БНбД 3.05.03-95  БАРИЛГЫН НОРМ БА ДЇРЭМ

БНбД 3.05.03-95  БАРИЛГЫН НОРМ БА ДЇРЭМ

ДУЛААНЫ ШУГАМ СЇЛЖЭЭ БНбД 3.05.03-95

АЛБАН ХЭВЛЭЛ

УЛААНБААТАР ХОТ 1990 ОН 1 

БНбД 3.05.03-95  Дэд бїтцийн хєгжлийн яам

Барилгын норм ба дїрэм

БНбД 3.05.03-95

Дулааны шугам сїлжээ

СНиП Ш-30-74 /М30/-ын оронд мєрдєнє

Энэхїї норм ба дїрмийг 2,5 МПа/25 кгх/см2/-аас ихгїй даралттай 2000-аас дээшгїй температуртай халуун ус болон 6,4 МПа /64 кгх/см2/-аас ихгїй даралттай 4400-аас дээшгїй температур бїхий уур дамжуулах /дулааны эх їїсвэрээс хэрэглэгч барилга байгууламж хїртэлх/ шугам хоолойн ажлыг шинээр барьж байгуулах, засварлах, єргєтгєл шинэтгэл хийх, ашиглалтад хїлээж авахад мєрдєнє. 1. Ерєнхий зїйл 1.1. Дулааны шугам сїлжээг шинээр барих, єргєтгєл шинэтгэл хийх, засварлахдаа ажлын зураг, ажил гїйцэтгэх тєсєл /АГТ/ ба энэхїї дїрмийн шаардлагаас гадна БНбД 3.01.01-89, БНбД 3.01.03-88, БНбД 3.01.05-90 болон батлагдсан стандарт, нормативын шаардлагыг мєрдлєгє болгоно. 1.2. Дулааны шугам сїлжээ тїїний барилга байгууламжийг барьж байгуулах, засварлах, єргєтгєл шинэтгэл хийх, хїлээж авахдаа барилгын ажлын зохион байгуулалт, аюулгїйн техникийн дїрэм, улсын стандарт, “Уур, халуун усны шугам хоолойг тєхєєрємжлєх аюулгїй ажиллагааны дїрэм”, ба энэхїї норм дїрмийн шаардлагыг мєрдлєг болгоно. 1.3. Барьж дууссан дулааны шугам сїлжээ, барилга байгууламжийг барилга ашиглалтад хїлээж авах дїрмийн шаардлагын дагуу ашиглалтад хїлээлцїїлнэ. 2. Газар шорооны ажил 2.1. Газар шорооны ажлыг БНбД 3.02.01-90-ийн дагуу гїйцэтгэвэл зохино. Барилгын хїрээлэнгээс оруулав

2 

Дэд бїтцийн хєгжлийн сайдын 1995 оны 186-р тушаалаар батлав Албан хэрэгцээнд

1996 оны 1-р сарын 1-ний єдрєєс эхлэн мєрдєнє

БНбД 3.05.03-95  2.2. Яндан хоолойг суваггїйгээр тавихад шуудууны ёроолын хамгийн бага єргєний хэмжээ нь хамгийн захын дулаалга шугам хоолойн дулаалгын захаас 0,3 м/250 мм хїртэлх жишмэл голчтой хоолойд/; 0,4 /250-500 мм хїртлэхэд/; 0,5 /500-1000 мм хїртлэхэд/ тус тус байна. Шугам хоолойн уулзварын гагнуур, тусгаарлалт хийхийн тулд зураг тєсєлд єєрєєр заагаагїй бол шугам хоолойн дулаалгын захаас гадагш 0,6 м єргєнтэй, доош 0,7 м гїнтэй, 1 м урт нїхийг гаргана. 2.3. Дулааны шугамыг сувагт тавихад шуудууны ёроолын хамгийн бага єргєний хэмжээ нь сувгийн хэв хашмал /цутгамал хэсэгт/ ус тусгаарлалт, хажуугийн дренажийн ба ус татах тєхєєрємж, шуудууны бэхэлгээний хийцийг тооцоод тїїний єргєн дээр хоёр тийш ижил хэмжээгээр 0,2 м-ийг нэмж авна. Тэгэхдээ шуудууны єргєн нь 1 м-ээс багагїй байх ёстой. Шуудууны хїн ажиллах нєхцєлд налуу ханатай шуудуунд шуудуу, сувгийн ханын хооронд 0,3 м, эгц босоо ханатай тохиолдолд 0,7 м-ээс багагїй зайтай байна. 2.4. Суваггїй ба сувагтай тавигдсан шугам хоолойг шороогоор эргїїлж дарахдаа хоолойн бат бэх бин битїї байдлын урьдчилсан шалгалтыг явуулсан, тусгаарлалт ба барилга угсралтын ажлыг бїрэн дууссаны дараа гїйцэтгэнэ. Буцааж дарахдаа гїйцэтгэнэ. Їїнд: 

3 

заасан

технологийн

дарааллаар

­ 

суваггїй угсарсан шугам хоолойн буурь ба хоолойн хоорондох зайг чигжих; 

­ 

суваггїй угсарсан шугам хоолойн шуудуу ба хоолойн хоорондох зай сувагтай угсарсан шугам хоолойн шуудуу сувгийн хананы хоорондох зайг хоолой, суваг, камераас дээш 0,2м-ээс багагїй зузаантайгаар нэгэн жигд дарж булна. 

­ 

Шуудууг зураг тєслийн тєвшин хїртэл булна. 

­ 

Гадны нэмэлт ачаалал /хєрсний єєрийн ачааллаас бусад/ їйлчлэхгїй шуудуу /котлаван/ болон їйлдвэр

БНбД 3.05.03-95  суурин газрын зам, гудамж талбай болон одоо байгаа шугам сїлжээтэй огтлолцож буй газрын шуудууг буцааж булахдаа газар шорооны ажлыг гїйцэтгэх норм дїрмийн шаардлагын дагуу гїйцэтгэнэ. 2.5. Суваг, камерт хєрсний ус орохгїй болсон эсэхийг гагцхїї ус татах тєхєєрємжийг зогсоосны дараа ажиглалтаар тогтооно. 3. Барилга байгууламжийн бїтээц, угсралт 3.1. Барилгын бїтээц, угсралт, їйлдвэрлэлийн ажлыг энэхїї дїрмийн шаардлагаас гадна доорх норм дїрмийн дагуу гїйцэтгэнэ. Їїнд: Барилга байгууламжийн суурийн тємєр бетон ба бетон хийц, шугам хоолойн тулгуур дээр, камер /худаг/ бусад хийц тїїнчлэн уулзварын цулжуулалт хийхэд БНбД 3.03.01-88; Угсармал болон тємєрбетон хийцийг угсрахад БНбД 3.03.02-90; Шугам хоолойн бусад хийцийн тємєр тулгуурыг угсрахад БНбД 3.03.07-90; Суваг, камер, бусад барилга байгууламжийн хийцийн ус тусгаарлалтыг хийхэд БНбД 3.04.01-88; Барилгын хийцийг зэврэлтээс хамгаалахад БНбД 3.04.0389 3.2. Ажлын зургийн дагуу суваг, камерын хийц хэсгийн гадна гадаргууд ус тусгаарлалтыг наах буюу тїрхсэн байх ёстой. Суваг, камерын эдлэлийг зураг тєслийн байрлалд суурилуулахдаа шугам хоолойн бат бэх, бин битїї байдлын урьдчилсан шалгалт угсралтын ажил гїйцэтгэх тєсєлтэй уялдуулан технологийн дарааллаар хийх хэрэгтэй.

4 

БНбД 3.05.03-95  Шугам хоолойн гулгах тулгуурын бетон дэрний хоорондох зайг зураг тєсєлд заасан зайд байрлуулах ёстой. 3.3. Шугам хоолойг угсарсны дараа цутгамал їл хєдлєх хамгаалах тулгуурыг хийнэ. 3.4. Суваггїйгээр угсрагдсан шугам хоолойн суваг, камер барилга байгууламжид орсон газарт хамгаалах гэр /футляр/ жийргэвчийг хоолойг угсрах їед нь заавал хийж єгнє. Газар доор угсрагдаж байгаа шугам хоолойн барилгад орох хэсгийг ажлын зурагт заасны дагуу ус, уур, хий нэвтрэхээс хамгаалсан хамгаалалт хийж єгєх ёстой. 3.5. Сувгийн дээд таг, ховилон /лоток/ хучилтыг тавихын ємнє тавигдах уулзварын болон сувгийн доторх хог, шороо, цас мєсийг сайтар цэвэрлэсэн байх ёстой. 3.6. Дулааны сувгийн ёроолын ба шїїрїїлийн /дренаж/ шугам хоолойн хэвгий нь зураг тєслийн хэмжээнээс ±0,0005 зєрїїтэй байж болно. Барилгыг бусад хийцийн угсралтын параметрийн зураг тєсєлд заасан хэмжээнээс зєрєх зєрїї БНбД 3.03.01-88, БНбД 3.03.02-90, БНбД 3.03.07-90-ын шаардлагатай тохирч байх ёстой. 3.7. Барилгын ажлын зохион байгуулалт ба ажил гїйцэтгэх тєсєлд ус зайлуулах, буулгах шїїрїїлийн насос, тєхєєрємжийг тїрїїлж угсрахаар ажлын зургийн дагуу тусгасан байх ёстой. 3.8. Шїїрїїлийн хоолойг шуудуунд тавихын ємнє сайтар їзэж хог шороог цэвэрлэсэн байна. 3.9. Шїїрїїлийн шугам хоолойн /яндан шїїлтїїрээс гадна/ элс ба хайрган хучилтыг їелїїлэн хийхдээ зураг тєсєлд заасан хийх арга, технологийг чанд баримтлана. 3.10. Шїїрїїлийн шугам хоолойн хоёр худгийн хоорондох шугам шулуун болсон эсэхийг толины гэрлийн тусламжаар шалгахад толинд харагдах дугуй нь зєв 5 

БНбД 3.05.03-95  хэлбэртэй байх ёстой. Дугуй хэлбэрээс хазайх хазайлтын зєвшєєрєгдєх хэмжээ нь хэвтээ чиглэлд хоолойн голчийн 0,25-аас ихгїй, гэхдээ хоёр тийш тус бїр 50 мм-ээс ихгїй байх ёстой. Харин босоо чиглэлд дугуйн хэлбэрээс хазайлт байж болохгїй. 4. Шугам хоолойн угсралт 4.1. Дулааны шугам хоолой, тїїний барилга байгууламжийн угсралтын ажлыг мэргэжлийн байгууллага гїйцэтгэх ба угсралтын технологи нь шугам хоолойн ашиглалтын найдвартай байдлыг хангах ёстой. 4.2. Шугам хоолойн хийц, хэсэглэл /компенсатор, бохирыг шїїгч, хоолойн тусгаарлалт тїїнчлэн шугам хоолойн зангилаа, бусад эдлэхїїн г.м/-ийг аль болохоор їйлдвэрийн аргаар бэлтгэх ба стандарт, зураг тєслийн дагуу гїйцэтгэвэл зохино. 4.3. Шугам хоолойг шуудуу, сувагт болон газар дээр ил угсрахад ажил гїйцэтгэгч тєслийн технологиор хэв гажилт їїсэх, дулаалга, зэврэлтээс хамгаалсан тусгаарлалтыг гэмтэхээс сэргийлж угсралтын тусгай хэрэгсэл ашиглах, нэгэн зэрэг ажиллаж буй єргєх машин механизмыг зєв байрлуулж гїйцэтгэнэ. Угсралтын хэрэгсэл нь хоолойн тусгаарлалт, бїрхїїлийг гэмтээхгїйгээр хийгдсэн байх ёстой. 4.4. Шугам хоолойг їл хєдлєх тулгуурын хэсэгт хамгийн их уртаар нь тавьж угсрана. Хоолойн гагнуурын хєндлєн гагнаас нь їл хєдлєх тулгуураас ижил зайтай байна. 4.5. Тууш буюу мушгиа /спираль/ заадастайгаар гагнагдаж їйлдвэрлэгдсэн 100мм-ээс дээш голчтой хоолойн уулзварыг гагнахад заадсын шилжилт нь 100 мм-ээс багагїй байна. 100 мм-ээс бага голчтой хоолойг тавихад заадсын шилжилт нь хоолойн хананы зузааныг гурав дахин авснаас багагїй байх ёстой. Тууш заадас нь хоолойн дээд талд байхаар гагнана. Матмал ба хэвлэмэл чиг єєрчлєгчийг хооронд нь гагнаж болно. Богино хоолой /патруба/ чиг єєрчлєгчийг гагнуурын 6 

БНбД 3.05.03-95  оёостой, эргэлт булан тохойтой хэсэгт залгаж гагнахыг хориглоно. 16 кгх/см2 хїртэл даралттай уурын шугамд зїймэл чиг єєрчлєгчийг хэрэглэх болбол чиг єєрчлєгчийг хоолойн гадна дотор талаас нь гагнаж бэлдэнэ. 4.6. Хоолойн уулзварын хєндлєн гагнаасын хоорондох зай нь: Шугам хоолойн тулгуурын хийцийн захаас 0,2 м-ээс, шугам хоолойн хана, хашлагын хийцээр нэвтрэн орсон гадаргуугаас буюу худаг, камерын дотор, гадна гадаргуугаас тэрчлэн хоолойн хамгаалах гэрийн /футлярын/ захаас 0,3 м-ээс багагїй байна. 4.7. Хоолойн уулзварын хоорондох зай нь зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс их байвал 200 мм-ээс багагїй урттай оруулга хийж болно. 4.8. Хоолойг гагнах, угсрахдаа тусламжтайгаар гїйцэтгэнэ.

тєвлєрїїлэгчийн

4.9. Гадна шугам сїлжээ тїїний барилга байгууламжийг барьж байгуулах ажлыг гїйцэтгэх тєслийг хийхдээ газар шорооны ажил, шугам хоолойн угсралт холболтыг хийх, гагнуурын ба тусгаарлалтын ажил, хоолойг шахалтаар шалгах, материалыг талбайд бэлдэх ажлын график хугацааг тусгасан байх, нарийн тєвєгтэй нєхцєлд /ус, намаг гатлах г.м/ ажлыг гїйцэтгэх арга, автомашин, тємєр замыг дайруулан хийгдэх ажлын технологийн нэг маягийн картыг баримтлана. 4.10. Шугам хоолой газар доорх инженерийн шугам сїлжээтэй огтлолцох тохиолдолд тїїнийг эвдэж гэмтээхгїй байх, євлийн нєхцєлд хєлдєхєєс урьдчилан сэргийлэх бїх арга хэмжээг авахаас гадна ажлыг гїйцэтгэхдээ холбогдох байгууллагын тєлєєлєгчийг заавал байлцуулна. 4.11. Ухсан шуудуу, суурийн нїхэнд гадаргуугийн ба хєрсний ус орж нурахаас хамгаалах, нїх, шуудуунд орсон усыг зайлуулах, арга хэмжээ урьдчилан авсан байвал зохино. 7 

БНбД 3.05.03-95  4.12. Шуудууны гїнийг хэтрїїлж ухсан тохиолдолд шуудууг элсэрхэг буюу шуудуунаас гарсан нэг тєрлийн хєрснєєс зураг тєсєлд заасан тэмдэгт хїртэл нэмж хийнэ. Нэмж хийх хєрсийг 0,1 метрээс ихгїй зузаан асгаж сайтар нягтруулан ухагдаагїй байсан їеийн нягтад оруулна. Хоолойн дор ямар нэг тєрлийн ивїїр тавьж угсрахыг хориглоно. 4.13. Шуудууны ёроолд нэмж хийсэн асгамал хєрсийг зураг тєсєлд заасан хэмжээ, шаардлагад хїртэл нягтруулсны дараа дээр нь хоолой тавьж угсрахыг зєвшєєрнє. Асгаж нягтруулсан хєрснєєс дээж авч нягтруулалтын зэргийг тодорхойлон їр дїн байдлыг далд ажлын актад тодорхой бичсэн байх ёстой. 4.14. Хадан хєрсєн дээр хоолойг угсрахдаа шуудууны ёроолыг 0,1 метрээс багагїй зузаан їетэй зєєлєн хєрсєєр тэгшилнэ. 4.15. Хоолойг тавих шуудууны буурь хєрс идэгдсэн буюу хєрсний усны нєлєєнд автсан байвал тїїнийг зайлуулж хуурай хєрсєєр солих, эсвэл зориуд суурь хийж зураг тєслийн дагуу гїйцэтгэнэ. 4.16. Євлийн улиралд хуурай элсэрхэг, хайргархаг, хадан хєрснєєс бусад тєрлийн хєлдїї хєрсєнд хоолой угсрахыг хориглоно. 4.17. Хоолойг угсрахын ємнє шуудууны ёроолын тєвшин, єргєн налуу, суурийн бэлтгэл, газар дээгїїр ил тавигдах хоолойн тулгуурын хийц нь зураг тєслийн дагуу хэрхэн зєв хийгдсэн эсэхийг нарийвчлан шалгасны дараа угсралтын ажлыг ажил гїйцэтгэх тєсєл ба технологийн картын дагуу гїйцэтгэнэ. Шалгасан тухай ажлын журнал, далд ажлын актад тодорхой бичсэн байвал зохино. 4.18. Шуудууны ул хєрсийг нягтруулах, шугам хоолойг шороогоор булах арга болон хэрэглэх механизмыг ажил гїйцэтгэх тєсєлд тодорхой заасан байх ёстой. 4.19. Хоолой болон богино угсраа хоолой, холбох хэрэгслийг угсрахын ємнє тїїний гадна дотор талд 8 

БНбД 3.05.03-95  тогтсон хог, шороо, цас, мєс зэрэг элдэв бохирдлогыг сайтар їзэж цэвэрлэвэл зохино. 4.20. Зураг тєслийн дагуу байх тєвшинг /отметикийг/ шалгасны дараа хоолойг угсарч тавихыг зєвшєєрнє. Їїнд: суваггїй угсарч тавих їед шуудууны ёроолын, сувагтай тавих їед сувгийн ёроолын тєвшинг, газар дээр ил тавих їед тулгуурын хийцийн тєвшинг тус тус шалгах ёстой. 4.21. Хоолойг муруй хазгай, хотгор гїдгэр болгож тавихыг хориглоно. Хоолойн байрлалын зєвшєєрєгдєх алдааны хэлбэлзэл нь зураг тєсєлд зааснаас ±0,0005 хэвгийтэй байж болно. Хоолойг тавихдаа хэвтээ, босоо байрлалыг зураг тєсєлд хэрхэн заасныг мєрдєнє. 4.22. Ажил завсарлах їед хог, шороо, гаднын зїйлс орохоос хамгаалж хоолойн тєгсгєл, холбогдох хэсэг, хаах арматурын ам нїхийг битїїлж хаах, модон бєглєєгєєр тагласан байвал зохино. Хэрэв хоолойг сувагт тавих тохиолдолд усан туршилт, уулзварын холболт, номер, нишний тусгаарлалт, чигжилт болон холболт угсралтын бїх ажил дууссаны дараа шуудууг шороогоор буцааж дарна. Сувгийг шороон їеэр нягтруулж дарахдаа сувгийн єндрийн 2/3-аас багагїй тєвшинд 0,2 метрээс ихгїй зузаан їеэр сувгийн хоёр талаас нэг зэрэг нягтруулан дарж гїйцэтгэнэ. Дээр заасан шаардлагын дагуу хєрсийг нягтруулж буцааж дарсны дараа шуудуунд хєрсийг механизмаар асгаж дарахыг зєвшєєрнє. 4.23. Хоолойн холбох хэрэгсэл, арматурын хавсрага тав /фланцан/ холболтыг холбож угсрахдаа дараах шаардлагыг хангасан байвал зохино. Їїнд: Хавсрага тав холболтод сунгах хїчдэл їїсэхгїй тэгш суурилуулах, холбогдож байгаа хавсрага тавын хавтгай нь тэгш, хоорондоо зэрэгцээ байх.

9 

БНбД 3.05.03-95  Хавсрага тавыг уулзуулан боолтоор боохдоо эхний чангалсан боолтын дараа тїїний эсрэг талынхыг чангалах замаар бїх боолтыг жигд татаж чангалах, боолтын эрэг /гайк/ нь холболтын нэг талд байрлах ёстой. Хавсрага тавыг хоолойд гагнахдаа хоолойн тэнхлэгт тэгш єнцгєєр байхаар холбоно. Хавсрага тавыг хоолойн тэнхлэгт жишїї холбох, тїїнийг жийргэвчээр тохируулах, жигд бус зузаантай жийргэвч хэрэглэх буюу боолтоор татаж тэгшлэх, суллах замаар хїч їїсэхээр гїйцэтгэхийг хориглоно. Хавсрага тавын бїх боолтыг жигд татаж чангалсны дараа тїїнтэй зэрэгцээ холболтын гагнуурыг гїйцэтгэнэ. Хоолойг тавихаас ємнє худаг, камерийн ёроолыг гаргасан байх. Хоолойн уулзварын холболт, холбох хэрэгсэл, хаах арматурыг угсарч хоолойг тавьсны дараа худгийн ханыг босгох, худаг дотор байх холбох хэрэгсэл, арматурын угсралт, тоноглолын хоолойг угсрах ажилтай зэрэгцэн бэлтгэнэ. 4.24. Хоолойг угсрахдаа хєдєлгєєнтэй тулгуур болон дїїжин бэхэлгээг зураг тєсєлд заасан хэмжээгээр хоолойн шилжилтийн эсрэг тал руу шилжїїлсэн байна. Ажлыг зурагт єгєгдєл нь єгєгдєєгїй бол хэвтээ хоолойн хєдєлгєєнтэй тулгуур болон дїїжин бэхэлгээг дараах хэмжээгээр шилжїїлж угсрана. Гулсах тулгуур ба дїїжин бэхэлгээнд хоолойн дулааны тэлэлтийн хагастай тэнцїї, єнхрєх тулгуурт-дулааны тэлэлтийн дєрєвний нэгтэй тэнцїїгээр. 4.25. Дїїжин тулгуурын пїршийг зураг тєсєлд заасны дагуу татаж чангалсан байх ёстой. 400 мм ба тїїнээс дээш голчтой уур дамжуулах хоолойн гидравлик туршилтыг хийх їед пїршийг нь ачааллаас чєлєєлєх тєхєєрємжєєр тоноглосон байх ёстой.

10 

БНбД 3.05.03-95  4.26. Хоолойн арматурыг хаалттай байдлаар угсрах ёстой. Арматурын таван болон гагнаасан холбоосыг хоолойг таталтанд оруулалгїйгээр гїйцэтгэнэ. Тавны хавтгай нь хоолойн тэнхлэгт перпендикуляр байх ба зєрїї нь тавын гадна диаметрийн 1%-аас ихгїй байх ба гэвч тавны дээд талаас 2 мм-ээс ихгїй байна. 4.27. Сильфон ба сальникэн компенсаторыг иж бїрэн байдлаар бэлтгэж угсрана. Газар доорх дулааны шугам хоолойн бат бэх, бин битїї байдлын урьдчилсан шалгалтыг хийж, суваггїй хоолой, камер /худаг/, суваг, їл хєдлєх тулгуурыг хийж булсны дараа сильфон ба сальникэн компенсаторыг тєхєєрємжилнє. 4.28. Сильфон, сальникэн компенсаторыг тавихдаа тїїний тэнхлэгийг шугам хоолойн тэнхлэгээс зєрїїлж болохгїй. Компенсаторыг холбосон богино хоолойн зураг тєслийн байрлалаас хазайх зєвшєєрєгдєх хэлбэлзэл нь компенсаторыг бэлтгэх техникийн нєхцлийн шаардлагаас их байж болохгїй. 4.29. Сильфон компенсаторыг угсрахад тїїнийг хоолойн дагуугийн тэнхлэгээс мушгиж зєрїїлэх, гаднын болон єєрийн жингийн їйлчлэлд оруулж болохгїй. Сильфон ба сальникэн компенсаторыг угсрахад угсралтын уртыг гадна агаарын температурыг тооцон зураг тєслєєр тогтоож єгсєн байх ёстой. Компенсаторыг татахдаа угсралтын татах тєхєєрємж буюу тусгай хэрэгслийн тусламжтайгаар гїйцэтгэнэ. 4.30. П хэлбэрийн компенсаторын таталтыг шугам хоолойн угсралт дууссан, уулзварын гагнаасын чанарыг шалгасан, їл хєдлєх тулгуурын хийцийн бэхэлгээг хийсний дараа зураг тєсєлд заасан хэмжээг баримтлан гадна агаарын температурыг тооцож гїйцэтгэнэ.

11 

БНбД 3.05.03-95  4.31. П хэлбэрийн компенсаторт зураг тєсєлд заасан таталтыг хийхдээ компенсаторын тэнхлэгээс хоолойн 20 голчийн хэмжээнээс багагїй, 40 голчийн хэмжээнээс ихгїй зайгаас уулзварын хоёр талаас нэг зэрэг татна. Компенсаторын таталтыг хийсэн тухай акт тогтооно. 4.32. Гулсах тулгуурыг угсрахын ємнє тулгуурын хоолой тавигдах хэсгийн гадаргууг тоос шороо, бохирдолтоос цэвэрлэж бал чулууны тосоор тосолсон байх ёстой. Єнхрїїлэгт тулгуурын роликийг мєн цэвэрлэж савтай тос, товуудаар тосолсон байх хэрэгтэй. Гулсах тулгуур нь доорх дэрэн дээрээ хазгай, ташуу, зай завсартай суусан байж болохгїй. Шугам хоолойн хєдєлгєєнтэй тулгуур бэхэлгээний тавигдах байрлалд нь шугам хоолойд таталтыг хийсний дараа зураг тєслийн байрлалд байх ёстой. 4.33. Шугам хоолойн хэвгий нь зураг тєсєлд зааснаас ±0,0005 хэлбэлзэлтэй байж болно. 4.34. Шугам хоолойн далд ажлын актад хоолойн доорх буурь, суурь тїїний бэлтгэл, тулгуур, уулзварын холболтын гагнаасыг хийсэн байдал, зай завсрын хэмжээ, худаг, камерын хийц, зэврэлтээс хамгаалах болон дулаан тусгаарлалт, худаг, камерын ханаар шугам хоолойн орсон газрын бин битїї байдал, эргїїлж булсан асгаас тїїний нягтруулалт г.м ажлын талаар тодорхой бичсэн байна. Цахилгаан химийн зэврэлтээс хамгаалсан тусгаарлалтыг хийхдээ зураг тєсєл болон зохих заавар журмын дагуу хийнэ. 4.35. Худаг ба камерын амыг /люк/ засмалжиж сайжруулсан бетон, асфальт хучилттай газар нэг тєвшинд, засмалжиж сайжруулсан чулуу зэрэг хучилттайд тїїний гадаргуугаас дээш 4 см-ээс дээшгїй, хучилтгїй бол 5 см-ээс ихгїй єндєр суулгасан байх ёстой. Замын хучилтгїй газар худгийн амнаас гадагш 1 м єргєн налуу бетон хаяавчийг хийнэ. Барилгажаагїй газар

12 

БНбД 3.05.03-95  угсрагдаж байгаа хоолойн худгийн амыг гадаргуугаас дээш 20 см єндєрт тавих ёстой.

газрын

5. Шугам хоолойн холболт, гагнуурын ажил ба гагнаасан холболтын чанарын хяналт 5.1. Шугам хоолойн гагнуурын ажлыг гагнуурын гїйцэтгэх эрхтэй гагнуурчнаар гїйцэтгїїлнэ.

ажил

5.2. Дараах тохиолдолд гагнуурчин бїр їйлдвэрлэлийн нєхцєл /барилга объект дээр/ шалгалтын уулзварыг гагнаж шалгуулсны дараа гагнуурын ажилд орохыг зєвшєєрнє. Їїнд:  ­ 

Хэрэв гагнуурчин гагнуурыг анх удаагаа хийж байгаа буюу 6 сараас дээш хугацаагаар завсарлавал: 

­ 

Ган хоолойн гангийн тєрєл єєрчлєгдєх гагнуурын шинэ маркийн материал /электрод, гагнуурын утас, флюс/ хэрэглэж гагнах буюу шинэ тєрлийн гагнуурын тєхєєрємж хэрэглэж байвал; 

­ 

Гагнаж байгаа уулзварын хоолойн голч 529 мм ба тїїнээс дээш байвал шалгалтын уулзварыг тал хувьд нь хїргэж гагнахыг зєвшєєрнє. 

­ 

Шалгалтын уулзвар нь дараах шаардлагыг хангасан байна. Їїнд: 

­ 

Гагнуурын оёос нь гадна талын їзлэгээр энэхїї бїлгийн ба ГОСТ 16037-80-ын; 

­ 

Радио графикийн шалгалтаар УСТ 3873-86, ГОСТ 3874-86, ГОСТ 7512-82-ын; 

­ 

Механик туршилтаар гагнуурын тасралт нугаралтыг шалгахад ГОСТ 6996-66-ын шаардлагыг хангасан байх ёстой.

Шалгалтын уулзварын дїн хангалтгїйд тооцогдвол хоёр єєр уулзвар дээр шалгалтыг давтан хийнэ. Давтан шалгалтаар хоёр уулзварын аль нэг нь хангалтгїйд 13 

БНбД 3.05.03-95  тооцогдвол гагнуурчныг давтан сургаж дахин шалгалт авсны дараа гагнуур хийхийг зєвшєєрнє. Їйлдвэрлэлийн ажил 5.3. Гагнуурчин бїр хувийн дугаар буюу тэмдэгтэй байх ёстой. Тэмдэг, дугаарыг хоолойн гадаргуу дээр гагнуурын уулзвараас 30-50 мм-ийн зайд бїрэн харагдахуйц гагнуураар бичсэн байх ёстой. 5.4. Ган шугам хоолойн уулзварын холболтыг гагнах арга, гагнаасын бїтэц хэсгийн тєрєл, хэмжээг ГОСТ 16037-80ын шаардлагын дагуу гїйцэтгэнэ. 5.5. Ган хоолойг угсрах, гагнахын ємнє доорх шаардлагыг хангасан байна. Їїнд:  ­  ­  ­ 

хоолойд наалдсан хог, шороо, элдэв бохирдлогыг бїрэн цэвэрлэсэн байх;  хэв гажилтад орсон хоолойг тайрч, тэгшилсэн байх;  тэгшилж зассаны дараа хоолойн тєгсгєлийг хооронд нь уулзуулахад ханын ирмэг яг давхцаж байх ёстой. Цємєрч хонхойсон зууван хэсгийн хотгор, гїдгэрийн хэмжээ нь стандартын зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс хэтэрсэн байж болохгїй.

Хоолойн ханын ирмэг, хэлбэрийг шалгах, нуман гагнуур хийхэд хоолойн холбогдох тєгсгєлийн хэсэгт ханын ирмэгийн гадна, дотор гадаргууд 10 мм-ээс доошгїй єргєн зурваст зїлгэж гялалзтал єнгєлнє. 5.6. Гагнуурын ажил дууссаны дараа хоолойн гагнаасан хэсэгт гадна талын тусгаарлалтыг зураг тєслийн дагуу бїрэн хийсэн байвал зохино. 5.7. Хоолойн уулзварыг ул цагираггїй тулгаж гагнахад ирмэгийн зєрїї нь ханын зузааны 20%-иас хэтрэхгїй /3 мм-ээс ихгїй/ байна. Їлдэх цлиндр цагирагтай хоолойн уулзварыг гагнахад ирмэгийн шилжилт нь хоолойн дотогш 1 мм-ээс хэтэрч болохгїй. Хоолойн голчийн 3,5% хїртэл гїн алгуур хонхойлттой тєгсгєлийг тэгшлэх, ирмэгийг тааруулахдаа домкрат, 14 

БНбД 3.05.03-95  єнхрїїлгэн тулгуур бусад хэрэгслийн тусламжтай гїйцэтгэж болно. Хоолойн голчийн 3,5%-иас дээш гїн хонхойлттой буюу ам нь сэтэрсэн, цуурсан ба шамарсан буюу ирмэгийн засалт /фасок/ нь 5 мм-ээс дээш гїн эвдрэлтэй бол тайрч бэлтгэнэ. Гагнуурын їндсэн оёосыг тавихдаа торгоосыг дахин бїрэн гагнана. Хоолойг холбож гагнахад хэрэглэх ижил маркийн гагнуурын утас, электродоор торгоос хийж тогтооно. Торгоосыг 100 м хїртэлх голчтой хоолойд 1-2 ш, 100-гаас дээш 426 мм хїртлэхэд 3-4 ш, 426 мм-ээс дээших голчтойд тойргийн уртын 300-400 мм тутамд торгоос хийнэ. Торгоос нь уулзварын эргэн тойронд тэнцїї зайтай байна. Торгоосны урт нь 100 мм хїртэлх голчтой хоолойд 10-20 мм, 100-гаас дээш 426 мм хїртлэхэд 20-40 мм, 426 мм-ээс дээшихэд 30-40 мм, торгоосын єндєр нь хоолойн ханын зузаан 10 мм хїртлэхэд ханын зузааны 0,6-0,7 байна. Тэгэхдээ 3 мм-ээс багагїй байна. Хоолойн ханын зузааны хэмжээ дээрхээс их бол 5-8 мм байна. 5.8. Шугам хоолойг гагнах гагнуурчид нь барилгаархитектурын комиссын /хуучин нэрээр/ баталсан “Гагнуурчдыг аттестатчилах дїрэм”-ийн дагуу шалгалт єгч, їйлдвэрлэл дээр гагнуурын ажил хийх эрх бїхий їнэмлэхтэй мэргэжлийн хїн байвал зохино. 5.9. Гадна агаарын температур хасах 500С хїртэл байхад хоолойн холболтын уулзварын торгоос, гагнуурыг хийж болно. Тэгэхдээ гадна агаарын температур хасах 200С хїртлэхэд 0,24 хувиас ихгїй /хоолойн ханын зузаанаас хамаарахгїй/ нїїрстєрєгч агуулсан нїїрстєрєгчлєг ган хоолой, тэрчлэн хоолойн ханын зузаан 10 мм-ээс ихгїй бага чанаржуулсан ган хоолой; Гадна агарын температур хасах 100С хїртлэхэд 0,24 хувиас дээш нїїрстєрєгч агуулсан нїїрстєрєгчлєг ган хоолой ба 10 мм-ээс дээш ханын зузаантай бага чанаржуулсан ган хоолой хэрэглэж байвал гагнагдаж байгаа хоолойн уулзварыг халаахгїй гагнана.

15 

БНбД 3.05.03-95  Гадна агаарын температур дээр дурдсан хязгаараас доош їед заасан хязгаараас буулгахгїй барьж байхын тулд дулаацуулсан тусгай кабинд буюу гадаа ил нєхцєлд хоолойн гагнагдах уулзварын їзїїрээс 200 мм-ээс багагїй уртад 2000С багагїй температурт халааж гагнана. Гагнаж дуусангуут гагнуурын оёос ба тїїний орчмын температурыг алгуур буулгахын тулд шєрмєсєн чулуу цементэн алчуураар хучих буюу бусад аргыг хэрэглэнэ. 5.10. Олон їе давхарлан гагнахад оёосын їе бїрийг гагнуурын шаарга, їсэрч наалдсан тємрийн їртсийг цэвэрлэсний дараа удаах їеийг гагнах хэрэгтэй. Гагнуурын оёосын хэсэгт ан цав, нїр цоргоос їїссэн байвал хоолойн цэвэр тємрийг хїртэл сууриар нь цэвэрлэн авч гагнуурыг шинээр хийнэ. 5.11. Гар цахилгаан нуман гагнуураар давхар їеэр гагнах їед тїрїїчийн оёосын тєгсгєл дараах їеийн тєгсгєлтэй давхцахгїй байх ёстой. Хоёр їе гагнах тохиолдолд нэгдїгээр їеийн оёосын єндєр нь хоолойн ханын зузааны 60-70 хувь байх ёстой бєгєєд уулзварын ёроол ирмэгийн доод зах, хоёрдугаар їе нь ханын уулзварын зай, ирмэгийг бїрэн дїїргэж гагнах болоцоог хангах ёстой. Гурван їе гагнуур хийх їед нэгдїгээр їеийн оёосны єндєр хоолойн ханын зузааны 4050 хувь байхаар гїйцэтгэнэ. Нэг ба хоёрдугаар їеийн нийт єндєр нь хоолойн ханын зузааны 80-90 хувь байх бєгєєд гуравдугаар їе нь уулзварын їндсэн хэсгийг дїїргэж гагнах ба їндсэн материалын хайлшид шилжих хэмжээ 13 мм, тэгэхдээ хоолойн ханын зузааны 40 хувиас ихгїй байх ёстой. Гагнаасын оёосын єргєн, хоолойн ханын зузааны 2,5-аас хэтрэхгїй байх ёстой. 5.12. Хоолойн уулзварыг нэгэнт гагнаж эхэлвэл тїїнийг ажлын завсарлагагїй їргэлжлїїлж дуусгах ёстой. Хэрэв гагнуурын явцад зайлшгїй завсарлах шаардлага гарвал уг уулзварын гагнаасыг хоолойн ханын зузааны 70-80 хувьд хїргэж бїрэн гагнасны дараа зєвшєєрч болно. 5.13. Гагнуурын ажлыг гал аюултай объектод хийхдээ 16 

тїймэр, тэсрэлт їїсэх галын байгууллагатай

БНбД 3.05.03-95  тохиролцон гал тїймрийн аюулаас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг авсан байвал зохино. 5.14. Цас, бороо, салхитай їед гагнуурын ажлыг хийхэд гагнах хэсэг болон ажлын байранд хамгаалалт заавал хийсэн байна. Чанарын шалгалт: 5.15.

Шугам хоолойн гагнаасын чанарыг шалгахад: 

­ 

шугам хоолойн гагнаас ба угсралтын явцад БНбД 3.01.01-89-ийн шаардлагын дагуу шат дараалсан хяналтыг явуулах; 

­ 

уулзварын гагнаасын цулын дотор гэмтэл согогийг илрїїлэхэд эвдэхгїй /физик/ аргуудын аль нэгээр ГОСТ 7512-82-ын радиографик /рентген буюу гаммацацрагаар/ буюу УСТ 3873-86, УСТ 3874-86, ГОСТ 14782-86-ийн хэт богино авианы /ультразвук/ аргаар шалгана. 

­ 

Хэт богино авианы аргыг хэрэглэж байгаа бол шалгаж байгаа бїх уулзварын 10 хувиас багагїй хэсгийг радиографикийн аргаар шалгана.

5.16. Шугам хоолойн гагнуурын ажилд тавих шат дараалсан чанарын хяналтаар гагнаасын бїтэц хэсгийн хэмжээ, гагнуурын арга, гагнуурын материалын чанар, хоолойн ирмэгийн засалт, цэвэрлэсэн байдал, ирмэгийн зєрїї, завсрын зай, торгоосын тоо чанар, гагнуурын тоног тєхєєрємж, хэмжигч багаж хэрэгслийн бїрэн бїтэн байдал, гагнуурын ажил зохих горим, технологи стандартын шаардлагын дагуу хийгдсэн эсэхийг шалгана. 5.17. Гагнасан бїх уулзварт гадна талын їзлэг хийнэ. Шугам хоолойн голч 10 20 мм ба тїїнээс дээш бєгєєд ул цагираггїй гагнагдаж байгаа уулзварын гадна, дотор талаас нь їзлэг хийж, хэмжиж шалгана. Бусад тохиолдолд гадна талаас нь їзлэг, хэмжилт хийнэ. Їзлэг хийхийн ємнє гагнуурын оёосоос 2 тийш 20 мм-ээс багагїй єргєн зурваст хоолой гадаргууд тогтсон тємрийн шаарга, хайлшийн їлдэгдэл, тємрийн хаг болон бусад 17 

БНбД 3.05.03-95  бохирдлогыг бїрэн цэвэрлэсэн байх ёстой. Уулзварын гагнуурын гадаад байдал нь дараах шаардлагыг хангасан байна. їїнд: Гагнуурын оёосын гадаргуу ба хоолой, гагнуурын орчинд ан, цав їїсээгїй байх; Гагнуурын шаваас хэт єргєссєн, оёосоос гадагш хоолойд шилжиж орсон буюу хэт нарийссан, тасалдсан, тэрчлэн нїх, цоргиос зэрэг бусад технологийн согог гэмтэл гараагїй байх; Гагнуурын оёосын хэлбэр, хэмжээ нь техникийн баримт бичиг шаардлагаас зєрчигдєєгїй байх /оёосын єндєр, єргєн, налуу ба гагналтын жигд тэнцїї байдал г.м/ Хоолойн ханын ирмэгийн хэтрэхгїй байх ёстой.

зєрїї

нь 5.6-д

зааснаас

Гагнах байдлаараа дээр дурдсан шаардлагыг хангаагїй байвал гагнуурыг гологдолд тооцож тэр дор нь засуулах буюу дахин хийлгїїлэн чанарыг дахин шалгана. 5.18. Гагнуурын оёосыг тууш цулд нь эвдэхгїй физик аргаар шалгахад хоолойн гадна голч 465 мм хїртлэхэд бїх гагнасан уулзварын 3%-иас багагїй /тэгэхдээ гагнуурчин бїрийн гагнасан хоёр уулзвараас цєєнгїй/, 465 мм-ээс дээш 900 мм хїртлэхэд бїх уулзварын 10%-иас багагїй /гагнуурчин бїрийн гагнасан 4 уулзвараас цєєнгїй/, 900 мм-ээс дээшихэд бїх уулзварын 15%-иас багагїйг /гагнуурчин бїрийн гагнасан дєрвєн уулзвараас цєєнгїй/ шалгана. Соронзон графикийн аргаар бїх уулзварын 10%-ийг шалгасан тохиолдолд радиографикийн аргаар бас шалгана. 5.19. Тємєр зам, трамвайн зам, авто зам, гудамж, талбайн гарцын доогуур їл нэвтрэх сувагт угсарч байгаа болон хамгаалах гэр /футляр/ тоннелд болон техникийн гудам хонгилд инженерийн бусад сїлжээтэй хамт явах буюу дайрч гарсан дулааны шугамын уулзварын гагнаасыг физик аргаар 100% шалгана. Шалгах хэсгийн хэмжээ нь:

18 

БНбД 3.05.03-95  ­ 

тємєр зам, трамвайн замыг дайрч гарсан бол хамгийн захын замын тэнхлэгээс гадагш 4 м-ээс багагїй зайтай; 

­ 

цахилгаанжсан тємєр замд 11 м-ээс багагїй; 

­ 

нэгдсэн сїлжээтэй тємєр замд байгууламжийн шороон далангаас 3 м-ээс багагїй; 

­ 

авто замтай газар шороон далангийн улны зах буюу замын ухмалын дээд талын захаас гадагш 2 м-ээс багагїй; 

­ 

метротой бол барилга байгууламжаас 8 м-ээс багагїй; 

­ 

хїчний кабель, холбооны шугамаас 2 м-ээс багагїй; 

­ 

хий дамжуулах хоолойгоос 4 м-ээс багагїй; 

­ 

нефть ба хий дамжуулах гол шугамаас 9 м-ээс багагїй; 

­ 

барилга байгууламжийн хана, сууриас 5 м-ээс багагїй зайнд хамаарна.

5.20. Гагнуурын оёосыг физик аргаар шалгах уулзварыг захиалагчийн тєлєєлєгчийг байлцуулан сонгож авах бєгєєд шалгаж туршсан їр дїнг ажлын журналд тодорхой тэмдэглэсэн байна. /Шалгасан цэг, гагнуурчны хувийн тэмдэг, дугаар г.м-г тэмдэглэсэн байна/. Инженерийн бусад сїлжээтэй огтлон гарах їед уг байгууламжийн захаас тїїний ус зайлуулах тєхєєрємжийг оруулаад 4 м-ээс багагїй зайг нэмж хоёр тийш нь авна. 5.21. Гагнаасыг физик аргаар шалгахад оёост ан цав їїссэн, дутуу гагнагдсан, тїлэгдэлт, хайлалт, нїх, цоргоос гарсан тїїнчлэн ул цагирагтай гагнасан бол оёосын суурьт дутуу гагналт илэрвэл гологдолд тооцно. Гагнаасыг радиографикийн аргаар шалгахад зєвшєєрєгдєх согог нїх сийрхийтэй хэсгийн хэмжээ ГОСТ

19 

БНбД 3.05.03-95  23055-78-ын 7 дугаар ангийн гагнаасын зєвшєєрєгдєх хамгийн их хэмжээнээс хэтрээгїй байх; Цахилгаан гагнуураар ул цагираггїй гагнахад гагнааст дутуу гагналт, хонхорхой ба оёосын суурьт хэт хайлалтын гїн нь хоолойн ханын хэвийн зузааны 10% ба гагнасан уулзварын дотор тойргийн уртын 1/3-ээс хэтрээгїй байх ёстой. 5.22. Гагнуурын чанарыг физик аргаар шалгахад зєвшєєрєгдєхгїй согог илэрвэл энэхїї бїлгийн 5.17-д зааснаас хоёр дахин илїї шалгалт хийнэ. Дахин шалгах тохиолдолд тухайн гагнуурчны гїйцэтгэсэн бїх уулзварын гагнаасыг шалгана. 5.23. Хэрэв гагнаасын согогтой хэсгийн уртын нийлбэр нь ГОСТ 23055-78-ын 7 дугаар ангид зааснаас хэтрээгїй байвал зєвшєєрєгдєхгїй согогтой гагнаасын оёосын хэсгийг бїгдийг дахин гагнахгїйгээр дараалсан ба тїїж гагнах замаар шалгана. Гагнуурын оёосын хотойж тасарсан хэсгийг 2-3 мм-ээс хэтрэхгїй єргєн газар хайлуулан засч гагнана. 50 мм-ээс ихгїй урт ан цавыг засаж гагнахдаа цавын захаар тойруулан єрємдєж ухсаны дараа сайтар цэвэрлэж хэд хэдэн їеэр давхарлан гагнана. 5.24. Ган шугам хоолойн уулзварын гагнуурыг физик аргаар шалгасан їр дїнгийн тухай акт /протокол/ їйлдсэн байна. 6. Шугам хоолойн дулаалга 6.1. Дулаан тусгаарлалт, хамгаалах бїрхїїл хучилтын хийц, угсралтыг БНбД 3.04.01-88 ба энэхїї бїлгийн болон зураг тєслийн шаардлагын дагуу хийнэ. 6.2. Шугам хоолойн бат бэх, бин битїї байдлыг туршиж шалгахаас ємнє хоолойн гагнаастай ба хавсрага тав холболтоос хоёр тийш 150 мм єргєн зайд дулаалахгїй їлдээсэн байна. Туршилт шалгалтыг хийсний дараа дулаалга тусгаарлалт хийнэ.

20 

БНбД 3.05.03-95  6.3. Суваггїйгээр угсарсан хоолойг дулаалгын материалаар хучих, эргїїлж булахдаа шугам хоолойн дулаалга, тусгаарлалтыг гэмтээхгїй байх, хоолойг хєвж гарахаас сэргийлж тїр зуурын тєхєєрємжийг ашиглах ба ажил гїйцэтгэх тєсєлд урьдчилан тусгасан байх ёстой. 7. Дулааны шугамыг зам, гарц дайруулан тавих 7.1. Тээврийн хєдєлгєєн ихтэй тємєр зам, трамвай, автомашины зам, хотын гарц доогуур хоолойг тавихдаа дараах хаалттай аргаар гїйцэтгэнэ. Їїнд:  ­  ­  ­  ­  ­ 

шороог зайлуулж даралтаар ухах  шороог зайлуулахгїй нїхлэж цоолох  хэвтээ чиглэлээр єрємдєх  хийн цоолтуур, тєхєєрємж хэрэглэж хийн аргаар цохиж нїхлэх  хаалт /щит/ хамгаалалт хийж хонгил гаргаж ухах

Бэхэлгээ буюу тойрч гарах тїр зуурын гарам байгуулж тусгай ажил гїйцэтгэх нєхцєлд ил аргаар хэсэгчилж гарц тавихыг зєвшєєрнє. Гарц болгоныг малтах аргыг зураг тєсєвт заасан, ашиглагч байгууллагатай зєвшєєрєлцсєн байвал зохино. Суваггїй аргаар байгуулах ажил гїйцэтгэх тєсєлд ажлыг гїйцэтгэх арга, механизмын хэрэгцээ, тоног тєхєєрємж, тїїнийг тоноглох арга, суурийн нїх, ажлын талбайн хэмжээ, суурийн нїхний ханын бэхэлгээний тєрєл, ханын тулгуурын хийц, хєрсийг эргїїлж дарах арга суурийн нїх, ажлын талбайн хэмжээ, суурийн нїхний ханын бэхэлгээний тєрєл, ханын тулгуурын хийц, хєрсийг эргїїлж дарах арга технологийг заасан байна. 7.2. Хонгил, хоолойн хамгаалах гэр нь зураг тєслийн дагуу хэрхэн зєв хийгдсэн эсэхийг зураг тєслийн болон захиалагчийн їр дїнгийн талаар далд ажлын актад бичиж албан ёсны болгоно. 7.3. Тємєр зам, трамвай, автомашины зам, хотын зам гарц доогуур хоолойг тавьж угсрах їед дараах зїйлийг хатуу мєрдєнє. Їїнд: 21 

БНбД 3.05.03-95  ­ 

хонгил, хоолойн хамгаалах гэрийн тавигдах чиглэл, байрлал нь тэдгээрийн дагуугийн зїсэлт ба хоолой тавигдах зураг тєслийн тєвшинтэй яв цав тохирч байх; 

­ 

барилга байгууламжийн доогуур малталт, нїхлэлтийг хийж байх їед тэдгээрийг суултаас хамгаалж тогтвортой байдлыг хангасан байх; 

­ 

усны эвдрэлээс хамгаалах барилга байгууламжийн хамгаалалтыг хийсэн байвал зохино.

7.4. Хоолойг хамгаалах гэрэнд шургуулж оруулахдаа тїїний тусгаарлалтыг эвдэрч гэмтэхээс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг авсан байх ёстой. Єєрийн урсгалтай хувирсан усны шугам хоолойн хамгаалах гэрийн тэнхлэгийн зураг тєслийн байрлалаас зєрєх алдааны хэлбэлзэл нь:  ­ 

босоо чиглэлд зураг тєслийн хэвгийг хангасан нєхцєлд хамгаалах гэрийн уртын 0,6% байх 

­ 

хэвтээ чиглэлд хамгаалах гэрийн уртын 1% 

­ 

бусад шугам хоолойд уг хэлбэлзэл нь хамгаалах гэрийн уртын 1%-иас хэтэрч болохгїй.

7.5. Хоолойн гарц тїїний хийц, тавьж угсрах аргыг зураг тєсєлд тусгаж, холбогдох байгууллагуудтай зєвшєєрєлцсєн, гарцыг хийж гїйцэтгэх ажлын дэс дараалал, дуусах хугацааг эзэмших байгууллагатай нь тохиролцсон байх ёстой /огтлогдож гарах байгууламж, усны хаалт зэрэг нь хэний мэдэлд байна тэр байгууллагатай нь зєвшєєрєлцєж тохиролцох/ 8. Шугам хоолойн туршилт ба угаалга /їлээлэг/ Ерєнхий зїйл 8.1. Шугам хоолойн барилга угсралтын ажил дууссаны дараа бат бэх ба бин битїї байдлын эцсийн /хїлээн авах/ шалгалтыг хийнэ. Дулаан, хувирсан усны шугам сїлжээг ашиглалтад оруулахын ємнє цэвэр тунгалаг ус гартал ус22 

БНбД 3.05.03-95  хий буюу усаар угаана. Уурын шугамыг уураар їлээлгэнэ. Харин халуун ус хангамж ба дулаан хангамжийн нээлттэй системтэй їед сїлжээг ахуй-ундааны хэрэгцээний эрїїл ахуйн дїрмийн шаардлагын дагуу угааж ариутгасан байна. Їл нэвтрэх сувагт ба суваггїй тавигдсан шугам хоолойг ажлын явцад тїїний бат бэх ба бин битїї байдлыг урьдчилсан шалгалтыг хийнэ. 8.2. Шугам хоолойн урьдчилсан шалгалтыг явуулахдаа сальникэн /сильфон/ компенсатор, секцлэгдсэн хаалтыг тавихаас ємнє сувагтай ба суваггїй угсарсан шугам хоолойн шуудууг эргїїлж дараагїй, сувгийг таглаагїй байхад гїйцэтгэнэ. 8.3. Эцсийн усан шалгалтыг хийхдээ барилга угсралтын ажил бїрэн дуусаж дулааны шугамын тоног тєхєєрємж /хаалт, компенсатор гэх мэт/ зураг тєслийн дагуу бїрэн тавигдаж сувгийг дарсны дараа гїйцэтгэнэ. 8.4. Эцсийн усан шалгалтыг явуулах їед секцлэгдсэн хаалт ба шалгагдаж байгаа салбар шугамын хаалтыг бїрэн нээсэн байх ёстой. 8.5. Хэрэв шалгалтын їед даралтын уналт байхгїй, шугамд ямар нэг гэмтэл, согог илрээгїй, сальник, арматур холболт, гагнуурын оёосоор ус гарч хєлрєлт їїсээгїй бол эцсийн усан шалгалтыг хангалттай гэж їзнэ. Шугам хоолойн бат бэх ба бин битїї байдлын шалгалтыг усаар шалгана. 8.6. Гадна агаарын температур хасах нєхцєлд усыг халаах боломжгїй тїїнчлэн ус байхгїй тохиолдолд урьдчилсан шалгалтыг ажил гїйцэтгэх тєслийн дагуу хийн аргаар шалгаж болно. Газар дээгїїр тавигдсан шугам хоолой тїїнчлэн ажиллаж байгаа инженерийн сїлжээ нэг сувагт буюу нэг шуудуунд угсрагдсан шугам хоолойг хийн аргаар туршиж шалгахыг зєвшєєрєхгїй.

23 

БНбД 3.05.03-95  8.7. Дулааны шугамыг шалгахдаа ажлын даралтыг 1,25 дахин ихэсгэж шалгана. Тэгэхдээ 1,6 МПа /16 кгх/см2/-аас багагїй байна. Зураг тєслєєр /ажлын зурагт/ єєр шаардлага заагаагїй бол уур дамжуулах хувирсан усны ба халуун ус хангамжийн шугам хоолойг ажлын даралтыг 1,25 дахин ихэсгэж шалгана. 8.8. Шугам хоолойн бат бэх, бин битїї байдлыг шалгахын ємнє дараах шаардлагыг биелїїлнэ. Їїнд:  ­ 

шугам хоолойн гагнаасын чанарыг шалгаж илэрсэн гэмтэл согогийг арилгасан байх; 

­ 

ажиллаж байгаа шугамаас хоолойн шалгах хэсгийг тусгаарлах болон сальникэн /сильфон/ компенсатор, секцлэгдсэн хаалтын тєгсгєлд мєн битїї /заглушка/ таглаа тавина. Энэ зорилгод хаалт /задвижка/ тавихыг хориглоно. 

­ 

шугам хоолойн шалгах хэсгийн бїх уртын дагууд уулзварын гагнаасыг їзэхэд боломжтой байх ёстой. 

­ 

тойруулах /байнас/ шугам ба хаах арматурыг бїрэн нээсэн байх ёстой.

Ажил гїйцэтгэх тєслийг їндэслэн шугам хоолойд урьдчилсан шалгалтыг нэгэн зэрэг хэсэгчлэн хийж болно. 8.9. Шугам хоолойн бат бэх ба бин битїї байдлыг шалгах урьдчилсан ба эцсийн шалгалтыг усны даралтаар шалгахад пїршит манометрээр хэмжих бєгєєд улсын стандартчилал хэмжил зїйн тєвєєр шалгагдаж ломбодогдсон, хэмжилтийн нарийвчлалын ангилал нь 1,5аас, их биеийн голч 160 мм-ээс багагїй, хэвийн даралтын хуваарь нь хэмжигдэж байгаа даралтын 4/3 байна. 8.10. Шугам хоолойн бат бэх, бин битїї байдлыг шалгах, їлээлгэх, угаах, ариутгаж цэвэршїїлэхэд ажил гїйцэтгэх тєсєл ба ашиглагч байгууллагатай тохиролцсоны дагууд дэс дараатай технологийн системээр гїйцэтгэх хэрэгтэй. Тэрчлэн хєдєлмєр хамгаалал аюулгїй ажиллагааны дїрэм, журмыг чанд мєрдєх хэрэгтэй. 24 

БНбД 3.05.03-95  8.11. Шугам хоолойн бат бэх, бин битїї байдлыг шалгасан, угаасан /їлээлгэсэн/ їр дїнгийн талаар хавсралт 2 ба 3-ын дагуу акт тогтоосон байх ёстой. Шугам хоолойг усаар шалгах турших 8.12. Шугам хоолойн усан шалгалтыг хийхдээ дараах їндсэн шаардлагыг мєрдлєг болгоно. Їїнд:  ­ 

туршилтын даралт нь шугам хоолойн хамгийн єндєр цэгт хангагдсан байх; 

­ 

шалгах усны температур 50С-аас багагїй байх; 

­ 

гадна агаарын температур хасах хэмд шугам хоолойг усаар дїїргэхдээ 700С-аас дээшгїй халааж явуулах ба 1 цагаас ихгїй хугацаанд юїлж суллах бололцоог хангасан байх; 

­ 

шугам хоолойг усаар дїїргэхэд хоолойн хийг бїрэн гаргасан байх; 

­ 

туршилтын даралтад 10 минутын туршид бариулж ажлын даралт хїртэл бууруулна; 

­ 

ажлын даралтад шугам хоолойн бїх уртын дагууд їзлэг явуулна.

8.13. Шалгалтын їед даралтын уналт байхгїй, гагнуурын оёос, хоолой, хавсрага тав холболт, компенсатор, хаах арматур, бусад хийц хэсгїїдэд ямар нэгэн гэмтэл согог илрээгїй, ус гоожих ба хєлрєлт їїсээгїй, їл хєдлєх тулгуурын хийц, хоолойд хєдєлгєєн їїсэж хэв гажилтад ороогїй бол усан шалгалтыг хангалттайд тооцно. 8.14. Їйлдвэрлэсэн завод дээрээ бат бэх, бин битїї байдлын туршилтыг зохих стандартын дагуу хийсэн 2500С хїртэл температуртай 1,6 МПа /16 кгх/см2/-аас дээшгїй ажлын даралттай дулаан зєєгчтэй ажиллах хоолой, тїїний хийц хэсэглэлийн бат бэх, бин битїї байдлыг хийгээр шалгаж болно. 25 

БНбД 3.05.03-95  Шалгалтын їед ширмэн хаах арматур /давтамтгай ширмэн арматураас бусад/ тавихыг хориглоно. 8.15. Хоолойг хийгээр дїїргэх ба даралтыг єгєхдєє 1 цагт 0,3 МПа /3 кгх/см2/-аас ихгїй хурдтайгаар нэгэн жигдээр нэмнэ. Шугам сїлжээний їзлэгийг шуудуунд орохгїйгээр аюултай бїсэд орох туршилтын даралтын 0,3-тай тэнцїї їед гэхдээ 0,3 МПа /3 кгх/см2/-аас багагїй їед хийнэ. Їзлэгийн їед даралтыг єсгєхийг хориглоно. Туршилтын даралтанд хїрсэн хойно хоолойн доторх агаарын температур жигдрэх хїртэл даралтыг бариулсны дараа 30 минут болгоод даралтыг нэгэн жигдээр 0,3 МПа /3 кгх/см2/ хїртэл, /ажлын даралтаас ихгїйгээр/ буулгаад їзлэгийг хийж гэмтэлтэй газрыг тэмдэглэнэ. Савангийн бїлээн уусмалаар уулзварыг арчихад дуу чимээ гарах бємбєлєг їїсэх, утаа шиг хий гарах, агаар їлээх зэргээр агаар алдаж байгааг илрїїлнэ. Хэрэв маш нарийвчлан хийсэн їзлэгээр гагнуурын оёос, хоолойн бїрэн бїтэн байдалд ямар нэгэн гэмтэл согог илрээгїй, хий алдалт тїїнчлэн їл хєдлєх тулгуур бэхэлгээний хийц, хоолойн хэв гажилт їїсэж хєдєлгєєнд ороогїй байвал урьдчилсан шалгалтыг давсанд тооцно. Хоолойд байгаа илїїдэл даралтыг 0 хїртэл бууруулсны дараа їзлэгийн їед илэрсэн гэмтэл, согогийг засна. 8.16. Хийн аргаар эцсийн шалгалтыг хийхэд хоолойн даралтыг сорилтын даралт хїртэл нэмэгдїїлж 30 минутын турш бариулна. Даралтыг 0,5 кгх/см2 хїртэл бууруулаад 24 цагийн турш бариулахад хоолойн бїрэн бїтэн байдалд ямар нэгэн эвдрэл гэмтэл согог байхгїй байх ёстой. Шугамыг хийгээр шалгахад аюулгїй ажиллагааны дїрмийг хатуу мєрдєж гїйцэтгэнэ.

26 

БНбД 3.05.03-95  8.17. Дулааны шугамыг ашиглалтад оруулахын ємнє хоолойг цэвэр тунгалаг ус гартал /ус-хий буюу усаар/ угаана. Угаалт хийсэн тухай акт тогтооно. Шугамыг угаахад сїлжээний усыг хэрэглэж болно. Харин дулаан хангамжийн нээлттэй системийг ахуй ундааны хэрэгцээний эрїїл ахуйн дїрмийн шаардлага хангасан усаар угааж ариутгана. Угаалгыг ажил гїйцэтгэх тєсєлд тусгагдсаны дагуу дулааны шугам сїлжээний газартай тохиролцсоны їндсэн дээр нарийн схемээр гїйцэтгэнэ. Угаалга хийж дууссаны дараа сорьц авч лабораторид шилжїїлэх бєгєєд їр дїнгийн талаар эрїїл ахуй, халдвар нян судлалын албадын албан ёсны дїгнэлтийг гаргасан байна. Шугам хоолойг ус-хийгээр угаахдаа ажлын даралтаас хэтрїїлэхгїй 0,6 МПа /6 кгх/см2/-аас ихгїй даралтаас угаана. 8.18. Уур дамжуулах шугам хоолойг уураар заавал їлээлгэнэ. Уураар їлээлгэхийн тулд хаах арматур бїхий тусгай зориулалтын богино хоолойг тавьсан байх ёстой. Уураар їлээлгэхийн ємнє шугамд гидравлик цохилт їїсэхээс болгоомжилж уур єгєх хурд, дулаан зєєгчийн тооцоот параметрийг нарийн бодолцож ажиллавал зохино. 8.19. Шугам хоолойд угаалт, їлээлэг хийсний дараа тїр хийгдсэн холболт, хаалт, тєхєєрємжийг авч хоолойг битїїлж гагнана. 9. Хїрээлэн байгаа орчныг хамгаалах 9.1. Дулааны шугам сїлжээ тїїний барилга байгууламжийн ажлыг шинээр барьж байгуулах, єргєтгєл шинэтгэл хийх, засварлахдаа СНиП 3.01.01-85 ба энэхїї бїлгийн дагуу байгаль орчныг хамгаалах арга хэмжээ авна. 9.2. Газар шорооны ажлыг гїйцэтгэх їед мод, бут сєєг, зїлэг ногоо тааралдвал /модноос 2 м, бут сєєгнєєс 1 м хїртэл 27 

БНбД 3.05.03-95  зайд/; ачааг єргєх, буулгах, шилжїїлэхэд модноос 0,5 мээс бага зайтай бол; материал эзлэхїїний тїр хашаа, хаалт хамгаалалтаас мод хїртэл 2 м-ээс дотогш байвал хот тохижуулах болон байгаль орчныг хамгаалах зэрэг холбогдох байгууллагын зєвшєєрєлгїйгээр ажил явуулахыг хориглоно. 9.3. Шугам хоолойг угааж цэвэрлэхдээ бохирдлоготой усыг давтан ашиглах, угааж цэвэрлэсэн ба ариутгаж халдваргїйжїїлэхэд хэрэглэсэн хлортой усыг юїлж асгахдаа ажил гїйцэтгэх тєсєл болон ариун цэврийн холбогдох газартай зєвшєєрєлцсєний їндсэн дээр заасан газарт асгана. 9.4. Барилга угсралтын бїх ажил дууссаны дараа барилгын талбай, орчны дэвсгэр газрыг сайтар цэвэрлэсэн байна.

28 

БНбД 3.05.03-95  1-р хавсралт. Заавал мєрдєнє. Компенсаторын таталтыг хийсэн тухай акт ……………… хот /аймаг/

¹

..….. он … сар … єдєр

Баригдаж байгаа газрын хаяг …………………………………………… ………………………………………………………………………………… Барилга объектын нэр ……………………………………………………. ………………………………………………………………………………… Комиссын бїрэлдэхїїн: Барилга угсралтын байгууллагаас ……………………………. ………………………………………………………………………………… /овог, нэр, албан тушаал/ Захиалагчийн хяналт гїйцэтгэгч ………………………………. ………………………………………………………………………………… /овог, нэр, албан тушаал/ нарыг оролцуулан …………………………………………………………. ………………………………………………………………………………… /барилга угсралтын байгууллагын нэр/ гїйцэтгэсэн дулааны шугамын ……….………………-р камер /пикет, шахт/-аас …………………...…-р камер /пикет, шахт/ хїртэл хэсгийн компенсаторт таталт хийсэн, угсарсан тухай энэхїї актыг тогтоов. Зурагт заасан компенсаторын номер

Зургийн номер

Компенсарторын тєрєл

Татсан хэмжээ мм-ээс Тєслєєр

Жинхэнэ

Гаднах агаарын температур 0С

Ажлыг дараах зураг тєсєл техникийн баримт бичгээр гїйцэтгэв. ………………………………………………………………………………… /зураг тєслийн байгууллагын нэр, гарсан он, сар, єдєр, зургийн, ¹/

29 

БНбД 3.05.03-95  Комиссын шийдвэр Компенсаторын таталтыг зураг тєсєл, техникийн баримт бичиг, стандарт, норм дїрмийн шаардлагын дагуу гїйцэтгэсэн гэж їзэв.

Барилга угсралтын байгууллагын тєлєєлєгч ………………………… /гарын їсэг/ Захиалагчийн хяналт гїйцэтгэгч ………………………… /гарын їсэг/ Дулааны шугам сїлжээний газрын тєлєєлєгч …………………………… /гарын їсэг/

30 

БНбД 3.05.03-95  2-р хавсралт. Заавал мєрдєнє. Шугам хоолойн бат бэх, бин битїї байдлыг туршиж шалгасан тухай акт ……………… хот /аймаг/

¹

..….. он … сар … єдєр

Баригдаж байгаа газрын хаяг …………………………………………… ………………………………………………………………………………… Барилга объектын нэр ……………………………………………………. ………………………………………………………………………………… Комиссын бїрэлдэхїїн: барилга угсралтын байгууллага ……………………………… ………………………………………………………………………………… /овог, нэр, албан тушаал/ захиалагчийн хяналт гїйцэтгэгч ………………………………. ………………………………………………………………………………… /овог, нэр, албан тушаал/ ашиглагч байгууллагын тєлєєлєгч……………………………. ………………………………………………………………………………… /овог, нэр, албан тушаал/ нарыг оролцуулан …………………………………………………………. ………………………………………………………………………………… /барилга угсралтын байгууллагын нэр/ гїйцэтгэсэн дулааны шугамын ……….………………-р камер /пикет, шахт/-аас …………………...…-р камер /пикет, шахт/ хїртэл ……….. ………..….. м уртааш …………………………………………... трассын /шугам хоолойн нэр/ дагуух шугам хоолойн бэх бат ба бин битїї байдлыг ………………. /усаар ……………………………… аргаар туршиж шалгасан тухай энэхїї буюу хийгээр/ актыг тогтоов. Шугам хоолойн

31 

Туршилтын даралт МПа /кгх/см2/

Їргэлжлэх хугацаа

Даралтаар шахсан їеийн гадаад їзлэг МПа Кгх/см2

БНбД 3.05.03-95  ажлыг дараах зураг тєсєл техникийн баримт бичгээр гїйцэтгэв. ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… /зураг тєслийн байгууллагын нэр, гарсан он, сар, єдєр, зургийн номер/ Комиссын шийдвэр Шугам хоолойн бат бэх, бин битїї байдлыг зураг тєсєл, техникийн баримт бичиг, стандарт, норм дїрмийн шаардлагын дагуу гїйцэтгэсэн гэж їзэв.

Барилга угсралтын байгууллагын тєлєєлєгч ………………………… /гарын їсэг/ Захиалагчийн хяналт гїйцэтгэгчийн тєлєєлєгч ………………………… /гарын їсэг/ Ашиглагч байгууллагын тєлєєлєгч ………………………… /гарын їсэг/ Дулааны шугам сїлжээний газрын тєлєєлєгч …………………………… /гарын їсэг/

32 

БНбД 3.05.03-95  3-р хавсралт. Заавал мєрдєнє. Шугам хоолойн угаалга хийсэн тухай акт ……………… хот /аймаг/

¹

..….. он … сар … єдєр

Баригдаж байгаа газрын нэр …………………………………………… ………………………………………………………………………………… Барилга объектын нэр ……………………………………………………. ………………………………………………………………………………… Комиссын бїрэлдэхїїн: барилга угсралтын байгууллагын тєлєєлєгч ………………. ………………………………………………………………………………… /овог, нэр, албан тушаал/ захиалагчийн хяналт гїйцэтгэгч ………………………………. ………………………………………………………………………………… /овог, нэр, албан тушаал/ ашиглагч байгууллагын тєлєєлєгч……………………………. ………………………………………………………………………………… /овог, нэр, албан тушаал/ нарыг оролцуулан …………………………………………………………. ………………………………………………………………………………… /гїйцэтгэсэн байгууллагын нэр/ гїйцэтгэсэн дулааны шугамын ……….………………-р камер /пикет, шахт/-аас …………………...…-р камер /пикет, шахт/ хїртэл ……….. ………..….. м уртааш …………………………………………... трассын /шугам хоолойн нэр/ дагуух шугам хоолойн угаалга /їлээлэг/ хийсэн тухай энэхїї актыг тогтоов. Угаалга /їлээлэг/ хийсэн байдал ……………………………………….. ………………………………………………………………………………… /ямар аргаар яаж гїйцэтгэснийг тодорхой зааж бичнэ/ Ажлыг дараах зураг тєсєл техникийн баримт бичгээр гїйцэтгэв. ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… /зураг тєслийн байгууллагын нэр, гарсан он, сар, єдєр зургийн номер/ 33 

БНбД 3.05.03-95  Комиссын шийдвэр Шугам хоолойн угаалгыг /їлээлэг/ зураг тєсєл, техникийн баримт бичиг, стандарт, норм дїрмийн шаардлагын дагуу хийсэн гэж їзэв.

Барилгын гїйцэтгэгч байгууллагын тєлєєлєгч ………………………… /гарын їсэг/ Техникийн хяналт гїйцэтгэгчийн тєлєєлєгч ………………………… /гарын їсэг/ Ашиглагч байгууллагын тєлєєлєгч ………………………… /гарын їсэг/ Дулааны шугам сїлжээний газрын тєлєєлєгч …………………………… /гарын їсэг/

34 

БНбД 3.05.03-95  ГАРЧИГ

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

35 

Ерєнхий зїйл ……………………………………………….. 1 Газар шорооны ажил ……………………………………… 1 Барилга байгууламжийн бїтээц, угсралт ………………… 3 Шугам хоолойн угсралт ……………………………………… 5 Шугам хоолойн холболт, гагнуурын ажил ба гагнаасан холболтын чанарын хяналт …………………… 12 Шугам хоолойн дулаалга …………………………………… 19 Дулааны шугамыг зам, гарц дайруулан тавих …………… 20 Шугам хоолойн туршилт ба угаалга /їлээлэг/ ……………. 21 Хїрээлэн байгаа орчныг хамгаалах ………………………… 26 Хавсралтууд Хавсралт 1.

Компенсаторын таталтыг хийсэн тухай акт ………………………………… 28

Хавсралт 2.

Шугам хоолойн бат бэх, бин битїї байдлыг туршиж шалгасан тухай …… 30

Хавсралт 3.

Шугам хоолойн угаалга хийсэн тухай акт …………………………………. 32