далавчийг дїїжилсэн татуургын хийц бїтээц, тїїнчилэн тунгаагчийн тєвийн хїлээн авах нїхэнд тунадасыг хамж цуглуулахад зориулагдсан татангын тавцанд дїїжлэгдсэн дїїжлїїрийн бат бэх, зам тємрийн тавилт зєв эсэх; лаг сорогч, лаг хїлээн авах хоолойн їндсэн зангилааны угсралт зєв эсэх; татангын гїїрэнд хоолойг бэхэлсэн дїїжингийн систем, тєвийн тулгуур, дамжлагын тэргэнцэр ба тунгаагчийн ирмэг дээр тавьсан зам тємєр зєв хийгдсэн эсэх; биошїїлтїїрийг ачаалах материалын чанар, тїїний ширхэглэл /фракц/-ийн бїтэц ба їеийн єндєр, ачааллын гадаргуу, ус шїршигчийн толгой ба бусад ус хуваарилах тєхєєрємж, доозлогч гангийн ёроол ба дээд талын ирмэг, сифоны ёроолын тєвшин, цуглуулагч ба зайлуулах ховилын налуу, хоолой болон агаар дамжуулах хоолойн угсралт зєв эсэх, бохир ус, идэвхтэй лаг урсгаж авчрах ба зайлуулах хоолой, пэротенкийн ховил, сувгийн налуу ба тєвшин агаар їлээх суваг, ёроолын тєвшин цементэн зуурмаг дээр суулгасан агаар їлээх ялтсын бат бэх болон тїїний агаар хий їл нэвтрїїлэх бин битїї байдал, эдгээр тєхєєрємжид зураг тєслєєр тавигдсан бїх шаардлага биелдэгдсэн эсэх, шїїрїїлэх усжуулах талбайн гадаргуугийн тєвшин, усын урсгаж авчрах суваг, хуваарилагч суваг ба усжуулагч картын тэмдэгт ба налуу, шїїрїїлийн хоолойн тєвшин зєв эсэх, доозлогч камер, метантенк болон зураг тєсєлд тусгагдсан бусад хэмжигч тєхєєрємжийн овор хэмжээ ба эзэлхїїн, механик холигч буюу бусад холигч тєхєєрємж /лагийн эргэлтийн насос, гипроэлеватор, уурын эжектор г.м/-ийн угсралт зєв эсэх, эсэлдэлтийн явцад їїссэн хий чєлєєтэй гарч байх бололцоогоор метантенкийн хїзїївч болон хий дамжуулах 65

БНбД 3.05.04-90 хоолойг хангасан эсэх, исэлдэгч тунадасны температурыг хэмжихэд зориулагдсан хяналт, хэмжилтийн багаж байгаа эсэх, хий, халуун ус, уурын зардал хэмжигчийн суурилалт зєв эсэх, салхивчийн тєхєєрємжийн байдал, матентенкийн ус їл нэвтрїїлэх чанар, зураг тєсєлд заасан бїх арга хэмжээ техник аюулгїйн шаардлагын дагуу хийгдсэн эсэх, лагийн талбай руу тунадас єгєх ховил, лагийн талбайн шїїрїїлийн сїлжээний хоолойн налуу, шїїрїїлийн сувгийг дарсан хайрга, буталсан чулууны том жижиг /крупность/, хїрдэн /барабанин/, вакуум шїїлтїїрийн шїїрїїлэгч материалын тасралтгїй дахин тєлжилтийн /регенерагийн/ систем саадгїй ажиллаж байгаа эсэх, ажлын вакуумын хэмжээ, хїрдний эргэлтийн хурд, шахалттай агаараар шїїрїїлэгч нэхмэл дээр тунасан зїйлийг їлээх їлээлт, тунадасыг усгїй болгох, халууны илчээр хатаах тєхєєрємжийн ажиллагаа саадгїй байх эсэх, мєн шїїгч эргэлдїїрийн эргэх зєєлтїїр /центрифугийн шнек/, эргэлдїїрийг /ротор/ хооронд нь нийлїїлж угсрах системийн угсралт зєх эсэх, тїїнчилэн тєхєєрємжийн ажиллагааны їед цахилгаан хєдєлгїїр автоматаар салгагдаж байгаа эсэх, шїїгч эргэлдїїрт тунадас урсган авчирч байгаа болон зайлуулах хоолойн голч ба налуу, хїрдний хатаагч дээр хїрдний суурилалтын налуугийн єнцєг, хїрдний эргэлтийн хурдыг єгєгдсєн хязгаарын дотор єєрчлєх болоцоо бїхий тїїний дамжлагын угсралт зєв эсэх, хїрдний дотор талын гинжни дїїжин бэхэлгээ зєв эсэх; хлор дамжуулах хоолой, хлоржуулагч тєхєєрємжийн арматурын хий, агаар нэвтрїїлэхгїй бин битїї байдал найдвартай эсэх, технологийн тоног тєхєєрємж /ууршуулагч, хлоржуулагч, жин хэмжигч г.м/-ийн угсралт зєв эсэх, технологийн тєхєєрємж бїрэн бїтэн ажиллагаатай эсэхийг батлан харуулсан баримт бичиг, тєвшин нь тохирч байгаа эсэх, агаар сэлгэгчийн хэвийн ажиллагааг хангах нєхцєл бїрдсэн эсэхийг нэг бїрчлэн шалгана. 8.17. Янз бїрийн зориулалттай хоолойг угсарсан нэвтрэх /хїн чєлєєтэй явах/ хонгилыг ашиглалтад хїлээж авахдаа хонгил болон тїїнд угсрагдсан хоолойг тус тусад нь хїлээж авна. 8.18. Онцгой нєхцєлд барьж байгуулсан гадна шугам хоолой, барилга байгууламжийг ашиглалтад хїлээж авах ажлыг зураг тєсєлд заасан тусгай заалт ба энэхїї бїлгийн шаардлагын дагуу гїйцэтгэнэ. 8.19. Суулттай хєрсєнд барьсан газар доорх бїтээц, тэгшилж овоолсон шороог зєвхєн барилга байгууламжаас гадаргуугийн ус зайлуулах арга хэмжээ авч шуудуу ба суурийн нїхийг шороогоор буцааж дарсны дараа хїлээж авна.

66

БНбД 3.05.04-90 8.20. Суулттай хєрсєнд гол шугамтай ус тїгээгїїрийн тїр шугамыг холбосон ба дараа нь тїїнийг задлаж авсан ажлыг хїлээж авсан акт бичиж уг актад тїр шугамын гол шугамтай холбосон газрыг харуулсан дэвсгэр зургийг хавсаргана. 8.21. Мєнх цэвдэг хєрстэй районд тавигдсан гадна шугам хоолойг ашиглалтад хїлээж авах їед барилгын гїйцэтгэгч байгууллагаас ашиглагч, захиалагч байгууллагад барилгын ажлын явцад нарийвчлан тодотгосон хоолойн буурь, трассын дагуух мєнх цэвдэг хєрсний тухай єгєгдєл тїїнчилэн хяналтын цооногийн бїдїївч хоолойн тусгаарлалт, салхивчийн системийн сувгийн їр ашигтай ажиллагааны техникийн шалгалтын акт, хоолой, барилга байгууламжийн буурь хєрсний температурчийглэгийн горимыг хянах тоног тєхєєрємжийн шалгалт ба суурилуулсан тухай акт, хоолой барилга байгууламжийг ашиглах явцад дулааны їеийн нєлєєллийн дор орших хєрсний температур ба физик-механикийн бїтэцэд ажиглалт ажиглалт явуулсан журмын тухай заалтын жагсаалтыг шїлжїїлэн єгнє. 8.22. Мєнх цэвдэг хєрстэй районд баригдсан гадна шугам хоолой, барилга байгууламжийг ашиглалтад авахдаа євлийн улиралд шугам хоолойн ажлыг гїйцэтгэх, засварлах їед тїїний аль ч хэсгээс усыг тїргэн хугацаанд бїрэн юїлэх бололцоогоор хангах тєхєєрємж, арматур байгаа эсэх, тїїний байдал, тїїнчилэн хоолойд їїссэн аваар буюу засвар хийх їед зайлшгїй шаардлагатай арматур хэвийн ажиллагаатай эсэх, аваар ба урсгал засварын ажлыг хийхэд трасс руу очих замын байдал; хяналтын автомат удирдлага, холбооны тєхєєрємжийн найдвартай ажиллагаатай эсэх; удирдлагын зангилаа, нэвтрэх суваг ба орцыг зохиомол гэрэлтїїлгээр хїрэлцээтэй гэрэлтїїлсэн байх. 8.23. Ажлын буюу улсын комисс гадна шугам хоолой, барилга байгууламжийг ашиглалтад хїлээж авахад дараах баримт бичгийг бэлэн болгосон байх ёстой. Їїнд: батлагдсан ажлын зураг, тєсєв тайлбар бичгийн хамт; їйлдвэрлэлийн явцад ажлын зургаас єєрчилж хийсэн зїйл, єєрчлєлтийг зєвшєєрсєн тухай баримт бичиг; гадна шугам хоолой, барилга байгууламжийг барих газрын зєвшєєрєл, хоолой, арматур, тоног тєхєєрємж ба материалын паспорт, тэдгээрийн шалгаж хїлээж авах тухай баримт бичиг зааварчлага, далд ажлын акт; гагнуурын ба тусгаарлалтын ажлын журнал; шугам хоолой, барилга байгууламжийг шалгасан акт, ахуй-ундаанд зориулагдсан шугам хоолой, барилга байгууламжийг ариутгасан, бохир ус татуургын шугам хоолой, барилга байгууламжийг цэвэрлэсэн тухай акт байна. 67

БНбД 3.05.04-90 8.24. Эцсийн шалгалтыг даасан шугам хоолой, резервуарыг ашиглалтад єгєхийн ємнє ус буюу ус-хийн аргаар заавал угаах хэрэгтэй. Ахуй-ундаанд зориулагдсан шугам хоолой, резервуарыг ариутгасны дараа ундны хэрэгцээний усаар угаана.

68

БНбД 3.05.04-90 Хавсралт 1 Заавал мєрдєнє. ТЇРЭЛТТЭЙ ШУГАМ ХООЛОЙН БАТ БЭХ БА БИН БИТЇЇ БАЙДЛЫН ХЇЛЭЭН АВАХ /ЭЦСИЙН/ УСАН ШАЛГАЛТЫГ ЯВУУЛСАН ТУХАЙ АКТ _____ он___сар___єдєр Баригдаж байгаа газрын нэр /аймаг, хот/ ______________ ________________________________________________________ Комиссын бїрэлдэхїїн: Барилга угсралтын байгууллагаас ______ /байгууллагын нэр, овог ________________________________________________________ нэр, албан тушаал/ Захиалагчийн хяналт гїйцэтгэгч ____________________________ /байгууллагын нэр, овог нэр, ________________________________________________________ албан тушаал/ Ашиглагч байгууллагаас __________________________________ /байгууллагын нэр, ________________________________________________________ овог нэр, албан тушаал/ ________________________________________________________ /объектын нэр, пикетийн номер тїїний хил хязгаар, шугам ________________________________________________________ хоолойн урт, голч, хоолойн материал ба уулзварын холболт ___________________ тїрэлттэй шугам хоолойн бат бэх, холболт зэргийг тодорхой бичнэ/ бин битїї байдлын эцсийн шалгалтыг усаар туршиж шалгасан тухай энэхїї актыг тогтоов. Шалгагдаж байгаа шугам хоолойн ажлын баримт бичигт заасан дотор тооцоот даралтын хэмжээ Рто=_______ МПа/_____кгх/см2/ ба туршилтын даралтын хэмжээ Рту=________ МПа/_____кгх/см2/. Даралтын хэмжилтийг ____________ нарийвчлалын ангилалтай, хэмжилтийн дээд хязгаар нь ______ кгх/см2, хуваарийн нарийвчлал нь _____ кгх/см2 техникийн манометрээр гїйцэтгэв. Шугам хоолойн тэнхлэгээс дээш манометрийг байрлуулсан зай Z= _________ м

69

БНбД 3.05.04-90 Шалгагдаж байгаа шугам хоолойн дотор тооцоот даралт Рто ба туршилтын даралт Рту-ын хэмжээнээс дээш заасан манометрийн їзїїлэлт нь:

Аєыбх

70

БНбД 3.05.04-90 Зєвшєєрєгдєх усны алдагдал /шахсан усны зарлага/ нь 1 км шугам хоолойн хїснэгт 6-д заасан л/мин буюу шугам хоолойн нийт уртад тооцсон алдагдал л/мин. ТУРШИЛТ ЯВУУЛСАН ЇР ДїН Шугам хоолойн бат бэхийг шалгахад хоолойн даралтыг Рту.мано кгх/см2 хїртэл нэмэгдїїлж минутын туршид 1,0 кгх/см2-аас их буулгахгїйгээр бариулав. Энэ даралтын дараа дотор тооцоот даралтыг Рто.мано = кгх/см2 хїргэж шугам хоолойн зангилаа, худаг /камер/-т їзлэг хийв. Тэгэхэд усны алдагдал ба ямар нэгэн гэмтэл согог илрээгїй тул цаашид бин битїї байдлыг шалгахад болно гэж їзэв. Шугам хоолойн бин битїї байдлыг шалгахад хоолойн даралтыг туршилтын даралт хїртэл нэмэгдїїлж Рбин= ΔРто.мано + Р кгх/см2. Туршилт эхэлсэн цаг Тэх= цаг мин ба хэмжих савны усны эхний тєвшинд hэх мм байгааг тэмдэглэв. Шугам хоолойн шалгалтыг дараахь журмаар явуулна. Їїнд: ________________________________________________________ /туршилт явуулсан ба даралтын уналтыг ажигласан, дарааллыг ________________________________________________________ заах, шугам хоолойгоос усыг юїлж сулласан, туршилт ________________________________________________________ явуулсан бусад онцлог аргуудыг тодорхой зааж бичнэ/. Шугам хоолойн бин битїї байдлыг шалгах туршилтын хугацаа манометрийн заалтыг кгх/см2 хїртэл бууруулах туршилт дууссан цаг Тд= цаг мин ба хэмжих савны усны сїїлчийн тєвшин hс= цаг мин байв. Хэрэглэсэн ба туршилтын даралт хїргэхэд сэргээгдсэн усны эзэлхїїнийг хэмжих саванд усны тєвшингєєр тодорхойлоход Q= л; Шугам хоолойн бин битїї байдлыг шалгахад їргэлжлэх хугацаа Т=Ттєгс – Тэх = мин. Туршилтын хугацаанд шугам хоолойд шахсан усны зардлын хэмжээ нь

71

БНбД 3.05.04-90 qшах= єабы хэмжээнээс бага гэж їзэв.

_________ л/мин, зєвшєєрєгдєх

КОМИССЫН ШИЙДВЭР Шугам хоолойн бат бэх ба бин битїї байдлын эцсийн шалгалтыг даасан гэж їзэв.

Барилга угсралтын байгууллагын тєлєєлєгч _____________________ /гарын їсэг/ Захиалагчийн техникийн хяналт гїйцэтгэгчийн тєлєєлєгч _______________ /гарын їсэг/ Ашиглагч байгууллагын тєлєєлєгч _____________ /гарын їсэг/

Хавсралт 2 72

БНбД 3.05.04-90 Зєвлємж ТЇРЭЛТТЭЙ ШУГАМ ХООЛОЙН БАТ БЭХ БА БИН БИТЇЇ БАЙДЛЫГ УСАНН ТУРШИЛТААР ШАЛГАХ ЖУРАМ 1. Тїрэлттэй шугам хоолойн бат бэх ба бин битїї байдлыг шалгах урьдчилсан ба эцсийн усан туршилтыг дараахь журмаар явуулна. Бат бэхийн шалгалтыг явуулахад:  ­  Шугам хоолойн даралтыг туршилтын даралт Рту хїртэл нэмэгдїїлэх ба ус шахах замаар тїїнийг 10 минутын туршид бариулахад даралтын бууралт 0,1 МПа /1 кгх/см2/-аас ихгїй байх ёстой;  ­  туршилтын даралтыг дотор тооцоот даралт Рто хїртэл бууруулж, ус шахах замаар тїїнийг бариулж шаардагдах хугацааны туршид гэмтэл согогийг илрїїлэх зорилгоор їзлэг хийнэ.  ­  согог илэрсэн тохиолдолд тїїнийг арилгаж шугам хоолойд давтан шалгалт явуулна. шугам хоолойн бат бэхийг шалгасны дараа тїїний бин битїї байдлыг шалгах туршилтыг хийхийн тулд:  ­  хоолойд даралтыг бин битїї байдлыг шалгах туршилтын даралт /Рб.ту/ хїртэл нэмэгдїїлнэ.  ­  Туршилт эхэлсэн хугацаа /Тэ/-г тэмдэглэж хэмжих савны усны анхны тївшинг /hэ/ хэмжинэ. Шугам хоолойн даралтын уналтад ажиглалт хийхэд даралт буурах дараах гурван хувилбараар авч їзнэ. Їїнд: Нэгд – хэрэв 10 минутын туршид даралт нь манометрийн хуваарийн хоёр нэгжээс багагїй, тэгэхдээ дотор тооцоот даралт /Рто/-аас доош буухгїй байвал їїгээр даралтын бууралтад хийх ажиглалтыг дуусгах; Хоёрт – хэрэв 10 минутын туршид даралт нь манометрийн хуваарийн хоёр нэгжээс бага буурч байвал дотор тооцоот даралт /Рто/ бууралтын ажиглалтыг, даралт манометрийн хуваарийн хоёр нэгжээс доошгїй хэмжээнд буурах хїртэл їргэлжлїїлэх бєгєєд ажиглалтын їргэлжлэх хугацаа нь тємєр бетон шугам хоолойд гурван цаг, ширэм, шєрмєсєн чулуу цемент, ган хоолойд нэг цагаас ихгїй 73

БНбД 3.05.04-90 байх ёстой. Хэрэв энэ хугацаа єнгєрєхєд даралт нь дотор тооцоот даралт /Рто/-ын хэмжээ хїртэл буурахгїй байвал усыг шугам хоолойгоос хэмжилтийн саванд юїлнэ /эсвэл юїлсэн усны эзэлхїїнийг єєр аргаар хэмжинэ/. Гуравт – хэрэв 10 минутын туршид даралт нь дотор тооцоот даралт /Рто/-аас доош буурвал цаашид шугам хоолойн туршилтыг зогсоож, гэмтэл согогийг нарийвчлан їзэж тогтоох хїртэл шугам хоолойг дотор тооцоот даралт /Рто/-ад нь бариулах замаар далд согогийг илрїїлэх, арилгах арга хэмжээг авна. Даралтын уналтын ажиглалтыг нэгдїгээр хувилбараар хийж, хоёрдугаар хувилбараар усыг юїлсний дараа: Хэмжих саваас усыг, шугам хоолойн даралтын бин битїї байдлыг шалгах туршилтын даралтын хэмжээ хїртэл шахаж шалгаж дууссан хугацаа /Тд/ ба хэмжих сав дахь усны сїїлчийн тєвшин /hс/ хэмжинэ. Шугам хоолойн туршилтын хугацаа /Тд - Тэ/, хэмжих саваас шугам хоолойд шахсан эзэлхїїн Q /нэгдїгээр хувилбарт/, шугам хоолойд шахсан ба тїїнээс юїлсэн усны эзэлхїїний ялгавар буюу шугам хоолойд шахсан нэмэгдэл усны эзэлхїїн Q /нэгдїгээр хувилбарт/ тодорхойлож шугам хоолойд шахсан усны нэмэгдэл эзэлхїїний бодит зардлын хэмжээ /qб.л/ мин нь: Бєаба 2. Бин битїї байдлыг туршиж шалгахад ус нэвтрїїлэхгїй холболтын нягт бус хэсгээр гарсан агаарын орон зай, шугам хоолойн уулзварын холболтод їїсэх єнцгийн ялимгїй хэв гажилтаас бий болох зай шугам хоолойн холболтын резин нягтруулагчийн хєдєлгєєн, хоолойн їзїїрийн таглааны шилжилтээс їїссэн зайг дїїргэх, туршилтын даралтаар шєрмєсєн чулуу цемент ба тємєр бетон хоолойг нэвт норгох, шугам хоолойд їзлэг хийхэд илрїїлж болохгїй цэгїїдээр ус нэвчсэнээс їїсэх зайг дїїргэх зэрэгт зориулан шугам хоолойд усыг нэмж шахна.

Хавсралт 3 74

БНбД 3.05.04-90 Заавал мєрдєнє ТЇРЭЛТТЭЙ ШУГАМ ХООЛОЙН БАТ БЭХ БА БИН БИТЇЇ БАЙДЛЫГ ХИЙН ТУРШИЛТААР ШАЛГАСАН ТУХАЙ АКТ …… он … сар …. єдєр Баригдаж байгаа газрын нэр /аймаг, хот/ ________________________________________________________ Комиссын бїрэлдэхїїн: Барилга угсралтын байгууллагаас ____________________ ________________________________________________________ /байгууллагын нэр, овог нэр, албан тушаал/ ________________________________________________________ Захиалагчийн хяналт гїйцэтгэгч ____________________________ ________________________________________________________ /байгууллагын нэр, овог нэр, албан тушаал/ Ашиглагч байгууллагаас ____________________________ ________________________________________________________ /байгууллагын нэр, овог нэр, албан тушаал/ ________________________________________________________ /объектын нэр ба тїїний хил хязгаарын пикетийн номер/ тїрэлттэй шугам хоолойн хэсгийн бат бэх ба бин битїї байдлыг хийн туршилтаар шалгасан тухай энэхїї актыг тогтоов. Хоолойн урт ……… м, хоолойн материал ______________ хоолойн голч ……… мм, уулзварын материал _________________ Шугам хоолойн дотор тооцоот даралт /Рто/-ын хэмжээ ……… МПа /______ кгх/см2/-тай тэнцїї байв. Шугам хоолойн бат бэхийг шалгахад даралтыг ……… МПа/________ кгх/см2/ хїртэл нэмэгдїїлж 30 минутын турш бариулахад шугам хоолойн бїрэн бїтэн байдалд ямар нэгэн гэмтэл согог илрээгїй. Їїний дараа даралтыг 0,05 МПа/0,5 кгх/см2/ хїртэл бууруулж энэ даралтад 24 цагийн турш бариулна. 75

БНбД 3.05.04-90 Шугам хоолойд даралтыг бариулж дууссаны дараа хоолойн даралтыг 0,03 МПа/0,3 кгх/см2/ хїргэж шалгалт эхэлсэн цагийг тогтоов. /Рэх=0,03 МПа /0,3 кгх/см2/. Энэ даралтад шингэний манометрийн їзїїлэлт Рэх=___________ мм усны багана /буюу мм керосины багана/. Шалгалт эхэлсэн хугацаа …… цаг …… мин-д барометрийн даралт Рбэх=__________ мм мєнгєн усны багана. Энэ даралтад __________ цагийн турш шалгана. Шалгалт їргэлжлэх хугацаа дуусмагц шугам хоолойн даралт Рду=________ мм усны багана. /……… керосны багана/. Барометрийн даралт Pбд=………… мм мєнгєн усны багана. Хоолой дахь даралтын бууралтын хэмжээ нь: Р=Ї/Рэх - Рду/ + 13,6 /Рбэх - Рбду/ = …………… мм мєнгєн усны багана. Даралтын уналтын хэмжээ нь хїснэгт 6-д заасан зєвшєєрєгдєх хэмжээнд байна гэж їзэв /манометрийн ажлын шингэнд ус хэрэглэсэн тохиолдолд Ї¹1, керосин хэрэглэсэн тохиолдолд Ї=0,87 байна/. Комиссын шийдвэр Шугам хоолойн бат бэх бин битїї байдал нь хийн туршилтыг даасанд тооцов.

Барилга угсралтын байгууллагын тєлєєлєгч _____________________ /гарын їсэг/ Захиалагчийн техникийн хяналт гїйцэтгэгчийн тєлєєлєгч _______________ /гарын їсэг/ Ашиглагч байгууллагын тєлєєлєгч _________________ /гарын їсэг/

76

БНбД 3.05.04-90 Хавсралт 4 Заавал мєрдєнє. ТЇРЭЛТГЇЙ ШУГАМ ХООЛОЙН БИН БИТЇЇ БАЙДЛЫН ХЇЛЭЭН АВАХ /ЭЦСИЙН/ УСАН ТУРШИЛТЫГ ЯВУУЛСАН ТУХАЙ АКТ Баригдаж байгаа газрын нэр /аймаг, хот/ ________________________________________________________ Комиссын бїрэлдэхїїн: Барилга угсралтын байгууллагаас ____________________ ________________________________________________________ /байгууллагын нэр, овог нэр, албан тушаал/ ________________________________________________________ Захиалагчийн хяналт гїйцэтгэгч ____________________________ ________________________________________________________ /байгууллагын нэр, овог нэр, албан тушаал/ Ашиглагч байгууллагаас ____________________________ ________________________________________________________ /байгууллагын нэр, овог нэр, албан тушаал/ ________________________________________________________ /объектын нэр ба тїїний хил хязгаарын пикетийн номер/ тїрэлтгїй шугам хоолойн хэсгийн бин битїї байдлын хїлээн авах /эцсийн/ усан туршилтыг явуулсан тухай энэхїї актыг тогтоов. Дээд талын худагт хєрсний усны тєвшин ……… м гїнд /хоолойн нуруу хїртэл/ тавигдсан хоолойн дээд талаас ……… м зайд байв. Шугам хоолойн туршилтыг __________________________ ________________________________________________________ /худаг, камераас тусад нь буюу хамтад нь шалгасныг заана/ аргаар _________________________________________________ /шугам хоолойд гаднаас хєрсний ус нэвчиж ________________________________________________ явуулна. орсон буюу хоолойгоос гадагш шїїрэлтийг шалгасан аргыг 77

БНбД 3.05.04-90 заана/ ________________________________________________________ /худагт суулгасан босоо хоолой буюу худгийн нормыг заана/ усаар дїїргэсэн гидростатик даралтын хэмжээ ……… м ус.багана. 10 м урт шугам хоолойн туршилтын 30 минутын хугацаанд хоолойгоос гадагш шїїрэх, гаднаас хєрсний ус нэвчих хэмжээ нь /хэрэггїйг дарах/ 8-р хїснэгтэд заасны дагуу зєвшєєрєгдєх хэмжээнд ……… л байв. Туршилтын хугацаанд хоолойгоос шїїрэх ба хоолойд хєрсний ус /хэрэггїйг дарах/ нэвчих жинхэнэ хэмжээ нь ……… л буюу 10м урт шугам хоолойг нийтэд нь худаг, камерыг хамт шалгасныг тооцоод 30 минутын туршид туршилтыг їргэлжлїїлэхэд ……… л болж зєвшєєрєгдсєн хэмжээнд байна гэж їзэв. Комиссын шийдвэр Шугам хоолойн бин битїї байдал нь эцсийн усан туршилтыг даасанд тооцов.

Барилга угсралтын байгууллагын тєлєєлєгч _____________________ /гарын їсэг/ Захиалагчийн техникийн хяналт гїйцэтгэгчийн тєлєєлєгч _______________ /гарын їсэг/ Ашиглагч байгууллагын тєлєєлєгч _______________ /гарын їсэг/

78

БНбД 3.05.04-90 Хавсралт 5 Зєвлємж АХУЙ-УНДААНЫ УСАН ХАНГАМЖИЙН ШУГАМ ХООЛОЙ, БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙГ УГААХ БА АРИУТГАЛ ХИЙХ ЖУРАМ 1. Ахуй-ундааны усан хангамжийн шугам хоолой ба барилга байгууламжийг ариутгахад дараахь хлор агуулсан реагентыг хэрэглэнэ. Їїнд:  ­  Хуурай реагентийн ГОСТ 1692-85-ын хлорын шохой, ГОСТ 25263-82-ын А марзийн гипохлорит кальци /нейтральный/;  ­  Шингэн реагентийн ГОСТ 11086-76-ын А ба Б маркийн гипохлорит натри /хлорноватистокислый натрий/; ГОСТ 6718-86-ын шингэн хлор ба электролитический гипохлорит натри. 2. Шугам хоолойн бохирдлогыг арилгах, цэвэрлэж угаахдаа усан шалгалт хийхээс ємнє ус-агаараар /усхийн/ їлээлгэх замаар угаах буюу гидромеханик аргаар уян хатан цэвэрлэх поршингийн /поролон ба бусад/ тусламжаар буюу зєвхєн усаар угааж цэвэрлэнэ. 3. Гидромеханик угаалгын їед уян поршингийн хєдєлгєєний хурд нь 0,3-1,0 м/сек-ийн хязгаарт, хоолойн дотор даралт ойролцоогоор 0,1 МПа/1 кгх/см2/ байна. Цэвэрлэх поролон поршинг, хоолойн дотогш холболтын хийц, хэсгїїд цухуйж ороогїй, тавигдсан хаалт бїрэн нээгдсэн, 150-аас хэтрээгїй алгуур эргэлттэй шугам хоолойн зєвхєн шулуун хэсэгт 1,2-1,3 голчийн хязгаарт 1,5-2,0 голчийн урттайгаар хэрэглэнэ. Шугам хоолойн гаргалгын голч нь шалгагдаж байгаа хоолойн голчоос нэг сортментээр бага байна. 4. Ус-хийн угаалгыг явуулахдаа усны зардлын 50%-иас багагїй хэмжээний шахсан агаарыг устай хамт хоолойгоор єгнє. Агаарыг хоолойд 0,05-0,15 МПа/0,51,5 кгх/см2/ даралтаар нэмэгдїїлж єгнє. Ус агаарын холимогийн хурдыг 2,0-3,0 м/сек-ийн хязгаарт авна. 5. Шугам хоолойн хэсгийн угаагдах урт тїїнчилэн шугам хоолойд поршин, ус явуулж угааж цэвэрлэх газар ба 79

БНбД 3.05.04-90 ажил явуулах журмыг трассын байгуулалт, зїсэлт ба худгийн хэсэгчилэл, ажлын схемийг оролцуулаад ажил гїйцэтгэх тєсєлд тодорхой заасан байх ёстой. Хлоржуулах шугам хоолойн хэсгийн уртыг 1-2 км-ээс ихгїй авна. 6. Шугам хоолойг цэвэрлэж, угаасны дараа 75-100 мг/л (г/м3) концентрацтай идэвхит хлорыг шугам хоолойд 56 цаг устай контактлуулах буюу 40-50 мг/л (г/м3) концентрацтай хлорыг 24 цагаас багагїй хугацаатайгаар контактлуулж ариутгана. Идэвхит хлорын концентрацийг шугам хоолойн бохирдлогын зэргээс хамааруулж тогтооно. 7. Хлоржуулахын ємнє дараах бэлтгэл ажлыг хийнэ. Їїнд: Хлорын шохойн уусмал /хлор/ оруулах, агаар гаргах, сорьц авах босоо хоолой /газрын тєвшингээс дээш гаргалгатай/, хлортой усыг асгах, зайлуулах шугам хоолой зэрэг шаардлагатай сїлжээний угсралтыг хийсэн байхын зэрэгцээгээр аюулгїй ажиллагааны арга хэмжээг авсан байх; хлоржуулах ажлын схемийг бэлтгэх /трассын байгуулалт, зїсэлт ба дээрх сїлжээ шугам хоолойн хэсэгчлэл/ тїїнчилэн ажил явуулах график байна. Таваарын шохойнд идэвхит хлорын агуулагдах хувь болон идэвхит хлорын тогтоосон концентрацтай /доозтой/ уусмал бїхий хлоржуулж байгаа хэсгийн шугам хоолойн эзэлхїїнийг тооцон хлорын шохойн /хлорын/ шаардлагатай хэмжээг дараахь томъёогоор тодорхойлно. єаых Т – хлор агуулсан реагентын 5% хаягдлыг тооцсон таваарын шохойн шаардлагатай жин, кг; Д ба – шугам хоолойн урт К – идэвхит хлорын тогтоосон концентрац /тун/ г/м3 (мг/л) А – таваарын шохой дахь идэвхит хлорын агуулах хувь 8. Шугам хоолойн 500 м тутамд сорьц авах хаах арматуртай босоо хоолойг тїр тавьсан байх /газрын гадаргуугаас дээш гаргасан байх/, шугам хоолойг хлортой усаар дїїргэж сорьц авч идэвхит хлорын 80

БНбД 3.05.04-90

9.

10.

11. 12.

81

агууоамжид хяналт явуулахаас гадна шугамын хийг гаргахад ашиглана. Шугам хоолойд хлорын уусмалыг хийж шугамын хамгийн алслагдсан цэгээр єгєгдсєн хэмжээний 50%иас багагїй идэвхит хлор агуулсан ус урсаж гарах хїртэл хлорын шохойг шугамд єгнє. Энэ їед хлорын уусмалыг цаашид єгєхийг зогсоож шугам хоолойд дїїргэж їлдээгээд тооцоот хугацааны туршид контакт бариулж хавсралт 6-ийн дагуу акт бичнэ. Контакт бариулж дууссаны дараа шугам хоолойг 0,30,5 мг/л хїртэл їлдэгдэл хлор агуулсан хэмжээнд хїртэл цэвэр усаар угаах ба зураг тєсєлд заасан газарт хлортой болон угаасан усыг хаяна. Шугам хоолойн дараачийн хэсгийг хлоржуулахад хлортой усыг давтан ашиглаж болно. Ариутгаж дууссаны дараа шугам хоолойгоос хлортой усыг хаяхдаа идэвхит хлорын концентрацийг 2-3 мг/л хїртэл усаар шингэрїїлэх буюу 1 мг идэвхит їлдэгдэл хлорын уусмалд 3,5 мг хэмжээний гипосудьфат натри хийх замаар хлоргїйжїїлнэ. Хлортой усыг хаях нєхцєл ба газар, тїїнийг зайлуулахад тавих хяналтыг хэрэгжїїлэх журмыг орон нутгийн ариун цэвэр халдвар нян судлалын байгууллагатай зєвшєєрєлцсєн байх ёстой. Ажиллаж байгаа сїлжээнээс огтолгоо хийж авсан холболттой газарт холбох хэрэгсэл ба арматурыг газар дээр нь хлорон шохойн уусмалаар ариутгана. Ус цуглуулах цооногийг ашиглалтад єгєхийн ємнє тїїнийг угаасны дараа усны чанар нь бактериологийн їзїїлэлтээр ГОСТ 2874-82-ын шаардлага хангахгїй байвал хлоржуулж ариутгана. Ариутгалыг хоёр шатаар хийнэ. ЭХлээд цооногийн усны дээр хэсгийг, дараа нь усны доорх хэсгийг ариутгана. Цооногийн усны дээр хэсгийг ариутгахад уст давхаргын дээврээс дээш хийн бєглєє тавьж, хлорын шохой буюу тухайн бохирдлогын зэргээс хамааруулан бусад хлоржуулсан реагентын 50-100 мг/л идэвхит хлорын концентрацтай уусмалаар дїїргэнэ. 3-6 цаг контакт бариулж бєглєєг авах ба устай хольсны дараа идэвхит хлорын концентрац 50 мг/лээс багагїй байхаар бодож тусгай холигчийн

БНбД 3.05.04-90 тусламжаао цооногийн усны доорх хэсэгт хлорын уусмалыг хийнэ. 3-6 цаг контакт бариулж, усанд хлорын їнэрийг арилтал шавхалт хийж дараа нь сорьц авч бактериологийн шинжилгээ хийлгїїлнэ. Тайлбар: Эзэлхїїн ихтэй /єндєр ба голчоор/ цооногт хэрэглэгдэх хлорын уусмалын тооцоот хэмжээг усны дээр хэсэгт 1,2-1,5 удаа, усны доор хэсэгт 2-3 удаа ариутгахаар бодож авна. 13. Багтаамжит байгууламжийг ариутгахдаа хлорын шохойн уусмалаар услах аргаар буюу хлор агуулсан реагентын 200-250 мг/л идэвхит хлорын концентрацтай уусмалаар ариутгана. Резервуарын дотор гадаргуугийн 1 м2-д 0,3-0,5 л уусмал хэрэглэхээр тооцож резервуарын хана, ёроолыг шлангаар услах замаар буюу гидропультийн тусламжаар ариутгана. Ариутгагдсан гадаргууг 1-2 цагийн турш цэвэр усаар угааж, угааж ариутгасан бохирдлоготой усыг бохирын гаргалгаар зайлуулж хаяна. Энд ажиллахдаа тусгай зориулалтын хувцас, резин гутал ба хорт хийнээс хамгаалах /противгазах/ хувцастай байна. Резервуарт орохын ємнє гутлыг угаах хлорын шохойн уусмалтай савыг тавьсан байх ёстой. 14. Шїїлтїїр /ачаалласн дараа/ тунгаагч, холигч ба бага эзэлхїїнтэй тїрэлттэй бакийг ариутгахдаа 75-100 мг/л концентрацтай идэвхит хлорын уусмалаар дїїргэж эзэлхїїний аргар гїйцэтгэнэ. 5-6 цагийн турш контакт бариулсны дараа угаасан усанд 0,3-0,5 мг/л їлдэгдэл хлорын найрлагатай болтол цэвэр усаар угааж цэвэрлэх ба бохирдлоготой уусмал, угаагдсан усыг бохирын хоолойгоор зайлуулж хаяна. 15. Шугам хоолой усан хангамжийн барилга байгууламжийг хлоржуулахад хэрэглэж байгаа хлор агуулсан реагентын тогтоосон стандарт, шаардлага, СНиП Ш-4-80 ба аюулгїйн техникийн норм нормативыг мєрдлєг болгоно.

82

БНбД 3.05.04-90 Хавсралт 6 Заавал мєрдєнє АХУЙ-УНДААНЫ УС ХАНГАМЖИЙН ШУГАМ ХООЛОЙ, БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИД УГААЛГА, АРИУТГАЛ ХИЙСЭН ТУХАЙ АКТ ……… он … сар …. єдєр Баригдаж байгаа газрын нэр /аймаг, хот/ ________________________________________________________ Комиссын бїрэлдэхїїн: Ариун цэвэр халдвар судлалын албанаас ______________ ________________________________________________________ /хот район, албан тушаал, овог нэр / ________________________________________________________ Захиалагч ______________________________________________ ________________________________________________________ /байгууллагын нэр, овог нэр, албан тушаал/ Барилга угсралтын байгууллагаас ____________________ ________________________________________________________ /нэр, овог нэр, албан тушаал/ Ашиглагч байгууллагаас ____________________________ ________________________________________________________ /байгууллагын нэр, овог нэр, албан тушаал/ ________________________________________________________ /объектын нэр, урт эзэлхїїн/ шугам хоолой, байгууламжийг /хэрэггїйг дарах/ ______________ мг/л /г/м3/ идэвхит хлорын концентрацтай ______ ________________________________________________________ /ямар реагент болохыг заах/ хлоржуулж ариутгал ба угаалгыг хийж _____ цаг контакт бариулж шалгасан тухай энэхїї актыг тогтоов.

83

БНбД 3.05.04-90 Усан физик-химийн ба биктериологийн шинжилгээний їр дїнгийн тухай ……… хуудас материалыг хавсаргав. Ариун цэвэр-халдвар судлалын албын тєлєєлєгч _____________________ /гарын їсэг/ Захиалагчийн техникийн хяналт гїйцэтгэгчийн тєлєєлєгч _______________ /гарын їсэг/ Барилга угсралтын байгууллагын тєлєєлєгч _____________________ /гарын їсэг/ Ашиглагч байгууллагын тєлєєлєгч _______________ /гарын їсэг/ АРИУН ЦЭВЭР ХАЛДВАР СУДЛАЛЫН АЛБЫН ДЇГНЭЛТ Шугам хоолой, барилга байгууламийг угааж, ариутгасан тул /хэрэггїйг дарах/ ашиглалтад єгєхийг зєвшєєрєв. Ариун цэвэр-халдвар судлалын албын ерєнхий эмч _______________ /гарын їсэг/ ……… он … сар …. єдєр.

84

БНбД 3.05.04-90 Хавсралт 6 Заавал мєрдєнє. УСАН ХАНГАМЖ /БОХИР УС ТАТУУРГА/-ИЙН ШУГАМ ХООЛОЙН АЖЛЫГ ГЇЙЦЭТГЭСЭН АКТ ¹ ….

……… он … сар …. єдєр.

Баригдаж байгаа газрын хаяг ________________________ ________________________________________________________ ________________________________________________________ Барилга объектын нэр ____________________________________ ________________________________________________________ Хоолойг тавьж далдлахын ємнє гїйцэтгэгч ___________________ /байгууллагын нэр, ________________________________________________________ овог нэр, албан тушаал, эрхэлж байгаа ажлыг тодорхой бичнэ/ ______________ даамал ______________________ захиалагчийн хяналт гїйцэтгэгч ________________________________________ нарыг оролцуулан шалгаж тогтоосон нь: 1. ___________________________ худгуудын хооронд тавигдсан шугам хоолой 2. Хоолойг ил шуудуу болон хоолойн хамгаалах гэр /фтуляр/-т тавьсан байдал ______________________________________ ____________________________________________________ /хамгаалах гэрийг ажлын зургийн дагуу хэрхэн хийснийг тодорхой бичнэ/ 3. Шуудууны ажлыг гїйцэтгэсэн байдал _____________________ ____________________________________________________ /бэхэлгээтэй буюу бэхэлгээгїй/ 4. Хєрсний усны тєвшин _____________ тэмдэгт _____________

85

БНбД 3.05.04-90 5. Хєрсний усыг зайлуулсан байдал ________________________ ____________________________________________________ /ил аргаар буюу шїїрїїлэх аргын алин болох/ 6. Хєрсний шинж чанар __________________________________ /хєрсний шинж чанар нь инженер геологийн ____________________________________________________ дїгнэлттэй тохирч байгаа эсэхийг тодорхой бичнэ/ 7. Хоолойн материал _________________ голч ______________ 8. Хоолойн хэвгий _______________________________________ /аль цэгээс аль цэгийн хооронд ямар хэвгийтэй хийснийг тодорхой бичнэ/ 9. Хоолойн уулзварыг чигжсэн, нягтруулалт, тїгжээ, гагнаасыг хийсэн байдал _______________________________________ ____________________________________________________ 10. Хоолойн ус, чийг, цахилгаан тусгаарлалтыг хийсэн байвал ____________________________________________________ /тусгаарлалтыг ажлын зургийн дагуу ямар материалаар яаж ____________________________________________________ хийснийг тодорхой бичнэ/ 11. Буурь хєрсний тєрєл __________________________________ Буурийн зузаан _______________________________________ 12. Шуудууны асгаасыг хийсэн байдал ______________________ /ямар хєрсєєр хучиж, ямар ____________________________________________________ їе давхаргад нягтруулсан/ 13. Шуудууны ___________________ шугамыг хийхэд газар доорх байгууламжтай огтлолцсон байдал ______________________ ____________________________________________________ ____________________________________________________

86

БНбД 3.05.04-90 огтлолцсон бїдїївч зураг ______________________________ /шугамын ямар хэсэгт огтлолцсон/ ____________________________________________________ /тїїний худгаас байх зай, гїний хэмжээ, отметкийг тодорхой зааж бичнэ/. 14. Огтлолцсон хэсгийн номер ба хоолойн тавигдсан гїний хэмжээ _____________________________________________ 15. Ажлын зургаас єєрчилж хийсэн єєрчлєлт _________________ /шугамын ямар хийц, ____________________________________________________ хэсгийг зураг тєслєєс єєрчилж хийсэн, єєрчилж хийх болсон ____________________________________________________ шалтгаан, зєвшєєрсєн зураг тєслийн байгууллагын шийдвэр, он, сар, єдєр, зєвшєєрєл єгсєн байгууллага, хїмїїсийн нэр, албан тушаалыг тодорхой бичнэ/ 16. Шугамыг угсарч дуусаад сорилт туршилаар шалгасан байдал ____________________________________________________ /шугамыг ус, хийн алинаар нь ямар хугацаанд ямар аргаар ____________________________________________________ яаж шалгасныг тодорхой бичнэ/ 17. Шугамын ажлын чанарыг _______________________________ дїнтэй болсон гэж їзэв.

Зохиогчийн хяналт гїйцэтгэгч _________________ Захиалагчийн тєлєєлєгч _____________________ Гїйцэтгэгчийн инженер _______________________ Даамал ____________________________________ Ашиглагч байгууллагын тєлєєлєгч __________________________________

87

БНбД 3.05.04-90 Хавсралт 6 Заавал мєрдєнє УСАН ХАНГАМЖ /БОХИР УС ТАТУУРГА/-ИЙН ШУГАМ ХООЛОЙН ШУГАМЫН КАМЕР /ХУДАГ/-ЫН АЖЛЫГ ГЇЙЦЭТГЭСЭН АКТ ……… он … сар …. єдєр Баригдаж байгаа газрын хаяг ________________________ ________________________________________________________ ________________________________________________________ Барилга объектын нэр ____________________________________ ________________________________________________________ Усан хангамж /бохир ус татуурга/-ийн шугам хоолойн __________ ________________ камер /худаг/-ын ажлыг хийж далдлахын ємнє гїйцэтгэгч _______________________________________________ /байгууллагын нэр, овог нэр, албан тушаал, ________________________________________________________ эрхэлж байгаа ажлыг тодорхой бичнэ/ Захиалагчийн хяналт гїйцэтгэгч ____________________________ /байгууллагын нэр, албан тушаал, ________________________________________________________ овог нэр/ Зохиогчийн хяналт гїйцэтгэгч ____________________________ /байгууллагын нэр, албан тушаал, ________________________________________________________ овог нэр/ нарыг оролцуулан шалгаж тогтоосон нь:

88

БНбД 3.05.04-90 1. Камер /худаг/-ыг ямар материалаар хийсэн _______________ /тємєр бетон, бетон ____________________________________________________ цутгамал, угсармал алин болох/ 2. Огтлол, урт, єргєний хэмжээ ____________________________ /дугуй, дєрвєлжин, тэгш єнцєгт/ ____________________________________________________ 3. Буурь хєрсний тєрєл, хийсэн байдал _____________________ ____________________________________________________ 4. Хайрган бэлтгэлийн зузаан ________________ буурь, суурийн тємєр бетон, бетоныг хийсэн байдал _____________________ ____________________________________________________ _______________________ зузаан ______________________ 5. Ханын зузаан ________________________________________ 6. Хєрсний усны тєвшин _________________________________ 7. Хєрсний усыг доошлуулсан арга _________________________ /ил буюу шїїрїїлэх аргын ____________________________________________________ алин болох/ 8. Камер /худаг/-ын ханаар хоолойг гаргаж хийсэн байдал _____ ____________________________________________________ 9. Камер, худгийн гадаргуугийн тусгаарлалт, тїїний тєрєл хийсэн байдал _______________________________________ ____________________________________________________ ____________________________________________________ 10. Камерийн булсан асгаасын байдал ______________________ /ямар хєрсєєр хучсан/ 89

БНбД 3.05.04-90 ____________________________________________________ 11. Камер /худаг/-ыг ажлын зургаас єєрчилж хийсэн єєрчлєлт ___ ____________________________________________________ /ямар хийц, хэсгийг зураг тєслєєс єєрчилж хийсэн, ____________________________________________________ єєрчлєлтийг зєвшєєрсєн зураг тєслийн байгууллагын ____________________________________________________ шийдвэр, он, сар, єдєр, зєвшєєрєл єгсєн байгууллага, хїмїїсийн нэр, албан тушаалыг тодорхой бичнэ/ 12. Онцгой нєхцєлд камер, худгийн ажлыг хийсэн тодорхойлолт ____________________________________________________ 13. Камер, худгийн ажлыг ___________________________ дїнтэй болсон гэж їзэв.

Зохиогчийн хяналт гїйцэтгэгч _________________ Захиалагчийн тєлєєлєгч _____________________ Гїйцэтгэгчийн инженер _______________________ Даамал ____________________________________ Ашиглагч байгууллагын тєлєєлєгч __________________________________

90

БНбД 3.05.04-90 ДЇРЭМД ОРСОН ЗАРИМ ЇГИЙН ТАЙЛБАР - Хоолойн уулзварын холболтыг хийхийн тулд ажлын зай гаргасан нїх 2. Отметка - Тєвшин, тэмдэгт 3. Герметик - Ус, хий їл нэвтрїїлэх бин битїї байдлыг материал хангасан материал 4. “Катушка” - Хоолойн оруулга залгаас “гамар” 5. Вантуз - Хий зайлуулагч хавхлага 6. Дюкер - Ус, голын доогуурх хоолойн гаргалга, гаталгуур 7. Водолаз - Усан дор ажиллагч 8. Фильтр - Шїїлтїїр 9. Дренаж - Шїїрїїл 10. Иглофильтр - Зїїн шїїлтїїр 11. Футляр - Хоолойн хамгаалах гэр 12. Кондуктор - Цооногийн чиглїїлэгч яндан 13. Шурф - Хайгуулын цооног 14. Контактный - Контактан цэвэршїїлэгч освотитель 15. Люк - Худаг, камерын ам, нээлхий 16. Каротажный диаграмм - Каротаж, зїсэлт 17. Координат - Солбилцол 18. Коллектор - Цуглуулагч 19. Центрифуг - Шїїгч эргэлдїїр 20. Регонерац - Дахин тєлжилт 21. Шнек - Эргэлдэх зєєлтїїр 22. Ротор - Эргэлдїїр 23. Фальцан холболт - Боолтон бугуйвчин холболт 24. Шпунтовый - Хашмал 25. Башмак - Ул, суурь 26. Фланец -Хавсрага тав 27. Пталформ - Эргэлдэгч тавцан 28. Компенсатор - Агшилт, тэлэлт, суналтаас хамгаалсан тэгшитгїїр 29. Гидрант - Гал эсэргїїцэх усны хаалт 30. Торкет - Зуурмагийг хїчтэй даралтаар шїршиж шавардах 31. Барбанин - Хїрдэн 1. Приямок

91

БНбД 3.05.04-90 ГАРЧИГ 1. Ерєнхий зїйл 2. Газар шорооны ажил 3. Шугам хоолойн угсралт Ерєнхий заавар Ган хоолой Ширмэн хоолой Шєрмєсєн чулуу цементэн хоолой Тємєр бето ба бетон хоолой Вааран хоолой 4. Байгалийн ба хиймэл саад хаалтыг дайрч гарах хоолойн гарц Усан хаалтыг дайруулан шугам хоолойг тавих /гол, усан сан, нуур ба суваг/ Тємєр зам, трамвай, автомашины зам, хотын зам гарц доогуур хоолойг тавих 5. Усан хангамж, бохир ус татуургын барилга байгууламжийн ажил Гадаргуугийн усыг татах байгууламж Ус цуглуулах гїний цооног Багтаамжит байгууламж 6. Усан хангамж, бохир ус татуургын гадна сїлжээний барилга байгууламжийг байгалийн онцгой нєхцєлд барьж байгуулах Суулттай хєрсєнд Мєнх цэвдэг хєрстэй районд шугам хоолойг тавих Газар хєдлєлийн районд Ашигт малтмалын орд газар шугам хоолойг тавих Намагтай газарт шугам хоолойг тавих Хоолойг зэврэлтээс хамгаалах 7. Шугам хоолой ба байгууламжийг шалгах Тїрэлттэй хоолойг шалгах Тїрэлтгїй хоолойг шалгах Багтаамжит барилга байгууламжийг шалгах Усан хангамж, бохир ус татуургын тїрэлттэй шугам хоолой, байгууламжийг байгалийн онцгой нєхцєлд шалгаж турших нэмэлт шаардлага 8. Шугам хоолой тїїний барилга байгууламжийг Ашиглалтад хїлээлгэн єгєх

92

БНбД 3.05.04-90 Хавсралт 1. Заавал мєрдєнє. Тїрэлттэй шугам хоолойн бат бэх ба бин битїї байдлын /герметичность/ хїлээн авах /эцсийн/ усан шалгалтыг явуулсан тухай акт Хавсралт 2. Зєвлємж. Тїрэлттэй шугам хоолойн бат бэх ба бин битїї байдлыг усан туршилтаар шалгах журам Хавсралт 3. Заавал мєрдєнє. Тїрэлтэй шугам хоолойн бат бэх бин битїї байдлыг хийн туршилтаар шалгасан тухай акт Хавсралт 4. Заавал мєрдєнє. Тїрэлтгїй шугам хоолойн бин битїї байдлыг хїлээн авах /эцсийн/ усан туршилтыг явуулсан тухай акт Хавсралт 5. Зєвлємж. Ахуй-ундааны усан хангамжийн шугам хоолой, барилга байгууламжийг угаах ба ариутгал хийх журам Хавсралт 6. Заавал мєрдєнє. Ахуй-ундааны ус хангамжийн шугам хоолой, барилга байгууламжид угаалга, ариутгал хийсэн тухай акт Хавсралт 7. Заавал мєрдєнє. Усан хангамж, /бохир ус татуурга/ийн шугам хоолойн ажлыг гїйцэтгэсэн акт Хавсралт 8. Заавал мєрдєнє. Усан хангамж /бохир ус татуурга/ийн шугам хоолойн шугамын камер /худаг/-ын ажлыг гїйцэтгэсэн акт.

93