Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ) : 1951 - 1967

B H m SHI

to n A ^ m *

\Ο Γ Ο Η

M

ΙΦ ππιΖ Ε Ι

ABM ΒΣΒΛΒΓΗΧΛΝ ΒΟΥΛΣΥΤΛΙ C YTB Ο K. ΧΒΜΛΗΧ.» VTBOK. OH9A lOX.AIOriOAAOX ΚΛΤΒΑ/ΚΛΧΒΜ BM TO ΠΡΟΧΛΑΛ TOM THM ΟΟΡΟΛΟΓΙΚΜΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗΜ TrIX B t Ji« xo*r* «**·«
ΠΟΣΟΣΤΑ ΤΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ: EPE ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΙ 20,7%, ΠΑΔΕ i p

1

«»οβ&ο«*·ς ■»«* CXM»« · “ :λβού*

• Μ NBA ΚΥΒΙΡΜΗΧΙΧ

j K«t* «>**·♦**«·* !i, ci»c. **· Tir Awv<>' n * ·" * ·* * * *

-b ilJ

ΤΡΑΠ

Ο ΣΤΗΡΙΞΗ Τ

ΔΕΚΑΕΞΙ ΧΡΟΝΙΑ ΖΩ ΗΣ ΔΙΕΤΡ ΕΞΕ ■2ί·

ΓΙΑΤΙ Η Ε ΔΑ ΖΗΤΕΙ ΤΗΝ ΨΗΦΟ ΣΑΣ

θά ψηφίσω ΕΔΑ γιά νά μήν ξανάρθ' ή έξουσία τοΟ Έγ* κλήματος, άλλα καί για νά έμποδίσω τήν άντικατάσταση της άκρας Δεξιάς μέ μιά κυβέρνηση δέσμια της Άντίδρβσης, γιά νά μή συνεχιστεί τό έργο της ΕΡΕ. κ λ ς τ α .ς βαρνααης

ΠρΟΕΚλΟγίΚΟ

ψυλλάδίΟ ΤΓ|(| ΕΔΑ με δήλ(χ)ΟΓ| υΠερψήψΙΟΓ|ζ από τον ποιητή Κώστα Βάρναλη

Μια ελληνική αριστερή ιδιορρυθμία

προδικιαιορικά η ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά), από την 1η Αυγούοιου του 1951 που ιδρύθηκε ώς τις 21 Απριλίου του 1967 που τη διέλυοε και αυτήν η δικτατορία. Υπήρξε προϊόν συνεργασίας του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδος του Γιάννη Πασαλίδη, του Δημοκρατικού Συναγερμού, των Αριοτερών Φιλελευθέρων, του Δημοκρατικού Ριζοσπαστικού Κόμματος του Μ. Κύρκου και της Ενώοεως Δημοκρατικών Αριοτερών. Το ΣΚ-ΕΛΔ των Σβώλου-Τοιριμώκου αποχώρηοε από τις διαπραγματεύσεις. Ιδιαίτερα σημαντική η πορεία αυτού του κόμματος στις δύσκολες μετεμφυλιακές συνθήκες, αφού κατόρθωσε στις εκλογές της 11ης Μαϊου του 1958 να λάβει 79 έδρες (24,43%) και να αναδειχθεί σε αξιωματική αντιπολίτευση για 3 χρόνια. Ο κύριος κορμός της ΕΔΑ αποτελούνταν από στελέχη και οπαδούς του ΚΚΕ, ο παράνομος μηχανισμός του οποίου ασκούσε πιέσεις στο κόμμα. Δύο σημαντικές προσωπικότητες, ο Γιάννης Πασαλίδης (πρόεδρος) και ο Ηλίας Ηλιού (κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος), αλλά και άλλοι έδωσαν στην ΕΔΑ την οντότητα ενός πολιτικού οργανισμού ανοιχτού στους αριστερούς, στους εργαζόμενους, στα πλατιά κοινωνικά στρώματα. Ενα ιδιαίτερο γεγονός υπήρξε η δολοφονία του συνεργαζόμενου με την ΕΔΑ βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη το Μάιο του 1963, που αποτέλεσε και την αφορμή για την ίδρυση της περίφημης Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη. ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

Το χρονικό 1951-1967

ΕΔΑ ΚΑΙ ΕΚΛΟΓΕΣ

Η ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΗΠΑ

Η ίδρυση,

Το θρυλικό

Τι φοβούνταν

ο ρόλος

24,4%, οι

οι Αμερικανοί.

του ΚΚΕ.

συμμαχίες.

Αντίβαρο

Οι διώξεις

Βία, νοθεία

η Ενωση Κέντρου

Η ΕΔΑ ΚΟΗΝΑ ΕΝΙΑΙΑ ΔΗΜ ΟΚΡΑΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ

rouriiMOi ηαοτκνι περμριιλζ ΠΤΟΝΜ

ΑΜΜΟΥ

Μ ΙΧ ΑΛ Ο Μ ΙΚ Μ Χ

ΠΛΧΛΛΙΔΗΙ ΙΟΛΝΝΗΧ « 0 ΓΕΟΤΠΟΥ ΓΟΥΛΙΜΑΡΗΙ ΙΟΛΝΝΗΧ « Λ ΙΩΤΗΜΟΥ ΏΣΗΦΙΔΗΣ ΛΛΕΧΑΝΔΡΟΙ TOC ΙΩΧΗΦ Κ Α Λ Α ΪΤ Ζ Η ! ΙΟΛΝΝΗΧ χοΟ ΔΗ ΜΗΤΡΙΟΥ ΚΛΝΛΚΗΧ ΧΡΗΣΤΟΙ «Λ ΓΓΛΥΡΟΥ Π ΛΝΛΓΟΙ ΓΕΟ ΡΠ Ο Ι τοΟ ΛΓΟΤΕΙΔΟΥ ΠΑ Π ΑΔΗ ΜΗΤΡΙΟΥ ΧΥΛΛΛΖ toO ΙΟΛΝΝΟΥ ΠΑΠΑΛΕΒΟΥ Α Λ Ε Β Ο Ι «Λ ΛΝΔΡΕΟΥ ΠΑΛΑΤΙΑΡΟΥΧΑ ΕΙΡΗΝΗ τοΟ ΠΛΧΧΑΛΗ

36

16

ΖΕΠΕΠΔΗΧ ΜΙΧΑΗΛ τοΟ ΠΕΤΤΟΥ

'Τ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

Υπεύθυνος έκδοσης ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ Σ’ αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ

Δημιουργικό

Ιδιοκτησία:

ΝΙΚΟΣ ΚΕΧΑΓΙΑΣ

Συντονισμός · επιμέλεια ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ

ΜΑΝΩΛΗΣ ΓΛΕΖΟΣ

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΤΖΑΝΕΤΟΠΟΥΛΟΥ

X. Κ. ΤΕΓ0Π0ΥΛ0Σ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α.Ε.

Μόνιμοι συνεργάτες ΦΑΙΔΩΝ ΜΑΛΙΓΚΟΥΔΗΣ

ΒΑΣΩ ΘΑΝΑΣΕΚΟΥ

ΣΟΦΙΑ ΔΡΑΚΑΚΗ

Πρόεδρος Δ.Σ.:

ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΔΑΣΗΣ - ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ

ΤΑΚΗΣ ΜΠΕΝΑΣ

Σύνταξη ύλης

Σύμβουλος έκδοσης

ΝΑΣΟΣ ΓΚ0ΛΕΜΗΣ

ΣΤΕΡΙ0Σ ΦΑΣΟΥΛΑΚΗΣ

Ηλεκτρονική διεύθυνση

istorika(a>enet.gr

Το παρόν περιοδικό παρέχεται δωρεάν μαζί με την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ. Απαγορεύεται η αυτοτελής πώληοή του.

ΣΩΤΗΡΗΣ ΡΙΖΑΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΣΑΜΠΑΤΑΚΑΚΗΣ

ΧΡΗΣΤΟΣ ΤΕΓ0Π0ΥΛ0Σ Παραγωγή ΦΩΤΟΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε.

Εκδότης: ΘΑΝΑΣΗΣΤΕΓ0Π0ΥΛ0Σ

Εκτύπωση-Βιβλιοδεσία Χ.Κ. ΤΕΓ0Π 0ΥΛ0Σ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α.Ε.

Διευθυντής: ΣΕΡΑΦΕΙΜ Δ. ΦΥΝΤΑΝΙΔΗΣ

mmmm

Χ ίλια εννια κό σ ια πενήντα ο κτώ ολιτικό κόμμα σημαίνει οργανωμένη πεποίθηση»: αξίωμα, η πατρότητα ίου οποίου ανήκει οιον Νπσραέλι και που επιβεβαιώνεται για άλλη μια φορά από τα αποτελέοματα των εκλογών του ’58. Μια έκβαση, οτην οποία αντικατοπτρίζεται η βούληση του εκλογικού σώματος με μια, σχετικά απόλυτη, πιστότητα, και η οποία θα προοδώοει, με την ανάδειξη της ΕΔΑ ως αξιωματικής αντιπολίτευσης, μια πρωτόγνωρη νότα στο μετεμφυλιακό πολιτικό μας σκηνικό. Το 1958 αποτελεί ένα ορόσημο στην πρόσφατη κοινοβουλευτική μας ιστορία, διότι, έστω και για λίγο, θα εκφραστεί τότε, μέσω της εκλογικής κάλπης, η οργανωμένη πεποίθηση των «ηττημένων» του Εμφυλίου. Πράγματι, παρά τα μέτρα χειραγώγησης που θα θέσουν σε εφαρμογή οι καθεστωτικοί ταγοί και παρά την προεκλογική προπαγάνδα {«Στο Ε Α Μ απάντησε ΕΡΕ!» είναι το κυρίαρχο σύνθημα του κυβερνώντος κόμματος), το εκλογικό σώμα θα αναδείξει την ΕΔΑ ως πρώτο κόμμα στα δύο μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας με 42% στην περιφέρεια Αθηνών και 43% στη Θεσσαλονίκη, με την ΕΡΕ να καταλαμβάνει το 32% και το 34,3% αντίστοιχα. υτή η αναπάντεχη για την «καθεοτηκυία» τάξη εκλογική έκβαση είναι το αποτέλεσμα μιας κοινωνικής διεργασίας που προβάλλει πλέον στο επίπεδο της πολιτικής σκηνής. Οι κοινωνικοί αγώνες της Αριστερής, από τη μια πλευρά, αλλά και η αποτυχία της ΕΠΕΚ και του Κέντρου, από την άλλη, θα αποτελόσουν τους αποφασιστικούς παράγοντες εκείνους που θα καθορίσουν τη δεύτερη φάση μιας διεργασίας που παραμένει φαινομενικά αδρανής, μετά την αποχή της Αριστερής από τις εκλογές του Μαρτίου του ’46. Η αποχή αυτή αποτελεί για την πρόσφατη πολιτική μας ιστορία, μαζί με το Δημοψήφισμα της 1ης Σεπτεμβρίου του 1946 γα την παλινόρθωση της βασιλείας, μια από τις χαμένες ευκαιρίες για «μια ειρηνική

πολιτική εξέλιξη και, στην ουσία, τον ουσιώδη καταλύτη για την έκρηξη του Εμφυλίου» [πβ. G. M avrogordatos, The 1946 election and plebiscite: prelude to civil war. Ev: J. O. Iatrides, Greece in the 1940s: A nation in Crisis (Hanover NH, 1981), o. 184]. Λίγες μόλις εβδομάδες μετά τη διεξαγωγή του Δημοψηφίσματος θα ξεσπάσει, όπως είναι γνωστό (τον Οκτώβριο του 1946), ο Εμφύλιος, με το «Δημοκρατικό Στρατό της Ελλάδας» στα βουνά... οιο θα ήταν το ποσοστό των αριστερών ψήφων που θα έπεφταν στην κάλπη το Μάρτιο του 1946, είναι ένα ερώτημα, στην απάντηση του οποίου μας οδηγεί, κατά την ορθή άποψη ενός ειδικού ερευνητή, το εκλογικό αποτέλεσμα του 1958: «Η ομοιότητα που υπάρχει ανάμεσα στον εκλο γικό χάρτη της ΕΑΑ το 1958 και στο χάρτη της πολιτικής αποχής του 1946, δείχνει καθαρά ότι η “έ κ π λ η ξ η ” του 1958 δεν ήταν παρά η εκ νέου συσπείρωση μιας μ εγά λη ς μερίδας του ΕΑΜ ικού κινήματος, γ ι ’ αυτό και άφηνε οτην ΕΑΑ σημαντικά περιθώρια για περαιτέρω ανάπτυξη... Το τμήμα του εκλο γικο ύ σώματος που ακολούθησε τη γραμμή της αποχής του 1946 αποτέλεοε τη βάση από την οποία η Αριστερά άντλησε, κυρίως αν όχι αποκλειστικά, την εκ λ ο γικ ή της δύναμη κατά τη μεταπολεμική περίοδο» [πβ. Η. Νικολακόπουλος, Κόμματα και βουλευτικές εκλογές στη Ε λλάδα 1946-1964, Αθήνα 1985, σ. 83 και 144]. Ενας εκλογικός θρίαμβος, ωστόσο, που έμελλε να καταγραφεί (όπως θα φανεί από τις εκλογικές αναμετρήσεις 1961, 1963 και 1964) ως εφήμερος στις δέλτους τής πιο πρόσφατης ιστορικής μας περιπέτειας...

Φαίδων Μ αλιγκούδης

4

Η

_ _ _ της 31ης Μαρτίου 1946 -και τον Εμφύλιο που ακολούθησε- επανεμφανίζεται στις εκλογές της 5ης Μαρτίου 1950 ως Δημοκρατική Παράταξη [Ενωση Δημοκρατικώ ν Αριστερών, Σοσιαλιστικό Κόρρα, Αριστεροί Φιλελεύθεροι κ.ά. Τότε έλαβαν 9,7%, έδρες 18]. Μετεκλογικά οι νόμιμοι βουλευτές της κομμουνιστικής Αριστερής [με το δεδομένο ότι το ΚΚΕ ήταν ήδη παράνομο με το Ν. 509 του 1947] που εκλέχθηκαν το 1950, οι: Δ. Χριστάκος, Α. Μπικάκης, Γ. Σπηλιόπουλος, Μ. Βουρνάς, Γ. Δαμασκηνός, Κ. Μπασιάκος και Δ. Μαριόλης, δημιούργησαν νέο κόμμα με τον τίτλο Δημοκρατικός Συναγερμός, για να λάβουν μέρος στις δημοτικές εκλογές της 15ης Απριλίου 1951. [Με το Δημοκρατικό Συναγερμό συνεργάστηκε και ο πρώην υπουργός Μ. Κύρκος]. «Πρωταγωνιστής στη δημιουργία του “Δημοκρατικού Σ υναγερμού” είναι ο επικεφαλής του παράνομου κλιμα κίου του ΚΚΕ στην Ελλάδα και μ έλο ς του Π ολιτικού Γραφείου, Ν ίκος Π λουμπίδης. Υποψήφιος δήμαρχος Αθήνας του “Δημοκρατικού Συναγερμού” ορίσθηκε ο γιατρός Γ. Σπηλιόπουλος» (Π. Παρασκευόπουλου, «Φιλελεύθερα ανοίγματα στην Ελλάδα μετά τον Εμφύλιο», Εκδ. Φυτράκης/Ο τύπος Α.Ε., σ. 131). Ακολούθως άρχισαν μακροχρόνιες διαπραγματεύσεις του Δημοκρατικού Συναγερμού, που εξέφραζε παγίως τις επίσημες θέσεις του ΚΚΕ, με εκπροσώπους πολλών άλλων κομμάτων, για την ίδρυση της ΕΔΑ (1 Αυγούστου 1951). Στις διαπραγματεύσεις έλαβαν μέρος το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδος του γιατρού Γιάννη Πασαλίδη [σοσιαλδημοκράτη (μενσεβίκου) βουλευτή στο Κοινοβούλιο της Γεωργίας (1918), που εκλέγονταν από το 1923 βουλευτής Θεσσαλονίκης]. Ακόμη έλαβαν μέρος οι Αριστεροί Φιλελεύθεροι, το Δημοκρατικό Ριζοσπαστικό Κόμμα του Μ. Κύρκου, η Ενωσις Δημοκρατικών Αριστερών και το ΣΚ-ΕΛΔ των Α. Σβώλου, Ηλ. Τοιριμώκου. Τελικά, την 1η Αυγούστου 1951 υπογράφτηκε το πρακτικό της συμφωνίας από τους I. Πασαλίδη, εκπρόσωπο του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδος, Δημ. Μαριόλη, εκπρόσωπο του Δημοκρατικού Συναγερμού, Σταμάτη Χατζήμπεη των Αριστερών Φιλελευθέρων και τον Mix. Κύρκο. Το ΣΚ-ΕΛΔ αποχώρησε. Στις εκλογές που προκηρύχθηκαν για τις 9 Σεπτεμβρίου 1951, η ΕΔΑ έλαβε 10,57%, έδρες 10. Στις εκλογές της 16ης Νοεμβρίου 1952 η ΕΔΑ δεν θα έχει κοινοβουλευτική εκπροσώπηση. Στις εκλογές της 19ης Φεβρουάριου 1956 για πρώτη φορά τα αστικά κόμματα δέχτηκαν να συνεργαστούν με την ΕΔΑ. Σχηματίστηκε τότε ένας συνασπισμός εφτά κομμάτων υπό τον τίτλο Δημοκρατική Ενωσις. Η ΕΔΑ εξέλεξε 18 βουλευτές. Στις εκλογές της 11ης Μαϊου 1958 η ΕΔΑ, με 24,43%, έλαβε 79 έδρες και έγινε αξιωματική αντιπολίτευση! Στις εκλογές της 29ης Οκτωβρίου 1961 η ΕΔΑ συνεργάστηκε με το Εθνικό Αγροτικό Κόμμα και έλαβαν 14,63%, έδρες 24. Στις εκλογές της 3ης Μαίου 1963 η ΕΔΑ έλαβε 14,34%, έδρες 28. Και στις εκλογές 16ης Φεβρουάριου 1964 έλαβε 11,8%, έδρες 22. Η ΕΔΑ αγωνίστηκε για τη δημοκρατική νομιμότητα και ο πρόεδρός της I. Πασαλίδης «δεν δίστασε να δεχθεί την ανάγκη μια προσεκτικής διεύρυνσης των σχέσεων του Κόμματος ακόμα και μ ε Δεξιούς που ανησυχούσαν μ ε ειλικρίνεια, για το καλό της χώρας» («Αυγή», 17 Ιουλίου 1956, σ. 2).

Ν ίκος Βαρδιάμπασης

5

ΕΔΑ: 1951-1967

1. Η Κοινοβουλευτική Ομάδα της ΕΔΑ το 1963: Η. Ηλιου, Γ. Πασαλίδης, Αντ. Μπριλλάκης, Γ. Παπαδημητρίου, Στ. Ηλιόπουλος, Μ. Καραγιώργη, Γ. Σπηλιόπουλος, Ξεν. Γρηγόρης, 0. Παππάς, Κ. Χιωτάκης, Π. Κατερίνης, Αλ. Παπαλέξης, Δ. Συντυχάκης, Τ. Κελτεμλίδης, Ν. Κιτσίκης, Αγγ. Λασκαρίδης, Β. Σακελλάρης, Τ. Παπανικολάου, 0. Κακογιάννης, Γ. Γαβριηλίδης, Α. Κύρκος, Τ. Τσιάρας, Δ. Σαπουνάκης, Π. Αργυρόπουλος, Μ. Κύρκος, Δ. Στρατής, Στ. Μερκούρης

«ΕΝΙΑΙΑ ΑΗΜΟΚΡ Του ΓΙΟΡΓΟΥ Α ν ΑΣΤΑΣΙΑΔΗ καθηγητή Πολιτικής Ιστορίας, Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

αιασιαπκόν του Κόμματος της ΕΔΑ Οπως εψηφίοΘη από το Α Πανελλαδικόν Συνέ δρω ν (28Νοεμβρίου-2Δεκεμβρίου 1959). (...) βάσει του παλαιοτέρου που είχε ουνταχδεί μετά ιην ίδρυ αιν της ΕΛΑ (...)

6

Αρθρον 1: Συνεστήθη τον Ιούνιον του 1951 μ ε έδραν την πρωτεύουσαν του Κράτους, Πολιτικός Συνασπισμός μ ε τον τίτλον ‘Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά” (ΕΛΑ) και μ ε έμβλημα Ειρήνη-Δημοκρατία-Αμνηστεία. Η ΕΛΑ συσταδείοα ως συνασπισμός δημο κρατικών κομμάιων και προσωπικοτήτων μετετράπη από του έτους 1955 εις ενιαίον κόμμα. Η ΕΛΑ δρα εντός του πλαισίου της δημοκρατικής συνταγ ματικής νόμιμόιητας και του κοινοβουλευιισμού». «ΙΊιο επικίνδυνη αστραλώς από τη Θεαματική αύ ξηση της κοινοβουλευτικής εκπροσώπησης της ΕΛΑ και μακροπρόθεσμα πιο διαβρωτική, είναι η

A T M ΑΡΙΣΤΕΡΑ» σταθερό ανοδική τάση του νεο-κομμουνισμού στον αγροτικό χώρο. (...) Είναι gw επίπεδο τον χωριού που ένα πολιτικό κόρμα ευδοκιμεί (...)» (σχόλιο της Αμερικανικής Πρεσβείας, ιο Σεπτέμβριο ιου 1958. Βλ. Ηλ. Νικολακόπουλος, σ. 245-246) «Την ΕΛΑ την κάνατε κομμουνιστικό κόμμα. (...) Αντί να ενισχύσετε την ΕΑΑ και να τη διευρύνετε, δημιουργήσατε το 1958 άλλα κόμματα. (...) Την ‘‘Α υγή ” την κάνατε κομμουνιστική...». I. Πασαλίδης (προς ια μέλη ίου Π.Γ. ιου ΚΚΕ) «Λοιπόν, την ΕΑΑ την καϋαλήοαμε, της αλλά

2. Ψηφοδέλτιο της ΕΔΑ στην εκλογική περιφέρεια Θεσσαλονίκης με επικεφαλής τον ξαμε τα φώτα, αυτό το στοιχειώδες εύρος που είχε Ιωάννη Πασαλίδη. δεν μας έφτανε. Αρχίσαμε λοιπόν να κέινουμε φρά 3. Διαδήλωση ξιες μέσα στην ΕΑΑ. Και συνεβαινε το εξής τραγε νέων. Ανάμεσα λαφικό και γελοίο φαινόμενο: να συνεδριάζουμε ε στα αιτήματά τους δώ σαν ΕΑΑϊτες και να πηγαίνουμε μετά στο δι και η κατάργηση πλανό γραφείο και να ξανασυνεδριάζουμε για τα ί του νόμου 509, ο δια πράγματα, μ ε την ίδια γλώσσα, τα ίδια πρόσωπα οποίος έθετε σαν κομμουνιστές». εκτός νόμου το Χρ. Μίσσιος (1986) ΚΚΕ,γεγονός που «Την ΕΑΑ πρέπει να την προσέχετε ως κόρη ο προκαλούσε φθαλμού ...». τριβές στο Π. Τολιάιι (1957) εσωτερικό (συμβουλεύοντας τους Ελληνες κομμουνιστές) ^ της ΕΔΑ

7

4.

Ο Μανώλης Γλέζος, εμβληματική φυσιογνωμία της Αριστερός σε όλες τις φάσεις της, από την Αντίσταση μέχρι τις μέρες μας. 5. Ο Μιχάλης Κύρκος, αρχηγός του Δημοκρατικού Ριζοσπαστικού Κόμματος, που υπήρξε συνιδρυτικό μέλος της ΕΔΑ. 6. Ο Στέφανος Σαράφης, ο οποίος εξελέγη βουλευτής της ΕΔΑ ενώ ήταν εξόριστος, όπως και ο καθηγητής Φιλοσοφικής Γ ιάννης Ιμβριώτης (7)

Η Ενιαία Δημοκρατική Αριοιερά, που με πρόε δρό της ιον I. Παοαλίδη αποιέλεοε ίο νόμιμο κόμμα-φορέα ιης Αριστερός έως τις 21.4.1967, δημιουργήθηκε mv 1η 8.1951 ως ουναοπιομός στον ο ποίο μετείχαν 6 πολιτικοί σχηματισμοί: 1. Ο Δημοκρατικός Συναγερμός (που είχε λάβει μέρος ως σχήμα της Αριστερός στις δημοτικές ε κλογές, τον Απρίλιο του ’51). 2. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδος, με πρόεδρο τον I. Παοαλίδη. 3. Το Κόμμα Αριστερών Φιλελευθέρων, με αρχη γούς του Σ. Χαιζήμπεη και Νεοκ. Γρηγοριάδη. 4. Το Δημοκρατικό Ριζοσπαστικό Κόμμα, με αρ-

Στις εκλογές του 1951 και οι ΙΟ Βουλευτές που εξελέγησαν με την ΕΔΑ ήταν στελέχη του ΚΚΕ, φυλακισμένοι ή εξόριστοι

8

χηγό τον Μ. Κύρκο. 5. Η Δημοκρατική Ενωση, με επικεφαλής τον Σ. Κρητικά. 6. Η Ενωση Δημοκρατικών Αριστερών (ΕνΔΑ), με ηγέτη τον I. Κοκορέλη. Οι διαπραγματεύσεις για τη σύσταση της ΕΔΑ άρχισαν στις 5.7.1951, δηλαδή λίγες ημέρες μετά την απόφαση για τη διεξαγωγή των εκλογών τής 9ης 9.1951, και στην αρχική φάση των συζητήσεων συμμετείχε και το ΣΚ-ΕΛΔ των Αλ. Σβώλου και Ηλ. Τσιριμώκου. Η ίδρυση αυτού του μετωπικού σχήματος της Αριστερός (που κάλυπτε τις πολιτικές δυνάμεις που συμμετείχαν μέχρι το ’47 στο ΕΑΜ), εσπευσμένη λόγω της συμμετοχής στις εκλογές, άφησε ανολο κλήρωτες τις διαπραγματεύσεις και τις επεξεργα σίες για τις θέσεις και τη διάρθρωση του νέου πο λιτικού σχηματισμού. Η ΕΔΑ διεξήγαγε την παρθενική προεκλογική της εκστρατεία με βάση τούς προγραμματικούς ά-

ξονες που όριζε η ιδρυτική της διακήρυξη (εθνική ανεξαρτησία, ειρήνη, αποκατάοταοη δημοκρατίας κ.λπ.) και έχοντας να αντιμετωπίοει τους δυσμενείς όρους που έθεταν όχι μόνο το μετεμφυλιοπολεμικό πολιτικό σύστημα, με την αδυσώπητη λειτουργία των κρατικών κατασταλτικών και ιδεολογικών μη χανισμών του, αλλά και οι πιέσεις από τον παρά νομο μηχανισμό του ΚΚΕ (τα στελέχη και οι οπα δοί του οποίου αποτέλεσαν τον κύριο κορμό της). Μεταξύ των υποψηφίων της ΕΔΑ υπήρξαν 24 ε ξόριστοι και φυλακισμένοι, οι περισσότεροι στελέ χη του ΚΚΕ. Η εφημερίδα «Δημοκρατική», επίση μο όργανο της ΕΔΑ, ζήτησε τη μαζική υπερψήφι σή τους. Και οι 10 Βουλευτές που εξέλεξε η ΕΔΑ (συγκεντρώνοντας το 10,57% των ψήφων σ’ αυτή την πρώτη της εμφάνιση, και με ανοιχτές ακόμη τις πληγές του Εμφυλίου...) ήταν στελέχη του ΚΚΕ, φυλακισμένοι ή εξόριστοι (Στ. Σαράφης, Μ. Γλέζος, Ηλ. Ηλιου, Γ. Ιμβριώτης κ.ά.).

Η οργανωτική Πρόεδρος της ΕΔΑ

--------!

Εποπτική Επιτροπή — -------

της ΕΔΑ, 1959/1963 κ.ε.

Γραμματεία Εκτελεστική Επιτροπή Εφημερίδες Νεολαία

Γραμματεία

Βοηθητικές Επιτροπές: Οργανωτική Επιτροπή Γραφείο Κοινοβουλευτικής Ομάδας Επιτροπή διά τα συνδικαλιστικά Επιτροπή διά τα συνεταιριστικά Επιτροπή Μεσαίων Στρωμάτων Επιτροπή διά το γυναικείον κίνημα Επιτροπή διά την διαφώτισιν κ.λπ.

Διοικούσα Επιτροπή

I Μ

·Ι ■-w

q

Κοινοβουλευτική Ομάδα Συνέδριο/Συνδιάσκεψη

........ .

α

Γραφείο Οργάνωσις Περιοχής

I Εθνικό Συμβούλιο Γραφείο

Επιτροπές: Οργανωτική, Οικονομική, Διαφώτισης κ.λπ.

Επιτροπή Πόλεως

Γραφείο

Οργάνωσις πόλεως άνω των 100.000 κατοίκων

Νομαρχιακή Επιτροπή

ο Εκλογοδικείο στη συνέχεια ακύρωσε την Νομαρχιακή Οργάνωσις εκλογή τους (απόφαση η οποία, σύμφωνα -.1 ......"■■■■■;..'"“V ":.......... με τον Αρ. Μάνεση, «στηρίχθηκε σε μια Γραφείο Γραφείο Γραφείο αναμφίβολα αντισυνταγματική διάταξη, που παραποίησε έτσι κατά τρόπο απαράδε Τομέας Επιτροπή Πόλεως Τομέας κατά συνοικιακός κτο το γράμμα και το πνεύμα του Συντάγματος»). Οργάνωσις πόλεως ........*.. ........... . ■■ επαγγελματικό Αλλά και αυτοί που «αντικατέστησαν» τους 10 βου από κλάδο λευτές της ΕΔΑ ήταν οι περισσότεροι στελέχη του 20 100.000 κατοίκους ΚΚΕ (Α. Μπριλλάκης, Β. Εφραιμίδης κ.ά.). Η συγκεκριμένη διαδρομή της ΕΔΑ, η οποία 1 μπορεί να διακριθεί σε 3 φάσεις, προσδιόρισε και στοιχείο στοιχείο στοιχείο στοιχείο στοιχείο κλάδου κλάδου συνοικίας χωριού 1 συνοικίας τη φυσιογνωμία του κόμματος. .f ✓-> ν-ν ™ ' Η ιδρυτική διακήρυξη της 3ης 8.1951 είναι η α Από το βιβλίο της I. Παπαθανασίου, «ΕΔΑ. Αρχείο 1951-1967», 2001 φετηρία της πρώτης φάσης (μέχρι το ’56), που χα ρακτηρίζεται από διεργασίες και τριβές ανάμεσα μια προχωρημένη για τα ελληνικά δεδομένα ορ στην ΕΔΑ και την ηγεσία του ΚΚΕ, που επέμενε γανωτική δομή. να ελέγχει και να καθοδηγεί την ΕΔΑ. «Η ΕΔΑ» -επισημαίνει ο Μεϋνώ- «είναι το μό Οι εργασίες της Α Συνδιάσκεψης (Ιούνιος ’56) ε νο ελληνικό κόμμα που εφάρμοζε πραγματικά την γκαινιάζουν τη δεύτερη φάση, συνδεδεμένη με τη οργάνωση που προβλέπουν τα καταστατικά του». θεσμική και οργανωτική ανασυγκρότηση της Υπέρτατο όργανο είναι το Συνέδριο του κόμμα ΕΔΑ, που από το 1958 ώς το 1961 κατέχει στο Κοι τος (άρθρα 20-22), που συγκαλείται κανονικά κάθε νοβούλιο τα έδρανα της αξιωματικής αντιπολίτευ 3 χρόνια. Το Συνέδριο, στο οποίο μετέχουν με δι σης και διοργανώνει σ’ αυτό το διάστημα δύο συνέ καίωμα ψήφου αφ’ ενός απεσταλμένοι των οργα δρια (1959, 1962). νώσεων των νομών και των σημαντικών πόλεων Στην τρίτη φάση (μετά το Νοέμβριο του ’63), σηκαι αφ’ ετέρου η Κοινοβουλευτική Ομάδα, καθορί ματοδοτημένη από τη γενικότερη κοινωνική, πο ζει με τις αποφάσεις του την πολιτική του κόμμαλιτική και πολιτιστική αλλαγή, η ΕΔΑ, λειτουρ γώντας πλέον ως μαζικό κόμμα, αυξάνει τον αριθ ΐος. y μό των κομματικών μελών της και δημιουργεί πολ λές οργανώσεις μέσα από δύο οργανωτικές συσκέ «Η €ΔΑ είναι το μόνο ελληνικό κόμμα ψεις (1964,1966). Η επιβολή της δικτατορίας δεν ε που εφάρμοζε πραγματικά την οργάνωση πέτρεψε στην ΕΔΑ να φτάσει στην -προγραμματι που προβλέπουν τα καταστατικά του» σμένη- σύγκληση του Γ Συνεδρίου. Σ’ αυτά τα 16 χρόνια, προέκυψαν 4 καταστατικοί χάρτες (1952, 1956, 1959, 1962), που αποτυπώνουν

Τ

'

■>

-

'

'

^

>

>ί·

,

9

ΕΔΑ: 1951-1967 8. Οργανωμένο οριζόντια και κάθετα, το κόμμα της ΕΔΑ αποτέλεσε το πρώτο νόμιμο κόμμα αρχών της μετεμφυλιοπολεμικής περιόδου. Συγκέντρωση οπαδών στη Θεσσαλονίκη του 1965 (Αρχείο Τ. Μπενά) και έκδοση του κόμματος για τις γυναίκες (9)

&

Στην οργανωτική ανάπτυξη της 6ΔΑ συνέΒαήε η απόφαση για παύση των παράνομων οργανώσεων του ΚΚ€ στην Ελλαδα (1958)

nrjrfj)Ttwiri^

nrrr>liW T W Tif||iM^^ "

Σιο διάστημα μεταξύ ίων Συνεδρίων, mv ευθύνη για ιη λειτουργία του κόμματος φέρει η -εκλεγμέ νη από Συνέδριο- Διοικούσα Επιτροπή (Δ.Ε.), η οποία συνέρχεται κάθε 6 μήνες και εκλέγει τον πρόεδρό της, που είναι και ο πρόεδρος του κόμ ματος (άρθρα 25-28). Την ευθύνη για την καθοδή γηση της δραστηριότητας του κόμματος έχει η Εκτελεστική Επιτροπή (Ε.Ε.), που τα μέλη της υ ποδεικνύονται από τη Δ.Ε., ενώ πρόεδρός της εί ναι ο πρόεδρος του κόμματος (άρθρα 29-33). Την Ε.Ε. συνδράμουν στο έργο της επιτροπές για τα συνδικαλιστικά, για το γυναικείο κίνημα, για τη διεύθυνση του δημοσιογραφικού οργάνου του κόμ ματος κ.λπ. ΠροΒλέπεται, τέλος, η σύσταση Ειδικού Τμήμα τος υπό την επωνυμία Νεολαία της ΕΔΑ, το οποίο θα λειτουργεί «βάσει των καταστατικών αρχών της ΕΔΑ» (άρθρο 36). Τόσο από τις ρυθμίσεις του καταστατικού, διατυ πωμένες σε 56 άρθρα, όσο και από την εφαρμογή

Μ —I

1ι 9w 6

Π Α Ν Ε Λ Λ Α Δ ΙΚ Η ΤΜΗΜΑ

ENQZH

Ν* ΓΥ Ν Α ΙΚ Ω Ν

Θ ΕΣΣΑ Λ Ο Ν ΙΚΗ Σ

*>***

10

5 v#

10.Ο πρόεδρος της ΕΔΑ Ιωάννης Πασαλίδης συνοδευόμενος από τον κοινοβουλευτικό εκπρόσωπο Ηλιο Ηλιού και το ιστορικό στέλεχος της Αριστερός Μανώλη Γλέζο (φωτογραφία Folk)

πωσιακή της άνοδο στις εκλογές τής 11ης 5.58 (24,43% και 79 έδρες), η αποδοχή της από τις άλ λες πολιτικές δυνάμεις. Η ΕΑΑ απέκτησε έτσι ένα σημαντικό πολιτικό εύρος και βάρος, που υπερέβαινε σαφώς τους στόχους και τον ορίζοντα ενός κόμματος που θεωρούνταν «υποκατάστατο» του ΚΚΕ. Για τα δύο «οργανωτικά πρόσωπα» της Αριστε ρός και το μετασχηματισμό της ΕΑΑ σε νόμιμη έκφραση του ΚΚΕ, μια διαδικασία που είχε δρομο λογηθεί από τις αρχές του ’58 και ενιοχύθηκε στο Α Συνέδριό της (1959), χρειάζεται ασφαλώς μια ξε χωριστή προσέγγιση. Οπως γράφει ο Αγγ. Ελεφάντης: «Για τον π ολύ κόσμο το ΚΚΕ ήταν μια μ α κρι νή ιστορία. (...) Λ εν ήταν στις βιωμένες πραγμα ην περίοδο 1951-1963, όταν η «συνταγματι τικότητες τον αριστερού κόσμου, ο Κ ολιγιάννης, κή νομιμότητα λεττουργούσε επιλεκτικά υ ο Παρτσαλίδης κ.λπ. Οι άνθρωποι έβ λεπ α ν ανά πό την αίρεση της νομιμοφροσύνης» (Αρ. μεσα τους τον Κύρκο, τον Ηλιού, τον Μ πριλλάΜάνεσης) και η ένταξη στους κόλπους της κη. Διάβαζαν την “Α υ γ ή ”, όχι το “Νέο Κόσμο”, ^ ΕΑΑ είχε πολύ αρνητικές επιπτώσεις στην προσωπτκή, οικογενειακή, επαγγελματτκή, στρα τιωτική κ.λπ. ζωή, είναι δύσκολο να υπολογιστεί ο «Σε σύγκριση με την €ΔΑ, οι κομματικές ακριβής αριθμός των μελών του κόμματος, που πά οργανώσεις της G.K. και της GPG θυμίζουν ντως αυξήθηκε σημαντικά μετά το ’64. την οργάνωση λέσχης χορτοφάγων» Στην οργανωτική ανάπτυξη της ΕΑΑ συνέβαλε η απόφαση για παύση των παράνομων οργανώσεων του ΚΚΕ στην Ελλάδα (1958) και, μετά την εντυ

ιούς μέοα σε αντίξοες συνθήκες και «εγγενείς δυοχέρειες», αναδύεται ένα άρτια οργανωμένο για την ελληνική πραγματικότητα (χαρακτηριστική εί ναι η διαπίστωση Βρετανού σχολιαστή, ότι «σε σύ γκριση με την ΕΔΑ, οι κομματικές οργανώσεις τό σο της Ε.Κ. όσο και της ΕΡΕ θυμίζουν την οργά νωση μιας λέσχης χορτοφάγων») κόμμα μαζών, διαρθρωμένο σε «διοικητικές περιφέρειες», «το μείς» και «οργανωτικά στοτχεία»: συνοικίες, κλά δοι, χωριά (άρθρα 18-19), με αιρετά συλλογικά όρ γανα, χωρίς πάντως να είναι δύσκολο στην ηγεσία, στο πλαίσιο του «δημοκρατικού συγκεντρωτισμού», να επιβάλει ή έστω να επηρεάσει καθοριστικά τις καίριες επιλογές.

Τ

11

13. Η ίδρυση της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη, με πρωτοβουλία του Μίκη θεοδωράκη, εκτός από πολιτικό αποτέλεσε και πολιτιστικό γεγονός πρώτης γραμμής. Εγκαίνια λέσχης της ΔΝΛ στον Πειραιά. Πίσω από τον Μίκη η Μαρία Φαραντούρη σε πρώτη εμφάνιση και δεξιά ο Μάνος Λοίζος

Και είναι χαρακιπριοιικό ότι οι υπεύθυνοι της «Αυγής» κάθηοαν αρκετές φορές οιο εδώλιο του κατηγορουμένου. Από το καλοκαίρι του ’63 η ΕΔΑ, με στόχο να συντελέοει οε μια βαθύτερη θεωρητική μελέτη των πολιτικών προβλημάτων, εκδίδει τη μηνιαία επιθεώρηοη «Ελληνική Αριστερά». Δεν προέρχο νται από την ΕΔΑ, αλλά συμμερίζονται τους οκοπούς της δύο περιοδικά: «Οι Δρόμοι της Ειρήνης» και η «Επιθεώρηση Τέχνης». «Κόκκινο πανί» για τους ποικιλώνυμους κομμουνιστοφάγους, στην «αρένα» της μετεμφυλιοπολεμικής ζωής της χώρας, η ΕΔΑ: • Αποκλείστηκε συστηματικά από τις ακροάσεις και τις συσκέψεις του μονάρχη με τους ηγέτες των κομμάτων. Ο αρχηγός της δεν εκλήθη στα «Συμ βούλια του Στέμματος» (Σεπτ. ’65 και Φεβρ. ’67). Υπήρξαν δύο εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν το θλιβερό «κανόνα»: τον Αύγουστο του ’65, για πρώ τη φορά στα χρονικά, ο βασιλιάς κάλεσε και τον I. Πασαλίδη, ενώ την 1η 4.67 ο γήρατος αρχηγός της ΕΔΑ συνάντησε στα ανάκτορα τον Κωνσταντίνο, του συνέστησε να μην παραούρεται από τους ολέ θριους συμβούλους του και τον διαβεβαίωσε ότι

καμία πολιτική δύναμη δεν πρόκειται να θέσει 14.0 βουλευτής πολιτειακό ζήτημα, αρκεί η χώρα να βγει από το της ΕΔΑ Γ. αδιέξοδο με το σχηματισμό κυβέρνησης «οικουμε Τσαρούχας, τραυματίας από νικής αποδοχής». • Μετά το εκλογικό αποτέλεσμα του ’58, που οό- τους παρακρατικούς καρε τους -διαρκώς ανησυχούντες από το 1950- α ξιωματικούς του Στρατού και των Σωμάτων Ασφα λείας, φουντώνουν τα αστυνομικά μέτρα εναντίον της ΕΔΑ: εμπρησμοί στα γραφεία της σε επαρχια κές πόλεις, συλλήψεις και εκτοπίσεις πολλών στε λεχών κ.λπ. Οι διώξεις των μελών της ΕΔΑ κορυφώθηκαν με την καταδίκη (Ιούλ. ’59) σε δετή φυ λάκιση, με την κατηγορία της κατασκοπίας, του Μ. Γλέζου, γραμματέα του κόμματος και διευθυντή της «Αυγής». • «Σ’ επανειλημμένες συσκέψεις του πρωθυ πουργού Κ. Καραμανλή με παράγοντες της ΚΥΠ, ►

Η (ΕΔΑ λειτούργησε ως οργανωμένο δημοκρατικό κόμμα της λαϊκής καταφυγής και ίω ν αριστερών και προοδευτικών δυνάμεων

13

15. Δίκη στο αναθεωρητικό στρατοδικείο τον Αύγουστο του 1952. Στο εδώλιο οι Λεωνίδας Κύρκος, Μανώλης Γλέζος, Μ. Τσερέπας, Αγγελος Διαμαντόπουλος, Κ. Προβελέγγιος (Αρχείο Λ. Κύρκου). 16. Νέα δίκη «κατασκοπίας». Στην πρώτη σειρά από αριστερά οι Βασ. Δουκάκης, Μ. Κολοκοτρώνης, Κώστας Τσακίρης και Δημ. Δάλλας. Στη δεύτερη οι Κώστας Λουλές, Χαρίλαος Φλωράκης και Σοφία Αρώνη

των Σωμάτων Ασφαλείας και των υπηρεσιών ασφα λείας του στρατού»- γράφει ο Σπ. Λιναρδάτος«μελετήθηκαν οι τρόποι για προπαγανδιστική και δυναμική αντιμετώπιση της ΕΔΑ». Στις 30.11.1960 κατατέθηκε από Βουλευτές της ΕΔΑ επερώτηση για το θέμα της «εμφανίοεως του νεοφασισμού στην Ελλάδα» και την «σοβαρόν απειλήν που δια γράφεται διά τους δημοκρατικούς θεσμούς από την δραστηριότηταν παραεξουσιαοτικών οργάνων που συνεργάζονται με την Αστυνομία». • Σύμφωνα με το περιβόητο Σχέδιο «Περι κλής», που εφαρμόστηκε στις εκλογές του ’61, θε ωρείται εχθρός όποιος συνεργάζεται ή ενισχύει τους «κίτρινους» (δηλαδή τους ψηφοφόρους της ΕΔΑ), ενώ κλήθηκαν να συμβάλουν στην εξουδετέρωση του «εσωτερικού εχθρού» οι Ενοπλες Δυνάμεις, τα Σώματα Ασφαλείας, η Χωροφυλακή κ.λπ. ΕΔΑ, αν και κουβάλησε από τα πρώτα της βήματα το βαρύ, αν και «αδειανό κι βώτιο» του εμφυλίου πολέμου και την ε παχθή αλλά και χρήοιμη - ο ’ ό,τι αφορά τον κομματικό πολιτισμό- «κληρονο μιά» του ΚΚΕ, αν και δέχθηκε την κομμουνιοτική επιρροή, άλλοτε πολύ και άλλοτε λιγότερο κα θοριστική, ανάλογα με τη συγκυρία, το πολιτικό κλίμα και τα πρόοωπα, όχι μόνο δεν έγινε ένα α πλό «κάλυμμα» του εκτός νόμου ΚΚΕ, αλλά κατέκτησε μέσα από την καθημερινή πολιτική πρά ξη μια οχέοη εμπιοτοούνης με τα λαϊκά στρώμα τα των εργαζομένων, οτηριγμένη οτην κομματική οργάνωση και δουλειά όλων των βουλευτών και οτελεχών της και οτην απήχηση που είχε ο αρχη γός της, Γιάννης Παοαλίδης, που η σωφροσύνη του και η πολιτική του προσφορά αναγνωρίστη καν ευρύτερα. Ανεξάρτητα από το πόοο η ΕΑΑ ενσωματώθηκε στο πολιτικό σύστημα και από το πόοο ανταποκρίθηκε στα αιτήματα της εποχής, κατάφερε τελικά -στα όρια που την άφηοε να κινηθεί η κομμουνι στική ηγεοία και ο προοανατολιομός προς τη «νο μιμοποίηση» του ΚΚΕ, και οι εσωτερικές αγκυλώ σεις της- να έχει μια σημαντική ουνειοφορά οτην πολιτικοποίηση των μαζών, οτην υπεράοπιοη της δημοκρατικής συνταγματικής τάξης, οτη διαμόρ φωση ανανεωτικών τάοεων και οτη χειραφέτηση από το δογματισμό και την κηδεμονία του ΚΚΣΕ. ΥπερέΒη έτσι τη λογική και τη δυναμική ενός α πλού μεταβατικού αριστερού πολιτικού οχήματος και λειτούργησε ως οργανωμένο δημοκρατικό κόμ μα της λαϊκής καταφυγής και των αριστερών και προοδευτικών πολιτικών δυνάμεων, που άνοιξε νέ ους δρόμους και ορίζοντες σε διεκδικήσεις και ο ράματα. ■

Η

I .ατ#ιγο#t οp *uη. *i Kιw i «τη ν*« 6i« ό ρ χ η ι ρ α a t Λ ο ν λ ι ς ,

Apu*n

Kala«o·

ΑΡΧΙΣΕ Η AIKH ΤΩΝ 42 ΠΟΛΙΤΩΝ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΟΔΙΚΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΙΠΙΡΜΕΚΤΟΝΑΜΤΝΓΦΡβΐΝΙΑΙ ΧΙΡΙΣ ΞΕΝΕΣΚΥΒΕΡΝΙΣΕΙΣ,(ΤΟΝΙΣΕΧΟΕΣIΤ8ΕΡΑΣ0ΙΣΙΣ ι II II · Ι Μ .............

Κατήγορο» ίηίοικ τδτ ηρότδρο τοΟδικοοτηρίου ίπ ποραβιόζο τήν δικονομία ΑΡΡΩΣΤΕΣ ΚΑΙ ΕΓΚΥΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΡΑΤΟΥΝΤΑΙ ΥΠΟ ΑΦΟΡΗΤΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ wmmm

'■ « μ μ μ μ μ μ μ μ μ μ η μ μ μ μ μ μ μ ν μ η μ μ μ μ μ μ μ μ μ μ μ μ μ μ μ μ μ μ μ η μ η μ μ μ · · · ; :

wΑρθρο των «Νέων Καιρών» τής Μόσχας γιά τΙς διώξεις στήν Ελλάδα Ά ρ χ ι σ ι χ θ έ ς ή δ ·« η τ ύ * 42 ν ο Χ ι . τώ * σ τ ο Δ ια ρ ο ο ς Ι τ ρ α τ ο δ ι ·κ ·ο A € q v w v . Η δ ί κ η δ κ ζ α γ ι τ α ι ο ί ν ο τ»| ν Ίτ ρ ο τ η ή μ ίρ α μ τ ο α σ έ α τ μ ό σ φ α ιρ α ό τ α ι κ ο ι Ή im t o a o n iO K δ ιιο α ο ’ Ο ·

γ ο ρ ο ι ( τ ό ν ι σ α » ό τ ι ι ί ν α ι a m x p o S ttio » α γ ίν ε τ α ι δ ια ρ κ ώ ς Χ ο γ ο ς γ ι α τ η ν . « ισ τ ο ρ ία » το ν Κ Κ Ε « α ι τ ο ν « δ α -1 β ν ο ν ς κ ο μ μ ο ν ν ισ μ ο ν » . ίν ω δ «ν α ν α φ ΐ ι ρ ο ντα ι σ τ ο ιχ τ ια γ ια σ ν γ κ ε ο ρ ιμ ο η {

’

*

'η < τ ι< δ ι ν « ι υ ρ ο ι . σ ι ι ι . ' ί 1 τ ά σ ι ι ς η ρ ό ς * · » » α / » ·« ι τ*·>ν τ ρ ο κ τ α δ ι ι ω ι νη ι ρ τ η ς ό · φ τ σ « < .·ς «<*» τ η ς ‘ ί ρ ι ρ η ς . Τ οI» <ί» »ιχβλ t ‘ J V * ^ * ω * Κ α ι ρ ώ ν -# * χ** ω ς ι * . *** , ' ·Ρ , ·' τ σ « « * ς χ·> ·ΡΊt ο Ιΐ δο ιώ

---- ■ -----^

'-ρ «Κ '

• · : · · .....

Η ΕΔΑ ήταν «κόκκινο πανί» για ποικιλώνυμους κομμουνιστοφάγους, στην «αρένα» της μετεμφυλιοπολεμικής ζωής της χώρας

14

1951

Γλέζος για κατασκοπία (5.12)

Ιδρύεται η Ενιαία Δημοκρατική Αριοτερά (ΕΔΑ) από κόμματα και προσωπικότητες του ευρύτερου χώρου της Αριστερός (1.8). Στις εκλογές η ΕΑΑ συγκεντρώνει ποσοστό 10,57% και εκλέγει 10 βουλευτές, από τους οποίους 7 είναι εξόριστοι και 3 φυλακισμένοι (9.9). Το Εκλογοδικείο ακυρώνει την εκλογή τους. Ο Μιχάλης Κύρκος αποχωρεί από την ΕΑΑ

1961

( 11 . 10)

ΕΚΟΦίτες επιτίθενται στα κεντρικά γραφεία της ΕΑΑ απαιτώντας να κηρυχθεί εκτός νόμου (1.5). Η ΕΑΑ και το ΕΛΚ συγκροτούν κοινή εκλογική κάθοδο υπό τον τίτλο Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος (ΠΑΜΕ). Εκλογές βίας και νοθείας (29.10). Το ΠΑΜΕ παίρνει 14,6% και 24 έδρες

1952

1963

Η κυβέρνηση Πλαστήρα μελετά τη διάλυση της ΕΑΑ, επειδή δήδεν συνεργάζεται με το εκτός νόμου ΚΚΕ (Ιαν.). Εκτελούνται ο Μπελογιάννης και ακόμη τρεις καταδικασμένοι για παράβαση του Α.Ν. 509 (30.3). Αποχωρεί και ο Σταύρος Ηλιόπουλος (Μάιος). Εκδίδεται η «Αυγή», εφημερίδα της Αριστερός και σύντομα της ΕΑΑ, αρχικά σε εβδομαδιαία βάση (24.8). Στις εκλογές η ΕΑΑ παίρνει 9,5% χωρίς να εκλέξει βουλευτή (16.11). Ιδρύεται η Νεολαία της ΕΑΑ

Πραγματοποιείται, παρά την απαγόρευση της Αστυνομίας, Πορεία Ειρήνης από τον Μαραθώνα (21.4). Συλλαμβάνονται ο βουλευτής της ΕΑΑ Γρηγόρης Λαμπράκης και άλλοι αριστεροί. Ο Γρηγ. Λαμπράκης σκοτώνεται από παρακρατικούς της Δεξιάς στη διάρκεια αντιπολεμικής ομιλίας του στη Θεσσαλονίκη (22.5). Πρώτη δημόσια συγκέντρωση της Οργάνωσης Νέων «Γρηγόρης Λαμπράκης» (17.6). Απαγορεύεται συγκέντρωση της ΕΑΑ στην πλ.

1954

Εκτελείται ο Νίκος Πλουμπίδης, στέλεχος του ΚΚΕ (17.8) 1956

Η ΕΑΑ συμμετέχει στις εκλογές στο συνασπισμό της αντιπολίτευσης Δημοκρατική Ενωση. Λαμβάνει 18 έδρες (19.2). Αποπέμπεται ο Νίκος Ζαχαριάδης από την ηγεσία του ΚΚΕ. Αποφασίζεται η διάλυση των παράνομων οργανώσεων του ΚΚΕ στην Ελλάδα (Μάρ.) Η συνδιάσκεψη της ΕΑΑ εκλέγει πρόεδρο τον Γιάννη Πασαλίδη και κοινοβουλευτικό εκπρόσωπο τον Ηλία Ηλιού (Ιούλ.)

Κλαυθμώνος (8.7). Στις εκλογές η ΕΔΑ συγκεντρώνει 14,34% και 28 έδρες (3.11). Ο Γ. Παπανδρέου, πρωθυπουργός με σχετική πλειοψηφία, αρνείται τη στήριξη της ΕΑΑ και προκηρύσσει νέες εκλογές 1964

Προκειμένου να στηρίξει την εκλογική επιτυχία της Ενωσης Κέντρου, η ΕΑΑ δεν κατεβάζει συνδυασμούς σε 24 περιφέρειες. Παρά ταύτα λαμβάνει το 11,8% των ψήφων και 22 έδρες 1965

Βασιλικό πραξικόπημα και παραίτηση της κυβέρνησης της Ενωσης Κέντρου (Ιούλιος). Η ΕΔΑ με απόφασή της καλεί τα μέλη της να συμμετάσχουν στις διαδηλώσεις υπέρ της δημοκρατίας. Η Αστυνομία δολοφονεί το φοιτητή της Νεολαίας Λαμπράκη Σωτήρη Πέτρουλα (21.7) 1967

Πραξικόπημα συνταγματαρχών. Η ΕΑΑ και τα άλλα κόμματα κηρύσσονται εκτός νόμου 1974

Η ΕΑΑ, με πρόεδρο τον Ηλία Ηλιού, συμμετέχει στις εκλογές στο σχήμα της Ενωμένης Αριστερός μαζί με το ΚΚΕ και το ΚΚΕ εσωτερικού (17.11)

1958

Η ΕΑΑ δεύτερο κόμμα, πίσω από την ΕΡΕ, με 24,4% και 79 έδρες (11.5). Το κράτος, προκειμένου να αντιμετωπίσει τη διευρυνόμενη επιρροή της ΕΑΑ, εντείνει τις διώξεις και τα αστυνομικά μέτρα σε βάρος της Αριστερός. Συλλαμβάνεται ο Μανώλης

0 πρόεδρος της ΕΔΑ Γιαννης Πασαλίδης με το βουλευτή του κόμματος, στρατηγό του ΕΑΑΣ, Στέφανο Σαράφη

15

it

yi Jjp5>

2. Ο δικηγόρος Σταύρος Ηλιόπουλος, ηγετική προσωπικότητα της Αριστερός και ιδρυτικό στέλεχος της ΕΔΑ

ΕΚΛΟΓΕΣ ΚΚΕ έδωσε m συγκατάθεσή ιου για να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις για τη συνεργασία του Δ.Σ. με άλλα δημοκρατικά κόμματα-ομάδες και προσωπι κότητες της Αριστερός, οι οποίες την 1η Αυγούστου του 1951 κατέληξαν στην ίδρυση της Ενιαίας Δη μοκρατικής Αριστερής (ΕΑΑ). Στην ίδρυση της ΕΑΑ πρωτοστάτησαν δύο κορυφαίοτ σοσιαλιστές, ο γιατρός Γιάννης Πασαλίδης, ο οποίος κατέβηκε α πό τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα, και ο δικηγόρος Σταύρος Ηλιόπουλος. Και οι δύο υπήρξαν οι βα σικοί οτυλοβάτες του νέου αυτού οργανισμού, διέθε ταν ακτινοβολία κατ είχαν τη δυνατότητα να δώσουν ευρύτητα στο κόμμα. Κατά την ίδρυσή της, η ΕΑΑ παρουσιάζεται ως μια συσπείρωση πολιακών-κομματικών ομάδων κατ προσωπικοτήτων. Αν και το κόμμα είναι κάτι

περισσότερο από ένας απλός εκλογικός συνασπι σμός, στα πρώτα του βήματα δεν ήταν ακόμη οργα νικά ενιαίο. Η ΕΔΑ αποτέλεσε το μοναδικό ελλη νικό κόμμα, κατά την περίοδο αναφοράς, που εφάρ μοσε πραγματικά την οργάνωση που προέβλεπαν τα καταστατικά του. Υπέρτατο όργανο της ΕΑΑ ήταν το Συνέδριο του κόμματος, το οποίο, μεταξύ άλλων, ε ξέλεγε τη Δτοικούοα Επιτροπή, η οποία με τη σει ρά της εξέλεγε μόνη της τον πρόεδρό της, ο οποίος ήταν ταυτόχρονα και ο πρόεδρος του κόμματος. Η ΕΑΑ, με πρόεδρό της τον Ιωάννη Παοαλίδη, ένα πρόσωπο γενικής παραδοχής, αποτέλεσε έως το 1967 το νόμιμο κομματικό φορέα της Κομμουνιστι κής Αριστερός. Η ΕΑΑ στις εκλογές της 9ης Σεπτεμβρίου του 1951, με 10,57% και 10 έδρες, τις οποίες κατέλαβαν εξόριστοι ή φυλακισμένοι, απέδειξε τη συνεκτικό τητα της εκλογικής βάσης της Κομμουνιστικής Αρι στερής. Η υπόθεση Ν. Μ πελογιάννη και η ανακά λυψη στην Αθήνα δύο κρυπτών ασυρμάτων, έδωσαν στην κυβέρνηση την αφορμή για να εκτοπίσει το γενικό γραμματέα της ΕΑΑ Κ. Γαβριηλίδη και να απαγορεύσει την κυκλοφορία της εφημερίδας της,

3. Προεκλογική συγκέντρωση του Πανδημοκρατικού Αγροτικού Μετώπου Ελλάδας (ΠΑΜΕ), με το οποίο κατήλθε η Αριστερά στις νόθες εκλογές του 1961

►

17

Οι Συμμαχιες

1. Ο Θεσσαλονικιός γιατρός Γιάννης Πασαλίδης, σοσιαλιστής κατά την πολιτική προέλευση, ανέλαβε το δύσκολο ρόλο του επικεφαλής της διωκόμενης Αριστερός και της έμμεσης εκπροσώπησης του εκτός νόμου Κομμουνιστικού Κόμματος (φωτογραφία «Ενω σις»)

Του ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΣΑΜΠΑΤΑΚΑΚΗ διδάκτορα Παντείου Πανεπιστημίου

Ενιαία Δημοκρατική Αριοιερά (ΕΔΑ) αποτέλεσε έναν πολιτικό οργανισμό που διαδραμάτισε τερά στιο ρόλο, όχι μόνο στο χώρο της Αριστερός, αλλά και γενικότερα στην κοινοβουλευτική και πολιτική ζωή της Ελλάδας. Κατά τις πρώτες εκλογές μετά το τέλος του Εμφυ λίου, το Μάρτιο του 1950, ο χώρος της ΕΑΜογενούς Αριστερός εκπροσωπήθηκε από τη Δημοκρατική Παράταξη (Δ.Π.), η οποία είχε δημιουργηθεί στις 2 Φεβρουάριου του 1950 και αποτελούσε ένα συνα σπισμό όλων των αριστερών δυνάμεων [το Σοσιαλι στικό Κόμμα-Ενωση Λαϊκής Δημοκρατίας (ΣΚΕΛΔ), με πρόεδρο τον Αλέξανδρο Σβώλο, τους Αριστερούς Φιλελεύθερους (Σ. Χατζήμπεης, Ν. Γρηγοριάδης, κ.ά.) και το Κόμμα του I. Σοφιανόπουλου] χωρίς να μετέχει επίσημα το ΚΚΕ. Η Δ.Π.

16

συγκέντρωσε μια σημαντική κοινοβουλευτική εκ προσώπηση, η οποία εντυπώσιασε, καταλαμβάνο ντας 18 έδρες. Το ΚΚΕ από το εξωτερικό αναζητού σε τρόπους για την καθοδήγηση του κινήματος μέ σα στην Ελλάδα, αναδιοργανώνοντας πλέον το κόμ μα σε πολιτικές βάσεις, προετοιμάζοντας σταδιακά το έδαφος για την έμμεση επάνοδό του στη νόμιμη πολιτική ζωή. Πολλά όμως στελέχη του, που έφτα σαν στην Ελλάδα παράνομα για το σκοπό αυτό, έ πεσαν στα χέρια της Ασφάλειας. Στις αρχές του 1951, το ΚΚΕ ουναίνεσε στη συ γκρότηση του Δημοκρατικού Συναγερμού (Δ.Σ.), μιας αυτόνομης πολιτικής κίνησης που έκανε την πρώτη εμφάνισή της στις δημοτικές εκλογές του Απριλίου του 1951 (τις πρώτες ύστερα από το 1934). Εν όψει τον εκλογών του Σεπτεμβρίου του 1951, το

Εδα Και Ε κλογές 4. 0 αγροτιστής Ιωάννης Σοφιανόπουλος, ο οποίος υπήρξε συνιδρυτικά στέλεχος της ΕΔΑ

«Δημοκρατική», και του περιοδικού «Φρουροί της Ειρήνης». Στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1952 η ΕΔΑ αποφάοτοε να διεκδτκήοει την αυτόνομη κά θοδό της, με στόχο να διατηρήσει τον πλήρη έλεγχο ενός σημαντικού τμήματος του εκλογικού σώματος, καταφέρνοντας να συγκεντρώσει το 9,55% των ψ ή φων, χωρίς όμως να εκλέγει βουλευτή. Η ανάθεση της πρωθυπουργίας στον Κωνσταντίνο Καραμανλή και η υιοθέτηση ενός εξαιρετικά ευνοϊκού για την ΕΡΕ εκλογικού νόμου είχε δημιουργήσει ένα κλίμα πολττικής οξύτητας κατά την περίοδο των εκλογών του Φεβρουάριου του 1956. Το νέο εκλογικό σύστη μα δεν άφηνε στα κόμματα του Κέντρου κανένα πε ριθώριο γτα να διεκδικήοουν την κοινοβουλευτική πλειοψηφία, παρά μόνο αν συνεργάζονταν με την ΕΔΑ, με αποτέλεσμα στις 17 Ιανουάριου του 1956 να δημτουργηθεί η Δημοκρατική Ενωση (Δ.Ε.), στην οποία συμμετείχαν όλα τα κόμματα της αντιπολίτευ σης, ουμπερτλαμβανομένης και της ΕΔΑ. Η ουμμαχία των κομμάτων του Κέντρου με την ΕΔΑ καθόρι ζε και την έξοδο της Αρτστεράς από την πολιτική α πομόνωση, ενώ η Δ.Ε. εμφανιζόταν ως η έμπρακτη υπέρβαση των εμφυλτοπολεμτκών διαιρέσεων. Στις εκλογές, η Δ.Ε. συγκέντρωσε το 48,15% των ψήφων και 135 βουλευτές, εκ των οποίων οι 18 εκπροσω πούσαν την ΕΔΑ.

5. 0 ΕΑΜικος Κώστας Γ αβριηλίδης, γενικός γραμματέας της ΕΔΑ. Η υπόθεση Μπελογιάννη του κόστισε την εκτόπισή του

Τ

Στην ίδρυση της 6ΔΑ πρωτοστάτησαν δύο κορυφαίοι οοοιαπιοτΕς, ο γιατρός Γ. Πασαλίδης και ο δικηγόρος Στ. Ηλιόπουλος X

18

ον Ιούλιο του 1956, έπειτα από την πρώτη της συνδιάσκεψη, η ΕΔΑ αποτέλεσε και τυ πικά έναν ενιαίο κομματικό οργανισμό, με πρόεδρο τον Γ. Πασαλίδη και κοινοβουλευττκό εκπρόσωπο τον Ηλία Ηλιού. Το κύρος του κόμματος με την πάροδο του χρόνου διαρκώς α ξάνει, χάρη στην υπεύθυνη ηγεσία του Πασαλίδη και του Ηλιού, οι οποίοι πλαισιώνονται από προσω πικότητες, όπως ο Λεωνίδας Κύρκος, ο Στ. Ηλιόπουλος, ο Νίκος Κιτσίκης κ.ά. Η αποπομπή του Ν. Ζαχαριάδη από την ηγεσία του ΚΚΕ το Μάρτιο του 1956, αν και προκάλεσε σημαντικές τριβές μεταξύ των πολιτικών προσφύγων, δεν είχε άμεσο αντίκτυ πο στο εσωτερικό της ΕΔΑ, το σύνολο των στελεχών της οποίας συντάχθηκε με τη νέα ηγεσία του ΚΚΕ υ πό τον Κ. Κολιγιάννη. Η απόφαση μάλιστα της νέ ας ηγεσίας του ΚΚΕ για διάλυση των παράνομων ορ γανώσεων του ΚΚΕ στην Ελλάδα βοήθησε σημα ντικά την οργανωτική ανάπτυξη της ΕΔΑ. Στις εκλογές του 1958 η ΕΔΑ κάνει το μεγάλο ά νοιγμα. Εχοντας προηγηθεί αλλαγή του εκλογικού συστήματος, η ΕΔΑ αναδείχθηκε αξιωματική αντι πολίτευση, με 24,4% των ψήφων κατ 79 βουλευτές, επιτυγχάνοντας τη μεγαλύτερη νίκη στην κοινο βουλευτική ιστορία της Αριστερής. Η επιτυχία της τακτικής της ΕΔΑ, σε συνδυασμό με τη διάσπαση του Κέντρου, οδήγησαν σε αυτή την εντυπωσιακή επανεμφάνιση της Αριστερής ως σημαντικής πολι-

ss

χ

1

6. Προεκλογική περιοδεία στην Ηπειρο το 1964. Προς την Ηγουμενίτσα. Από αριστερά Ρακόπουλος, Θ. Κοκλάνης, Α. Κύρκος, Θύμιος, Γ. και Μ. Θεοδωράκης, Κουτσόγιωργας. (Αρχείο Α. Κύρκου). 7. Ο Εμμ. Μάντακας, από τους συνιδρυτές της ΕΔΑ

ιικής δύναμης, 9 χρόνια μειά ίο τέλος του εμφυλί ου πολέμου. Τώρα ουνεργάζονται μαζί της οοοιαλιοτές, όπως ο Ηλίας Τσιριμώκος, ο Σταύρος Κανελλόπουλος, ο Στρατής Σωμερίτης και άλλοι πα ράγοντες του δημοκρατικού χώρου. Στο νέο όμως πολιτικό σκηνικό, κυρίαρχο στοι χείο ήταν η πόλωση ανάμεσα στην ΕΡΕ και την ΕΔΑ, η οποία εμφανιζόταν ως μια αναπαραγωγή των εμφυλιοπολεμικών διαιρέσεων. Η πόλωση δέ σποζε και στις πολιτικές επιλογές της περιόδου, ο δηγώντας σε αυταρχικότερες μορφές διακυβέρνη σης στα ζητήματα της εσωτερτκής πολιττκής. Ετσι, αμέσως μετά τις εκλογές του 1958 εντάθηκαν τα α στυνομικά μέτρα και οι διώκεις εναντίον της ΕΔΑ, η οποία από την πλευρά της επεδίωκε τη σταθερο ποίηση των ευρύτερων συμμαχιών στο χώρο της Κε ντροαριστεράς. Ειδικότερα μάλιστα μετά το πρώτο Συνέδριό της, το Νοέμβριο του 1959, έτεινε να με τατραπεί όλο και περισσότερο σε νόμιμη έκφραση του ΚΚΕ. Η κυβέρνηση της ΕΡΕ, για να περιορίσει την κοινοβουλευτική εκπροσώπηση της ΕΔΑ, πρότεινε στα κόμματα του Κέντρου την αλλαγή του ε κλογικού συστήματος, στο πλαίσιο της υιοθέτησης ενός συστήματος «συγγενών κομμάτων», το οποίο και εφαρμόστηκε στις εκλογές του Οκτωβρίου του 1961. Από την άλλη, η ίδρυση της Ενωσης Κέντρου (Ε.Κ.) δημιουργούσε τις συνθήκες εκείνες για τον περιορισμό της ΕΔΑ στην τρίτη θέση. Καθοριστικό όμως ρόλο στην εξέλιξη της πολιτικής ζωής στην

Ελλάδα έμελλε να διαδραματίσει η εφαρμογή, από ένα μέρος του κρατικού μηχανισμού, ενός οργανω μένου σχεδίου με στόχο τη μείωση της εκλογτκής ε πιρροής της ΕΔΑ και την αλλοίωση του εκλογτκού αποτελέσματος, ασκώντας συστηματική βία. Τελι κά, η ΕΔΑ στις εκλογές του 1961, η οποία συμμε τείχε με τη μορφή συνασπισμού κομμάτων ως Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος (ΠΑΜΕ), έλαβε, όπως ήταν αναμενόμενο, την τρίτη θέση με 14,6% και 24 έδρες. Αμέσως μετά τις εκλογές, το κεντρικό ζήτημα δεν ήταν ο φαινομενικός θρίαμβος της ΕΡΕ, αλλά δύο μεγάλες κατηγορίες που άρχισαν να διατυπώνονται και οτ οποίες πήραν μεγάλη δημοσιότητα. Η μία α φορούσε τη μαζικότατη «νοθεία» υπέρ της ΕΡΕ και η άλλη αφορούσε τη «βία» που ασκήθηκε κυρίως στην επαρχία. Η μετεκλογική περίοδος χαρακτηρί στηκε από την αμφτοβήτηοη από την Ε.Κ. και την ΕΔΑ του εκλογικού αποτελέσματος των εκλογών του 1961. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε και την αντι πολιτευτική στρατηγική του Γ. Παπανδρέου, του «Ανένδοτου Αγώνα», όπως επιγραμματικά ονομά-

To 1958 η ΕΔΑαναδείχβηκεαξιωματική αντιπολίτευση, επιτυγχάνοντας τη μεγαλύτερη νίκη στην κοινοβουλευτική ιστορία της Αριστερός

19

Εδα Και Ε κλογές *OW* fay,** · *«VUVW ■»· 'WtVttrft*.*,* i'.-.t *.».* ft,»,»W^ («η. '■•.-Α» vw*»1««'«W M B if MI **» Ut»k, ·*»«*** ««MNMM

- * Μ Ε Σ Η Μ Β Ρ ΙΝ Η

ΙΑ * * * »

#« . *..... βά λ η τό χέρ ι του», *«fv4 vmpoxniAoopv*^ noA μ(»φ<(><»η ίηιιγήνΐω». Midi. irtv \<ικ| U L M tlT H . «

®ϊ2ΚΪΝ«ίΓ*ΓΐΓ«ι«Γ[ΐΜ·ιιι«'·ιιι II

---------

— ------ ■■

γ ε α π ις ια

Η άοΐονομία iotopr! πώς ουνίβηοον td θλιβερό έηειοόόια

ΝΗ «4». «4 S ,v ft

5*sjR *;

δ ια

« • « W O H K T A « Ρ 1*

Ό

ΛΛ

,V·,',*·

V A l-O Y 1M 3

Ο Ιμ ο tlM tiK o O

ή ι μ ο η λ ή ν ο ι ι . Λ ι ο I » ft* \ I<Κ. ή ι ι Λ

tb i

ιΑ ι ,

mt

H T o u p c k

A c io i

.****^»■ “ **#«**». aw *«»>I

~t » , 3 S g W i« toil f g M , ... ____ V **TT*W#»Ww* ***>**-1tfftjt.iψβφφφφ. V"**W ,φ

i

Ο ΑΠΙΟΑΗΟ

Im h i i n n m |

ΛΑΜΠΡΑΚΗ?

ΟΙΓΓΑΣΙΥΤΓΑΙ ΕΧΡΙΙΣΙΜΟίΙΟΙΙΙΙΑΝ IWKl 4»*#»»»»**··*nU**t W*« !··*«*

K•«V,L. iWlWiiyVMVlU o O W

o a o t i toi

ισ μ ό ς « ν α ν τ ι 91ς Ά μ η έ μ η α ΚΑΙ Η » « « * * ? * Ι ·:** φ-φ0Μ&/ιφΙ»*ιι&!' *>*■*»*

**# *Ψ**°»· ** f y j ****?L#. .ο»# ψ #**■"**+ ·*»«*¥*.** *» Μ ;,·?'. ***η*Ρη4ίΦ«·■ ^ c -· usa γ#. «■*»#, «w iM fril8N H

******«*

^

**6jj*. 'fcik. A#,· y-./C· ****$■■■ ' ·. =,τ··ν •ilg-r.E # #% ■» «, Ι* * ί!Μ Μ ^ ·* Φ*·»· > * * ■ » # » * « · » * fiE i ^ ^www# ^ * ιΓ-νΛ *

%ψ&·*%'*»·.·«« A ,# <" m NW. ,M if« f *·#'··'ή ‘ t'4»« ♦·#■ » .·· ii»oo mew’-i#' a/wi, ife‘iWr *WVAIr-vi »w , ‘avA *+ mH***** <>

Τ ήν dm t ppts^y.

i: 11

•g S t» ! "t* fiPtTfO* , J - W if' *w '“** f < .·"v»$*: «ϊ*" ££ s»;"*r*.·.;■■“'■■ *......... ■■■·■·■■·:■·.·■■·

^ φ&&**^*

4 φί&Λ0*+ ψ**%Ψ&*> Μ* % m$ki**m* ' Iir

tmwr.nOrf_ ■:■:·. ■■ ■ ■: · ■■.■·:·:·:■:.·:· .·■■.

ί«#-%^ι*«β^

a

στηκε. Η κορύφωοη ιης πολιτικής κρίσης ουντελείται με τη δολοφονία του -ουνεργαζόμενου με την ΕΛΑ- Βουλευτή Γρηγόρη Ααμπράκη, στις 22 Μαΐου του 1963, οτη θεοοαλονίκη, από αντικομμουνισπκές ομάδες με τη ουνδρομή της Χωροφυ λακής. Στις 11 Ιουνίου η κυβέρνηση του Κ. Καραμανλή παραιτείται και στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1963 η ΕΑΑ συγκεντρώνει το 14,34% των ψήφων και 28 έδρες, αποτελώντας ρυθμιστικό παράγοντα. Ο Πασαλίδης δήλωσε ότι το κόμμα του 0α έδινε ψ ή φο εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση του Κέντρου, για να απομακρυνθεί η Λεξιά. Ο Γ. Παπανδρέου, όμως, σε αυτή την κυβέρνηση των «50 ημερών», δεν απο δέχθηκε τη στήριξη της ΕΑΑ και -προβλέποντας την επιτυχία της Ε.Κ. οε μια μελλοντική αναμέ τρηση- ζήτησε τη διάλυση της Βουλής και τη διε ξαγωγή νέων εκλογών. Για να ενισχυθεί μάλιστα το Κέντρο, στις εκλογές του Φεβρουάριου του 1964 η ΕΑΑ δεν κατέβασε συνδυασμούς σε 24 περιφέ ρειες και αναδείχθηκε τρίτη δύναμη στο Κοινοβού λιο, με 11,80% των ψήφων και 22 έδρες. Η ΕΑΑ την περίοδο αυτή βρισκόταν στον προθά λαμο μιας πολιτικής κρίσης, αποτέλεσμα σε μεγάλο βαθμό του ιδεολογικού χάσματος που είχε προκύψει στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, με τη σύ γκρουση ανάμεσα στη σοβιετική και την κινεζική ηγεσία. Σε επίπεδο εσωτερικών τάσεων, υπήρχαν αυτοί που κατηγορούσαν την ηγεσία της ΕΑΑ για δογματισμό και υποστήριζαν την ανάγκη πλήρους

Μετά τη δικτατορία, η ΕΔΑ επανιδρύθηκε ως νόμιμο κόμμα, με πρωτοβουλία του Ηλία Ηλιού και του Μπόμπη Δρακόπουλου

AwlaiWi*

+'*& W t* -

«"'Λ»*

tf » « A M w . · * · » ,

Α Γ Α . , *'ί5Κ. «Α,ΛΓΤ* JM »«Κ"

Η Φ οηβίΐα

της ^Αμερικής

H ETTA

Τό xpAua Mlvtt 4k c I i rO vtanoX cuv πού Χkνμ οΙ T C ivdc vroooO o«w nAteci tocrxotvi ui τό O* NI OI / ■*t(· H IM M U iI:· ί »* % KO

Hs B S B S U

Ιο Itovpop ιης τσπτης

K*.k

««v #41^ 9*l#SOl5WO·

i i v 4 W t 4 * * * .> n M \ *«»'' e*

*»V»#κ. *Λ*ΜΑ<; »·κ, K

-t*,

» ^ s A n a n w n i y »C * T i**3,« *

4».

14» S*!» i*A»»w (·1· ι «μ ·>οϊ·*. *A*»ofci iw n ti M * i * * · iAA>H:. M l *«riwA..»auS4ki*i· t k •tmWMt. ♦ κ · » · '« « * ι « ' · μ · ι μ ; ιώ *

? ί A*Λ »

A A k'V ur* » I W A m

t o ··»

* «ι*ι.ί< *» ' C k i u b · · * ΤΛ* ·0 Ν « ™ wAV· 4 S A e ik v A w w · * w * » f > . A n».·*»».·» ···* * » » Am Awawtoou* * . · * » # * * 0 «Η i » i * » . him m i. imh·, 4 M w * ·! « It* · * * » . A »<·*«« A l l * >i| l w «·*ν Η ι 4 « · »* *«0*ιι· *ή«ί 4 ..* i* » i* * C *i vt* « It· * 1 · «*»·*«*«; · · * |I * I « W W 1 M ^ «·*> ·*.»*« AwwA— · »»< *H l< « « «·#%.*. « c «a A t.ttv ^ »*»* νβΑ ινΜ ίβο «»*. Μ ύ» It· ·*> *» *♦»*.*'*«* , («> ' t « **o nt, t o k o · · · « t · * ·· * ·· * * ·- « ♦ * « «Ο to * Α^«ιΑ»·«μ* * ·* «**·«.· t .*4 t · * A ·· » W*

*»·»»»M »«#AA·«****»»<· ·ώ*Α. ·* * M*l··· * 1#-.» * At» * ·

# ·····« ·* « * ·

ΑΙΜΑΤΗΡΑ HIEIgQAIA 1II Oi Ι ΓΑΛΟΝΙΚΙ IN

ETPAΥΜ ΑΤΙΖΘ Η ΖΟΒΑΡΩΣ Ο ΒΟ ΥΛΕΥΤΗ Σ Γ. ΛΑΜ Π ΡΑΚΗ Σ •

>.

' - ----- -■)■ | I

- ------------------------ —

Τ ρ ίκ ύ κ λ ο ς μ ο το ο ο κ λ έ ττσ έπ έ η ε σ ε ν Εναν τ ίο ν το υ α κ ο π ίμ ω ς, XEyouv ο ΐ Α ρ ισ τ ε ρ ο ί ΕΤΡΑΤΜΑΤΙΣβΗ ΚΑΙ ΑΛΛΟΣ ΚΟΊΓΛΙ ΤΓΗΣ Π ΙΣ f Α Α «« JJ Mateo eie* Mcttk ·>* «**»< *«··*<·»< •A v m · ο » · ^ 4» Anijp W I» μ » OeAw th'i- »«τ» >at« «4*Λ**» ·**■iMWMiree· 4e*f· » λ*«ic it· o*nr**«'*e*je·*, ·>*·*'· «rtb~UK « , ύ ι ο ο ύ ί « k *«W « « A - · * · , « * 0 .1 ^ * «ΜΓ t n i O o ^ * « « » **»♦ < * i * i o i t / * « t | k w k * v* »C ·4* ». »E*pA*- t»w **»«».να. wOi A Akm- *.«m*w«« A1
jrtw a n o n

λ

fa w

««M « W ·»

« « ·*

in «nr 0 C « Η ♦'«.

, c v v M t*t»i***· μκμκ.

« τ « Ι * ·* *

t e - l v * ’'· * .

< « ·

·*

*-

α

·ί«*ΑΑ<»·ί « Κ C A A Γ W ».>*>**<. « » ·* . W W J W *

«♦wMAie·»** (tn ■***·

Μ « ο ·.

*<«· θΜΜΙΜβ«* 14·* »«»**»(*»«** tJ*

ewweAMXw·. «μ «**·Α#μρ.<κ. ·§»*Ό» »*τ« Ού

* · » * ·« * * » · · · , * » * ♦ —

1>V) f
»«*.

«ΰ4 · <*· i r t

4 «««>** ‘A p y w T*tv **« ' ** flv w * > 4 » O l A M w A * β 0 i »··»<* Aw« · ν > ΐ Λ ί Μ » < « * · «4ο» **K « * Α Κ Ιβοβ**ΝΒι> ι β κ te A o w w w u f a **α·* 1 m e l n , K * * v * '~ K · » * « * 3 * «<> «*β4»«β·ί#<»> » « ' /'·**«» *>««■»» «.» m mutit i X A * » » ;* < «r»v#*i»4*t A lt

··* »»«»*«< *
*MW < A « l w « j > A *»

TX tw y tr , de-MOs {■·%<#*** tf- ’A ·* » * ·* Λ ιβ w> iwiM riV <*<* r u e » * ·* » ·* ··*
tMvtwiivMtiK Α*α.>·«***>ν m»t

Ό Κ ράνος ε ίν α ι π α ιδ ί το ο ή λ ίο υ

• Κα<ό Π(»ίΐ6ώ» καβως *»’ό Ζΐικ ·« «<*.· »·% »»·■*«κ» “ ^3·* RaenMOMtutwiefall· ·'♦■**» * %* *ϊ *'» 0 1 * 1 *Γ * Τ Ο »·. ·**««« .·»%«κ

· » λ * ι κ · ί *.«»♦« «W*#**»«· « π ·* * ·» · »ί« ** Ο **-»*; ·» * * ·« * . * * · *<*» < « · «*»■* * · * « · · * *«**ν «Mt *.-*»«#, mm *φ .« sn e e r# »#* **» . .**..<·*.. ··%**·«*» *i« « · TWiW» * « » τ * . «4».*» # · » » < · * # t # m * * # * * # · * · « « w ^ ·# *1»·* w ie M lf* * · » # ·#«**'

% »*»o#*»SwtjS »*> ·***#»*#*.. " 4* swiHtd*#DE»«4i«M *lNlWl| Ik#

# «.*#·■*#*"*#«

ffak#··

Λ * 0 »* τ«φ ί»% · «4 * # “·«* t u r n ·* # ·» <1 t i »·**««*.4 «·*»

# ar*4##i * d * * W

ΑΝΤΙΒΙΟΤΙΚΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΑΦΟΝ • Μικρβοργανιομοί t< n a w M tu v

■'*%«. · · . -

*·»·“4 «** * *··«·«,

»

«..««Κ

«% ».**·*-* **** ** t

tt# <.*«·** «fa **» #·—t #·«* *■#» «R***^*· «nr , «■##«« i * w # 4 l * « t

20

> » w «

t is 2s i2CV ET?. ■*■ HÂi*'*1** ηνφξβρ-ΙΫ

■ viW fi#;iêeS'

W # λ4 ψφάζν

8. Η δολοφονική επίθεση ακροδεξιών παρακρατικών εναντίον του βουλευτή της Αριστερός Γρήγορή Ααμπράκη στις πρώτες σελίδες της «Μεσημβρινής» και του «Βήματος» (9) της 23ης Μαΐου 1963

2 ^ ..** « e w -

φ

ο*** rero*· * ΐ ό ό * '^ «*» «ό^ι

’**·«»· **" C.#···

<Ντ»%β"» ΦΡ · II» j *·«***#**< ,ν * 1

+**+»***«-*

r*

Β ω »

μμ·*ϊ

ψ****»

»■%»

f

dM^^Kfe-StV.

Ό

**Ί&Ψ****Ϊ * Η φ ·&

π » # p 'π ι

«η W

ΐ|ρ^ό**:β Φ π

#.ι»# «► *■·' »«

·*'€.#·τμ»

·# V ♦’fcwH

+*#*r*t*+*wdrn*

*'*t

J e&mmanm*·,

*«b *h% ί «νΤ Η # » ·* ς Β «4> «4» Α π· ό ·.φτ #4f

*Β*ιφ0"ψφ*. * * ·* *

ϋί·*·

.

#«ΝόΦ<*Μ·^ *·<» » * » * « * * φ *#.

^ΗΒΓ?

10. Μετά το θάνατο του Γ. Παοαλίδη, την εκπροσώπηση της μεταδικτατορικής ΕΔΑ ανέλαβε ο προδικτατορικάς κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος και τελευταίος αιρετός γραμματέας της Εκτελεστικής Επιτροπής, Μπάμπης Δρακόπουλος (11)

θήκες που επικρατούσαν, επέβαλλε την εκλογική συνεργασία του ΚΚΕ με τα άλλα τμήματα της Αρι στερής. Υστερα από σειρά διαβουλεύσεων, με μεσο λαβητή τον Μίκη θεοδωράκη, βρίσκεται η «χρυσή τομή»: το ΚΚΕ εσωτερικού θα ενσωματωθεί στην ΕΛΑ και η εκλογική συμφωνία θα γίνει μεταξύ ΚΚΕ και ΕΛΑ. Η αναγγελία της συμφωνίας γίνεται στις 8 Οκτωβρίου 1974, με ταυτόχρονη ανακοίνωση της ΙΟμελούς Λιοικούοας Επιτροπής. Τα μέλη: Ηλίας Ηλιού, Χαρίλαος Φλωράκης, Βασίλης Εφραιμίδης, Σταύρος Ηλιόπουλος, Μίκης θεοδωράκης, Νίκος Καλούδης, Νίκος Κυριακίδης, Λεωνίδας Κύρκος, Γιώργος Σπηλιόπουλος και Κώστας Φιλίνης. Στις εκλογές του Νοεμβρίου 1974 η Ενωμένη Αριστερά, όπως ονομάστηκε το σχήμα του ευκαι τις 24 Σεπτεμβρίου 1974 δημοσιεύονται τα ριακού συνασπισμού ΚΚΕ, ΚΚΕ εσωτερικού και διατάγματα με τα οποία καταργείται ο περί ΕΛΑ, περιορίστηκε στο 9,5% των ψήφων, το χαμη φημος Α.Ν. 509 και νομιμοποιείται το ΚΚΕ λότερο ποσοστό που είχε λάβει η Κομμουνιστική ύστερα από 27 χρόνια. Για πρώτη φορά, η Αριστερά μετά το τέλος του Εμφυλίου. Οι εκλογές ΕΔΑ μπορούσε να χαράξει αυτόνομη πολι του 1977 σηματοδοτούν την πλήρη επικράτηση του τική, αφού οι κομμουνιστές δεν είχαν την ανάγκη ΚΚΕ (9,4% των ψήφων και 11 έδρες) έναντι του να στεγάζονται σ’ αυτή. Υπήρχαν όμως διαφωνίες ΚΚΕ εσωτερικού, το οποίο, μαζί με τέσσερα μικρά για τον τρόπο που θα έπρεπε να επαναλειτουργήοει. κόμματα, είχαν σχηματίσει τη Συμμαχία των Αρι Μετά τη δικτατορία, η ΕΔΑ επανιδρύθηκε ως νό στερών και Προοδευτικών Δυνάμεων (2,7% των μιμο κόμμα, με πρωτοβουλία του πρώην κοινοβου ψήφων και 2 έδρες, μία για το ΚΚΕ εσωτερικού και λευτικού εκπροσώπου της, Ηλία Ηλιού -αναμφι μία για την ΕΛΑ). σβήτητου διαδόχου του Παοαλίδη μετά το θάνατό Την άνοιξη του 1975, με απόφαση του Η. Ηλιού, τοτ>- και του έως τότε αιρετού γραμματέα της Ε.Ε. το σχήμα ΕΛΑ-ΚΚΕ εσωτερικού διαλύεται, με την Μπάμπη Δρακόπουλου. Η επανίδρυση βέβαια της υποχρεωτική έξοδο όσων μελών δηλώνουν ότι α ΕΔΑ αποδυναμώνεται από τη μη συμμετοχή σημα νήκουν στο ΚΚΕ εσωτερικού. ■ ντικών επώνυμων στελεχών, που επιδιώκουν πλή ρη διαχωρισμό από το ΚΚΕ εσωτερικού. Ως κοινός φορέας ΕΔΑ-ΚΚΕ εσωτερικού, η ΕΔΑ θα προχω To Ι9 7 4 , π ΕΔΑ μπορούσε να χαράξει ρήσει στη διαμόρφωσή της και στην πολιτική πα αυτόνομη πολιτική, αφού οι κομμουνιστές ρουσία της, λειτουργώντας με κοινές οργανώσεις, δεν είχαν την ανάγκη να στεγάζονται σ’ αυτή κοινά όργανα, αλλά και ξεχωριστά γραφεία επί ε πτά με οκτώ μήνες. Η εκτίμηση της πολιτικής επιβίωσης, υπό τις συν

αποδέσμευσής ιης από ίο ΚΚΕ, ενώ άλλοι κατηγο ρούσαν την ηγεσία για πλήρη συμβιβασμό με το «σύστημα», έλλειψη επαναοτατικότητας και άκριτη σύμπλευση με το Κέντρο. Εναν χρόνο μετά τη δικτατορία, το 1968, με τη 12η Ολομέλεια υπήρξε η διάσπαση του ΚΚΕ και η δημιουργία δύο αντιπαρατιθέμενων γραμμών στο ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα. Αφορμή στάθη κε η εισβολή των σοβιετικών στρατευμάτων στην Τσεχοσλοβακία, η οποία γέννησε τον «ευρωκομμουνισμό». Τα στελέχη που αποσπάστηκαν από το ΚΚΕ ίδρυσαν ένα άλλο ΚΚΕ, με το διακριτικό ΚΚΕ εσωτερικού.

Σ

21

.

-

■ ·

Μ

•Μ

ι MiM

ftitasi

V,.. ·

.;·'.

'mm

'

Η ϋ ,

·

>. -·

Της ΒΑΣΩΣ ΘΑΝΑΣΕΚΟΥ

ΕΛΑ ιδρύθηκε to 1951 και έως to 1958 είχε μια μικρή Κοινοβουλευτική Ομάδα και παρουοία στη Βουλή. Δεν ήταν ανέτοιμη. Ο ρόλος όμως της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ιδι αίτερα την εποχή εκείνη, ήταν σημαντικός και με γάλος. Επειτα από τον τερματισμό του Β Παγκοσμίου Πολέμου, η σκληρή και αντιδημοκρατική συμπε ριφορά των συμμάχων μας έναντι του ελληνικού λαού, που τα είχε δώσει όλα για τη συντριβή του φασισμού, άφησε μια πολύ πικρή γεύση. Το Σεπτέμβριο του 1955 γίνονται οι διωγμοί και τα πογκρόμ των Τούρκων εναντίον Ελλήνων στη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη, ενώ γενικότε ρη ήταν η κινητοποίηση της Τουρκίας εναντίον

Ελλάδας και Κύπρου. Πριν από τις εκλογές της 11ης Μαίου 1958, με γάλη πολιτική αστάθεια υπήρχε, σχεδόν για μία δεκαετία, μετά την απελευθέρωση της χώρας. Πε ρίπου 38 κυβερνήσεις διαδέχτηκαν η μία την άλ λη, που ο βίος τους ήταν μερικούς μήνες ή και η μέρες, και το πολύ ήταν 2 χρόνια στην εξουσία. Εποχή που τις κυβερνήσεις ανέβαζε και κατέβαζε η αμερικανική πρεσβεία. Αυτό σήμαινε συσσώρευ ση προβλημάτων, έλλειψη προγραμματισμού κ.λπ. και αγωνία του ελληνικού λαού. Η κυβέρνηση της ΕΡΕ, που προερχόταν από τις εκλογές του 1956, κλυδωνιζόταν από εσωτερικές διαφωνίες (η παραίτηση Γ. Ράλλη, Π. Παπαληγούρα και ακόμη 13 βουλευτών αφαιρούοαν την πλειοψηφία που είχε η κυβέρνηση Κ. Καραμανλή και την οδήγησαν σε παραίτηση και προκήρυξη ε κλογών για τις 11 Μαίου 1958). Τα κεντρώα κόμματα δεν είχαν καμία προοπτι κή συνεργασίας μεταξύ τους (ήταν 8 κόμματα ή κομματάκια, 8 σχηματισμοί), ενώ κυριαρχούσε η μονομαχία μεταξύ Γ. Παπανδρέου και Σοφ. Βενι- ^

3. 0 Γιάννης Πασαλίδης με την ομάδα βουλευτών Πειραιά των εκλογών του 1958. Στην άκρη αριστερά ο Γιάννης Παπαδημητρίου και στη συνέχεια οι Αντώνης Μπριλλάκης, Κώστας Αθανασιάδης, Τάσιος Βουλάδημος, Ελένη Μισενά, Δημήτρης Πεντέζης, Γ. Αράσης και Δημήτρης Καρακουλουξής, για πολλές τετραετίες δήμαρχος Κοκκινιάς

23

ϊ

Αξιωμ ατική Αντιπολίτευση

4. 0 πρόεδρος της ΕΔΑ Γιάννης Πασαλίδης ανταλλάσσει κοινοβουλευτική χειραψία με τον αρχηγό της Ενώσεως Κέντρου, Γεώργιο Παπανδρέου

ζέλου για tnv ηγεοία ιπς Ενωοπς Κέντρου. Το Παλάτι αναμιγνυόταν περισσότερο και πιο ε ντατικά οτις πολιτικές και κυβερνητικές επιλογές. Αυτή ήταν, με λίγα λόγια, η εικόνα των πολιτικών πραγμάτων, μαζί με την έντονη ανάμιξη του ξένου παράγοντα που δεν έπρεπε να υποτιμάται καθόλου. Εντονη ήταν και η αγωνία του ελληνικού λαού για το μέλλον. Ακάματη όμως και η Δεξιά. Στόχος της ήταν ο περιοριομός της δύναμης της ΕΔΑ με όλα τα μέοα, θεμιτά και αθέμιτα: ουλλήψεις, εκτοπίοεις, επε ξεργασία εκλογικών νόμων (έως εκεί που ψηφί στηκε ο εκλογικός νόμος για τις εκλογές του 1961), εκλογές βίας και νοθείας, όπως έγιναν -μ η αποδε κτές, ακόμη και στο εξωτερικό. Παραμονές των ε κλογών του 1958, γρήγορα και με μεγάλη σπουδή, ετοιμαζόταν, με κάποια συνεργασία ή ανοχή της Ενωσης Κέντρου, ένας πρωτοφανής εκλογικός νό μος που ευνοούσε πολύ το πρώτο κόμμα, αλλά δεν θα άφηνε στο παράπονο και το δεύτερο κόμμα. Ο εκλογικός νόμος, σύμφωνα με τον οποίο έγιναν οι εκλογές του 1958, ήταν κομμένος και ραμμένος στα

To 19 5 8 η ΕΔΑ εξελεξε 7 9 Βουλευτές για πρώτη φορά στην πολιτική ιστορία του αριστερού ελληνικού κινήματος

24

μέτρα της ΕΡΕ και του δεύτερου σε σειρά κόμματος, ενώ ληστεύονταν οι εκλογικές δυνάμεις των μ ι κρότερων κομμάτων. Το ρόλο του 2ου κόμματος φι λοδοξούσε να παίξει η Ενωση Κέντρου, η οποία και έδινε μάχη στη Βουλή, κατά τη συζήτηση αυτού του εκλογικού νόμου, ν ’ ανεβάσει το ποσοστό για το 2ο κόμμα πάνω από το 20%, κάτι το οποίο και πέτυχε, για να μην μπορέσει να το φθάοει η ΕΛΑ. Μόνο που λογάριαζε χωρίς τον ξενοδόχο. Ο δημο κρατικός ελληνικός κόσμος κατάλαβε όλα αυτά τα καταχθόνια σχέδια και πήρε τη δική του απόφαση να τα ματαιώσει. Να δώσει καθαρή και δυνατή τη νίκη στην ΕΔΑ, που ξεπέρασε το 20% και έστειλε 79 βουλευτές στη Βουλή, για πρώτη φορά στην πο λιτική ιστορία του αριστερού ελληνικού κινήματος. δωσε κι ένα γερό μάθημα στην Ενωση Κέ ντρου, για την απόρριψη προτάσεων συ νεργασίας των δημοκρατικών δυνάμεων. Ολα αυτά -τρομοκρατία, παραγωγή εκλογι κών νόμων (κάθε φορά και χειρότερος)περνούν από το σημαντικό ρόλο που έχει ένα μα ως αξιωματική αντιπολίτευση, να στηλιτεύει με μεγάλη σαφήνεια πολιτικές αντισυνταγματικές, που θίγουν τις δημοκρατικές διαδικασίες. Την α ντιπολίτευση της ΕΔΑ την περίοδο αυτή καθόρι σαν τα μεγάλα ζητήματα που απασχολούσαν τον τό πο. Ηταν πολλά και σημαντικά. Το Κυπριακό ερ χόταν για πρώτη φορά στον ΟΗΕ για συζήτηση το

Ε

5. Η προβολή των θεμάτων Παιδείας και εργατικών δικαιωμάτων (6) αποτελούσαν προνομιακά πεδία άσκησης πολιτικής εκ μέρους της ΕΔΑ

Φεβρουάριο ίου 1957 και ζητούσαμε δίκαιη δημο κρατική λύση· πρόταση μομφής ενάντια οτην κυ βέρνηση Κ. Καραμανλή το Φεβρουάριο του 1959 για την πολιτική της οτο Κυπριακό* αναφορά στις Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου και η ένταξη της Ελλάδας οτην ΕΟΚ απασχόλησαν πολλές φορές για ημέρες τη Βουλή. Αλλά και τα μεγάλα προ βλήματα, οικονομικά, αναπτυξιακά, ο καπνός, το βαμβάκι, το ελαιόλαδο, και άλλα που απασχολού σαν τους αγρότες και τους συνεταιρισμούς ετέδησαν για πρώτη φορά, ενώ γίνεται λόγος για σύνταξη στην αγρότισσα. Επίσης, ζητήματα εργασιακά, αλ λά και σχολεία χωρίς δασκάλους και οικήματα σχο λείων ακατάλληλα. Τέλος, μέγα πρόβλημα και η Υγεία. Η ΕΔΑ είναι ισχυροποιημένη με το άνοιγμα νέ ων τοπικών γραφείων και μέλη της Κοινοβουλευτι κής Ομάδας μαζί με στελέχη επισκέπτονται ουχνάπυκνά την ύπαιθρο και έχουν επικοινωνία με μαζι κές οργανώσεις, συλλόγους αγροτικούς, με τους κοι νοτάρχες και τις δημοτικές αρχές, έχοντας στο νου πάντα τα τοπικά προβλήματα. Οι οργανώσεις της ΕΑΑ στέλνουν άφθονο υλικό για τα προβλήματα της κάθε γωνιάς. Οι υπάλληλοι της Βουλής πρώτη φορά είδαν τόσο υλικό να φθάνει στη Βουλή και πολλές φορές δυσκολεύτηκαν στη διεκπεραίωσή του. Πολύς κόσμος θέλει κάτι να κάνει για να καλυτερεύοει τη ζωή του. Πάνω από 300 οργανώσεις τοπικού ενδιαφέροντος και κλαδικού χαρακτήρα

δημιουργήθηκαν από το ’58 έως το ’60. Η ποικιλομορφία και η έκταση αυτών των συλλόγων υπήρξε πρωτοφανής. Απ’ αυτούς πήγασαν αργότερα οι κι νήσεις για την Ειρήνη, η κίνηση Ράσελ κι ακόμη οι Λαμπράκηδες. Αλλά η Δεξιά ανησυχεί. Αρχίζει πολυμέτωπη και λυσσαλέα μάχη εναντίον της ΕΑΑ. Τους πρώτους 6 μήνες του 1958 συλλαμβάνονται και εκτοπίζονται 175 στελέχη, ενώ καταδικάζεται σε φυλάκιση ο γεν. γραμματέας της ΕΔΑ Μανώλης Γλέζος (και ακολουθούν κι άλλα χειρότερα). Η κυβέρνηση του Κ. Καραμανλή, θορυβημένη από το εκλογικό αποτέλεσμα της Αριστερός, ανε βάζει απότομα την πίεση: τρομοκρατία, εμπρησμοί και ανατινάξεις γραφείων, συλλήψεις, εκτοπίσεις, δίκες, στρατοδικεία, πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων, έντεχνη προπαρασκευή εκλογικών νόμων (βίας και νοθείας* ίδε εκλογές 1961). Ολα για να περιοριστεί η έκφραση του φρονήματος και να μπει «η ΕΑΑ στη γωνία», κατά προσφιλή έκ φραση. Ομως, οι δημοτικές εκλογές της 5ης Απρι λίου 1959 επιβεβαιώνουν τη σταθερότητα του ρεύ ματος υπέρ της ΕΑΑ. ^

Ιδρύεται η δλιΒερή ΓΔΕΑ (Γενική Διεύδυνση Εθνικής Ασφαλείας) που φακελώνει όλους τους μη «εδνικόφρονες»

25

Αξιωμ ατική Αντιπολίτευση 7.

Στελέχη της ΕΔΑ μετά τις εκλογές του 1958. Από αριστερά: Ηλ. Ηλιού, Γρ. Λαμπράκης, Κομν. Πυρομάγλου, Ανδρ. Ζάκκας. Καθστοί: Ηλ. Τσιριμώκος, Μαρία Σβώλου, Ιω. Πασαλίδης. Δίπλα του οι Ν. Κιτσίκης, I. Ευαγγελίδης, Στ. Ηλιόπουλος, Βαλούρδος και Γερ. Αυγερόπουλος. 8. Προσυνεδριακή διακήρυξη της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη (Δεκέμβριος 1964)

Προοδευτικά οιοιχεία ίου Κέντρου ουνεργάοτηκαν με την ΕΔΑ και κερδήθηκαν οι εκλογικές μά χες οτους μεγάλους δήμους -Αθήνας, Πειραιά, Θεσσαλονίκης- και σε πολλούς άλλους. Η πολιτι κή τής συνεργασίας των δημοκρατικών πολιτικών δυνάμεων είχε πετύχει. Επειτα απ’ αυτό, ο στόχος της ΕΡΕ ήταν σαφής: οι ψηφοφόροι της ΕΔΑ έπρεπε να τρομοκρατηθούν. Αποφασιστική η στροφή. Η Βουλή του 1958 κρά Η ΓΕΝΙΑ ΜΑΣ % τησε μέχρι το 1961. Ηταν μια σημαντική εποχή. ΧαΓΕΝΙΑ ΤΗΣ Α Λ Λ Α ΓΗ Σ ράχθηκαν δρόμοι και αναπτύχθηκαν προγράμματα για τα επόμενα χρόνια, ιδέες για πραξικοπήματα ή και για στρατιωτική δικτατορία. Η Ελλάδα χωρίζεται συστηματικά σε «εθνικόιιροουντδριακή διακήρυξη τής δημοκρατικής Ντολαίας Λαμπράκη φρονες και μη». I I Ιδρύεται η θλιβερή ΓΔΕΑ (Γενική Διεύθυνση I Εθνικής Ασφαλείας) που φακελώνει ασύστολα τον 1 καθένα. Πολλαπλαοιάζονται οι τοπικές οργανώσεις «εθνικοφρόνων» που αναλαμβάνουν το έργο να ξυλοκοπούν, να διώκουν (όχι μόνο οπαδούς της ί.

%

Η κυβέρνηση, SopuBnpevn από την επιτυχία της £ΔΑ, απαντά με συλλήψεις, εκτοπίσεις, δίκες, πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων

26

Αριστερός), να καταστρέφουν γραφεία της ΕΔΑ και λίγο αργότερα κάνουν και φόνους. Ετοιμάζονται οι εκλογές του 1961. Σταθμός, το ε κλογικό πραξικόπημα (που καταδικάστηκε από τα δημοκρατικά κόμματα και τη διεθνή κοινότητα).

το εκλογικό πραξικόπημα του 1961, οι ε γκέφαλοι -στρατιωτικοί και πολιτικοί- εξύφαναν τη στρατιωτική δικτατορία που τυράννησε τον ελληνικό λαό. Αποτέλεσμα αυτού του οχεδιαομού ήταν η όλο και πε ρισσότερο αυταρχική διακυβέρνηση και η δ ουργία παρακρατικών οργανώσεων που κατατρομο κρατούσαν την ύπαιθρο κατά κύριο λόγο. Παρ’ όλη την πολυμέτωπη και άγρια αυτή επίθε ση εναντίον της Αριστερός, οι οργανώσεις της ΕΔΑ είναι αυτές που στέλνουν τις αναφορές στη Βουλή για κάθε ζήτημα. Είναι πολύ και σπουδαίο το υλι κό που φτάνει στη Βουλή, υπό μορφή αναφορών, ε ρωτήσεων, επερωτήσεων κ.λπ. Ο παλαιός κανονι σμός της Βουλής και τα εμπόδια του προεδρείου δυσκόλευαν τις δραστηριότητες της ΕΔΑ, που ήταν αυτονόητες και από το ρόλο της αξιωματικής αντι πολίτευσης. Αυτό που πρέπει να προσέξει κανείς: Η ΕΔΑ δεν έμοιαζε καθόλου με τα αστικά κόμματα, που είχαν αρχηγούς πολλές φορές κληρονομικούς, με ονό-

Σ

9. Ιδρυτικά στελέχη της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη: μπροστά ο Μίκης Θεοδωράκης και από αριστερά: Δάφνη Σκούρα, Δ. Ποντικάκης, Θ. Πάγκαλος, Μέντης Μποσταντζόγλου, Μιχ. Περιστεράκης, Σπ. Κάζος, Κ. Βεργόπουλος, Ν. Αρχανιώτης, Γρ. Γιάνναρος

μαία και οπαδούς που συνδέονταν με το κόμμα με προσωπικές γνωριμίες, με κομματάρχες, με ρουσφέτια κ.λπ. Ηταν κόμμα σοσιαλιστικό, με οργά νωση δημοκρατική και με συζήτηση για όλους και για όλα. Δεν υπήρχαν οικογένειες-τζάκια, κατε στημένα. Και η Κοινοβουλευτική Ομάδα διέφερε πολύ από τη σύνθεση των άλλων κομμάτων. Δεν υπήρχαν παλαιές πολιτικές οικογένειες, γόνοι παλαιών πο λιτικών τζακιών. Ηταν συνδικαλιστές, συνεταιρι στές, επιστήμονες, γυναίκες, νέοι, συνταξιούχοι, ό λοι μαχητές που είχαν προταθεί από τις τοπικές ορ γανώσεις, από κάθε γωνιά της Ελλάδας έπειτα από πολύχρονη δραστηριότητα και συνέπεια. Η σύνθε ση αυτή της Κοινοβουλευτικής Ομάδας, οι επιτρο πές προετοιμασίας του κοινοβουλευτικού έργου προωθούσαν την κοτνοβουλευττκή δουλειά. Τα γεγονότα τρέχουν: το Σεπτέμβριο του 1961 διαλύεται η Βουλή του 1958 και προκηρύσσοντατ ε κλογές, στις 29 Οκτωβρίου 1961. Οτ εκλογές «βίας και νοθείας», όπως επικράτησε να λέγοντατ, γίνο νται μέσα σ’ ένα πρωτοφανές κλίμα στρατιωτικής και αστυνομικής βίας, με απίστευτους μηχανι σμούς νοθείας των εκλογικών καταλόγων. «Εκλογικό αποτέλεσμα» ήταν και πάλι κυβέρ νηση Καραμανλή. Ομως, υπήρξαν διαμαρτυρίες για τη «νοθεία» και από την παράταξη του Κέ

ντρου. Η διεθνής κοτνότητα εκφράζει επιφυλακτικότητα για όλα αυτά κατ ανησυχία. Η δολοφονία του Γρ. Λαμπράκη είναι θέμα μηνών κατ η δρο μολόγηση του πραξτκοπήματος δεδομένη πια. Ο ρόλος της ΕΔΑ ως αξιωματικής αντιπολίτευ σης στα θέματα εξωτερικής πολιτικής ήταν μεγά λος: οι ελληνοαμερικανικές σχέσεις, η αμερτκαντκή βοήθεια, το αμερικανικό κεφάλαιο 1956-1966, οι επεμβάσεις των Αγγλων στην Ελλάδα, το ΝΑΤΟ, οι στρατιωτικές βάσεις, οι ασκήσεις του ΝΑΤΟ, το πυραυλικό κέντρο της Κρήτης και το Κυπριακό τί θενται στην πρώτη γραμμή, με τη συγκέντρωση υ πογραφών -1956, 1958, 1964- για αυτοδιάθεση και δίκαιη λύση. Επί πλέον, μηνύματα προς τον κυ πριακό λαό και επιτροπές στήριξης των αγώνων τού 1959-1966. Οι οπαδοί της ΕΔΑ, άνδρες και γυ ναίκες, με τον πρόεδρο Γιάννη Πασαλίδη και τον Ηλία Ηλιού κοινοβουλευτικό εκπρόσωπο, έδωσαν νόημα στο πώς εννοούσαν την αξιωματική αντιπο λίτευση μέσα και έξω απ’ τη Βουλή. ■

Στις δημοτικές εκλογές του 1959 χάρη στη συνεργασία προοδευτικών δυνάμεων κερδήδηκαν οι δήμοι Αδήνας-Πειραιά-Θεσσαλονίκης

27

ΠΡΟΣΩΠΑ

Γιάννης Πασαλίδης

Ηλίας Ηλιου

Λεωνίδας Κύρκος

( 1885- 1968)

( 1904- 1985)

( 1924-)

Π ο λιτικό ς, γεννη μ ένο ς σ το ν Καύκασο, ο ιδρυτής και πρόεδρος τη ς ΕΔΑ. Σπούδασε Ιατρική σ το Λ ένινγκ ρ α ντ, αλλά διώ χθηκε από τη σχολή από το τσαρικό καθεστώς, εξαιτίας τη ς επαναστατικής του δράσης. Σ υ νέχισ ε τις σπουδές του στη Μόσχα και υπήρξε σ τέλεχο ς του κόμματος τω ν μενσεβίκω ν. Εξελέγη β ουλευτή ς στη Γεω ργία και διετέλεσε υπουργός Εξω τερικώ ν τη ς Δημοκρατίας τη ς Γεω ργίας. Μετά τη ν Οκτω βριανή Επανάσταση έφ υ γε στη Γερμανία και στη συνέχεια ήρθε σ τη ν Ελλάδα. Εγκαταστάθηκε στη Θ εσσαλονίκη και άσκησε το επάγγελμα του για τρού. Βοήθησε σημαντικά το υ ς προσφ υγικούς π ληθυσμούς στη συμπρω τεύουσα, αγω νίστηκε ενα ντίο ν τη ς μοναρχίας και κατά τη διάρκεια τη ς Κατοχής εντά χθηκε σ το ΕΑΜ . Η τα ν ο αρχηγός του Σοσ ια λιστικού Κόμματος κι έγινε μέλος τη ς Κ εντρικής Επιτροπής το υ ΕΑΜ , ενώ μετά τη ν απελευθέρω ση συνεργά στηκε με το Κ Κ Ε. Τ ο 1951 ίδρυσε τη ν ΕΔΑ, σ τη ν οποία παρέμεινε πρόεδρος μέχρι το θάνατό το υ . Ε ξελέγη β ο υλευτή ς από το 1951 μέχρι το 1964. Τέθ η κε υπό περιορισμό από τη δικτατορία τη ς 21ης Α πριλίου 1967 και πέθανε ένα χρόνο μετά, σε ηλικία 83 ετώ ν. Υπήρξε πολιτικός μετριοπαθής, δημοκρατικός, και σφ ράγισε με τη ν παρουσία το υ τη ν ελλη νική π ολιτική ζω ή.

Π ο λιτικό ς, γεννη μ ένο ς σ το Κάστρο της Λ ή μ νο υ . Σπούδασε Νομικά σ τη ν Αθήνα και εντά χθηκε στη νεολαία του κόμματος το υ Αλέξανδρου Παπαναστασίου. Συνερ γά στη κε με το λο γο τεχνικ ό περιοδικό «Ν ο υ μ ά ς», που ήτα ν το σημα ντικότερο βήμα τω ν δημοτικιστώ ν. Κατά τη διάρκεια τη ς δικτατορίας Μεταξά συνεργά στηκε με το Κ Κ Ε και αργότερα, σ τη ν περίοδο τη ς Κατοχής, εντά χθηκε στο ΕΑΜ . Συ νελή φ θ η κατά τη διάρκεια τω ν Δεκεμβρια νώ ν το 1944 και αφού αποφ υλακίστηκε εντά χθηκε στο Κ Κ Ε. Τ ο 1947 εκτοπ ίστη κε στη Μ ακρόνησο, το ν Α ϊ-Στρ ά τη και τη ν Ικαρία. Παρ’ ότι εξόριστος εξελέγη β ουλευτή ς τη ς ΕΔ Α στις εκλογές του 1951 και έκτο τε εκ λεγό τα ν συνεχώ ς β ο υλευτή ς του κόμματος, το υ οποίου υπήρξε κοινοβ ουλευτικός εκπρόσω πος. Ω ς δικηγόρος υπερασπίστηκε στα στρατοδικεία τη ς περιόδου του Εμ φ υλίο υ στελέχη του Κ Κ Ε. Σ υνελή φ θ η από το καθεστώς τη ς 21ης Α πριλίου και κρατήθηκε μέχρι το 1970. Μετά τη ν πτώση τη ς χούντα ς εξελέγη βουλευτής τη ς Ενω μένης Αριστεράς το 1974 και τη ς Συμμαχίας το 1977, ενώ ήταν πρόεδρος τη ς ΕΔΑ. Υπ ή ρξε δεινός ρήτορας στο Κ ο ινοβ ο ύ λιο, άνθρωπος με εξαίρετο π ολιτικό ήθος, πνευματώ δης και αγαπητός απ’ όλους. Γιος του ήτα ν ο ιστορικός Φ ίλιππος Η λιού. Πέθανε σε ηλικία 81 ετώ ν.

Π ολιτικό ς, γεννη μ ένο ς στο Ηράκλειο Κ ρήτης, γιο ς του πολιτικού Μ ιχαήλ Κύρκου. Σπούδασε Ιατρική, χωρίς όμως να τελειώ σει τις σπουδές του εξαιτίας τω ν διώξεων που υπέστη. Εντάχθηκε σ τη ν ΕΠ Ο Ν και φ υλα κίστηκε κατά τη ν περίοδο του Εμ φ υλίο υ, ενώ καταδικάστηκε σε θάνατο το 1949. Α ποφ υλα κίστηκε το 1953. Εξελέγη βουλευτή ς με το ΠΑΜ Ε και τη ν ΕΔΑ από το 1961 μέχρι το 1974. Η τα ν η γετικό στέλεχος της ΕΔΑ και μέλος τη ς Διοικούσας Επιτροπής το υ κόμματος. Η ταν αρχισυντάκτης τη ς εφ ημερίδας της Αριστερός «Α υ γ ή » (1958-1961) και είχε σημαντική αντιδικτα τορική δράση μετά το πραξικόπημα τη ς 21ης Α πριλίου 1967. Εξελέγη και πάλι βουλευτή ς με τη ν Ενω μένη Αριστερά το 1974 και με το ΚΚΕ εσω τερικού το 1977 και το 1985, ενώ δ ιετέλεσ ε κοινοβουλευτικός εκπρόσω πος και γραμματέας του Κ Κ Ε εσω τερικού και ευρω βουλευτής το υ ιδίου κόμματος (1981-1985). Δ ιετέλεσ ε επίσης γραμματέας της ΕΑΡ από το 1987 και από το 1989 γραμματέας του Συνα σπισμού τη ς Αριστεράς και τη ς Προόδου και κοινοβουλευτικός το υ εκπρόσω πος. Δ εινός ρήτορας και σθεναρός δημοκράτης και φ ιλελεύθ ερ ος, ο Λεω νίδας Κύρκος προσέδωσε στη ν αριστερή π ολιτική παράδοση μια σημα ντική ανανεωτική φ υσιογνω μία, επιδρώ ντας έτσι στις μεγάλες πολιτικές α λλα γές στο χώρο τις Αριστεράς τα τελευτα ία χρόνια.

28

Μανώλης Γλέζος

Αντώνης Μπριλλάκης

Βασίλης Εφραιμίδης

( 1922-)

( 1924- 1993)

( 1915-2000)

Δημοσιογράφ ος και π ολιτικό ς, γεννημένος σ τη ν Απείρανθο Νάξου. Αγω νίστηκε ενα ντίο ν τη ς δικτατορίας του Μεταξά και σ τη ν Εθνική Α ντίσ τα σ η , ως φ ο ιτη τή ς τη ς Α Σ Ο Ε Ε . Εντά χθ η κε στις οργανώ σεις Ο Κ Ν Ε, ΕΠ Ο Ν και ΕΑΜ και για τη δράση του υπέστη διώ ξεις, βασανισμούς και φ υλα κίσεις. Σ τις 30 Μάϊου 1941, μαζί με το ν Α π ό σ το λο Σάντα κατέβασαν τη γερμα νική σημαία από τη ν Ακρόπολη και οι αρχές Κατοχής το ύ ς καταδίκασαν ερ ή μη ν σε θάνατο. Τ ο 1942 συνελήφ θη μαζί με το ν Σάντα, κλείσ τη κε στις φ υλακές Αβέρω φ και βασανίστηκε. Τ ο 1943 φ υλα κίστηκε και δραπέτευσε σ τις 21 Σεπ τεμβρ ίου 1944. Ε γινε α ρχισυντάκτης του «Ρ ιζο σ π ά σ τη » το 1947, ενώ οι καταδίκες και οι φ υλα κίσεις συνεχίσ τη κα ν. Σ τις 21 Μ αρτίου 1949 καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά μετά τη διεθνή κατακραυγή η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια και αποφ υλα κίστηκε το 1954. Εξελέγη β ουλευτή ς ΕΔΑ το 1951, αν και ήταν φ υλα κισμένος. Εξελέγη μέλος τη ς Διοικούσας Επιτροπής τη ς ΕΔΑ και διευθυντή ς τη ς «Α υ γ ή ς » το 1956. Εκτοπ ίστηκε και πάλι από τη χούντα το 1967 και αποφ υλα κίστηκε το 1971. Το 1974 έγινε γραμματέας τη ς ΕΔΑ και το 1985 πρόεδρος και κο ινο β ου λευτικό ς εκπρόσωπος. Εξελέγη β ουλευτή ς με το Π Α ΣΟ Κ (1981, 1985) και ευρω βουλευτής (1984). Τιμ ή θ η κε με το βραβείο Λ έ νιν, το Δ ιεθ νές Βραβείο Δ ημοσιογραφ ίας και το Χρυσό Μ ετά λλιο Κιουρί του Παγκοσμίου Συμ β ουλίου Ειρήνης, το υ οποίου υπήρξε μέλος του προεδρείου.

Δ ικηγόρος και π ολιτικός, γεννη μ ένο ς στα Χανιά. Σπούδασε Νομικά σ τη ν Αθήνα και εντάχθηκε σ τη ν ΕΠ Ο Ν και αργότερα στο Κ Κ Ε, κατά τη διάρκεια τη ς Κα τοχής. Τ ο ν συνέλαβε η Γκεστάπο, καταδικάστηκε σε καταναγκαστικά έργα 10 ετώ ν και κλείστηκε στις φ υλακές του Λά ντσμπεργκ. Η τα ν επικεφ αλής τη ς ΕΠΟΝ Κρήτης και κατά το ν Εμφ ύλιο εκτοπίστηκε στη Μ ακρόνησο, τη Λ ή μ νο και τη ν Ικαρία. Ε γινε μέλος τη ς Εκτελεστική ς Επιτροπής τη ς ΕΔΑ από τη ν ίδρυσή τη ς και μέλος τη ς Κ εντρικής Επιτροπής του Κ Κ Ε, μέλος το υ Γραφείου Εσω τερικού το υ κόμματος και μετά τη διάσπαση του 1968 ιδρυτικό σ τέλεχος του ΚΚΕ εσω τερικού. Η δικτατορία τη ς 21ης Α πριλίου 1967 τού αφαίρεσε τη ν ελλη νική ιθαγένεια, καταδικάστηκε ερ ή μη ν και στη συνέχεια εντά χθηκε, στο εξω τερικό, στο Πατριω τικό Α ντιδικτα τορ ικό Μ έτωπο. Υπέγραψ ε με το ν Ανδρέα Παπανδρέου τη συνεργασία ΠΑΜ και Π Α Κ το 1968. Δ ιετέλεσ ε διευθυντή ς τη ς «Α υ γή ς » (1976-1978) και ήτα ν ιδρυτικός στέλεχο ς τη ς ΕΑΡ, τη ς οποίας υπήρξε βουλευτή ς και κοινοβ ου λευτικός εκπρόσω πος. Τ ο 1989 προσχώ ρησε στο Π Α ΣΟ Κ , με το οποίο εξελέγη βουλευτή ς Α' Αθηνώ ν. Εγραψε το β ιβ λίο «Τ ο ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα. Ιστορική διαδρομή, κρίση, προοπτικές» (1980).

Δημοσιογρά φ ος και π ολιτικός, γεννη μ ένο ς σ το Λευκό Ορος του Π όντου. Ηρθε σ τη ν Ελλάδα το 1923 και σπούδασε Νομικά σ τη ν Αθήνα. Π ολέμησε στο Β' Παγκόσμιο Π όλεμ ο και τιμ ή θ η κε για τη ν ανδρεία το υ , ενώ πήρε μέρος σ τη ν Εθνική Α ντίστα ση ως μέλος του ΚΚ Ε. Η τα ν διευθυντής τη ς εφ ημερίδας του ΕΑΜ «Ε λεύ θ ερ η Ελλάδα » και διώ χθηκε κατά τη ν περίοδο του Εμ φ υλίο υ. Εξελέγη βουλευτή ς Αθηνώ ν με τη ν ΕΔΑ και ήταν από τους εκδότες τη ς εφ ημερίδας «Α υ γ ή ». Εξελέγη βουλευτή ς Ο εσσαλονίκης από το 1956 μέχρι το 1964 με τη ν ΕΔΑ, ενώ ήταν και μέλος τη ς Διοικούσας Επιτροπής του κόμματος. Ικα νότατος κοινοβουλευτικός, ο Εφ ραιμίδης πρω ταγω νίστησε στο προδικτατορικό Κ ο ινοβ ο ύλιο με τη δράση του. Η δικτατορία τη ς 21ης Α πριλίου του αφαίρεσε τη ν ελλη νική ιθαγένεια για τη ν αντιδικτα τορική του δράση. Ο Εφ ραιμίδης έγινε μέλος τη ς Κ .Ε. το υ Κ Κ Ε μετά το 1974 και μέλος του Π αγκοσμίου Σ υ μ β ο υλίο υ Ειρήνης. Το 1981 έγινε ευρω βουλευτής του ΚΚΕ και αντιπρόεδρος τω ν κομμουνιστώ ν ευρω βουλευτώ ν. Επανεξελέγη ευρω βουλευτής με το ΚΚΕ και το Συνα σπισμό στα 1984, 1989 και 1994. Πέθανε σ τη ν Αθήνα σε ηλικία 85 ετώ ν.

ΠΗΓΕΣ: Εγκυκλοπαίδεια PAPYROS-LAROUS-BRITANNIC Α, 2000, Ηλεκτρονική Εγκυκλοπαίδεια Τομή 2004

29

Οι 3 ΠΕΡΙΟΔΟΙ

λιηκή ήττα του ΚΚΕ. Δύο χρόνια αργότερα θα ι δρυθεί η ΕΔΑ από ία κόμματα και τους ΕΑΜικούς ηγέτες που είχαν μείνει έξω από τον ένοπλο Εμφύ λιο, αλλά και από τους κομμουνιοτές που επέζηοαν από τις εκτελέοεις, τις φυλακές και τις εξορίες. Εί χε προηγηθεί, έξι μήνες μετά τον τερματισμό των εμφυλίων μαχών, η απρόσμενη εκλογική επιτυχία της Δημοκρατικής Παράταξης, περίπου των ίδιων δυνάμεων που συγκρότησαν, το ’51, την ΕΔΑ. θ α ε πακολουθήσει, στα επόμενα χρόνια, ένα έπος: η ΕΔΑ θα κατορθώσει να ξανασηκώσει όρθιο το ηττημένο κίνημα της Αριστερός και να εμπνεύοει αυ τοπεποίθηση και αυτοσεβασμό στους αγωνιζόμενους και διωκόμενους αριστερούς και κομμουνιστές. Τι ήταν, λοιπόν, η ΕΔΑ; Το «υποκατάστατο του ΚΚΕ» (ευνόητη άποψη της Δεξιάς και της... Αστυ νομίας), η «νόμιμη έκφραση του ΚΚΕ» (άποψη που καλλιεργούσε η εξόριστη ηγεσία του ΚΚΕ), μια «συμμαχία κομμουνιστών, σοσιαλιστών και α ριστερών» ή ένας «συνασπισμός πολιτικών κομμά των και ομάδων»; Η αλήθεια είναι ότι πίσω από ό λες αυτές τις υποθέσεις βρισκόταν το γεγονός ότι η ΕΔΑ ήταν μόνο μια ελ λ η ν ικ ή ιδιορρυθμία της Αριστερός, ένα ιστορικό και επιτυχημένο πείραμα: να λειτουργούν οι κομμουνιστές όχι μέσα στο κομ μουνιστικό κόμμα, αλλά σε ένα αριστερό κόμμα μαζί με σοσιαλιστές και αριστερούς. Ηταν, λοιπόν, ένα κόμμα με κομμουνιστές και ΕΔΑϊτες, σε ενι αία λειτουργία και με ισότιμη συμμετοχή. Αλλω-

30

1. Το ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ Νίκος Ακριτίδης, ο οποίος ήρθε παράνομα στην Ελλάδα και συνελήφθη. 2. 0 Νίκος Πλουμπίδης, ο οποίος ως εκπρόσωπος του παράνομου κλιμακίου του ΚΚΕ στην Ελλάδα έλαβε μέρος στις διεργασίες για την ίδρυση της ΕΔΑ. 3 .0 Χαρίλαος Φλωράκης, από τα υψηλόβαθμα στελέχη του ΚΚΕ, ανήκε στην ομάδα καθοδήγησης της ΕΔΑ

οτε, η ΕΔΑ αυτοχαρακτηριζόταν στα κείμενα του Γ Συνεδρίου («που δεν έγινε ποτέ») σαν «μια ιδιορ ρυθμία ελληνική, δημιούργημα των μεταπολεμι κών συνθηκών (...) δεν είναι κατ’ αποκλειστικότη τα το κόμμα καμιάς από τις δυνάμεις που την α παρτίζουν... Είναι η... Ενωση των δυνάμεων της Αριστερός για έναν καθορισμένο κοινό προγραμ ματικό σκοπό». Ξεκίνησε σαν πολιτικός συνασπισμός και μετε ξελίχθηκε σε ενιαίο κόμμα. Μέσα σε αυτή την ι διομορφία θα διαμορφωθούν οι σχέσεις με το ΚΚΕ, άλλοτε ομαλές και άλλοτε όχι. Ανάλογα με τις πε ριόδους: Πρώτη περίοδος: ίδρυση και διαμόρφωση της ΕΔΑ (1951-1956) Στην ίδρυση της ΕΔΑ μετέχει το ΚΚΕ, με εκ προσώπους του παράνομου κλιμακίου του Ν. Πλουμπίδη, ο οποίος παίζει πολύ θετικό ρόλο στην έκβαση των διαπραγματεύσεων, ενώ η ηγεσία Ζαχαριάδη παραμένει επιφυλακτική, βάζει όρους και απαιτεί τον πλήρη έλεγχο, ρίχνοντας όμως το

κύριο βάρος της στη σιούφεια και αναποτελεσματι κή προσπάθεια «για γερές, παράνομες κομματικές οργανώσεις». Την ΕΛΑ τη βλέπει μόνο σαν εκλο γικό μηχανισμό. Μέχρι το 1956 (πτώση Ζαχαριάδη) έρχονται στην Ελλάδα, παράνομα, πολλά ηγε τικά στελέχη του ΚΚΕ, οι Μ πελογιάννης, Ακριιίδης, Φλωράκης, Γούσιας, Κολιγιάννης, Πορφυρογένης κ.ά. Αλλά και μέσα στην ΕΔΑ σχηματί ζεται μια ηγετική ομάδα του ΚΚΕ: Στέφανος Σα ράφης (αναπληρωματικό μέλος του Π.Γ.), Μανώ λης Γλέζος, Γ. Σπηλιόπουλος, Αντώνης Μπριλάκης, Γ. Παπαδημηιρίου, Β. Εφραιμίδης και ε νίοτε ο Ηλίας Ηλιού. Ο αριστερός κόσμος, που α πελευθερώνεται σταδιακά, προτιμά να εντάσσεται στην ΕΔΑ και όχι στις παράνομες οργανώσεις του ΚΚΕ. Παρουσιάζονται, μάλιστα, και φαινόμενα α νταγωνισμού. Λεύτερη περίοδος: άνοδος της ΕΔΑ και ενοποίηση δυνάμεων ΕΔΑ-ΚΚΕ (1956-1964) Μετά την εκλογική επιτυχία του 1956 και κυρίως από το 1958, με την αυτοδιάλυση των παράνομων

4 .0 Κώστας Κολιγιάννης, γραμματέας του ΚΚΕ τα χρόνια της ανόδου της ΕΔΑ. 5. Η ΕΔΑ πρωτοστάτησε σε διεκδικητικά κινήματα, όπως αυτό για την «προίκα στην Παιδεία» με το 15% του προϋπολογισμού. Διαδήλωση φοιτητών στα Προπύλαια

οργανώσεων και την ένταξη όλων των κομμουνι στών στην ΕΔΑ, μπαίνουμε σε μια νέα περίοδο με κύριο χαρακτηριστικό το δυνάμωμα της ΕΔΑ και τις ομαλές σχέσεις με το ΚΚΕ. Εχει συντελεστεί η αλλαγή της ηγεσίας Ζαχαριάδη και η νέα ηγεσία του ΚΚΕ, σε συμφωνία με τον Χρουστσόφ, υιοθετεί νέα πολιτική στις σχέσεις των δύο κομμάτων, με α ποκορύφωμα την «εκλογή» στο 8ο Συνέδριο του ΚΚΕ πολλών στελεχών της ΕΔΑ στην Κεντρική Επιτροπή του κόμματος. Ουσιαστικά, αναγνωρίζε ται έτσι ο καθοδηγητικός ρόλος της ΕΔΑ, που παύ ει να θεωρείται απλός εκλογικός μηχανισμός και διαμορφώνεται σε πρωτοποριακό, μαζικό πολιτικό κόμμα, οργανωτή και «καθοδηγητή» (;) των πολιτι κών αγώνων και των μαζικών κινημάτων. Το Β Συ νέδριο της ΕΔΑ (1962) επιβεβαιώνει αυτήν την κα τάσταση, ενώ το ΚΚΕ φαίνεται να έχει «υποχωρή σει στο βάθος της σκηνής», χωρίς όμως να παραιτείται από τον «αναντικατάστατο» ηγετικό του ρόλο. Την περίοδο αυτή, εκτός από τη μεγάλη εκλογική νίκη του 1958 (η ΕΔΑ, αξιωματική αντιπολίτευση ►

#81

R!*· .■

-■

* ■ '

31

6 .Ο συνθέτης Μίκης Θεοδωράκης στη Θεσσαλονίκη με οπαδούς της ΕΔΑ, την περίοδο της δολοφονίας Λαμπράκη,η οποία συγκλόνισε το πανελλήνιο (φωτογραφία Φωτογραφική)

με 79 Βουλευτές), αναπιύοοονται επιτυχημένα κι νήματα, όπως το δημοκρατικό κίνημα του «114», το 15% για την Παιδεία, το φιλειρηνικό με τις μαρα θώνιες πορείες, το κίνημα της νεολαίας με την τα χεία ανάπτυξη της «Δ.Ν. Λαμπράκη» κ.λπ. Από την άποψη των σχέοεων με το ΚΚΕ, δια μορφώνεται τότε (1963) για πρώτη φορά το «Γρα φείο Εοωτερικού», με απόφαοη του Π.Γ. που ανα φέρει ότι «θα είναι υπεύθυνο για όλη τη δουλειά του Κόμματος οτην Ελλάδα», «θα έχει ευθύνη απέ-

Ο αριστερός κόσμος, που απελευθερώνεται σταδιακά, προτιμά να εντάσσεται στην €ΔΑ και όχι στις παράνομες οργανώσεις του ΚΚ€

(Φλωράκη, Λουλέ κ.λπ.), χωρίς όμως να μεταβι βάζεται και να αναγνωρίζεται και η καθοδηγητική ευθύνη του Κόμματος. Ο ρόλος τους παραμένει πε ρισσότερο διακοομητικός. Τρίτη περίοδος: μεταβολή των ομαλών σχέσεων ΕΔΑ-ΚΚΕ. Πρώτες ρήξεις και προανακρούσματα της επερχόμενης διάσπασης του ΚΚΕ (1964-1967) Οι πολιτικοί παράγοντες που επιδρούν προς αυ τήν την εξέλιξη είναι η άνοδος της Ενωοης Κέ-

ΔΙ ΑΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗΣ

ΝΕΟΛΑΙΑΣ

ΛΑΜΠΡΑΚΗ

Νέοι καί Νέες τής Ελλάδας!

7. Διακήρυξη της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη

ναντι στο Π.Γ.» και θα αποτελείται «από τους Μπάμπη Λρακόπουλο, Αντώνη Μπριλλάκη, Νίκο Καρρά, Μίνα Γιάννου και Μανώλη Γλέζο», με γραμματέα τον Λρακόπουλο και β γραμματέα τον Γλέζο. Στο μεταξύ, η σημαντική αλλαγή με την «εκλο γή» οτην Κ.Ε. του ΚΚΕ στελεχών από την Ελλάδα (23 από τα 44 τακτικά μέλη της Κ.Ε. και 14 από τα 29 αναπληρωματικά) διαμορφώνει περί τις τρεις δε κάδες μέλη της Κ.Ε. μέσα στην ΕΛΑ, που συνε δριάζουν (υποτίθεται) ανά δέκα, με τη συμμετοχή των αποφυλακιοθέντων (1966) παλαιών μελών της

Μέ δλόψυχη Αφοσίωση ατό λαό καί στήν πατρίδα μας! Μέ άκατάλυτη πίστη στή Δημοκρατία, τήν Εθνική ’Ανε ξαρτησία. τήν Ε'.ρήνη, τήν Κοινωνική Πρόοδο καί τήν πολι τιστική Αναγέννηση τής χώρας μας! Ά ς πυκνώσουμε τΙς γραμμές τής Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη, τής πρωτοπόρας δργάνωσης τής Νέας Γινιάς, γιά Ινα μέλλον έλεύθερο, φωτεινό, εύτυχιαμένο. Προχωρούμε γιά τό Α' Συνέδριό μας, σέ μιά Ιποχή πού ΟΛΟΙ στόν τόπο μας μιλοΟν γιά τή Νεολαία. Κ αί «Ιναι βώτό μιά μεγάλη κατάχτηση τής γενιβς μβς. Μ’ όλη τή ίυναμη τής ψυχής της πήρε τή θέση της πλάι στόν Ιργάτη τ$0 χεριοΟ καί τοΟ πνεύματος. Ζυμώθηκε στό ρωμαλέο ειρηνικό λαΤκό κίνημα. Καί άπλωσε τή φωνή καί ^ χ. γώνες της, άπ’ τά ζητήματα τής δουλειάς, τής μόοωωσκ μ<ΧΡ< sp o o n u taτοβ βη-τάγματος χαΐ t* E 2 ? ;ίχ :· ΧάΡ1 3 «4ιή τψι ώριμη στάση της, άναγνοκίστηχ.

*®ν” ιή ζ Η · ** mmmmmmmmrnmm.

32

D

8. Στο Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ κυριαρχούσε η εντύπωση ότι κατά την κηδεία του Λαμπράκη «η εξουσία κυλούσε στους δρόμους και δεν απλώσαμε το χέρι να την πιάσουμε» (φωτογραφία Greca)

νιρου σιην εξουσία και π πιώοπ ιου Χρουοιοόφ, που οδηγεί στη «γραμμή Μπρέζνιεφ» για ιην υ ποταγή των Κ.Κ. της Ευρώπης, εν όψει του διαφαινομένου κινδύνου του «Ευρωκομμουνιομού». Σα φώς προτιμάται ένα υπάκουο ΚΚΕ από μια αυτο δύναμη ΕΛΑ. Από το 1963 οι διαφωνίες, μέχρι και ουγκρούοεις, στις πολιτικές των δύο κομμάτων ήταν συχνές, με κορυφαίες περιπτώσεις: —Τη λαδεμένη εκτίμηση του ΚΚΕ ότι «στην κη δεία του Λαμπράκη η εξουσία κυλούσε στους δρό μους και δεν απλώσαμε να την πιάσουμε»(!), δη λαδή, αιματοκύλισμα του λαού, θεωρούσε, προφα νώς, άμεσα πραγματοποιήσιμη την ανατροπή του καθεστώτος υποτέλειας. —Την επιφυλακτική και εχθρική στάση του ΚΚΕ απέναντι στον εκλογικό ελιγμό του 1963-64, για την ήττα της ΕΡΕ και τη νίκη της Ε.Κ. —Τις αρνητικές, αρχικά, εισηγήσεις ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ για την αυτοδιάλυση της «Νεο λαίας ΕΛΑ» και την ίδρυση της «Α.Ν. Λαμπρά κη». —Τη συνεχή διαφωνία για το ρόλο της Ενωσης Κέντρου, τις εκτιμήσεις για τη «δημοκρατική στρο φή του 1964» και το χαρακτηρισμό της ΕΛΑ ως «ουράς του Κέντρου». Ο μαξιμαλισμός του ΚΚΕ έ φτασε μέχρι το σημείο να απαιτεί από την Ε.Κ. «δημόσια συμφωνία συνεργασίας». —Την πολιτικά τυχοδιωκτική απόφαση να κατα ψηφίσει η ΕΛΑ την κεντρώα κυβέρνηση, το 1965, ένα μήνα πριν από την αποπομπή της από το Πα

λάτι και τον ξένο παράγοντα (Ιουλιανά). Ευτυχώς τότε η ΕΛΑ «απειθάρχησε». —Την επιφυλακτική στάση του ΚΚΕ απέναντι στην πρόταση «των 5 σημείων της ΕΛΑ», το 1966, που απέβλεπε στην απόκρουση του κινδύνου της δικτατορίας, επειδή η πρόταση δεν είχε προέλθει από δική του επιλογή. Πρόκειται πλέον για μια πορεία χειραφέτησης της ΕΛΑ από την κηδεμονία του ΚΚΕ, που «φο βόταν πια την ΕΛΑ σαν σύγχρονο δημοκρατικό

Τα κείμενα της ΕΔΑ μαρτυρούν μια «απόπειρα αποδέσμευσης από τις κυρίαρχες επιλογές της ελληνικής και διεδνούς δογματικής σκέψης»

κόμμα της Αριστερός». Ετσι, με πρόσχημα το «πρό βλημα του κομματικού φορέα στην Ελλάδα» -πρό βλημα ανύπαρκτο, αφού είχε λυθεί με την παρου σία της ΕΛΑ- η ηγεσία Κολιγιάννη εξαπολύει ορ γανωμένη επίθεση, μέσα και έξω από την Ελλάδα, εναντίον όσων εξακολουθούν να θεωρούν το εσω τερικό σαν κύριο φορέα άσκησης της πολιτικής, δηλαδή την αντικειμενική πραγματικότητα. Προ ωθεί, έτσι, ως κύριο στόχο την «ντε γιούρε και ντε φάκτο νομιμοποίηση του ΚΚΕ», παραβλέποντας τη σοβαρή υποχώρηση του αριστερού κινήματος μετά τα Ιουλιανά, αλλά και το φανερό πια κίνδυνο δι- ^

33

Ε λα Και Κ κε

ΚΟΜΜΟ Υ Ν ΙΣ Τ ΙΚ Ο ΚΟ Μ Μ Α ΤΗ Σ Ε Λ Λ Α Δ Α Σ ΚΟΜΜΑ Τ ΙΚ Ο Β Ι Β Λ Ι Α Ρ Ι Ο

ΚΟΜΜΑ Ί Ί Κ Ε Σ 1 Υ Ν Δ Γ Ο Μ Ε Σ 1967

* * * .0 3 0 0 5 *Επώνυμο: _ . 4, / νΟνομα: _

Μήνας Γενάρης

...

Συνδρομ ή

r Υπογραφή τον Γραμ. τής Κ. Ο. Β. T"'t

*

Φλεβάρ ης

*Ονομα πατέρα: _ Χαύνος γέννησης:

Μ άρτης

' / ξγ £

"Απρίλης

Τόπος γέννησης: u

— ----------------------------------------~ ·........ ΣΤ..

,, 7*ZFt.at

Π ό τε έγινε μέλος τοϋ Κ. Κ. Κ .: ν
Μάης ' Ιούνης Ιούλης

Υπογραφή κατόχου *1 \ 4 r

Α ϋγονοτος ο»

.

Σ επτέμβρης

\

ύ Γραμματέαςψ

Ί

■>■·**#****''''

\

/ ***~

Ό κ τώ β ρ η ς Νοέμβρης

Ημερομηνία

. ίεκέμβρης («^^ΡΡΐΡΙΙΙΙ^ΐΡ^ΡΡΡΡρϊ,^ϊβΜ»- rssa*s«|

..-....

mm

9. Το κομματικό βιβλιάριο (ΚΚΕ) του Μητσου Παρτσαλίδη, μέλους του Π.Γ., ο οποίος καθαιρέθηκε από τον Κώστα Κολιγιάννη

κιαιορίας. Μια ανοιχτή σύγκρουση των δύο γραμ μών αναπτύσσεται τότε και μέσα στο ΚΚΕ (έξω) και μέσα στην ΕΔΑ. Η επίμονη προσπάθεια της ηγεσίας Κολιγιάννη να υποτάξει το κίνημα στην Ελλάδα -για λογαρια σμό της πολιτικής ΚΚΣΕ-Μπρέζνιεφ- κορυφώνεται με την απόπειρα ακρωτηριασμού της ηγετικής ομάδας του ΚΚΕ στο εξωτερικό (Δεκέμβριος 1966, 10η Ολομέλεια της Κ.Ε.) με πρόταση του Κολιγιάννη για «καθαίρεση Παρτσαλίδη και Δημηιρίου», μελών του Π.Γ., και ορισμένων μελών της Κ.Ε., όπως οι Λ. Τζεφρώνης και Σταύρος Καρράς. Επιχειρεί παρόμοια μέτρα και στην Ελλάδα. Τελι κά, η απόπειρα Κολιγιάννη ματαιώνεται από την αντίσταση της παρούσας αντιπροσωπείας από την Ελλάδα: Δρακόπουλος, Γλέζος και Μπριλλάκης διαφωνούν και πετυχαίνουν να αποσυρθούν τα δια σπαστικά μέτρα. Προσωρινά, βέβαια, μέχρι την ο ριστική διάσπαση του ΚΚΕ, το 1968.

Η €ΔΆ. ανασταίνοντας μετεμφυλισκσ το αριστερό κίνημα, συνέχισε τις μεγάλες εΑΜικές παραδόσεις λαϊκής συναίνεσης

34

Στο μεταξύ, η ηγεσία Κολιγιάννη ματαιώνει το Γ Συνέδριο της ΕΔΑ, τα έτοιμα κείμενα του οποίου περιέχουν σαφείς ανανεωτικές επιλογές. Ιδίως τα αναφερόμενα στον «ελληνικό δρόμο για το σοσια λισμό» και τη διακήρυξη ότι «η ΕΔΑ είναι κόμμα με δική του ελληνική φυσιογνωμία, χωρίς μίμηση ξένω ν προτύπων», αμφισβητώντας ευθέως τα στε ρεότυπα του ΚΚΣΕ. Απορρίπτουν, επίσης, τις κα τηγορίες του κολιγιαννιομού για «ουρά του Κέ ντρου», διακηρύσσοντας τη θεμελιώδη «διαχωριστική γραμμή μέσα στην κοινωνία, ανάμεσα στις δυνάμεις της υποτέλειας και της αντιδημοκρατικής εκτροπής και στις δυνάμεις της Δημοκρατίας». Τα κείμενα μαρτυρούν μια «απόπειρα αποδέσμευσης από τις κυρίαρχες επιλογές της ελληνικής και διε θνούς δογματικής σκέψης». Μερικά συμπεράσματα 1. Η ΕΔΑ, ανασταίνοντας μετεμφυλιακά το αρι στερό κίνημα, συνέχισε τις μεγάλες ΕΑΜικές πα ραδόσεις πλατιάς πολιτικής και λαϊκής συναίνε σης, χωρίς να αποστεί από τη μαρξιστική μεθοδο λογία. Αντιθέτως, αν και δρούσε σε συνθήκες νο μικής απαγόρευσης (Ν. 509), κατόρθωσε να οργα νώσει «Κέντρο Μαρξιστικών Μελετών», δύο «ε βδομάδες μαρξιστικής σκέψης» και να εκδίδει ά φθονες μαρξιστικές εκδόσεις.

Η σοβαρή επιρροή ιων κομμουνιστικών ιδεών μέοα οτην ΕΛΑ συνιοτά θετικό γεγονός, ενισχυτικό της δύναμής της. 2. Η προϊούοα χειραφέτηση πολλών στελεχών της ΕΛΑ από τις εξαρτήσεις τους, διαμορφώνει βαθμιαία μια αυτοδύναμη ηγετική ομάδα που χει ρίζεται επιτυχώς συγκυρίες και προβλήματα. Δεν είναι τυχαίο γεγονός. Πηγάζει από την αυτόνομη α νάπτυξη της ΕΑΑ και από την αδυναμία του ΚΚΕ να κατανοεί τις συντελούμενες αλλαγές, πράγμα που το οδηγεί σε παλινωδίες και αυθαίρετες ανα τροπές της πολιτικής του. Οι «ΕΛΑϊτες» και οι «Λαμπράκηδες» διαμορφώνουν νέο τύπο αγωνι στή, ακατανόητο για τη δογματική σκέψη, που υ ποτιμούσε βαθύτατα την αγωνιστική τους επάρκεια καθώς και αυτήν της ηγεσίας τους. Ουσιαστική αντίσταση στις δογματικές ιδέες α ποτελεί η υιοθέτηση ανανεωτικών αντιλήψεων, σε θέματα πνευματικού πολιτισμού, στην «Επιθεώρη ση Τέχνης» κυρίως, αλλά και στην «Πανσπουδα στική». 3. Η επιμονή του ΚΚΕ να διευθύνει από το εξω τερικό ολόκληρη τη δραστηριότητα της ΕΑΑ, το ο δηγεί σε πολιτική καθυπόταξης της ηγεσίας της: —Με επιβολή κατά προτεραιότητα της γραμμής νομιμοποίησης του ΚΚΕ, ζητώντας μάλιστα ανα κήρυξη ομάδας του ΚΚΕ στη Βουλή, αποσπώντας βουλευτές από την Κοινοβουλευτική Ομάδα της ΕΑΑ. Σαφής τυχοδιωκτισμός. —Με τη συγκρότηση των «κομματικών στηριγ μάτων» (ψευδεπίγραφη ανασύσταση των κομματι κών οργανώσεων), ώστε να ελέγξουν όλον τον κορ μό της ΕΑΑ και να τον αντιπαραθέοουν, μόλις «χρειαστεί», στην απείθαρχη ηγεσία. —Με τη λήψη διοικητικών μέτρων εναντίον με λών της Κ.Ε. στην «Αυγή» (Παρασκευόπουλος Λιναρδάτος) και του μέλους του Γραφείου Εσωτε ρικού, Ν. Καρρά. Αυτές οι ενέργειες οδηγούσαν μοιραία σε νέους διαχωρισμούς και διασπάσεις μέσα στην ΕΑΑ, στην οποία δρούσαν πάντοτε «κρυπτοζαχαριαδικές δυ νάμεις» που αποδέχονταν τυπικά τις αποφάσεις αποσταλινοποίησης, διατηρώντας τη δογματική με θοδολογία και παρεμποδίζοντας την ανανέωση. Γ ι’ αυτό, η πολιτική και ιδεολογική αντιπαρά θεση εκδηλωνόταν «εντός και εκτός συνόρων», διαπερνώντας οριζοντίως και την ΕΑΑ και το ΚΚΕ. Σε αυτές τις δυνάμεις στηριζόταν η «θερμιδοριανή» αντεπίθεση του κολιγιαννισμού μέχρι τη διάσπαση του ΚΚΕ. 4. Το κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα του ΚΚΕ ήταν η ολοκληρωτική του εξάρτηση από την πολι τική του ΚΚΣΕ. Οι επιπτώσεις στις σχέσεις με την ΕΑΑ είναι οφθαλμοφανείς, και στις ορθές επιλο γές (το 1958, επί Χρουστσόφ, αποφασίζεται η έντα

1 0. Ο βουλευτής της ΕΔΑ και διευθυντής της «Αυγής» Πότης ξη όλων των κομμουνιστών στην ΕΑΑ) και στις λα Παρασκευόπουλος θεμένες (το 1965, επί Μπρέζνιεφ, αρχίζει η οικο δέχθηκε επίσης δόμηση φραξιών του ΚΚΕ μέσα στην ΕΑΑ). Το τα πυρά του ΚΚΕ απέβλεπε στην «επαναστατική κατάκτηση Πολιτικού της εξουσίας». Η ΕΑΑ στην «κατάκτηση της λαϊ Γραφείου του ΚΚΕ κής συναίνεσης». Στην πολιτική της πράξη, η με τη λήψη ΕΑΑ υπήρξε ο πρόδρομος του κατοπινού κινήμα διοικητικών τος της κομμουνιστικής ανανέωσης. Μετείχε από μέτρων εις τότε στη νέα εποχή, στο ρεύμα του ευρωκομμουνι- βάρος του. 11. Τα σμού που μόλις ανατέλλει. καθαιρεθέντα 5. Τελικά, οι σχέσεις ΕΑΑ-ΚΚΕ ήταν σχέσεις συ στελέχη του ΚΚΕ νεργασίας ή αντιπαράθεσης; Ισχυαν και τα δύο, για από τη 10η τί αφορούσαν μια πορεία διαφοροποίησης και των Ολομέλεια, δύο φορέων μέσα στη συνεχώς μετεξελισοόμενη πο Αεωνίδας λιτική κατάσταση στα 16 αυτά χρόνια (1951-1967). Τζεφρώνης Η ΕΑΑ αυτό το βιώνει, το ζει. και Πάνος Το δογματικό ΚΚΕ, όχι. Παραμένει κολλημένο Δημητρίου (12)

στο χθες. Και αυτή η επιμονή του θα οδηγήσει στη χρεοκοπία και τη διάσπαση του 1968. ■

Me την πολίτικη της πρακτική η 6ΔΑ υπήρξε ο πρόδρομος του κατοπινού κινήματος της κομμουνιστικής ανανέωσης

35

Του ΣΩΤΗΡΗ ΡίΖΑ ερευνητή στο Κέντρο Ερευνας της Ιστορίας του Νεότερου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών

Θ'ΑΠΟΛΥΘΟΥΝ ΤΩΝ ΦΥΛΑΚΩΝ 10.0C0 ΚΑΤΑΑΙΚΟΙ ΕΚΤΙΟΝΤΕΖ ΠΟΙΝΗΝ ΜΕΧΡΙ 5 ETONhu*4- i .w.

Α Κ Ρ Ο Π Ο Λ ΙΣ

Η Af f AlOTff A CAAKrttKMt+HMNHt

tr e t e * m ia t

fTAACf f··»

A l Χ Θ Ε Σ ΙΝ Α !

J k i hJH L hiio in λήξη ιου εμφυλίου πολέ μου έως ίο τέλος ίου 1955, οι Αμερικανοί δεν είχαν ιην αίσθηση αυξημένης κομμουνιστικής απειλής για την Ελλάδα. Την άνοιξη του 1950 αισθάνονταν μάλιστα αρκετή αυτοπεποίθηση ώστε να υποστηρί ξουν, με μια άμεση παρέμβασή τους, το σχηματισμό κυβέρνησης Κέντρου υπό το στρατηγό Πλαστήρα, ο οποίος υποστήριζε την εκτεταμένη αμνήστευση των ηττημένων του εμφυλίου πολέμου και εξασφά λισε σημαντική υποστήριξη στις πρώτες μετεμq)υλιακές εκλογές της 5ης Μαρτίου 1950. Η πολιτική της αμνήοτευσης ματαιώθηκε τελικά το Σεπτέμβριο του 1950, ύστερα από μια νέα αμε ρικανική παρέμβαση, σε βάρος του Πλαστήρα αυ τή τη ιρορά. Η ματαίωση της πολιτικής αυτής δεν βασιζόταν τόσο σε κάποια στάθμιση της κομμουνι στικής απειλής για το μετεμφυλιακό πολιτικό σύ στημα όσο αντανακλούσε μια γενικότερη σκλή ρυνση της αμερικανικής σκέψης, η οποία ήταν ά μεση συνέπεια του πολέμου της Κορέας. Η πρώτη ένδειξη ότι η Κομμουνιστική Αριστερά μπορούσε να παίξει κάποιο σημαντικό ρόλο στην ελληνική πολιτική ήταν η συνεργασία της με τα κόμματα του Κέντρου, εν όψει των εκλογών του Φεβρουάριου του 1956. Οι κεντρώοι ηγέτες, εν όψει της δταγραφόμενης ήττας τους από το νέο κόμμα της Δεξιάς, την Εθνική Ριζοσπαστική Ενωση (ΕΡΕ) υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ήττα που ήταν βέβαιη μετά την ψήφιση του νέου, λεγά μενου «τριφασικού» εκλογικού συστήματος, προ χώρησαν σε εκλογική συνεργασία με την Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά. Η συνεργασία ανησύχησε τους Αμερικανούς, οι οποίοι θεωρούσαν ότι η Αρι στερά διασπούοε έτσι τον κλοιό της πολιτικής απο μόνωσης και αποκτούσε αξιοπιστία σε μια σημα ντική μερίδα ψηφοφόρων. Καθώς όμως η συνερ γασία Κέντρου και Αριστερός δεν πέτυχε κοινο βουλευτική πλειοψηφία και διαλύθηκε την επομέ νη των εκλογών, οι ανησυχίες υποχώρησαν. Το αποτέλεσμα όμοψ των επόμενων εκλογών, της 11ης Μαίου 1958, λειτούργησε για την Ουάσινγκτον ως σήμα κινδύνου για την αντοχή του μετεμφυλιακού πολιτικού συστήματος. Η ΕΔΑ είχε εξα σφαλίσει περίπου το 25% των ψήφων και είχε κα ταλάβει τη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης στη Βουλή, σε βάρος του Κόμματος των Φιλελευθέ ρων. Το ιστορικό αυτό κόμμα αδυνατούσε να εκφράοει τις ποικίλες τάσεις μεταξύ της ΕΡΕ και της ^

Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ ΙΚ Α ! Δ Η Λ Ω Σ Ε ΙΣ

ΤΗ Σ

t* !tH

3·

rfM tu

ΑΠΡΙΛΙΟ?

» n a w m

u

—

ru m

Π» m

w

ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ

] I. Ν. ίΙΜΠΗΡΙ! Μ Η Ν El! T i ΒΟΥΛΗΝ ΟΤΙ ΛΕΝ 81 ΤΤΙΟΤΝ f i l l ! iH010ΗΓΕΤΙΚΑ, ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΑ ΜΙ ΑΜΕΤΑΝΟΗΤΑ ΕΤΕΛΕΙΗ ΤΟΥ ΓΥΜΜΟΡΙΤΙΜ 1ΑΠΟΤΟΛΜΗΣΟΥΝΤΗΝΑΙΑΤΑΡΑΞΙΝΓΗΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣT0VΕΘΝΟΥΣΚΑΙΤΗΣΔΗΜΟΣΙΑΣΤΑΞΕ0ΣΘΑΣΥΝΑΝΤΗΣΟΥΝΑΜΕΙΛΙΚΤ0ΝΤΟΝΝΟΜ ΟΝ

ΙΟΥΚΡΑΤ0ΥΣ.-0ΗΘΙΚΟΙΚΑΘΑΡΜ0Σ.ΤΑΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑΜΕΤΡΑ.ΌΙ0ΦΕΛΗΘΕΝΤΕΣΕΚΤΟΥΠΑΗΘΟΡΙΣΜΟΥΘΑΦΟΡΟΛΟΓΗΘΟΥΝ,ΜΕΡΟΣΑΕΤ»*Υ ΕΣΟΔΟΥΤΟΥΤΟΥΘΑΑΙΑΤΕΘΗΑΙΑΤΗΝΠΑΠΒΣΙΝΤΗΣΑΗΜΟΣΙΑΣΠΙΣ1Ε«Σ.*Θ4ΕΝΤΑΧΘΟΥΝΗΣ ΤΟΝΚΡΑΤΙΚΟΝΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΝΟΙΥΠΕΡΤΡΙ· 1UNΦΟΡΟΙ. flPOUAmiKHΦΟΡΟΛΟΓΙΑΙΟΝΕΥΠΟΡΟΤΕΡΟΝΤΑΞΕΟΝΚΑΙΚΑΙΑΡΓΗ2ΙΧΤΟΝMIKPU*φΟΡΟΝ.ΘΑΑΝΗΓΓΕΑΑΕΤΟΗΑΠΟκΑΤΑΣΤΑΪΙΣ ΙΟΝΑΙΠΑΟΜΑΤΙΚΟΝΜ ΑΣΣΧΕΣΕΟΝΜ ΕΤΗΝΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΥΙΑΝ,ΕΑΝΕΑΑΜΒΑΝΕΤΟΧΘΕΣ ΗΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΗAltANIΗ21ΣΤΟΥΒΕΛΙΓΡΑΔΙΟΥ

ΣΗΜΕΡΟΝ ΘΑ ΑΡΧΙΖΗ Η ΖΥΖΗΤΗΣΙΖ ΕΠΙ ΤΠΝ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗΝ ΔΗΛΩΣΕΩΝ

!«*>*· « Μ «-tot Φ»«)» «WWW*,I**» to *to*#-*· Φ& ****-?·! *■ w t o iMι ** ♦*»***>·* 1 m * . *«* ·*

' .....

|Γύ ,

^

•t***» «St **» f**fj « i ***\t ι

ΠΟ ΚΕΙΜΕΝΟΝ TON* ΛΗΛΟΙΕΟΝ _

|tas■

l m

ϊ ♦«*«' ********

ΙΐΐέΐΝΜ»*. I*

*<»pjjg*

____

; «k to to*. 4· ,. λ

j VS&s

.

tel t **’M i ****** φ «*%»«»»*.

■*** m i *> t m m . m tm m t o t f S » · m i I-

A »-

CTOTTPvtMflOAATlCM

i t mm* * t :*f

*

mawiwwe. «a··» f t -

<^»*>*φ*#**| Pit tort,

*JOrt

Hpn jr M i» Ϊ }« « * « « « * ·» '■****** *** »*'#**■*

/ i «WAA m ·*

i TMwfenr * A rt*

ito*

i jnW Aw P··

eUt

-

m i. m m * i

*m>· ΐ Λ Φ Ι ι Μ f m U m iJ* *#***»<* * *** Miai Μ

w i i p y i*

m

4 M

« t a t

T*

ΟΙ ΜΙΚΡΟΚΔΤΛΘΕΤΛΙ

w1^*^4** «twwNpyivp

«*

·*·* % »* t U t i h U i t

I TOM

ώ

*%*■ tN ft fw w w » * * * Ο**-

A n v m U ! f e .» «

1. Oi 7 βουλευτές από τους δέκα που εκλέχτηκαν στις εκλογές που πήρε μέρος η ΕΔΑ το 1951, εξόριστοι στο Αϊ-Στράτη. Από αριστερά: Γ. Ιμβριώτης, Μ. Πρωιμάκης, Μ. Χατζημιχαλης, Κ. Γαβριηλίδης, Στ. Σαράφης, Η. Ηλιου και Ν. Τσόχας. 2. Οι εξαγγελίες του Πλαστήρα για μερική αμνήστευση των κομμουνιστών καταδίκων («Ακρόπολις» της 25ης Απριλίου 1950) θα προσκρούσουν στις αντιρρήσεις του Αμερικανού πρεσβευτή Πιουριφόι και θα ματαιωθούν οριστικά το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους. 3. Παρεμβάσεων συνέχεια. 0 Πιουριφόι ματαιώνει την ψήφιση συστήματος απλής αναλογικής («Ακρόπολις» της 12ης Σεπτεμβρίου 1952)

Μ

Α Κ Ρ Ο Π Ο Λ ΙΣ 6

AMXAIOWA «ΛΑΙΜΙΚΗ (ΘΜΜΙΡΙΧ

ΕΙΤ91 t t f f t n t (Ml—AfMNMOt ΦΥΛΛΟΥ Μ Τ

Σ Κ Λ ΙΑ ΙΣ

I I χ » η τ * Μ · Ρ ΐ β τ ι* » ι

π α ρ α ικ ιτ μ

W !·

I» —

» « ·*

»♦ * »

'·* ·

ΡΑΙΑΑΙΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΣ

1· ΠϊιΙΪΡΙΜΤ W K 1 m Η ΓΙΟΙ ΙΙΜΑΟΓΙΙ ΗΨΗΦΟΦΟΡΙΑΕΙΙΤΗΝΙΟΥΑΗΝΑΝΕΒΑΝΟΗΑΙΑΣΗΜΕΡΟΝΑΙΑΝΑΜΕΤΑΠΕΙΣβΟΥΝ01ΑΙΑΦΟΝΟΤΗΤΕΣΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΟΙΒΟΥΑΕΥΤΑΙ ilStepeyiar» M . ’ ■ ' s ir: S y A S IΦ :\J?rzrz :2srai Br*r. ’iszdi •Ν** Ιΐ!Φ»<#*ιΦ»Λ..φ** *w*4*ir m i lr ****** #*f ■*?«* Μνλφιιημλ

. , , . » - «ί*Φ **t* *** ***** Φ*«4λ ·

«.«-c

■ * * * * m w tM * «.

-

I*

»W t

1

n. i »!

-a

--------- “ w- *m ......Λ

Γ

'

^

—

Γ

· ^ .τΙιυ ίαΘΤννΓΓ '~ ι Γ · iA.muT · i ”

ι

«u k

«Α

* « w 4 · «m m * t » t

* ■_··*... * “ ■-........* _ _ -wf

«*#>*

. » « -* t » ; >^*«5 i y . « i a i w-Mfif y «A ^ w M « w i y

f a * ' * * · ’* * * »

** rm t* ******f j ««ti ■ I V * * '* - »*»' ·* * ·& wW** *i't *■·

*4

φ υ α

«*

Knits

1 IH W M W I μ * χ ·ί(Λ ·«5 »Α '*

««At w

#

». II h i UIIa*,

fctMwrpftw* -*«P

φ&°

.........-

ί .**8

4

ι ■*{ Km* Λ#β*«ι4 me.

...

1^*4»·

Mint .*»*ΤΜΦ*Φ »**«*♦ Φ* ΦΦ> * ·ϋ « ΐ**ΙΦ Γ ·fmn HFl·., W* .*» WlWti'Ma* ·*« ♦» » » » 1Φ»*Α «Φ «*-* Ι·**!* Φ *(«***»»«*■■

Yffw/v if*· w«*A ** vfmi. r*ti »#« * «ίο*ΙΛβΓΜ*» '■«in. ewA>Vi; **4'

β ιΔ ιν ιΑ ι. Λ βη * φΦαΜΜΚΘμ ΜΦι*

flQI ΕΞΕΙΑΙΧβΗΣΑΝ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ r*

«-Λ*»

* Λ ο*5#**ϊ '’ 'ίτ. i /Λ *$»

Β**Φ«*ΦνΔ*Υ»« w t f - ‘ ” **-‘ ‘ι

»**

tiWlAlWMMt twAwWI'-

warn*·· « α«- -m * · n *■***+ *Φ*ΦΦ*» ------ -Hip* -»«■ wp** ««* , **» A

ΧΘΕΣΙΝΑ! ΑΗΑΘΣΕΙΣ TOY 0 t F. ΠΑΩΑΝ&ΡΕΙΤ ΤΟΝΙΖΕΙ ί ΑΔΥΝΑΤΕΙ ΝΑ ΜΣΤΕΥΣΗ ΟΤΙ Η ΚΥΕΕΡΝΗΣ ΙΣ BA tUTHPHBH ο ι ΚΥΒΕΡΝΗΣΕ ΤΟΥ ΒΑΣΙΑΕΟΙ

Δ

Μ ψ ιι ·. ! * , ♦ < „· 4φ4|* | >ίφν* ■?·>· Ψ ■ > » ; ► » * ·» » » . * l;* » t ^ * * * £ €. y Aw*

tm

« * * * » « » » n Ka**Wl»WrH4

Ai l f w4 * &» * γ i£ « . f I f I A «

*w»Mt ,

,‘C*M

«Mm | ft*#*·#· Φβ!* rt**mw·* : *, « rt**&r***m*r* **ι im * i «*«*

{ t f w w riff V c «e p f v * ,» » »i ,

-_ __ I tjm »****. «+ * » * * i ***10<·9* « Η φ ι.* * ·» Θν4Λκ-*ΦΘ«*«Φ ««4 « η «τ »·Φ Φ « ··* * «ΗΜί Γ φΜΦί·

; Τ**»

---------

A* n »4 m i

ι r** * . »?'«*#■·.**«

It ΚΥΙ·Λ«Τ«Η ΑΛΟΦΙΣ

«Φ ■***;>* » * » · / > k v r r t i l Φ·«Α τ4« «*φ ·*ά#.€

Κ'»

Kw4*

»* Τ * ν*ψ(Φ ^ * * ;w i «wiw *1» #β*Φ*Άί** 9m *mwm« *^ ·7

CM»*»

Αν«ϊιΜ*|*«ΜΡΤ*

«Mom «*:

N . $» ?W**-i**i. ^

<1^

BSiAw*»»· ** *> ι toiww. W*·*

V* fct>f

Φα***ο*Φ·^* .

**>- oA*w* *««ί3ψ** .«Mwm·

fi*i·*ιVy " )H(A

,rw*;.t£sct.”ϊ

- [·>**«s*<, *»,. «*1

*t«r «iw * wen*·· 'J“" J ’ “ *4*

, *>***HWIfct Ά*'.*ί <·*?·*« * Φ* Φ Λ

*****

U H ΤΗ» «ΒΕΙΙΝΗΗ HZHIHiH EDI TOY tIU O fim HGMOiKttlW

*Γ*φ ·

Λ*#·βΐϊΛ*Λ * .* ^ * * · fc

*<*» χ*ι **« 2 rtw*wii»w ■Υφ 1Α>»

«ι#Μ*ΦΡ**Ηί f Φ* ««·<**> ME *■■· φιΦ * *

*»*« Wton*·'* I****-**» M*!

♦it to *wwto AMtort ··»*#«'*

to* ΙΜ»to*"* *«4 *JbAaU . *»* ί

« 7*W**«#**«

Κλ Ρ «*►* *RiWwi«»wl»tT ** **>« i «Φ *■ **n r-atovw*, ***■ * * * « Μ ί , * ί Φ<· *ie* *n * · # * « * « ♦#*>** *Λ Mtor*to‘«*i H *to ti* «, (M to W , At* •Art'; ««4 *«*■#*· **νβ**ο· *"<«·*«Αίΐ| *«.·<·«» t o ♦to tHPW ■*·«. «Wi- *:<*«wito Λν*«; woto *ÂA*i<*#> i ito to,AA* «*ν^ζΡί>*»ΐ

*

4m*?Mmto, r *4to *»f5 ***'■»»>'■ΛΤ*·^Ι; 4=**#, nAftcw *MWfm**% ft t.e··* %*Xtofftf «to *·4 to to** ***f, K Am JtoJtoo--»Sw*. "ifteM *(iwr ·*& Ρ%Φ·.|φ«*ι(«ΐΊί todfto»#*», to. « fttW'tonj. Φφ m M « « K rtW to* Atovtosto t o **«wwww.

'--

Ato orth**·. «Nkwrrai·*» to. 'rt **♦!

MUfTEMH E a tW IlI Ell OWnfKTOi:

MDBinrinwmPBnii ununc MMMS m

I

Mill

37

“Φ ». ttotoVtt1. * ttot o ’vto «ttoVWit to* «toviw ipkm*····** '

Η ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΗΠΑ 4. Συνάντηση του Στέφανου Σαράφη, εκ μέρους ελληνικής κοινοβουλευτικής αποστολής στη Μόσχα, με μέλη του Πρεζίντιουμ της ΕΣΣΔ με επικεφαλής τον Λαζάρ Καγκάνοβιτς

\L

Ά» '

β

Αριστερός, με αποτέλεσμα να αναμένεται ο κατα κερματισμός του και π πλήρης πόλωοη μεταξύ Αριοιεράς και Αεξιάς. Ως αιτίες της ανόδου της ΕΑΑ ε ντοπίζονταν η ογκούμενη αντιδυττκή οτάοη του ε κλογικού οώματος λόγω του Κυπριακού, αλλά και προβλήματα που αψορούοαν την κατανομή ετοοδήματος και τις απαιτήοετς γτα την οτκοδόμηοη ενός δικτύου κοινωνικής πρόνοιας, το οποίο παρέμενε ζητούμενο. Η πολτπκή απάντηση στο πρόβλημα της πόλω σης βρισκόταν στο σχηματισμό ενός ενιαίου κόμ ματος του Κέντρου, το οποίο θα λειτουργούσε ως μηχαντσμός απορρόφησης της δυσαρέσκειας και, εν κατρώ, ως διάδοχο κυβερνηττκό σχήμα στην ΕΡΕ του Καραμανλή. Σε περίπτωση πάντως που αυτό δεν ήταν εφικτό -και έως την άνοτξη του 1961 δεν ήταν καθόλου βέβαιο οτι οι κεντρώες ομάδες θα κατόρθωναν τελικά να συγκροτήσουν ένα εναλ λακτικό σχήμα- ο αμερικανικός παράγων φαινόταν να ευνοεί την ιράφτοη ενός νέου εκλογικού συστή ματος, που αποκαλούνταν σύστημα των «συγγε νών» κομμάτων. Στόχος του συστήματος θα ήταν η

Ameq ανοδου της 6ΔΑ ήταν η ογκούμενη ανιιδυτική στάση λόγω του Κυπριακού, οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα

38

απομόνωση της ΕΑΑ, καθώς οι σχηματτσμοί, που θα λάμβαναν μέρος στις εκλογές, θα δήλωναν εκ των προτέρων την πολιπκή τους ουγγένετα με άλ λα σχήματα προκετμένου να εξασφαλίσουν ένα πο σοστό εδρών στη νέα Βουλή. Η ιδέα αυτή δεν υλο ποιήθηκε: προκαλούσε την αντίδραση των κεντρώ ων ομάδων, οι οποίες ήταν έτσι υποχρεωμένες να ε πιλέγουν μεταξύ της ΕΡΕ και της ΕΑΑ και καταδτκάζονταν σε δευτερεύοντα ρόλο εκ των προτέρων και τελτκά εγκαταλείφθηκε, εν όιμει της απετλής εκ μέρους κεντρώων ομάδων ότι θα οδηγούνταν σε νέα συνεργασία με την ΕΑΑ, ενδεχόμενο που κα τέστρεφε την πολιτική επιδίωξη που υπέκρυπτε η καθτέρωση ενός τέτοιου συστήματος. Αεν μπορεί να αποκλετστεί όμως η υπόθεση ότι η απετλή αυτή συνέτεινε στην ευόδωση των προσπαθετών ενοποί ησης του κεντρώου χώρου, οι οποίες κατέληξαν στη σύσταση της Ενωσης Κέντρου, το Σεπτέμβριο του 1961. Η σύσταση της Ενωσης Κέντρου κατ η ανάδειξή της σε αξιωματική αντιπολίτευση το 1961, με τον ταυτόχρονο περιορισμό της ΕΑΑ σε κάττ περισσό τερο από το 14% των ιμήφων το 1961 και το 1963 και στο 11,8% στις εκλογές του Φεβρουαρίου του 1964, μετέβαλαν το πρόβλημα της Αρτστεράς από την αμερικανική οπτική. Η ΕΑΑ δεν συντστούσε πλέον άμεσο κίνδυνο και οι Αμερτκανοί σημείω ναν με κάποια κατανόηση την πολτπκή του Κέ ντρου, που απέβλεπε μέσω οτκονομικών και κοι

5. Η πολιτική των Γεωργίου και Ανδρέα Παπανδρέου και κυρίως η κινητοποίηση της Ε.Κ. στον Ανένδοτο ήταν αυτό που ανησυχούσε τον αμερικανικό παράγοντα μετά το 1965

νωνικών παροχών να μετριάσει τις αιτίες δυσαρέ σκειας προς το αστικό καθεστώς. Σημείωναν όμως ταυτόχρονα, το Μάρτιο του 1965, ότι η κυβέρνηση Παπανδρέου είχε λάβει ορισμένα μέτρα χαλάρω σης των περιορισμών ένανττ των κομμουνιστών. Ετσι, «εις βάρος του ηθικού των δυνάμεων ασφα λείας» είχαν απελευθερωθεί μερτκές εκατοντάδες κρατούμενοι, τα πιοτοποιηττκά νομτμοφροούνης έ τειναν να ατονήσουν, με εξαίρεση τα μέλη των Ενό πλων Λυνάμεων και των Δυνάμεων Ασφαλείας, ενώ η αστυνομική δραστηριότητα ένανττ της Αριστερός είχε μειωθεί. Αυτή η πολιτική χαλάρωσης είχε προκαλέσει σκληρή κριτική από την πλευρά της ΕΡΕ, αλλά οτ Αμερτκανοί σημείωναν όττ η κυβέρ νηση Παπανδρέου είχε αποφύγει να νομιμοποιή σει το Κομμουνιστικό Κόμμα, η ηγεσία και πολλά μέλη του οποίου παρέμεναν εξόριστοι και διασκορ πισμένοι στο ανατολικό μπλοκ. ΕΑΑ από την άλλη πλευρά παρέμενε α πομονωμένη, χωρίς σημαντική εκλογική απήχηση κατ είχε αποτύχει να συγκρο τήσει μέτωπο με την Ενωση Κέντρου, ενώ ταυτόχρονα υφίστατο τις επιθέσεις του ί διου του πρωθυπουργού. Είχε όμως αξιοποιήοει στο έπακρο την ελευθερία κινήσεων που της είχε παραχωρηθεί από την κυβέρνηση Παπανδρέου, απο κτώντας δίκτυο πυρήνων στις πιο απομακρυσμένες γωντές της Ελλάδας, ενώ παράλληλα ήταν ιδιαίτε ρα επιτυχής η προοπάθειά της στη νεολαία, μέσω της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη. Η τελευ ταία αυτή εξέλιξη δεν είχε, κατά τους Αμερικα νούς, αντιμετωπιστεί με επιτυχία από την ανάλογη οργάνωση νεολαίας που είχε συγκροτήσει η Ενωση Κέντρου. Το βασικό πρόβλημα, πάντως, των Αμερικανών το επόμενο διάστημα, μετά το ξέσπασμα της πολιττκής κρίσης του Ιουλίου του 1965, δεν ήταν η Αρι στερά αλλά η πολιτική κινητοποίηση της Ενωσης Κέντρου και η ανάδυση της κεντροαριστερής της πτέρυγας υπό τον Ανδρέα Παπανδρέου. Αν και δεν έλειπε η συνήθης ανησυχία ότι η Αριστερά αξιοποιούοε την κινητοποίηση του Κέντρου και συ γκροτούσε έτσι «μέτωπο στη βάση», η κύρια ανη συχία προερχόταν από καθεαυτή την πλατφόρμα του Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος επετίθετο σε αυ τό που περιέγραφε ως «κατεστημένο»: το Στέμμα, το Στρατό, την αμερτκανική επιρροή, την επιχειρη ματική τάξη. Η άποψη αυτή εντοχύεται από το γε γονός ότι οι Αμερικανοί δεν συμμερίζονταν την α ντίληψη Ελλήνων πολιτικών παραγόντων, πως ο Ανδρέας Παπανδρέου διατηρούσε κάποια μορφή α διευκρίνιστης συνεργασίας με τη Σοβιετική Ενωση. Εξακολουθούσε βέβαια να επανέρχεται η ανη συχία της εκλογικής υποστήριξης που μπορούσε Η

να παράσχει n ΕΑΑ στην Ενωση Κέντρου, ώστε η τελευταία να επικρατήσει στις προγραμματισμένες για το Μάιο του 1967 εκλογές. Η βασική πηγή α νησυχίας όμως ήταν η πολιτική του Ανδρέα Πα πανδρέου, δηλαδή η ρήξη του με το Στέμμα και το Στρατό, αλλά και οι συνακόλουθες συνέπειες για τις ελληνοαμερικανικές σχέσεις και όχι η απειλή από την Αριστερά. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Η λίας Ν ικολακόπουλος, Η κ α χ ε κ ιικ η δη μ ο κ ρ α τία . Κ ό μ μ α τα κ α ι ε κ λ ο γ έ ς , 1946-1967, Α θήνα 2001 Α λεσης Π απαχελάς, Ο Β ια σμ ό ς της ε λ λ η ν ι κ ή ς δ η μ ο κ ρ α τία ς. Ο α μ ε ρ ικ α ν ικ ό ς π α ρ ά γω ν 1947-1967, Α θήνα 1997 Σωτήρης Ρ ίζας, Η Ε λ λ ά δ α , οι Η ν ω μ έν ες Π ο λ ιτε ίε ς κ α ι η Ε υ ρ ώ π η 1961-1964, Α θήνα 2001 Γ ιά ννη ς Στεφανίδης, Α π ό το ν Ε μ φ ύ λ ιο σ το ν Ψ υχρό Π ό λ εμ ο . Η Ε λ λ ά δ α κ α ι ο Σ υ μ μ α χ ικ ό ς Π α ρά γω ν, 1949-1952 Γ ιά ννη ς Στεφανίδης, Α σ ύ μ μ ε τρ ο ι εταίροι. Η Ε λ λ ά δ α κ α ι οι Η ν ω μ έν ες Π ο λ ιτε ίε ς σ το ν Ψ υχρό Π ό λ ε μ ο , 1953-1961, Α θήνα 2002 Ε υάνθης Χατζηβαστλείου, Η ά νο δο ς του Κ ω ν σ τα ντίν ο υ Κ α ρ α μ α ν λ ή σ τ η ν εξο υ σ ία 1954-1956, Α θήνα 2001 Η

Οι Αμερικανοί ανησυχούν περισσότερο από την πολιτική ρήξης του Ανδρέα Παπανδρέου και λιγότερο οπό την παρουσία της €ΔΑ

39

Η Π ολίτικη Της Ελα 4. Ενωοη Δημοκραιικών Αριστερών (του I. Σοφιανόπουλου, ο οποίος πήρε μέρος στις διαπραγ ματεύσεις, αλλά εν τω μεταξύ πέθανε): I. Κοκορέλης, Ηρ. Παπαχρήσιος, I. Σιμινιζής. 5. Δημοκρατικός Συναγερμός: Δ. Μαριόλης, Γ. Σπηλιόπουλος (ο Δημ. Συν. είχε δημιουργηθεί με πρωτοβουλία του ΚΚΕ, που ήταν «εκτός νόμου»). Το 6ο κόμμα, το οποίο συμμετείχε στη δημιουρ γία της ΕΔΑ, ήταν το ΚΚΕ, αλλά κρυφά. Στην ί δρυσή της το εκπροσωπούσαν οι Δ. Μαριόλης, Γ. Σπηλιόπουλος. Μετά τις εκλογές της 9ης Σεπτεμ βρίου 1951, το εκπροσωπούσαν, οτην Εκτελεστική Επιτροπή, οι: Στέφανος Σαράφης, Ηλίας Ηλιου, Ανιώνης Μπριλλάκης, Βαο. Εφραιμίδης. Από το 1953 προστέθηκε και ο Μανώλης Γλέζος.1 Από το 1951 έως το 1956 η ΕΔΑ λειτούργησε ως συνασπισμός των κομμάτων τα οποία την ίδρυσαν και οργανωτικά και πολιτικά. Από το 1956 η ΕΔΑ, με τη συγχώνευση των κομ μάτων που την ίδρυσαν, λειτουργεί ως ένα ενιαίο οργανωτικά κόμμα, αν και παραμένει πολιτικά Πολιτικός Συνασπισμός.2 Μ’ αυτή τη μορφή παρέμεινε έως τη διάλυσή της από τη χούντα, στις 21 Απριλίου 1967. Η ΕΔΑ υπήρξε μια ιδιορρυθμία ελληνική στο παγκόσμιο αριστερό κίνημα. Δημιούργημα των ι-

Του Μ α ν ώ λ η Γ λεζο υ

Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά, η ΕΔΑ, δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του παλαίμαχου σο σιαλιστή Γιάννη Πασαλίδη, τον Ιούνιο-Ιούλιο 1951. Το πρακτικό της ίδρυσης της ΕΔΑ έχει υπο γράφει την 1η Αυγούστου 1951. Τα κόμματα τα ο ποία συναπαρτίζουν την ΕΔΑ είναι: 1. Σοσιαλιστικό Κόμμα: I. Πασαλίδης, Σι. Ηλιόπουλος. 2. Κόμμα Αριστερών Φιλελευθέρων: Νεόκοσμος Γρηγοριάδης, Εμμ. Μάνιακας, Σιάμ. Χαιζήμπεης. 3. Ριζοσπαστικό Κόμμα: Μιχάλης Κύρκος, Μα νώλης Πρωιμάκης.

40

διόμορφων μεταπολεμικών συνθηκών της χώρας, υπήρξε, μπορούμε να πούμε, η συνέχεια του ΕΑΜ· μια συμμαχία, ένας συνασπισμός των πολιτικών δυνάμεων της Αριοτεράς. Στα 16 χρόνια της παρου σίας της οτην πολιτική ζωή της χώρας, είτε όταν λειτουργούσε ως οργανωτικός συνασπισμός κομμά των (1951-1956) είτε ως ενιαίο οργανωτικά κόμμα (1956-1967), υπήρξε ένας πολιτικός συνασπισμός των κομμάτων της Αριοτεράς. Την ΕΔΑ ουναποτελούσαν κόμματα και πολίτες τριών ιδεολογικών κατευθύνσεων: κομμουνιστές, σοσιαλιστές και αριστεροί δημοκράτες, με κοινή ε πιδίωξη την Εθνική Δημοκρατική Αλλαγή.3 Η ελληνική ιδιορρυθμία της Αριστερής με την ΕΔΑ, που δεν είχε το προηγούμενό της στο παγκό σμιο αριστερό κίνημα, έγινε αντικείμενο προσοχής και μελέτης από το διεθνές αριστερό και προοδευ τικό κίνημα. Απασχόλησε ιδιαίτερα τον Τολιάιι, ο οποίος στη συνάντηση που είχε στη Μόσχα, το 1957, με τους Κ. Κολιγιάννη, Δημ. Παρτσαλίδη,

MMMAI « tTOt
y tT ·1

m(4awa Sri till, tntmfwti 4 foa

K«4teamu<. ai Ά γγ Χ * . *ά M i k t w < « Tr»irrrtii w KaXfo « m k i l « ·£

v**!£^w*·* "* * ■ * ·

« ·* * »

·* »·* (W * fa. *α M 4 · W .w aw li* Mi M M M K r » . A V T O A IA O C ItN T H Ki m · · »

μ

; mu

«n

Am «

i* n f* t

TO Β Η Μ Α 74 7S4I44 4707Ι4ΙΖ4·474 7Λ4

I

S*M

A tm , AAMftfAKHX X X AAMW>MCKX

l*jCMIT«Wti“ a w m ra m i. r i e * r “ ZYAinTMZ • M m iTrrtfofoMi A AMMAXOX

Τ Ρ ΙΤ Η

13

« Α Τ Ο Υ 1958 »Μ«ΙΛ1 W it» · ΛΛΑΜ—At A*— » »***«« 1» M > n u U M t J » » - » ' - m m , — I H » -fo. a*.,· l i t . m . m rum β»*Λβ» a***»*· i a *

ΕΚΛΟΓΩΝ ffAMN 141 ΤΜΗΜΑΤΩΝ

ΕΙΝΑΙ IEBAITH H ΚΡΙΣΙΙ TOY Η EPE ΕΞΑΣΦΑΛΙΖΕΙ 173 ΕΔΡΑΣ, 01 ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟ! 36 MM Wim ΟΤΙ ΕΠΜΝΗΙ1 Η ΕΛΑ 78. Η ΠΑΛΕ 9 ΚΑΙ Η ΕΝΟΗΕ ΤΟΥ ΑΛΙ ΚΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ 4 1 ^ t e M , 1·*1***·1*< w X M u M w tlli» *>< raw t w o * · at w w » » έ»·βΑΜ Κ »·* *Toa*.afaw m b i i t h w e»of *u»4 i • Λ · · ! r*» *m m · * « K u A W n * ·» u t ra «wwy

wB »·β·<ττ*. 2<4*. n ; w at

η ι ι λ ι tit ra K » < t ( » i i «

it XMM W · ·0 4.

*«*k fc* ttmi « n O w i n » ν « « 4 i W i t w t Eire, β μ μ κ m i i k m

m

»»n H> ((« < !« «ww ert-

• forrikarafa realta.fok ‘H w*. »*»»■ I 'M t ra m femietr «rirfoNfawir raw f t . r w a i M m * m U · ·β ι 3 i « t w fo re i»mm *. 4 tmtk» iw »>B i«. 4 «Swrea.a l i t «aewAieciK foYMriac tk rout in tT M

4 r u m * i n t l m i i , «aw Km T«vt for K(**V* ή ί Μ Μ Ι Π . T* ae r i m w n i · · η έ ·* » * ra t M U » aai 4a m**t> *4 4 a v m > «· ra>~ M w * f f c m k tk rfo * ·» ·# *<« 'A***, •forra* fo#a«* t k »a aifoaera rfoc 4 ( ( k t , m i t t i i r w t k *4 l l m t t o r m e . S i» ve ravt *w etii(« ra . team». · » are**» S to le »» i M l i t *4 faal eacikrew». « · for foZ w · ■a iS»W» MT^MlIwCm t*»» rfo ' ______ __ rfo « M i m m « l i ( i · wfowaww.fa· Ά ι ι ι Ζ ι κ i » ***·« «a* t k ’ *w * Μ » « « h « a 4ra• tw ta t Utu4t»iat raw *«< rfo A< fa.**rtc tic te«*»*rfo tuev m S veesm ««a*»· m«fotaK raw fo a ra »» if o w tro lt,· »aUr* m · f o a m i x rfo araCaat raw wv-foiav raw EMfo.aew A»**, re 24,*% 44 δ m n i r •vrtxtk at t i t r i r t t " l*»**«B>t«S»c &>a •4 ♦aaaewKI «aaert *4 afore t k t4r '61k ite ' O t t · tu t». 4» « r « •t»»**(»i>4 t t t i t l i r r r r r , ifour aw«aw we rf o t· «4fo Immfo · ( »fo t w r u w i · » * » 4 err .m i.» tar »»>(n «*t»ar 1W m»M.l«6*r

aatra a t w . *H aaaarn >«4 foa r# m fanafo Mat »«S*ar 4 fortaat Mr· 4 «enru; i n t m i t i «Ira», foamtibc a m m ia i H fortaat, foam a· r l r a w ia ir m a 4 tamamritaratt taiAtvrai 44 maCairav* *· a i a «r foncrtti. Τβ * n »i« 44 (atrrMtn in i» » » « ta i K»i»a4av)i<*w tnra »aa«4* ra»*4t* ’ * 4 » 4 h m n i i w · t k k a f o k am I K ' n f x! 9 t « n i M w i m t » f i r aoCfor. | fo« *4 k w a r w i tm m M n x «a i fo4 r4 1 ttaatarMnNwr <·»· Αβ4». "O r* . 44 forit*. • a t»’ t2*ur, 4 Kw4cara**< foaa ti»4* foa j »4* ernrfomaua·. trat « n a n r t . aitai 44 i mavyaMv* a t· aat»t< «4 aa»< 'MSa at “AvyXo'. ΐ foa *a aaarraaavr rfo Kfoaar *a> ai Taiia. •ai foa <4 rfo »4aawr afoa>, m k maawf eiaiav a> t k W a r· »4 4a«>« * ” rfo wore. ANA. Z X C TIK O N Φ ΡΑΓΜ Ο» «are rfo K r t m * • ar>«fo «Xaajtuaifort. trafoa aafo re "A. I m e Aitairtaa raw StSoxrt "Overt 4etk t »*artwa*t» for I r f o i i * ·

Τ

4 ΕΝ ΕΙΈΑΈΓΝΙΑΝ BOYAiVTAI ΟΤΊΈΟκ

UAMHI, 0VTS 0 κ. ΘΗ9ΛΙ0Τ, H0TI0 ΛΑΟΙ ΚΑΊΤΑ1ΚΑ1ΈΝ f Ν ΤΟ ΠΡ01Ω11Ω ΤΩΝ ΤΗΝ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΗΝ ΩΟΑΙΤΙΚΗΝ ΤΗΣ ΓΡΥ

ΠΟΣΟΠΑΤΟΝΚΟΜΜΑΤΩΝ:ΕΡΕ41,1%, ΕΑΑ24,4% ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΙ20,7%, ΠΑΑΕ10,6%ΚΑΙΛΑΪΚΟΙ3% Τ 4 rt*t»4 »m »t»fo »e rr« r i n ίτΧβγϋ* <*· « Λ Β Τ Tvaaartrr {tXXoaav. fofom t4 1 Tvfoara i* raw avmXaw rur 4.1041 itawr wt ttfo. avaatintre a«fo 4re*»ime>r raw "TnaweYtiew "faernoifor· 3 .7 4 4 .0 4 0 TE#aa<»ar t r « t P X i 1 Λ 4 4 .4 4 7 · m e n » 41.1% JES»*! 1 4 » fo rfo aaforat Karajavfo « · 71 (a rfo Itwkaat ffoaia* 173. O l A I A I I M P M i 7 4 7 .0 4 1 . aam . arfo 3 0. T% -Bfoe. 3 4 fo rfo aaforat »fo rer Karemawfo K k U A .: 4 3 4 .(4 4 . r rwarrw* 3 4 .4 V "Ofon 4 0 la rfo -aaforat Kareraafo aai 3 3 fo rfo tcwrfoKK. IwraXar ilafo* 73«.A kfoC .t 404*1*0. r e r a n » 10.0V "ESaa· 0 fo rfo aaforat Kararavfo

I j

! i

\ I

C .A .K .: 11 2 .3 4 0 . amaarfo 3%, Έ Saai 4 fo rfo m w rat Kataraafo "6a raw awraAaw rfo. 100 itefo* a) ·* * fcekaarre* ί » m k ra t K a w a v k « a · ai >0* 4« rfo four teat Tfo 4Xii4a *ifo r « formtatt arrartfoaae. ta
Η Ε Π ΙΚ ΙΝ Δ Υ Ν Ο Σ Π Ο Α Ο Σ ΙΣ artfom Bt rfo T* 4h*»YlU*i»« «4* *»»>*Tiwr »ολ.τ«*· *» tx*»«an Kw m « **■*»· < ϋ» ^ r»a*r Um» ·♦’ ys44«w< =sewnN»l ncl4K( $«ir «0o--Vί 44 *4* CX- tr....·. . i |Mfoaew fomgafoAixu· * m ’• Y M · .;**Τ “ mB .f w “ i m OPOTO»·: Owfck axaenr *fo!m » · - «■ «anfoaaafo

*w*t Μ (WrtuXewwa rfo rfc*<*fo. «·■**« m · »»*** tfo ( Λ · » * · » . **«»«»«»— « Ι« ifoxtafo a r aaraWfoan t«4i * » » | r « «*"*>·«( rfo : « a <*>»·*»»* ·* · , I Iti I I * W* A w b u i M m · tk 1* If o f o a r r v · » · uarr r*» lil***T * · *·* ·**· t»Xr.v, · i ra *wr-* ,k f t ·» . fo* r* VMM rarfotaw rai f>. »«■»»- rarwawa, kr*r*« *V a»·*·» W iliei·

‘ *«* Ό « IfoUfoeeafot H**«*ifo »*· foa folvaa •u f o M K MCA KV««PMHX1Z - ......- ....... -■ _ _ _ ^_ ___! rat — m »r«« » n»< ,r . ra
- i *** ·*· Mmt. rfo fofowrwrat "»* a*»m« Mi.

, y r : »«*»(* foXfon. *-*η»*· »*» m - r * . ... r t B M · 1ram a » »** rer**- »fo u * ί *a»ka «it ι « ·ν » * γ »*»·» » ·» i fo»·**»**»» fo tfoi wfort Ska»<*~. »*· fo font»· aaaMfo»·» rfo «ΑΑ. fowaat «*aan I aH aaarremlwwt fo rvrrmji Ι - » | ν - η » autfo*-. η » vweaae»w AaMkat * · *». , . . rarrr*· *mwfo»»»r» ra. rfo » a , , e f o t wfotcnr, for M u · , aai MMM. tewfoMt rarautwfo nB ra i x f o ! fo. m. ra» watma.*» a»*»··*» » ewatmaw·» Tfo I ra fokwar* *Xv> «* · foforewt*·». ' * 11* .* *a*H t e, Kvaamfofo efo •ai lufor «fo ZAA fo rfo «a·* !*«»»»»» » · . rfo laforfo r ir arreayerAi. raa elt . fo ' k EA foaera* A* efo Mt ta*rt rat ,*,■·*. . rfo « · | rafor awrfofo efo rfo Sfoanafo vawatfo « · ' fo* oi T n o r r n i M W i ■m « * · . · . « # « » » « · . » « .* » ·. Ik fo·»--». wrwarfo tkafo w*ar i rfo ek rfo foaarfon*» rW . *fo y f o » ■TMfo M W » «aeavaJ* afoam *1\ fot *fok rfo rM foa» «fo- f o a f o » Yaaafo « AM**1 m . »*« t^ p · « « . *»»M ».fo « · Tafotfot.jw. ( m

-'

π μ

x rn p o k

i ra*. tfoeat fofo-rt ■' ·*» » rt at. ■ •#tr« * *. A aearrXfo ffo ra foj . foL »1Q| !j

REA ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΠΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ΠΡΟΣ ΥΙΜΣΤΗΡ/ΒΙ TOY AATIAT9Y imSiQIEQI ΤΟΥΡΚΟΙ mi eaahmr a i foa artMjca rfo i

ratt t Mat 4*»r»wt t i n · ek rfo aava w f o f o M H ,.fo*. ranfofo. C*C tk rfo Xrfofot·»» ra. 0 4 nPOHAAttOTN tn m O A iA arfo aawar foamr av. afori j KXIAAlKM _ t* m m . ΊΑ φ*.«*«4 ■-fie Α Ρ Α Γ Ο Ν Τ Ε Σ Π Ο Υ Δ ΙΕ Μ Ο Ρ Φ Ω Σ Α Ν ,i*i *. ·». i Xafo. t s ? mfo> j a f frfo i t tfoXavfo L i S i sr f w S i 1 ™ * ♦0 ,Ο Λ 0 η * 1 Xk rafo aforrrMfo «raXr.'t — . foe*rfo.,a» a TaaM-ra Safofo for a eforrfo « μ » Irr . lawatatnaaat ram aaaw « » .J V rawer»* for H>a> aaMfoanet tafo aawUt aaafot H U ·* ··» ·« » Tfo»020··a I^C-Ow#««*·«» «1 afo Txfo#*·» K«*M TP.TOfo A .. WMgrar. Jfo. t · H i *·»**<&» *<« A- KA-VM ·«* A M+ 0i *M2.4#W*»y*i24 t.CWCCMfo*. «A*·*» I me* ιχβν forat ».fo t{«a«i*t ret i t|*ee*.*.( ret Μ tC K A TA A B t'II 1 Η Ι ΥΠΑΜ ΦΟΤ RM Η ΑΤΑΝΑΚΤΜΖΤΧ Τ Η Ι fPTATO ΥΟΑΑΑΜ 4»0»0»»<ΰκ Wy*. l c*M M t *ώο *,»*»**#»», 4 m I** ****Λτ*^ ··«* «<«νκ 1aa. aa •arrYr.an fo taafofo e«t aanmta* » awra»

Η Ε Κ Π Λ Η Η Ι Ι Τ Η Σ Π Ρ Ο Χ Θ Ε Σ Τ Κ Η Σ Υ1<κ W A I O Y

Π

ΝΕΑ ΚΥΒΕΡΝΗΣΙΣ ΘΑ Ι ΧΗΜΑΤΙΙΟΗ ΤΗΝ ΠΡΟΣΕΧΗ ΕΒΑΟΜΑΑΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΕΚΑΕΓΕΝΙΟΝ ΠΟΥ ΦΕΡΟΝΤΑΙ ΙΙΣ ΠΙΘΑΝΟΙ ΥΠΟΥΡΓΟΙ

r.^?fo^rY;^ 3t£*^r ?,s«i

«««* ·.

sf 5 » isgSXrtrrs"i»Er Γ ^ ,ζ

Μαν. Γλέζο, με μοναδικό θέμα «Τι είναι π ΕΔΑ», οιο χέλος ιπς πολύωρης ουνάνιηοης δήλωσε: «Αυ τό που έχετε εσείς δημιουργήσει στην ΕΑΑ είναι και το όνειρο το δικό μας. Από το 1923 έχουμε προ τείνει στο Σοσιαλιστικό Κόμμα να διαλυθούμε και να αποτελέοουμε ένα ενιαίο κόμμα, κομμουνιστές και σοσιαλιστές. Εμείς δεν το πετύχαμε, εσείς το πετύχατε. Φυλάξετε την ΕΑΑ σαν την κόρη των μα τιών σας».4 Η ΕΑΑ, η Ενιαία Δημοκρατική Αριοτερά, ως τίτ λος, εκφράζει την κοινή προσπάθεια, την ενότητα των δυνάμεων της Αριστερός. Από τα αρκτικόλεξά της, όμως, η ΕΑΑ προβάλλει και την πολιτική της απέναντι στα Βασικά προβλήματα του καιρού της, η οποία είναι η Εθνική Δημοκρατική Αλλαγή. Πο λιτική, η οποία αντιμετωπίζει τα καίρια προβλή ματα της εποχής. Στο διεθνές επίπεδο κυριαρχούσε ο «Ψυχρός Πόλεμος» και οι εξοπλισμοί γονάτιζαν την οικονο μία της χώρας. Ο ελληνικός λαός, ανεξάρτητα από

1. 0 Μίκης Θεοδωράκης και ο Τάκης Μπενάς επιβιβάζονται στο αεροπλάνο προς Βουδαπέστη για το Συνέδριο της ΠΟΔΝ, τον Απρίλιο του 1964 (Στούντιο Κλεισθένης). 2. Η ΕΔΑ κάνει την έκπληξη στις εκλογές του 1958 και με ένα σύστημα που ήταν κατασκευασμένο για να της κλέψει έδρες εισέρχεται στη Βουλή με 79 βουλευτές. «Το Βήμα» της 13ης Μάίου 1958 σημειώνει ότι ο λαός επλανήθη

εσωτερικές πολιτικές διαφορές, ήταν οταθερό και συνειδητό ενταγμένος στο στρατόπεδο της Ειρήνης. Είχε συνείδηση ότι εμπλοκή της χώρας μας σ’ έναν παγκόσμιο πόλεμο θα σήμαινε την άμεση κατα στροφή του τόπου και τον αφανισμό του λαού. Η Ε ιρήνη στάθηκε βαοικός οτόχος της πολιτικής της ΕΑΑ, του προγράμματος της Εθνικής Δημο κρατικής Αλλαγής. Αγωνίστηκε με πείσμα μέσα οτη Βουλή και έξω απ’ αυτήν εναντίον των αχαλί νωτων πολεμικών προπαραοκευών, των διογκωμέ νων στρατιωτικών προϋπολογισμών, της διατήρη σης στα όπλα δυσανάλογα μεγάλων δυνάμεων. θεωρούσε ότι αν ο «Ψυχρός Πόλεμος» αποτε λούσε μια κερδοφόρα πηγή πλουτισμού για τις πο λεμικές βιομηχανίες και τις μεγάλες βιομηχανικές χώρες, για την Ελλάδα αποτελούσε τον τάφο της. Γ ι’ αυτό η ΕΑΑ αρνήθηκε την ένταξη στο στρα τιωτικό συνασπισμό του ΝΑΤΟ. Τάχθηκε ενάντια στην αποστολή στρατευμάτων μας στην Κορέα, διακήρυξε την πολιτική τής ίσης ^

41

Η Π ολίτικη Της Ελα 3. Το εκτελεστικό απόσπασμα μεταβαίνει στον τόπο της εκτέλεσης και λίγο αργότερα ο Νίκος Πλουμπίδης πέφτει νεκρός από τις σφαίρες (4) τον Αύγουστο του 1954. 5 .0 συνεργαζόμενος με την ΕΔΑ βουλευτής Γρήγορης Λαμπράκης στο χειρουργείο

φιλίας με όλους τους λαούς ίου κόσμου και ιδιαίτε ρα με τους γείτονες λαούς. Δεν στάθηκε όμως η ΕΔΑ μόνο σε διακηρύξεις και στις αγορεύσεις των ανττπροοώπων της στη Βου λή. Με πάθος, πείσμα και σύστημα αγωνίστηκε να πείσει τον ελληνικό λαό να εκφράοει τις φιλειρη νικές διαθέσεις του, με αγώνες για την Ειρήνη. Ξε κίνησε γ ι’ αυτό με τη συλλογή υπογραφών σ’ όλη την Ελλάδα, με τους αγώνες για τον πυρηνικό αφο πλισμό, για να καταλήξει στις μεγαλειώδεις μαρα θώνιες πορείες που σηματοδοτούν την αγωνιοττκή ι στορία του ελληνικού λαού τη δεκαετία του 1960. Ο αγώνας αυτός υπήρξε σκληρός και ηρωικός τη δύσκολη εκείνη εποχή. Η εκτέλεση του Νικηφορίδη -γιατί μάζευε υπογραφές για την Ειρήνη- κατ η δολοφονία του Βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη, ύστερα από ομτλία του σε συγκέντρωση για την Ειρήνη στη Θεσσαλονίκη, καταδεικνύουν τον τραχύ αγώνα που διεξάγονταν για να κατοχυ ρωθεί και να διασφαλιστεί η Ειρήνη. Ο εμφύλιος πόλεμος, πέρα από τις σπονδές σε αίμα, είχε καταλύοει και κάθε έννοια Δημοκρατίας. Κυριαρχούσε απολύτως ένα αστυνομικό καθεστώς κτ ένα παρακράτος άνευ προηγουμένου. Λεττουργούσαν τα στρατοδτκεία, που εξέδιδαν θανατικές καταδίκες οτ οποίες εκτελούνταν. Δεν είναι μόνο ο Νικηφορίδης, ο Μ πελογιάννης κι ο Πλουμπίδης οι οποίοι εκτελέστηκαν τη μετεμφυλιακή περίοδο. Είναι κι άλλοι πολλοί. Οι ανελεύθεροι νόμοι κυ ριαρχούσαν (Γ Ψήφτομα, 509). Οι Επιτροπές Ασφα λείας έστελναν κατά εκατοντάδες τούς ανυπότα κτους πολίτες στην εξορία. Αρκεί να αναφερθεί ότι

Στο 16 χρόνιο xnc nopouoiGc inc οτην πολιτική ζωή της χώρας, υπήρξε ένας συνασπισμός των κομμάτων της Αριστερός

μετά τη νίκη της, στις 11 Μαϊου 1958, όπου η ΕΔΑ κατέκτησε, με τους 79 Βουλευτές της, τη θέση της α ξιωματικής αντιπολίτευσης, εστάλησαν αμέσως στην εξορία 170 στελέχη της, της πρώτης γραμμής. Συνελήφθη επίσης ο οργανωτικός γραμματέας και διευθυντής της «Αυγής», Μαν. Γλέζος, κατ οδηγή θηκε στο στρατοδικείο, όπου δικάστηκε ως... κατά σκοπος της πατρίδας του. Οι εκλογές της Βίας και της νοθείας το 1961 δείχνουν το είδος του καθεστώ τος που κυριαρχούσε. Το αίτημα συνεπώς για Δημοκρατία υπήρξε α πό τους Βασικούς στόχους της ΕΔΑ, η οποία πάλε ψε σκληρά, μέσα κι έξω από τη Βουλή, για κα τάργηση των Επιτροπών Ασφαλείας, ενάντια στον περιορισμό των πολιττκών ελευθεριών, κατά των ε-

42

, Λ - · * · « · » ' * * · ·* *

« ·* * * ·» » ···» « „

... 1» ■'» » ·· « '* ·**' I W U t u . . . « • ί »*·-<.■·» .·’ η n n e r » · ^ . , . „ , · , IΗ

=-'?·’

'» » » « ! »

ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝ

" '' « " γ Γ Ι Ι Γ / ! - " ' ' " ' 01 ,m

> w t;«rT H T at i*.<»int M fM iwi» twmwtmtT

" " XJNU''0V ,0< m

UiH

in

AKP0&I

ΓΟΜ M tTO H A U I M H I I X O A O N TON Κ Α Τ Α Α Ι Ω Κ Ι Ι Κ Π Ν * p * O H l i t TON K AT A Ι Κ Ο Π Ι YTlKON Λ A, , Ρ Ι Ν Ο Ο Η Ι Ο Υ K K I t A O t t N Η Π 1 Ρ Υ Ι Ι Η Η Ι Υ Α Α Η Ψ Ι Ι TOT Π Ο Ι Π Ο Y - Π Ο I Η Π Ο Α Γ Ι Ο T O a h Th U ο τ ς a t τy n o m i k o y i x o p t t h a τ ο τ η ο η τ ίΥ ΐ Τ Α ί t i t to t n m © π ο υ a i i m i n i ο α ρ χ η γ ο ι toy Ι Κ Α Ο Τ ί Κ Ο Υ M H X a N I I m O Y t Y Z Y f O t T H I - Α Η Α Μ Ι Η 1 Τ Α Ι ΟΤ Ι Α Ι Α Ν t Y N T O M O t Ο * ( Τ Ι Ι Ο Ο Μ Ι Ν noo Ν ίΟ ΝΚ Α Τ Α Π Λ Η Κ Τ Ι Κ Ο Ν Α Π Ο Κ Α Α Υ Η Ι Ι Ω Ν Ι Π Ι TMX a P a I I O I T O N K A T A T K O n O N T O Y K K t

ΔΙΑΤΙ ΕΨΗΦ H ΛΐίΛΜΥΓΠΜΑΑ ATXlXES

tmoMnottiKMOv

Μ Ο Υ Ν ΙΪ1 Α ! t H M I T A A A i

0! RMfWiM3l ·Ζ' Ζ ΤΗΣ M U '! i w*

■s ;i:

κιοπίσεων, ίων οτραιοπέδων, ίων πιστοποιητικών κοινωνικών φρονημάτων, των αστυνομικών φακέ λων, των ανελεύθερων νόμων, των δηλώσεων απο κήρυξης ιδεολογιών και κομμάτων. νας αγώνας σκληρός και πολύμορφος, κα θημερινός και μακρόχρονος. Παράλληλα, αναπτύχθηκε ένας γιγάντιος αγώνας για τη χορήγηση Α μνηστίας στους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, οι οποίοι βρίσκονταν στις φυλακές από το 1945, στους δικασμένους τα στρατοδικεία την περίοδο του εμφυλίου πολέμου και της μετεμφυλιακής εποχής, στους εκτοπισμέ νους οτο κολαοτήρι της Μακρονήοου και οτα νησιά της εξορίας. Ενα σύνολο γύρω στους 100.000 φυλα κισμένους και εξόριστους. Αγώνας επίσης και για τους εν υπερορία ευρισκόμενους μαχητές του ΑΣΕ, με τα γυναικόπαιδά τους. Το αίτημα της Αμνηστίας υπήρξε βασικό επίσης για την ΕΔΑ και γ ι’ αυτό οι πρώτοι 10 βουλευτές τους οποίους εξέλεξε οτις εκλογές του Σεπτεμβρί ου 1951 ήταν οι 7 εξόριστοι (Στέφανος Σαράφης, Κ. Γαβριηλίδης, Mix. Χαιζημιχάλης, Ηλίας Ηλιού, Γιάννης Ιμβριώτης, Μανώλης Πρωιμάκης, Νικό λαος Τσόχας) και οι 3 φυλακισμένοι (Αντ. Αμπαιιέλος, Μάνθος Τσιμπουκίδης, Μαν. Γλέζος). Το αίτημα της Δημοκρατίας, ουνυφασμένο και με το αίτημα της Αμνηστίας, καθώς και με το αίτη μα της Ειρήνης, αποτέλεοαν με τα ακρωνύμιά τους την άλλη ακροστιχίδα της ΕΔΑ: Ειρήνη-Δημο-

Ε

Α Π ΟΤΟΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ Τ ΟVΕA A £ ΙΤΗ Μ ΟiΡA ■ AXAP^ftPA ΤηΣ Μ ΕΣΟΥΝΤΑΓ

0 ΜΥΣΤΙΚΟTOYBEAOYXIDTH 10 ΧΡΟΝΙΚΟ ΙΟΝ ΤΕΛΕΥΙΔΙΟΝ ΔΡΑΜΑΤΙΚΟΝ ΗΜΕΡΟΝ ΤΟΥ Ηουγ#ρο«οις μί τούς έομι*© υ<; υπκυ«κ,»ους οτο Κηηουριό.»« Λ » 6 cν «tuyere μί τό καλό, 6 ό οάς πάρουν οι γυναίκες μί το ξυΛ ο!»-Ο Α ρης οποχωριί.· Η ήδιχ.ή«νντριδή του.- Ησυμβουλή τού Α ί ονίος « Α νήμουν οτήβίοι σου, 66 πή γαινα στους Αγγλους.-.» « .-'Ο ϊδρόβος έγκοιολβίτη» τδν Α ρη Βχλουχιύτη \\ΗΚ \! \Π0 ΗWUI1IM Ti Η \ \ \ Η »ΥίΛΜΓ ΙΜ <»\ Μ U Κ>11 \ ΙΡΙΛΜ\Φ \ \ Μ Α ΙΙ

κρατία-Αμνηστία -που εξέφραζε το πολιτικό πε ριεχόμενο της ΕΔΑ, τους στόχους της. Δεν διέλαθε όμως της προσοχής των ιδρυτών της από ΕΔΑ ότι, για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας και για την εδραίωση της Ειρήνης, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η Ανεξαρτησία της χώρας. Δυ στυχώς η Ελλάδα, όπως και το 1821, ενώ ξεσκλα βώθηκε από τους Τούρκους και κέρδισε τη λευτε ριά της, έχασε όμως την Ανεξαρτησία της εξαιτίας τού τότε εμφυλίου πολέμου· το ίδιο και τώρα. Με τον υπέροχο αγώνα της Εθνικής Αντίστασης κέρδι σε τη λευτεριά της και ξεσκλαβώθηκε, αλλά έχασε και πάλι, εξαιτίας της εμφύλιας σύρραξης, την Ανεξαρτησία της. Και στις δύο περιπτώσεις η Ελλάδα προοδέθηκε στο άρμα της Βρετανικής Αυ τοκρατορίας. Γ ι’ αυτό η ΕΔΑ αγωνίστηκε, μέσα κι έξω από τη Βουλή, για ν ’ απαλλαγεί η χώρα από την αποπνικτική κηδεμονία των Αγγλων συμβού λων, που είχαν κατακλύοει την Ελλάδα και πατρο νάριζαν τον κρατικό μηχανισμό. Η ΕΔΑ διεκήρυσοε ότι ήθελε τη φιλία των μεγάλων συμμάχων, όλων, χωρίς καμία εξαίρεση. Ηθελε και τη βοήθειά

6. Συλλήψεις στελεχών του ΚΚΕ στην πρώτη σελίδα της «Απογευματινής» (6 Σεπτεμβρίου 1954). Χαρίλαος Φλωράκης, Γ ρηγόρης Αώλιος, Δημήτρης Δάλλας, Λεωνίδας Τζεφρώνης, Κυριάκος Τσακίρης, Σταύρος Καρράς

43

Η Π ολίτικη Της Ελα 7. 0 Γ. Πασαλίδης εκφωνεί λόγο σε συγκέντρωση της ΕΔΑ, πιθανώς στη Νέα Ιωνία. Δίπλα του η Μάριον και ο Στέφανος Σαράφης

ιούς για να βγει μέοα από ία ερείπια ίου Β Παγκοομίου Πολέμου, ακόμη και ως οφειλή απέναντι οτις θυσίες της Ελλάδας στον κοινό αντιφασιστικό αγώνα. Ολα αυτά όμως χωρίς αλλοτρίωση της Ανε ξαρτησίας της. Λεν ήταν μόνο λόγοι τραυματισμού της εθνικής αξιοπρέπειας και φιλοτιμίας, αλλά ά μεση ανάγκη, πρόβλημα ζωής και θανάτου, να δο θεί στον ελληνικό λαό το δικαίωμα να ρυθμίζει ο ίδιος τη ζωή του, να γίνει ο μοναδικός νοικοκύρης στον τόπο του. Γ ι’ αυτόν το λόγο, τα ακρωνύμια στην ακροστι χίδα της ΕΛΑ εναλλάσσονταν και το τελευταίο α κρωνύμιο εξέφραζε τον πολιτικό στόχο της Ανε ξαρτησίας, οπότε το αρκτικόλεξο ΕΛΑ σήμαινε και Ε τρήνη- Δημοκρατία- Ανεξαρτησία. Αυτονόητο είναι ότι, πέρα απ’ αυτούς τους κε ντρικούς πολιτικούς άξονες, η ΕΛΑ στάθηκε άμε σος συμπαραστάτης του ελληνικού λαού στην αντι μετώπιση των καθημερινών προβλημάτων του. Στο πλευρό του αγρότη για την πιοτοδότηση, τη συγκέντρωση, τη βιοτεχνική και βιομηχανική επεξεργασία των αγροτικών προϊόντων και στη συ νέχεια την εμπορία και εξαγωγή τους. Αγωνίστηκε ώστε οι αγροτικοί συνεταιρισμοί να αποτελέσουν το

Οργάνωσε τις μεγαλειώδεις μαραθώνιες πορείες που σηματοδοτούν την αγωνιστική ιστορία του λαού τη δεκαετία του 19 6 0

44

βασικό μοχλό της οτκονομικοτεχνικής αναμόρφω σης στο χωριό. Στο πλάι του εργάτη, για την καταπολέμηση της ανεργίας, του χαμηλού μεροκάματου, των ανασφά λιστων. Μαζί με τον αγώνα για τις συνδικαλιστικές ελευθερίες, η ΕΛΑ αγωνίστηκε, μέσα κι έξω από τη Βουλή, ώστε το κατώτατο μεροκάματο να εξα σφαλίζει στους εργαζόμενους τουλάχιστον έναν αν θρώπινο τρόπο ζωής. Το ίδιο στο πλευρό των ιδιωτικών και δημοσίων υπαλλήλων, για την εξασφάλιση νοσοκομειακής και ιατρικής περίθαλψης. Η ΕΛΑ βρέθηκε επίσης στο πλευρό των επαγγελματτών και βιοτεχνών, οι οποίοι, ως παραγωγικά στρώματα, συμμετείχαν σημαντικά στην οικονομι κή ζωή του τόπου. Τα προγράμματα της ΕΛΑ για την οικονομική α νάπτυξη της χώρας, την αποδέσμευση από το ξένο κεφάλαιο, την κατάργηση των προνομίων αποικια κής μορφής, τον εκσυγχρονισμό της αγροτικής οι κονομίας, την εκβιομηχάνιση της χώρας, όπως και τα προγράμματά της για την Παιδεία, τον Πολιτι σμό, την Πρόνοια και την Υγεία, αποτέλεσαν π. βάση πάνω στην οποία στηρίχθηκαν όλες οι μεταδικτατορικές κυβερνήσεις. Η ΕΛΑ βοήθησε σε μεγάλο βαθμό στην αποκα τάσταση της Αημοκρατίας τη μετεμφυλιακή περίο δο και η συμβολή της αποτελεί το καλύτερο έπα θλο για την ύπαρξη και τους αγώνες της. Η συμβολή της ΕΑΑ στην ιστορία του αριστερού κινήματος υπήρξε σημαντική. Το Δημοκρατικό

8. Η Αστυνομία έχει απαγορεύσει τη Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης. Οπαδοί του Συνδέσμου Μπέρτραντ Ράσελ διαδηλώνουν στους Αμπελόκηπους πριν συλληφθούν και οδηγηθούν σε στρατόπεδο των Ν. Λιοσίων. Επικεφαλής της πορείας ο γραμματέας του Αγγλου φιλοσόφου, ο Πάτρικ Ποτζ, και ο Μιχ. Περιστεράκης

Συνδικαλιστικό Κίνημα με ιον Δημήιρη Σιραιή, ίο Κίνημα της Ειρήνης, το κίνημα Μπέρτραντ Ράοελ της Ειρήνης, το Δημοκρατικό Κίνημα της Νε ολαίας Λαμπράκη, με έμπνευση και πρωτοβουλία του Μίκη θεοδωράκη, αποτέλεσαν τομές και υ περβάσεις πρωτοφανείς και πρωτοπόρες. Το κίνη μα για το 114, για το 15%, για το Κυπριακό, σημά δεψαν την εποχή. συμβολή, επίσης, της ΕΔΑ στην ιστορία του τόπου υπήρξε σημαντική, καθοριστι κή. Η χώρα, καθημαγμένη από τις συνέ πειες της εμφύλιας σύρραξης, όχι τόσο -και μόνο- οικονομικά, αλλά κυρίως η θικά και ψυχικά, συνήλθε από την ύπαρξη της ΕΔΑ. Βοήθησε να αναθαρρήοει ο αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης, ο κυνηγημένος πατριώτης, ο βασανισμένος αγρότης, ο καταδιωγμένος εργάτης και υπάλληλος. Συνέβαλε να σηκωθεί και να ορ θοποδήσει η κατάκοιτη Δημοκρατία. Η ΕΔΑ βοήθησε να καταβληθεί το σύνδρομο της ήττας και να ξανανιώσει ο λαός τον εαυτό του με την υψηλή αγωνιστικότητα, υπερπηδώντας όλα τα εμπόδια που είχε στήσει η ξενοκρατία και οι μη χανισμοί της.

Η

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Συνέντευξη Μαν. Γλέζου στο β ιβ λ ίο του Λευτ. Μαυροετδή, Αγωνιστές, εκδ. «Προοκήντο», Αθ. 2001, οελ. 23-33 2. Ε ισήγηση Μαν. Γ λέζου στην Α Π α νελλα δ ικ ή

Σ υνδιάσκεψ η της Ε Α Α (15-18 Ιο υλίο υ 1956), έκδ. Γραφείου Τύπου κα ι Μ ελετών της ΕΔΑ. 3, Α ρθρο Μαν. Γλέζου με τίτλο: «15 χρ όνια αγώνων της ΕΔΑ», οτο περιοδικό « Ε λ λ η ν ικ ή Αριστερά», τεύχος 38, Σεπτέμβριος 1966, οελ. 15. Τ ά κης Μ πενάς, Ε ν α Συνέδριο π ο υ δ εν έ γ ιν ε ποτέ, εκδ. «Δ ελφ ίνι», Αθ. 1995, οελ. 9-11 κα ι 13-21. 4. Σ υνέντευξη Μαν. Γλέζου στο β ιβ λίο του Λευτ. Μ αυροετδή, ό.π., οελ. 39. Δ ες επίσης: α) Π ρογραμμα τικές Α ρ χές της ΕΑΑ, έκδ., της ΕΑΑ, Α θήνα 1952, β) Π ρόγραμμα, έκδ. της ΕΔΑ , Α θήνα 1963, γ) Α Π α νελλα δ ικ ή Συνδιάσκεψη, τεύχος Πρώτο, Αθ. 1956, δ) Το Α Π α νελλα δικ ό Συνέδριο της ΕΑΑ, Αθ. 1960, ε) Το Β Π α νελλα δικ ό Συνέδριο της ΕΑ Α , Αθ. 1963, στ) οτο β ιβ λίο του Λευτ. Μ αυροετδή, Οι δύο όψεις της Ιστορίας, εκδ. «Δελφίντ», Αθ. 1997, ττς ουνεντεύξετς με τους Βαο. Ν εφελούδη (οελ. 189, 193-194), Λευτέρη Βουτοά (οελ. 263264, 266, 285), Λέων. Τ ζεφ ρώ νη (οελ. 341, 346-348, 363-377, 385-388), Λέων. Κύρκο (οελ. 401, 430-443, 543-548), Γρηγ. Φαράκο (οελ. 625-628), ζ) στο βτβλτο του Λευτ. Μ αυροετδή, Αγω νιστές, εκδ. «Προοκήντο», Α θήνα 2001, ττς ουνεντεύξετς με τους Μαν. Γλέζο (οελ. 22-82), Τ ά κ η Μ πενά (οελ. 128146, 153-154), Κώοτα Φ τλίνη (οελ. 199-205), Φώφη Λαζάρου (οελ. 249-255), η) Γ. Λεονταρίτης, Α π ό τον Ε μ φ ύ λιο στην ΕΑΑ, εκδ. «Προοκήντο», Αθ. 2001, θ) Ιωάννα Παπαθανασίου, Ε νιαία Α η μ ο κρα τική Α ριστερά-Α ρχείο 1951-1967, εκδ. «θεμέλτο» - ΕΚΚΕ, Αθ. 2001 ■

Τα προγράμματα της αποτέλεσαν τη Βάση πάνω στην οποία στηρίχΒηκαν όλες οι μεταδικτατορικές κυβερνήσεις

45

yWkWWjEi. jm

Του Βαγγέλη Σακελλαρη

ο κόμμα της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστερός, ΕΔΑ, ι δρύθηκε την 1η Αυγούοτου 1951, από κομμουντοτές, οοοιαλισιές και δημοκράτες. Στο ιδρυτικό πρακτικό αναφερόταν ότι η ΕΔΑ είναι «Συναοπιομός Κομμάτων». Εν τούτοτς, οτο Β Συνέδριο της ΕΔΑ (28.11 έθ3ς 2.12.1959) αποφαοίοτηκε η μετα τροπή της οε ενιαίο κόμμα. Η ΕΔΑ ήταν Βέβαια, κατά κύρτο λόγο, ο εκφραοτής των δυνάμεων του εκτός νόμου ΚΚΕ. Επίοης, η μεγάλη πλειονότητα των οτελεχοτν της ήταν κομ μούνια ιές και η πολιτική της κατ το πρόγραμμά της κινούνταν γενικά μέοα οτο πλαίσιο της πολιτικής και των προγραμματικών θέσεων του ΚΚΕ. Δεν α ναφερόταν Βέβαια ότι η ΕΛΑ ήταν μαρξιστικό ή λενινιοτικό κόμμα ούτε ότι είχε επιδίωξη το οοσταλιοτικό μετασχηματισμό της κοινωνίας. Αυτοπροοδιοριζόταν ως κόμμα της Εθνικής Λημοκραττκής Αλλαγής. Ηταν δηλαδή ένα κόμμα χωρίς ιδεολο γικές αναφορές -πολύ αργότερα άρχισε να αναφέ-

46

ρετατ ο οοσιαλτομός- και διακήρυττε ότι ο πολιττκός του αγώνας θ’ αναπτύσσεται στο πλαίσιο του κοτνοΒουλευττσμού και του πολυκομματισμού. Ουοταστικά, ωστόσο, το πρόγραμμα της ΕΔΑ εμπερι είχε όλα τα στοτχεία του προγράμματος του Δημοκραττκού Σοοιαλτσμού. Το γεγονός όττ η ΕΔΑ έπαψε, μετά την απόφαση του Β Συνεδρίου της, να αναφέρετατ ως «Συνασπι σμός Κομμάτων», δεν σημαίνετ όττ έπαψε να εκφράζετ και άλλες δυνάμεις εκτός εκείνων του ΚΚΕ. Γιατί τέτοτες δυνάμετς ευρύτερες υπήρχαν στην ΕΔΑ. Ηταν πρώτ’ απ’ όλα δυνάμετς που προ έρχονταν από το ΕΑΜ, πολλοί από τους οποίους δεν ήταν οπαδοί του ΚΚΕ, αλλά και νεότεροι άνθρωποτ, οπαδοί γεντκά της Αριστερός. Από τους κύρτους εκπροσώπους αυτών των δυνάμεων ήταν ο πρόεδρος της ΕΔΑ, ο Γιάννης Πασαλίδης. Στην πραγματικότητα λοιπόν η ΕΔΑ δεν έπαψε ποτέ να λεττουργεί ως «Συνασπτσμός Κομμάτων»,

τουλάχιστον στο κεντρικό καθοδηγητικό της όργα νο, ιην Εκτελεστική ιης Επιτροπή. Η γνώμη του προέδρου ήταν βαρύνουσα και γίνονταν πάντα προσπάθειες οι αποη)άσεις να αποτελούν σύνθεση όλων των απόψεων που υπήρχαν στην ΕΔΑ. Αλλωστε, οι κομμουνιστές της ΕΔΑ, κληρονόμοι και της ΕΑΜικής συμμαχικής παράδοσης, είχαν συνείδηση του πόσο αναγκαία είναι η ύπαρξη συμ μάχων και πόσο πολύτιμη είναι η συνεισφορά του σοσιαλιστή προέδρου ιης, Γιάννη Παααλίδη. Σ’ αυτή τη δύσκολη περίοδο (1951-1967), τα «πέ τρινα χρόνια», η ΕΔΑ διαμορφώθηκε σ’ ένα νέο κόμμα της Αριστερός, με δυναμισμό αλλά και ωρι μότητα, αναδείχτηκε σε υπολογίσιμη πολιτική δύ ναμη και κατόρθωσε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας. Προώθησε σε σημαντικό βαθμό την ανασύνταξη της Αριστερός. Ηταν αναγκαίο για τη χώρα να στα θεί και πάλι όρθιο το ηττημένο κίνημά της, να ξα-

ναγεννηθούν η λαϊκή αισιοδοξία, το όραμα και η ελπίδα. Η ανασύνταξη έγινε βαθμιαία, με πολύ κό πο, ιδιαίτερα το πρώτο διάστημα, σε συνθήκες διωγ μού. Ξεκινούσε πρώτ’ απ’ όλα με τη δημιουργία κομματικών οργανώσεων σε όλη τη χώρα, στους χώ ρους εργασίας, στις συνοικίες, στα χωριά, παντού. Αφορούσε επίσης την αναδιοργάνωση ιου συνδι καλιστικού κινήματος της εργατικής τάξης, ιης α γροτιάς, των μεσαίων στρωμάτων, την ανάπτυξη διεκδικητικών αγώνων το>ν εργαζομένων, καθώς και ιην ανάπτυξη ενός δυναμικού και ρωμαλέου κινήματος της νεολαίας. Επίσης, η ΕΔΑ συνέβαλε αποφασιστικά στο να κλείσει το χάσμα που είχε α νοίξει ο εμφύλιος πόλεμος, να απελευθερωθούν οι δεσμώτες αγωνιστές, όπως επίσης και να αναπτυ χθεί ένα ισχυρό κίνημα για την υπεράσπιση ιης Ειρήνης. Για την ανάπτυξη αυτού του κινήματος έδθ3οε ιη ζωή του ο βουλευτής ιης ΕΔΑ Γρηγόρης Λαμπράκης. ^

1. Προεκλογική συγκέντρωση το 1964 στα Τρίκαλα. Στο μπαλκόνι ο Τάκης Μπενάς και δίπλα του ο Μανώλης Γλέζος (Αρχείο Τ. Μπενά). 2. Στα κοινοβουλευτικά έδρανα οι Μ. Πρωιμάκης, Στ. Σαράφης και Κ. Γαβριηλίδης

47

ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ 3. 0 Γρηγόρης Λαμπράκης πραγματοποιεί μόνος του την απαγορευμένη Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης, ενώ δέχεται τα φιλιά ενός αγωνιστή της Αριστερός

αντιμετώπισε γενικά με επιτυχία. Η μεγάλη εκλο γικ ή συνεργασία το 1956, ο κοινός αγώνας με τις δυνάμεις του Κέντρου την περίοδο του Ανένδοτου μετά τη δολοφονία του Λαμπράκη και το βασιλικό πραξικόπημα, το βεβαιώνουν. Νομίζω, τέλος, ότι βαθμιαία στην ΕΔΑ ουντελέστηκε μια αλλαγή στον τρόπο σκέψης πολλών με λών και στελεχών της. Η πραγματικότητα μας υπο χρέωνε όλους να είμαστε πιο ρεαλιστές και λιγότε ρο δογματικοί. Αρχισε επίσης να αναπτύσσεται και ένας γενικότερος προβληματισμός, θ α μπορούσα με να πούμε ότι ήταν οι πρώτες σκέψεις για την α νανέωση του κομμουνιστικού κινήματος. ναμφισβήτητα η ίδρυση της ΕΑΑ, αλλά και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που αυτή διαμόρφωσε, προκάλεσαν ιδιαίτερο ενδια φέρον. Αριστερά κόμματα -και κυρίως οι Ιταλοί κομμουνιστές- παρακολουθούσαν με πολλή προσοχή αυτό που συνέβαινε στην Αρι στερά της Ελλάδας εκείνη την εποχή. Πρώτον, για τί έγινε δυνατό οι δυνάμεις ενός κομμουνιστικού κόμματος να συνεργάζονται σε άλλο αριστερό κόμ μα, για μεγάλη χρονική περίοδο, με σοσιαλιστές και δημοκράτες. Το γεγονός αυτό, ιδιαίτερα για ε κείνη την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, αποκτού σε ιδιαίτερη σημασία. Δεύτερον, γιατί στην πορεία του το κόμμα αυτό άρχισε βαθμιαία να διαφοροποι είται από το ΚΚΕ και να διαμορφώνει ιδιαίτερα χα ρακτηριστικά. Να γίνεται δηλαδή ένα κόμμα της ευρύτερης Αριστερός, με πιο ανοιχτούς ορίζοντες και με πρόγραμμά του το πρόγραμμα ενός σοσιαλι σμού με δημοκρατία. Οι παράγοντες οι οποίοι συνετέλεσαν στο να υ πάρξει και να αναπτυχθεί ένα νόμιμο κόμμα της Αριστερός -εκφραστής, κατά κύριο λόγο, των δυνά μεων του ΚΚΕ, λίγο μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου- ήταν, νομίζω, σε μεγάλο βαθμό και αντι κειμενικοί. Το ότι δηλαδή σημαντικά τμήματα της ελληνικής κοινωνίας θεωρούσαν απαραίτητη τη νόμιμη ύπαρξη της Αριστερός για να ειρηνεύοει ε πιτέλους η χώρα, ν ’ αρχίσει να επουλώνει τις π λη γές της και να οτκοδομηθεί ένα δημοκρατικό κρά τος. Η μεγάλη εκλογική συμπαράταξη του 1956, με τη συμμετοχή και της ΕΑΑ, η οποία έλαβε και την πλετοψηφία στις εκλογές, εκφράζει ακριβώς αυτή τη λαϊκή θέληση. Ομως, το ότι η ΕΑΑ κατόρθωσε, σε σχετικά σύ ντομο χρονικό διάστημα, να προωθήσει σημαντικά την ανασύνταξη της Αριστερός και να γίνει ένα ι σχυρό και μαζικό κόμμα, το οφείλει στην αντοχή, την πίστη και το πνεύμα αυτοθυσίας των οπαδών, των μελών και των στελεχών της. Η ΕΑΑ βέβαια ή ταν ο κληρονόμος της μεγάλης ΕΑΜικής δημι ουργίας και η αναγεννητική πνοή του ΕΑΜ δεν εί-

Α

Κύριο πρόβλημα για ιην ΕΔΑ ήιαν ο αγώνας για την αποκατάσταση και ιην προάσπιση της Δημο κρατίας. Με τη συνεργασία και των δυνάμεων των κομμάτων του Κέντρου, έγινε δυνατό να αναπτυ χθεί ένα ευρύ και μαχητικό δημοκρατικό κίνημα, που οδήγησε στην απομάκρυνση της Δεξιάς από την εξουσία, ενώ, μετά το βασιλικό πραξικόπημα αλλά και τον ορατό κίνδυνο κατάλυσης του δημο κρατικού πολιτεύματος, το κίνημα αυτό πήρε νέα διάσταση και ευρύτητα. θεωρώ επίσης ότι η νόμιμη παρουσία στη χώρα ενός ισχυρού και συνεπούς αριστερού κόμματος, με πιο ανοιχτούς ορίζοντες, βοήθησε αποφασιστικά τη μεγάλη ανάπτυξη της πνευματικής και πολιτιστι κής ζωής της χώρας. Σπουδαίοι πνευματικοί άν θρωποι της Αριστερός σφράγισαν με την παρουσία τους και το έργο τους την πνευματική και πολιτι στική ζωή αυτής της περιόδου. Το σπουδαίο πρόβλημα των συμμαχιών -«σταυ ρικό», όπως το χαρακτήριζε ο αείμνηστος Ηλίας Ηλιού- πιστεύω ότι η ΕΔΑ, παρά τις δυσκολίες, το

Στα «πέτρινα χρόνια» η €ΔΑ διαμορφώθηκε σ’ ένα νέο κάρυα me Λριστεράε και διαδραμάτισε σημαντικό πολιτικό ρόλο

48

χε οβήοει. Στη συνείδηση ίων ανθρώπων της Αρι στερής οι αξίες των συλλογικών προσπαθειών ή ταν κυρίαρχες και το όραμα ενός άλλου, δικαιότε ρου κόσμου, δεν είχε ακόμη χαθεί. Αλλωστε, οι ελπίδες ξαναγεννήθηκαν μετά το 1956 και τα μη νύματα που έρχονταν από τη Σοβιετική Ενωση για την αναγέννηση του σοσιαλισμού. Τονίζω ότι η ΕΑΑ ήταν το αποτέλεσμα της συλλογικής προσπά θειας των οπαδών, μελών και στελεχών της. θεωρώ ωστόσο αναγκαίο να αναφέρω την ειδική συμβολή μερικών ανθρώπων. Πρώτα, του προέδρου της ΕΑΑ, του Γιάννη Πασαλίδη. Η πολιτική προσωπικότητα του παλιού σο σιαλιστή και αγωνιστή, οι σταθερές απόψεις του για ένα σοσιαλισμό με δημοκρατία και ελευθερία, ο ρε αλισμός, η μετριοπάθεια, η ικανότητά του να συ νεργάζεται με τους κομμουνιστές και να σέβεται τις απόψεις τους, ακόμη και όταν διαφωνούσε, η ευρύ τητα με την οποία αντιμετώπιζε το πρόβλημα των ουμμαχιών, βοήθησαν γενικά την παρουσία και την ανάπτυξη της ΕΑΑ και συνέβαλαν σημαντικά στη διαμόρφωση της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας της. Δεύτερο, του Ηλία Ηλιού. Ο Ηλιού, ώριμος πο λιτικός με πολύπλευρη παιδεία, μυαλό ανοιχτό, ως μέλος του καθοδηγητικού οργάνου είναι από τους βασικούς ανθρώπους που επεξεργάζονται και δια μορφώνουν τις κεντρικές κατευθύνσεις της ΕΑΑ. Κοινοβουλευτικός εκπρόσωπός της, αναγνωρίζεται

4. Ο «τρίτος άνθρωπος» της ΕΔΑ, Αντώνης Μπριλλάκης. 5. Οι προσπάθειες για τη μεταπολιτευτική ανασυγκρότηση της ΕΔΑ δεν τελεσφόρησαν, καθώς οι πολιτικές συνθήκες είχαν αλλάξει (φωτογραφία Κ. Μεγαλοκονόμου)

και επιβάλλεται ως μία από τις πιο σημαντικές πο λιτικές προσωπικότητες και είναι το κύριο πρόσω πο που προβάλλει ευρύτερα την πολιτική και τις θέσεις της ΕΑΑ. Ο Ηλιού, όχι μόνο συνετέλεσε και αυτός σημαντικά ώστε να διαμορφώσει η ΕΑΑ τα ι διαίτερα χαρακτηριστικά της, αλλά υπήρξε και α πό τους πρωτεργάτες της ανανέωσης του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Ο τρίτος άνθρωπος είναι ο Αντώνης Μπριλλάκης. Η ειδική συμβολή του συνίσταται στο γεγονός ότι για αρκετά χρόνια -και μάλιστα τα πρώτα, πιο δύσκολα χρόνια- ήταν ο σύνδεσμος της ηγεσίας της ΕΑΑ με την ηγεσία του ΚΚΕ. Ηταν αναμφισβήτητα μια αρκετά δύσκολη αποστολή. Χρειαζόταν πολιτι κή ωριμότητα και ανοιχτό μυαλό για να αποφεύγο νται συγκρούσεις, να γίνονται αποδεκτοί συμβιβα σμοί, να μην τραυματίζεται και να προχωρεί αυτό το «ιδιόμορφο» κόμμα της Αριστερός στην Ελλάδα. Κατά τη γνώμη μου, η ΕΑΑ είναι η δεύτερη -με τά την ΕΑΜική αντίσταση- λαμπρή περίοδος και αποτελεί μεγάλη κατάκτηση της Αριστερής. ■

Κατέστη δυνατό οι δυνάμεις κομμουνιστικού κόμματος να συνεργάζονται σε dflflo αριστερό κομμά, με σοοιαπιστες και οπμοκραιες Κ

«S88&

#

g

49

Α ναςταςιαδης γ „ Σ ύγχρονη ε λ λ η ν ικ ή π ολιτική και συνταγματική ιστορία, 1940-1986,

«Θρίαμβο» της Δημοκρατίας στο Ιουλια νό πραξικόπημα, θεμέλιο,

Αθήνα 1966

Αθήνα 1966

Ενα συνέδριο που δ εν έ γ ιν ε ποτέ,

Μ πενας τ „

θεσοαλονίκη 1996

Κ υρκος λ .,

Δελφίνι, Αθήνα 1995

Β ερναρδακης χ.- Μ αύρης γ

Ανατρεπτικά. Α πέναντι στο χθες και στο αύριο, Αθήνα 1995

Μ πριλλακης α „

Κόμματα και κοινω νικές συμμαχίες στην προδικτατορική Ελλάδα. Οι προϋποθέσεις της μεταπολίτευσης, Αθήνα 1991

Α π ό τον εμ φ ύλιο στην ΕΛΑ. Τα άγνωστα παρασκήνια (1946-1953),

Αθήνα 1980

Β ουλτεψης γ ..

εκδ. Προσκήνιο, Αθήνα 2001

Ν εφελουδης π .,

Υπόθεσις Μ ανώλη Γλέζου, έκδ. ΕΔΑ, Αθήνα 1960, Υπόθεση Λαμπράκη, 2 τόμοι, εκδ. Αλκυών,

Λ ιναρδατος

Στις π η γές της κακοδαιμονίας. Τα βαθύτερα αίτια της διάσπασης του ΚΚΕ, εκδ. Γκούτενμπεργκ, Αθήνα

Αθήνα χ.χ.

σ ., Α π ό τον Ε μφ ύλιο στη Χούντα, τόμ. Γ , Δ , Ε, εκδ. Παπαζήοη, Αθήνα 1978/1986

Β ουρνας τ „

Μ αυροειδης λ .,

Ν ικολακοπουλος η .,

Αγωνιστές. Η ε λ λ η ν ικ ή Αριστερά χθες, σήμερα, αύριο, εκδ.

Η καχεκτική δημοκρατία. Κόμματα και εκλογές, 1946-1967,

Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας. Α π ό τα πρώτα μ ετεμ φ υλιοπ ολεμ ικά χρόνια ώς την ημέρα του στρατιωτικού πραξικοπήματος των συνταγματαρχών, χ.χ., Η διάσπαση του ΚΚΕ, εκδ.

Αφών Τολίδη, Αθήνα 1983

Γ αβριηλιδης κ „ Αυτοβιογραφία. Ο ηγέτης της αγροτιάς, Αθήνα 2004

ΓΐΑΝΝΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ Γ„ Ο Μ εταπολεμικός κόσμος. Ε λ λ η ν ικ ή και Ευρωπαϊκή Ιστορία, 1945-1963, Αθήνα 1992

Λ ε ο ν τ α ρ ιτ η ς Γ.Α.,

Προσκήνιο, Αθήνα 2002

Μ εςθανεως β „ «Η ανττπολίτευση στην Ελλάδα κατά την περίοδο 1949-1963» στο συλλογικό έργο Η Ε λ λ η ν ικ ή Κ οινω νία..., ό.π.

Μ εϋνω ζ . (με τη συνεργασία Π. Μερλόπουλου και Γ. Νοταρά), Οι π ολιτικ ές δυνάμεις στην Ελλάδα,

Το Ε λ λ η ν ικ ό Κομμουνιστικό Κ ίνημα. Ιστορική διαδρομή, κρίση, προοπτικές, εκδ. Εξάντας,

1974

Αθήνα 2000 Ν ιςυριος Γ.Δ., Γ ιά ννης Πασαλίδης, εκδ.

Σεμελίδη, χ.χ.

Π απαδημητριου I., Η αναλαμπή της Αριστερής. Οκτώ συγκλονιστικές εκ λο γικ ές αναμετρήσεις: 1950-1967. Η ΕΑΑ στο πολιτικό προσκήνιο, Αθήνα 2001

Π απαθανασίου, ι „ «ΕΔΑ: Το μαζτκό κόμμα της προδικτατορτκης Αριστερός, 1963-1967» στο συλλογικό τομο Η Ε λ λ η ν ικ ή Κ οινω νία..., ό.π., «Ορια και δυναμική της ένταξης στην προδτκταιορικη ΕΑΑ. Απόπειρα καταγραφής της αριθμητικής εμβέλειας, της γεωγραφικής κατανομής και της κοινωνικής σύνθεσης του αριστερού πληθυσμού»,

Δ ημητριου π ., Η διάσπαση του ΚΚΕ, 2 τόμοι,

θεμέλτο, Αθήνα 1978 Ε λεφαντης α „ «Η ιδεολογία του τρόμου και της ενοχοποίησης» στο συλλογικό έργο Η Ε λ λ η ν ικ ή Κ οινω νία κατά την πρώτη μεταπολεμική περίοδο, 19451967, Ιδρυμα Σ. Καράγιωργα,

Επιθεώρηση Κ οινω νικώ ν Ερευνών, τχ. 86 (1995), σ. 21-82, Ε νιαία Δημοκρατική Αριστερά. Α ρ χείο 1951-1967,

τόμ. A , Αθήνα 1994, «1951-1967: ΕΔΑ-ΚΚΕ: Τα δύο οργανωτικά πρόσωπα της Αριστερός», περ. Ο Πολίτης, τχ. 83, (2000), σ. 42-46

Θεμέλιο/ΕΚΚΕ, Αθήνα 2001

Σ ολαρο α „

Η λιου η .,

Ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος, εκδ.

Η Κρίση εξουσίας. Α π ό τον

Πλειάς, Αθήνα 1975 Επιλογή εικονογραφικού υλικού-τεκμηρίωση: APT. ΨΑΡ0ΜΗΛΙΓΚ0Σ

50

0 Ηλίας Ηλιού, διαβάτης στη μεταπολιτευτική Αθήνα, σε προεκλογική περίοδο κατά την οποία η ΕΔΑ βρέθηκε ανάμεσα στις Συμπληγάδες ΚΚΕ και ΠΑΣ0Κ (φωτογραφία Folk)

Σ αιν -μαρτεν

κ„ Ααμπράκηδες. Ιστορία μιας γενιάς, εκδ. Πολυτυπο, Αθήνα 1984

Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ) : 1951 - 1967

Recommend Documents