ΓΕΣ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΙΑΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ 1940-1941

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΙΑΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1940-1941

ΕΚΔΟΣΗ 7ου ΕΓ/ΓΕΣ ΑΘΗΝΑ 1996

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΕΝΙΚΟΥ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ/7ου ΕΓ/5

Ρόμπιν Χάιαμ Καθηγητή Ιστορίας Πανεπιστημίου Κάνσας ΗΠΑ

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΙΑΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, 1940-1941

Μετάφραση - Απόδοση - Επιμέλεια "Υλης Υποστρατήγου ε.α. Κων. Κανακάρη

ΑΘΗΝΑ 1996 ΤΥΠΟΓΡ. ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ

ΤΥΝΗΣΙΑ

ΚΥΠΡΟ

Η μ ερ ο λ ό γ ιο μιας Κ αταστροφής Βρετανική Βοήθεια στην Ελλάδα 1940-1941

ΡΟΜΠΙΝ Χ Α ΪΑ Μ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜ ΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ Τ Ο Υ Κ Ε Ν Τ Α Κ Υ

ΑΦΙΕΡΩΝΕΤΑΙ ΣΤΗ ΒΑΡΒΑΡΑ για τα τριάντα έξι χρόνια αγάπης και φιλίας

Κοπυράιτ © 1986 υπό Robin Higham (Ρόμπιν Χάιαμ) Ο Π ανεπιστημιακός τύπος του Κεντάκυ (των Η.Π.Α) : Εκδότης του Σ χολικού Τύπου της Π ολιτείας Εξυπηρετών το Κ ολλέγιο Beilarmine, το Κ ολλέγιο Berea, το Κ εντρικό Κ ολλέγιο του Kentucky, το Π ανεπιστήμιο του Ανατολικού Kentucky τη Λ έσχη Filson, το Κ ολλέγιο της Georgetown, την Ιστορική Εταιρεία του Kentucky, το Π ανεπιστή μιο της Π ολιτείας του Kentucky, το Π ανεπιστήμιο της Π ολιτείας M orehead, το Πανεπιστήμιο της Π ολιτείας M urray, το Π ανεπιστήμιο του Βόρειου Kentucky, το Π α νεπ ισ τή μ ιο τη ς Transylvania, το Π α νεπ ισ τή μ ιο του K entucky, το Πανεπιστήμιο της Louisville και το Π ανεπιστήμιο του Δυτικού Kentucky. Γραφεία Εκδόσεων και Πωλήσεων

Lexington, Kentucky 40506-0024

Στοιχεία Εκδόσεων στους καταλόγους της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσσου Higham, Robin D.S. Diary of a disaster Βιβλιογραφία : Σελίδες 295-321, όπου και Β ιβλιογραφικό Σ χόλιο 1 Π αγκόσμιος Πόλεμος 1939-45 -ίκ σ τρ α τείες-Ε λ λ ά δα 2 Π αγκόσμιος Πόλεμος 1939-45 - Διπλωματική Ιστορία 3 Μ εγάλη Βρετανία - Εξωτερικές Σχέσεις-Ελλάδα 4 Ελλάδα-Εξωτερικές Σχέσεις-Μ εγάλη Βρετανία 5. Π εριέχεται Αλφαβητικό Ευρετήριο

I Τίτλος

D766.3.H53 1986 ISBN 0-8131-1564-7

940.53’22’4109495

86-9177

Περιεχόμενα

Μ ερικά λόγια για το βιβλίο και το συγγραφέα Π ρολεγόμενα και ευχαριστίες Εισαγωγή I II

Π ρόλογος Η Π ερίοδος του Μ εταξά

Σελίδα VII-XII XIII-XIV XV-XVI 1-13 14-92

28 Οκτωβρίου 1940 μέχρι 29 Ιανουαρίου 1941

III

Ο Κ ήπος του Ή ντεν

93-187

29 Ιανουαρίου 1941 μέχρι 4 Μ αρτίου 1941

IV

Λύση Δράματος και Καταστροφή

188-283

5 Μ αρτίου 1941 μέχρι 26 Α πριλίου 1941

V

Συμπέρασμα

284-287

VI

Επίλογος (Από το Συγγραφέα, μετά εκτύπωση βιβλίου)

288-289

VII

Διδάγματα (Από το Μ εταφραστή) Σημειώσεις επί της Β ιβλιογραφίας (Από το Μεταφραστή) Β ιβλιογραφία Β ιβλιογραφικό Σ χόλιο Α λφαβητικό Ευρετήριο

290-292 293-294 295-316 317-321 323-330

Οι Εικόνες (φωτογραφίες) βρίσκονται στη σελίδα 160

Άλλα βιβλία του Ρόμπιν Χάιαμ : Οι Ένοπλες Δυνάμεις σε Καιρό Ειρήνης, Βρετανία, 1918-1940, (1963) Οι Στρατιωτικοί Διανοούμενοι στη Βρετανία, 1918-1939, (1966) Αεροπορική Δύναμη. Μ ια Περιληπτική Ιστορία, (1973, 1985)

Εκδοθέντα από το Ρόμπιν Χάιαμ : Επίσημες Ιστορίες (1970) Ένας Οδηγός στις Πηγές της Βρετανικής Στρατιωτικής Ιστορίας (1971) Εμφύλιοι Πόλεμοι κατά τον Εικοστό Αιώνα (1972) Επέμβαση ή Αποχή (1975) Ένας Οδηγός στις Πηγές της Στρατιωτικής Ιστορίας των Η.Π.Α. (1975)

και μαζί με τον D onald J. Mrozek Συμπλήρωμα I (1981) και II (1986) Σοβιετική Αεροπλοΐα και Αεροπορική Δύναμη με τον Jacob.W .Kipp (1977) Οι Βραβευμένες Βιβλιογραφίες στη Στρατιωτική Ιστορία μαζί με τον Jacob. W. Kipp

(1984 - )

Μερικά Λόγια για το Βιβλίο και το Συγγραφέα

Ή ταν ένα ανοιξιάτικο πρωινό του 1979 όταν, υπηρετώντας τότε ως υποστράτηγος, ανακληθείς στη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού του Γενικού Επιτελείου Στρατού, κλήθηκα στο γραφείο του τότε υφυπουργού Εθνικής Αμυνας. Εκεί πληροφορήθηκα από τον Υφυπουργό ότι ο Κ αθηγητής της Στρατιω τικής Ιστορίας του Π ανεπιστημίου του Κάνσας των Η.Π .Α . κ. Ρόμπιν Χάϊαμ, ο οποίος κατά το Β’ Π αγκόσμιο Πόλεμο είχε υπηρετήσει, νεαρός τότε, στη ΡΑΦ, τη Βρετανική Πολεμική Αεροπορία, είχε την πρόθεση να προβεί, προσεχώς, στη συγγραφή ενός ισ τορικ ού βιβλίου σχετικού με τον "Ε λληνοϊταλικ ό και Ελληνογερμανικό Πόλεμο" και "τη Δράση του Βρετανικού Εκστρατευτικού Σώματος στην Ελλάδα". Αυτός, λοιπόν, ο ιστορικός, επρόκειτο να επισκεφθεί προσεχώς την Ελλάδα και θα έπρεπε να τον υποδεχθώ, για να επισκεφθούμε μαζί τις τοποθεσίες και τους χώρους όπου αναπτύχθηκε και έδρασε το Βρετανικό Εκστρατευτικό Σώμα, και να τον βοηθήσω, όσο μου ήταν δυνατό, στην "έρευνα, τον εντοπισμό και τη μελέτη των σχετικώ ν ελληνικών αρχείων". Επίσης, μου διευκρινίστηκε ότι πρέπει, να "εκφράζω με προσοχή απόψεις του Στρατηγού Κανακάρη πάντοτε και ΟΧΙ του Ελληνικού Γενικού Επιτελείου Στρατού", να "καλλιεργήσω φιλικές σχέσεις μαζί του διότι ενώ αυτές ενίοτε μπορεί να ωφελήσουν, οπωσδήποτε δεν βλάπτουν" και τέλος "κάλλιον το προλαμβάνειν από το θεραπεύειν". Το τελευταίο αυτό μου το επισήμανε ο Υφυπουργός των Εξωτερικών, στο γραφείο του οποίου μελέτησα τις επόμενες ημέρες σχετικούς φακέλους αρχείων και πρακτικών συσκέψεων της εποχής εκείνης. Ε τσ ι, υποδεχόμενος κατά τα μέσα Ιουνίου του ίδιου έτους τον Αμερικανό καθηγητή και ιστορικό, στο μεγαλόπρεπο, νεοκλασικού ρυθμού, κτίριο της Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού, επί των οδών Π ιττακού και Θαλού, πλησίον των Στύλων του Ολυμπίου Διός, διαλογιζόμουν:

VIII

Η μερολόγιο μιας Καταστροφής -Ν α που έρχεται ένας τυπικός Βρετανός με το καπέλο του Α μερικανού ιστορικού, για να γράψ ει για το "Π ώ ς πολεμήσαμε εμείς οι Έ λληνες το 1940". -Μ ήπως άραγε επιδιώ κεται να επαναληφ θεί αυτό το οποίο έγινε με το μεγάλο Βρετανό ιστορικό Λίντελλ Χ άρτ, ο οποίος, στο βιβλίο του "Η Ιστορία του Β’ Π αγκόσμιου Π ολέμου" έγραψε τόσο λίγα για τη συμβολή της Ε λλάδας στον τιτάνιο εκείνο αγώ να μας κατά των Δυνάμεων του Α ξονα; (Όμως θα π ρ έπ ει εδώ να σημειωθεί ότι ίσως ν α μην έφ ταιξε αποκλειστικά κ α ι μόνον ο διάσημος ιστορικός. Π ληροφορίες λένε ότι, όταν ο Λίντελλ Χ άρτ επισκέφθηκε την Ε λλάδα για να "έχει την ελληνική άποψη", οι τότε Έ λληνες αρμόδιοι, ίσως λόγω μεταπελευθερωτικών ανώμαλων καταστάσεω ν ή κ α ι της μετέπειτα τετρ άχρ ονης μέχρι το 1949 εσω τερικής μας τραγω δίας, του παραχώ ρησ αν ως βοηθό έναν εξαίρετο κατά π ά ντα λοχαγό, αλλά....διερμηνέα). -Μ ήπως επ ιδιώ κεται η συγγραφή της όπ ο ια ς "βρετανικής βοήθειας" στην Ε λλάδα κατά το 1940-1941, σύμφωνα με τα βρετανι κά ή και αμερικανικά συμφέροντα;

Ό ταν, μάλιστα, μετά τη σχετική ενημέρωση και ιστορική τοποθέτηση, την οποία του έκανα, ενώπιον πολλών αρμοδίων, μείναμε μόνοι και άρχισε ο κ. καθηγητής τις πρώτες ερωτήσεις του, εστιάζοντας αμέσως το ενδιαφέρον του στα πρακτικά των ελληνοβρετανικών συνεδριάσεων από 24-26 Φεβρουάριου και από 2-4 Μ αρτίου του 1941 στο ανάκτορο του Τατοΐου και στη βρετανική πρεσβεία, εδώ στην Ελλάδα, ομολογώ ότι πίστεψα ότι έχω να κάνω με έναν ιστορικό, ο οποίος πιθανότατα επιδιώκει να παγιώσει τη "βρετανικώ δακτΰλω περιρρέουσα φημολογία" ότι για την "ελληνοβρετανική παρανόηση" της ανοίξεως του 1941, φταίει η ελληνική πλευρά. Γνώριζα, βέβαια, ότι οι βρετανικές αυτές κατηγορίες κατά της τότε ελληνικής στρατιωτικής ηγεσίας είχαν εκδηλωθεί, για πρώτη φορά δημοσίως, με τη διάλεξη του Βρετανού Στρατηγού Ουέηβελλ, στη Σχολή Ε θνικής Άμυνας των Η.Π.Α ., σχεδόν αμέσως μετά τη λήξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, υποστηρίξαντος ότι "οι Έ λληνες είχαν παρεξηγήσει", πράγμα το οποίο έδωσε το πράσινο φως στους άσπονδους....φίλους να διατυμπανίζουν ότι "η ελληνική στρατιωτική ηγεσία δεν αναδίπλωσε εγκαίρως τις δυνάμεις των οχυρών της Μακεδονίας-Θράκης στην τοποθεσία του Αλιάκμονα, όπως είχε συμφωνηθεί", μια άποψη δηλαδή, επί τη ς οποίας βασίζεται η κατηγορία ότι "για το στρατηγικό σφάλμα του διχασμού των, ανεπαρκών άλλωστε, ελληνοβρε τανικών δυνάμεων στις τοποθεσίες Οχυρών και Αλιάκμονα" φταίει η τότε ελληνική στρατιωτική ηγεσία. Π α ρ’ όλα αυτά, η μετέπειτα μακροχρόνια, μπορώ να πω, συνεργασία μου με το συγγραφέα, η οποία άρχισε το 1979 και φτάνει μέχρι την έκδοση του παρόντος βιβλίου, το 1986, "συμπαρομαρτούσης" και της διατηρούμενης έκτοτε φιλίας μας, με έπεισε ότι είχα πέσει πάρα πολύ έξω στους πρώ ιμους αυτούς διαλογισμούς μου.

Το Βιβλίο και ο Συγγραφέας

IX

Πρώτα-πρώτα, διαπίστωσα ότι γνώριζε πολλά, μα πάρα πολλά, για τον πόλεμο της Ελλάδας κατά των δυνάμεων του Άξονα κατά το 1940-1941 και, εν πάση περιπτώσει, πολύ περισσότερα από όσα γνώριζα εγώ ο ίδιος, ο οποίος διδάσκω την Ελληνική Στρατιωτική Ιστορία στην Στρατιωτική Σ χολή των Ευελπίδων. Είχε, βέβαια, πριν από λίγο καιρό, περατώσει τον πρώτο κύκλο της μελέτης του, τον οποίο είχε πρόσφατα εμπλουτίσει με την έρευνα και τη μελέτη των βρετανικών αρχείων, που είχαν δοθεί στη δημοσιότητα το 1970-1972. Έ πειτα, ήταν ένας συστηματικότατος και ακούραστος ερευνητής, ένας ταχύτατος εντοπιστής των σπουδαίων και αναλυτής, χω ρίς να του διαφεύγουν οι ουσιώδεις λεπτομέρειες. Στους προβληματισμούς του, είτε αυτοί ήταν προσωπικώς δικοί του, είτε διατυπώνονταν από άλλους, κρατούσε σημειώσεις, κατέφευγε και πάλι στις πηγές του και στη συμπληρωματική έρευνα, επισκεπτόμενος ξανά και ξανά το Αονδίνο, την Ουάσιγκτον ή την Αθήνα και δεν ησύχαζε, αν δεν έδινε πειστικές απαντήσεις. Είχα την ευκαιρία, αλλά και το καθήκον, να διατυπώσω αρκετές "απορίες", αλλά και "θέσεις", ενοχλητικές ίσως για τη βρετανική πλευρά και οι οποίες θέσεις διαμόρφωναν "τον ελληνικό τρ όπ ο σκέψεως και κρίσεως", που όχι μόνο δεν ενοχλούσε και ούτε ενόχλησε το συγγραφέα, αλλά διαπίστωσα ότι, μετά από εξονυχιστική έρευνα αυτές οι "απορίες" και "θέσεις", υιοθετήθηκαν και έγιναν προσωπικές του διαπιστώσεις. Κ αι αυτό, γιατί, απλούστατα, ο συγγραφέας ενδιαφερόταν να γράψει την αλήθεια και να τιμήσει την επιστήμη του. Ό πώ ς θα διαπιστώσει ο κάθε αναγνώστης, το βιβλίο: -Διαθέτει, σύμφωνα με την ιστορική δεοντολογία και επιστήμη, μία πλουσιότατη τεκμηρίωση και βιβλιογραφία· μόνο οι παραπομπές στις ποικίλες πηγές, καλύπτουν είκοσι σελίδες. -Αντιμετωπίζει τα ανακύπτοντα θέματα κατά τρόπο αντικειμενικό- βασικά ο τρόπος αυτός είναι απαλλαγμένος από τη βρετανική σκοπιμότητα, παρά το ότι ακολουθεί τη βρετανική νοοτροπία. Σε κρίσιμα σημεία είναι σαφώς φίλος της αλήθειας, θιασώτης και υπερασπιστής της. Χ ρησιμοποιεί αρκετά στοιχεία ελληνικής βιβλιογραφίας, τα οποία μεταφράστηκαν γ ι’ αυτόν το σκοπό ή αναπτύχθηκαν ως "Ελληνικός τρόπος σκέψεως και κρίσεως". -Ακολουθεί τη χρονική αφηγηματική καταγραφή των σημαντικότερων ιστορικών γεγονότων, τα οποία έχουν σχέση με τη μαχόμενη, τότε, κατά των δυνάμεων του άξονα, Ελλάδα και τη βρετανική βοήθεια, όπως αυτά έγιναν ή διαμορφώθηκαν ή αντιμετωπίστηκαν, τόσο στην Αθήνα και την Ελλάδα, η οποία ήταν τότε το κέντρο του ενδιαφέροντος, όσο και στη Βόρεια Α φρική, όπου βρισκόταν η βασική πηγή της βρετανικής για την Ελλάδα βοήθειας, είτε στο Λ ονδίνο, είτε στην Ουάσιγκτον, είτε αλλαχού. -Παρουσιάζει την εξιστόρηση με αυστηρή ημερολογιακή σειρά, πράγμα το οποίο διευκολύνει τον αναγνώστη στην κατανόηση των γεγονότω ν η γλαφυρή εξάλλου πένα και η αφηγηματική δεινότητα του συγγραφέα τέρπει και

X

Η μερολόγιο μιας

Kc

t

'. ctooctv;

συναρπάζει τον αναγνώστη, και ιδιαίτερα τον Έ λληνα μέσο ανα·-'. - ττγ οποίο πολλά από τα γεγονότα είναι δυστυχώς ακόμα άγνωστα ή ενώ ταυτόχρονα τον προβληματίζει και τον διδάσκει. Σοβαρή αςι:: ~ .α χ _σι όζει ο τρόπος τ0υ αφηγηματικού χειρισμού των κρίσιμω ν γεγο νό το \ toi Ισχοία συνοδεύονται, χω ρίς δισταγμό ή σκοπιμότητα, από την κοφτερή - ::τ_ -ν ·-.του κρίση, η οποία όμως πάντοτε δικαιολογείται ή βασίζεται στη δ ια ~ α ι Λυμένη πια απ’ αυτόν αλήθεια. Χ αρακτηριστικά παραδείγματα η αφηγηματική ν^ιτική του συγγραφέα για τη συμπεριφορά του Λονδίνου: -Προς την Ανώτατη Βρετανική Δ ιοίκηση Μ έσης Α νατολή; — : X:. όπου σημειώνεται: "Στην επιστολή του ο ευφραδής Τσώρτσιλ ισχυριζόταν ότι ο Ουέηβελλ δεν είχε το διανοητικό σθένος και την αποφασιστικότητα να υπερνικήσει τα εμπόδια και δεχόταν χωρίς αντίδραση τις δυσχέρειες στα διάφορα θέατρα, στα οποία διεξήγαγε επιχειρή σεις, έτσι που δεν πετύχαινε η συγκέντρωση στο αποφασιστικό σημείο. (Ενώ αυτή ακριβώς η διασπορά των προσπαθειών ή τ α ν εκείνη για την οποία η Τσώρτσιλ θα ήταν ο πιο ένοχος με τη δημιουργία του ελληνικού προβλήματος)". (Σελίδα 9).

-Σ’ αυτήν την ίδια την "Ελληνοβρετανική Παρανόηση" για την οποία χω ρίς περιστροφές ή δισταγμούς καταγράφονται: "Στο μεταξύ στην Αθήνα, ο Π απάγος είχε επανειλημένα ρωτήσει το Χέηγουντ αν οι Βρετανοί είχα ν καμιά απάντηση, και έτσι, η κρίσιμη παρανόηση στις αγγλοελληνικές σχέσεις άνθησε το βράδυ της Πέμπτης 27 Φεβρουάριου του 1941. Το σφάλμα είναι του Ή ντεν και τού επιτελούς του Π ήρσον Ν τίξον. Η απάντηση του Π ρίγκηπα Παύλου ήταν αρνητική. Η λογική επιτελική εργασία της διπλωματίας απαιτούσε όπως η απάντηση μεταδοθεί αμέσως στην Αθήνα και να κοινοποιηθεί στο Λονδίνο και στο Κάιρο, ώστε να ενημερωθεί ο Π απάγος και να δώσει τις εκτελεστικές διαταγές για τη ν κίνη ση στη Γ ραμμή του Α λιάκμονα. Α λλά τίπ οτα δεν έγινε...Ιστορικά, η εκδοχή του Π απάγου για τα γεγονότα μεταξύ της 22ας Φεβρουάριου και της 2ας Μ αρτίου σ’ αυτό το σημείο είναι απόλυτα σωστή και τα βρετανικά στοιχεία ΟΧΙ" (Σελίδα 159-160). "Όπως παραδέχθηκε και ο Στρατηγός Χέηγουντ την επόμενη ημέρα ο Παπάγος είχε επανειλημμένα ζητήσει τις πληροφορίες από το Βελιγράδι και κανένας δε ρώτησε, γιατί και ποια θα ήταν η διαφορά...Δεύτερο, αν υπήρχε μια κατάσταση υπό όρους, τότε θα έπρεπε και οι δύο πλευρές να ελέγχουν και να αναφέρουν. Ο Χέηγουντ πιθανώς να έφταιγε, γιατί δεν ανέφερε στο Κάιρο ότι η Αθήνα δεν πήρε απάντηση από τη Γιουγκοσλαβία και ότι ο Παπάγος δεν είχε διατάξει να αρχίσουν οι κινήσεις προς τον Αλιάκμονα. Ο Ή ντεν και ο Ντηλ είναι εξίσου κατηγορούμενοι ότι δεν τήρησαν την Αθήνα ενήμερη για την απάντηση από τη Γιουγκοσλαβία. Και ο Ή ντεν και ο Ντηλ έσφαλαν θεωρούντες αυτό, το οποίο είχαν

Το Βιβλίο και ο Συγγραφέας

XI

συμφωνήσει με τον Παπάγο ως προπαρασκευαστικές κινήσεις στην αμυντική τοποθεσία του Αλιάκμονα". (Σελ. 173). "Παρά το ότι οι Βρετανοί ισχυρίζονται λόγους επείγοντος, ο Ουέηβελλ απλώς δεν μπορούσε να κινηθεί λόγω της ελλείψεως μεταφορικών και δεν αναμενόταν να συγκεντρώσει τη μικρή του δύναμη πριν από πενήντα ημέρες' γιατί θα έπρεπε ο Παπάγος να θεωρεί ότι θα έπρεπε να εκδώσει τις διαταγές εκείνη τη νύχτα για μια ενέργεια, η οποία θα κράταγε εξήντα ολόκληρες ημέρες;" (Σελ. 149).

Δεν νομίζω ότι θα πρέπει να συνεχίσω την παράθεση και άλλων αποσπασμάτων εδώ. Τα όσα παρατέθηκαν είναι, φρονώ, επαρκές δείγμα της ιστορικής βαρύτητας του βιβλίου για την Ελλάδα. Αλλωστε, οι σελίδες που ακολουθούν θα φανερώσουν "του λόγου το αληθές". Εκείνο, το οποίο επιβάλλεται να σημειωθεί ιδιαίτερα, γιατί έχει πολύ μεγάλη σημασία για την ελληνική πλευρά, είναι το γεγονός ότι ένας μη Έ λληνας, αγγλομαθής βέβαια, αναγνώστης, έχει, από το έτος 1986, την ευχέρεια να πληροφορηθεί τα αληθινά εσώτερα διπλωματικοστρατιωτικά γεγονότα κατά τη διάρκεια του πολέμου της Ελλάδας κατά των δυνάμεων του Άξονα, από ένα μη Έ λληνα και συνεπώς εξ αντικειμένου αμερόληπτο και αντικειμενικό ιστορικό και μάλιστα του κύρους του Κ αθηγητή κ. Ρόμπιν Χάϊαμ. Ο κ. Χάϊαμ γεννήθηκε στη Μ εγάλη Βρετανία το έτος 1925 και από το 1943 ως το 1947 υπηρέτησε, στη Βρετανική Π ολεμική Αεροπορία. Ο πατέρας του ήταν Βρετανός Στρατιωτικός Δ ιοικητής στην Τουρκία μετά τον Α ’ Π αγκόσμιο Πόλεμο, μιλούσε ελληνικά, και ήταν παρών στην πυρπόληση της Σμύρνης το 1922. Η μητέρα του είχε σταλεί από την Αμερικανική Χ ριστιανική Ένωση Νεανίδων στην Κ ωνσταντινούπολη, όπου οι γονείς του συγγραφέα συναντήθηκαν και παντρεύτηκαν το 1923. Μ ορφώθηκε στη μεγάλη Βρετανία και στις Ηνωμένες Π ολιτείες της Αμερικής και για τις πανεπιστημιακές του σπουδές στο Π ανεπιστήμιο του Κ αίμπριτζ (M aster of Arts). Στη σελίδα VI του παρόντος βιβλίου καταγράφονται τα πνευματικά πονήματα του κ. Χάϊαμ, μέχρι το 1986. Το παρόν "Η μερολόγιο μιας Καταστροφής-Η Βρετανική Βοήθεια στην Ελλάδα 1940-1941" είναι το ενδέκατο κατά σειρά έργο του. Επιπλέον, είναι συγγραφέας και των βιβλίων: "The United States Army in Peacetime-Essays in H onor of the Becentential 1775-1975" και "Bayonets in the Streets-The Use of Troops in Civil Disturbances" αλλά και πολλών σοβαρών πραγματειών, όπως "G reat American Military Leadership", "Ending Enmities", "Technology at D-Day" κ.α. προς ενσωμάτωση σε συλλογικά έργα στρατιωτικής ιστορίας των Η.Π.Α. Ο πολυγραφότατος, όμως καθηγητής και ιστορικός δεν αρκείται στη συγγραφή μόνον ιστορικών έργων. Είναι ακόμη εκδότης των τριμηνιαίων π εριοδικ ώ ν "M IL IT A R Y A F F A IR S ", "A ER O SPA C E H IS T O R IA N " και "JO U R N A L O F T H E WEST", τα οποία είναι πασίγνωστα στο ολιγάριθμο,

χπ

Η μερολόγιο μιας Καταστροφής

αλλά σοβαρό αναγνωστικό κοινό της Αμερικής για την υψηλής στάθμης επ ισ τη μ ο νικ ή τους ύλη. Ε ίνα ι μέλος των Σ υντακτικώ ν Ε πιτροπώ ν των "Τεχνολογία και Επιστήμη" και "Συνδιάσκεψη Βρετανικών Σπουδών". Τέλος, είναι ενεργό μέλος του "Συμβουλίου Βρετανικών Σπουδών" του Λονδίνου και της Α μερικανικής Επιτροπής Στρατιωτικής Ιστορίας", κοσμώντας αδιάλειπτα με τις ευχάριστες και εξαιρετικού ενδιαφέροντος ανακοινώσεις του το "Διεθνές Βήμα" των Συνεδρίων της "Διεθνούς Επιτροπής Στρατιωτικής Ιστορίας". Ο ισ τορικός Χάϊαμ πιστεύει ότι το πρόβλημα με τις περισσότερες "ιστορίες" είναι ότι οι συγγραφείς αναλύουν τα γεγονότα κατά κομψό τρόπο και τα κάνουν καθαρά και κατανοητά. Α λλά στο βιβλίο του φαίνεται να υποστηρίζει ότι τα πράγματα δεν είναι έτσι. Οι πρωταγωνιστές δεν έχουν το προνόμιο της γνώσης "της άλλης πλευράς του λόφου" και του "πώς τελικά εκτυλίχτηκαν τα γεγονότα". Πάρα πολλά από αυτά τα οποία ο συγγραφέας έμαθε ή είδε ή παρατήρησε, δεν αναφέρονται στο βιβλίο του, γιατί το εκδοτικό κόστος θα ήταν πολύ σοβαρό. Π αρ’ όλα αυτά, δίνει την ευχέρεια στους αναγνώστες να δούν τα "εσώτερα διπλωματικοστρατιωτικά γεγονότα" του πολέμου της Ελλάδας κατά των Δυνάμεων του Άξονα κατά το 1940-1941 και τη "βρετανική εμπλοκή" στην Ελλάδα, τόσο στο στρατηγικό όσο και στο τακτικό επίπεδο, δείχνοντας καθαρά ότι "Οι Σκοποί και τα Μ έσα πρέπει να συνδυάζονται", αλλά και ότι "υπάρχουν σοβαροί λόγοι, εξαιτίας των οποίων στην πράξη αυτό δεν επιτυγχά νεται".

Κωνσταντίνος Κ ανακάρης Υ ποστράτηγος ε.α. Κ αθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ Μ έλος Ε λληνικής Επιτροπής Στρατιωτικής Ιστορίας

Προλεγόμενα και ευχαριστίες

Π ροσεγγίζοντας αυτήν την ιστορία τη ς σύγχρονης ελληνικής τραγωδίας, ακολούθησα την άποψη ότι εκείνο που έχει σημασία είναι τι γνώριζαν οι Βρετανοί και τι θα μπορούσαν να γνωρίζουν τότε. Η ιστορία έχει γραφεί από τη βρετανική σκοπιά, αλλ’ όμως εγώ ερεύνησα και τα δύο αρχεία και ημερολόγια, βρετανικά και αμερικανικά και επισκέφθηκα την Ελλάδα για την όλη έρευνα. Μ ια σοβαρή δυσχέρεια γ ι’ αυτούς που εργάζονται στον τομέα της ελληνικής ιστορίας είναι ότι κανένας τους δεν φαίνεται να συμφωνεί με την ορθογραφ ία των ονομασιώ ν των τοποθεσιώ ν. Οι σύγχρ ονοι χάρτες, για παράδειγμα, έχουν τόσες διαφορές στα ονόματα, όσοι είναι και εκείνοι που τους έφτιαξαν. Μ ια άλλη δυσχέρεια είναι ότι, κατά τη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου από το 1944 ως το 1949, ένας αριθμός χωριών μετακινήθηκαν και δεν εμφανίζονται στους χάρτες. Κ αι όταν οι επίσημοι ιστορικοί έφτιαξαν τους χάρτες, ή χρησιμοποίησαν τέτοια κλίμακα που μερικές ονομασίες δεν εμφανί ζονται στους χάρτες τους ή έκαναν τόσο σοβαρά λάθη-όπως για παράδειγμα στην απεικόνιση, των σιδηροδρομικών γραμμών-ώστε να γίνονται οι χάρτες αμφίβο λης χρησιμότητας. Α ποφάσισα να χρησιμοποιήσω τις συνήθεις ονομασίες που χρησιμοποιούνταν στα έγγραφα τότε, ιδιαίτερα όπως εμφανίζονταν στα στρα τιω τικά ή διπλω ματικά σήματα ή στην αλληλογρα φ ία . Α ποφ άσισα και δημοσιεύω τα σήματα αυτούσια όταν τα παραθέτω, για να τα κάνω πιο εύκολα και κατανοητά στον αναγνώστη. Οφείλω ευχαριστίες στον επόπτη του Μ όνιμου Βρετανικού Γραφείου της Αυτού Μ εγαλειότητας, που μου επέτρεψε να αντιγράψω αρκετά έγγραφα του Γραφείου Δημόσιων Α ρχείων και στον Α ρχειοφύλακα του Τμήματος Φωτογραφειών του Αυτοκρατορικού Βρετανικού Π ολεμικού Μ ουσείου και στην Ε λλη νική Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, που μου έδωσαν την άδεια να φωτοαντιγράψω τις φωτογραφίες τους. Νιώθω ευγνωμοσύνη για τη βοήθεια που μου πρόσφερε το Γ ραφείο Γ ενικής Έρευνας του Π ανεπιστημίου του Κάνσας, και σε πολλά άτομα που με βοήθησαν όταν πολλά χρόνια πριν άρχισε το έργο. Από το 1972, όταν η βρετανική κυβέρνηση άνοιξε τα αρχεία του Β’ Π αγκόσμιου Πολέμου, είχα την ανεκτίμητη βοήθεια του Υ ποπλοιάρχου Έντουαρντ Μέϋ, ο οποίος αναζήτησε στοιχεία και

XIV


ερεύνησε για πηγές στο Γραφείο των Δημόσιων Α ρχείων του Λονδίνου και μου έστειλε φωτοαντίγραφα των εγγράφων - ντοκουμέντων που έχουν καταχωριθεί σ’ αυτές τις σελίδες. Καθώς συσσωρευόταν αυτό το υλικό, όπως και εκείνο από τα Εθνικά Α ρχεία της Ουάσιγκτον ζούσα την έξαψη να βλέπω την αλήθεια γυμνή, συχνά σε αντίθεση προς τα γραφόμενα σε ημερολόγια και επίσημες ιστορίες. Στην Ελλάδα, μου ήταν ιδιαίτερα χρήσιμος ο Διευθυντής της Ιστορίας Στρατού Α ντιστράτηγος Ιωάννης Μ εταξάκης, καθώς και ο Υ ποστράτηγος Κ ω νσταντίνος Κ ανακάρης και άλλοι Έ λληνες αξιωματικοί. Ο Στρατηγός Κ ανακάρης όχι μόνο με συνόδεψε κατά το 1979 και 1980 από την Αθήνα ως τη Φλώρινα, στο διάδρομο του Μ οναστηριού, στη Θεσσαλονίκη μέχρι και την Καλαμάτα, ώστε να κατοπτεύσω το έδαφος, αλλά το 1981 μου μετέφρασε τα σχετικά έγγραφα της Ε λληνικής Λευκής Βίβλου που μόλις τότε είχε εκδοθεί, και έτσι μπόρεσα να αντιπαραβάλλω τις βρετανικές και ελληνικές εκθέσεις των σπουδαιότερων συσκέψεων. Επίσης έλεγξε όλα τα χειρόγραφα του βιβλίου μου για πιθανά λάθη. Ο δόκτορας Μ άϊκλ Λ ελνλουϊν Σμίθ ήταν ευγενέστατος που με ξενάγησε το 1980 στο παλιό κτίριο της Βρετανικής Π ρεσβείας στην Αθήνα. Πρέπει, επίσης, να εκφράσω τις ευχαριστίες μου σε δύο ανθρώπους, που είχαν συμμετοχή στα γεγονότα του 1940-1941: το μετέπειτα Υποστράτηγο Σερ Γκυ Σαλίσμπουρυ-Τζών και το Στρατηγό Σερ Τζέημς Μ άρσαλ-Κόρνγουωλλ, οι οποίοι μαζί με τους φίλους μου αυτής της πλευράς του Ατλαντικού, τον Άλαν Βιλτ του Π ανεπιστημίου της Αϊόβα, τον Έντουαρντ Κόφμαν του Π ανεπιστημίου του Γουϊσκόνσιν και το Ρ. Ρόυ του Π ανεπιστημίου της Βικτωρία, διάβασαν και σχολίασαν τα χειρόγραφα. Σ ’ όλους αυτούς χρωστώ μεγάλη ευγνωμοσύνη. Τα λάθη που απέμειναν ασφαλώς είναι δικά μου.

Εισαγωγή

Οι πόλεμοι δεν κερδίζονται αποκλειστικά και μόνο από τη δύναμη της προσω πικότητας και της διπλωματίας, όσο και αν είναι ελκυστικοί στους εκδότες και στους αναγνώστες. Τελικά, οι πόλεμοι πρέπει να διεξάγονται και να κερδίζονται με την εφαρμογή των αρχών του πολέμου, οι οποίες στη σύγχρονη εποχή εμπεριέχουν όχι μόνο τη συγκέντρωση των δυνάμεων σε καθορισμένους αντικειμενικούς σκοπούς, αλλά επίσης και την κατανόηση των αναγκών και περιορισμών της υπάρχουσας τεχνολογίας. Στο κέντρο αυτής της ιστορίας, βρίσκεται η σπουδή της συνεργασίας των ηρωικών και δημοφιλών προσωπικοτήτων της εποχής, αφενός του Τσώ ρτσιλ και του Ή ντεν, οι οποίοι είχαν μια ασαφή μόνο αντίληψη τη ς πραγματικότητας του πολέμου σ’ ένα απόμακρο θέατρο κατά το 1940-1941 και αφετέρου των Στρατηγών Ουέηβελλ και Μ εταξά, οι οποίοι έπαιρναν τις αποφάσεις στην επίμαχη περιοχή. Το πρόβλημ α δεν ήταν το μεγάλο θέμα του Δυτικού Π ολιτισμ ού όπως προσω ποποιήθηκε από όλους ότι η "Ελλάδα" σήμαινε ,ια πάντα από τον Π ερικλή ως το Βύρωνα, αλλά ποια ήταν η συνετ-ή, μεγαλόπνοη στρατηγική*, ποιες θα έπρεπε να είναι οι προτεραιότητες των ενεργειών, ποια ήταν τα μέσα για να εκπληρωθούν οι αντικειμενικοί σκοποί και πότε θα έπρεπε να είναι διαθέσιμα; Α ναπόφευκτα αυτά τα ερωτήματα απαιτούσαν τεχνικές και τεχνολογικές α πα ντή σ εις- απαιτούσαν, επίσ η ς, επ ιχειρ ή σ εις πληροφ οριώ ν και επιδέξια παραπλάνηση. Ο Ουέηβελλ αντιμετώπισε την πρόκληση κατά ένα εκπληκτικό τρόπο. * Βλ. Σημ. τ.Μ . στη σελ. 2.

Το χρονικό των γεγονότων εδώ έλαβε χώρα σχεδόν ολοκληρωτικά πριν η ULTRA**, η ευχέρεια αποκρυπτογραφήσεως των γερμανικών κρυπτογραφημένων σημάτων, καταστεί δυνατή και διαθέσιμη. ** Βλ. Σημ. τ.Μ . στη Σελ. 4

Τα πρώτα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η Ανώτατη Βρετανική Δ ιοίκηση έπρεπε να μάθει πώς διευθύνεται δραστήρια ο σύγχρονος πόλεμος· ήταν ένα καθήκον που απαιτούσε σκληρή δουλειά, υπομονή και ακριβείς πληροφορίες,

XVI


καθώς και θεωρητικές γνώσεις. Η αντίληψη και η μετάφραση έπαιζαν κάποιο ρόλο- υπήρχε τότε, μέχρι τον Ιούνιο του 1941, μια κάποια ανυποληψία για την U LTR A , γιατί είχε διαδοθεί ότι προερχόταν από κάποιο πράκτορα της μυστικής υπηρεσίας πληροφοριών, τη ς γνωστής Ιντέλιτζενς Σέρβις· επειδή η Ιντέλιτζενς Σέρβις είχε κάνει λάθη στο παρελθόν, η U LTR A δε λογαριαζόταν στα σοβαρά από μερικούς. Όμως, εκείνο που οι Βρετανοί έπρεπε να γνωρίζουν έφτανε σ’ αυτούς από τα διπλωματικά κανάλια ή τα κανάλια των υπηρεσιών πληροφ οριώ ν ακόμη και χω ρίς την ULTRA, οι Βρετανοί γνώριζαν τις γερμανικές προθέσεις από διάφορες πηγές. Αν πήραν λαθεμένες αποφάσεις, ήταν γιατί δεν πέτυχαν να κατανοήσουν ορθά τα σήματα, επειδή τα μυαλά τους είχαν μάθει να βλέπουν τα πράγματα με τη δική τους προοπτική. Ό σον αφορά στους Βρετανούς, η εμπλοκή τους, στην Ελλάδα δεν ήταν ποτέ κάτι περισσότερο από μια περιορισμένη εκστρατεία σ ’ ένα απεριόριστα μακροχρόνιο πόλεμο, αλλά και ποτέ δεν ήταν σίγουροι ότι η Ελλάδα δεν ήταν η τελευταία τους βάση στην Ευρώπη. Ε ίχαν ωραία όνειρα προκειμένου να διατηρήσουν την τελευταία αυτή έπαλξη του πολιτισμού και να την προστατέ ψουν με μια διπλωματική και στρατιωτική συμμαχία, το Βαλκανικό Φράγμα. Αυτά τα όνειρα, όμως, είχαν πολύ λίγη σχέση με τις στρατιω τικές και οικονομικές πραγματικότητες- και έτσι στήθηκε το σκηνικό της τραγωδίας.

Τα περιθώρια είναι στενά και ο κίνδυνος αξιοσημείωτος. Ή ντεν κ αι Ν τήλλ στον Τσώρτσιλ από την Α θήνα, 5 Μ αρ 1941. Αυτή η π ολύ ατυχής περιπέτεια. Α ντιστράτηγος Θ ωμάς Μ πλάμεη Διοικητής Α υστραλιανώ ν Δυνάμε ων, Μέση Ανατολή, 7 Α υγ 1941. Αε χρειάζεται ν α δώσω μακροσκελή περιγραφή της εκστρατείας στην Ελλάδα: ήταν μια σειρά ατυχημάτων. Σ τρ α τη γός Σερ Α ρ τσ ιμ π α λ ντ Ο υέηβελλ Α ρ χισ τρ ά τη γο ς Μ έσης Α νατολής κατά το 1939-1941, στην Ινδική Βουλή, 1 Αυγ. 1941. Ακούει κανείς συχνά την έκφραση "Ελληνικό Μάθημα" να χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με μια άλλη ευρύτερα χρησιμοποιού μενη "Έλλειψη Αεροπορικής Υποστηρίξεως". Δε χάσαμε την Ελλάδα για τί είμαστε αδύνατοι στην αεροπορία. Τη χάσαμε για τί δεν είχαμε έτοιμη και εντελώς οργανωμένη στην Ελλάδα μια ισορροπημένη δύναμη που να περιλαμβάνει επ ίγειες και εναέριες δυνάμεις ίσες προς τις δυνάμεις των Γερμανών εισβολέων, με ασφαλείς επικοινωνίες, ικανές να υποστηρίξουν αυτήν τη δύναμη". Π τέραρχος Σερ Α ρθούρος Λόνγκμορ Διοικητής Α εροπορικώ ν Δυνάμεων Μ έσης Α νατολής στο Βασιλικό Σύνδεσμο της Α υτοκρατορίας, Μ αϊ 1942.

Πρόλογος

Ξεφεύγοντας από το χώρο υποδοχής σε μια μεταπολεμική δεξίωση, ο ολιγόλογος Στρατάρχης Κ όμης Ουέηβελλ, προχώρησε προς τον Υ ποστράτηγο Φ ρειδερίκο Ντε Γκιγκάντ. Σταμάτησε, τον χτύππησε στο στήθος και του είπε: "Φρέντυ, στην Ελλάδα έγιναν πολύ περισσότερα από όσα θα καταλάβεις ποτέ".1 Ο Στρατηγός Σερ Άρτσιμπαλντ Ουέηβελλ ήταν κατά τους μήνες μεταξύ της ιταλικής εισβολής στην Ελλάδα στις 28 Οκτωβρίου του 1940 και της βρετανικής αποχωρήσεως τον Α πρίλιο του 1941, Α ρχιστράτηγος-Δ ιοικητής των Βρετανικών Δυνάμεων Μ έσης Α νατολής και ο Ντε Γκιγκάντ ήταν ταγματάρχης στο τμήμα σχεδίων του επιτελείου του. Η βρετανική απόφαση προς βοήθεια της Ελλάδας άλλαξε τη σταδιοδρομία και των δύο αντρών. Τον Ουέηβελλ τον οδήγησε στον άχαρο ρόλο του αντιβασιλέα των Ινδιών, ενώ ο Ντε Γκιγκάντ εξελίχτηκε και έγινε επιτελάρχης του υποκόμητα του Ελ Αλαμέϊν Στρατάρχη Μ οντγκόμερυ, κατά τις νικηφόρες εκστρατείες των ετών 1942 μέχρι το 1945. Κατά το 1940, ο Ουέηβελλ, ο πιο γνωστός και αγαπητός Στρατηγός του Βρετανικού Στρατού, είχε μια πολύ καλύτερη αντίληψη της πολιτικής πλευράς του πολέμου από πολλούς συγχρόνους του. Ή ταν αυτός που απέδειξε για μια ακόμη φορά την αλήθεια του ισχυρισμού του Στρατηγού Τζέημς Γόλφ, τον οποίο πολλές φορές είχε δανειστεί ο ίδιος ο Ουέηβελλ, ότι δηλαδή "ο πόλεμος είναι μία εκλογή δυσχερειώ ν".2 Διοικούσε ένα ευρύ θέατρο πολέμου, που εκτεινόταν από τη Μ άλτα στα δυτικά ως το Αντεν προς τα ανατολικά και από τη Μ ακεδονία στα βόρεια ως την Κένυα προς τα νότια. Ό ταν οι Ιταλοί έκλεισαν τη Μ εσόγειο, η Δ ιοίκησή του της Μ έσης Ανατολής, έπρεπε να εφοδιάζεται ευρέως από μια θαλάσσια οδό δώδεκα χιλιάδω ν χιλιομέτρων, από το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Π ολιτείες δια του ακρωτηρίου της Κ αλής Ελπίδας. Ο Ουέηβελλ είχε ταχύτατες επικοινω νίες με το Λ ονδίνο αλλά και ένα "Πεζοπόρο" σύστημα ανεφοδιασμού- υπήρχε μεγάλο χάσμα μεταξύ λόγων και αγαθών. Εκείνο που κάνει τόσο τρομερή αυτήν την ιστορία της καταστροφής είναι ότι εύκολα θα μπορούσε να επαναληφθεί. Για να πετύχει η Μ εγαλόπνοη, η Υψηλή Στρατηγική πρέπει να βασίζεται σε σταθερούς παράγοντες και σε ρεαλιστικές εκτιμήσεις. Κατά το 1940, το

2


Λ ονδίνο θεωρούσε τη μέση Ανατολή σαν μια αποικιακή περιοχή, της οποίας το κέντρο ήταν η διώρυγα του Σουέζ. Π ιο μακριά προς τα ανατολικά, βρίσκεται μια δεύτερη σοβαρή εστία, οι πετρελαιοπηγές του Ιράν και του Ιράκ. Η πρώτη περιοχή ήταν ζωτική εξαιτίας της "αυτοκρατορικής οδού", η οποία διασχίζει τη διώρυγα και τη Μ εσόγειο και ενώνει τα Βρετανικά Ν ησιά με την Ινδία και την Α υστραλία' η δεύτερη εξαιτίας του πετρελαίου, αιμοδότη της πολεμικής οικονομίας. Αλλά όταν οι Ιταλοί διέκοψαν την αυτοκρατορική οδό, δεν υπήρξε υγιής βρετανική επανεκτίμηση, ούτε και συνεπής πολιτική που να προσδιορίζει τις προτεραιότητες της Μ εγαλόπνοης Στρατηγικής* στους ποικίλους παρά γοντες της π εριοχής' υπήρχε μόνο μια αόριστη ιδέα ότι οι Ιταλοί θα πρέπει να εκκαθαριστούν από την Α νατολική Αφρική και από τα Δωδεκάνησα, όπου τα αεροδρόμιά τους ήταν μια απειλή για το Σουέζ. Κανένα σχέδιο δεν εκπονήθηκε για την Κ ρήτη, παρά το ότι το νησί που είχε μήκος 160 μίλια, θα μπορούσε να γίνει μια σοβαρή έπαλξη, αν οχυρωνόταν κατάλληλα. * Σήμερα η "Στρατηγική" έχει απαλλαχθεί από κάθε ειδικό χαρακτηρισμό του παρελθόντος, όπως π.χ. Ναυτική, Αεροπορική, Τοπική, Μεγάλη, Μεγαλόπνοη ή Υψηλή Στρατηγική. Η σκέτη, λοιπόν, Στρατηγική θεωρείται ότι δεν είναι πια σονυφασμένη με την εξέλιξη του επαγγέλματος των στρατιωτικών ως η πεμπτουσία τον, αλλά ξέχωρα αποτελεί τη φιλοσοφική επιστήμη του πολέμου, η οποία τείνει να ενδιαφέρει περισσότερο την πολιτική ηγεσία. Παρ’ όλα αυτά, επειδή ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τον όρο "Grand Strategy" με την έννοια της εφαρμοσμένης Στρατηγικής από την Πολιτική Ηγεσία κυρίως, θεωρήθηκε ότι δεν θα κριθεί ως μεταφραστικό ή και γενικότερο σφάλμα η εκάστοτε απόδοσή του στα ελληνικά ως Μεγάλη ή Μεγαλόπνοη ή Υψηλή Στρατηγική. (Σημ. τ.Μ ).

Προς τα βόρεια της Κρήτης βρισκόταν η περιοχή στην οποία οι Εγγλέζοι πίστευαν ότι ο Λόρδος Βύρων (το πορτραίτο του Θωμά Φ ίλλιπς είναι ακόμη αναρτημένο στο παλαιό κτίριο της Αγγλικής Πρεσβείας στην Αθήνα), είχε ηρωικά ελευθερώσει τους Έ λληνες από τον Οθωμανικό ζυγό· κάπου προς τα βόρεια της περιοχής αυτής βρίσκονταν τα Βαλκάνια και οι γενναίοι-ευπατρίδες Σέρβοι. Σ ’ αυτήν την ορεινή ύπαιθρο βρίσκονταν οι Βάζι-Βουζούκοι** και οι Βούλγαροι και από κάποια θέση που ονομαζόταν Θεσσαλονίκη, οι Βρετανοί, τελικά εκτόξευσαν μια επιτυχή εκστρατεία κατά το τέλος του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου. ** Πρόκειται για ονομασία του Σώματος Τούρκων Ατακτων οι οποίοι κατατρομοκρατούσαν τους Χριστιανούς κατά το 19 αι. (Σημ. τ.Μ ).

Π ρος τα ανατολικά της Μ ακεδονίας βρίσκεται η Κ αλλίπολη, μια χερσόνησος στην οποία κατά το 1915 θάφτηκε μια "λαμπρώς συλληφθείσα Τσω ρτσιλιανή εκστρατεία" από στρατιωτική ανικανότητα. Τώρα βρίσκεται στα χέρια των Τούρκων, μιας μελαμψής, ολιγόλογης και σκληρής φυλής. Το Λ ονδίνο δεν ήταν εντελώς βέβαιο άν η Ελλάδα και η Τουρκία ήταν μέρος των Βαλκανίων ή της Ανατολής· αυτό δεν είχε βέβαια και τόση σημασία γιατί και τα δύο κράτη θα έκαναν εκείνο που θα τους έλεγαν οι Βρετανοί.

Π ρόλογος

3

Δυστυχώς αυτή η αφελής εικόνα διαψεύστηκε παταγωδώς ι από την πραγματικότητα της γεωπολιτικής. Το περισσότερο εμπόριο της Ελλάδας, των Βαλκανίων και της Τουρκίας ήταν με τη Γερμανία, κατά μήκος των φυσικών υδάτινων και σιδηροδρομικών οδών της κοιλάδας του Δούναβη. Αν και πολλές από τις μικρότερες δυνάμεις της περιοχής δεν κυβερνούνταν από φιλογερμανικές φατρίες, ήταν οικονομικά προσδεμένες με το Βερολίνο και ήταν επιδεκτικές στην άμεση φυσική απειλή της γερμανικής δυνάμεως. Ζωτικές για τα γερμανικά συμφέροντα ήταν οι ρουμανικές πετρελαιοπηγές, τις οποίες ο Χίτλερ είχε ήδη, από το χειμώνα του 1940, αποφασίσει να καταλάβει με τη βία. Εναντίον μιας τέτοιας στυγνής στρατιωτικής δυνάμεως, οι Βρετανοί, δεν είχαν τίποτα στην ουσία να αντιπαρατάξουν. Το Ηνωμένο Βασίλειο είχε μόλις, κατά το καλοκαίρι του 1940, επιζήσει από τη Μ άχη της Βρετανίας και κατά τη διάρκεια του χειμώνα φοβόταν ακόμη μια γερμανική εισβολή. Οι βρετανικές δυνάμεις της Μ έσης Ανατολής ήταν απελπιστικά μικρές και αυτό θα μπορούσε να το διαπιστώσει ο καθένας, όπως οι ουδέτεροι Τούρκοι, με μια απλή ταξιδιωτική επίσκεψη. Π αρ’ όλα αυτά, οι Βρετανοί και οι Γάλλοι είχαν εγγυηθεί με επιμονή την ελληνική και τουρκική ουδετερότητα με τη δήλωση του Απριλίου και Μ αΐου του 1939 και οι Βρετανοί μετά την πτώση της Γαλλίας είχαν απερίσκεπτα ανανεώσει αυτές τις εγγυήσεις. Ο Μ ουσολίνι της Ιταλίας, παρακολουθώντας προς ποια πλευρά κλίνει η πλάστιγγα της δυνάμεως και ανήσυχος για την προστασία των συμφερόντων του στα Βαλκάνια, είχε καταλάβει κατά την άνοιξη του 1939 την Αλβανία και αποφάσισε να καταλάβει και την Ελλάδα. Ο Έ λληνας Πρωθυ πουργός, ο ικανός και μικρόσωμος Στρατηγός Ιωάννης Μ εταξάς, ενήμερος αυτών των φιλοδοξιών, ανησυχούσε για το αν θα μπορούσε να διατηρήσει μια αυστηρή ουδετερότητα- σε πείσμα των εκκλήσεων του γαλλικής εκπαιδεύσεως Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατηγού Αλέξανδρου Παπάγου αρνήθηκε να κηρύξει γενική επιστράτευση κατά τον Οκτώβριο του 1940, μη θέλοντας να δώσει στους Ιταλούς τη δικαιολογία για την εισβολή. Α λλ’ όμως είχε εξασφαλίσει τη βρετανική βοήθεια από τον Αύγουστο. Ο Ελληνικός Στρατός ήταν μικρός και σκληρός, βασιζόμενος ευρέως στους εφέδρους. Υπέφερε από έναν αριθμό βασικών αδυναμιών, οι οποίες δεν πρέπει να παραβλέπονται. Ή ταν ευρύτατα εφοδιασμένος με απαρχαιωμένα γαλλικά, πολωνι κά και τσέχικα όπλα, για τα οποία δεν υπήρχε τώρα άλλη πηγή ανεφοδιασμού εκτός από τα κυριευμένα υλικά των Ιταλών. Υπήρχε μόνο ένα μικρό εργοστάσιο όπλων στην Ελλάδα και αυτό εξαρτιόταν από εισαγόμενες πρώτες ύλες. Το ότι ο στρατός είχε ελλείψεις σε μεταφορικά μέσα δεν ήταν τόσο ζωτικό, γιατί η Ελλάδα υστερούσε σε δρόμους κατάλληλους για όλες τις εποχές, δεν είχε παρά μια απλή σιδηροδρομική γραμμή προς τα βόρεια, από την Αθήνα προς τη Θεσσαλονίκη και τη Φλώρινα και δεν είχε καθόλου αεροδρόμια παντός καιρού. Γεωγραφικώς, η χώρα στα περισσότερα μέρη της προσφερόταν απόλυτα για άμυνα, υπό την προϋπόθεση ότι τα στρατεύματα θα είχαν το χρόνο να σκάψουν, για να εξασφαλίσουν την αμυντική οργάνωση του εδάφους και θα ήταν εφοδιασμένα με

4


επαρκή δίκτυα πυροβολικού και επικοινωνιών. Επειδή οι περισσότεροι δρόμοι ήταν ημιονικοί και επειδή οι συσκευές ασυρμάτου της εποχής εκείνης δεν είχαν απόδοση στα βουνά, οι περισσότερες ανάγκες επικοινωνιών έπρεπε να καλύπτο νται με τηλέφωνα και αγγελιαφόρους. Και τα δύο αυτά μέσα επικοινωνιών είναι βραδυκίνητα και όταν άρχισε ο πόλεμος η χώρα παρουσίασε ελλείψεις πρώτα σε ημιόνους και μετά σε δύναμη αντρών και γυναικών. Παρά το ότι οι Βρετανοί κατά το 1940 βρίσκονταν στην κορυφή του πολιτικού, διπλωματικού, στρατιωτικού και οικονομικού σχήματος, η Ελλάδα δεν ήταν η περιοχή προς την οποία θα μπορούσαν να προσαρμοστούν ηθικά και φυσικά. Υ πήρχε ακόμη και μια άλλη αδυναμία. Ο σύνδεσμος μεταξύ διπλωμα τικής και στρατιωτικής δράσεως σε καιρό πολέμου πρέπει να διέρχεται από τις υπηρεσίες πληροφοριών. Στο Λ ονδίνο, το Υπουργείο Εξωτερικών χειριζόταν πληροφορίες και ενδιαφερόταν κυρίως για τη Γερμανία- μέχρι το 1942, υπήρχε πολύ λίγη συνεργασία σε θέματα ζωτικής σημασίας. Το σύστημα πληροφοριών, όπως και πολλοί άλλοι οργανισμοί, υπέφερε σ ’ όλα τα κλιμάκια από την ταχεία εξάπλωση και από τους εδαφικούς περιορισμούς. Παρά το ότι λειτουργούσε στο Κ άιρο κατά το 1939 ένα Κέντρο Π ληροφοριών Μ έσης Α νατολής, τα Βαλκάνια δεν περιλαμβάνονταν στα όρια της ευθύνης του, ενώ το Υ πουργείο των Εξωτερικών, του αρνιόταν πολιτικές και διπλωματικές πληροφορίες. (Παρ’ όλα αυτά το επιτελείο του, που αποτελούνταν από ερασιτέχνες νέους και γεμάτους ενθουσιασμό, γρήγορα άρχισε να βγάζει εκτιμήσεις για είκοσι χώρες, μέσα στις οποίες περιλαμβάνονταν και εκείνες των Β αλκανίω ν αυτό εξαγρίωσε τόσο πολύ το Υπουργείο Πολέμου, ώστε κατά το Μ άιο του 1940, μόνο η επέμβαση του Ο υέηβελλ το έσωσε από την κατάργηση). Μ ετά την είσοδο της Ιταλίας στον πόλεμο ο κλάδος του Κ αϊρου της σχολής κωδικογραφήσεως και κρυπτογραφήσεως BLETCHLEY*, που είχε φροντίσει ο Ουέηβελλ να ιδρυθεί, άρχισε να δέχεται σήματα πληροφοριών (SIGINT)** κατευθείαν από το Λ ονδίνο με το τηλέτυπο, δίνοντας στον Ουέηβελλ πρόσβαση στα αποκρυπτογραφημένα σήματα της ULTRA***, από τη Λουφτβάφε της Σικελίας και της Ρουμανίας. Α λλά στη μονάδα αυτήν, μόνο μετά το Μ άιο του 1941 επιτράπηκε να αποκαλύπτει τις πραγματικές πηγές πληροφοριών της, αλλά και τότε ακόμη πολλοί δεν την πίστευαν3. *BLETCHLEY: Όνομα της Σχολής από το όνομα του Πάρκου του Λονδίνου (BLETCH LEY P A R K ). (Σημ. τ.Μ ). **SIGINT: SIGNAL INTELLIGENCE= Πληροφορίες από Επικοινωνίες. (Σημ. τ. Μ ). *** ULTRA: Η αποκρυπτογράφηση από τους Βρετανούς των κρυπτογραφημένων σημάτων της γερμανικής πολεμικής αεροπορίας (Λουφτβάφε). (Σημ. τ. Μ ).

Οι βρετανοί επίσης υστερούσαν στις φωτοαναγνωρίσεις. Το φθινόπωρο του 1940 άρχισε στη Μ άλτα την επιχειρησιακή του δραστηριότητα, ένα σμήνος Μ έρυλαντ και στις αρχές του 1941 ένα δεύτερο στη Μ έση Ανατολή. Αλλά υπήρχαν πάρα πολύ λίγα αεροσκάφη και γ ι’ αυτό κάλυπταν τους ζωτικούς

Π ρόλογος

5

στόχους κατά έναν τρόπο σπασμωδικό4' Η Δ ιοίκηση της Μ έσης Ανατολής είχε μόνο τρία αεροσκάφη Μ πλενχάϊμ IV στην Αίγυπτο, τα οποία μπορούσαν να φτάσουν στη Βεγγάζη της Βόρειας Λ ιβύης και δεν είχαν τα κατάλληλα μέσα για επιχειρήσεις μεγάλων αποστάσεων (μικρή αυτονομία)5. Στο Λονδίνο, μόνο κατά το Μ άρτιο του 1941 συμφώνησαν, τελικά, ότι οι βρετανικές εκ τιμ ή σ εις για τη ν αεροπορική δύναμη των Γερμανών ήταν υπερβολικές και ότι θα μπορούσαν να παραχωρηθούν περισσότερα αεροπλάνα από τη Μ ητροπολιτική Δ ιοίκηση στη Μ έση Ανατολή· αλοίμονο όμως, ήταν παλύ αργά για να βοηθήσουν την Ελλάδα και την ιστορία αυτή6. Επιπλέον, όπως ήταν αλήθεια ότι οι πληροφορίες δεν είχαν φτάσει σε πολεμική απόδοση, το ίδιο ήταν αλήθεια και για τις βρετανικές δημόσιες υπηρεσίες. Ιδιαίτερα ο στρατός και η αεροπορία, δεν υπέφεραν μόνο από τις συνηθισμένες ελλείψεις ειρηνικής περιόδου σε δοκιμασμένους άντρες και υλικά, αλλά και από το γεγονός ότι οι αξιωματικοί τους δεν ήταν εκπαιδευμένοι για πόλεμο. Κ αι ακριβώς όπως στα υψηλά κυβερνητικά κλιμάκια δεν είχαν μεγαλόπνοη στρατηγική για το θέατρο Μ εσογείου-Μ έσης Ανατολής, έτσι ακριβώ ς κ α ι οι υπ η ρ εσ ίες δεν είχα ν αναπτύξει τα δόγματά τους. Γ ια παράδειγμα, η αεροπορία παρά το ότι κατά τον Α’ Π αγκόσμιο Πόλεμο είχε δράσει ως τακτική αεροπορική δύναμη, η ΡΑΦ* είχε καταγοητευθεί στο διάστημα μεταξύ των δύο πολέμων από το δόγμα των στρατηγικών βομβαρδι σμών, ερήμην του στρατού και αντιδρούσε στην ανάληψη τακτικών αποστολώ ν στην πραγματικότητα, η "συνεργασία με το στρατό" ήταν μία σχεδόν βρώμικη φράση. Αυτό θα επηρέαζε την ελληνική τραγωδία, γιατί έφερε τον Ανώτατο Α εροπορικό Διοικητή Μ έσης Α νατολής Π τέραρχο Σερ Αρθουρ Λόνγκμορ σε σύγκρουση με τους προϊσταμένους του στην πατρίδα. Ο ευπρεπής και νόστιμος Λόνγκμορ είχε ύψος 1.72 μέτρα και βάρος 68 κιλά και ήταν ένας πρώην ανώτερος αξιωματικός της Ν αυτικής Υπηρεσίας, ένας παλαίμαχος της Γιουτλάνδης, ο οποίος, σε πείσμα των Μ εσογειακών ναυτικών του προσόντων, είχε προοδεύσει και διακριθεί μέσα σε μια υπηρεσία που κυριαρχούνταν από πρώην αεροπόρους του Βασιλικού Α εροπορικού Σώματος που είχαν υπηρετήσει κατά το Μ εγάλο Πόλεμο στο Δυτικό Μέτωπο. *ΡΑΦ = R A F = Royal Air Force = Βασιλική Αεροιπορική Δύναμη = Βρετανική Πολεμική Αεροπορία (Σημ. τ.Μ ).

Ο Λ όνγκμορ ήταν ο σπάνιος ανώτατος Βρετανός αξιωματικός, ο οποίος ακόμη πετούσε οδηγώντας το αεροπλάνο μόνος του. Εξαιτίας του δόγματος της ΡΑΦ ο Υποπτέραρχος Τζων Ν τ’ Αλμπιάκ υφιστάμενος του Λόνγκμορ στην Αθήνα μετά το Νοέμβριο του 1940, περιπλέχτηκε σε διαφωνίες τακτικής, οι οποίες στην ουσία ήταν χω ρίς αντικείμενο, αφού τα βομβαρδιστικά του συχνά δεν μπορούσαν να πετάξουν πάνω από βουνά σε στρατηγικούς στόχους. Τα προβλήματα του Ουέηβελλ ως Α ρχιστρατήγου δεν περιλάμβαναν μόνο το μεγάλο τομέα του θεάτρου επιχειρήσεω ν, αλλά και τις διπλωματικές και

6


οικονομικές αναγκαιότητες, με τις οποίες ήταν, επίσης, επιφορτισμένος. Αυτές ποίκιλλαν από την εχθρική γαλλική Δύναμη του Βισύ στη Συρία μέχρι την κίνηση ανεξαρτησίας της Α φρικανικής Η πείρου των Μ πόερς στο Κ έηπ Τάουν, έξι χιλ ιά δ ες μ ίλλια μακριά. Μ έχρι το 1942, δεν υπήρχε υπουργός της Κυβερνήσεως με έδρα το Κ άιρο για να αναλάβει την πολιτική πλευρά του βάρους της ευθύνης του Α ρχιστρατήγου και δεν είχε εγκατασταθεί ένα Κέντρο Εφοδιασμού Μ έσης Α νατολής για να χειρίζεται τις πολυπλοκότητες της οικονομίας της περιοχής. Ό ταν κατά το Νοέμβριο του 1940, η Ελλάδα πέρασε στα όρια της ευθύνης του Ουέηβελλ, έπρεπε αυτός να ασχοληθεί με το γεγονός ότι το κάρβουνο για τους σιδηροδρόμους της προερχόταν από την Α γγλία και τα ουσιώδη δημητριακά προϊόντα από την Κίνα. Εκείνο που είχε ζωτική επίδραση στο σχεδιασμό του, ήταν οι κακοί υπολογισμοί του Υπουργείου Πολέμου* στο Λονδίνο, για τα πλοία που ήταν διαθέσιμα κατά το χρονικό διάστημα απ’ το Σεπτέμβριο του 1940 ως τον Αύγουστο του 1941. (Το σφάλμα οφειλόταν στο ότι δεν μπορούσαν να καταλάβουν ότι οι στόλοι της Ν ορβηγίας και της Ελλάδας υπολογίζοντα ν ήδη στα βρετανικά σύνολα και γ ι’ αυτό δεν έπρεπε να προσθέτονται πάλι σαν να βρίσκονται με μίσθωση)7. Η απουσία ενός εθνικού συστήματος καταγραφής και ελέγχου στη Βρετανία μαζί με το φόβο της εισβολής, είχαν ένα ανασταλτικό αποτέλεσμα στη θέληση του Λονδίνου να αποστείλει εφόδια στη Μ έση Ανατολή. Κατά τις παραμονές της ιταλικής επιθέσεως κατά της Ελλάδας, στις 28 Οκτωβρίου του 1940, ο Ουέηβελλ είχε υπό τις διαταγές του στο Κ άιρο 500.000 περίπου άντρες, αλλά απ’ αυτούς οι Ν οτιοαφρικανοί μπορούσαν να χρη σιμ οποι ηθούν μόνο στην Α νατολική Αφρική και οι Αυστραλοί με τους Νεοζηλανδούς δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν χωρίς την έγκριση της Κυβερνήσεώς τους. (Αυτοί οι "Από Κάτω"** θυμούνταν καλά την Κ αλλίπολη και το Τσανάκ, που και στα δύο ο Τσώ ρτσιλ είχε βάλει το χεράκι του). Ο Ουέηβελλ είχε απελπιστικές ελλείψεις σύγχρονου υλικού όλων των ειδών πλην αυτών τα οποία χρειάζονταν για έναν αποικιακό κλεφτοπόλεμο ιη ς εποχής του 1898 κατά των έγχρωμων ιθαγενών, τον οποίο το Λ ονδίνο νόμιζε βασικά ότι θα έκανε. Ενδεικτικό αυτού είναι το γεγονός ότι τον Ιούλιο του 1939 ο Ουέηβελλ, παρά το μέγεθος της διοικήσεώ ς του, είχε ένα επιτελείο από πέντε μόνο αξιωματικούς, από τους οποίους ο ένας βρισκόταν εκεί εποχιακά. * Πρόκειται για το Υπουργείο Στρατιωτικών (Σημ. τ.Μ ) ** Εννοεί τους Αυστραλούς και Νεοζηλανδούς των οποίων οι χώρες βρίσκονται "εκείκάτω" στο νότιο ημισφαίριο. (Σημ. τ.Μ ).

Η αεροπορική δύναμη του Π τεράρχου Λόνγκμορ ήταν το ίδιο οικτρή, αποτελούμενη από διπλάνα αεροπλάνα και μονοπλάνα της πρώτης γενιάς και από μια χούφτα πιο σύγχρονα. Είχε 40 Γκλαντιέητορ και 40 εφεδρικά, 70 Μ πλενχάϊμ και 70 εφεδρικά, 24 Μ πόμπεϋ και Βαλεντάϊν, 24 Λύσαντερ και 24 εφεδρικά και 10 Σάντερλαντ. Στην Αίγυπτο, δεν υπήρχε ραντάρ. Το πνεύμα στο Υπουργείο Αεροπορίας, υπεύθυνο ή όχι, ήταν ότι στη Μέση Ανατολή θα μπορούσε να

Π ρόλογος

7

σταλεί εκείνο το υλικό που δε χρειαζόταν στην Ευρώπη. Αποτέλεσμα αυτού ήταν ότι ο Λ όνγκμορ (με την υποστήριξη του Ουέηβελλ) γινόταν συνεχώς αντιπαθής, αναφέροντας τις σοβαρές αυτές ελλείψεις του στην κεντρική υπηρεσία. Το Λ ονδίνο, επίσης, φαίνεται ότι είχε ξεχώσει ότι στη Δ ιοίκηση Μ έσης Α νατολής είχε προστεθεί κατά το 1938 η Μάλτα, η Π αλαιστίνη και η Υπεριορδανία, το Ιράκ και το Άντεν. Ο Ν αυτικός Διοικητής, αυτός ο ευέξαπτος και κοκκινοπρόσωπος θαλασσόλυκος, ο δημοφιλής Ναύαρχος Σερ Άντριου Μ πράουν Κ άννινγκαμ είχε έδρα στην Α λεξάνδρεια αντί στο Κ άιρο. Πάρα πολύ συχνά δεν μπορούσε να επικοινω νήσει κανείς μαζί του, όταν ο στόλος βρισκόταν στη θάλασσα και είχε απελπιστικές ελλείψεις σε αντιτορπιλικά για όλες τις αποστολές. Στο Κάιρο δεν υπήρχε διακλαδικό στρατηγείο και δεν είχε καθοριστεί ξάστερα Α ρχιστρά τηγος της Μ έσης Α νατολής μέχρι τις 15 Αυγούστου 1940, οπότε διορίστηκε ο Ουέηβελλ. Κ αι ο κάθε Διοικητής Ξηράς, Ναυτικού, Αεροπορίας ανέφερε στον αρχηγό του κλάδου του στο Λ ονδίνο (στο Χουάϊτ Χώλλ).* * Οδός του Λονδίνου, όπου βρίσκονται πολλές κυβερνητικές υπηρεσίες και υπουργεία και κατ’ επέκταση η Βρετανική Κυβέρνηση. (Σημ. τ.Μ ).

Τον Οκτώβριο του 1940, για να περιπλακούν περισσότερο τα πράγματα, ο Υπουργός Πολέμου, ο κομψός Άντονυ Ή ντεν (γνωστός ως ο "κινηματογραφικός αστέρας του Υπουργείου Πολέμου" ή ως ο "Ρόμπερτ Τέηλορ") επισκεπτόταν τη Μ έση Ανατολή. Ο Ή ντεν, ένα από τα κύρια δραματικά πρόσωπα αυτού του έργου, ως Υ πουργός Πολέμου φαίνεται ότι σεβόταν τους ανώτατους αξιωματικούς, επειδή κατά τον Α’ Π αγκόσμιο Π όλεμο ήταν λοχαγός. Ό ταν ήρθε για δεύτερη επίσκεψη το 1941 ως Υ πουργός των Εξωτερικών και αντιπρόσωπος του Πρωθυπουργού συμπεριφέρθηκε κατά έναν τρόπο τελείως διαφορετικό: Πίστευε τότε ότι είχε την πλήρη εξουσία να παίρνει οποιαδήποτε απόφαση. Κατά το πρώτο τρίμηνο του 1940 ο Αεροπορικός Διοικητής δεν είχε παραμείνει στο Κ άιρο απαθής.8 Α ρχίζοντας στις 10 Μ αΐου, ο Λ όνγκμορ έστειλε στη μητρόπολη την πρώτη από τις πολλές αιτήσεις ενισχύσεων για να φέρει τη Δ ιοίκησή του στο επίπεδο της προβλεπόμενης από τη σύνθεση δυνάμεως. Κατά τον Αύγουστο ανέφερε ότι με τους Ιταλούς τώρα εμπολέμους (από τις 10 Ιουνίου) είχε ελλείψεις που ανέρχονταν σε είκοσι δυόμιση μοίρες και ότι οι απώλειες, και αν ακόμη δεν αυξάνονταν σε υψηλότερα επίπεδα από εκείνα των μέχρι τώρα περιορισμένων επιχειρήσεω ν, απαιτούσαν μηνιαίες ανάγκες αναπληρώσεων που έφταναν τα 35-50 Μ πλενχάϊμ και 24 Χαρικέην και όχι τα 12 που του είχε υποσχεθεί το Υπουργείο Α εροπορίας στις 6 Ιουλίου. Σ τις 27 Μ αΐου, ο Ουέηβελλ είχε προτείνει στο Λονδίνο ότι οι Βρετανοί θα έπρεπε να υποστηρίξουν την Ελλάδα επειδή νομιζόταν ότι περιλαμβανόταν μάλλον στην Ανατολή παρά στα Βαλκάνια και ότι θα έπρεπε να προσπαθήσουν να απαγορεύσουν το ρουμανικό πετρέλαιο στη Γερμανία. Αλλά στις αρχές Ιουνίου πληροφορήθηκε από τους Α ρχηγούς των Επιτελείων ότι δε θα ήταν

8


συνετό να επαναληφθούν τα λάθη του πολέμου του 1914-1918 με την υποστήριξη αδύνατων χωρών, οι οποίες υπόκεινται σε εξουδετέρωση και έτσι δεν ήταν υποχρεωμένος να προβεί σε καμιά ενέργεια. Στις 16 Ιουλίου, ο Τσώ ρτσιλ εξέδωσε μια από τις γενικές του οδηγίες στους Αρχηγούς των Επιτελείων, οι οποίοι αφού έκαναν μερικές τροποποιήσεις τις διαβίβασαν στον Ο υέηβελλ, σημειώ νοντας ότι, όπως τονίστηκε από την Υ πουργική Επιτροπή στον Πρωθυπουργό, η Μέση Ανατολή δεν είχε ούτε τα σύγχρονα υλικά ούτε την αεροπορική υποστήριξη, η οποία ήταν αναγκαία για να αντιμετωπίσει την επικείμενη ιταλική εισβολή στην Αίγυπτο. Παραδόξως, για μια μικρή χώρα όπως η Α γγλία και για ανθρώπους με τέτοιο ενδιαφέρον και υπόληψη, ο Τσώ ρτσιλ και ο Ουέηβελλ δεν είχαν συναντηθεί ποτέ. Γ ι’ αυτό ο Π ρωθυπουργός (και Υπουργός Αμυνας) ζήτησε τώρα απ’ τον Α ρχιστράτηγο Μ έσης Α νατολής νάρθει αεροπορικώς στην πατρίδα για να τον γνωρίσει. Έ τσ ι, ο Ουέηβελλ πραγματοποίησε το επικίνδυνο αεροπορικό ταξίδι διαμέσου της Μ άλτας και του Γιβραλτάρ και έφτασε στο Λονδίνο στις 8 Αυγούστου, ακριβώς τότε που η Μ άχη της Βρετανίας άρχισε να κερδίζεται. Συναντήθηκε αμέσως με τους Αρχηγούς των Επιτελείων στους οποίους έκανε μια προφορική εκτίμηση της καταστάσεως: το Αιγυπτιακό μέτωπο κρατούσε, άλλά είχε ελλείψεις σε ανταλλακτικά αυτοκινήτων και σε άρματα. Εκείνο που φοβόταν και για το οποίο ήδη υπήρχαν φημολογίες, δεν ήταν οι Ιταλοί, αλλά η άφιξη των Γερμανών. Πίσω από τις ιταλικές γραμμές δεν είχε δίκτυο πληροφοριών και έτσι οι δύο γερμανικές θωρακισμένες μεραρχίες θα μπορούσαν να φτάσουν στη Βεγγάζη πριν καν εντοπιστούν από την αεροπορική φωτοαναγνώριση. Οι Ιταλοί είχαν στη Βόρεια Αφρική στράτευμα 280.000 αντρών και αυτή η δύναμη υποστηριζόταν από κάπου 300-400 βομβαρδιστικά αεροπλάνα, 300 καταδιωκτικά και 200 μεταφορικά. Στη δική του πλευρά η 7η Θωρακισμένη Μ εραρχία είχε μόνο 65 άρματα (απ’ τα 220 που προβλέπονταν) και είχε σοβαρές ελλείψεις ανταλλακτικών η 4η Ινδική Μ εραρχία δεν είχε τη μία από τις τρεις ταξιαρχίες της και το περισσότερο από το πυροβολικό της και οι Ανζάκηδες* δεν μπορούσαν ακόμη να χρησιμοποιηθούν παρά μόνο σε αποστολές ασφάλειας εσωτερικού, εξαιτίας των ελλείψεών τους σε υλικά και μέσα. Η εσωτερική ασφάλεια γινόταν από μόνη της περίπλοκο θέμα, από το γεγονός ότι πενήντα χιλιάδες περίπου Ιταλοί μπορούσαν να κυκλοφορούν ελεύθερα στην Αίγυπτο, αφού η Αίγυπτος και η Ιταλία δεν βρίσκονταν σε πόλεμο και ο Ουέηβελλ εμποδιζόταν απ’ τους αιγυπτιακούς νόμους, οι οποίοι του απαγόρευαν να συγκεντρώνει μυστικές πληροφορίες ή να προπαρασκευάζει ανατρεπτικές δραστηριότητες. *Ανζάκηδες από το Ανζάκ = ANZA C = Australian, New Zealanders Army Corps= Αυστραλιανό και Νεοζηλανδικό Σώμα Στρατού που το συγκροτούσαν η Αυστραλιανή και η Νεοζηλανδική Μεραρχίες Πεζικού. (Σημ. τ. Μ ).

Ο Α ρχισ τρά τηγος της Μ έσης Α νατολής είχε επίσης ένα πρόβλημα πυροβολικού: οι μονάδες του ήταν εφοδιασμένες με πυροβόλα των 18 λιβρών

Π ρόλογος

9

και των 4,5 ιντσών, αλλά τα πυρομαχικά αυτών των πυροβόλων ήταν ελάχιστα, επειδή η παραγωγή τους είχε σταματήσει όταν στην Α γγλία καθιερώθηκε το πυροβόλο των 25 λιβρών. Το ίδιο ήταν αλήθεια και για τα αντιαρματικά πυροβόλα των 37 χιλ. για τα οποία είχε μόνο 21.000 βλήματα. Αυτά σήμαιναν ότι αργά ή γρήγορα οι μονάδες του έπρεπε να εφοδιαστούν με καινούργιο υλικό. Ο Ουέηβελλ συναντήθηκε επίσης και με τόν Άντονυ Ή ντεν και μετά τη συνομιλία τους ο Ή ντεν σημείωσε στο ημερολόγιό του ότι "οι ελλείψεις του ταράζουν".9 Οι αιτίες των ελλείψεων ήταν ασφαλώς οι μεγάλες απώλειες στη Δουνγκέρκη των υλικών που είχαν χορηγηθεί αρχικά στο Βρετανικό Εκστρατευτικό Σώμα στη Γαλλία, και η ανάγκη του επανεφοδιασμού των δυνάμεων στο Ηνωμένο Βασίλειο για να καταστούν ικανές να αντισταθούν στην εισβολή. Η αποστολή εφοδίων στη Μ έση Ανατολή ήταν βραδεία, τώρα που η Μ εσόγειος ήταν κλειστή (η οδός γύρω από το Ακρωτήριο της Κ αλής Ελπίδας τετραπλασίαζε την απόσταση) και η άφιξη των εφοδιοπομπών στα λιμάνια τη ς Μ έσης Α νατολής, υπερπλήρωναν τις περιορισμένες εγκαταστάσεις των αποβαθρών και επιβράδυναν την εκφόρτωση. Στις 12 Αυγούστου, ο Ουέηβελλ συναντήθηκε με την Επιτροπή Άμυνας που προεδρευόταν από το δραστήριο Τσώρτσιλ, από τις δέκα το βράδυ ως τις δύο το πρωί της επόμενης ημέρας. Ο Ουέηβελλ ενοχλήθηκε από τις ερωτήσεις του Πρωθυπουργού, ο οποίος ήθελε να μάθει πού βρισκόταν το κάθε τάγμα και γιατί δεν ήταν κάπου αλλού. Ο Ή ντεν ομολογεί ότι τον συμπόνεσε, γιατί ήταν συνηθισμένος σε κάτι τέτοια, αλλά στις 9 το πρωί τη ς Τρίτης 13ης Αυγούστου, ο Ουέηβελλ υπέβαλε την παραίτησή του. Π ριν προλάβει ο Ή ντεν να εξομαλύνει το θέμα, πήρε επιστολή του Πρωθυπουργού στην οποία αρνιόταν να ξανασυναντηθεί με τον Ουέηβελλ. Στην επιστολή του ο ευφραδής Τσώ ρτσιλ ισχυριζόταν ότι ο Ο υέηβελλ δεν είχε το διανοητικό σθένος και την αποφ ασιστικότητα να υπερνικήσει τα εμπόδια και δεχόταν χω ρίς αντίδραση τις δυσχέρειες στα διάφορα θέατρα, στα οποία διεξήγαγε επιχειρήσεις, έτσι που δεν πετύχαινε τη συγκέντρωση στο αποφασιστικό σημείο. (Ενώ αυτή ακριβώς η διασπορά των προσπαθειών ήταν εκείνη για την οποία ο Τσώ τσιλ θα ήταν ο πιο ένοχος με τη δημιουργία του ελληνικού προβλήματος). Ο Ή ντεν απάντησε εγγράφως στον Πρωθυπουργό αναφέροντας ότι το πρόβλημα στο σύγχρονο πόλεμο δεν ήταν οι άνθρωποι, αλλά τα όπλα και τον παρακινούσε να υποστηρίξει τον Ουέηβελλ. Θα μπορούσε να είχε προσθέσει ότι ο πόλεμος είχε αλλάξει, πάρα πολύ από τότε που ο νεαρός Τσώ ρτσιλ είχε εφορμήσει κατά των Σουδανέζων στρατιωτών στο δρόμο προς το Χαρτούμ με τον Κ ίτσενερ το 1898, αλλά στην πραγματικότητα σε τίποτα δε θα βοηθούσε. Ο Τσώ ρτσιλ δε γνώριζε τον Ουέηβελλ και δεν τον εκτιμούσε, παρά το ότι ο Βρετανικός Στρατός τον παραδεχόταν. Κατά τον Ή ντεν ο Τσώ ρτσιλ θεωρούσε τον Ουέηβελλ σαν έναν καλό "συνηθισμένο συνταγματάρχη"· συνεχώς αναφερόταν κατ’ αυτόν τον τρόπο γ ι’ αυτόν και έλεγε ότι θα γινόταν καλός πρόεδρος ενός συνδέσμου των Τόρυς, καταδικάζοντάς τον έτσι με φτωχούς επαίνους. Ο

10


Ή ντεν προσπάθησε να τονίσει ότι ο Ουέηβελλ υπήρξε πάντοτε ανήσυχος και ότι ήταν ένας σπουδαίος λόγιος στο Ουΐντσεστερ και-θα μπορούσε να προστεθείένας διακεκριμένος συγγραφέας βιβλίων των νικηφόρων εκστρατειών του Α ’ Παγκόσμιου Πολέμου στη Μ έση Ανατολή, στις οποίες είχε λάβει μέρος. Δυστυχώς ο Τσώ ρτσιλ στα εξήντα έξι χρόνια του διατηρούσε τις προκαταλήψεις της παιδικής του ηλικίας: σαν απόφοιτος του Σχολείου του Χάρροου δεν συμπαθούσε τους απόφοιτους του Γουΐντσεστερ. Ο Υπουργός του πολέμου κατάλαβε ότι η αλήθεια ήταν ότι ο Τσώ ρτσιλ ποτέ δεν κατάλαβε τον Ουέηβελλ και ότι ο Στρατηγός-ήσυχος, ποιητικός και υποχωρητικός όπως ήταν-ποτέ δεν ενθάρρυνε τον Πρωθυπουργό να τον γνωρίσει καλύτερα στις λίγες ημέρες που ήταν στην Αγγλία. Στο μεταξύ, η Μ άχη της Βρετανίας στροβιλιζόταν πάνω από το κεφάλι των Βρετανών. Την Πέμπτη, 15 Αυγούστου, οι Γερμανοί εξέπεμψαν κάπου δύο χιλιάδες εξόδους αεροπλάνων, κατά των οποίων η ΡΑΦ πρόβαλε αντίδραση με 974 μαχητικά αεροσκάφη.10 Την ίδια αυτή ημέρα ο Τσώ ρτσιλ ρώτησε τον Ή ντεν για το ποιος θα μπορούσε να αντικαταστήσει τον Ουέηβελλ και πήρε την απάντηση ότι θα μπορούσε ο Στρατηγός Σερ Κλωντ Ώ κινλεκ, Διοικητής της Ν ότιας Διοικήσεως, αλλά ότι δεν υπήρχαν επαρκή στοιχεία για να δικαιολογούν μια τέτοια μετακίνηση. Την Παρασκευή, ο Ουέηβελλ αναχώρησε απ’ την Α γγλία για να μην ξαναγυρίσει παρά μόνο μια φορά μέχρι το 1947, αφού πολέμησε σε δεκατέσσερις εκστρατείες και υπηρέτησε ως αντιβασιλέας των Ινδιών. Π ερί το τέλος του Αυγούστου, γινόταν φανερό ότι οι Έ λληνες ενδιαφέρονταν για την ουδετερότητά τους και ότι οι Α ρχηγοί των Επιτελείων ήταν της απόψεως ότι δεν μπορούσαν να εξοικονομηθούν δυνάμεις για την Ελλάδα, την Τουρκία ή την Κ ρήτη πριν εξασφαλιστεί η Αίγυπτος. Ο Ή ντεν που είχε θελήσει να βοηθήσει τα Βαλκάνια το 1936,11 ισχυρίζεται ότι στις 21 Αυγούστου είπε στον Τ σώ ρτσιλ ότι επειδή οι Βρετανοί μπορεί να υποχρεωθούν να εμπλακούν στην Ελλάδα πρέπει η Μέση Ανατολή να ενισχυθεί.12Την επόμενη ημέρα οι Έ λληνες ζήτησαν να μάθουν ποια βοήθεια θα μπορούσαν να αναμένουν σύμφωνα με την συνθήκη των εγγυήσεω ν. Αφού συζητήθηκαν στο Λ ονδίνο οι πολιτικές επιπτώσεις για τις αγγλοελληνικές σχέσεις και οι στρατιωτικές πραγματικότη τες της οδού ανεφοδιασμού διαμέσου του ακρωτηρίου της Κ αλής Ελπίδας, ο Βρετανός Πρεσβευτής στην Αθήνα και απόφοιτος του Σχολείου του Ή τον Σερ Μ άϊκλ Π άλαιρετ, διατάχθηκε να πει στο Στρατηγό Μ εταξά, ότι λίγα μπορούσαν να γίνουν εκτός από το να καταβληθεί προσπάθεια να παρεμποδιστεί η ιταλική κατοχή της Κ ρήτης, η οποία βρίσκεται στο δρόμο από την Ιταλία στα ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα. Δυστυχώς, ο Πάλαιρετ είχε συναισθηματικά συνδεθεί με την Ελλάδα και δεν ακολούθησε τις οδηγίες. Αντίθετα, ζήτησε να αποσταλούν στρατεύματα στην Ελλάδα και είπε στο Λονδίνο ότι η Βρετανία εγκατελείπει μια χώρα, στην οποία είχε δώσει εγγυήσεις. Στις 26 Αυγούστου, το Π ολεμικό Συμβούλιο αναθεώρησε τις θέσεις και πληροφόρησε τον Πάλαιρετ, ότι εκτός από την υπόσχεση για τη ν βρετανική υποστήριξη στην τράπεζα της

Π ρόλογος

11

ειρήνης μετά τον πόλεμο, θα μπορούσε να δοθεί μια κάποια οικονομική βοήθεια. Ο Τσώ ρτσιλ, επίσης, έστειλε στο Μ εταξά ένα προσωπικό μήνυμα, λέγοντας ότι η Βρετανία γρήγορα αναμενόταν να γίνει ισχυρότερη στη Μ εσόγειο.13 Στις 5 Σεπτεμβρίου, ο Υ πουργός των Εξωτερικών Λόρδος Χάλιφαξ επανεβεβαίωσε την Α γγλο-Γαλλική Συνθήκη Εγγυήσεων, παρά το γεγονός ότι η Γαλλία είχε πέσει. Ό ταν κατά τα μέσα Αυγούστου ο Ουέηβελλ άφηνε το Λ ονδίνο, η μικρή φρουρά που βρισκόταν στη Β ρετανική Σ ομαλία, μια ασήμαντη αποικία αποτελούμενη κατά το πλείστο από άγονα εδάφη, εκκένωσε τη χώρα. Ο Τσώ ρτσιλ έστειλε στον Ουέηβελλ ένα οργίλο σήμα αποδοκιμασίας. Αργότερα, όταν ο Α ρχηγός του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου Σερ Τζων Ν τήλ βρισκόταν στο Κ άιρο, το Φεβρουάριο του 1941, είπε στον Ουέηβελλ ότι ο Πρωθυπουργός δεν είχε ποτέ συγχωρήσει τον Α ρχιστράτηγο Μ έσης Ανατολής γ ια την απάντησή του: "Το πρόγραμμα του μεγάλου χασάπη δεν είναι απαραίτητα και απόδειξη καλής τακτικής".14 Στην πολύωρη σύσκεψη του Υπουργικού Συμβουλίου, στις 4 Οκτωβρίου, ο Τσώ ρτσιλ επιτέθηκε για αρκετή ώρα κατά του Ουέηβελλ, για τον οποίο είχε αυξανόμενη αβεβαιότητα. Αλλά την ίδια αυτή Παρασκευή, ο Χίτλερ και ο Μ ουσολίνι συναντήθηκαν στη Διάβαση του Μ πρέννερ, και την άλλη ημέρα η Βρετανική Υ πηρεσία Π ληροφοριών π αρουσ ίασ ε στον Π ρω θυπουργό μια έκθεση των συνομ ιλιώ ν τους, που περιλάμβαναν προτάσεις για την αποστολή γερμανικών στρατευμάτων στη Λιβύη και ανάληψη δράσεως στο Σουέζ από τη Συρία. Η άμεση αντίδραση του Τσώ ρτσιλ ήταν ότι, αφού οι Χώρες της Α νατολικής Ευρώπης δεν μπορούσαν να σταματήσουν του Γερμανούς, θα ήταν καλύτερα ο Στρατός της Μ έσης Ανατολής να οργανωθεί το συντομότερο δυνατό. Τ ην Κ υριακή, 6 Οκτωβρίου, αντιμετωπί ζοντας ο Τσώ ρτσιλ αυξανόμενες τις ενδείξεις ότι οι εχθρικοί αντικειμενικοί σκοποί ήταν η Ελλάδα και η Γιουγκοσλαβία και ό χι μια εισβολή, διέταξε αδίσταχτα την ενίσχυση της Μ έσης Α νατολής.15 Στις 7 Οκτωβρίου ο Λόνγκμορ έστειλε συγχαρητήριο σήμα στο Σερ Τσαρλ Πόρταλ, με την ευκαιρία του διορισμού του ως Α ρχηγού του Επιτελείου Αεροπορίας, αλλά τόνιζε ότι η Μ έση Ανατολή ήταν ακόμη πολύ αδύνατη και θα παρέμενε στο προσεχές μέλλον αδύνατη, παρά τις προσπάθειες να την ενισχύσουν στέλνοντας αεροπλάνα διαμέσου της Μ άλτας και της Τακοράντη* της Δυτικής Αφρικής με μια απομείωση, και στις δύο περιπτώσεις, περίπου 10% .16 * Τακοράντη: Λιμάνι και Πόλη της Γκάνα της Κεντρικοδυτικής Αφρικής στον Κόλπο της Γουινέας του Ατλαντικού. (Σημ. τ.Μ .)

Η κατάληψη της Κ ρήτης αναφερόταν περιστασιακά. Συζητήθηκε κατά τη διάρκεια τη ς παραμονής του Ουέηβελλ στο Λονδίνο, αλλά δεν είχε διαθέσιμα στρατεύματα. Με την άφιξη τριών ακόμη ιταλικών μεραρχιών στην Α λβανία το φθινόπωρο, το θέμα παρουσιάστηκε πάλι στην Αθήνα, αλλ’ επειδή ο Βρετανός στρατιωτικός ακόλουθος δεν μπορούσε να προβεί σε υποσχέσεις, δεν έγινε καμία πρόοδος. Πάντως, ο Μ εταξάς πριν εκσπάσει ο πόλεμος δεν επιθυμούσε ξένα

12


στρατεύματα στο έδαφος του. Έ τσι, το Επιτελείο Κ οινού Σχεδιασμού στο Λ ονδίνο είχε την άποψη ότι θα έπρεπε να προκαθοριστεί μια δύναμη που θα αναχωρούσε για την Κ ρήτη αμέσως μόλις γινόταν επίθεση στην Ελλάδα, αλλ’ ότι αυτή η ενέργεια θα έπρεπε να είναι η μεγαλύτερη βρετανική δέσμευση στην Ελλάδα. Λυτό εγκρίθηκε στο Λονδίνο και διατάχθηκε το Κ άιρο να τηρεί μια τέτοια δύναμη σ’ ετοιμότητα. Στην πραγματικότητα, παρά το ότι ο Κ όλπος τη ς Σούδας στην Κ ρήτη ήταν μια επιθυμητή ναυτική βάση ανεφοδιασμού, θα έπρεπε να προστατεύεται από αντιαεροπορικά (Α/Α) πυροβόλα και μαχητικά αεροσκάφη γειτονικών αεροδρο μίων και δεν υπήρχε στρατηγικός λόγος που να δικαιολογεί την κατοχή της Κ ρήτης σε μια εποχή όπως αυτή του αεροπλάνου. Ο Ουέηβελλ ήξερε τι έπρεπε να κάνει-να εκκαθαρίσει την Α νατολική Αφρική απ’ τους Ιταλούς ενώ θα κρατούσε την Α ίγυπτο-αλλά δεν υπήρχε ακόμη σχέδιο μεγαλόπνοης βρετανικής στρατηγικής για τη Μ έση Ανατολή. Έ να μέρος της αιτίας γ ι’ αυτό, μπορεί να οφειλόταν σε προσωπικές αντιθέσεις και παρανοήσεις. Οι πρωταγωνιστές, από βρετανικής πλευράς μπορεί να διαιρεθούν σε δύο ομάδες, τους πολίτες και τους στρατιωτικούς. Στην πρώτη ομάδα ήταν ο Ουϊνστον Τσώ ρτσιλ και ο Άντονυ Ή ντεν και οι μικρότεροι συνεργάτες τους, κυρίως ο Π άλαιρετ στην Αθήνα. Στη δεύτερη, ήταν ο Ουέηβελλ και ο Λόνγκμορ στο Κ άιρο, ο Ν τή λ στο Λ ονδίνο και ο ι υφιστάμενοί τους, ιδιαίτερα ο Υ ποπτέραρχος Τζων Ν τ’ Α λμιακ στην Αθήνα. Σε μια τρίτη ομάδα που θα μπορούσε να γίνει βρίσκονταν τέσσερις σπουδαίοι Έ λληνες ηγέτες, ο Βασιλιάς Γεώ ργιος Β’, ο Μ εταξάς (ο οποίος ήταν Πρωθυπουργός και Π ρόεδρος του Συμβουλίου), ο Π απάγος και ο διάδοχος του Μ εταξά στην πρωθυπουργία Α λέξανδρος Κορυζής. Ό λοι αυτοί οι πρωταγωνιστές είχαν ποικίλους δεσμούς συμπάθειας, οι οποίοι δεσμοί κάποτε τους έφεραν επί σκηνής. Ο Τσώρτσιλ, ο Ή ντεν και ο Μεταξάς υπήρξαν κάποτε στρατιωτικοί αλλά τώρα ήταν πολιτικοί. Ο Ουέηβελλ, ο Λόνγκμορ, ο Ντηλ, ο Μεταξάς και ο Παπάγος είχαν κοινή κατανόηση των στρατιωτικών πραγματικοτήτων, τις οποίες ο Βασιλιάς Γεώργιος Β’-με τις βρετανικού τύπου στολές του-συμμεριζόταν. Αλλά οι Έλληνες εκτός ίσως του Μεταξά πάντοτε ένιωθαν τους εαυτούς τους να βρίσκονται σε υποδεέστερη θέση, ενώ ο Ή ντεν, τουλάχιστον, έτεινε να αισθάνεται ότι, ως Εγγλέζος, ήταν ανώτερος. Έ να άλλο "Ν ήμα που πλέκεται" σ ’ αυτήν την ιστορία είναι η προσωπική σχέση μεταξύ του Τσώ ρτσιλ και του Ή ντεν, οι οποίοι σε μερικές στιγμές υπήρξαν όπως πατέρας Kat γιος. Πραγματικά, ο Ή ντεν έγραψε αργότερα, ότι ο Πρωθυπουργός είπε στο νεαρό υπουργό του πολέμου ότι μετά τη σύρραξη επρόκειτο να τον διαδεχθεί στην πρωθυπουργία.17 Ακόμα και στο θέμα της γλώσσας υπήρχαν ενδιαφέρουσες αντιθέσεις. Οι Έ λληνες, σχεδόν όλοι, μιλούσαν μια δεύτερη γλώσσα, αλλά αυτό δεν ήταν πάντοτε χρήσιμο στην Ελλάδα. Ο Ουέηβελλ είχε ευχέρεια στα ρωσικά και η

Π ρόλογος

13

ικανότητα του Ή ντεν να απαγγέλλει περσικά ποιήματα ήταν τουλάχιστον παραπλανητική. Έ τσι, οι περισσότερες συζητήσεις γίνονταν στην αγγλική ή με διερμηνείς, των πρακτικών τηρουμένων στα αγγλικά και στα ελληνικά και των πρωτοκόλλων στα γαλλικά. Οι τελευταίες κινήσεις, που έγιναν προτού οι Ιταλοί επιτεθούν κατά της Ελλάδας στις 28 Οκτωβρίου, ήταν αφενός η υπουργική απόφαση της έννατης Οκτωβρίου να επισκεφθεί ο Ή ντεν τη Μ έση Ανατολή, πράγμα που ήταν μια ασυνήθιστη ενέργεια, και αφετέρου η συμφωνία της δωδέκατης Οκτωβρίου, ότι δηλαδή εξαιτίας των αναγκών της Μ ητροπολιτικής άμυνας δε θα έπρεπε να αποσταλούν άλλες μοίρες της ΡΑΦ στη Μέση Ανατολή. Στις 14 Οκτωβρίου, ο Ή ντεν έστειλε με το τηλέτυπο σήμα ότι έφτασε ασφαλής στο Κ άιρο' δύο ημέρες αργότερα ανέφερε ότι ο Ουέηβελλ σχεδίαζε μια Γεναριάτικη επίθεση στη Δυτική Έ ρημο και στο Σουδάν, όταν θα κατέφθαναν τα υλικά, εκτός αν οι Ιταλοί εκτόξευαν την επίθεση πρώτοι. Στις 17 Οκτωβρίου, ο Πάλαιρετ τηλεγράφησε στον Ή ντεν ότι ο Μ εταξάς, ένα διεθνώς αναγνωριζόμενο στρατηγικό μυαλό, πρόβλεπε επίθεση του Ά ξονα κατά της Ελλάδας και της Τουρκίας και συμβούλευε τους Βρετανούς ότι θα μπορούσαν να προστατέψουν το αριστερό τους πλευρό αν πρόσεχαν την Ελλάδα και άκουγαν λιγότερα την Τουρκία. Ο Μ εταξάς ήταν βέβαιος ότι οι Έ λληνες θα μπορούσαν να κρατήσουν τους Ιταλούς στο Α λβανικό Μέτωπο αν είχαν κάποια αεροπορική υποστήριξη και αντια εροπορικά και αντιαρματικά όπλα.18 Το σήμα του Πρεσβευτή αναμεταδόθηκε στο Λ ονδίνο και οι Α ρχηγοί των Επιτελείων ρώτησαν το Λόνγκμορ, τι θα μπορούσε να κάνει και αυτός απάντησε, "Τίποτα". (Ο Ουέηβελλ υποστήριξε αυτήν τη γνώ μη).19 Το επόμενο βράδυ ο Ν τηλ είπε στο Π ολεμικό Συμβούλιο ότι δεν ήταν αληθινές οι διαδόσεις ότι ο Μ ουσολίνι σκόπευε να επιτεθεί κατά της Ελλάδας. Το Σάββατο, στις 26 Ο κτωβρίου, ο νέος Α ρ χη γός του Ε πιτελείου Α εροπορίας Π όρταλ, άφησε ένα χειρόγραφο σημείωμα στον υπαρχηγό του: "Αναφέρατε σήμερα το βράδυ ότι τώρα έχουμε πολλά εφεδρικά μαχητικά αεροπλάνα και ότι μόλις τώρα γινόμαστε επαρκείς σε πιλότους. Είστε ικανοποιημένος ότι έχουμε πράξει όλα όσα θα έπρεπε για τον Αεροπορικό Δ ιοικη τή Μ έσης Α νατολής; (Δεν εννοώ απαραιτήτω ς ότι θα έπρεπε να χρησιμοποιηθούν προς βοήθεια της Ελλάδας).20 Στις 27 Οκτωβρίου, το πρώτο αποκρυπτογράφημα από τη BONIFACE (που αργότερα αποκλήθηκε ULTRA) υπαινισσόταν ότι η εισβολή των Γερμανών στη Βρετανία αναβαλλόταν.21 Η εξέδρα της σκηνής είχε τώρα στηθεί για τη βρετανική απόφαση να βοηθηθεί η Ελλάδα. Η καταγραφή των γεγονότων είναι το ημερολόγιο μιας καταστροφής.

II Η Περίοδος του Μεταξά 28 Οκτωβρίου 1940-29 Ιανουαρίου 1941

Ο κρότος των πολυβόλω ν είχε αρχίσει από νωρίς να εμπλέκει τα στρατεύματα της Λυτικής Ευρώ πης στο δράμα π ο υ έ γ ιν ε Β ’ Παγκόσμιος Πόλεμος, όταν ο Μ ουσολίνι εισέβαλε στην Α ιθιοπία. Ο Χ ίτλερ είχε δοκιμάσει τα όπλα του στην Ισπανία και την άνοιξη του 1940 σάρωσε τη Δανία, τη Νορβηγία, την Ο λλανδία, το Β έλγιο και τη Γ αλλία μέχρι π ου έφτασε κοντά στο Α γγλικ ό Κ α νά λι. Κ α τά τις τελευταίες ημέρες του γερμανικού αστραπιαίου πολέμου, οι Ιταλοί συνενώθηκαν και ξαφ νικά η χειρότερη πιθανή περίπτωση των Συμμάχων σχεδιαστών έφ υγε και αντικαταστάθηκε από έναν απίθα νο εφιάλτη: μια εχθρική ηπειρωτική ακτή από το Βόρειο Ακρωτήριο μέχρι την Ισπανία, χωρίς ούτε μία συμμαχική δύναμη στην ηπειρωτική Ευρώπη, τη Μ εσόγειο κλειστή στο βρετανικό εμπόριο και τα ιταλικά στρατεύματα απειλούντα την Α ίγυ π το και από τις δύο πλευρές. Βλοσυρός, όπως ήταν και το ίδιο το καλοκαίρι του 1940, και με ένα άοπλο στράτευμα το οποίο προερχόταν από τη Δουγκέρκη, ο Στρατηγός Ουέηβελλ άρχισε κατά το τέλος του φθινοπώρου να κάνει βραδείες προόδους στην απέραντη Διοίκησή του της Μέσης Ανατολής. Ο Ουέηβελλ, χωρίς να πληροφορήσει τον Ουϊνστον Τσώρτσιλ, το νέο πολεμικό Πρωθυπουργό που ανέλαβε το Μάιο, σχεδίαζε μια επιθετική στρατηγική και οργάνω νε τη δική του υπηρεσία πληροφοριών. Στα Βαλκάνια, οι Γερμανοί είχαν αρχίσει μια στρατιωτική εισχώρηση η οποία έφτανε στις φυσικές γραμμές της οικονομικής τους ευημερίας και θα μπορούσε να φτάσει στον Περσικό Κόλπο. Μ ακριά στη Λύση, στις Η νωμένες Πολιτείες, ο Φ ραγκλίνος Ρούσβελτ έκανε την προεκλογική του εκστρατεία για την τρίτη κατά σειρά τετραετή θητεία, την οποία κέρδισε στις 2 Νοεμβρίου.

28 Οκτωβρίου 1940 Ο Έ λληνας Πρωθυπουργός, Στρατηγός Ιωάννης Μ εταξάς, ήταν ένας κοντό χοντρος ανθρωπάκος με χλωμό πρόσωπο, που δεν είχε την παραμικρή φυσική

28 Οκτωβρίου 1940-29 Ιανουαρίου 1940

15

ομοιότητα ούτε με στρατηγό ούτε με δικτάτορα, σύμφωνα με την περιγραφή που του έκανε στους Τάιμς της Ν έας Υόρκης ο Σουλτσμπέργκερ.1 Το Σαββατοκύριακό του το περνούσε στην εξοχική του έπαυλη στην Κ ηφισιά, 15 περίπου χιλιόμετρα τότε έξω απ’ την Αθήνα, στο δρόμο προς το Μαραθώνα. Στις τρεις η ώρα το πρωί της 28ης Οκτωβρίου, ημέρα Δευτέρα, αφυπνίστηκε από τον Ιταλό Πρεσβευτή, Κόμη Εμμανουήλ Γκράτσι, ο οποίος του επέδωσε ένα τελεσίγραφο, γραμμένο κατάλληλα στη διπλωματική γλώσσα, των γαλλικών και το οποίο απαιτούσε την κατάληψη από τους Ιταλούς ορισμένων στρατηγικών θέσεων στην Ελλάδα. Ο Μ εταξάς αρνήθηκε να τιμήσει το τελεσίγραφο με έγγραφη απάντηση. Τρίβοντας τα νυσταγμένα μάτια του και αντιλαμβανόμενος ότι αντιμετώπιζε την κήρυξη ενός πολέμου είπε απλά "ΟΧΙ" Π αρά το ότι ο χρόνος της επιδόσεως της διπλωματικής νότας ήταν απροσδόκητος-η ιταλική πρεσβεία έδινε μια εσπερίδα-η νότα δεν ήταν. Οι Έ λληνες ανέμεναν μια ιταλική επίθεση στο Ηπειρωτικό Μέτωπο από τις 3 Οκτωβρίου και είχαν μερικώς επιστρατευθεί.2 Ο Μ εταξάς άφησε τον πρεσβευτή, τηλεφώνησε στο Βασιλιά, μπήκε στο αυτοκίνητο και κατευθύνθηκε κατευθείαν στη βρετανική πρεσβεία, όπου στις 3:30 έδωσε τη νότα στον Πρεσβευτή Σερ Μ άικλ Πάλαιρετ. Ο Πάλαιρετ, αργότερα, έγραψε για το τηλεσίγραφο: "Θά ήταν δύσκολο να βρεθεί καλύτερο δείγμα ψ ευδόλογης α ναίδειας μεταξύ των πολυάριθμων παρόμοιων κατασκευασμάτων των Δυνάμεων του Αξονα". Π ρόσθε τε ότι το πρώτο βήμα του Μ εταξά ήταν να ζητήσει βρετανική βοήθεια- ο Μ εταξάς στο ημερολόγιό του δίνει μια ελαφρώς διαφορετική εικόνα.3 Μ ετά, ο Μ εταξάς πήγε στο Γενικό Στρατηγείο για να συσκεφθεί με τον Α ρχηγό του Επιτελείου, Στρατηγό Αλέξανδρο Παπάγο. Συμφώνησαν ότι μπορεί οι Βρετανοί να μην μπορέσουν να κάνουν πολλά για να υποστηρίξουν τις εγγυήσεις του Απριλίου του 1939, αλλά ότι θα έπρεπε να πιέσουν για να πάρουν ό,τι μπορούσαν- έκαναν την εκτίμηση ότι η Τουρκία θα παρέμενε ουδέτερη, αφού παρέλειψε να δράσει όταν η Ιταλία έφερε τον πόλεμο στη Μ εσόγειο τον Ιούνιο.4 Στη συνέχεια, συσκέφθηκαν με το Βασιλιά Γεώργιο Β’. Ο Π άλαιρετ απέστειλε αμέσως ένα αντίγραφο του τελεσίγραφου με διπλωματικό σάκο στο Λ ονδίνο, όπου έφτασε στις 14 Νοεμβρίου και έστειλε ένα τηλεγράφημα στο Φ όρεϊν Ό φ φ ις,* κοινοποιούμενο και στο Κ άιρο, εκθέτοντας τα νέα και ζητώντας βοήθεια. *Φόρεϊν Όφφις = Foreign Office = Το βρετανικό Υπουργείο των Εξωτερικών (σημ. τ.Μ ).

Τα αλυσιδωτά αποτελέσματα αυτού του τηλεγραφήματος υπήρξαν αμέσως καταφανή: Το Φόρεϊν Ό φφις τηλεφώνησε στο Υπουργείο Πολέμου στις 5:25 π.μ. και δεκαεννέα λεπτά αργότερα το Ν αυαρχείο εξέπεμψε πολεμικό σήμα προς όλους τους ναυτικούς διοικητές στη μητρόπολη και στο εξωτερικό. Ο Σταθμός της Μ εσογείου είχε κιόλας θέσει σε συναγερμό όλα τα υποβρύχια στις 0715 ώρα Καΐρου, ενώ το σήμα του διαβιβάστηκε στο Λ ονδίνο στις 0650Ζ (βασική ώρα Γκρήνουϊτς). Κατά το μεσημέρι ο στρατιωτικός ακόλουθος στην Αγκυρα

16

Η Π ερίοδος του Μ εταξά

τηλεγράφησε ότι θα έστελνε πληροφορίες από το Τουρκικό Γενικό Επιτελείο για την κατάσταση στην Ελλάδα, εκτός αν διατασσόταν αλλιώ ς- και ότι η τουρκική ενέργεια θα περιοριζόταν στην ουδετεροποίηση της Βουλγαρίας. Ο στρατιωτικός ακόλουθος στο Βελιγράδι ανέφερε ότι ο Γιουγκοσλάβος Α ρχηγός του Γενικού Επιτελείου "ήταν φανερά ταραγμένος από την τροπή των γ ε γ ο ν ό τω ν κ α ι β ρ ισ κ ό τα ν σε α π ο κ α ρ δ ιω τ ικ ή κ α ι ν ε υ ρ ικ ή κ α τ ά σ τα ση....Επανέλαβε πολλές φορές. Τι μπορούμε να κάνουμε; Είμαστε πλήρως περικυκλωμένοι. Έ μεινα με την εντύπωση ότι η Γιουγκοσλαβία θα ήταν απίθανο να σπεύσει προς βοήθεια της Ελλάδας". Π αρ’ όλα αυτά, μερικές γιουγκοσλαβικές μεραρχίες τέθηκαν σε πολεμική κίνηση. Μ όλις τα νέα για την ιταλική επίθεση έφτασαν στο Λονδίνο στάλθηκε σήμα στον Ουέηβελλ στο Κ άιρο, που τόνιζε ότι η Κ ρήτη ήταν πολύ ζωτική ως ναυτική βάση και τον εξουσιοδοτούσε για την αποστολή μέχρι και μιας ταξιαρχίας με πυροβολικό εκστρατείας και αντιαεροπορικά πυροβόλα, ανε ξάρτητα από τον κίνδυνο που θα διέτρεχε η Αίγυπτος και η Μ άλτα.5 Στις 5:45 το απόγευμα ο Τσώ τσιλ έστειλε ένα χαρακτηριστικά ενθαρρυντικό τηλεγράφημα στο Στρατηγό Μεταξά: "Θα σας βοηθήσουμε με όλη μας τη δύναμη. Πολεμάμε έναν κοινό εχθρό και θα μοιραστούμε τη Συμμαχική Ν ίκ η".6 Ο Τσώ ρτσιλ ήθελε να βομβαρδίσει τη Ρώμη, αλλά η ιδέα αυτή αμέσως απορρίφθηκε.7 Ε κείνη τη νύχτα, ο Υ φυπουργός των Ε ξω τερικώ ν Σερ Α λεξάντερ Κ άντογκαν σημείω σε στο ημ ερολόγιό του, "Ο ι βρωμεροί παγω τατζήδες επιτέθηκαν κατά της Ελλάδας στις 6 π.μ. Ευτυχώς δε με ξύπνησαν".8 Ενω ρίς εκείνη την ωραία ηλιόλουστη Δευτέρα έγιναν αεροπορικές επιδρομές σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, στις οποίες περιλαμβανόταν και μία ανεπιτυχής στα ανάκτορα του Τατοΐου, είκοσι πέντε περίπου χιλιόμετρα προς τα βόρεια της Αθήνας. Το Ε λληνικό Γενικό Στρατηγείο άρχισε να μετασταθμεύει στο επιβλητικό Ξενοδοχείο "Μ εγάλη Βρετανία" που βρίσκεται στη βορειο ανατολική γωνία της Πλατείας Συντάγματος, ακριβώς απέναντι από το Κ τίριο του Κ οινοβουλίου και κοντά στην ιταλική Πρεσβεία. Ό ταν τα νέα έφτασαν στο Κ άιρο, ο Ή ντεν, ο Ουέηβελλ και ο Λόνγκμορ βρίσκονταν στο Χαρτούμ. Γ ι’ αυτό και μέχρις αργά το πρωί που γύρισαν αεροπορικώς, έπρεπε να ενεργήσουν οι βοηθοί τους.9 Στις 1:45 ο Ουέηβελλ έστειλε ένα σήμα στον Α ρχηγό του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου Ν τηλ, στο οποίο ανέφερε ότι ο ίδιος με τον αρχαιότερο αξιωματικό του αεροπορικού επιτελείου Υ ποπτέραρχο Ντρουμμόντ συσκέφθηκαν στην Αλεξάνδρεια με το Ναύαρχο Κάννινγκαμ. Το Ναυτικό σκόπευε να χρησιμοποιήσει αμέσως τον Κ όλπο της Σούδας ως προσωρινή ναυτική βάση και συζητήθηκε η βοήθεια την οποία ο στρατός και η αεροπορία θα μπορούσαν να προσφέρουν. Την επόμενη ημέρα διάφοροι αξιωματικοί θα στέλνονταν με υδροπλάνα για να κάνουν αναγνωρίσεις. Το Τάγμα του Συντάγματος Γυόρκ και Λάνκασάιρ που στάθμευε στη Μ άλτα τέθηκε σε ετοιμότητα κινήσεως για την Κ ρήτη με καταδρομικό, μαζί


17

με ένα άλλο τάγμα που τέθηκε και αυτό υπό προειδοποίηση, αλλά καμιά άλλη ενέργεια δεν μπορούσε να γίνει χω ρίς την έγκριση του Λονδίνου, εκτός από περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Μ ια δύναμη κομμάντος, από εκατό περίπου άντρες τέθηκε στη διάθεση του Ανώτατου Ναυτικού Διοικητή της Μ εσογείου για να χρησιμοποιηθεί αν υπήρχε επείγουσα ανάγκη. Στη συνέχεια, ο Ουέηβελλ ζήτησε όπως η υποχρέω ση αποστολής του τάγματος της Μ άλτας ανατεθεί στη Μ ητροπολιτική Διοίκηση. Εξετάστηκε η μεταφορά αντιαεροπορικών πυροβό λων στην Κ ρήτη ενώ τα θέματα της αεροπορίας καλύφθηκαν σε σήμα προς τον Α ρχηγό του Επιτελείου της Αεροπορίας. Ο Υπουργός πολέμου Ή ντεν έστειλε στο Λονδίνο την εκτίμησή του υποστηρίζοντας ότι πρώτα από όλα έρχεται η ασφάλεια της Αιγύπτου και ότι ενώ ο στρατός βρισκόταν σχεδόν στη δύναμή του, η ΡΑΦ ήταν πολύ πίσω. Ακόμη ότι οποιαδήποτε χερσαία δύναμη που θα αποστελλόταν από τη Μέση Ανατολή στην Ελλάδα, πιθανώς να μην ήταν αρκετά ισχυρή για να έχει αποφασιστική επιρροή στη μάχη εκεί και ότι με τη διάσπαση των μέσων οι Βρετανοί θα διακινδύνευαν και στα δύο μέρη. Κ αι το πιο σπουδαίο, ότι μια τέτοια ενέργεια, πιθανώς να έθετε σε κίνδυνο τα σχέδια του Ουέηβελλ, τα οποία ετοίμαζε με μεγάλη μυστικότητα και για τα οποία ο Ή ντεν θα ενημέρωνε τον Τσώ ρτσιλ όταν θα επέστρεφε στην πατρίδα.10 Ο Ή ντεν έστειλε αυτό το σήμα με τον προσωπικό του κώδικα το οποίο αποκρυπτογραφήθηκε στο Λ ονδίνο και δόθηκε στον Πρωθυπουργό με μια χειρόγραφη σημείωση χω ρίς την ύπαρξη δεύτερου αντίγραφου. Ο Ντρουμμόντ, στην απουσία του Λ όνγκμορ, είχε ήδη αναφέρει εκείνο το πρω ινό με σήμα στον Α ρ χη γό του Επιτελείου Α εροπορίας Π όρτα λ ότι συμφώνησε να σταλεί στον Κ όλπο της Σούδας στις 29 Οκτωβρίου ένα Σάντερλαντ με μια ομάδα που θα συμπληρωνόταν και από έναν αξιωματικό της ΡΑΦ επιφορτισμένο να αναγνω ρίσει την περ ιοχή προς εξακρίβωση της δυνατότητας κατασκευής κοντά στον Κ όλπο της Σούδας ενός πλήρους μεγάλου αεροδρομίου. Ο Ντρουμμόντ φρόντισε επίσης, ώστε να εξασφαλιστεί ο εκεί ανεφοδιασμός των τριών Σάντερλαντ, ενώ θα εκτελούσαν αναγνωρίσεις ναυτικού. Ταυτόχρονα, με ένα άλλο σήμα ζητούσε να πληροφορηθούν οι Έ λληνες ότι επάνω από την ελληνική επικράτεια θα εκτελούσαν πτήσεις Σάντερλαντ, Μ λενχάϊμ και Γκλεν Μ άρτιν.11 Εκείνη την ημέρα στο Κ άιρο κάποιος έψαξε έναν κατάλογο προσωπικού και βρήκε το όνομα ενός Υ πολοχαγού Χαντ, ο οποίος μιλούσε ελληνικά. Κ λήθηκε να παρουσιαστεί, ονομάστηκε λοχαγός, ενημερώθηκε ότι μια κάποια βρετανική δύναμη επρόκειτο να αποσταλεί στην Ελλάδα, έγινε ο αξιωματικός πληροφοριώ ν της και ανέλαβε τη διοίκηση του κρυπτογραφικού τμήματος. Έ τσι άρχισε η Ε πιχείρηση BARBARITY.*12

*B A RB ARITY= ΒΑΡΒΑΡΟΤΗΤΑ, Επιχείρηση προς βοήθεια της Ελλάδας και διάσωση από τη βαρβαρότητα. (Σημ. τ.Μ ).

18


Στο Λ ονδίνο, συνήλθε στις πέντε το απόγευμα το Υ πουργικό Συμβούλιο και άκουσε το τηλεγράφημα του Ή ντεν στο οποίο δηλωνόταν "Δεν είμαστε σε θέση να προσφέρουμε αποτελεσματική χερσαία ή αεροπορική βοήθεια και άλλο ένα έθνος στο οποίο δώσαμε τις εγγυήσεις μας φαίνεται να πέφτει στον Άξονα". Το Υ πουργικό Συμβούλιο πληροφορήθηκε, επίσης, ότι ο Μ εταξάς είχε ζητήσει αεροπορική και ναυτική βοήθεια προς προστασία της Κέρκυρας και της Αθήνας. Τέτοιες αιτήσεις είχαν γίνει και στο παρελθόν και είχαν δοθεί μόνο προσεκτικές απαντήσεις. Τώρα, προτεινόταν να βομβαρδιστεί η Ρώμη, αποφεύγοντας βέβαια το Βατικανό, αλλά ο στόλος να μείνει μακριά απ’ την Κέρκυρα. Π αρ’ όλα αυτά, η γραμμή που θα έπρεπε να δοθεί στον τύπο ήταν ότι θα δινόταν στην Ελλάδα κάθε δυνατή βοήθεια.13 Η ιδέα του βομβαρδισμού της Ρώμης ήταν σύμφωνη με την ιδέα του Βρετανού πρεσβευτή στο Κ άιρο Σερ Μ άϊλς Λάμπσον, που περιλάμβανε και τον Τάραντα, την ιταλική ναυτική βάση με τη χρησιμοποίηση αεροπλάνων Ουέλλιγκτον τα οποία στάθμευαν στην Αίγυπτο. Το Υπουργικό Συμβούλιο ενημερώθηκε, επίσης, για το ότι ο Ανώτατος Ναυτικός Δ ιοικητής της Μ εσογείου Ν αύαρχος Κ άννινγκαμ ανησυχούσε πολύ για τη δυνατότητα των αντιτορπιλικών του, επειδή η κατασκευή τους ήταν εκείνη που περιόριζε τις επιχειρήσεις του δυτικά της Ελλάδας. Οι νηοπομπές προς την Ελλάδα θα επιβάρυναν περισσότερο τις περιορισμένες δυνατότητές του παρά το ότι η χρησιμοποίηση του Κόλπου της Σούδας θα βοηθούσε.14 Το Υπουργείο Πολέμου ήταν ενήμερο ότι ο Χ ίτλερ μπορεί να έστελνε βοήθεια στους Ιταλούς στη βόρεια Α φ ρική.15 Αυτό επιβεβαιώθηκε την άλλη ημέρα όταν ο πρώην Υπουργός της Αεροπορίας και τώρα Βρετανός πρεσβευτής στη Μ αδρίτη Σερ Σάμουηλ Χόαρ τηλεγράφησε το περιεχόμενο των συνομιλιών του Μ ουσολίνι και του Χίτλερ που είχαν στη Φλωρεντία στις 28 Οκτωβρίου το απόγευμα. Εκείνη την ημέρα, ο Χίτλερ είχε προσφέρει στο Μ ουσολίνι τους αλεξιπτωτιστές του-αλλά μόνο για να καταλάβει τη Κ ρήτη, που ήταν μια στρατηγική ακρογωνιαία έπαλξη και για τα δύο μέρη. Το Πολεμικό Συμβούλιο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι προς το παρόν δεν υπήρχαν πολλά που θα μπορούσαν να γίνουν παρά το ότι-όπως θα σχολίαζε αργότερα ο επίσημος ιστορικός Σερ Λεγουέλην Γούντγουαρντ-"Κατά τις αμέσως προσεχείς ημέρες θα γινόταν μια σοβαρή αλλαγή π ολιτική ς."16 Έ να μέρος αυτής της αλλαγής αντικατοπτρίζεται σ’ ένα μνημόνιο του Υπουργείου Α εροπορίας, το οποίο συντάχθηκε κατόπιν διαταγής του Πρωθυ πουργού και εκδόθηκε στις 28 Οκτωβρίου για τη μετακίνηση τεσσάρων μοιρών βαριώ ν βομβαρδιστικώ ν (τα Ο υέλλιγκτον μετέπεσαν τότε σ ’ αυτήν την κατηγορία) στη Μ έση Ανατολή για να επιχειρούν στην Ελλάδα από προ ωθημένες βάσεις. Η τετρασέλιδη μελέτη κατέληγε στο συμπέρασμα ότι για λόγους ασφάλειας μόνο τέσσερα αεροπλάνα θα μπορούσαν να αναχωρούν κάθε νύχτα για το Κ άιρο διαμέσου της Μ άλτας και ότι οι τέσσερις μοίρες απαιτούσαν ένα προσωπικό τουλάχιστον 500 αντρών, 50 ειδικά οχήματα και μεταφορά 500 τόνων εφοδίων. Τα αεροπλάνα θα έπρεπε να έχουν φίλτρα τροπικού περιβάλλο

28 Οκτωβρίου 1940-29 Ιανουα ρίου 1941

19

ντος και άλλες τροποποιήσεις ενσωματωμένες. Για να φτάσουν τα υλικά και τα εφόδια χρειάζονταν πέντε εβδομάδες. Το προσωπικό θα έπρεπε να διοχετευθεί μόνο διαμέσου της Μ εσογείου και θα έπρεπε κατά τη διάρκεια μιας ασέληνης περιόδου να εκτελεστεί μια μεγάλη ναυτική επιχείρηση. Η μόνη εναλλακτική λύση για να δοθεί αμέσως βοήθεια στην Ελλάδα, και αυτή η λύση ήταν απαράδεκτη για τους σχεδιαστές, ήταν να αφαιρεθεί προσωπικό από τη Μ έση Ανατολή. Για να φτάσουν όμως οι υπάρχουσες ήδη στη Μέση Ανατολή μονάδες της ΡΑΦ στην προβλεπόμενη δύναμή τους, είχε ήδη προγραμματιστεί να γίνει κατά το Νοέμβριο μια θαλάσσια μεταφορά προσωπικού 3.800 αντρών από το Ηνωμένο Βασίλειο. Έ τσι, το συμπέρασμα ήταν "ότι η έγκαιρη αεροπορική υποστήριξη της Ελλάδας δεν μπορεί να εξασφαλιστεί από τις πηγές της ΡΑΦ πλην σε βάρος της Διοικήσεως Μ έσης Ανατολής. Η μεταστάθμευση πρόσθετων μόνο αεροσκαφών δεν θα είχε αποτέλεσμα εκτός αν θα συνοδεύονταν από το σχετικό προσωπικό και υλικό". Δε θα πρέπει να ξεχνιέται το σήμα του Ή ντεν της 16ης Οκτωβρίου: "Η επιτακτική ανάγκη της παρούσας στιγμής είναι οι ενισ χ ύ σ εις τη ς ΡΑΦ και είμαι βέβαιος ότι θα α ποδειχθεί ότι είνα ι ο αποφασιστικός παράγοντας", μια δήλωση δηλαδή που ενισχύθηκε στις 26 Οκρωβρίου από μια άλλη που έλεγε ότι ήταν στ’ αλήθεια απογοητευμένος για τις αεροπορικές ενισχύσεις, τονίζοντας την ανάγκη τους ακόμα και για την άμυνα. Στην ίδια την Ελλάδα, τόνιζαν οι σχεδιαστές, υπήρχε το πρόβλημα που αφορούσε στη θέση των κατάλληλων αεροδρομίων. Υ πήρχαν μερικά στην πεδιάδα της Λάρισας, που είχαν σιδηρόδρομο και συνδέονταν με το μικρό αλλά χρήσιμο λιμάνι του Βόλου. Κ οντά στην Αθήνα υπήρχαν μόνο δύο καλά αεροδρόμια (και τα δύο βομβαρδίστηκαν το πρωί της 28ης Οκτωβρίου) που είχαν το επαρκές λιμάνι του Πειραιά. Υ πήρχε ένα αεροδρόμιο στην Κ ρήτη, αλλ’ ήταν πολύ μικρό για σύγχρονα βομβαρδιστικά και ήταν πολύ κοντά στα ιταλικά αεροδρόμια της Δωδεκανήσου. Η Λ άρισα ήταν μέσα στην εμβέλεια των αλβανικών αεροδρομίων και στην Αθήνα μπορούσαν να φτάσουν εχθρικά αεροπλάνα και από τη Ρόδο και από την Αλβανία. Η ελληνική αντιαεροπορική (Α/Α) άμυνα ήταν ασήμαντη και γ ι’ αυτό η άμυνα των αεροδρομίων θα έπρεπε να έρθει από τη Διοίκηση Μ έσης Ανατολής, η οποία όμως ήταν ήδη θλιβερά ελλιπής. "Θα έπρεπε να γίνουν αποδεκτοί οι κίνδυνοι οι οποίοι προέρχονταν από το ότι η αντιαεροπορική άμυνα αφηνόταν στη διασπορά και στον ταχύ ανεφοδιασμό καυσίμων". Η εγκατάσταση βάσεως ανεφοδιασμού καυσίμων θα απαιτούσε προσωπικό 110 περίπου αντρών, αποστολή 100 τόνων εφοδίων, 25 αυτοκινήτων και 65 τόνων βομβών με 6 τόνους πυρομαχικών μικρών όπλων εβδομαδιαίως. "Η πρακτική αδυναμία για την εξασφάλιση επαρκούς αντιαεροπορικής άμυνας στην Ελλάδα, μας υποχρέωσε να χρησιμοποιήσουμε την Αίγυπτο ως κύρια βάση για την επιχείρησ η", πράγμα που περιλάμβανε 1400 μίλλια άχρηστης πτήσεως προς και από τα σημεία ανεφοδιασμού καυσίμων για κάθε έξοδο αεροσκάφους. Αυτό, συνδυαζόμενο με την περιορισμένη κλίμακα επιχειρήσεω ν από αυτοσχέδιες

20


βάσεις και τις επακόλουθες φθορές περιόριζε τις επιχειρήσεις στα 8/10 των εξόδω ν ημ ερησ ίω ς και έτσ ι το καλύτερο σ χέδιο φ αινόταν να είνα ι η μεταστάθμευση των μοιρών για τρ εις τέσ σ ερ ις ημέρες κάθε φορά στις προωθημένες βάσεις ανεφοδιασμού καυσίμων και η επιστροφή στην Αίγυπτο για μεγαλύτερη συντήρηση. Π αρ’ όλα αυτά, οι σχεδιαστές αντιπαθούσαν αυτήν τη λύση, γιατί συμπεριλάμβανε μεγάλο αριθμό προσωπικού συντηρήσεως και στα δύο άκρα και μεγάλο αριθμό αεροπλάνων στο έδαφος κατά τη διάρκεια της ημέρας. Τελικά, η αναφορά κατέληγε στο ότι ο μόνος τρόπος να παρασχεθεί ταχεία αεροπορική βοήθεια στην Ελλάδα ήταν να σταλεί από τη Μέση Ανατολή ακόμη και αν "Έχουμε άφθονα στοιχεία ότι η Μέση Ανατολή είναι επικίνδυνα αδύνατη στην αεροπορική της άμυνα".17 29 Οκτωβρίου 1940 Η Κ υβερνητική Επιτροπή Άμυνας συνήλθε εκείνο το απόγευμα και την επόμενη ημέρα (στις 29) ο Τσώ ρτσιλ ζήτησε από τον Ή ντεν να παραμείνει στη Μέση Ανατολή. Η πρώτη βρετανική ομάδα αναγνωρίσεως έφτασε στην Κ ρήτη και αμέσως διαπίστωσε ότι το μόνο αεροδρόμιο που υπήρχε ήταν στο Ηράκλειο, εβδομήντα μίλια μακριά από τον Κ όλπο της Σούδας και ότι ήταν κατάλληλο μόνο για αεροπλάνα Γκλαντιέητορ. Δόθηκε η έγκριση να μετασταθμεύσει αμέσως στην Κ ρήτη μια ταξιαρχία. Από την Αθήνα, ο ναυτικός ακόλουθος ανέφερε στο Ναύαρχο Κάννινγκαμ ότι ο Μ εταξάς είχε πεί ότι "θα διώξει τους Ιταλούς από την Α λβανία σ’ ένα μήνα αν κόψετε τις θαλάσσιες επικοινωνίες κατ’ αυτήν την περίοδο". Ο ναυτικός ακόλουθος είχε απαντήσει ότι αυτό ήταν αδύνατο και ότι το πιο πιθανό είναι δύοτρεις ημέρες κάθε φορά παρά το γεγονός ότι τα υποβρύχια μπορούσαν να δρουν στην Αδριατική για περισσότερο χρόνο. Ο Μεταξάς ήταν ικανοποιημένος που η ναυαρχίδα χρησιμοποιούσε ήδη τον Κ όλπο της Σούδας και είπε ότι όλες οι ελληνικές βάσεις ήταν στην απόλυτη διάθεση του Βρετανικού Ναυτικού. Σ ’ απάντηση το Ναυαρχείο υπέμνησε με σήμα την ναρκοθέτηση των ελληνικών υδάτων για την αποτροπή των Ιταλών, αλλά πρόσθετε ότι ο Ανώτατος Ναυτικός Δ ιοικητής της Μ εσογείου "ήταν ελεύθερος να ενεργήσει όπως επιτάσσουν οι περιστάσεις σε περίπτωση που η Ελλάδα επρόκειτο να καταληφθεί".18 Στο μεταξύ, το Υπουργείο Α εροπορίας εξασφάλισε την αποστολή προσωπικού από πενήντα άντρες και εφοδίων από είκοσι πέντε τόνους με ένα πλοίο που αναχωρούσε από τη Γλασκώβη την επόμενη ημέρα και διέταξε τη Διοίκηση Βομβαρδιστικών να έχει τους άντρες έτοιμους στο πλοίο. Κ αι από το Βελιγράδι, ο Βρετανός Π ρεσβευτής Ρόναλντ Ιαν Κάμπελ τηλεγράφησε ότι ο ("φίλος μας") Π ρίγκιπας Παύλος βρισκόταν κάτω από αυξανόμενη γερμανική πίεση και όλο και περισσότερο αισθανόταν την απομόνωση της Γιουγκοσλαβίας. Το τηλεγράφημα αυτό γύρισε με βραδύ ρυθμό το Φ όρεϊν Όφφις, όπου στις 12 Νοεμβρίου ο Φ ίλιππας Ν ίκολς, διευθυντής του Ν ότιου Τμήματος σημείωσε ότι ήταν το πιο αποθαρρυντικό σήμα απ’ το


21

Βελιγράδι, γιατί, όπως σχολίασε και ο Π ήρσον Ν τίξον (πρόσφατα από τη Ρώμη), η σκέψη για την αντιμετώπιση του πολέμου ήταν μια διανοητική προσπάθεια, την οποία ο Π ρίγκιπας Π αύλος είχε αρνηθεί να κάνει ως τώ ρα.19 Στην πραγματικότητα το Φ όρεϊν Όφφις υποτιμούσε τον άνθρωπο. 30 Οκτωβρίου 1940 Τ ην Τετάρτη, έφτασε στο Λ ονδίνο από τον Π άλαιρετ ένα μακροσκελές τηλεγράφημα, με δαπανηρό ημερήσιο κόστος, το οποίο ανέφερε τη στρατιωτική κατάσταση: σύμφωνα με τους Γιουγκοσλάβους, οι Ιταλοί είχαν τώρα στην Αλβανία δέκα πέντε μεραρχίες με τις δώδεκα στο ελληνικό Μέτωπο. Ο Πάλαιρετ έκανε έκκληση για βοήθεια και ζητούσε ιδιαίτερα το βομβαρδισμό των ιταλικών συγκεντρώσεων στην Αλβανία, χρησιμοποιώντας ελληνικά αεροδρόμια για ανεφοδιασμό κατά τις απαιτήσεις. Αλλιώς, ανέφερε, δε θα τηλεγραφούσε κατά τη διάρκεια της ημέρας, εκτός αν ήταν κάτι επείγον.20 Κ αι από την Άγκυρα ο πρεσβευτής της Αυτού Βρετανικής Μ εγαλειότητας Σερ Χ ιουγκ Μ οντγκόμερυ Κ νάτσμπουλ-Χ ιούγκεσσεν τηλεγράφ ησε ότι η καλύτερη τακτική ήταν να κρατηθεί η Τουρκία έξω από τον πόλεμο μέχρι την άνοιξη, σύμφωνα με τις γενικές διαβεβαιώσεις ότι έπρεπε η Τουρκία να βοηθηθεί, ώστε να εφοδιαστεί και να εξοπλιστεί πλήρως, μια γνώμη προς την οποία συμφωνούσε ο επιτελάρχης του Ουέηβελλ Στρατηγός Άρθουρ Σμίθ και ο υποδιευθυντής του Ν ότιου Τμήματος του Φόρεϊν Ό φφις Ρ. Μ πόουκερ.21 Η Άγκυρα, επίσης, ανέφερε ότι το Γερμανικό Υπουργείο Εξωτερικών "είχε εκφράσει πλή ρ η έκ πληξη και τρόμο" όταν έλαβε γνώ ση του ιτα λικού τελεσίγραφου στην Ελλάδα.22 Τ ην Τετάρτη επίσης, ο Α ρχηγός του Επιτελείου της Αεροπορίας Πόρταλ τηλεγράφησε στο Λ όνγκμορ ότι θα ήταν καλύτερα τα Ο υέλλιγκτον να ενεργούν από τη Μ άλτα εναντίον των ιταλικών γραμμών ανεφοδιασμού προς την Ελλάδα, ενώ τα αεροσκάφη του Λ όνγκμορ θα μπορούσαν να συγκεντρωθούν στην άμεση υποστήριξη των ελληνικών δυνάμεων. "Θα εκτιμήσεις τα πλεονεκτήματα της Κ ρήτης ως προωθημένης βάσεως, σε σχέση με τον ηπειρωτικό χώρο, αλλά αφήνω την απόφαση σε σένα".23 Έ να άλλο μακροσκελέστερο τηλεγράφημα από τον Κνάτσμπουλ-Χιού γκεσσεν, ο οποίος αγνοούσε ότι ο θαλαμηπόλος του Κ ικέρων ήταν Γερμανός κατάσκοπος, έλεγε ότι είχε συμφωνηθεί ότι οι Τούρκοι δε θα έπρεπε να μπούν στον πόλεμο ακόμη, εκτός αν αναγκάζονταν. Θεωρούσαν τη γερμανική άποψη, ότι η Ελλάδα α ν ε φ ο δ ία ζ ε το Α γγλικό Βασιλικό Ν αυτικό, ως οικονομικά παράλογη και χαρακτήριζαν την ιταλική επίθεση "μια άτιμη' και βρώμικη ενέργεια", η οποία αντανακλούσε στη Γερμανία. Εκείνο που θα έκαναν ήταν να στείλουν στους Έ λληνες τα αντιαρματικά πυρομαχικά με τα οποία οι Βρετανοί τους είχαν εφοδιάσει.24

22


31 Οκτωβρίου 1940 Ο ρυθμός της αλλαγής της πολιτικής μπορεί ν ’ αρχίσει να εντοπίζεται την Πέμπτη, 31 Οκτωβρίου. Εκείνο το πρωινό κατέφθασε στον Κ όλπο του Φαλήρου ένα υδροπλάνο Σάντερλαντ με βρετανούς αξιωματικούς. Αποβιβάστηκαν και με αυτοκίνητα έφτασαν στην Αθήνα για συνομιλίες με τις ελληνικές αρχές. Στη κλειστή κοινωνία που ήταν η Αθήνα το 1940, ο Αμερικανός ναυτικός ακόλουθος έμαθε γρήγορα αυτά που κυκλοφορούσαν και τηλεγράφησε στην πατρίδα του τη διπλωματική του εκτίμηση, η οποία υποστήριζε την άποψη ότι αν οι Γερμανοί εξαπέλυαν επίθεση θα διεύρυναν τον πόλεμο απαράδεκτα- γ ι’ αυτό και θα ήθελαν μάλλον να καταλάβουν μόνο τους στρατηγικούς στόχους και να αφήσουν ανενόχλητο τον υπόλοιπο ελληνικό χώρο. Είχε την εντύπωση ότι εκείνο το οποίο συντάραξε τους Γερμανούς ήταν όχι η ιταλική επίθεση, αλλά η ελληνική αντίσταση.25 Ο Αμερικανός πρεσβευτής Λ ίνκολν Μ ακ Βη πρόσθεσε ότι ένας Βρετανός αξιωματικός είχε πει ότι "χρειάζεται κάποιο θάρρος για να ριψοκινδυ νέψουμε μια άλλη Ν ορβηγία".26 Στο Κ άιρο, διατάχθηκε η Μ οίρα No 30, μία μεικτή μοίρα από καταδιωκτικά και βομβαρδιστικά Μ πλενχάιμ I, να μετασταθμεύσει στην Ελλάδα. Σε κάθε αεροπόρο χορηγήθηκαν δύο κουβέρτες και στο Διοικητή της Μ οίρας Επισμηναγό Σάννον διασαφηνίστηκε "Θα πρέπει να καταρτιστούν σχέδια για την εκκένωση του προσωπικού, αν μια τέτοια ενέργεια καταστεί αναγκαία. Τα σχέδια θα πρέπει να περιλαμβάνουν μέτρα για την καταστροφή εκείνων των υλικών που δεν μπορεί να εκκενωθούν....Τα βρεγμένα με βενζίνη υλικά θα πρέπει να πυρπολούνται με πιστόλι φωτοβολίδων, από θέση που ο αέρας θα φυσάει προς τα υλικά". Τα δεκαπέντε αεροπλάνα του (Ο Μ εταξάς γράφει "πολύ λίγα" στο ημερολόγιό του), έπρεπε να φύγουν σε δύο ομάδες, η πρώτη στις 3 Νοεμβρίου και η δεύτερη στις 5 Νοεμβρίου συνοδευόμενες από 4 μεταγωγικά Μ πομπέη, τα οποία θα ανεφοδιάζονταν στο Η ράκλειο της Κ ρήτης και μετά θα συνέχιζαν για την Ελευσίνα.27 Ο Ουέηβελλ τηλεγράφησε, μετά το τσάι, ότι έστελνε με πρώτη ευκαιρία τον Υ ποστράτηγο Γκαμπιέ-Πάρρυ, να παρουσιαστεί στη στρατιωτική αποστολή στην Α θήνα- υπέθετε ότι ο στρατιωτικός ακόλουθος εκεί θα εξασφάλιζε ένα διερμηνέα. Π ρόσθετε ότι θα επιθυμούσε ·ο Γκαμπιέ-Π άρρυ, ένας ικανός διοικητής, να αντικατασταινόταν στην Α θήνα από τον Υποστράτηγο Χέηγουντ, επειδή "δεν ήθελε το Χέηγουντ ως διοικητή στη Μ έση Α νατολή".28 (Ο Χέηγουντ ο οποίος είχε υπηρετήσει μετά τον Α’ Π αγκόσμιο Πόλεμο στο επιτελείο του "Τιμ" Χ άριγκτον στην Κ ωνσταντινούπολη, ήταν ένας ειδικός στα βαλκανικά ζητήματα, ένας γλωσσομαθής, ο οποίος όμως όταν ήταν στρατιωτικός ακόλουθος στο Π αρίσι πριν από το 1940 δεν ανέφερε την κακή κατάσταση του Γαλλικού Στρατού. Ο Χέηγουντ, πρόσωπο όχι συμπαθές-Pereona non grata-στους πολεμιστές της Μ έσης Ανατολής, σκοτώθηκε σε αεροπορικό δυστύχημα το Μ άιο του 1941).29


23

Έ να θέμα διαφωνίας μεταξύ του Α ρχιστράτηγου Μ έσης Α νατολής και των Α ρχηγώ ν των Επιτελείων στο Λ ονδίνο, το σχετικό με τη βραδύτητα στο σπάσιμο των ιταλικών κρυπτογραφημάτων, λύθηκε οριστικά με μια συμφωνία στις 31 Οκτωβρίου, κατά την οποία θα συγκροτούνταν μια μονάδα αποκρυπτογραφήσεως, με έδρα τη βάση της ΡΑΦ στην Η λιούπολη του Καΐρου, στελεχωμένη με επιτελικό προσω πικό της σ χολής κωδικοκρυπτογραφήσεως BLETCHLEY, διοικούμενη από το στρατό, με αποσπασμένους σ ’ αυτήν, τους ειδικούς σπεσιαλίστες των τριών κλάδων.30 Αυτή η μονάδα έγινε γνωστή ως Μ εικτό Γραφείο Μ έσης Ανατολής. Κατά τον ίδιο χρόνο στο μέτωπο των πληροφοριών, το Λ ονδίνο άρχισε να παίρνει σοβαρές ενδείξεις ότι οι Γερμανοί επρόκειτο ν ’ αναλάβουν μεγάλη εκστρατεία κατά των Βαλκανίων. Μ έχρι τώρα, οι πληροφορίες έρρεαν και έφταναν από τα διπλωματικά κανάλια και τη Μ υστική Υπηρεσία Π ληροφοριών. Τώρα, καθώς οι μονάδες της γερμανικής αεροπορίας άρχισαν να κινούνται προς τα Βαλκάνια και να επικοινωνούν με το να εκπέμπουν δια των αιθέρων συμπληρώνονταν και από την ULTRA. Αλλά εξαιτίας άλλων προτεραιοτήτων και των διαδικασιών εκμαθήσεως, θα έφτανε ο Φ εβρουάριος του 1941 για να αποκρυπτογραφηθεί ένα μέρος από την κίνηση αυτήν των σημάτων EN IG M A και να γίνουν πληροφορίες. Οι Γερμανοί στην Αθήνα, επειδή δε βρίσκονταν ακόμη σε εμπόλεμη κατάσταση με τους Έ λληνες, είχαν τη' δυνατότητα να έχουν ανοιχτή την πρεσβεία τους σ ’ όλη τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Εκείνο το απόγευμα ο Τσώ ρτσιλ είπε στο Π ολεμικό Συμβούλιο ότι η Βρετανία είχε αποδείξει ότι μπορούσε να σταθεί στον πόλεμο, παρά το γεγονός ότι δεν ήταν σε θέση να εκτοξεύσει επίθεση- στο μεταξύ, και επειδή οι Γερμανοί ήταν κυρίαρχοι της Ευρώπης, θα έπρεπε η Βρετανία να είναι εξασφαλισμένη από κάθε εισβολή.31 Ο Αλέξανδρος Κάντογκαν του Υπουργείου Εξωτερικών εμπιστευόταν στο ημερολόγιό του ότι είχε προσπαθήσει να πείσει το Χάλιφαξ και τον Τσώρτσιλ, για το πόσο μεγάλη ευκαιρία ήταν η ελληνική σύγκρουση να μετατραπεί σε επίθεση κατά της Ιταλίας, αλλά είχαν "Ένα κόμπλεξ Ν άρβικ/Ν τάκαρ"- γ ι’ αυτό ήταν υποχρεωμένος να υποβιβάσει τον τόνο ενός πολύ απογοητευτικού σήματος από τον Πρωθυπουργό στον Π άλαιρετ.32 Ε ίχε συμφωνηθεί στο Λονδίνο, ότι θα έπρεπε να συγκροτηθεί στην Αθήνα μια υπηρεσία στρατιωτικής αποστολής στην οποία επικεφαλής θα ήταν ο Υ ποναύαρχος Κ άρολος Τέρλ, ο οποίος είχε χρηματίσει επικεφαλής της ναυτικής αποστολής στην Ελλάδα κατά το 1927-1929* είχε ανακληθεί από την αποστρατεία στην ενεργό υπηρεσία το 1939, επειδή μιλούσε ελληνικά και είχε σταλεί, ναυτικός ακόλουθος στη Σόφια και στην Αθήνα. Στάλθηκε, λοιπόν, ένα σήμα στο Στρατηγείο Μ έσης Ανατολής, ανακοινώνοντας αυτήν την απόφαση με την παράκληση να διαθέσουν το υπόλοιπο προσωπικό.

24


Με τα σήματα που κατέφταναν απ’ την Αθήνα ζητώντας επείγουσες αεροπορικές επιθέσεις κατά των ιταλικών γραμμών ανεφοδιασμού, το Υπουργείο Α εροπορίας άρχισε να ανησυχεί και ο Α ρχηγός του Επιτελείου της Αεροπορίας τόνισε στον υπαρχηγό του: "Δεν μπορούμε να αφήσουμε τον Αεροπορικό Διοικητή Μ έσης Α νατολής κυριολεκτικά με την ψυχή στο στόμα λόγω αδυναμίας εξευρέσεως ενός χώρου προσγειώσεως στην Κ ρήτη, όπου θα μπορούσαν να ανεφοδιάζονται τα βομβαρδιστικά του. Θα έπρεπε να μελετήσει αμέσως την αποστολή μιας συμβολικής δυνάμεως στην Αθήνα, ή σε κάποιο άλλο αεροδρόμιο της ηπειρω τικής Ελλάδας, όπου θα μπορούσαν να κατασκευαστούν ευκολίες ανεφοδιασμού καυσίμων. Τα ελληνικά στρατεύματα θα εμψυχώνονταν πάρα πολύ από μία επιδεικτική πτήση βομβαρδιστικών κοντά στα αλβανικά σύνορα και ο Αεροπορικός Δ ιοικητής Μ έσης Ανατολής δε θα υποχρεωνόταν απαραιτήτως στη μόνιμη απόσπαση βομβαρδιστικών από τις δυνάμεις του". Α λλά πριν προλάβει κανείς να ενεργήσει, ο Λόνγκμορ, γυρνώντας στο Κ άιρο απ’ το Χαρτούμ, είδε το σήμα του Πάλαιρετ και ανέλαβε προσωπικά να απαντήσει τηλεγραφικώ ς στον Π όρταλ, "Φ αίνεται ότι κατέστη πολιτικώ ς απόλυτα ουσιώδες να αποσταλεί στην Ελλάδα μια συμβολική δύναμη έστω και σε βάρος της εδώ δυνάμεώς μου. Γ ι’ αυτό φρόντισα να αποσταλεί χωρίς καθυστέρηση στην Αθήνα μια μοίρα Μ πλενχάιμ τύπου I, της οποίας τα μισά αεροπλάνα είναι διασκευασμένα σε καταδιω κτικά και τα άλλα μισά σε βομβαρδιστικά. Αυτή η λύση απογυμνώνει την καταδιωκτική άμυνα της Ν αυτικής Βάσεως της Κ ρήτης, για την οποία δεν υπάρχει διαθέσιμο αεροδρόμιο στην περιοχή. Επίσης, μειώνει κατά κάποιο μικρό ποσοστό την καταδιωκτική άμυνα της Α λεξάνδρειας".33 Αυτό το σήμα στάλθηκε από το Κ άιρο στις 1127 και έφτασε στο Υπουργείο Α εροπορίας στις 1405. Η απάντηση, συνταχθείσα στις 1503 και διαβιβασθείσα στις 1700, δείχνει την ταχύτητα με την οποία γίνεται μερικές φορές μια ενέργεια. Ο Π όρταλ ενέκρινε απόλυτα την ενέργεια του Λ όνγκμορ' επανέλαβε τις οδηγίες του να βρεθεί ένα καλό έδαφος προσγειώσεως στην Κ ρήτη, ή αν αυτό ήταν αδύνατο, να εγκατασταθεί μια μόνιμη βάση στην Ελλάδα.34 Στο μεταξύ, το καταδρομικό Berwick έφυγε από το Ηνωμένο Βασίλειο με το τμήμα της ΡΑΦ και με 12 πυροβόλα Μπώφορ για την άμυνα της Κρήτης. 1 Νοεμβρίου 1940 Σε μια διάλεξη που έκανε ο Ουέηβελλ στη Σχολή Εθνικής Αμυνας των Ηνωμένων Π ολιτειώ ν της Αμερικής, στην Ουάσιγκτον μετά τον πόλεμο, είπε ότι "επειδή από τις πολύ περιορισμένες αεροπορικές μου δυνάμεις, μου απέσπασαν μερικές για να βοηθήσουν την Ελλάδα, αναγκάστηκα να φανερώσω στον Ή ντεν ότι σχέδιαζα να επιτεθώ κατά των Ιταλών στην Έ ρημο- αλλιώς θα το τηρούσα μυστικό".35 Ο Ουέηβελλ ο οποίος έζησε για πολύ καιρό ως άνθρωπος των τεχνασμάτων και της παραπλανήσεως στην πατρίδα και στο Κ άιρο κατά τη


25

διάρκεια των δύο παγκόσμιων πολέμων είχε σαφή αντίληψη της πιθανότητας των κάποιων διαρροών. Το ότι ο Ή ντεν τηλεγράφησε από το Κ άιρο μια μακροσκελή αναφορά, σχετική με την πρώτη συνομιλία του με τον Α ρχιστράτηγο Μ έσης Ανατολής, ήταν αντίθετο προς τις πεποιθήσεις του επί των πιθανών διαρροώ ν ανέπτυξε το θέμα της ενισχύσεως της άμυνας της Κ ρήτης και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι στην πρώτη γραμμή του ενδιαφέροντος βρισκόταν ο Στόλος. Αλλά ακολούθως συνέχισε για να τονίσει ότι η ΡΑΦ ήταν τόσο αδύνατη, ώστε δεν μπορούσε να αντέξει μεγάλο ποσοστό απωλειών επί του εδάφους. Ή ταν ουσιώδες το ότι, καθώς οι ελληνο-ιταλικές εχθροπραξίες θα κλιμακώνονταν, η βρετανική σκέψη θα έπρεπε να βλέπει καθαρά τα κύρια προβλήματα. Ο Ή ντεν τηλεγράφησε: "Τα συμπεράσματά μου είναι τα ακόλουθα: Δεν μπορούμε με τις δυνάμεις μας της Μέσης Α νατολής να στείλουμε επαρκείς αεροπορικές ή χερσαίες ενισχύσεις ώστε αυτές να έχουν αποφ ασ ισ τική επίδρασ η στη μάχη της Ε λλά δας. Τ ο να στείλουμε τόσες πολλές δυνάμεις α π ’ εδώ ή το να εκτρέφουμε ενισχύσεις που έχουν εγκριθεί ή βρίσκονται σε κίνηση θα έθετε σε κ ίν δ υ νο τη ν όλη μας κα τά σ τα σ η στη μέση Α νατολή κ α ι θα διακινδύνευε τα σ χέδια των επιθετικώ ν επιχειρήσεω ν οι οποίες καταστρώ νονται σε περισσότερα από ένα θέατρα. Μ ετά α π ό επ ίπ ο νη π ρ ο σ π ά θ εια κ α ι το κόστος μεγάλω ν κινδύνω ν, έχουμε αναπτύξει τώρα εδώ, όσον αφ ορά στις χερσαίες δυνάμεις, μια αξιόλογη αμυντική δύναμη. Θ α μπορούσαμε τώ ρα αμέσως να είμαστε σε θέση να αναλάβουμε ορισμένες επιθετικές επιχειρήσεις, οι οποίες, αν ήταν επιτυχείς, μπορεί να έχουν σοβαρές επιπτώ σεις στην πορεία του πολέμου ως συνόλου. Α σφαλώς θα ήταν κακή στρατηγική να επιτρέψουμε στους εαυτούς μας να εκτραπούν α π ’ αυτόν το σκοπό κ αι ασύνετο ν α αναπτύξουμε τις δυνάμεις μας τεμαχισμένες σ’ ένα θέατρο πολέμου, στο οποίο δεν μπορεί να είναι αποφασιστικές.

Αυτή η γνώμη α ντικ α τοπτρ ίζει εκείνη του Α ρ χισ τρ ά τηγου Μ έσης Ανατολής και την του Μ εικτού Επιτελείου Σχεδιάσεως του Καΐρου, που έβλεπε ότι μια ολόκληρη ταξιαρχία μπορεί να ήταν αναγκαία για την άμυνα της Κ ρήτης, επειδή το νησί ήταν τόσης ζωτικής σημασίας.36 Εκείνο που κανένας δεν είπε ήταν ότι η Κ ρήτη ήταν πολύ μεγαλύτερη από τη Μ άλτα και βρισκόταν πολύ πιο μακρύτερα από την ουσιώδη συνοριακή ακτή του Άξονα. Είχε μεγαλύτερη αξία και όμως όλοι είχαν μεγαλύτερο δισταγμό για την άμυνα του νησιού και για τα αεροπλάνα τα οποία θα έδρευαν σ’ αυτό από το δισταγμό που είχαν για την άμυνα της Μ άλτας. Αλλά τουλάχιστον κάτι είχε γίνει για την Κ ρήτη αυτήν την ημέρα. Έφτασε εκεί ένα τάγμα για να ενωθεί με τους 130 αξιωματικούς και οπλίτες οι οποίοι με ιατροφαρμακευτικά εφόδια, είχαν αποβιβαστεί στον Κ όλπο της Σούδας, όταν το καταδρομικό Liverpool, που είχε υποστεί σοβαρές βλάβες από τορπίλη στις 14 Οκτωβρίου, είχε αράξει για επισκευές.37

26


Στην Αθήνα, οι Γερμανοί πληροφόρησαν το Μ εταξά, ότι δε θα θεωρήσουν την παρουσία της ΡΑΦ στην Ελλάδα ως αιτία πολέμου-casus belli-εκτός αν δοθούν στη ΡΑΦ αεροδρόμια που βρίσκονται στη Βόρεια Ελλάδα. Ο Υ ποστράτηγος Γκαμπιέ-Πάρρυ, ένας, αγαπητός άνθρωπος, απόφοιτος του Σχολείου του Ή τον, Στρατηγός τώρα των θωρακισμένων, έφτασε στην Αθήνα την 1η Νοεμβρίου, στη νέα στρατιωτική αποστολή ως προσωπικός αντιπρόσω πος των Α ρχηγών των Επιτελείων και συναντήθηκε αμέσως με τον Πάλαιρετ και το στρατιωτικό ακόλουθο Συνταγματάρχη Τζάσπερ Μ πλαντ. Κ αι οι δύο νόμισαν ότι ο Γκαμπιέ-Πάρρυ στάλθηκε κατόπιν παρακλήσεως του Στρατηγού Παπάγου και δε γνώριζαν τους περιορισμούς στις οδηγίες που είχε πάρει τόσο από τους Α ρχηγούς των Επιτελείων όσο και από το Φόρεϊν Ό φφις. Δυστυχώς φαίνεται ότι ο Π απάγος είχε πληροφορηθεί ότι ο Γκάμπιε-Πάρρυ ήταν η απάντηση στις παρακλήσεις του. Ο Μ πλαντ συνόδεψε το στρατηγό να παρουσιαστεί στον Έ λληνα Α ρχιστράτηγο στις επτά το απόγευμα και εξεπλάγη πάρα πολύ με τη δικαιολογημένη απογοήτευση του Παπάγου, όταν του εξηγήθηκε ότι ο Γκαμπιέ Πάρρυ δεν ήταν σε θέση να πάρει απόφαση στο γενικό σχέδιο της εκστρατείας ή στη βρετανική συνεργασία. Ο Γκαμπιέ-Πάρρυ ανέφερε στην πατρίδα ότι αφού το Ε λληνικό Γενικό Στρατηγείο ήταν στην Αθήνα, δεν μπορούσε να καταλάβει πώς η βρετανική αποστολή θα έκανε καλύτερο έργο από το στρατιωτικό ακόλουθο. Δεν μπορούσε να προωθηθεί στο μέτωπο, γιατί οι συγκοινωνίες ήταν τόσο κακές στην Ελλάδα, ώστε χρειάστηκε δύο ημέρες για να φτάσει στο μέτωπο και το σύστημα επικοινωνιών εκστρατείας ήταν υπερφορτωμένο' δύσκολα οι ξένοι πετύχαιναν να πάρουν προτεραιότητα σ’ αυτό.38 Τ ην Παρασκευή αυτή στο Λονδίνο, το Π ολεμικό Συμβούλιο ενημερώθηκε επί της α,ναφοράς του Ή ντεν και συζήτησε για τη βοήθεια που θα μπορούσε να δοθεί στην Ελλάδα. Οι παρόντες συμφώνησαν ότι, αν οι Έ λληνες αντιτάξουν σθεναρή αντίσταση, οι Βρετανοί θα έπρεπε να τους βοηθήσουν αμέσως. Από την άλλη μεριά, η Τουρκία μπορεί στο απώτερο μέλλον να είναι πιο ζωτική για το Ηνωμένο Βασίλειο. Οι Α ρχηγοί των Επιτελείων εξέφρασαν τη γνώμη ότι οι Γερμανοί θα προχωρούσαν στην Τουρκία και στη Συρία μόλις κυρίευαν την Ελλάδα.39 2 Νοεμβρίου 1940 Τ ην επόμενη ημέρα, ο Γκαμπιέ-Πάρρυ παρουσιάστηκε κατ’ εντολή τους στον Έ λληνα Βασιλιά και στο Μ εταξά και συνομίλησε με τον καθένα τους για δέκαπέντε λεπτά. Κ αι οι δυο τους τόνισαν την ανάγκη για τη μεγίστη δυνατή αεροπορική δράση στην Αλβανία, για να προστατευτεί ο ελληνικός στρατός εκστρατείας μέχρις ότου συμπληρωθεί η επιστράτευση· ανέμεναν ότι σε δέκαπέντε ημέρες θα ήταν ικανοί να περάσουν στην επίθεση. Ο Μ εταξάς είχε τη γνώμη ότι τα βομβαρδιστικά της ΡΑΦ θα έπρεπε να πετούν έμφορτα στην Ελλάδα, όπου θα ανεφοδιάζονταν σε καύσιμα, θα γινόταν η ενημέρωση των


27

πληρωμάτων και μετά θα ενεργούσαν επιθέσεις κατά του εχθρού. Κ αι ακόμη ότι το Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό θα έπρεπε να καταλάβει τον Κ όλπο της Σούδας και να επιχειρεί απ’ εκεί προς πρόληψη ιταλικής αποβάσεως στα μετόπισθεν των ελληνικώ ν γραμμών στα δυτικά της χώρας. Κ αι οι δύο τόνισαν, ιδιαίτερα στον Γκαμπιέ-Πάρρυ, την ανάγκη να προσφέρουν οι Βρετανοί τη μέγιστη προσπάθεια συνεργασίας: τα έργα μιλούν δυνατότερα από τα λόγια. Τη νύχτα εκείνη, ο Γκαμπιέ-Πάρρυ κάθησε και σκιαγράφησε για το Λ ονδίνο και το Κ άιρο τους τρεις Έ λληνες ηγέτες. Ά ρχισε με τον Παπάγο τον οποίο κατάλαβε ως διοικητή που γνώριζε το υλικό του και σκεφτόταν πριν εκφράσει τις απόψεις του. Υ ψηλός αριστοκρατικός στην εμφάνιση ήταν πολύ αγαπητός, παρά το ότι ήταν πολύ αυστηρός για να απαιτήσει στοργή ή δημοτικότητα. Α λλά στο Βρετανό στρατηγό άρεσε ο ήσυχος, πειστικός τρόπος του, με τον οποίο πετύχαινε να επικοινω νεί με τους επιτελείς και τους υφισταμένους του. Π αρά το ότι ο Παπάγος ήταν καταφανώς κουρασμένος και υπέφερε από έλλειψη ύπνου, κατέβαλε μέγιστο κόπο για να εξηγήσει την κατάσταση. Ο Γκαμπιέ-Πάρρυ εντυπωσιάστηκε πολύ από την υπομονή του Έ λληνα Διοικητή και από τη γνώση όλων των λεπτομερειών, αλλά επίσης σχημάτισε την εντύπωση ότι ο Π απάγος πίστευε ότι αυτός ο ίδιος, ο ΓκαμπιέΠάρρυ, ήταν εξουσιοδοτημένος να συζητήσει κάθε σχέδιο της εκστρατείας μαζί του. Δυστυχώς το υπόλοιπο της περιγραφής του Γκαμπιέ-Πάρρυ για τον Παπάγο, χάθηκε στην εκπομπή του σήματος και έτσι ένα μεγάλο μέρος κρυπτογραφημένων ομάδων παρέμεινε αναποκρυπτογράφητο. Γυρνώντας μετά στο Βασιλιά, ο Γκαμπιέ-Πάρρυ διαπίστωνε ότι είχε καταφανώς εσφαλμένη αντίληψη πιστεύοντας ότι ο Γεώργιος Β’ είχε μια νοοτροπία εντελώς αγγλική και ότι ήταν εύκολο να μιλήσει κανείς μαζί του. Αν και λίγο ντροπαλός, είχε μεγάλη χάρη στους τρόπους, μεγάλη αίσθηση χιούμορ και ένα πνευματώδη τρόπο συζητήσεως. Εντυπώσιασε τον ΓκαμπιέΠάρρυ το ότι είχε πολύ μεγάλη εμπιστοσύνη στο Μ εταξά και στον Παπάγο και το ότι ήταν αποφασισμένος να μην επεμβαίνει. Π αρ’ όλα αυτά, ο Βασιλιάς ήταν απόλυτα ενήμερος και είχε λεπτομερή γνώση της στρατιωτικής καταστάσεως και των αναγκών των κλάδων. Α λλά "ο Στρατηγός Μ εταξάς είναι το σπουδαίο πρόσωπο στην Ελλάδα και θα τον σκιαγραφούσα ως μια πραγματικά αξαιρετική προσωπικότητα ακόμη και με διεθνή πρότυπα". Π αρά το ότι δε μιλούσε αγγλικά καταλάβαινε αρκετά και ο Γκαμπιέ-Πάρρυ φυσικά βρήκε ότι διευκόλυνε πολύ τις συζητήσεις η διακεκρι μένη στρατιωτική του εμπειρία (ήταν Α ρχηγός του Επιτελείου κατά τον Α ’ Π αγκόσμιο Πόλεμο). Ο Μεταξάς, πολύ έξυπνος, πήγε αμέσως στα ουσιώδη αλλά ταυτόχρονα έδειξε πλήρη κατανόηση των δυσχερειών της άμεσης συνεργασίας με τους Βρετανούς. Στο Ε λληνικό Γενικό Στρατηγείο επικρατούσε μια ήσυχη εμπιστοσύνη που φανέρωνε την αποδοτικότητα μιας καλοεκπαιδευμένης ομάδας. Τα αποτελέσματα ήταν καταφανή ακόμη και στους μικρότερους βαθμούς: ήταν χαρακτηριστικό ότι

28


παρά το ότι οι Έ λληνες πρόβλεπαν πέντε ημέρες για την επιστράτευση, το 80% των επιστράτων παρουσιάστηκε την πρώτη ημέρα. Αλλά, αν η ηγεσία και το πνεύμα των Ελλήνων ήταν άριστα, τα υλικά τους στο σύνολό τους ήταν το κάτι άλλο. Τα τέσσερα άρματα του Ελληνικού Στρατού αποτελούνταν από 2 παλιά Βίκερς και 2 παμπάλαια Γκάρντεν-Λόυντ, χρη σιμο ποιούμενα στα σχολεία εκπαιδεύσεως. Ό σον αφορά στα αντιαρματικά όπλα, είχαν 22 αντιαρματικά τυφέκια των 55 ιντσών και ακόμη 19, τα οποία έστειλαν οι Βρετανοί από τη Μέση Ανατολή· είχαν την ελπίδα να πάρουν 22 ακόμη με 60.000 βλήματα πυρομαχικών από τους Βρετανούς και 5.000 βλήματα από τους Τούρκους. Είχαν παραγγελθεί στη Γαλλία περισσότερο από ένα χρόνο πριν, χίλ ια εφτακόσια αντιαρματικά τυφέκια και 120 πυροβόλα, αλλά όπως και οι άλλες προπολεμικές παραγγελίες δεν είχαν παραδοθεί. Εκείνο που ήθελαν οι Έ λληνες ήταν 60 αντιαρματικά δίκανα και 25 τετράκανα ορειβατικά πυροβόλα, επειδή είχαν το φόβο ιταλικής σαρωτικής επιθέσεως διαμέσου της Νότιας Γιουγκοσλαβίας και του διαδρόμου του Μ οναστηριού.40 Σ τις 2 Νοεμβρίου επίσης, ένα αεροπλάνο με βρετανούς αξιωματικούς πέρασε με χαμηλή πτήση επάνω από την Αθήνα επευφημούμενο από το πλήθος. Οι νέες αφίξεις κατέστησαν αναγκαίο το κυνήγι για την εξεύρεση χώρου προς εγκατάσταση του Στρατηγείου της ΡΑΦ. Γ ι’ αυτό, ζητήθηκε το κτίριο του Ιδρύματος Εγγύς Ανατολής, προαγγέλοντος μεγαλύτερες επερχόμενες ανάγκες. Όμως, οι συζητήσεις στις 2 Νοεμβρίου το πρωί με το Βούλγαρο πρεσβευτή στην Αθήνα, έκαναν τον Α μερικανό πρεσβευτή Μ ακ Βη και άλλους να υποψιάζονται, ότι οι Βούλγαροι θα δέχονταν να περάσουν οι Γερμανοί από το έδαφος τους για να επιτεθούν κατά της Ελλάδας. Στον Αμερικανό πρεσβευτή και στο Ε λληνικό Υπουργείο Εξωτερικών το μέλλον φαινόταν σαν ένας αγώνας ζατρικίου στον οποίο η Μ όσχα ήταν η κόκκινη βασίλισσα και η Ελλάδα, ως συνήθως, τίποτα άλλο παρά ένα πιόνι των Μεγάλων Δυνάμεων.41 Ο Ή ντεν καιγόταν στο Κ άιρο και αδημονούσε να επιστρέψει στο Λονδίνο για να ενημερώσει το νευρικό Πρωθυπουργό για τα σχέδια του Ουέηβελλ, αλλά στις 2 Ν οεμβρίου ο Τσώ ρτσιλ τηλεγράφησε, "Η ελληνική κατάσταση πρέπει να σταματήσει να κυριαρχεί τώρα σε άλλες. Είμαστε αρκετά ενήμεροι για τα ισχνά μέσα μας”. Κ αι πρόσθετε ότι ο Ή ντεν θα έπρεπε να παραμείνει για άλλη μία εβδομάδα. Στη ματαίωση ο Ή ντεν σημείωσε επάνω στο χαρτί του σήματος. "Η Αίγυπτος έχει μεγαλύτερη σημασία από την Ελλάδα".42 Κ αι στο ημερολόγιο έγραψε πολύ ορθά ότι η ιδέα κατά την οποία η Ελλάδα έπρεπε να κυριαρχεί ήταν στρατηγική μωρία- ο Α ρχιστράτηγος Μ έσης Ανατολής, ο Βρετανός πρεσβευτής στο Κ άιρο και αυτός ο ίδιος συμφωνούσαν στο ότι το κλειδί ήταν η Αίγυπτος.43 Στο Λ ονδίνο, ο Υ παρχηγός του Επιτελείου Ναυτικού Α ντιναύαρχος Σερ Τομ Φ ίλλιπς είπε, "Για όνομα του Θεού ας μη πάμε να πολεμήσουμε στη Μ ακεδονία. Π ρος το παρόν δεν πρέπει να εμπλακούμε σε πόλεμο σε ξηρά-και γ ι’ αυτό δεν πρέπει να πάμε στην Ελλάδα".44 Ο αντιπρόσωπος του Φ όρεϊν Όφφις


29

στην επί των εχθρών* Επιτροπή, Ά ϊβον Κ ιρπάτρικ, θυμήθηκε αργότερα ότι εκείνη την εποχή η επιτροπή, έβγαλε το συμπέρασμα ότι αν αυτή η ίδια η Επιτροπή ήταν στη θέση του Χίτλερ θα άφηνε την Ισπανία, θα διατηρούσε την απειλή εισβολής στο Ηνωμένο Βασίλειο, θα έστελνε σοβαρές ενισχύσεις στη Βόρεια Αφρική και θα εξαπέλυε επίθεση στα Βαλκάνια. Τον ίδιο χρόνο, ο Τσώ ρτσιλ είπε ότι το πρόβλημα με την Επιτροπή των Α ρχηγών των Επιτελείων ήταν ότι πάντοτε παρουσίαζε το συνολικό άθροισμα των φόβων της.45 Το πράγμα το είδε έτσι ο Πρωθυπουργός γιατί η Επιτροπή είχε χάσει το μισό της χρόνο για να απορρίψει τα πιο αρρωστημένα του σχέδια. * Πρόκειται περί Επιτρροπής η οποία είχε ως αποστολή να ασχολείται με τη μελέτη των εχθρικών δυνατοτήτων (Σχέδια-Προθέσεις κλπ). (Σημ. τ.Μ ).

Το μεγάλο θέμα της ημέρας στην πραγματικότητα ήταν ο ελληνικός κατάλογος προμήθειας υλικών, ένα μέρος του οποίου τηλεγραφήθηκε από το στρατιωτικό ακόλουθο στην Αθήνα, ενώ το πλήρες αντίγραφο στάλθηκε στο Λ ονδίνο αεροπορικώς από το Κ άιρο. Εκείνο, που βασικά είχαν ανάγκη οι Έ λληνες, ήταν το πυροβολικό-ορειβατικό, μηχανοκίνητο και αντιαεροπορικό. Χρειάζονταν 100.000 άρβυλα και κράνη, 150.000 τυφέκια διαμετρήματος 7,92, 70.000 πιστόλια, 100 μοτοσυκλέτες με καλάθι, έναν παρόμοιο αριθμό ασθενοφό ρων αυτοκινήτων, ελαστικά και αεροθαλάμους, διόπτρες, 60 καταδιωκτικά, 24 Μ πλενχάιμ, ανταλλακτικά για τα ήδη παραληφθέντα Φέρυ Μπατλ**, αλεξίπτω τα, πετρελαιολιπαντικά, εφόδια υγειονομικού και 5.000 νοσοκομειακά κρεβάτια. Το Ναυτικό χρειαζόταν κυρίως πυρομαχικά σε μια ποικιλία διαμετρήματος.46 ** Τα Φέρρυ Μπατλ ήταν αεροσκάφη στρατιωτικής συνεργασίας, ενώ τα Μπλενχάιμ ήταν αεροσκάφη βομβαρδισμού. (Σημ. τ.Μ ).

Το Π ολεμικό Συμβούλιο συμφώνησε στην ελληνική αίτηση για τα πυροβόλα και τα εφόδια τα οποία μπορούσαν να’ ρθουν από τις Ηνωμένες Π ολιτείες, αλλά ταυτόχρονα ο Πρωθυπουργός επέμεινε να δοθεί στην Ελλάδα περισσότερη βρετανική βοήθεια στην ξηρά και στον αέρα. Έ τσι δόθηκε διαταγή να αποσταλούν δύο ακόμη μοίρες Μ πλενχάιμ και δύο Γκλαντιέητορ, έστω και αν έμενε επικίνδυνα αδύνατη η Μ έση Ανατολή. Ο Τσώ ρτσιλ διευκρίνησε ότι η Βρετανία θα μπορούσε να υπαναχωρήσει ισχυριζόμενη ότι οι εγγυήσεις του 1939 ήταν αγγλογαλλικές και ότι το σχέδιο βρισκόταν στα χέρια του Βεηγκάν, αλλά η κοινή γνώμη δε θα ήταν ικανοποιημένη με τέτοιες υπεκφυγές' επιπροσθέτοις η Βρετανία θα έχανε την τουρκική συμμαχία, αν η βοήθεια στην Ελλάδα ήταν σε λιγότερη κλίμακα από εκείνη που είχε προταθεί. Κ αι υποστήριξε ότι η Βρετανία είχε τόσο μεγάλο στρατηγικό ενδιαφέρον να κρατηθούν οι Ιταλοί μακριά από την Αθήνα όσο και από το Χαρτούμ. Ή ταν μια απόφαση πολιτική.47 Ενώ μπορεί να αμφισβητηθεί ότι το καθήκον των ηγετών είναι να ηγούνται, μπορεί επίσης να υποστηριχθεί ότι πρέπει να είναι υπεύθυνοι και να επισκοπούν τους σκοπούς και τα μέσα. Ένα συχνό λάθος των κυβερνήσεων και των πολιτικών

30


είναι ότι θέλουν, με λίγη προσπάθεια και μέσα, να πετυχαίνουν σ ’ ένα μεγάλο σκοπό. Ο Τσώ ρτσιλ ήταν πάντοτε αυτής της αρχής και έτσι σ’ αυτήν την περίπτωση "ενήργησε πρόωρα" επειδή δε συμπαθούσε και δεν εμπιστευόταν τον Ουέηβελλ και το Λ όνγκμορ. Ή ταν και οι δυο λογικοί, συστηματικοί αξιωματικοί και επίμονοι στη θεραπεία των ελλείψεων των διοικήσεών τους, για τις οποίες αυτός ήταν μερικώς υπεύθυνος. Επειδή ήταν υποχρεωμένοι να εργάζονται με το μειονέκτημα τη ς ανταλλαγής σημάτων και όχι με συσκέψεις πρόσωπο με πρόσωπο, ούτε ο Ουέηβελλ ούτε ο Λόνγκμορ μπορούσαν να χειριστούν τον Τσώ ρτσιλ με τον ευαίσθητο τρόπο, ο οποίος στην περίπτωσή του ήταν πάρα πολύ αποτελεσματικός. Α λλά και οι δύο τους δεν ήταν ικανοί γ ι’ αυτό. Καθώς ο Σερ Τζων Ν τη λ έφευγε από το Τσέκερς, αφού είχε περάσει το απόγευμα με τον Τσώρτσιλ, ο Ουίνστον του είπε, "Μ ην ξεχνάς, η μεγίστη δυνατή βοήθεια στην Ελλάδα". Για δεκαετίες το απόφθεγμα του Τσώ ρτσιλ ήταν "Μ ην αδιαφορείτε για τα μέσα" αλλά τώρα τα μέσα, όπως σχολίασε το 1983 στη βιογραφία του ο Μ άρτιν Γκίλμπερτ, ήταν πολύ λίγα.48 Ο Ν τηλ γύρισε στη σύσκεψη των Α ρχηγών των Επιτελείων, αλλά και εκεί δε βοήθησε τον Ουέηβελλ. Α ντιτάχθηκε στην αποστολή Εκστρατευτικού Σώματος στην Ελλάδα αλλά υπεραμύνθηκε στο θέμα της εξασφαλίσεως της Κ ρήτης ως αεροναυτικής βάσεως. Από τους μεικτούς σχεδιαστές έγινε μια εκτίμηση της καταστάσεως αλλά δεν ήταν διαθέσιμη παρά μόνο τη Δευτέρα 4 Νοεμβρίου. Α λλά η 2 Νοεμβρίου ήταν ακόμη και μια ημέρα η οποία χαρακτηρίστηκε ως ορόσημο στροφής, αφού η πολιτική της μη επεμβάσεως παρά μόνο στον Κ όλπο της Σούδας, μετατρεπόταν σε καθολική βοήθεια με κάθε είδος στρατευμάτων. Το βράδυ εκείνο, το Υπουργείο Α εροπορίας ζήτησε από το Βρετανό αεροπορικό ακόλουθο στην Αθήνα να αναφέρει αμέσως ποια αεροδρό μια είναι διαθέσιμα για τέσσερις ως πέντε μοίρες της ΡΑΦ και ποιες ευκολίες είχαν. 3 Νοεμβρίου 1940 Ο Ή ντεν υπενθύμησε στο Λ ονδίνο ότι εκείνο το πρωινό οι εξονυχιστικές συζητήσεις στο Κ άιρο επιβεβαίωσαν τις αρχές που διακηρύχτηκαν στα ποικίλα τηλεγραφήματα του Φ όρεϊν Ό φφις προς την Αθήνα και ειδικότερα στο υπ’ αριθ. 651 με ημερομηνία 22 Σεπτεμβρίου, ότι δηλαδή "οποιαδήποτε βοήθεια που θα μπορούσαμε να δώσουμε στην Ελλάδα δεν είναι δυνατό να δοθεί αν πρώτα δεν εξαλειφθεί ο γερμανο-ιταλικός κίνδυνος για την Αίγυπτο, δοθέντος ότι η ασφάλεια της Αιγύπτου είναι ζωτική για τη στρατηγική μας και συμπτωματικά και για το μέλλον της Ελλάδας". Κ αι συνέχιζε στο ίδιο σήμα. "Η ασφάλεια της Αιγύπτου είναι η πιο επείγουσα υποχρέωση και πρέπει να έχει την προτεραιό τητα στις προσπάθειες να εμποδιστεί η κατάληψη της Ελλάδας. Είναι επίσης ουσιώδης, αν πρόκειται να διατηρήσουμε την υποστήριξη της Τουρκίας". Και δοθέντος του γεγονότος ότι στην Κ ρήτη στάλθηκε ένα τάγμα και στην Ελλάδα


31

μία μοίρα θα έπρεπε το Λ ονδίνο να σταματήσει το σταθμό B.B.C.* καθώς και το πρακτορείο ειδήσεω ν Ρώυτερ, να δίνουν παραπλανητικές εντυπώσεις ότι γίνονταν πολύ περισσότερα ώστε να "μη δίνονται ελπίδες που δεν είναι δυνατό να πραγματοποιηθούν".49 *B.B.C = British Broadcasting Corporation —Βρετανικός Ραδιοφωνικός Σταθ μός = Μπι-Μπι-Ση του Λονδίνου (Σημ. τ.Μ ).

Αργότερα την ίδια ημέρα ο Ή ντεν έστειλα και δεύτερο σήμα ανακεφαλαιώνοντας μερικά θέματα της βοήθειας προς την Ελλάδα, που δεν περιλαμβά νονταν στο πρώτο του τηλεγράφημα. Τα θέματα αυτά ήταν τα υλικά εκείνα τα οποία οι Έ λληνες είχαν απόλυτη ανάγκη και στα οποία ακριβώς οι Βρετανοί είχαν τόσο πολλές ελλείψεις εκείνο τον καιρό-αντιαεροπορικά πυροβόλα, αντιαρματικά πυροβόλα και τυφέκια. Κυρίως όμως τόνιζε το ότι οι Βρετανοί δεν είχαν παρά μία μόνο εκπαιδευμένη εφεδρική ταξιαρχία και με το να τη στείλουν θα αποστερούσαν τη δύναμη της Δυτικής Ερήμου, από τη μοναδική της εφεδρεία, ενώ η ταξιαρχία δε θα μπορούσε να φτάσει στο μέτωπο της Ελλάδας παρά μόνο μετά από τρεις εβδομάδες. Οι νηοπομπές που αναμένονταν από τη Βρετανία περιλάμβαναν μόνο δύο συντάγματα πυροβολικού, τα οποία μπορούσαν να διατεθούν αμέσως στο πεδίο της μάχης και τα συντάγματα αντιαεροπορικού πυροβολικού, τα οποία είχαν καταφτάσει ήταν αναπληρώσεις υπαρχουσών ελλείψεων. Έ τσι, οι Βρετανοί θα έπρεπε να επιμείνουν στη θέση τους και να ενισχύσουν μάλλον τις μονάδες της Αιγύπτου παρά να βοηθήσουν τους Έ λληνες. Η Κ υριακή, 3 Νοεμβρίου, δεν ήταν καλή ημέρα για την ηγεσία. Ο Ή ντεν στο Κ άιρο, ήταν ενοχλημένος, γιατί ο Τσώ ρτσιλ έχοντας εναντιωθεί στην αποστολή ενισχύσεων στη Μέση Ανατολή, επέμενε τώρα ότι η Ελλάδα είχε μεγαλύτερη σημασία από το Χαρτούμ και την Κένυα. "Η αδυναμία της πολιτικής μας είναι ότι ποτέ δεν επιμένουμε στα σχέδια που έχουμε καταστρώσει" παραπονέθηκε ο Ή ντεν στο ημερολόγιό του. Αν η Βρετανία είχε σκεφθεί να βοηθήσει την Ελλάδα, θα έπρεπε να έχουν εκπονηθεί σχέδια προ πολλού καιρού, αλλά πάρθηκε η εσκεμμένη απόφαση να μη σταλεί βοήθεια "ώστε οι μεγαλόστομες φράσεις να καταστήσουν τα πράγματα χειρότερα".50 Το πρόβλη μα εκείνη την ημέρα βρισκόταν στο ότι ο πάντοτε φιλοπόλεμος Τσώ ρτσιλ δεν κατανόησε ότι ο Ή ντεν και ο Ουέηβελλ επρόκειτο να αναλάβουν επίθεση, αλλά επειδή ο Ουέηβελλ είχε την πρόθεση να χ-ρησιμοποιήσει την παραπλάνηση, ήθελε να είναι εξαιρετικά εχέμυθος και δεν ήθελε να στείλει σήματα για τα σχέδιά του, τα οποία σήματα θα μπορούσαν να υποκλαπούν είτε δια των αιθέρων είτε στο Κ άιρο. Ο Ή ντεν είχε όλες τις αναγκαίες πληροφορίες να πείσει τον Τσώ ρτσιλ, αλλά ο Πρωθυπουργός δεν τον είχε αφήσει να γυρίσει αεροπορικώς στην πατρίδα να του τις δώσει. Κ αι έτσι ο Τσώ ρτσιλ υπέθεσε ότι ο Ουέηβελλ ήταν ακόμη "ένας άλλος επιφυλακτικός στρατηγός".51 Στο Λονδίνο, οι Α ρχηγοί των Επιτελείων συμφώνησαν να στείλουν τρεις μοίρες της ΡΑΦ και αντιαεροπορικό πυροβολικό από τη Μ έση Α νατολή, οι

32

Η Π ερίοδος τον Μ εταξά

οποίες θα αντικατασταίνονταν με 34 Χαρικέην και 32 Ουέλλιγκτον από την πατρίδα, σύμφωνα με την πολιτική "κάθε βοήθεια στην Ελλάδα". Η ΡΑΦ τελικά μπόρεσε να κινηθεί για την Ελλάδα αυτήν τη βροχερή Κυριακή, χάρη στην άφιξη στον Π ειραιά ενός βρετανικού δεξαμενόπλοιου με καύσιμα αεροπορίας. Το πρωί αναχώρησαν από την Αίγυπτο 8 καταδιωκτικά Μ πλενχάιμ της Μ οίρας No 30 και 4 μεταγωγικά Μ πομπέη της Μ οίρας No 216. Στις 5 Νοεμβρίου ακολούθησαν 6 βομβαρδιστικά Μ πλενχάιμ. Π ροσγειώθηκαν στο αεροδρόμιο της Ελευσίνας στα δυτικά της Αθήνας, όχι πολύ μακριά από το χώρο της περίφημης ναυμαχίας της Σαλαμίνας. Ο Α ντισμήναρχος Βιλλέτ, ο οποίος πήγε μαζί τους, ανέφερε αμέσως ότι η Ελληνική Α εροπορική Δύναμη είχε σοβαρή ανάγκη διευθύνσεως και θα δεχόταν ευχαρίστως τις συμβουλές της ΡΑΦ, ιδιαίτερα αυτοί οι αξιωματικοί της Ε λληνικής Αεροπορίας, οι οποίοι είχαν εκπαιδευτεί στο εξωτερικό και ιδιαίτερα στην Αγγλία. Ανέφερε επίσης ότι τα 11 Μ πλενχάιμ IV της Ελληνικής Α εροπορίας βρίσκονταν στο έδαφος εξαιτίας της ελλείψεως ανταλλακτικών. Ε τσ ι, ο Λ όνγκμορ τηλεγράφησε αργότερα εκείνη την ημέρα στο Λονδίνο ότι σκόπευε να στείλει τον Ταξίαρχο της Α εροπορίας Τζων Ν τ’ Αλμπίακ ως προσωρινό αεροπορικό διοικητή και σύμβουλο στο Ελληνικό Γενικό Επιτελείο, αν αυτό εγκρινόταν από τον Υπουργό Α εροπορίας.52 Στο Λονδίνο, ο Αμερικανός στρατιωτικός ακόλουθος, Συνταγματάρχης Ραίημοντ Λη, συναντήθηκε με το μόνιμο γραμματέα του Υπουργείου Πολέμου Σερ Τζέημς Γκριγκ, στο σπίτι της Λ αίδης Αστορ στο Κλήβεντεν και του είπε ότι η Βρετανία είχε μια μεγάλη ευκαιρία να καταλάβει μια αλυσσίδα βάσεων στη Μ εσόγειο και ότι είχε την ελπίδα ότι θα κρατούσαν την Κ ρήτη ισχυρώς.53 Σε κ άποιο πρακτικό, σ χετικ ό με την κατάληψη της Κ ρ ή τη ς, κ άπ οιος του Υπουργείου Εξωτερικών έγραψε ότι ήταν κρίμα που οι Βρετανοί δεν την είχαν πάρει, πριν οι Ιταλοί επιτεθούν κατά τη ς Ελλάδας, "αλλά η Ε λληνική Κυβέρνηση δε διδάχτηκε τίποτα από τη μοίρα της Ν ορβηγίας, του Βελγίου και της Ολλανδίας και ότι οι Έ λληνες δεν ήταν έτοιμοι να μας χορηγήσουν τις αναγκαίες ευκολίες".54 Ο βιογράφος του Τσώ ρτσιλ έγραψε ότι εκείνη την Κυριακή στο Τσέκερς, ο Τσώ ρτσιλ ξάπλωσε στο κρεβάτι του με τα λουλουδένια σκεπάσματα, μασώντας το πούρο του και υπαγορεύοντας στην πιστή του δακτυλογράφο Κ άθρην Χίλλ. Υπαγόρευε τις ακριβείς φράσεις, ενός τηλεγραφήματος προς τον Ή ντεν, ενώ έπινε σιγά σιγά παγωμένη σόδα με νερό, κουνώντας τα δάκτυλα των ποδιών του κάτω από τα σκεπάσματα.55 4 Νοεμβρίου 1940 Τη Δευτέρα, το Φόρεϊν Ό φφις είπε στον Πάλαιρετ να αρχίσει να χαρακτηρίζει τα τηλεγραφήματα του στρατιωτικού ακολούθου "Αμεσα" επειδή καθυστερούσαν εξαιτίας της ελλείψεως προτεραιότητας. Ο Π άλαιρετ γνώρισε στο Φόρεϊν Όφφις ότι ο Ιταλός πρεσβευτής έφυγε τελικά με 190 Ιταλούς και 65 Γερμανούς, στους


33

οποίους συμπεριλαμβάνονταν και οι πράκτορες της μυστικής υπηρεσίας.56 Ο στρατιωτικός ακόλουθος στην Αθήνα ανέφερε ότι η ελληνική επιστράτευση και συγκέντρωση θα τελειώσει μέσα σε 10 ημέρες, αλλά ότι και τότε ακόμη οι Έ λληνες θα είναι, αριθμητικά κατώτεροι των Ιταλώ ν ότι συνέχιζαν να πιέζουν για αεροπορικές επιθέσεις στις ιταλικές συγκοινωνίες: όσο πιο σύντομα φτάσουν περισσότερα αεροπλάνα στην Ελλάδα τόσο μεγαλύτερο θα είναι το αποτέλεσμά τους. Π α ρ’ όλα αυτά, στο Κ άιρο ο Ουέηβελλ έκρουε το κουδούνι του κινδύνου ότι ο Μ εταξάς επιθυμούσε να μετακινήσει τη φρουρά από την Κ ρήτη, τώρα που οι Βρετανοί ήταν εκεί- συμφώνησε απρόθυμα παρά το ότι για άλλη μια φορά ακόμη του διασπούσαν τις δυνάμεις του. Στο Λ ονδίνο, το Μ εικτό Επιτελείο Σχεδιάσεως ανέφερε στους Α ρχηγούς των Επιτελείων ότι θα είναι λάθος να μετακινηθούν δυνάμεις στην Ελλάδα, επειδή αυτό θα έθετε σε κίνδυνο την κατάσταση στη Μέση Ανατολή, αλλά ότι η Κ ρήτη θα έπρεπε να εξασφαλιστεί. Τη θέση αυτήν την υποστήριξε την επόμενη ημέρα και η Επιτροπή των Α ρχηγών των Επιτελείων. Καθώς σημειώνει ο επίσημος Ν εοζηλανδός ιστορικός Ν τέηβιντ "Το θέμα αυτό είναι σοβαρό. Γιατί αν ακολουθούνταν αυτή η τακτική στις περιστάσεις που ακολούθησαν, το κέντρο της βρετανικής προσοχής θα ήταν η Κ ρήτη και τα στρατεύματα που στάλθηκαν στην Ελλάδα θα στέλνονταν στην Κ ρήτη με τις επιπτώσεις που μόνο τώρα μπορούν να αποτελέσουν θέμα αξιολογήσεω ς".57 Το Π ολεμικό Συμβούλιο υιοθέτησε τις προτάσεις των Α ρχηγών των Επιτελείων μόνο για να διαστρέψει το σχέδιό τους ο Πρωθυπουργός: Ο Τ σώ ρτσιλ δήλωσε ότι: "η απώλεια των Αθηνών θα ήταν τόσο σοβαρό χτύπημα για μας όσο και η απώλεια του Χαρτούμ και ακόμη πιο ανεπανόρθωτη". Κ αι στη συνέχεια βεβαίωσε ότι η βρετανική κοινή γνώμη ήταν πάρα πολύ ανήσυχη για την εμπλοκή στην Ελλάδα, επειδή διαισθανόταν ότι η Βρετανία δε θα μπορούσε να αγνοήσει μια άλλη εγγύηση. Η απάντηση του Π ολεμικού συμβουλίου σ’ αυτήν την ευαισθησία και στην αναφορά του Λόρδου Χάλιφαξ τη σχετική με την αίτηση του Έ λληνα πρεσβευτή για όπλα και για τη χρησιμοποίηση της Βρετανικής Επιτροπής Εμπορίου στην Ουάσιγκτον, ήταν η σταθερή αύξηση της βρετανικής δεσμεύσεως.58 Μ ετά τη σύσκεψη του Π ολεμικού Συμβουλίου στις 4 Νοεμβρίου, οι Α ρχηγοί των Επιτελείων τηλεγράφησαν στον Α ρχιστράτηγο στο Κ άιρο το σχέδιό τους αρχίζοντας "Αποφασίστηκε ότι είναι αναγκαίο να δοθεί στην Ελλάδα η μεγαλύτερη δυνατή υποστήριξη σε υλικά και σε ηθικό το συντομότερο δυνατό. Η έγκαιρη άφιξη αυτών από το Ηνωμένο Βασίλειο είναι αδύνατη. Συνεπώς η μοναδική ενέργεια είναι να εξευρεθούν τα μέσα από την Αίγυπτο και να αντικατασταθούν αυτά το συντομότερο δυνατό από το Ηνωμένο Βασίλειο". Ακολούθως οι Α ρχηγοί των Επιτελείων συνέχισαν καθορίζοντας τι θα αποστελόταν στην Ελλάδα, σημειώνοντας ότι 34 αεροπλάνα Χαρικέην θα στέλνονταν με το αεροπλανοφόρο Furious στην Τακοράντη για να φτάσουν απ’

34


εκεί στην Αίγυπτο με πτήση διαμέσου της Αφρικής, ενώ τα πληρώματα εδάφους θα στέλνονταν με μια γρήγορη νηοπομπή διαμέσου της Μ εσογείου με πιθανό χρόνο αφίξεως στις 2 Δεκεμβρίου. Επιπλέον 34 Ουέλλιγκτον θα πετούσαν διαμέσου της Μ άλτας με τα πληρώματα εδάφους, με την ίδια νηοπομπή. Οι Α ρχηγοί των Επιτελείων κατέληγαν: "Αναγνωρίζεται, απόλυτα, ότι αυτό το σχέδιο θα αφήσει την Αίγυπτο πάρα πολύ αδύνατη για κάποια χρονική περίοδο".59 Ο Ή ντεν απάντησε σ’ αυτό το τηλεγράφημα χω ρίς ενθουσιασμό την επόμενη ημέρα ότι: "αυτοί οι κίνδυνοι πρέπει ν ’ αντιμετωπιστούν αφού δόθηκαν οι πολιτικές δεσμεύσεις προς βοήθεια της Ελλάδας".60 Ο Λ όνγκμορ διατάχθηκε να στείλει στην Ελλάδα αμέσως, μόλις θα εξασφαλίζονταν βιώσιμα αεροδρόμια εκεί, τη δύναμη που είχε τον τίτλο BARBARITY FO R CE, των 5 μοιρών της ΡΑΦ. Αυτή η δύναμη ήταν επιπλέον από τη Μ οίρα N o 30 των Μ πλενχάιμ που μόλις είχε φτάσει στην Ελλάδα. Το Π ολεμικό Συμβούλιο προσδοκούσε ότι αυτές οι ενέργειες θα ενθάρρυναν την Τουρκία να προσφέρει βοήθεια.61 Π όσο αφελές ήταν το Συμβούλιο να πιστεύει ότι μια μοίρα θα έκανε τους ρεαλιστές Τούρκους να ριψοκινδυνέψουν την εθνική τους ανεξαρτησία σε μια τέτοια συγκεχυμένη κατάσταση!!! Α λλά στο Λονδίνο ο Κ άντογκαν τουλάχιστον έγραψε "Δόξα τω Θεώ κάνουμε όλα όσα μπορούμε να βοηθήσουμε αεροπορικώς την Ελλάδα".62 Α λλά αυτό το "Όλα" δεν ήταν αρκετό. Ο Α ρχηγός του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου είπε ότι από την Αίγυπτο στάλθηκαν 22 αντιαρματικά τυφέκια και ότι πιθανώς θα μπορούσε να είναι σε θέση να βρει 50 ακόμη.63 Κ αι, απελευθερωμένος επί τέλους, ο Υπουργός Πολέμου τηλεγράφησε ότι θα ταξιδέψει αεροπορικώς διαμέσου της Μ άλτας και του Γιβραλτάρ και ότι θα φτάσει στο Πλύμουθ στις 0900 της 9ης Ν οεμβρίου.64 Το μόνο σήμα με καλά νέα που έστειλε το Λ ονδίνο στο Λ όνγκμορ ήταν εκείνο με το οποίο δινόταν η έγκριση του διορισμού του Ν τ’ Α λμπιάκ και ότι "Σας στέλνουμε με την ταχύτερη δυνατή ευκαιρία αξιωματικό της αεροπορίας ως υποδιοικητή σας".65 5 Νοεμβρίου 1940, η Ημέρα του Γκάυ Φώκς.* * 0 Γκάυ Φωκς πιάστηκε στις 5 Νοεμβρίου του 1605, ενώ επιχειρούσε με βαρέλια πυρίτιδας να ανατινάξει το Αγγλικό Κοινοβούλιο. Η ενέργεια αντή έμεινε στην αγγλική ιστορία ως "Συνωμοσία της Πυρίτιδας", (Σημ. τ.Μ ).

Μ εταξύ των σημάτων από την Αθήνα ήταν και ένα που ανέφερε ότι ο Υπουργός των Στρατιωτικών ήταν κατενθουσιασμένος με τα αντιαρματικά όπλα τα οποία είχαν αποσταλεί από τη Μέση Ανατολή στις 2 Ν οεμβρίου- είχαν χρησιμοποιηθεί στο Η πειρω τικό Μ έτωπο στις 4 Ν οεμβρίου και είχαν καταστρέψει εννέα ιταλικά άρματα. Τώρα, οι Έ λληνες θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τουλάχιστον άλλα εκατό σ’ αυτό μόνο το μέτωπο. Ο Γκαμπιέ-Πάρρυ πρόσθετε ότι είχε δει το Μ εταξά και τον Π απάγο αργά την προηγούμενη ημέρα για να δημιουργήσει μια


35

στενότερη σχέση εργασίας σε υψηλότερο επίπεδο απ’ αυτό που θα μπορούσε να πετύχει ο στρατιωτικός ακόλουθος' θα συζητούσαν μελλοντικές προθέσεις και αντενέργειες στα τρέχοντα γεγονότα. Πρόσθετε, επίσης, ότι ο Μεταξάς είχε επιφυλαχθεί "να αναλάβει την ανώτατη διεύθυνση των επιχειρήσεω ν".66 Σ’ ένα άλλο σημείο, ο Τζάσπερ Μ πλάντ, ο στρατιωτικός ακόλουθος, ανέφερε ότι ο Στρατηγός Π απάγος "δεν ήταν δημοφιλής προσωπικότητα, αλλά επέβαλε σεβασμό που οφειλόταν στο γεμάτο εμπιστοσύνη τρόπο του και την πρακτικότητά του. Το Ε λληνικό Επιτελείο εντυπωσιάζει με την παντελή απουσία νευρικότητας.....Τα περισσότερα δημόσια μεταφορικά επιτάχτηκαν. Στους ξένους επιβλήθηκε παντελής απαγόρευση της κυκλοφορίας στους δρόμους και συσκότιση. Έ γιναν συλλήψεις όλων των Ιταλών και μερικών Γερμανών, της πέμπτης φάλαγγας, αλλά λίγο αργότερα οι τελευταίοι αφέθηκαν ελεύθεροι εξαιτίας τη ς απροσδιόριστης γερμανικής θέσεως.....Ό λοι έχουν πειστεί ότι στέλνουμε αεροπλάνα και όπλα και, από την άποψη του ηθικού επηρεαζόμαστε από την κοινή γνώμη....αν αποδειχτεί ότι δεν έχουμε ανταποκριθεί θα φανερωθεί ότι είμαστε καταπιεστικοί;"* * Η τελευταία λέξη του παρατιθέμενου αποσπάσματος είναι η λέξη "κατα πιεστικό?' , εντός παρενθέσεως και με ερωτηματικό (Violent?), δίνοντας έτσι την εντύπωση ότι ο συγγραφέας δεν είναι και τόσο βέβαιος. (Σημ. τ.Μ ).

Ο Μ πλάντ πρόσθετε ότι ο ισχυρισμός του B.B.C., για τη βρετανική αεροπορική υπεροχή παντού μετά τη Μ άχη της Βρετανίας, δεν εξυπηρετούσε την κατάσταση. Η βρετανική βοήθεια στην Κ ρήτη θεωρείται από τους Έ λληνες "αναποτελεσματική αυτοβοήθεια" και ο τελευταίος βομβαρδισμός της Δωδεκανήσου μια χαμένη προσπάθεια, η οποία θα ήταν καλύτερα να γινόταν εναντίον συγκεντρώσεων των ιταλικών δυνάμεων στην Α λβανία.67 Α ργά το απόγευμα, το Ν αυαρχείο γνώρισε ότι οι Διοικητές της Μ εσογείου και των Ανατολικών Ινδιών θα μπορούσαν να αποφασίσουν από κοινού αν οι 36 μαγνητικές νάρκες που βρίσκονται στο Άντεν, θα μπορούσαν να χρη σιμ οποι ηθούν. Τα υπόλοιπα εφόδια είχαν αποσταλεί.68 Στο μεταξύ μια βραδυκίνητη νηοπομπή γεμάτη από καύσιμα, κάρβουνο και εφόδια της ΡΑΦ είχε ξεκινήσει για τον Π ειραιά και την επόμενη ημέρα μια ταχύτερη είχε φτάσει στη διώρυγα του Σουέζ και αναχώρησε για τον Κ όλπο της Σούδας και τη Μ άλτα, μεταφέροντας πυροβόλα, στρατεύματα και καύσιμα. Στο Κ άιρο, την ημέρα της 5ης Νοεμβρίου, ο Ν τ’ Αλμπιάκ πήρε τις διαταγές του από τον Ντρουμμόντ, τον αρχαιότερο αξιωματικό του Επιτελείου της Α εροπορίας, να αναχω ρήσει για τη ν Α θήνα και να αντικαταστήσει τον Α ντισμήναρχο Βιλλέτ ως Ανώτερος Α εροπορικός Διοικητής των Βρετανικών Α εροπορικών Δυνάμεων στην Ελλάδα: Θα έχετε την εξουσία ενός ανεξάρτητου Διοικητή Αεροπορικής Δυνάμεως, αλλά παρά το ότι δε θα είστε υπό την εξουσία του Ελληνικού Γενικού Επιτελείου, η διεξαγωγή των αεροπορικών

36

Η Π ερίοδος του Μ εταξά επιχειρήσεων από τη ΡΑΦ θα πρέπει, όσο είναι πρακτικά δυνατόν,.,.να συμφωνεί με το ελληνικό σχέδιο για την άμυνα της χώρας......... Τα καταδιωκτικά προβλέπονται για την άμυνα των αεροδρο μίων σου και της τρωτής....περιοχής μετόπισθεν. Η επίθεση κα τά...των εχθρικών γραμμών ανεφοδιασμού και....των περιοχών μετόπισθεν φ αίνεται ότι είναι κατάλληλες αποστολές για τα βομβαρδιστικά Μπλενχάιμ. Δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιούνται τα βομβαρδιστικά ως πυροβολικό ή να συμμετέχουν στις χερσαίες επιχειρήσεις εκτός αν η στρατιωτική κατάσταση γίνει τόσο κρίσιμη, ώστε να δικαιολογεί την προσωπική εκτροπή των βομβαρδιστικών μας από την προσβολή στρατηγικών στόχων προς υποστήριξη των ελληνικών χερσαίων δυνάμεων......... Κατάλληλοι στόχοι για τα βομβαρδιστικά Ουέλλιγκτον είναι χώροι αποβιβάσεων και περιοχές συγκεντρώσεως στην αλβανική ακτή.... Οι βομβαρδισμοί πρέπει να περιορίζονται σε στρατιωτικούς στόχους και πρέπει να τηρούνται γι’ αυτές οι ακόλουθες αρχές: (α) Διεθνείς βομβαρδισμοί πληθυσμών είναι παράνομοι. (β) Πρέπει οι στόχοι να είναι δυνατόν ν’ αναγνωρίζονται. (γ) Η επίθεση πρέπει να γίνεται με εξαιρετική φροντίδα, ώστε να αποφεύγονται περιττές ανθρώπινες απώλειες στην περιοχή του στόχου. (δ) Πρέπει να τηρούνται οι όροι της Συμβάσεως του Ερυθρού Σταυρού.

Κ αι μετά από μερικές οδηγίες που αφορούσαν στο μη βομβαρδισμό της Ρώμης και στο συντονισμό των επιχειρήσεω ν με τον Α εροπορικό Διοικητή της Μ έσης Α νατολής "έχετε την εξουσιοδότηση να αρνηθείτε την ανάληψη επιχειρήσεω ς, η οποία κατά τη γνώμη σας, θα διακινδύνευε την ασφάλεια των αεροπορικών δυνάμεων της διοικήσεώς σας. Σε μια τέτοια περίπτωση θα πρέπει να αναφέρετε τις συνθήκες κατευθείαν σ’ αυτό το Στρατηγείο της Μ έσης Ανατολής". ©α έπρεπε επίσης, να πληροφορεί τον Ανώτατο Α εροπορικό Διοικητή της Μ έσης Α νατολής για τις σημαντικές συζητήσεις με το Ελληνικό Γενικό Ε πιτελείο και να πληροφορεί τη Βρετανική Αποστολή στην Αθήνα γιατί "η πιθανότητα μιας ξαφνικής και πλήρους καταρρεύσεως της Ελλάδας δε θα πρέπει να σας διαφεύγει όταν θα παίρνετε αποφάσεις για τις θέσεις των μοιρών". Αν δεν υπάρχει χρόνος για διαβουλεύσεις με τον Ανώτατο Α εροπορικό Διοικητή Μ έσης Α νατολής, θα έπρεπε να χρ η σ ιμ ο π ο ιή σ ει τη δικαιοδοσία του ώστε την κατάλληλη στιγμή να εκκενώσει τη ΡΑΦ από την Ελλάδα.69 Στο μεταξύ, ο Ανώτατος Α εροπορικός Δ ιοικητής Μ έσης Ανατολής ανέφερε στο Λ ονδίνο ότι έστελνε τον Ν τ’ Α λμπιάκ (με τη σύζυγό του) στην Αθήνα και


37

παρακαλούσε το Υπουργείο Α εροπορίας "να έχει δοσοληψίες αποκλειστικά και μόνο με το Στρατηγείο του για όλα τα θέματα που αφορούν στη ΡΑΦ στην Αθήνα, γιατί αλλιώς, η ανταλλαγή σημάτων μεταξύ των τριών θα είχε ως αποτέλεσμα τη σύγχυση". Επειδή το επιτελείο είχε συγκροτηθεί πρόχειρα από το προσωπικό της Διοικήσεως Μ έσης Ανατολής, το οποίο ο Λ όνγκμορ ανέμενε ότι ο Π όρταλ θα αντικαθιστούσε, ο Ανώτατος Α εροπορικός Διοικητής δικαίως αργότερα παραπονέθηκε ότι ένα πράγμα που έφταιγε με τη ΡΑΦ εκείνο τον καιρό ήταν η έλλειψη εκπαιδευμένων επιτελών αξιωματικών, ακριβώς για τέτοιες επείγουσες περιπτώσεις. Κ αι ακόμη παρά τις επεξηγήσεις του Α ρχηγού του Επιτελείου Α εροπορίας για την επιχειρησιακή λειτουργικότητα, τα ανταλλακτι κά, τις ώρες πτήσεως, τον τύπο των επιχειρήσεω ν και τα παρόμοια, το Λ ονδίνο είχε την τάση να κάνει μεγαλεπίβολα σχέδια βασιζόμενα σε χάρτινους αριθμούς, οι οποίοι περιλάμβαναν όλα τα εκπαιδευτικά και επικοινωνιακά αεροπλάνα όλης της Διοικήσεω ς.70 Ο Λόνγκμορ, που είχε διατελέσει Δ ιοικητής τη ς Αυτοκρατορικής Σ χολής Άμυνας το 1939, ήταν αρκετά ενήμερος με την ακολουθούμενη πολιτική και τις άλλες απόψεις του προβλήματος, αλλά παρ’ όλα αυτά, είχε κάθε δικαίωμα και καθήκον ως Ανώτατος Α εροπορικός Διοικητής να προβάλει τις αντιδράσεις του όταν η δύναμη των μαχητικών του ελαττωνόταν κατά 30% και των βομβαρδιστικών του κατά 50% και σε χρονική στιγμή που οι χορηγήσεις αεροσκαφών υπολείπονταν πολύ του προγράμματος. Και ακόμη, όταν πριν αναχωρήσει ο Ή ντεν για την Α γγλία, ο Ουέηβελλ, ο Λ όνγκμορ και ο Ή ντεν είχαν συμφωνήσει ότι θα έπρεπε για πολιτικούς λόγους να πάνε περισσότερα αεροπλάνα στην Ελλάδα.71 Στο Λ ονδίνο, οι Α ρχηγοί των Επιτελείων περάτωσαν τη μελέτη τους για τις πιθανότητες γερμανικής παρεμβάσεως στην Ελλάδα, θεωρούντες την ιταλική επίθεση ως αντιπερισπασμό για να εκτρέψουν τους Βρετανούς μακριά από την Αίγυπτο και συμφωνούντες ότι οι Έ λληνες θα μπορούσαν πιθανώς να κρατήσουν στην ιταλική επίθεση, αλλ’ όμως όχι και σε μια γερμανική. Ό τι ούτε η βρετανική δύναμη η οποία θα στελνόταν στην Ελλάδα θα μπορούσε να επιβραδύνει τους Γερμανούς και ότι ούτε οι Τούρκοι ήταν σε θέση να βοηθήσουν. Ε πιπλέον, ότι θα ήταν λάθος να εκτραπούν δυνάμεις από την Αίγυπτο και να αγγιστρωθούν στην Ελλάδα, γ ι’ αυτό και η ενίσχυση θα έπρεπε να περιοριστεί αποκλειστικά σε ναυτική, αεροπορική και τεχνική βοήθεια.72 Στο Λονδίνο, άλλοι παράγοντες, οι οποίοι με ανησυχία μελετούσαν τον πίνακα εφοδίων και υλικών, τα οποία ζητούσαν οι Έ λληνες, προσπαθούσαν να διακριβώσουν αν η Βρετανική Επιτροπή Αγορών στην Ουάσιγκτον θα μπορούσε να εξασφαλίσει τα περισσότερα απ’ αυτά από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ακριβώς αυτές οι αιτήσεις έκαναν, ώστε να ανακύψει το όλο πρόβλημα των Συμμαχικών Αναγκών και γ ι’ αυτό συστήθηκε η Π εριορισμένη Επιτροπή Εξωτερικών Αναγκών για να χειρισ τεί το θέμα. Κ αι από μόνο του ανέκυψε το πρόβλημα: "Ό σο αφορά στις πιθανότητες να εφοδιαστεί η Ελλάδα με πολεμικό υλικό από τις Η.Π.Α ., δε φαίνεται ξεκάθαρα από τα πρακτικά του Πολεμικού Συμβουλίαου

38


ποια θα έπρεπε να είναι ακριβώς η πολιτική μας. Η Επιτροπή Υλικών Βόρειας Α μερικής θα μάθει από τον Υπουργό άνευ Χαρτοφυλακίου (κ. Γκρήνγουντ), τι αποφασίστηκε". Η πάρα πάνω ολιγομελή επιτροπή επρόκειτο να προεδρεύεται από τον Τρίτο Λόρδο του Ναυαρχείου, αλλά επειδή "δεν συνεδρίασε ποτέ", οργανώθηκε μια νέα επιτροπή με πρόεδρο τον πολυπράγμονα Λόρδο Χάνκεη, ο οποίος ήταν Γραμματέας της Επιτροπής της Αυτοκρατορικής Αμυνας για μεγάλο χρονικό διάστημα και είχε την πρώτη της σύσκεψη τελικά, στις 8 Ν οεμβρίου.73 Το βράδυ αυτό της 5ης Νοεμβρίου, ο Τσώ ρτσιλ είπε στο Κ οινοβούλιο ότι είχε δείξει τόσο μεγάλο σεβασμό στην ουδετερότητα της Ελλάδας, ώστε το Ηνωμένο Βασίλειο δε γνώριζε τις ελληνικές διαθέσεις ή προθέσεις. Κ αι θα μπορούσε να προστεθεί ότι κανείς από την βρετανική κρατική υπηρεσία φαίνεται να γνώριζε κάτι περισσότερο για τη σύγχρονη Ελλάδα. 6 Νοεμβρίου 1940 Μ όλις έφτασε στην Αθήνα ο Ν τ’ Αλμπιάκ, ανέφερε ότι για να επιστρατευθεί ο Ε λληνικός Στρατός και να είναι σε θέση να εξασφαλίσει τη χώρα από τους Ιταλούς, χρειαζόταν να περάσει χρόνος τριών εβδομάδων. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου, επειδή το ελληνικό οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο ήταν τόσο περιορισμένο και πολλοί επίστρατοι έπρεπε να φτάσουν ακόμη και από τα νησιά, η ιταλική αεροπορία θα μπορούσε να επιφέρει πανωλεθρία αν δραστηριοποιού νταν κατάλληλα, πράγμα που δεν έγινε. Η Ε λληνική Αεροπορία με περιορισμένο αριθμό (αεροσκαφών) τα είχε καταφέρει αρκετά καλά. Οι πιλότοι της ήταν δραστήριοι, αλλά τα αεροσκάφη της, τα οποία ήταν κατά μεγάλο ποσοστό γαλλικά και πολωνικά, λόγω των περιορισμένων ανταλλακτικών έπασχαν από έναν ασυνήθιστα υψηλό ρυθμό επιχειρησ ιακής υπολειτουργικότητας. Επιπλέον, το Γενικό Επιτελείο χρησιμοποιούσε την αεροπορική δύναμη αποκλειστικά σε τακτικούς ρόλους και ποτέ για την απόκτηση της αεροπορικής υπεροχής με αποτέλεσμα να έχουν γρήγορα πολλές απώλειες. Ο Ν τ’ Α λμπιάκ είχε αμέσως μια σύσκεψη με τον Πρωθυπουργό και τον Α ρχιστράτηγο, στην οποία υπήρξε μεγάλη διαφωνία για την ενδεικνυόμενη χρησιμοποίηση των αεροπορικών δυνάμεων και τελικά συμφωνήθηκε ότι η αεροπορική βομβαρδιστική δύναμη της ΡΑΦ θα έπρεπε να χρησιμοποιείται εναντίον λιμανιών και κέντρων των ιταλικών μετόπισθεν. Το μεγάλο πρόβλημα ήταν ακόμη ότι η Ελλάδα δεν είχε αεροδρόμια κατάλληλα για οποιονδήποτε καιρό και στον ηπειρω τικό χώρο υπήρχαν ελάχιστες περιοχές στις οποίες μπορούσαν να κατασκευαστούν αεροδρόμια κατάλληλα για σύγχρονα αεροσκάφη.74 Στο Κ άιρο, εκδόθηκαν οι διαταγές για να μετασταθμεύσει η Μ οίρα No 84 των Μ πλενχάιμ και να ενωθεί με τη No 30 στην Ελευσίνα. Προφανώς στο Κ άιρο έμαθαν τώρα ότι η Ελλάδα δεν είχε τόσο ζεστό κλίμα όσο η Αίγυπτος, αφού στους σμηνίτες χορηγήθηκαν έξι κουβέρτες στον καθένα και χειμερινές στολές. Επιπλέον, κάθε σμηνίτης έπρεπε να έχει τυφέκιο με πυρομαχικά και κάθε αξιωματικός πισ τόλι.75


39

Κατά την επιστροφή του στην πατρίδα, ο Ή ντεν τηλεγράφησε στις 6 Νοεμβρίου από τη Μ άλτα ότι όσο το σκεφτόταν τόσο επικίνδυνο ήταν το να αποσυρθεί μια από τις τρεις καταδιωκτικές μοίρες της Δυτικής Ερήμου, επειδή "το ένα τρίτο της καταδιωκτικής μας δυνάμεως είναι μια δραστική μείωση και δεν μπορεί να αντικατασταθεί εντός των ολίγων προσεχών εβδομάδων, εκτός αν τα σχέδιά μας βελτιωθούν". Κ αι πρόσθετε ότι τα Ο υέλλιγκτον ήταν άχρηστα σε επιχειρήσεις ημέρας κι έτσι η χρησιμότητά τους σ’ αυτό το θέατρο πολέμου ήταν η μισή από τη χρησιμότητα των Μ πλενχάιμ, από τα οποία χρειάζονταν επειγόντω ς περισσότερα, όπως επίσ η ς χρειάζονταν και τα καταδιω κτικά Μ άρτιν, τα οποία τότε μαθεύτηκε ότι βρίσκονταν στο Ηνωμένο Βασίλειο και ότι μπορούσαν να αποσταλούν σε θέατρα επιχειρήσχεω ν εκτός της Α γγλίας.76 Μ ερικά ακόμη γεγονότα τα οποία έγιναν στις 6 Νοεμβρίου. Ο Ουέηβελλ πρότεινε να χρησιμοποιήσει τους Ν εοζηλανδούς στην Κ ρήτη. Αυτή η πρόταση υποστηρίχθηκε από το Φ ράημπεργκ αλλά απορρίφθηκε, γιατί η κυβέρνηση της Ώ κ λα ντ αντιτάχθηκε επειδή η μία ταξιαρχία της Ν εοζηλανδικής Μ εραρχίας βρισκόταν ακόμη στο Ηνωμένο Β ασίλειο.77 Ο Επισμηναγός Τ.Η. Ουίσντομ έφτασε στην Αθήνα με υδροπλάνο Σάντερλαντ, κατέλυσε στο Ξενοδοχείο Κ ινγκ Ζωρζ, πλάι από το Ξενοδοχείο της Μ εγάλης Βρετανίας στην πλατεία Συντάγμα τος και έπειτα βγήκε για να πάει στο Στρατηγείο της ΡΑΦ. Ό ταν γύρισε στο δωμάτιό του, η βαλίτσα του είχε ερευνηθεί επιτηδείως, όπως είχαν ερευνηθεί και όλων των άλλων τη ς ομάδας του. Επίσης, σημείωσε ότι οι στρατιώτες, οι οποίοι αναχωρούσαν για το μέτωπο, ήταν τόσο κακοντυμένοι, ώστε άνθρωποι από το πλήθος έβγαζαν τις κάλτσες και τα παπούτσια τους και τα πρόσφεραν στους στρατιώτες. Στο Λ ονδίνο, το Υπουργείο Πολέμου γνώρισε στο Υπουργείο Εξωτερικών ότι φρόντισε τελικά τον πίνακα τον οποίο είχαν στείλει οι Έ λληνες και ότι έστελνε αεροπορικώς 50 αντιαρματικά τυφέκια και 5000 βλήματα πυρομαχικών μαζί με λίγα τηλεφωνικά καλώδια. Ο Έ λληνας πρεσβευτής είπε στον Κάντογκαν ότι οι Γιουγκοσλάβοι συγκέντρωναν άρματα κοντά στο Μ οναστήρι, προφανώς με την πρόθεση να υποδηλώσουν καθαρά στους Ιταλούς ότι θα εναντιώνονταν σ ’ οποιαδήποτε κίνηση προς τη Θεσσαλονίκη, η οποία περιλάμβανε και το ελεύθερο γιουγκοσλαβικό λιμάνι. Ο Υπουργός Αεροπορίας τηλεγράφησε στο Λόνγκμορ ότι ήταν ικανοποιημένος που επρόκειτο να χρησιμοποιήσει τα Ουέλλιγκτον στην Ελλάδα και ότι είχε την ελπίδα ότι θα χρησιμοποιούνταν και πάλι στη Λιβύη αν υπήρχε ανάγκη. Επίσης, ο Υ πουργός Α εροπορίας πληροφ ο ρούσε ότι ο έλεγχος των Ο υέλλιγκτον που στάθμευαν στη Μ άλτα μεταβιβαζόταν στην Μ έση Ανατολή. Τα βομβαρδιστικά στην Ελλάδα, είπε το Επιτελείο της Αεροπορίας, θα χρησιμοποιούνταν εναντίον στόχων για τους οποίους θα συμφωνούσε και το Ελληνικό Γενικό Επιτελείο- καθόσον αφορά στα κατα διωκτικά στην Κ ρήτη, επειδή το Η ράκλειο ήταν πολύ μακριά από τον Κ όλπο της Σούδας προς αποτελεσματική άμυνα, θα ήταν καλύτερα να αναπτυχθούν στην Ελλάδα. Επειδή δεν μπορούσε να του διαθέσει μια πρόσθετη μοίρα για την

40


Κ ρήτη, θα έπρεπε ο Λ όνγκμορ να την αφήσει αφύλακτη, αλλά να πιέσει για την κατασκευή εκεί των αεροδρομίων και των ευκολιών, οι οποίες θα επέτρεπαν τις επιχειρήσεις εκεί αν χρειαζόταν.79 Ά λλοι Βρετανοί επίσημοι συνεδρίαζαν στα γραφεία του Υπουργείου Πολέμου στο αμφιθέατρο Ρίτσμοντ, απέναντι από το Χουάιτ Χωλ της Ν τάουνιγκ Στρητ, για να αποφασίσουν αν θα χορηγηθεί πίστωση των πέντε εκατομμυρίων δολαρίων στους Έ λληνες, ώστε να μπορέσουν να αγοράσουν 60 αεροπλάνα από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η άποψη του Φόρεϊν Ό φφις ήταν ότι οι Έ λληνες δε θα μπορούσαν να χρησιπομοιήσουν τα αεροπλάνα, αν κατάφερναν να τα πάρουν και γ ι’ αυτό θα ήταν καλύτερα να καταβληθεί προσπάθεια να τα πάρει η ΡΑΦ (παρά, το γεγονός ότι εκείνη την εποχή η ΡΑΦ είχε περισσότερες ελλείψεις σε εκπαιδευμένους πιλότους από τους Έ λληνες). Το πρόβλημα, τελικά, λύθηκε στις 8 Ν οεμβρίου από την Επιτροπή Ελληνικών Αναγκών, η οποία διαπίστωσε ότι η Ελλάδα είχε πλήρη επάρκεια δολαρίων, ώστε "δεν υπήρχε προς το παρόν ανάγκη μελέτης για τη χορήγηση πιστώσεως δολαρίων".80 Στο μεταξύ, αναπτυσσόταν στο χώρο του ίδιου του Πρωθυπουργού μια πολύ μεγαλύτερη υφαιστειώδης ταραχή. Απαιτούσε να μάθει πώς οι υπηρεσίες πληροφοριών Στρατού, Ναυτικού και Α εροπορίας ήταν οργανωμένες και ποιος ήταν ο υπεύθυνος. Το βασικό πρόβλημα ήταν ότι η Μ εικτή Ε πιτροπή Π ληροφοριώ ν ήταν επιφορτισμένη με πολλές διοικητικές και μεταφραστικές ευθύνες και με το κοσκίνισμα του υλικού που θα έπρεπε κανονικά να γίνεται από τις υπηρεσίες των κλάδων.81 Αυτό σήμαινε ότι τα ανώτατα στελέχη, επειδή ο τρόπος με τον οποίο ξαπλωνόταν ο πόλεμος κατά τον εικοστό αιώνα σ ’ όλη την υφήλιο ήταν ξαφνικός, ήταν επιρρεπή στο να κάνουν ενοχλητικές ερωτήσεις για περιοχές ελάχιστα γνωστές και που απροσδόκητα έγιναν πασίγνωστες. Το δίλημμα σκιαγραφείται από τον ίδιο τον Τσώ ρτσιλ στο ημερολόγιό του, στις 6 Νοεμβρίου: "Ή ταν απογοητ^υτικό για μένα όταν πληροφορήθηκα χτές ότι το Υπουργείο Αεροπορίας δεν είχε πληροφορίες για τα αεροδρόμια στην Κρήτη. Φρονώ ότι θα έπρεπε να γίνει μια εξονυχιστική έρευνα της διατάξεως των αεροπορικών μας δυνάμεων σ’όλη τη Μέση Ανατολή, γιατί είναι πιθανό αυτή η εξέταση να αποκαλύψει παρόμοια έλλειψη πληροφοριών σ’ άλλους τομείς". Μ ια εβδομάδα αργότερα, ο Τσώ ρτσιλ εξερράγη γιατί δεχόταν πάρα πολές περιλήψ εις πληροφοριών, οι περισσότερες ,από τις οποίες δεν περιλάμβαναν περισσότερα από όσα είχε διαβάσει ήδη στο Φόρειν Ό φφις και στα τηλεγρα φήματα και τις περιλήψ εις των διευθύνσεων ιδιωτικών υπηρεσιών. Φ αίνεται ότι, μετά από περισσότερο από ένα χρόνο από τότε που η Βρετανία κήρυξε τον πόλεμο, η Ανώτατη Διεύθυνση του πολέμου προσπαθούσε ακόμη να συγχρο νιστεί. (Δε λειτουργούσε ομαλά μέχρι το 1943). Δυστυχώς φαίνεται ότι, τουλάχιστον στις δημοκρατίες, τότε που η μηχανή αρχίζει να λειτουργεί καλά, ο πόλεμος τελειώνει. Κατά πολλούς τρόπους η Ελληνική Εκστρατεία του 19401941 ήρθε σε λαθεμένο τέλος του πολέμου.


41

7-12 Νοεμβρίου 1940 Την Τρίτη 7 Νοεμβρίου, έφτασε στην Ελλάδα μια μεγάλη νηοπομπή εφοδίων με προσωπικό εδάφους και υλικά της ΡΑΦ" ο Επισμηναγός Ουίσντομ διαισθάνθηκε ότι οι Γερμανοί και οι Γάλλοι του Βισύ κατάσκοποι ήταν η πραγματική ε ν ό χ λ η σ η ' αναφέρθηκε ότι όλες οι ενσύρματες και ασύρματες γραμμές επικοινω νιώ ν ανατολικά των Αθηνών στα Βαλκάνια δε λειτουργούσαν και στο Λ ονδίνο ο Υ ποστράτηγος Χέηγουντ διοριζόταν αρχηγός της Στρατιωτικής Α ποστολής No 27 στην Αθήνα και έπαιρνε την εντολή "Να μην υποχρεώσετε, ούτε και κ α τ’ υπόθεση, την Κ υβέρνηση της Αυτού Μ εγαλειότητας για οποιεσδήποτε ανάγκες που θα σας γνωρίζει η Ελληνική Κ υβέρνηση. Ούτε θα ενθαρρύνετε οποιαδήποτε προσδοκία για ορισμένο είδος υποστηρίξεως χωρίς την προηγούμενη έγκριση, ώστε να μη δημιουργούνται σφαλερές ελπίδες".82 Η πολιτική, που του καθοριζόταν, ήταν να υποστηρίξει την ελληνική αντίσταση χω ρίς να υποσχεθεί δυνάμεις στην Ελλάδα, οι οποίες ήταν ζωτικές αλλού. Η δύναμη τη ς επιχειρήσεω ς BARBARITY θα επεκτεινόταν, ώστε να αποτελείται από δύο μεραρχίες, αλλά με κανένα τρόπο δεν έπρεπε να το μάθουν οι Έλληνες. Από την Αθήνα, ο Γκαμπιέ-Πάρρυ γνώρισε στον Ουέηβελλ ότι ο Βασιλιάς και ο Μ εταξάς υπογράμμισαν την αναγκαιότητα να αποσύρουν τα έξι ελληνικά τάγματα από την Κ ρήτη για το μέτωπο της Ηπείρου. Ο Α ντιναύαρχος H.D. Πρίνταμ-Ουήππελ, Υ ποδιοικητής του Στόλου της Μ εσογείου, βρισκόταν στην Αθήνα με το πολεμικό Orion και συμφώνησε με τους άλλους εκεί ότι ο κίνδυνος για την Κ ρήτη δεν ήταν τόσο μεγάλος όσο ο κίνδυνος για την Ελλάδα και ότι αν η Ελλάδα χανόταν η Κ ρήτη θα ήταν άχρηστη. Ο Γκαμπιέ-Πάρρυ πρόσθετε ότι αν οι ενισχύσεις για την Ή πειρο καθυστερούσαν θα έφταιγαν φυσικά οι Βρετανοί. Το Υπουργείο Πολέμου τον ίδιο χρόνο πληροφορούσε τον Ουέηβελλ ότι "θεωρείται απόλυτα αναγκαίο ότι πρόσθετες ενισχύσεις πρέπει να σταλούν στην Κ ρήτη". Για να τον καταστήσουν ικανό να συγκροτήσει μια δύναμη από Κρήτες, όπως προτεινόταν από τη στρατιωτική αποστολή, στέλνονταν 20.000 τυφέκια. Και το Υπουργείο Πολέμου καθόρισε στη στρατιωτική αποστολή, να πληροφορήσει τον Παπάγο ότι κατανοούν απόλυτα τις δυσκολίες του- δε θα είχαν αντίρρηση στη μεταστάθμευση των έξι ταγμάτων, αλλά θα παρακαλούσαν να παραμείνουν τα δώδεκα πυροβόλα στην Κ ρήτη μέχρις ότου οι Βρετανοί βρουν ισάριθμα προς αντικατάστασή τους.83 Ο αντιπρόσωπος των Α ρχηγών των Επιτελείων στην Αθήνα, τηλεγράφησε στον Ουέηβελλ, ότι στην ερώτηση σχετικά με το πώς η Ελλάδα θα χρ η σ ιμ ο ποιούσε μια βρετανική στρατιωτική δύναμη, αν αποστελλόταν, ο Έ λληνας Π ρωθυπουργός έδωσε την απάντηση ότι είναι πολύ νωρίς να καθορίσει. Ο Μ εταξάς δεν ήταν τόσο εύθυμος όσο συνήθιζε να είναι, γιατί η ιταλική αεροπορική δραστηριότητα είχε αυξηθεί- τόνισε και πάλι την ανάγκη αεροπο ρικής υποστηρίξεως.84 Ό σο και αν οι προθέσεις του ήταν καλές, το σήμα του Γκαμπιέ-Πάρρυ προκάλεσε αισθήματα φόβου σε μερικά τμήματα της βρετανικής πλευράς και

42


υποχρεώθηκε να στείλει ένα μακροσκελές τηλεγράφημα για την υποθετική ερώτηση που είχε υποβάλλει. Επεξήγησε ότι ο Μ εταξάς ήταν ’’ένας άνθρωπος με τον οποίο η κάθε ειλικρίνεια δεν είναι μόνο δυνατή αλλά και επιθυμητή και με κανένα τρόπο περιφρονητέα". Οι σχέσεις του με τους τρεις Έ λληνες ηγήτορες ήταν ειλικρινέστατες χω ρίς κανένα ίχνος υποψίας. Σύμφωνα με την άποψη του Γκαμπιέ-Πάρρυ τα μηνύματα του πολέμου φαίνεται ότι υποδηλούσαν ότι ο άνεμος έπνεε προς την κατεύθυνση της αποστολής μιας κάποιας βρετανικής δυνάμεως στην Ελλάδα. Αν έτσι είχαν τα πράγματα, τότε ο διοικητής που θα οριστεί και το επιτελείο θα πρέπει να σταλούν στην Α θήνα το ταχύτερο δυνατό. Το έδαφος στο Α λβανικό Μ έτωπο και πέρα απ’ αυτό ήταν δύσκολο και το κλίμα δριμύ και μια βρετανική δύναμη θα αντιμετώπιζε διπλά προβλήματα, και τακτικά και διοικητικής μέριμνας. Η χώρα έμοιαζε πολύ με τη βορειοδυτική μεθόριο της Ινδίας- συνιστούσε όπως η οποιαδήποτε δύναμη που θα αποστελλόταν να περιλάμβανε ένα μεγάλο ποσοστό ινδικώ ν και βρετανικών στρατευμάτων "απόλυτα έμπειρους στον ορεινό αγώνα". Τέλος οι καιρικές συνθήκες ήταν τέτοιες κατά το χειμώνα που το πρόβλημα του εγκλιματισμού έπρεπε να αντιμετωπιστεί σοβαρά. Αλλά το Λονδίνο δεν επρόκειτο να καθησυχάσει και στις 9 Νοεμβρίου το Υπουργείο Πολέμου έστειλε ένα σήμα διατυπωμένο με πολύ προσοχή: "Σφάλλατε καθολοκληρίαν υποθέτοντας ότι ο άνεμος πνέει προς την κατεύθυνση της πιθανής αποστολής Β ρετανικής Στρατιω τικής Δυνάμεως στην ηπειρω τική Ελλάδα και απαγορεύεται ρητώς να αφήσετε να νοηθεί, είτε δια λόγου είτε υποθετικά, ότι αντιμετωπίζεται τέτοια ενέργεια". Κ αι έτσι, στις 9 Νοεμβρίου, ο Γκαμπιέ-Πάρρυ συντετριμμένος απάντησε "Βαθύτατα λυπάμαι και για τα δύο, τόσο γιατί κακώς ερμήνευσα το προς τα που φυσάει ο άνεμος όσο και για την εξ αυτής της ερμηνείας επίμονη αίτησή μου. Οι σαφέστατες οδηγίες σας κατανοήθηκαν απόλυτα και ευχαριστώ’ σας διαβεβαιώ ότι καμιά βλάβη δεν έγινε".85 Αυτή όμως η απολογία διασταυρώθηκε με ένα άλλο σήμα από το Υπουργείο Πολέμου, που ζητούσε να πληροφορηθεί αν ήταν αληθές ότι ο αρχηγός της στρατιωτικής αποστολής είχε αποκαλύψει στον τύπο ότι τις βρετανικές μοίρες στην Ελλάδα θα τις ακολουθούσαν στρατεύματα. Μ ήπως είχε δώσει καμιά συνέντευξη στον τύπο; Έπρεπε αυτό να το αφήσει στον ακόλουθο τύπου. Στο μέλλον, του απαγορευόταν να δίνει συνεντεύξεις ή να λέει ο,τιδήποτε σχετικό με υποθετική ή κατ’ άλλο τρόπο αντιμετωπιζόμενη βρετανική ενέργεια.86 Ο φτωχός Γκαμπιέ-Πάρρυ, γενικά, ήταν άτυχος. Μετά από ένα βραχύ χρόνο διοικήσεως στην Κ ρήτη, γύρισε στη Δυτική Έρημο ακριβώς για να πιαστεί αιχμάλωτος από το Ρόμμελ στην υποχώρηση του 1941, πέρασε όλο τον καιρό του υπόλοιπου πολέμου σ ’ ένα ιταλικό κάστρο αιχμάλωτος πολέμου. Η Κ ρήτη ήταν ένα άλλο ευαίσθητο θέμα. Οι γενικές γραμμές της πολιτικής είχαν χαραχθεί στις συζητήσεις κατά τις αρχές Νοεμβρίου και είχαν τελικά


43

συμφωνηθεί ότι ο Κ όλπος της Σούδας θα γινόταν "μια δεύτερη βάση Σκάπα Φλόου" πράγμα που σήμαινε ότι θα αποστελλόταν μια ομάδα κινητής ναυτικής βάσεως που θα απαρτιζόταν από 8.000 άντρες με 72 αντιαεροπορικά πυροβόλα και 10 ως 15 επάκτια πυροβόλα.87 (Το πότε αυτό το συγκρότημα θα αποστελλόταν ήταν ακόμη υπό συζήτηση μέχρι και τον Α πρίλιο του 1941, όταν η Ελλάδα έπεσε και ακολούθως έπεσε και η Κρήτη). Α νοιχτό ήταν και πάλι το πρόβλημα της χρησιμοποιήσεω ς των στρατευ μάτων της Νέας Ζηλανδίας και της Αυστραλίας. Το θέμα αυτό είχε συζητηθεί το Σεπτέμβριο του 1940 και οι ηγέτες των δύο επικρατειών είχαν συμφωνήσει να χρησιμοποιηθούν τα στρατεύματα όταν θα εφοδιαστούν με τα κατάλληλα υλικά και μέσα και υπό την προϋπόθεση ότι η οποιαδήποτε δραστηριότητά τους δε θα εμπόδιζε τη δράση στο πλαίσιο των μεραρχιών τους που θα διοικούνταν από εθνικούς διοικητές αντίστοιχου βαθμού.88 Οι Ν οτιοαφρικανοί δε θα χρησιμοποιούνταν προς το παρόν εκτός Αφρικής. Ό ταν ο Πρωθυπουργός Γιαν Σματς ρωτήθηκε επί του θέματος στις αρχές Δεκεμβρίου, σημείωσε ότι η Βορειοδυτική Ελλάδα μετά τα μέσα Ν οεμβρίου θα είναι ένα αδιαπέραστο τέλμα, αλλά ότι οι Κ ρήτες ήταν οι καλύτεροι πολεμιστές του Ελληνικού Στρατού. Ό ταν ρωτήθηκε για την πηγή αυτής της αλλόκοτης-για το Λ ονδίνο-γνώμης, ο Σματς (που ήταν μέλος της Π ολεμικής Κυβερνήσεως του Λόϋντ Τζώρτζ το 1917 και ήταν συντελεστικός παράγοντας στη Δημιουργία της ΡΑΦ), απάντησε ότι προέρχεται από τον Κ αθηγητή Αρθουρ Γουέλλεσλεη Φάλκονερ, πρώην βοηθό ιατρού των βρετανικών στρατευμάτων στη Θεσσαλο νίκη (1916-1918) και μετέπειτα διευθυντή και αντιπρύτανη του Π ανεπιστημίου του Κ έηπ Τάουν.89 Στο Λ ονδίνο υπήρχε και μια άλλη διχογνωμία ευρείας εκτάσεως, η οποία αφορούσε στην αποστολή μεγαλύτερης α εροπορικής υποστηρίξεω ς στην Ελλάδα, για την οποία διατυπώνονταν ερωτήματα, όπως τα ακόλουθα: Γ ιατί οι Έ λληνες δεν αγοράζουν αεροπλάνα με τα δολλάριά τους; Π όσα αεροπλάνα μπορούν να αγοράσουν με οκτώ εκατομύρια δολλάρια; Γ ιατί δεν παίρνουμε την ευθύνη της α ντιαεροπορικής άμυνας της Ε λλάδας (και τη ν ευθύνη των αποτυχιών); Αφού το πρόβλημα είναι θέμα εφοδιασμού δεν θάπρεπε να ερωτηθεί το Υπουργείο Π αραγωγής Αεροσκαφών; Αφού δε είχαν εκπαιδευμένο προσωπικό και γ ι’ αυτό το λόγο θα ήταν τόσο μεγάλες οι απώλειες, ώστε να μην αξίζει η αγορά των αεροσκαφών, πιο ήταν τότε το όφελος;90 Στις 7 Νοεμβρίου, στη σύσκεψη του Π ολεμικού Συμβουλίου εκφράστηκε ενδιαφέρον για το ότι οι Γερμανοί, τριγυρνούσαν ακόμη στα ανοιχτά της Κ ρήτης, επειδή η Ελλάδα με τη Γερμανία δε βρίσκονταν σε πόλεμο. Ο Πρωθυπουργός έκανε την πρόταση να εκδιωχθούν με κάποιο τυχαίο συμβάν, αλλά ο αρμόδιος Υπουργός των Εξωτερικών Λ όρδος Χάλιφαξ απάντησε ότι τριάντα πέντε "τυχαία γεγονότα" δύσκολα θα φαίνονταν "τυχαία".91

44


Ε κείνη την εποχή, ο Λ όρδος Χ άλιφαξ ζήτη σ ε από την Ε λλη νική Κυβέρνηση να στείλει έναν αντιπρόπωπό της στη σύσκεψη των Κρατών της Κ οινοπολιτείας και των Συμμαχικών Κυβερνήσεων που βρίσκονταν εξόριστες στο Λονδίνο. Α λλά επειδή οι Έ λληνες ήταν οι μόνοι Σύμμαχοι, που πολεμούσαν στο έδαφος τους κυβερνώμενοι από την Κυβέρνησή τους που βρισκόταν στην πρωτεύουσά τους, αρνήθηκαν να πράξουν πάρα πάνω από του να συστήσουν στον Πρεσβευτή τους στο Λ ονδίνο Σιμόπουλο να παραστεί ως παρατηρητής.92 Στις 8 Νοεμβρίου, προς μεγάλη ανακούφιση του Μεταξά, άρχισε να βρέχει και η Αθήνα καλύφθηκε από σύννεφα μέχρι τις 12 Νοεμβρίου. Έ τσι οι βομβαρδισμοί γίνονταν λιγότερο πιθανοί.93 Η Διοίκηση της Μέσης Ανατολής τηλεγράφησε στο Υπουργείο Αεροπορίας ότι θα υπέβαλε κάθε βράδυ μια επιχειρησιακή περίληψη από την Ελλάδα, η οποία θα παρουσίαζε την κατάσταση μέχρι τις έξι του προηγούμενου απογεύματος' η πρώτη αναφορά απ’ αυτές έδωσε την κατάσταση μέχρι τις 8 το πρωί της 8ης Νοεμβρίου. Αυτή η αναφορά παρουσίαζε 15 Μ πλενχάιμ στην Ελευσίνα, 6 Ουέλλιγκτον "καθ’ οδόν" για νυχτερινές επιχειρήσεις, ένα σμήνος Μ πλενχάιμ σε προειδοποίηση για μεταστάθμευση από την Αίγυπτο στην Αθήνα και δύο μοίρες αποσυρόμενες από την Έρημο προκειμένου να ετοιμαστούν προς μεταστάθμευση.94 Ο Ή ντεν γύρισε την Παρασκευή στο Λονδίνο, πήγε ο ίδιος στο Υπουργείο Πολέμου και είδε το Ν τηλ στο γραφείο του που υπέρκειται του Χουάιτ Χωλ, με τα κόκκινα λεωφορεία του Λ ονδίνου να προσπερνούν και στη συνέχεια βάδισε κατά μήκος των Πολεμικών Αιθουσών στα υπόγεια του Φόρεϊν Ό φφις και είδε τον Τσώρτσιλ. Ο Ουίνστον του έδωσε ένα φιλόστοργο χαιρετισμό και γρήγορα γκρίνιασε σαν γάτα, καθώς ο Ή ντεν του εξέθετε λεπτομερώς το τολμηρό σχέδιο του Ουέηβελλ για μια επίθεση εναντίον των Ιταλών στις αρχές Δεκεμβρίου. Έ χοντας περάσει ολόκληρη την προηγούμενη ημέρα εγκρίνοντας όλα τα σχέδια των πολύπλοκων σχεδίων για να απαγορεύσει στους Γερμανο-Ιταλούς καθετί χρήσιμο στη Μ έση Ανατολή (περιλαμβανόμενης και αυτής της απομακρύνσεως των Γάλλων του Βισύ, όσο πιο μακριά γίνεται από τη Συρία και της καταστροφής των πετρελαιοπηγών του Ιράκ) για να βοηθηθεί η Ελλάδα, το μόνο που θα μπορούσε να πει ο Τσώ ρτσιλ, όταν ο Ή ντεν τελείωσε την ανάπτυξη των σχεδίων του Ουέηβελλ, ήταν ότι θα ευχόταν να τα γνώριζε ενωρίτερα. Π αρά το ότι ο Τ σώ ρτσιλ έγραψε αργότερα ότι δεν έγινε καμιά ζημιά, όμως είχε γίνει, όπως σημείωνε ο Π άρκινσον. Στην πραγματικότητα, υπήρχε ένας σοβαρός κίνδυνος, ότι δηλαδή η Δ ιοίκηση Μ έσης Α νατολής είχε επιφορτιστεί με περισσότερα από όσα μπορούσε να χειρισ τεί με συνεχώς αυξανόμενη τη μείωση των πηγών. Σύμφωνα με την επιθυμητή γραμμή του Ουέηβελλ για την αυστηρή μυστικότητα της επικείμενης επιθετικής επιχειρήσεω ς COMPASS, την έκθεση του Ή ντεν για το σχέδιο την άκουσαν πάρα πολύ λίγα πρόσωπα' ακόμη και το Πολεμικό Συμβούλιο δε γνώριζε τίποτα γ ι’ αυτό, μέχρις ότου τα στρατεύματα άρχισαν την επίθεση.95


45

Ή ταν δύσκολο για το Λονδίνο να κατανοήσει ότι, παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα ήταν μια ευρωπαϊκή χώρα και η κοιτίδα του δυτικού πολιτισμού, ήταν, το 1940, ένα σχετικά υποανάπτυκτο κράτος. Το σύστημα επικοινωνιών, για παράδειγμα, ήταν διαιρεμένο μεταξύ της Ελληνικής Τηλεφωνικής Εταιρίας, η οποία κατείχε το σύστημα στις πόλεις, και του Κ υβερνητικού Υπουργείου Τ.Τ.Τ., το οποίο είχε τον έλεγχο των τηλεφωνικών αρτηριών μεταξύ των πόλεων. Ενώ υπήρχε επαρκές ειδικευμένο προσωπικό, υπήρχε μεγάλη έλλειψη συσκευών και τηλεφωνικών γραμμών και όλοι οι τηλεφωνικοί πίνακες ήταν χειροκίνητοι. Υ πήρχαν μόνο δεκατέσσερα τηλέτυπα στη χώρα, από τα οποία τα τέσσερα βρίσκονταν στη Μ ακεδονία. Υ πήρχε ένα κυβερνητικό σύστημα αμφίπλευρης ασύρματης επικοινωνίας, αλλά οι Γερμανοί έπαιζαν σπουδαίο ρόλο σ’ αυτό και οι περισσότεροι μ ηχανικοί στο τηλεφωνικό σύστημα ήταν Γερμανοί. Οι Έ λληνες ήθελαν να βοηθήσουν, και τα τηλέφωνα που χρειάζονταν στους Βρετανούς είχαν εγκατασταθεί’ αλλ’ εκείνο τον καιρό η ΡΑΦ επάνδρωνε μόνο τα αεροδρόμια της Ελευσίνας και του Τατοϊου (ένα αεροδρόμιο που αργότερα ονομάστηκε Μ ενίδι, παίρνοντας το όνομα μάλλον από το χωριό που βρίσκεται εκεί κοντά και όχι από το βασιλικό παλάτι που βρίσκεται στους πλησίον λόφους), και έτσι η επικοινωνία με την Αθήνα δεν ήταν δύσκολη. Επειδή η επικοινωνία δια σημάτων της ΡΑΦ ήταν αποδοτική, προτάθηκε όπως η μονάδα επικοινωνιών του στρατού τεθεί υπό τον αξιωματικό διαβιβάσεων της ΡΑΦ.96

Το Σάββατο 9 Νοεμβρίου, άρχισε με εκείνο που θα γινόταν η συνηθισμένη σημαντική περίληψη των επιχειρήσεω ν στην Ελλάδα. Ένώ είχαν φτάσει πολλά αεροπλάνα, δύο από τα έξι Ουέλλιγκτον, που στάλθηκαν να βομβαρδίσουν τον Αυλώνα, δεν είχαν γυρίσει απ’ αυτήν την επιδρομή. Καλύτερα νέα έφτασαν στο Φόρεϊν Ο φφις από τον Πρεσβευτή στο Βελιγράδι, τον παλιό απόφοιτο του Σ χολείου του Ή τον Σερ Ρόναλντ Ίαν Κ άμπελ, ο οποίος ανέφερε πολύ εμπιστευτικά ότι είχε μια συζήτηση με το "Βρετανικαίς Δαπάναις" αρχηγό του Σερβικού Αγροτικού Κόμματος δόκτορα Μ. Τουπαντζάριν, ο οποίος στις 5 Νοεμβρίου είχε γίνει δεκτός από τον Π ρίγκιπα Παύλο. Η διαγραφόμενη κατάσταση φαινόταν να είναι ότι η Γιουγκοσλαβία θα πήγαινε με το μέρος της Ελλάδας αν είτε η Βουλγαρία μόνη της είτε η Γερμανία δια του εδάφους της Βουλγαρίας, εκτόξευε επίθεση κατά της Ελλάδας ή αν δημιουργούνταν σοβαρός κίνδυνος για τη Θεσσαλονίκη και ότι η Γιουγκοσλαβία θα αρνιόταν την ελεύθερη διέλευση των γερμανικών στρατευμάτων κατά της Ελλάδας. Το κατά πόσο οι Γιουγκοσλάβοι θα πολεμούσαν, εξαρτιόταν μάλλον από το ύψος της βοήθειας που θα έδινε η Βρετανία στην Ελλάδα και "κάτω από αυτό το πρίσμα η στρατηγική και ψυχολογική παρουσία της Θεσσαλονίκης είναι πολύ μεγάλη. Ό λο το Σερβικό έθνος" συνέχιζε ο Κάμπελ "θυμόταν τη Θεσσαλονίκη ως τη βάση από την οποία ανακαταλήφθηκε η Σερβία. Οι Βούλγαροι εξίσου τη θυμούνταν ως τη βάση από την οποία νικήθηκαν. Έ τσι, ενώ η απόβαση μεγάλων δυνάμεων είναι εκτός συζητήσεως, η παρουσία ακόμη και λίγων αξιωματικών και αντρών θα είχε ένα ανυπολόγιστο αντίκτυπο στη Γιουγκοσλαβία και τη

46


Βουλγαρία. Ναυτική υποστήριξη στους Σέρβους, που δεν είναι ναυτικό έθνος αλλά έθνος ηπειρωτικό, είναι ασαφής και αφηρημενη".97 Ενωρίς στις 10 Νοεμβρίου ο Πρωθυπουργός Μεταξάς έπαθε καρδιακή προσβολή, που επιδεινώθηκε από το διαβήτη, πράγμα για το οποίο στάλθηκε ινσουλίνη αεροπορικώς από το εξωτερικό.98 Την επόμενη ημέρα, ο Υπουργός της Α εροπορίας υποδήλωσε στο Λ όνγκμορ ότι αυτός ο ίδιος, ο Λόνγκμορ, θα αποφάσιζε για το πόσα θα αναφέρει στον Έ λληνα Βασιλιά περί υποστηρίξεως των επιχειρήσεω ν από τη Μ άλτα.99 Εκείνο που δεν του υποδηλώθηκε ήταν το πώς θα πεί στο βασιλιά ότι η αεροπορική δύναμη που μόλις είχε νικήσει στην Μ άχη της Βρετανίας ήταν τόσο αδύναμη. Εκείνη τη νύχτα, ο Λ όνγκμορ πρέπει να ευχαριστήθηκε ιδιαίτερα, όταν μια δωδεκάδα διπλάνα βομβαρδιστικά τορπιλοβόλα τύπου Σγουώρντφις προξένησαν σοβαρές απώλειες στον Ιταλικό Στόλο, προσβάλλοντάς τον στον Τάραντα, μια βάση την οποία ο Λ όνγκμορ είχε διοικήσει κατά το τέλος του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου. Σ τις 12 Νοεμβρίου, ο μοναδικός σύμβουλος του Τσώ ρτσιλ για την έρευνα, καθηγητής Λίντεμαν, ανέφερε στον Πρωθυπουργό ότι, το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν σε θέση να ικανοποιήσει μόνο το 1% από τα εφόδια που χρειαζόταν η Ελλάδα, "αν στην πραγματικότητα θέλουμε να στείλουμε κάτι". Στη συνέχεια σημείωσε τι ήταν διαθέσιμο. Ο Τσώ ρτσιλ δακτυλογράφησε το μνημόνιό του, το υπέγραψε και το έστειλε στος Α ρχηγούς των Επιτελείων οι οποίοι ακολούθως βρήκαν μερικά υλικά για την Ελλάδα, περιλαμβάνοντας και 20 αεροπλάνα Χαρικέην από τη Μάλτα. Ο Πρωθυπουργός δεν ενέκρινε τα Χαρικέην και διέταξε να σταλούν από την Α ίγυπτο.100 13-23 Νοεμβρίου 1940 Κατά τη διάρκεια αυτών των εβδομάδων εκτέθηκαν τα σχέδια του Ουέηβελλ για την Αφρική στο Υπουργείο από τον Ή ντεν, το μόνο πολιτικό με τον οποίο ο λ ιγό λ ο γο ς Ο υέηβελλ μπορούσε να μ ιλήσ ει και εξεταζόταν διεξοδικά η αεροπορική κατάσταση. Ο Τσώ ρτσιλ έδωσε την έγκρισή του να σταλούν στη Μ έση Ανατολή Χ αρικέην προς απελευθέρωση των Γκλαντιέητορ για την Ελλάδα, μια ενέργεια στην οποία αντιτάχθηκε σθεναρά ο Λόρδος Μ πήβερμπρουκ. (Ο Μ πήβερμπρουκ τελικά υποχώ ρησε).101 Δε βοήθησε όμως την κατάσταση ο Τσώρτσιλ, τηλεγραφώντας στο Λόνγκμορ στις 13 Νοεμβρίου ότι ήταν έκπληκτος για τα τόσα λίγα αεροπλάνα που είχε σε επιχειρησιακή χρήση από τον απέραντο αριθμό που είχε στη διοίκησή του και απαιτούσε να αναφέρει τα μέτρα που θα έπαιρνε προς θεραπεία και ακόμη να αναφέρει επί των καθημερινά αφικνούμενων νέων αεροσκαφών. (Τις δυσχέρειες θα τις έβλεπε κανείς αν έρριχνε μια ματιά σ’ αυτό που έπαθε η Ε λληνική Βασιλική Αεροπορία στη μάχη, γιατί η ΡΑΦ θα το μάθαινε τον ερχόμενο Α πρίλιο: στις 2 Νοεμβρίου η Ε λληνική Α εροπορία είχε 8 Μ πλενχάιμ και 8 Μ πάτλ και πέντε μοίρες καταδιωκτικών των 6 ως 8 αεροπλάνων η καθεμιά σε επιχειρησιακή λειτουρ γία. Μ έχρι τις 15 Νοεμβρίου αυτά είχαν μειωθεί σε 6 καταδιωκτικά επιχειρη σιακής λειτουργίας).102 Το Λ ονδίνο έτεινε να υπερεκτιμά τη δύναμη του


47

Λόνγκμορ, υπολογίζοντας τα εκπαιδευτικά αεροπλάνα της διοικήσεώς του ως επιχειρησιακά. Έ να σοβαρό πρόβλημα ήταν η έλλειψη μιας υπηρεσίας επισκευών της ΡΑΦ τόσο στο εσωτερικό του Ηνωμένου Βασιλείου όσο και στο εξωτερικό. Αυτό είχε φτάσει τα όρια της καταστροφής κατά τη Μ άχη της Βρετανίας. Τα αεροσκάφη που είχαν υποστεί ζημιές είχαν συσσωρευτεί μέχρις ότου ο Λόρδος Μ πήβερμπρουκ δημιούργησε μια οργάνωση συνεργείων επισκευών και υποχρέωσε την υπηρεσία να εγκαταλείψει τα πρότυπα αποδοχής κινδύνου ειρηνικής περιόδου: κατά το μήνα Οκτώβριο του 1940 ο αριθμός των αεροσκαφών που επιστράφηκαν επισκευασμένα έτοιμα για επιχειρησιακή λειτουργία είχε αρχίσει να ανέρχεται. Α λλά στη Μ έση Ανατολή δεν είχε δημιουργηθεί καμιά παρόμοια υπηρεσία μέχρι τα μέσα του 1941. Κ αι επιπλέον, εδώ, η ανάκτηση-επισκευή των αεροσκαφών, τα οποία είχαν υποστεί ζημιές ήταν ένα πολύ σοβαρότερο πρόβλημα από ό,τι ήταν στη Βρετανία. Στην Ελλάδα, ο Ν τ’ Αλμπιάκ επιθεώρησε τις περιοχές των υπό ενεργοποί ηση αεροδρομίων και πρότεινε να κατασκευαστούν αεροδιάδρομοι παντός καιρού στον Άραξο και στο Α γρίνιο. (Ένεκα περιορισμένω ν πόρων και ελλείψεως εργατικού δυναμικού ο Άραξος δεν είχε τελειώσει μέχρι τον Α πρίλιο του 1941, οπότε οι Βρετανοί υποχρεώθηκαν να τον ανατινάξουν για να απαγορεύσουν τη χρησιμοποίησή του στους Γερμανούς). Σ τις 14 Νοεμβρίου, η αποστολή, η οποία ήταν ορθότερα γνωστή ως Στρατιωτική Αποστολή No 27, αναδιοργανώθηκε κάτω από τις διαταγές του Υποναυάρχου Τ έρλ.103 Μ εταξύ των άλλων του καθόρισαν: Η πολιτική βοήθειας προς την Ελλάδα βασιζόταν στην ελπίδα ότι η Ελλάδα θα συνεχίσει να ανθίσταται στην ιταλική επίθεση και στην προϋπόθεση ότι οι Γερμανοί δε θα επέμβουν εναντίον της Ελλαδας στο προσεχές μέλλον. Στις παρούσες συνθήκες δεν είναι δυνατό να εκδοθούν οδηγίες που να καλύπτουν την πιθανή περίπτωση μιας γερμανικής επιθέσεως, η οποία θα διαφοροποιούσε δραστικά τη στρατιωτική κατάσταση στην Ελλάδα.... Ο σκοπός είναι να εξασφαλιστεί μια σταθερή βάση στην Ελλάδα, όταν φτάσουν στη Μέση Ανατολή επαρκείς δυνάμεις, ώστε να επεκταθεί και να ενταθεί η επιθετική μας δράση κατά των Ιταλών και πιθανώς να αναληφθεί αποτελεσματική ενέργεια κατά των ρουμανικών πετρελαιοπηγών και των συγκοινωνιών με τη Γερμανία.

Ο ι ο δ η γίες του Τ ερλ σ υνέχιζα ν να αναφ έρονται σ την πιθα νότητα ελληνικώ ν συμπτύξεων και καταστροφών και καθόριζαν να κρατηθεί, άν ήταν δυνατό, η γραμμή Ναύπακτος-Λαμία και σε αδυναμία η κάτω ηπειρωτική χώρα (Π ελοπόνησος), τα νησ ιά και η Κ ρήτη. Οι βρετανικές δυνάμεις στην Ελλάδα θα έπρεπε να παραλληλίζουν τις κινήσεις τους με αυτές των Ελλήνων, αλλά αν οι τελευταίοι κατέρρεαν, θα έπρεπε οι πρώτες να συμπτυχθούν στη Μ έση Ανατολή.


48

Κ αι " ττην περίπτωση γερμανικής ή βουλγαρικής επιθέσεως, θα λάβετε σχετικές οδηγίες". Η θέση του Ν τ’ Αλμπιάκ στην Αθήνα ήταν θέση μερικής αδυναμίας και περιορισμένης δυναμικότητας. Στα μέσα Νοεμβρίου, υποχρεώθηκε να επιδιώξει μια συμβιβαστική λύση με το Σερ Μ άικλ Π άλαιρετ και του τόνισε ότι οι συνεχείς εκκλήσεις του στο Λονδίνο για αεροπορική δύναμη ήταν αδέξιες για όλους τους ενδιαφερομένους. Ο Σερ Μ άικλ πείστηκε ότι στο μέλλον όλα τα σήματα αυτής της φύσεως θα έπρεπε να στέλνονται διαμέσου του Ανώτερου Αεροπορικού Διοικητή των Βρετανικών Αεροπορικών Δυνάμεων στην Ελλάδα. Ο Ν τ’ Αλμπιάκ τόνισε ακόμη ότι δεν ήταν σωστό να επιδιώκεται μεγαλύτερη υποστήριξη μέχρις ότου υπάρξουν αεροδρόμια, από τα οποία θα μπορούσαν να πετάξουν τα αεροπλάνα.104 Ο Πόρταλ, σε μια προσπάθεια να επιλύσει κάποια ένταση που αναπτυσσό ταν μεταξύ του Υπουργείου Α εροπορίας και του Ανώτερου Α εροπορικού Διοικητή Μ έσης Α νατολής και του επιτελείου του στο Κάιρο, εισηγήθηκε όπως ο Γενικός Επιθεωρητής Π τέραρχος Σερ Έ ντγκαρ Λούντλοου-Χίγουϊτ αρχίζει από τον Ιανουάριο μια περιοδεία έξι ως οκτώ εβδομάδων στη Μέση Ανατολή. Το Δεκέμβριο, ο Λόνγκμορ αρνήθηκε με σύνεση αυτήν την προσφορά και ο Π όρταλ συμφώνησε με τη δικαιολογία ότι δεν ήταν κατάλληλος ο χρόνος για "ανακρίσεις ή τέτοιες πολυτέλειες", όσο καλοπροαίρετα κι αν γινόταν, τη στιγμή που το επιτελείο ήταν μικρό και διεξάγονταν επιχειρήσεις σε τέσσερα μέτωπα.105 Στις 15 Νοεμβρίου, στάλθηκαν στην Ελλάδα με τέσσερα καταδρομικά και τέσσερα εμπορικά πλοία τρεις ακόμη μοίρες της ΡΑΦ, κάπου 4.247 άντρες και βοηθητικά υλικά που βιαστικά μαζεύτηκαν από πηγές της ΡΑΦ και του Στρατού. Αλλά ο Μ εταξάς στο ημερολόγιό του κατέγραψε ότι έρχονταν "στάγδην". •

Βορειότερα, οι Γιουγκοσλάβοι, κήρυξαν μερική επιστράτευση, αλλά φαίνονταν να πιστεύουν ότι δε θα εκδηλωνόταν επίθεση εναντίον τους. Ο Βασιλιάς Γεώργιος ΣΤ’ από το Λ ονδίνο απάντησε σ ’ ένα μελαγχολικό γράμμα του Α γγλόφιλου Α ντιβασιλιά Π ρίγκιπα Παύλου παρακινώντας τον να αρχίσει διαπραγματεύσεις με την Ελλάδα και την Τουρκία και υπαινισσόμενος ότι η Βρετανία θα ήταν σε θέση αμέσως μελλοντικά να εφοδιάσει με οπλισμό και άλλους στρατούς, εκτός από το δικό τη ς.106 Στην Αθήνα, ο Μεταξάς συνέχιζε να πιέζει τον Π άλαιρετ για περισσότερρη βοήθεια υπαινισσόμενος στις 16 Ν οεμβρίου ότι αφού στην Α ίγυπτο τίποτα το σοβαρό δε συμβαίνει θα μπορούσαν ασφαλώς τα Χ αρικέην να σταλούν. Οι πληροφορίες του Υπουργείου Α εροπορίας τόνιζαν ότι οι διαδόσεις περί της βοήθειας της Λουφτβάφφε προς την Ιταλία ήταν αντίθετες προς τα γεγονότα.107 Το Λ ονδίνο πληροφορήθηκε ότι ο Ν τ’ Αλμπιάκμ, αφού μετά από σχετική επιθεώρηση βρήκε ότι ήταν διαθέσιμα περισσότερα αεροδρόμια, σχεδίαζε να αναπτύξει δύο μοίρες Μ πλενχάιμ στο Μ ενίδι με τα Ουέλλιγκτον εδρεύοντα στην Αίγυπτο εναλλασσόμενα για τις


49

επιχειρήσεις, μια μοίρα Μ πλενχάιμ και μία Γκλαντιαίητορ στην Ελευσίνα, τρεις μοίρες βομβαρδιστικών ή καταδιωκτικών στο Σέδες, τρεις στη Λάρισα, μια στη Δράμα και περισσότερες μοίρες ακόμη βορειότερα. Στο μεταξύ ενωρίς το Νοέμβριο, είδε τη γέννησή της η Επιχείρηση M ANDIBLES, το σχέδιο προς κατάληψη των Δωδεκανήσων, που βρίσκονται πέρα από τις νοτιοδυτικές ακτές της Τουρκίας. Τα Δωδεκάνησα αποτελούσαν διπλό κίνδυνο της βρετανικής θέσεως, για τί εξασφαλίζουν προωθημένες αεροπορικές βάσεις για επιθέσεις κατά του βρετανικού κέντρου της Μ έσης Ανατολής και επιτρέπουν τη διακοπή των γραμμών εφοδιασμού προς την Ελλάδα. Δυστυχώς, οι επιχειρήσεις που ακολούθησαν απέτυχαν επειδή στάλθη καν "ανεπαρκείς δυνάμεις για μια τόσο σοβαρή αποστολή" αξαιτίας των απαιτήσεω ν του Π ρω θυπουργού για δράση και της ελλείψ εω ς σχεδίου μεγαλόπνοης στρατηγικής με προτεραιότητες αντικειμενικών σκοπών. Το αποτέλεσμα ήταν ότι τα Δωδεκάνησα βρίσκονταν ακόμη στα χέρια του Άξονα όταν ο πόλεμος τελείωσε το 1945. Στις 17 Νοεμβρίου, ο Ουέηβελλ έστειλε μια "αξιοσημείωτα ακριβή" (κατά τις λέξεις του επίσημου ιστορικού του PLA Y FA IR ’S) εκτίμηση κατά την οποία οι Γερμανοί συγκεντρώνονταν στη νοτιοανατολική Ευρώπη για να βοηθήσουν την Ιταλία και πιθανόν να εκτόξευαν επίθεση κατά Βουλγαρίας και Γιουγκοσλα βίας. Ο Μ εταξάς είπε στον Αμερικανό πρεσβευτή Μ ακ Βη ότι, αν οι Ιταλοί προκαλέσουν τη Γιουγκοσλαβία, οι Γερμανοί θα επέμβουν και η Ελλάδα θα χα θεί.108 Στην Ουάσιγκτον, το θέμα των καταδιωκτικών για την Ελλάδα έκανε το βραδύ του κύκλο από γραφείο σε γραφείο’ κατά τα μέσα του Νοεμβρίου, είχε φτάσει στο στάδιο όπου εκατό αεροσκάφη ήταν διαθέσιμα για εξαγωγή στην Ε λλάδα.109 Αλλά στην πραγματικότητα, η Ουάσιγκτον ποτέ δεν μπόρεσε να οργανωθεί, μερικώς εξαιτίας των βρετανικών μηχανοραφιών για τα αεροσκάφη που θα εξάγονταν στην Ελλάδα, και έτσι τα αεροπλάνα δεν είχαν αποσταλεί μέχρι τότε που η Ελλάδα κατακτήθηκε, τον Α πρίλιο του 1941.110 Στο μεταξύ, το Λ ονδίνο είχε αποφασίσει ότι θα μπορούσε να αποσταλεί στην Ελλάδα μία δεύτερη μοίρα Γκλαντιαίητορ για "εγγύς υποστήριξη των ελληνικώ ν στρατευμάτων και ότι θα μπορούσαν να παραδοθούν στην Ελληνική Βασιλική Αεροπορία δώδεκα πρόσθετα αεροπλάνα, αν υπήρχαν κατάλληλα προωθημένα αεροδρόμια.111 Ανακεφαλαιώνοντας αυτήν την απόφαση κατά την επόμενη ημέρα στο Υπουργείο Άμυνας, ο Τσώ ρτσιλ πρόσθεσε ότι δεν πίστευε ότι οι πρακτικές δυσχέρειες της μετακινήσεως αεροσκαφών από τη μία χώρα στην άλλη γίνο ντα ν κατανοητές από το κοινό μυαλό και προφανώς δεν τις κατανοούσαν στην Ελλάδα. "Θα πρέπει να είναι καθήκον του Αεροπορικού Ακολούθου μας στην Αθήνα να ενημερώσει τον Περεσβευτή μας με αυτά και έτσι να προληφθούν αδικαιολόγητες και μη δυνάμενες να ικανοποιηθούν αιτή σ εις".112 (Στο ίδιο σήμα ο Τσώ ρτσιλ παρατήρησε-πολύ χαρακτηριστικά υπό το

50

Η Π ερίοδος tot) Μ εταξά

πρίσμα των κατοπινών αποφάσεων-ότι "η βοήθεια την οποία τώρα προτείνουμε να δώσουμε στην Ελλάδα θα σήμαινε ότι η αεροπορική μας δύναμη στην Αίγυπτο θα μειωνόταν πολύ και θα ήταν μόλις επαρκής για να καλύψει τις εκεί ανάγκες, αν ο εχθρός ήθελε αποφασίσει να εξαπολύσει αεροπορική επίθεση σ ’ αυτό το μέτωπο"). Στις 20 Νοεμβρίου, τα πλήθη της Αθήνας επευφημούσαν με το άκουσμα ειδήσεων ότι την προηγούμενη ημέρα είχε αρχίσει τη δράση της η Μ οίρα No 80 των Γ κ λα ντια ίη τορ , με βάση εξορμήσεω ς το πρ ό χειρ ο αεροδρόμιο των Τρικάλων, δυτικά της Λάρισας, κοντά στα αρχαία μοναστήρια των Μ ετεώρων αλλ’ όμως και ταράχθηκαν, επίσης, μαθαίνοντας την επίσκεψη του Βασιλιά Βόρι της Βουλγαρίας στο Βερολίνο. Το Υπουργείο των Εξωτερικών στην Αθήνα είχε την άποψη ότι ο Χίτλερ πιθανώς να παραγκώνιζε τους σκληρούς Γ ιουγκοσλά βους προτιμώντας μια προέλαση διαμέσου της πατροπαράδοτης εχθράς της Ελλάδας, της Βουλγαρίας.113 Στο μεταξύ, ο Τσώ ρτσιλ ήταν ανήσυχος για τα σχέδια του Ο υέηβελλ και σε μια σύσκεψη του Υ πουργικού Συμβουλίου διαφώνησε με τον Ή ντεν, επειδή ο τελευταίος προσπάθησε να τον σταματήσει από το να καυτηριάζει με τηλεγράφημα τον Α ρχιστράτηγο-ο οποίος καυτηριασμός ό χι μόνο π ερ ιείχε εξοργισ τικά α δικαιολόγητες συμβουλές αλλά μπορούσε να παραβιάσει και την ασφάλεια. Τον καιρό εκείνο, ο Τσώ ρτσιλ έγραψε το σπουδαίο και αποφασιστικό γράμμα στο Ρούσβελτ, το οποίο ερέθισε την ιδέα του Δανεισμού και Εκμισθώσεως, ένα δόγμα του οποίου η ισχύς στους χρόνους εκείνους επηρρέασε την πορεία της ελληνικής αυτής τραγωδίας. Στις 22 Ν οεμβρίου ο Λ όνγκμορ ήρθε αεροπορικώς στην Α θήνα για επιθεώρηση και για να συσκεφθεί με το Μεταξά. Τον ίδιο χρόνο ο Παπάγος είπε στον Γκαμπιέ-Πάρρυ ότι τα πεδινά πυροβόλα του, του 1912, βρίσκονταν εκτός λειτουργίας και ενώ θα καλοδεχόταν πλήρως εξοπλισμένα βρετανικά στρατεύματα, εκείνο που επιθυμούσε ήταν υλικό με το οποίο θα μπορούσε να αυξήσει τις μεραρχίες του.114 Στο αεροπλάνο του Λ όνγκμορ, προς την Αθήνα ήταν και ο Στάνλεϋ Κ άσσον, ένα ηλικιωμένο άτομο ελληνικής καταγωγής, το οποίο είχε ιδεί ήδη τους Έ λληνες να πολεμούν τέσσερις πολέμους από τους οποίους έχασαν μόνο έναν, τον πόλεμο του 1921-1922 στην Ανατολία. Στις μετέπειτα αναμνήσεις του, ο Κ άσσον σημείωνε ότι οι Βρετανοί γνώριζαν πολύ λίγα για τους Έ λληνες, παρέβλεπαν την πνευματική τους καταγωγή και ιστορία και τους θαύμαζαν το 1940 γιατί είχαν αντισταθεί καλύτερα από αυτούς, οι οποίοι είχαν πέντε χρόνια ενωρίτερα την προειδοποίηση ότι ο πόλεμος θα ερχόταν. Οι Έ λληνες, έγραψε, είχαν κατανοήσει όλα τα μαθήματα των θυμάτων των επιθέσεων του Άξονα. Ο Κ άσσον, ήταν το πρώτο μέλος της Στρατιωτικής Α ποστολής No 27, το οποίο, ως επικεφαλής αξιωματικός πληροφοριών της, έφτασε στην Αθήνα. Ό ταν έφτασε, οι Έ λληνες μόλις είχαν καταλάβει την Κορυτσά στην Αλβανία και τα πλήθη στους δρόμους της Αθήνας του θύμιζαν εκείνα του 1912-1913 όταν οι Έ λληνες πήραν τα Ιωάννινα από τους Τούρκους. Αλλά αισθάνθηκε, όπως είχε ήδη,αισθανθεί και το


51

Ε λληνικό Γενικό Επιτελείο, ότι οι ελληνικές νίκες θα έμπλεκαν τους Γερμανούς για να σώσουν την Ιταλία (μια απόφαση την οποία ο Χίτλερ, στην πραγματι κότητα την είχε πάρει στις 18 Νοεμβρίου). Ο άσπονδος εχθρός, για τον καθένα όπως ο Κ άσσον που ήταν ενήμερος με τα Βαλκάνια, ήταν η Βουλγαρία, η οποία είδε την ελληνική προέλαση στην Α λβανία να απομακρύνει τα στρατεύματα όλο και πιο μακριά από τη Μ ακεδονία και τη Θράκη. Σύμφωνα με τον Κάσσον, οι Έ λληνες είχαν ακόμη την ελπίδα ότι οι Γερμανοί θα αναλάμβαναν διαιτητές για μια ελληνο-ιταλική ε ιρ ή ν η - γ ι’ αυτό το λόγο επιθυμούσαν περιορισμένη βρετανική βοήθεια. Έ τσι, η στρατιωτική αποστολή ήταν ένας συμβολικός, μόνο, στρατός. Ο Κ άσσον συμπέραινε ότι παρά το ότι οι Έ λληνες ζούσαν έναν ψεύτικο παράδεισο, γνώριζαν πάρα πολύ καλά τι θα επακολουθούσε.115 Ο Κ άσσον είχε τη γνώμη ότι οι Έ λληνες διέθεταν έναν πολύ σύγχρονο στρατό για ορεινό αγώνα και ότι ο μέσος Έ λληνας ήταν ταχύς μαθητής, ο οποίος μπορούσε να μάθει πώς χρησιμοποιείται ένα νέο όπλο στο μισό χρόνο που χρειάζεται ο μέσος Εγγλέζος. Αυτό το είπε, τότε, στον Γκαμπιέ-Πάρρυ και ο τελευταίος ανέφερε στον Ουέηβελλ και στο Υπουργείο Πολέμου ότι τρόμαξε από όσα ο Κ άσσον του ανέφερε. Φ αίνεται ότι οι Έ λληνες πίστευαν ότι μέσα σε είκοσι πέντε μόνο ημέρες πολέμου είχαν πετύχει την πρώτη Συμμαχική Ν ίκη. Θα ήταν πολύ λεπτό θέμα η αποστολή αξιωματικών για να τους διδάξουν στον ορεινό αγώνα και στα σύγχρονα όπλα. "Έ χω πεισ τεί ότι το μικρότερο δείγμα προστασίας ή για οποιοδήποτε που θα μύριζε επέμβαση τώρα ή οποτεδήποτε, θα μνησικακούσαν πικρά και μπορεί να έχει αξιοθρήνητο αποτέλεσμα". Ο Γκαμπιέ-Πάρρυ συνέχισε με την πρόταση ότι θα έπρεπε το όλο θέμα να εξεταστεί λεπτομερώς απ’ αυτόν και τον αντικαταστάτη του, το Χέηγουντ. Πρόσθετε ότι ο Π άλαιρετ συμφωνούσε και ότι του ζήτησε να τονίσει ότι η παρουσία μιας μεγάλης στρατιω τικής αποστολής χωρίς στρατεύματα δε θα ήταν κατανοητή από τους Έ λληνες. "Ή ταν σίγουρος ότι θα απέκρουαν την αποστολή ανθρώπων τους οποίους ήξεραν ότι ήταν αρχαιολόγοι και όχι στρατιώτες".116 Τυχαία έφτανε ταυτοχρόνως ο αρχαιολόγος και πρύτανης του Π ανεπιστη μίου της Οξφόρδης Ν ταίηβιτ Χαντ, ο οποίος επιλέχθηκε από τους φακέλους να είναι ο αξιωματικός πληροφοριών της επιχειρήσεω ς BARBARITY. Οι παρατη ρήσεις του κατά την άφιξη ήταν ότι ο Ε λλη νικός Στρατός ήταν εφοδιασμένος κατά το πλείστο με κυριευθέντα κατά τον Α’ Π αγκόσμιο Πόλεμο αυστριακά υλικά και τα μεταφορικά των συνταγμάτων του αποτελούνταν από κυριευθέντα κατά το 1913 βουλγαρικά κάρα. Η δύναμη των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων ήταν το πεζικό το οποίο μπορούσε να πολεμάει με ένα καρβέλι ψωμί και μια χούφτα εληές την ημέρα. Ο Χάντ, ασφαλώς, είχε πολλά πράγματα να κάνει με τον Στάνλεη Κ άσσον, έναν παληόφιλο τώρα, όπως ο Χάντ, στις πληροφορίες. Ο Κ άσσον διέθετε μια'λαμπρή ομάδα νέων αξιωματικών οι οποίοι μιλούσαν ελ λ η νικ ά και μ ερικοί από τους οποίους αφέθηκαν πίσω ως σύνδεσμοι αξιωματικοί κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής του 1941-1944. Ο ίδιος ο Χάντ ήταν ο μόνος αξιωματικός του στρατού προσκολλημένος στο επιτελείο

52


της ΡΑΦ και επειδή ήταν το μόνο μέλος της ομάδας που μιλούσε ελληνικά, ήταν ο μόνος που είχε ελεύθερη είσοδο στο Ε λληνικό Γενικό Στρατηγείο και στην αίθουσα επιχειρήσεω ν, στο Ξενοδοχείο της Μ εγάλης Βρετανίας. Κατά τη γνώμη του Χαντ, ο Π απάγος είχε κάνει θαύματα, αλλά ο στρατός του μπορούσε να προελάσει μόνο με βήμα σημειωτόν.117 Το Στρατηγείο των Βρετανικών Αεροπορικών Δυνάμεων στην Ελλάδα βρισκόταν αρχικά στο δεύτερο όροφο του Ξενοδοχείου της Μεγάλης Βρετανίας, ένα θαυμάσιο οικοδόμημα του τέλους του δέκατου εννατου αιώνα, το οποίο (παρά την πρόσοψη που του έγινε το 1950) στολίζει ακόμη μία γωνία της Πλατείας Συντάγματος, με το γυάλινης οροφής προθάλαμο και την πολυόροφη εσωτερική αυλή. Ο Συνταγματάρχης Γκάη Σάλισμπουρη-Τζώνς συνήθιζε να κοιτάει έξω από το δωμάτιό του στον τέταρτο όροφο το πρωί, για να δει τι καιρός ήταν και να έβλεπε το κεφάλι του Στρατηγού Παπάγου, που είχε αρχίσει να γίνεται φαλακρό, να κάνει το ίδιο δύο ορόφους πιο κάτω. Το επιτελείο της ΡΑΦ προτιμούσε να στεγάζεται στο Ξενοδοχείο της Μ εγάλης Βρετανίας και να γευματίζει στου Ζώναρς, αλλά στις 24 Νοεμβρίου ο Ν τ’ Αλμπιάκ το μετακίνησε σ’ ένα φτηνότερο κατάλυμα, στο Μ αράσλειο Σχολείο, επί της οδού Αριστομένους, στη βορειοανατολική πλευρά του Λυκαβητού, επάνω από το Νοσοκομείο Ευαγγελισμός. Το νέο κατάλυμα βρισκόταν σε απόσταση δέκα λεπτών με τα πόδια από τη μεγάλη Βρετανία. Στο μεταξύ, το προσωπικό των διαβιβάσεων του στρατού ανακάλυψε ότι διακριτικά κλήσεως, τα οποία χρησιμοποιούσε ήδη η ΡΑΦ, είχαν εκχωρηθεί στην Επιχείρηση BARBA.RITY και έτσι θα έπρεπε να τροποποιηθούν από XBL και ΧΒΑ σε TH E και ΤΗΒ. Ά λλα προβλήματα ήταν η χρησιμ οποίησ η των "Μπαστάρδικων Αποδεκτών" εξαιτίας της ελλείψεως κρυπτογραφικού προσωπι κού και της ανάγκης να μειώσουν την κίνηση των σημάτων και το χρόνο εκπομπής, επειδή η ΡΑΦ είχε ελλείψεις προσωπικού επικοινωνιών. Αυτό σήμαινε περιορισμό της κινήσεως των σημάτων προς την Ελλάδα σε 5.000 ομάδες και από την Ελλάδα σε 3.000 ημερησίως. Επίσης, αποκαλύφθηκε ότι το Κάιρο δεν ήταν έτοιμο να δεχθεί σήματα μέχρι τις 2 Δεκεμβρίου' και ότι ακόμη και τότε οι διαβιβαστές του είχαν προβλήματα στη συνεργασία επικοινωνίας με τους διαβιβαστές της ΡΑΦ στην Αθήνα: "Οι χειριστές του Καϊρου δεν είχαν πείρα" Ακόμη το Κάιρο τόνισε στην Αθήνα ότι η συσκευή του είχε μειωμένη λήψη από τις 2359 ως τις 0600 κάθε βράδυ στους 10.000 χιλιοκύκλους και πρότεινε να αλλάξουν εκείνες τις ώρες στην περριοχή των 80 μέτρων (3750 χιλιοκύκλους*). * (Σημ. τ.Μ )

Η επικοινω νία συνέχισε να είναι πρόβλημα και τον Ιανουάριο, οπότε αποφασίστηκε όπως όλα τα σήματα διαβιβάζονται με ραδιοτηλεγραφικά δίκτυα και όχι διαμέσου πολιτικώ ν καλωδίων που παρουσίαζαν διακοπές, ήταν δαπανηρά και φόρτωναν τη χωρητικότητα. Επίσης τα παράπονα για τους χειριστές συνεχί ζονταν. Στο δίκτυο No 5 οι χειριστές του στρατού στο Κ άιρο βρέθηκαν υπεύθυνοι για τη διαβίβαση σημάτων του κώδικα "X" σε ανοιχτή γλώσσα, και έτσι η ΡΑΦ αρνιόταν να τον χρη σ ιμ οποιήσ ει.118

28 Ο κτώβριον 1940-29 Ια νο να ρ ίο ν 1941

53

Σ τις 22 Νοεμβρίου, ο Τσώ ρτσιλ είπε στον Ή ντεν ότι ήταν απογοητευμένος με την αμφιλογία των αντιδράσεων του Ουέηβελλ για την ημερομηνία του σχεδίου COMPASS και ότι είχε την ελπίδα ότι ο Ουέηβελλ θα καταλάβαινε τη θέση του. Ο Σερ Στάφφορντ Κ ρίππς, ο Βρετανός πρεσβευτής στη Μ όσχα, ανέφερε ότι οι Γερμανοί θα εκτόξευαν επίθεση εναντίον της Ελλάδας, δια του εδάφους της Βουλγαρίας, όπότε, σύμφωνα με τον Πρωθυπουργό, οι Τούρκοι είτε θα είχαν εμπλοκή και θα χρειάζονταν πάρα πολλά εφόδια ή θα έμεναν εκτός της συρράξεως και η Ελλάδα θα έπεφτε. Αν η Γιουγκοσλαβία θα είχε εμπλοκή τότε η σημασία της ευθυγραμμίσεως της χώρας αυτής και της Τουρκίας εναντίον της Γερμανίας θα υπερ-αντιστάθμιζε κάθε επιχείρηση στη Λιβύη και ο Ουέηβελλ θα μετέπιπτε σε πάρα πολύ μικρό αμυντικό ρόλο στην Αίγυπτο. Αν όμως ο Ο υέηβελλ εκπλήρωνε την Ε πιχείρη ση COMPASS μέσα στις πρώτες δύο εβδομάδες του Δεκεμβρίου, αυτό θα δημιουργούσε μια διαφορετική κατάσταση. Εξαρτιόταν από τον Α ρχιστράτηγο της Μ έσης Ανατολής να κρίνει αν είχε ή όχι τις αναγκαιούσες δυνάμεις. Κ αι ο Π ρωθυπουργός κατέληγε: "Μ πορεί να υποχρεωθούμε να εγκασταλείψουμε ολόκληρη την επιχείρηση COMPASS ή μπορεί να υπάρξει ο χρόνος να την εκτελέσουμε πριν λάβουν χώρα άλλες εξελίξεις. Οπωσδήποτε όμως θα πρέπει να γνωρίζω τι θα ενεργήσεις και πότε".119 Παρά το ότι οι Γερμανοί στο τέλος δεν επιτέθηκαν κατά τη ς Ελάδας μέχρι την άνοιξη, υπήρχαν κατά το Νοέμβριο πλήθος ενδείξεων που κατέφθαναν στην Αθήνα και το Λ ονδίνο από διαφορετικές πηγές ότι οι Γερμανοί επρόκειτο να επέμβουν.120 Στο Λονδίνο, την Παρασκευή το απόγευμα, 22 Νοεμβρίου, το Υ πουργείο Πολέμου εξέτασε το θέμα της Βουλγαρίας. (Αυτή η προσπάθεια ματαιώθηκε την επόμενη ημέρα από τα νέα ότι οι Βούλγαροι προσχώ ρησαν στο Χίτλερ). Ό λο και όλο που έκανε εκείνο το βράδυ το Υπουργείο Πολέμου ήταν να συμφωνήσει να σταλεί ένα σήμα στον Κάμπελ στη Βουδαπέστη και στον Κ νάτσμπουλ-Χ ιούγκεσσεν στην Αγκυρα παρακινώντας τους να μπει στον πόλεμο η Τουρκία. Σ’ αυτό ο Βρετανός πρεσβευτής στην Άγκυρα απάντησε αμέσως ότι η τουρκική συμμετοχή αυτήν την εποχή θα ήταν παθητικό παρά ενεργητικό.121 Στις 23 Νοεμβρίου, τα ελληνικά στρατεύματα κυρίευσαν την Κορυτσά και στην Α θήνα ήταν μεγάλη η συγκίνηση. Την ίδια ημέρα η Μ οίρα Μ πλενχάιμ No 211 απέδειξε τι μπορεί να γίνει όταν η πίεση κυριαρχεί: ετοίμασε τα δεκαπέντε της αεροπλάνα και άφησε την Έρημο εντός τριών ωρών, έφτασε στο Μ ενίδι ακριβώς πριν από την ομάδα εδάφους, ανεφοδιάστηκε με καύσιμα, οπλίστηκε με τις βόμβες και ήταν έτοιμη για επιχειρήσεις εκείνο το βράδυ.122 24 Νοεμβρίου 1940 Ο Λ όνγκμορ γύρισε στο Κ άιρο αργά στις 24 Νοεμβρίου, αφού επισκέφθηκε τις μονάδες της ΡΑΦ στην Ελλάδα και ανέφερε στο Λ ονδίνο ότι συναντήθηκε με το Βασιλιά, τον Παπάγο και το Μεταξά. Ή ταν "υπερήφανοι για τις επιτυχίες τους, οι πρώτοι Σύμμαχοι που μετέφεραν την επίθεση στο έδαφος του εχθρού". Ο

54


Μ εταξάς είχε την ελπίδα ότι η ελληνική νίκη στην Κορυτσά θα επηρέαζε την Τουρκία, τη Γιουγκοσλαβία και πιθανώς ακόμη και τη Βουλγαρία και συνέχισε να μιλάει για διώξιμο των Ιταλών από την Αλβανία και για την ύπαρξη ενός μελλοντικού Συμμαχικού Προγεφυρώματος στα Βαλκάνια από το οποίο τα Συμμαχικά στρατεύματα θα μπορούσαν να προχωρήσουν κατευθείαν στην τελική μάχη κατά των Γερμανών. Που αλλού, ρώτησε ο Μ εταξάς, θα μπορούσε να γίνει αυτή η μάχη; Στη Βόρεια Αφρική ο πόλεμος ήταν στατικός. Ήθελ£ να γνωρίζει τι προτεινόταν από τους Βρετανούς σε περίπτω ση γερμανικής προωθήσεως διαμέσου της Βουλγαρίας προς την Θ εσσαλονίκη. Ο Λ όνγκμορ ανέφερε ότι είχε βεβαιώσει τους Έ λληνες ότι αυτά τα σημεία βρίσκονταν υπό συνεκτίμηση από τα επιτελεία σχεδιασμού και ότι προειδοποίησε τους Έ λληνες ηγέτες ότι οι Ιταλοί προετοίμαζαν στην Α λβανία αντεπίθεση με μεγάλη αεροπορική υποστήριξη. Ο Βασιλιάς, ο Μ εταξάς και ο Παπάγος εξέφρασαν όλοι τους τις ευχαριστίες για την εργασία του Βασιλικού Ναυτικού στη Ανατολική Μ εσόγειο και για τη θαυμάσια υπηρεσία της ΡΑΦ στην Ελλάδα. Υπογράμμισαν την ανάγκη για περισσότερα αεροπλάνα, αλλά ο Ανώτερος Αεροπορικός Διοικητής Μ έσης Α νατολής απάντησε ότι η πλήρης άρνηση στις εκκλήσεις τους για περισσότερα αεροπλάνα οφειλόταν στην ακαταλληλότητα των αεροδρομίων τους για μεγάλο αριθμό αεροσκαφών. (Επιπλέον, τα περισσότερα αεροδρόμια ήταν σε λάθος θέση στα όρη της Π ίνδου, όπου ο καιρός υποχρέωνε τα αεροπλάνα να βρίσκονται στο έδαφος, είτε τα εμπόδιζε να περάσουν προς τα πεδία των μαχών. Ο ίδιος ο Λ όνγκμορ συνάντησε τέτοιο καιρό όταν προσπαθούσε να πετάξει στα προ ωθημένα αεροδρόμια). Μετά τη συνάντηση με τους Έ λληνες εξήγησε στον Π άλαιρετ τις δυσχέρειες αποστολής αεροπορικών ενισχύσεων από τη Βρετανία στη Μ έση Α νατολή κατά τους επόμενους δύο κ ρ ίσ ιμ ους μήνες. Ή ταν ενοχλημένος από το γεγονός ότι κανένας δε φαινόταν να γνωρίζει καλά γιατί η Βρετανική Στρατιωτική Α ποστολή, η οποία είχε επίσημα φτάσει εκείνη την ημέρα, βρισκόταν στην Αθήνα. Είχε αμφιβολίες για το αν οι Έ λληνες είχαν ανάγκη ή θα δέχονταν συμβουλές επάνω στο είδος του ορεινού τους αγώνα. Και υπήρχε ακόμη ο κίνδυνος ότι οι 3.000 στρατιώτες, οι οποίοι εξυπηρετούσαν τη ΡΑΦ και εξασφάλιζαν την αντιαεροπορική της άμυνα, να θεωρηθούν σαν προωθημένη φρουρά μιας μεγαλύτερης δυνάμεως (μια δυσχέρεια την οποία ενίσχυσε η εκπομπή του Ραδιοφωνικού Σταθμού του Λονδίνου, του BBC προς την Αθήνα στις 23 Νοεμβρίου). 123 25-28 Νοεμβρίου 1940 Στις 25 Νοεμβρίου ο Υ ποστράτηγος Χέηγουντ έφτασε στην Αθήνα για να αναλάβει επίσημα ως επικεφ αλής τη ς Σ τρατιω τικής Α ποσ τολής N o 27. (Βραδύτερα, όταν στάλθηκε ο Ναύαρχος Τέρλ σ’ αυτήν την θέση ο Χέηγουντ περιορίστηκε να είναι επικεφαλής του τμήματος στρατού αυτής της αποστολής). Ο Στρατηγός Σερ Τζέημς Μ άρσαλ-Κόρνγωλ, που μοιραζόταν ένα σπίτι με το Χέηγουντ και τη γυναίκα του στην Κωνσταντινούπολη μετά τον Α ’ Π αγκόσμιο


55

Πόλεμο, είχε από τότε περιγράψει το Χέηγουντ ως άτομο ύψους 1,75μ. περίπου και μάλλον ογκώδη. Μ ιλούσε τα γαλλικά τέλεια, τα οποία κληροδότησε από τη Γαλλίδα μητέρα του, αλλά η κρίση του δεν ήταν πάντοτε άξια εμπιστοσύνης: ως στρατιω τικός ακόλουθος στο Π αρίσι είχε δώσει στο Υπουργείο Πολέμου εσφαλμένες πληροφορίες για την ποιότητα του Γαλλικού Στρατού. Η δουλειά της αποστολής ήταν ο σύνδεσμος, η διαβίβαση των ελληνικών αιτήσεων, οι οδηγίες και "να προετοιμάσει την καταστροφή των αποθεμάτων καυσίμων στην Ελλάδα σε περίπτωση ανάγκης". Ή ταν εγκαταστημένη στο Ξενοδοχείο Μ εγάλη Βρετανία με μια ελληνική ομάδα συνδέσμου αποτελούμενη από τον Ταγματάρχη Κανάκη και το Λ οχαγό Π ρίγκηπα Πέτρο της Ελλάδας ως υποδιοικητή (ανελαβε διοικητής τον Ιανουάριο του 1941).124 Στην πραγματικό τητα η κύρια λειτουργία τη ς Σ τρατιω τικής Α ποστολής No 27 ήταν να συνεργάζεται με το Δεύτερο Γραφείο του Ελληνικού Γενικού Επιτελείου και να αναπτύξει διασυνδέσεις πληροφοριών, οι οποίες θα χρησιμοποιούνταν για την απόκτηση πληροφοριών περί των εχθρικών δυνάμεων στην Αλβανία και αργότερα στη Β ουλγαρία. Ε πίσ ης, ενεργούσε ως σύνδεσμος μεταξύ της Ελληνικής Υ πηρεσίας Π ληροφοριών και του κλάδου Π ληροφοριών Καΐρου. Το τμήμα επιχειρήσεω ν βρισκόταν σε στενή επαφή με το Τρίτο Γραφείο του Ελληνικού Γενικού Στρατηγείου για να πληροφορείται περί των ελληνικών ενεργειών, κάνοντας συχνές επισκέψεις στο μέτωπο και βρισκόταν, επίσης, σε στενή επαφή με τους Βρετανούς σύνδεσμους αξιωματικούς στο Στρατηγείο της Στρατιάς στα Ιωάννινα και του Σώματος Στρατού στην Κορυτσά, διαμέσου ασύρματων δικτύων ραδιοτηλεγραφίας κατευθείαν με την Αθήνα. Ο κλάδος "Q"* της Στρατιωτικής Α ποστολής No 27 είχε μια ιδιαίτερα βαριά εργασία, επειδή αποτελούσε το δίαυλο διαμέσου του οποίου θα έπρεπε να σταλούν όλες οι ελληνικές αιτήσεις για βοήθεια στο Υπουργείο Πολέμου, στο Υπουργείο Εφοδιασμού, στο Φ όρεϊν Ό φφις και στη Βρετανική Επιτροπή Αγορών στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο κλάδος "Q" επίσης, έπρεπε να συνεργάζεται με το Ε λληνικό Εργοστάσιο Π υριτιδοποιίας και Κ αλυκοποιίας και να ελέγχει τη διανομή όλων των εισερχόμενων εφοδίων.125 * 0 κλάδος "Q" ήταν στο Βρετανικό Στρατό ο κλάδος της διοικητικής Μέριμνας (Σημ.τ.Μ )

Η αναφορά καταστάσεως της ΡΑΦ, στις 25 Νοεμβρίου, έδειχνε, τι αποτέλεσμα είχε η γενναία χειρονομία του Λ όνγκμορ, η προτροπή του Τσώ ρτσιλ και οι παρακλήσεις του Πάλαιρετ. Η Μ οίρα No 30 Μ πλενχάιμ ήταν στην Ελευσίνα- η No 70 Ο υέλλιγκτον χρησιμοποιούσε το αεροδρόμιο της Αθήνας ως προωθημένη βάση· η No 84 Μ πλενχάιμ είχε ένα σμήνος στην Ελευσίνα και το άλλο στο Μ ενίδι- η No 211 Μ πλενχάιμ είχε δεκατρία αεροσκάφη στο Μ ενίδι- η N o 80 Γκλαντιέητορ είχε ένα σμήνος στην Ελευσίνα και το άλλο στα Τρίκαλα- ενώ η N o 112 Γκλαντιέητορ στην Αίγυπτο θα έφευγε για την Ελλάδα αμέσως μόλις εξευρίσκονταν μερικά αεροπλάνα (Γκλαντιέητορ).

56


Α λλά, όπως και ο Α ρχισ τρά τηγος Μ έσης Α νατολής τηλεγραφούσε αργότερα εκείνη την ημέρα, επεξηγώντας τις θέσεις, ανέκυπταν προβλήματα με τον επερχόμενο χειμώνα. Η Ελευσίνα έκλεισε για μια φορά μετά από πολλή βροχή" το Μ ενίδι ήταν πιο ανθεκτικό στη βροχή από τα περισσότερα αεροδρόμια’ το αεροδρόμιο των Τρικάλων ήταν μικρό και εκτός λειτουργίας μετά από πολλή βροχή, αλλά δεν ήταν πολύ μακριά από τη Λάρισα, που είχε ένα μεγάλο και αρκετά ανθεκτικό στη βροχή αεροδρόμιο. Το αεροδρόμιο Αράξου, είχε αναφερθεί, από μια ομάδα επιθεωρήσεως, ότι θα μπορούσε να χρησιμ οποι ηθεί αν κατασκευάζονταν διάδρομοι τροχοδρομήσεως’ θα μπορούσε, ταυτόχρο να, όταν ήταν στεγνό, να χρησιμοποιηθεί για ανεφοδιασμό καυσίμων των Μ πλενχάιμ. Το αεροδρόμιο Αγρίνιου, που βρίσκεται βόρεια του Κόλπου της Πάτρας, ήταν κατάλληλο μόνο για Γκλαντιέητορ-παρά το ότι είχε επεκταθείαλλά είχε μια κακή προσέγγιση. Μ ια ώρα αργότερα, το Λ ονδίνο πληροφορήθηκε από το Λ όνγκμορ ότι ο Ν τ’ Αλμπιάκ είχε τόσα προβλήματα διοικητικής μέριμνας, ώστε επιθυμεί να αποφύγει πρόσθετες υποχρεώ σεις και έτσι ο Λ όνγκμορ προετοίμαζε την παράδοση 12 Γκλαντιέητορ στους Έ λληνες, ενώ η Μ οίρα Γκλαντιέητορ No 112 θα μετέφερε αεροπορικώς τα βασικά στοιχεία συντηρήσεως μόνο με το δεύτερο κλιμάκιό της. Ο Ν τ’ Αλμπιάκ είχε τώρα, συμπεριλαμβανομένων και των χερσαίων δυνάμεων υποστηρίξεως, πάνω από 5.000 αξιωματικούς και οπλίτες και γ ι’ αυτό ο Λόνγκμορ εισηγήθηκε θερμώς να του αποδοθεί ο προσωρινός βαθμός του υποπτεράρχου, κάνοντάς τον ισόβαθμο περίπου με τον υποναύαρχο και τον υποστράτηγο της Βρετανικής Στρατιωτικής Α ποστολής, οι οποίοι δεν είχαν ευθύνες διοικήσεως. Το Λονδίνο, το ίδιο εκείνο βράδυ έκανε την προαγω γή.126 Ο Λ όνγκμορ, επίσης, εισηγήθηκε όπως ο αρχαιότερος αξιωματικός του επιτελείου του ο Α ντισμήναρχος Βιλλέτ, προαχθεί στον προσωρινό βαθμό του Σμηνάρχου. Οι Βρετανικές Α εροπορικές Δυνάμεις στην Ελλάδα, αποτελούνταν τώρα από 60 περίπου αεροπλάνα ισομοιρασμένα σε βομβαρδιστικά και μαχητικά από τα οποία ένας αριθμός ήταν εκτός λειτουργίας. Τα Ουέλλιγκτον της ΡΑΦ είχαν αποσυρθεί στην Αίγυπτο, επειδή δεν ήταν φρόνιμο να λειτουργούν σε ασέληνες χρονικές περιόδους, μέχρις ότου κατασκευαστεί στη δυτική ακτή αεροδρόμιο που στη γειτονικ ή του περιοχή να μην υπάρχουν βουνά. Ο Λ όνγκμορ συμπερασματικά κατέληγε: "Η γενική μου εντύπωση, ως αποτέλέσμα αυτής μου της επισκέψεως, είναι ευνοϊκή. Η αεροπορική δύναμη εγκαταστάθηκε ταχύτατα και έχει εκτελέσει τις επιχειρήσεις με μεγάλη επιτυχία, που έχουν μεγάλη συμβολή στην ελληνική επιτυχία".127 Το Υπουργείο Α εροπορίας απάντησε στον Ουέηβελλ κατά το μεσημέρι ότι η κατασκευαστική εργασία στη Θράκη και στην Α νατολία θα έπρεπε να κινηθεί όσο το δυνατό ταχύτερα για να κατασκευάσει αεροδρόμια προς χρήση των βομβαρδιστικών κατά την άνοιξη το αργότερο, με ένα διάδρομο τροχοδρομήσε ως 1500Χ 50 υαρδών και τρεις 1200Χ 50 υαρδών (οι διαστάσεις είναι οι ίδιες με τις υιοθετηθείσες στη Ζώνη της Διώρυγας του Σουέζ).128 Στάλθηκε, επίσης, ένα


57

άκρως απόρρητο σήμα στο στρατηγείο της Αεροπορικής Δυνάμεως στην Ελλάδα από τον αρχηγό του Επιτελείου Αεροπορίας: Σε καμιά περίπτωση δε θα πρέπει να αναφέρετε σ’ οποιονδήποτε ότι η αποστολή Χ αρικέηνς βρίσκεται υπό μελέτη, επειδή η περίπτωση εγκρίσεως είναι μακρινή και είναι απαραίτητο να μη διακινδυνευθεί απογοήτευση των Ε λλήνω ν"129 Στο Λ ονδίνο, στις 25 Νοεμβρίου, πλανιόταν ένα στοιχείο της τραγωδίας. Ο Ν τηλ, του οποίου η σύζυγος αργοπέθαινε από παραλυτική προσβολή, είχε εμπλακεί σ' έναν καυγά μεταξύ του Τσώ ρτσιλ και του Ουέηβελλ και δεν ήξερε τι να κάνει. Ο Τ αξίαρχος Ντάντλεϋ Κλάρκ, ο οποίος ήταν εκείνο τον καιρό ο στρατιωτικός βοηθός του, έχει περιγράψει το Ν τηλ ως έντιμο, με λεπτά, καλά, ελαφρώς γκρίζα μαλλιά, αυστηρό, αλλά με μια ιρλανδέζικη σπινθηροβόλα ματιά και μια απαλή μελωδική φωνή που άγγιζε την ιρλανδική προφορά. Μ ιλούσε με το δισταγμό ενός μαθητή που προσπαθεί να διατηρήσει τις σκέψεις του. Ή θελε επί σειρά ετών να γίνει Α ρχηγός του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου και είχε υποστεί ατέλειωτους κόπους για να προετοιμάσει τον εαυτό του για το καθήκον κατά τον ολοκληρωτικό πόλεμο, τον οποίο είχε προβλέψει ότι θα ερ χό τα ν γνώριζε προσωπικά το Χίτλερ και τους περισσότερους στρατούς της ηπείρου καλά. Είχε ανακληθεί από την Π αλαιστίνη το 1936, νομίζοντας ότι θα γινόταν Α ρχη γό ς του Α υτοκρατορικού Γ ενικού Ε πιτελείου, αλλά με τις μεταρρυθμίσεις του Χ όρε-Μ πελίσα, έγινε, τότε ο Υ ποκόμης Σερ Σ ύριλ Ντεβερώ. Ο Ν τηλ πίστευε ότι θα του δινόταν η Βρετανική Εκστρατευτική Δύναμη όταν ξέσπασε ο πόλεμος, αλλά και πάλι απογοητεύθηκε. Στο μεταξύ, η Λαίδη Ν τηλ αρρώστησε και ο Σερ Τζων στάλθηκε, όταν έφτασε η κρίση, ως υποδιοικητής του Γκορτ στη Γαλλία. Τελικά, το 1940, έγινε Α ρχηγός του Α υτοκρατορικού Γ ενικού Ε πιτελείου, στη θέση του Υ ποκόμητα Λόρδου Α ϊρονσάιντ, ακριβώς όταν ο στρατός είχε τα μεγαλύτερά του προβλήματα, οπότε κατάλαβε ότι ελάχιστα πια θα μπορούσε να προσφέρει στο Στρατό εκτός από το να περιμένει και να ενθαρρύνει.κάθε προσπάθεια. Το ότι ο ψυχρός Ν τηλ θα συγκρουόταν με τον Τσώρτσιλ ήταν μάλλον αναπόφευκτο- πολλοί αξιωματούχοι συγκρούστηκαν ακριβώς για τις ώρες εργασίας. Ο Ν τηλ συνήθιζε να προσέρχεται στο Υπουργείο Πολέμου στις 8:30 και να ενημερώνεται από το επιτελείο του κατά την επόμενη ώρα, πράγμα που του άφηνε μισή ώρα να διαβάσει την επείγουσα αλληλογραφία πριν συνεδριάσει η Επιτροπή των Α ρχηγών των Ε πιτελείω ν έπειτα, ακολουθούσε η συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου στις 11:30 και το γεύμα. Το απόγευμα διενεργούσε τις εσωτερικές υποθέσεις του Στρατού, γιατί ήταν κατ’ όνομα και Α ρχιστράτηγος επίσης, δηλαδή κατείχε ένάν παλιό τίτλο τον οποίο κατείχαν κατά το δέκατο ένατο αιώνα τόσο ο Ουέλλιγκτον όσο και ο Δούκας του Καίμπριτζ. Ή ταν τυπικότατος σ’ αυτόν το ρόλο. Επειτα, κατά τις 6:30, θα ήταν συχνά κάποια σύσκεψη των Α ρχηγών των Επιτελείων ακολουθούμενη από δείπνο. Μ έχρι αργά τότε, ο Πρωθυπουργός θα είχε σηκωθεί, θα είχε διαβάσει τις εφημερίδες, θα είχε κάνει κάποια δουλειά μέχρι το μεσημέρι, θα έπαιρνε κάποιον υπνάκο και το δείπνο του και θα ήταν τώρα έτοιμος να βρυχάται συνεχώς μέχρι τις πρωινές

58


ώρες. Ο Ν τηλ, προσπαθώντας να ελαφρύνει το φόρτο της εργασίας του, είχε διορίσει έναν υπαρχηγό και τρεις βοηθούς Α ρχηγού Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου' αλλά επειδή είχε προβλήματα με τις εξουσιοδοτήσεις δε βοηθήθηκε πολύ.130 Η συμπεριφορά του Τσώ ρτσιλ προς το Ν τηλ δεν ήταν και πολύ ευγενική, επειδή πραγματικά ο Πρωθυπουργός δεν εκτιμούσε τους άλλους που υπηρετού σαν καλά τη χώρα σε δύσκολες θέσεις, όπως χαρακτηριστικά τον Ντώουντην και τον Ουέηβελλ. Ό ταν ο Ν τηλ έγινε εξήντα ετών τα Χριστούγεννα του 1941, δεν αποστρατεύθηκε αλλά στάλθηκε να υπηρετήσει στην Ουάσιγκτον. (πέθανε εκεί και είναι θαμμένος στο Εθνικό Νεκροταφείο του Ά ρλινγκτον). Μ ερικώς ο Ν τηλ ήταν θύμα από την αρχή των παλιών προκαταλήψεων του Τσώρτσιλ, οι οποίες αποκτήθηκαν την περίοδο κατά την οποία υπηρέτησε στους Ουσάρους κατά τον Α ’ Π α γκό σ μ ιο Π όλεμο. Π αρά το ότι ο Ν τη λ φ αινόταν να είνα ι ένας απερίσκεπτος γαλονάς, όμως δεν ήταν και ο Ουίνστον υποτιμούσε κακώς τις ικανότητές του. Δυστυχώς, το γεγονός ότι ο Ν τηλ υποστήριξε τον Ουέηβελλ, αυτόν το "συνηθισμένο συνταγματάρχη" της Αιγύπτου, δεν τον κατέστησε αγαπητό στον Πρωθυπουργό. Αλλά εκείνο, που περιέπλεξε περισσότερο το πρόβλημα· το απόγευμα της 25ης Νοεμβρίου, ήταν μια άλλη σκιά του παρελθόντος και ένα πολύ καλό παράδειγμα της δυστροπίας του Τσώρτσιλ. Ο Στρατηγός Γιαν Κ ρίστιαν Σμάτς έπαιξε έναν αποφασιστικό, αν και όχι τόσο εποικοδομητικό ρόλο στη βρετανική ιστορία σε αρκετές περιπτώσεις. "Ο Σμάτς ήταν ένας από τους αρχηγούς των Μ πόερς στον πόλεμο, ο οποίος κατεξευτέλισε το Βρετανικό Στρατό, σ ’ αυτόν τον αποικιακό πόλεμο, στον οποίο ο νεαρός Τσώ ρτσιλ, ως πολεμικός, ανταποκριτής, έγινε ονομαστός. Έπειτα, κατά τον Α ’ Π αγκόσμιο Πόλεμο ο γενειοφόρος Σμάτς βρέθηκε στο Λ ονδίνο ως αντιστράτηγος, νικητής μιας αιματηρής εκστρατείας κατά των Γερμανών στην Ανατολική Αφρική. Έ γινε μέλος του Κ υβερνητικού Π ολεμικού Συμβουλίου υπό το Λόυντ Τζώρτζ και είχε ευρύτατη αρμοδιότητα για τη δημιουργία της Β ασιλικής Αεροπορικής Δυνάμεως, της ΡΑΦ. Το 1939, έγινε Π ρω θυπουργός τη ς Ν ότιας Α φρικής, ένα μεσουράνημα μιας πολύχρονης διακεκριμένης πολιτικής σταδιοδρομίας στην πατρίδα του. Ο Σματς δεν θα ήταν ο μόνος Πρωθυπουργός μιας Επικράτειας της Κ οινοπολιτείας που είχε ένα σοβαρό λόγο, στη βρετανική απόφαση για τη βοήθεια στην Ελλάδα. Την ημέρα εκείνη του Νοεμβρίου, στην Καμπέρα της Α υσ τραλίας, ο Ρόμπερτ Γ κόρντον Μ ένζης είχε ήδη ανακοινώ σει στην Κυβέρνησή του ότι αποφάσισε να πάει στο Λ ονδίνο να δει τον Τσώ ρτσιλ και να συζητήσει για τη Σιγκαπούρη, της οποίας η αδυναμία μόλις τότε είχ ε αποκαλυφθεί.131 Κ αι οι δύο, ο Μ ένζης και ο Σματς, ο οποίος θα προαγόταν από τον Τ σώ ρτσιλ στις αρχές του 1941 στο βαθμό του στρατάρχη, θα περνούσαν από το Κ άιρο και οι επισκέψεις τους θα είχαν επιρροή. Ό ταν η Επιτροπή Αμυνας τελείωσε εκείνο το βράδυ, ο Ή ντεν έμεινε πίσω να κουβεντιάσει με τον Τσώ ρτσιλ το μέλλον μετά την επιτυχία της Επιχειρήσεως


59

COMPASS. Ο Χάλιφαξ, ο Υπουργός των Εξωτερικών, είχε αναφέρει ότι η Γερμανία δεν είχε αποφασίσει για τα Βαλκάνια, παρά το ότι ο Τσώρτσιλ, ορθά, όπως αποδείχτηκε έπειτα, έκανε την υπόθεση ότι θα χτυπούσε τη Θεσσαλονίκη διαμέσου της Βουλγαρίας. Την επόμενη ημέρα, ο Χάλιφαξ είπε ότι τόσο η Βουδαπέστη όσο και η Σόφια, ανέφεραν ότι καμιά τέτοια γερμανική δραστηριό τητα δεν ήταν πιθανή στα Βαλκάνια. Κ αι ο Ουέηβελλ τηλεγράφησε, ότι κατά τη γνώμη του, η κατανομή των αντιαεροπορικών πυροβόλων μέσα στη ζώνη της διοικήσεώς του, ήταν κάτι που θα ήταν δική του ευθύνη - ανέφερε ότι δε θα στέλνονταν άλλα στην Κ ρητη επί του παρόντος και ότι, όταν θα γινόταν αυτή η κατανομή, θα αποφασιζόταν από τη δική του Εσωϋπηρεσιακή Επιτροπή με γνώμονα τις ελλείψεις και με τη γενική αντίληψ η ότι θα στέλνονταν από το Ηνωμένο Β ασίλειο όσο το δυνατό περισσότερα.132 Στις 26 Νοεμβρίου, ο Υποστράτηγος Σερ Τζων Κέννεντυ, ο διευθυντής των στρατιωτικών επιχειρήσεω ν στο Υπουργείο Πολέμου, είπε στον Αμερικανό Συνταγματάρχη Λη ότι στο Ηνωμένο Βασίλειο βρίσκονταν 16.000 άντρες σε αναμονή αποστολής τους στη Μ έση Ανατολή ένεκα ναυτιλιακών ελλείψεων και ότι αυτή η καθυστέρηση επηρέαζε την ταχύτητα με την οποία οι Βρετανοί θα μπορούσαν να βοηθήσουν την Ελλάδα.133 Τ ην Τετάρτη, 27 Νοεμβρίου, οι σχεδιαστές προσπάθησαν να μιλήσουν στον Τσώ ρτσιλ για την Επιχείρηση W O R K SH O P (την οποία ο Ν αύαρχος Κ άννινγκαμ ονόμαζε "επιχείρη σ η αγριόγατος.....το αποκορύφωμα της αφροσύνης") προς κατάληψη του νησιού Π αντελλάρια.134 Εκείνο το βράδυ, ο Υπουργός Αεροπορίας διατάχθηκε να υποβάλει την αναφορά του επί της καταλληλότητας των αεροδρομίων της Ελλάδας ως βάσεων πιθανής δράσεως κατά των ρουμανικών πετρελαιοπηγών, για τις οποίες πετρελαιοπηγές οι Βρετανοί στην πραγματικότητα γνώριζαν πάρα πολλά, καθώς και επί των αναγκαιούντων προπαρασκευαστικών μέτρων. Λίγες ημέρες αργότερα, η αναφορά του δεν μπορούσε να βρεθεί στο γραφείο του Υπουργείου-δεν ήταν μέσα στο "Κ ουτί των Επιχειρήσεων" ούτε στην "Ελλάδα" ούτε στην "Αεροπορία" ούτε στο "Στρατηγό Ουέηβελλ". Κ άποιος πρότεινε ότι θα έπρεπε να επικοινωνήσουν με τον Α ρχηγό του Επιτελείου της Αεροπορίας, ο οποίος στην πραγματικότητα την είχε στείλει, για να βεβαιωθούν ότι δε χρειαζόταν να προβούν σε καμιά ενέργεια.135 Φαίνεται ότι ακόμη και τα υψηλότερα κλιμάκια παγιδεύονται. 29 Νοεμβρίου 1940 Τ ην Παρασκευή, ο Λ όνγκμορ τηλεγράφησε με το τηλέτυπο από το Κ άιρο στον Π όρταλ στο Λονδίνο ότι από τα σήματα που πήρε ο Ουέηβελλ και αυτός ο ίδιος, είχαν την αίσθηση ότι το Λ ονδίνο σκεφτόταν αεροπορικές επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας στη Μ έση Ανατολή κατά το 1941 αψηφώντας τις οδούς ανεφοδιασμού: "Μ ου φαίνεται ότι υπάρχει πολύ μεγάλος κίνδυνος να σχεδιάζονται μεγάλης κλίμακας επιχειρήσ εις και να προγραμματίζονται να εκτελεστούν σε χρόνο πολύ

60


πριν οι αναγκαίες αεροπορικές δυνάμεις θα μπορούσαν να είναι έτοιμες να συμμετάσχουν σ’ αυτές και να τις υποστηρίξουν. Ακόμη και τώρα, οπότε οι υπάρχουσες υποχρεώσεις, έστω και μέσα σ’ αυτό το δυνάμενο να προβλεφθεί μέλλον, είναι περισσότερες από την αεροπορική μας δύναμη, καλούμεθα να απαντήσουμε στο τι άμεση βοήθεια μπορεί να δοθεί στην Τουρκία σε περίπτωση εμπλοκής τη ς"136 Ο Λ όνγκμορ θα μπορούσε να προσθέσει ότι το Επιτελείο της ήταν υπεύθυνο για την κακή επιτελική εργασία και να επικαλεστεί Π όρταλ, ο οποίος ως Ανώτερος Α εροπορικός Δ ιοικητής της Βομβαρδισμού κατά το 1940 δήλωσε στο Υπουργείο Αεροπορίας πρέπει να κατευθύνουν τον σκοπό μάλλον και όχι το αντίθετο.

Αεροπορίας τον ίδιο τον Διοικήσεως ότι τα μέσα

Ο Υ ποναύαρχος Τερλ, που είχε φτάσει από την Ελλάδα στο Λ ονδίνο, ήταν στις 10.15 παρών για το θέμα No 10 της συσκέψεως των Α ρχηγών των Επιτελείων, Βοήθεια στην Ελλάδα. Περιέγραψε την κατάσταση κατά το χρόνο που έφυγε από την Αθήνα στις 18 Νοεμβρίου αναφέροντας ότι η Ελληνική Κυβέρνηση ήταν σε καλή κατάσταση και βέβαιη ότι, υπό την προϋπόθεση ότι οι Βρετανοί θα εξακολουθούσαν να τους βοηθούν, θα μπορούσαν να πετάξουν τους Ιταλούς έξω από την Αλβανία. Ο Μ εταξάς ήταν βέβαιος στις 16 Νοεμβρίου ότι θα μπορούσαν να κρατήσουν την Κοροτσά και τα βουνά από τους Ιταλούς κατά τη διάρκεια του χειμώνα. "Δεν υπήρχε αμφιβολία ότι η βοήθειά μας έγειρε την πλάστιγγα και οι Έ λληνες το γνώριζαν. Π αρ’ όλα αυτά, θα ήταν μάταιο να υποτεθεί ότι οι Έ λληνες θα μπορούσαν να κρατήσουν χω ρίς πρόσθετο σοβαρό εφοδιασμό με υλικά και με αυξημένες αεροπορικές δυνάμεις". Π α ρ’ όλα αυτά, ο Τερλ είπε, "Οι Έ λληνες εξέφρασαν την επιθυμία να μην αποσταλούν βρετανικές χερσαίες δυνάμεις". Κ αι, ακόμη, κατάλαβε την απροθυμία των αρχών της Μ έσης Α νατολής να εξοικονομήσουν δυνάμεις για την Ελλάδα, οι οποίες δύσκολα θα μπορούσαν να εξευρεθούν η κλίμακα των υλικών τα οποία τώρα επρόκειτο να σταλούν στην Ελλάδα ήταν επαρκής.137 Σ την π ραγμ ατικότητα, το ημ ερολόγιο του Μ εταξά στις 16 και 17 Ν οεμβρίου αποκαλύπτει ότι πίστευε ότι είχε ενημερώσει τον Τερλ ότι ο πρω ταρχικός σκοπός ήταν να κάνει τους Βρετανούς να μεταφέρουν την κύρια προσπάθειά τους στην Ελλάδα, και να στείλουν αεροπλάνα, όπλα, οχήματα και άρματα για να αντιμετωπίσουν μια γερμανική επίθεση την άνοιξη. Ή ταν κατηφής: αν οι Βρετανοί δεν ήταν σε θέση να τον εφοδιάσουν με αεροσκάφη για να αντιμετωπίσει τους Ιταλούς πώς οι Έ λληνες θα διακινδύνευαν να προκαλέσουν τους Γερμανούς; Οι κακές καιρικές συνθήκες στην Ελλάδα ακύρωσαν τις αεροπορικές επιχειρήσεις για τις επόμενες λίγες ημέρες. Οι Έ λληνες είχαν επιτυχίες κατά τις επόμενες εβδομάδες, αλλά αυτές οι ορεινές επιχειρήσεις πληρώθηκαν ακριβά, ιδιαίτερα σε υποζύγια, κατά το πλείστο γαϊδούρια, τα οποία ήταν πανταχού παρόντα και τα οποία χρησιμοποιούσαν πάρα πολύ οι Έ λληνες στις ορεινές περιοχές. Τα αυτοκίνητα που ζητήθηκαν είχαν ήδη φθαρεί στην πολιτική τους


61

ζωή' οι οδηγοί δεν ήταν εκπαιδευμένοι, η συντήρηση ήταν πλημμελής και οι δρόμοι ήταν άστρωτοι και επικίνδυνοι στα βουνά. Οι Βρετανοί έστειλαν μερικά, καναδικής κατασκευής, φορτηγά και ιταλικά λάφυρα από την Έρημο και ο Κάσσον ισχυρίζεται ότι αυτά είχαν ένα άμεσο αποτέλεσμα στο μέτωπο κατά το Φ εβρουάριο.138 Ακόμη, η αναφορά της Στρατιωτικής Α ποστολής No 27 δείχνει ότι, σ ' όλη την περίοδο της υπάρξεώς της, μόνο η Αποστολή παρέδωσε και χρέωσε 62 ασθενοφόρα, 13 οχήματα AUSTIN των 3 τόνων, 200 αυτοκίνητα των 8 ίππων, 150 οχήματα B ED FO R D των 3 τόνων, 182 CHEVROLET των 3 τόνων, 78 σκεπασμένα κάρα FO R D του 11/2 τόνου και 44 των 3/4 τόνων, και 122 φορτηγά FORDSO N, 86 ιταλικά SPA και 60 φορτηγά LANCIA και δύο ακόμη άλλων τύπων, 491 μοτοσυκλέτες N O R TO N και 104 άλογα. Μ ερικές πηγές αναφέρουν ότι τα φορτηγά έφτασαν από το Ηνωμένο Βασίλειο την ημέρα των Χ ριστου γέννων, αλλά τα ελαστικά τους δεν έφτασαν παρά μετά από 90 ημέρες.139 Το μόνο στρατιωτικό υλικό που παραδόθηκε στους Έ λληνες προ της αφίξεως της Βρετανικής Στρατιωτικής Α ποστολής στην Αθήνα κατά το τέλος του Ν ο εμβρίου, ήταν 100 αντιαρματικά όπλα ΒΟΥ.140 Σχεδόν όλα τα υλικά για την Ελλάδα ήρθαν τελικά από τη Μέση Ανατολή. Τέσσερα πλοία φορτωμένα στάλθηκαν από την Α γγλία με την πρώτη "Αποστολή Όπλων" αλλά μόνο τα τρία έφ τασ αν και ένα άλλο μεγάλο πλοίο το Clan Fraser το οποίο ήρθε από το Α κρωτήριο, απωλέστηκε ολοκληρωτικά στο λιμ άνι του Π ειραιά. Μ έχρι τα τέλη του Α πριλίου, οπότε η Ελληνική Κυβέρνηση μετακινήθηκε στην Κρήτη, δεν είχε φτάσει, καμιά π αρα γγελία της α πό την Αμερική. Στις 30 Νοεμβρίου του 1940, ο Τσώ ρτσιλ ήταν 66 ετών. 30 Νοεμβρίου 1940-8 Ιανουαρίου 1940 Κατά τη διάρκεια των έξι περίπου εβδομάδων κατά το τέλος του έτους, καθώς τα χιόνια έπεσαν στα βουνά και ο πόλεμος στο Αλβανικό Μέτωπο μετατράπηκε σε αγώνα δρόμου μεταξύ του ιταλικού ηθικού και των ελληνικών υλικών, η δράση γενικά μειώθηκε. Π ολλά απ’ αυτά που έγιναν ήταν προπαρασκευαστικά! Ίσως η πιο σπουδαία εξέλιξη κατά τη διάρκεια της περιόδου ήταν η διόγκωση μιας παρεξηγήσεω ς, που αργότερα διαψεύτηκε, ότι δηλαδή, η Βρετανία θα ανέπτυσσε την άνοιξη στην Ελλάδα μια αεροπορική δύναμη με 23 μοίρες. Οι διαδόσεις φαίνεται να άρχισαν όταν ο Υποναύαρχος Τερλ ήταν στο Λ ονδίνο και ενημερωνόταν για να γίνει αρχηγός της αποστολής. Το Υπουργείο Αεροπορίας διέταξε το Λ όνγκμορ στις 5 Δεκεμβρίου-την ημέρα η οποία έμεινε ως ημέρα των ξυναριών, των φτιαριών και των οδοστρωτήρων-να έχει μέχρι την άνοιξη στα Βαλκάνια έτοιμα τα αεροδρόμια για δέκα μοίρες καταδιωκτικών, για δέκα μέσων βομβαρδιστικών και για τρεις βαριών βομβαρδιστικών. Τον ίδιο καιρό, ο Π όρταλ τηλεγραφούσε ότι σχεδίαζε να μετακινήσει αεροπορικώς, κατά τη διάρκεια της Δεκεμβριανής περιόδου του καλού καιρού της Μ εσογείου, έξι καταδιωκτικές μοίρες και έξι μοίρες μέσων βομβαρδιστικών, για να αποθηκευθούν μέχρις ότου τα πληρώματα και το προσωπικό εδάφους, φτάσουν θαλασσίως κατά το Φ εβρουάριο ή το Μ άρτιο. Κ αι απ’ αυτό το τηλεγράφημα ενισχύθηκε η

62


άποψη ότι ο Λ όνγκμορ θα είχε κατά την άνοιξη είκοσι τρεις μοίρες στα Βαλκάνια. Αυτοί οι αριθμοί διαβιβάστηκαν κατά κάποιο τρόπο στον Αυστρα λιανό Διοικητή Μ πλάμεη αλλά διαψεύστηκαν από τον Π όρταλ το Ν οέμβριο του 1941, όταν έγινε μια επίσημη δικαστική έρευνα επί των αυστραλιανώ ν παραπόνων, ότι είχαν κακώς οδηγηθεί στην ελληνική περιπέτεια.141 Στις 5 Ιανουαρίου, ο Π όρταλ έπρεπε να ανακαλέσει την ιδέα της αποστολής έξι από τις βομβαρδιστικές μοίρες στη Μ έση Ανατολή, γιατί είχε ελλείψεις σε πληρώματα αεροσκαφών και ο Τσώ ρτσιλ απαιτούσε να οργανωθεί η Διοίκηση Β ομβαρδιστι κώ ν.142 Σ τις 5 Δεκεμβρίου, παραδόθηκαν στην Ελληνική Αεροπορική Δύναμη, ως αναπληρώσεις, 12 καταδιωκτικά διπλάνα Γκλαντιέητορ, τα μόνα αεροπλάνα που κατόρθωσαν οι Βρετανοί ή οι Α μερικανοί να παραδώσουν, πριν η Ελλάδα κατακτηθεί, τέσσερις μήνες αργότερα. Το ότι οι Έ λληνες δεν εξυπηρετήθηκαν καλύτερα οφειλόταν μερικώς-καθώς ο Τερλ αποκάλυψε μιλώντας στον Πρωθυ πουργό -στο γεγονός ότι κανένας δεν πίστευε ότι ο χρόνος ήταν με το μέρος της βρετανικής πλευράς. Ο Τερλ πίστευε ακόμη, όπως τον είχε διαβεβαιώσει ο Π όρταλ, ότι σε λίγες εβδομάδες θα βρίσκονταν στην Ελλάδα δεκαπέντε μοίρες και μέχρι την άνοιξη είκοσι δύο’ αυτό το σημείωσε στο ημερολόγιό του και το ανέφερε στην Αθήνα όταν έφτασε εκεί στις 24 Ν οεμβρίου.143 Στην πραγματικό τητα στην Ελλάδα βρίσκονταν τέσσερις μοίρες της ΡΑΦ με μισή δύναμη.144 Κ ανείς δε φαίνεται να είχε κατανοήσει πραγματικά αυτά στα οποία εναντιωνόταν ο Λ όνγκμορ. Ό ταν ο Ουέηβελλ άρχισε την πετυχημένη δυναμική αναγνώριση COMPASS, η οποία κατέληξε σε ήττα των Ιταλών, ο Ανώτερος Αεροπορικός Δ ιοικητής είχε αεροπλάνα τριών μοιρών καταδιωκτικών και τριών μοιρών βομβαρδιστικών, με τα οποία θα αντιμετώπιζε 250 ιταλικά καταδιωκτικά και ένα παρόμοιο αριθμό βομβαρδιστικών.145 Αλλά στις 9 Δεκεμβρίου, την ημέρα που άρχισε η Επιχείρηση COMPASS,έφτασε από το Λ ονδίνο στο Κάιρο ένα από τα πρώτα μοντέλα του αεροπλάνου Β-17, μεταφέροντας έναν ήσυχο καπνιστή πίππας, ως υποδιοικητή του Λόνγκμορ, τον οποίο υποδιοικητή από καιρό είχε ζητήσει. Ο Υ ποπτέραρχος Άρθουρ Τέντερ έφτασε με προφορικές διαταγές να αναφέρει πίσω προσωπικά στον ίδιο τον Π όρταλ και τον υπαρχηγό του για το Λ όνγκμορ.146 Μ έχρι το Μάη του 1941 αυτή η κατάσταση, οδήγησε στην ανάκληση του Λόνγκμορ για διαβουλεύσεις και στην αντικατάστασή του από τον Τέντερ ως Ανώτερου Αεροπορικού Διοικητή στη Μ έση Ανατολή. Σ την Ελλάδα οι προσπάθειες του Ν τ’ Α λμπιάκ να κάνει κάτι για περισσότερα αεροδρόμια ματαιώθηκαν από την έλλειψη εργατών και υλικών και από την άρνηση του Μ εταξά να επιτρέψει σε Βρετανούς αξιωματικούς να προω θηθούν βορειότερα από τη Λ άρισα για να εξερευνήσουν περιοχές κατάλληλες για αεροδρόμια. Ο Έ λληνας Πρωθυπουργός, ο οποίος πρόσφατα σε ένα τσάι με τους Βρετανούς είχε παραγκωνιστεί επειδή, όπως ο ίδιος γράφει στο ημερολόγιό του, ήταν πολύ κοντός, είχε πεισθεί ότι οι Γερμανοί θα έκαναν εισβολή στην Ελλάδα την άνοιξη και ότι οι Έ λληνες θα έπρεπε να καταθέσουν


63

τα όπλα τους, αφού τίποτα δεν είχε μείνει με το οποίο να πολεμήσουν. Δεν ήθελε οι Βρετανοί να προωθούν σχέδια προς κατασκευή αεροδρομίων από τα οποία θα μπορούσαν να σκεφθούν να βομβαρδίσουν το Π λοέστι, την πηγή του ρουμανικού πετρελαίου της Γερμανίας, και έτσι να προκαλέσουν τους Γερμανούς σε μια τ τ τ 147 πρόωρη και πιο καταστρεπτική ενεργεια. Στο Λ ονδίνο, καθώς πλησίαζαν τα Χριστούγεννα, ο Τσώ ρτσιλ συνέχισε να στηρίζεται στις νίκες της Ερήμου' υποσχέθηκε περισσότερα Χαρικέην και παρακίνησε το νικηφόρο στρατηγό να ξηλώσει τους Ιταλούς από την Αφρική. Μ όνο όταν ο Ουέηβελλ δεν μπορούσε να προχω ρήσει πιο πέρα θα έπρεπε να στρέψει στην επίθεσή του κατά της Δωδεκανήσου, την οποία ο Α ρχιστράτηγος της Μ έσης Α νατολής είχε εισηγηθεί να καταλάβουν με την Επιχείρηση M AND IBLES (η οποία καλύτερα να ονομαζόταν τελικά NIBLES)*.148 Στις 23 Δεκεμβρίου, ο Ή ντεν έγινε Υπουργός Εξωτερικών και ο Υπουργός Πολέμου έγινε ένα μηδενικό υπό το Υπουργό Άμυνας, τον Τσώρτσιλ. Στην Αθήνα, ο Μ εταξάς είχε νοσηρούς εφιάλτες για την άνοδο του Ή ντεν τους οποίους ξεπέρασε με προσευχές. ^Πρόκειται για λογοπαίγνιο του Συγγραφέα με την έννοια: Να καταλάβουν τα Δωδεκάνησα με την επιχείρηση ΣΙΑΓΟ ΝΕΣ, (M A N D IB LE S), η οποία καλύτερα να ονομαζόταν τελικά ΔΑΓΚΩΜ ΑΤΙΕΣ (NIBLES). (Σημ. τ.Μ ).

Κατά το τέλος του Δεκεμβρίου, ο Τσώ ρτσιλ διέταξε τον Π όρταλ να συνεχίσει με τα σχέδια για εννέα νέα αεροδρόμια στην Ελλάδα, νότια της γραμμής Άρτα-Όλυμπος, ακόμη και αν θα απαιτούσε μια μεγάλη αύξηση του β οηθητικού προσω πικού υποστηρίξεω ς και ακόμη αν θα επιβάρυνε τις περιορισμένες λιμενικές και συγκοινωνιακές δυνατότητες αυτής της χώ ρας.149 Κατά τον ίδιο χρόνο, ο Διευθυντής Δ ιοικητικής Μ έριμνας της Μ έσης Ανατολής είχε εκπονήσει μια λεπτομερή μελέτη, για την Κ ρήτη και την Ελλάδα, η οποία υποστήριζε την αναφορά του Χέηγουντ για τις ανάγκες του Παπάγου σε φορτηγά οχήματα.150 Στο ζωτικό ερώτημα του εφοδιασμού του πυροβολικού, ο Στρατηγός Τζέημς Μ άρσαλ Κ όρνγουωλ, επικεφαλής της στρατιωτικής αποστολής στην Τουρκία, και πυροβολητής ο ίδιος, έστειλε στον Ουέηβελλ μια ιδιόχειρη σημείωση την ημέρα των χριστουγέννων, προτείνοντας να εφοδιάσουν οι Βρετανοί τους Έ λληνες με τα τετρακόσια νέα πυροβόλα των 75 χιλιοστώ ν, του έτους 1918, που παρέλαβαν το κ α λο κ α ίρ ι του 1940 από τις Η νω μένες Π ολιτείες.151 Α λλά τίποτα δεν έγινε. Υ πήρχαν, επίσης, προτάσεις να ανεφοδιαστεί η Ε λληνική Βασιλική Αεροπορία με Γκλαντιέητορ και παλιότερα Μ πλενχάιμ και να αντικατασταθούν αυτά στη ΡΑΦ με Κ έρτις Ρ-36 Μ όχωουκ και Ρ-40 Τόμαχωουκ, αλλά αυτά τα αεροπλάνα επίσης δεν τα παρέλαβαν οι Έλληνες. Κ αι η χρονιά τελείωσε με μια ακόμη ανταλλαγή σημάτων για τις βάσεις πλησίον της Θ εσσαλονίκης και για αεροπλάνα κατάλληλα για επιχειρήσ εις στην Ε λλάδα.152 Ο Λ όνγκμορ συμπαίρανε ότι ο Ν τ’ Α λμπιάκ χρειαζόταν τον Α ντισμήναρχο Τζών Γ κρίγκσον ως υποδιοικητή στην Αθήνα και ότι αυτός ως Ανώτερος Α εροπορικός Διοικητής θα έπρεπε προσωπικά να πετάξει στο Κ άιρο

64


για μια γενική ανταλλαγή απόψεων ενώ ταυτόχρονα θα παραλάμβανε τα καθήκοντα του αεροπορικού ακολούθου. Ο Π όρταλ συμφώνησε.153 Τ ην 1η Ιανουαρίου, ο Μεταξάς, παρά τη θέλησή του, συμφώνησε κατ’ αρχήν στη δημιουργία βρετανικών βάσεων βομβαρδιστικών γύρω από τη Θ εσσαλονίκη. Αλλά για να μη προκληθεί η Γερμανία, δε θα γίνονταν επιθέσεις μέχρις ότου νικηθεί η Ιταλία. Ή θελε να περιορίσει τη δραστηριότητα της ΡΑΦ σε επιτηρήσεις. Στο Λ ονδίνο, κατά τις αρχές Ιανουαρίου, ο Τσώ ρτσιλ ήταν δύστροπος και ευερέθιστος, κουρασμένος, οργισμένος και σε υπερένταση. Ο Ή ντεν ήταν νευρικός.154 Το Υπουργείο Πολέμου συνέχιζε να αλλάζει τις επιχειρησιακές προτεραιότητες στα διάφορα μέτωπα από τη Βόρεια Αφρική στα Βαλκάνια και από τα Βαλκάνια στην άμυνα της Μ ητροπόλεως. Από την ULTRA είχαν την πληροφορία ότι οι Γερμανοί θα εξαπέλυαν την επίθεση κατά της Ελλάδας στις 20 Ιανουαρίου, αλλά ήταν ακόμη πιθανό να εισβάλουν και στην Α γγλία και τώρα τα μισά από τα καλύτερα άρματα και πολύ από το πυροβολικό ταξίδευε για τη Μέση Ανατολή. Ό λες οι μονάδες στο Ηνωμένο Βασίλειο ήταν στην εμπόλεμη δύναμη, αλλά τώρα οι Βρετανοί δεν κάθισαν κάτω να υπολογίσουν συστηματικά τι σήμαινε για τους Γερμανούς να αποβιβάσουν ένα στρατό σε μια εχθρική ακτή και ήταν πιο πολύ ταραγμένοι από ό,τι χρειαζόταν να είναι. Όπως και ο ίδιος ο Τσώ ρτσιλ έγραψε αργότερα στο βιβλίο The Grand Alliance, η ΡΑΦ, το Σεπτέμβριο του 1940, είχε ακόμη πενήντα μία μοίρες καταδιωκτικών και είκοσι επτά μοίρες βομβαρδιστικών και οι αριθμοί αυξάνονταν. Τον ίδιο καιρό, ο στρατός αυξανόταν από είκοσι έξι ενεργές μεραρχίες και μια Εθνοφρουρά του ενός εκατομμυρίου κατά το Σεπτέμβριο του 1940, σε τριάντα τέσσερις ενεργές μεραρχίες και πέντε μεραρχίες αρμάτων και επιπλέον ενάμισυ εκατομύριο άντρες, ένα χρόνο αργότερα. Π αρ’ όλα αυτά, είναι φανερό από το βιβλίο του Μ πέηζηλ Γκολλιέρ The Defence of the United Kingdom και από σύγχρονα έγγραφα ότι σχεδόν όλοι στο Λονδίνο ήταν φοβισμένοι για την εισ β ολή.155 Κατά το χρόνο αυτό περίπου, ο Αμερικανός στρατιωτικός ακόλουθος στο Λονδίνο, ο Συνταγματάρχης Λη, είπε στο Ρώσο συνάδελφό του ότι κατά τη βρετανική γνώμη οι νέες γερμανικές μεραρχίες αρμάτων έχουν προπαρασκευαστεί για μια επίθεση κατά της ΕΣΣΔ*.156 *ΕΣΣΔ = Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών. Η πρώην Σοβιε τική Ένωση.

Στην Αθήνα, ο Μ εταξάς παρακαλούσε για περισσότερα φορτηγά: τα καταταλαιπωρημένα και κατακουρασμένα στρατεύματά του, που βρίσκονταν στο μέτωπο της Ηπείρου, έπρεπε να καταλάβουν τον Αυλώνα για να σταματήσουν την ιταλική προσπάθεια, αφού η ΡΑΦ είχε αποτύχει να το κατορθώσει. Ο Πάλαιρετ ρωτούσε για το ρόλο και τα καθήκοντα της Στρατιωτικής Α ποστολής στην Αθήνα: σ’ απάντηση, το Λ ονδίνο καθόρισε ότι θα πρέπει να ονομάζεται Αντιπροσωπεία Συνδέσμου (αλλά ποτέ δεν υιοθέτησε το όνομα) και θα πρέπει


65

να αναφέρεται μόνο διαμέσου του Α ρχιστρατήγου στο Κ ά ιρ ο.157Ό Λόνγκμορ τηλεγράφησε ότι παρά το ότι οι ενισχύσεις βρίσκονταν καθ’ οδόν "δεν ήταν στην πραγματικότητα εδώ. Οι κίνδυνοι τους οποίους έχουμε αναλάβει έναντι των Ιταλών απογυμνώνοντας τις περιοχές άμυνας των μετόπισθεν δεν μπορεί να επαναλαμβάνονται συνεχώς ατιμώρητα και οπωσδήποτε όχι έναντι των Γερμα νώ ν".158 Στις 4 Ιανουαρίου 1941, ο Μ εταξάς, ειδοποιημένος από τον στρατιωτικό του ακόλουθο στο Βερολίνο, έδωσε εντολή στον πρεσβευτή του στο Λ ονδίνο να πληροφορήσει τον Ή ντεν ότι οι Γερμανοί συγκέντρωναν δώδεκα μεραρχίες έναντι της Γιουγκοσλαβίας για να εξασφαλίσουν την ελεύθερη διέλευση προς τη Θ εσσαλονίκη και ότι η Ελλάδα θα πολεμούσε αν υφίστατο επίθεση. Σχεδόν αμέσως, η Α θήνα πήρε τηλεγραφήματα από Β ερολίνο, Βουκουρέστι και Βελιγράδι που έλεγαν ότι ο γερμανικός προορισμός ήταν η Βουλγαρία. Αυτό ήταν αλήθεια, αλλά η τιμή του εισ η τηρ ίου για τη Β ουλγαρία ήταν η Θ εσσαλονίκη.159 Στις 6 Ιανουαρίου ο Τσώ ρτσιλ έδωσε στον αρχηγό του Κυβερνητικού επιτελείου τον ευχάριστο Σ τρατηγό Σερ Χ άστιγκς Ίσμαιη, μια εκτίμηση προοριζόμενη για τους Α ρχηγούς των Επιτελείων, στην οποία τοποθετούσε ως πρώτο αντικειμενικό σκοπό των πρώτων μηνών του 1941, την καταστροφή του Ιταλικού Στρατού στη Βόρεια Αφρική. Ό ταν αυτό θα εξασφαλιζόταν από μια δύναμη 40.000 ως 45.000 αντρών-(περίπου τέσσερις μεραρχίες), τότε ο Στρατός του Ν είλου θα ήταν ελεύθερος να συνεχίσει σε άλλους σκοπούς. Είχε την ελπίδα ότι μέχρι τον Α πρίλιο θα τελείωνε και η εκστρατεία της Α νατολικής Αφρικής και έτσι θα απαγγιστρωνόταν η 5η Ινδική Μ εταρχία. Με αυτές τις νίκες δεδομένες, θα υπήρχαν στην Ανατολική Μ εσόγειο δώδεκα μεραρχίες και με ασφαλή την Αίγυπτο, θα μπορούσε να δοθεί προτεραιότητα στην εισβολή στη Σικελία. Αλλά, κατέληγε, επειδή τίποτα δε θα ικανοποιούσε καλύτερα τους Βρετανούς από του να καθυστερήσουν μέχρι την άνοιξη την επίθεση των Γερμανών κατά των Βαλκανίων, θα έπρεπε να βγεί το συμπέρασμα ότι την επίθεση οι Γερμανοί θα την έκαναν νωρίτερα. Έ τσι, αμέσως μόλις ο Ουέηβελλ έπαιρνε τη Βεγγάζη, όλες οι δυνάμεις θα έπρεπε να στραφούν προς την Ελλάδα, ώστε να καταληφθεί ο Αυλώνας. Ή ταν φανερό στον Τσώ ρτσιλ ότι αν αυτό δεν κατορθωνόταν, οι Έ λληνες θα αποθαρρύνονταν και θα έκαναν ξεχωριστή ειρήνη με τους Ιταλούς. Αλλά πρώτα από όλα, ο Χίτλερ δεν ήταν δυνατό να ανεχθεί την αεροπορική μαχαιριά της Βρετανίας από τα δυτικά και γ ι’ αυτό θα επιδίωκε να την καταστρέψει: απαραίτητα πρώτα έπρεπε να προστατευθεί η Βρετανία.160 Και την επόμενη ημέρα έστειλε στον Ουέηβελλ άλλη υπόμνηση ότι δεν μπορούν να σπαταλούν δυνάμεις στις περιοχές των μετόπισθεν-είχε πάρα πολύ λίγους μάχιμους άντρες στη συγκεκριμένη δύναμη των 30.000. Ο Ουέηβελλ απάντησε ότι μελετούσε προσεκτικά την κατάσταση, "αλλά όσο πιο πολύ γνωρίζω τον πόλεμο, ιδιαίτερα το σύγχρονο πόλεμο, τόσο περισσότερο εντυπωσιάζομαι από το ρόλο που παίζει η διοικητική μέριμνα".161 Π όσο δίκαιο είχε!

66


Εκείνο τον καιρό ο Ή ντεν υπέβαλε στον Τσώ ρτσιλ ένα υπόμνημα ότι όλα έδειχναν μια γερμανική επίθεση κατά της Ελλάδας, όχι αργότερα από τις αρχές Μ αρτίου.162 Οι Γερμανοί είχαν ήδη δώδεκα σύγχρονες μεραρχίες στη Ρουμανία, ενώ οι Έ λληνες διέθεταν για την άμυνα του βουλγαρικού μετώπου μόνο τρεις εφεδρικές μεραρχίες μειωμένης δυνάμεως.163 Στο Βελιγράδι, ο Γιουγκοσλάβος Υπουργός των Εξωτερικών είπε στο Βρετανό πρεσβευτή ότι ήταν πια πολύ αργά να αποθαρρυνθεί μια γερμανική εισβολή και παρακαλούσε αυτό να το αναφέρει στην Κυβέρνησή του. Ο Σερ Ρόναλντ Κ άμπελ δεν το έλαβε υπόψη του σοβαρά, αλλά ο Έ λληνας πρεσβευτής το έλαβε και το μετέδωσε στην Α θήνα.164 Στις 7 Ιανουαρίου επίσης, έφτασαν στο Κ άιρο δύο επισκέπτες. Π ρώτος ήρθε ο απεσταλμένος του Π ροέδρου Ρούσβελτ συνταγματάρχης Ν τόνοβαν, ο επονομαζόμενος "Μ πιλ ο τρομερός" ο οποίος αφού συνομίλησε με τους Βρετανούς αξιωματικούς πήγε στην Αθήνα, στις 15 Νοεμβρίου, να διακριβώσει τι χρειάζονταν οι Έ λληνες, σαν να μη το γνώριζε η Ουάσιγκτον. Κ αι αργότερα, την ίδια ημέρα έφτασε αεροπορικώς από την Ελλάδα ο Ν τ’ Α λμπιάκ με το μονοκινητήριο αεροπλάνο Π έρσιβαλ Q6, που είχε ως πιλότο τον ιδιοκτήτη του αεροσκάφους Σμήναρχο Λόρδο Φόρμπς, που ήταν και διευθυντής πληροφοριών του Ν τ’ Αλμπιάκ. Τ ην επόμενη ημέρα στο Λ ονδίνο, ο Σερ Αλεξάντερ Κάντογκαν, ο οποίος πριν λίγο καιρό είχε πάρει τον τίτλο του ιππότη, ικανοποιήθηκε απόλυτα από το γεγονός ότι ο Ή ντεν του είπε να πληροφορήσει τον Π άλαιρετ ότι η Κυβέρνηση της Αυτού Μ εγαλειότητας επρόκειτο να στείλει αμέσως τον Ουέηβελλ στην Α θήνα.165 Ο Τσώ ρτσιλ ανακοίνωσε στην Επιτροπή Αμυνας, ότι η βρετανική βοήθεια μπορεί να μη φτάσει έγκαιρα για να σώσει την Ελλάδα, αλλά ο Ή ντεν πρόσθεσε ότι ήταν ζωτικό να ενεργήσουν για να κάμψουν τους Τούρκους, "επιπρόσθετα, οι Έ λληνες είναι ευαίσθητο έθνος και πρέπει να κάνουμε κάτι προς διατήρηση του ηθικού τους". Γ ι’ αυτό αποφασίστηκε να καταρτιστούν σχέδια και να γίνει ό,τι είναι δυνατό να γίνει μέσα σε είκοσι τέσσερις ώρες.166 Ο Ουέηβελλ θα έπρεπε να σταματήσει την προέλασή του μόλις καταλαμβανόταν το Τομπρούκ και να στρέψει όλες τις δυνάμεις του στα Βαλκάνια. Ο Πρωθυπουργός της Ν ότιας Α φρικής Γιαν Σματς και οι Α ρχηγοί των Επιτελείων, υπέθεταν μήπως στην πραγματικότητα ο Χίτλερ έκανε κάποια προσποίηση, για να αποσυρθούν δυνάμεις από το Ηνωμένο Βασίλειο προτού να επιχειρήσει την εισ β ολή.167 Το πρόβλημα ήταν ότι κανένας από τη βρετανική πλευρά δεν έδινε προσοχή στο γερμανικό οικονομικό, διπλωματικό και στρατιωτικό σφίξιμο των Βαλκανίων και κανένας δεν σηκώθηκε να πει στον Τσώ ρτσιλ ότι οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις δεν ήταν επαρκώς εξοπλισμένες, ότι οι Βρετανοί δεν μπορούσαν να τις εφοδιάσουν και ότι ο Ουέηβελλ δεν είχε τις δυνάμεις να εκτελέσει το έργο που προβλεπόταν. Ο Ουέηβελλ, όπως μόνο πολύ πρόσφατα είχε σημειώσει ο Τσώρτσιλ, και όπως οι επιτελείς των σχεδίων του Ουέηβελλ, περιλαμβανομένου και του Ντε Γκιγκάντ, συμφωνούσαν, δεν θα είχε εφεδρικά στρατεύματα μέχρι τα μέσα

28 Ο κτώβριον 1940-29 Ιανουα ρίου 1941

67

Α πριλίου, και αυτά τότε θα χρειάζονταν ανάπαυση και ανεφοδιασμό. Γ ι’ αυτό, το επιτελείο του Ουέηβελλ θεωρούσε τη στροφή προς τα Βαλκάνια επισφ αλή.168 Εκείνο που θεωρούσαν κατορθωτό ήταν να συνεχίσουν την προέλαση, να καταλάβουν την Τρίπολη με μια κύρια αιφνιδιαστική ενέργεια και να ενωθούν με τους Γάλλους στην Τυνησία, πράγμα που ήταν ένας πιο επιθυμητός πολιτικός αντικειμενικός σκοπός, που θα διάνοιγε τη Μ εσόγειο. Ο άνθρωπος, ο οποίος θα έπρεπε να σηκωθεί και να διαφωνήσει για λογαριασμό του Ουέηβελλ στο Λονδίνο, ήταν ο Ν τηλ, αλλά αυτός ήταν διανοητικά κουρασμένος- η ένταση για τον αργό θάνατο της γυναίκας του, στις αρχές του 1941, τον είχε φέρει σε κατάσταση, ώστε να κάθεται στις συσκέψεις των Α ρχηγών των Επιτελείων αδιάφορος και να υποβάλλει άσχετες ερω τήσεις.169 Στο μεταξύ, η ΡΑΦ στην Ελλάδα, καθώς παραδέχεται στο ημερολόγιό του ο Λόνγκμορ, άρχισε να διαφοροποιεί τις σκέψεις της για το δόγμα της. Παρά το ότι οι κανονισ μ οί και τα φυλλάδια τη ς Σ χολή ς Επιτελώ ν καθόριζαν ότι ο αεροπορικός επιθετικός πόλεμος πρέπει να υλοποιείται μάλλον ως επίθεση κατά των γραμμών συγκοινωνιών στα μετόπισθεν παρά ως συμμετοχή στη χερσαία μάχη, υπήρχαν ισχυρά επιχειρήματα για την "εγγύς αεροπορική υποστήριξη" των επιτιθέμενων στρατευμάτων. Οπωσδήποτε ηταν μια τόνωση του Ελληνικού Μ ετώπου στην Αλβανία. 170 Στις 8 Ιανουαρίου, ο Π ρεσβευτής Λ ίνκολν Μ ακ Βη τηλεγραφούσε αυτές ακριβώς τις απόψεις στην Ουάσιγκτον τονίζοντας ότι η ΡΑΦ δεν είχε αρκετά αεροδρόμια και είχε περιορισμένη δυνατότητα για επιθέσεις εναντίον λιμανιών της Α δριατικής, ακόμη και όταν ανεφοδιάζεται με καύσιμα στη Λ άρισα κατά τη διαδρομή από την Α θήνα- υπ’ αυτές τις συνθήκες γίνονταν περισσότεροι βομβαρδισμοί πλησιέστερα προς τις γραμμές του μετώπου, επειδή συχνά δεν μπορούσαν να φτάσουν το Δυρράχιο. Επιπρόσθετα, ο πρεσβευτής ανέφερε ότι, ενώ οι αξιωματικοί της ΡΑΦ φανερά συμμερίζονταν την ελληνική επιφύλαξη, στις ιδιαίτερες συζητήσεις έλεγαν ότι η Ελλάδα θα πρέπει να αποτελέσει τη βάση πολέμου κατά της Γερμανίας και επομένως κατέστρωναν τα σχέδιά τους γ ι’ αυτόν το σκοπό. Κατά το τηλεγράφημα του Μ ακ Βη, ο Έ λληνας υπουργός των Εξωτερικών δήλωσε ότι η παρουσία των Βρετανών έκανε την πιθανότητα της γερμανικής μεσολαβήσεως πολύ απίθανη και ότι ο Μ εταξάς ο ίδιος πιθανόν να βρίσκεται πίσω από τη φήμη που κυκλοφορεί στο Βερολίνο και στην Αθήνα ότι η εκδίωξη των Ιταλών από τα Βαλκάνια θα ήταν πλεονέκτημα για τη Γερμανία: μερικοί Έ λληνες ηγέτες πίστευαν ότι οι Γερμανοί δεν είναι ασυμπαθείς στην Ελλάδα. Τόσο ο Έ λληνας Πρωθυπουργός, όσο και ο Τούρκος πρεσβευτής στην Αθήνα, φρονούν ότι αν οι Γερμανοί επιτεθούν κατά της Ελλάδας διαμέσου της Βουλγαρίας, οι Τούρκοι θα επιτεθούν κατά των Γερμανών.171 (Το αντίθετο ακριβώς όμως είπε ο Τούρκος Υπουργός των Εξωτερικών στον Έ λληνα Πρεσβευτή στην Α γκυρα).172 Μεταξύ 7 και 9 Ιανουαρίου 1941, οι αυταπάτες, όπως τις αποκαλεί ο Χίνσλεϋ, ότι δηλαδή οι Γερμανοί βρίσκονται στη Ρουμανία μόνο για την


68

προστασία των πετρελαιοπηγών, διαλύθηκαν από τα σήματα ENIGM A*, τα οποία αποκάλυπταν ότι ο αντικειμενικός σκοπός τους ήταν η Ελλάδα. *ΕΝΙΟΜΑ=Αίνιγμα = Ο πρόδρομος της ULTRA. Βλέπε και Σημείωση Μεταφραστή στη σελίδα 3. (Σημ. τ.Μ ).

Ή δη από τις 27 Δεκεμβρίου, το Λ ονδίνο είχε λάβει γνώση των φημών για την επιχείρηση M A R ITA και αυτές επιβεβαιώθηκαν από διπλωματικές και άλλες πληροφορίες, στις οποίες περιλάμβαναν και ένα υπόμνημα από τη Σόφια ότι προγραμματίζονταν 1800 τραίνα, αρκετά για είκοσι μεραρχίες. Κάτω από το πρίσμα όλων αυτών των πληροφοριών, η Π ολεμική Κ υβερνητική Επιτροπή με μια εκπληκτική άγνοια των χειμερινών συνθηκών στα βουλγαρικά βουνά (παρά την προσωρινή διαμονή, στα 1916-1918, της Δυνάμεως της Θ εσσαλονίκης, όχι μακριά απ’ εκεί) έκρινε ότι οι Γερμανοί θα εξαπέλυαν την επίθεση κατά της Ελλάδας στις 20 Ιανουαρίου. Στις 10 Ιανουαρίου, διέταξαν τον Ουέηβελλ να επισκεφθεί την Α θήνα.173 Τι θα μπορούσε να είχε κάνει, αν οι Γερμανοί είχαν πραγματικά επιτεθεί σύμφωνα μ’ αυτό το σχέδιο, είναι πλήρως ανεξήγητο και δε φαίνεται να πέρασαν από το συλλογικό εγκέφαλο του Λ ονδίνου κατά οποιοδήποτε λογικό τρόπο τα σχετικά με τα δρομολόγια κινήσεων. Για παράδειγμα, όταν αργότερα αποφασίστηκε η αποστολή μιας δυνάμεως μόνο 3 1/2 μεραρχιών, ένεκα των ελλείψεων σε ανταλλακτικά και μεταφορικά μέσα στη Μέση Ανατολή, χρειάστηκαν δώδεκα εβδομάδες να μεταφερθεί στην Ελλάδα και να εγκατασταθεί στην τοποθεσία για να αμυνθεί στην επαγγελματική αστραπιαία επίθεση. Μ ια ακόμη δυσχέρεια εκείνο τον καιρό ήταν ότι η Διεύθυνση Π ληροφ ο ριών του Στρατηγείου Μ έσης Α νατολής δεν έπαιρνε πληροφορίες από τους δέκτες ακροάσεως και συλλογής σημάτων EN IG M A και έπαιρνε ελάχιστες απ’ αυτές τις υπεραπόρρητες πληροφορίες ULTRA , έστω και από δεύτερο χέρι. Μ έχρι τις 15 Ιανουαρίου, το Λ ονδίνο είχε αρχίσει να έχει νεότερες εκτιμήσεις σχετικά με τη γερμανική επίθεση στις 20, πράγμα το οποίο οι ρεαλιστές της Αθήνας το είχαν ήδη πετύχει.174 9 Ιανουαρίου 1941 Ο Πρεσβευτής Μακ Βη ανέφερε από την Αθήνα ότι ο Ρουμάνος Πρωθυπουργός είχε πει στο Γιουγκοσλάβο πρεσβευτή στην Αθήνα ότι, εκ της αυξήσεως των γερμανικών δυνάμεων στη Ρουμανία, ήταν βέβαιος 100% ότι οι Τούρκοι θα έκαναν επίθεση κατά της Βουλγαρίας και κατά 50% ότι η Ρωσία θα ενεργούσε προς πρόληψη αποκτήσεως ελέγχου των Δαρδανελλίων από τους Γερμανούς. Από την άλλη άποψη, νόμιζε ότι ο απώτερος σκοπός της Γερμανίας ήταν βέβαια η κατάληψη της Ουκρανίας και ότι θα μπορούσε να τον πετύχει κατευθείαν χωρίς να διακινδυνέψει τα πολύ πραγματικά οικονομικά πλεονεκτήματα που απο λάμβανε από τα Βαλκάνια.175 Ο Λ όνγκμορ τηλεγράφησε στο Μ εταξά ότι με την προτροπή του Ν τ’ Α λμπιάκ έστελνε δύο ακόμη μοίρες στην Ελλάδα, αλλά καμιά απ’ αυτές δε θα


69

ήταν σε πλήρη σύνθεση δυνάμεως μέχρις ότου θα είχε περισσότερα διαθέσιμα αεροπλάνα.176 Από το Λ ονδίνο ο Π όρταλ τηλεγράφησε στο Λ όνγκμορ ότι δεν ήθελε να διακόψει την επιτυχή δίωξη των Ιταλών στη Λιβύη, αλλά πολιτικοί λόγοι έκαναν αναγκαία την αλλαγή για να υποστηριχθεί σοβαρά η Ελλάδα: οι Γερμανοί φαίνονταν ότι επρόκειτο να μπουν στη Βουλγαρία και ακολούθως να επιτεθούν ταχέως κατά της Θ εσσαλονίκης, υποστηριζόμενοι από αεροπλάνα κάθετης εφόρμησης και Me 109, "τα οποία θα κατέστρεφαν τις ελληνικές τοποθεσίες άμυνας εκτός αν βοηθήσουμε. Η απουσία της βρετανικής βοήθειας μπορεί να έθρετε την Ελλάδα εκτός πολέμου, να τηρήσει την Τουρκία έξω από τον πόλεμο και να προξενήσει πολύ σοβαρές πολιτικές επιπτώσεις τόσο εδώ όσο και στην Αμερική. Γ ι’ αυτό λυπάμαι ότι οι ενισχύσεις που προτείνεις πρέπει να θεωρηθούν εντελώς ανεπαρκείς. Είναι πολύ αμφίβολο αν οι δύο μοίρες των Γκλαντιέητορ θα προσφέρουν κάτι θετικό και σκέψου ότι θα πρέπει να υπολογίσεις δύο ή τρεις μοίρες Χαρικέην και μία ως δύο μοίρες Μ πλενχάιμ IV". Ακολούθως, συνέχισε να προτρέπει, ώστε αυτά τα καταδιωκτικά να σταθμεύουν σε αεροδρόμια παντός καιρού γύρω από τη Θεσσαλονίκη, από τα οποία θα μπορούσαν να καλύψουν τόσο τη διάβαση Ρούπελ όσο και το Αλβανικό Μέτωπο. Οι αποστολές στην Ελλάδα θα πρέπει να θεωρηθούν άμεσες και επείγουσες και τα σχέδια για τη μετακίνηση θα πρέπει να γίνουν αμέσως. Ο Π όρταλ τελείωνε λέγοντας στο Λ όνγκμορ ότι το τηλεγράφημα αυτό ήταν π ρ ο ειδο π ο ιη τικ ό ' θα επακολουθούσε σύντομα π λή ρ η ς διαταγή από τους Α ρχηγούς των Επιτελείων προς τον Α ρχιστράτηγο της Μ έσης Ανατολής. Η διαταγή αυτή εκ&όθηκε την επόμενη ημέρα και προειδοποιούσε για την ενδεχόμενη γερμανική επίθεση προς την κοιλάδα του Στρυμόνα στις 20 Ιανουαρίου με τρεις μεραρχίες υποστηριζόμενες από 200 αεροπλάνα κάθετης εφόρμησης και με τη χρησιμοποίηση αεροποβάσεων για την αποδιοργάνωση της αντιστάσεως. Η υποστήριξη για τους Έ λληνες θα έπρεπε να προέρχεται από τη Μέση Ανατολή και στον Α ρχιστράτηγο Μ έσης Α νατολής δινόταν η εξουσιο δότηση να αποστείλει μια επιλαρχία αρμάτων πεζικού, ένα σύνταγμα αρμάτων αναγνωρίσεως, δύο συντάγματα πυροβολικού εκστρατείας, δύο αντιαρματικά συντάγματα, δυο βαριά και δύο ελαφρά Α/Α συντάγματα και δύο συντάγματα μέσου πυροβολικού καθώς επίσης και τρεις μοίρες Χ αρικέην και δύο Μ πλενχάιμ και ό,τι χρειάζεται για τη λειτουργία τους. Η ταχύτητα ήταν απαραίτητη και τα σχέδια για τη μετακίνηση θα έπρεπε να καταστρωθούν πριν ενημερωθεί ο Μ εταξάς.177 Ο Λ όνγκμορ απάντησε μ’ ένα λεπτομερές σήμα στο οποίο τόνισε ότι είχε ήδη προειδοποιήσει ότι τα Χαρικέην δεν μπορούσαν να επιχειρούν από ελληνικά αεροδρόμια που βρίσκονταν τότε μέσα στην εμβέλεια των Ιταλών και το μόνο το οποίο μπορούσαν να κάνουν ήταν να κάθονται γύρω από τη Θεσσαλονίκη περιμένοντας τη γερμανική ή ιταλική επίθεση-η οποία δεν αντιμετωπιζόταν ως ενδεχόμενη κατά το χειμώνα. Η απομάκρυνση των Μ πλενχάιμ και Χ αρικέην του

70


από τη Λιβύη θα έδινε τη δυνατότητα στην ιταλική αεροπορική δύναμη εκεί να ανακτήσει την ισορροπία. Υπέμνησε στο Λ ονδίνο τους ισχνούς πόρους του και ανακεφαλαίωνε διερωτώμενος μήπως ο γερμανικός κίνδυνος ήταν μια προσποί ηση για να απομακρύνουν τους Βρετανούς από το μέτωπο της Λιβύης. Ο Ουέηβελλ τηλεγράφησε στον Α ρχηγό του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου ότι το σήμα του Π όρταλ στο Λ όνγκμορ "μας γέμισε τρόμο". Συνέχισε υποστηρίζοντας ότι δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα οι Βρετανοί για να σταματήσουν μια σοβαρή γερμανική προέλαση- μια τέτοια προσπάθεια θα διέσπειρε τις δυνάμεις της βρετανίας και θα μείωνε το ελληνικό ηθικό. "Είμαι απελπιστικά ανήσυχος μήπως παίζουμε το παιχνίδι του εχθρού και εκθέτουμε τον εαυτό μας σε καθολική ήττα". Ο Τσώ ρτσιλ απάντησε με ακαμψία αρνητικά- ο Ουέηβελλ να αναχωρήσει αμέσως για την Α θήνα.178 Η Πέμπτη ήταν μια δυσάρεστη ημέρα στο Λ ονδίνο. Το μεσημέρι, όταν η απάντηση του Ο υέηβελλ στο σήμα, που τον διέτασσε να στρέψ ει τις προτεραιότητες στην Ελλάδα, έφτασε στο Υπουργείο Πολέμου ο Κέννεντυ, διευθυντής των στρατιωτικών επιχειρήσεω ν, που δεν είχε δει το αρχικό σήμα πριν αποσταλεί, αμέσως έπιασε τον Ν τηλ. Ο Κέννεντυ είπε ζωηρά στο Ν τηλ ότι ήταν επιτακτικό οι Βρετανοί να εξασφαλίσουν τη Λιβύη για να μπορούν με κάλυψη καταδιωκτικών από τη Βόρεια Αφρική να περνούν οι νηοπομπές από τη Μ εσόγειο. Επιπλέον, πρόσθεσε, για να κρατηθεί η Θ εσσαλονίκη απαιτούνται είκ οσ ι μεραρχίες και μια αεροπορική δύναμη. Ο ι Γερμανοί μπορούν να καταλάβουν την Ελλάδα οποτεδήποτε θελήσουν και ακολούθως να απειλούν τη βρετανική ναυτιλία στη Μ εσόγειο, εκτός αν οι Βρετανοί κρατούν τις ακτές της Βόρειας Αφρικής. Με άλλα λόγια οι Βρετανοί θα κέρ'πζαν περισσότερα εκκαθαρίζοντας τη Βόρεια Αφρική παρά προσπαθώντας να κρατήσουν την Ελλάδα.179 Ο Ν τηλ ήταν πολύ αποθαρρυμένος για να μπορεί να απαντήσει. Τ ην ίδια ημέρα, σε κάποιο άλλο μέρος του Χουάιτ Χωλ η Επιτροπή Εφοδίων για την Ελλάδα του Χάνκεη ανέφερε ότι είχαν εξευρεθεί μερικά πυρομαχικά, που κάλυπταν τις ελληνικές ανάγκες σε οβίδες των 105 χιλ. κατά 70%, από το Στρατηγό Ντε Γκώλ, αλλά τίποτα άλλο περισσότερο από οβίδες. Ο ποιαδήποτε παραγγελία από τις Ηνωμένες Π ολιτείες δε θα ήταν έτοιμη μέχρι το τέλος του 1941.180 10-13 Ιανουαρίου 1941 Κ ατά τις αμέσως επόμενες λίγες ημέρες το Λ ονδίνο και το Κ άιρο, είπαν πολλά μεταξύ τους και στους φίλους τους. Στο Λ ονδίνο, ο απεσταλμένος του Ρούσβελτ Χάρυ Χ όπκινς, αδύνατος και φοβερός καπνιστής, λυπόταν για τις συνήθειες εργασίες του Τσώ ρτσιλ, ιδιαίτερα κατά τα Σαββατοκύριακα, ακούοντάς τον να προετοιμάζει τους Βρετανούς να πάνε στην Ελλάδα.181 Ο Χέηγουντ πήγε αεροπορικώς από την Αθήνα στο Κ άιρο και είπε στον Ουέηβελλ ότι οι ενισχύσεις, που εγκρίθηκαν από το Λονδίνο, δεν ήταν εκείνο που ήθελαν οι Έλληνες-επιθυμούσαν μεταφορικά, αντιαεροπορικά πυροβόλα, αεροπλάνα και


71

ιματισμό. Ο Ουέηβελλ συμφώνησε, αλλά αυτά ήταν εφόδια στα οποία και ο ίδιος είχε ελλείψ εις σε απελπιστικό επίπεδο.182 Στις 11 Ιανουαρίου, ο Τσώ ρτσιλ είπε στον Ουέηβελλ ότι οι πληροφορίες του Λονδίνου, οι οποίες τώρα γνωρίζουμε ότι ήταν ULTRA, ήταν αξιόπιστες. Έπρεπε να συμμορφωθούν προς "τα μεγάλα συμφέροντα τα οποία διακυβεύονταν... Αναμένουμε και απαιτούμε ταχεία και δραστήρια συμμόρφωση προς τις αποφάσεις μας, για τις οποίες έχουμε πλήρη την ευθύνη". Κ αι διέτασσε τον Ουέηβελλ και το Λόνγκμορ να επισκεφθούν μαζί την Α θήνα.183 Ή ταν μια ευτυχής συγκυρία, αφού τρία πλοία των 10.000 τόνων συνοδευόμενα στη Μ εσόγειο από το αεροπλανοφόρο Illustrius και από άλλα καταδρομικά είχαν επιτέλους παραδώσει 200 φορτηγά οχήματα Μ πέντφορντ 1 1/2 τον., έναν αριθμό μοτοσυκλετών, λίγα αντιαρματικά πυροβόλα και έναν εκ χιονισ τή τα .184 (Ο Μ εταξάς παραπονιόταν στο ημερολόγιό του ότι οι Βρετανοί ακόμη αρνούνταν να χορηγήσουν πιστώσεις). Μ ’ αυτά τα εφόδια και υλικά οι αξιωματικοί της Σ τρατιω τικής Α ποστολής No 27 μπορούσαν τουλάχιστον ν ’ αρχίσουν να εκπαιδεύουν τους Έ λληνες στους οποίους ταχέως έγιναν σύμβουλοι, καθώς οι μονάδες αναχωρούσαν για το μέτωπο. Ο Μ εταξάς άφησε να γίνει γνωστό ότι ήθελε δύο ημέρες συνομιλιών στην Αθήνα και τρεις ημέρες για να δείξει το μέτωπο στους επισκέπτες. Ο Ουέηβελλ γύρισε από την Έ ρημο το βράδυ της 12ης Νοεμβρίου και έφυγε για την Α θήνα το επόμενο πρωινό, ακολουθούμενος από το Λ όνγκμορ στις 15 Νοεμβρίου. Π ρ ιν αναχωρήσει ο Ουέηβελλ γνώρισε στο Λ ονδίνο ότι δεν μπορούσε να εφοδιάσει (την Ελλάδα) με πολλά εφόδια: μία επιλαρχία ελαφρών αρμάτων, ένα σύνταγμα αναγνω ρίσεω ς, αλλά, κανένα άρμα π εζικ ο ύ - το πυροβολικό θα ήταν πάρα πολύ λίγο και οι ευρέως διάσπαρτες περιοχές στην Ελλάδα θα δημιουργούσαν προβλήματα για τις μονάδες υγειονομικού και διοικητικής μέριμνας- επιπλέον, υπήρχε μια οξεία έλειψη επικοινωνιών. Κ αι κατέληγε ότι, επειδή ο Ν αύαρχος Κάννινγκαμ βρισκόταν στη θάλασσα, δεν είχε συζητήσει ακόμη τις μεταφορές, αλλά αυτές θα αποτελούσαν ένα σοβαρό πρόβλημα, ιδιαίτερα με την εμφάνιση της γερμανικής αεροπορίας στη Μ εσόγειο. Στις 13 Ιανουαρίου, ο Λ όνγκμορ ήταν υποχρεωμένος να στείλει στο Λονδίνο τα δυσάρεστα νέα ότι το αεροδρόμιο του Η ρακλείου είχε βομβαρδιστεί από γερμανικό αεροπλάνο της Δωδεκανήσου.185 Έ κανε πολύ κρύο εκείνη τη Δευτέρα το πρω ί, όταν ο Ο υέηβελλ αποβιβάστηκε από το υδροπλάνο Σάντερλαντ στον Κ όλπο του Φαλήρου, ακριβώς δυτικά του Πειραιά. Κατά το μεσημέρι πήγε στο Ναυτικό Ό μιλο για να γευματίσει πριν συναντηθεί με το Μ εταξά και τον Π απάγο.186 14-16 Ιανουαρίου 1941 Στα γραφεία του Υπουργείου των Εξωτερικών έγιναν συσκέψεις τόσο στις 14 όσο και στις 15 Ιανουαρίου. Από βρετανικής πλευράς παρόντες ήταν ο Ουέηβελλ και το επιτελείο του, ο Π άλαιρετ, ο Λ όνγκμορ (τη δεύτερη ημέρα), ο Τερλ, ο

72


Χέηγουντ και ο Ν τ’ Α λμπιάκ- από ελληνικής πλευράς ήταν ο Μεταξάς, ο Παπάγος, ο Υφυπουργός των Εξωτερικών Μ αυρουδής και αντιπρόσωποι των Ελληνικών Υπηρεσιών. Τα πρακτικά τηρούνταν στα αγγλικά από το Χέηγουντ και στα ελληνικά από το Συνταγματάρχη Κ ιτριλάκη, Διευθυντή Επιχειρήσεων του Ελληνικού Γενικού Στρατηγείου. Ο Ουέηβελλ και ο Π απάγος έκαναν μιαν ανακεφαλαίωση των επιχειρήσεων στα αγγλικά για τις αντίστοιχες διοικήσεις τους. Ο Μ εταξάς εκείνη τη νύχτα σημείωσε στο ημερολόγιό του ότι ήταν εκπληκτικό το ότι οι Βρετανοί είχαν επιζήσει και νικήσ ει στην Αφρική, επειδή δεν είχαν άποτα. Καταφανώς δεν ήταν σε θέση να βοηθήσουν την Ελλάδα κατά των Γερμανών. Ακολούθως, ο Μεταξάς ανασκόπησε, στα γα λλικ ά, την πολιτικ ή κατάσταση στα Β αλκάνια και παρατήρησε ότι σε περίπτωση γερμανικής (ή γερμανοβουλγαρικής) εισβολής στην Ελλάδα, η Γιουγκοσλαβία θα παρέμενε ουδέτερη αλλά θα πολεμούσε για να προστατέψ ει την ουδετερότητά της. Ε πιπρόσθετα ότι η Κ υβέρνηση του Π ρίγκηπα Παύλου δεν επιθυμούσε να δει βρετανικά στρατεύματα στη Θεσσα λονίκη, επειδή αυτό θα προκαλούσε τους Γερμανούς και θα επιτάχυνε την εξάπλωση του πολέμου στα Βαλκάνια. (Αυτήν την πληροφορία την πήρε ο Έ λληνας Πρωθυπουργός εκείνο το πρωινό από τον Πρωθυπουργό του Βελιγρα διού).187 Ο Μ εταξάς υποστήριξε, επίσης, χρησιμοποιώντας χάρτες και σ χε διαγράμματα, ότι η Τουρκία θα έμενε ουδέτερη, ακόμη και αν η Βουλγαρία καθώς και η Γερμανία εμπλέκονταν. Από τις πληροφορίες που είχε στη διάθεσή του ο Έ λληνας Πρωθυπουργός, δεν πρόβλεπε να εγκαταλείψουν τις επιφυλακτικές στάσεις τους ούτε η Γιουγκοσλαβία ούτε η Τουρκία- η Ελλάδα θα αμυνόταν εναντίον των Γερμανών ή των Βουλγάρων με όλα τα μέσα. Ο Παπάγος ανέπτυξε στη σύσκεψη όλα όσα γνώριζε για τη γερμανική διάταξη μέχρι τότε, αναφέροντας και το γεγονός ότι οι Γερμανοί αεροπόροι, ντυμένοι με πο λιτικ ά βρίσκονταν στη Β ουλγαρία, ασχολούμενοι με την εγκατάσταση παρατηρητηρίων, τη βελτίωση και την κατασκευή αεροδρομίων και την επισκευή δρόμω ν οι γέφυρες κατά μήκος του Δούναβη διευρύνονταν και φαινόταν βέβαιο ότι οι Γερμανοί θα κινούνταν διαμέσου της μισοεπιστρατευμένης Βουλγαρίας στην Α νατολική Μ ακεδονία πρώτα και στη συνέχεια στη Δυτική Θράκη. Ακολούθως, ανέφερε την ελληνική διάταξη-δώδεκα μεραρχίες και τρεις ταξιαρχίες πεζικού και μία μεραρχία ιππικού στο Α λβανικό Μέτωπο και τέσσερις μεραρχίες πεζικού στο Βουλγαρικό Μ έτωπο, επιπλέον αυτών οι οποίες βρίσκονταν εντός των οχυρώ σεω ν μια ακόμη μεραρχία επρόκειτο σύντομα να κινηθεί στο Αλβανικό Μέτωπο προς αντιμετώπιση των συνεχών αφικνουμένων Ιταλών. Γ ια να οργανωθεί μια καλή αμυντική τοποθεσία στο Βουλγαρικό Μέτωπο, χρειάζονταν εννέα μεραρχίες και ανέμενε να τις διαθέσουν οι Βρετανοί. Αν επρόκειτο να αντιμετωπιστούν οι Γερμανοί θα έπρεπε οι Βρετανοί να αποβιβαστούν ταχέως και μυστικά και ακολούθως να συγκεντρω θούν ταχύτατα, γιατί το Ελληνικό Επιτελείο εκτιμούσε ότι οι Γερμανοί θα μπορούσαν να συγκεντρωθούν στο Ελληνικό Μ έτωπο μέσα σε έντεκα ημέρες. Αν


73

η βρετανική αποβίβαση δεν μπορούσε να γίνει πριν τα γερμανικά στρατεύματα εισέλθουν στη Βουλγαρία, θα έπρεπε τουλάχιστον αυτή η αποβίβαση να γίνει πριν οι Γερμανοί αναπτυχθούν επιθετικά κατά μήκος των Βουλγαρικών συνόρων με την Ελλάδα. Γ ι’ αυτό το λόγο, έπρεπε να εκτελεστούν ταχέως και με μυστικότητα τα ακόλουθα: (1) Εξασφάλιση Α/Α άμυνας των λιμανιών τη ς Α νατολικής Μ ακεδονίας και της Δυτικής Θράκης (την οποία ο Παπάγος πρότεινε να την επανδρώσουν Έ λληνες κατά την Ιταλική Φάση του Πολέμου). (2) Έναρξη των εργασιών για την κατασκευή των αεροπορικών βάσεων της ΡΑΦ για τις οποίες οι Βρετανοί θα διέθεταν τα υλικά και δαπάνες και οι Έ λληνες την εργασία. (3) Α ποβίβαση εφοδίων για τη Βρετανική Εκστρατευτική Δύναμη και τις Ελληνικές Δυνάμεις και εναποθήκευση υπό ελληνική φρούρηση. (4) Συγκέντρωση της Β ρετανικής Εκστρατευτικής Δυνάμεως και της Α εροπορικής της Δυνάμεως στην Αίγυπτο το ταχύτερο δυνατό, έτοιμων προς αποβίβαση και με ταυτόχρονα διάδοση φημών ότι προορίζονται για την κατάληψη της Τριπολίτιδας. (5) Συγκέντρωση των απαιτούμενων ναυτικών δυνάμεων για την επιχείρηση στην Α νατολική Μ εσόγειο το ταχύτερο δυνατό. Με την προϋπόθεση ότι αυτά θα γίνονταν, χωρίς να επισπεύσουν τη γερμανική κάθοδο και λαμβάνοντας υπόψη τη δυναμικότητα των λιμανιών της Θεσσαλονίκης, της Αμφιπόλεως και της Καβάλας, θα ήταν πιθανό οι Βρετανοί να αποβιβαστούν στην Ελλάδα και να επανδρώσουν την τοποθεσία κατά μήκος της γραμμής Α ξιός-Έβρος, από την πεδιάδα του Αξιού μέχρι την του Έβρου στα τουρκικά σύνορα. Από πολιτικής απόψεως μια τέτοια επιτυχής επιχείρηση θα ενθάρρυνε τη Γιουγκοσλαβία και την Τουρκία να ενωθούν με τους Συμμάχους. Ο Ουέηβελλ απάντησε ότι δεν είχε επαρκείς δυνάμεις στη Μ έση Ανατολή' είχε νικήσει τον Γκρατσιάνι με πάρα πολύ λίγες δυνάμεις και δεν είχε καμία εφεδρεία. Η Βρετανία θα μπορούσε να διαθέσει μόνο δύο ή τρεις μεραρχίες και λίγα αεροπλάνα για να βοηθήσει την Ελλάδα και μερικά απ’ αυτά τα στρατεύματα θα ήταν Αυτοκρατορικά που χρησιμοποιούνταν στον πόλεμο της Κ υρηναϊκής. Χρειαζόταν χρόνος για να συγκεντρωθούν και να μεταφερθούν. Τα μόνα αμέσως διαθέσιμα στρατεύματα ήταν ένα σύνταγμα Π υροβολικού και μια μονάδα με περίπου 65 θωρακισμένα αυτοκίνητα' ο Ουέηβελλ υποδήλωνε ότι αυτά θα στέλνονταν αμέσως. Ο Μ εταξάς απάντησε ότι δύο ή τρεις μεραρχίες ήταν ανεπαρκείς και η αποστολή των θωρακισμένων αυτοκινήτων και του πυροβολι κού δε θα έκαναν τίποτα πάρα πάνω από του να προκαλέσουν τους Γερμανούς. Ο Ουέηβελλ, όπως το τοποθετεί ο Μ εταξάς, με λόγια Α ρχιστρατήγου επέμενε τρεις φορές ότι η Κ υβέρνησή του επιθυμούσε όπως οι Έ λλη νες δεχθούν το αντιαρματικό σύνταγμα και τα θωρακισμένα οχήματα που ήταν όλα όσα μπορούσαν να προσφέρουν. Ο Μ εταξάς όμως αρνήθηκε. Είπε ότι η Ελλάδα δε

74


θα πολεμούσε για τη Ν ίκ η , παρά μόνο για τη ν Τ ιμή, προτιμώ ντας να καταστραφεί. Στο σημείο αυτό ο Π άλαιρετ χειροκρότησε και ο Ουέηβελλ πολύ συγκινημένος τον συγχάρηκε. Ο Μεταξάς διερωτήθηκε εκείνο το βράδυ στο ημερολόγιό του αν θα τον θεωρούσαν ποτέ πλέον Γερμανόφιλο! Κ αι η σύσκεψη τελείω σε.188 Το μεσημέρι συγκεντρώθηκαν για γεύμα στου Σερ Μ άικλ Πάλαιρετ. Στις 15 Ιανουαρίου, το απόγευμα, ο Ουέηβελλ έστειλε ένα μακροσκελές τηλεγράφημα στον Α ρχηγό του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου στο Λονδίνο. Ανεφερε ότι συζήτησαν λεπτομερώς τα προβλήματα των εφοδίων για τους Έ λληνες και ότι τους υποσχέθηκε να στείλει αμέσως ένα πλοίο που είχε φτάσει από το Ηνωμένο Βασίλειο με 200 αυτοκίνητα. Σημείωνε ότι είχε ήδη στείλει απο τα δικά του αποθέματα 180.000 ζεύγη αρβυλών και 350.000 ζεύγη καλτσών, καθώς επίσης κουβέρτες και ιματισμό, αλλά είχε ο ίδιος ελλείψεις στα περισσότερα από τα είδη που επειγόντως είχαν ανάγκη οι Έ λληνες και ιδιαίτερα σε υποζύγια ζώα. Είχε γίνει μια μεγάλη συζήτηση για το πρόβλημα της Θ εσσαλονίκης για το οποίο ο Μ εταξάς υποστήριξε ότι η εμφάνιση εκεί οποιουδήποτε βρετανικού στρατεύματος θα διέγειρε τους Γιουγκοσλάβους και θα προκαλούσε τους Γερμανούς. Η γνώμη του Μεταξά ήταν ότι θα έπρεπε οι Βρετανοί να διαθέσουν τα υλικά και οι Έ λληνες να κατασκευάσουν τα έργα, για την άμυνα της Θεσσαλονίκης, το οποία θα επανδρώνονταν μόνον όταν οι Βρετανοί θα έστελναν στράτευμα που θα ήταν ικανό τόσο για επιθετική όσο και για αμυντική δράση. "Ο Πρόεδρος κατέληξε ότι δεν έπρεπε να θεωρήσουμε τη στάση του ως αρνητική να δεχθεί βοήθεια στη Θεσσαλονίκη αλλά ως παράκληση αναβολής". Ο Μεταξάς έβλεπε το Μέτωπο της Θ εσσαλονίκης ως ένα νέο μέτωπο, αφού πρώτα οι Έ λληνες θα είχαν εκκαθαρίσει την Αλβανία από τους Ιταλούς, γ ι’ αυτό και ο Ουέηβελλ εισηγήθηκε όπως οι Βρετανοί "προβούν σε κάθε δυνατή προετοιμασία σχετική με την κατασκευή των βάσεων, οι οποίες έτσι και αλλιώς θα είναι προκαταρκτικά αναγκαίες για την αποστολή εκεί των στρατευμάτων και για τον έλεγχο των αμυντικών δυνατοτήτων αυτού του μετώπου".189 Ο Λ όνγκμορ κι ο "Μ πιλ ο Τρομερός", ο Ντόνοβαν, έφτασαν στις 15 Ιανουαρίου έγκαιρα για το γεύμα και το απόγευμα ο Λ όνγκμορ συζήτησε το μέλλον με τους Έ λληνες. Είπε ότι δεν μπορούσε να γίνει τίποτα σχετικό με μεγαλύτερες επιχειρήσ εις της ΡΑΦ ή με την εκπαίδευση της Ε λληνικής Αεροπορίας μέχρις ότου κατασκευαστούν αεροδρόμια για δεκατέσσερις μοίρες, με εκπαιδευτικά αεροδρόμια γύρω από τη Θ εσσαλονίκη. Σε μια απογευματινή σύσκεψη ο Μ εταξάς συμφώνησε να ανασυγκροτηθεί η Ελληνική Αεροπορία στη Θ εσσαλονίκη, όπου τα αεροδρόμιά της θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως προωθημένοι διάδρομοι προσγειώσεων και ανεφοδιασμού σε περίπτωση γερμα νικής επιθέσεως. Τώρα, θα μπορούσε να επιτρέψει στους αξιωματικούς της ΡΑΦ να επισκεφθούν τις εγκαταστάσεις της Ε λληνικής Α εροπορίας στην περιοχή και να εκτελέσουν αναγνωρίσεις των διαδρόμων προσγειώσεως στη Λήμνο και στη Μ υτιλήνη. Ο Λόνγκμορ ζήτησε ευκολίες για δεκατέσσερις μοίρες στην περιοχή


75

και δυτικά του Ολυμπου τις οποίες ο Ν τ’ Αλμπιάκ απαρίθμησε και τόνισε στον Έ λληνα Πρωθυπουργό ότι μέχρις ότου αυτές οι ευκολίες δημιουργηθούν, ώστε να αντιμετωπίζουν τις βρετανικές απαιτήσεις και είναι διαθέσιμες, η ΡΑΦ δε θα μπορούσε να λειτουργεί, ανεξάρτητα από το πόσο πολλά αεροπλάνα αποστέλλονταν: αυτό θα ήταν ένας αποφ ασιστικός παράγοντας για την αποστολή αεροπλάνων από την Α ίγυπτο. Αναφέρθηκε, επίσης, στο γεγονός ότι 30 Ο υέλλιγκτον και Μ πλενχάιμ περίμεναν επί μία εβδομάδα στο Μ ενίδι να καθαρίσει ο καιρός αρκετά για να προσβάλουν στόχους στην Αλβανία, ενώ η Ελευσίνα δεν ήταν ακόμη επιχειρησιακή. Π αίρνοντας όλους αυτούς τους παράγοντες υπόψη, ο Λ όνγκμορ ήταν ικανοποιημένος που μπορούσαν να λειτουργούν από εκεί οι Μ οίρες N o 112, No 11 και No 33, οι οποίες βρίσκονταν σε αναμονή να κινηθούν στην Ελλάδα.190 Το ότι υπήρχε σύγχυση ως προς το μέγεθος της Βρετανικής Αεροπορικής Δυνάμεως στην Ελλάδα μπορεί να το υποθέσει κανείς από μια αναφορά που στάλθηκε στην πατρίδα του από τον Αμερικανό αεροπορικό ακόλουθο στην Αθήνα, ότι δηλαδή έμαθε από τις απόρρητες συζητήσεις του Μ εταξά με τον Ν τ’ Αλμπιάκ ότι μετά τις 15 Ιανουαρίου η ΡΑΦ στην Ελλάδα θα αποτελείται από έξι μοίρες βαριών και έξι μέσων βομβαρδιστικών και πέντε μοίρες καταδιωκτικών των δύο σύνθετων σμηνών συνολικής δυνάμεως δέκα επτά μοιρών και ότι η Ε λληνική Αεροπορία, επίσης, θα διευρυνόταν. Κ αι στην πορεία των βρετανικών συζητήσεων στην Αθήνα έγινε ειδική αναφορά για μια δύναμη από εννέα βρετανικές μεραρχίες υποστηριζόμενες απο τρεις ασθενέστερες ελληνικές.191 Οπωσδήποτε, καμιά βρετανική αποβίβαση στην Ελλάδα δε θα είχε νόημα εκτός αν ήταν αρκετά επαρκής για να μην υπερφαλαγγιστεί ή εκδιωχθεί. Ο Π ρίγκιπας Π αύλος της Γιουγκοσλαβίας έκανε σαφές ότι οποιαδήποτε βρετανική δύναμη στη Θ εσσαλονίκη θα ήταν πρόκληση στη Γιουγκοσλαβία, η οποία θα προκαλούσε ακολούθως την εμπλοκή των Γερμανών. Κ αι καθώς ο Μ εταξάς σημείωσε στο ημερολόγιό του, στις 15 Ιανουαρίου οι Βρετανοί ήταν πολύ αδύνατοι για να επηρεάσουν τα Βαλκάνια και όλοι αυτό το γνώριζαν.192 Το να τοποθετηθεί μια δύναμη σε μια τοποθεσία σαν βράχος, επάνω στον οποίο θα σκόνταφταν οι Γερμανοί, ήταν λογικό, και υπάρχουν στη Βόρεια Ελλάδα τέτοιες τοποθεσίες που δίνουν μόνες τους αυτό το είδος του πολέμου των θέσεων, κάτω από την προϋπόθεση ότι οι εκεί δυνάμεις θα ήταν επαρκείς σε άντρες και υποστήριξη για να επανδρώσουν και να κρατήσουν το έδαφος. Α λλά το τελευταίο πράγμα, που οι Βρετανοί θα μπορούσαν να ανεχθούν κατά το 1941. ήταν ένα άλλο φιάσκο σαν της Ν ορβηγίας, όπου υπερφαλαγγίστηκαν από γερμανικά αεραποβατικά στρατεύματα, πεζικού και αεροπορικής υποστηρίξεως ή σαν του Ντακάρ όπου κακώς εκτίμησαν τις στρατιωτικές και πολιτικές συνθήκες. Ακριβώς πριν φύγει αεροπορικώς πίσω στην Αίγυπτο ο Ουέηβελλ, αυτός και ο Χέηγουντ συζήτησαν και πάλι με τον Έ λληνα Διοικητή, τον Παπάγο, για να τον πιέσουν στην επιμονή του Λ ονδίνου να δεχθεί τα δύο συντάγματα (ένα πυροβολικού και το άλλο θωρακισμένων οχημάτων) που είχαν προσφερθεί

76


ενωρίτερα. Ο Παπάγος απάντησε ότι ήταν μάλλον πολιτικό πρόβλημα (καθώς ο Ουέηβελλ παραδεχόταν στο τέλος του σήματός του στο Λονδίνο της 15ης Ιανουαρίου) και δεν εξαρτιόταν απ’ αυτόν να απαντήσει. Ο Ουέηβελλ συμφώνησε και ζήτησε την άδεια να το αναφέρει στην Κυβέρνησή του. Ακολούθως, ο Ουέηβελλ αναχώρησε για την Αίγυπτο και οι Έ λληνες μπήκαν σε σύσκεψη. Ο Π απάγος έγραψε αργότερα ότι γρήγορα συμπέραναν ότι οι Βρετανοί δεν είχαν τα μέσα να στείλουν στην Ελλάδα επαρκή και έγκαιρη βοήθεια. Οι Γερμανοί είχαν ήδη την πρωτοβουλία, με υπέρτερα μέσα, την προτεραιότητα στις προετοιμασίες και μόλις γίνονταν γνωστές οι αδυναμίες των Βρετανών στους Γιουγκοσλάβους και στους Τούρκους θα τους επιβεβαίωναν την ουδετερότητά τους. Ο Παπάγος πρότεινε στον Πρωθυπουργό να γίνει μια προσπάθεια να πείσουν τους Βρετανούς ότι η προσφερόμενη βοήθεια ήταν όχι μόνο πολιτικώς καταστρεπτική για τα Βαλκάνια, αλλά επίσης θα ήταν αντίθετη και στις βασικές στρατηγικές αρχές, όσον αφορά στις επιχειρήσεις στο Μ εσογειακό Θέατρο. Οι δυο ή τρεις μεραρχίες, τις οποίες μπορούσε να στείλει ο Ουέηβελλ ήταν πολύ πιο χρήσιμες στην Αφρική. Η καλύτερη ενέργεια δεν ήταν να σταματήσουν την επίθεση στη Λιβύη, αλλά να νικήσουν τον Ιταλό Στρατάρχη Γκρατσιάνι και να καταλάβουν την Τριπολίτιδα (πριν πάει κανένας Γερμανός εκεί). Ακολούθως, οι Βρετανοί θα μπορούσαν να αναλάβουν πολύ πιο εκτεταμένες επιχειρήσ εις'σ τα Βαλκάνια. Η εγκατάλειψη, είπε ο Π απάγος-χωρίς αμφιβολία με πλήρη τη συμφωνία του Μεταξά-μιας πιθανής επιτυχίας χάρη των επιχειρήσεων ενός άλλου θεάτρου, ήδη καταδικασμένου σε βέβαιη αποτυχία "θα ισοδυναμούσε με τη διάπραξη ενός στρατηγικού σφάλματος σε αντίθεση προς τις αρχές της ορθής διεξαγωγής του πολέμου". Οι ελληνικές συζητήσεις ακολούθως μπήκαν στο δύσκολο δρόμο της προσπάθειας της σφυγμομέτρησης της παγκόσμιας κοινής γνώμης. Αν δεν αποδέχονταν καθαρά τη βρετανική προσφορά θα τους κατηγορούσαν ότι δεν ήταν αποφασισμένοι να πολεμήσουν. Αυτό αντικρούστηκε από τον Παπάγο, ο οποίος υποστήριξε ότι από στρατιωτικής πλευράς οι Βρετανοί γνώριζαν ότι η προτεινόμενη επέμβασή τους θα μπορούσε να προκαλέσει προβλήματα. Η άλλη πλευρά του θέματος ήταν η ατυχής συνθήκη εγγυήσεων του 1939, η οποία πιθανώς να προξενούσε την κατακραυγή εναντίον της Βρετανικής ακόμη και στο εσωτερικό του Ν ησιωτικού Βασιλείου αν έπεφτε η Ελλάδα χω ρίς ούτε ένα Βρετανό στρατιώτη επί του εδάφους της. 0 α επηρέαζε, επίσης, αρνητικά την κοινή γνώμη της Αμερικής. (Και οι δύο αυτές αντίθετες απόψεις ήταν κατά κάποιο τρόπο ευλογοφανείς, αφού η ΡΑΦ ήταν ήδη επί ελληνικού εδάφους, ενώ θα μπορούσε να αμφισβητηθεί ότι η συνθήκη του 1939 κατάντησε άκυρη και κενή με την πτώση της Γαλλίας).

^

Ευτυχώς, ο Μ εταξάς διατηρούσε το μυαλό του καθαρό. Διατήρησε την απόφασή του να αποποιηθεί αμέσως τη βρετανική προσφορά έτσι, ώστε να προκαλέσει τους Γερμανούς, ούτε να ανησυχήσει τους Γιουγκοσλάβους. Αλλά θα επιζητούσε να αποβιβαστούν οι Βρετανοί μόλις οι Γερμανοί περνούσαν το


77

Δούναβη ή τα ρουμανικά σύνορα στη Βουλγαρία, αφού οι προθέσεις τους τότε θα αποκαλύπτονταν. Η απόφαση αυτή τηλεγραφήθηκε, τελικά, στη Βρετανική Κυβέρνηση στις 18 Ιανουαρίου.193 Ό σον αφορά στον Ουέηβελλ, αυτός ανακουφίστηκε πάρα πολύ επειδή, όπως είπε μεταπολεμικός σ’ ένα ακροατήριο, "Αν ο Μ εταξάς είχε αποδεχτεί τον Ιανουάριο του 1941, την προσφορά μου για τα όπλα, θα ήμουν υποχρεωμένος να σταματήσω τη ν προέλασή μου στο Τ ομπρούκ επειδή αυτό θα με είχε αποστερήσει από ενα αξιοσημείωτο μέρος του τεχνικού μου όπλου.....δε θα μπορούσα να πάω μακρύτερα".194 (Ο Ουέηβελλ είχε καταστεί από πολλές απόψεις ένας Έ λληνας ήρωας, όπως ο Μεταξάς. Ή ταν στη φαντασία τόσο πολύ Βρετανός, τόσο πολύ σταθερός, τόσο αποφασισμένος, τόσο ατάραχος ή ατρόμητος· ήταν για τους Έ λληνες ένας μυθικός χαρακτήρας. Ό ταν αναχώρησε στις 17 Ιανουαρίου οι Έ λληνες αισθάνθηκαν ότι έμειναν μόνοι τους). Ενώ οι διπλωμάτες, καθώς σημείωσε ο Κ άσσον, ανησύχησαν για το γερμανικό κίνδυνο στις αρχές Ιανουαρίου, οι στρατιωτικοί μπορούσαν να τον συζητήσουν ήρεμα, επειδή απλούστατα γνώριζαν ότι οι Γερμανοί δεν μπορούσαν να περάσουν από τις βουλγαρικές διαβάσεις κατά το χειμώνα. Α λλά η πραγματική ελληνική τραγωδία άρχισε τότε, επειδή οι Έ λληνες γνώριζαν ότι η γερμανική επίθεση ήταν τώρα αναπόφευκτη.195 Έ να από τα ενδιαφέροντα πράγματα του πολέμου και του ανθρώπινου μυαλού είναι ότι, κάτι που είναι αληθινό στη μια πλευρά ποτέ δε θεωρείται αληθινό από την άλλη πλευρά. Έ τσι, από τη μια μεριά, στο Λ ονδίνο, πίστευαν στις αρχές Ιανουαρίου, ότι οι Γερμανοί μπορούσαν να επιτεθούν κατά της Ελλάδας στις 20 Ιανουαρίου, τη στιγμή που ο Ν τ’ Α λμπιάκ ανέφερε, στις 14 Ιανουαρίου, ότι ο καιρός είχε κλείσει όλα τα αεροδρόμιά του εκτός από δύο. Στη Λάρισα, μια μοίρα Γκλαντιέητορ είχε καθηλωθεί από την ομίχλη στο έδαφος για δεκατέσσερις ημέρες, αναμένοντας καλυτέρευση του καιρού για να μπορέσουν να πετάξουν επάνω από τα βουνά στα Ιωάννινα για να υποστηρίξουν τους Έλληνες. Η Ελευσίνα ήταν πλημμυρισμένη από νερά.196 Οι Γερμανοί, από την άλλη μεριά, δεν αντιμετώπιζαν παρόμοιες δυσχέρειες. Υ πάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους το πρόβλημα έπρεπε να έχει μείνει εκεί που έμεινε τότε. Ή ταν, καθώς υποστήριξε ο Κ άσσον, μια τραγωδία, η οποία θα βάδιζε προς το αναπόφευκτο τέλος της τότε που οι Έ λληνες θα τελείωναν τα εφόδιά τους και την ορμητικότητά τους, θα έλιωναν τα χιόνια, θα άνθιζαν τα άνθη και οι Γερμανοί θα εξαπέλυαν την επίθεσή τους τον Α πρίλιο. Αλλά το Λ ονδίνο ήταν γεμάτο από ευγενείς σκέψεις και άχρηστους, κακούς υπολογισμούς, οι οποίοι θα οδηγούσαν σε μεγαλύτερες τραγωδίες και παράταση του πολέμου. Μ ια καλύτερη ενέργεια ήταν να εξασφαλίσουν τη Βόρεια Αφρική προτού οι Γερμανοί φτάσουν εκεί διαμέσου της Ιταλίας ή να εγκαταστήσουν εκεί τη Λουφτβάφε. Π ερί τα μέσα Ιανουαρίου, ο Ουέηβελλ ανησυχούσε ήδη ότι η Λουφτβάφε μετακινιόταν στο κέντρο της Μ εσογείου για να ενισχύσει τους

78


Ιταλούς για την επίθεσή τους στη Μάλτα. Αυτό σήμαινε ότι η πλαγιοφυλακή της Δυτικής Αιγύπτου ήταν η Βεγγάζη μάλλον παρά το Τομπρούκ. Σ’ ένα άλλο επίπεδο, στις 14 Ιανουαρίου, το γραφειοκρατικό μυαλό δούλεψε στο Κ άιρο, αναφέροντας υπηρεσιακότατα στο Λ ονδίνο ότι η πρώτη εκτίμηση για τις υπηρεσίες που δόθηκαν στους Έ λληνες κατά τους τρεις πρώτους μήνες του πολέμου ανέρχονταν στα ακόλουθα ποσά, ό χι μεγάλα για τα πρότυπα (στάνταρ) της εποχής: -Νοσοκομειακές και άλλες δαπάνες 2.000 λίρες Αγγλίας. -12 παλιά Γκλαντιέητορ (το μέγιστο) 1.800 λίρες Αγγλίας. -Εφόδια και οδικά μεταφορικά 4.000 λίρες Αγγλίας. -Σύνολο 7.800 λίρες Αγγλίας. Οι Έ λληνες πλήρωναν την Εταιρεία Πετρελαιοειδών SHELL κατευθείαν για την καύσιμη ύλη, ενώ τα αεροδρόμια, οι καταυλισμοί και τα παρόμοια παρέχονταν δωρεάν. Έ τσι, το κόστος της βοήθειας προς την Ελλάδα δεν ήταν αξιόλογο.197 Στο Λονδίνο, η άρνηση του Μ εταξά της προσφερθείσας βοήθειας έγινε δεκτή, αλλά για να καλύψει τη θέση του ο Τσώ ρτσιλ επέμεινε στις 17 Ιανουαρίου να πουν ο Ουέηβελλ και ο Λόνγκμορ στον Έ λληνα Πρωθυπουργό ότι αν η ειδική δύναμη που οι Βρετανοί είχαν προτείνει δε στέλνονταν πριν αρχίσει η γερμανική προέλαση, θα ήταν ασφαλώς πολύ αργά και δε θα πήγαινε ποτέ καμιά βρετανική επιθετική δύναμη στη Θ εσσαλονίκη' γ ι’ αυτό και δε χρειαζόταν να γίνει τίποτα προς προπαρασκευή των λιμανιών στη Βόρεια Ελλάδα.198 Στα μέσα Ιανουαρίου ο Κάννινγκαμ σχεδίαζε μια σειρά από θαλάσσιες καταδρομές "παρενοχλήσεων" κατά της Δωδεκανήσου, αλλά το Ν αυαρχείο τον διέταξε να μην ταράξει τη φωλιά της σφήκας μέχρις ότου τακτοποιηθεί η κατάληψή της. Ο Τσώρτσιλ, στις 13 Ιανουαρίου είπε στους Α ρχηγούς των Επιτελείων ότι η άφιξη της γερμανικής αεροπορίας στο κέντρο της Μ εσογείου ήταν κακή και ταχέως αναβίωσε την ιδέα της επιχειρήσεω ς W O RKSHO P για την κατάληψη της Π αντελλάρια' η Επιτροπή Αμυνας απάντησε ότι η πρέπουσα λύση ήταν η κατάληψη της Σικελίας, αλλά σ ’ αυτό εναντιώθηκε ζωηρά ο Τσώρτσιλ, δηλώνοντας ότι η παράλειψη της καταλήψεως της Π αντελλάριας θα ήταν ένα από τα κλασσικά λάθη του πολέμου. Έ τσι, συμφωνήθηκε να το επανεξετάσουν σε μία εβδομάδα.199 Γ ια το Μ εταξά και τον Παπάγο, υπήρξε μεγάλη απογοήτευση η αποτυχία να αναπτύξουν ένα Σύστημα Βαλκανικής Συμμαχίας ή ένα Σύμφωνο Ασφάλειας. Στην καρδιά του προβλήματος βρίσκονταν οι αντιζηλίες και οι υποψίες των γειτονικώ ν κρατών-Γιουγκοσλαβίας, Αλβανίας, Βουλγαρίας, Ρουμανίας και Ελλάδας, όπως επίσης και της Τουρκίας. Υ πήρχαν θρησκευτικές διαφορές καθώς επίσης γλω σσικές και φυλετικές. Η Γιουγκοσλαβία από μόνη της συγκροτήθηκε από Σέρβους, Κροάτες και Σλοβένους. Πάνω απ’ όλα αυτά, υπήρχαν οι εχθρότητες που φώλιαζαν από τους τρεις πολέμους του 1912 του 1913 και του 1914-1918 καθώς επίσης και Ελληνοτουρκική υπόθεση του 1922. Ούτε η


79

γεωγραφία βοηθούσε. Το Βελιγράδι, η πρωτεύουσα της Γιουγκοσλαβίας, ήταν ακριβώς στο Δούναβη στο ανατολικοκεντρικό μέρος της χώρας ενώ το κύριο θαλάσσιο λιμάνι στην περιοχή, ήταν η Θεσσαλονίκη στην Ελλάδα, την οποία από πολύ καιρό εποφθαλμιούσε η Βουλγαρία. Πολυάριθμες συνδιασκέψεις και ανταλλαγές απόψεων είχαν αποτύχει να λύσουν αυτά τα προβλήματα, παρά το ότι οι Έ λληνες συνέχιζαν να προσπαθούν. Από τις 6 ως τις 17 Ιανουαρίου του 1941, υπήρξε μια διμερής ανταλλαγή απόψεων μεταξύ του Μ εταξά και του Γιουγκοσ λάβου Α ντιβασιλιά Π ρίγκηπα Παύλου, η οποία κατέληξε σε μια ακόμη απόρρητη συνομιλία μεταξύ του Γιουγκοσλάβου πρεσβευτή και του Έ λληνα Π ρω θυπουργού. Π ροφανώ ς, ο Π ρ ίγκ ιπα ς Π αύλος τόνισε τα γεω γραφικά μειονεκτήματα της χώρας του, φέρνοντας την όλη συζήτηση σε ένα όχι ικανοποιητικό συμπέρασμα όσον αφορά στο Μ εταξά.200 17-18 Ιανουαρίου 1941 Στις 17 Ιανουαρίου, η Λουφτβάφε βομβάρδισε τη διώρυγα του Σουέζ, η οποία έκλεισε για είκοσι τέσσερις ώρες.201 Ο Βρετανός Πρεσβευτής στη Σόφια, Τζωρτζ Ρέντελ, τηλεγράφησε ότι οι πληροφορίες στη Βουλγαρία έφερναν τους Γερμανούς ότι βρίσκονταν στη Ρουμανία, κυρίως ως προφύλαξη εναντίον βρετανικής προσπάθειας να εγκαταστήσει Βαλκανικό Μέτωπο και ότι δεν αποτελούσαν απειλή για την ίδια τη Βουλγαρία. Ο Ρέντελ δεν ήταν τόσο σίγουρος. Ασφαλώς το Φόρεϊν Ό φφις στο Λ ονδίνο θεωρούσε αυτές τις πληροφορίες ως γερμανική προπαγάνδα.202 Αργά την ημέρα της 17ης Ιανουαρίου, ο Π απάγος κάλεσε το Χέηγουντ και του μετέδωσε την πληροφορία, την οποία ο Α ντιβασιλιάς της Ουγγαρίας, ο Ν αύαρχος Χόρτυ, είχε δώσει στον Έ λληνα Πρεσβευτή στη Βουδαπέστη: οι Γερμανοί είχαν 280.000 στρατεύματα στη Ρουμανία με υλικά για διπλασιασμό αυτού του αριθμού. Ο Έ λληνας (ή ο Βρετανός ;) στρατιωτικός ακόλουθος στο Βουκουρέστι διόρθωσε τον αριθμό σε 180.000. Το απόγευμα της 18ης Ιανουαρίου, ο Χέηγουντ ανέφερε ότι η πολιτική του Μ εταξά ήταν να κερδίσει χρόνο ώστε να εκκαθαρίσει την Α λβανία και να μεταφέρει τα στρατεύματα στη Μ ακεδονία, ενώ οι Βρετανοί θα δημιουργούσαν μια στρατηγική εφεδρεία στην Αίγυπτο "αν η Κυβέρνηση της Αυτού Μ εγαλειό τητας συμφωνούσε μ’ αυτό το σχέδιο". Ο Χέηγουντ ακολούθως συνέχιζε ότι ο Μ εταξάς "επιθυμούσε ζωηρώς να γίνει κατανοητό ότι η στάση του δεν ήταν στάση αρνήσεως, αλλά υπαγορευόταν από τα γεγονότα της τελευταίας στιγμής, ότι δηλαδή η άφιξη μιας τέτοιας δυνάμεως, την οποία θα μπορούσαμε να δώσουμε θα έπρεπε να είναι προετοιμασμένη και συγχρονισμένη, ώστε να προκαλέσει αιφνιδιασμό χωρίς πρόκληση" 203 Ο Λ όνγκμορ τηλεγράφησε στο Υπουργείο Α εροπορίας από την Αθήνα ότι θυμήθηκε ότι επρόκειτο κάποτε να παραλάβει 220 Μ όχωουκ (Κούρτις Ρ-36), από τα οποία επρόκειτο σύντομα να πάρουν οι Έ λληνες 30. Το τελευταίο σήμα πληροφορούσε ότι επρόκειτο να πάρει 500 Τομαχώουκ (Κούρτις Ρ-40), αλλά δε

80


γνώριζε αν αυτά επρόκειτο να του είναι χρήσιμα, ή όχι, επειδή είχε ακούσει ότι τα Τομαχώουκ δεν ήταν ακόμη ικανοποιητικά και πιθανώς να μην εκπλήρωναν τις απαιτήσεις τη ς ΡΑΦ. Έ πρεπε να πληροφ ορηθεί αμέσως επειδή αυτό επηρρέαζε τις αποφάσεις που έπρεπε να πάρει για τον ανεφοδιασμό των μοιρών τόσο της ΡΑΦ όσο και των Ελλήνων. Από το Κ άιρο, ο Ουέηβελλ ανέφερε στον Α ρχηγό του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου ότι στις 16 Ιανουαρίου επισκέφθηκε τις βρετανικές μονάδες της περιοχής Αθηνών και ακολούθως το απόγευμα συναντήθηκε με το Βασιλιά, το Μ εταξά και τον Παπάγο για ένα τέταρτο με τον καθένα. Ο Έ λληνας Α ρχηγός του Επιτελείου επεξήγησε ότι δεν μπορούσαν να δεχθούν βρετανικά στρατεύματα στο Α λβανικό Μ έτωπο επειδή υπήρχαν δυσκολίες διοικ ητικ ής μέριμνας. Ακριβώς καθώς αναχωρούσε από την Αθήνα το πρωί της 17ης Ιανουαρίου, ο Ουέηβελλ πήρε το σήμα του Α ρχηγού των Επιτελείων που διαβίβαζε την προειδοποίηση του Τσώρτσιλ, την οποία αμέσως κοινοποίησε στο Βασιλιά, δίνοντας έμφαση στο ότι το Λ ονδίνο θεωρούσε τη ν επίθεση κατά της Θ εσσαλονίκης πολύ πιο επικείμενη από ότι τη θεωρούσε η Α θήνα και τονίζοντας το γεγονός ότι η βρετανική βοήθεια δεν μπορούσε να φτάσει αστραπιαία σε περίπτωση ανάγκης. Ο Βασιλιάς τότε ρώτησε ποιες μονάδες μπορούσε να διαθέσει και ο Ουέηβελλ απάντησε ότι μπορούσε να στείλει τέσσερα ή πέντε συντάγματα πυροβολικού και ένα σύνταγμα καταστροφέων αρμάτων. "Ρώτησε γιατί δεν μπορούσε να σταλεί κάποια μονάδα πεζικού και απάντησα ότι δεν ήμουνα εξουσιοδοτημένος να στείλω". Αργά εκείνο το βράδυ, ο Ουέηβελλ έστειλε ένα άλλο τηλεγράφημα στο Υπουργείο Πολέμου δίνοντας τις απόψεις του για την κατάσταση της Θεσσαλονίκης: 1. Οι παρούσες προτάσεις είναι επικίνδυνα ημίμετρα. Δεν πιστεύω ότι τα στρατεύματα που προτείνεται να σταλούν είναι επαρκή για να κρατήσουν τη Θεσσαλονίκη αν οι Γερμανοί στην πραγματικότητα είναι αποφασισμένοι να προελάσουν σ’ αυτήν. Απαραίτητα θα υποχρεωθούμε να στείλουμε και άλλα στρατεύματα εσπευσμένα ή θα εμπλακούμε σε υποχώρηση ή ήττα. Στο μεταξύ, η προέλαση στη Λιβύη Θα σταματήσει και θα δοθεί χρόνος στους Ιταλούς να αναλάβουν. 2. Ο παράγοντας ο οποίος μπορεί να προξενήσει δισταγμό στη Γερμανία να μπεί στη Βουλγαρία είναι ότι η παραβίαση της βουλγαρικής ουδετερότητας θα εκθέσει αμέσως τις ρουμανικές πετρελαιοπηγές σε αεροπορικούς βομβαρδισμούς. Δεν έχω δει τίποτα σχετικό με αυτήν την πραγματικότητα παρά την πληθώρα των σημάτων του Φόρεϊν Ό φφις επί της βαλκανικής καταστάσεως, αλλά ασφαλώς αυτή η πραγματικότητα είναι ο πιο σπουδαίος παράγοντας και οι σχετικοί φόβοι της Γερμανίας μπορεί να αποτρέψουν τις κινήσεις της.

Ο Ουέηβελλ, ακολούθως, τόνισε ότι η δέσμευση τεχνικών μονάδων στη Θεσσαλονίκη είναι φτωχή επένδυση αν δε γίνει η γερμανική επίθεση και ότι με


81

το φτωχό σύστημα επικοινωνιών της Ελλάδας ελάχιστα θα μπορούσαν να βοηθήσουν στο Α λβανικό Μέτωπο. Στη συνέχεια, υπογράμμιζε την τρομερή αδυναμία της διοικήσεώς του σε αντιαεροπορικό πουροβολικό και σε κατα διωκτικά αεροπλάνα. Επιπρόσθετα ότι, ενώ τον είχαν διαβεβαιώσει ότι αυτές οι δυνάμεις επρόκειτο να πολλαπλασιαστούν και ότι τα στρατεύματα τα οποία θα στέλνονταν στη Θεσσαλονίκη θα αντικατασταίνονταν, ανακάλυπτε τώρα ότι περικόπτονταν από τα σχέδια νηοπομπές και μονάδες που ήταν βασικές ακόμη και για την τήρηση της σημερινής δυνάμεώς του στο προβλεπόμενο επίπεδο επανδρώσεως. "Αν αυτό υποδηλώνει ότι άλλαξε η πολιτική και ότι πρέπει για κάποιο χρονικό διάστημα να αρκεστούμε στα υπάρχοντα, θα παρακαλούσα να το πληροφορηθώ - η αποστολή δυνάμεων στη Θεσσαλονίκη θα αυξήσει πολύ τους κινδύνους....Το συμπέρασμά μου είναι ότι πρέπει να αποδεχθούμε την ελληνική άρνηση, αλλά θα πρέπει να κάνουμε όλες τις αναγκαίες αναγνωρίσεις και προπαρασκευές για το μέτωπο της Θ εσσαλονίκης χωρίς να δώσουμε καμιά υπόσχεση αποστολής στρατευμάτων στο μέλλον".204 Το Υπουργείο Α εροπορίας πληροφόρησε το Λόνγκμορ ότι θα εφοδιαζόταν με 300 Τόμαχωουκ από τις Ηνωμένες Π ολιτείες κατά τους επόμενους πέντε μήνες παρά το ότι θα έφερναν αμερικανικά πυροβόλα και συνεπώς θα ήταν άχρηστα ως την άφιξη των πυρομαχικών. Στα 200 αεροπλάνα Μ όχωουκ, τα οποία θα πρέπει να μοιραστεί με την αεροπορία της Ν ότιας Αφρικής, θα έπρεπε να τροποποι ηθούν οι μηχανές τους πριν πετάξουν, γ ι’ αυτό θα χρειαζόταν χρονικό διάστημα ενός ακόμη μηνός για την πραγματοποίηση αυτής της τροποποιήσεω ς- τις μηχανές για τα αεροσκάφη, που ήδη διέθετε, θα του τις φόρτωναν προς αποστολή. Ο Λ όνγκμορ ήταν φυσικά απογοητευμένος μ’ αυτά και με παράπονο ανέφερε ότι μέχρις ότου εξασφαλιστεί ο εφοδιασμός του με τα αμερικανικά αεροπλάνα, χρειαζόταν όσο το δυνατόν πιο πολλά Χαρικέην. Προφανώς, συνέχιζε, αυτά επηρέαζαν και την κατανομή των υλικών και είχε την ελπίδα ότι αυτά θα λαμβάνονταν υπόψη όταν θα κατανέμονταν οι νέες υποχρεώσεις. Ιδιαίτερα τώρα, οπότε η Λουφτβάφε είχε εμφανιστεί στη Μ εσόγειο. Γ ι’ αυτό πρότεινε να κρατήσει τη μοίρα No 33 των Χ αρικέην ως ασφάλεια για να καλύψει την πρόσφατα αναπτυχθείσα νέα προέλαση προς τη Βεγγάζη και να στείλει στην Ελλάδα μόνο τη μοίρα No 112 των Γκλαντιέητορ και τη No 11 των Μ πλενχάιμ. Ενωρίτερα το Σάββατο έφτασε στην Αθήνα από τους Α ρχηγούς των Επιτελείων ένα δυσνόητο σήμα και μόνο κατά τις πέντε το απόγευμα μπόρεσε ο Χέηγουντ να στείλει στο Λ όνγκμορ ένα διορθωμένο αντίγραφο που έλεγε ότι του δίνονταν δύο εγκρίσεις, τόσο η έγκριση να κρατήσει τη Μ οίρα No 33 όσο και την έγκριση να επιστρέψει στην Αίγυπτο.205 Ο Μ εταξάς τώρα άρχισε ένα πιο πολύπλοκο παιχνίδι. Ζήτησε επίσημα να αποβιβαστούν βρετανικά στρατεύματα αμέσως μόλις ο Γερμανικός Στρατός μπει στη Βουλγαρία. Αυτό θα ήταν η βάση επιτελικών συνομιλιών από τις οποίες θα προερχόταν μια σχεδίαση μεγάλης κλίμακας. Ο Έ λληνα ς Πρωθυπουργός έστειλε, επίσης, ένα αντίγραφο αυτού του υπομνήματος στο Βελιγράδι γνωρί-

82


ζοντας ότι αυτό αμέσως θα γινόταν γνωστό στο Βερολίνο. Το ελληνικό δίλημμα ήταν ότι αν οι Γιουγκοσλαβία πήγαινε με τους Συμμάχους, η Θ εσσαλονίκη χρειαζόταν για να εφοδιάζεται αυτή η ίδια η Γιουγκοσλαβία και η Γραμμή Μ εταξά, αυτές οι καλοσχεδιασμένες οχυρώσεις στα Βουλγαρικά σύνορα, θα ήταν προϋπόθεση, για να καλυφθεί η Θεσσαλονίκη. Αν η Γιουγκοσλαβία παρέμενε ουδέτερη, τότε ήταν καλύτερα να κρατηθεί η βραχύτερη γραμμή κατά μήκος της οροσειράς του Βερμίου δια της Έδεσσας μέχρι το βουνό Όλυμπος. Αλλά αν η Γιουγκοσλαβία άφηνε τους Γερμανούς να περάσουν από το έδαφος της τότε η γραμμή του Βερμίου μπορούσε να παρακαμφθεί και ήταν καλύτερα να γινόταν μετάπτωση στην πίσω Γραμμή του Αλιάκμονα, η οποία φράζει τις κατευθύνσεις από το διάδρομο του Μ οναστηριού. Αυτές οι τρεις Γραμμές θα αναφαίνονταν στις συνομιλίες των προσεχών εβδομάδων.206 Αντίθετα προς τη Γραμμή Μεταξά, οι άλλες δύο υπήρχαν μόνο στους χάρτες. Στο υπόμνημα που έδωσε ο Μεταξάς στον Π άλαιρετ για το Λ ονδίνο, ο τελευταίος σημείωνε ότι οι Γιουγκοσλάβοι είχαν αποσύρει την υπόσχεσή τους να μην επιτρέψουν στους Γερμανούς να περάσουν από το έδαφος τους- και ενώ από τη μια μεριά ο Μ εταξάς είχε μιλήσει για τη στρατηγική εφεδρεία, για την οποία συγκεντρώνονταν τα ναυτιλιακά μεταφορικά μέσα, από την άλλη τώρα παρατηρούσε ότι οι βρετανικές δυνάμεις της Μ έσης Α νατολής ήταν ανεπαρκείς να επιλύσουν τα προβλήματα της ΝότιοΑ νατολικής Ευρώπης.207 19-28 Ιανουαρίου 1941 Η επίσκεψη του Ουέηβελλ στην Αθήνα επρόκειτο να τηρηθεί μυστική, αλλά οι ανταποκριτές του Ρώυτερ στη Κωνσταντινούπολη δημοσίευσαν ό τι ήταν για συζητήσεις με το Ελληνικό Γενικό Επιτελείο επί των σχεδίων αντιπετωπίσεως μιας γερμανικής εισβολής στην Ελλάδα διαμέσου της Βουλγαρίας και γ ι’ αυτό ο Ή ντεν τηλεγράφησε στο Μ εταξά ότι έδωσαν στον τύπο και στο B.B.C. την είδηση ότι ο Ουέηβελλ ταξίδεψε για να συννενοηθεί επί της βρετανικής βοήθειας στους Έ λληνες εναντίον των Ιταλών.208 Στις 19 Ιανουαρίου το απόγευμα, πέταξε σαν ένα μοναχικό πουλί, σαν ένας οιωνός, ένα γερμανικό φωτογραφικό αεροπλάνο "Χέγκελ" μεγάλης ακτίνας δράσεως (πιθανώς ένα Ju-86P στα 33.000 πόδια) και έκανε μια επιτυχή δίωρη αναγνώριση, της περιοχής Αθήνας-Πειραιά, όπου είχαν καταπλεύσει στις 17 Ιανουαρίου είκοσι ένα πλοία μεταφέροντας κάθε είδους κρίσιμων πολεμικών εφοδίων, στα οποία συγκαταλέγονταν και ανταλλακτικά αεροπλάνων Μ πλενχάιμ. Α.κριβώς μετά το μεσημέρι της επόμενης ημέρας, 9 ιταλικά αεροπλάνα SM79 βομβάρδισαν τον Π ειραιά από 1500 πόδια ύψος και χτύπησαν ένα άδειο πλοίο 7.000 τόννων. Οι Ιταλοί έχασαν ένα βομβαρδιστικό και οι Βρετανοί ένα καταδιωκτικό.209 Ο "Μ πιλ ο Τρομερός", ο Ντόνοβαν, διέμενε από τις 15 Ιανουαρίου με τον Π άλαιρετ στη Βρετανική πρεσβεία, όπου έμαθε ότι η πρεσβεία στη Μ όσχα ανέφερε ότι οι Ρώσοι πίστευαν ότι οποιεσδήποτε γερμανικές κινήσεις στα


83

Βαλκάνια δεν ήταν κίνδυνος γ ι’ αυτούς. Ο Ν τόνοβαν κατάλαβε επίσης ότι οι Βρετανοί δεν ήταν τυχεροί ούτε στην Αγκυρα: η Τουρκική άποψη ήταν ότι οι Βρετανοί θα έπρεπε να τελειώσουν με τους Ιταλούς στη Λιβύη, ώστε να αναπροσανατολίσουν τις δυνάμεις τους και να αντιπετωπίσουν την απειλή στα Βαλκάνια και ότι ήταν ασύνετο να προκαλέσουν τη Γερμανία εφόσον οι συγκεντρώσεις της στη Ρουμανία ήταν αμυντικές.210 Μ έχρι τις 20 Ιανουαρίου, ο Ντόνοβαν, κατά το ταξίδι του στα Βαλκάνια, είχε φτάσει στη Σόφια.211 Στο μεταξύ, στις 19 Ιανουαρίου το βράδυ στο Λ ονδίνο, οι Α ρχηγοί των Επιτελείων συσκέφθηκαν για να ξεκαθαρίσουν τη σύγχυση που έμεινε από την Ε λληνική άρνηση στην ανεπαρκή βοήθεια. Ο Ν αύαρχος Σερ Ντάντλεη Πάουντ, ο Πρώτος Λ όρδος του Ν αυαρχείου, πίστευε ότι η Α νατολική Μ εσόγειος θα έπρεπε να σταθεροποιηθεί, ώστε αργότερα να μπορούν να σταλούν δυνάμεις στην Ελλάδα και την Τουρκία. Για να γίνει αυτό, θα έπρεπε να εκκαθαριστεί η Κ υρηναϊκή, να εξασφαλιστεί η Βεγγάζη και να καταλήφθούν τα Δωδεκάνησα, ιδιαίτερα τώρα που οι Γερμανοί χρησιμοποιούσαν τις εκεί αεροπορικές βάσεις για βομβαρδισμούς της Διώρυγας του Σουέζ. Αμφισβητούσε τις προσπάθειες προς κατάληψη της Σαρδηνίας και Σικελίας ένεκα της ελλείψεως αεροπορικής υποστηρίξεως. Φυσικά, ο Τσώρτσιλ, υποφέροντας ακόμη από το κρυολόγημα του Σαββατοκύριακου, αντέδρασε πικρόχολα σ’ αυτήν την έλλειψη επιθετικού πνεύματος, απαιτώντας "η μεγάλη δύναμη της Μ έσης Ανατολής" να χρ η σ ιμ ο ποιηθεί προς διάνοιξη των γραμμών επικοινωνιών με την Τουρκία, που είχαν αποκοπεί τότε από την κατοχή της Συρίας από τους Γάλλους του Βισύ. Ο νικηφόρος Στρατός του Ν είλου, όπως ο Ουίνστον είχε πρόσφατα μετονομάσει τη Δύναμη της Δυτικής Ερήμου, θα έπρεπε να είναι μια κινητή εφεδρεία για να αποσταλεί στην Ελλάδα ή στην Τουρκία, αν οι Γερμανοί διέσχιζαν και καταλάμβαναν την Ουκρανία και κετέρχονταν στον Καύκασο. Οι διαταγές εκδόθηκαν επομένως προς τη Μ έση Ανατολή. Αλλά στο Λ όνγκμορ επιτράπηκε να κρατήσει τη Μ οίρα No 33 των Γ κλαντιέητορ.212 Αντίθετα με τους διοικητές στη Μ ητρόπολη, οι οποίοι είχαν σύγχρονα σιδηροδρομικά δίκτυα, για να διατηρούν άθικτα τα οδικά μεταφορικά μέσα και τεράστια ιδιωτικά εργοστάσια και συνεργεία επισκευών έτοιμα προς χρήση, καθώς είχαν επίσης και μικρές αποστάσεις να διανύσουν, οι διοικητές στη Μ έση Ανατολή έπρεπε να κυκλοφορούν σε αποστάσεις συνήθως του μήκους του Ηνωμένου Βασιλείου ή και μεγαλύτερες, σχεδόν πάντοτε με οδικά μεταφορικά μέσα, τα ο ποία γέμιζαν με βενζίνη χρησιμοποιώ ντας κάνιστρα βενζίνης των τεσσάρων γαλονίων, τα οποία συνήθως παρουσίαζαν διαρροές. Αλλά αυτό ήταν μόνο ένα από τα μειονεκτήματα που αντιμετώπιζε ο Ανώτατος Α εροπορικός Δ ιοικη τής Μ έσης Ανατολής. Γ ια τη Μ άχη της Βρετανίας ο Π τέραρχος Ντώουντιγκ διέθετε είκοσι εννέα μοίρες Χ αρικέην και δέκα εννέα Σπιτφάιρ που του έδιναν 760 περίπου μονοθέσια καταδιωκτικά πρώτης τάξεως, από τα οποία μπορούσε να πετάξει τα 570 αμέσως, γιατί τόσα ήταν υπηρεσιακώς ενεργά. Αντίθετα, τον Ιανουάριο του 1941, ο Λ όνγκμορ είχε απομείνει σ’ όλο το θέατρο

84


με 100 Χ αρικέην από τα οποία δεν μπορούσε να έχει ως υπηρεσιακώς ενεργά περισσότερα από 70, και αυτά δεν μπορούσαν να πετάξουν από όλα τα αεροδρόμια. Απο τα 26 Χ αρικέη ν και τα άλλα 15 που στάλθηκαν ως αντικαταστάσεις στην Ελλάδα κατά τον πόλεμο από τα μέσα Φεβρουάριου μέχρι τα μέσα Α πριλίου χάθηκαν 33 και μόνο 8 πέταξαν στην Κ ρήτη. Σαράντα δύο από τα σαράντα επτά βομβαρδιστικά Μ πλενχάιμ και όλα τα 16 Γκλαντιέητορ καταστράφηκαν.213 Ή ταν ένα μικρό θαύμα το ότι οι απώλειες του Λόνγκμορ στον ταχυκίνητο αυτό πόλεμο σε απομακρυσμένες περιοχές ήταν απλώς υψηλές. Ο Πρωθυπουργός δεν θάπρεπε να εκπλήσσεται, αλλά καθώς είπε ο Ή ντεν το Νοέμβριο του 1940, ο Τσώ ρτσιλ δεν καταλάβαινε τα σύγχρονα προβλήματα συντηρήσεως, των οδικών μεταφορών, των αρμάτων και των αεροπορικών επιχειρήσ εω ν σε χώρο με έρημες π εριοχές και ανύπαρκτη βιομηχανική 214 ικανότητα. Κατά τα τέλη Ιανουαρίου, όλες οι πληροφορίες, που έφταναν στο Φόρεϊν Ό φ φ ις από τα προξενεία των Βαλκανίων, έδειχναν την πιθανότητα μιας γερμανικής ενέργειας και μιας γιουγκοσλαβικής αδράνειας.215 Στις 21 Ιανουαρίου, οι Α ρχηγοί των Επιτελείων διέταξαν τον Ουέηβελλ να προχω ρήσει στη Βεγγάζη όσο πιο γρήγορα μπορούσε και να τη μετατρέψει σε μια καλή αεροναυτική βάση, ακολούθως να καταλάβει τα Δωδεκάνησα, έτσι ώστε να εκκαθαρίσει τις γραμμές συγκοινωνιών προς την Ελλάδα και την Τουρκία. Π ληροφορήθηκε ότι του στάλθηκε μια ειδική δύναμη από τέσσερα πλοία Γκλεν, τα οποία μετέφεραν αεροπλάνα και 1500 καταδρομείς και ότι θα έπρεπε να οργανώσει το ταχύτερο δυνατό στο Δέλτα του Ν είλου μια στρατηγική εφεδρεία των τεσσάρων μεραρχιών.216 Ειπώθηκε ότι ο Μ εταξάς θα δεχόταν το ελάχιστο τέσσερις μεραρχίες ως βοήθεια εναντίον εισβολής.217 Αλλά φαίνεται ότι σ’ αυτό το σημείο παρεμβλή θηκε ένα τυπογραφικό λάθος, το οποίο ο Παπάγος προσπάθησε να διορθώσει στις 22 Φεβρουάριου, αλλά παρ’ ολίγο να οδηγήσει σε μεγαλύτερη καταστροφή επειδή ένα 9 και ένα 4 λίγο διαφέρουν σε ένα χειρόγραφο κείμενο. Κ αι τα δύο έγγραφα και η κοινή λογική αποδεικνύουν ότι οι Έ λληνες εννοούσαν εννέα αλλά οι Βρετανοί μπορούσαν να εξοικονομήσουν μόνο τέσσερις. Αυτό το συμπέρασμα φαίνεται λογικό, ιδιαίτερα όταν αργότερα οι Βρετανοί προσπαθούσαν να δικαιολογηθούν στους Αυστραλούς επειδή είχαν στείλει ανεπαρκείς δυνάμεις. Στις 23 Ιανουαρίου, ο Ή ντεν τηλεγράφησε στον Π άλαιρετ μια περίληψη της συσκέψεως του Τούρκου Υπουργού των Εξωτερικών με το Γερμανό πρεσβευτή στην Άγκυρα Φον Πάπεν, στην οποία ο τελευταίος είχε πει ότι οι Γερμανοί βρίσκονταν στη Ρουμανία αμυνόμενοι προς αντιμετώπιση της απειλής, η οποία θα προερχόταν από βρετανικές αποβάσεις μετά την εκκαθάριση της Λιβύης. Π αρ’ όλα αυτά, οι Γερμανοί δε θεωρούσαν επικίνδυνο το επίπεδο της τρέχουσας βρετανικής δραστηριότητας στην Ελλάδα και ούτε είχαν την πρόθεση να μπουν στη Βουλγαρία. Ο Τούρκος Υ πουργός των Εξωτερικών δεν πίστεψε τον Φον Πάπεν και η μερική επιστράτευση της χώρας του συνεχίστηκε. Ταυτόχρονα,


85

στη Μ όσχα, ο Γερμανός πρεσβευτής άφησε να κοινονιολογηθεί ότι η χώρα του δεν είχε ξεχάσει "το μοιραίο μέτωπο της Θ εσσαλονίκης".218 Στις 21 Ιανουαρίου, η Αθήνα είχε πληροφορηθεί από ρουμανικές πηγές, ότι οι Γερμανοί θα εισέβαλαν στη Θ εσσαλονίκη διαμέσου της Βουλγαρίας.219 Στις 22 Ιανουαρίου, ο Ή ντεν γευμάτισε με το Γ ιουγκ οσ λά βο πρεσβευτή, ο ο π οίος δήλωσε κατηγορηματικά ότι η Θεσσαλονίκη ήταν απόλυτα ζωτική για την πατρίδα του και ότι η Γιουγκοσλαβία θα πολεμούσε για να την προστατεύσει. Αυτός, ο Τούρκος και ο Ρώσος πρεσβευτές συμφωνούσαν, επίσης, ότι οι βρετανικές δυνάμεις της Μ έσης Α νατολής ήταν πολύ λίγες για να εμπλακούν στην Ευρώπη και ότι οι Γερμανοί ήταν ήδη στη Βουλγαρία: οι Βρετανοί βραδυπορούσαν πολύ.220 Στις 22 Ιανουαρίου, το Λονδίνο έλαβε την αναφορά για την κατάσταση των αεροδρομίων στην Κ ρήτη, η οποία έδειχνε ότι το Η ράκλειο ήταν έτοιμο προς χρήση από το τέλος του περασμένου χρόνου, με στρωμένο και ισοπεδωμένο διάδρομο 1500 μέτρω ν ότι οι εργασίες είχαν αρχίσει στο Ρέθυμνο κοντά στον Κ όλπο της Σούδας, μπορούσε να δεχθεί τώρα καταδιωκτικά και ότι είχε βρεθεί στην Πεδιάδα Καστελλίου, δεκαπέντε μίλια νοτιοδυτικά του Ηρακλείου χώρος, ο οποίος επέτρεπε απογείωση 1500 υαρδών προς κάθε κατεύθυνση.221 Στο Κ άιρο, δύο ανώτεροι στρατιωτικοί ιατροί, ο Γενικός Α ρχίατρος Ν. Χάμιλτων Φέρλεη και ο Γενικός Α ρχίατρος J.S Κ. Μ πόηντ, ενημέρωσαν τον Ουέηβελλ δίνοντας την ιατρική τους γνώμη για τους φόβους της ελονοσίας στη Ν οτιο ανα το λικ ή Ευρώπη. Ο Φ έρλεη ήταν υγειονομικός σύμβουλος στις Αυστραλιανές Α υτοκρατορικές Δυνάμεις της Μ έσης Ανατολής και σύμβουλος για τις τροπικές ασθένειες στις βρετανικές δυνάμεις, ενώ ο συνάδελφός του ήταν υποδιευθυντής παθολογίας στις βρετανικές δυνάμεις. Και οι δύο ανησυχούσαν, επειδή στις περιοχές εκπαιδεύσεως, στην Π αλαιστίνη, υπήρχαν ήδη προβλήμα τα, ιδιαίτερα στα αραβικά χωριά, όπου περισσότερα από 20% των παιδιών είχαν ελονοσία. Τα ανθελονοσιακά μέτρα εκείνη την εποχή περιορίζονταν κατά κύριο λόγο στην αποφυγή των γνωστών ως μολυσμένων περιοχών και στον έλεγχο του πολλαπλασιασμού των κουνουπιών στις περιοχές γύρω από τα στρατόπεδα. Η κ ινίνη χρη σιμ οποιούντα ν μόνο κλινικά, σε συνδυασμό με ατεμπρίνη. Η ελονοσία δεν ήταν σοβαρό πρόβλημα στην Έρημο γιατί δεν υπήρχε σχεδόν καθόλου νερό, αλλά η Ελλάδα ήταν ένα άλλο θέμα.222 Η αναφορά των Φ έρλεη-Μ πόηντ, προκληθείσα προφανώς κατ’ αίτηση του Ουέηβελλ, αναφερόταν τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Τουρκία. Συντάχθηκε από ανθρώπους μεγάλης αυθεντίας και βασιζόταν τόσο σε έρευνα όσο και σε προσωπική εμπειρία. Η αναφορά τόνιζε ότι η ελονοσία ήταν υπερ-ενδημική στις πεδιάδες της Μ ακεδονίας και στις κοιλάδες των ποταμών Στρυμόνα και Αξιού. Κατά το 1916-1918, ο Βρετανικός Στρατός σ’ αυτές τις περιοχές είχε πολύ μεγάλες απώλειες από την ασθένεια αυτή. Τώρα η περιοχή είχε πολλούς πρόσφυγες, ως αποτέλεσμα της ανταλλαγής των πληθυσμών με την Ανατολία και υπήρχαν μεγάλοι κίνδυνοι κατά τη χρησιμοποίηση εκεί μη εξοικειωμένων

86


στρατευμάτων. Επιπλέον οι Γερμανοί γνώριζαν πολύ περισσότερα από τους Βρετανούς για το πρόβλημα, αφού είχαν εγκαταστήσει στην περιοχή ένα μεγάλο ερευνητικό κέντρο. Ο Φέρλεη και ο Μ πόηντ ανέφεραν ότι η διεξαγωγή στρατιωτικών επιχειρήσεω ν στη Βόρεια Ελλάδα είναι ιατρικώς ασφαλής μόνο κατά την περίοδο από τον Οκτώβριο ως το Μ άιο. Ο Ουέηβελλ ζήτησε να πληροφορηθεί για την ανθελονοσιακή εργασία που είχαν κάνει οι Έ λληνες και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ανάλυσή τους ήταν "τυπική χω ρίς υγειονομική και στρατιωτική εμπειρία". Αλλά στη σύσκεψη που είχε μετά τις 7 Φεβρουάριου με Έ λληνες αξιωματικούς, συμφώνησε να βοηθήσει για να παρθούν τα αναγκαία μέτρα για να μετριαστούν οι κίνδυνοι.223 Ενώ αυτή η συζήτηση συνεχιζόταν, ο Πρωθυπουργός Τσώ ρτσιλ είχε προσπαθήσει να πάρει μια υπόσχεση από τους Τούρκους, τους παλαιούς εχθρούς της Κ αλλιπόλεως του Α ’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτό απλούστατα έκανε να οξυνθεί η ένταση μεταξύ Λονδίνου και Καΐρου σχετικά με τα εφόδια. Ο Α εροπορικός Δ ιοικητής Μ έσης Ανατολής είχε ήδη λάβει οδηγίες να θεωρεί την άμυνα της Μ άλτας ως πρώτη του προτεραιότητα. Ο Λόνγκμορ είχε υποχρεωθεί να απαντήσει με σήμα ότι δεν ε ί χ ε ακόμη παραλάβει τις τρεις μοίρες καταδιωκτικών που του είχαν υποσχεθεί και ότι δεν μπορούσε να εγγυηθεί να τις βάλει να πετάξουν στο νησί κατά το χειμώνα. Η απάντηση από το Λ ονδίνο ήταν ότι μπορούσε να συγκροτήσει όσες πρόσθετες μοίρες ήταν δυνατόν από ό,τι διέθετε. Οι άνθρωποι στο Λ ονδίνο, όταν έπαιρναν μια απόφαση, φαίνεται ότι αξιούσαν να βρεθούν επαρκή υλικά και εκπαιδευμένο προσωπικό- πράγμα το οποίο ήταν μεν αρκετά αληθινό στην Α γγλία, αλλά όχι στη Μ έση Ανατολή, όπου συνήθως υπήρχε βραδύτητα τριών ως έξι μηνών μεταξύ παραγγελίας και παραδόσεως. Για παράδειγμα, το 21 Τάγμα του Ν εοζηλανδικού Στρατού, που ήταν στην Α γγλία, διατάχθηκε να μετασταθμεύσει στην Α ίγυπτο στις 26 Νοεμβρίου του 1940. Τα πρώτα οχήματα στάλθηκαν στις 28 Νοεμβρίου, αλλά το Τάγμα δεν έφυγε από το στρατώνα του, του Καμπερλέϋ, παρά μόνο στις 3 Ιανουαρίου του 1941' το πλοίο Duches o f Bedford αναχώρησε στις 5 Ιανουαρίου απλώς και μόνο για να αγκυροβολήσει στο Νιούπορτ του Μ ονμαμουσάιρ επί μερικές ημέρες και να αναχωρήσει τελικά από το Μ πέλφαστ για το Κεηπτάουν στις δώδεκα. Πέρασε από το Φ ρητάουν της Σιέρρα Λεόνε και έφτασε στον Κ όλπο Τέημπλ στις 8 Φεβρουάριου. Τέσσερις ημέρες αργότερα, αναχώρησε πάλι, πέρασε τον Κ όλπο Άντεν, έφτασε στο λιμάνι Τεουφίκ στις 3 Μ αρτίου και άρχισε ν’ αποβιβάζεται στις οκτώ. Το Τάγμα συνέχιζε να ξεφορτώνεται στις 14 Μ αρτίου όταν τέθηκε υπό προειδοποίηση 48 ωρών για την Ελλάδα, όπου έφτασε τελικά στον Π ειραιά στις 29 Μ αρτίου, τέσσερις μήνες μετά από τότε που διατάχθηκε στην Α γγλία.224 Δεν αποτέλεσε μεγάλη έκπληξη για τον Ουέηβελλ και τους συναδέλφους του διοικητές που είδαν τις διαταγές του Λ ονδίνου της 21ης Ιανουαρίου, ως οδηγίες, να "αρκεσθούν στα ισχνά τους μέσα" για τους τρεις προσεχείς μήνες.225


87

Υ πήρχαν δύο βασικοί λόγοι για το ότι ο εφοδιασμός ήταν ένα μόνιμο θέμα αντιδικίας μεταξύ Λ ονδίνου και Καΐρου: ο χρόνος και η απόσταση. Το Λ ονδίνο αγνοούσε ότι τα πλοία μπορούσαν να κάνουν μόνο δύο ταξίδια με επιστροφή σ ’ ένα χρόνο και έκλιναν στην άποψη ότι αφού τα παραγγελθέντα υλικά στάλθηκαν, μπορούσαν να θεωρηθούν ότι ήταν διαθέσιμα στη Μέση Ανατολή. Ούτε καταλάβαινε το Λ ονδίνο τη γεωμετρική κλίμακα με την οποία αυξάνονταν οι ανάγκες εφοδίων με τις εμπλεκόμενες αποστάσεις. Κ αι εκείνοι οι οποίοι αποφάσιζαν στο Λ ονδίνο υποτιμούσαν τις ανάγκες του σύγχρονου πολέμου, ιδιαίτερα στη συντήρηση και στις επικοινωνίες και τις βλάβες των αδοκίμαστων υλικών στην πρώιμη χρησιμοποίησή τους στο πεδίο της μάχης: ένα κοινό πρόβλημα μετά από μια μακρά περίοδο ειρήνης. Τ ις σχέσεις με την Τουρκία σ ’ αυτό το σημείο τις απεικονίζει η αρνητική στάση, την οποία αντιμετώπισε ειδικά ο Λ όνγκμορ ένεκα των μέτρων που πάρθηκαν από τον Τσώ ρτσιλ και τον Π όρταλ στο Λ ονδίνο. Το Λονδίνο θορυβημένο από την U LTRA και αναμένοντας την από μέρα σε μέρα επίθεση στην Ελλάδα, ήταν τρομερά ανήσυχο να βάλει την Τουρκία στον πόλεμο. Αλλά οι Τούρκοι ήταν ρεαλιστές. Δεν ήταν ικανοποιημένοι από τη βραδεία παράδοση των αεροπλάνων τα οποία τους είχαν υποσχεθεί, χρειάζονταν καταδιωκτικά και αντιαεροπορικά πυροβόλα και πολλές τουρκικές μοίρες ήταν στο έδαφος και η έκπαίδευσή τους επιβραδυνόταν ένεκα τη ς ελλείψεως ανταλλακτικών. Καθώς οι ίδιοι οι Τούρκοι υπομονετικά επεξηγούσαν κατά τη διάρκεια επιτελικών συνομιλιών, ενώ για δικό τους λογαριασμό είχαν υποσχεθεί να επιταχύνουν τη βελτίωση και ανάπτυξη των λιμανιών και των αεροδρομίων τους, δεν επιθυμούσαν ωστόσο, να προκαλέσουν τους Γερμανούς, για τί απλούστατα ήταν ανέτοιμοι. Η αναφορά γ ι’ αυτές τις συνομιλίες έφτασε στο Λ ονδίνο στις 22 Ιανουαρίου. Ο Τσώ ρτσιλ τότε έκανε έκκληση στον Π ρόεδρο Ινουνού και του υποσχέθηκε δέκα μοίρες καταδιωκτικών και βομβαρδιστικών αμέσως μόλις θα μπορούσαν να τις παραλάβουν οι Τούρκοι και 100 αντια εροπορικά πυροβόλα από την Αίγυπτο και άλλα, τα οποία θα επακολουθούσαν. Αυτά, επεξηγούσε, θα επιτρέψουν στην Τουρκία να αποτελέσει έναν κίνδυνο εναντίον των ρουμανικών και ρωσικών πετρελαιοπηγών. Στις 24 Ιανουαρίου, ο αεροπορικός ακόλουθος στην Άγκυρα τηλεγράφησε στο Λ ονγκμορ ότι οι Τούρκοι ήθελαν 500 αεροσκάφη πρώτης γραμμής του τελευταίου τύπου με βόμβες, καύσιμα, εκπαίδευση, φορτηγά και άλλα.226 Αυτό συνέπεσε με ένα σήμα από το Λ ονδίνο που διέτασσε το Λ όνγκμορ να σχεδιάσει την εκδίωξη της Λουφτβάφε από τη Ρόδο και τη Σικελία, στο οποίο δίκαια είχε απαντήσει: έχει το επιτελείο της αεροπορίας υπολογίσει το μέγιστο αριθμό των μοιρών τις οποίες μπορεί να διατηρεί στη Μ έση Ανατολή με τις υπάρχουσες αεροπορικές και ναυτικές επικοινωνίες; Ούτε ο Λόγκμορ ήταν ικανοποιημένος όταν έμαθε ότι έπρεπε να διαθέσει τις υποσχεθείσες από τον Πρωθυπουργό δέκα μοίρες, έστω και αν τον πληροφόρησαν ότι μέχρι το τέλος

88


Μ αρτίου θα διέθετε ακόμη 100 Χαρικέην, 120 Μ πλενχάιμ, 45 Μ αίρυλαντ και 35 Ο υέλλιγκτον.227 Επιπρόσθετα, στις 24 Ιανουαρίου, οι Α ρχηγοί των Επιτελείων διέταξαν τον Α ρχιστράτηγο Μ έσης Ανατολής στο Κ άιρο να σχεδιάσει και να προπαρασκευά σει την εισβολή στη Σικελία, μια επιχείρηση που θα ακολουθούσε αμέσως μετά την επιχείρηση στα Δωδεκάνησα, ιδιαίτερα αν επακολουθούσε μια κάποια ρήξη μεταξύ Ιταλών και Γερμανών. Ακόμη, ο Α ρχιστράτηγος έπρεπε να εξασφαλίσει όλες τις απαραίτητες δυνάμεις από τους δικούς τού πόρους, παρά το ότι μπορεί να καθυστερούσαν οι θαλάσσιες αποστολές καθώς θα έφταναν στη Μέση Ανατολή. Κ αι ακόμη, θα έπρεπε να καθοριστούν οι διοικητές και οι δυνάμεις τους, έστω και αν η υλοποίηση της όλης επιχειρήσεω ς μπορεί να βρισκόταν σε κάποια αμφιβολία.228 Αυτό το σήμα το ακολούθησε, δύο ημέρες αργότερα, ένα άλλο σήμα από τον Τσώ ρτσιλ, στο οποίο γινόταν αποδεκτό ότι το σήμα της 24ης Ιανουαρίου στάλθηκε με δική του επιμονή, αλλ’ όμως επανερχόταν στο θέμα ότι θα υποστηριζόταν ο Ουέηβελλ μόνον αν δεν έκανε σπατάλη των πηγών του στις περιοχές των μετόπισθεν. Το σήμα αυτό ξεκαθάρισε ότι η αιτία της εισβολής στη Σ ικελία ήταν η διάνοιξη των Στενών της Μ εσογείου και η σύντμηση της διαδρομής των στρατιωτικών νηοπομπών για τη Μ έση Ανατολή, μια ελπίδα η οποία συντριβόταν από την άφιξη στη Μ εσόγειο της γερμανικής αεροπορίας. Η δεύτερη παράγραφος ήταν αφιερωμένη στην απορία για την πρόσφατη άρνηση του Ουέηβελλ μιας άλλης νοτιοαφρικανικής μεραρχίας εκτός αν ερχόταν πλήρως εφοδιασμένη με τα δικά της μέσα διοικητικής μέριμνας. Ο Τσώ ρτσιλ τόνισε ότι η προσφορά της νοτιοαφρικανικής μεραρχίας ήταν μέρος ενός κύριου σχεδίου σταδιακής συμμετοχής των Αφρικανών στο κύριο θέατρο πολέμου: "Με κανένα λόγο δε θα πρέπει ο Στρατηγός Σματς να αποθαρρυνθεί στην τολμηρή και αξιόπιστη πολιτική της βαθμιαίας προσπάθειας για τη συμμετοχή στο κύριο θέατρο πολέμου των νοτιοαφρικανικών δυνάμεων". Ακολούθως, συνέχισε για να συμπεράνει ότι οι Γερμανοί ήταν δραστήριοι στα Βαλκάνια: "Π ρέπει να αναμένουμε μια σειρά από πολύ βαριά καταστροφικά κτυπήματα στα Βαλκάνια και πιθανώς για γενική υποταγή εκεί στους γερμανικούς σκοπούς. Ό σο ισχυρότερη είναι η στρατηγηκή εφεδρεία, την οποία μπορείς να δημιουργήσεις στο Δέλτα και όσο πιο προχωρημένες είναι οι προετοιμασίες σου για τη μεταφορά της στα ευρωπαϊκά παράλια, τόσο καλύτερες θα είναι οι πιθανότητες να εξασφαλιστεί μια ευνοϊκή αποκρυστάλλωση".229 Σ’ αυτό απάντησε ο Ουέηβελλ στις 27 Ιανουαρίου ότι θα μπορούσε να διαβεβαιώσει τον Πρωθυπουργό ότι "οι απαιτήσεις μου για τις υπηρεσίες των μετόπισθεν είναι αποτέλεσμα ενός πάρα πολύ προσεκτικού και μακροχρόνιου ελέγχου και ότι ο καθένας από τους βασικούς μου αξιωματικούς της διοικητικής μέριμνας εργάζεται επάνω σ ’ αυτό το οποίο θεωρεί (και θεωρώ) ως επικίνδυνα χαμηλή προϋπόθεση. Π ρος το παρόν όλες οι κινήσεις των προελάσεών μου στην Κ υρηναϊκή, στο Σουδάν και στην Ανατολική Α φρική, κινδυνεύουν να σταμα


89

τήσουν, όχι από έλλειψη στρατευμάτων μάχης, αλλά γιατί θέλουν μεταφορές, επικοινωνίες, συνεργεία επισκευών και τα παρόμοια”. Κ αι συνέχιζε για να τονίσει ότι είχε 100.000 αιχμαλώτους πολέμου να φρουρήσει, πράγμα το οποίο αδυνατίζει περισσότερο την αριθμητική του δύναμη.Ακολούθως, υπέμνησε στο Λ ονδίνο ότι οι δύο του μεραρχίες είχαν νικήσει έντεκα εχθρικές μεραρχίες με υπέρτερα υλικά και ευκινησία, πράγμα που κατορθώθηκε μόνο γιατί είχε υπέρτερες υπηρεσίες στα μετόπισθεν. Καθόσον αφορά στη νοτιοαφρικανική μεραρχία κανένα από τα τηλεγραφήματα που είχε λάβει δεν ανέφερε ότι θα έπρεπε να χρησιμοποιήσ ει βόρεια της Κένυα, όπως ήταν η πολιτική υπόσχεση του Σμάτς. Αν μπορούσε, θα τη δεχόταν ευχαρίστως, αλλά υπό την προϋπόθεση ότι θα ερχόταν με πλήρες απόσπασμα διοικητικής μέριμνας. Για τα Βαλκάνια συμφωνούσε πλήρως επί του κινδύνου εκεί και επί της ανάγκης ισχυρής γενικής εφεδρείας στο Δέλτα του Ν είλου, "αλλά τέτοια εφεδρεία θα ήταν άχρηστη εκτός αν ήταν εφοδιασμένη πλήρω ς με την απαραίτητη α ναλογία σύγχρονω ν όπλων....και εκτός αν υπήρχαν διαθέσιμες υπηρεσίες διοικητικής μέριμνας και μονάδες βάσεως που θα την καθιστούσαν ικανή να μεταφερθεί και να συντηρηθεί σε υπερθαλάσσιο θέατρο. Αυτή είναι η πολιτική επάνω στην οποία πρέπει να συνεχίσω να εργάζομαι όσο μου εμπιστεύεστε την ευθύνη αυτού του θεάτρου πολέμου. Δε χρειάζεται να τονίσω πάλι ότι οι επιχειρήσεις του στρατού παντού είναι εξαρτημένες απόλυτα από την αποτελεσματική αεροπορική υποστήριξη και ότι οι αεροπορικές ενισχύσεις πρέπει να συνεχίσουν να συμβαδίζουν με τις ενισχύσεις των στρατευμάτων....Πιθανώς, το πιο αποτελεσματικό αποτρεπτικό στη γερμανική προώθηση στα Βαλκάνια, να είναι η γνώση ότι οποιαδήποτε παραβίαση της Βουλγαρικής ουδετερότητας θα επέφερε αμέσως μεγάλους βομβαρδισμούς των ρουμανικών πετρελαιοπηγών".230

Αργότερα, την ίδια ημέρα, ακολούθησε ένα άλλο σήμα από το Κ άιρο στο Λ ονδίνο αναφέροντας λεπτομέρειες των προβλημάτων εφοδιασμού που προξενήθηκαν από την κατάληψη της Βεγγάζης, η οποία κληροδότησε στην υπηρεσία εφοδιοπομπών, την υποχρέωση να διατρέχει μια παράκτια απόσταση ίση με την απόσταση από το Τζων Ο ’ Γκροτς μέχρι το Λαντς Εντ, σε μια περιοχή που ήδη ήταν πτωχή σε εφοδιαστικά μέσα. Αυτό είχε ήδη απαιτήσει να παρθούν τρία πλοία από εκείνα των ελληνικών και τουρκικών υπηρεσιών. Οπωσδήποτε έπρεπε να διεξαχθεί η Ε πιχείρηση M ANDIBLES, αλλά θα έφταναν οι αρχές Απριλίου για να φτάσουν τα πλοία εφόδου Γκλεν. Η κατάληψη της Ρόδου ήταν επείγουσα αλλά έπρεπε να αρχίσει με την κατάληψη της Κάσου και επίσης, όταν ολόκληρη η Κυρηναϊκή βρισκόταν στα βρετανικά χέρια τα καταδιωκτικά θα έπρεπε να τηρηθούν στην Αίγυπτο για να την προφυλάξουν από επιθέσεις εκ Ρόδου. Κ αι ξέχωρα απο τα προβλήματα για την οργάνωση νέων μοιρών καταδιωκτικών με υλικά χορηγούμενα με το σταγονόμετρο, ο Λ όνγκμορ ήταν επιφορτισμένος με την άμυνα της Μάλτας· αλλ’ όμως ένεκα των αποστάσεων και του καιρού, ακόμη και τα καταδιωκτικά με αποθήκες καυσίμων μακράς ακτίνας δράσεως δεν μπορούσαν εύκολα να φτάσουν στο νησί. 231

90


Στις 29 Ιανουαρίου, ο Τσώ ρτσιλ απάντησε, "Κατανοώ απόλυτα ότι στις υπηρεσίες σου των μετόπισθεν πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή, ένεκα των μεγάλων αποστάσεων και τη ς απουσίας τοπικώ ν εφεδρειών και τέτοιων επισκευαστικών ευκολιών που έχουμε εδώ". Αλλά ακολούθως συνέχιζε για να πει ότι προπαρασκεύαζε μια άλλη ανάλυση κατανομής της δυνάμεως της Μ έσης Ανατολής, την οποία του έστελνε και ανέμενε όπως ο Ουέηβελλ "βοηθήσει με κάθε δυνατό τρόπο". Πρόσθετε ότι ο Σμάτς είπε ότι θα μπορούσε να στείλει οπουδήποτε στην Αφρική στρατεύματα-αλλά, καθόσον αφορά στον Τσώρτσιλ, δεν υπάρχει βιασύνη για την παραλαβή της μεραρχίας. Τελείωνε, λέγοντας ότι το Λ ονδίνο θα μελετούσε τις επιπτώσεις των ποικίλων νέων γεγονότων στο Αιγαίο, στα οποία θα συμπεριλαμβανόταν και η πιθανή κατάρρευση της Ελλάδας και η αποχή της Τουρκίας.232 Ενώ το Λ ονδίνο προσπαθούσε να σπρώξει την Τουρκία και τη Γ ιουγκοσλα βία μαζί, ο Κ νάτσμπουλ Χιούγκεσσεν τηλεγράφησε από την Άγκυρα ότι ο Γερμανός στρατιωτικός ακόλουθος είχε πει στον εκεί Έ λληνα συνάδελφό του ότι οι Γερμανοί θα βάδιζαν στη Θεσσαλονίκη στις 2 Μ αρτίου, χωρίς αντίσταση· ότι θα τους δίνονταν εκεί βάσεις στη Μ εσόγειο, στην Τεργέστη και στο Γιβραλτάρ. Ο Έ λληνας είχε απαντήσει ζωηρά ότι η Τουρκία θα πολεμούσε στο πλευρό της Ελλάδας.233 Στο μεταξύ, σ τις 27 Ιανουαρίου, οι πληροφ ορίες από αεροπορικές αναγνωρίσεις μπόρεσαν να σημειώσουν επακριβώς ότι οι Γερμανοί τώρα είχαν 80 αεροπλάνα κάθετης εφόρμησης και μεγάλης ακτίνας δράσεως στη Μ πενίνα κοντά στη Βεγγάζη (αλλά η Μ έση Ανατολή δεν ήταν σε θέση να εκμεταλλευθεί πλήρως τέτοιες πληροφορίες). Μ πόρεσε μόνο να προειδοποιήσει το Ναύαρχο Κ άννινγκαμ τρεις ημέρες πριν πάνε οι Γερμανοί να ναρκοθετήσουν τη Διώρυγα του Σουέζ.234 Αλλά ίσως το πιο σπουδαίο γεγονός να λάβαινε χώρα στην Αθήνα, όπου στις 18 Ιανουαρίου, ο Μεταξάς αναγκάστηκε να διακόψει τη σύσκεψη που είχε με το Λ όνγκμορ και από τότε ήταν αυξητικά αλλά μυστικά άρρωστος.235 29 Ιανουαρίου 1941 Ενωρίς το πρωί της Τετάρτης 29 Ιανουαρίου, ο Στρατηγός Ιωάννης Μεταξάς, πρόεδρος του Υπουργικού Συμβουλίου και Πρωθυπουργός της Ελλάδας πέθανε. Ή ταν εβδομήντα ετών και υπέφερε από ποικ ιλία ασθενειών όταν πέθανε ξαπλωμένος στο δερμάτινο καναπέ στο σπίτι του στην Κ ηφισιά περιστοιχισμέ νος από τη γυναίκα του και τις θυγατέρες του. Σύμφωνα με όσα είπε ο γαμπρός του Μ εταξά εκείνο το πρωινό στο Λαίρντ Άρτσερ, ο γενναίος γέρος πέθανε από ένα συνδυασμό ασθενειών, διαβήτου, εντερικών προβλημάτων (μόλυνση νεφρών) και γρίππης καθώς και από καρδιακή προσβολή. Η σοβαρότητα της καταστάσεώς του είχε κρατηθεί μυστική, επειδή ο λαός είχε αδιαμφισβήτητη πίστη ότι στην τελική νίκη θα βοηθούσε αυτός ο μικρόσωμος άντρας, με την ασυμβίβαστη γενναιότητα και τον αδιαμφισβήτητο πατριωτισμό. Ο Κάσσον λέει ότι πέθανε μετά από


91

εγχείρηση αμυγδαλών.236 Η σορός του Πρωθυπουργού τοποθετήθηκε στον Ε λληνικό Ορθόδοξο Κ αθεδρικό Ναό, τη Μ ητρόπολη, στην οδό Μ ητροπόλεως, με τιμητική φρουρά τέσσερις ευζώνους, τους εκλεκτούς Έ λληνες στρατιώτες, με την παραδοσιακή τους λευκή φουστανέλλα. Ο Βρετανός Πρεσβευτής με τους τέσσερις στρατιω τικούς ακολούθους πήγαν, γονάτισαν και ασπάστηκαν την εικόνα και αναχώρη σαν με συντριβή για την απώλεια ενός προσωπικού φίλου.237 Ο Κ ύρος Σουλτσμπέργκερ της εφημερίδας New York Times, ένας νέος ανταποκριτής τότε στα Βαλκάνια, βρήκε ότι ο κοντός και με πατρική εμφάνιση δικτάτορας, γνωστός ως "Ο Μικρός Μόλτκε", παρά το ότι δεν ήταν δημοφιλής, ενέπνεε, στο πέρασμά του, τεράστιες εκδηλώσεις του συναισθηματικού ελλη νι κού λαού, ίσως γιατί ο φόβος των Γερμανών τώρα αντισταθμιζόταν με την ευφορία. Ο Ουέηβελλ, γράφοντας στο Τριμηνιαίο Στρατιωτικό Περιοδικό, ακριβώς πριν πεθάνει στα 1950, έλεγε ότι ο Μ εταξάς ήταν η καρδιά των ελληνικών αμυντικών οχυρώσεων, ότι "μπορεί να υπήρξε ένας αυθαίρετος πολιτικός, αλλά ήταν ένας πολύ θαρραλέος και επιδέξιος χειρισ τής της άμυνας της χώρας του σε μια κρίσιμη ώρα”. Ο Σερ Ν τέηβηντ Χαντ, οποίος ήταν παρών στην Αθήνα τότε, χαρακτήρησε την κηδεία του, ενταφιασμό της βρετανικής στρατιωτικής τύχης στην Ελλάδα.238 Ο Ιωάννης Μ εταξάς ήταν μια σημαντική προσωπικότητα στην προϊστορία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Σε έναν μη Έ λληνα που δεν είχε εμπλοκή στις εσωτερικές πολιτικές κινήσεις των ελληνικών πραγμάτων, τότε και τώρα, η πλάστιγγα της δικαιοσύνης φαίνεται να κλίνει αποφασιστικά και νά τον θεωρεί άτομο με πατριωτισμό, ρεαλισμό και στρατηγική ορθότητα αν όχι ιδιοφυία. Γνώριζε την πατρίδα του και γνώριζε και τα Βαλκάνια. Η Βρετανία ήταν τυχερή που βρισκόταν αυτός εκεί να αποκρούει σταθερά τις ανόητες προτάσεις, οι οποίες ετοιμάζονταν στο Λ ονδίνο και εκ καθήκοντος μεταβιβάζονταν από το Κ άιρο (όπου είχαν την ελπίδα ότι θα απορρίπτονταν). Ως άνθρωπος της ίδιας εποχής είχε την τύχη να σχετιστεί με τις ιδέες του Τσώ ρτσιλ και στους δύο πολέμους. Αλλά ως αρχηγός μιας μικρότερης δύναμης και ως άνθρωπος με λίγα λόγια, ήταν ο μεγαλύτερος ρεαλιστής. Μ ερικές στιγμές είναι αποφασιστικές στην ιστορία, γιατί κατά τη διάρκειά τους απελευθερώνονται αποφασιστικές, ιστορικά, δυνάμεις, 01 οποίες στρέφουν τα βήματα της Τύχης προς ορισμένη κατεύθυνση. Ο θάνατος του Μ εταξά ήταν μια απ’ αυτές. Η Ελλάδα, όπως ο ίδιος το είχε διακρίνει, βάδιζε αναπόφευκτα προς την τραγωδία, έστω και αν είχε τη δύναμη και την τύχη και το χρόνο να εκδιώξει τους Ιταλούς από την Αλβανία. Μ έχρι τον καιρό του θανάτου του, και ίσως προκαλώντας τον, ο Μικρός Μόλτκε γνώριζε ότι οι Γερμανοί επρόκειτο να ενωθούν με τον πατροπαράδοτο εχθρό της Ελλάδας, τη Βουλγαρία και να εισβάλουν στη χώρα του. Το γεγονός ότι οι Βρετανοί βρίσκονταν στην Ελλάδα, ήταν, από την άποψη του στενού πλαισίου κάτι λιγότερο από μια δικαιολογία για

92


την αποκατάσταση παλαιών βαλκανικών λογαριασμών που εκκρεμούσαν από το 1913' από την άποψη όμως του ευρύτερου πλαισίου ήταν ασφαλώς το κίνητρο για τη σ ταθεροποίησ η της ιτα λ ικ ή ς και γερμα νικής σφαίρας επ ιρ ρ ο ή ς στα Βαλκάνια, πριν αρχίσει ο Χίτλερ τη μεγάλη εκστρατεία εναντίον της Σοβιετικής Ενώσεως. Οι Βρετανοί είτε το συνειδητοποιούσαν είτε όχι, βρίσκονταν σ’ έναν αγώνα δρόμου, στη Λιβύη και στη Μ εσόγειο. Ε ίχαν ανάγκη να ξεκαθαρίσουν τη Βόρεια Αφρική και να διασώσουν τη Μάλτα, ώστε να ανοίξουν τη Μ εσόγειο στις νηοπομπές, να προστατέψουν τη ναυτιλία και να βραχύνουν τους δρόμους των ανεφοδιασμών τους· και έπρεπε να ξεκαθαρίσουν τα Δωδεκάνησα και πιθανώς τη Συρία για να υποστηρίξουν την Τουρκία. Εκτός από την κατάλληλη στρατηγική αναγκαιότητα για την εξασφάλιση της Κ ρήτης, η βοήθεια στην Ελλάδα ήταν ένας ευγενής, αλλά παράλογος περισπασμός, τον οποίο το Ηνωμένο Βασίλειο δεν μπορούσε να μη διακινδυνέψει τότε. Επιπλέον, ο Τσώ ρτσιλ και ο Ή ντεν επέμεναν, δυστυχώς, να τοποθετήσουν τη Βρετανία στο ίδιο μονοπάτι της τραγωδίας που έπαιρνε η Ελλάδα. Η αυτοανάλυση και ο λογικός υπολογισμός δεν ήταν τα ισχυρά βρετανικά επιχειρήματα και ο Τσώ ρτσιλ έτεινε να διεξάγει το Β’ Π αγκόσμιο Πόλεμο ως να επρόκειτο για την εκστρατεία του Κίτσενερ για να εκδικηθεί το Στρατηγό Γκόρντον, μια επιχείρηση στην οποία ο ίδιος προσωπικά είχε πολεμ ήσει. Αν ο Μ εταξάς ζούσε, μπορεί να έσωζε τη Β ρετανική Αυτοκρατορία κρατώντας τον Ουέηβελλ στο δρόμο για την Τρίπολη.

Ill Ο Κήπος του Ήντεν 29 Ιανουαρίου 1941-4 Μαρτίου 1941

Κ ατά τη διάρκεια του χειμώνα τον 1940-1941, η βρετανική πολεμική παραγω γή ανέβηκε, όπως ανέβηκαν και οι ναυτιλια κές απώλειες, για τί τα υποβρύχια πλοία U πήραν το μερίδιό τους. Οι συνολικές απώλειες τον πληθυσμού κατά τη διάρκεια των σφοδρών επιθέσεων (των εφιαλτικών γερμανικών επιδρο μών) ξεπέρασαν τις στρατιωτικές απώλειες. Το πιο επικίνδυνο από όλα, η έγκριση και εξασφάλιση δολαρίων κυμαινόταν σε χαμηλά επίπεδα, καθώς οι εξαγω γές περιορίζονταν και οι εξοπλισμοί απομυζούσαν τους λογαριασμούς των τραπεζών. Μ ετά όμως την πανηγυρική του επανεκλογή, ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ ήρθε να διασώσει την κατάσταση με το Νόμο περί Δανεισμού και Εκμισθώσεως, με τον οποίο μπόρεσαν οι Βρετανοί να πάρουν όπλα δανεικά και άλλα μέτρα χρήσιμα. Στην πραγματικότητα, η Βρετανία βρήκε ότι ήταν σε καλύτερη θέση κατά το τέλος Μ αρτίου'από ό,τι νόμιζε, για τί μια σχετική έρευνα εξακρίβωσε ότι το Υπουργείο Αεροπορίας είχε υπε ρεκτιμήσει πάρα πολύ το μέγεθος της γερμανικής αεροπορικής δυνάμεως, ενώ στοιχεία από πολλές πηγές, σ τις οποίες περιλαμβανόταν και η ULTRA, άρχισαν να δείχνουν ότι η γερμανική δραστηριότητα στρεφόταν μάλλον προς την ανατο λή παρά προς μια εισβολή στα Βρετανικά Νησιά. Προκειμένου να εξασφαλίσουν το πλευρό τους για την κίνησή τους προς τη Ρωσία και για να εξομαλύνουν τη ροή των πρώτων υλών, τις οποίες είχαν απόλυτη ανάγκη, ιδιαίτερα το ρουμανικό πετρέλαιο, οι Γερμανοί ήταν αποφασισμένοι να εκκαθαρίσουν τον κυκεώνα που δημιουργήθηκε από τη φιλοδοξία του Μ ουσολίνι στην Ελλάδα και να παρακωλύσουν τα σχέδια στα υπόλοιπα Βαλκάνια. Γ ι’ αυτό το σκοπό, άρχισαν να συγκεντρώ νουν στρατεύματα στη Ρουμανία, να

94

Ο Κήπος του Ή ντεν πιέζουν για να αποκτήσουν βάσεις στη Β ουλγαρία και επιζήτησαν να εξαναγκάσουν τη Γιουγκοσλαβία να τους επιτρέψ ει την ελεύθερη διέλευση προς Θεσσαλονίκη. Οι Τούρκοι έπαιζαν ένα πα ιγνίδι αναμονής. Μ έχρι τις αρχές του 1941, όλη η υπόλοιπη ηπειρωτική Ευρώπη, με την εξαίρεση την ουδέτερη Ιβηρική, την Ελβετία και τη Σουηδία, ήταν στην ουσία κάτω από τη γερμανική ηγεμονία. Κανένας, ούτε οι Ηνωμένες Πολιτείες, ούτε το Ηνωμένο Βασίλειο, δεν μπορούσε να καταστρέφει αυτόν τον έλεγχο χωρίς τη Σοβιετική βοήθεια, η οποία βοήθεια δεν μπορούσε να διατεθεί πριν από τις 22 Ιουνίου. * *Η μέρα επιθέσεω ς της Χ ιτλερ ικ ή ς Γερμανίας κατά τη ς Σ ο βιετικής Ενώ σεω ς (Σ η μ. τ .Μ ) .

Οι εβδομάδες μετά το θάνατο του Μεταξά ήταν λιγότερο σημαντικές για την ελληνική ιστορία από ό,τι ήταν για τη βρετανική. Το ιστορικό, που έχουμε να γράψουμε τώρα, επεξηγεί αρκετά καλά το πώς η ιστορία γίνεται από τους ανθρώπους και όχι από την τύχη και πώς η άγνοια των γεωγραφικών και χρονικών εμποδίων οδηγούν στην καταστροφή. Ο Πρωθυπουργός στο Λονδίνο συνέχισε να αλλάζει τη γνώμη του για τους αντικειμενικούς σκοπούς σαν ανεμόμυλος. Η παρουσία των μεγάλων αντρών της πολιτικής σε ασυνήθιστα μέρη περιέπλεξε τη διαδικασία λήψεως αποφάσεων, ενώ η δειλία αυτών που είχαν αμφιβολίες εμπόδισαν πάλι τις έγκαιρες προειδοποιήσεις. Αφού ο λογικός Μεταξάς είχε φύγει από τη σκηνή, δεν ήταν κανένας άλλος να πει "ΟΧΙ" και έτσι όλα κατέληξαν στο τέλος Απριλίου μια τραγική πορεία προς την τελική εκκένωση. Το πέρασμα του δυναμικού μικρόσωμου Έλληνα ηγέτη δεν ήταν παρά ένα επεισόδιο, ασφαλώς, σ’ ένα συνεχιζόμενο δράμα. Αλλα θέματα συνέχιζαν να ανακύπτουν. Ο Αρχιστράτηγος Μέσης Ανατολής στο Κάιρο, ρώτησε αν έπρεπε η πολιτική του, σε περίπτωση καταπαύσεως του πυρός μεταξύ Ιταλίας και Ελλάδας, να είναι η διατήρηση της Κρήτης, ερώτημα στο οποίο οι Αρχηγοί των Επιτελείων απάντησαν καταφατικά.1 Το πρόβλημα της Τουρκίας παρέμενε ατακτοποίητο. Στις 23 Ιανουαρίου ο A.V.M. Έλμχιρστ ανέφερε ότι οι Τούρκοι είχαν απόλυτη ανάγκη 500 αεροπλάνων προκειμένου να επανεξοπλίσουν την αεροπορία τους και επίσης ανέφερε ότι, εκτός από τον εφοδιασμό τους με ανταλλακτικά για τα βρετανικά αεροπλάνα, το οποία ήδη διέθεταν, ήθελαν να κατασκευάσουν οι Βρετανοί και να εξοπλίσουν αεροδρόμια παντός καιρού, ιδιαίτερα στη Θράκη, έτσι ώστε σε περίπτωση πολέμου να μπορεί η ΡΑΦ να αναπτυχθεί εκεί ταχύτατα. Ο Έλμχιρστ ακολούθως αναχώρησε σε περιοδεία στις τουρκικές θέσεις για να επιστρέψει στο Κάιρο μέχρι τις 15 Φεβρουάριου. Για να ικανοποιήσει τις τουρκικές απαιτήσεις, ο Πόρταλ πρότεινε όπως χορηγηθούν στους Τούρκους τρεις μοίρες καταδιωκτικών και δύο βομβαρδιστικών καθώς και 100 Α/Α πυροβόλα (σε πείσμα της μη υπάρξεώς τους στη Μέση Ανατολή). Μόλις έφτασαν τα νέα στο Λονδίνο για το θάνατο του Μεταξά, ο Τσώρτσιλ και οι Αρχηγοί των Επιτελείων καθόρισαν μια καινούργια πολιτική, η οποία δεν

29 Ιανουαρίον 1941-4 Μαρτίου 1941

95

ήταν να δώσουν προτεραιότητα στην κατάληψη της Βεγγάζης αλλά αντ’ αυτής να βοηθηθεί η ουδετεροποίηση της Βουλγαρίας. Αυτή η προσπάθεια συνδυάστηκε με ένα σχέδιο βομβαρδισμού των ρουμανικών πετρελαιοπηγών από τουρκικά αεροδρόμια. Για μια φορά ακόμη το πρόβλημα με το στρατηγικό όραμα του Λονδίνου ήταν ότι ο Τσώρτσιλ νόμιζε ότι οι πάρα πολλές δυνάμεις της Μέσης Ανατολής, ήταν υποαπασχολημένες και ότι η κατάληψη της Βεγγάζης και της Δωδεκανήσου δεν ήταν επαρκής απασχόληση γι’ αυτές. Χωρίς αυτό να αποτελεί έκπληξη, όταν ο Λόνγκμορ έμαθε την ιπποτική προσφορά των δυνάμεών του στην Τουρκία, έμεινε κατάπληκτος. Ο Ήντεν σημείωσε στο ημερολόγιό του ότι ο Τσώρτσιλ και ο Πόρταλ θεωρούσαν το σχέδιο σαν ένα κλειδί στα Βαλκάνια, γιατί κατά τη γνώμη τους ο Ουέηβελλ δεν έβλεπε καλά τους κινδύνους εκεί.2 Στις 30 Ιανουαρίου, ο Πόρταλ τηλεγράφησε προσωπικά στο Λόνγκμορ αρχίζοντας, "Αυτό είναι ένα προειδοποιητικό τηλεγράφημα μόνο. Φαίνεται πιθανό ότι τις επόμενες λίγες ημέρες η τουρκική κυβέρνηση μπορεί να συμφωνήσει στην πρόταση που έκανε η Κυβέρνηση της Αυτού Μεγαλειότη τας, να μας επιτρέψει να διεισδύσουμε στις αεροπορικές δυνάμεις της Τουρκίας αμέσως....Προτείνουμε τρεις μοίρες καταδιωκτικών, τέσσερις Μπλενχάιμ, τρεις Ουέλλιγκτον πρώτα, ακολουθούμενες αργότερα από δύο ακόμη μοίρες κατα διωκτικών και δύο ακόμη Μπλενχάιμ από την Ελλάδα. Η πραγματική αποστολή οποιοσδήποτε μοίρας θα εξαρτηθεί από τη σταθεροποίηση της καταστάσεως στη Λιβύη, αλλά θα έχει πρώτη προτεραιότητα από τις επιχειρήσεις κατά της Βόρειας Αφρικής, της Αβυσσηνίας, της Σικελίας και της παραπέρα βοήθειας στην Ελλάδα". Και το σήμα τελείωνε ότι όλα αυτά μπορεί να είναι επείγοντα και μπορεί να χρειαστεί να γίνουν αμέσως αν οι Τούρκοι δεχθούν.3 Η δημοτικότητα του Λόνγκμορ ασφαλώς δεν αυξήθηκε από την απάντησή του, η οποία άρχιζε: Εντελώς ειλικρινά το περιεχόμενο με κατέπληξε, αλλά επειδή η μετακίνηση στην Τουρκία των σχετικών μοιρών επηρεάζει σοβαρά και τον Ουέηβελλ και τον Κάννινγκαμ δεν μπορεί να σταλεί πλήρης απάντηση χωρίς προηγούμενη συνεννόηση μ’ αυτούς. Στο μεταξύ, δεν μπορώ να πιστέψω ότι κατανοείτε πλήρως την παρούσα κατάσταση της Μέσης Ανατολής, στην οποία η εισχώρηση στη Λιβύη βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη και η σουδανική επίθεση στην Ερυθραία προχωρεί ικανοποιητικά. Καμία δεν παρουσιάζει δείγματα άμεσης σταθεροποιήσεως. Οι αφίξεις των αεροπλάνον στη μ£ση Ανατολή από όλους τους δρόμους ανεφοδιασμού τώρα μόλις και μετά βίας συμβαδίζουν με τις απώλειες στη Λιβύη, το Σουδάν, την Ελλάδα, τη Μάλτα και δεν υπάρχει περίπτωση συγκροτήσεως των Καταδιωκτικών Μοιρών N o 250, 251, 89 ή 91 στο άμεσο μέλλον. Οι μοίρες N o 47 και 223 στο Σουδάν χρησιμοποιούν ακόμη Γουέλσλεϋ, η N o 273 ένα μείγμα από Λυσάντερ και Χάρντυ, η N o 39 δεν έχει κανένα αεροπλάνο μέχρις ότου φτάσουν εδώ τα Γκλεν Μάρτιν. Δεν έχω επαρκές προσωπικό ή αποθέματα βομβών να τα διασκορπίσω στην Τουρκία, ενώ ακόμη δεν μπορώ να αντιμετωπίσω τις υπάρχουσες δεσμεύσεις.....Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες και όσο μεγάλα και αν είναι τα πολιτικά πλεονεκτήματα εντυπωσιασμού των Τούρκων, μπορείτε στ’ αλήθεια

96

Ο Κήπος του Ή ντεν να κλειδώσετε τις μοίρες που προτείνετε στην Τουρκία, όπου μπορεί κάλλιστα να παραμείνουν για κάμποσο καιρό αχρησιμοποίητες, ακόμη και εναντίον της Δωδεκανήσου, μέχρις ότου οι Τούρκοι ξεκαθαρίσουν τη θέση τους; Δεν θα είναι εγκατάλειψη της ουσίας για μια χίμαιρα;

Στο σημείο αυτό ο Πόρταλ απάντησε ότι καταλάβαινε την κατάπληξη του Αόνγκμορ, αλλά οι περιορισμοί των κρυπτογραφικών σημάτων δεν καθιστούσαν δυνατή την πλήρη ενημέρωσή του. Ήταν η τεκμηριωμένη γνώμη του Λονδίνου ότι είχε προτεραιότητα η αποτροπή της Γερμανίας, από του να καταλάβει την Ελλάδα, την Τουρκία και την Ανατολική Μεσόγειο με τον εκφοβισμό των βομβαρδισμών των ρουμανικών πετρελαιοπηγών. Επιπρόσθετα, μέχρι το τέλος Μαρτίου, ο Αόνγκμορ θα είχε ένα πρόσθετο αριθμό αεροπλάνων από 100 Χαρικέην, 120 Μπλενχάιμ IV, 45 Γκλεν Μάρτιν και 35 Ουέλλιγκτον. Όσον αφορά στην έλλειψη βομβών, ο Αρχηγός του Επιτελείου Αεροπορίας δεν μπορούσε να την καταλάβει, αφού η Διοίκηση Μέσης Ανατολής είχε, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Λονδίνου, 4.500 τόνους στα χέρια της και 7.000 τόνους αναμενόμενους, ενώ η Τουρκία θα χρειαζόταν μόνο 350 τόνους το μήνα. Στις 31 Ιανουαρίου, ο Τσώρτσιλ έστειλε ένα σήμα κατ’ ευθείαν στον Πρόεδρο της Τουρκίας προσφέροντας επίσημα 100 αντιαεροπορικά πυροβόλα και δέκα μοίρες της ΡΑΦ. Οι Τούρκοι ανέτοιμοι να πολεμήσουν μέχρι το 1942, το πήραν σαν κήρυξη πολέμου και δε δέχτηκαν τίποτα εκτός από μερικούς εκπαιδευτές.5 Έτσι, η κυβέρνηση του Λονδίνου αποφάσισε στη συνέχεια ότι ο τρόπος για να πιέσουν την Τουρκία ήταν να δώσουν όλη τη βοήθεια στην Ελλάδα. Ο Αόνγκμορ είχε ελπίσει ότι η επιτυχία στην Έρημο, αν όχι κάπου αλλού, θα τον άφηνε ώστε να ξεκουραστούν και να αναζωογονηθούν οι δυνάμεις του. Στην Ελλάδα, ο Ν τ’ Αλμπιάκ δεν μπορούσε να κάνει τίποτα άλλο εκτός από του να προσπαθήσει να αναδιοργανώσει την Ελληνική Βασιλική Αεροπορία. Έφτασαν στην Ελλάδα μερικές ενισχύσεις από τη ΡΑΦ, αλλά δεν μπορούσαν να φτάσουν στην αναμενόμενη δύναμη των δεκατεσσάρων μοιρών μέχρι τις 15 Απριλίου οπότε θα είχαν κατασκευαστεί τα αεροδρόμια παντός καιρού.6 Στο μεταξύ ο Κάντογκαν και ο Ήντεν στο Λονδίνο συζητούσαν ποιος από τους δύο θα επισκεφτόταν τη Μέση Ανατολή’ ο υφυπουργός ήταν απρόθυμος γιατί είχε τη γνώμη ότι ήταν πολύ όμοιος στην ιεραρχία με τους "ανθρώπους εκεί πέρα", ενώ αντίθετα, πίστευε ότι αν ο Άντονυ πήγαινε θα εκφόβιζε τις βαλκανικές κυβερνήσεις.7 Στην πρόσφατη εκτίμησή του για τη κατάσταση των βρετανικών υπηρε σιακών πληροφοριών εκείνο τον καιρό ο Χίνσλεη είχε φτάσει στο συμπέρασμα ότι οι Βρετανοί γνώριζαν πάρα πολλά για τα γερμανικά σχέδια, αλλά όχι πολλά για τα ελληνικά, τουρκικά και γιουγκοσλαβικά και ότι φαινόταν καθαρά ότι οι ελπίδες του Χουάιτ Χωλ για τη συνεργασία μ’ αυτές τις βαλκανικές χώρες βασίζονταν πάρα πολύ σε επιθυμητές σκέψεις.8

29 Ιανουαρίου 1941-4 Μαρτίου 1941

97

29-30 Ιανουαρίου 1941 Ένα απόρρητο έγγραφο που κυκλοφόρησε στην ανώτατη ιεραρχία του Υπουγείου Πολέμου και ήταν μια εκτίμηση βασιζόμενη μερικώς σε "Ακρως Απόρρητες" πηγές της Λουφτβάφε, καθόριζε ως Διοικητή της 12ης Γερμανικής Στρατιάς το Στρατάρχη Λιστ και προσδιόριζε ως ημερομηνία της επιθέσεώς του κατά της Ελλάδας την πρώτη εβδομάδα του Μαρτίου. Σήμερα, γνωρίζουμε ότι αυτές οι πηγές ήταν τα αποκρυπτογραφήματα της ULTRA.9 Στην Αθήνα, ο Βασιλιάς κάλεσε τον Αλέξανδρο Κορυζή να γίνει Πρωθυπουργός. Ήταν ένας τίμιος τραπεζίτης που είχε χρηματίσει Υπουργός Λαϊκής Περιθάλψεως από το 1936 ως το 1939 και φημιζόταν για τα επιτεύγματά του στους τομείς της εθνικής υγείας. Όταν για τελευταία φορά συναντήθηκε ως πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Πολεμικής Περιθάλψεως με το Λαίρντ Αρτσερ, άφησε την εντύπωση, ενός ευσυνείδητου, έντιμου, αυτοδημιούργητου ανθρώπου, μεγάλης ακεραιότητας. Ο Κορυζής γνώριζε ότι, παρά τις αμφιβολίες της Αυτού Μεγαλειότητας και τις συμβουλές των φίλων του, στρατεύθηκε από το βασιλιά για την ακτινοβολία της φήμης και της υπολήψεώς του. Αλλά δεν ήταν πολιτικός, παρά το ότι ήταν στην Κυβέρνηση, επειδή ήταν θερμός, ορμητικός, άνθρωπος που περιφρονούσε την πολιτική σκοπιμότητα ή την κομματική δημοτικότητα. Άνθρωπος υψηλόκορμος με ωραίο παράστημα και μεγάλη δύναμη θελήσεως ήταν από πολλές απόψεις το αντίθετο του μικρόσωμου Μεταξά, αλλά, καθώς και ο Αρτσερ συμπερασματικά έγραφε στο ημερολόγιό του, αποχαιρέτησε την Ελληνική Επιτροπή Πολεμικής Περιθάλψεως σαν να πήγαινε στο θάνατο, επειδή δεν ήταν υγιής.10 Κι αυτό ήταν αλήθεια- τα γεγονότα των επόμενων τριών μηνών θα τον σκότωναν. Ο Ντ’ Αλμπιάκ, ο Τέρλ και ο Χέηγουντ ήταν πολύ απογοητευμένοι με το διορισμό του Κορυζή, επειδή δεν πίστευαν ότι διέθετε εκείνο το οποίο χρειαζόταν για να κρατήσουν την Ελλάδα στον πόλεμο. Τον ίδιο καιρό ο ορθόδοξα πρακτικός Ντ’ Αλμπιάκ παραπονιόταν για τον Παπάγο, ο οποίος ήθελε να χρησιμοποιείται η ΡΑΦ σαν εναέριο πυροβολικό, ενώ ο ίδιος ο Ντ’ Αλμπιάκ ήθελε να διατηρήσει τη ΡΑΦ σ’ ένα ευρύ, ανεξάρτητο ρόλο. Ο Παπάγος και ο Κορυζής είπαν τώρα στο Χέηγουντ ότι οι Έλληνες είχαν μόνο δύο μηνών εφόδια σε πυρομαχικά πυροβολικού και ο Κορυζής, επίσης, είπε ότι δεν πίστευε ότι οι Γερμανοί θα έκαναν επίθεση κατά της Ελλάδας. Αν έκαναν, η βοήθεια από το εξωτερικό δε θα έφτανε έγκαιρα και η πρόωρη αποστολή μιας αποτελεσματικής βρετανικής δυνάμεως στην Ελλάδα θα σήμαινε μόνο κα ταστροφή.11 Οι αποστάσεις στην Κυρηναϊκή εκστρατεία είχαν αρχίσει τώρα να επηρεάζουν την κίνηση της'ασύρματης επικοινωνίας. Ένεκα των ελλείψεων σε συσκευές ασυρμάτου, οι εκπομπές από την Αθήνα στο Κάιρο περιορίστηκαν στις βάρδιες από 0800-1200 και από 2200-0200, αλλά η τελευταία ήταν νεκρή βάρδια οπότε τα σήματα δε διεκπεραιώνονταν, λόγω των ατμοσφαιρικών συνθηκών.12

98

Ο Κήπος του Ή ντεν

Στο μεταξύ, στο Λονδίνο στις 29 Ιανουαρίου, ο Ήντεν είχε μια συνομιλία με το Σοβιετικό Πρεσβευτή Μάησκη στην οποία προσπάθησε να λάβει τη διαβε βαίωση ότι αν οι Γερμανοί προχωρούσαν περισσότερο στα Βαλκάνια, οι Ρώσοι θα ήταν ουδέτεροι προς τους Τούρκους· αλλά ο Μάησκη δεν έδωσε καμιά υπόσχεση. Σ’ απάντηση ερωτήσεως του Μάησκη, ο Ήντεν είπε ότι στον πόλεμο στην Αλβανία, η στάση της Γερμανίας "ήταν να αδιαφορήσει για τις εκεί επιχειρήσεις". Την επόμενη ημέρα το Φόρεϊν Όφφις έλαβε το από 24 Δεκεμβρίου γράμμα του Τζώρτζ Ρέντελ από τη Σόφια, με το οποίο έπαιρνε την πληροφορία ότι κατά τα τέλη Νοεμβρίου με αρχές Δεκεμβρίου ο Τούρκος και ο Βρετανός αεροπορικοί ακόλουθοι συζήτησαν περί του αν η χρησιμοποίηση υπό των Γερμανών βουλγαρικών βάσεων για τις επιθέσεις τους κατά της Ελλάδας, θα δημιουργήσει ή όχι κατάσταση πολέμου. Η αίσθηση στη Σόφια ακριβώς πριν από τα Χριστούγεννα ήταν ότι αυτό ήταν μια υποθετική ερώτηση, αφού οι Γερμανοί δεν επιθυμούν να εμπλακούν σ’ αυτό το μέρος του κόσμου και ήταν "εξαιρετικά επικίνδυνο για μας να τους παρασύρουμε εδώ, αφού αυτό θα σήμαινε την καταστροφή της Ελλάδας. Η γερμανική πολιτική αποσκοπεί να ουδετεροποιήσει τα Βαλκάνια λόγω του φόβου των τελικών πολιτικών επιπτώσεων με τη Ρωσία. Αλλά μόνο μέχρι την άνοιξη καθώς λένε εδώ οι Γερμανοί". Εσώκλειστο σ’ αυτό το γράμμα ήταν ένα αντίγραφο ενός άλλου που το είχε γράψει ο βοηθός του Βρετανού αεροπορικού ακολούθου, του Επισμηναγού Αηντάν Μ. Κρώουλεη στον Ταξίαρχο της Αεροπορίας R. Λ. Τζώρτζ, ο οποίος ήταν αεροπορικός ακόλουθος στην Αγκυρα και στην Αθήνα, στο οποίο πρόβλεπε αεροπορική επίθεση κατά της Ελλάδας και σημείωνε, ότι υπήρχαν στη Βουλγαρία οκτώ ως δέκα αεροδρόμια παντός καιρού με άλλα βοηθητικά. Ο Κρώουλεϋ πρόλεγε, επίσης, ότι μια αεροπορική επίθεση κατ’ ευθείαν κατά της πολύ αδύνατης Ελλάδας και των ασθενών βρετανικών αεροπορικών δυνάμεων θα μπορούσε να καταστρέψει όλες τις σημαντικές πόλεις στην Ελλάδα καθώς επίσης τους σιδηροδρομικούς και οδικούς κόμβους και τα αεροδρόμια της ΡΑΦ, μέσα σε δύο εβδομάδες. Η Ελλάδα θα κατέρρεε- η Γιουγκοσλαβία θα απομονωνόταν. Κατά τη γνώμη του η καλύτερη τακτική για τους Τούρκους ήταν να επιτεθούν κατά της Βουλγαρίας μόλις οι Γερμανοί άρχιζαν την εισβολή, να προσπαθήσουν να καταλάβουν πρώτα τη χώρα και να αφήσουν το χειμώνα έπειτα να σώσει την Ελλάδα για λίγους μήνες.13 Ο Λίνκολν Μακ Βη τηλεγράφησε στην πατρίδα του από την Αθήνα ότι η κοινή γνώμη των Αθηνών ήταν ότι οι Τούρκοι δε θα κινούνταν και ότι οι Γιουγκοσλάβοι πιθανώς θα έκαναν το ίδιο και ο νέος πρωθυπουργός πίστευε ότι ο τελικός γερμανικός αντικειμενικός σκοπός ήταν η Ουκρανία.14 Αργά εκείνη τη νύχτα έγινε μια επιδρομή της Λουφτβάφε από τη Σικελία, καθοδηγούμενη από έναν πρώην πιλότο της Διώρυγας του Σουέζ, και με ανεφοδιασμό καυσίμων στη Ρόδο, και έρριξε επιτυχώς έντεκα νάρκες με αλεξίπτωτα στη Διώρυγα και εννέα στις όχθες. Επειδή αυτές ήταν ακουστικο-


99

μαγνητικές, εγκαιροφλεγείς, απέφυγαν τη ναρκαλιεία τους (το μάζεμά τους) και επέβαλαν μια ερήμωση επί δεκατρείς ημέρες. Μεταξύ της πέμπτης και έκτης Φεβρουάριου καταστράφηκαν μέσα στη Διώρυγα τέσσερα πλοία και ένα πέμπτο πλοίο υπέστη βλάβη, μειώνοντας το εύρος της ζώνης διελεύσεως από 60 σε 26 μέτρα και το επιτρεπτό βάθος από 10 σε 8 μέτρα περίπου. Στις 10 Ιανουαρίου είχε βομβαρδιστεί το Illustrious· αυτό αποστέρησε ολοκληρωτικά το Ναύαρχο Κάννινγκαμ από το μοναδικό του αεροπλανοφόρο. Διατάχθηκε το Formidable να γυρίσει από το Νότιο Ατλαντικό διαμέσου του Ακρωτηρίου αλλά καθυστέρησε για δέκα ημέρες στο νότιο άκρο της Διώρυγας. Αυτό σήμαινε ότι ο Κάννινγκαμ έπρεπε να σταματήσει να ανησυχεί για τη Μάλτα αφού το φάρμακο, δηλαδή το αεροπλανοφόρο, βρισκόταν ήδη έξω από τη Διώρυγα. Στις 13 Φεβρουάριου, τοποθέτησε αιγυπτιακή φρουρά κατά μήκος όλης της Διώρυγας για τον εντοπισμό της πτώσεως των ναρκών, ως ένα επιβοηθητικό μέτρο της ναρκα λιείας τους. Όλο αυτό το επεισόδιο είχε σαν αποτέλεσμα το γεγονός ότι οι αποβάθρες στην Αλεξάνδρεια, οι μόνες που είχαν εγκαταστάσεις φορτοεκφορτώσεως μεγάλων φορτίων, υπολειτουργούσαν, ενώ κατά τον ίδιο χρόνο πάρα πολλά πλοία σχημάτιζαν ουρά στο Σουέζ αναμένοντας για κάποιο ελεύθερο χώρο για να ξεφορτώσουν και όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα τη μείωση ναυτιλιακών μεταφορών. Οι επιδρομές της Λουφτβάφε ήταν αρκετά αποτελεσμα τικές και έκλεισαν τη Διώρυγα 66 ημέρες κατά τη διάρκεια του 1941, από τις οποίες οι 45 ήταν κατά τη διάρκεια της βρετανικής βοήθειας προς την Ελλάδα.15 31 Ιανουαρίου 1941 Ο Βρετανός Πρεσβευτής στη Μόσχα, Σερ Στάφφορντ Κρίππς, ανέφερε στο Λονδίνο ότι ο Γερμανός αντιπρόσωπος τύπου στη Μόσχα είπε στο Γιουγκοσλά βο πρεσβευτή ότι η Γερμανία δεν έχει εδαφικές φιλοδοξίες στα Βαλκάνια, αλλά στη Γιουγκοσλαβία θα προσφερόταν η Θεσσαλονίκη, και ότι "θα πρέπει να καταληφθεί η Ελλάδα γιατί έχει δημιουργηθεί εκεί βρετανικό μέτωπο- οι Γερμανοί γνώριζαν το γεγονός ότι στην Ελλάδα υπήρχαν 7.000 ως 10.000 βρετανικά στρατεύματα".16 Ποτέ δεν ήταν εύκολο, από αυτό το είδος των πληροφοριών, να ξεχωρίσει κανείς ποιο ήταν το ουσιαστικό στοιχείο. Αλλ’ όμως, η γνώση των γερμανικών οικονομικών και ιστορικών ενδιαφερόντων στην περιοχή, βοηθάει στην κατανόηση της στάσεως, τόσο της Γερμανίας όσο και των βαλκανικών χωρών. Η αιτία για το ότι οι Βρετανοί είχαν λίγη επιρροή σ’ αυτήν την περιοχή ήταν το ότι είχαν αφιερώσει λίγο χρόνο στα Βαλκάνια, τα οποία γενικά τα θεωρούσαν σαν ένα κωμικό ή φαύλο χώρο μέσα στον οποίο έκαναν παρέλαση τα πρόσωπα του Γκράχαμ Γκρην και της Αγκάθα Κρίστι στο Όριαντ Εξπρές. Αυτήν την Παρασκευή στο Λονδίνο, ένας όγκος πληροφοριών που περιλάμβανε και πηγές ENIGMA έδειχνε ότι μόνο η ανανέωση της εισβολής στο Ηνωμένο Βασίλειο θα έδινε τη νίκη στη Γερμανία, την οποία τόσο πολύ την είχε ανάγκη κατά το 1942, αλλά οι Αρχηγοί των Επιτελείων συμπέραναν ότι οι

100


Γερμανοί μέχρι το φθινόπωρο του 1941 δε θα διακινδύνευαν σοβαρά, ελπίζοντας στο μεταξύ να καταβάλουν τους Βρετανούς στη θάλασσα και στα Βαλκάνια. Όταν θα χτυπούσε η Γερμανία θα επιστράτευε εναντίον της Αγγλίας όλες τις πηγές του δυναμικού της, το οποίο, όπως κατέληγαν οι πληροφορίες περί αεροπορίας, έφτανε για τη Αουφτβάφε στα 14.000 αεροπλάνα. Αυτή η εκτίμηση αποδείχτηκε αργότερα πολύ υπερβολική, αλλά δυστυχώς οι Α ρχηγοί των Επιτελείων αρνήθηκαν κατά το Φεβρουάριο να επικυρώσουν την αποστολή έξω από το μητροπολιτικό χώρο οποιασδήποτε άλλης δυνάμεως αρμάτων ή μεραρχιών, γιατί η αεροπορική εκτίμηση πληροφοριών έδινε στρατηγική προειδοποίηση με προθεσμία μόνο τριών εβδομάδων.17 Το πρόβλημα είχε αρχίσει τον Οκτώβριο, οπότε οι εγωκεντρικοί Βρετανοί σκέπτονταν κατά διαφορετικό τρόπο από τους Γερμανούς/Οταν στις αρχές Ιανουαρίου η υπηρεσία πληροφοριών του Λονδίνου έκανε την πρώτη της, από τον Οκτώβριο, επανεκτίμηση των γερμανικών αντικειμενικών σκοπών, δεν έκανε την πρόβλεψη μιας γερμανικής επιθέσεως κατά της Ρωσίας κάνοντας το λάθος να θεωρήσει ότι οι Γερμανοί θα έβλεπαν ως επιθυμητό εκείνο που, κατά τη βρετανική άποψη, ήταν λογικό. Το Επιτελείο της Αεροπορίας δεν ενδιαφερόταν τόσο πολύ να εντυπωσιάσει τους Τούρκους όσο να αποτρέψει τη χρησιμοποίηση της Βουλγαρίας από τους Γερμανούς. Έτσι, θέλησαν να απειλήσουν τις ρουμανικές πετρελαιοπηγές και έδωσαν σ’ αυτό μεγαλύτερη προτεραιότητα από τη νίκη κατά των Ιταλών στην Αφρική. Το πρόβλημα ήταν ότι το Επιτελείο της Αεροπορίας δε διδάχθηκε τίποτα από τις εκστρατείες του 1940, οπότε οι προσπάθειές τους να βομβαρδίσουν τις γερμανικές περιοχές των μετόπισθεν ήταν ανίκανες να αντιμετωπίσουν τον αστραπιαίο πόλεμο. Το προπολεμικό δόγμα της ΡΑΦ, της μεγαλόπνοης στρατηγικής χρησιμοποιήσεως της αεροπορικής δυνάμεως, ήταν ορατό στην Αθήνα με τις διαφωνίες μεταξύ του Ν τ’ Αλμπιάκ και των Ελλήνων για την τακτική χρησιμοποίηση της δυνάμεώς του. Ήταν μια θαυμάσια θεωρία που βασιζόταν σ’ έναν αριθμό νησιωτικών αεροδρομίων, αλλά που δεν μπορούσε ν’ αντιμετωπίσει τις πραγματικές αναγκαιότητες του πεδίου της μάχης. Οι συζητήσεις για το βομβαρδισμό των ρουμανικών πετρελαιοπηγών σταμάτησαν από λόγους πιο πρακτικούς-απλούστατα δεν υπήρχαν γ ι’ αυτό το έργο ούτε τα αεροσκάφη ούτε τα αεροδρόμια και ακόμη δεν το έκανε επιτρεπτό ο βαλκανικός χειμώνας. Πάνω απ’ όλα, η αεροπορική δύναμη της Μεγαλόπνοης Στρατηγικής ήταν άχρηστη αν οι Γερμανοί μπορούσαν να καταλάβουν τις βάσεις της, πράγμα που ήταν ακριβώς εκείνο που ο Χίτλερ σκόπευε να κάνει. *s Κατά το τέλος Ιανουαρίου, η μοίρα της Μέσης Ανατολής κρεμόταν από μια λεπτή ισορροπία. Ο Ουέηβελλ τηλεγραφούσε ότι η κατάληψη της Βεγγάζης απαιτούσε την πάροδο ενός μηνός, αλλά στις 5/6 Φεβρουάριου ο ταχυκίνητος Ο’ Κόννορ βρισκόταν προ των πυλών, ενώ μια πλευρική δύναμη κατά μήκος της ερήμου είχε απειλήσει να κόψει τον παράκτιο δρό„ο. κλείνοντας το δρόμο διαφυγής προς την Τρίπολη. Στην Ελλάδα ο υπέροχος Ελληνικός Στρατός υπό

29 Ιανουαρίου 1941-4 Μ άρτιον 1941

101

τον Παπάγο ήταν έτοιμος να εξαπολύσει μια χειμερινή επίθεση με σκοπό την κατάληψη του Αυλώνα πριν οι Γερμανοί επέμβουν και ο Ντ’ Αλμπιάκ πιεζόταν να χρησιμοποιήσει τα αεροπλάνα του στην υποστήριξη του πεδίου της μάχης. Στο Λονδίνο αποφασίστηκε όπως ο Ήντεν επισκεφθεί πάλι το Κάιρο. 1-2 Φεβρουάριου 1941 Ο στρατιωτικός ακόλουθος στην Αθήνα ανέφερε στο Υπουργείο Πολέμου ότι με την επίσκεψή του στο μέτωπο διαπίστωσε ότι το ελληνικό ηθικό ήταν υψηλό, αλλά οι απώλειες των μεταφορικών ζώων από το δριμύ χειμώνα ήταν 30 ως 70% το Δεκέμβριο και στις αρχές Ιανουαρίου, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των απωλειών οφειλόταν σε κρυοπαγήματα και όχι στους Ιταλούς.19 Στο Κάιρο, ο Ουέηβελλ έπρεπε να ασχοληθεί το Σαββατοκύριακο και πάλι με τα αδιάκοπα παράπονα του Τσώρτσιλ, ότι οι μονάδες του της Διοικητικής Μέριμνας ήταν πάρα πολλές, και με το ότι ο πεζός στρατιωτικός και τηλεγραφικός λόγος του Ουέηβελλ δεν ήταν της αρέσκειας του Τσώρτσιλ: "Η εμπειρία μου στη Λιβύη, την Ερυθραία και την Ανατολική Αφρική συνεχίζει να με πείθει για την αναγκαιότητα των επαρκών υπηρεσιών των μετόπισθεν. Οι γραμμές ανεφοδιασμού και διοικητικής μέριμνας σε κάθε περίπτωση είναι τόσο μεγάλες ώστε απλούστατα να απαιτείται η μεταφορά αυτής της ίδιας της βάσεως, αλλά βεβαιωθείτε ότι δε ζητώ τίποτα το μη αναγκαίο".20 Απ’ αυτή την πλευρά ήταν μεγάλο ατύχημα το ότι ο Ουέηβελλ και ο Τσώρτσιλ δεν είχαν ποτέ γνωριστεί από τον καιρό της ειρήνης, και το ότι ο ιστορικός Τσώρτσιλ παρέβλεπε το γεγονός ότι ένας υφιστάμενός του στρατηγός, ο οποίος ήταν αριστοτέχνης της Μυστικότητας και του ρεαλισμού τόσο στην ειρήνη όσο και στον πόλεμο, δεν ήταν δυνατό να απαιτήσει περισσότερα μέσα διοικητικής μέριμνας από όσα ήταν απαραίτητα. Ο Ουέηβελλ, έλαβε επίσης, ένα σήμα από τους Αρχηγούς των Επιτελείων, ότι ο Πρωθυπουργός αποφάσισε να τροποποιηθούν οι προτεραιότητες του Αρχιστρατήγου Μέσης Ανατολής, ώστε "τα μέτρα για την αντιμετώπιση της γερμανικής διεισδύσεως στη Βουλγαρία να έχουν τη μεγαλύτερη προτεραιότη τα". Θα μπορούσε να πάει στη Βεγγάζη, εφόσον αυτό θα μπορούσε "να γίνει χωρίς να ζημιωθούν τα ευρωπαϊκά συμφέροντα....Πρέπει να επαναλάβουμε ότι η ελληνοτουρκική κατάσταση κυριαρχεί και θα πρέπει να έχει την πρώτη θέση στις σκέψεις σας".21 Ο Αρχιστράτηγος έλαβε μια εκτίμηση της καταστάσεως στην Νοτιοανα τολική Ευρώπη από το λαμπρό Ταξίαρχό του τον Τζων Σήρερ, η οποία υποστήριζε ότι οι Γερμανοί ήθελαν μια νίκη στην Αλβανία για να αντισταθμίσει την απώλεια του γοήτρου της Ιταλίας στη Βόρεια Αφρική και να καθησυχάσει τα Βαλκάνια. "Ο πρώτος αντικειμενικός σκοπός της Γερμανίας, συνεπώς, θα είναι η διευθέτηση αυτής της συγκρούσεως και η επανάληψη του ενεργού εμπορίου, ιδιαίτερα του καπνού, για τον οποίο ένα μεγάλο μέρος των αναγκών της προέρχεται από την ΕΛΛΑΔΑ".22

102


Φαίνεται πολύ πιθανό ότι ο Ουέηβελλ, ένας στρατιώτης που διέθετε μεγάλο χρόνο στη μελέτη των πολιτικών και είχε εκπαιδευθεί από τον Άλενμπυ κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (και είχε προ πολλού κατανοήσει την ανάγκη να μην κοινωνιολογεί σε κανένα και τίποτα από όσα έχει στο μυαλό του), είχε ήδη καταστρώσει το σχέδιό του. Πράγματι είχε μια μεγαλόπνοη στρατηγική για το δικό του ευρύ θέατρο Πολέμου, στο οποίο θα προσπαθούσε να αντιμετωπίσει μια "επιλογή δυσχερειών" αλλά λόγω των εσφαλμένων βρετανικών πληροφοριών, των πενιχρών πόρων και των συνηθισμένων ατυχιών του πολέμου, δεν πέτυχε απόλυτα. Ποτέ δεν αποκάλυψε το σχέδιό του, αλλά μπορούμε να διακινδυνέ ψουμε μια εικασία για το τι ήταν. 3-5 Φεβρουάριου 1941 Στην Αθήνα, ο Βασιλιάς είπε στο Χέηγουντ ότι ευτυχώς ο νέος Πρωθυπουργός δεν είχε γνώση των στρατιωτικών υποθέσεων και στο Μακ Βη επίσης είπε ότι ο διορισμός του Κορυζή ήταν δική του ιδέα αφού ο Μεταξάς πάντοτε είχε αρνηθεί να συζητήσει για το διάδοχό του.23 Στο Λονδίνο, ο Α.Σ. Άμερυ, ένας διακεκριμένος, ηλικιωμένος πολιτικός και φίλος του Τσώρτσιλ, πρότεινε να καταλάβουν οι Βρετανοί την Τρίπολη, αλλά η επιστολή του ποτέ δεν έφτασε στα υψηλά κλιμάκια. (Μετά τον πόλεμο, ο Ουέηβελλ είπε ότι αυτό δε θα μπορούσε να το πετύχει λόγω των φθορών και ζημιών των οχημάτων του επειδή ακριβώς ήταν ολιγάριθμα, και εξαιτίας της απροθυμίας του Ναυτικού).24 Στις 4 Φεβρουάριου, ο Χέηγουντ είχε μια μεγάλη συζήτηση με τον Κορυζή για την κατάσταση των ελληνικών όπλων, στην οποία έγινε οαφές ότι εφόσον ο Μεταξάς αρνήθηκε τη βρετανική υποστήριξη και οι Έλληνες δεν είχαν άλλες πηγές ανεφοδιασμού των όπλων τους εκτός από τα ιταλικά λάφυρα, η πολεμική τους προσπάθεια θα κατέρρεε σε εξήντα ημέρες 25 Τον ίδιο χρόνο, ο Ουέηβελλ πήγε αεροπορικώς στη Μπόμπα, στην Έ ρημο και συσκέφθηκε με τον Αρχιστράτηγο Σερ Μαίτλαντ Ουίλσον (τον Τζούμπο), ο οποίος ήταν Στρατιω τικός Διοικητής της Κυρηναϊκής. Ο Ουίλσον ήταν διοικητής χωρίς έμπνευση και φαντασία. Από διοικητικής πλευράς ήταν ο περιστασιακός προϊστάμενος του Ο’ Κόννορ και όσο καιρό διοικούσε ο Ουέηβελλ, τα πράγματα πήγαιναν καλά.26 Οι δυνάμεις του Ο’ Κόννορ βρίσκονταν ήδη πολύ μακριά από τις βάσεις εφοδιασμού τους, κατευθυνόμενες προς τη Βεγγάζη, αλλά ο Ουέηβελλ και ο Ο’ Κόννορ, πληροφορούμενοι αρκετά καλά από τα αποκρυπτογραφημένα σήματα των Ιταλών, αποφάσισαν την τολμηρή καταδρομή κατά μήκος της ερήμου για να αποκόψουν τον παράκτιο δρόμο.27 Στις 5 Φεβρουάριου, η Επιτροπή Άμυνας αποφάσισε να στείλει τη μεγαλύτερη δυνατή χερσαία και εναέρια δύναμη από την Αφρική στην Ελλάδα, για να αντιδράσει στην πιθανή γερμανική επίθεση διαμέσου της Βουλγαρίας. Ο Ήντεν και ο Ντηλ θα επισκέπτονταν το Κάιρο, την Αθήνα και την Αγκυρα για το συντονισμό των ενεργειών.28


103

Δυστυχώς έγιναν αρκετά σφάλματα σ’ όλο το σχέδιο, αρχίζοντας στις 6 Ιανουαρίου, με την αλλαγή από τον Τσώρτσιλ της μυθικής εφεδρείας των τεσσάρων μεραρχιών σε "Αυτάρκη Δύναμη". Πρώτα-πρώτα, ήταν η έλλειψη του διπλού ελέγχου προς διαπίστωση της υπάρξεως ναυτιλιακών μέσων για την ταχεία κίνηση της δυνάμεως στην Ελλάδα. Έπειτα, δεν υπήρξε λύση του προβλήματος των ελληνικών πυρομαχικών. Τέλος, υπήρξε η αποτυχία στην εξασφάλιση της διαθεσιμότητας των αεροδρομίων για τις δεκατέσσερις μοίρες τις οποίες ο Λόνγκμορ είχε προκαθορίσει, ή για τα αεροπλάνα που θα τα χρησιμοποιούσαν. Ο Πάλαιρετ τηλεγράφησε στο Φόρεϊν Όφφις στις 5 Φεβρουάριου ότι ο Ντ’ Αλμπιάκ είχε την ελπίδα ότι τα αεροδρόμια θα ήταν έτοιμα κατά το τέλος του Απριλίου-αλλά αυτή η ημερομηνία ήταν δύο μήνες μετά την ημέρα κατά την οποία αναμενόταν ότι οι Γερμανοί θα ήταν σε θέση να επιτεθούν. Και ένα μήνα πριν απ’ αυτήν την ημερομηνία, οι Έλληνες μπορεί να είχαν τελειώσει τα πυρομαχικά τους. Ακόμη και αν στέλνονταν θαλασσίως στρατεύματα από την Αγγλία στη Μέση Ανατολή, το ταξίδι των δώδεκα εβδομάδων γύρω από την Αφρική ήταν τόσο εξουθενωτικό ώστε το επιτελείο της Μέσης Ανατολής εκτιμούσε ότι τα στρατεύματα για να είναι ετοιμοπόλεμα θα χρειάζονταν κάποιο χρόνο περισσό τερο των τριών μηνών από όσο θα χρειάζονταν αν έρχονταν διαμέσου της Μεσογείου.29 Αν αυτά τα προβλήματα δεν σκέφτονταν πώς να τα αντιμετωπίσουν στο Λονδίνο όπου παίρνονταν οι αποφάσεις, έπρεπε να αντιπετωπιστούν από το επιτελείο του Αρχιστρατήγου Μέσης Ανατολής, το οποίο γινόταν αντιπαθές όταν ρωτούσε αν το Χουάιτ Χωλ είχε σκεφθεί αυτά τα προβλήματα. (Μικρή ήταν η έκπληξη τότε, το ότι μέχρι τα μέσα του καλοκαιριού του 1941 απομακρύνθηκαν δύο από τους τρεις αρχιστρατήγους της Μέσης Ανατολής, με το Λόνγμορ αποστρατευμένο και τον Ουέηβελλ μετακινούμενο στην εξορία των Ινδιών). Ήδη δημιουργούνταν άλλα σοβαρά προβλήματα. Η Λουφτβάφε βομβάρδι σε το Τομπρούκ στις 4 και τη Βεγγάζη στις 8 Φεβρουάριου. Η έλλειψη πλοίων και παράκτιας αντιαεροπορικής άμυνας απαγόρευσε στον Αρχιστράτηγο Μέσης Ανατολής να κινήσει περισσότερες από μια νηοπομπή το δεκαπενθήμερο προς τη Βεγγάζη και έτσι δεν κατέστη δυνατό να μετατραπεί σε σοβαρή βάση. Η πρώτη νηοπομπή προς Βεγγάζη βομβαρδίστηκε τόσο άγρια ώστε ξανά γύρισε (ο Τέντερ ισχυρίζεται προώρως) στο Τομπρούκ για να ξεφορτώσει. Ο Λόνγκμορ αισθάνθηκε ανακούφιση όταν η προέλαση σταμάτησε, γιατί κατάλαβε ότι οι γραμμές ανεφοδιασμού με αυτοκίνητα ήταν πάρα πολύ τρωτές στις αεροπορικές επιθέσεις και εκτός αυτού ανησυχούσε για την ελληνική κατάσταση.30 Η άφιξη των αεροπλάνων διαμέσου της Τακοράντη ήταν απλώς σταλαγματιές (λιγότερα από τις απώλειες) και κανένα Χαρικέην δεν έφτασε θαλασσίως.' Στο Λονδίνο αυτόν τον καιρό, άρχισε να γίνεται μια αλλαγή στις πληροφορίες που ήταν διαθέσιμες. Παρά το ότι από τον Οκτώβριο ήταν γνωστό ότι οι Γερμανοί σχέδιαζαν εκστρατεία στα Βαλκάνια, δεν είχε καθοριστεί η ακριβής φύση της από τις φυσικές πηγές πληροφοριών. Μόνο όταν η Λουφτβάφε

104

Ο Κήπος τον Ή ντεν

άρχισε να προωθείται στα Βαλκάνια, άρχισε να καταφθάνει ξαφνικά _ια μεγάλη ποσότητα πληροφοριών ENIGMA. Αλλά ακόμη και έτσι η αξία το ις σχεδόν χάθηκε από έλλειψη γνώσεως της αξίας τους: Στις 6-7 Φεβρουάριου το κρυπτογραφικό τμήμα του BLETCHLEY κατόρθωσε να σπάσει με μηχανικά μέσα μερικά σήματα ENIGM A χρησιμοποιούμενα στον οργανισμό των γερμανικών σιδηροδρόμων, αλλά μόνο όταν χρησιμοποιήθηκαν ειδικοί από την Υπηρεσία Έρευνας των Βρετανικών Σιδηροδρόμων κατορθώθηκε να διαπιστωθεί ότι αυτή η πληθώρα των σημάτων αφορούσε διαταγές κινήσεων και σιδηροδρομικών αναγκών.31 Στο μεταξύ, ο Γερμανικός Στρατός, που δεν είχε πολεμήσει από την εποχή του αστραπιαίου πολέμου του 1940, είχε κατορθώσει να αφομοιώσει τα μαθήματα της μάχης, της επαυξήσεώς του και της βελτιώσεώς του. Εκείνο, που μπορούσε να αναπτυχθεί στα Βαλκάνια, περιοριζόταν σε ποιότητα και σε ποσότητα μόνο από το βαλκανικό οδικό σύστημα. Από την άλλη μεριά, οι δυνάμεις του Ουέηβελλ βρίσκονταν στη μέση μιας σειράς διασπαρμένων, κατά το πλείστο αποικιακών εκστρατειών, οι οποίες είχαν εξουθενώσει τους άντρες και τα υλικά και ο Ουέηβελλ ευχόταν να συμπληρώσει τις εκστρατείες της Ανατολικής Αφρικής και του Σουδάν πριν αναλάβει οποιαδήποτε άλλη' αποστολή. Η 2η Θωρακισμένη Μεραρχία είχε μόλις φτάσει από την Αγγλία, αλλά είχε αποσταλεί με άρματα, των οποίων οι ερπύστριες ήθελαν αλλαγή. Τα υποκατάστατα αυστραλιανής κατασκευής δεν είχαν αποδώσει και γι’ αυτό η μεραρχία ήταν εφοδιασμένη μερικώς με λαφυραγωγημένα ιταλικά άρματα. Και ο Διοικητής της, ο Υποστράτηγος J. Τίλλυ, είχε πεθάνει ξαφνικά τον Ιανουάριο.32 Μ έχρι στις 6 Φεβρουάριου, που κυριεύτηκε η Βεγγάζη, η 7η Θωρακισμένη Μεραρχία πολεμούσε συνεχώς επί οκτώ μήνες και ήταν "μηχανικώς ανίκανη για παραπέρα δράση"-δεν είχε άρματα. Έτσι έπρεπε να αποσυρθεί και οι άντρες της να κατανεμηθούν σε άλλες μονάδες. Αλλά και σε άλλους τομείς, υπήρχε κούραση από τη μάχη. Παρά το ότι ο Πάλαιρετ ήταν απόφοιτος του Σχολείου του Ήτον, ο όμιλος του Φόρεϊν Όφφις είχε κουραστεί στις αρχές Φεβρουάριου του 1941 με τα σήματά του, που επί τρεις τουλάχιστον μήνες έστελνε ζητώντας επείγουσα βοήθεια για τους Έλληνες. Τώρα έστελνε απόρρητα σήματα σε γενικά τηλεγραφήματα που είχαν διπλή διανομή επειδή αναμεταδίδονταν στη Σόφια και στο Βελιγράδι, όπου οι αποδέκτες είχαν καθοδηγηθεί να τα καταστρέφουν αμέσως. Επειδή στα πολλά ερωτήματα του Π άλαιρετ δεν μπορούσε να δοθεί μια απλή απάντηση, αποφασίστηκε να στέλνεται ένα βραχύ τηλεγράφημα στο οποίο να του λένε ότι τα ερωτήματά του βρίσκονταν υπό μελέτη. Το επιτελείο ήταν, επίσης, εξοργισμένο, επειδή ο Πάλαιρετ, ο οποίος πέρα απ’ όλα βρισκόταν στην υπηρεσία του Φόρεϊν Όφφις από το 1905, δεν κατόρθωνε να διαβάσει τα αντίγραφα των σημάτων που του αποστέλνονταν και συνέχιζε να ρωτάει θέματα, για τα οποία είχαν δοθεί απαντήσεις μ’ αυτά τα σήματα.33


105

Στις 5 Φεβρουάριου, ο Αυστραλός Πρωθυπουργός ταξιδεύοντας προς το Λονδίνο έφτασε στη Μέση Ανατολή. Ο Μένζης έμεινε στο Κάιρο μέχρι τις 13 Φεβρουάριου, εξετάζοντας με τον Ουέηβελλ τη γενική πρόταση περί προσφοράς μιας δυνάμεως στην Ελλάδα. Στη σειρά αυτή των συζητήσεων ο υψηλόσωμος, 1,83 μ., Μένζης, έμεινε με την εντύπωση ότι η δύναμη που θα στελνόταν θα ανερχόταν σε 200.000 άντρες. Τον ίδιο χρόνο είχε επιστρέψει στο ακάθαρτο και ηλιόλουστο Κάιρο από το κρύο Βελιγράδι, ο "Τσιπς" Κάννον, ένας γεμάτος ζωντάνια και υγεία βουλευτής, ο οποίος είχε αποσταλεί στο Γιουγκοσλάβο Αντιβασιλιά ως επίσημος εκπρόσωπος και εκείνο το βράδυ βρισκόταν στο κοκτέιλ πάρτυ που δινόταν σε ποταμόπλοιο του Νείλου από το Στρατηγό και την κυρία Μπλάμεη. Εδώ ξανασυνάντησε τη Λαίδη Ευγενία Ουέηβελλ (τη "Μικρή Βασίλισσα" όπως την αποκαλούσε ο άντρας της), την οποία συμπαθούσε υπερβολικά, γράφοντας γ ι’ αυτή στο ημερολόγιό του, "Είναι μία ασαφής, μητρική, οκνηρή, αστεία ύπαρξη....Ασφαλώς είναι καθ’ όλα πολύ ευχάριστη, πολύ καλλιεργημένη, πολύ σιωπηλή-ένα πολύ σπάνιο πουλί πραγματικά". Ο Μένζης βρισκόταν εκεί, επίσης, "Εύθυμος, κοκκινωπός, πνευματώδης, μόνο 46 ετών με οξεία νοημοσύνη και αφηγηματικά χαρίσματα".34 6 Φεβρουάριου 1941 Στο Λονδίνο, η Κυβέρνηση ήταν ως συνήθως ανάστατη από τα γεγονότα και άλλαζε σκέψεις. Η κατάληψη της Βεγγάζης είχε έρθει ένα μήνα νωρίτερα από ότι προβλεπόταν, για ΐί αναμφίβολα ο Ουέηβελλ προστάτευε τον εαυτό του από την ανυπομονησία της Ντάουνιγκ Στρητ No 10.* * Η διεύθυνση σ το Λονδίνο, όπου διαμένει ο εκάστοτε Π ρω θυπουργός της Χ ώ ρας

Ο Τσώρτσιλ είχε στρέψει τις προτεραιότητες στα Βαλκάνια, όταν ενωρίς το Μάρτιο είχε καθοριστεί η ημερομηνία για τη Βεγγάζη, αλλά τώρα αποφάσισε ότι οι Ιταλοί θα ήταν δυνατόν να εκδιωχθούν τελείως από τη Βόρεια Αφρική αν η προτεραιότητα ξαναγύριζε σ’ αυτήν την περιοχή.35 Αλλά τώρα υπήρχαν δύο σχολές σκέψεως επάνω σ’ αυτό το θέμα της Ερήμου, ένεκα της καταστάσεως των στρατευμάτων. Όταν στις 6 Φεβρουάριου οι Ιταλοί, στον παράκτιο δρόμο, παραδόθηκαν η Ταξιαρχία Τυφεκιοφόρων βρέθηκε χωρίς αντιαρματικά πυρομαχικά και η 7η Θωρακισμένη Ταξιαρχία με τα τελευταία 10 από τα 350 άρματά της. Μόνο 50 από όλα τα προβλεπόμενα θεωρήθηκαν ανακτήσιμα και επιστράφηκαν θαλασσίως στην Αλεξάνδρεια για να επισκευαστούν. Το ΧΙΙΙο Σώμα Στρατού ήταν εξουθενωμένο.36 Ενάντια σ’ αυτούς τους απαισιόδοξους βρίσκονταν αυτοί που υποστήριζαν ότι τίποτα δεν είναι επιτυχέστερο από την επιτυχία, ότι οι Ιταλοί βρίσκονταν σε απελπιστικό φόβο και ότι όλη η Βόρεια Αφρική βρισκόταν στη διάθεσή τους προς κατάληψη. Σ’ αυτούς συγκαταλέγονταν το Μεικτό Επιτελείο Σχεδιάσεως του Καΐρου, το οποίο μόλις συμπλήρωνε τις τελευταίες βελτιώσεις στην εκτίμηση της καταστάσεως

106


και ο Ο’ Κόννορ, επίσης, με το επιτελείο του της Ερήμου. Τελικά, τα μαγειρεύματα του Λονδίνου, κατόρθωσαν ώστε η όλη υπόθεση να αποτύχει. Στην Αθήνα, ο Πρωθυπουργός Κορυζής μόλις είχε γυρίσει από την περιοδεία του στο μέτωπο, όπου καταταρράχτηκε από τα πεινασμένα παιδιά κατά μήκος του δρόμου που παρακαλούσαν μέσα στο κρύο για ψωμί. Καθώς σημείωνε ο Λόρδος Άστερ, μόνο λίγα πλοία κατόρθωναν να φτάσουν με λίγα τρόφιμα. Η περισσότερη ελληνική εμπορική ναυτιλία βρισκόταν στη βρετανική υπηρεσία έξω από τη Μεσόγειο και με την Διώρυγα του Σουέζ κλειστή από τις νέες γερμανικές νάρκες, είχε καταντήσει να υπάρχει ένα οξύ πρόβλημα εφοδιασμού στη Μεσόγειο και στο Αιγαίο.37 Την Πέμπτη, 6 Φεβρουάριου, ο Λόνγκμορ ανέφερε από το Κάιρο ότι χρησιμοποιούσε τα πάντα, ακόμη και τα Γκόντλετ, τα απαρχαιωμένα διπλάνα καταδιωκτικά, τα οποία ήταν οι πρόγονοι των απαρχαιωμένων Γκλαντιέητορ, ότι σύμφωνα με το πρόγραμμα αντικαταστάσεων των απωλειών είχε έλλειμμα 90 Μπλενχάιμ (Ναι 90 Μπλενχάιμ έλλειμμα) και ότι είχε 32 μηχανές Μέρλιν στις αποθήκες σε αναμονή ανταλλακτικών προς επισκευή. Τα αεροπλάνα Μόχωουκ ήταν "ανύπαρκτα λόγω του βασικού μηχανικού μειονεκτήματος και τα Τόμαχωουκ ήταν σε άγνωστη ποσότητα. Με ελάχιστα και μόλις επαρκούντα μέσα για την αντιμετώπιση των τοπικών αναγκών είναι δύσκολη η εξαγωγή των αναμενόμενων ποσοτήτων, αλλά γίνονται όλες οι δυνατές προκαταρκτικές ετοιμασίες".38 Τον ίδιο καιρό, ο Τσώρτσιλ έστειλε στον Πόρταλ ένα προσωπικό μήνυμα σημειώνοντας ότι πριν από λίγο καιρό είχε προτείνει να προσφερθούν στους Τούρκους δέκα μοίρες αεροσκαφών, ενώ επίσης πίεζε τους Έλληνες για τα δεκατέσσερα αεροδρόμια. Τώρα φαίνεται ότι οι Τούρκοι ήταν έτοιμοι να δεχθούν και συνεπώς τι θα έκανε ο Αρχηγός του Επιτελείου Αεροπορίας; "Φοβάμαι ότι θα πρέπει να εξετάσεις το θέμα πολύ σοβαρά. Συμφωνώ απόλυτα με σένα. Αλλά μήπως έχουμε υποσχεθεί σε δύο πελάτες να πουλήσουμε το ίδιο εμπόρευ μα;.... Τίποτα δεν αναφέρθηκε περί χρόνου ή προτεραιότητας, κατά συνέπεια μπορούμε να ελιχθούμε και να δικαιολογηθούμε. W.S.C."* * W .S .C . = Τα αρχικά του ονόματος του Τ σ ώ ρ τσ ιλ = W inston Spenser Churtcill (Σ η μ . τ .Μ )

Την ίδια ημέρα ο Πόρταλ απάντησε ότι δεν ήταν της γνώμης ότι είχαν δοθεί υποσχέσεις στην Ελλάδα για άλλες μοίρες. Εκείνο που είχε πει στο Μεταξά ο Λόνγκμορ ήταν ότι δεν μπορούσε να αναπτύξει επιχειρησιακώς περισσότερα αεροπλάνα στην Ελλάδα μέχρις ότου είναι έτοιμα περισσότερα αεροδρόμια. Μετά την άρνηση του Ιανουαρίου από τους Έλληνες των πρόσθετων αεροπορικών και χερσαίων μονάδων, ο Πόρταλ δεν αισθανόταν ότι η Βρετανία ήταν υποχρεωμένη να διαθέσει ενισχύσεις στο μέλλον. Και αυτό είχε επιβεβαιωθεί, ισχυριζόταν ο Πόρταλ, από την έκθεση του Λόνγκμορ επί της συνομιλίας του με τον Παπάγο στις 17 Ιανουαρίου κατά την οποία απέφυγε να υποσχεθεί οποιαδήποτε αεροπορική υποστήριξη στο απώτερο μέλλον, γιατί αποφεύγαμε υποσχέσεις που πιθανώς δε θα


107

μπορούσαμε να εκπληρώσουμε. Αλλά ο Τσώρτσιλ έγραψε στο κάτω μέρος "Ακυρώθηκε από τις μετέπειτα εξελίξεις. W.S.C. 11-2-41".39 7 Φεβρουάριου 1941 Αυτήν την Παρασκευή, η Στρατιωτική Αποστολή στην Αθήνα ανέφερε σχετικά με την πιθανή ιταλική κατάρρευση στην Αλβανία και με την ελληνική απάντηση στην περίπτωση επιθέσεως των Γερμανών. Ο Στρατηγός Χέηγουντ είπε ότι με 170 τάγματα στην Αλβανία και επιπλέον πολλούς φασιστικούς ηγέτες δε φαίνεται πιθανή μια ιταλική κατάρρευση, εκτός αν η καλοκαιρία επέτρεπε στους Έλληνες να πετύχουν πραγματική πρόοδο. Αν οι Γερμανοί εξαπέλυαν την επίθεσή τους προτού εκκαθαριστεί η κατάσταση στην Αλβανία, οι Έλληνες δε θα μπορούσαν να προβάλουν αποτελεσματική αντίσταση στη Μακεδονία χωρίς τη γιουγκοσλα βική συμμετοχή και τη βρετανική βοήθεια. Επειδή η χώρα δεν είχε προετοι μαστεί για πόλεμο εναντίον της Γερμανίας, ένας τέτοιος πόλεμος θα ήταν ένα μεγάλο πλήγμα, επί του ηθικού και η αντίσταση θα ήταν κατ’ όνομα, εκτός αν ο Βασιλιάς έκανε μια φοβερή προσπάθεια. Ένας από τους βοηθούς του Χέηγουντ είχε μιλήσει με το Στρατηγό Παπάγο, ο οποίος μόλις είχε γυρίσει από το μέτωπο και ο οποίος πίστευε ότι οι Γερμανοί θα έμπαιναν στη Βουλγαρία, αλλά ότι η ικανότητά τους να χτυπήσουν ακολούθως την Ελλάδα, την Τουρκία ή τη Γιουγκοσλαβία ήταν επαρκής ώστε να επιβάλουν την ηρεμία στα Βαλκάνια χωρίς πόλεμο: "Αν η Γερμανία έκανε την επίθεση κατά της Ελλάδας, η Ελλάδα θα αντιστεκόταν, αλλά καμιά, ούτε η Γιουγκοσλαβία ούτε η Τουρκία φαινόταν ότι θα βοηθούσε και η Μεγάλη Βρετανία ήταν ανίκανη να προσφέρει την αναγκαία βοήθεια, ότι η ελληνική αντίσταση θα ήταν πιο πολύ πολιτική παρά αποτελεσματική στρατιωτική επιχείρηση και θα ήταν μόνο μικρής διάρκειας. Πίστευε ότι ο Γερμανικός Στρατός δε θα μεγάλωνε τη δόξα του υποτάσσοντας μικρά έθνη όπως η Ελλάδα και γ ι’ αυτό ποτέ δε θα έκανε κάτι τέτοιο, εκτός αν προκαλούνταν από την άφιξη βρετανικών δυνάμεων με την πρόθεση επιχειρήσε ων κατά της Γεμανίας". Ο Παπάγος πίστευε ότι οποιαδήποτε βρετανική ενίσχυση προτού οι Γερμανοί παραβιάσουν τα ελληνικά σύνορα, το μόνο που θα πετύχαινε ήταν να προκαλέσει τη Γερμανία σε άμεση δράση· πρότεινε όπως οι Βρετανοί καταστρώσουν σχέδια, τα οποία να βασίζονται στις δυνάμεις οι οποίες θα μπορούσαν να σταλούν, αλλά δε θα έδινε την άδεια σε κανένα αξιωματικό να αναγνωρίσει την αμυντική τοποθεσία του Αλιάκμονα μέχρις ότου οι Βρετανοί μάθουν ποιες δυνάμεις θα μπορούσαν να στείλουν για να την κρατήσουν. Ο Χέηγουντ συμπέραινε ότι ο Παπάγος "το έπαιζε" λέγοντας ότι οι Γερμανοί δε θα επενέβαιναν, αλλά ότι αν επενέβαιναν, λίγα θα μπορούσε να κάνει. Ο Βρετανός αξιωματικός πίστευε ότι ο Παπάγος υπέκυπτε στη γερμανική προπαγάνδα, όπως είχαν υποκύψει και όλες οι άλλες μικρές χώρες.40 Στο σύνολο, η εκτίμηση του Παπάγου ήταν σωστή και ο Χέηγουντ σωστά την ανέφερε. Δυστυχώς, η φήμη του Χέηγουντ είχε ξεθωριάσει από την αποτυχία του να διαγνώσει την αδυναμία του Γαλλικού Στρατού κατά τη δεκαετία του 1930

108


και πιθανώς ο Ουέηβελλ να μην υπολόγισε αυτά που ανέφερε από την Αθήνα. Αν ο Ουέηβελλ φαίνεται να έκλινε προς λαθεμένη κατεύθυνση, υποθέτοντας ότι οι ευγενείς Έλληνες ήταν ισχυρότεροι, θα οφείλεται στο ότι ήταν αθώο θύμα του φαινομένου της "αύρας των συμμάχων". Η αντίδραση του Ουέηβελλ, στις 7 Φεβρουάριου, σε μια προηγούμενη διαταγή να στείλει δύο ταγματα πεζικού στη Μάλτα, ήταν απλώς ότι δεν είχε από πού να τα εξοικονομήσει.41 Αναμφίβολα, το πιο σημαντικό σήμα που έλαβε, από πολλές ημέρες, ήταν η διαταγή που ήρθε στις 7 Φεβρουάριου να εξασφαλίσει το πλευρό του στην Κυρηναϊκή και να στρέψει τις δυνάμεις του στην Ελλάδα. Σαφές και σύντομο αλλά μοιραίο, ήταν αναμφισβήτητα ένα μεγάλο λάθος της μεγαλόπνοης στρατηγικής. Υπάκουσε σ’ αυτό, γιατί, ήταν ένας αφοσιωμένος στο καθήκον στρατιώτης. Μερικώς το πρόβλημα ήταν ότι ο Ουέηβελλ ήταν πάρα πολύ πετυχημένος. Οι δυνάμεις του υπό τον Ο’ Κόννορ, ποτέ περισσότερες από δύο ισχυρές μεραρχίες, είχαν καταστρέψει δέκα ιταλικές μεραρχίες, ενώ έπιασαν 130.000 αιχμαλώτους, 180 μέσα και 200 ελαφρά άρματα και 845 πυροβόλα. Η μικρή βρετανική αεροπορική δύναμη αιχμαλώτισε 91 ιταλικά αεροπλάνα άθικτα και κατέρριψε 58.42 Οι υπόλοιπες από τις λίγες μεραρχίες του είτε "ήταν εμπεπλεγμένες ενεργώς" στον πόλεμο της Ανατολικής Αφρικής, είτε φρουρού σαν ευρέως διεσπαρμένα στηρίγματα από το Ιράκ μέχρι την Παλαιστίνη, είτε τέλος θα εκπαιδεύονταν. Στο παρελθόν, οι Βρετανοί είχαν κατηγορήσει τη στροφή της κατευθύνσεως προς τους Έλληνες. Αλλά ο Κορυζής, όπως θα διαπιστώσουμε, δεν έστειλε επείγουσες εκκλήσεις για βοήθεια. Ούτε ο Ουέηβελλ επηρεάστηκε από την πληθώρα του υλικού της ULTRA. Είχε αναπτύξει τη δική του οργάνωση πληροφοριών της Μέσης Ανατολής, που περιλάμβανε και ένα μικρό κωδικογραφικό τμήμα που εργαζόταν στις τακτικές πληροφορίες πιο σύντομα από την διαδικασία να σταλούν στο BLETCHLEY PARK του Λονδίνου και να επιστρέψουν 43 Πρέπει να υπομνησθεί ότι μέχρι τις 14 Μαρτίου δεν υπήρχε τηλεφωνική σύνδεση στη Μέση Ανατολή για την ULTRA και ότι έγινε μόνο τρεις εβδομάδες προτού αρχίσει η εκστρατεία στην Ελλάδα. Την ημέρα εκείνη, παρουσιάστηκαν στο Στρατηγείο των Βρετανικών Αεροπορικών Δυνάμεων Ελλάδας, στην Αθήνα, δύο κρυπτογράφοι αξιωματικοί για να χειρίζονται το υλικό που θα στελνόταν εκεί, αλλά μόνο στις 5 Απριλίου, μια ημέρα πριν από τη γερμανική επίθεση, πληροφορήθηκε ο Βρετανός Διοικητής στην Ελλάδα για τη σύνδεση αυτή και τι ήταν η ULTRA. (Από τότε και σε όλη τη διάρκεια της εκστρατείας εφοδιαζόταν μ’ αυτές τις πληροφορίες, πράγμα που επεξηγεί τις πολύ λίγες σοβαρές συγκρούσεις που έλαβαν χώρα προ της εκκενώσεως).44 Ο Ουέηβελλ έλαβε μερικές πληροφορίες ULTRA, για τις οποίες δεν υπάρχουν στοιχεία και για τις αντιδράσεις του επίσης πολύ λιγότερα στοιχεία υπάρχουν. Αυτά τα σήματα παραδίνονταν αυτοπροσώπως από τον κρυπτογράφο αξιωματικό, υπογραφόταν για την παραλαβή τους, διαβάζονταν παρόντος του κρυπτογράφου


109

αξιωματικού και μετά καταστρέφονταν. Γνωρίζουμε ότι ο Ουέηβελλ έλαβε ένα τέτοιο σήμα στις 6 Φεβρουάριου, το οποίο τον πληροφορούσε ότι ο Ρόμμελ είχε φτάσει στην Τρίπολη, αλλά το Υπουργείο Πολέμου δεν είχε φάκελλο γι’ αυτόν τον "αφανή Γερμανό αξιωματικό". Αν η σημασία της αφίξεως των Γερμανών στην Τρίπολη χάθηκε για τους Βρετανούς, αυτό οφειλόταν μερικώς σ’ αυτό που η Ροβέρτα Γουόλτσετερ έχει ονομάσει "θόρυβο"45 και μερικώς στο ότι οι Βρετανοί περίμεναν τη σύμπτυξη των Ιταλών. Παραπλανήθηκαν ακόμη πιο πολύ (παρά το γεγονός ότι οι κανονισμοί για τον αστραπιαίο πόλεμο είχαν γραφεί από τους φίλους του Ουέηβελλ J.F.C. Φούλερ και Β.Η. Λίντελλ Χαρτ) από τη βρετανική άποψη ότι κανείς δεν μπορεί να αναδιοργανωθεί σε διάστημα μικρότερο των τριών μηνών. Ο Ρόμμελ, αν τον ήξεραν, ήταν ένας από τους ανορθόδοξους στρατηγούς που πίστευε ότι δεν ήταν υποχρεωμένος να περιορίζεται από τους κανονισμούς.46 8-9 Φεβρουάριου 1941 Στις 8 Φεβρουάριου έφτασε η πληροφορία από τη Σόφια ότι οι δρόμοι οι οποίοι οδηγούσαν στο Στρυμόνα διευρύνονταν και ισχυροποιούνταν και αναγνωριζόταν ότι οι Γερμανοί χρειάζονταν δέκα ημέρες να διασχίσουν τη Βουλγαρία κατευθυνόμενοι προς την Ελλάδα.47 Στην Αθήνα, ήταν φανερό ότι ο Βασιλιάς ενδιαφερόταν να γνωρίζει ακριβώς πόσα βρετανικά στρατεύματα μπορούσαν να σταλούν στην Ελλάδα, με την προοπτική της πιέσεως από τη στρατιωτική αποστολή και τον πρεσβευτή να δεχθεί μερικά, αλλά γινόταν φανερό επίσης ότι ούτε ο Παπάγος ούτε ο Κορυζής ήταν ενήμεροι ότι στις 18 Ιανουαρίου ο Μεταξάς είχε αρνηθεί την προσφερθείσα βοήθεια. Όταν ο Κορυζής το ανακάλυψε, έδωσε στους Βρετανούς μια δήλωση ότι η Ελλάδα θα πολεμήσει μέχρι τέλους και ακόμη δήλωσε συνετά ότι το έγγραφο της 18ης Ιανουαρίου θα πρέπει να μελετηθεί εκ νέου προσεκτικά (παρά το ότι δεν είναι ακριβώς έτσι όπως οι Βρετανοί μετέφρασαν την αίτησή του: Ο Πάλαιρετ την προώθησε ως έκκληση για βοήθεια). Μια δεύτερη σημείωση από τον Κορυζή άφησε ουσιαστικά στους Βρετανούς να αποφασίσουν, αν θα έπρεπε να σταλούν ενισχύσεις στην Ελλάδα, και αν θα στέλνονταν, το πότε.48 Το γεγονός ότι οι Έλληνες επίσημοι στην Αθήνα πήγαιναν συνήθως στη βρετανική πρεσβεία για συσκέψεις, φαίνεται να υποδηλώνει ότι είτε φοβούνταν ότι τα δικά τους κτίρια δεν ήταν ασφαλή, ή ότι έπασχαν από ένα εσωτερικό σέβας προς τη Μεγάλη Βρετανία και τους εκπροσώπους της, είτε και τα δύο. Από την άλλη μεριά, ο Στρατηγός Παπάγος, ως αρχαιότερος αξιωματικός, συνήθως ήταν προσκολλημένος στο στρατιωτικό πρωτόκολλο και απαιτούσε από το Στρατηγό Χέηγουντ να τον επισκέπτεται στο Στρατηγείο του στο Ξενοδοχείο της Μεγάλης Βρετανίας. Το απόγευμα εκείνου του Σαββάτου, 8 Φεβρουάριου, ο Πάλαιρετ παρέθεσε γεύμα στο Βασιλιά και του ανέφερε ότι η Κυβέρνησή του θα έπρεπε να ενισχυθεί περιλαμβάνοντας Βενιζελικούς και άλλα μέλη της αντιπολιτεύσεως, αφού ούτε ο Κορυζής ο ίδιος ούτε άλλος υπουργός φαίνονταν ιδανικοί για το έργο τους.

110


Ακολούθως, διερωτήθηκε ζωηρά αν ο Στρατός θα πολεμούσε τους Γερμανούς και ζήτησε απότομα να μάθει αν η Αυτού Μεγαλειότητα ήταν ικανοποιημένη με τη στρατιωτική κατάσταση και τους διοικητές Του. Παρά το ότι όλα έγιναν με λεπτότητα, λέγεται, ότι η απάντηση του Βασιλιά ήταν κατά το πλείστο αρνητική. Αλλά ο Γεώργιος Β’ είπε ότι εμπιστευόταν τους διοικητές Του και ήταν ικανοποιημένος με την πρόοδο στην Αλβανία.49 Εκείνο το βράδυ ο Στρατηγός Παπάγος κάλεσε το Χέηγουντ και είπε ότι, όταν είχε δηλώσει ότι οι Έλληνες δε θα ζητήσουν βοήθεια μεχρις ότου οι Γερμανοί περάσουν τα ελληνικά σύνορα, δε γνώριζε ότι στις 18 Ιανουαρίου ο Μεταξάς είχε δηλώσει εγγράφως και προφορικά ότι θα έκανε έκκληση για βρετανική βοήθεια όταν οι Γερμανοί θα περνούσαν είτε το Δούναβη είτε τα σύνορα της Δοβρουτσάς στη Βόρεια Βουλγαρία. Ο Παπάγος τώρα πίστευε ότι οι Γερμανοί πιθανώς θα έμπαιναν στη Βουλγαρία κατά τα τέλη Φεβρουάριου ή στις αρχές Μαρτίου και ότι τα πιθανά μέτρα που πρέπει να παρθούν σε περίπτωση γερμανικής επιθέσεως θα έπρεπε να εξεταστούν το ταχύτερο δυνατό. Σύμφωνα με τον Έλληνα Διοικητή υπήρχαν στην πραγματικότητα δύο τρόποι δράσεως: αν οι Γιουγκοσλάβοι ήταν σύμμαχοι, να κρατηθεί η γραμμή του Στρυμόνα ή ανατολικότερα- αν δεν ήταν, να κρατηθεί η γραμμή του Αλιάκμονα προς κάλυψη της Θεσσαλίας και των μετόπισθεν του στρατού στην Αλβανία. Αν οι Βρετανοί επρόκειτο να στείλουν ενισχύσεις θα ήταν επιθυμητό να αρχίσουν αμέσως να δημιουργούν αποθέματα σε εφόδια και πυρομαχικά αλλά για να αποφευχθεί να διεγερθούν οι υποψίες των Γερμανών, θα έπρεπε αυτά να παραδοθούν στους Έλληνες στον Πειραιά και το Βόλο για να τηρηθούν για τις επερχόμενες βρετανικές δυνάμεις.50 Την επόμενη ημέρα, η Βρετανική Στρατιωτική Αποστολή συναντήθηκε με το βασιλιά Γεώργιο Β’ στην πρεσβεία και έπειτα αναφέρθηκε στον Ουέηβελλ ότι η αυξανόμενη γερμανική απειλή και ο θάνατος του Μεταξά είχαν επηρρεάσει δυσμενώς το ελληνικό έθνος: "Ο νέος πρόεδρος δεν είχε την προσωπικότητα ή το μαχητικό ρεαλισμό του προκατόχου του. Υπάρχει μία αυξανόμενη αίσθηση αμφιβολίας μεταξύ του ελληνικού λαού για το κατά πόσο ο Στρατός μπορεί να συνεχίσει νικώντας χωρίς το Μεταξά. Πολλοί άνθρωποι κατανοούν ότι η στρατηγική κατάσταση είναι δύσκολη και ακόμη κρίσιμη.... Φρονούμε ότι είναι καθήκον μας να σας τονίσουμε ότι υπάρχει κίνδυνος η στρατιωτική και πολιτική κατάσταση να εκτραχυνθεί ταχέως και κατ’ ακολουθία να διακυβευθεί η ασφάλεια των βρετανικών δυνάμεων που υπάρχουν στην Ελλάδα". Ο Βασιλιάς τόνισε ότι ήταν δύσκολο να σχεδιάσει χωρίς να γνωρίζει τι θα μπορούσαν να στείλουν οι Βρετανοί και η στρατιωτική αποστολή συνέχισε να υποστηρίζει ότι θα έπρεπε να δοθούν οι πληροφορίες.51 Ο Λόνγκμορ τηλεγράφησε από το Κάιρο στον Πόρταλ ότι είχε τώρα εκδόσει προειδοποιητικές διαταγές για τις μοίρες No 274 Χαρικέην και No 45 Μπλενχάιμ να συμπτυχθούν στο Δέλτα για να επισκευαστούν και ακολούθως να


111

συνενωθούν με τις μοίρες No 37 και 38 Ουέλλιγκτον για να αποτελέσουν αυτό που πρότεινε να ονομάζεται "η Βαλκανική του Εφεδρεία". Σε δύο ή τρεις εβδομάδες ήλπιζε να ήταν σε θέση να συμπτύξει δύο ή τρεις μη πλήρεις μοίρες από την Ερυθραία και πιθανώς μία από το Άντεν, να τις αναδιοργανώσει και να τις προσθέσει στην Εφεδρεία. Τώρα που η αεροπορική διείσδυση στην Τουρκία επιτράπηκε, σκεπτόταν να εγκαταστήσει ένα στρατηγείο κάπου στην Ελλάδα ή την Τουρκία για να ελέγχει τις επιχειρήσεις αυτής της δυνάμεως. Σκεπτόταν ότι το καλύτερο σχέδιο ήταν να διοικεί τις δυνάμεις Ελλάδας και Τουρκίας ως ενιαία δύναμη και όχι να κατανείμει τις μοίρες στη μία ή στην άλλη χώρα. Και ποια θα ήταν η γνώμη του Πόρταλ για το διορισμό του Τέντερ ως διοικητή; Στο ερώτημα αυτό ο Πόρταλ απάντησε με κάποια λογική ότι ένα μόνο στρατηγείο υπό το Αόνγκμορ δε θα ήταν λογικό' η ΡΑΦ στην Ελλάδα πολεμούσε κατά των Ιταλών στην Αλβανία, ενώ η δύναμη στην Τουρκία θα έκανε μόνο προπαρασκευές επιχειρήσεων εναντίον των Γερμανών. Θα είναι δύσκολο για ένα στρατηγείο να τηρεί στενή επαφή και με τους δύο, Έλληνες και Τούρκους. Επιπλέον, αν οι Γερμανοί εξαπέλυαν την επίθεση κατά της Ελλάδας και οι Έλληνες δεν μπορούσαν να κρατήσουν στη γραμμή της Θράκης, τότε θα έπρεπε να συμπτυχθούν οι δυνάμεις είτε στην Τουρκία είτε σε θέσεις τουλάχιστον νότια της γραμμής Ναύπακτος-Λαμία, "αν πιστεύεις ότι οι Έλληνες μπορούν να την κρατήσουν". Θα είναι δύσκολο να έχεις το ίδιο στρατηγείο και να διεξαγάγει σύμπτυξη στον ένα τομέα και επιθετικές επιχειρήσεις στον τομέα της άλλης χώρας. Έτσι, ο Πόρταλ προτιμούσε ν’ αφήσει τον Ντ’ Αλμπιάκ στην Ελλάδα στέλνοντας στην Τουρκία τον Έλμχιρστ, μέχρις ότου οι Γερμανοί επιτεθούν, οπότε θα μπορούσε να σταλεί εκεί ο Τέντερ ως διοικητής. Στο μεταξύ, είχε δοθεί υπόσχεση στους Τούρκους για δέκα μοίρες και ο Αόνγκμορ έπρεπε να προετοιμάσει την άμεση αποστολή τους αν οι Τούρκοι δέχονταν. "Από την άλλη μεριά στην Ελλάδα είχε δοθεί η υπόσχεση για μια ακόμη μοίρα και θα πρέπει να αποφύγει προσεκτικά κάθε παρά πέρα δέσμευση. Αν η αποτροπή πετύχει και οι Γερμανοί δεν προχωρήσουν στη Μακεδονία, μπορεί να υπάρξει θέμα αποστολής μονάδων από την Τουρκία προς βοήθεια της Ελλάδας εναντίον της Ιταλίας, αλλά αυτό μπορεί να αντιμετωπιστεί έγκαιρα τότε".52 Στις 8 Φεβρουάριου, η Κυβέρνηση στο Λονδίνο άλλαξε σκέψη και αποφάσισε να μην επιτραπεί στον Ουέηβελλ να πάει στην Τρίπολη, γιατί στερούνταν αεροπορικής υποστηρίξεως και γιατί παρά το ότι πιθανώς να ήταν σε θέση να την καταλάβει, η Τρίπολη θα ήταν δύσκολο να διατηρηθεί. Το γιατί αυτό ήταν έτσι δεν ήταν εντελώς καθαρά κατανοητό, αφού οι νηοπομπές από την ανατολή προς τα εκεί, παρά το ότι πράγματι θα έπρεπε να πλεύσουν κατά μήκος των μη φιλικών ακτών της Κυρηναϊκής και της Λιβύης θα μπορούσαν, εντούτοις, να επιζήσουν, με την προστασία και την αεροπορική κάλυψη από την Κρήτη, τα παράλια και τη Μάλτα. Και ενώ ήταν αλήθεια ότι τις νηοπομπές που έρχονταν από τη δύση δεν μπορούσαν τα αεροπλάνα από την Τρίπολη να τις καλύψουν στα Στενά μεταξύ Σικελίας και Βόρειας Αφρικής, θα μπορούσε για τέτοιες

112


επιχειρήσεις να χρησιμοποιηθεί η Μάλτα σαν προχωρημένος χώρος προσγειώσεως. Αυτή η διαδικασία θα μίκραινε αφάνταστα το δρομολόγιο από τη Βρετανία και θα μετατόπιζε τον τόπο του πολέμου από την Ανατολική στην Κεντρική Μεσόγειο. Φαίνεται αρκετά παράλογο, το ότι το Λονδίνο είχε προτιμήσει την ανάληψη των επιθέσεων κατά της Παντελλάριας (WORKSHOP) και της Σικελίας (INFLUX) και δεν είχε επιλέξει την εκκαθάριση της Βόρειας Αφρικής. Η βασική αιτία να ταχθεί το Λονδίνο εναντίον της προελάσεως προς Τρίπολη ήταν η σφαλερή γνώμη ότι για να κρατηθεί η Τρίπολη θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί η απαιτούμενη για τα Βαλκάνια εφεδρεία. Αφού αποφασίστηκε να σταματήσει ο Ουέηβελλ στη Βεγγάζη, το πρόβλημα τώρα ήταν πού θα έπρεπε οι Βρετανοί να συγκεντρώσουν τις δυνάμεις τους ως αντίβαρο των Γερμανών στη Ρουμανία. Συζητήθηκε ότι τώρα ήταν λογικό να συμφωνήσουν με την αίτηση του Κορυζή για μια μελέτη του μεγέθους της δυνάμεως που θα μπορούσαν να στείλουν οι Βρετανοί στην Ελλάδα. Χάρη στον Πάλαιρετ, η αίτηση μεταφράστηκε κακώς στο Λονδίνο ως "μια οριστική πρόσκληση να στείλουμε στρατεύματα", ενώ σκοπούσε μόνο στο να οριστικοποιηθεί μια ρεαλιστική εκτίμηση, με την ελπίδα να αποτραπούν οι Βρετανοί από του να ενεργήσουν εναντίον των συμφερόντων τους. Μ’ αυτήν την εσφαλμένη αντίληψη των πραγμάτων, το Πολεμικό Συνβούλιο αποφάσισε το Σάββατο να επισκεφθούν την Αθήνα ο Ήντεν και ο Ντηλ για να προσφέρουν βοήθεια.53 Στο Λονδίνο, ο Αντιπτέραρχος Τσάρλς Μέντχορστ, διευθυντής σχεδίων στο Υπουργείο Αεροπορίας, έστειλε ένα υπόμνημα στον ιδιαίτερο γραμματέα του Υπουργείου Αεροπορίας ότι δε δόθηκε υπόσχεση στους Έλληνες για δεκατέσσε ρις μοίρες της ΡΑΦ: ο Λόνγκμορ τον Ιανουάριο είχε ζητήσει από το Μεταξά αν μπορούσαν να κατασκευαστούν αεροδρόμια για δεκατέσσερις μοίρες και ήταν ξεκάθαρο ότι οι Έλληνες το είχαν πάρει ότι αυτό σήμαινε ότι μπορούσαν να σταλούν δεκατέσσερις μοίρες. Ο Μέντχορστ ανακεφαλαίωνε σημειώνοντας ότι το μέγιστο που είχαν πει οι Βρετανοί ότι θα έστελναν ήταν εννέα.54 Τον ίδιο χρόνο κυκλοφορούσε στο Φόρεϊν Όφφις ένα υπόμνημα στο οποίο τονιζόταν ότι αν αυτά τα αεροδρόμια επρόκειτο να έχουν κάποια χρησιμότητα εναντίον γερμανικής επιθέσεως έπρεπε να είναι έτοιμα πολύ πριν από το τέλος του Απριλίου, ένεκα του ότι όλα έδειχναν ότι οι Γερμανοί κινούνταν ταχέως προς την ελληνική κατεύθυνση.55 (Στην πραγματικότητα τώρα γνωρίζουμε ότι οι Γερμανοί είχαν σχεδιάσει να επιτεθούν στις 7 Φεβρουάριου αλλά υποχρεώθηκαν να αναβάλουν ένεκα του κακού καιρού). Και σ’ ένα πιο κομψό γραφείο ο Κάντογκαν σημείωνε στις 8 Φεβρουάριου ότι η απάντηση από τους Τούρκους δεν ήταν πολύ απογοητευτική· φαινόταν ότι μελετούσαν ακόμη και μια επίσκεψη του Άντονυ Ήντεν στην Αγκυρα.56 Στη Μέση Ανατολή, κυκλοφορούσαν οι πρώτες πληροφορίες περί της γερμανικής αφίξεως στη Βόρεια Αφρική και όπως έγραψε αργότερα ο Υποδιοικητής του Ανώτερου Αεροπορικού Αξιωματικού του Αρχιστράτηγου Μέσης Ανατολής Τέντερ: "Ο Ρόμμελ δεν είχε βαλκανικές αυταπάτες για να τον


113

παραπλανήσουν". Λόγω του ότι δε γνώριζαν καλά τις επικοινωνίες του εχθρού με τη Βόρεια Αφρική και ένεκα του γεγονότος ότι ο Ρόμμελ ήταν ένας άγνωστος, η ταχύτητα της γερμανικής αναπτύξεως θα ερχόταν σαν μια πάρα πολύ δυσάρεστη έκπληξη στην Ανώτατη Βρετανική Διοίκηση του Καΐρου.57 Στις 9 Φεβρουάριου, ένα γλυκό Σαββατόβραδο, ο Τσιπς Κάννον δειπνούσε στη Λέσχη της Αεροπορίας, καθισμένος μεταξύ του Τέντερ και του Ουέηβελλ. Ο Ουέηβελλ ήταν σιωπηλός και κατ’ αρχήν ενοχλημένος από ανία, αλλά σταδιακά ο πάγος έλιωσε. Ο Τσίπς κατάλαβε ότι ο μονόφθαλμος Ουέηβελλ, υπέφερε ενίοτε από τη σκέψη να τινάξει τα πράγματα στον αέρα. Μετά το δείπνο κάθησαν με αμήχανη σιωπή και άκουγαν τον εκπεμπόμενο λόγο του Τσώρτσιλ, κατά τη διάρκεια του οποίου ο Ουέηβελλ ήταν κρυμμένος πίσω από μια πόρτα, όση ώρα τα υπερβολικά σχόλια του Πρωθυπουργού επί της αρχηγίας του ακούγονταν από το ραδιόφωνο. Ο Τσιπς δεν αισθανόταν καλά με τη δριμύτητα της γλώσσας. Ακολούθως, ο Ουέηβελλ προσφέρθηκε να τον μεταφέρει με το αυτοκίνητό του στην πρεσβεία, αλλά ήδη είχε κανονίσει να πάει με το Μένζης. Και μόνο η προσφορά του τον έφερε πλησιέστερα προς τον Ουέηβελλ. "Δεν μπορώ να ξεπεράσω τη μετριοφροσύνη του Ουέηβελλ, την έλλειψη επιφανειακής λαμπρό τητας, την ελευθερία τής σκέψεώς του και τη φαινομενική ανία στα στρατιωτικά θέματα. Βρίσκεται πολύ ψηλά και είναι τόσο μεγάλος όσο και ευχάριστος. 58 10 Φεβρουάριου 1941 Στις 10 Φεβρουάριου ο Ουέηβελλ έλαβε την απάντηση του Ο’ Κόννορ στην ιδέα να προχωρήσει στην Τρίπολη, την οποία του μετέφερε ο Επιτελάρχης του Ταξίαρχος. Τζων Χάρντιγκ και άρχισε να αισθάνεται ότι τα μακροπρόθεσμα πλεονεκτήματα υπερφαλάγγιζαν τους κινδύνους. Πίστευε ότι μια μικρή δύναμη θα μπορούσε να φέρει σε πέρας το έργο και να προκαλέσει μεγάλη διαφωνία στους Γάλλους της Τυνησίας. Ο Ο’ Κόννορ όμως, αντίθετα προς το Νέλσωνα, αρνήθηκε να κλείσει τα ακουστικά και να παρουσιάσει στο Κάιρο και στο Λονδίνο ένα "τετελεσμένο γεγονός".59 (Είναι ενδιαφέρον το ότι ο Ρόμμελ πίστευε ότι αν οι Βρετανοί είχαν επιτεθεί στην Τρίπολη πριν από τα μέσα Απριλίου θα είχαν πετύχει).60 Στο Λονδίνο, στις 10 Φεβρουάριου, η Επιτροπή Αμυνας συμφώνησε ότι ο Ήντεν θα έπρεπε να πάει στη Μέση Ανατολή για να υποστηρίξει την Ελλάδα, η οποία πολεμούσε τον Άξονα, αντίθετα από την Τουρκία, η οποία δεν τηρούσε τις υποχρεώσεις της. Αυτό αποφασίστηκε σε αντίθεση προς την αναφορά του Ήντεν ότι οι Έλληνες δε θα μπορούσαν να κρατήσουν "εν όψει" των Γερμανών και ότι οι Βρετανοί δεν είχαν επαρκείς δυνάμεις να τους βοηθήσουν, εκτός αν-και τότε μόνο πιθανώς-οι Τούρκοι έμπαιναν στον πόλεμο ως Σύμμαχοι. Παρ’ όλα αυτά, η Επιτροπή Άμυνας αποφάσισε να τηρήσει τη Συνθήκη Εγγυήσεως του 1939, παρά το ότι η Γαλλία δεν ήταν πια μέλος αυτής της υποχρεώσεως.61 Το Μεικτό Επιτελείο Σχεδιάσεως του Λονδίνου υποστήριζε κατά κάποιο τρόπο αυτήν την κίνηση προτείνοντας ότι η καλύτερη απάντηση της Βρετανίας επί του παρόντος ήταν να υποτάξει τα Ιταλικά Δωδεκάνησα, να βοηθήσει την Ελλάδα και να

1\4


ισχυροποιήσει την Κρήτη. Την επόμενη ημέρα, ο Τσώρτσιλ είπε στον Αρχιστράτηγο ότι αν αποτύχει μια ικανοποιητική συμφωνία με τους Έλληνες, έπρεπε να προσπαθήσουν να διασώσουν από το ναυάγιο όσο πιο πολλά μπορούσαν και οπωσδήποτε με κάθε κόστος έπρεπε να κρατηθούν η Κρήτη και εκείνα τα ελληνικά νησιά που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως αεροπορικές βάσεις. Δυστυχώς, η Κρήτη, η οποία ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος μιας τέτοιας μεγαλόπνοης στρατηγικής και ένας ζωτικός προμαχώνας της Βρετανικής Δυνάμεως στην Ανατολική Μεσόγειο, ποτέ δεν υπήρξε το κέντρο του πολιτικού σχεδιασμού. Μ έχρι τα μέσα Φεβρουάριου, έπρεπε να είχε γίνει η βάση για τις επιχειρήσεις εναντίον των αεροδρομίων της Ρόδου, που βρισκόταν μόνο εβδομήντα μίλια βορειοανατολικά και από την οποία οι Γερμανοί ορμούσαν για να ναρκοθετήσουν τη Διώρυγα του Σουέζ. Η μειωμένη σημασία της θέσεώς της στη βρετανική σκέψη επεξηγείται από το γεγονός ότι σε διάστημα έξι μηνών είχε έξι διαφορετικούς διοικητές.62 Στις 10 Φεβρουάριου, παρουσιάστηκε το όλο πρόβλημα Μπλάμεη-Μένζης. Ο Αυστραλός Πρωθυπουργός Μένζης πληροφορήθηκε από τον Ουέηβελλ ότι "η Συλλογική Αρχή", κάτω από την οποία γινόταν η συγκέντρωση και η συγκρότηση της Αυστραλιανής Αυτοκρατορικής Δυνάμεως, ήταν θαυμάσια, αλλά δεν θα έπρεπε να εφαρμόζεται τόσο άκαμπτα, ώστε να μη μπορεί να χρησιμοποιείται κλιμάκιο μικρότερο του σώματος στρατού σε περιπτώσεις ανάγκης, επειδή δεν μπορεί να υπάρχει πάντα αρκετά μεγάλο μέτωπο γι’ αυτό. Όταν ο Μένζης το είπε στον Αυστραλό Διοικητή την επόμενη ημέρα, ο Μπλάμεη, ένας άκαμπτος στρατιώτης που δεν είχε, έτσι κι αλλιώς, σε πολλή υπόληψη το Μένζης είπε ότι "Οι αυστραλιανές δυνάμεις πρέπει να αντιπετωπίζονται ως εθνικές δυνάμεις υπό εθνική διοίκηση. Αυτό δεν αποκλείει τη χρησιμοποίηση μικρότερων μονάδων σε ειδικές θέσεις, αλλά τα πάντα πρέπει να εγκρίνονται από το Στρατηγό Διοικητή των Αυστραλιανών Αυτοκρατορικών Δυνάμεων. Αν δώσεις σ’ αυτούς τους Βρετανούς στρατηγούς μια ίντσα θα στα πάρουν όλα".63 Ο Μπλάμεη ήταν άτομο με τρομερό χαρακτήρα, που έμοιαζε με κάτι σαν το Συνταγματάρχη Μπλίμπ, τον περίφημο τύπο/χαρακτήρα του Αυστραλού γελοιογράφου Lowe. Το Σεπτέμβριο του 1938, τον καιρό του Μονάχου, ο Μπλάμεη ήταν πενήντα τεσσάρων ετών και βρισκόταν εκτός στρατού επί δεκατρία χρόνια. Επειδή βρισκόταν σε οικονομικές δυσχέρειες έκανε το επάγγελμα του εκφωνητή και, σύμφωνα με τον επίσημο βιογράφο του, ήταν ένας μεγάλος απόβλητος. Παρ’ όλα αυτά, όταν ο Σερ Τζων Μόνας διοικούσε το Αυστραλιανό Σώμα Στρατού στο Δυτικό Μέτωπο, ο Μπλάμεη ήταν επιτελάρχης του από το Μάιο του 1918 μέχρι το τέλος του πολέμου και μετά τον πόλεμο ως στρατηγός διατηρήθηκε στη στρατονομία. Έτσι, μετά το Μόναχο, διάφορες προσωπικότητες σε υψηλές θέσεις τον παρακολουθούσαν και όταν ο Σερ Φρέντερικ Σέντον πήρε το Υπουργείο Πολέμου στην Καμπέρα, τον έκανε πρόεδρο της Επιτροπής του Ανθρώπινου Δυναμικού. Ο Μπλάμεη είχε τη φήμη


115

ενός "πότου" η οποία πιθανώς στην Αυστραλία να μην ήταν μειονέκτημα και είχε μια ισχυρή προσωπικότητα και μια ικανότητα να μιλάει ακόμη και σε έναν εχθρικά διακείμενο Πρωθυπουργό όπως τον J.A. Λάιονς, μέσα στο στρατηγείο του. Τον Απρίλιο του 1939, όταν ο Μένζης τον διαδέχθηκε στην πρωθυπουργία, υποστήριξε τον Μπλάμεη, ο οποίος στις 28 Σεπτεμβρίου 1939 τοποθετήθηκε ως Διοικητής της 6ης Μεραρχίας. Ο Μπλάμεη, ο οποίος είχε ύψος 1.75 μ., με σκούρα μαλλιά που άρχιζαν να παίρνουν το γκρίζο χρώμα και με ψαλιδισμένο μουστάκι, έδινε την εντύπωση υψηλότερου ανθρώπου από ό,τι ήταν. Όταν τοποθετήθηκε Διοικητής των Αυστραλιανών Δυνάμεων, έφτιαξε τον καταστατικό του χάρτη με τα καλύτερα νομικά μυαλά, γιατί είχε έντονες τις αναμνήσεις της Καλλιπόλεως και της Γαλλίας, όπου είχε από πρώτο χέρι την πείρα περί του πώς οι Βρετανοί μεταχειρίζονταν τους αποικιακούς. Σ’ αυτήν την έλλειψη εμπιστο σύνης είχε απόλυτο δίκαιο. Ένας από τους πρώτους καυγάδες με τους Βρετανούς στην Παλαιστίνη και στην Αίγυπτο ήταν για την παρουσία της συζύγου τουήταν εντελώς ανόητο, όταν οι Βρετανοί είχαν μαζί τους τις γυναίκες τους.64 11-12 Φεβρουάριου 1941 Την Τρίτη, άρχισε ο σχεδιασμός της Επιχειρήσεως LUSTRE όπως ονομάστηκε η εκστρατεία στην Ελλάδα. Στις δέκα εκείνο το πρωινό, όταν ο Στρατηγός Ντόρμαν Σμιθ, ο οποίος είχε σταλεί από τον Ο’ Κόννορ να πάρει την άδεια από τον Ουέηβελλ για να συνεχίσει, μπήκε στο γραφείο του Ουέηβελλ, βρήκε ότι στους τοίχους ήταν κρεμασμένοι χάρτες της Ελλάδας. Ο Αρχιστράτηγος της Μέσης Ανατολής τον χαιρέτησε με το ήσυχο μειδίαμά του λέγοντας, "Με βρίσκεις απασχολημένο με την ανοιξιάτικη εκστρατεία μου". Ενώ άκουγε το Σμιθ, ο Ουέηβελλ διευθετούσε τα μολύβια του στο γραφείο στις προκαθορισμένες από τον ίδιο θέσεις τους.65 Ο Ουέηβελλ μόλις είχε τηλεγραφήσει στον Αρχηγό του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου ότι η βοήθεια στην Ελλάδα ή Τουρκία ήταν περιορισμένη, όχι τόσο από εφεδρείες, όσο από ναυτιλιακά μεταφορικά και πλοία συνοδείας. Το σήμα αυτό διασταυρώθηκε με εκείνο από τους Αρχηγούς των Επιτελείων, που δήλωνε ότι η διερεύνηση τους φανέρωνε ότι έπρεπε να στείλει την εφεδρεία των τεσσάρων μεραρχιών. Στο σήμα αυτό ο Ουέηβελλ απάντησε ότι η ακόλουθες εφεδρείες ήταν διαθέσιμες προς το παρόν: μια θωρακισμένη ταξιαρχία και η Νεοζηλανδική Μεραρχία των δύο ταξιαρχιών μόνο- μέχρι τα μέσα Μαρτίου θα ήταν διαθέσιμες μια άλλη ταξιαρχία, η Νεοζηλανδική Μεραρχία θα συμπληρω νόταν, και μια Αυστραλιανή μεραρχία των δύο ταξιαρχιών μόνο. Αλλά όλα αυτά εξαρτιόντουσαν από την άφιξη των υλικών που βρίσκονταν τότε αφικνούμενα στην Ανατολική Αφρική. Οι μονάδες διοικητικής μέριμνας και βάσεως που έρχονταν τότε με νηοπομπές θα ήταν επαρκείς, αλλά όλες οι αντιαεροπορικές μονάδες θα εξασφάλιζαν μικρή κλίμακα προστασίας στην Ελλάδα. Επιπλέον, η υποστήριξη του μέσου πυροβολικού θα ήταν μικρής κλίμακας. Ο μεγάλος περιοριστικός παράγοντας παρουσιαζόταν ότι ήταν τα ναυτιλιακά μέσα μεταφοράς, τα οποία θα επηρρέαζαν τη συγκέντρωση των εφεδρικών εφοδίων

116


και πυρομαχικών στα ελληνικά λιμάνια. (Ήταν καταφανώς μη συζητήσιμη η αποθήκευση μεγάλων εφεδρειών εφοδίων και πυρομαχικών στη Θεσσαλονίκη αν αυτή δεν επρόκειτο να κρατηθεί).66 Το Φόρεϊν Όφφις, στο Λονδίνο, το ανησυχούσε μια άλλη περιπλοκή: Οι δέκα μοίρες αεροπλάνων για την Τουρκία θα εξοικονομούνταν από τις δεκατέσσερις τις οποίες ο Λόνγκμορ είχε υποσχεθεί στην Ελλάδα; "Ασφαλώς θα ήταν χρήσιμο να ξεκαθαριστεί αυτό το σημείο" έγραψε ο διπλωματικός επιτελής, στο οποίο ο Ήντεν προσθεσε μια σημείωση διευκρινίζουσα ότι φυσικά οι Έλληνες πίστευαν ότι θα έπαιρναν οκτώ επιπρόσθετες μοίρες. Ένα άλλο χέρι πρόσθεσε, "Αυτό είναι ενοχλητικό. Όταν προσφέραμε στην Τουρκία δέκα μοίρες, είχα καταλάβει ότι οι Έλληνες είχαν αρνηθεί να κατασκευάσουν τα αεροδρόμια που ζητήσαμε πλησίον της Θεσσαλονίκης. Φανερά το πράγμα δεν είναι έτσι. Πρέπει να βρούμε μερικές μοίρες γι’ αυτούς από κάπου αλλού".67 Πάνω στο Υπουργείο Πολέμου, ο Διευθυντής των Στρατιωτικών Επιχειρή σεων, Κέννεντυ, ευχαρίστως σημείωνε ότι η Ελλάδα "συνέχιζε να αρνείται τη βοήθειά μας και σκεπτόμαστε εμείς στο Γενικό Επιτελείο ότι καλώς δεν έχουμε εμπλακεί". Στο άνετο Κτίριο του Παλιού Υπουργείου Πολέμου, ο Ντηλ, αυτό το ανέκφραστο χαριτωμένο πρόσωπο, όπως τον αποκαλούσε ο Κάντογκαν, προσπαθούσε να στείλει τον Κέννεντυ στη Μεσόγειο στο πόδι του, αλλά ο Τσώρτσιλ αρνήθηκε αποφασιστικά. Ο Ντηλ με τον ωραίο του τρόπο προσπα θούσε να πει στον Πρωθυπουργό ότι τα στρατεύματα της Μέσης Ανατολής ήταν πλήρως απασχολημένα και κανένα απ’ αυτά δεν ήταν διαθέσιμο για την Ελλάδα. Ο Τσώρτσιλ που είχε βάλει στο μυαλό του την εφεδρεία της Μέσης Ανατολής των τεσσάρων μεραρχιών, έχασε την ψυχραιμία του και απάντησε ότι εκείνο που χρειάζεται η Μέση Ανατολή είναι ένα καλό στρατοδικείο. Ο Ντηλ είπε στον Κέννεντυ αργότερα ότι θα έπρεπε να απαντήσει "Και ποιον θα ήθελες να σκοτώσεις;"68 Εκείνο το απόγευμα, ο διευθυντής των στρατιωτικών πληροφοριών παρέδωσε στην Επιτροπή Άμυνας ένα χρονοδιάγραμμα, για τη γερμανική εισβολή στη Γιουγκοσλαβία και στην Ελλάδα, το οποίο στάλθηκε από το στρατιωτικό ακόλουθο στη Σόφια. Επρόκειτο να αρχίσει στις 17 Φεβρουάριου με την είσοδο στη Βουλγαρία, την άφιξη στα ελληνικά σύνορα μέχρι τις 12 Μαρτίου και την προσέγγιση στη Θεσσαλονίκη κατά τις 24 Μαρτίου. Ακολούθως δέκα μεραρχίες θα διέσχιζαν την Ελλάδα κάτω προς την Αθήνα μεταξύ των μέσων Απριλίου και μέσων Μαΐου. Δοθέντος αυτού του χρονο διαγράμματος υπήρχε χρόνος να δοθεί βοήθεια' και έτσι αυτή ήταν η αιτία για ' την απόφαση να σταματήσει η προέλαση στην Τρίπολη και να στραφούν οι δυνάμεις στη Βόρεια Ελλάδα.69 Αλλά το πρόβλημα της μεταφοράς παρέμενε. Η εκτίμηση του διευθυντή στρατιωτικών πληροφοριών έγινε τρεις ημέρες μετά από την ημερομηνία κατά την οποία οι πρώτοι Γερμανοί έφυγαν από τη Νεάπολη για τη Σικελία, αλλά πέρασαν έντεκα ημέρες για να ξυπνήσουν οι


117

Βρετανοί από την απορία γιατί οι νηοπομπές από τη Νεάπολη στην Τρίπολη συνοδεύονταν από γερμανική αεροπορική δύναμη. Ούτε κατάλαβαν τίποτα από το ότι παρατηρήθηκαν πτήσεις βαριών μεταφορικών αεροπλάνων. Επειδή η σκέψη των Βρετανών είχε προτοποθετηθεί στην ιδέα ότι οι Ιταλοί θα αποχωρούσαν, ποτέ δε φαντάστηκαν ότι οι Γερμανοί πιθανώς να έστελναν ενισχύσεις. Μόνο όταν το Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής τηλεγράφησε ότι στις 22 Φεβρουάριου έλαβε τη χερσαία επαφή με τους Γερμανούς, ξημέρωσε στο Λονδίνο η τρομερή αλήθεια, αλλά και τότε ακόμη οι γερμανικές εμπλοκές χαρακτηρίζονταν προπαγάνδα μέχρι τις 27 Φεβρουάριου.70 Στις 12 Φεβρουάριου, ο Χέηγουντ τηλεγράφησε από την Αθήνα στο Ντηλ και στον Ουέηβελλ ότι ο Παπάγος του είπε ότι σ’ απάντηση των ερωτημάτων του Ουέηβελλ των σχετικών με την ελληνική αντίδραση στη γερμανική επίθεση, συγκροτούσε μια νέα μεραρχία των δύο συνταγμάτων πεζικού και ένα σύνταγμα ορεινού πυροβολικού με έδρα στην Έδεσσα-Βέροια και δημιουργούσε αποθήκες εφοδίων στη Φλώρινα το Αμύνταιο την Κοζάνη και την Καστοριά. Είχε την πρόθεση να ανανεώσει την επίθεση στην Αλβανία, στις 13 Φεβρουάριου, παρά το ότι η ιταλική αεροπορική υπεροχή ήταν ένα σοβαρό πρόβλημα. Είχε ζητήσει προσωπικά από τον Ανώτατο Αεροπορικό Διοικητή του Αρχιστρατήγου Μέσης Ανατολής και ζητούσε από το Χέηγουντ να ζητήσει, επίσης, από τον Ντηλ και τον Ουέηβελλ, κάθε δυνατή ενίσχυση. Ο Τσώρτσιλ, στο αποσταλέν αντίγραφο αυτού του σήματος, την επόμενη ημέρα απαιτούσε "Παρακαλώ να αναφερθούν όλες οι δυνατότητες. W.S.C.".71 Ταυτόχρονα, ο Χέηγουντ διατάχθηκε να κανονίσει μεταφορικό της ΡΑΦ στις 13, ώστε να βρίσκεται στο Κάιρο στις 15 Φεβρουάριου.72 Στις 11 Φεβρουάριου, τη νύχτα, ο Λίνκολν Μακ Βη είχε μια μακριά συνομιλία με το Βασιλιά σ’ ένα καταφύγιο αεροπορικής επιδρομής. Η Αυτού Μεγαλειότητα είπε ότι θεωρούσε τη γερμανική επίθεση κατά της Ελλάδας ως "υπερβαλλόντως πιθανή" και για να αντιδράσει σε μια τέτοια μαχαιριά στα νώτα της Ελλάδας είχε τώρα μόνο τρεις μεραρχίες. Οι Βρετανοί πρότειναν μέχρι τώρα την αποστολή στη Θεσσαλονίκη μόνο ενός συντάγματος πυροβολικού. Η στάση της Τουρκίας ήταν ακαθόριστη και η Γιουγκοσλαβία παρουσίαζε το λήθαργο του λαγού που αντιμετωπίζει ένα φίδι που θα τον κατασπαράξει". Γ ι’ αυτό τα σχέδια του Βασιλιά ήταν να βραχύνει τη γραμμή του μετώπου στην Αλβανία και να μετακινήσει μερικά στρατεύματα για να αντιμετωπίσει τους Γερμανούς. Ζητησε πλήρη εχεμύθεια επειδή αυτά τα γνώριζε μόνο ο Αρχιστράτηγος, ο ίδιος και το επιτελείο. Δήλωσε ότι "αυτή η Χώρα μάχεται στην πρώτη γραμμή για τον πολιτισμό, όχι λιγότερο της Φινλανδίας". Ήταν αποκαρδιωτικό το να μην έχει παραλάβει τα αεροπλάνα από τις Ηνωμένες Πολιτελιες μετά από τρεις μήνες. Η δήλωση της Βρετανικής Επιτροπής Προμηθειών του Δεκεμβρίου 1940 ότι οι Βρετανοί είχαν 400 αεροπλάνα που βοηθούσαν την Ελλάδα, όταν στην πραγματικότητα υπήρχαν μόνο 32 είναι κάτι που "ταράζει". Συνέχισε να δηλώνει στο Μακ Βη-με θαυμάσια αυτοσυγκράτηση κατά τη φράση του

118


Πρεσβευτή-"Κατανοώ την απελπιστική ανάγκη της Αγγλίας για τα εφόδια, αλλά τα 30 ή 60 αεροπλάνα που χρειαζόμαστε εντελώς απελπιστικά δε θα καταστρέ ψουν τη Βρετανική Αυτοκρατορία".73 Ο Πρωθυπουργός στις 12 Φεβρουάριου τηλεγράφησε στον Ουέηβελλ τα συγχαρητήριά του για την εκστρατεία της Κυρηναϊκής και συνέχισε, "Η Επιτροπή Άμυνας εξέτασε χτές το βράδυ την όλη κατάσταση στην οποία συμπεριέλαβε και τις εξαιρετικά ευνοϊκές εξελίξεις των εφοδίων στις Ηνωμένες Πολιτείες....Αναμφίβολη, σοβαρή πιθανότητα μιας προσπάθειας εισβολής εδώ. Σ’ αυτήν τη γενική κατάσταση πρέπει να καταστρώσουμε τα Μεσογειακά σχέδια.... Η κύρια προσπάθειά σου τώρα είναι να βοηθήσεις την Ελλάδα ή και την Τουρκία. Αυτό κυριαρχεί οποιασδήποτε σοβαρής προσπάθειας εναντίον της Τριπόλεως, παρά το ότι μικρές επιδείξεις προς τα εκεί θα ήταν χρήσιμη προσποίηση. Γ ι’ αυτό θα πρέπει να εξασφαλιστείς στη Βεγγάζη και να συγκεντρώσεις όλες τις διατιθέμενες δυνάμεις στο Δέλτα σε ετοιμότητα προς κίνηση στην Ευρώπη". Συνέχισε εκφράζοντας το φόβο του ότι η Ελλάδα και η Τουρκία θα έκαναν το λάθος των Κάτω Χωρών και θα εξανέμιζαν τις δυνατότητές τους για συνδυασμένη αντίσταση. Οι Έλληνες ήταν ασφαλώς ο Σύμμαχος που χρειαζό ταν προς το παρόν τη μεγαλύτερη υποστήριξη και πρέπει να έχουν κάποια ιδέα αντιμετωπίσεως των Γερμανών: "Αν έχουν ένα καλό σχέδιο θα άξιζε, ενώ θα το υποστηρίζαμε με όλες μας τις δυνάμεις, να πολεμήσουμε τους Γερμανούς στην Ελλάδα, ελπίζοντας έτσι να παρασύρουμε στον πόλεμο τους Τούρκους και τους Γιουγκοσλάβους. Θα πρέπει να αρχίσεις αμέσως τα σχέδια και τα χρονοδια γράμματα καθώς και κάθε προπαρασκευαστική κίνηση μεταφορών.... Δεν υπάρχει πρόθεση να καθυστερήσεις το σχέδιο MANDIBLES το οποίο θεωρούμε πολύ επείγον". Ο Τσώρτσιλ, ακολούθως πληροφορούσε ότι έστελνε τον Υπουργό των Εξωτερικών και τον Αρχηγό του Αυτοκρατορικοπύ Γενικού Επιτελείου για να συζητήσουν στο Κάιρο, στην Αθήνα και στην Αίγυπτο. "Ελπίζεται ότι τέσσερις μεραρχίες από τις οποίες μια θωρακισμένη και οποιεσδήποτε πρόσθετες αεροπορικές δυνάμεις, για τις οποίες είναι έτοιμα τα ελληνικά αεροδρόμια μαζί με όλα τα διατιθέμενα πυρομαχικά, θα μπορούν να προσφερθούν κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο και στο συντομότερο χρόνο.... Πρέπει με κάθε κόστος να κρατήσουμε την Κρήτη και να καταλάβουμε κάθε ελληνικό νησί που προσφέρεται για αεροπορική βάση. Μπορούμε, επίσης, να επανεξετάσουμε την προέλαση προς την Τρίπολη. Αλλά αυτά θα είναι μόνο τιμές παρηγοριάς μετά το χάσιμο της κλασικής κούρσας. Θα παραμείνει ασφαλώς πάντοτε το θέμα της υποστηρίξεως της Τουρκίας".74 Στο συμπληρωματικό τους σήμα που περιλάμβανε αυτό που ο Τσώρτσιλ ονόμαζε "Διαταγές Επιχειρήσεων" οι Αρχηγοί των Επιτελείων καθόριζαν στον Αρχιστράτηγο ότι "ο μόνος τρόπος για να αναγκάσεις τους Τούρκους να


119

πολεμήσουν είναι να δώσεις επαρκή υποστήριξη στους Έλληνες ώστε να εξασφαλίσεις ότι πολεμούν". Και συνέχιζαν προτείνοντες όπως οι δέκα μοίρες της ΡΑΦ, που δε θα πήγαιναν τώρα στην Τουρκία, σταλούν στην Ελλάδα. Ήθελαν οι βρετανικές δυνάμεις να αποβιβαστούν στη Θεσσαλονίκη, αλλά νόμιζαν ότι και ο Πειραιάς θα έπρεπε να γίνει αποδεκτός. Επιπρόσθετα, σημείωσαν ιδιαίτερα την ανάγκη να καταληφθούν τα ελληνικά νησιά Μυτιλήνη Λήμνος και Λέσβος για να διατηρηθεί διάδρομος προς τα Στενά ανοιχτός. Ο Αρχιστράτηγος θα έπρεπε να συγκεντρώσει τα ναυτιλιακά μέσα και να έχει τα χρονοδιαγράμματα έτοιμα για συζήτηση, κατά την άφιξη του Ήντεν και του Ντηλ στο Κάιρο. Ο Τσώρτσιλ καθόριζε ότι ο Ήντεν ήταν εξουσιοδοτημένος από τον ίδιο να ενεργήσει το καθετί για να βοηθήσει την Ελλάδα, περιορίζοντας στην ανάγκη τις επιχειρήσεις της Ανατολικής Αφρικής και της Μεσογείου εκτός για τα Δωδεκάνησα. Σύμφωνα με τα πρακτικά του Υπουργικού Συμβουλίου, "Η κυριαρχούσα αρχή που δηλώθηκε από τον Πρωθυπουργό ήταν να εξασφαλιστεί ο υψηλότερος τύπος της οικονομίας του πολέμου στις χερσαίες και αεροπορικές δυνάμεις της Μέσης Ανατολής για όλους τους πιο πάνω σκοπούς και να υπάρχει η βεβαιότητα ότι οι πολύτιμες στρατιωτικές μονάδες αυτού του θεάτρου επιχειρήσεων έχουν εναρμονιστεί στα συναφή σχέδια και προσφέρουν το μερίδιό τους στην κοινή προσπάθεια".75 13-14 Φεβρουάριου 1941 Ο Παπάγος, γνωρίζοντας ότι ο Χέηγουντ θα πήγαινε στο Κάιρο να δει τον Ουέηβελλ, τον κάλεσε και τον ενημέρωσε για τις ελληνικές εκτιμήσεις περί της γερμανικής επιθέσεως. Το Ελληνικό Επιτελείο εκτιμούσε ότι οι Γερμανοί είχαν είκοσι μεραρχίες με 400 αεροπλάνα στη Ρουμανία και το επιτελείο υπολόγισε ότι μπορούν να συγκεντρώσουν επτά ως οκτώ απ’ αυτές στα ελληνικά σύνορα σε δώδεκα ημέρες μετά τη διάβαση του Δούναβη. Για την αντιμετώπιση αυτής της απειλής οι Έλληνες διέθεταν 10.000 άντρες των οχυρών που υποστηρίζονταν από τρεις μεραρχίες. Παρά το ότι οι Έλληνες είχαν οχυρωμένη γραμμή στα σύνορα, οι οχυρώσεις θα μπορούσαν να υπερκεραστούν και η εκτίμηση του Παπάγου ήταν ότι οι Γερμανοί θα χτυπούσαν με ατιμωρησία δια του Γιουγκοσλαβικού εδάφους και θα βρίσκονταν στη Θεσσαλονίκη εντός 24-48 ωρών. Η πιο οικονομική γραμμή για να κρατηθεί ήταν κατά μήκος του Αξιού, αλλά αυτό σήμαινε ότι εγκαταλειπόταν η Θεσσαλονίκη ή η γραμμή από τις εκβολές του Αλιάκμονα-Βέρροια-Έδεσσα-Καϊμακτσαλάν. Το πρόβλημά του ήταν να αμυνθεί στα σύνορα ή να συμπτυχθεί στον Αξιό. Το τελευταίο ήταν πιο λογικό αλλά αδύνατο για εσωτερικούς πολιτικούς λόγους. Γ ι’ αυτό θεωρούσε ότι έπρεπε να αμυνθεί στα σύνορα, ενώ θα προπαρασκεύαζε να κρατήσει την Γραμμή του Αλιάκμονα, και ότι ήταν βασικό αυτή η τοποθεσία να κρατήσει είκοσι ως είκοσι πέντε ημέρες για να έχει το χρόνο να συμπτύξει τις δυνάμεις του από την Αλβανία. "Αναγνώριζε ότι θα μπορούσαμε να υπολογίζουμε ότι θα έχουμε 20-25 ημέρες από την ημέρα που οι Γερμανοί θα περνούσαν το Δούναβη πριν μπορέσουν να φτάσουν με πλήρη δύναμη στην τοποθεσία του ΑΛΙΑΚΜΟΝΑ.

120


Γ ι’ αυτό θα πρέπει να εξετάσουμε, συνέχιζε η αναφορά του Χέηγουντ, "τι μπορεί να γ ίνει μέσα σε ένα μήνα έχοντας υπόψ η ότι με την απώλεια της ΘΕΣΑΛΟΝΙΚΗΣ τα δύο Βόρεια Σώματα Στρατού στην Αλβανία τα οποία εφοδιάζονται από τη σιδηροδρομική γραμμή ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ-ΦΛΩΡΙΝΑ θα πρέπει να εφοδιάζονται με οδικά μεταφορικά μέσα".76 Αυτή την Πέμπτη, 13 Φεβρουάριου, ο Ουέηβελλ τηλεγράφησε ότι πίστευε ότι θα μπορούσε να τα καταφέρει καλύτερα από ό,τι είχε προτείνει, αφού ο Μένζης συμφωνούσε και ο Ουέηβελλ περίμενε ότι οι Αυστραλοί θα έκαναν μερικές παραχωρήσεις. Ο Μένζης είχε συνομιλήσει με το Μπλάμεη, αλλά δεν είχαν συζητήσει τη σκέψη να χρησιμοποιήσουν τους Αυστραλούς στην Ελλάδα, και όταν οι οδηγίες του Τσώρτσιλ έφτασαν στις 12 Φεβρουάριου, ο Μπλάμεη βρισκόταν στην Κυρηναϊκή, στο Στρατηγείο του Ιου Αυστραλιανού Σώματος Στρατού. Και ο Μένζης είχε αναχωρήσει για την Αγγλία πριν το συζητήσουν. Αργότερα ο Ουέηβελλ είπε στον Ήντεν ότι ο Υποστράτηγος Φράημπεργκ, των Νεοζηλανδικών Δυνάμεων, συμφωνούσε να μεταβεί στην Ελλάδα, αλλά ότι δεν είχε συζητήσει το θέμα με το Μπλάμεη. Ο Μπλάμεη έγραψε στις 12 Φεβρουάριου στον Πέρσυ Σπένσερ, τον Υπουργό των Στρατιωτικών στην Καμπέρα ότι οι απόψεις του δεν εισακούονταν απλώς διατάχθηκε. Όταν ρωτήθηκε ποίοι πρόσθετοι σχηματισμοί θα ήταν διαθέσιμοι, έμαθε, ίσως μια θωρακισμένη μεραρχία σε άγνωστη ημερομηνία. Ανέφερε στον Ουέηβελλ ότι θεωρούσε την επιχείρηση "πάρα πολύ επικίνδυνη". Στο Σπένσερ έγραψε ότι ούτε ο Ντηλ ούτε ο Ουέηβελλ κατανοούσαν τη γερμανική ικανότητα να βελτιώνουν τις επικοινωνίες στην Ελλάδα ταχύτατα ή τη γερμανική αεροπορική δύναμη. Ο Μπλάμεη ανακεφαλαίωνε ότι θα έπρεπε να εξασφαλιστούν το ταχύτερο δυνατό επαρκείς δυνάμεις καθώς θα εξελισσόταν η ενέργεια./7 Την παραμονή της αναχωρήσεώς του από το Λονδίνο ο Ντηλ είχε με τον Κέννεντυ, το διευθυντή των στρατιωτικών επιχειρήσεων, μεγάλη συζήτηση και συμφωνούσαν ότι η Κυβέρνηση προσπαθούσε να φορτώσει μια επισφαλή πολιτική στο λαιμό του Ουέηβελλ και αυτών των Ελλήνων και Τούρκων, επίσης. Παιζόταν το γερμανικό παιχνίδι με το να εμπλακούν πάλι στην Ηπειρωτική Ευρώπη. Επιπλέον, ο Ντηλ και ο Κέννεντυ δεν παραδέχονταν το επιχείρημα ότι το γόητρο της Βρετανίας θα υπέφερε στην Αμερική αν δεν υποστήριζε τώρα, και ότι ο νόμος περί Δανεισμού και Εκμισθώσεως δε θα ψηφιζόταν στο Κογκρέσσο, γιατί πίστευαν ότι το γόητρο της Βρετανίας θα υπέφερε περισσότερο αν η Ελλάδα έπεφτε όπως ήταν σίγουροι ότι θα έπεφτε. Ο Ντηλ ήταν έκπληκτος που ο Πόρταλ και ο Πάουντ, ο Πρώτος Λορδος του Ναυαρχείου, υποστήριζαν την ιδέα. Ο Τσώρτσιλ θεωρούσε ότι ο Πόρταλ ήταν το πραγματικό στρατηγικό μυαλό μεταξύ των Αρχηγών των Επιτελείων και ήταν ιδέα του Πόρταλ να χρησιμοποιηθεί η Ελλάδα ως εξέδρα για να βομβαρδιστεί η Ρουμανία και η Ιτα λ ία .'8 (Αυτό το τελευταίο ήταν μια αναβίωση της κοντόφθαλμης προπολεμικής στρατηγικής σκέψεως της εγκαταστάσεως της ΡΑΦ στις Κάτω Χώρες για το βομβαρδισμό της Γερμανίας ανεξάρτητα των μέτρων αντικδικήσεως).79


121

Σύμφωνα με το Σερ Τζων Κόλβιλ, τον προσωπικό γραμματέα του Τσώρτσιλ, τα δύο μέλη της επιτροπής των Αρχηγών των Επιτελείων που έμειναν πίσω στην Αγγλία ήταν και οι δύο όμοιοι και διαφορετικοί. Και οι δύο ήταν σιωπηλοί και παρατηρητικοί, αλλά κατά τα άλλα ανόμοιοι. Ο Σερ Ντάντλεϋ Πάουντ, ο οποίος πέθανε σε ιππασία, είχε μακριά ευθεία μύτη εξέχον πηγούνι και δύο μάτια βαθιά. Φαινόταν ληθαργικός αλλά-θαρραλέος, πραγματιστής και με θαυμάσιο μυαλό-δε δίσταζε να εναντιώνεται στον Τσώρτσιλ και διακινδύνευε πολύ για να υποστηρίξει τον Ουέηβελλ. Είχε μια οξεία αίσθηση χιούμορ. Ο Σερ Τσαρλς Πόρταλ ήταν ψηλός και αδύνατος, με απεριποίητα μαλιά. Ποτέ δεν έδινε πληροφορία ή τη γνώμη του εκτός αν του την απαιτούσαν. Κάθε ημέρα έτρωγε μόνος του στη Λέσχη των Ταξιδιωτών, στο Πωλ Μωλ, εκτός όταν διατασσόταν να γευματίσει με τον Υπουργό των Εξωτερικών ή τον Πρωθυπουργό. Κατανο ούσε και συμφωνούσε με τον Τσώρτσιλ και κυριαρχούσε σ’ όλους στο Υπουργείο Αεροπορίας και στη ΡΑΦ εκτός από το διάδοχό του στη Διοίκηση Βομβαρδιστι κών, το Σερ Αρθουρ Χάρρης.80 Κατά το Φεβρουάριο στην Αγγλία, δεν είναι η καλύτερη εποχή για αεροπορικό ταξίδι και αυτό αποδείχθηκε το 1941. Ο Ήντεν, ο Ντηλ, ο προσωπικός κοινοβουλευτικός γραμματέας του Ήντεν Ραλφ Στήβενσον, και ο Πήρσον Ντίξον του Νότιου Τμήματος του Φόρεϊν Όφφις μαζί με τον υπασπιστή του Ντηλ Ταξίαρχο Μάλεμπυ, αναχώρησαν στις 12 Φεβρουάριου σιδηροδρομικώς για την Πουλ, όπου βρήκαν τον καιρό πολύ άσχημο για να απογειωθεί το αεροπλάνο τους, Σάντερλαντ, και έτσι παρέμειναν εκεί ανεπίσημα.. Στις 13 Φεβρουάριου, ο καιρός ήταν πολύ άσχημος για προσγείωση στο Γιβραλτάρ και τελικά δεν έφυγαν παρά τα μεσάνυχτα ακριβώς στις 14 Φεβρουάριου, την ημέρα που ο Μένζης, ο Συνταγματάρχης Ντόνοβαν και ο Τσιπς Κάννον έφευγαν από το Κάιρο για το Λονδίνο. Ακολούθως, μπήκαν σε χειρότερο καιρό και ο πιλότος ήταν υποχρεωμένος να πει ότι είχε αμφιβολία αν θα μπορούσε να προσγειωθεί στο Γιβραλτάρ: έπρεπε να διαλέξουν μεταξύ Ταγγέρης και ισπανικής ακτής που και τα δύο σημεία σήμαιναν ενταφιασμό ένεκα της διάρκειας. Αποφασίστηκε να γίνει προσπάθεια προσγειώσεως στο Γιβραλτάρ με την ελπίδα ότι αν ήταν υποχρεωμένοι να προσθαλασσωθούν, θα διασώζονταν από κάποια περίπολο του Βράχου. Μετά από πεντέμιση ώρες πτήσεως, προσγειώθηκαν στο Γιβραλτάρ, με εκείνο που ονόμασε ο πιλότος ότι απόμεινε, δέκα λεπτών καύσιμα (παρά το ότι αποδείχτηκε ότι είχαν απομείνει καύσιμα για μία ώρα). Τέλος πάντων ήταν μια αρκετά καλή ιστορία που διηγήθηκαν στο Συνταγματάρχη Ρέημοντ Λη, όταν γύρισαν τον Απρίλιο.81 Ο Ήντεν και ο Ντηλ ακολούθως καθυστέρησαν στο Γιβραλτάρ για μερικές ημέρες. Συζήτησαν για τον κίνδυνο επιθέσεως του Άξονα, μίλησαν μεταξύ τους για τις μελλοντικές ενέργειες στην Εγγύς Ανατολή και έστειλαν σήματα στο Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής. Και άνοιξαν και συνόψισαν τις σφραγισμένες διαταγές του Τσώρτσιλ, τις οποίες, κατα την καλύτερη ναυτική παράδοση, απαγορεύθηκε ο Ήντεν να διαβάσει, παρά μόνο όταν θα ταξίδευε. Αυτές

122


καθόριζαν, "....Πρώτα-πρώτα, να σταλεί βοήθεια στην Ελλάδα. Δεύτερο, να υποχρεωθούν η Τουρκία και η Γιουγκοσλαβία να πολεμήσουν ή να πράξουν ό,τι καλύτερο μπορούν. Τρίτο, να εξασφαλιστεί η αναγκαία βοήθεια στην Τουρκία σε περίπτωση γερμανικής επιθέσεως εναντίον της". Ενώ η επιχείρηση MAND IBLES έπρεπε να εκτελεστεί το ταχύτερο δυνατό, δεν έπρεπε να βραδύνει η βοήθεια στην Ελλάδα και πιθανώς να έπρεπε να αφήσουν τους Ιταλούς στην Ερυθραία να καρκινοβατούν προκειμένου να εξοικονομηθούν οι αναγκαίες δυνάμεις. "Οι αγγλοελληνικές επιχειρήσεις πρέπει να σκοπούν στην εγκατάσταση ενός αμυντικού μετώπου που θα είχε μια λογική πιθανότητα αντιστάσεως ή τουλάχιστον ελέγχου μιας γερμανικής επιθέσεως....Μπορεί να είναι αναγκαίο να εγκατασταθεί η γραμμή ίσως πολύ νοτιότερα, καλύπτουσα την Αθήνα προς την Πελοπόννησο. Σε κάθε περίπτωση, είναι αναγκαίο να κρατηθούν τα ελληνικά νησιά.... Ένας πιθανός εναλλακτικός τρόπος βοήθειας της Ελλάδας είναι με αγγλοτουρκικές επιχειρήσεις στη ©ράκη.... Στο μεταξύ οποιοδήποτε σχέδιο και αν υιοθετηθεί είναι απαραίτητο να σταλούν αεροπορικές ενισχύσεις στην Ελλάδα το συντομότερο δυνατό αφότου ετοιμαστούν τα αεροδρόμια γι’ αυτές".82 Ο Ήντεν και ο Ντηλ συμφώνησαν ότι η βοήθεια στην Ελλάδα εξαρτάται από τα ελληνικά σχέδια και από το βαθμό κινήσεως στην Ελλάδα των βρετανικών δυνάμεων. Οι περιορισμοί ήταν, η φρούρηση της Κυρηναϊκής, η έναρξη, το ταχύτερο δυνατό, της Επιχειρήσεως MANDIBLES και η επείγουσα ανάγκη περατώσεως του πολέμου της Ερυθραίας. Στο εναλλακτικό σχέδιο, μιας αγγλοτουρΚικής επιχειρήσεως στη Θράκη, ο Ουέηβελλ έπρεπε να ζητήσει τη γνώμη του Στρατηγού Μάρσαλ Κόρνγουωλ, ο οποίος ήταν ο νέος διοικητής των βρετανικών στρατευμάτων της Αιγύπτου και είχε μεγάλη εμπειρία περί Θράκης, ως μέλος της Επιτροπής Συνόρων κατά τα έτη 1924-1925. Στις 13 Φεβρουάριου, οι συνομιλίες στο Λονδίνο μεταξύ του επιτελείου, του Φόρεν Οφφις και του Έ λληνα πρεσβευτή, φαίνεται να έδειχναν ότι ο Πρωθυπουργός Κορυζής άλλαξε σκέψεις, ενώ από τη μία πλευρά ακολουθούσε τη διακοίνωση του Μεταξά του Ιανουαρίου ότι η Ελληνική Κυβέρνηση θα ζητούσε βοήθεια από τους Βρετανούς αμέσως μόλις οι Γερμανοί έμπαιναν στη Βουλγαρία μάλλον, παρά να περιμένουν να φ'τάσουν στα ελληνικά σύνορα, από την άλλη πλευρά ο Κορυζης πίστευε ότι τα δύο επιτελεία θα έπρεπε να εξετάσουν το πρόβλημα. Ήταν να απορεί κανείς ότι οι Έλληνες ήθελαν να περιμένουν μέχρις ότου οι Γερμανοί διαπράξουν μια πραγματική πράξη επιθέσεως, πράγμα που σήμαινε ότι θα περίμεναν πάρα πολύ. Ο Έλληνας πρεσβευτής είπε ότι νόμιζε ότι ο Κορυζής είχε την ελπίδα ότι οι Γερμανοί θα σταματούσαν στη Βουλγαρία, αλλά ο Κάντογκαν είπε ότι αυτό δεν ήταν πιθανό.83 Την ίδια ημέρα, ο Πόρταλ είπε στον Πρωθυπουργό ότι ο Λόνγκμορ είχε ήδη την εξουσιοδότηση να στείλει βοήθεια στην Ελλάδα και ότι είχε μάθει ότι μπορούσε να προχωρήσει και να αποσύρει τις δέκα μυθικές μοίρες προς βοήθεια της Τουρκίας.84


123

Την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου ο Ναύαρχος Κάννινγκαμ τηλεγράφησε στο Ναυαρχείο για τις δυσκολίες των επιχειρήσεων στο Αιγαίο με τα γερμανικά αεροσκάφη επιχειρούντα από τη Βουλγαρία και ιδιαίτερα ανέφερε την ανησυχία του για τις μαγνητικές και ακουστικές νάρκες για τις οποίες είχε ανεπαρκείς δυνάμεις εξουδετερώσεως. Και ανακεφαλαίωνε: "αν μπορώ να είμαι σίγουρος ότι πράγματι καταφθάνουν περισσότερα μέσα ναρκαλιείας και γενικά μέσα εναντίον των ναρκών, θα ήταν δυνατό να γίνουν παραδεκτές περισσότερες διακινδυνεύσεις στα αιγυπτιακά και τα λυβικά λιμάνια, ώστε να εξασφαλιστεί κάτι για τα ελληνικά λιμάνια. Αλλά θα ήταν παρακινδυνευμένο να εμπλακούμε στη νέα επιχείρηση της θαλάσσιας αποστολής στρατευμάτων, χωρίς να αντιμετωπίσουμε το γεγονός ότι οι κίνδυνοι των ναρκών είναι μεγάλοι και οι εφεδρείες μου να τους πολεμήσει είναι εξαιρετικά ισχνές".85 Οι Ανώτατοι Διοικητές στο Κάιρο ανέφεραν στο Λονδίνο, στις 14 Φεβρουάριου, ότι αισθάνονταν ότι έπρεπε να τονίσουν, παρά τη μετάπειτα άφιξη ενός πρόσθετου σήματος από τους Αρχηγούς των Επιτελείων, ότι είχαν πάρα πολύ επεκταθεί και ότι το Λονδίνο φαινόταν να μην κατανοεί ότι δεν μπορούν να αναλάβουν επιχειρήσεις προς όλες τις κατευθύνσεις, μέχρις ότου φτάσουν πραγματικά οι ενισχύσεις και τα υλικά που τους είχαν υποσχεθεί και είναι διαθέσιμα για τις επιχειρήσεις μέσα στο θέατρο. Μέχρις ότου εκτελεστεί η επιχείρηση MANDIBLES και η απειλή του άξονα στα Δωδεκάνησα εξουδετε ρωθεί, θα πρέπει να τηρούνται στο Δέλτα δυνάμεις άμυνας, ιδιαίτερα για να προστατεύουν τη Διώρυγα του Σουέζ, το χρόνο εκείνο που κλείνεται από τις νάρκες, καθώς επίσης να φρουρούν την περιοχή της Βεγγάζης, εναντίον της αυξάνουσας γερμανικής αεροπορικής δραστηριότητας από την Τρίπολη και τη Σικελία. Ο Αόνγκμορ ανέφερε επίσης στον Πόρταλ ότι είχε τόσες ελλείψεις σε μέσα βομβαρδιστικά, ώστε πιθανώς να έπρεπε να μετατρέψει μερικές μοίρες με Τόμαχωουκ. Δεν μπορούσε να χορηγήσει και τις δέκα υποσχεθείσες μοίρες στους Τούρκους ή σ’ οποιονδήποτε άλλο, γιατί δεν τις είχε. Επιπλέον, είχε επείγουσα ανάγκη από περισσότερα αεροσκάφη επικοινωνιών μεγάλης ακτίνας ενέργειας και ζητούσε να εφοδιαστεί με άλλα έξι Λόκχηντ Λόντεσταρ, από τις Ηνωμένες Πολιτείες. (Στο σήμα αυτό απάντησε ο Πόρταλ, στις 15 Φεβρουάριου, ότι είχαν σταλεί θαλασσίως 79 Μπλενχάϊμ IV και 6 Γκλεν Μάρτιν, ότι βρίσκονταν στην Τακοράντη 19 Μπλενχάϊμ IV και 23 Γκλεν Μάρτιν και ότι ο Αόνγκμορ θα πληροφορείτο για τους αριθμούς αυτών που βρίσκονταν "εν κινήσει" μεταξύ Τακοράντη και Αιγύπτου. Στις 19 Φεβρουάριου, ο Αντιπτέραρχος Σερ Κρίστοφερ Κούρτνεη, αντιπρόσωπος της αεροπορίας στην επιτροπή οργανώσεως και εφοδιασμού, είπε στο Αόνγκμορ ότι πιθανώς να ήταν σε θέση να του στείλει λίγα δικινητήρια μεταφορικά και 16 Μ πομπέη- είχε την ελπίδα ότι θα τον βοηθούσαν).86 Στις 14 Φεβρουάριου, το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής προετοίμασε τη συγκρότηση μάχης του Γενικού Στρατηγείου της Υπερπόντιας Εφεδρείας. Αυτή, τελικά, θα αποτελούνταν από ένα σώμα στρατού των τριών μεραρχιών πεζικού

124


και μιας θωρακισμένης μεραρχίας, αλλά προς το παρόν το στρατηγείο έπρεπε να υπολογίζει ποιες μονάδες ήταν διαθέσιμες τότε, ποιες θα ήταν διαθέσιμες κατά τα μέσα Μαρτίου και ποιες μετά απ’ αυτήν την ημερομηνία. Σε κάποιο χρόνο θα περιλαμβανόταν η Νεοζηλανδική Μεραρχία και η 7η και 9η Αυστραλιανές Μεραρχίες. Η όλη συγκρότηση έπρεπε να είναι έτοιμη το απόγευμα εκείνης της ημέρας επειδή ο Αρχιστράτηγος την ήθελε για μια σύσκεψη ενωρίς το πρωί στις 15 Φεβρουάριου.87 (Ο Ουέηβελλ θα έπρεπε να την παρουσιάσει στον Ήντεν το Σάββατο, 15 Φεβρουάριου, αν ο τελευταίος έφτανε έγκαιρα). Στο Λονδίνο, την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου, ο Κάντογκαν-σημειώνει στο ημερολόγιό του-έδωσε στο Βούλγαρο πρεσβευτή μια ανακοίνωση, η οποία έμοιαζε με την καλύτερη βρετανική παράδοση του θεάτρου μουσικής και του είπε ότι η χώρα του πρέπει να πολεμήσει! Φτωχέ Σερ Αλεξάντερ, οι Βούλγαροι από πολύ καιρό βρίσκονταν στη γερμανική τσέπη. Στην Ελλάδα, η Ανώτατη Ελληνική Διοίκηση μεταστάθμευσε από τα Ιωάννινα όπου βρισκόταν για πολύ καιρό, στην περιοχή Γρεβενά-Κοζάνη για να βρίσκεται σε καλύτερη θέση προς αντιμετώπιση της γερμανοβουλγαρικής απειλή c 15-16 Φεβρουάριου 1941 Στις 15 Φεβρουάριου, η Άγκυρα τηλεφώνησε ότι οι εκεί πρεσβευτές του Άξονα είπαν ότι η Γερμανία γρήγορα θα αντιμετωπίσει μια διευθέτηση του ελληνοϊταλικού πολέμου. Ο Ιταλός πρεσβευτής είπε ότι οι Γερμανοί θα προελάσουν στα Βαλκάνια επειδή η βρετανική βοήθεια στην Ελλάδα υπερέβη τα επιτρεπόμενα όρια. Κάποιος στο Φόρεϊν Όφφις σημείωσε στο κάτω μέρος "Σαχλαμάρες".88 Το Στρατηγείο του 1ου Αυστραλιανού Σώματος Στρατού, είχε μόλις μετασταθμεύσει στην Έρημο και ο Στρατηγός Μπλάμεη πήγε μαζί του. Αγνοούσε τότε την απόφαση να πάει στην Ελλάδα. Την άλλη ημέρα γευμάτισε στη Μπάρκε με το Τζούμπο Ουϊλσον και έμαθε ότι έπρεπε να παρουσιαστεί στον Ουέηβελλ στο Κάιρο- μετά το γεύμα γύρισε δι’ αυτοκινήτου πίσω με τον Ο’ Κόννορ, τον οποίο είχε μόλις διαδεχθεί στη Διοίκηση της Ερήμου.89 Στην Αγγλία, ο Σερ Τζων Κέννεντυ κατέβηκε για να περάσει το Σαββατοκύριακο με τον Τσώρτσιλ και κλήθηκε σε ασυνήθιστα για τον Τσώρτσιλ πρωινή ώρα, στις 1030 της Κυριακής, να ακούσει μια τρίωρη ομιλία για το πού είχε άδικο ο Ντηλ. Το μεγάλο λάθος του Αρχηγού του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου-είπε ο Τσώρτσιλ- ήταν ότι άφησε το μυαλό του να εντυπωσιαστεί από τη θέληση του εχθρού. Ο Τσώρτσιλ δε διαφώνησε με τον Κέννεντυ όταν αυτός του εξέφρασε τις απόψεις του για τα Βαλκάνια' απλά τις αγνόησε. Έτσι, μόλις ο Κέννεντυ γύρισε τη Δευτέρα στο γραφείο υπαγόρευσε ένα μνημόνιο της συνομιλίας του, το οποίο περιέχεται αυτούσιο στα απομνημονεύ ματά του. Η ουσία αυτού του μνημονίου ήταν ότι η Βρετανία δύσκολα θα μπορούσε να είναι δυνατή στη μητρόπολη και όλη η στρατηγική της έπρεπε να κατευθύνεται προς την προστασία των θαλάσσιων επικοινωνιών. "Ένα άμεσο μέτρο στο οποίο ο Στρατός μπορούσε να βοηθήσει ήταν η κατάληψη της


125

Τρίπολης". Και αυτή ήταν η άποψη του Γενικού Επιτελείου. Με άλλα λόγια, η Βρετανία δεν έπρεπε να διασκορπίζει τη δύναμη της επιθετικής της δράσεως στην επισφαλή στρατηγική της Μέσης Ανατολής, όπου η πραγματική έπαλξη της θέσεώς της ήταν η Τουρκία. Και ο Κέννεντυ, ανακεφαλαίωνε, "Είναι ουσιώδες να προσκοληθούμε στα πράγματα τα οποία έχουν σημασία και να μη σπαταλάμε τη δύναμή μας σε πράγματα που δεν είναι ζωτικά στη στρατηγική μας".90 17 Φεβρουάριου 1941 Τη Δευτέρα, οι Τούρκοι, έχοντας μάθει ότι οι Γιουγκοσλάβοι είχαν συνομιλίες με τους Γερμανούς στη Βιέννη, υπέγραψαν μια συνθήκη μη επιθέσεως με τους Βουλγάρους, η οποία έδινε την άδεια στους Γερμανούς να παραταχθούν πίσω από τους Βουλγάρους με την προϋπόθεση ότι δε θα πλησιάσουν περισσότερο από 50 χιλιόμετρα στα τουρκικά σύνορα. Ο Ουέηβελλ ανέφερε στο Υπουργείο Πολέμου τις συνομιλίες του Στρατηγού Μάρσαλ Κόρνγουωλ, ο οποίος είχε σταλεί από την Αίγυπτο με ειδική αποστολή στην Τουρκία, και του Υποπτέραρχου Τόμας Έλμχιρστ, που είχαν γίνει στην Τουρκία. Η εντύπωση των αξιωματικών ήταν ότι οι Τούρκοι αναμενόταν τελικά να πολεμήσουν με τη βρετανική πλευρά, αλλά πίστευαν ότι θα πρόσφεραν περισσότερα βραδυπορώντας στη βελτίωση της καταστάσεως των υλικών τους. Θεωρούσαν την προσφορά των δέκα μοιρών σαν σταγόνα στον ωκεανό μπροστά στα 1500 γερμανικά αεροπλάνα που μπορούσαν να αναπτυχθούν εναντίον τους στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία' ισχυρίζονταν ότι χρειάζονται 1300 αεροπλάνα για να εξασφαλίσουν τα σύνορά τους και τις συγκοινωνίες κατά μήκος των Στενών στην Ανατολία. Στην Άγκυρα δημιουργήθηκε μια εξαιρετικά σοβαρή διαφωνία μεταξύ του Στρατηγού Τσακμάκ και της τουρκικής αντιπρο σωπείας από τη μία μεριά και του Υποστρατήγου Μάρσαλ-Κόρνγουωλ και του Υποπτέραρχου Ελμχιρστ από την άλλη. Και οι δύο Βρετανοί αξιωματικοί μιλούσαν τουρκικά από την πολύχρονη σχέση τους με την περιοχή και γνώριζαν καλά πολλούς από τους συνομιλητές τους. Αλλά ήταν υποχρεωμένοι να αναφέρουν στον Ουέηβελλ ότι παρά το συμβιβασμό στη διαφωνία με παραδείγματα από τη Μάχη της Βρετανίας και την εκστρατεία της Λιβύης και της υπομνήσεως ότι και οι Γερμανοί θα εμποδίζονταν από την έλλειψη αεροδρομίων όπως θα εμποδίζονταν και οι Τούρκοι, η επιμονή τους ότι οι πέντε μοίρες των καταδιωκτικών της ΡΑΦ (60 αεροπλάνα) δε θα ήταν επαρκής πρόσθετη δύναμη στην τουρκική αεροπορία, τους ήταν ακατανόητη. Αλλά τουλάχιστον το ευεργετικό αποτέλεσμα από τη συζήτηση ήταν ότι οι Τούρκοι κατάλαβαν την επείγουσα ανάγκη της αυξήσεως του αριθμού των αεροδρομίων και ότι πρέπει να αφήσουν τη ΡΑΦ να κατασκευάσει και να βελτιώσει τις βάσεις στη Σμύρνη και στην Κίλια. Εκείνο τον καιρό, το Αονδίνο είπε ότι αν οι Τούρκοι δε δέχονταν πλήρεις τις μονάδες, τότε δε θα έπαιρναν τα αεροπλάνα, γιατί έτσι οι Βρετανοί θα έχαναν τον έλεγχο και δε θα μπορούσαν να τα διαθέσουν στην Ελλάδα.91

126


Στις 14 Φεβρουάριου, προτάθηκε από το Λονδίνο να αποσταλεί με τη νηοπομπή WS-7 μια μεραρχία, χωρίς τις 15.000 άντρες των μονάδων της, της διοικητικής Μέριμνας, επειδή με την κατάληψη της Βεγγάζης, η Μέση Ανατολή δεν είχε ανάγκη τώρα τόσο πολύ προσωπικό στις γραμμές των συγκοινωνιών. Τώρα, στις 17 Φεβρουάριου, ο Ουέηβελλ έστειλε ένα προσωπικό σήμα στον Υπουργό Πολέμου υποστηρίζοντας ότι αυτή η πρόταση δεν ήταν σοβαρή: η πτώση της Βεγγάζης είχε ελευθερώσει μόνο λίγες μονάδες μεταφορών και θα έπρεπε να εγκατασταθούν εκεί και στο Τομπρούκ βάσεις, ενώ το έργο των υπηρεσιών εφοδιασμού και συντηρήσεως ήταν σκορπισμένο σ’ όλη την περιοχή η οποία ήταν ευρεία. "Οι επιχειρήσεις στα Βαλκάνια θα απαιτήσουν την εγκατάσταση μιας ή περισσότερων βάσεων και προωθημένων βάσεων, πολύ εργασία μηχανικού, κατασκευή δρόμων, κτλ. Τα Βαλκάνια είναι διαβόητη ανθυγιεινή περιοχή κατά το καλοκαίρι και θα ήταν ανόητο να αδυνατίσουν οι υπηρεσίες υγειονομικού ή να επιτραπεί η μείωση της κλίμακας των ενισχύσε ων.... Οι επιχειρήσεις εναντίον των γερμανικών στρατευμάτων στα Βαλκάνια θα απαιτήσουν πλήρη υποστήριξη πυροβολικού. Η άφιξη πρόσθετων μεραρχιών θα επιτείνει την έλλειψη των μονάδων υποστηρίξεως σώματος στρατού. Βρισκό μαστε κατά 3.000 διαβιβαστές κάτω από την προβλεπόμενη δύναμη και η έλλειψη αυτή έχει δυσχεράνει τις πρόσφατες επιχειρήσεις". Γι’ αυτό, όσο και αν ήθελε άλλη μία μεραρχία την αρνήθηκε για χάρη του προσωπικού διοικητικής μέριμνας επί του οποίου είχε συμφωνηθεί. Ακολούθως, σημείωσε τα αποτε λέσματα των περικοπών τονίζοντας ότι δεν μπορούσε να ανεχθεί "Οποιαδήποτε μείωση πυροβολικού με τις ήδη υπάρχουσες ελλείψεις και με τους Αυστραλούς να μην έχουν πυροβολικό σώματος στρατού". Είπε ότι εκείνη τη μείωση την οποία έβλεπε δυνατή, ήταν η μείωση των μονάδων διοικητικής μέριμνας κατά 5.076 και των μονάδων πεζικού κατά 2.000 άντρες.92 Τον ίδιο χρόνο περίπου ο Χίτλερ ανακοίνωσε τη συγκρότηση του Γερμανικού Άφρικα Kop.*93 *Το γερμανικό σώ μα σ τρα το ύ το οποίο στάλθηκε στην Α φ ρ ική υπό το Σ τρ α τη γό Ρ ό μ μ ελ (Σ η μ . τ.Μ )

Στις 17 Φεβρουάριου, επίσης, ο Υποστράτηγος Υποκόμητας Μπέρναρ Φράημπεργκ έμαθε ότι η Νεοζηλανδική Μεραρχία θα ήταν η προωθημένη φρουρά των στρατευμάτων που θα πήγαιναν στην Ελλάδα. Ο Φράημπεργκ ήταν αναστατωμένος. Νόμιζε ότι ο Ουέηβελλ τον είχε παρακάμψει καταπατώντας τον καταστατικό του χάρτη, που του έδινε το δικαίωμα να συμβουλεύεται την Κυβέρνησή του, αλλά στην πραγματικότητα το λάθος βρισκόταν στο Λονδίνο, όπου ο Ήντεν είχε εισηγηθεί στον Τσώρτσιλ την απόφαση· ο τελευταίος έπρεπε να αποτανθεί στο Γραφείο της Κοινοπολιτείας για να πάρει την άδεια της Νεοζηλανδικής Κυβερνήσεως, την οποία νομιζόταν ότι την είχε ενημερώσει ο Φράημπεργκ.94 Ο σοβαρός και επίσημος Αυστραλός ιστορικός Γκάβιν Λογκ, έγραψε ότι οι σημειώσεις του Ουέηβελλ έδειχναν τη δυσαρέσκειά του για το ελληνικό σχέδιο. Με την Ελλάδα και την Τουρκία πολιτικά διστακτικές και τους Γιουγκοσλάβους


127

χωρίς να μιλάνε, οι Βρετανοί πήγαιναν να βρεθούν σε δύσκολη κατάσταση. Ο Ουέηβελλ σημείωνε ότι ο στρατιωτικός σκοπός στα βαλκάνια ήταν καθαρά αμυντικός προς το παρόν και θα συνεχιζόταν για πολύ καιρό να είναι, πριν μετατραπεί σε επιθετικό μέτωπο, γι’ αυτό θα έπρεπε να διατεθεί ελάχιστη δύναμη. Αλλ’ αν μετατρεπόταν σε επιθετική περιοχή (όπως τελικά ήταν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο), οι Βρετανοί θα χρειάζονταν τη Θεσσαλονίκη και τις διαβάσεις προς τη Βουλγαρία για να μπορούν να χτυπήσουν τις ρουμανικές πετρελαιοπηγές. "Δυστυχώς" έγραφε ο Αρχιστράτηγος "οι δυνάμεις μας είναι πολύ περιορισμένες και είναι αμφίβολο αν μπορούν να φτάσουν έγκαιρα.". Η χρησιμοποίηση της τοποθεσίας του Αλιάκμονα θα βοηθούσε. Είχε πει στο Μένζη, όταν ο Αυστραλός περνούσε απ’ εκεί, ότι το στρατηγείο του εκτιμούσε ότι οι Έλληνες δε θα μπορούσαν να κρατήσουν εναντίον των Γερμανών. Παρά το ότι κατέφθαναν από το Ηνωμένο Βασίλειο κανονικές νηοπομπές, μετέφεραν κυρίως μονάδες βάσεως, υλικά και ενισχύσεις- εκτός από την ασθενώς εφοδιασμένη με υλικά 2η Θωρακισμένη Μεραρχία καμιά μάχιμη μονάδα δεν είχε φτάσει στη Μέση Ανατολή από την εποχή της πτώσεως της Γαλλίας. Ο Φράημπεργκ ήταν πάρα πολύ ανάστατος μετά τη συνομιλία του με τον Ουέηβελλ γιατί είπε στους Νεοζηλανδούς του που πήγαιναν στην Ελλάδα ότι όλα ήταν ακόμη διαδόσεις: "Η στρατηγική πίσω από την κίνηση για την Ελλάδα ήταν επισφαλής". Και παρά το ότι χορηγούνταν στα στρατεύματα μικρά κράνη και κουνουπιέρες, οι υποδηματοκαθαριστές του Καΐρου και οι Έλληνες εστιάτορες τους έλεγαν ότι πάνε στην Ελλάδα. Και πραγματικά γρήγορα υπήρξαν μικρά φορτηγά πλοία, κατάμεστα για το βόρειο ταξίδι στις αρχές του Μαρτίου.95 Στη Δύση, ο Ήντεν και ο Ντηλ καθυστερούσαν στο Γιβραλτάρ, επειδή το Σάντερλαντ δεν μπορούσε να απογειωθεί λόγω της κακοκαιρίας. Ο Ντηλ πρότεινε, αν μπορούσαν να πάνε στη Μάλτα, θα μπορούσαν ακολούθως να συνεχίσουν με ένα Μάρτιν Μέρυλαντ, αλλά το μόνο αεροσκάφος που είχαν εκεί ήταν πολύ απαραίτητο για τις φωτογραφικές αναγνωρίσεις και όχι για υπηρεσία μεταφορική. Έτσι, παρέμειναν στο Βράχο, όπου δέχτηκαν την επίσκεψη του Σερ Σάμουελ Χόαρ, που ήταν πρεσβευτής στη Μαδρίτη. Κατά ειρωνία της τύχης, εκείνη την ίδια ημέρα ο Κάντογκαν, επανέλαβε τη θεατρική του παράσταση και ενημέρωσε το Γιουγκοσλάβο πρεσβευτή στο Λονδίνο για την αποτυχία του να συνενοηθεί με τους Τούρκους, αφού η μόνη ελπίδα για τα Βαλκάνια ήταν η δημιουργία ενός συνασπισμού.96 Στο μεταξύ, λίγα βήματα μακριά από το Χουάιτ Χωλ, επί της πλευράς του Τάμεση, στο Παλιό Κ τίριο του Υπουργείου Πολέμου, ο Σερ Τζων Κέννεντυ σημείωνε στο ημερολόγιό του ότι οι Γερμανοί είχαν είκοσι ως είκοσι πέντε μεραρχίες στη Ρουμανία και θα κινούνταν νότια διαμέσου της Βουλγαρίας κατά τα τέλη Μαρτίου ή αρχές Απριλίου, αμέσως μόλις ο καιρός το επέτρεπε. Το πολιτικό μέτωπο στα Βαλκάνια ήταν άχρηστο χωρίς το στρατιωτικό, αλλά η ελληνική υπόθεση ήταν χωρίς ελπίδα και σε ένα μήνα οι τέσσερις μεραρχίες τους θα απομυζούσαν όλα τα εφεδρικά πυρομαχικά της Μέσης Ανατολής. Καθόσον τον

128


αφορούσε η Βρετανία θα έπρεπε να ήταν προετοιμασμένη να χάσει όλα όσα είχε τοποθετήσει για πολιτικούς λόγους στην Ελλάδα, και θα έχανε τόσα πολλά, ώστε να μην μπορεί να διατηρήσει τις επιθετικές επιχειρήσεις στη Μέση Ανατολή ή να αμυνθεί στην Αίγυπτο.97 18-19 Φεβρουάριου 1941 Στις 18 Φεβρουάριου, ο Μπλάμεη συναντήθηκε με τον Ουέηβελλ και ήταν κατηφής από την αρχή για την ελληνική εκστρατεία. Τρεις ημέρες ενωρίτερα, είχε προειδοποιήσει το Μένζης ότι το 1942 επρόκειτο να είναι το κρίσιμο έτος για τον πόλεμο στην ξηρά, αν ο στρατός δεν υποχρεωνόταν να πολεμήσει σε διάσπαρτες θέσεις όπως τα Βαλκάνια.98 Στη σύσκεψή τους, ο Ουέηβελλ ενημέρωσε για το σχέδιο τον Αυστραλό διοικητή, ο οποίος ανέφερε ότι η 6η και όχι η 7η Μεραρχία έπρεπε να πάει, επειδή ήταν καλύτερα εκπαιδευμένη. Οι Γερμανοί, όχι μακριά από το Κάιρο, ναρκοθέτησαν επιτυχώς για άλλη μια φορά τη διώρυγα του Σουέζ στις 18 Φεβρουάριου και, επίσης, άλλη μια φορά, τέσσερις ημέρες αργότερα, με αποτέλεσμα να την κλείσουν μέχρι τις 8 Μαρτίου. Όσον αφορά στη ΡΑΦ, ο σμήναρχος επί των σχεδίων διοικητικής μέριμνας κατέστρωσε ένα χαρτί που έδειχνε το προσωρινό πρόγραμμα των ενισχύσεων και των αποστολών της ΡΑΦ στην Ελλάδα, το οποίο περιλάμβανε μία χονδρική διάταξη μάχης. Αυτό πρόβλεπε να σταλούν τρεις μοίρες μέχρι τις 15 Μαρτίου και έξι μέχρι τις 15 Απριλίου. Η εκτίμησή του ήταν ότι μέχρι τις 15 Απριλίου θα ήταν διαθέσιμες για την Ελλάδα έξι μοίρες καταδιωκτικών, επτά βομβαρδιστι κών, δύο βαριών βομβαρδιστικών και δύο στρατιωτικής συνεργασίας, ένα σύνολο από δέκα επτά μοίρες, αλλά αεροδρόμια μόνο για δεκατέσσερις. Στην Ελλάδα, ο Ντ’ Αλμπιάκ προετοίμαζε τη βαθμιαία αναβάθμιση των καταδιωκτι κών του μοιρών Χαρικέην ." Στο μεταξύ, στο Λονδίνο το Φόρεϊν Όφφις είχε πληροφορηθεί από φημολογίες Πολωνών, ότι το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών είπε στις 8 Φεβρουάριου ότι ο πόλεμος στην Αλβανία έπρεπε να είναι τελειωμένος, γιατί η κατάσταση στα Βαλκάνια, όπου η βρετανική βοήθεια ήταν πολύ περιορισμένη η ΡΑΦ είχε ήδη επιστρέψει από την Ελλάδα στη Λιβύη. Το Υπουργείο Αεροπορίας είχε τονίσει ότι μία μοίρα είχε επιστρέψει στη Λιβύη, αλλά αυτό είχε γίνει εξαιτίας του καιρού, ο οποίος έκανε τα ελληνικά αεροδρόμια μη χρησιμοποπιήσιμα.100 Ο Κάντογκαν σημείωσε ότι τα διάφορα τηλεγραφήματα παρουσίαζαν ότι οι Βρετανοί αν δεν μπορούσαν να τα καταφέρουν καλά στα Βαλκάνια θα έπρεπε καλύτερα να καθαρίσουν την Αφρική.101 Η σχεδίαση για την κίνηση των δυνάμεων LUSTRE στην Ελλάδα προχωρούσε τώρα γοργά στο Κάιρο. Στις 19 Φεβρουάριου, στις 3:30 στην Αίθουσα Συσκέψεων "G" συγκλήθηκε σύσκεψη για να συντονίσει τις προτεραιό τητες των δρομολογίων, των πλοίων της δυνάμεως, των σωμάτων, της βάσεως και των μονάδων της ζώνης συγκοινωνιών σε αναλογία με τά στρατεύματα μάχης των πρώτων τριών σειρών της φάσεως I και των τριών σειρών της φάσεως II. Για


129

σκοπούς σχεδιάσεως, η δύναμη της επιχειρήσεως LUSTRE θα απαρτιζόταν από μια θωρακισμένη μεραρχία και τρεις μεραρχίες πεζικού και κάθε σειρά θα αποτελούνταν από 8.400 άντρες και 1200 οχήματα που θα αναχωρούσαν σε διαστήματα δύο-τριών ημερών και μεταξύ τρίτης και τετάρτης σειράς δύο ακόμη πρόσθετων ημερών. Το σύνολο αυτής της δυνάμεως θα ανερχόταν σε 50.400 άντρες και 7.200 αυτοκίνητα. Ακολούθως, οι μονάδες τέθηκαν υπό προειδοποίηση δώδεκα ωρών για κίνηση στην Ελλάδα με προβλεπόμενη άναρξη το ενωρίτερο στις 21 Φεβρουάριου και πέρας στις 21 Μαρτίου.102 Ο Ήντεν και ο Ντηλ τελικά έφτασαν από το Γιβραλτάρ και περνώντας από τη Μάλτα και την Κρήτη προσγειώθηκαν αργά το βράδυ στο Κάιρο, όπου τους υποδέχτηκε ο Λόνγκμορ και ο Χούτσινσον. Τους χρειάστηκαν από το Γιβραλτάρ είκοσι επτά ώρες. Στο Λονδίνο, εκείνη την Τετάρτη, το επιτελείο του Φόρεϊν Όφφις συζητούσε την πιθανή ελληνική κατάρρευση και τις επιπτώσεις. Αυτά τα αποτελέσματα χωρίστηκαν σε στρατηγικές συνέπειες, οι οποίες αποτελούσαν ενδιαφέρον των Αρχηγών των Επιτελείων και σε πολιτικές συνέπειες, οι οποίες ανήκαν στο χώρο του Φόρεϊν Όφφις. Ως συμπέρασμα βγήκε ότι το άριστο θα ήταν να αποφευχθεί η ολοκληρωτική κατάρρευση και η εμφάνιση ότι η τοποθέτηση στο πλευρό της Βρετανίας ήταν μοιραία, ότι έπρεπε να πιεστεί η Ελληνική Κυβέρνηση να κινηθεί στην Κρήτη και να συνεχίσει από εκεί τον πόλεμο. Τα ελληνικά στρατεύματα, που δε χρειάζονταν στα νησιά, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να φρουρούν την Κυρηναϊκή. Βέβαια, διαφαινόταν ως πολύ πιθανή μια "Ελληνική Δουγκέρνη" και έπρεπε να σχεδιαστεί αμέσως. Ετσι ο Αλεξάντερ Κάντογκαν υπαγόρευσε και έστειλε στον Τσώρτσιλ, που ήταν επίσης αναπληρωτής Υπουργός Εξωτερικών ένα υπόμνημα με τα υπέρ και κατά μιας βαλκανικής εκστρατείας. Τόνισε την ανάγκη να πάρουν στο βρετανικό στρατόπεδο το Στρατηγό Βεηγκάν, το Διοικητή της Τυνησίας του Βισύ, και σημείωσε ότι το σήμα από το Βισύ ήταν ότι ο Πεταίν επιβράδυνε τις συνομιλίες με τους Γερμανούς με τις ελπίδες ότι ο Βρετανικός Στρατός του Νείλου θα κυρίευε την Τρίπολη και θα έφτανε νικηφόρος στα σύνορα της Τυνησίας- ένα τέτοιο γεγονός θα μπορούσε να εξαναγκάσει το Βεηγκάν σε δράση. Η Βρετανία, έτσι κι’ αλλιώς, θα έχανε στα Βαλκάνια, είπε ο Κάντογκαν, εκτός αν μπορούσε να συγκρατηθεί μια γερμανική προέλαση εκεί, ενώ από την άλλη μεριά, η νίκη στην Τριπολίτιδα θα εξάλειφε τους Ιταλούς από το μεγαλύτερο μέρος της Αφρικής, θα έκανε άκαμπτους τους Γάλλους της Βόρειας Αφρικής και θα έδινε τη δυνατότητα στους Βρετανούς να αναλάβουν αντι-διείσδυση. Κατανοούσε ότι μια αλλαγή της πολιτικής θα ήταν ενοχλητική για τον Ήντεν, που τώρα κατευθυνόταν στην Αθήνα και την Άγκυρα και αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί κυνική εγκατάλειψη της Ελλάδας, αλλά φοβόταν ότι στις ημέρες μας κάποιος έπρεπε να το κάνει. Ακόμη, είχε ένα άσχημο αίσθημα ότι οι Γερμανοί ήθελαν να δελεάσουν τους Βρετανούς στα Βαλκάνια, να τους καταστρέψουν εκεί, ενώ υπήρχαν ενδείξεις ότι οι Γερμανοί κατανοούσαν την επιτυχία τους στη Βόρεια Αφρική. "Αν

130


εγκαταλείψουμε την Ελλάδα κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες θα πρέπει να δικαιολογηθούμε στην Αμερική, όπως θα θυμάστε ότι ο Συνταγματάρχης Ντόβοβαν ήταν πολύ επίμονος στο να κρατήσουμε μια βάση στα Βαλκάνια (αλλά μπορούμε;)". Ο Τσώρτσιλ απάντησε την ίδια ημέρα ότι ήταν αδύνατο να προελάσουμε στην Τρίπολη χωρίς να πάρουμε δυνάμεις που απαιτούνται για αποτελεσματική άμυνα στην Ελλάδα και την Τουρκία. Όλα τα θέματα, που έθιγε ο Κάντογκαν, είχαν μελετηθεί από τους Αρχηγούς των Επιτελείων και από τον ίδιο και δεν έπρεπε να τα αρνηθεί κανείς. "Είναι πολύ πιθανό ότι ούτε η Τουρκία ούτε η Ελλάδα θα μπορούσαν να δεχθούν τη βοήθειά μας, θεωρώντας την ανεπαρκή.* *

Θ εωρώ ντας την ως μέσο γεφυρώσεω ς 2 μέτρω ν σε χείμαρο 3 μέτρω ν. ( Σημ. τ. Μ ε τ ).

Αν όμως η Ελλάδα αποφασίσει να αντισταθεί στην γερμανική προέλαση, θα πρέπει να τη βοηθήσουμε με οποιαδήποτε στρατεύματα μπορούμε να μεταφέ ρουμε έγκαιρα εκεί, φοβούμαι ότι δε θα είναι αρκετά". Η εναλλακτική λύση ήταν μια ξεχωριστή ελληνική ειρήνη και αυτό μπορεί κάλλιστα να γίνει.103 20 Φεβρουάριου 1941 Τον καιρό που ήταν ο Ήντεν και ο Ντηλ στο Κάιρο, πιθανώς στις 20 Φεβρουάριου, ο εκεί διευθυντής των στρατιωτικών πληροφοριών, Ταξίαρχος E.J. Σήρερ, έστειλε ένα έγγραφο το οποίο παρουσίαζε τους μεγάλους κινδύνους της εκστρατείας στην Ελλάδα. Επιστράφηκε με μια σημείωση, "Ο Πόλεμος είναι μία επιλογή δυσχερειών-Wolfe. A.P.W."** **

Α ρ χικ ά του ονόματος του Ο υέηβελλ = Archibald P. Wavell (Σ η μ . τ .Μ ε τ).

Ο Ντε Γκιγκάντ έχει πει ότι το επιτελείο διερωτήθηκε γι’ αυτήν την κρίση. Ο Τζων Κόννελ, στη βιογραφία του, λέει*ότι στο χαρτί της εκτιμήσεως του Σήρερ, ο Ουέηβελλ έγραψε ότι ήταν καλύτερη η δράση από την παθητική στάση και η μετάβαση στην Ελλάδα θα ήταν ενδεδειγμένη υπό τον όρο ότι θα υπήρχε μια εύλογη πιθανότητα δημιουργίας ενός μετώπου εναντίον των Γερμανών.104 Η απόφαση βασιζόταν σε τοπικά διαθέσιμες πληροφορίες, επειδή ο Ουέηβελλ λάβαινε λίγες πληροφορίες ULTRA από το Λονδίνο μέχρι τις 13 Μαρτίου. Έτσι, ο Ήντεν και ο Ντηλ έφεραν καταπληκτικά επιβεβαιωτικά στοιχεία στην εκτίμηση που βασιζόταν σε ανεπαρκείς πληροφορίες.105 Στις 19 Φεβρουάριου,· ο Μάρσαλ Κόρνγουωλ γύρισε άρρωστος από την Τουρκία και είχε μια μεγάλη συζήτηση με τον Ουέηβελλ, ο οποίος του είπε με βαριά καρδιά ότι είχε αποφασίσει να πάει στην Ελλάδα. Ο Μάρσαλ Κόρνγουωλ φρικίασε και είπε ότι ήταν ένα παιχνίδι, το οποίο μόνο στη στρατιωτική καταστροφή μπορούσε να οδηγήσει. Ο Ουέηβελλ απάντησε, πολύ αργά, ότι η στρατηγική ήταν ο υπηρέτης της πολιτικής και εδώ προτεραιότητα έχουν οι πολιτικοί παράγοντες. "Η πολιτική της Κυβερνήσεώς μας είναι να δημιουργήσει


131

ένα Βαλκανικό Μέτωπο". Την επόμενη ημέρα, άρρωστος όπως ήταν, ο Μάρσαλ Κόρνγουωλ κλήθηκε να παρουσιαστεί στον Ήντεν, ο οποίος έδειξε την επιμονή του να καταβάλει περισσότερη προσπάθεια για να φέρει τους Τούρκους στον πόλεμο και έδειξε έκπληξη όταν ο Ουέηβελλ και ο Αόνγκμορ υποστήριξαν και οι δύο τις διαφωνίες του Τουρκομαθούς στρατηγού, ότι η Τουρκία με το στρατό της, που έχει τόξα και βέλη, θα είναι περισσότερο βάρος παρά ελάφρυνση. Την επόμενη ημέρα, ο Μάρσαλ Κόρνγουωλ μπήκε στο νοσοκομείο όπου τον φρόντισε η μεγαλύτερη κόρη του Ουέηβελλ Παμέλα, η οποία ήταν αδελφήνοσοκόμα.106 Ο επίσημος βιογράφος του Ουέηβελλ, ο Κόννελ (ο οποίος παρά τις πρόσφατες αρνήσεις της οικογένειας ότι τέτοια χαρτιά δεν υπάρχουν, δούλεψε για τα ελληνικά συμβάντα με χειρόγραφα του ιδίου του Ουέηβελλ), λέει ότι ο Ουέηβελλ είχε κάνει μια πρώϊμη εκτίμηση, η οποία αναγνώριζε τους κινδύνους στα Βαλκάνια, τις απώλειες των ναυτικών αποστολών και το πρόβλημα της Κυρηναϊκής, αλλά η οποία κατέληξε ότι για να σωθεί η Θεσσαλονίκη θα έπρεπε να εμψυχωθεί η Ελλάδα η Γιουγκοσλαβία και η Τουρκία- η προσπάθεια μπορεί να υποχρεώσει τους Γερμανούς να πολεμήσουν εκεί όπου είχαν την ελπίδα να κάνουν μια ειρηνική διείσδυση και έτσι να γίνει πιο δύσκολη στους Γερμανούς η εκμετάλλευση των σιτηρών και των πετρελαίων της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Ο Ουέηβελλ υποστήριζε ότι το να μην ενεργήσει, θα έχανε η Βρετανία σχεδόν τόσο γόητρο όσο και στην περίπτωση ήττας, θα εξανέμιζε μια ευκαιρία να κερδιθούν η Γιουγκοσλαβία και η Τουρκία ως σύμμαχοι, θα εμψύχωνε τους Ιταλούς και θα έκανε την όλη Μεσόγειο πιο δύσκολη. Πίστευε ότι ο Άξονας δεν μπορούσε να επιτεθεί στην Κυρηναϊκή, γιατί δεν είχε τον έλεγχο της θάλασσας και είχε ελλείψεις σε μεταφορικά για μια προέλαση από την Τρίπολη στην Κυρηναϊκή. Γ ι’ αυτό κατέληγε ότι οι Βρετανοί μάλλον θα έπαιζαν το παιχνίδι του εχθρού αν έμεναν απαθείς, παρά αν ενεργούσαν στα Βαλκάνια: "Υπό την προϋπόθεση ότι οι συζητήσεις με τους Έλληνες θα έδειχναν ότι υπάρχει καλή ευκαιρία να εγκατασταθεί με τη βοήθειά μας ένα μέτωπο κατά των Γερμανών, νομίζω ότι πρέπει να το επιχειρήσουμε". Ο Ουέηβελλ έβλεπε τώρα το πρόβλημα σαν πρόβλημα εξευρέσεως των μέσων, μεταξύ δύο σειρών "δυσχερειών" για να υλοποιηθεί η εκλογή που ήδη είχε κάνει.107 (Ο Ντηλ προσάρτησε μια σημείωση στο επίσημο ημερολόγιό του για την εκτίμηση της καταστάσεως από τον Ουέηβελλ "και ο Ήντεν μνημονεύει ότι την είδε μόνο αφού γύρισε πίσω στην Αγγλία τον Απρίλιο.108 Δεν μπόρεσα να εντοπίσω αυτή την ανάλυση. Δε βρίσκεται στα χαρτιά ούτε του Ντηλ ούτε του Avon.* *Εδώ ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το όνομα Avon, που είναι ο Ή ντεν. (Σημ. τ.Μ ).

Μπορεί απλώς να χάθηκε ή μπορεί να έχει απερίσκεπτα φακελωθεί με το να τοποθετηθεί σε κανένα άσχετο φάκελο από τον κανονικό που γύρισε πίσω στη θέση του με ένα έγγραφο λιγότερο ή να παράπεσε πίσω από το συρτάρι και από τότε να είναι κολλημένο στο παλιό γραφείο του Αρχηγού του Αυτοκρατορικού

132


Γενικού Επιτελείου-είναι οι πιθανότητες που αναφέρθηκαν από την εμπειρία του J.F.C. Φούλερ του Υπουργείου Πολέμου). Ένα άλλο από τα περίεργα πράγματα γύρω από τη βρετανική απόφαση ήταν αυτό που ο Ντε Γκιγκάντ ανέφερε στο Διευθυντή του 1ου Γραφείου του Χέηγουντ, Συνταγματάρχη Σάλισμουρυ-Τζωνς, ότι ποτέ δεν μπόρεσε να βρει στο Κάιρο τις αναφορές που έστειλε από την Αθήνα για τις συνομιλίες με τον Παπάγο και για τους δυσμενείς παράγοντες στην ελληνική κατάσταση.109 Δεν είναι ξεκάθαρο αν ο Ντε Γκιγκάντ εννοούσε συνομιλίες που είχε ο ίδιος ή ο Σάλισμπουρυ-Τζωνς ή ο Χέηγουντ με τον Παπάγο. Δεν είναι, επίσης, ξεκάθαρο αν ο Ουέηβελλ είχε τότε αυτά τα έγγραφα, (γνωρίζω ότι υπήρχαν γιατί έχω μια σειρά). Εκείνο που είναι ξεκάθαρο είναι ότι το Κάιρο είχε επαρκείς πληροφο ρίες, επάνω στις οποίες να βασίσει μια ακριβή εκτίμηση. Στις 20 Φεβρουάριου, ο Χέηγουντ απέστειλε στο Κάιρο ένα υπόμνημα επτά σελίδων, στο οποίο περιλαμβανόταν και η γιουγκοσλαβική κατάσταση, τιτλοφορούμενο: "ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΣ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΑΝΑ ΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΙΘΑΝΗ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΔΑΣ". Αυτό τόνιζε ότι οι διατιθέμενες συνολικές γερμονοϊταλικές δυνάμεις εναντίον της Ελλάδας από τη Ρουμανία και από την Αλβανία ανέρχονταν σε ένα σύνολο μεγαλύτερο από πενήντα μεραρχίες, με επιπλέον δεκαστέσσερις βουλγαρικές, οι οποίες τότε ήταν επιστρατευμένες κατά τα τρία τέταρταενάντια σ’ αυτές, η Ελλάδα είχε ίσως είκοσι μεραρχίες. Μέσα στους επόμενους δύο μήνες οι Βρετανοί υποτίθεται ότι θα είχαν διαθέσιμες μια θωρακισμένη μεραρχία και τρεις μεραρχίες πεζικού "με μικρή κλίμακα αντιαεροπορικού, αντιαρματικού και μέσου πυροβολικού". Σ’ αυτές μπορεί να προσθέτονταν δεκαέξι ως είκοσι Γιουγκοσλαβικές μεραρχίες, όχι πλήρως επιστρατευμένες και σαράντα τουρκικές. Η αναφορά στη συνέχεια έκανε περιληπτική περιγραφή της αρχέγονης καταστάσεως του εδάφους και της επικρατούσας ελονοσίας: "Η ορεινή φύση του εδάφους και το πτωχό συγκοινωνιακό δίκτυο, κάνει το έδαφος ως σύνολο ακατάλληλο στην ανάπτυξη και δράση μηχανοκίνητων δυνάμε ων.... (των οποίων) οι επιχειρήσεις πρέπει να περιορίζονται στις πεδιάδες. Η ύπαρξη της ελονοσίας, όμως, συνηγορεί όπως τα βρετανικά στρατεύματα αποφεύγουν τις πεδιάδες". Πάρα πολλά από την υπόλοιπη αναφορά βασίζονταν σε ελληνικές επιτελικές εκτιμήσεις για τον πιθανό τρόπο δράσεως των Γερμανών και αποδείχτηκαν κατά τον Απρίλιο τελείως ακριβή. Προβλεπόταν ότι λιγότερες από τρεις βρετανικές μεραρχίες θα συγκεντρώνονταν στη Γραμμή του Αλιάκμο να, αν αυτή ήταν εκείνη η οποία θα έπρεπε να κρατηθεί, επειδή η περιοχή ήταν ακατάλληλη για δυνάμεις εφοδιασμένες με μηχανοκίνητα μεταφορικά. Ο Χέηγουντ πρότεινε τη δημιουργία ορεινών μεταφορικών σχηματισμών για να χρησιμοποιούνται ως μονάδες τομέων μέχρις ότου βελτιωθούν οι συγκοινωνίες. Και τελείωνε ανακεφαλαιώνοντας. "Σ’ οποιαδήποτε από τις εναλλακτικές προτάσεις που υποβλήθηκαν, επιβάλλεται η αποστολή του μέσου πυροβολικού


133

πάρα πολύ ενωρίς επειδή οι ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ στρατοί έχουν ιδιαίτερες ελλείψεις σε πυροβολικό".110 Είναι πιθανό ότι η μελέτη του Χέηγουντ ανέφερε για πρώτη φορά τη δυνατότητα ότι θα ήταν επαρκείς τρεις βρετανικές μεραρχίες. Οι Έλληνες είχαν στα σύνορα και τα οχυρά της Μακεδονίας δυνάμεις 10.000 αντρών, υποστηριζόμενες από τρεις ορεινές μεραρχίες και μια ακόμη που συγκροτούνταν στη Θεσσαλονίκη. Η τρίτη τοποθεσία που θα μπορούσε να κρατηθεί ήταν η τοποθεσία του Στρυμόνα, η οποία κατά τις εκτιμήσεις απαιτούσε ένα σύνολο τούλάχιστον επτά μεραρχιών. Τα βρετανικά στρατεύματα θα έπρεπε να αποβιβαστούν στη Θεσσαλονίκη μαζικώ ς και να βρίσκονται στην τοποθεσία πριν φτάσουν οι Γερμανοί και αυτός ο χρόνος-κατά τις εκτιμήσεις του Ελληνικού Επιτελείου- θα έπρεπε να είναι δέκα ημέρες από την ημέρα που τα μηχανοκίνητα γερμανικά στρατεύματα θα διαβούν το Δούναβη. Στις 11 π.μ. εκείνης της Πέμπτης στο Κάιρο, ο Υπουργός των Εξωτερικών, ο Αρχηγός του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου και οι τρεις Διοικητές κάθησαν σε ανεπίσημες συνομιλίες για τις οποίες δεν κρατήθηκαν πρακτικά. Τελικά, όταν ρωτήθηκε ο Ουέηβελλ τι μπορούσε να διαθέσει, απάντησε ότι είχε τη νέα Αυστραλιανή Μεραρχία, την Ινδική Μηχανοκίνητη Ταξιαρχία υπό εκπαίδευση και μια Θωρακισμένη ταξιαρχία της 7ης Μεραρχίας· θα μπορούσε αυτές τις δυνάμεις να τις αναπτύξει στην Κυρηναϊκή. Θα κρατούσε την 4η και την 5η Ινδικές Μεραρχίες για να εκκαθαρίσει την Ερυθραία. Θα μπορούσε να ελαττώσει τα στρατεύματα στην Κένυα και αμέσως μόλις ήταν διαθέσιμα ναυτιλιακά μεταφορικά θα μετακινούσε στη Μέση Ανατολή τη Νοτιοαφρικανική Μεραρχία. Για την Επιχείρηση MANDIBLES κατά της Ρόδου θα χρησιμοποιού σε την 6η Βρετανική Μεραρχία που τότε συγκροτούνταν από περισσεύματα. Αυτά όλα άφηναν έτοιμα για να αναχωρήσουν για την Ελλάδα: ένα θωρακισμένο συγκρότημα, τη Νεοζηλανδική Μεραρχία (μείον μια ταξιαρχία που ερχόταν από την Αγγλία), δύο συντάγματα μέσου πυροβολικού και μερικό αντιαεροπορικό πυροβολικό. Αργότερα, θα μπορούσε να μετακινηθεί το Πολωνικό Συγκρότημα Ταξιαρχίας, μία θωρακισμένη ταξιαρχία και μία άλλη Αυστραλιανή μεραρχία. Η πρώτη αποστολή θα μπορούσε να αναχωρήσει 30 ημέρες μετά την απόφαση και η δεύτερη και τρίτη σε διαστήματα τριών εβδομάδων η μετακίνηση θα χρειαζόταν τουλάχιστον πενήντα πλοία και θα είχε πολλές παρενέργειες. Στην Ελλάδα, πολύ λίγα αεροπλάνα μπορούσαν να σταλούν τώρα που η Λουφτβάφε έκανε την εμφάνισή της στη Μεσόγειο και οι απώλειες μεγάλωναν. Αν όλα τα αεροπλάνα πήγαιναν στην Ελλάδα δε θα έμενε τίποτα για την Τουρκία και γι’ αυτό το καλύτερο ήταν να πουν στη Τουρκία ότι βοηθώντας την Ελλάδα οι Βρετανοί βοηθούσαν τους φίλους τους. Ο "Γκουήντο" Σάλισμπουρυ-Τζωνς από την Αθήνα μετέδωσε στο Κάιρο ότι οι συζητήσεις με το Ελληνικό Γενικό Επιτελείο επί της βρετανικής συμμετοχής μπορούσαν να συνοψιστούν σ’ αυτό το σημείο ως ακολούθως: Για να κρατηθεί η


134

Θεσσαλονίκη χρειάζονταν εννέα μεραρχίες στην ανατολικότερη τοποθεσία Νέστος ποταμός-Διάβαση Ρούπελ, οκτώ στους λόφους Δυτικά της Καβάλας και Δράμας και επτά στην τοποθεσία Στρυμόνας ποταμός-Διάβαση Ρούπελ. Μόνο τρεις μεραρχίες θα ήταν ελληνικές εκτός αν επερχόταν καμιά μεγάλη αλλαγή στην Αλβανική κατάσταση. Οι Έλληνες θεωρούσαν ότι "οι ελάχιστες απαιτούμενες πρόσθετες δυνάμεις για να κρατηθεί η Θεσσαλονίκη ήταν δύο σώματα στρατού (οκτώ μεραρχίες), οι οποίες θα έπρεπε να είναι στην τοποθεσία του Στρυμόνα ποταμού από την αρχή. Αν αυτές οι πρόσθετες δυνάμεις δεν ήταν διαθέσιμες, τότε θα ήταν απαραίτητο να συγκεντρωθούν για την άμυνα της Θεσσαλίας". Για την τελευταία υπήρχαν τέσσερις δυνατές αμυντικές γραμμές εκτεινόμενες δυτικά προς τη θάλασσα και οι οποίες όλες χρησιμοποιούσαν τον ποταμό Αλιάκμονα, δηλαδή: (1) Αλιάκμονας-Βέροια-Έδεσσα-Αλβανικά σύνορα-θάλασσα. (2) Η ίδια, εκτός από το όρος Γράμμος-Καλαμάς ποταμός-θάλασσα. (3) Αλιάκμονας-Βενέτικος ποταμός-Όρος Βραδέτο*-Καλαμάς-θάλασσα. (4) Αλιάκμονας-Βενέτικος-Ε~**-Άραχθος ποταμός-θάλασσα. (Το γράμμα Ε— ήταν κενό).** Π ροφανώ ς θα πρόκειται για το χω ριό Β Ρ Α Δ Ε Τ Ο του όρους Τ Υ Μ Φ Η . (Σ ημ. . τ .Μ ). ** Π ροφανώ ς θα πρόκειται για το Ζ υ γό Μ ετσόβου. (Σ η μ . τ .Μ ). *

Είχε εκτιμηθεί ότι η πρώτη τοποθεσία και η δεύτερη απαιτούσαν δεκαπέντε μεραρχίες, η τρίτη δεκατέσσερις και η τελευταία, η οποία θα γινόταν η βασική τοποθεσία του Αλιάκμονα, δώδεκα. Η τελευταία τοποθεσία θα συνεπαγόταν μια ελληνική σύμπτυξη με μειωμένο ηθικό και εγκατάσταση, πράγμα που μπορεί να μην ήταν κατορθωτό. Αλλά οι πρώτες δύο θα εξέθεταν τις ελληνικές δυνάμεις στην Αλβανία στον κίνδυνο της αποκοπής τους αν οι Γερμανοί διασπούσαν στη Βέροια ή Έδεσσα. Ο Σάλισμπουρυ-Τζωνς έλεγε ότι από άλλες πηγές είχε συλλέξει πληροφορίες ότι οι Έλληνες ήταν αποφασισμένοι να πολεμήσουν και ότι ο Υπουργός της Ασφάλειας είπε ότι υπήρχαν ακόμη 300.000 άντρες στη χώρα που θα μπορούσαν να επιστρατευτούν.111 Το πρόβλημα με τη Γραμμή του Αλιάκμονα ήταν ότι δεν ήταν καθόλου μια γραμμή κατά την έννοια του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου ή κατά την έννοια της Γραμμής των Γάλλων. Ήταν μια σειρά από διαβάσεις διαμέσου πολύ απότομων και απόκρημνων βουνών, αλλά με ασθενή σχετικά, στενά και πεδινά πλευρά, τα οποία μπορούσαν να υπερκεραστούν. Το σπουδαιότερο, όμως, ήταν ότι δεν υπήρχαν παράπλευρα οδικά και σιδηροδρομικά δίκτυα- το μόνο που υπήρχε ήταν μια σιδηροδρομική γραμμή, η οποία διχαζόταν στο τέλος, σαν ένα κηπευτικό δίχαλο με τις ζωτικές διαβάσεις στα άκρα της διχάλας. Όλα τα εφόδια και οι ενισχύσεις έπρεπε να περάσουν από τον κύριο κορμό, πράγμα που σήμαινε ότι οποιαδήποτε διάβαση θα μπορούσε να εκβιαστεί πριν καταστεί δυνατό να


135

φτάσουν επαρκείς δυνάμεις για να τη φράξουν. Αλλά, ακόμη και αυτή η ιδέα ενέργειας προϋπέθετε ότι ο εχθρός δε θα διέθετε δυνάμεις ορεινού αγώνα, οι οποίες μπορούσαν να αναρριχηθούν στις μεταξύ των διαβάσεων πλαγιές, αν ο εχθρός εγκλωβιζόταν μέσα στις διαβάσεις. Στις 20 Φεβρουάριου, το βράδυ, ένα δεύτερο σήμα από το Σάλισμπουρυ Τζωνς ανέφερε ότι ο Παπάγος του είχε επιδώσει μόλις πριν λίγο μια συνοπτική εκτίμηση της γερμανικής απειλής στη Βουλγαρία. Αν η Γιουγκοσλαβία ήταν σταθερή Σύμμαχος, η κοιλάδα του Στρυμόνα δε θα προσήλκυε τους Γερμανούς, αλλά αν ήταν ουδέτερη, η Θεσσαλονίκη θα έπρεπε να εγκαταλειφθεί. Αν οι Γερμανοί εξαπέλυαν την επίθεση πριν ο Παπάγος προφτάσει να εκκαθαρίσει την Αλβανία, αυτό θα ήταν καταστροφή και έτσι είχε αποφασίσει να μην προβεί σε καμιά πράξη η οποία θα προκαλούσε τη γερμανική ενέργεια πριν οι Έλληνες μπορέσουν να εγκατασταθούν στη γραμμή Βεράτι-Αυλώνα. Ο Έ λληνας Αρχιστράτηγος θα μπορούσε τότε να σταθεροποιηθεί και να μετακινήσει μερικά στρατεύματα στη Βορειοανατολική Ελλάδα. Είχε κανονίσει, ώστε η νεοσυγκροτηθείσα 20η Μ εραρχία να μετακινηθεί στην περιοχή ΈδεσσαΦλώρινα και η 19η Μεραρχία να πάει στη Βέροια για να αποτρέψουν μια γερμανική διείσδυση. Η Ελλάδα δε θα έκανε ξεχωριστή ειρήνη με τη Γερμανία. Ο Σάλισμπουρυ-Τζωνς ανακεφαλαίωνε "Δεν επιτρέπεται να υπερεκτιμάται η κεφαλαιώδους σημασίας στάση της Γιουγκοσλαβίας η οποία πρέπει να διευκρινιστεί".112 Ένα τρίτο σήμα από το Σάλισμπουρυ-Τζωνς εκείνο το βράδυ υποδήλωνε ότι σύντομα, πιθανώς θα επιτρεπόταν, ώστε ο Στηρς και ο ταγματάρχης Μάηλς Ρέηντ του ειδικού Τμήματος Συνδέσμων με το Ελληνικό Στρατηγείο να προβούν σε αναγνώριση της βόρειας περιοχής με πολιτική περιβολή.113 Τα καλύτερα νέα της ημέρας ήταν ότι τα έξι Χαρικέην που στάλθηκαν να υποστηρίξουν την ελληνική επίθεση κατά του Αυλώνα έφτασαν στο μέτωπο. Οκτώ ημέρες αργότερα με τη συνεργασία μερικών Γκλαντιέητορ, πέτυχαν σε μια αποστολή πραγματικής εδραιώσεως του ηθικού, να καταρρίψουν είκοσι ή είκοσι έξι εχθρικά αεροπλάνα, ένα επίτευγμα το οποίο, κατά τον Ντ’ Αλμπιάκ, "προξένησε τη μεγαλύτερη αγαλλίαση".114 Στις έξι η ώρα, ξανασυναντήθηκαν όλοι στην πρεσβεία, στο Κάιρο, για μια δεύτερη σύσκεψη, ακολούθως δείπνησαν με το Γουάηλντ Μπιλ το Ντόνοβαν, και τέλος συνήλθαν και σε τρίτη σύσκεψη για να συντάξουν ένα τηλεγράφημα προς τον Πρωθυπουργό το οποίο, τελικά αποφασίστηκε, να το αφήσουν για να το συντάξουν το πρωί με καθαρότερο μυαλό. Κατά το δείπνο το βράδυ μετά την άφιξή τους, ο Ήντεν, ο Ντηλ και ο Ουέηβελλ ενημερώθηκαν από το Ντόνοβαν επί της στρατηγικής εκτιμήσεώς του για τα Βαλκάνια, με την οποία και οι τρεις συμφώνησαν, τονίζοντας ιδιαίτερα την ανάγκη αεροπλάνων και μηχανοκίνητων μέσων για να γίνει κάθε ενέργεια αποτελεσματική. Μετά το δείπνο, ο Ντόνοβαν τηλεγράφησε στον Πρόεδρο

136


Ρούσβελτ ότι οι Βρετανοί ανησυχούσαν πάρα πολύ για τις ελλείψεις τους σε ναυτιλιακά μέσα μεταφοράς και σε εξοπλισμό. Ο,τιδήποτε συμβεί στη Νοτιο ανατολική Ευρώπη θα περιορίσει σοβαρά τις ναυτιλιακές μεταφορές και οι νηοπομπές από το Ηνωμένο Βασίλειο προς τη Μεσόγειο θα πρέπει να κατατεμαχιστούν, γιαυτό ο,τιδήποτε και αν μπορούσε να κάνει ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ για να διατεθούν περισσότερα ναυτιλιακά μέσα μεταφορών, θα ήταν μια σοβαρή προσφορά στην πολεμική προσπάθεια της Βρετανίας.115 Στη σειρά των συνομιλιών με τον Ήντεν και το Ντηλ, ο Ουέηβελλ πρότεινε να υπερασπιστούν τη Θεσσαλονίκη. (Και οι δύο, ο Αόνγκμορ και ο Κάννινγκαμ, όμως, είχαν αμφιβολίες και στις 21 Φεβρουάριου ο Ήντεν τηλεγράφησε στο Λονδίνο ότι θα έπρεπε να αναληφθεί μια εκκένωση). Ο Ουέηβελλ στις αρχές Φεβρουάριου είχε φτάσει στο συμπέρασμα ότι άξιζε να διακινδυνέψουν στα Βαλκάνια, έστω και για δύο μήνες με σκοπό να εμψυχωθούν οι Έλληνες και να υποχρεωθούν οι Γιουγκοσλάβοι και οι Τούρκοι να πολεμήσουν. Αν όπως πρέπει να κάνουμε, υποθέσουμε ότι ο Ουέηβελλ, μέσα σε λίγες ημέρες μετά το θάνατο του Μεταξά (αν όχι ενωρίτερα) έφτανε σ’ αυτήν την εκτίμηση, γιατί ήταν ένας στρατηγός που ενδιαφερόταν πολύ περισσότερο για τις πολιτικές αποχρώσεις παρά για τα στρατιωτικά θέματα, τότε μπορούμε να λύσουμε το αίνιγμα για την απόφαση του Ουέηβελλ να πάει στην Ελλάδα. Φαίνεται λογικό να υποθέσουμε την ακόλουθη, μη τεκμηριωμένη, σειρά ενεργειών: ενημερωμένος για τα προβλήματα διατηρήσεως των Ελλήνων στον πόλεμο και μη ενημερωμένος εκείνο τον καιρό για τη γερμανική απειλή στην Τρίπολη, ο Ουέηβελλ εργάστηκε στις πολιτικές δυνατότητες. Έπειτα έλαβε από το Λονδίνο σήματα που περιείχαν σύγχυση και την πληροφορία ότι ο Ήντεν και ο Ντηλ επρόκειτο να τον επισκεφθούν στις 12 Φεβρουάριου. Φυσικά, όπως κάθε σοβαρός διοικητής έπρεπε από υπηρεσιακής και στρατιωτικής σκοπιάς να κάνει, σχεδίασε τις πιθανότητες και προετοίμασε εκείνες επί των οποίων θα έπρεπε να ενεργήσει, επειδή ανέμενε ότι θα διατασσόταν να στείλει στρατεύματα προς ενίσχυση της Ελλάδας αμέσως μετά τις 12 Φεβρουάριου, οπότε αναμενόταν να φτάσει ο Ηντεν και ο Ντηλ. Αυτό δεν έγινε, απλώς από τις παραξενιές του καιρού, οι οποίες καθυστέρησαν την πτήση τους. Επιπλέον θα διερωτήθηκε, αν δεν επρόκειτο να διαταχθεί να εκστρατεύσει στην Ελλάδα, γιατί το Λονδίνο παρεμβλήθηκε στην εξόχως επιτυχή κίνησή του προς τα δυτικά; Μένει έπειτα απλώς το ερώτημα, γιατί ο Ντηλ δεν έδειξε, μέχρι το τέλος του Απριλίου, την εκτίμηση του Ουέηβελλ στον Ήντεν; Μια απάντηση είναι ότι δε χρειαζόταν επειδή ήταν ένα στρατιωτικό έγγραφο. Αλλά, πράγματι, τόνιζε την επερχόμενη εκκένωση και ο Ντηλ, όταν συνέβη η καταστροφή, την απέστειλε στο Λονδίνο λέγοντας, στην πραγματικότητα, ότι εμείς σας το είπαμε. . Στο Κάιρο, πάρθηκε η απόφαση να συνεχίσουν παρά την προειδοποίηση του Σάλισμπουρυ-Τζωνς. Δυστυχώς ο Στρατηγός Χέηγουντ σκοτώθηκε λίγο μετά την πτώση της Κρήτης, το Μάιο, και έτσι δεν μπόρεσε να μιλήσει ο ίδιος, αλλά ο Σάλισμπουρυ-Τζωνς ισχυρίζεται ότι, μετά την κριτική που ασκήθηκε κατά της


137

Στρατιωτικής Αποστολής No 27, ότι δεν είχε παρουσιάσει κατάλληλα τη στρατιωτική κατάσταση είχε στείλει ένα υπόμνημα στο Υπουργείο Πολέμου το οποίο ξεκαθάριζε τα πράγματα.116 Η κριτική ήταν αδικαιολόγητη, αλλά ούτε ο Στρατηγός Ουίλσον, ούτε ο επιτελάρχης του Ταξίαρχος Αλεξάντερ Γκάλογουέη συμπαθούσαν το Χέηγουντ. Η στρατιωτική αποστολή είχε αναφέρει ότι για να κρατηθεί η τοποθεσία του Αλιάκμονα χρειάζονταν δύο σώματα στρατού, αλλά πριν από την αναπόφευκτη ανάκριση στο Κάιρο, ο Ντε Γκιγκάντ πιέστηκε από τα παρασκήνια να αλλοιώσει τις ευρύτατα γνωστές απόψεις που είχε ότι η όλη υπόθεση ήταν ένα λάθος από την αρχή.117 Ένας από τους γρίφους της βρετανικής αποφάσεως να βοηθήσει την Ελλάδα το 1941, είναι η αλλαγή της σκέψεως του Ουέηβελλ. Ήταν ο Ουέηβελλ ένας πιστός στρατιώτης, ο οποίος υπήκουε σε διαταγές να σχεδιάζει σύμφωνα με τις οδηγίες του Λονδίνου; Είχε την πρόθεση μόνο να κάνει σχέδια, αφήνοντας στο Ντηλ (ο οποίος ήταν φιλότουρκος) και τον Ήντεν, να παίρνουν τις αποφάσεις; Περίμενε ότι οι Έλληνες θα αρνούνταν πάλι εκείνο που η Βρετανία είχε να τους προσφέρει; Σχεδίαζε απλά για να δείξει με τις λογικές διαδικασίες ότι οι Βρετανοί δεν μπορούσαν να πετύχουν, γιατί δεν είχαν τους άντρες, τα υλικά ή τα ναυτιλιακά μεταφορικά και δεν μπορούσαν να ελπίζουν ούτε στο να αρχίσουν να καταλάβουν τις θέσεις μέχρι μήνες μετά τη γερμανική εισβολή; Είχε την ελπίδα ότι οι γερμανοί θα έκαναν πραγματικά, τις φανερές κινήσεις τους πρώτοι και θα τον γλύτωναν από του να κινηθεί; Επιζητούσε να κερδίσει χρόνο για να απαλλαγεί από το βαλκανικό πρόβλημα και μετά να συνεχίσει στην Τρίπολη; Ο Ουέηβελλ δεν ήταν ανόητος και δεν ήταν στενοκέφαλος στρατηγός του τύπου του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου. Μπορεί να είχε κοιτάξει το χάρτη της Ελλάδας, να είχε συνειδητοποιήσει πώς ήταν το έδαφος και την αδυναμία να κρατήσει εκεί χωρίς επαρκή μεταφορικά, πυροβόλα και αεροπορική υποστήριξη και να πίστευε ότι άλλοι βλέποντας αυτά θα έπαιρναν τη λογική απόφαση σε πολιτικο-στρατιωτική βάση να μην πάνε. Μπορεί ακόμη να πλανήθηκε, τελικά, από το ισχυρό του αίσθημα του καθήκοντος. Αλλά ακόμη και αυτά τα ερωτήματα πιθανώς να μην είναι ορθά. Γιατί μπορεί απλούστατα η λύση να βρίσκεται σ’ ένα κύκλο υποθέσεων. Ο Ουέηβελλ υπέθετε ότι ο Ήντεν, όπως έκανε τον Οκτώβριο, θα ήταν γνωστικός και θα έβλεπε καθαρά ότι η Διοίκηση Μέσης Ανατολής δεν μπορούσε να αναλάβει την ελληνική εκστρατεία και ότι ο Ντηλ θα τον υποστήριζε. Αλλά ο Ήντεν και ο Ντηλ νόμισαν ότι βρίσκονταν εκεί να κατοπτεύσουν για λογαριασμό του Τσώρτσιλ και των Αρχηγών των Επιτελείων, οι οποίοι από την πλευρά τους νόμισαν τώρα ότι οι άνθρωποι που βρίσκονταν επί τόπου θα έπαιρναν την απόφαση. Και στην Αθήνα ο Κορυζής ήταν πάρα πολύ μπερδεμένος και γνώριζε πολύ καλά την απειρία του να επέμβει- βασιζόταν στον Παπάγο, ο οποίος προσπάθησε να φανεί λογικός, αλλά όπως ο Ουέηβελλ, αισθάνθηκε ότι αυτό ήταν πολιτική απόφαση.

138


Πάνω απ’ όλα, αυτοί οι άνθρωποι ήταν κουρασμένοι, εργάζονταν ημέρα και νύχτα κάτω από δυσχερείς συνθήκες επί τρεις και πλέον μήνες. Ήθελαν να πράξουν το ορθόν, αλλά ήταν κουρασμένοι για να σκεφτούν καθαρά. Και για τη μια ή την άλλη αιτία, όλοι διέφεραν από τον Ήντεν, έναν επικίνδυνα ασταθή χαρακτήρα που είχε εξουσιοδοτηθεί εν λευκώ από τον Τσώρτσιλ. Αργότερα, κατά τη διάρκεια του πολέμου, την 1η Οκτωβρίου 1942, σ’ ένα λόγο του στη Βουλή των Λόρδων ο, εξ ευγενών, υποκόμης Κράνμπορν, κολακεύοντας τον Ήντεν, υπεραμύνθηκε, την Κυβέρνηση λέγοντας ότι ο Ουέηβελλ ήταν πάντοτε υπέρ "του ελληνικού επεισοδίου" και ποτέ η συμβολή του δεν παραβλεπόταν.118 Αυτό διερευνήθηκε από τον Τσώρτσιλ και έτσι στις 9 Οκτωβρίου, ο παλιός απόφοιτος του Σχολείου του Ήτον Κράνμπορν έγραψε στον Ουέηβελλ να το επιβεβαιώσει. Ο νομοταγής Ουέηβελλ, τότε, απάντησε, όπως έγραψε στο Λίντελλ Χαρτ* το 1948, ότι πάντοτε πίστευε ότι η ελληνική απόφαση ήταν ορθή, ότι στρατιωτικώς είχε μια ευκαιρία, αλλά πάνω απ’ όλα ότι πολιτικά και ψυχολογικά ήταν η ορθή εκλογή.119 (Βαρυφορτωμένος ακόμη με τα απόρρητα της ULTRA, μπορούσε να είχε απαντήσει διαφορετικά;) * 0 διάσημος ιστορικός συγγραφέας του Β ’ Π αγκόσμιου Π ολέμου εθεωρείτο στη Β ρετανία και ως σοβαρό σ τρα τη γικό μυαλό (Σ η μ . τ .Μ ).

Στο Λονδίνο, το Πολεμικό Συμβούλιο συνήλθε στις 20 Φεβρουάριου το βράδυ. Ο Πρωθυπουργός είπε ότι ο Ήντεν και ο Ντηλ έφτασαν στο Κάιρο ταξιδεύοντας προς την Αθήνα και την Άγκυρα και ότι ο σκοπός αυτού του ταξιδιού ήταν να διαπιστώσουν ποια βοήθεια θα μπορούσε να δοθεί στους Έλληνες και στους Τούρκους σε περίπτωση γερμανικής προωθήσεως προς τα νότια διαμέσου της Βουλγαρίας, και να εξακριβώσουν, πώς ήταν δυνατό η διπλωματική κατάσταση σ’ αυτό το μέρος του κόσμου να συμμορφωθεί με τη στρατιωτική. Τα πρακτικά περιλαμβάνουν τα συμπεράσματα του Τσώρτσιλ: Α ν οι Έλληνες αποφασίσουν να αντιταχθούν στη γερμανική προώθηση στο έδαφός τους, πρέπει να τους βοηθήσουμε με όλα τα μέσα που διαθέτουμε και ο κ. Ή ντεν θα τους ενημερώσει για τη βοήθεια που μπορούμε να δώσουμε.....Αν οι Έλληνες αποφασίσουν να πολεμήσουν θα πράξουμε ότι μπορούμε. Ή ταν δυνατό, ασφαλώς, ότι οι Γερμανοί πριν αρχίσουν την προέλασή τους να προσφέρουν στους Έλληνες τέτοιους ελκυστικούς όρους που θα τους έκαναν να αισθάνονται υποχρεωμένοι να κάνουν ειρήνη. Σ’ αυτήν την περίπτω ση, δεν μπορούμε, ορθότατα, να τους κατηγορήσουμε, ούτε θα μπορούσαμε, κατά τρόπο πολύ τραγικό, να πάρουμε μια τέτοια απόφαση εμείς, για λογαριασμό των Ελλήνων. Θα πρέπει να έχουμε κάνει το καθήκον μας και τότε να είμαστε ευχαριστημένοι κάνοντας τη θέση μας στα ελληνικά νησιά τόσο ισχυρή όσο είναι δυνατό. Α π’ αυτά τα νησιά θα μπορούμε να διεξάγουμε τον αεροπορικό πόλεμο εναντίον της Γερμανίας, ο οποίος τελικά μπορεί να έχει ευνοϊκή εξέλιξη για μας.


139

Ο Τσώρτσιλ, ακολούθως, συνέχισε να αναφέρει ότι οι πολύ έμπειροι πιλότοι μας της Μέσης Ανατολής θα ανέβαιναν ξανά στα καλύτερα αεροπλάνα που υπάρχουν και ότι, αν η Ελλάδα έπεφτε και η Τουρκία παρέμενε ένας έντιμος ουδέτερος, "έμενε να εξεταστεί τι θα κάνουμε με τις ισχυρές δυνάμεις που έχουμε στο Δέλτα. Σ’ αυτήν την περίπτωση, θα ανέκυπτε πάλι το ερώτημα της προελάσεως στην Τρίπολη".120 Είχε την ελπίδα ότι δε θα είμαστε υποχρεωμένοι να στείλουμε μεγάλο μέρος των δυνάμεών μας στην Ελλάδα. Στην πραγματικό τητα δεν υπήρχε πιθανότητα να μπορέσει να φτάσει στην Ελλάδα μεγάλο μέρος της βρετανικής δυνάμεως πριν από τους Γερμανούς. Ο Πρωθυπουργός, επίσης, σημείωσε ότι οι Γερμανοί πίεζαν ευγενικά την Γιουγκοσλαβία και ότι υπήρχαν ενδείξεις γερμανικής διεισδύσεως στη Βόρεια Αφρική.121 Προφανώς μέχρι τότε, ο Τσώρτσιλ είχε αρχίσει να συνέρχεται, αλλά οι ελπίδες του Ήντεν είχαν τώρα περάσει στην αντίθετη κατεύθυνση· και αυτό είναι η αιτία από την οποία γίνονται οι τραγωδίες. 21 Φεβρουάριου 1941 Στις 21 Φεβρουάριου, ο Λίνκολν Μακ βη τηλεγράφησε στην Ουάσιγκτον ότι ο Έλληνας Υφυπουργός των Εξωτερικών είχε χαρακτηρίσει το βουλγαροτουρκικό σύμφωνο μη επιθέσεως της 17ης Φεβρουάριου μια βρετανική διπλωματική ήττα.122 Ο Σάλισμπουρυ-Τζωνς έστειλε ένα σήμα "Ακρως Απόρρητο-Μόνο για Αξιωματικούς" στον Ουέηβελλ και στον Υπαρχηγό του Αρχηγού του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου: "Η επιχείρηση επιβραδύνθηκε από τον άσχημο καιρό. Το έδαφος απίστευτα δύσκολο' για παράδειγμα, για να πας προς τα δυτικά με τα πόδια, από κάποιο σημείο του δρόμου Βεράτι-Κλεισούρα προς την κορυφή του Σεντέλι, απόσταση 11-12 χιλιομέτρων, απαιτούνται δύο ημέρες".123 (Πολύ αργότερα στην τελική αναφορά του για την εκστρατεία στην Ελλάδα ο Τζούμπο Ουίλσον, ο ηττημένος Βρετανός Διοικητής, άρχιζε με μια καυστική περιγραφή των ελληνικών δρόμων και του επικοινωνιακού δικτύου. Κατά το 1941, οι βρετανικές συσκευές ασυρμάτου απλούστατα δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν στις ορεινές περιοχές της Ελλάδας και οι καλύτερες επικοινω νίες ήταν με σύνδεσμους αξιωματικούς, οι οποίοι χρειάζονταν συχνά είκοσι τέσσερις ώρες να κάνουν το ταξίδι από τα παρατηρητήριά τους της πρώτης γραμμής, στο Στρατηγείο, με επιστροφή. Η εκστρατεία στην Ελλάδα αντιμετώ πισε πολλά τέτοια προβλήματα, συγκρινόμενη με τον πόλεμο στη Δυτική Έρημο κατά την ίδια περίοδο. Μ έχρι το 1945, το ποσοτικό άλμα στην απόδοση των συσκευών ασυρμάτου και η διαθεσιμότητα της ραδιοτηλεφωνικής επικοινωνίας, τα αεροπλάνα συνδέσμων και τα ελικόπτερα ακόμη θα μετέβαλαν σημαντικά τις επιχειρήσεις στα ορεινά εδάφη. Αλλά καμιά απ’ αυτές τις βελτιώσεις δε θα μπορούσε να αντισταθμίσει την παράλειψη της συγκεντρώσεως, κατά πρώτο λόγο, επαρκών πληροφοριών που αφορούν στη Χώρα).

140


Ο υποδιευθυντής στρατιωτικών πληροφοριών στο Κάιρο εξέδωσε στις 21 Φεβρουάριου μια εκτίμηση της καταστάσεως, η οποία ακολουθούσε τη γραμμή του Ταξίαρχου Σήρερ, του τέλους Ιανουαρίου, αλλά την υπερέβαινε και ισχυριζόταν ότι ήταν ακατανόητο ότι οι Γερμανοί θα υποχρέωναν τις δυνάμεις τους να εισβάλουν στην Τουρκία και στο Ιράκ: αποθήκες εφοδίων δεν υπήρχαν.124 Στις 11:45, ο Ντηλ, ο Μάλλαμπυ, ο Ντίξον, ο Ουέηβελλ, ο Κάννινγκαμ και ο Αόνγκμορ κάθισαν κάτω και πάλι για να εξετάσουν την κατάσταση- παρών, σε μέρος της συσκέψεως, ήταν και ο Υποπτέραρχος Έλμχιρστ. Συμφωνήθηκε ότι "η καλύτερη ενέργειά μας σ’ όλο τον κόσμο" θα είναι να κάνουμε τους Τούρκους να κηρύξουν τον πόλεμο στους Γερμανούς. "Όλες μας οι πληροφορίες τονίζουν το γεγονός ότι οι Γερμανοί σκοπεύουν να εξαλείψουν τους Έ λληνες.... Ο αντικει μενικός μας σκοπός είναι να προλάβουμε, όχι να προκαλέσουμε τη γερμανική επίθεση". Και παρόμοιες προτάσεις για τις συζητήσεις είναι γραμμένες και στα πρακτικά του Πήρσον Ντίξον. Το απόγευμα, ο Ντηλ επισκέφθηκε τον Ελεύθερο Γάλλο Στρατηγό Ζωρζ Κατρού, "Το Γάλλο της Ανατολής" του Τσώρτσιλ. Το βράδυ, συνήλθε εκ νέου η ομάδα και διάβασε ένα σήμα που ήρθε από τον Πρωθυπουργό, το οποίο μερικώς έλεγε, "Μη θεωρείτε τους εαυτούς σας υποχρεωμένους σε μια ελληνική περιπέτεια αν στα κατάβαθα της καρδιάς σας νιώθετε ότι θα είναι ένα άλλο φιάσκο τύπου Νορβηγίας. Αν δεν μπορεί να γίνει καλό σχέδιο, παρακαλώ να το πήτε. Αλλά, ασφαλώς, γνωρίζετε πόσο θα άξιζε μια επιτυχία".125 Ακολούθως, η ομάδα στο Κάιρο συζήτησε για άλλη μια φορά την πολιτική προσεγγίσεως των Ελλήνων και τελικά εκείνο το απόγευμα εκδόθηκε το ακόλουθο σήμα του Καϊρου 358 προς το Φόρεϊν Όφφις. Ο Πάλαιρετ, συμβούλευσε από την Αθήνα, ότι ο Κορυζής είχε τη γνώμη ότι δεν είναι πρακτικά δυνατή και δεν μπορεί να τηρηθεί απόρρητη μια συνεδρίαση στην Κρήτη. Γι’ αυτό εισηγήθηκε, όπως η βρετανική ομάδα προσγειωθεί στο αεροδρόμιο του Μενιδίου και συνέλθει σε συνεδρίαση στο πλησίον βασιλικό παλάτι του Τατοϊου. Ο Πάλαιρετ θα τους υποδεχόταν εκεί. Την ίδια ημέρα, το Λονδίνο είχε τηλεγραφήσει ότι ο Υπουργός του Οικονομικού Πολέμου Χιού Ντάλτον επιθυμούσε να βομβαρδιστούν οι ρουμα νικές πετρελαιοπηγές, για να συνδυαστεί ο βομβαρδισμός με ένα πρόγραμμα ανατρεπτικών επιχειρήσεων, το οποίο αναμενόταν να αρχίσει στις 28 Φεβρουά ριου. Ο βομβαρδισμός θα απαιτούσε τη χρησιμοποίηση των ελληνικών αεροδρομίων, πράγμα το οποίο πιθανώς θα προκαλούσε τη γερμανική αντεκδί κηση εναντίον της Ελλάδας: Θα ήταν αυτό δύσκολο; Το Φόρεϊν Όφφις δεν είχε αντίρρηση στην παραβίαση του βουλγαρικού εναέριου Χώρου. Θα μπορούσε ο Ήντεν να το συζητήσει στην Αθήνα και να μας ενημερώσει; Και ο Αρχηγός του Επιτελείου Αεροπορίας είχε ειδοποιήσει το Λόνγκμορ ότι θα αναλάμβανε περισσότερες υποχρεώσεις για τα Χαρικέην στη Μέση


141

Ανατολή από όσες θα μπορούσε η κατάσταση των ανταλλακτικών να αντέξει στο μέλλον και ότι πιθανώς το ίδιο θα ίσχυε και για τα Τόμαχωουκ. Από το Κάιρο, ο Ήντεν ανέφερε την ομόφωνη γνώμη ότι οι περιορισμένες αεροπορικές πηγές, δε θα επέτρεπαν στη Βρετανία να βοηθήσει και την Ελλάδα και την Τουρκία ταυτόχρονα. Ακολουθούσε μια μεγάλη παράγραφος στην οποία ο Ήντεν εξηγούσε την αεροπορική κατάσταση, η οποία δεν είχε αλλάξει ουσιαστικά από εκείνη που ήταν τον Οκτώβριο του 1940, οπότε για τελευταία φορά ήταν εκεί και σημείωνε ιδιαίτερα ότι ο Λόνγκμορ είχε ένα "πολύ μικρότερο αριθμό σύγχρονων αεροπλάνων κατάλληλων να αντιμετωπίσει τους Γερμανούς από εκείνο που είχαμε εκτιμήσει". Και ο ρυθμός απωλειών θα ανερχόταν καθώς οι Γερμανοί μάλλον, παρά οι Ιταλοί, θα αντιμετωπίζονταν. Μετά από μερικά τεχνικά σχόλια, ο Ήντεν συνέχισε "Οι παρούσες περιορισμένες αεροπορικές δυνάμεις που είναι διαθέσιμες, καθιστούν αμφίβολο αν μπορούμε να κρατήσουμε μια γραμμή που να καλύπτει τη Θεσσαλονίκη.... Ο Διοικητής της Μεσογείου θεωρεί ότι μπορούμε να δώσουμε την αναγκαία θαλάσσια προστασία, η οποία θα έκανε τη Θεσσαλονίκη ικανή να χρησιμοποιείται ως βάση, αλλά τονίζει εμφαντικά ότι για να το πράξει χρειάζεται αεροπορική προστασία, την οποία φοβούμαστε, ότι θα αποδειχθεί μια ανυπέρβλητη δυσχέρεια. Το πρόβλημα της αμυντικής Γραμμής, την οποία θα πρέπει να κρατήσουμε στην Ελλάδα, θα συζητηθεί με τους Έλληνες τους οποίους ελπίζουμε να συναντήσουμε την Κυριακή". Ακολούθως, σκιαγραφούσε τη διάταξη του Ουέηβελλ και τις δυνάμεις τις οποίες μπορούσε να στείλει στην Ελλάδα συμπεραίνοντας "η αποστολή αυτής της δυνάμεως αναπόφευκτα θα αποστραγγίσει τελείως τις πηγές διοικητικής μέριμνας και πρέπει να περιλαμβάνει πολύ αυτοσχεδιασμό". Παρ’ όλα αυτά, στο Κάιρο συμφώνησαν ότι στους Έλληνες πρέπει να πάει άμεση βοήθεια και ότι οι Τούρκοι θα πρέπει αργότερα να πάρουν αεροπορικές ενισχύσεις, αν ο όγκος των δυνάμεών τους στη Μέση Ανατολή το επιτρέπει. "Η παρούσα πρόθεσή μου είναι να εξηγήσω στους Έ λληνες τη βοήθεια την οποία μπορούμε να τους προσφέρουμε τώρα και να ζητήσω να τη δεχθούν τότε που θα μπορεί να γίνει η μεταφορά της. Αν οι Έλληνες δεχθούν αυτήν τη βοήθεια και αψηφήσουν κάθε κίνδυνο, ο οποίος δυνατόν να συνεπαγόταν την εμπλοκή τους σε πρόωρες εχθροπραξίες με τη Γερμανία, υπάρχει μια καλή ευκαιρία να μπορέσουμε να κρατήσουμε μια τοποθεσία άμυνας στην Ελλάδα. Αν διασκορπίσουμε τις μικρές μας δυνάμεις τώρα, ιδιαίτερα τις αεροπορικές, δε θα μπορέσουμε να βοηθήσουμε αποφασιστικά ούτε την Ελλάδα ούτε την Τουρκία".126 Ο Ήντεν τόνισε ότι οι μοίρες του Λόνγκμορ απλούστατα, δεν ήταν στα πρότυπα αυτών της μητροπόλεως, γιατί είχαν κυνηγήσει τους Ιταλούς σ’ όλη την περιοχή και γιατί "οι πολύ καλοί αεροπόροι του πετούν ακόμη με αεροπλάνα όχι πρώτης κατηγορίας". Ανέφερε, επίσης, ότι ο Λόνγκμορ και ο Κάννινγκαμ συμφωνούσαν ότι δεν ήταν δυνατό να κρατηθεί η Θεσσαλονίκη, αλλά ο Ήντεν και ο Ντηλ επιφυλάσσονταν ώσπου να μιλήσουν με τους Έλληνες.

142

Ο Κήπος του Ή ντεν Σχετικά με τις γενικές απόψεις για την ελληνική εκστρατεία είναι ασφαλώς ριψοκίνδυνο να σταλούν δυνάμεις στην ήπειρο της Ευρώπης να πολεμήσουν τους Γερμανούς αυτόν τον καιρό. Κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί την επιτυχία, αλλά όταν συζητήσαμε αυτό το θέμα στο Λ ονδίνο γνωρίζαμε ότι διακινδυνεύαμε μια αποτυχία, πιστεύοντας ότι είναι καλύτερα να υποφέρουμε μαζί με τους Έλληνες παρά να μην προσπαθήσουμε να τους βοηθήσουμε. Αυτή είναι η πεποίθηση που έχουμε όλοι εδώ.-Επιπλέον, παρά το ότι η εκστρατεία είναι ένα τόλμημα, δεν είμαστε χωρίς ελπίδα ότι μπορεί να πετύχει υπό την έννοια να σταματήσει τους Γερμανούς πριν κατακλύσουν όλη την Ελλάδα. Πρέπει να μη ξεχνάμε, ότι η διακύβευση είναι μεγάλη. Αλλά, αν οι Έλληνες δε θέλουν να έρθουμε, τότε πρέπει να σκεφθούμε εκ νέου, αλλά όλες μου οι προσπάθειες θα συγκεντρωθούν στην προσπάθεια να πείσω τους Έλληνες να δεχθούν τη βοήθειά μας τώρα.

Σχετικά με το πρόβλημα της διοικήσεως στην Ελλάδα, αποφάσισαν ότι είχαν ανάγκη από έναν πρώτης τάξεως τακτικό άντρα, ο οποίος θα μπορούσε να αποσπάσει το σεβασμό των Ελλήνων και είχαν επιλέξει το Στρατηγό Ουίλσον, που ήταν τότε διοικητής της Κυρηναϊκής. "Εξετάσαμε προσεκτικά τα προσόντα του Ο’ Κόννορ, αλλά παρά το ότι είναι ένας ορμητικός ηγήτορας, νομίζουμε ότι δεν είναι του ίδιου αναστήματος με τον Ουίλσον. Επιπλέον, ο Ουίλσον θα είχε να διοικήσει ένα αυστραλιανό σώμα στρατού και μια νεοζηλανδική μεραρχία, που και στους δύο σχηματισμούς διοικητές είναι ισχυρές προσωπικότητες και επίσης ανώτεροι στρατιωτικοί". "Ο διορισμός του Ουίλσον να ηγηθεί των δυνάμεων στην Ελλάδα θα είναι μια εγγύηση στους Έλληνες ότι δίνουμε ό,τι καλύτερο έχουμε". 22-23 Φεβρουάριου 1941 Στις 22 Φεβρουάριου το πρωί, στις οκτώ η ώρα, μέσα στην ευχάριστη ανοιξιάτικη πρωινή ησυχία του Καΐρου, η ομάδα οδηγήθηκε με αυτοκίνητα στο αεροδρόμιο της Ηλιουπόλεως, όπου βούιζαν δύο αεροπλάνα Λόκχηντ 18 για να πετάξουν στην Αθήνα. Ως μέτρο ασφαλείας διαδόθηκε ότι θα επισκέπτονταν τη Δυτική Έρημο. Εκτός από τον Ήντεν, το Ντηλ, τον Ουέηβελλ και το Αόνγκμορ, εκεί βρισκόταν και ο Αντισυνταγματάρχης Ντε Γκιγκάντ, ο Υποστράτηγος Χέηγουντ, ο Ταγματάρχης Σμιθ-Ντόριαν και άλλοι που συνολι κά ανέρχονταν σε δέκα με τις αποσκευές τους, οι οποίες εκείνο τον καιρό αποτελούνταν από χαρτοφύλακες, από καλό ατόφιο δέρμα και βαλίτσες. Στη Βόρεια Αφρική, ο Τζούμπο Ουϊλσον έλαβε ένα σήμα να συναντήσει τον Ουέηβελλ στο αεροδρόμιο του Ελ Αντεμ. Πέταξε αεροπορικώς τα τετρακόσια μίλια από το στρατηγείο του στη Μπάρκα για να ανακαλύψει ότι κανένας δεν γνώριζε τίποτα- αλλά στις 11:15 προσγειώθηκαν δύο αεροπλάνα και βγήκαν έξω ο Ήντεν, ο Ντηλ και ο Ουέηβελλ. Ο Ουέηβελλ είπε "πηγαίνουμε στην Αθήνα για να συζητήσουμε την αποστολή στην Ελλάδα μιας δυνάμεως. Αν αποφασιστεί αυτό, σεις θα είσθε ο διοικητής, αλλά να μην ανακοινώσετε τίποτα


143

σε κανέναν μέχρις ότου σας ειδοποιήσω". Και πήγε πίσω στο αεροπλάνο του και στις 12:15 απογειώθηκε.127 Ο Τζούμπο Ουίλσον, ο ανεψιός του Στρατηγού.Σερ Χένρυ Μαίτλαντ Ουίλσον, που ήταν Διοικητής του ΧΙΙου Σώματος Στρατού στη Θεσσαλονίκη το 1918,128 υπήρξε διοικητής μιας από τις ταξιαρχίες της 2ης Μεραρχίας, της οποίας τότε διοικητής ήταν ο Ουέηβελλ στο Άλντερσοτ, πριν από τον πόλεμο και τον διαδέχθηκε ως διοικητής εκεί το 1937. Ο Ουίλσον, ο οποίος από κάποιο συνάδελφό του περιγράφτηκε ως "ένας εξαίρετος στρατιώτης",129 τώρα μοιρα ζόταν μαζί με τον Ουέηβελλ ένα σπίτι στο Κάιρο. Ο Σουλτσμπέργκερ, της εφημερίδας της Νέας Υόρκης New York Times, είπε αργότερα ότι ο Ουίλσον του είπε, λίγο αργότερα από το επεισόδιο, ότι η συνάντηση έγινε στη Βεγγάζη και ότι πήρε την υπόσχεση για δεκατέσσερις μεραρχίες, αλλά τελικά πήρε τρεις.130 Ο ίδιος ο Ουίλσον, σχολιάζοντας αργότερα την όλη βαλκανική πολιτική, είπε ότι περιείχε "στρατηγική γυμναστική". Επίσης, παραπονέθηκε, ότι μόνο όταν έφτασε στην Αθήνα πληροφορήθηκε για την πραγματικά φτωχή κατάσταση των ελληνικών δυνάμεων. Ένα άλλο πρόβλημα για τον Ουίλσον ήταν ότι οι Βρετανοί, ακριβώς όπως και στη Βόρεια Αφρική, δεν είχαν υπηρεσία πληροφοριών στα Βαλκάνια πριν από τον πόλεμο.131 Και άλλες δυσχέρειες, μεταξύ των οποίων ήταν ελλείψεις σε επιτελείς αξιωματικούς να μεταβούν προς επισκόπηση του εδάφους, η ελληνική άρνηση να επιτραπεί αναγνώριση και η έλλειψη συστήματος πληροφοριακού φακέλου για τα Βαλκάνια. Το ότι ο Ρόμμελ ήταν ένας άγνωστος στους Βρετανούς, αυτό ήταν ίσως μια σπάνια έκπληξη. Το Φεβρουάριο του 1940, το Λονδίνο απέστειλε έναν υποστράτηγο του μηχανικού, να αναλάβει τη διοίκηση της 4ης Ινδικής Μεραρχίας. Παρά το ότι είχε τιμηθεί με το Μετάλλιο Ανδρείας "Βικτόρια Κροςς" και ήταν ο αξιωματικός, ο οποίος εκπόνησε την εκτίμηση για τους λόγους για τους οποίους ο Χίτλερ θα εξαπέλυε την επίθεση κατά Ρωσίας, ο Φίλιπ Νήμε ήταν άγνωστος στον Ουέηβελλ, ο οποίος στηρίχτηκε στην κρίση του Ο’ Κόννορ ότι ο Νήμε ήταν άξιος και ότι ως τιμημένος με το Αριστείον Ανδρείας "Βικτόρια Κροςς" θα ήταν ένας ανδρείος στρατιώτης και έτσι του έδωσε τη Διοίκηση της Κυρηναϊκής, όταν ο Ουίλσον μετακινήθηκε στην Ελλάδα.132 Ο Νήμε έγγραψε στα απομνημονεύματά του ότι δεν μπορούσε να φανταστεί ότι ο Ρόμμελ στάλθηκε στην Έρημο σε παθητικό ρόλο, όπως ισχυριζόταν το γραφείο πληροφοριών του Γενικού Στρατηγείου στο Κάιρο.133 Αλλά οι δυνάμεις που έμειναν να φρουρούν τη Κυρηναϊκή-ένα θωρακισμένο σύνταγμα, το περισσότερο με ιταλικά άρματα, ένα συγκρότημα ταξιαρχίας πεζικού από όλα τα όπλα και μια μηχανοκίνητη ταξιαρχία των 10.000 Ινδών ιππέων, οπλισμένων με τυφέκια (και όλα αυτά τα τμήματα να εφοδιάζονται από το Τομπρούκ, 725 χιλιόμετρα στα μετόπισθεν)-ήταν πολύ μικρές για να αντιδράσουν κάπως στο Ρόμμελ. Στην Αθήνα ο Μακ Βη, στις 22 Φεβρουάριου, έγραψε ένα μακροσκελές γράμμα στον Αμερικανό Υπουργό των Εξωτερικών, τον Κόρντελ Χωλ, στο οποίο σημείωνε ότι ο Βασιλιάς Γεώργιος Β’ συνέχιζε την παράδοση του Μεταξά, της

144

Ο Κήπος του Ή ντεν-

υπερασπίσεως της τιμής της Ελλάδας, διακηρύσσοντας επίσημα ότι θα πολεμήσει, αλλά αν οι Γερμανοί κλιμάκωναν βραδέως και σταθερώς την πίεση η αποφασιστικότητα μπορεί να καμφθεί και να πεθάνει.134 Στις 3:15 τα δύο αεροπλάνα Λόκχηντ Λόντεσταρ τα οποία μετέφεραν τη βρετανική ομάδα, με πολιτική τώρα περιβολή, προσγειώθηκαν στο αεροδρόμιο του Μενιδίου, βόρεια των Αθηνών. Τους επισκέπτες τους υποδέχτηκαν ο Πάλαιρετ, ο Ντ’ Αλμπιάκ, ο Μπλάντ και η τιμητική φρουρά, παρά το ότι η άφιξή τους έπρεπε να ήταν μυστική. (Ο Γερμανός πρεσβευτής ήταν ακόμη στην Αθήνα όπου οι άνθρωποι δεν έλεγαν πια αν οι Γερμανοί επιτεθούν, αλλά πότε).135 Η ομάδα κινήθηκε αμέσως, με αυτοκίνητα, στο γεμάτο στροφές δρόμο διαμέσου των πεύκων, για 5 περίπου χιλιόμετρα, έπειτα κάτω στην κοιλάδα, στην οποία βρίσκεται το απομονωμένο Παλάτι του Τατοΐου. Ένα γοτθικού τύπου εξοχικό σπίτι, το οποίο κατά το 1980 δεν το έβλεπε κανένας επίσημος επισκέπτης, ήταν κάτι σαν μικρογραφία του Σάντριγχαμ, ένα ιδιωτικό ησυχαστήριο, αλλά με επαρκείς ευκολίες για απόρρητες συνεδριάσεις. Αμέσως μετά την άφιξή του στο παλάτι, ο Ήντεν είχε μια ιδιωτική ακρόαση από το Βασιλιά, κατά την οποία ανέφερε στο Γεώργιο Β’ ότι δε θα συναντηθεί με τον Κορυζή μόνο του, επειδή ήθελε οι συζητήσεις να είναι καθαρά επί στρατιωτικής και όχι επί πολιτικής βάσεως.136 Ακολούθως, σερβιρίστηκε στο μακρύ, λουστραρισμένο τραπέζι ένα Αγγλικό τσάι στο οποίο εννέα Αγγλοι (εκτός από το Ντ’ Αλμπιάκ) αντιμετώπισαν το Βασιλιά Γεώργιο Β’, τον Κορυζή, τον Παπάγο (στον οποίο οι Βρετανοί δεν είχαν εμπιστοσύνη) και τον Υφυπουργό των Εξωτερικών, ο οποίος τηρούσε και τα ελληνικά πρακτικά. Οι Έλληνες αισθάνθηκαν ότι βρίσκονταν σε άμυνα, γιατί δεν είχαν όλους του εμπειρογνώ μονες παρόντες και έτσι ήταν πιο επιφυλακτικοί σ’ αυτά που θα έλεγαν, από όσο ήταν οι Βρετανοί. Όταν άρχισε η συνεδρίαση, στις 5:30, ο Έ λληνας Πρωθυπουργός παρουσίασε μια διακήρυξη στα γαλλικά. Παρατήρησε ότι η Ελλάδα είχε δεχθεί την αυθόρμητη εγγύηση της Μεγάλης Βρετανίας, είχε δεχθεί τη βοήθειά της από τη στιγμή της απρόκλητης ιταλικής επιθέσεως και είχε γίνει η πιστή της Σύμμαχος. Στο διεξαγόμενο αγώνα εναντίον της Ιταλίας, είχε διαθέσει όλες τις μεραρχίες της, πλην τριών, οι οποίες βρίσκονταν στα βουλγαρικά σύνορα. Στη συνέχεια, ο Κορυζής τοποθέτησε το καθαρά στρατιωτικό ερώτημα, περί του ποιος θα μπορούσε να είναι ο αριθμός και η σύνθεση των δυνάμεων, τις οποίες οι Βρετανοί θα μπορούσαν να στείλουν για να ενισχύσουν τους Έλληνες, εναντίον της γερμανικής εισβολής. Υπήρχαν τότε στη Ρουμανία είκοσι τέσσερις γερμανικές μεραρχίες και επιπλέον οι Βουλγαρικές δυνάμεις. Στην πραγματικό τητα οι Έλληνες, είπε, αγνοούσαν τις προθέσεις των Τούρκων και των Γιουγκοσλάβων, επειδή κανείς δεν γνώριζε σε ποια πλευρά θα πήγαιναν. Το πρόβλημα ήταν τώρα εξαιρετικά επείγον και η άφιξη των εξοχοτήτων Τους, εξόχως επίκαιρη. Καί η διακήρυξη κατέληγε, η Ελλάδα θα πολεμήσει για τη


145

Μακεδονία, ακόμη και με μόνο τις δικές της δυνάμεις, ανεξάρτητα από το ποια βοήθεια θα έρθει.137 Ο Ηντεν, ακολούθως, με τον εκτελούντα τα χρέη του διερμηνέα στρατηγό Χέηγουντ, χωρίς διπλωματικότητα διάβασε τη δήλωσή του. Παρέλειψε να εκδηλώσει ακόμη και το καθήκον της ευχαριστίας και του θαυμασμού προς τους Έλληνες. Αντίθετα, σημείωσε ότι οι Γερμανοί είχαν είκοσι τρεις μεραρχίες στη Ρουμανία και τετρακόσια με πεντακόσια αεροπλάνα. Κατά την άποψή του, οι Γερμανοί επιδίωκαν τον έλεγχο των Βαλκανίων. Έτσι, ώστε να μπορούν να πλήξουν αποφασιστικά τους Βρετανούς στη Μέση Ανατολή. Ακολούθως, είπε ότι οι Βρετανοί θα μπορούσααν να στείλουν τρεις μεραρχίες, ένα συγκρότημα θωρακισμένης ταξιαρχίας, την Πολωνική Ταξιαρχία Πεζικού, πιθανώς ένα άλλο συγκρότημα θωρακισμένης ταξιαρχίας και δύο συντάγματα μέσου πυροβολικού. Το σύνολο ανερχόταν σε 100.000 άντρες, 240 πυροβόλα εκστρατείας, 202 αντιαρματικά πυροβόλα, 32 μέσα πυροβόλα, 192 ελαφρά και βαριά αντιαεροπο ρικά πυροβόλα, και 142 άρματα.138 Η πρώτη σειρά, χρησιμοποιώντας πενήντα τρία πλοία, θα αποβιβαζόταν τριάντα ημέρες από τότε που θα λαμβανόταν η απόφαση. Η δύναμη αυτή θ'α διοικούνταν από το Στρατηγό Ουίλσον, "το νικητή της ερήμου". "Εκείνο" λένε τα πρακτικά του Πήρσον Ντίξον "που σας προσφέραμε είναι το μέγιστο που θα μπορούσαμε να κάνουμε προς το παρόν. Τα στρατεύματα ήταν καλώς εξοπλισμένα και καλώς εκπαιδευμένα και θα προσαρμόζονταν καλά". Ο Κορυζής ακολούθως έθιξε το πρόβλημα της στάσεως της Γιουγκοσλαβίας και της Τουρκίας· και ο Ήντεν απάντησε "Ειλικρινά, δε γνωρίζουμε τι θα κάνουν". Ακολούθως, στις 6:20 μ.μ. έλαβε χώρα η στρατιωτική συνεδρίαση Ο Παπάγος και ο Συνταγματάρχης Κιτριλάκης του Ελληνικού Στρατηγείου, ήταν από τη μια πλευρά του τραπεζιού και ο Ντηλ, ο Ουέηβελλ, ο Αόνγκμορ, ο Τερλ, ο Χέηγουντ και ο Μάλλαμπυ από την άλλη. Ο Παπάγος ανέφερε ότι οι Ιταλοί είχαν τριάντα ως τριάντα τέσσερις μεραρχίες πεζικού στην Αλβανία με 197 ελαφρές πυροβολαρχίες, 39 μέσες και βαριές πυροβολαρχίες, 3 συντάγματα ιππικού και 5 τάγματα με 250 άρματα, από τα οποία τα περισσότερα ελαφρά. Στην Ανατολική Μακεδονία οι Έλληνες δεν είχαν παρά 4 ορειβατικές πυροβολαρχίες, 12 πεδινές πυροβολαρχίες, 17 σύγχρονες και 8 παλιές βαριές πυροβολαρχίες (164 πυροβόλα και 25 μέσα στις οχυρώσεις ή ένα σύνολο 189 πυροβόλων), ενώ στη Θράκη υπήρχαν 13 τάγματα με 3 πεδινές και 2 ορειβατικές πυροβολαρχίες. Δεν υπήρχαν εκεί, στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη, αντιαεροπορικά και αντιαρμα τικά πυροβόλα. Κάτω από τις συνθήκες αυτές, η μόνη κατάλληλη τοποθεσία επί της οποίας μπορούσε να προβληθεί αντίσταση ήταν η γραμμή του Αλιάκμονα. Στη Θράκη θα έπρεπε να παραμείνουν δυνάμεις, αν οι Τούρκοι επρόκειτο να επιτεθούν στη Βουλγαρία, επειδή υπήρχε συμφωνία, γι’ αυτό και αυτές οι δυνάμεις σε καιρό πολέμου θα συντηρούνταν από τους Τούρκους. Σχετικά μ’ αυτήν την ίδια τη γραμμή του Αλιάκμονα (Ολυμπος-ΒέροιαΈδεσσα-Καϊμακτσαλάν), ο Παπάγος είπε ότι για να κρατηθεί, απαιτούνται οκτώ μεραρχίες και μια ως εφεδρεία (πενήντα τέσσερα τάγματα). Έπρεπε να κρατηθεί

146


επί χρονικό διάστημα είκοσι ως είκοσι πέντε ημερών, ώστε να μπορέσει να γίνει η σύμπτυξη από την Αλβανία. Και συνέχισε: "Πιθανώς να υπάρξει μια κάποια δυσχέρεια για την εξεύρεση τομέων της τοποθεσίας, κατάλληλων για τις μεγάλου βαθμού μηχανοκίνησης, βρετανικές δυνάμεις και για την ανάπτυξη τόσο μεγάλου αριθμού αυτοκινούμενων πυροβόλων". Σύμφωνα με τις βρετανικές σημειώσεις, όλη την ομιλία της συνδιασκέψεως την έκανε ο Παπάγος. Στο τέλος, ρώτησε το Ντηλ και τον Ουέηβελλ αν συμφωνούσαν και αυτοί απάντησαν ότι συμφωνούν. Ήταν μια παραδεκτή στρατιωτική πρόταση.139 Ο Ντε Γκιγκάντ γράφοντας αργότερα το βιβλίο του Generals at War σημείωσε ότι ο Ουέηβελλ έδωσε τη γνώμη του συγκαταβατικά και ο Ντε Γκιγκάντ έμενε με την απορία, μήπως εκείνη την ώρα βρισκόταν υπό την επήρεια του ενθουσιασμού του Ήντεν. Αλλιώτικα ή η στρατιωτική του κρίση δεν ήταν ορθή ή υποστήριζε μια κακή υπόθεση από πολιτική αφοσίωση.140 Εν πάση περιπτώσει, με τη βοήθεια στο μέγεθος που ανέφερε ο Ουέηβελλ και με τους Έλληνες να βρίσκονται σε τόσο απελπιστική κατάσταση, οι στρατιωτικοί δεν είχαν δυσκολία να συμφωνήσουν, αν και το κρίσιμο σημείο του προσδιορισμού της κατάλληλης χρονικής στιγμής δεν είχε επαρκώς μελετηθεί. Κατά τη διάρκεια της συνδιασκέψεως, ο Ουέηβελλ κρατούσε σημειώσεις με μολύβι, σε φύλλα χαρτιού του παλατιού, στα οποία επάνω ήταν τυπωμένο το ελληνικό στέμμα. Σύμφωνα με τον Τζων Κόρνελ, ο οποίος είδε τις σημειώσεις, είναι ξεκάθαρο ότι ο Ουέηβελλ εκείνη την ώρα κατάλαβε ότι οι δυνατότητες εξαρτιόνταν από τη στάση των Γιουγκοσλάβων.141 Η αφοσίωση και το αίσθημα του καθήκοντος του Ουέηβελλ, προς τους ανωτέρους του, ήταν εκβίνα τα οποία τον υποχρέωσαν αργότερα να συμφωνήσει με τον Ήντεν ότι οι Έλληνες είχαν παρεξηγήσει, ενώ όπως θα γίνει καταφανές, οι Βρετανοί ήταν εκείνοι που υπήρξαν απρόσεκτοι και δεν έδωσαν στους Έλληνες τις αποφασιστικές και κρίσιμες πληροφορίες. Μιλώντας στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1949, ο Ουέηβελλ είπε: Ο Παπάγος έκανε μια πολύ καθαρή ανάλυση της στρατιωτικής καταστάσεως και είπε ότι η καλύτερη γραμμή να κρατήσουμε ήταν εκείνη των συνόρων, η γραμμή Μεταξά, η οποία απαιτούσε 9 Μεραρχίες, από τις οποίες οι Έλληνες είχαν 3-και εμείς δεν είχαμε τις άλλες 6. Η γραμμή του Στρυμόνα, την οποία είχαμε κρατήσει κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, απαιτούσε τον ίδιο αριθμό μεραρχιών, αλλά η γραμμή του Αλιάκμονα μέχρι τα Γιουγκοσλαβικά σύνορα απαιτούσε μόνο 5. Σκεφθήκαμε ότι και αν ακόμη οι Γερμανοί έμπαιναν στη Γιουγκοσλαβία θα υπήρχε κάποιος χρόνος πρι,ν οι Σέρβοι τους επιτρέψουν, να υπερκεράσουν τη Γραμμή του Αλιάκμο να, η οποία, φυσικά ήταν, από μόνη της, πολύ ισχυρή. Έτσι, μετά τη συμφω νία του Π απάγου να μετακινήσει τις τρεις α ξιόμ α χες μεραρχίες από τα σύνορα και μία από την Αλβανία, δε φαινόταν ότι ήταν επικίνδυνο να προσπαθήσουμε να κρατήσουμε τους


147

Γερμανούς με 4 ελληνικές και 3,3 βρετανικές μεραρχίες, οι οποίες θα αναπτύσσονταν αμυντικά σε μια γραμμή, η οποία, ο Παπάγος είπε ότι μπορούσε να κρατηθεί με 5. Ο κύριος κίνδυνος ήταν η γερμανική υπεροχή στον αέρα, την οποία ο Κάννινγκαμ και ο Λόνγκμορ είδαν μάλλον πιο καθαρά τότε από όσο εγώ..... Το πολιτικό πλεονέκτημα ήταν ότι αποδεικνυόταν ότι υποστη ρίζαμε, το μοναδικό μαχόμενο Σύμμαχό μας. Εκείνο που έγινε τότε είναι ότι αφήσαμε το Τατόϊ, πιστεύοντας ότι οι Έλληνες θα ήταν εγκαταστημένοι σε μια οχυρωμένη γραμμή όταν θα φτάναμε, αλλά ο Παπάγος υποστηρίζει ότι δε θα έπρεπε να μετακινηθούμε παρά μόνο αφού θα ήταν γνωστές οι στάσεις της Τουρκίας και της Γιουγκοσλαβίας. Αγνοώ αν ήταν μια παρεξήγηση ή αν για πολιτικούς λόγους ο Παπάγος δεν μπορούσε να εκδώσει τις διαταγές για σύμπτυξη των μεραρχιών. Μετά την επιστροφή από την Άγκυρα, το θέμα κατέληξε σε μια πολιτική διαφωνία.142

Η Στρατιωτική σύνοδος τελείωσε περί τις 7:45 και η βρετανική αντιπροσωπία τότε συνήλθε για να ενημερώσει τον Ήντεν. Τώρα ήταν παρών και ο Πλοίαρχος R.M. Ντικ του Βρετανικού Ναυτικού ως αντιπρόσωπος του Διοικητή της Μεσογείου. Εξακριβώθηκε ότι οι στρατιωτικές συζητήσεις κατέληξαν σε διαφωνία και ότι οι Βρετανοί θα έπρεπε να πιέσουν για την υλοποίηση το ταχύτερο δυνατό, υπό ένα Βρετανό διοικητή, ο οποίος θα είναι υφιστάσμενος του Παπάγου, με το δικαίωμα να αναφέρεται στον Ουέηβελλ-κατά τον ίδιο τρόπο με τον οποίο εργάζονταν ήδη ο Μπλάμεη και ο Φράημπεργκ.* * Α υσ τρ α λός και Ν εοζηλανδός σ τρ α τη γο ί διοικητές αυστραλιανώ ν και νεοζηλανδικώ ν Μ εγά λω ν Μ ονάδω ν του Θεάτρου Επιχειρήσεω ν Βόρειας Α φρικήςΜ έση ς Α νατολής, οι οποίοι, ενώ υπάγονταν σ το ν Ο υέηβελλ, είχαν το δικαίωμα, ως Ε θ νικ ο ί Διοικητές, να αναφέρονται κατευθείαν σ τις Ε θνικές τους Κ υβερνή σεις.

Ακολούθως, παρακάθησαν όλοι σε δείπνο και οι συνεδριάσεις συνεχίστη καν και πάλι στις 10:45 (και όχι όπως λέγεται στις 8). Ο Παπάγος άρχισε τη συζήτηση με μια ανακεφαλαίωση της στρατιωτικής συσκέψεως και κατέληξε ότι πολλά εξαρτιούνταν από το αν η στάση της Γιουγκοσλαβίας θα εξακριβωνόταν ή θα την αγνοούσαν, υποθέτοντες ότι δεν θα κινούνταν. Αν συνέβαινε το τελευταίο, τότε έπρεπε να χρησιμοποιηθεί η Γραμμή του Αλιάκμονα επειδή αυτή ήταν η μόνη την οποία οι Γερμανοί δεν μπορούσαν να υπερκεράσουν κατευθυνόμενοι προς τη διάβαση Ρούπελ και την κοιλάδα του Στρυμόνα. Ο Ουέηβελλ είπε ότι ο μόνος σωστός δρόμος ήταν εκείνος τον οποίο υπέδειξε ο Παπάγος. Ήταν μια ισχυρή, φυσική γραμμή, επάνω στη οποία οι Σύμμαχοι μπορούσαν να εγκαταστήσουν τις δυνάμεις τους πριν επιτεθούν οι Γερμανοί. Από στρατιωτικής απόψεως, ήταν συνετό να γίνει η εγκατάσταση εκεί με πλήρεις δυνάμεις το ταχύτερο δυνατό. Οι δρόμοι και οι σιδηρόδρομοι είχαν


148

ανάγκη να βελτιωθούν, ώστε να μπορούν να κινηθούν μηχανοκίνητα πυροβόλα. Ο Στρατηγός Ουίλσον έπρεπε να έρθει το ταχύτερο δυνατό και να του επιτραπεί η εκτέλεση αναγνωρίσεων. Ο Ήντεν είπε ότι ήταν φανερό ότι οι Βρετανοί και Έλληνες συμφώνησαν στρατιωτικώς. Πρόσθεσε ότι οι στρατιωτικές απαιτήσεις επιτάσσουν μια άμεση σύμπτυξη των ελληνικών δυνάμεων από την Ανατολική Μακεδονία στη Γραμμή του Αλιάκμονα αλλά από πολιτική σκοπιά υπάρχουν τρεις δυνατότητες: (1) Να συμπτυχθούν τώρα. (2) Να συμπτυχθούν κατά το χρόνο που θα συνομιλούσαν με τη Γ ιουγκοσλαβία. (3) Να αναμείνουν μέχρις ότου εξακριβωθεί η στάση της Γιουγκοσλαβίας. Προσφέρθηκε να στείλει στον Πρίγκιπα Παύλο ένα σήμα και αυτό έγινε αποδεκτό. Αποφασίστηκε όπως τα ελληνικά στρατεύματα συμπτυχθούν στη Γραμμή του Αλιάκμονα και συμφωνήθηκε, ακόμη, να βελτιωθούν οι δρόμοι και οι συγκοινωνίες της Ελλάδας για να χρησιμοποιηθούν από τη μηχανοκίνητη δύναμη. Ακολούθως, συντάχτηκε ένα σχέδιο για να δοθεί στον Πρίγκηπα Παύλο με επιτελή αξιωματικό, αλλά ο Ντηλ και ο Ουέηβελλ υπέδειξαν ότι αυτό μπορεί να έβαζε σε κίνδυνο τις κινούμενες προς την Ελλάδα βρετανικές νηοπομπές, γιατί ο Πρίγκιπας Παύλος θα συζητούσε ασφαλώς τη βρετανική κίνηση με την Κυβέρνησή του και ο Παπάγος συμφώνησε με την υπόδειξη. Έτσι, ο Ήντεν αντί αυτού, έστειλε σήμα στο Βρετανό πρεσβευτή στο Βελιγράδι για να εξηγήσει προφορικά στον Πρίγκιπα Παύλο του κινδύνους της Θεσσαλονίκης από τις γερμανικές ενέργειες. Είναι φανερό ότι στο τέλος της συνεδριάσεως, οι Έλληνες έδιναν ιδιαίτερη έμφαση στη στάση των Γιουγκοσλάβων "εκ της οποίας" κατά τις λέξεις του ημερολογίου του ταξιδιού του Ήντεν "εξαρτιόταν η εκλογή της γραμμής επί της οποίας'θα αμυνόταν η Ελλάδα. Οι Βρετανοί αντιπρόσωποι ξεκαθάρισαν ότι δε θα ήταν ασφαλές να υπολογίζουμε στη Γιουγκοσλαβία". Αλλά κανείς δεν καθόρισε επακριβώς ποια απόφαση είχε παρθεί επί του προγράμματος μετακινήσεως των ελληνικών δυνάμεων. Στις τρεις το πρωί της 23ης Φεβρουάριου, οι Έλληνες συμφώνησαν να δεχθούν τη βρετανική προσφορά και δέχθηκαν τον Ουίλσον ως το Βρετανό διοικητή υφιστάμενο του Παπάγου. Οι Βρετανοί ακολούθως ισχυρίστηκαν ότι είχε συμφωνηθεί ότι ο Παπάγος θα μετακινούσε τα στρατεύματα αμέσως. Όταν το 1946 δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα London Gazette, δήλωση του Ουέηβελλ,143 αμέσως οι Έλληνες φρόντισαν και εκδόθηκαν στην Αγγλική τα απομνημονεύ ματα του Παπάγου με διαφορετικό συμπέρασμα. Οπωσδήποτε είχε δημιουργηθεί μια παρεξήγηση. Το ερώτημα είναι: Γιατί;


149

Μπορεί να υποστηριχτεί οτι ανεξάρτητα από το γεγονός ότι τα πρακτικά είχαν τηρηθεί στα αγγλικά και στα ελληνικά ώστε να είναι δύσκολο να γίνει η σύγκρισή τους (αν έγινε ποτέ μια τέτοια προσπάθεια) και το ανακοινωθέν δημοσιεύθηκε στα γαλλικά, ο Παπάγος είχε κάθε λόγο να πιστεύει ότι είχε το δικαίωμα να εξακριβώσει ποια ήταν η γιουγκοσλαβική θέση. Ο Ήντεν, τελικά, είχε συμφωνήσει αφού κατά τη διάρκεια της συσκέψεως έστειλε ένα ειδικά κρυπτογραφημένο σήμα στο Βρετανό πρεσβευτή στο Βελιγράδι. Επιπλέον, παρά το ότι οι Βρετανοί ισχυρίζονται λόγους επείγοντος, ο Ουέηβελλ απλώς δεν μπορούσε να κινηθεί ταχέως ένεκα ελλείψεως μεταφορικών και δεν αναμενόταν να συγκεντρώσει τη μικρή του δύναμη πριν από εξήντα ως ενενήντα ημέρες' γιατί λοιπόν θα έπρεπε ο Παπάγος να θεωρεί ότι θα έπρεπε να εκδώσει τις διαταγές εκείνη τη νύχτα για μια ενέργεια η οποία θα κρατούσε εξήντα ημέρες; Η απόφαση και η στάση των Γιουγκοσλάβων είχε σοβαρή σημασία εκ του γεγονότος ότι το μεγάλο ποτάμι Τσέρνα και ο διάδρομος του Μοναστηριού κατευθύνονται στη θύρα της Ελληνικής Γραμμής. (Στην πραγματικότητα η όλη κατάσταση στη Γιουγκοσλαβία άλλαξε ριζικά μέσα σε πέντε εβδομάδες' ο Παπάγος ενήμερος από καιρό για τους Γιουγκοσλάβους είχε δίκαιο). Τέλος πάντων, όταν η σύσκεψη τελείωσε, ο Ντε Γκιγκάντ σημείωσε, ότι ο Ήντεν υπερηφανευόταν μπροστά στο πεζούλι του τζακιού και έστειλε ένα αηδιαστικό σήμα στον Τσώρτσιλ.144 Στο ημερολόγιό του, ο Ήντεν σημειώνει, για εκείνο τον καιρό, ότι ο Λόνγκμορ ήταν αεροπορικώς ασθενέστερος από όσο νόμιζε το Λονδίνο και ακόμη πιο ασθενέστερος από όσο θα έπρεπε. Επίσης, σημείωσε ότι ο Παπάγος είπε ότι οι Γερμανοί θα χρειάζονταν είκοσι ημέρες για να φτάσουν στον Αλιάκμονα, αν γίνονταν ανατινάξεις καταστροφών πριν επιτεθούν.145 Στην πραγματικότητα οι Γερμανοί μέσα σε είκοσι ημέρες τον Απρίλιο προέλασαν σ’ όλο το μήκος της Ελλάδας, αλλά τότε η κατάσταση ήταν εντελώς διαφορετική. Οι Γερμανοί δεν κρατήθηκαν στη γραμμή Μεταξά, υπήρξαν ελάχιστες ανατινάξεις καταστροφών για να τους επιβραδύνουν στους πεδινούς χώρους βόρεια του Αλιάκμονα και σάρωσαν την καταρρέουσα Γιουγκοσλαβία κατερχόμενοι στη διάβαση του Μοναστηριού πριν ακόμη η ασθενής βρετανική δύναμη καταλάβει την τοποθεσία. Ανακεφαλαιώνοντας, φαίνεται ότι ο Παπάγος υπήρξε ρεαλιστής σε όλα, εκτός από το ότι είχε την ελπίδα ότι η Γιουγκοσλαβία θα αποφάσιζε έγκαιρα να πολεμήσει και από το ότι πίστευε στις βρετανικές ικανότητες. Στο τηλεγράφημά του στον Τσώρτσιλ, ο Ήντεν είπε ότι είχε εξηγήσει τη διεθνή κατάσταση και τις γερμανικές προθέσεις στα Βαλκάνια, όπως τις έβλεπε το Λονδίνο.146 Και αφού έδινε λεπτομέρειες, τελείωνε λέγοντας ότι υπήρξε πλήρης συμφωνία με την Ελληνική Κυβέρνηση: (α) Ν α κάνω μια ακόμη προσπάθεια, υπό το φως της σπουδαιότητας της γιουγκοσλαβικής στάσεως στην ανάπτυξη των στρατευμάτων στην Ελλάδα, να πείσω τη Γιουγκοσλαβική Κυβέρνη ση να παίξει το ρόλο της.

150

Ο Κήπος του Ή ντεν (β) Ν α αρχίσουν αμέσως οι Έ λληνες την εκτέλεση των προπαρασκευών για να συμπτύξουν τα προωθημένα στρατεύματα στη γραμμή που πρέπει να κρατήσουμε αν η Γιουγκοσλαβία δε θελήσει να συγκατανεύσει. (γ) Ν α αρχίσει αμέσως η βελτίωση των συγκοινωνιών στην Ελλάδα για να διευκολυνθεί η κατάληψη της γραμμής. (δ) Να αρχίσει αμέσως η κίνηση των βρετανικών στρατευμά των, επειδή ο χρόνος είναι η ουσία του προβλήματος. Πρέπει να τηρηθεί απόλυτη μυστικότητα και να επινοηθεί απατηλό στρατήγημα.

Αφού κάλυψε άλλες λεπτομέρειες, ο Ήντεν εξήρε "την ειλικρίνεια και την καλή συμπεριφορά των Ελλήνων" και κατέληγε λέγοντας, "Είμαι απόλυτα σίγουρος ότι είναι απόφασή τους να αντισταθούν με όλη τους τη δύναμη και ότι η Κυβέρνηση της Αυτού Μεγαλειότητας δεν είχε εναλλακτική λύση παρά να τους υποστηρίξει οποιεσδήποτε και αν είναι οι τελικές συνέπειες. Ενώ αναγνωρίζουμε τους κινδύνους, πρέπει να τους αποδεχθούμε". Είχε πειστεί ότι είχε ενεργήσει σωστά και ότι ο χρόνος ήταν ανεπαρκής για να αναφερθεί στο Λονδίνο πριν ενεργήσει. "Οι κίνδυνοι είναι μεγάλοι, αλλά υπάρχει μια πιθανότητα να πετύχουμε". Σ’ αυτό το σήμα, ο Τσώρτσιλ απάντησε ότι οι προτάσεις του Ήντεν μελ^τήθηκαν εκείνη την ημέρα από τους Αρχηγούς των Επιτελείων και θα μελετηθούν τη Δευτέρα από το Πολεμικό Συμβούλιο. "Στο μεταξύ θα πρέπει να συνεχίσεις υποθέτοντας ότι θα δοθεί πλήρης έγκριση".147 Ο Αόνγκμορ έφυγε από τη σύσκεψη του Τατοϊου αισθανόμενος ότι ο,τιδήποτε και αν συμβεί, οι Βρετανοί θα έβρισκαν δίκαιο τιμώντες τις ηθικές υποχρεώσεις τους.148 Δυστυχώς, καθώς θα αποδείξουν, σύντομα, τα γεγονότα, η έλλειψη σοβαρής μελέτης δεν μπορεί να καλυφθεί με την ελπίδα και με μια απόφαση η οποία είναι ηθικά ορθή. Στις 10:30, η ομάδα των Βρετανών επισκεπτών επιβιβάσθηκε στα δύο αεροπλάνα της Λόκχηντ, στο Μενίδι και αναχώρησε φαινομενικά για την Τουρκία. Πετώντας δια της Μήλου, του δυτικού μέρους της Κρήτης και της Αλεξάνδρειας έφτασαν στην Ηλιούπολη, στις 3:15 ώρα Καΐρου. Εκείνο το απόγευμα, ο Ντήλ συνέταξε μια απάντηση στο σήμα του Υπουργείου Πολέμου το οποίο ζητούσε να βομβαρδιστούν οι ρουμανικές πετρελαιοπηγές. Τόνισε ότι ήταν αδύνατο, επειδή ο άσχημος καιρός επάνω από τη Βουλγαρία απαιτούσε να παραβιαστεί ο τουρκικός εναέριος χώρος και επειδή δεν θα ήταν φρόνιμο να προκληθεί η προσοχή στις αποφάσεις οι οποίες πάρθηκαν στην Αθήνα. Τον ίδιο χρόνο που ήταν ο Ήντεν στην Αθήνα, συνεχίζονταν και οι οικονομικές συζητήσεις με τους Γιουγκοσλάβους, οι οποίοι ανησυχούσαν για τα πολεμικά εφόδια και αναζητούσαν πρώτες ύλες και παράγωγα πετρελαίου. Βέβαια, πριν ακόμη ληφθεί κάποια απόφαση, ήρθε ο πόλεμος.149 Ο Πρίγκιπας Παύλος της Γιουγκοσλαβίας, ο οποίος ήταν απόφοιτος της Οξφόρδης, βρισκόταν σε πολύ δύσκολη θέση. Όταν έγινε Αντιβασιλιάς το 1934,


151

είχε αναλάβει για λογαριασμό του ανήλικου Βασιλιά Πέτρου, ο οποίος θα ενηλικιωνόταν το φθινόπωρο του 1941, να ενοποιήσει το τριμερές κράτος των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων. Παρά το ότι ήταν Αγγλόφιλος, ο Παύλος, έπρεπε να αντιμετωπίσει τις πραγματικότητες της γεωγραφίας, της εσωτερικής πολιτικής, και της γερμανικής δυνάμεως, με την πρωτεύουσά του στη δυτική όχθη του Δούναβη, στο ανατολικότερο άκρο της χώρας. Είχε ήδη υποστεί μια βρετανική απειλή, όταν τον πληροφόρησαν στις 12 Ιανουαρίου ότι οι Βρετανοί έστελναν μια μηχανοκίνητη δύναμη στην Ελλάδα και γι’ αυτό η ουδετερότητά του δε θα ήταν αρκετά καλή. Τρομοκράτησε το γραφειοκράτη Πρεσβευτή Κάμπελ και του φέρθηκε με σκαιότητα με τα λόγια: "Αυτό βρωμάει Ήντεν!". Εκείνη την περίοδο, η βρετανική βοήθεια στην Ελλάδα είχε, ασφαλώς, αποκρουστεί από το Μεταξά και έτσι ο Παύλος δικαιώθηκε που δεν κινήθηκε. Ήταν τότε σπάνια έκπληξη που αρνήθηκε να δει τον Ή ντεν.150 Δυστυχώς, ο Τσιπς Κάννον, ο οποίος είχε αποσταλεί να τον συνεγείρει είχε αναχωρήσει από το Κάιρο για το Λονδίνο την ημέρα που ο Ήντεν αναχωρούσε από την Αγγλία για την Αίγυπτο. Η κατάσταση ήταν, επίσης, περιπλεγμένη από την ανεξιχνία στη εργασία του Τούρκου πρεσβευτή στο Βελιγράδι, η οποία βοήθησε ώστε η άποψη του Κνάτσμπουλ-Χιούγκεσσεν για τη γιουγκοσλαβική αναξιοπιστία, να κερδίσει βαθμιαία έδαφος στο Φόρεϊν Όφφις.151 Στο Λονδίνο, ο Κάντογκαν σημείωσε στο ημερολόγιό του την έκπληξή του για το τηλεγράφημα του Ήντεν από την Αθήνα ότι είχε επιβάλει τη βοήθεια στην Ελλάδα-αυτό ήταν, ασφαλώς, άξιο σεβασμού, αλλά η Βρετανία τελικά θα κατανικιόταν εκεί. Σημείωσε, επίσης, μια πρόταση από το Βελιγράδι, ώστε ο Βασιλιάς Γεώργιος ο VI να τηλεγραφήσει στον Πρίγκιπα Παύλο. Στον Τσώρτσιλ άρεσε η ιδέα, αλλά στο Βασιλιά όχι και γι’ αυτό ο τελευταίος αρνήθηκε να στείλει ένα σήμα, λέγοντας ότι αυτό θα ήταν πολύ αυθαίρετο.152 Στο Βελιγράδι ο Αμερικανός πρεσβευτής Αρθουρ Μπλις Λέην, είχε τολμήσει να ενημερώσει το φτωχό Πρίγκιπα Παύλο, ο οποίος υπομονετικά του εξήγησε ότι με τους Γερμανούς ήδη στη Βουλγαρία η Γιουγκοσλαβία θα ηττηθεί σε δύο εβδομάδες και ότι αν μετακινήσει στρατεύματα θα αντιμετώπιζε εμφύλιο πόλεμο. Ο Αντιβασιλιάς σχολίασε πικρόχολα στο Λέην ότι οι Βρετανοί δεν μπορούσαν να προσφέρουν βοήθεια και ότι θα ευχόταν να ήταν νεκρός, ότι ακόμη ήταν υπερήφανος για την πατρίδα του και πίστευε ότι οι Βρετανοί μακροχρονίως θα νικούσαν. Παρ’ όλ’ αυτά, η Γιουγκοσλαβία από το 1935 είχε αντιμετωπίσει το δίλημμα της ουδετερότητας μεταξύ Βρετανίας και Γαλλίας από τη μια και του Άξονα από την άλλη. Εκείνο τον καιρό, οι Γιουγκοσλάβοι ζήτησαν ανεπιτυχώς τη βοήθεια του Μουσολίνι για να πετύχουν μια συνδιαλλα γή με τους Γερμανούς. Έτσι, όταν ο Ή ντεν ζήτησε από το Κάιρο να πληροφορηθεί για τη Θεσσαλονίκη, ο Αντιβασιλιάς, απογοητευμένος από εκείνο που του είπε ο Κάμπελ, ήταν επιφυλακτικός.153 Ο Στρατηγός Κέννεντυ του Υπουργείου Πολέμου στο Λονδίνο θρηνούσε, γιατί από τις 21 Φεβρουάριου τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν "κατά ένα

152


περίεργο τρόπο". Ο Τσώρτσιλ που είχε παρακινήσει πάρα πολύ την ελληνική περιπέτεια τηλεγράφησε στον Ήντεν να την αφήσει αν αισθανόταν ότι θα ήταν μια άλλη Νορβηγία. Τότε συνέβη ένα αναπάντεχο πράγμα: Ο Ντηλ και ο Ουέηβελλ άλλαξαν τη γνώμη τους. Την Κυριακή, στις 23 Φεβρουάριου, οι Αρχηγοί, των Επιτελείων συναντήθηκαν από τις 4:45 μ.μ.. ως τις 2:30 π.μ. και συνέταξαν ένα χαρτί το οποίο έλεγε ότι, λαμβανομένων υπόψη όλων των παραγόντων, η επιχείρηση έπρεπε να προχωρήσει. (Αλλά το Υπουργικό Συμβούλιο ποτέ δε ρωτήθηκε, γιατί ποτέ δεν έλαβε μια καθαρά στρατιωτική εκτίμηση, ούτε από τους Αρχηγούς των Επιτελείων ούτε από τον Ουέηβελλ- όλες οι υπηρεσιακές συμβουλές που δόθηκαν, είχαν χρωματιστεί από πολιτικούς λόγους, μια διαδικασία πολύ επικίνδυνη). Έτσι, τη Δευτέρα πάλι, ο Πρωθυ πουργός ανακοίνωσε στα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου ότι σύμφωνα με τα δεδομένα ήταν υπέρ της επιχείρησης και αυτοί το ενέκριναν.154 Ο Αυστραλός Πρωθυπουργός Μένζης σημείωσε ότι το πρώτο θέμα που εξετάστηκε στο Πολεμικό Συμβούλιο, αμέσως μόλις έφτασε στο Λονδίνο, ήταν η Ελλάδα, ένα πρόβλημα το οποίο έθεσε για συζήτηση ο Τσώρτσιλ στο Τσέκερς την Κυριακή, 23 Φεβρουάριου. 24 Φεβρουάριου 1941 Η ημέρα άρχισε με μια σύσκεψη στο Στρατηγείο των Βρετανικών Δυνάμεων στην Ελλάδα, το οποίο στεγαζόταν στο Μαράσλειο Σχολείο, με πρόεδρο τον Ντ’ Αλμπιάκ και με τη συμμετοχή του Τέρλ, του Χέηγουντ και των επιτελών τους. Η συζήτηση επικεντρώθηκε στις προετοιμασίες για την άφιξη των αξιόλογων δυνάμεων του στρατού, κάτω από το πρόσχημα ενισχύσεων των μονάδων της ΡΑΦ στην Ελλάδα. Επειδή αυτό θα σήμαινε ότι θα αναλάμβανε ένας διοικητής του στρατού, συμφωνήθηκε, όπως η ευθύνη για τις προετοιμασίες μοιραστεί μεταξύ του Στρατηγείου των Βρετανικών Δυνάμεων στην Ελλάδα και της Στρατιωτικής Αποστολής. Ο Στρατηγός Χέηγουντ ζήτησε ακολούθως ένα φωτογραφικό μωσαϊκό της Γραμμής του Ολύμπου, το οποίο ο Ντ’ Αλμπιάκ είπε ότι η ΡΑΦ θα του το αξασφαλίσει- θα ζητούσε από τους Έλληνες να του το κάνουν αρχίζοντας είκοσι χιλιόμετρα μπροστά απ’ τη Γραμμή. Συζητήθηκαν, επίσης, οι δυσχέρειες της περιοχής της Λάρισας· ήταν ένας πολύ καλός στόχος για τα γερμανικά βομβαρδιστικά και ο στρατός έπρεπε να είναι προσεκτικός στην εγκατάσταση στρατοπέδων, και να μη χρησιμοποιεί χώρο που η ΡΑΦ χρειάζεται για διάφορα αεροδρόμια.155 Έχοντας ακούσει ο Μακ Βη για την επίσκεψη του Ήντεν, πήγε να δει τον Πάλαιρετ, ο οποίος δεν την αρνήθηκε, λέγοντας απλά ότι ο Ήντεν βρισκόταν τότε στο Κάιρο. Ο Πάλαιρετ βεβαίωσε ότι οι Γερμανοί σκόπευαν να επιτεθούν κατά της Θεσσαλονίκης για να εμποδίσουν τους Βρετανούς από του να πάνε εκείσε περίπτωση επιθέσεως, η Βρετανία ασφαλώς θα έστελνε βοήθεια στους Έ λληνες. Είχε την ελπίδα να μην υπάρχουν τόσα πολλά ερωτηματικά συνδεόμενα με την Τουρκία.156


153

Ο Σάλισμπουρυ-Τζωνς τηλεφώνησε στον ηλικιωμένο Ταγματάρχη Ρέηντ' του Τμήματος Συνδέσμων με το Ελληνικό Στρατηγείο και του είπε να ντυθεί πολιτικά και να πάει να κάνει αναγνώριση της Μακεδονίας. Ο Πρίγκιπας Πέτρος της Ελλάδας είχε εξασφαλίσει τις έγγραφες άδειες και ελληνικά οχήματα, αντί των καταφανώς βρετανικών και άρχισαν την επομένη ημέρα. Η μυστικότητα χάθηκε, ασφαλώς, αφού η μονάδα έκανε παρέλαση έξω από το ξενοδοχείο της Μεγάλης Βρετανίας πριν αναχωρήσει.157 Αυτή τη Δευτέρα, στο Κάιρο, ο Ντηλ επισκέφθηκε το Φράημπεργκ και τη Νεοζηλανδική Μεραρχία, συνάντησε όλους τους ταξιάρχους και μερικά στρατεύματα και ακολούθως ενημέρωσε στο Στρατηγείο το Νήμε, ο οποίος σύντομα θα γινόταν Κυβερνήτης της Κυρηναϊκής και τον Έβερτς, το Στρατηγό Διοικητή της 6ης Αυστραλιανής Μεραρχίας. Επίσης, το πρωί, επισκέφθηκε τον Υπουργό Άμυνας και τον Αρχηγό του Αιγυπτιακού Γενικού Επιτελείου και το απόγευμα το πέρασε με τον Τζούμπο Ουίλσον και τον αρχηγό πυροβολικού. Το βράδυ, παρακολούθησε μια σύσκεψη στην πρεσβεία, στην οποία συζητήθηκε η γραμμή που έπρεπε να ακολουθήσουν με τους Τούρκους. Στις δέκα το βράδυ, ήταν και μια άλλη σύσκεψη στο δωμάτιο του Ήντεν, για να ακούσουν μια αναφορά επί της ρουμανικής καταστάσεως από τον κ. Μέρτχουντ της πρεσβείας του Βουκουρεστίου, η οποία κατέληξε σε ένα τηλεγράφημα στον Πρωθυπουργό και τους Αρχηγούς των Επιτελείων για να ζητηθεί η αποστολή διαμέσου της Μάλτας μιας ακόμη μοίρας βαριών βομβαρδιστικών (Ουέλλιγκτον), για την επίθεση στους στόχους του πετρελαίου στο Πλοέστη, μεταξύ 6 και 20 Μαρτίου, που ήταν η επόμενη περίοδος σελήνης πριν ο Δούναβης ξεπαγώσει και απομακρυνθούν τα αποθέματα των πετρελαίων από τα διυλιστήρια.158 Αυτό ασφαλώς ήταν αντίθετο με το σήμα του Ντηλ, το οποίο στάλθηκε μόλις την προηγούμενη ημέρα, αλλά αυτή η απάντηση είχε βασιστεί σε ανεπαρκή γνώση της οικονομικής καταστάσεως. Ο διευθυντής των στρατιωτικών πληροφοριών στο Υπουργείο Πολέμου, ανημέρωτος ακόμη επί του γερμανικού σχεδίου επιθέσεως κατά της Ρωσίας (γνωστού ως ΒΑΡΒΑΡΟΣΣΑ), προειδοποιούσε τον Υποδιευθυντή Πληροφοριών του Γενικού Επιτελείου, ότι αφού ο Στρατάρχης Φον Ρούνστεντ μετακινήθηκε στη Ρουμανία, οι Βρετανοί θα χάσουν όλες τις δυνάμεις που στάλθηκαν στην Ελλάδα. Με αυτήν την πληροφορία, οι Αρχηγοί των Επιτελείων έτειναν να συμφωνήσουν ότι με το να πάνε στην Ελλάδα δε θα επηρεαζόταν η έκβαση του πολέμου ως συνόλου, αν δε συνεργάζονταν η Τουρκία και η Γιουγκοσλαβία. Αλλά το Υπουργικό Συμβούλιο επέμεινε στην απόφαση να πάνε στην Ελλάδα και, καθώς θα φανεί, την επιβεβαίωσαν στις 27 Φεβρουάριου. Στο μεταξύ στο Κάιρο, οι πληροφορίες του Γενικού Επιτελείου ήταν αντίθετες με την απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, γιατί δεν πίστευαν ότι οι Γερμανοί θα έκαναν επίθεση στην Ελλάδα· αλλά όταν ο Ντηλ έφτασε, τους άλλαξε τη γνώμη. Κατά ειρωνικό τρόπο, όπως το χαρακτήρισε ο Χίνσλεη, στις αρχές Μαρτίου, όταν το

154


Λονδίνο βρισκόταν έτοιμο να εγκαταλείψει την ελληνική εκστρατεία, το Κάιρο πίεσε το Λονδίνο να επιμείνει σ’ αυτή.159 Παρά το ότι δε βρίσκεται στα πρακτικά της συσκέψεως της Δευτέρας, οι Αρχηγοί των Επιτελείων στο έγγραφό τους είχαν σημειώσει ότι με τη δημιουργία ενός βαλκανικού μετώπου, οι Βρετανοί θα υποχρέωναν τους Γερμανούς να πολεμήσουν στο τέλος μιας μακριάς γραμμής συγκοινωνιών (παρά το ότι στην πραγματικότητα ήταν πάρα πολύ μικρότερη από τη βρετανική, και κυριαρχού νταν από σιδηροδρόμους μέσα σε φιλικές χώρες και όχι από ναυτιλιακές γραμμές διαμέσου εχθρικών υδάτων). Αλλά οι Αρχηγοί των Επιτελείων σημείωσαν, επίσης, ότι η ελληνική υποχρέωση θα είναι ατελείωτη και εξουθενωτική, καταναλώνουσα τις βρετανικές εφεδρείες της Μέσης Ανατολής και μη αφήνουσα ίσως καμιά για την Τουρκία και την Αίγυπτο. "Τα πιθανά στρατιωτικά πλεονεκτήματα.... είναι αξιόλογα παρά το ότι τα επιτεύγματα είναι αμφίβολα και οι κίνδυνοι είναι σοβαροί. Τα μειονεκτήματα από την εγκατάλειψη της Ελλάδας στη μοίρα της θα είναι σίγουρα και με πιθανές πολλές επιπτώσεις. Ακόμη και μια πλήρης αποτυχία μιας έντιμης προσπάθειας προς βοήθεια της Ελλάδας δε θα είναι κατ’ ανάγκη καταστροφική για τη μελλοντική μας ικανότητα να νικήσουμε τη Γερμανία".160 Στο Φόρεϊν Όφφις, ο Κάντογκαν διάβασε την αναφορά των Αρχηγών των Επιτελείων, η οποία υποστήριζε τη βαλκανική εκστρατεία προς βοήθεια της Ελλάδας και σημείωσε στο ημερολόγιό του ότι, με όλα τα ηθικά και τα συναισθηματικά δεδομένα (και κατ’ ακολουθία τα αμερικανικά), οδηγούσαν σ’ ένα αδυσώπητο συμπέρασμα ότι στο τέλος θα έπρεπε να υπάρξει η αποτυχία. Παρ’ όλ’ αυτά, ίσως να ήταν καλύτερη η αποτυχία σε μια ευπρεπή επιδίωξη, παρά να μη γίνει καθόλου προσπάθεια. Ο Ήντεν μάλλον ακολούθησε αυτό, αλλά εκείνο που εντυπώσιασε τον Κάντογκαν ήταν ότι ο Ουέηβελλ και ο Ντηλ τον προέτρεψαν. Πίστευε ότι το Υπουργικό Συμβούλιο πηρε σωστή απόφαση και όταν ο Έλληνας πρεσβευτής του είπε ότι η χώρα του δεν ήθελε βοήθεια μέχρις ότου υποστεί εισβολή, το άφησε να περάσει, γιατί ήταν μια χρήσιμη συγκάλυψη.161 Στις 24 Φεβρουάριου, στις πέντε η ώρα ακριβώς, την ώρα για ένα αργοπορημένο φλυτζάνι τσαγιού, συνήλθε ο Πολεμικό Συμβούλιο, με παρόντα και τον Πρωθυπουργό Μένζης. Είχαν μπροστά τους τα τηλεγραφήματα από τον Ήντεν και τον Ντηλ και μια αναφορά από τους Αρχηγούς των Επιτελείων, καθώς επίσης και τηλεγραφήματα της 11ης Φεβρουάριου από τον Τσώρτσιλ και τους Αρχηγούς των Επιτελείων προς τον Ουέηβελλ και τους άλλους διοικητές. Ο Πρωθυπουργός ως συνήθως άνοιξε τη συζήτηση της συσκέψεως. Είπε ότι το Συμβούλιο έπρεπε να πάρει μια πάρα πολύ σοβαρή απόφαση, συγκεκριμένα, να ανοίξουμε ή όχι ένα νέο θέατρο πολέμου στην Ελλάδα. Σημείωσε ότι είχε προειδοποιήσει τον Ήντεν ότι αν η Ελλάδα ήταν ίσως ένα άλλο νορβηγικό φιάσκο, να το πει αλλά ο Ήντεν, ο Ντηλ και ο Ουέηβελλ είχαν εισηγηθεί να προχωρήσουμε. Εκείνο που τον εντυπώσιασε ιδιαίτερα ήταν το τηλεγράφημα


155

από τον Ν τηλ στο οποίο ο Α ρχηγός του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου, ο οποίος πάντοτε είχε αμφιβολία ότι θα μπορούσαμε να αμυνθούμε επιτυχώς κατά της Γερμανίας στην ηπειρωτική Ευρώπη και πάντοτε είχε συγκρατημένη άποψη για να πάμε στην Ελλάδα, τώρα νόμιζε ότι η Βρετανία είχε μια λογική ευκαιρία να αντισταθεί στους Γερμανούς πηγαίνοντας εκεί. Επειδή οι Α ρχηγοί των Επιτελείων, επίσης, νόμιζαν ότι αφού εξετάστηκαν όλοι οι παράγοντες η περιπέτεια θα έπρεπε να προχω ρήσει, είχε εκδώσει διαταγές να προχωρήσει το θέμα μετά την κυβερνητική έγκριση. Έ τσι, αν κάποιος διαφωνούσε, έπρεπε να μιλήσει τώρα. Ο Μ ένζης τότε είπε ότι θα ήθελε διαβεβαιώσεις σε δύο σημεία-ότι θα υπάρχουν επαρκή ναυτιλιακά μεταφορικά για να μεταφέρουν έγκαιρα τις δυνάμεις εκεί στην τοποθεσία και ότι η 7η Αυστραλιανή Μ εραρχία, η οποία τότε βρισκόταν στην Π αλαιστίνη με εξοπλισμό εκπαιδεύσεως, θα εξοπλιστεί πλήρως. Ο Π ρω θυπουργός απάντησε ότι δεν πρόβλεπε ότι οι Γ ερμανοί θα προχω ρούσα ν μέχρι τις 12-15 Μ αρτίου περίπου και ότι τα συμμαχικά στρατεύματα θα φτάσουν στις τοποθεσίες τους τον ίδιο χρόνο περίπου. Ο Υ παρχηγός του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου είπε ότι η 7η Αυστραλιανή Μ εραρχία ήταν σχεδόν πλήρως εξοπλισμένη και ήταν πρακτικά βέβαιο ότι ο Στρατηγός Μ πλάμεη θα έχει κληθεί σε ενημέρωση γ ι’ αυτό το θέμα' φρονούσε ότι ο Μ ένζης θα έπρεπε να είναι βέβαιος ότι καμία αυστραλιανή μεραρχία δε θα αναπτυσσόταν σε γραμμή άμυνας χω ρίς τον πλήρη εξοπλισμό της. Ο Π όρταλ, ερωτηθείς για την αεροπορική κατάσταση στην ίιλλάδα, είπε ότι υπήρχαν εκεί τώρα επτά μοίρες της ΡΑΦ, αλλά ότι ο Λ όνγκμορ είχε την ελπίδα να τις αυξήσει σε δεκατέσσερις και πιθανώς σε δεκαέξι κατά το Μάρτιο (τα κυρτά γράμματα για το μήνα Μ άρτιο είναι στην απολογία του Π όρταλ, σε απάντηση του αυστραλιανού κατηγορητηρίου της 22ης Νοεμβρίου του 1941 ότι η ΡΑΦ ποτέ δεν έφτασε τον υποσχεθέντα αριθμό των μοιρών). Η εκτίμηση του Λόνγκμορ περιλάμβανε τρεις μοίρες βαριών βομβαρδιστικών, οι οποίες πιθανώς να επιχειρούσαν από την Αίγυπτο. (Αυτή η πληροφορία τηλεγραφήθηκε στην Αυστραλία από τον Πρωθυπουργό της μετά τη λήξη του Π ολεμικού Συμβουλίου. Τ ην επόμενη ημέρα, το γραφ είο τη ς Κ ο ινο π ο λιτεία ς τηλεγράφ ησε στη Νεοζηλανδική Κυβέρνηση ότι θα ήταν μόνο δεκατέσσερις μοίρες' αυτό το σήμα επαναλήφθηκε στον Ανώτατο Βρετανό Αντιπρόσωπο στην Αυστραλία).162 Ο Π όρτα λ ακολούθω ς, σ υνέχισ ε μια λεπτομερή εκτίμ ησ η για την κατάσταση των αεροδρομίων στην Ελλάδα και τελείωσε με τη δήλωση ότι η ΡΑΦ θα έχει περίπου 250 αεροπλάνα, με τα οποία θα αντιμετωπίσει περίπου 450 γερμανικά στην Ελλάδα. Η υπόθεση του Λ όνγκμορ ότι πιθανώς να πήγαιναν αμέσως στην Ελλάδα πέντε ακόμη μοίρες κρατήθηκε υπό σημείωση αργότερα από το Ν εοζηλανδό ιστορικό, αλλά κανείς σ’ αυτές τις συζητήσεις πραγματικά δε ρώτησε για το χρόνο ο οποίος θα χανόταν στις διαδικασίες αποστολής.

156


(Επιπλέον, ο Αόνγκμορ δεν είχε, όπως ο Τερλ και οι άλλοι είχαν αφεθεί να υποθέτουν, διαθέσιμες είκοσι μοίρες για την Ελλάδα: όταν πήρε τα Χαρικέην, έπρεπε αμέσως να αποστείλει δύο μοίρες στη Μ πενίνα για την άμυνα του Τομπρούκ εναντίον του Χου Α εροπορικού Σώματος' η μια την οποία προόριζε να στείλει στην Ελλάδα αργότερα κατά τη διάρκεια της εκστρατείας σχεδόν αμέσως καταστράφηκε).163 Ο Μ ένζης ρώτησε αν το ύψος της αποτυχίας θα περιοριζόταν στα υλικά μιας θωρακισμένης μεραρχίας. Ο Τσώ ρτσιλ απάντησε ότι αν πιεστούν στην υποχώ ρηση, θα έχουν τη δυνατότητα να γίνει εκκένωση όλων εκτός των τραυματιών. Ο Μ ένζης τότε είπε ότι αν η δικαιολογία για την εκστρατεία είναι για ένα απονενοημένο τόλμημα, καλύτερα να μην πάνε. Θα μπορούσε να πει στους συναδέλφους του στην Α υστραλία ότι το τόλμημα είχε ουσιώδη πιθανότητα επιτυχίας; Σ’ αυτό ο Τσώ ρτσιλ ήταν φυσικά αμφίλογος, λέγοντας ότι ήταν δικαίωμα της Α υστραλιανής Κυβερνήσεως να πάρει τη δική της απόφαση, με βάση εκείνα που ο Μ ένζης είπε. Κατά τη γνώμη του Τσώρτσιλ, η επιχείρηση ήταν ένας κίνδυνος που έπρεπε να αναληφθεί. Στη χειρότερη περίπτωση, ο όγκος των αντρών θα μπορούσε να επιστρέψει στην Αίγυπτο, όπου θα μπορούσε να τους εξα σφ α λιστεί νέος εξοπλισμός. Ο πόλεμος, είπε, μεταστράφηκε στο να κρατήσουμε την Α γγλία, να κρατήσουμε την Αίγυπτο, να διατηρήσουμε τη διοίκηση των θαλασσών, να αποκτήσουμε τη διοίκηση στον αέρα και να καταστούμε ικανοί να διατηρήσουμε ανοικτό το αμερικανικό οπλοστάσιο. Η επιχείρηση στην Ελλάδα ήταν μια προωθημένη θέση την οποία η Βρετανία μπορούσε να προσπαθήσει να διατηρήσει χω ρίς να ριψοκινδυνέψει τη βασική της θέση. Σ ’ απάντηση μιας άλλης ερωτήσεως, ο Κοινοβουλευτικός Υφυπουργός των Εξωτερικών, ο οποίος αντιπροσώπευε τον Ή ντεν, είπε ότι η βοήθεια στην Ελλάδα θα μπορούσε πιθανώς να κάμει τους Τούρκους να ζητήσουν περισσότερα υλικά, παρ’ ότι μπορεί να εισέλθουν στον πόλεμο- η γιουγκοσλαβική θέση ήταν σκοτεινή και δε νόμιζε ότι υπήρχε περίπτωση να μπει στον πόλεμο εναντίον της Γερμανίας. Σ ’ αυτό ο Τσώ ρτσιλ απάντησε ότι το θάρρος των Σέρβων δεν πρέπει να ξεχνιέται και βοηθώντας τους Έ λληνες μπορεί να σκληρύνουμε τη βαλκανική αντίσταση. Αναφέρθηκε ότι ο Συνταγματάρχης Ντόνοβαν, στο τηλεγράφημά του προς τον Π ρόεδρο Ρούσβελτ είχε τονίσει την ανάγκη σχηματισμού ενός Βαλκανικού Μετώπου και η τωρινή εγκατάλειψη πιθανώς να έχει δυσμενείς επιπτώσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σ χετικά με την υπόδειξη ώστε ο Ή ντεν να μιλήσει επ’ αυτού με το Στάλιν, ο Τσώ ρτσιλ είχε ήδη τηλεγραφήσει στον Ή ντεν αρνητικά εκτός αν δεχόταν ειδική πρόσκληση. Ο Λ όρδος Μ πήβερμπρουκ, Υπουργός Κατασκευών Αεροπορίας, είπε ότι είχε τη γνώμη ότι θα έπρεπε να εξεταστεί από την ίδια τη Βρετανία το όλο πρόβλημα των απαιτούμενων, για την ελληνική ιδέα, ναυτιλιακών μεταφορικών μέσων, ιδιαίτερα μάλιστα αν φαινόταν να αντιμετωπίζεται και καμιά εκκένωση.


157

Η σύσκεψη τελείωσε με όλους τους παρόντες υπουργούς σύμφωνους για την αποστολή στρατιωτικής βοήθειας στην Ελλάδα. Ο Μ ένζης σημείωσε ότι σχεδόν δεν υπήρχε συζήτηση, επειδή ο Τσώ ρτσιλ κυριάρχησε στους υφιστάμενούς του υπουργούς, οι οποίοι δέχθηκαν όλες τις προτάσεις χωρίς αντίρρηση.164 Σ τις 8:15 το βράδυ, ο Τσώ ρτσιλ τηλεγράφησε στον Ή ντεν ότι το Π ολεμικό Συμβούλιο, παρόντος και του Μ ένζης, ομόφωνα υποστήριξε την ενέργεια που αποφασίστηκε στην Αθήνα. "Γ ι’ αυτό, ενώ δεν έχουμε αυταπάτες, όλοι σου στέλνουμε τη διαταγή "Π ροχώ ρησε".165

25 Φεβρουάριου 1941 Στις 25 Φεβρουάριου, ο Ή ντεν ανέφερε στο Λ ονδίνο ακριβώς πριν αφήσει το Κάιρο για την Άγκυρα, ότι προχωρούν σύμφωνα με την απόφαση την οποία πήραν στην Αθήνα, έχοντας τη μόνη ανησυχία μήπως ο αποκλεισμός της Διώρυγας του Σουέζ θέσει σε κίνδυνο την επιχείρηση. Λ ίγο χρόνο μετά απ’ αυτό, η εκστρατεία στην Ελλάδα και οι κίνδυνοί της επεξηγήθηκαν στο Στρατηγό Σικόρσκυ, ο οποίος συμφώνησε να επιτρέψει τη συμμετοχή τη ς Π ολω νικής Ταξιαρχίας, παρά το ότι τόνισε ότι ήταν η μόνη μάχιμη δύναμη της Ελεύθερης Π ολω νίας.166 Τ ην ίδια ημέρα, ο Έ λληνας στρατιωτικός ακόλουθος στο Βουκουρέστι, έμαθε από το δεύτερο γραφείο του Ρουμανικού Γενικού Επιτελείου ότι οι Γερμανοί γεφύρωναν το Δούναβη σ’ όλο το μήκος του-υποδηλώνοντας μια συγκέντρωση εναντίον της Βουλγαρίας και της Γιουγκοσλαβίας-και πληροφ ό ρησε την Α θήνα.167 Στο μεταξύ, μετά από κάποιον αριθμό ψευδοενάρξεων, άρχισε η Ε πιχείρη ση M ANDIBLES, όταν στις 25-26 Φεβρουάριου, έγινε απόβαση τελικά, μετά από τρεις εκτρωτικές προσπάθειες, στο Καστελόριζο, το ανατολικότερο νησί της Δωδεκανήσου, μόλις 35 χιλιόμετρα μακριά από την τουρκική ακτή. Στην πραγματικότητα, το πλοίο Ladybird έπλευσε στο λιμάνι, αλλά αναγκάστηκε να αποπλεύσει από τις αεροπορικές επιθέσεις όταν ξημέρωσε και να υποχωρήσει στην Κύπρο. Κ αι καθώς αποδείχθηκε, οι Βρετανοί είχαν υποτιμήσει αυτήν την επιχείρησ η, και η δύναμη η οποία αποβιβάστηκε τελικά υποχρεώθηκε να παραδοθεί λίγες ημέρες αργότερα' μια άλλη περίπτωση που δείχνει έλλειψη πληροφοριών, επιθυμητών σκέψεων και κακού σχεδιασμού, παρά το ότι είχε γίνει εκεί, στις 27 Ιουλίου του 1940, μια παραπλανητική επίθεση.168

26 Φεβρουάριου 1941 Ο Τσώ ρτσιλ, στις 26 Φεβρουάριου, μεταξύ πολλών άλλων ενδιαφερόντων που αναφέρονταν σ’ ένα σήμα προς τον Ουέηβελλ, περιέλαβε και αυτό: "Έχουμε μεγάλη ανησυχία για το κλείσιμο της Διώρυγας ιδιαίτερα για λογαριασμό της επιχειρήσεω ς "M ANDIBLES" της οποίας η προτεραιότητα όλο και μεγαλώ ν ει.....Ασφαλώς θέλεις προσωπικό κάπου τριών χιλιάδω ν λευκών αντρών για να

158


φρουρείς τη Διώρυγα, αλλά με το πολυπληθές προσω πικό που δεν έχει ενσωματωθεί στους τακτικούς σχηματισμούς, αυτό δε θα παρουσιάσει καμιά δυσχέρεια. Το πρόβλημα της Διώρυγας πρέπει να επιλυθεί οπωσδήποτε".169 Ο Ουέηβελλ έδωσε την απάντηση την επόμενη ημέρα, ως μέρος μιας μεγάλης απαντήσεως σε πολλά ερωτήματα, "Σφάλλετε υποθέτοντας ότι έχω διαθέσιμο μεγάλο αριθμό λευκών στρατευμάτων. Τα μοναδικά εφεδρικά τάγματα έχουν ενσωματωθεί στην 6η Μ εραρχία και εκπαιδεύονται για την Επιχείρηση M ANDIBLES". Σχετικά με τα απαιτούμενα στρατεύματα για τη φρούρηση της Διώρυγας, τα οποία έπρεπε να είναι μόνιμα και όχι διερχόμενα, το Στρατηγείο Μ έσης Α νατολής είχε κανονίσει να χρησιμοποιούνται αιγυπτιακές μονάδες. Και στην ανησυχία του Τσώ ρτσιλ ότι δε θα υπήρχαν αρκετά βρετανικά στρατεύματα για την Ε λληνική Εκστρατεία, απάντησε ότι οι θωρακισμένες μονάδες, το πυροβολικό και οι μονάδες των υπηρεσιών διοικητικής μέριμνας, που φτάνουν το 1/3 περίπου των δυνάμεων της Επιχειρήσεω ς LUSTRE, θα είναι από βρετανικό προσωπικό. Α λλά κατέληξε με την προειδοποίηση "Τον τελευταίο καιρό είχαμε να κάνουμε μόνο με δεύτερης τάξεως αντίπαλο και νομίζω ότι θα πρέπει να παραδεχτείτε ότι τα καταφέραμε αρκετά εντυπωσιακά πετυχαίνοντας μια καλή προέλαση, αλλά τώρα θα αντιμετωπίσουμε τον πραγματικό εχθρό και θα πρέπει να είμαστε εξαιρετικά προσεκτικοί για λ ίγ ο ".170 Στο Λ ονδίνο, ο Μ ένζης έλαβε ένα καταφατικό τηλεγράφημα από την Κυβέρνησή του, που υποστήριζε την ελληνική περιπέτεια υπό την προϋπόθεση ότι τα στρατεύματα θα είναι πλήρως εξοπλισμένα και ότι υπάρχουν σχέδια για την εκκένωσή τους. Ο Μ ένζης τότε ζήτησε από τον Ουέηβελλ μια πλήρη εκτίμηση της καταστάσεως και από τη δυάδα Ή ντεν και Τσώ ρτσιλ μια καθαρή δήλωση για τους ευρείς αντικειμενικούς σκοπούς της βοήθειας προς την Ελλάδα. Επάνω από όλα ζητούσε τη διαβεβαίωση ότι με την πορεία προς τα βόρεια δε θα εξασθενούσε η θέση στη Δυτική Έ ρημ ο.171 Δύο ημέρες αργότερα, ο Στρατηγός Μ πλάμεη μαζί με το Μ ένζης υπέβαλε τη σκέψη να είναι αυτός ο διοικητής των βρετανικών και των ελληνικών δυνάμεων, μια σκέψη την οποία ανέφερε και στον Ουέηβελλ και στο Σερ Φρέντερικ Σήντεν, τον Αυστραλό Υπουργό άμυνας, ο οποίος συνόδευε το Μ ένζης και του οποίου η αρχική σκέψη ήταν πνευματικό τέκνο.172 Όμως, για άλλη μια φορά, ο Μ ένζης έχασε το τραίνο- Ο Ο υίλσον είχε ήδη διοριστεί. Σ τις 26 Φεβρουάριου, η Κυβέρνηση της Νέας Ζηλανδίας, έδωσε, επίσης, την έγκρισή της, παρά το ότι δεν είχε λάβει ακόμη το τηλεγράφημα του Ή ντεν της 22ης Φεβρουάριου.

27 Φεβρουάριου 1941 Εκείνη την Πέμπτη πολύ ενωρίς το πρωί με την ευρωπαϊκή ώρα, η Ν εοζηλανδική Κυβέρνηση στην Ο υέλλιγκτον βρισκόταν σε ταραχή, γιατί είχε μόλις ανακαλύ ψει ότι είχε συμφωνήσει στην αποστολή της Ν εοζηλανδικής Εκστρατευτικής Δυνάμεως στην Ελλάδα, υποθέτοντας ότι ο διοικητής της, Στρατηγός Φράη-


159

μπεργκ, είχε ενημερωθεί. Τώρα είχε φτάσει ένα τηλεγράφημα απ’ αυτόν, το οποίο έδειχνε ξεκάθαρα ότι αυτός είχε μεσάνυχτα. Κ ανονικά, όταν αντιμετώπιζαν μια αίτηση από το Ηνωμένο Βασίλειο χω ρίς την ένδειξη εγκρίσεως του Φ ράημπεργκ, η Νεοζηλανδική Κυβέρνηση, θα τη ζητούσε, αλλά νόμιζαν ότι ο στρατηγός το γνώριζε. Μ περδεύτηκαν, επίσης, από το τηλεγράφημα του Λ ονδίνου της 26ης Φεβρουάριου ότι η Αυστραλιανή Κυβέρνηση είχε συμφωνήσει να στείλει τις δυνάμεις της. Αφού η Νεοζηλανδική Κυβέρνηση είχε δώσει την έγκρισή της, έφτασε ένα δεύτερο τηλεγράφημα που περιείχε περισσότερες πληροφορίες για την εκστρατεία στην Ελλάδα, κάνοντας έτσι ακόμη πιο ισχυρή την πιθανότητα να έχει εξαπατηθεί. Σ τις 2 Μ αρτίου, στο Λ ονδίνο, το ερώτημα έλαβε μια εξαιρετικά τολμηρή ανταπόκριση από τον Υ πουργό της Κ οινοπολιτείας. (Φυσικά, αυτό το ερώτημα έφτασε στο Λ ονδίνο όταν αποκορυφωνόταν ο θόρυβος πριν γίνει γνωστός ο κυκεώνας των Αθηνών).1'3 Π αρά το ότι η ομάδα του Ή ντεν είχε μια θαυμάσια κοινωνική ζωή στην Άγκυρα, οι Τούρκοι ήταν αδυσώπητοι στην άρνησή τους να κινηθούν. Το μόνο επεισόδιο με πραγματική σημασία για την ελληνική υπόθεση έλαβε χώρα εκείνη την Πέμπτη το πρωί μετά από μια δεξίωση η οποία τελείωσε στις τέσσερις η ώρα το πρωί. Ο Ή ντεν συγκάλεσε σύσκεψη στις 8:00 π.μ. Εκείνη την ώρα, έφτασε ο Γιουγκοσλάβος πρεσβευτής για να αναφέρει ότι το Βελιγράδι δεν μπορούσε να κάνει καμιά κίνηση και τότε ο Ή ντεν και οι σύντροφοί του, συμπεριφέρθηκαν με μεγάλη σκαιότητα. Ο Ή ντεν τον επιτίμησε επειδή ο συμπατριώτης του είχε πάει στη Βιέννη για να δει το Χίτλερ. Ο πρεσβευτής αναχώρησε, αλλά ξαναγύρισε το βράδυ με μια καθόλου ικανοποιητική απάντηση του Π ρίγκηπα Παύλου στο σήμα του Ή ντεν από την Αθήνα: βασικά ο Α ντιβασιλιάς δεν έπαιρνε θέση επί του θέματος τι θα έκανε η Γιουγκοσλαβία άν οι Γερμανοί κινούνταν διαμέσου της Βουλγαρίας για να επιτεθούν κατά της Ελλάδας. Ο Ή ντεν ήταν οργισμένος.174 Στο μεταξύ στην Αθήνα, ο Π απάγος είχε επανειλημμένα ρωτήσει το Χέηγουντ αν οι Βρετανοί είχαν καμιά απάντηση από το Βελιγράδι και κάθε φορά ρ f f t επαιρνε αρνητική απαντηση. Κ αι έτσι, η κρίσιμη παρεξήγηση ή παρανόηση στις αγγλοελληνικές σχέσεις άνθησε το βράδυ της Πέμπτης, 27 Φεβρουάριου 1941. Το σφάλμα είναι του Ή ντεν και του επιτελούς του Π ήρσον Ν τίξον. Η απάντηση του Π ρίγκιπα Παύλου ήταν αρνητική. Η λογική επιτελική εργασία της διπλωματίας απαιτούσε όπως η απάντηση μεταδοθεί αμέσως στην Αθήνα και να κοινοποιηθεί στο Λ ονδίνο και το Κ άιρο, ώστε να ενημερωθεί ο Παπάγος και να δώσει τις εκτελεστικές διαταγές για την κίνηση στη Γραμμή του Αλιάκμονα. Α λλά τίποτα δεν έγινε. Αν ο Ή ντεν και ο Π ήρσον Ν τίξον είπαν κάτι σε κάποιον τότε, οι υπόλοιποι της ομάδας-ιδιαίτερα ο Ν τη λ και ο Μ άλαμπυ-υπέθεσαν ότι ο πολιτικός αρχηγός της αποστολής θα το είχε φροντίσει. Ο Ν τηλ ασφαλώς δεν έκανε τίποτα για να πληροφορήσει τον Παπάγο ή τον Χέηγουντ στην Αθήνα. Ό λα αυτά θα οδηγούσαν σε λίγες ημέρες σε αλληλοκατηγορίες. Ιστορικά, η

160


εκδοχή του Παπάγου για τα γεγονότα μεταξύ 22 Φεβρουάριου και 2 Μ αρτίου, σ’ αυτό το σημείο είναι απόλυτα σωστή και τα βρετανικά στοιχεία όχι. Εξίσου σοβαρό είναι ότι το Λονδίνο, μέχρι τη σύσκεψη του Πολεμικού Συμβουλίου, στις 6 Μ αρτίου, δεν είχε ιδέα ότι οι Γιουγκοσλάβοι αρνήθηκαν να πάρουν άλλη στάση από την ουδετερότητα. Η ομάδα του Ή ντεν πέρασε την Παρασκευή, 28 Φεβρουάριου, στην Άγκυρα και μετά αναχώρησε το βράδυ σιδηροδρομικώς. Το Σάββατο 1 Μ αρτίου, ακριβώς την ημέρα κατά την οποία οι Γερμανοί έμπαιναν στη Βουλγαρία, εφτασαν στο Ισμίτ και προωθήθηκαν σε μια σιδηροδρομική διακλάδωση, της προκυμαίας στη Ν τεριντσ έ, επί τη ς ακτής τη ς θάλασσας του Μ αρμαρά, όπου κάθησαν εικ ο σ ιτέσ σ ερ ις ώρες περιμένοντας το υδροπλάνο από την Αθήνα. Έ τσ ι, βρίσκονταν απομονμωμένοι, αδυνατώντας να επικοινωνήσουν, επί δύο ολόκλη ρες ημέρες. Στην Αθήνα, ο Βασιλιάς είπε στο Μ ακ Βη ότι ο ερχομός του Ή ντεν, του Ν τηλ και του Ουέηβελλ στην Αθήνα, το περασμένο Σάββατο, ήταν απόλυτα μυστικός- η Ελλάδα δεν τον είχε ανακοινώσει. Ο Βασιλιάς είπε ότι μίλησε για στρατιωτικά σχέδια και ότι η Ελλάδα ήταν ακόμη επιφυλακτική στο θέμα να πάνε οι Βρετανοί στη Θεσσαλονίκη, επειδή η αποστολή τους εκεί, τη στιγμή που η στάση της Γιουγκοσλαβίας ήταν αβέβαιη, θα ήταν καθαρή αφροσύνη. Η ελληνική αμυντική γραμμή είχε σχεδιαστεί για να αντιμετωπίσει τους Βουλγά ρους, όχι τους Γερμανούς, και γ ι’ αυτό, αν οι Γιουγκοσλάβοι δεν προστάτευαν τα συμφέροντά τους στη Θ εσσαλονίκη, η αναθεωρημένη γραμμή τώρα ήταν στα βουνά δυτικά του Α ξιού.176 Στο μεταξύ πίσω στο Κ άιρο, το 3ο Τάγμα του Βασιλικού Συντάγματος Αρμάτων, διατάχθηκε να στείλει τα άρματά του στα συνεργεία για να ξαναβαφτούν από το χρώμα της άμμου σε πράσινα. Μ έχρι το δεύτερο δεκαπενθήμερο του μηνός το τάγμα ήταν πλήρως συγκεντρωμένο, αλλά όλα τα άρματά του βρίσκονταν στα συνεργεία. Στις 27 Φεβρουάριου, τέθηκε υπό προειδοποίηση σαράντα οκτώ ωρών για κίνηση και πληροφορήθηκε ότι πήγαινε στην Ευρώπη με πιθανότερη περιοχή, σύμφωνα με τις διαδόσεις, την Ελλάδα. Έ πειτα του χορηγήθηκαν στολές χα κί και μάλλινα εσώρουχα ντύνοντάς το με στολή εκστρατείας και μη χορηγώ ντας του κοντομάνικους υποδύτες. Ο Τ αξίαρχος διοικητής του Συντάγματος επισκέφθηκε τον Τζούμπο Ουίλσον, ο οποίος συμφώνησε ότι αν πήγαιναν προς τα βόρεια έπρεπε να κρατήσουν τις στολές εκστρατείας και να επιστρέφουν τους υποδύτες! Ό λα ήταν, όπως σημειώνει ο Ρόμπερ Γκρίσπ, μια ασυνήθιστη σύγχυση.177 Κ αι στο Χέλβαν, το 20ό Ν εοζηλανδικό Τάγμα ήταν σε μια γενική αναστάτωση με την προοπτική της αναχωρήσεως, παραλαμβάνοντας όπλα και υλικά, κρέμες για τα κουνούπια, αλοιφές εναντίον αερίων, αυτόματα όπλα τόμιγκαν και τα παρόμοια, τα οποία όμως τάραζαν την ψυχική διάθεση και έκαναν τις πολλές επιθεωρήσεις/παρελάσεις εξοργιστικές.

Σημείωση : Οι πρώτες 31 φωτογραφίες, οι οποίες ακολουθούν αναπαράχθηκαν με την έγκριση του Αυτοκρατορικού (Βρετανικού) Πολεμικού Μουσείου του Λονδίνου προς το συγγραφέα, ενώ οι συνεχόμενες 31 πρόσθετες φωτογραφίες, με την έγκριση του Ελληνικού Πολεμικού Μουσείου της Αθήνας προς το μεταφραστή, εκτός αν, τόσο στις πρώτες όσο και στις δεύτερες, σημειώνεται διαφορετικά.

Το ξενοδοχείο της Μεγάλης Βρετανίας στην πλατεία του Συντάγματος, στην Αθήνα, όπως ήταν το 1940. Στο ξενοδοχείο αυτό ήταν εγκατασιημένο το Ελληνικό Γενικό Στρατηγείο και επίσης, κατά περιόδους, Στρατηγεία Βρετανικών Ομάδων και Συγκροτημάτων, που στέλνονταν στην Ελλάδα, (έγκριση Λευτέρη Παυλίδη).

"Ο πατέρας και ο γιός". Ο Ουίνστων Τσώρτσιλ και ο Άντονυ Ήντεν

Ο πτέραρχος της Αεροπορίας Σερ Τσαρλς Πόρταλ, τον οποίο ο Ουίν στων Τσώρτσιλ θεωρούσε ως το στρα τηγικότερο μυαλό μεταξύ των αρχηγών των επιτελείων.

Ο Ταξίαρχος της Αεροπορίας Τζων A. N t’ Αλμπιάκ, μετά την άφιξή του στην Αθήνα. Πιθανώς στο ξενοδοχείο της Μεγάλης Βρετανίας. Ο Υποστράτηγος Γκαμπιέ Πάρρυ, ο Πρωθυπουργός Μεταξάς, ο Βασιλιάς της Ελλάδας Γεώργιος Β’, ο Ταξίαρχος της Αεροπορίας Ντ’ Αλμιακ και ο Στρατηγός Παπάγος σε σύκεψη το Δεκέμβριο του 1940.

Ο Πτέραρχος της Αεροπορίας Σερ Αρθουρ Λόνγκμορ με την πεθερά του γιού του, Λαίδη Ουέηβελλ, τον Οκτώβριο του 1940.

Ο Αρχηγός του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτε λείου Στρατάρχης Σερ Τζων Ντηλ, συζητώντας με αξιωματικό της ΡΑΦ, στο Κάιρο.

Ο Άντονυ Ήντεν, ο Σερ Μάηλς Λάμχσον και ο Σερ Αλεξάντερ Κάντογκαν

Ο Ντηλ, ο Ουέηβελλ, ο Ήντεν, ο Ντίξον και ο Αρθουρ Σμιθ σε σύσκεψη.

Η Αυτού "Μουσάτη Εξοχότητα" ο Στρατάρχης Σματς της Νότιας Αφρικής, δεύτερος από αριστερά, συνομιλεί με τον Ταξίαρχο Σάλισμπουρυ-Τζωνς. Ο Μπλάμεη, ο Πρωθυπουργός Μένζης, ο Γκάλλογουέη και ο Αρθου) Σμιθ, πλάι από ένα αεροπλάνο Λόκχηντ Αόντεσταρ, στις αρχές του 1941, πιθανώς στην Μ. άκρα.

Ομάδα αναγνωρίσεως στην Κρήτη, το Νοέμβριο του 1940. Στο βάθος στον κόλπο της Σούδας, φαίνεται πλοίο του βρετανικού Ναυτικού. Ο Ουέηβελλ, αποβιβαζόμενος στην Κρήτη (πιθανώς στη Σούδα) στις 15 Νοεμβρίου του 1940.

Το Σμήνος "A" της Μοίρας No 80 (της μόνης εφοδιασμένης με Χάρικεην), στην Αίγυπτο, τον Οκτώβριο του 1940.

Το Αεροπλάνο Γκλόστερ Γκλαντιέητορ, ο τελαυταίος τύπος διπλάνου καταδιωκτικού της ΡΑΦ, ήταν το κύριο στήριγμα της καταδιωκτικής δυνάμεως της ΡΑΦ που στάλθηκε στην Ελλάδα. Εδώ, πιλότοι επιστρέφοντες από τη μάχη της Δυτικής Ερήμου.

Αεροπλάνο Μπλενχάιμ πετώντας επάνω από μια τυπική ελληνική ορεινή περιοχή. Η πρώτη δύναμη προσωπικού εδάφους της ΡΑΦ, φτάνει στον Πειραιά. Οι ναύτες είναι Έλληνες.

Φόρτωση εφοδίων στο Αυστραλιανό καταδρομικό, τύπου Χόμπαρτ, για μια ταχεία μεταφορά στην Ελλάδα, το Νοέμβριο του 1940. Σχεδιασθείσα να σταματήσει τους πατροπαράδοτους εχθρούς των Ελλήνων, τους Βουλγάρους, η Γραμμή Μεταξά δεν μπόρεσε να κρατήσει τη γερμανική κεραυνοβόλα επίθεση, (η οποία μετά την ταχεία κατάρρευση της γιουγκοσλαβικής αντιστάσεως, χρησιμοποίησε και το γιουγκοσλαβικό έδαφος)* κατά της Ελλάδας. (*Σημ. τ. Μ) (έγκριση της Ελληνικής Ιστορίας Στρατού).

Παλαιστίνιοι ξεφορτώνουν ένα ηλοίο κάπου στην Κυρηναϊκή, το Φεβρουάριο του 1941. (Δυστυχώς στο Βρετανικό Πολεμικό Μουσείο του Λονδίνου, ελάχιστες, μόνο φωτογραφίες φέρουν επεξηγηματικό κείμενο). Συνάντηση ελληνικών βοΐδαμαξών και βρετανικών αυτοκινήτων.

Βρβτανός σύνδεσμος αξιωματικός μ® μοτοσυκλέτα σε ένα ελληνικό χωριό. Το μηχανοκίνητο πυροβολικό μετακινείται- οι γωνίες πρέπει να προφυλάσσονται.

Ο Αντιστράτηγος Σερ Ρίτσαρντ Ο’ Κόννορ και ο Στρατηγός Ουέηβελλ στη Δυτική Έρημο. Ο Στρατηγός "Τζούμπο" Ουίλσον επιδεικνύοντας το λόγο για το "παρατσούκλι" του.

Ο Ναύαρχος Σερ Άντριου Κάννινγκαμ με τον επιτελάρχη του Ουέηβελλ, Ταξίαρχο Αρθουρ Σμιθ.

Ο Ταξίαρχος Γκαλλογουέη με το Στρα τηγό "Τζούμπο" Ουίλσον, Διοικητή τότε των βρετανικών Δυνάμεων της Αιγύπτου.

Πληρώματα εδάφους της ΡΑΦ, τα οποία "απεχώρησαν" από την Ελλάδα, φτάνουν στην Αλεξάνδρεια. Αλλοι λιγότερο τυχεροί, αιχμαλωτίστηκαν στην Ελλάδα, για να σταλούν σε στρατόπεδα ως αιχμάλωτοι πολέμου.

Ο Ταξίαρχος Φρέντερικ Ντβ Γκιγκάντ με λετά ένα χάρτη με τον αντικαταστάτη του Ουέη β ελλ, Στρατάρχη Σερ Κλωντ Ώτσινλεκ.

Ο Στρατηγός Σερ Άρτσιμπαλντ Ουέηβελλ, δίνοντας διάλεξη στο Βρετανικό Επιτελείο στη Σιγκαπούρη, το Νοέμβριο του 1941. Πίσω του είναι ο χάρ της της Διοικήσεως Μέσης Ανατολής.

Ο Έλληνας μαχητής του 1940-1941. (Έγκριση Ελληνικής Ιστορίας Στρατού).

Ο τορπιλισμός του ελληνι κού εύδρομου "ΕΛΛΗ" στο λιμάνι της Τήνου, στις 15 Αυγούστου 1940 από υπο βρύχιο "άγνωστης εθνικό τητας”.

*1; *

Ο λιμενοβραχίονας της Τήνου μετά τον τορπιλισμό.

Ελληνικά αεροπλάνα διώξεως P.Z.L κατά το 1940.

Ελληνικό αεροπλάνο BLENHEIM στο αεροδρόμιο των Τρικάλων κατά το 1940.

Προσέλευση Ελλήνων εφέδρων στα Κέντρα Επιστρατεύσεως με την κήρυξη του Πολέμου, στις 28 Οκτωβρίου του 1940.

Προσέλευση Αθηναίων εφέδρων στα Κέντρα Επιστρατεύσεως με την κήρυξη του Πολέμου, στις 28 Οκτωβρίου του 1940.

Το ελληνικό πεζικό επιτίθεται. Κάπου στο Αλβανικό Μέτωπο.

Τμήμα ελληνικού πεζικού επιτιθέμενο. Κάπου στα χιονισμένα βουνά της Ηπείρου.

Ομάδα ελληνικού ιππικού. Κάπου στο Αλβανικό Μέτωπο.

Ελληνική πυροβολαρχία "Σε Δράση". Κάπου στο Αλβανικό Μέτωπο.

Μεταφορά πυρομαχικών και εφοδίων στην πρώτη γραμμή. Μεταφορά πυρομαχικών και εφοδίων στην πρώτη γραμμή. Λύση ανάγκης.

V

Μεταφορά Έλληνα τραυματία του Αλβανικού Θεάτρου Επιχειρήσεων. Αδελφή νοσοκόμα βοηθάει τον Έλληνα τραυματία.

Διανομή συσσιτίου σε Ιταλούς αιχμαλώτους στο Αλβανικό Θέατρο Επιχειρήσεων.

Αιχμάλωτοι τραυματίες Ιταλοί Αξιωματικοί, νοσηλευόμενοι σε Στρατιωτικό Νοσοκομείο Αθηνών.

Ιταλικό άρμα μάχης, λάφυρο στο Αλβανικό Μέτωπο.

Αποψη του "Περιμάχητου υψώματος 731 στην Αλβανία. Σ’ αυτό "θυσιάστηκαν κορμιά". Εδώ "εξανεμίστηκαν" και οι τελαυταίες ελπίδες των Ιταλών στην "Εαρινή Αντεπίθεση" του Μουσολίνι. (Εγκριση Ελληνικής Ιστορίας Στρατού).

Ο Ιταλός δικτάτορας Μουσολίνι παρακολουθεί την ιταλική επίθεση της ανοίξεως του 1941.

Η γερμανική γέφυρα στο Γιούργεβο στο Δούναβη. (Έγκριση Ελληνικής Ιστο ρίας Στρατού).

Ο Έλληνας Αρχιστράτη γος Παπάγος με το Βρετα νό Αρχιστράτηγο Μέσης Ανατολής Ουέηβελλ.

Η ηγεσία του Βρετανικού Εκστρατευτικού Χώματος. Ο Αυστραλός υποστράτηγος Μλάμεη, ο Βρετανός Αντιστράτηγος Ουίλσον και ο Νεοζηλανδός υποστράτηγος Φράημπεργκ. (Εγκριση Ελληνικής Ιστορίας Στρατού).

Γερμανοί μοτοσυκλετιστές κινούμενοι στη σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκη-Λάρισα. (Εγκριση Ελληνικής Ιστορίας Στρατού).

Ανατίναξη της γέφυρας του Ισθμού της Κορίνθου. (Έγκριση Ελληνικής Ιστο ρίας Στρατού).

Γερμανοί αλεξιπτωτιστές σε αεροσκάφος για την Κρήτη.

Βομβαρδισμός και ρίψη Γερμανών Αλεξιπτωτιστών στην Κρήτη.


161

Έ γινε μια τελευταία άσκηση στο θάλαμο αερίων για να ελεγχθούν οι αναπνευστήρες (γιατί οι Πληροφορίες επί του Γερμανικού Στρατού του Γενικού Επιτελείου του Υπουργείου Πολέμου του Δεκεμβρίου του 1940 έδιναν ακόμη έμφαση στη χρήση αερίων), μια τελευταία βολή στο Κ άιρο και ένα αποχαιρε τιστήριο πάρτι στη "Ν Α Φ Ι".178* *Ν Α Φ Ι= Α γγλικ ό Στρατιωτικό Συγκρότημα που διαθέτει κέντρα διασκεόάσεως και καταστήματα αγοράς κάθε είδους αγαθών (τρόφιμα-ενδύματα κ λ π .).

Στο μεταξύ, στο Λονδίνο, το Π ολεμικό Συμβούλιο επανασυγκλήθηκε στις 5:30 μ.μ. της 27ης Φεβρουάριου για να συνεχίσει την εξέταση της στρατιωτικής βοήθειας στην Ελλάδα. Ο Τσώ ρτσιλ είπε ότι δεν είχε καμιά αμφιβολία ότι η απόφαση, η οποία πάρθηκε στη σύσκεψη τη ς 24ης Φεβρουάριου, ήταν ορθή, έστω και αν, θα αντιμετωπίζονταν δεσχέρειες αποστολής με ναυτιλιακά μέσα. Τις απέρριψε, περιλαμβάνοντας ακόμη και την επιβληθείσα χρησιμοποίηση του δρομολογίου γύρω από το Α κρωτήριο της Κ αλής Ελπίδας, λέγοντας ότι, έτσι κι αλλιώς, είχαν σχεδιάσει να διατηρήσουν τέλος πάντων μια μεγάλη δύναμη στην Μ έση Α νατολή, γ ι’ αυτό το λόγο μεγαλύτερο ταξίδι στην Ελλάδα δε θα ήταν τρομερή αύξηση των βρετανικών δυσχερειών. Ο Μ ένζης τότε είπε ότι οι σύντροφοί του στην Καμπέρα είχαν δώσει την έγκρισή τους, αλλά με τις δύο προϋποθέσεις που είχε αναφέρει. Εφόσον ο Ν τηλ πίστευε ότι οι δυνάμεις, οι οποίες αρχικά θα στέλνονταν, ήταν επαρκείς, αυτό θα το τόνιζε στην Κυβέρνησή του. Ο Υπουργός της Κ οινοπολιτείας, Υποκόμης Κ ράνμπορν, ανέφερε ότι η Κυβέρνηση της Νέας Ζηλανδίας έδωσε, επίσης, την έγκρισή της με την προϋπόθεση ότι η πλήρως εξοπλισμένη Ν εοζηλανδική Μ εραρχία θα συνοδευόταν από μια τεθωρακισμένη ταξιαρχία. Η Κυβέρνηση της Νέας Ζηλανδίας, είχε, επίσης, όπως και η Κ υβέρνηση τη ς Αυστραλίας, αμφιβολίες, οι οποίες εκφράστηκαν σ ’ ένα δύτερο τηλεγράφημα. Ο Μ ένζης τότε ανακεφαλαίωσε τονίζοντας ότι οι αποφάσεις πάρθηκαν επί πολιτικού επιπέδου, αλλά επειδή αφορούν στις μισές από τις αυστραλιανές μερ&ρχίες και τη μοναδική νεοζηλανδική, τα αντιμετωπιζόμενα προβλήματα είναι εξαιρετικής σπουδαιότητας για τους "εκεί κάτω". Ο Τσώ ρτσιλ απάντησε ότι εκτιμά ιδιαίτερα τη μεγαλοπρεπή ανταπόκρισή τους σ’ αυτό που πιθανώς ήταν η πιο σκληρή πρόταση που τέθηκε ποτέ στις Κ υβερνήσεις της Κ οινοπολιτείας. Η πολιτική σημασία των στρατιωτικών μέτρων, τα οποία μόλις πάρθηκαν, δεν είναι δυνατό να αγνοηθεί. Η ενέργεια, η οποία υιοθετήθηκε, ήταν η καλύτερη εκτιμηθείσα πολιτική για να διατηρήσει τις δεκαοκτώ ελληνικές μεραρχίες, οι οποίες βρίσκονται τώρα στο πεδίο της μάχης και τις είκοσι πέντε τουρκικές που βρίσκονται τώρα στη Θράκη· και αυτές, μαζί με τις βρετανικές δυνάμεις, είναι κάτι πάρα πάνω από εκείνο το οποίο οι Γερμανοί θα μπορούσαν να βάλουν στο πεδίο της μάχης για αρκετούς μήνες. Ούτε θα πρέπει να αγνοείται η πιθανότητα να συνενωθεί με τη συμμαχική πλευρά

162


η Γιουγκοσλαβία. Είχε την ελπίδα ότι σε δύο περίπου μήνες θα μπορούσε να σταλεί ως ενίσχυση η 6η Μ εραρχία από τη Μ έση Ανατολή και η 50ή Μ εραρχία από το Ηνωμένο Βασίλειο. Ό ταν οι επιχειρήσεις θα τελείωναν στην Ανατολική Α φρική, θα ήταν διαθέσιμες δύο ακόμη νοτιοαφρικανικές μεραρχίες. Επειδή το χρονοδιάγραμμα του Ουέηβελλ για την κίνηση στην Ελλάδα δεν είχε ληφθεί ακόμη, η όλη επιχείρηση ήταν απόρρητη. Θα ήταν λάθος, ο Τσώ ρτσιλ πρόσθεσε, να εξαχθεί κανένα απαισιόδοξο συμπέρασμα από την πρόσφατη σύγκρουση των αγγλικών και γερμανικών αρμάτων στην Αφρική. Δεν υπήρχαν ενδείξεις ότι οι Γερμανοί προπαρασκεύαζαν την ανάληψη προελάσεως κατά μήκος της Λ ιβυκής Ερήμου, ούτε ήταν γνωστό, πόσ οι γερμανικοί μηχανοκίνητοι σχηματισμοί είχαν μεταφερθεί στη Λ ιβύη.179 Μ ’ αυτήν την απατηλή εξήγηση υπήρχαν δύο τουλάχιστον προβλήματα. Πρώτο, ο Τσώ ρτσιλ εξίσωνε τις ανεκπαίδευτες και ασθενώς εξοπλισμένες συμμαχικές μεραρχίες με τις καλοδιατηρούμενες, σκληραγωγημένες γερμανικές, οι οποίες διοικούνταν από έμπειρους διοικητές. Δεύτερο, παρέβλεπε το γεγονός ότι, χάρη στην αμερικανική απρέπεια και στη βρετανική στρεψοδικία, οι Ηνωμένες Π ολιτείες δεν είχαν ακόμη κατορθώσει να στείλουν στην Ελλάδα ούτε ένα από τα απελπιστικώς αναγκαιούντα αεροπλάνα, τα οποία είχαν ζητηθεί να αγοραστούν πριν από τέσσερις μήνες. Κ αι για να χρησιμοποιήσω τις ακόλουθες λέξεις του αξιωματικού πιλότου της ΡΑΦ Πρύν, "Οι Αμερικανοί δεν ήταν ακόμη ικανοί να παίρνουν αποφάσεις". Κ αι αν ακόμη τα αμερικανικά πλοία με τα εφόδια αναχωρούσαν αμέσως, θα έπρεπε να περάσουν τρεις μήνες ακόμη για να φτάσουν στον Π ειραιά. Θα έπρεπε να ήταν φανερό στο Λ ονδίνο από τα σχόλια που κατέφθαναν από τις διπλωματικές πηγές, χω ρίς να αναφερθεί η απλή, ευφυής πατατήρηση ότι ο "Μ πιλ ο Τρομερός" ο Ντόνοβαν τα είχε αποκαλύψει όλα με τη Νεοϋρκέζικη Σκωτική φλυαρία του. Στο μεταξύ, ο Λ όγκμορ ανέφερε στον Α ρχηγό του Επιτελείου Αεροπορίας ότι η κατάσταση των ελληνικών αεροδρομίων ήταν τρομερή. Οι επικοινωνίες διακόπτονταν. Τα στεγνά αεροδρόμια βρίσκονταν σε απομονωμένες θέσεις και άλλα στερούνταν επικοινωνιών. Επείγοντα σήματα, στο τοπικό τηλεφωνικό σύστημα, απαιτούσαν πέντε ως έξι ώρες. Στη Λάρισα, διαμέσου της οποίας έπρεπε να δρομολογούνται όλα τα σήματα, το τοπικό δίκτυο αεροπορικού συναγερμού μονοπωλούσε όλες τις γραμμές. Και οι αποστάσεις από την Αθήνα στα μέτωπα ήταν μεγάλες για αποτελεσματικές επικοινωνίες. Αλλά τουλάχιστον είχαν φτάσει μερικά Χ α ρ ικέη ν αυτά ανήκαν στη Μ οίρα No 33, η οποία είχε τελικά φτάσει στην Ελλάδα στις αρχές Φ εβρουάριου.180 Ο Π απάγος παραπονέθηκε αργότερα ότι, κατά την περίοδο από τον Ιανουάριο μέχρι το Μ άρτιο του 1941, η Ελληνική Αεροπορία έλαβε από τους Βρετανούς 12 καταδιωκτικά και 5 βομβαρδιστικά. Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, η ΡΑΦ στην Ελλάδα ενισχύθηκε με ένα σύνολο από 24 καταδιωκτικά και 28 βομβαρδιστικά, αλλά με την προοπτική της γερμανικής απειλής, αυτά τα


163

αεροπλάνα τηρήθηκαν εφεδρικά για το Μ ακεδονικό Μέτωπο και δεν ήταν διαθέσιμα για τις επιχειρήσεις στην Α λβανία.181 Εκείνο το βράδυ, ο Κάντογκαν κατέγραψε ότι η Κυβέρνηση ήταν πολύ κατηφής για την κατάσταση των ναυτιλιακών αποστολών, γενικά. Μ ελέτησε το περιεχόμενο του τηλεγραφήματος του Ή ντεν επί των συνομιλιών του στην Τουρκία και συμφώνησε να του δώσουν μια κάποια ελευθερία κινήσεων στο να προτείνει αναθεώρηση της ιταλογιουγκοσλαβικής μεθορίου.182 Η τελευταία εγγραφή, ιδιαίτερα, δείχνει πόσο είχαν απομακρυνθεί οι Βρετανοί από τις πραγματικότητες της δυνάμεως και της διεθνούς πολιτικής στα Βαλκάνια: ο Ή ντεν δεν μπόρεσε να πάρει ούτε πρόσκληση να επισκεφθεί το Βελιγράδι! Εκείνη την Πέμπτη, το Υπουργείο Πολέμου ζήτησε από τον Ουέηβελλ μια εκτίμηση επί των υπαρχόντων Γερμανών στη Βόρεια Αφρική, αφού στις 24 Φεβρουάριου είχε λάβει επαφή μαζί τους. Ο Ουέηβελλ τηλεγράφησε πίσω ότι δεν υπήρχαν ενδείξεις ότι είχαν αποβιβαστεί περισσότερες δυνάμεις από μία θωρακισμένη ταξιαρχία και ότι η απόσταση μέχρι τη Βεγγάζη και η έλλειψη συγκοινω νιώ ν και νερού κάνουν απίθανο να μπορέσουν οι Γερμανοί να διατηρήσουν μια μεγάλη δύναμη για να επιτεθούν στο άμεσο μέλλον. Μ ια μεγαλύτερη επιθετική ενέργεια ήταν εξαιρετικά απίθανη πριν από το τέλος του καλοκαιριού. Το Κ άιρο είχε ήδη τονίσει ότι υπέφερε από τις πολύ λίγες πληροφορίες, τις οποίες έπαιρνε από τις ιταλικές κτήσεις στη Βόρεια Α φ ρική,183 αλλά το πρόβλημα τώρα ήταν βαθύτερο απ’ αυτήν την έλλειψη. Οι βρετανικές εκτιμήσεις βασίζονταν στις προϋποθέσεις τους ότι χρειάστηκαν τρεις μήνες για να εγκλιματιστούν τα στρατεύματά τους και να εκπαιδευθούν στην Έρημο, πράγμα το οποίο ήταν ανόητο, όπως απέδειξε ο Ρόμμελ. (Μ έχρι τότε που έφτασε στη Βόρεια Αφρική, το Νοέμβριο του 1942, ο Αμερικανός Στρατηγός Τζώρτζ S. Π άττον, ο νεότερος, αντιμετώπισε έναν πολύ πιο γνωστό Ρόμμελ). 184

28 Φεβρουάριου 1941 Εννιά Χαρικέην και δεκαεννιά Γκλαντιέητορ σηκώθηκαν στις 28 Φεβρουάριου για να αναχαιτίσουν μια ιταλική αεροπορική επιδρομή επάνω από το Τεπελένι, στην Α λβανία- υποστήριξαν ότι από τα 50 επιτιθέμενα αεροπλάνα κατέρριψαν 20 και άλλα 8 πιθανώς, έναντι 1 απωλεσθέντος Γ κλαντιέητορ.185 Η ανησυχία του Ν τ’ Αλμπιάκ ήταν ότι είχε εξασφαλίσει την τακτική υποστήριξη της πρώτης γραμμής, όταν οι καιρικές συνθήκες ήταν ευνοϊκές για αεροπορικές επιχειρ ή σεις' αυτό όμως άφησε ασύδοτα τα ιταλικά αεροδρόμια και ο εχθρός τώρα έκανε προσβολές εναντίον των βάσεών του. Αποφάσισε να επιστρέψει στην προηγού μενη στρατηγική του κατά λιμανιών και αεροδρομίων. Το βράδυ, ο Λ όνγκμορ, επισκεπτόμενος την Αθήνα, είπε στον Αμερικανό αεροπορικό ακόλουθο επισμηναγό Κρόου ότι η προέλαση στη Λιβύη επιβρα δύνθηκε προσωρινά από τη δραστηριότητα της Λουφτβάφε, αλλά θα επαναλαμβανόταν όταν, μετά το τέλος της εκστρατείας στην Α νατολική Αφρική και το Σουδάν, θα είχαν διαθέσιμες πρόσθετες αεροπορικές δυνάμεις. "Η τελική πτώση

164


της Τριπόλεως ήταν αναμενόμενη", τηλεγράφησε ο Μ ακ Βη στην πατρίδα του την επόμενη ημέρα. Π ρόσθετε ότι η Μ άλτα βρισκόταν κάτω από βαρύ βομβαρδισμό, ότι ήταν δύσκολο να εφοδιάζεται και ότι η Διώρυγα του Σουέζ υπέφερε από τις επιθέσεις από τη Ρόδο, εναντίον της οποίας σχεδιάζονταν χερσαίες, θαλάσσιες και αεροπορικές επιχειρήσεις. Ό τι η Γιουγκοσλαβία και η Τουρκία είχαν αλλάξει και οι δύο τους στάση και γίνονταν άκαμπτες έναντι του Άξονα και ότι η Τουρκία συμφώνησε να επιτρέψει στους Βρετανούς να χρησιμ οποιήσ ουν τα αεροδρόμιά της σε περίπτωση ανοικτής γερμανικής επιθέσεως κατά των Βαλκανίων. Θα χρειαζόταν ακόμη ένας μήνας μέχρις ότου καλυτερέψει ο καιρός για να επιτρέψει επιχειρήσεις και η γερμανική δύναμη δεν ήταν ακόμη αρκετά ισχυρή για επιχειρήσεις εναντίον και των δύο, Ελλάδας και Τουρκίας. Η Ελληνική Κυβέρνηση δε θα έκανε ξεχωριστή ειρήνη με την Ιταλία, θα εναντιωνόταν ισχυρά κατά των Γερμανών και σε περίπτωση γερμανικής απειλής θα επέτρεπε στα βρετανικά στρατεύματα να διεξάγουν επιχειρήσεις στην Ελλάδα. Ο Λ όνγκμορ είπε στον Κρόου ότι ήταν ικανοποιημένος με την κατάσταση τονίζοντας "Έχουμε λυγίσει τους Ιταλούς τώρα και πρέπει να συνεχίσουμε με τους Γερμανούς, πράγμα το οποίο φοβούμαι ότι θα είναι ένα πιο δύσκολο πρόβλημα."186 Πολύ μακριά προς τα βόρεια, ο ταγματάρχης Ρέηντ και η ομάδα του "των Αμερικανών ανταποκριτών" μέσα στις έξι μεγάλες ελληνικές στρατιωτικές λιμουζίνες, με τους στρατιώτες οδηγούς τους, επισκοπούσαν την περιοχή γύρω από τις Σέρρες στο Στρυμόνα, όπου την επόμενη ημέρα ανακάλυψαν ότι δεν υπήρχαν εκρηκτικές ύλες καθόλου στις προπαρασκευασμένες καταστροφές.187 Στις 28 Φεβρουάριου του 1941, εκδόθηκαν οι οδηγίες για την επιχείρηση LUSTRE από το Γενικό Στρατηγείο, σε 143 αντίγραφα, "μόνο για αξιωματικούς". Η Ελλάδα αναφερόταν ως 1285. Για τη Ν ότια Ελλάδα χορηγήθηκαν ελληνικοί χάρτες επειδή δεν είχαν περισέψει αγγλικοί από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Ν αύαρχος Κ άννινγκαμ, θεωρούνταν από μερικούς τόσο μεγάλος όσο ο Ν έλσον και ήταν γνωστός ως "Θείος Νέντ" ή "ABC"*. * A B C = Andrew Browne Cunningham (Σημ. τ.Μ .).

Κατά τον Α ’ Π αγκόσμιο Πόλεμο, είχε ιδεί ένα πλοίο με στρατεύματα να βυθίζεται στην Κ αλλίπολη, λόγω ανεπαρκούς ναυτικής συνοδείας και είχε ορκιστεί αυτό να μη ξανασυμβεί. Αλλά βρισκόταν στη θάλασσα ναυμαχώντας στο Μ αλέα όταν επρόκειτο να σχεδιαστεί η μεταφορά στην Ελλάδα και ο αρχιεπιστολέας του, ο Υ ποναύαρχος A.U. Ο υίλλης, είχε συμφωνήσει να χρησιμοποιηθεί και η Αλεξάνδρεια και το Πορτ Σαίντ. Ό ταν όμως γύρισε στο λιμάνι, ο Κ άννινγκαμ είπε ότι δεν είχε αρκετά πλοία συνοδείας και ότι όλα τα στρατεύματα θα έπρεπε να επιβιβαστούν στην Α λεξάνδρεια. Γ ι’ αυτό οι παλαισ τινια κοί και αιγυπτιακοί σιδηρόδρομοι έπρεπε να ξανασχεδιάσουν βιαστικά όλα τα δρομολόγια.188


165

Για τη μεταφορά στην Ελλάδα, τηρήθηκε μεγαλύτερη μυστικότητα από την κανονική, που ήταν, χω ρίς αμφιβολία, ένα προληπτικό μέτρο του Ουέηβελλ, στο οποίο έδειξε ιδιαίτερη επιμονή, επειδή είχε σαφή αντίληψη των διαρροών οι οποίες αφθονούσαν στο Κ άιρο και στη Μέση Ανατολή, γενικότερα. Έ τσι, στην περίπτωση της 2ης Ν εοζηλανδικής Εκστρατευτικής Δυνάμεως, όλα τα τηλεγρα φήματα προς την Κυβέρνηση της Νέας Ζηλανδίας στάλθηκαν από το Στρατηγείο της Μ εραρχίας στο Χέλβαν και όχι από το Στρατηγείο της Εκστρατευτικής Δυνάμεως. Το αποτέλεσμα ήταν ότι η μεταφορά είχε αρχίσει, πριν το Στρατηγείο της 2ης Ν εοζηλανδικής Εκστρατευτικής Δυνάμεως αρχίσει να κατανοεί τις ευθύνες του και η επιχείρηση τελείωσε τόσο γρήγορα, ώστε η αποτυχία της υποστήριξης από πλευράς διοικητικής μέριμνας, ούτε καν έγινε αντιληπτή. Όμως, το μάθημα κατανοήθηκε και ακολούθως, σύμφωνα με τον επίσημο ιστορικό, το Στρατηγείο της 2ης Ν εοζηλανδικής Εκστρατευτικής Δυνάμεως ήταν σε ετοιμότητα έναντι των ευθυνών του. Το ότι το πρόβλημα έπρεπε να είχε ξεπεραστεί μέχρι τα τέλη Φεβρουάριου, δεν είναι εκπληκτικό, αφού εκείνο τον καιρό αποτελούνταν από έναν αξιωματικό υπεύθυνο για τη διοικητική μέριμνα, έναν άλλο αξιωματικό και με χω ρίς ούτε ένα αυτοκίνητο.189 Γύρω από το Κ άιρο λάμβαναν χώρα και άλλες δραστηριότητες για την προετοιμασία των στρατευμάτων για το ταξίδι στην Ελλάδα. Στο 20ό Νεοζηλανδικό Τάγμα, χορηγήθηκαν αυτόματα όπλα τόμυγκαν και διαδόθηκαν φήμες στο Χέλβαν, ενώ το 19ο Τάγμα έπρεπε να επιστρέψει τις, πριν λίγες μέρες χορηγηθείσες, στολές εκστρατείας και όταν επιστράφηκαν όλες, ξαναχορηγήθηκαν προς μεγάλη στενοχώρια εκ&ίνων των οποίων οι στολές είχαν μεταποιηθεί σε ράφτη για το σά μα τους. Οι σκηνές επιστράφηκαν-και αμέσως έβρεξε για δύο βραδιές- χορηγήθηκαν στους άντρες κάσκες, σε πενήντα επτά εκ των οποίων η χορήγηση τελείωσε στην Ελλάδα, ενώ άλλες έπεσαν στη θάλασσα κατά τη διάρκεια του ταξιδιού παρασυρθείσες από τον άνεμο.190

1-2 Μαρτίου 1941 Στο μεταξύ, ο Αντισυνταγματάρχης Ντε Γκιγκάντ, του επιτελείου του Ουέηβελλ στο Κάιρο, είχε παραμείνει στην Ελλάδα και είχε σταλεί προς τα βόρεια, μεταμφιεσμένος σε πολεμικό ανταποκριτή, για να αναγνωρίσει την τοποθεσία του Αλιάκμονα, επειδή δεν ήταν παρά μόνο μια γραμμή στο χάρτη. Είχε ήδη επισκεφθεί τους τραυματίες του πολέμου σ’ ένα ελληνικό νοσοκομείο και είχε φύγει πολύ κατηφής για τις δυνατότητες που υπήρχαν να γίνουν πολλά για τους ανθρώπους, οι οποίοι ήταν τόσο φτωχοί στον εξοπλισμό κατά του κρύου, ώστε υπέφεραν σοβαρά από κρυοπαγήματα. Δυστυχώς, στα απομνημονεύματά του θίγει ελαφρά την κρίσιμη εκστρατεία προς τα βόρεια, αναφέροντας απλώς ότι τα μέλη διέθεσαν έξι ημέρες, εξέτασαν τα υδάτινα κωλύματα, τις γέφυρες και τις ορεινές διαβάσεις και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η αμυντική τοποθεσία ήταν πολύ τρωτή από τη γερμανική αεροπορία, καθώς επίσης ότι για την άμυνά της χρειαζόταν ένας μεγάλος αριθμός στρατευμάτων.191 Κατά την επιστροφή του εγκλωβίστηκε στη Λάρισα από το σεισμό της 1ης Μαρτίου, αλλά ευτυχώς διέμενε

166


σ’ ένα αντισεισμικό ξενοδοχείο της πόλεως, και έτσι κατάφερε να κατεβεί ασφαλής με τη βαλίτσα του από τον έκτο όροφο και μετέβη στο αεροδρόμιο. Αυτός ήταν ένας μεγάλος σεισμός, ο οποίος κατέστρεψε ή προκάλεσε ζημιές στα μισά λιθόκτιστα κτίρια της πόλεως. Η ΡΑΦ διέθεσε πολλές ημέρες για να βοηθήσει τους κατοίκους στο σκάψιμο, στο καθάρισμα των δρόμων, στην αποκατάσταση των τηλεφωνικών γραμμών και σε παρόμοιες εργασίες καθώς και για να επισκευάσει τις σχισμές που έχασκαν στους δρόμους. Κ αι σαν να μην έφταναν αυτά, οι Ιταλοί βομβάρδισαν το αεροδρόμιο, ενώ η Μ οίρα No 11 προσπαθούσε να προσγειωθεί και να απογειωθεί γύρω από τις λακούβες και τις ομάδες εργασίας. Έ νας πιλότος της ΡΑΦ πήρε τον Ντε Γκιγκάντ για αναγνώριση στην περιοχή γύρω από τον Όλυμπο. Αφού κατοπτέυσαν αυτήν την κορυφή των 2.920 μέτρων περίπου και την πολύ στενή παράκτια πεδιάδα, πέταξαν στη Θεσσαλο νίκη. Η εντυπωσιακή θέα των πεδιάδων του Αξιού και του Στρυμόνα τον ώθησε να πιστέψει ότι ακόμη και η αμυντική τοποθεσία του Αλιάκμονα δεν ήταν πιθανώς δυνατό να κρατηθεί, επειδή το μέτωπο ήταν πολύ αχανές ακόμη και για τα βρετανικά μέτρα και ακόμη γιατί ήταν δυνατή η υπερκέραση της στενής παράκτιας πεδιάδας κάτω από τον Όλυμπο. Την επόμενη ημέρα, αναχώρησε οδικώς για την Αθήνα εξετάζοντας μερικά πιθανά λιμάνια κατά μήκος του δρομολογίου και παρουσιάστηκε στον επιτελάρχη του Ουέηβελλ Άρθουρ Σμίθ, ο οποίος βρισκόταν στην Αθήνα για να επιβλέψει στην άφιξη της εκστρατευτικής δυνάμεως. Επίσης ο Ταγματάρχης Ρέηντ γύρισε στην Αθήνα αεροπορικώς από τη Θ εσσαλονίκη για να ενημερώσει το Σμίθ και τον Ν τηλ. Κουρασμένος ο Ντε Γκιγκάντ γύρισε κατά τις έντεκα η ώρα, μόνο και μόνο για να ι ον ξυπνήσουν στις 1:00 π.μ. της 3ης Μ αρτίου, να τον κατεβάσουν κάτω στο Ξενοδοχείο Κ ίνγκ Ζώρζ για να παρουσιαστεί στο Στρατηγό Σμιθ, ο οποίος υπαγόρευε ένα υπόμνημα επί των δυσχερειών, οι οποίες είχαν ανα^ύψει με τον Παπάγο και τον διέταξε να επιστρέψει με το επόμενο αεροπλάνο στο Κάιρο και να παρουσιαστεί στον Ουέηβελλ. Όπώς είδε το υπόμνημα ο Ντε Γκιγκάντ, ο Π απάγος ήταν ρεαλιστής και διαπίστωσε τέσσερις βασικές δυσχέρειες: την απιθανότητα της τουρκικής ή γιουγκοσλαβικής βοήθειας, τις πολιτικές επιπτώσεις και τις επιπτώσεις επί του ηθικού από τη σύμπτυξη εκ της Β ορειοανατολικής Ελλάδας, την έλλειψη χρόνου και το αμφίβολο της έγκαιρης αφίξεως επαρκών βρετανικών δυνάμεων. Ο Στρατηγός Σμιθ τελείωνε το υπόμνημά του με την πρόταση: "Από την καθαρά στρατιωτική άποψη αυτό θα μας εξασφάλιζε την ευκαιρία της αποφυγής αυτού, το οποίο τώρα φαίνεται να είναι ένα μη λογικό τόλμημα". Ο Ντε Γκιγκάντ αναχώρησε με το αεροπλάνο στις 9 π.μ. και το παρέδωσε στον Ουέηβελλ κατά το ταξίδι του προς την Αθήνα. (Γυρνώντας στο Κ άιρο, νωρίς το απόγευμα της 3ης Μ αρτίου, ο Ντε Γκιγκάντ βρίσκοντας ότι ο Α ρχιστράτηγος είχε αναχωρήσει για την Αθήνα,


167

παρουσιάστηκε στο γραφείο του, του Μ εικτού Επιτελείου Σχεδιάσεως. Το επιτελείο, αφού άκουσε την παραστατική του περιγραφή για τις συνθήκες πολέμου των Ελλήνων στρατιωτών και της χώρας τους, αμέσως συμφώνησε ότι το καλύτερο που είχαν να κάνουν ήταν να αρχίσουν τη σχεδίαση μιας άλλης εκκενώσεως. Οι σχεδιαστές τήρησαν απόλυτη μυστικότητα, αλλά γνώριζαν ότι μόλις η αμυντική τοποθεσία του Αλιάκμονα υπερφαλαγγιζόταν, έπρεπε να έχουν έτοιμο το σχέδιο. Μ ετά από λίγες ημέρες αποφασίστηκε να πάει πάλι στην Ελλάδα ο Ν τε Γ κιγκάντ, αφού είχε την ελληνική ταυτότητα πολεμικού ανταποκριτή, για να κάνει αναγνώριση των λιμανιών. Συνέβη, όπως ο ίδιος γράφει, ότι ενώ περίμενε το αεροπλάνο στο αεροδρόμιο του Νείλου, στο Κ άιρο, να εμφανιστεί ο Ουέηβελλ, επίσης αναχωρώντας. Ρώτησε το Ντε Γκιγκάντ, γιατί ήταν εκεί, και όταν του είπε περί αναγνωρίσεως λιμανιών, τον υποχρέωσε σε μυστικότητα μέχρι θανάτου. Την επόμενη ημέρα στην Αθήνα, ο Ουέηβελλ κάλεσε το Ντε Γκιγκάντ στο γραφείο του και εξέτασε μαζί του και με μια ομάδα επιλεγμένων αξιωματικών τα πρόσφατα σχέδιά του. Το γιατί η ιδέα της εκκενώσεως θα έπρεπ°ε να τηρηθεί τόσο απόρρητη, εκτός από το ότι ο Ουέηβελλ ήταν θιασώτης του μυστηρίου, και της εχεμύθειας, είναι ένα θέμα ανοιχτό στο σκεπτικισμό, αφού οι οδηγίες του Ν τ’ Αλμπιάκ, της 5ης Νοεμβρίου του 1940, τον υποχρέωναν να ετοιμάσει και να εφαρμόσει σχέδια εκκενώσεως χωρίς να αναφέρει σε προϊστάμενα στρατηγεία).192 Ο Α ντιναύαρχος Τέρλ, στη διπλή του υπόσταση ως επικεφαλής της στρατιω τικής αποστολής και ως ναυτικός ακόλουθος είχε μελετήσει το τι θα έπρεπε να γίνει για τη Θ εσσαλονίκη και την 1η Μ αρτίου τηλεγράφησε στον Α ρχιστράτηγο ότι η στρατιωτική αποστολή είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι είχαν να αντιμετωπίσουν ένα περίπλοκο διεθνές πρόβλημα, στο οποίο εμπλέ κονταν οι Έ λληνες, οι Γιουγκοσλάβοι και οι Γερμανοί και στο οποίο ο χρόνος ήταν ουσιώ δης παράγοντας. Οι προτάσεις του ήταν ότι το λιμάνι., της Θεσσαλονίκης θα έπρεπε να ναρκοθετηθεί πριν φτάσουν οι Γερμανοί και ότι θα έπρεπε να απομακρυνθούν όλα τα εκκαθαριστικά μέσα καθώς και τα, μεγαλύτερα από τις κωπήλατες βάρκες-πλεούμενα, που βρίσκονται βορειότερα του Βόλου' παράλληλα, στην ξηρά, θα έπρεπε να απομακρυνθούν όλα τα αποθηκευμένα αποθέματα, τα αυτοκίνητα και τα χρήσιμα στρατιωτικά υλικά και να καταστραφούν τα αποθέματα καυσίμων μαζί με τις αποθήκες, τους αγωγούς και τις αποβάθρες. Εκείνο το οποίο προτεινόταν, χωρίς να υπολογίζονται οι επιπτώσεις, ήταν μια πολιτική καμένης γης, η οποία θα έβαζε σε ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο τον ελληνικό λαό. Δεν είναι καθόλου εκπληκτικό ότι στο τέλος οι ίδιοι οι Έ λληνες αντιστάθηκαν σ’ αυτήν την αυτοκτονία.193 Τον ίδιο καιρό, ο Λ όνγκμορ σημείωνε ότι οι φωτογραφικές αναγνωρίσεις έδειχναν μία πλήρη γερμανική μεραρχία στην Τρίπολη, η οποία ανεφοδιαζόταν εναερίως και θαλασσίως. Εκείνο το οποίο χρειαζόταν δεν ήταν τα Ουέλλιγκτον, τα οποία ήταν ένας πονοκέφαλος στη Μ έση Ανοτολή, εξαιτίας των προβλημά των της συντηρήσεώς τους, της φορτώσεώς τους με βόμβες και του ανεφοδιασμού

168


τους με καύσιμα, αλλά τα καταδιωκτικά και μια μοίρα μεταφορικών. Ούτε ήθελε να υποχρεωθεί πρόωρα να μειώσει την αεροπορική υποστήριξη στην Ανατολική Αφρική, γιατί αυτή ήταν μια περιοχή, στην οποία η νίκη θα ήταν τελικ ή .194 Σ χετικά με τις βάσεις της Δωδεκανήσου από τις οποίες εξορμούσαν οι Ιταλοί και από τις οποίες οι Γερμανοί είχαν αρχίσει να γίνονται μια ενόχληση, ο Κ άννινγκαμ είχε δίκαιο ότι έπρεπε να γίνει μια εκλογή ή η Ελλάδα ή η Δωδεκάνησος. Ο ιστορικός του Ναυτικού Σ. Ρόσκιλ έγραψε αργότερα ότι η ριζική λύση θα ήταν να κονιορτοποιηθούν οι βάσεις με βομβαρδιστικά μεγάλης ακτίνας δράσεως όπως τα Ουέλλιγκτον (τα οποία ο Λόνγκμορ δεν είχε).195 Όταν ο Τσώ ρτσιλ πληροφορήθηκε την προσχώρηση της Βουλγαρίας στον Άξονα, τηλεγράφησε στον Ή ντεν και τον Ουέηβελλ να προσπαθήσουν να κάνουν τον Π ρίγκιπα Παύλο της Γιουγκοσλαβίας να επιτεθεί, αλλά έδωσε στον Ή ντεν και την εναλλακτική εκλογή να σταματήσει τα παζαρέματα με την Ελλάδα. Το Λ ονδίνο, απλούστατα, δε διακρίθηκε και πάλι για ρεαλισμό. Ο Π αύλος καθηλώθηκε στην κόψη του ξυραφιού στο Βελιγράδι, από τις μεγάλες γερμανικές δυνάμεις. Οποιαδήποτε ενέργεια της Γιουγκοσλαβίας θα την ενέπλεκε πιθανώς σε πόλεμο τριών μετώπων, εναντίον Ιταλίας, εναντίον Γερμανίας και εναντίον Βουλγαρίας, ενώ ταυτόχρονα πιθανώς θα πυροδοτούσε κροατική ανταρσία και εσωτερικές εξεγέρσεις. Η εισήγηση του Τσώρτσιλ ότι μια επίθεση στην Αλβανία θα προκαλούσε την καταστροφή του εχθρού, παρέβλεπε αφελώς τις πραγματικό τητες της πολιτικής του Άξονα' ο Χίτλερ άπλώς δεν θα επέτρεπε να καταστραφεί ο Μ ουσολίνι, ιδιαίτερα αν η καταστροφή αυτή θα είχε ως αποτέλεσμα την εγκατάσταση ενός φράγματος στην Ελλάδα υπό την ηγεσία της Βρετανίας, όπως κατά τον Α ’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Ά γγλοι είναι ένα ριψοκίνδυνο έθνος και ο Τσώ ρτσιλ δε θα αποτελούσε εξαίρεση, αλλά ήταν ένας κακώς ενημερωμένος ερασιτέχνης στην εικασία των οιωνών στα Βαλκάνια. Οι Γιουγκοσλάβοι είχαν ενημερωθεί από τους Βουλγάρους για την προσχώρησή τους στον Άξονα και είχαν προειδοποιηθεί ότι τα γερμανικά στρατεύματα θα κινούνταν διαμέσου της Β ουλγαρίας προς τα ελλη νικ ά σύνορα. Κ αι όταν ο Π ρ ίγκ ιπ α ς Π αύλος επισκέφθηκε το Χίτλερ στο Μ πρεχτεσγκάντεν, στις 4 Μ αρτίου, ο Αντιβασιλιάς βγήκε από την πεντάωρη αντιμετώπιση με ανάλαφρη την καρδιά, γνωρίζοντας πραγματικά πού στεκόταν η Γιουγκοσλαβία.196 Ενώ κατά κάποιο τρόπο, πολύ δραστηριότητα λάβαινε χώρα κάπου αλλού, το κέντρο της βαρύτητας για τις επόμενες λίγες ημέρες ήταν η Αθήνα. Εκεί η 1η Μ αρτίου ήταν μία ευχάριστη ηλιόλουστη ημέρα με ελαφρά σύννεφα και θερμοκρασία lOoC. Ο Στρατηγός Π απάγος περίμενε να πληροφορηθεί τη στάση του Βελιγραδιού για να δώσει την αποφασιστική διαταγή για την κίνηση στη γραμμή του Αλιάκμονα. Αντιμετώπιζε μια κρίσιμη απόφαση (η οποία, όπως και οι συζητήσεις μου με τους Έ λληνες διοικητές του Στρατού κατά το 1979 έδειξαν, ήταν ακόμη στοιχειωδώς περιορισμένη από τη γεωγραφία της Ελλάδας). Με επαρκείς δυνάμεις, η λογική αμυντική τοποθεσία, που θα έπρεπε για στρατιω τικούς και ιδιαίτερα πολιτικούς λόγους να κρατηθεί, ήταν η Γραμμή Μεταξά, στα βουλγαρικά σύνορα, αλλά άφηνε ένα κενό στο ελληνικό αριστερό πλευρό,


169

επειδή δεν εκτεινόταν στη λίμνη της Πρέσπας. Αν η Γιουγκοσλαβία ήταν ουδέτερη ή φιλικά Σύμμαχος, τότε αυτό το κενό δεν ήταν σημαντικό, αλλά αν η Γιουγκοσλαβία μετατρεπόταν σε διάδρομο για τον εχθρό, τότε όλο το βορειο ανατολικό πλευρό βρισκόταν σε θανάσιμο κίνδυνο. Η μόνη βιώσιμη τότε τοποθεσία ήταν η Γραμμή του Αλιάκμονα, η οποία έπρεπε να επεκταθεί δυτικότερα των Σ ερβίω ν για να καλύψ ει τον άξονα του Μ οναστηριού. Πραγματικά, ήταν μια ισχυρή τοποθεσία αν προπαρασκευαζόταν αμυντικά σε βάθος και κρατιόταν με επαρκείς δυνάμεις, οι οποίες θα υποστηρίζονταν από ισχυρό πυροβολικό και ένα καλό επικοινωνιακό δίκτυο. Η αδυναμία της βρίσκεται στη μορφολογία του εδάφους, το οποίο δεν έχει δρόμους και στην έλλειψη συγκοινωνιών, οι οποίες έκαναν αδύνατες τις πλευρικές ενισχύσεις πίσω από τις γραμμές του μετώπου, χω ρίς τη χρησιμοποίηση μακρών δρομολογίων στα μετόπισθεν, στις πεδιάδες σχεδόν της Θεσσαλίας. Για τον Παπάγο, η γερμανική είσοδος στη Βουλγαρία δημιουργούσε όχι μόνο το στρατιωτικό πρόβλημα της αποκοπής των πεδιάδων της Θράκης και της Μ ακεδονίας, αλλά και ένα πολιτικοψ υχολογικ ό πρόβλημα, αυτό εκ της αποχωρήσεως και εγκαταλείψεως του πληθυσμού. Παρά το ότι οι Γερμανοί συγκροτούνταν προσωρινά από το χιόνι των βουλγαρικών διαβάσεων, δεν υπήρχε θετική πληροφορία για το πότε θα αποφάσιζαν να επιτεθούν. Ούτε υπήρχε διαθέσιμη αεροπορική κάλυψη. Υ πήρχαν τα κρίσιμα προβλήματα, με τα οποία έπρεπε να παλέψουν οι ηγέτες στην Αθήνα, ενώ στην Αίγυπτο η εκστρατευτική δύναμη μετακινούνταν προς τις αποβάθρες της Αλεξάνδρειας. Η Κυριακή 2 Μ αρτίου ήταν επίσης μία ωραία ημέρα στην Αθήνα. Απαλά μικρά συννεφάκια κάλυπταν τον ουρανό κατά τα δύο δέκατα, η θερμοκρασία έφτασε μόλις τους 10oC και φυσούσε ένας ευχάριστος βορειοανατολικός άνεμος. Παρά το ότι στο Βελιγράδι έβρεχε, στην ελληνική πρωτεύουσα παρέμενε η ξηρασία. Εκείνο το πρωινό, κάπου 700 άντρες της ΡΑΦ και 3.000 Βρετανοί στρατιώ τες αποβιβάσ τηκαν στον Π ειραιά και διαδόθηκε μια φήμη, ότι βορειότερα στην Ελλάδα είχαν αποβιβαστεί περισσότεροι. Λέγεται ότι όταν αναχώρησαν από την Αλεξάνδρεια, ο Υποστράτηγος Β.Ο. Χούτσισον, Διευ θυντής Δ ιοικητικής Μ έριμνας ανέφερε στον Ουέηβελλ την είδηση και ο Α ρχιστράτηγος απάντησε "Υποθέτω αξίζει τον κόπο".197 Εκείνη την Κ υριακή, πολύ βορειότερα, το υδροπλάνο, το οποίο ένεκα του καιρού είχε καθυστερήσει, έφτασε τελικά στη θάλασσα του Μαρμαρά κατά τις έντεκα το πρωί και η ομάδα’του Ή ντεν επιβιβάστηκε. Λ ίγο μετά τις δύο έφτασαν στο νησί της Σαλαμίνας, κοντά στο πεδίο της αρχαίας ναυμαχίας της Σαλαμίνας, αποβιβάστηκαν κατά το μεσημέρι, διέσχισαν την Αττική και έφτασαν με αυτοκίνητα στην Αθήνα για τσάι στη βρετανική πρεσβεία. Μ ερικοί από την ομάδα κατέλυσαν στην οικία του Μ. Ευγενίδη, στη γωνία της Λεωφόρου

170


Β ασιλίσσης Σοφίας καν Αγ. Πύρρη και οι υπόλοιποι στο Ξενοδοχείο της Μ εγάλης Βρετανίας. Έ πειτα γύρισαν πάλι πίσω. Ο Ή ντεν και ο Ν τηλ κατέλυσαν στην πρεσβεία (που είναι τώρα η κατοικία του Βρετανού πρεσβευτή, απέναντι από το Βυζαντινό Μουσείο). Π ρόκειται για μια μεγαλοπρεπή ελληνική οικία Γεωργιανού τύπου, η οποία είχε κτιστεί για τον Ελευθέριο Βενιζέλο και που μετά το θάνατό του, το 1936, αγοράστηκε, για να στεγάσει την πρεσβεία. Η βρετανική ομάδα διέσχισε το μικρό και κυρτό αυτοκινητόδρομο και σταμάτησε κάτω από τα προπύλαια. Ο Σερ Μ άικλ Π άλαιρετ τους οδήγησε, διαμέσου των δίδυμων μπρούντζινων θυρών επάνω στα μαρμάρινα σκαλιά και κατά μήκος του χώλ της εισόδου, στρίβοντας δεξιά μετά τον ανελκυστήρα των τριών ατόμων με τις δύο πόρτες από χυτοσιδερένια πρόσοψη, στο Μ εγάλο Χωλ. Μ ετά τα συνηθισμένα αστεία και την εξέταση της προσωπογραφίας του Μ πάυρον στο Μ εσολόγγι, που φιλοτεχνήθηκε από το διάσημο Τόμας Φ ίλλιπς, και την εξέταση μιας από τις επιστολές του Βύρωνα, οι επισκέπτες, χω ρίς αμφιβολία ξεναγήθηκαν στους ξενώνες του δευτέρου ορόφου. Κατά την παραμονή του στην Αθήνα, ο Ή ντεν έκανε δημόσια εμφάνιση φορώντας ένα κομψότατο τροπικό γκρι κοστούμι, άψογης κοπής και λαμπρότα της ραφής και με ένα από τα περίφημα από μαλακή τσόχα καπέλα του. Α ναγνωρίστηκε αμέσως και επευφημήθηκε ζωηρότατα από τους Έ λληνες, ενώ ο Κ ύρος L. Σουλτζμπέργκερ, ήρθε από το Βελιγράδι για να του πάρει συνέντευξη. Κ ομψός και θαρραλέος, κατά τους χαρακτηρισμούς του Σουλτζμπέργκερ, ο Ή ντεν τον ζάλισε για τη Γιουγκοσλαβία και ικανοποιήθηκε πάρα πολύ όταν ο , νεαρός Αμερικανός του είπε ότι οι Γιουγκοσλάβοι θα πολεμήσουν.198 (Ο Ή ντεν μίλησε επίσης και με τον Κάμπελ, το Βρετανό πρεσβευτή στο Βελιγράδι, ο οποίος του ανακοίνωσε τις δυσκολίες του Π ρίγκιπα Παύλου, στις οποίες περιλαμβανόταν και το γεγονός ότι οι Σέρβοι ήταν υπέρ των Συμμάχων, αλλά οι Κροάτες υπέρ των Γερμανών. Πρόσθεσε ότι οι Γιουγκοσλάβοι φοβόνταν τη Γερμανία, αλλά ότι υπήρχε μια πιθανότητα να βοηθούσαν αν γνώριζαν τα βρετανικά σχέδια για τη βοήθεια στην Ελλάδα).199 Στις 2 Μ αρτίου, το απόγευμα στις 5:15 στην τραπεζαρία της πρεσβείας δέκα- τρεις Ά γγλοι, στους οποίους περιλαμβάνονταν ο Στρατηγός Άρθουρ Σμιθ από το Κ άιρο και ο Ρόναλντ Κάμπελ από το Βελιγράδι, πρωτοάκουσαν από τον απρόθυμο Ή ντεν, ο οποίος προσπαθούσε να αποφύγει το θέμα, για την επίσκεψή του στην Τουρκία, τις εντυπώσεις του από τους Τούρκους και τις προθέσεις τους και την πιθανή βρετανική βοήθεια στη Τουρκία-η οποία εξατμίστηκε στο τίποτα το σπουδαίο. Ο Ή ντεν σύμφωνα με τα ελληνικά πρακτικά, ήταν φανερά αμήχανος.200 Οι Έ λληνες έστρεψαν τη συζήτηση στο θέμα της Γ ιουγκοσλα βίας. Ο Ή ντεν είπε ότι δεν περίμενε ότι οι Γιουγκοσλάβοι θα έκαναν κάτι, παρά το ότι κατά την επανεξέταση του θέματος, ο Κάμπελ και αυτός είχαν την άποψη ότι θα έπρεπε να εμπιστευθούν ότι τελικά ο Π ρίγκιπας Π αύλος θα έκανε την ορθή ενέργεια. Ο Πρωθυπουργός Κορυζής, ακολούθως, εξέφρασε τις απόψεις του ότι οι Έ λληνες θα υποχρεώνονταν να παραδοθούν και ότι ο Βασιλιάς και η


171

Κυβέρνηση θα απέρχονταν σ’ ένα από τα νη σ ιά - ο λαός θα υπέφερε πολύ υπό το καθεστώς μιας κατοχής, εκτός αν οι Βρετανία μπορούσε να δώσει αμέσως ουσιαστική βοήθεια. Για να ενισχυθεί το ελληνικό ηθικό ζήτησε την παύση του οικονομικού ελέγχου από τη βρετανική επικράτεια και την παραχώρηση της Κύπρου στη Ελλάδα. Ακολούθως, η ομάδα συνέχισε με τη συζήτηση των επιπτώ σεω ν τη ς συμπτύξεως στη Μ ακεδονική Α μυντική Τοποθεσία. Τα ελληνικά πρακτικά, υπογεγραμμένα από τον Παπάγο, τελειώνουν λίγο πριν από τις 10.00 μ.μ. Στη συνέχεια, συγκλήθηκε μια πλήρης συνεδρίαση με την παρουσία των στρατιωτικών. Μ εταξύ Παπάγου και Ν τηλ έγινε μια λεπτομερής ανταλλαγή απόψεων σχετικά με το τι θα έπρατταν οι Τούρκοι, αν οι Γερμανοί κινούνταν προς τα νότια: ο Ν τηλ φαίνεται να πίστευε ότι οι Τούρκοι θα έδιναν την άδεια στους Βρετανούς να πετάξουν πάνω από το έδαφος της επικράτειάς τους, αλλά δε θα κήρυτταν τον πόλεμο μέχρις ότου αισθανθούν ότι ήταν επαρκώς εξοπλισμέ νοι. Αυτή η αμφίλογη ασάφεια, φυσικά, οδηγούσε πάλι πίσω στην αμυντική τοποθεσία του Αλιάκμονα. Σύμφωνα με τα ελληνικά πρακτικά, ο Π απάγος ζήτησε να μάθει αν υπάρχει ακόμη πληροφορία για τη στάση της Γιουγκοσλα βίας. Τα βρετανικά στοιχεία λένε ότι τότε ο Στρατηγός Χέηγουντ ανέφερε ότι ο Σ τρατηγός Παπάγος δεν είχε ακόμη μετακινήσει καμιά μονάδα στον Αλιάκμονα. (Επειδή ίσω ς ο Ν τη λ ο ίδ ιο ς δεν είχε δώσει την π ληροφ ορία για τη γιουγκοσλαβική απάντηση που έλαβαν στην Τουρκία, ο Α ρχηγός του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου επιτίμησε δριμύτατα το Χέηγουντ γιατί δεν είχε αναφέρει νωρίτερα ότι ο Π απάγος δεν είχε κινηθεί). Επειδή η φύση των ελληνικών πρακτικών είναι λεπτομερής, αξίζουν να λογιστούν σοβαρά ως ακριβή. Δ είχνουν ότι ο Π απάγος είχε την υγιή αντίληψη ό χι μόνο απλά περί της βαλκανικής στρατηγικής, αλλά επίσης και για τις γερμανικές δυνατότητες και παραδεχόταν ότι ο εχθρός θα μπορούσε να ενεργήσει κατά πολύ πιο ανορθόδοξους τρόπους από ό,τι ενεργούσαν οι Βρετανοί, στους οποίους τρόπους λογίζονταν και χειμερινές επιθέσεις. Επειδή δεν ήθελε, οι φρουρές του της Α νατολικής Μ ακεδονίας να αποκοπούν στις πεδιάδες της Θράκης από χερσαίες και εναέριες επιθέσεις, αρνήθηκε σ’ αυτήν τη σύσκεψη να τις μετακινήσει, υποστηρίζοντας με έμφαση ότι θα ήταν καλύτερα στις παρούσες οχυρωμένες θέσεις τους, ιδιαίτερα αν οι Βρετανοί αρνούνταν να αποβιβαστούν κάπου βορειότερα του Π ειραιά και του Βόλου. Το θέμα αυτό δεν είχε επιλυθεί όταν ο Κ ορυζής και ο Ή ντεν μπήκαν στο δωμάτιο και ο Ή ντεν αμέσως ρώτησε γιατί ο Π απάγος δε μετακίνησε τις δυνάμεις του. Ο Παπάγος απάντησε για άλλη μιά φορά: γιατί η διαταγή δεν έπρεπε να δοθεί μέχρις ότου πληροφορηθεί περί της στάσεως της Γιουγκοσλαβίας. Ο Ή ντεν τότε διάβασε από τις σημειώσεις που είχε κρατήσει ο γραμματέας του για τις συζητήσεις της 22ης Φεβρουάριου και ο Παπάγος ανταπάντησε υπενθυμίζοντάς του τις επακόλουθες συζητήσεις για τη διατύπωση της επιστολής στη Γιουγκοσλαβία- και επανέλαβε ότι αυτό ήταν ένα πολιτικό πρόβλημα το οποίο έπρεπε να λυθεί πριν αυτός ως στρατιωτικός


172

διοικητής εκδώσει τις διαταγές του. (Οι άλλοι ανώτατοι Βρετανοί αξιωματικοί πίστεψαν ότι ο Έ λληνας Α ρχιστράτηγος μάλλον θα προτιμούσε να μαχαιρωθεί από τους Γερμανούς πισώπλατα, παρά να δώσει μιας σπιθαμής γη στους Ιταλούς. Παρά το ότι δεν ήταν αυτός ο λόγος, ο Π απάγος ήταν ανήσυχος ότι οι στρατηγοί του δεν είπαν στο Χέηγουντ ότι θα πολεμούσαν τους Ιταλούς μέχρι το τέλος και μετά θα παραδίνονταν στους Γερμανούς, γ ι’ αυτό και έστειλε τον Π ρίγκιπα Πέτρο της Ελλάδας να τους το πεί).201 Έ χο ν τά ς τον διορθώ σει ο Π α πάγος σ ’ αυτό το ση μείο, ο Ή ντεν αποσύρθηκε. Ο Π απάγος και ο Ν τηλ έπειτα μπήκαν σε μια διαφωνία για το ποιες δυνάμεις θα ήταν περισσότερο εκτεθειμένες αν οι Γερμανοί εκτόξευαν την επίθεση, ενώ ακόμη θα κινούνταν προς την αμυντική τοποθεσία: οι Έ λληνες που θα πήγαιναν στον Αλιάκμονα ή οι Βρετανοί προς την προωθημένη οχυρωμένη γραμμή; Τα ελληνικά πρακτικά μαρτυρούν ότι ακριβώς πριν γίνει η διακοπή τα μεσάνυχτα, ο Π απάγος τόνισε και πάλι ότι ακόμη δεν είχε πληροφορηθεί για τη γιουγκοσλαβική θέση, αλλά ότι η κατάσταση είχε ήδη αλλάξει από εκείνη στις 22 Φεβρουάριου με την παρουσία των Γερμανών στη Βουλγαρία. Σύμφωνα με τα βρετανικά στοιχεία, ο Ή ντεν δήλωσε στην απογευματινή σύσκεψη ότι η σύμπτυξη στη Γραμμή Αλιάκμονα είχε σύμφωνηθεί στις 22 Φ εβρουάριου, αλλά "προφανώς υπήρξε μια ατυχής παρανόηση ένεκα των ελπίδω ν του Σ τρατηγού Π απάγου ότι η Γ ιουγκ οσ λα βία πραγμ α τικά θα προσχωρούσε". Ο Ν τηλ πιστοποίησε ότι στρατιωτικώς θα ήταν παράλογο να κρατηθεί μια άλλη αμυντική τοποθεσία εκτός από την τοποθεσία του Αλιάκμονα ή να κρατηθεί αυτή η τοποθεσία με λιγότερες από οκτώ μεραρχίες, με μία ως εφεδρεία. Οι διαθέσιμες βρετανικές δυνάμεις μόνο ήταν ανεπαρκείς. Ο Λόνγκμορ υποστήριξε ότι οι Γερμανοί δεν μπορούσαν για ένα μήνα ακόμη να περάσουν από τις διαβάσεις ένεκα του χιονιού και ο Ή ντεν είπε ότι θα εξέθετε τις βρετανικές ανησυχίες στο Βασιλιά που θα τον έβλεπε εκείνο το απόγευμα. Η ομάδα, ακολούθως, πέρασε στην εξέταση του αεροπορικού προβλήματος και ο Λ όνγκμορ είπε ότι λίγα θα μπορούσε να κάνει για τους Τούρκους μέχρι τα τέλη του 1941. Οι επισκευαστικές ευκολίες ήταν ανεπαρκείς και δεν υπήρχαν πυρομαχικά για τα αμερικανικά πυροβόλα των Τόμαχωουκ στην Τακοράντη. Μετά το γεύμα στην πρεσβεία, ο αξιωματικός πληροφοριών της στρατιωτικής αποστολής, Συνταγματάρχης Κάσσον, έδωσε στοιχεία του γερμανικού σχεδίου της επιχειρήσεω ς M ARITA* στα Βαλκάνια, υπό ημερομηνία 4 Δεκεμβρίου, που είχε πέσει στα βρετανικά χέρια. *

Η κατά της Ελλάδας επίθεση των Γερμανών ( Σημ. τ.Μ .)

Ακολούθως, έγινε μια σειρά συνεδριάσεων με τον Πρόεδρο του Συμβουλίου Κορυζή που άρχισε στις 10:45 και συνεχίστηκε μέχρι τις 12:45 του επόμενου πρωινού (το ελληνικό κείμενο λέει από τις δέκα ως τα μεσάνυχτα).202 Ο Ή ντεν άνοιξε την πρώτη συνεδρίαση λέγοντας ότι δεν μπορούσαν να υπολογίζουν στη


173

Γιουγκοσλαβία. Ο Κορυζής είπε ότι σ ’ αυτήν την περίπτωση οι στρατιωτικοί θα έπρεπε να επανεξετάσουν το πρόβλημα για να δούν αν οι τρεις μεραρχίες θα ήταν επαρκείς. Ο Ή ντεν απάντησε ότι αυτό είχε ήδη συζητηθεί στις συσκέψφεις του Τατοΐου, ότι ο Π απάγος και ο Ουέηβελλ είχαν αποφασίσει, ότι υπήρχε μια καλή ευκαιρία και ότι η απόφασή τους βασιζόταν στη μη υποστήριξη ούτε από τη Γιουγκοσλαβία ούτε από την Τουρκία. Οι Έ λληνες αντέκρουσαν ότι δεν υπήρχε αρκετός χρόνος τώρα να κινηθούν τα ελληνικά και βρετανικά στρατεύματα. (Σ’ αυτό είχαν απόλυτο δίκαιο, γιατί με τα σχέδια του ίδιου του Ουέηβελλ, οι Βρετανοί χρειάζονταν δέκα εβδομάδες να φέρουν τις προτεινόμενες δυνάμεις τους και αυτό σήμαινε ότι δε θα ήταν στη θέση τους στον Αλιάκμονα μέχρι τις αρχές Μαΐου). Η σύσκεψη τότε στράφηκε στη στρατιωτική συζήτηση. Ο Ν τηλ πίεσε για την ταχύτητα (χωρίς να φαίνεται να συνειδητοποιεί ότι οι ελληνικές δυνάμεις ήταν προσδεμένες στην ταχύτητα του πεζού στρατιώτη των 3-5 χιολιομέτρων την ώρα και οι Βρετανοί στην ταχύτητα των φορτηγών πλοίων των 10 κόμβων). Ο Π απάγος τόνισε ότι οι Γερμανοί τώρα είχαν πέντε μεραρχίες στη Βουλγαρία και ότι θα μπορούσαν να εκτοξεύσουν χερσαίες και αεροπορικές επιθέσεις σε δέκα ημέρες. Αν γνώριζε θετικά ότι δεν θα κινούνταν σε δεκατέσσερις ημέρες θα μπορούσε να μετακινήσει τα στρατεύματά του, αλλά οι πληροφορίες του ήταν ότι οι Γερμανοί είχαν ήδη αποθήκες εφοδίων στην κοιλάδα του Στρυμόνα. Ο Ν τηλ είπε ότι πίστευε ότι οι Γερμανοί δεν μπορούσαν να επιτεθούν πριν από είκοσι μία ημέρες, επειδή μόλις είχαν περάσει το Δούναβη και ο Π απάγος παραδέχτηκε ότι αυτό ήταν πιθανό. Ο Ν τηλ πρόσθεσε ότι δεν ήθελε να επωμιστεί τους κινδύνους της αποβάσεως στα βόρεια παρά το ότι παραδέχτηκε ότι κινούμενος προς τα βόρεια δια ξηράς από τον Πειραιά και το Βόλο θα αργούσε. Η πλήρης ομάδα συνήλθε και πάλι ακριβώς πριν τα μεσάνυχτα για μια σύντομη ανασκόπιση της παρανοήσεως του Τατοΐου, αλλά γρήγορα διέκοψε για να εξετάσουν το θέμα ο Ν τηλ και ο Ουέηβελλ με τον Παπάγο. Καθώς παραδέχτηκε ο Στρατηγός Χέηγουντ την επόμενη ημέρα, ο Π απάγος είχε επανειλημμένα ζητήσει τις πληροφορίες από το Βελιγράδι και κανένας δε ρώτησε, γιατί, ή ποια θα ήταν η διαφορά. Ούτε ο Ή ντεν, ούτε ο Ν τηλ είχαν συνειδητοποιήσει ότι είχαν παραλείψει να διαβιβάσουν τη ζωτικής σημασίας, απάντηση την οποία έλαβαν σ την Τουρκία. Ό ταν η π λ ή ρ η ς σύσκεψη επαναλήφθηκε ακριβώς μετά τα μεσάνυχτα έγινε μια ακόμη άστοχη ανταλλαγή απόψεων μεταξύ Ν τηλ, Παπάγου και Σμιθ, οπότε ο Παπάγος είπε, "Αν οι Γιουγκοσλάβοι πολεμήσουν οι Έ λληνες θα πρέπει να σταθούν στην προωθημένη γραμμή" και ο Ν τηλ είπε "Ο Στρατηγός Π απάγος θα έχει να πολεμήσει τη δική του μάχη". Σ’ αυτό το σημείο, η σύσκεψη έληξε. Οι Βρετανοί γύρισαν πίσω στην πρεσβεία και έστειλαν ένα σήμα στον Ουέηβελλ παρακινώντας τον να έρθει αμέσως στην Αθήνα αεροπορικώς. Ή ταν το πρωινό που ο Σμιθ έστειλε το Ντε Γκιγκάντ πίσω στο Κ άιρο με ένα γραπτό υπόμνημα για τον Ουέηβελλ.

174


Η βρετανική αναφορά σ ’ αυτήν τη συνεδρίαση δεν κολακεύει καθόλου τον Παπάγο, χαρακτηρίζοντάς τον "έντρομο" και υπονοεί ότι γνώριζε ότι είχε άδικο και ότι πιάστηκε να δικαιολογείται επειδή δεν είχε μετακινήσει τις δυνάμεις του. Αυτό είναι αναληθές και άδικο. Οι μαρτυρίες μπορούν ασφαλώς να επεξηγηθούν ότι η απόφαση του Τατοΐου περιλάμβανε τη συμφωνία να εξακριβωθεί η γιουγκοσλαβική θέση και να παρθεί μόνο προπαρασκευαστική ενέργεια Από την παρανόηση αυτήν, αναδύονται δύο μαθήματα. Πρώτο, ότι τα πρακτικά των συσκέψεων θα έπρεπε να γράφονται και να συμφωνούνται πριν οι συμμετέχοντες διασκορπιστούν από τέτοιες συνδιασκέψεις, όπως αυτή στις 22 Φεβρουάριου. Εδώ ο Ή ντεν έφταιγε γιατί δεν ήταν άνθρωπος της λεπτομέρειας, ούτε ήταν ο Π ήρσον Ν τίξον, του οποίου οι σημειώσεις δεν είχαν καθαρογραφεί μέχρι αρκετές ημέρες μετά τη σύσκεψη και του οποίου οι σημειώσεις σε μερικές περιπτώ σεις ήταν αισθητά διαφορετικές από το ημερολόγιο του Ν τηλ για το ταξίδι, το οποίο ήταν ακριβέστερο. Δεύτερο, αν υπήρχε μια κατάσταση υπό όρους, τότε έπρεπε και οι δύο πλευρές να ελέγχουν και να αναφέρουν. Ο Χέηγουντ πιθανώς να έφταιγε, γιατί δεν ανέφερε στο Κ άιρο ότι η Α θήνα δεν πήρε απάντηση από τη Γιουγκοσλαβία και ότι ο Π απάγος δεν είχε διατάξει την έναρξη των κινήσεω ν προς τον Αλιάκμονα. Ο Ή ντεν και ο Ν τηλ είναι εξίσου κατηγορούμενοι γιατί δεν τήρησαν την Αθήνα ενήμερη για την απάντηση από την Γιουγκοσλαβία. Κ αι ο Ή ντεν με τον Ν τηλ βρέθηκαν σφάλλοντες στη μετάφρασή τους περί αυτών για τα οποία είχαν συμφωνήσει με τον Παπάγο, ως προπαρασκευαστικές κ ινήσ εις στην τοποθεσία του Αλιάκμονα. Βασικά, η ανησυχία κατά το Μ άρτιο πήγαζε από αυτό το παλιό πρόβλημα κατά το οποίο κουρασμένοι άνθρωποι άφησαν μια συνεδρίαση της επιτροπής νομίζοντας ότι εκείνο το οποίο ήθελαν να πιστεύουν το είχαν συμφωνήσει. Ό σο πιο ευγενής είναι η συνεδρίαση, όπως σε μια τέτοια διεθνή ομάδα με καλούς τρόπους, τόσο καλύτερη είναι η ευκαιρία για μια παρανόηση. Σ τις 2 Μ αρτίου, οι Α ρχη γοί των Επιτελείων στο Λ ονδίνο είπαν στον Ουέηβελλ ότι υπέθεταν ότι είχε σχεδιάσει καταστροφές στην Ελλάδα σε περίπτωση ανάγκης και ότι είχε αρκετά υλικά και βρετανικό προσωπικό, για να αντεπεξέλθει σε όλα τα λιμάνια, τους σιδηροδρόμους, τα αποθέματα καυσίμων και εγκαταστάσεις και στο φράξιμο της Διώρυγας της Κ ορίνθου. Οι ελληνικές αρχές δεν έπρεπε, επαναλαμβάνεται δεν έπρεπε, να ενημερωθούν σ’ αυτό το στάδιο.

3-4 Μαρτίου 1941 Π ριν αναχωρήσει για την Αθήνα, στις 3 Μ αρτίου, ο Ουέηβελλ τηλεγράφησε την τελευταία εκτίμηση περί της γερμανικής παρουσίας στη βόρεια Α φρική, η οποία έδειχνε ότι ενώ οι Ιταλοί είχαν αποβιβάσει δύο μεραρχίες πεζικού και δύο συντάγματα πυροβολικού, οι Γερμανοί είχαν βγάλει στην ακτή μόνο μία


175

θωρακισμένη ταξιαρχία και είχαν ακόμη ελλείψεις μεταφορικών, παρά το ότι η τελευταία αναγνώριση έδειξε μια αξιοσημείωτη αύξηση στις μεταφορές δι’ αυτοκινήτων στο δρόμο Τρίπολη-Σύρτη. Απο την Τρίπολη μέχρι τη Βεγγάζη υπήρχε ένας μόνο δρόμος αποστάσεως 1040 περίπου χιλιομέτρω ν, χω ρίς επάρκεια νερού και αυτοί οι παράγοντες περιόριζαν την παρούσα εχθρική απειλή. Ο Ουέηβελλ δεν πίστευε ότι οι Γερμανοί ήταν αρκετά ισχυροί για να πάρουν τη Βεγγάζη και ότι με τους κινδύνους των θαλάσσιων μεταφορών, τις δυσχέρειες των συγκοινωνιών και την έλευση του καύσωνα ήταν "απίθανο να εκτοξευθεί μια τέτοια επίθεση πριν από το τέλος του καλοκαιριού". Οι αποτελεσματικές αεροπορικές και ναυτικές επιθέσεις θα μπορούσαν να επιβρα δύνουν τον Άξονα περισσότερο, αλλά για να αντιμετωπίσει τα 260 γερμανικά βομβαρδιστικά και τα 60 καταδιωκτικά, ο Λ όνγκμορ είχε μόνο μία μοίρα καταδιω κτικώ ν στη Δυτική Έ ρημο, μια βομβαρδιστικών και μια μονάδα συνεργασίας με το στρατό. Ως ένα προσωρινό μέτρο είχε κρατηθεί στην Έ ρημο μία δεύτερη μοίρα καταδιωκτικών η οποία προοριζόταν για την Ελλάδα. Κ αι ενώ αεροπορικές επιθέσεις κατά της Αιγύπτου από τη Δύση δεν ήταν πιθανές, οι επιδρομές από τα Δωδεκάνησα είχαν στην ουσία κλείσει τη Διώρυγα του Σουέζ και είχα ν κ ατασ τήσ ει αναγκαία τη διατήρησ η μιας ισ χυ ρ ή ς αμυντικής καταδιωκτικής δυνάμεως στην Αίγυπτο. Μ όνο μία μοίρα καταδιωκτικών ήταν διαθέσιμη σ ’ όλη την περιοχή και ο Λ όνγκμορ έπρεπε να μεταστρέψει τα βαριά του βομβαρδιστικά στις επιθέσεις κατά των αεροδρομίων της Δωδεκανήσου για να προσπαθήσει να αποτρέψει αυτήν την απειλή με ζημιά σε άλλους στόχους.203 Στην Αθήνα, ο Χέηγουντ ανέφερε ότι ο Έ λληνας στρατιωτικός ακόλουθος στο Βουκουρέστι υπολόγιζε ότι οι Γερμανοί είχαν στη Ρουμανία τριάντα μεραρχίες στις οποίες περιλαμβάνονταν ένα ή δύο σώματα στρατού Αλπινιστών, ότι περνούσαν το Δούναβη και ότι το Γερμανικό Στρατηγείο στη Βουλγαρία θα ήταν στο μοναστήρι τη ς Τσαμκόρια* (μια αριστοκρατική περιοχή μέσα στα πεύκα) κοντά στη Σόφια.204 •

*Το σημερινό Μπόροβετς (Σημ. τ.Μ .)

Ο Μ ακ Βη ανέφερε στην Ουάσιγκτον ότι η βρετανική ομάδα είχε φτάσει και είχε ιδεί το Βασιλιά. Αυτός ο ίδιος ο Μ ακ Βη συναντήθηκε με τον Ή ντεν εκείνο το πρωινό με πρόσκληση του τελευταίου και ακολούθως συνομίλησε με τον Έ λληνα Υφυπουργό των Εξωτερικών και το Γιουγκοσλάβο πρεσβευτή. Ο Ή ντεν είπε στον Αμερικανό ότι ο άμεσος αντικειμενικός σκοπός των Γερμανών ήταν να απαιτήσουν αεροπορικές βάσεις στην Ελλάδα, αλλά ότι αυτό δε θα επηρέαζε τη Βρετανία, η οροία τώρα ξεκαθάριζε ταχέως τη Μ έση Ανατολή και την Αφρική. Η Ελλάδα κρατούσε σταθερά και η Βρετανία, είπε ο Ή ντεν, θα έδινε κάθε δυνατή υποστήριξη στο μήνα πριν η κατάσταση των βαλκανικών δρόμων επιτρέψουν κάποια ενέργεια. Ό λες οι ενισχύσεις ήταν για την αεροπορία' ο Ή ντεν ήταν ικανοποιημένος από την υποδοχή του στην Τουρκία- οι Τούρκοι ήταν πιστοί και ρεαλιστές, αλλά δεν είχαν ούτε τις δυνάμεις ούτε τον εξοπλισμό για επιθετική ενέργεια. Αν οι Γερμανοί εκτόξευαν επίθεση κατά της Ελλάδας, ο

176


Ή ντεν πίστευε ότι, οι Τούρκοι θα κήρυτταν τον πόλεμο και θα έδιναν την άδεια στους Βρετανούς να χρησιμοποιήσουν τις βάσεις τους και τις άλλες ευκολίες. Οι Γιουγκοσλάβοι δεν είχαν αποφασίσει και οι Βρετανοί προσπαθούσαν ακόμη να οργανώσουν τους Τούρκους και τους Γιουγκοσλάβους. Ο Ή ντεν τελείωσε: "Πιστεύω ότι η Ελλάδα, η Τουρκία και η Γιουγκοσλαβία, όλες μαζί, τελικά θα εισέλθουν στον αγώνα αλλά θα γίνουν πολλά σφάλματα πριν αυτό συμβεί". Ο Μ αυρουδής, ο Έ λληνας Υφυπουργός Εξωτερικών, δεν ήξερε ότι ο Μ ακ Βη είχε μιλήσει με τον Ή ν τ ε ν είπε ότι το συμπέρασμα που βγήκε από την επίσκεψη στην Άγκυρα ήταν ότι οι Τούρκοι δε θα πολεμήσουν σε περίπτωση κατά την οποία η Ελλάδα υποστεί επίθεση από τους Γερμανούς. Αργότερα, ο Γιουγκοσλάβος πρεσβευτής Αλεξάντερ Βούκτσεβιτς, επιβεβαίωσε ότι παρά την εύθυμη αισιοδο ξία του Ή ντεν, το ταξίδι του δεν είχε επιτυχία και ο Βούκτσεβιτς έγινε ακόμη πιο απαισιόδοξος λέγοντας ότι ήταν πολύ αργά τώρα να σταματήσουν τους Γερμανούς.205 Κατά το μεσημέρι, ο Ουέηβελλ και ο Ουίλσον έφτασαν από το Κ άιρο. Αφού συναντήθηκαν με τον Ή ντεν και τα διάφορα άλλα μέλη του επιτελείου πήγαν στο Ξενοδοχείο της Μ εγάλης Βρετανίας για φαγητό με τον Πρωθυπουργό Κορυζή. Ακολούθως, όλα τα μέλη της ακολουθίας επισκέφθηκαν την Α κρόπολη επευφημούμενα ζωηρά από τα ενθουσιασμένα πλήθη κατά μήκος της διαδρο μής. Ό ταν γύρισαν πίσω στην πρεσβεία, η όλη κατάσταση συζητήθηκε ανεπίσημα μέχρι τις 6:30 μ.μ. (6:00 στο ελληνικό αντίγραφο), οπότε έφτασε ο Στρατηγός Π απάγος και ο Συνταγματάρχης Κ ιτριλάκης. Υπήρξε συνέχεια στη συζήτηση για την απόφαση του Τατοΐου και σ’ αυτό το σημείο ο Ν τηλ είπε ότι η αμυντική τοποθεσία έπρεπε να εξεταστεί όπως είναι σήμερα. Οι Βρετανοί θα εξακολουθούσαν να βοηθούν αν ο Π απάγος διέθετε δυνάμεις στην Γραμμή του Αλιάκμονα. Ο Π απάγος είπε ότι δυστυχώς δεν' είχε άλλες δυνάμεις ούτε καν τρεις μεραρχίες, ακόμη και όταν πιέστηκε και από το Ν τηλ. Ο Ν τηλ τότε διάλεξε να παίξει τον παλιό του ρόλο του εκπαιδευτή της σχολής επιτελών, υπενθυμίζοντας στον Έ λληνα Α ρχιστράτηγο, σαν να ήταν μαθητής στο Κάμπερλέη, ότι είχε μια νεοσυγκροτούμενη τότε μεραρχία και ακόμη τι θα έλεγε για τη 12η Μ εραρχία της Θράκης; Ο Παπάγος απάντησε ότι ο λαός της Μ ακεδονίας θα θεωρούσε τη σύμπτυξή της, μπροστά στην παρουσία των Γερμανών στη Βουλγαρία ως προδοσία. Ο Ν τηλ τότε τόνισε ότι ο Παπάγος πρότεινε να κρατηθεί η τοποθεσία του Α λιάκμονα με τέσσερις Μ εραρχίες, όπου μέχρι τώρα έλεγε ότι οι ελάχιστες που απαιτούνταν ήταν εννέα' δεν επιδίκαζε αυτό την καταστροφή; Ο Π απάγος είπε ότι δεν έβλεπε άλλη εναλλακτική λύση, ιδιαίτερα καθώς η Βόρεια Ελλάδα βρισκόταν κάτω από την συνεχή γερμανική αεροπορική αναγνώριση. Το δίλημμα ήταν ότι για να κρατηθεί σταθερά η γραμμή του Αλιάκμονα χρειάζονταν οκτώ ως δέκα βρετανικές μεραρχίες, αλλά μόλις αυτές θα άρχιζαν να καταφθάνουν τότε οι Γερμανοί θα εξαπέλυαν την επίθεση.


177

Ακολούθως, άρχισαν πάλι να συζητούν την απόφαση του Τατοΐου. Ο Ν τηλ είχε την ελπίδα ότι ο Π απάγος θα κατανοούσε το βρετανικό πρόβλημα της ναυτικής μεταφοράς και ο Έ λληνας Α ρχιστράτηγος απάντησε ότι "το πρόβλημα ήταν άλυτο". Συνέχισε ότι η Ελλάδα ένιωθε μεγάλη ευγνωμοσύνη για τη βοήθεια την οποία η Βρετανία είχε προσφέρει, αλλά αυτή ήταν περιορισμένη. Ο Ν τηλ τότε υπαινίχθηκε ότι η όλη αντιμετώπιση είχε γίνει επισφαλής και ο Παπάγος απάντησε ότι γ ι’ αυτό θα έπρεπε οι Βρετανοί να φτάσουν στην προωθημένη γραμμή γύρω από τη Θεσσαλονίκη. Ντηλ: "Δε νομίζω ότι αυτό είναι λογικό σχέδιο". Π απάγος: "Ν αι, αλλά είναι το μόνο ορατό".

Ο Ν τηλ, ο οποίος ποτέ δεν είχε δει το έδαφος, είπε ακολούθως ότι έπρεπε να μιλήσει με τον Ή ντεν "επειδή δεν μπορούσε να εισηγηθεί τη δέσμευση των μοναδικών εφεδρειών της Μ έσης Ανατολής σε ένα σχέδιο το οποίο λογιζόταν επισφαλές. Δε θα ήταν απαραίτητο να έχουμε και τις εννέα μεραρχίες οι οποίες προτάθηκαν αρχικά για την Γραμμή του Α λιάκμονα- αν μπορούσαν να εξευρεθούν τρεις ελληνικές μεραρχίες θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε μια γραμμή επί αυτής της βάσεως και να προσπαθήσουμε να επιχειρήσουμε προώθηση απ’ αυτήν". Ο Παπάγος δήλωσε ότι τα μόνα στρατεύματα τα οποία θα μπορούσαν να διατεθούν από την Α λβανία χρειάζονταν για να μεταφερθούν από το αριστερό πλευρό θαλασσίως τριάντα ημέρες και θα ήταν κουρασμένα στρατεύματα. Καθώς δεν κατέληγαν πουθενά, η συνεδρίαση αναβλήθηκε για τις επτά. Ο Βασιλιάς ήρθε στην πρεσβεία για ένα δείπνο εργασίας και τα προβλήματα σκεπάστηκαν με τους καλούς τρόπους και την καλή ευθυμία μέχρι την επόμενη ημέρα. Στο μεταξύ, εκείνη την ημέρα, οι Α ρχηγοί των Επιτελείων τηλεγράφησαν στο Ν τηλ ότι "ο χρόνος είναι φανερά ο παράγοντας που κυριαρχεί στην ελληνική υπόθεση". Έδωσαν μια λεπτομερή ανάλυση για το τι δυνάμεις μπορούσαν οι Γερμανοί να μεταφέρουν στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα: μέχρι τις 6 Μ αρτίου, θα μπορούσαν να έχουν τέσσερις μεραρχίες, με μια μεραρχία πεζικού στην τοποθεσία μέχρι τις 11 Μ αρτίου, αλλά αυτός ήταν ο μέγιστος αριθμός που θα μπορούσε να διατηρήσει μέχρι την καλυτέρευση του καιρού, κανονικά περί τις 15 Απριλίου. Ακόμη και έτσι, αντιμετωπίζοντας ασθενείς ελληνικές δυνάμεις επιβραδύνσεως και αναποτελεσματική δράση της ΡΑΦ, οι Γερμανοί θα μπορούσαν να έχουν δύο μεραρχίες στη Γραμμή της Βέροιας μέχρι τις 15 Μ αρτίου και ένα σύνολο πέντε μ έχρ ι 22 Μ αρτίου. Ή θελαν να πληροφορηθούν αν ο Ουέηβελλ συμφωνούσε μ’ αυτήν την εκτίμηση και "αν θεωρείται ότι οι Συμμαχικές δυνάμεις θα φτάσουν στην Γραμμή της Βέροιας έγκαιρα για να την κρατήσουν". Αφού ζητούσαν λεπτομερείς πληροφορίες για τη ναυτική αποστολή, τους ελληνικούς εφοδιασμούς πυρομαχικών και τα λιμάνια αποβιβάσεω ς, οι Α ρ χη γοί των Ε πιτελείω ν κατέληγαν. "Είμαστε, επίσης,

178


ευγνώμονες για την πληρέστερη δυνατή εκτίμηση επί των σημείων τα οποία θίγονται με το παρόν τηλεγράφημα για να μπορέσουμε να παρουσιάσουμε στο Π ολεμικό Συμβούλιο μια καθαρή εικόνα της καταστάσεως". Το επιτελείο στο Κ άιρο απάντησε αμέσως ότι ο Ουέηβελλ είχε αναχωρήσει εκείνο το πρωί για την Αθήνα, αλλά ακολούθως έδινε όλες τις πληροφορίες που ζητήθηκαν και έδωσε το ακόλουθο χρονοδιάγραμμα αφίξεως για αποβίβαση στα λιμάνια της περιοχής της Αθήνας, του Π ειραιά, την Ελευσίνα και τον Ωρωπό. 1η Αποστολή: 2η Αποστολή:

Μ ονάδες αντιαεροπορικού πυροβολικού και διοικητικής μέριμνας

4 Μ αρτίου

Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία και Νεο-Ζηλανδική Ταξιαρχία

7 Μ αρτίου

3η Α ποστολή: Ν εο-Ζηλανδική Τ αξιαρχία

10 Μ αρτίου

4η Αποστολή:

Α υστραλιανή Ταξιαρχία

18 Μ αρτίου


Υ πόλοιπο Ν εο-Ζηλανδικής Μ εραρχίας

21 Μ αρτίου


Αυστραλιανή Ταξιαρχία

24 Μ αρτίου


Υ πόλοιπο Α υστραλιανής Μ εραρχίας

1 Απριλίου


Π ολωνική Ταξιαρχία

4 Απριλίου


Αυστραλιανή Ταξιαρχία

7 Α πριλίου

10η Α ποστολή: Αυστραλιανή Ταξιαρχία

15 Α πριλίου

11η Α ποστολή: Υ πόλοιπο Α υστραλιανής Μ εραρχίας

18 Α πριλίου

Ο ι μεραρχιακές υπηρεσίες και οι μονάδες διοικ ητικ ής μέριμνας θα κατανέμονταν στις αποστολές και το όλο χρονοδιάγραμμα θα είχε εξάρτηση από το αν η Διώρυγα του Σουέζ ήταν ανοιχτή καθ’ όλη τη χρονική διάρκεια. Σ χετικά με τις πρώτες φάσεις του σχεδίου M ANDIBLES, BLUNT (εναντίον Κάσου) και ABSTENTION (εναντίον Καστελόριζου) θα εκτελούνταν συντόμως με δύο ακόμη φάσεις επακόλουθες, αλλά επειδή ο Διοικητής της Μ εσογείου δεν μπορούσε να ανταποκριθεί και στις δύο επιχειρήσεις συγχρόνως, δηλαδή τη LUSTRE και τη δεύτερη φάση της MANDIBLES, θα έπρεπε να αποφασιστεί ώστε η LU STRE να είχε την προτεραιότητα και ότι η A R M A TU R E θα μετατοπιζόταν κατά τον Α πρίλιο.206 Τ ην ανταλλαγή αυτών των επικοινωνιακών σημάτων ακολούθησε στις 4 Μ αρτίου, ένα μακροσκελές σήμα από τον Κ άννινγκαμ προς το Ν αυαρχείο, στο οποίο σημείωνε όλες του τις δυσκολίες. "Έτσι ώστε τα προϊστάμενα κλιμάκια να μπορούν να ισορροπούν, γνωρίζοντας τη διαθεσιμότητα των πηγών. Θα ήταν ανωφελής η απόκρυψη του γεγονότος ότι οι ναρκοθετήσεις έχουν αυξηθεί μέχρι τα όρια και ότι με τα κανονικά μέτρα ασφαλείας οι υποχρεώσεις μου ξεπερνούν τις δυνατότητές μου. Π αρ’ όλα αυτά, έχω βάσιμη την ελπίδα ότι όλες αυτές οι


179

δυσκολίες μπορούν να υπερκεραστούν. Έ χω πειστεί ότι ακολουθούμε ορθή πολιτική και πρέπει να αντιμετωπιστούν οι κίνδυνοι".207 Στις 4 Μαρτίου, το μεσημέρι αναχώρησε από την Αθήνα ο Ρόναλντ Ίαν Κάμπελ, με μία προσωπική επιστολή του Ή ντεν προς τον Π ρίγκιπα Παύλο με λεπτομέρειες επί του τι κάνουν οι Βρετανοί για τους Έλληνες και τι θα έκαναν στο θέμα της αναθεωρήσεωςτων γιουγκοσλαβοϊταλικών συνόρων στην Ίστρια. Αλλά ο Ή ντεν ποτέ δεν εκπλήρωσε την επιθυμία του, η οποία εκφράστηκε σ’ αυτό το γράμμα, να πάει στο Βελιγράδι για κάποια προσωπική σύσκεψη κορυφής. Στο Λ ονδίνο, το Φόρεϊν Ό φφις ήταν ενοχλημένο και απογοητευμένο με τον Ή ντεν και αποζητούσε πάλι το Χ άλιφαξ.208 Σ τις 3 Μ αρτίου το βράδυ, ο Μ ένζης ζήτησε να κάνουν οι Α ρχηγοί των Επιτελείων μια ευρύτερη εκτίμηση των γεγονότων στα Βαλκάνια, επειδή ήταν ανήσυχος επί του αν η βρετανική πολιτική θα ήταν έγκαιρη. Ο Πρώτος Λόρδος του Ν αυαρχείου Πάουντ, μιλώντας για λαγαριασμό των Α ρχηγών, είπε ότι μέχρι τις 7:00 π.μ. θα έχουν μια εκτίμηση για το πόσο χρόνο θα χρειάζονταν οι Γερμανοί για να φτάσουν στη γραμμή του Αλιάκμονα, και πρότειναν να τη στείλουν στον Α ρ χισ τρ ά τη γο Μ έσ η ς Α να τολή ς για τα σ χ ό λ ια και να εξακριβωθεί αν οι Βρετανοί θα μπορούσαν να φτάσουν εκεί έγκαιρα για να σταματήσουν τη γερμανική προέλαση. Ή θελαν, επίσης, το Κ άιρο να στείλει στο Λ ονδίνο μια συνολική εκτίμηση.209 Με άλλα λόγια, ο Μ ένζης, ο οποίος βρισκόταν στην άχαρη θέση να είναι εκείνος που δεν είχε συμμετοχή στη διαδικασία λήψεως της κρίσιμης αποφάσεως, στην οποία τα ίδια του τα στρατεύματα ήταν τα πιόνια του σκακιού, προσπαθούσε να φέρει για συζήτηση το ολοφάνερο πρόβλημα, το οποίο κανένας δε φαινόταν να το φέρει στην επιφάνεια: Κ ι όπως ο Αμερικανός στρατηγός του Εμφυλίου το τοποθετεί: θα μπορούσαν να πάνε εκεί οι Βρετανοί "πρώτοι-πρώτοι και περισσότεροι;". Είχε ένα άσχημο προαίσθημα ότι δεν θα μπορούσαν και ότι ανεξάρτητα από το γεγονός ότι όλοι υπολόγιζαν, τι θα μπορούσαν να κάνουν, οι Γερμανοί και τα χρονοδιαγράμματα για τις βρετανικές μεταφορές, υπήρχε εκεί ένα αθέατο παραπέτασμα μεταξύ των δύο υπολογισμών. (Για το Π ολεμικό Συμβούλιο της 5ης Μ αρτίου οι Α ρχηγοί συνέταξαν ένα βοηθητικό μνημόνιο στο οποίο σημείωσαν ότι οι Γερμανοί θα μπορούσαν να έχουν πέντε μεραρχίες στη γραμμή εξορμήσεως μέχρι τις 22 Μ αρτίου ενώ οι Βρετανοί θα μπορούσαν να έχουν μία θωρακισμένη τα ξιαρ χία και μια Ν εο-Ζηλανδική Τ α ξια ρχία ν ’ αντιμετωπίσουν τις δύο πρώτες γερμανικές μεραρχίες οι οποίες θα έφταναν στην τοποθεσία της Βέροιας). Στις έντεκα το πρωΐ τη ς Τρίτης, 4 Μ αρτίου, η συνεδρίαση επαναλήφθηκε στη βρετανική πρεσβεία. Ο Π απάγος είπε ότι θα ενίσχυε τους Έ λληνες στη Μ ακεδονία με τη 12η Μ εραρχία από τη Θράκη και τη 19η Μ ηχανοκίνητη Μ εραρχία από τη Λάρισα. Είχε, επίσης, διαθέσει τρεις μεραρχίες στη Γραμμή Αλιάκμονα για να βοηθήσουν τους Βρετανούς. Σ’ απάντηση της ερωτήσεως του

180


Στρατηγού Ουίλσον είπε ότι δεν υπήρχε διαθέσιμο μηχανικό για τη βελτίωση των δρόμων επειδή όλο εργαζόταν στην Αλβανία. Για πέντε λεπτά στις 12:15, ο Ν τηλ, ο Ουέηβελλ (ανεπίσημα με πολιτικά) και ο Ουίλσον εξήλθαν και συζήτησαν μεταξύ τους τις προτάσεις του Παπάγου. Ακολούθως, γύρισαν στη συνεδρίαση και ο Ν τηλ είπε ότι τα οκτώ προταθέντα τάγματα αντί των τριάντα πέντε σύμφωνηθέντων" ήταν πολύ μικρή δύναμη για να επιτρέψει να θεωρήσουμε το σχέδιο σαν μια λογική στρατιωτική πρόταση". Πρόσθεσαν ότι ζήτησαν από το Βασιλιά να έλθει στην πρεσβεία. Αναμενόταν στις 12:30 και χω ρίς αμφιβολία ο Παπάγος θα ήθελε πρώτα να ανταλλάξει δύο λέξεις ιδιαιτέρως μαζί του. Ο Π απάγος επανέλαβε ότι το πρόβλημα προκλήθηκε από την αναμονή του για τη γιουγκοσλαβική απάντηση, στην οποία άποψη ο Ν τηλ συμφώνησε ότι δεν υπήρχε αμφιβολία ότι υπήρξε μία παρανόηση, αλλά το ενδιαφέρον τώρα ήταν τι θα κάνουμε από δω και πέρα. Αφού ο Βασιλιάς έφτασε και μίλησε με τον Παπάγο αποφάσισαν να μη συνεχίσουν τις συζητήσεις μέχρις αργότερα και έτσι η σύσκεψη τελείωσε. Κ άποια ώρα αργότερα το απόγευμα (ή μπορεί να ήταν αφού ξανασυγκεντρώθηκαν στις δέκα-τα πρακτικά και η ιδιαίτερη αναφορά του Ν τ’ Α λμπιάκ δεν ξεκαθαρίζουν αν ήταν μία ή δύο συνεδριάσεις για παρόμοια θέματα που ακούστηκαν από διαφορετικά αυτιά), ο Βασιλιάς Γεώργιος, ο Κορυζής, ο Παπάγος, ο Ή ντεν, ο Ν τηλ και ο Ουέηβελλ συναντήθηκαν με τον Ν τ’ Αλμπιάκ, ο οποίος κατά πρόσκληση του Ή ντεν παρουσίασε τις βρετανικές αεροπορικές δυνάμεις στην Ελλάδα, οι οποίες τώρα περιλάμβαναν και μερικά Σγουώρντφις του Σώματος της Αεροπορίας του Στόλου. Υ πήρχαν μία μοίρα Μ πενχάιμ IV και δύο μοίρες ελαφρών βομβαρδιστικών Μ πενχάιμ I και 10 Ο υέλλιγκτον αναμέ νονταν να φτάσουν από την Αίγυπτο κατά τη σεληνιακή περίοδο που άρχιζε στις 8 Μ αρτίου. Οι πιθανοί στόχοι περιλάμβαναν γερμανικές συγκεντρώσεις στη Βουλγαρία και τις ρουμανικές πετρελαιοπηγές, καθώς επίσης το Δυράχιο και άλλους στόχους τους οποίους θα καθόριζε ο Ανώτερος Α εροπορικός Δ ιοικητής της Μ έσης Ανατολής. Ο Ν τ’ Α λμπιάκ συνέχισε να εξετάζει τον κάθε στόχο με τη σειρά και σημείωνε τους κινδύνους της ανταποδόσεως από τους Γερμανούς. Εκτός από την περίπτωση της διεξαγωγής συνεχών αεροπορικών επιθέσεων κατά των πετρελαιοπηγών, η αποκτηθείσα εμπειρία δίδαξε ότι "εναντίον στόχων αυτής της φύσεως, ήταν καθαρώς θέμα τύχης αν προκαλούνταν μεγάλες καταστροφές". Το Δ υρράχιο ήταν ένας πολύ καλύτερος σ τόχος και με πολύ λιγότερη πιθανότητα να προκαλέσει γερμανική απάντηση. Σ’ αυτό το σημείο, οι Έ λληνες είπαν ότι δεν μπορούσαν να παρέχουν τα μέσα για να προκαλούνται οι Γερμανοί, αλλά με την έναρξη της επιθέσεως των Γερμανών, ο Ν τ’ Αλμπιάκ ήταν ελεύθερος να επιλέξει τους στόχους όπως η περίπτωση το απαιτεί. Συμφωνήθηκε ότι τα αεροπλάνα Μ πλενχάιμ θα έπρεπε να φυλαχθούν και να χρησιμοποιηθούν σε ημερήσιες επιδρομές μόνο κατά προελαυνόντων γερμανικών δυνάμεων. Ακολού θως, καλύφθηκε το πρόβλημα των καταδιωκτικών και ο Αξιωματικπός Δ ιοικητής της Α εροπορίας τόνισε ότι είχε συμπτύξει τη μία και μισή μοίρα Χαρικέην από τις επιχειρήσ εις στην Α λβανία για να καλύψει τις βρετανικές αποβάσεις. Ο


181

Βασιλιάς και ο Παπάγος δυσαρεστήθηκαν απ’ αυτό, επειδή με αυτήν την αεροπορική δύναμη υπολόγιζαν να μετριάσουν τη σφοδρότητα κάθε ιταλικής επιθέσεως, όταν οι δυνάμεις θα κινούνταν στη Γραμμή Αλιάκμονα. Ο Ν τ’ Αλμπιάκ μπορούσε μόνο να απαντήσει "ότι ήταν τελείως αδύνατο με τις περιορισμένες δυνάμεις στη διάθεσή του να είναι δυνατός παντού.....(και) παρά το ότι τα Χ αρικέην θα αποσύρονταν, θα υπήρχε ακόμη μία πλήρης μοίρα Γκλαντιέητορ στο Α λβανικό Μ έτωπο".210 Στις 5:45 (κατά τα βρετανικά πρακτικά) ή στις 6:30 (κατά τα ελληνικά πρακτικά) επανασυγκλήθηκε η ουσιώδης συνεδρίαση με το Βασιλιά, τον Παπάγο και το Συνταγματάρχη Κ ιτριλάκη οι οποίοι αντιμετώπιζαν το Ν τηλ, τον Ουέηβελλ, το Χέηγουντ και το Μάλαμπυ. Ο Παπάγος υποσχέθηκε για την Γραμμή του Αλιάκμονα τη 12η, τη 19η και την 20η Μ εραρχίες, λέγοντας ότι θα ήταν εκεί σε δέκα ημέρες και ότι θα έστελνε τώρα μερικά πυρομαχικά από τη Θ εσσαλονίκη στη Φλώρινα. Κατά τη γνώμη του, όμως, η καλύτερη τοποθεσία ήταν η γραμμή Νέστος-Ρούπελ. Ο Ν τηλ είχε την άποψη ότι αυτή ήταν πολύ προωθημένη και πολύ μεγάλη σε έκταση και ο Π απάγος τον ρώτησε αν προτιμούσε να πιάσει τον Αλιάκμονα με επτά τάγματα από τη Θράκη και τις 12η, 19η και 20η Μ εραρχίες. Ο Ν τηλ είπε ναί. Ακολούθως, βγήκε από το δωμάτιο για να συσκεφθεί με τον Ή ντεν, ο οποίος δέχθηκε το σχέδιο. Μετά, ο Ή ντεν μπήκε μέσα και πρότεινε ότι ο Ουίλσον θα έπρεπε να διοικεί αυτήν τη νέα δύναμη υπό τον Παπάγο και ο Βασιλιάς συμφώνησε. Αυτές οι συμφωνίες γράφθηκαν και ο Ουίλσον και ο Π απάγος κάθησαν κάτω για να κανονίσουν τη διάταξη των ελληνικώ ν δυνάμεων μέχρις ότου οι Βρετανοί μπορέσουν να αναλάβουν τη διοίκηση όλης της αμυντικής τοποθεσίας. Αργότερα στο Κ άιρο, ο Ή ντεν θα έλεγε ότι "η πραγματική εναλλακτική λύση για την Ελλάδα ήταν αν θα έπρεπε να (ενισχυθεί για να) σταθεί όρθια και να πολεμήσει τη Γερμανία ή να αφεθεί να γίνει θύμα της γερμανικής σαγηνεύσεως όπως η Ρουμανία". Τουλάχιστον αυτή ήταν η άποψή του. Στο μεταξύ, στις έξι, εκείνο το απόγευμα στο Λ ονδίνο, ο Πρωθυπουργός Τσώ ρτσιλ είχε πει στο Πολεμικό Συμβούλιο ότι οι προσδοκίες στα Βαλκάνια δεν έδιναν ελπίδες. Η Βουλγαρία ήταν υπό το γερμανικό έλεγχο. Η Γιουγκοσλαβία δε θα κινούνταν μ έχρις ότου παραδοθεί, παρά το ότι θα μπορούσε να εξουδετερώσει τους Ιταλούς στην Αλβανία αν ενεργούσε αμέσως. Δεν είχε νέα από τον Ή ντεν, αλλά οι μετακινήσεις των στρατευμάτων στην Ελλάδα ήταν ν’ αρχίσουν σήμερα, παρά το ότι δε θα έφταναν παρά μετά από τέσσερις ημέρες. "Αν ο Στρατηγός Ν τηλ και ο Στρατηγός Ουέηβελλ ήθελαν να αρχίσουν οι κινήσεις, αυτός (ο Πρωθυπουργός) ήταν πολύ απρόθυμος να ε«δώσει ακυρωτικές διαταγές. Π αρ’ όλα αυτά, πίστευε ακόμη ότι το Συμβούλιο θα ήθελε ίσως να έχει μια τελική άποψη της όλης καταστάσεως υπό το φως των πληροφοριών που θα έπαιρνε στις επόμενες λίγες ημέρες". Κ αι όπως αναφέρουν τα πρακτικά, "Το Π ολεμικό Συμβούλιο έλαβε υπό σημείωση αυτήν τη δήλωση".211

182


Στις 5 Μ αρτίου, ο Ή ντεν ανέφερε στον Τσώ ρτσιλ και το τηλεγράφημά του το ακολούθησε ένα πολύ μακροσκελές σήμα από τον Ή ντεν και το Ν τηλ προς τον Τσώ ρτσιλ, το οποίο κάλυπτε την αλλαγμένη κατάσταση την οποία βρήκαν στην επιστροφή τους στην Α θήνα.212 Οι Βρετανοί ηγέτες πίστευαν ότι η στάση του Παπάγου ήταν "μη διευκολύνουσα και ηττοπαθής" και γ ι’ αυτό έπρεπε να στρατολογήσουν τη βοήθεια του Βασιλιά. Ευτυχώς ο Γεώργιος Β’, ήταν "ήρεμος, αποφασιστικός και χρήσιμος". "Με μια μέθοδο" η οποία μερικές φορές έμοιαζε με το παζάρεμα μιας ανατολίτικης αγοράς, δεχθήκαμε τελικά τρεις ελληνικές μεραρχίες.....μαζί με τα τάγματα από τη Δυτική Θράκη, υπό την προϋπόθεση ότι οι Τούρκοι θα συμφωνούσαν να τα απαλλάξουν.....Έ τσι αντιμετωπίσαμε τις ακόλουθες δυνατότητες εκλογής: (α) Να δεχθούμε το σχέδιο του Παπάγου, στο οποίο διαρκώς γυρνούσε επιχειρώ ντας να τοποθετήσουμε τις δυνάμεις μας τεμαχισμένες επάνω στο Μ ακεδονικό Μέτωπο. (β) Να δεχθούμε τις προσφερθείσες 3 ελληνικές μεραρχίες για τη Γραμμή του Αλιάκμονα, ισοδύναμες προς 16-23 τάγματα αντί των 35 που είχαμε αφεθεί να υπολογίζουμε στην προηγούμενη επίσκεψή μας και να δημιουργήσουμε τις συγκεντρώσεις μας πίσω απ’ αυτές. (γ) Να αποσύρουμε την προσφορά μας της στρατιωτικής υποστηρίξεως ολοκληρωτικά. Μ ετά από μερικές αμφιβολίες συμφώνησαν στη λύση (β) υπό την προϋπόθεση ότι ο Στρατηγός Ουίλσον θα αναλάμβανε τη διοίκηση όλης της τοποθεσίας του Αλιάκμονα, αμέσως μόλις θα μπορούσε και αυτό έγινε αποδεκτό. Ο Ν τηλ δεν πίστευε ότι ήταν μια πρόταση χω ρίς ελπίδα και στη χειρότερη περίπτωση το έδαφος πίσω από τη Γραμμή ήταν κατάλληλο για ενέργεια οπισθοφυλακών. Α λλά "η σκληρή πραγματικότητα είναι ότι οι δυνάμεις μας, στις οποίες περιλαμβάνονται και δυνάμεις της Κ οινοπολιτείας, θα εμπλακούν σε μια επιχείρηση πιο επικίνδυνη από ό,τι φαινόταν πριν από μια εβδομάδα".213 Το Φ όρεϊν Όφφις στο Λ ονδίνο σημείωσε ότι οι Γερμανοί κινούνταν προς τα νότια πολύ πιο γρήγορα από ότι αναμενόταν. Ό ταν ο Πρωθυπουργός διάβασε το τηλεγράφημα του Ή ντεν στο Συμβούλιο, ο Κ άντογκαν σημείωσε ότι τα μέλη του Συμβουλίου ρώτησαν με περιφρόνηση πώς μπόρεσε να στείλει ένα τέτοιο κομψό σήμα μπροστά σε πλήρη αποτυχία.214 Ο Μ ακ Κλυμόντ, ο Ν εοζηλανδός ιστορικός, συμπεραίνει ότι αυτοί στην Αθήνα αισθάνθηκαν ότι η εγκατάλειψη της Ελλάδας θα είναι το πιο δαπανηρό βήμα, ενώ ο Ουέηβελλ ο ίδιος αργότερα υποστήριξε ότι οι πολιτικοί και ψ υχολογικοί λόγοι επικράτησαν των στρατιωτικών.215 Είναι αμφίβολο αν, αφήνοντας τα πράγματα όπως ήταν στην Ελλάδα, θα έφερναν την καταστροφή. Η μοίρα των Γιουγκοσλάβων ήταν ήδη προσδιορισμένη. Οι Τούρκοι δε θα κινούνταν και το είχαν διακηρύξει. Ο νόμος Δανεισμού-Εκμισθώσεως θα ψηφιζόταν στις Ηνωμένες Π ολιτείες έτσι κι αλλιώς. Κ αι ο Ν τ’ Α λμπιάκ είχε


183

ξεκάθαρες διαταγές από την αρχή να αποχωρήσει αν ήταν αναγκαίο (και το έπραξε κάτω από χειρότερες συνθήκες τον Α πρίλιο). Κ ατ’ επανάληψη είχε δοθεί η ευκαιρία στους Βρετανούς να απεμπλακούν με εύσχημο τρόπο, αλλά είχαν πείσει τους εαυτούς τους ότι δεν μπορούσαν να το πράξουν. Το πραγματικό πρόβλημα ήταν η έλλειψη της μεγαλόπνοης στρατηγικής και μιας καθαρά σ τρατιω τικής εκτιμήσεως. Αν έπρεπε να γίνει μια κάποια κ ίνησ η στην Α νατολική Μ εσόγειο θα έπρεπε να γίνει στην Κ ρήτη και τη Δωδεκάνησο. Θα ήταν δυνατόν ο Ουέηβελλ, ένας έμπειρος στην εξαπάτηση και στη διατήρηση μυστικών των σχεδίων του, να συμφωνήσει και να συμπορευθεί με τις επιθυμίες του Ή ντεν μόνο και μόνο για να δείξει πολιτική εντιμότητα; Το στρατιωτικό επιχείρημα γ ι’ αυτό ήταν ότι ο Ουέηβελλ γνώριζε ότι δεν του ήταν δυνατό να μη δώσει τη βοήθεια που χρειαζόταν η Ελλάδα. Μ ήπως υπολόγιζε τώρα ότι, λόγω των δυσχερειών στις ναυτιλιακές αποστολές θα πήγαινε στην Ελλάδα λίγη βοήθεια πριν επιτεθούν οι Γερμανοί και έτσι θα τελείωνε ο πόλεμος στην Ελλάδα; Ίσως να πίστευε ότι θα μπορούσε να κάνει τη μεγάλη χειρονομία χω ρίς σοβαρές απώλειες. Οι Γερμανοί αναμενόταν να επιτεθούν στις αρχές Μ αρτίου και η εκτίμηση του επιτελείου του έδειξε ότι ακόμη και με τη Διώρυγα του Σουέζ ανοικτή, μόνο η Ν εοζηλανδική Μ εραρχία θα μπορούσε να έχει αποβιβαστεί στη Αθήνα, μέχρι τις 22 Μ αρτίου και πολύ λίγη δύναμη απ’ αυτή θα ασχολούνταν με την αμυντική οργάνωση σκάβοντας στη Γραμμή του Α λιάκμο να. Ούτε η ΡΑΦ μέχρι τα μέσα Μ αρτίου θα μπορούσε να βρίσκεται με πλήρη τη δύναμή της, επειδή απλούστατα δεν ήταν έτοιμα τα αεροδρόμια. Σ ’ ένα υψηλότερο επίπεδο, οι υποθέσεις και οι τάσεις που περιλάμβαναν την ανάλυση της γιουγκοσλαβικής και της τουρκικής θέσεως ήταν ανημέρωτες και απληροφόρητες- η συναισθηματική προσήλωση στους Έ λληνες δεν έβρισκε ανταπόδοση από τους ρεαλιστές Έ λληνες, ενώ η μελέτη και η γνώση της αμερικανικής πολιτική ς θα είχε αποδείξει ότι τα θέματα της εξω τερικής πολιτικής στις Ηνωμένες Π ολιτείες ήταν γενικά καθορισμένα από τα ίδια τα εσωτερικά αμερικανικά συμφέροντα και ό χι από υπερατλαντικές ενέργειες.216 Στο μεταξύ, στην Αθήνα, προφανώς χω ρίς να το γνωρίζουν οι Βρετανοί, οι Έ λληνες είχαν ακόμη επαφές με το Βερολίνο διαμέσου του Βελιγραδιού, με τις οποίες προσπαθούσαν να πετύχουν ειρήνη. Α λλά ο Χίτλερ δεν τους εμπιστευόταν και οι βρετανικές αποβιβάσεις στον Πειραιά, στις 4 Μ αρτίου, επιβεβαίωσαν τις υποψίες του, ότι προσπαθούσαν απλούστατα να κερδίσουν χρόνο.217 Ο Ταξίαρχος W .D ’.A. Κ όλλινς έφτασε στο Στρατηγείο της δυνάμεως LU STRE στην Αθήνα, αλλά επειδή βρισκόταν χωρίς το μεγαλύτερο μέρος του επιτελείου του δεν μπορούσε να πάρει αποφάσεις. Το Σώμα Εφοδιασμού του Βρετανικού Στρατού, έφτασε με την πρώτη αποστολή των πλοίων, αλλά ποτέ δεν κατόρθωσε να έχει αρκετό χρόνο να εργαστεί αποδοτικά μέχρι το τέλος Α πριλίου, οπότε εκδιώχτηκε. Ο λόκληρο το Μ άρτιο, το Σώμα Εφοδιασμού του Βασιλικού Στρατού, υπέφερε από οξεία έλειψη εργατών, αλλά παρ’ όλα αυτά, τα

184


αποθέματα των εφοδίων δημιουργήθηκαν και τα αποθέματα των καυσίμων, τουλάχιστον, δεν αποτέλεσαν πρόβλημα.218 Η προπαρασκευή για την αναχώρηση του 19ου και του 20ού Ταγμάτων των Νεοζηλανδών είχε αρχίσει στις 27 Φεβρουάριου στη Χέλβαν, αλλά δεν έφτασαν στον Π ειραιά παρά μόνο στις 15 Μ αρτίου, μόλις τρεις εβδομάδες πριν τη γερμανική επίθεση.219 (Στην πραγματικότητα, το 19ο Τάγμα δεν έφτασε παρά στις δεκαεννέα). Τα εκπαιδευτικά τους χιτώνια και τα τροπικά τους καπέλα αποσύρθηκαν στην Αθήνα και κατά σαρανταπεντάδες φορτώνονταν κάθε φορά στα περιβόητα φορτηγά βαγόνια με την επιγραφή "Ανδρες 40, ίπποι 8" και μεταφέρθηκαν με τα τραίνα στην τοποθεσία.220 Η αποβίβασή τους δεν ήταν μυστική. Ο Γερμανός στρατιωτικός ακόλουθος στην Αθήνα, χαιρέτισε τα πλοία στον Πειραιά και ένας από τους συναδέλφους του περιόδευσε το στρατόπεδο των Νεοζηλανδών στον Υμηττό ψιλοκουβεντιάζοντας με τους άντρες σε θαυμάσια αγγλικά.221 Τα πράγματα δεν είχαν καλυτερέψει στις 4 Μ αρτίου, όταν ο Στρατηγός Ουίλσον έφτασε στην Αθήνα μεταμφιεσμένος ως "Κ ύριος Βάτ" ( = Mister W att) με τις βαλίτσες του που έφερναν τα αρχικά "H.M.W"*. * H .M .W .= Henry M aitland Wilson = Χένρυ Μ έτλαντ Ουίλσον.

Εκείνη την ημέρα το περιοδικό του Βρετανικού Στρατού είχε μεγάλη κυκλοφορία στην ελληνική πρωτεύουσα, με πρώτη σελίδα τον Ουίλσον με στολή. Σύμφωνα με το σχέδιο της παραπλανήσεως περιορίστηκε στην πρεσβεία και δεν του επιτράπηκε να πάει ούτε στο Στρατηγείο του στο Ξενοδοχείο Ακροπόλ Παλλάς απέναντι από το Εθνικό Μ ουσείο- ούτε του επιτράπηκε να επισκεφθεί το Ε λληνικό Στρατηγείο ή να πάει βόρεια να αναγνωρίσει το έδαφος μέχρι τα τέλη Μ αρτίου.222 (Αυτό πραγματικά είχε πολύ....αθλητικό πνεύμα, αφού του έδωσε περίπου την ίδια δυνατότητα ενημερώσεως με το έδαφος με εκείνη την οποία είχαν και οι Γερμανοί διοικητές στιγ σύντομη Απριλιανή εκστρατεία). Έ τσι ο Ο υίλσον, ως Δ ιο ικ η τή ς τη ς "Δυνάμεως W ", στερήθηκε ακόμη και του πλεονεκτήματος να γνωρίσει το χώρο και μπόρεσε να ανοίξει επίσημα το Στρατηγείο του στην κωμόπολη της Ελασσόνας κυριολεκτικά ακριβώς πριν οι Γερμανοί επιτεθούν. Η Διοίκηση του Ουίλσον θα περιλάμβανε τις ελληνικές δυνάμεις γνωστές ως Τμήμα Στρατιάς Κ εντρικής Μ ακεδονίας, το οποίο αρχικά θα περιλάμβανε τη 12η Μ εραρχία από τη Μ ακεδονία (έξι τάγματα και μερικά πυροβόλα), την 20η Μ εραρχία από τη Φ λώρινα (έξι τάγματα και μερικά πυροβόλα) και την 19η Μ ηχανοκίνητη Μ εραρχία από τη Λάρισα, μια κατ’ ευφημισμό, χω ρίς εκπαίδευ ση μονάδα, με ελάχιστα οχήματα, η οποία ανέλαβε μόνο ένα μέρος της αμυντικής γραμμής, μέχρις ότου προωθήθηκε στην τοποθεσία η Ν εοζηλανδική Μ εραρχία. Το υπόλοιπο του Τμήματος Στρατιάς Κ εντρικής Μ ακεδονίας απαρτιζόταν από επτά τάγματα τα οποία βρίσκονταν στη Δυτική Θράκη. Ο Ουέηβελλ στην επίσημη έκθεσή του για την εκστρατεία σημείωσε ότι "αυτή η ελληνική δύναμη


185

απαρτιζόταν από στρατεύματα δεύτερης ποιότητας, αμφίβολης μαχητικής αξίας και ήταν ένα πολύ φτωχό υποκατάστατο της αρχικής δυνάμεως των πέντε ικανών μεραρχιώ ν, τις οποίες είχε υποσχεθεί ο Π απάγος".223 Α λλά ένα από τα ερωτήματα που εγείρεται είναι αν ο Π απάγος υποσχέθηκε ή όχι πέντε ικανές Μ εραρχίες στην πρώτη περίπτωση. Στην πραγματικότητα, στις 3 Μ αρτίου, ο Ν τηλ πίεσε τον Παπάγο να δημιουργήσει τάγματα χωρίς να ελέγχει τη μαχητική τους ικανότητα. Εκείνο το οποίο ο Ουέηβελλ είπε κατά τις αρχές του 1942 δεν ήταν το ίδιο με εκείνο που είχε πει το φθινόπωρο του 1940 ή ακόμη και στις αρχές του 1941, όταν ο Στρατηγός Μ εταξάς ζούσε. Στην πραγματικότητα, όσο πολύ πρέπει να θαυμάζεται ο Ουέηβελλ ως ο πρώτος Βρετανός στρατηγός της πρώτης περιόδου του πολέμου για τη μεγαλόπνοη στρατηγική στην Αφρική και τη γενικότερη στρατηγική και τακτική του, άλλο τόσο πρέπει να κριτικάρεται για τη νομιμοφροσύνη του στην προσπάθεια να υποστηρίξει τον Ή ντεν και το Ντηλ. Ό σο πιο πολλές μαρτυρίες διαβάζει κανένας για τον τρόπο με τον οποίο πάρθηκε η βρετανική απόφαση το Μ άρτιο του 1941 για τη βοήθεια της Ελλάδας, τόσο περισσότερο φτάνει στο συμπέρασμα ότι ήταν ένα ενδιαφέρον επεισόδιο, στο οποίο ο Ουέηβελλ ή ο Ν τηλ θα μπορούσε να έχει αντικρούσει τον Ή ντεν ή ο Ή ντεν και ο Ουέηβελλ μπορούσαν να έχουν εμποδίσει τον Ν τηλ και όλοι τους θα ήταν ευχαριστημένοι από την Αθήνα ως το Λ ονδίνο και το Βελολίνο. Ή το Λ ονδίνο θα μπορούσε να είχε κρατήσει τον έλεγχο, όπως θα έπρεπε, και να είχε πει Σταματήστε.! Η συνδιάσκεψη στις 4 Μ αρτίου δεν μπόρεσε να κρατηθεί μυστική. Ο Ταγματάρχης Κ ρόου, βοηθός του αεροπορικού ακολούθου των Ηνωμένων Π ολιτειώ ν στην Αθήνα, έμαθε σχεδόν αμέσως από τον οικονομικό διευθυντή του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, ότι έγινε μια συνεδρίαση του Ή ντεν με το Βασιλιά και τον Πρωθυπουργό και ότι η γερμανική κίνηση προς τα νοτιοανατολικά ήταν ταχεία με πέντε μεραρχίες και τετρακόσια αεροπλάνα ήδη στη Βουλγαρία. Ο Κρόου έμαθε, επίσης, ότι οι Έ λληνες τώρα είχαν στη Μ ακεδονία μία εντελώς ανεπαρκή δύναμη, ισοδύναμη προς έξι μεραρχίες, αλλά η κακοκαιρία στην Α λβανία τους εμπόδιζε να βραχύνουν εκεί τη γραμμή του μετώπου, ώστε να τους επιτρέψει να μεταφέρουν περισσότερα στρατεύματα, ενώ εξαιτίας ναυτικών μεταφορικών δυσχερειών, οι Βρετανοί χρειάζονταν δύο μήνες για να συγκεντρώσουν το σύνολο των τριών' μεραρχιών. Η ΡΑΦ στην Αθήνα, συνέχισε ο Ταγματάρχης Κρόου, περίμενε να επιτεθούν οι Γερμανοί αμέσως μόλις θα ήταν έτοιμοι και ότι αυτή η ημέρα θα συνταυτιζόταν με την άφιξη της καλοκαιρίας, σ’ ένα μήνα περίπου.224 (Αυτή η τελευταία εκτίμηση αποδείχτηκε απόλυτα σωστή αφού οι Γερμανοί επιτέθηκαν στις 6 Απριλίου). _ Στο Λ ονδίνο ένας αριθμός ανθρώπων ανησυχούσε για τις εξελίξεις. Οι Α ρχηγοί των Επιτελείων αισθάνονταν ότι οι κίνδυνοι είχαν επικίνδυνα αυξηθεί, επειδή οι Έ λληνες είχαν εμπλακεί πολύ σοβαρά στην Αλβανία για να μπορέσουν να απεμπλακούν από εκ εί’ η δύναμη μπορεί να μην ήταν ικανή να φτάσει στη

186


Γραμμή του Αλιάκμονα έγκαιρα για να σταματήσει την προέλαση. Το ναυτικό ανησυχούσε για την ασφάλεια των νηοπομπών, των λιμανιών και για τη Διώρυγα του Σουέζ. Οι Αυστραλοί, ιδιαίτερα, ήταν δυσαρεστημένοι (τα πρώτα τους στρατεύματα έπρεπε να αποπλεύσουν από την Αλεξάνδρεια στις 6 Μαρτίου), γιατί η βρετανική επιδρομή κατά του Καστελόριζου της Δωδεκανήσου στις 4 Μ αρτίου είχε αποτύχει. Γερμανικά αεροπλάνα είχαν εμφανιστεί επάνω από την Κ υρηνα ϊκή, την οποία φρουρούσε μια αυστραλιανή μεραρχία, άγνωστης μ αχητικής αξίας, και είχε αναφερθεί ότι στην Τ ρίπολη ήταν γερμανικά θω ρακισμένα- επιπλέον, οι Α υστραλοί δεν ήταν καθόλου βέβαιοι ότι το πρω τόκολλο που υπογράφηκε στην Αθήνα μεταξύ του Ο υίλσον και του Παπάγου τους εξασφάλιζε. Ο Μ ένζης στο Λ ονδίνο ζήτησε όπως το ελληνικό σχέδιο επανεξεταστεί.225 Η επίθεση, η οποία είχε προταθεί, κατά τη ς Ρόδου, η Ε πιχείρηση M A N D IB LE S, ματαιώθηκε στις 4 Μ αρτίου με πρόταση του Ν αυάρχου Κ άννινγκαμ, ο οποίος θεωρούσε ότι μετά την αποτυχία στο Κ αστελόριζο, οι κίνδυνοι της μεταφοράς της εκστρατευτικής δυνάμεως στην Ελλάδα ήταν αρκετά μεγάλοι: η μεταφορά 68.000 αντρών απαιτούσαν να χρησιμοποιηθούν πενήντα πλοία από τις 4 Μ αρτίου ως τις 24 Απριλίου (από τα οποία 6 μεταγωγικά αντρών και το ελαφρύ καταδρομικό Bonaventure θά καταστρέφονταν).226 Με τη Διώρυγα του Σουέζ κλειστή από τις γερμανικές νάρκες, καθυστερούσαν όλα τα είδη των φορτίων, στα οποία περιλαμβάνονταν, κάρβουνο για τους ελληνικούς σ ιδη ροδρόμους, καύσιμα για το στόλο και πολεμικό υλικό για την Ελλάδα και την Τουρκία. Για να υπερκεραστεί η Διώρυγα, προτάθηκαν διάφορα σχέδια για τη δημιουργία νέων λιμανιών και την κατασκευή σιδηροδρομικών οδών, αλλά όλα απαιτούσαν χρόνο, τον οποίο ο Ουέηβελλ δεν είχε διαθέσιμο.127

IV Λύση Δράματος και Καταστροφή 5 Μαρτίου 1941-26 Απριλίου 1941

Η τελική πράξη αυτής της τραγωδίας εκτυλίχθηκε σε δύο μήνες κατά την άνοιξη του 1941, με σκηνικά που ποίκιλλαν από το εκτυφλωτικό χώ νι του Βορρά μέχρι το γλυκό φως του ήλων της Νότιας Ελλάδας. Σχεδόν παντού προς τα βόρεια της χώρας επικρατούσαν οι δικτατορίες στις οποίες κυριαρχούσε, φυσικά, η δικτατορία του Χίτλερ. Προς τα βορειοδυτικά οι Ιταλοί θορυβού σαν επιτυχώς στην Αλβανία και ο Μουσολίνι ακόμη κυβερνούσε κατά μήκος της Αδριατικής. Στη μακρινή δύση ήταν ο Στρατηγός Φράνκο της Ισπανίας και στη μέση ο Στρατάρχης Πεταίν στο Βισύ. Προς τα ανατολικά, οι εχθρικές γαλλικές δυνάμεις είχαν τον έλεγχο της Συρίας και έφραζαν τη χερσαία οδό μεταξύ της βρετανικής Παλαιστίνης και της Τουρκίας. Αμέσως βόρεια της Ελλάδας, βρίσκονταν οι αμφιρρέποντες Γιονγκοσλάβοι, οι πλού σιοι σε πετρέλαια, αλλά υπό κατοχικό καθεστώς, Ρουμάνοι, και οι μισητοί Βούλγαροι. Μακριά προς τα βορειοανατολικά υπήρχαν οι Ρώσοι, αναξιόπιστοι και ανεξιχνίαστοι. Η μόνη ελεύθερη χώρα που μπορούσε κάπως ακόμη να βοηθήσει ήταν η Βρετανία παρά το ότι στην πολύ μακρινή δύση βρισκόταν, φυσικά, αυτή η μεγάλη χώρα της ελευθερίας, στην οποία πολλοί Έλληνες είχαν καταφύγει για να κάνουν την τύχη τους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Η κατάσταση εκεί άλλαξε αλλά όχι αρκετά γρήγορα. Ο Νόμος περί Δανεισμού και Εκμισθώσεως επρόκειτο να 'ψηφιστεί, ακυρώνοντας μεγάλο μέρος της νομοθεσίας περί ουδετερότητας, αλλά, παρά τις διαβεβαιώσεις του Συνταγματάρχη Ντόνοβαν, η Αμερική ήταν ακόμη ανίσχυρη. Και η Βρετανία δε βρισκόταν σε καλύτερη θέση. Ο πόλεμος στο Θέατρο της Μεσογείου βρισκόταν ακόμη σε μια εξέλιξη, στην οποία ο Ουέηβελλ ήταν ένας ανίσχυρος διοικητής, υποχρεωμένος να χρησιμοποιεί όλα του τα τεχνάσμα-

Λύση του Δράματος και Καταστροφή

188

τα, ακόμη και εναντίον των Ιταλών, οι οποίοι ήταν ακόμη δραστήριοι στην Ανατολική Αφρική, όπως επίσης ζωηροί στην Τρίπολη και στα Δωδεκάνησα. Και οι Γερμανοί ήταν περίπου έτοιμοι να αναφανούν, τόσο με χερσαίες όσο και με αεροπορικές δυνάμεις, τις οποίες δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει, ιδιαίτερα όταν η διεύθυνση από το Λονδίνο τεμάχιζε και άλλαζε και διαιρούσε τις δυνάμεις του. 5 Μ αρτίου 1941

Ενωρίς στις 5 Μαρτίου, το Κάιρο ειδοποίησε την Αθήνα και το Λονδίνο ότι εξαιτίας του αποκλεισμού της διώρυγας του Σουέζ, τα ειδικά πλοία μεταφοράς αυτοκινήτων ήταν περιζήτητα και δυσεύρετα- από το γεγονός ότι εντός της Μεσογείου υπήρχαν μόνο τα μισά πλοία από όσα αναγκαιούσαν, οι οδικές μεταφορές θα καταντούσαν ένα μεγάλο εμπόδιο, καθώς οι δυνάμεις LUSTRE μεταφέρονταν στην Ελλάδα. Εκείνη τη συννεφιασμένη ημέρα στη Λθήνα, ο Ήντεν και ο Ντηλ έστειλαν και μια τρίτη τηλεγραφική αναφορά, σκιαγραφώντας τη στρατιωτική κατάσταση: οι Γερμανοί μπορούσαν να επιτεθούν εντός των προσεχών επτά ημερών, οπότε θα έπρεπε οι τρεις ελληνικές μεραρχίες να βρίσκονται στη Γραμμή του Αλιάκμονα. Το συμπέρασμα ήταν ότι οι Γερμανοί θα μπορούσαν να επιβραδυνθούν αρκετά στο Ρούπελ και με καταστροφές, τις οποίες ο Ουίλσον κανόνιζε, ώστε όλα τα ελληνικά στρατεύματα να μπορούν να έχουν χρόνο να βρίσκονται στην τοποθεσία πριν οι Γερμανοί φτάσουν στη Γραμμή. Προς το παρόν, τα βρετανικά σχέδια απλά πρόβλεπαν να βρίσκονται στην τοποθεσία μια θωρακισμένη ταξιαρχία και μια νεοζηλανδική ταξιαρχία μέχρι τις 19 Μαρτίου, μια δεύτερη νεοζηλανδική ταξιαρχία μέχρι τις 26 Μαρτίου και ολόκληρη η Νεοζηλανδική Μεραρχία πλήρης, μέχρι το τέλος Μαρτίου. Αλλά το επακόλουθο πρόγραμμα δεν είχε κανονιστεί. Είχε αποφασιστεί να μη γίνουν βομβαρδισμοί στις βουλγαρικές συγκοινωνίες μέχρις ότου οι Γερμανοί επιτεθούν για να κερδιθεί χρόνος. Και αυτήν την αναφορά την ακολουθούσε ένα άλλο τηλεγράφημα με το κείμενο της συμφωνίας, η οποία υπογράφηκε από τον Παπάγο και τον Ντηλ.1 Στο Λονδίνο, το Πολεμικό Συμβούλιο συγκλήθηκε στις 5:30 το απόγευμα μετά την άφιξη των δύο τηλεγραφημάτων του Ήντεν. Οι υπουργοί άκουσαν ότι τώρα ο Ήντεν παραδεχόταν ότι "η κατάσταση στην Ελλάδα είχε επιδεινωθεί αρκετά. Ο Στρατηγός Παπάγος, στερούμενος τώρα των οδηγιών του Στρατηγού Μεταξά, φαίνεται ότι είχε χάσει την εμπιστοσύνη του". Ο Πρώτος Λόρδος του Ναυαρχείου παρατήρησε ότι στις 24 Φεβρουάριου είχαν πάρει ένα χρονο διάγραμμα από τη Μέση Ανατολή για το χρόνο τον οποίο ήθελαν οι Βρετανοί για να φτάσουν στον Αλιάκμονα αλλά τίποτα για τους Γερμανούς. Αν δεν έπαιρναν κάτι τέτοιο και γ ι’ αυτούς, οι Αρχηγοί των Επιτελείων δεν μπορούσαν να αναθεωρήσουν αιτιολογημένα τα προηγούμενα συμπεράσματά τους. Ο Τσώρτσιλ άκουγε πληκτικά, επειδή υπέφερε από κρυολόγημα, το οποίο προερχόταν από τον ταμπάκο που ρουφούσε, για την πρόληψη του κρύου. Υπέμνησε στο Συμβούλιο ότι πριν αναχωρήσει ο Ήντεν του δόθηκε η εξουσιο

5 Μαρτίου 1941-26 Απριλίου 1941

189

δότηση να μη διστάσει να ενεργήσει "εν λευκώ" σε επείγουσα ανάγκη κατά την' οποία δεν είχε το χρόνο να συμβουλευθεί την πρωτεύουσα. Αλλά με την αποτυχία της επιχειρήσεως του Καστελόριζου και την αναβολή της Επιχειρήσεως MANDIBLES, οι μονάδες της Μέσης Ανατολής ήταν υπερφορτωμένες για να φρουρούν τη Διώρυγα του Σουέζ. Επειδή ήταν φανερή η επιδείνωση της καταστάσεως, ο Τσώρτσιλ είχε τηλεγραφήσει στον Ήντεν συμβουλεύοντάς τον να κανονίσει τα πράγματα έτσι, ώστε στην ελληνική υπόθεση να έχει τον τελευταίο λόγο το Αονδίνο. Ο Ήντεν είπε ότι δεν είχε δικαίωμα επιλογής παρά να το δει έτσι, αλλά ο Πρωθυπουργός απάντησε ότι, εφόσον οι Έλληνες δεν είχαν κινηθεί στη Γραμμή του Αλιάκμονα όπως είχαν υποσχεθεί, οι Βρετανοί ήταν ακόμη ελεύθεροι να αποφασίσουν κατά το δικό τους τρόπο. Τώρα, αν οι Βρετανοί αποδέσμευαν τους Έλληνες από τις υποχρεώσεις τους, οι Έλληνες θα μπορούσαν να κάνουν τη δική τους συμφωνία με τους Γερμανούς. Παρ’ όλα αυτά, ο Τσώρτσιλ σαν πολιτικός που ήταν ενδιαφερόταν για τις αντιδράσεις στην Ισπανία και τη Βόρεια Αφρική αν η Βρετανία εγκατέλιπε την Ελλάδα χωρίς μάχη. Συνέχισε να επανεξετάζει σοβαρά το πρόβλημα στο Πολεμικό Συμβούλιο, το οποίο αποφάσισε να αναθεωρήσει τη θέση αφού θα ήταν γνωστή η γιουγκοσλαβική απόφαση. Και έτσι, ο Τσώρτσιλ τηλεγράφησε στον Ήντεν και του έστειλε, επίσης, μια εκτίμηση των Αρχηγών των Επιτελείων. Επεξηγούσε ότι ο Ήντεν θα έπρεπε να αφήσει τους Έλληνες ελεύθερους να δεχθούν το γερμανικό τελεσίγραφο, γιατί δεν μπορούσαν να φτάσουν έγκαιρα πολλές αυτοκρατορικές δυνάμεις. Και κατέληγε "Η απώλεια της Ελλάδας και των Βαλκανίων κατά κανένα τρόπο δε σημαίνει για μας μεγάλη καταστροφή υπό την προϋπόθεση ότι η Τουρκία παραμένει αυστηρά ουδέρερη". Οι Αρχηγοί των Επιτελείων είχαν σημειώσει ότι οι κίνδυνοι είχαν αυξηθεί πολύ. "Παρ’ όλα αυτά.... δεν είμαστε σε θέση να αμφισβητήσουμε τη στρατιωτική γνώμη των αρμοδίων".2 6 Μ αρτίου 1941

Εκείνη την Πέμπτη ήταν μια συννεφιασμένη ημέρα με μικρά διαστήματα ήλιου. Η μοίρα Χαρικέην No 33, η οποία είχε φτάσει στην Ελλάδα το Φεβρουάριο και είχε διαμοιραστεί μεταξύ Παραμυθιάς επί της δυτικής ακτής και της Λάρισας στη Θεσσαλική πεδιάδα, συγκεντρώθηκε στην Ελευσίνα. Έπρεπε να έχει τρία αεροπλάνα σε ετοιμότητα κατά τη διάρκεια της ημέρας και άλλα τρία έτοιμα να αναχαιτίσουν οποιοδήποτε εχθρικό αεροπλάνο, που θα πλησίαζε τη Λάρισα ή το Βόλο.3. Το Αθηναϊκό Πρακτορείο δημοσίευσε την επίσημη ανακοίνωση της επισκέψεως του Υπουργού Εξωτερικών και ταυτόχρονα οι εφημερίδες δημοσίευ σαν την αρθρογραφία, η οποία παραδεχόταν ανοιχτά την περίπτωση μιας νέας επιθέσεως κατά της Ελλάδας και διακήρυττε την απόφαση της χώρας να αμυνθεί στην επίθεση τώρα που υποστηριζόταν από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Βρετανία.4 Κάποια ώρα κατά τη διάρκεια της ημέρας, ο Παπάγος είχε μια από τις συνηθισμένες συνομιλίες με το Χέηγουντ, κατά την οποία του ανέπτυξε τη

190


διάταξη των ελληνικών μεραρχιών που είχαν διατεθεί στην τοποθεσία του Αλιάκμονα. Αυτές οι δυνάμεις, με πολύ λεπτή διάταξη επί του εδάφους ήταν πολύ ελαφρά εξοπλισμένες για να σταματήσουν ένα γερμανικό αστραπιαίο πόλεμο. Σ’ όλη τη γραμμή του μετώπου των 144 περίπου χιλιομέτρων, από τη θάλασσα δυτικά, μέχρι το Καϊμακτσαλάν κοντά στη Φλώρινα κατανεμήθηκε, ένα σύνολο 16 ιταλικών αντιαρματικών πυροβόλων των 47 χιλ. (ή ένα αντιαρματικό κάθε 9 χιλιόμετρα) μαζί με 15 αντιαρματικά πυροβόλα των 20 χ ιλ - επιπλέον, αποστέλονταν από την Αγγλία 26 παλιά πυροβόλα πυροβολικού των 75 χιλ. για να χρησιμοποιηθούν ως αντιαρματικά, αλλά η ημερομηνία αφίξεώς τους ήταν άγνωστη. Πρόσθετο ορειβατικό πυροβολικό θα στελνόταν αμέσως μόλις κατασκευάζονταν τα κλείστρα γι’ αυτά τα κυριευθέντα (ιταλικά) πυροβόλα, καθώς επίσης επρόκειτο να αποσταλεί και ένας αριθμός οβιδοβόλων των 155 χιλ.5 Αυτός ο κατάλογος των υλικών ήταν και πάλι η απόδειξη ότι ο Παπάγος και οι Έλληνες "έβγαζαν από τη μύγα ξύγγι". Και υλικά, σαν και αυτά, είναι εκείνα τα οποία τονίζουν πόσο η όλη επιχείρηση αποφασίστηκε σε θεωρητική βάση, για πλήρως εξοπλισμένες και εκπαιδευμένες μεραρχίες, οι οποίες θα τα χρησιμοποιούσαν και όχι με τις μισο-εκπαιδευμένες και κακώς εξοπλισμένες δυνάμεις, οι οποίες ήταν διαθέσιμες στην πραγματικότητα. Ακόμη και ένα μη έμπειρο μάτι δεν είχε παρά να δει μερικές περιοχές της γραμμής των 144 χιλιομέτρων για να καταλάβει πόσο παράλογα ανεπαρκείς ήταν οι δυνάμεις, οι οποίες σχεδιάστηκαν για την άμυνα. Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων στη βρετανική στρατιωτική αποστολή, ο Στρατηγός Ουίλσον συμφώνησε να προωθήσει τον αρχηγό του μηχανικού του, τον Ταξίαρχο H.P.W. Χιούτσον, αμέσως μόλις θα γύριζε ο Ταγματάρχης Ουάβης από μια προκαταρκτική αναγνώριση, έτσι ώστε να μπορέσουν να συζητηθούν με τον αρμόδιο Έλληνα αξιωματικό τα μέτρα των καταστροφών. Αμέσως μόλις θα ήταν διαθέσιμοι δύο βρετανικοί λόχοι εκστρατείας θα στέλνονταν να εργαστούν στην κοιλάδα του Αξιού και στην τοποθεσία του Αλιάκμονα. Σχετικά με την προστασία των γεφυρών και των αεροδρομίων εναντίον επιθέσεως αερομεταφερόμενων δυνάμεων, ο Στρατηγός Παπάγος πίστευε ότι τα είκοσι τέσσερα άρματα της Μ ηχανοκίνητης Μεραρχίας θα χρησιμοποιούνταν κατά τον πιο αποτε λεσματικό τρόπο σ’ αυτήν την αποστολή. Ο Ουίλσον συμφώνησε και υποσχέθηκε μερικά από τα δικά του, όταν θα έφταναν, για να καλυφθεί η τοποθεσία του Αλιάκμονα. Ακολούθως, εξετάστηκε το πρόβλημα των σύνδεσμων αξιωματικών και των διερμηνέων και συμφωνήθηκε να βρεθούν όσοι μπορούν στην Αίγυπτο, αλλά στο μεταξύ οι Έλληνες θα μπορούσαν να διαθέσουν όσους μπορούσαν. Το πιο σοβαρό πρόβλημα, όμως, ήταν η έλλειψη κάρβουνου, αφού στις 16 Μαρτίου οι Έλληνες θα εξαντλούσαν όλο τον άνθρακα και δε θα υπήρχαν τραίνα καθόλου. Η στρατιωτική αποστολή έπρεπε να έρθει σε επαφή με το Κάιρο επειγόντως γι’ αυτό το θέμα, ενώ μια μικτή σιδηροδρομική επιτροπή θα χειριζόταν όλα τα προβλήματα μεταφορών. Θα εξεταζόταν επίσης και η δυνατότητα της μεταφοράς ενός ειδικού ασθενοφόρου τραίνου από την Αίγυπτο. Τέλος, ο Ουίλσον έθιξε το θέμα των προσφύγων και τα θέματα


191

ασφάλειας τα οποία συζητήθηκαν λεπτομερώς μέχρι και η ακινητοποίηση των ασυνόδευτων αυτοκινήτων και η καταστροφή των τοπικών πετρελαιοεφοδίων. Στο Βελιγράδι, το Συμβούλιο του Αντιβασιλιά είδε ότι δεν είχε άλλη εναλλακτική λύση παρά να υπογράψει το σύμφωνο με τον Άξονα.6 Μέχρι τις 6 Μαρτίου, ο Πρίγκιπας Παύλος γνώριζε τις βρετανικές προθέσεις και περιο ρισμούς, και το Γιουγκοσλαβικό Γενικό Επιτελείο είπε ότι μια γερμανική εισβολή στη χώρα γρήγορα θα κυρίευε το Βελιγράδι, το Ζάγκρεμπ και τη Λουμπλιάνα, αφήνοντας στους Γιουγκοσλάβους μόνο τα βουνά της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, όπου θα μπορούσαν να κρατήσουν για ένα διάστημα περίπου έξι εβδομάδων έως ότου τελειώσουν τα εφόδιά τους. Ο Παύλος ήταν κουρασμένος σωματικά και διανοητικά (και μη δυνάμενος να βοηθηθεί από τα νυκτερινά τηλεγραφήματα από την οικογένειά του στην Αθήνα, τα οποία τηλεγραφήματα χωρίς αμφιβολία παρακολουθούνταν). Κατά την άποψη του Παύλου, οι επαφές με την Αθήνα ήταν μια αποτυχία, γιατί ούτε ο Παπάγος ούτε ο επιτελάρχης του Ουέηβελλ, Άρθουρ Σμίθ, ήταν ακριβείς. Ο Νέηλ Μπάλφουρ δηλώνει ότι ο Ήντεν, αφού άκουσε το Σμιθ, διέγραψε τον Παύλο και έτσι δε διάβαζε τα σήματα τα οποία στέλνονταν από το Βελιγράδι.7 Εκείνο το πρωινό της Πέμπτης, στον Πειραιά, αποβιβάστηκαν και άλλα στρατεύματα τα οποία στρατωνίστηκαν στα περίχωρα της Αθήνας και ...,επισκοπήθηκαν από το Γερμανό γενικό πρόξενο, γεγονός το οποίο επιβε βαίωσε η υπηρεσία παρακολουθήσεως της βρετανικής πρεσβείας.8 Επίσης την Πέμπτη το πρωί, ο Αντιναύαρχος Πρίνταμ-Ουήππελ με τα θωρηκτά Basham και Valiant, συνοδευόμενα από έξι καταδρομικά απέπλευσε από την Αλεξάνδρεια για τον Κόλπο της Σούδας, στην Κρήτη, όπου έφτασαν το επόμενο πρωινό για να επιχειρούν ως καλυπτική δύναμη των νηοπομπών της LUSTRE. Η Μοίρα Καταδιωκτικών No 805 FAA και τα υπολείμματα της Μοίρας Αναγνωρίσεως-Κατοπτεύσεως-Τορπιλών No 815 στάλθηκαν στο α εροδρόμιο Μάλεμε για την εξασφάλιση αεροπορικής καλύψεως της δυνάμεως LUSTRE, επίσης. Ο Ήντεν, ο Ντηλ και ο Ουέηβελλ αναχώρησαν με υδροπλάνο από τον Κόλπο της Σαλαμίνας, στις 8:30. Φαινομενικά, ο καθένας κάθησε σιωπηλός. Ο Ήντεν μπορεί να έδειχνε μια φυσική και διανοητική αυτοϊκανοποίηση. Ο Ντηλ μπορεί να είχε καθήσει σε κατάσταση κουρασμένης αμηχανίας. Γνωρίζουμε όμως, ότι ο Ουέηβελλ κάθησε ήσυχα διαβάζοντας την Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων του Λέβης Κάρολ, μια καθόλου απρεπής διασκέδαση για ένα στρατηγό με αίσθηση πνεύματος.9 Στις πέντε η ώρα, οι Αρχιστράτηγοι συναντήθηκαν με τον Ήντεν στο Στρατηγείο του Καϊρου. Ο Κάννινγκαμ είπε αμέσως ότι αν η Διώρυγα ήταν κλειστή, η μετακίνηση των δυνάμεων στην Ελλάδα χρειαζόταν τέσσερις μήνες και όχι δύο. Κατά τα άλλα, αυτός και ο Λόνγκμορ φρονούσαν ότι είχε παρθεί η ορθή απόφαση. Ο Ουέηβελλ είπε ότι "υπό την προϋπόθεση ότι θα μπορούσαμε να

192


πάμε τις δυνάμεις μας στην Ελλάδα, υπήρχε μια καλή προσδοκία για μια επιτυχή αναμέτρηση με τους Γερμανούς. Τα αποτελέσματα της επιτυχίας θα είναι ανυπολόγιστα και μπορεί να αντιστρέψουν την όλη όψη του πολέμου". Και έτσι, η ομάδα αποχωρίστηκε με την αίσθηση όλων ότι είχαν πάρει την ορθή, αν όχι τη δύσκολη, απόφαση. Ο Ουέηβελλ όταν ρωτήθηκε από τον Ήντεν για μια τελευταία φορά αν θα έπρεπε να πάνε απάντησε, "Ο Πόλεμος είναι μία εκλογή δυσχερειών". Έξω, ο Ντηλ είπε στον Έλμχιρστ. "Φοβούμαι ότι θα υπάρξουν πολλές ματωμένες μύτες αυτήν την άνοιξη στο Αιγαίο".10 Μετά το δείπνο συναθροίστηκαν στο σαλόνι της πρεσβείας με το ζωτικό και πνευματώδη Νοτιοαφρικανό Πρωθυπουργό Σμάτς και αναμέτρησαν πάλι την απόφαση. Ο "Γέρο Μπάας" είπε με βιβλικό πνεύμα ότι αφού η απόφαση είχε παρθεί ήδη, έπρεπε να προχωρήσουν και ότι, σ’ αντιστάθμισμα, βοηθώντας την Ελλάδα θα ήταν πιο ιπποτικό από το να την αφήσουν αβοήθητη στα χέρια των Γερμανών. Μετά από κάμποση συζήτηση ο Σματς είπε ότι εκείνο το οποίο πραγματικά τον ανησυχεί ήταν το χρονοδιάγραμμα-αναφερόταν λεπτομερώς σε ημέρες και σε ώρες ακόμη. Και η Αίγυπτος δεν έπρεπε να κινδυνεύσει.11 Ο Ντηλ, αφού είδε το Μπλάμεη, τηλεγράφησε στον Υπουργό της Κοινοπολιτείας στο Λονδίνο ότι ο Ουέηβελλ είχε εξηγήσει τους κινδύνους στο Μπλάμεη και το Φράημπεργκ και ότι, και οι δύο εξέφρασαν την επιθυμία να συνεχίσουν τις επιχειρήσεις κάτω από τις νέες συνθήκες. Εκείνο το οποίο δεν είπε ήταν ότι ούτε ο Μπλάμεη ούτε ο Φράημπεργκ κατά τη φράση του Γκλάβιν Λονγκ, κατάλαβαν ότι ρωτήθηκαν συμβουλευτικά, και οι δύο βρίσκονταν στην άχαρη θέση της διπλής υποστάσεως, τόσο των υφισταμένων, όσο και των εθνικών διοικητών και βασικών στρατιωτικών συμβούλων των Κυβερνήσεών τους. Και οι δύο βρέθηκαν, τελικά, στην άχαρη θέση, να κατηγορούνται, γιατί δεν είχαν προειδοποιήσει τους ανώτερους αξιωματικούς τους είτε αρκετά έγκαιρα είτε αρκετά ακριβώς.12 Αυτό ήταν δυσκολότερο να το κάνει ο Φράημπεργκ, γιατί ήταν στενός σύντροφος του Ουέηβελλ πριν από το πόλεμο και ήταν εμποτισμέ νος με το δόγμα της νομιμοφροσύνης προς τον Αρχιστράτηγο. (Στην πραγματικότητα ο Μπλάμεη δεν είχε συμφωνήσει' είχε βραχυκυκλωθεί από την παρουσία του Μένζης στη Μέση Ανατολή το Φεβρουάριο και ο ίδιος είχε παραλείψει να εφαρμόσει τα μαθήματα της Αναφοράς της Επιτροπής των Δαρδανελλίων, ότι ο ανώτατος αξιωματικός ο οποίος έχει αμφιβολίες ήταν καθήκον του να τις αναφέρει στην Κυβέρνηση. Συγκεκριμένα, ο Μένζης, μόνο όταν του το εισηγήθηκε ο Ταγματάρχης Καρλόνι, στις 8 Μαρτίου, υπέβαλε τις απόψεις του για την κατάσταση, στην οποία μέχρι τότε οι Αυστραλοί είχαν ήδη εκτεθεί. Επιπλέον, ο Μπλάμεη όταν έστειλε την εκτίμησή του βρισκόταν κάτω από την ψευδή εντύπωση ότι θα υπήρχαν στην Ελλάδα είκοσι τρεις μοίρες της ΡΑΦ, όταν στην πραγματικότητα αυτό το σύνολο της ΡΑΦ ήταν σ’ όλη τη Μέση Ανατολή).13 Στη βραδινή συγκέντρωση, ο Ουέηβελλ είπε ότι εκείνο το απόγευμα είχε μιλήσει με τον Μπλάμεη και το Φράημπεργκ' κανένας από τους δύο δεν ήθελε να

5 Μαρτίου 1941-26 Απρίλιον 1941

193

υπαναχωρήσει. Ο Σματς τότε "όνισε με έμφαση την ανάγκη να ενισχύσουν τις δυνάμεις στα Βαλκάνια όσο το δυνατό ταχύτερα και περισσότερο. Εξέφρασε την αμφιβολία του ότι οι Γερμανοί είχαν την πρόθεση να εισβάλουν στο Ηνωμένο Βασίλειο και πίστευε ότι το Λονδίνο θα έπρεπε να κατανοήσει την ανάγκη αεροπορικών ενισχύσεων στη Μέση Ανατολή, όπως επίσης την ανάγκη να πολεμήσει τους Γερμανούς στα Βαλκάνια παρά να τηρεί μεγάλες δυνάμεις άνεργες στο εσωτερικό του Ηνωμένου Βασιλείου. Κατά την άποψή του, οι Γερμανοί στην Τρίπολη ήταν μόνο προσποίηση. Καθώς άφησαν το δωμάτιο μετά τη συνεδρίαση, ο Ντηλ είπε στον Κάννινγκαμ "Λοιπόν πήραμε την απόφαση. Δεν είμαι καθόλου βέβαιος ότι είναι η ορθή”.14 Ίσως, η μόνη πραγματικά λαμπερή αντίνα φωτός στις συνεδριάσεις του Καΐρου, να ήταν ότι ο Σματς είπε ότι τα νοτιοαφρικανικά στρατεύματα θα μπορούσαν να μετακινηθούν σε οποιοδήποτε μέρος της Αφρικής, κατά μονάδες αν υπάρχει ανάγκη και ότι ενώ θα προτιμούσε να χρησιμοποιούνται κατά μεραρχίες δε θα ήθελε ένα Νοτιοαφρικανικό Σώμα.15 Το Κάιρο ήταν ασφαλώς ένα διάτρητο κόσκινο. Ο Αμερικανός στρατιω τικός ακόλουθος, εκεί, ανέφερε ότι οι Βρετανοί θα έστελναν στην Ελλάδα επτά ως οκτώ μεραρχίες συμπεριλαμβανομένων και δύο μεραρχιών αρμάτων. Ο Υπουργός των Εξωτερικών Κόρντελ Χιούλ τηλεγράφησε αστραπιαία αυτά τα "άκρως εμπιστευτικά" νέα στο Μακ Βη.16 Περί το τέλος της ημέρας, ο Ουέηβελλ συμπλήρωσε μια σημείωση για την άμυνα της Κυρηναϊκής και τόνισε ότι έπρεπε να προωθηθούν εκεί αμέσως ταχυκίνητες μονάδες.17 Μετά τον πόλεμο, ο Ουέηβελλ είπε ότι όταν πάρθηκε η απόφαση να προχωρήσουμε στην Ελλάδα παρά το ότι άλλαξαν οι συνθήκες,".... ήταν πιθανώς οι πολιτικοί και ψυχολογικοί λόγοι, οι οποίοι γύρισαν την ισορροπία, παρά τους στρατιωτικούς κινδύνους". Τα στρατεύματα είχαν αρχίσει να αποβιβάζονται και οποιαδήποτε αλλαγή των σχεδίων θα είχε προκαλέσει σύγχυση. "Έτσι, αποφασίσαμε να συνεχίσουμε παρά το ότι προφανώς βρισκόμουν σε πολύ χειρότερη θέση. Σ’ αυτήν την περίπτωση το Λονδίνο ήταν ανήσυχο και αυτοί είχαν δίκαιο ενώ εμείς, οι υπεύθυνοι άνθρωποι επιτόπου, είχαμε άδικο, όσον αφορά τον άμεσο κίνδυνο, αλλά όχι μακροπρόθεσμα".18 Οι άνθρωποι του Καΐρου είτε πήραν την ορθή απόφαση είτε όχι, επί στρατιωτικής βάσεως ή επί βάσεως ηθικής οπωσδήποτε γνώριζαν ότι υπήρχαν κίνδυνοι. Όταν, στις 7 Μαρτίου, ο Σερ Τζων Ντηλ αποχαιρέτησε τον Ουέηβελλ, ακριβώς πριν επιβιβαστεί στο αεροπλάνο για να επιστρέψει στο Λονδίνο, αναφέρεται ότι ο Ουέηβελλ του είχε πει μισοαστειευόμενος και μισολυπημένος, "Τζακ, ελπίζω ότι όταν αυτή η ενέργεια κριθεί εκ νέου θα επιλεγείς να είσαι μέλος στο στρατοδικείο στο οποίο θα με στείλουν".19

194


Ενωρίτερα την ίδια ημέρα, ο Πρωθυπουργός είχε πει στο Τζέφρεη Ντώουσον, συντάκτη της με μεγάλη επιρροή εφημερίδας Τάίμς, ότι η κατάσταση στα Βαλκάνια ήταν "σκοτεινή".20 Αργότερα, εκείνη τη νύχτα της 6ης Μαρτίου, ο Τσώρτσιλ είπε στο Πολεμικό Συμβούλιο ότι "δε θα ήθελα να εκθέσω τους εαυτούς μας στην κατηγορία ότι προκαλέσαμε ένα άλλο μικρό έθνος να θυσιαστεί χωρίς να είμαστε ικανοί να προσφέρουμε αποτελεσματική βοήθεια". Αλλά ήταν πολύ ανήσυχος ότι οι Έλληνες είχαν καταλάβει ότι αυτό που μπορούσαν να στείλουν το Μάρτιο οι Βρετανοί ήταν δύο ταξιαρχίες. Καθώς οι Έλληνες ήταν προφανώς αποφα σισμένοι να πολεμήσουν κατά των Γερμανών, παρά το δικαίωμα της εκλογής να υπαναχωρήσουν, το οποίο τους είχε δώσει ο Τσώρτσιλ, με το τηλεγράφημά του στον Ήντεν τονίζοντας εμφαντικά ότι θα πρέπει να αισθάνονται ελεύθεροι να δεχθούν το γερμανικό τελεσίγραφο, ο Πάλαιρετ είχε τηλεγραφήσει ότι "το ερώτημα ήταν αν θα τους βοηθούσαμε ή θα τους εγκαταλείπαμε". Ο Πρωθυ πουργός, τότε, σύμφωνα με τα πρακτικά, σημείωσε ότι "Ήταν αδιανόητο ότι ο Αρχηγός του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου θα υπέγραφε τη στρατιωτική συμφωνία με το Στρατηγό Παπάγο (ένα αντίγραφο της οποίας το Πολεμικό Συμβούλιο είχε τώρα εμπρός του) αν έβρισκε τις ευκαιρίες της επιτυχίας της επιχειρήσεως χωρίς ελπίδα". Ο Αυστραλός Πρωθυπουργός τότε είπε ότι το πρόβλημα είχε παρουσιαστεί κατά ένα τρόπο που το έκανε δύσκολο χωρίς λόγο και εκείνο που ήταν επικίνδυνο είχε γίνει επικινδυνοδέστερο, ενώ "δεν προσφέρεται κανένα εχέγγυο επιτυχίας της επιχειρήσεως". Βεβαίωσε ότι το Πολεμικό Συμβούλιο δεν ήταν καλά ενημερωμένο και ότι η ενέργεια του Υπουργού των Εξωτερικών "ήταν ανησυχητική". Το πολεμικό Συμβούλιο ήταν ενοχλημένο, επειδή είχε παρασυρθεί σ’ αυτές τις υποθέσεις από τον Ήντεν, αλλά ήταν ευχαριστημένο αφού είχε εντοπιστεί ένας αποδιοπομπαίος τράγος. Μιλώντας στο Πολεμικό Συμβούλιο, για λογαριασμό των Αρχηγών των Επιτελείων, ο Πρώτος Λόρδος του Ναυαρχείου, είπε ότι στις 16 Μαρτίου, οι Γερμανοί θα είχαν τρεις μεραρχίες στη Γραμμή του Αλιάκμονα, όταν η πρώτη νεοζηλανδική ταξιαρχία θα είχε φτάσει. Ο Αρχηγός του Επιτελείου Αεροπορίας Πόρταλ πρόσθεσε ότι η ΡΑΦ είχε τρεις μοίρες καταδιωκτικών και πέντε βομβαρδιστικών για να αντιμετωπίσουν 475 γερμανικά αεροπλάνα. Ο Υπαρχηγός του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου είπε ότι η σοβαρότερη αδυναμία ήταν η απροστάτευτη γιουγκοσλαβική μεθόριος διαμέσου της οποίας οι Γερμανοί μπορεί να περάσουν. Σε απάντηση ερωτήσεως, οι Αρχηγοί των Επιτελείων απάντησαν ότι με το να χάσουμε στην Ελλάδα "δεν θα επηρεαστεί η τελική έκβαση του πολέμου ή η επιτυχής άμυνα αυτής της χώρας". Δεν ήταν απαραίτητο να πουν στους Έλληνες ότι η παρέμβασή τους θα μπορούσε να ήταν μια αποτυχία, αφού είχαν διακηρύξει ότι έτσι κι αλλιώς θα πολεμούσαν. Ο Πρωθυπουργός ανακεφαλαίωσε ότι το Πολεμικό Συμβούλιο δεν ήταν σε θέση να αποφασίσει μέχρις ότου ο Ήντεν απαντήσει στα προηγούμενα


195

τηλεγραφήματά τους, ούτε να υποχωρήσει στη συμφωνία Ντηλ-Παπάγου εκτός αν οι Έλληνες μόνοι τους τους απαλάξουν.21 Ό χι πολύ μετά το πέρας της συγκεντρώσεως για δείπνο έφτασε μια βραχεία πρώτη απάντηση από το Κάιρο, η οποία ανέφερε την επανεξέταση του ελληνικού προβλήματος που πραγματοποιήθηκε εκείνο το απόγευμα από το Ντηλ και τους τρεις Αρχιστρατήγους/Διοικητές στην οποία ομόφωνα συμφωνήθηκε ότι είχε παρθεί η ορθή απόφαση. Αυτή η απάντηση δόθηκε στο Πολεμικό Συμβούλιο το οποίο επανασυγκλήθηκε στις 10:10 εκείνο το βράδυ- και στις 2:15 ενωρίς το πρωί της 7ης Μαρτίου έφτασε μια πρόσθετη αναφορά επί της συζητήσεως του θέματος με το Σματς με την τελική υπόσχεση ότι θα επακολουθούσε το πρωί μια λεπτομερής εκτίμηση. 7-9 Μ αρτίου 1941

Στις 3:00 π.μ. της 7ης Μαρτίου, ο Τσώρτσιλ τηλεγράφησε στον Ήντεν: "Όλες οι προπαρασκευές και οι μετακινήσεις πρέπει να προωθηθούν με πολύ μεγάλη ταχύτητα.... Αλλά δεν πρέπει να αναλάβουμε την ευθύνη της πιέσεως των Ελλήνων εναντίον της καλύτερης κρίσης τους να πολεμήσουν σε μια μάχη χωρίς ελπίδα'και να περιπλέξουν τη χώρα τους σε μια πιθανή ταχεία καταστροφή.... Δε θα πρέπει να ειπωθεί και από τη συμπεριφορά σου να μη μπορεί να ειπωθεί ότι έχοντας τόσο λίγα να προσφέρουμε τους παρασύρουμε πιέζοντάς τους. Πιστεύω στη συμπεριφορά σου και στα τηλεγραφήματα από την Αθήνα.... ότι είσαι βέβαιος στο σημείο αυτό". Εξίσου σημαντικό ήταν το ότι ο Πρωθυπουργός έπρεπε να είναι σε θέση να πει στις Κυβερνήσεις της Κοινοπολιτείας ότι η επιχείρηση αποφασίστηκε όχι γιατί ο Ήντεν ανέλαβε μια υποχρέωση στην Αθήνα, "αλλά γιατί ο Ντηλ, ο Ουέηβελλ και οι άλλοι Αρχιστράτηγοι/Διοικητές πείστηκαν ότι υπάρχει μια λογική περίπτωση αγώνα". "Παρακαλώ θυμηθείτε ότι στις αναφορές σας μέχρι τώρα, μας δώσατε ελάχιστα γεγονότα ή επιχειρήματα της αρμοδιότητας των αρχιστραστήγων, τα οποία μπορεί να παρουσιαστούν στις Κυβερνήσεις της Κοινοπολιτείας ως δικαιολογούντα από κάθε άποψη την επιχείρηση. Είναι απαραίτητη μία ακριβής στρατιωτική εκτίμηση.... Η σκέψη μας είναι σε σας και στους άξιους αξιωματικούς σας" 22 Το πρωί εκείνης της ημέρας ο Σματς έστειλε στους παλιούς, από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, συναδέλφους του του Πολεμικού Συμβουλίου το σήμα: Έχουμε μια λογική ευκαιρία να δημιουργήσουμε ένα σταθερό μέτωπο στην Ελλάδα. Τέτοιο μέτωπο θα είναι πολύ σημαντική εξέλιξη και μπορεί να γίνει αποφασιστική. Δε βασίζω μεγάλες ελπίδες στην Τουρκία και τη Γιουγκοσλαβία στο άμεσο μέλλον, αλλά πιστεύω ότι ένα σταθερό μέτωπο στα Βαλκάνια μπορεί να μετατρέψει την κατάσταση στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και τη λεκάνη της Μεσογείου γενικότερα.... Γι’ αυτό θα παρώτρυνα με έμφαση να υποστηριχθεί με όλη μας τη δύναμη αυτό το καινούργιο

196

Λύση τον Δράματος και Καταστροφή μέτωπο. Η βασική άμεση ανάγκη μας εδώ είναι περισσότερα αεροπλάνα.... Αναμένω άλλη μία μοίρα βομβαρδιστικών από τη Νότια Αφρική και ο Μπήβερμπρουκ θα πρέπει ασφαλώς να διαθέσει από το θησαυρό του'1'. Το επόμενο κατά σειρά είναι, κατά τη γνώμη μου, τα άρματα και τα πυροβόλα για μας και τους Συμμάχους μας. Είμαστε απελπιστικά πίσω και θα πρέπει να κινηθούμε με τη μεγαλύτερη δυνατή ταχύτητα.23 *0 Μπίβερμπρουκ ήταν Υπουργός Παραγωγής Αεροπλάνων (Σημ. τ.Μ )

Επειτα ήρθε το σήμα του Ήντεν. Αυτό άρχιζε με τη συνεπή βάση της ελληνικής πολιτικής και με τη βασική προϋπόθεση ότι η διακήρυξη του Πρωθυπουργού Κορυζή στο Τατόϊ ίσχυε. Οι Έλληνες πίστευαν ότι δεν υπάρχει γι’ αυτούς ανοιχτό θέμα έντιμης ειρήνης. Πιο συγκεκριμένα, οι Βρετανοί είχαν ήδη στην Ελλάδα οκτώ μοίρες της ΡΑΦ και μονάδες υποστηρίξεως. Ακολούθως, το σήμα αναφερόταν και πάλι στις ευαίσθητες διαφωνίες, οι οποίες βασίζονταν στο περίσσευμα των δυνάμεων τώρα που επιτεύχθηκε μια μεγάλη νίκη στη Λιβύη. (Κατανοεί κανένας έναν πολιτικό λόγο γραμμένο από τον Υπουργό των Εξωτερικών και όχι μια στρατιωτική εκτίμηση). Όμως, τονίστηκαν και πάλι οι δυσχέρειες του Λόνμγκμορ και οι σοβαρές αμφιβολίες του για το αν οι δυνάμεις του θα μπορούσαν να ανταποκριθούν στις πολλές υποχρεώσεις. Ο Κάννινγκαμ φρονούσε ότι η ναυτική κατάσταση επιδεινώθηκε πάρα πολύ κατά τις δέκα τελευταίες ημέρες αλλά ο Ουέηβελλ παρέμενε στωϊκότατα αισιόδοξος ότι αν αυτές· οι δυνάμεις μπορούσαν να μεταφερθούν στην Ελλάδα και να συγκεντρωθούν στην αμυντική τοποθεσία του Αλιάκμονα "υπήρχε μια καλή ευκαιρία να αποκρούσουν την εχθρική προέλαση". Η ήττα των Γερμανών στην Ευρώπη είχε μεγάλη αξία για προπαγανδιστικούς σκοπούς. Και το σήμα τελείωνε με μια άλλη μακροσκελή παράγραφο υποστηρίζοντας και πάλι την απόφαση, η οποία πάρθηκε παρά τις σοβαρές ελλείψεις της ΡΑΦ: "Ο αγώνας στον αέρα σ’ αυτό το θέατρο πολέμου θα είναι σκληρός. Ο Λόνγκμορ έχει ανάγκη όλης της βοήθειας, η οποία μπορεί να του δοθεί. Αν κρατήσει, οι περισσότεροι κίνδυνοι και δυσχέρειες αυτής της επιχειρήσεως θα εξαφανιστούν".24 Στις 7 Μαρτίου, το απόγευμα, συνήλθε το Πολεμικό Συμβούλιο για να εξετάσει αυτά τα σήματα. Εδώ δεν υπήρχε η σκιά του Τσανάκ, αλλά η αύρα της Μ άχης της Βρετανίας, η οποία χρωμάτιζε ελαφρά τη συζήτηση. Η άποψη η οποία κυριαρχούσε, ήταν ότι η ΡΑΦ είχε νικήσει, πριν, περισσότερες δυνάμεις. (Κανένας δε σταμάτησε να λάβει υπόψη του ότι οι λόγοι περιλάμβαναν το σύστημα διευθύνσεως των καταδιωκτικών με ραντάρ, το οποίο διοικούσε ο Ντώουντιγκ, τις μικρές γραμμές ανεφοδιασμού και τα σύγχρονα αεροσκάφη και αεροδρόμια).


197

Έχοντας τώρα αποφασίσει να προχωρήσει, ο Τσώρτσιλ δικαιολόγησε την επισφαλή περιπέτεια λέγοντας ότι δεν ήταν και τόσο κακή απόφαση αφού οι Βρετανοί είχαν μια καλή ευκαιρία να φτάσουν στη γραμμή του Αλιάκμονα πριν μπορέσουν οι Γερμανοί να τη διασπάσουν, υπάρχει ακόμη η ελπίδα ότι οι Γιουγκοσλάβοι θα προσχωρούσαν στους Συμμάχους και αν οι αγγλοελληνικές δυνάμεις ήταν υποχρεωμένες να συμπτυχθούν, θα συμπτύσσονταν κατά μήκος μιας στενής χερσονήσου με έναν αριθμό ισχυρών αμυντικών τοποθεσιών. Και οι Βρετανοί θα είχαν σύντομα στην Ελλάδα μια ισχυρή αεροπορική δύναμη, η οποία παρά το ότι δε θα υπερείχε σε αριθμό των Γερμανών θα είχε να αντιμετωπίσει τις ίδιες πιθανότητες επιτυχίας όπως στο παρελθόν. Σ’ αυτά ο Μένζης, το μόνο πρόσωπο το οποίο φαινόταν ότι επιθυμούσε να αντιπαρατεθεί στον Πρωθυπουργό, είπε ότι είναι αστείο να διαμορφώνεται μια απόφαση η οποία βασίζεται σε διαβεβαιώσεις αυτών στη Μέση Ανατολή των οποίων όλων τα επιχειρήματα υποστήριζαν τη άποψη να μην πάμε στην Ελλάδα. Ο Τσώρτσιλ το ωραιοποίησε αυτό, λέγοντας ότι τα στρατιωτικά συμπεράσματα ήταν ήδη γνωστά, παρά το ότι η εκτίμηση δεν είχε φτάσει και έτσι τώρα έπρεπε να παρθεί η απόφαση. Έτσι και έγινε. (Ο Μπήβερμπρουκ αργότερα παραδέχθηκε ότι κανείς δεν τόλμησε να εναντιωθεί στον Τσώρτσιλ. Και εκείνη τη νύχτα ο Κάντογκαν σημείωσε ότι κατά μια ευτυχή συγκυρία το θεώρησε σωστό).25 Ακολούθως, διαβάστηκε το προηγούμενο σήμα από την Ελλάδα περί μη βομβαρδισμού των ρουμανικών πετρελαιοπηγών και ο Αρχηγός του Επιτελείου της Αεροπορίας είπε ότι έτσι κι αλλιώς δεν μπορούσε να αναληφθεί βομβαρδισμός μέχρι και μετά τις 19 Μαρτίου, οπότε Οα έφταναν στην Ελλάδα τρεις μοίρες Ουέλλιγκτον. Παρ’ όλα αυτά, η περισσότερη συζήτηση επικεντρώθηκε άσκοπα στο γεγονός ότι οι Έλληνες είχαν αφαιρέσει από τους Βρετανούς την πρωτοβουλία του βομβαρδι σμού.26 Στην πραγματικότητα, υπήρχε μικρή ελπίδα να βομβαρδιστεί η Ρουμανία το Μάρτιο ένεκα του καιρού, αλλά (εκτιμώντας εκ των υστέρων) ίσως να ηταν καλύτερα αν επιτρεπόταν στη ΡΑΦ ο βομβαρδισμός. Οι Γερμανοί τότε θα είχαν επιτεθεί πριν οι Βρετανοί αποβιβάσουν πολλές δυνάμεις υποχρεώνοντας τη ματαίωση της εκστρατείας. Παρά το ότι αυτή δεν ήταν εκείνο που ήθελαν οι Έλληνες, ίσως να τους γλίτωνε από την πρόσθετη αιματοχυσία. Και οι Αρχηγοί των Επιτελείων είχαν δίκαιο ότι η ΡΑΦ στη Μέση Ανατολή δεν ήταν κατάλληλη για την αποστολή της. Η ΡΑΦ για να σταματήσει τα θωρακισμένα είτε στην Κυρηναϊκή, όπως θα συνέβαινε, είτε στις πεδιάδες της Βόρειας Ελλάδας, είχε ανάγκη από καταδιωκτικά μεγάλης ακτίνας δράσεως για να διατηρήσει τοπική αεροπορική υπεροχή και από αεροπλάνα διώξεως/ βομβαρδισμού για να καταστρέψει τα άρματα σε μια χώρα όπου η τοπογραφία συχνά διοχέτευε τα θωρακισμένα σε ιδανικές περιοχές στόχων. Δεν είχε, και φαινόταν ότι περιφρονούσε, αυτό που λέγεται "συνεργασία στρατού". Στις 9 Μαρτίου, ο Τσώρτσιλ είπε στον Ήντεν ότι υπήρχε ακόμη μια πιθανότητα, ώστε η Γιουγκοσλασβία να προσχωρήσει, αλλά αυτός μάλλον δεν το

198


πίστευε. Μεταξύ των άλλων που ανέθεσε στον Ήντεν να φροντίσει ήταν να εξετάσει τη χρησιμοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού στη διοίκηση του Ουέηβελλ: "Μη λησμονείς τα σημεία εκείνα των οδηγιών σου τα οποία αναφέρονται στην οικονομία του στρατού της Μέσης Ανατολής. Επαφίεμαι σε σένα να ξεκαθαρίσεις αυτό το θέμα και να βεβαιωθείς ότι ο κάθε στρατιώτης εκτελεί το καθήκον του. Πρέπει να αφιερωθούν λίγες ημέρες γ ι’ αυτό το θέμα”. Παρά το ότι ο Ήντεν έμεινε στη Μέση Ανατολή ένα μήνα, δεν υπάρχουν σήματα τα οποία να αναφέρουν ανακάληψη υπεράριθμου προσωπικού σε κανένα επίπεδο διοικήσεως. Η έλλειψη αεροπορικών πηγών ανεφοδιασμού στη Μέση Ανατολή, ενώ τέτοιες πηγές ήταν συσσωρευμένες στη Αγγλία, οδήγησαν σε κακές σχέσεις οι οποίες άρχισαν με το σήμα του Πόρταλ στος 6 Μαρτίου, το οποίο αμφισβητούσε τη φρόνηση της τη ρήσεως μιας μοίρας καταδιωκτικών εφεδρικής στο Αντεν. Ο Λόνγκμορ απάντησε ότι τα Γκλαντιέητορ ήταν καλύτερα από τα Χαρικέην εναντίον των Ιταλικών καταδιωκτικών, αλλά ο Πόρταλ εξακολουθούσε να νομίζει ότι θα ήταν προτιμότερο αν τα πληρώματα τουλάχιστον στέλνονταν στη βόρεια Αίγυπτο για να ενημερωθούν με τα Χαρικέην κατά τη διάρκεια της αφίξεως επαρκών αεροσκαφών για την αναδιοργάνωση της μοίρας. Ο Λόνγκμορ όμως δε σκεφτόταν έτσι.27 Ο αυξανόμενος ερεθισμός μεταξύ των δύο αντρών, ο οποίος οφειλόταν κυρίως στη έλλειψη προσωπικής επαφής, στα σήματα τα οποία είχαν γραφεί με υπογραμμίσεις και στην έλλειψη επαρκούς χρόνου προς ανταλλαγή προσωπικών επιστολών με ανταλλαγή απόψεων, οξύνθηκε κατά την επίσκεψη μιας ημέρας του Σματς στο Κάιρο. Προφανώς σε κάποιο σημείο των συνομιλιών, ο Ήντεν ή ο Ουέηβελλ ή ο Λόνγκμορ ή πιθανώς ο Κάννινγκαμ, έκανί απερίσκεπτα ένα σχόλιο για τον αριθμό των αεροσκαφών τα οποία βρίσκονταν στην Αγγλία συγκρινόμενο με εκείνα τα οποία ήταν διαθέσιμα στη Μέση Ανατολή. Ή και ο Σματς, ως ο κύριος θεμελιωτής της ΡΑΦ, το ανέφερε από μόνος του. Όπως και αν έχει το πράγμα, στις 7 Μαρτίου, ο Πόρταλ έστειλε το ακόλουθο επιτιμητικό σήμα στον Ανώτατο Διοικητή Αεροπορικών Δυνάμεων Μέσης Ανατολής: "Είδα το τηλεγράφημα του Στρατηγού Σματς στο οποίο αναφέρεται "στη διάθεση από το θησαυρό του Μπήβερμπρουκ". "Στην περίπτωση που έχεις τη γνώμη ότι η πορεία των ενισχύσεων που προορίζονται για σένα περιορίζονται από τις απόψεις ή τις ενέργειες του Υπουργού Αεροπορικής Παραγωγής, επιθυμώ να σε βεβαιώσω ότι ο μόνος περιορισμός ο οποίος υπάρχει είναι η δυναμικότητα να συσκευάσουμε και να αποστείλουμε τα αεροπλάνα δια του δρομολογίου διαμέσου της Τακοράντη ή κατευθείαν από την Ευρώπη". Και το σήμα αυτό το ακολουθούσε ένα άλλο, το οποίο στάλθηκε σε τρία μέρη, και που το κάθε μέρος δόθηκε σε διαφορετικό αξιωματικό να κρυπτογραφηθεί' ο Λόνγκμορ θα έπρεπε να το διαβάσει παίρνοντας εναλλακτικές λέξεις από το δεύτερο και το τρίτο μέρος! Αισθάνομαι υποχρεωμένος να σου πω ότι είναι εντελώς περιττή κάθε έμφαση στις αεροπορικές σας ελλείψεις. Μερικές φράσεις στα


199

τελευταία τηλεγραφήματα προς τον Πρωθυπουργό από το Στρατηγό Σματς ή και τον Ήντεν, που πιθανώς πάρθηκαν από τις δικές σας ενημερώσεις σ’ αυτούς, δημιούργησαν κακή εντύπωση ιδιαίτερα όσον αφορά στις επανειλημμένες εισηγήσεις οι οποίες αναφέρονται στην επιθυμία συγκεντρώσεως σε αποφασιστικό βαθμό σε βάρος λιγότερο σοβαρών θεάτρων επιχειρήσεων.... Οι παρεμβολές σας μπορεί να δικαιολογηθούν είτε (α) γιατί δεν πιστεύετε στις επανειλημμένες διαβεβαιώσεις για τις προσπάθειές μου να σας ενισχύσω ή (β) γιατί έμμεσα διαχωρίζετε τη θέση σας από την πρόσφατη απόφαση για την Ελλάδα. Είμαι βέβαιος ότι θα συμφωνήσετε ότι η εμπιστοσύνη και η αποφασιστικότητα πρέπει τώρα να αναζωογονήσει ολόκληρη τη διοίκηση.... θα πράξουμε κάθε ανθρωπίνως δυνατό για να συμπλη ρώσουμε τις ανάγκες σας.

Το σήμα το οποίο αναφέρεται πιο πάνω είναι στη μορφή που γράφτηκε από τον Πόρταλ ενώ το δακτυλογραφημένο κείμενο ήταν λίγο πιο ευγενικό. Και ο Λόνγκμορ απάντησε στις 10 Μαρτίου: "Έλαβα το σήμα σας Χ.940 9/3 και το έλαβα σοβαρώς υπόψη". (Ο Πόρταλ έλαβε αυτό το σήμα ακριβώς μόλις είχε τελειώσει μια χειρόγραφη προσωπική επιστολή στο Λόνγκμορ στην οποία του εξηγούσε ότι υποχρεώθηκε από τον Πρωθυπουργό να του στείλει, το σήμα το οποίο είχε κρυπτογραφηθεί προσεκτικά, επειδή ο Τσώρτσιλ έμενε ακλόνητος στη συνήθεια να διαβάζει όλα τα σήματα τα οποία ανταλλάσσονταν μεταξύ Καΐρου και Λονδίνου. Είχε την ελπίδα, έγραφε ο Πόρταλ, ότι ο Λόνγκμορ είχε καταλάβει πόσο μεγάλες ήταν οι προσπάθειες τις οποίες έκανε το Λονδίνο για λογαριασμό του). Στο μεταξύ ο υπεύθυνος αξιωματικός για την οργάνωση και τον εφοδιασμό της αεροπορίας είχε πάρα πολύ ενοχληθεί με τον τόνο των σημάτων, τα οποία λάβαινε από τη Μέση Ανατολή. Έριχνε την ευθύνη στον Υποπτέραρχο A.C. Μωντ του Καΐρου, ο οποίος χωρίς αμφιβολία είχε εξοργιστεί πάρα πολύ. Η απάντηση του Λόνγκμορ στο σήμα του υπεύθυνου αξιωματικού για την οργάνωση και τον εφοδιασμό της αεροπορίας, ήταν ότι συμφωνούσε ότι τα σήματα από το Μωντ μπορούσαν να είναι λιγότερο καυστικά και γι’ αυτό έγιναν οι πρέπουσες συστάσεις. Παρ’ όλα αυτά, συνέχισε ότι πίστευε ότι το πρόβλημα ήταν πολύ βαθύτερο και ότι η ΡΑΦ είχε ανάγκη σύνδεσμων αξιωματικών παρόμοιων με τους ανώτατους παράγοντες οι οποίοι συνεχώς ταξίδευαν μεταξύ Υπουργείου Πολέμου και Μ έσης Ανατολής και πρότεινε όπως το θέμα εξεταζόταν με τον Αρχηγό του Επιτελείου Αεροπορίας. "Όλοι μας εργαζό μαστε, όπως εσείς, πολύ σκληρά και υπό πιέσεις για να ανταποκριθούμε στις πολύπλευρες υποχρεώσεις". Και συνέχισε προτείνοντας όπως δύο αξιωματικοί, οι οποίοι ταξίδευαν στην πατρίδα, να επισκεφθούν το Υπουργείο Αεροπορίας και να δώσουν τις εντυπώσεις τους από πρώτο χέρι για τα προβλήματα συντηρήσεως της Διοικήσεως.28 Στις 8 Μαρτίου, ο Μένζης έστειλε στον αντιπρόεδρο της Κυβερνήσεως Α. W. Φάντεν, στην Καμπέρα, ένα τηλεγράφημα οκτακοσίων λέξεων. Παραδεχόταν

200


ότι αντιμετώπιζε δύσκολες καταστάσεις και ότι είχε την ελπίδα ότι είχε θέσει πιστώς όλα τα ερωτήματα που είχαν τεθεί από τους συναδέλφους του. Αλλά "οι στρατιωτικοί μας σύμβουλοι δεν πίστευαν σε δυνατότητες επιτυχούς προελάσεως των γερμανικών θωρακισμένων δυνάμεων στη Βόρεια Αφρική και υπάρχει πλήρης η βεβαιότητα ότι το μέτωπο της Βεγγάζης μπορεί να κρατηθεί χωρίς να επηρεάζεται από το νέο σχέδιο". Εκείνο, που πείραζε τους ιθύνοντες της Κοινοπολιτείας, ήταν ότι ένας Υπουργός της Αυτοκρατορίας τους ενέπλεκε σε υποχρεώσεις χωρίς να τους ρωτήσει. Ο Μένζης τόνιζε ότι είχε μεγάλη εκτίμηση στην κρίση του Σματς, αλλά το χρονοδιάγραμμα ήταν τέτοιο που έδειχνε ότι τα πρώτα αυστραλιανά στρατεύματα δε θα βρίσκονταν στην τοποθεσία πριν από το τέλος του μήνα "μέχρι το οποίο πολλά πράγματα μπορεί να συμβούν". Ανακεφαλαιώνοντας σημείωνε "ότι παρά το ότι οι κίνδυνοι είναι σοβαροί, η πρόταση δεν είναι καθόλου χωρίς ελπίδα" και θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από την κυριαρχική σημασία του εντυπωσιασμού του κόσμου, ιδιαίτερα της Αμερικής, με την ιδέα ότι οι Βρετανοί δεν εγκαταλείπουν τους Έλληνες. Η Κυβέρνηση της Νέας Ζηλανδίας είχε ήδη τονίσει στις 26 Φεβρουάριου ότι πίστευε ότι η αποστελλόμενη δύναμη, την οποία ο Τσώρτσιλ είχε ονομάσει "ένδοξη δύναμη" ήταν αρκετά μικρή, αλλά έτεινε να παραδεχθεί ότι αν ενωνόταν με τις ελληνικές και τουρκικές δυνάμεις, η όλη δύναμη πιθανόν να ήταν τόσο ισχυρή ώστε τίποτα να μην μπορούν οι Γερμανοί να αντιπαρατάξουν. Όταν, όμως, έμαθε τους αναθεωρημένους αριθμούς μετά τις συσκέψεις των αρχών Μαρτίου, η Κυβέρνηση της Ώκλαντ τηλεγράφησε, στις 9 Μαρτίου, μια πολύ ρεαλιστική εκτίμηση' στην πραγματικότητα είδε την αυτοκρατορική γυμνότητα και ότι η κατάσταση ήταν εξαιρετικής σοβαρότητας. Οι Γερμανοί είχαν απεριόριστες πηγές, εσωτερικές γραμμές, και μια ισχυρότερη αεροπορική δύναμη, χωρίς να αναφερθούν ο Ιταλικός στόλος, τα Δωδεκάνησα και η πιθανότητα ότι η Διώρυγα του Σουέζ θα μπορούσε να αποκλειστεί. Οι Έλληνες θα κατέρρεαν ταχέως, "αφήνοντας τη βρετανική δύναμη στον αέρα". Παρ’ όλα αυτά, έχοντας τονίσει εκείνα τα οποία ο Ντηλ θα έπρεπε να είχε πει, αισθανόταν υποχρεωμένη ηθικά να υποστηρίξει τους Έλληνες. Το τηλεγράφημα της Κυβερνήσεως της Νέας Ζηλανδίας τελείωνε, όμως, με τρεις προϋποθέσεις: έπρεπε να εξασφαλιστεί πλήρης αεροπορική και ναυτική συνοδεία κατά τη μεταφορά- έπρεπε να δοθεί πλήρης και άμεση φροντίδα για την εξασφάλιση των μέσων τόσο για τη χερσαία όσο και για τη θαλάσσια εκκένωση’ και ότι δε θα έπρεπε να αναληφθεί η επιχείρηση εκτός αν ολόκληρη η συγκεντρωμένη δύναμη μπορούσε άνετα να είναι διαθέσιμη στον κατάλληλο χρόνο.29 Αν όλοι τους δεν ήταν τόσο πολύ απασχολημένοι με το να παρουσιάζουν μια σταθερότητα στο χαρακτήρα μη παραπονούμενοι για τις δυσκολίες των προβλημάτων και ενδιαφερόμενοι να μην υποκύψουν, θα μπορούσαν να δουν καθαρά ότι δεν υπήρχε απόλυτα καμιά ελπίδα να στείλουν μια μελετημένη δύναμη περίπου 120.000 αντρών. Φαίνεται ότι κανένας δεν είχε εκπονήσει ένα


201

διάγραμμα που να δείχνει το χρόνο βραδύτητας που μεσολαβεί μεταξύ αποφάσεως και πράξεως. Ή μπορεί να ήταν ένα μέρος του σχεδίου του Ουέηβελλ για να μην έχει τον Τσώρτσιλ θέτοντα σε κίνδυνο την ασφάλεια με τις ερωτήσεις του. Τα μέλη της Κοινοπολιτείας ανησύχησαν ακόμη πιο πολύ, στις 9 Μαρτίου, όταν η Αυστραλιανή Κυβέρνηση έλαβε ένα τηλεγράφημα από τον Μπλάμεη που ζητούσε την άδεια να παρουσιάσει τις απόψεις του προτού οι Αυστραλιανές Αυτοκρατορικές Δυνάμεις εμπλακούν στην Ελλάδα. Οι υπουργοί τα είχαν χάσει, επειδή ήξεραν ότι ο Μπλάμεη συμφωνούσε και γνώριζαν ότι είχε ήδη δοθεί η υπόσχεση αυτή η δύναμη να σταλεί στην Ελλάδα. Παρ’ όλα αυτά, ο Υπουργός Στρατιωτικών Σερ Πέρσυ Σπένσερ, απάντησε στον Ανώτερο Αυστραλιανό Αξιωματικό να αναφέρει τις απόψεις του.30 Ο Τσώρτσιλ, καθώς έχει τονίσει ο Μακ Κλήμοντ, προσπάθησε έπειτα από την αυστραλιανή πίεση να κάνει τον Ήντεν να τους απαλλάξει όλους απ’ αυτήν την υπόσχεση.31 Δυστυχώς για τη φήμη του Ήντεν, αυτός υπήρξε αμβλύνους και δεν κατάλαβε ότι ο Τσώρτσιλ του ζητούσε να προβάλει τέτοιες δικαιολογίες, οι οποίες θα επέτρεπαν την απόρριψη της συμφωνίας Παπάγου-Ντηλ. Ένα άλλο εμπόδιο ήταν ο Πάλαιρετ και η αμηχανία εκ της αποβάσεως βρετανικών στρατευμάτων πρόωρα στον Πειραιά. Θα μπορούσε όμως να δικαιολογηθεί η παρουσία αυτών των στρατευμάτων ότι είχαν σταλεί για να εξασφαλίσουν μόνο την ασφάλεια των αεροδρομίων, τα οποία χρησιμοποιούσαν οι τακτικές αεροπορικές δυνάμεις της ΡΑΦ οι, οποίες βοηθούσαν την Ελλάδα εναντίον της Ιταλίας. Η θα μπορούσαν να αποσυρθούν στην Κρήτη για να ενισχύσουν την άμυνά της. Αλλά κατά κάποιο τρόπο η Κρήτη ποτέ δεν εξετάστηκε με την επιβαλλόμενη προοπτική ως φρουρά του δεξιού πλευρού της αεροπορικής ή ναυτικής βρετανικής θέσεως στη Μέση Ανατολή. Ούτε εκτιμήθηκαν πλήρως οι κίνδυνοι εκ της ναζιστικής κατοχής των αεροδρομίων της Δωδεκανήσου. Και για να μπερδευτούν ακόμη πιο πολύ οι επερχόμενες δυσχέρειες, και παρά το ότι ο Ουέηβελλ είχε αναφέρει ότι χρειαζόταν να ενισχύσει την άμυνά του στην Κυρηναϊκή, τα σήματα, τα οποία προέρχονταν από το Λονδίνο, αργά την Πέμπτη 6 Μαρτίου και νωρίς την Παρασκευή 7 Μαρτίου, εισήγαγαν ένα άλλο κακό υπολογισμό. Ο Τσώρτσιλ πληροφόρησε τον Ήντεν για την πιθανότητα προωθήσεως στην Τρίπολη αντί στην Ελλάδα, αλλά μετέθεσε την ευθύνη της αποφάσεως στο Ντηλ και τον Ουέηβελλ. Σ’ αυτό, ο Ήντεν απάντησε ότι η Κοινοπολιτεία δε θα έφερνε δυσχέρειες στο να πάνε στην Ελλάδα, ενώ ο Ουέηβελλ τόνισε ότι η αντιστροφή σχεδίων θα δημιουργούσε πρακτικές στρατιωτικές δυσχέρειες. Ετσι, οι Αρχηγοί των Επιτελείων τηλεγράφησαν στον Ουέηβελλ ότι η Κυβέρνηση ανέλαβε πλήρη την ευθύνη για την απόφαση προς βοήθεια της Ελλάδας και τον εξουσιοδότησαν να προχωρήσει υποσχόμενοι ότι αυτό θα το γνωστοποιούσαν στις Κυβερνήσεις της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας.32

202


Ο Ντε Γκνγκάντ, στο βιβλίο του Generals at War σημειώνει ότι θα βοηθούσε αν ο Ουέηβελλ είχε πει στον Ήντεν και στον Τσώρτσιλ ότι η Ελλάδα θα τελείωνε με εκκένωση (όπως θα πρέπει να είχε συμπεράνει ότι θα τελείωνε). Η εμπιστοσύνη του Ουέηβελλ στην ελληνική επιχείρηση φαινόταν από τη στάση του στα σχέδια εκκενώσεως: το Μεικτό Επιτελείο Σχεδίων του Καΐρου κανόνισε να συναντηθεί με το βοηθό του Ντηλ, Μάλαμπυ, αλλά αυτός αρνήθηκε να απαντήσει στις ερωτήσεις τους. Προβλέποντας την καταστροφή, αυτή η ομάδα των νεότερων επιτελικών αξιωματικών άρχισε να καταστρώνει τα σχέδια της εκκενώσεως, αλλά μόνο για να δοθεί τέλος στην σχεδίαση από τον Ουέηβελλ. Παρ’ όλα αυτά, λίγες ημέρες αργότερα, ξανά στρώθηκαν στη σχεδίαση από κάποια παρότρυνση του ίδιου του Ουέηβελλ (ευτυχώς, γιατί σ’ αυτά τα σχέδια οφείλεται η σωτηρία των δύο τρίτων της δυνάμεως η οποία στάλθηκε, παρά το ότι τα υλικά χάθηκαν). Καθώς τονίζουν και οι επίσημοι συγγραφείς του βιβλίου Grand Strategy, τα συναισθήματα της τιμής συγχέονται, συχνά με την πολιτική. "Σ’ αυτήν την περίπτωση το Κάιρο ποτέ δεν έστειλε στο Λονδίνο μια στρατιωτική εκτίμηση και το Χουάιτ Χωλλ ποτέ δεν εκτίμησε από την πλευρά του την εξάντληση των πηγών της Μέσης Ανατολής. Στην πραγματικότητα καμιά εκτίμηση δεν έγινε για το πόσα είμαστε προπαρασκευασμένοι να χάσουμε".33 Οι εκστρατείες δεν έχουν ούτε την έναρξη εύρυθμη ούτε το τέλος καθαρό' η διοικητική πλευρά αναπόφευκτα εκφεύγέι και στην αρχή και στο τέλος. Αυτή ήταν ο βασικός λόγος για τον οποίο ο Ουέηβελλ δε θέλησε να αλλάξει τα σχέδια πάλι και να στραφεί από την Ελλάδα στη Κυρηναϊκή- φοβόταν την αλήθεια ενός παλαιού στρατιωτικού ρητού. "Διαταγή, Αντιδιαταγή, Χάος". Ο σχεδιασμός της εκστρατείας στην Ελλάδα είχε αρχίσει τουλάχιστον από τις 12 Φεβρουάριου, πολύ πριν ο Ήντεν, ο Ντηλ και ο Αρχιστράτηγος συμφωνήσουν για την κίνηση αυτή. ^.πό τις 17 Φεβρουάριου, οι στρατιωτικές υπηρεσίες οδικών και λιμενικών μεταφορών είχαν λάβει διαταγές, οι οποίες φανέρωναν το θέμα κινητοποιήσεως μιας εκστρατευτικής δυνάμεως.34 Τώρα το Μ άρτιο, καθώς τα στρατεύματα κινούνταν στην Ελλάδα, η μεγαλύτερη προτεραιότητα δινόταν στις θωρακισμένες δυνάμεις, για εντυπωσιασμό των Ελλήνων και μετά στους Νεοζηλανδούς, οι οποίοι έπρεπε να σκάψουν για την αμυντική οργάνωση. Δε δινόταν όμως μεγάλη σημασία στα ιατρικά εφόδια τα οποία χρειάζονταν σε μια χώρα η οποία είχε μεγάλες εκτάσεις ελονοσίας. Και η ελονοσία δεν ήταν η μοναδική ασθένεια, η οποία έπρεπε να προκαλέσει το ενδιαφέρον-υπήρχαν επίσης ο τύφος, ο παράτυφος και οι συναφείς πυρετοί. Οι εντερικές ασθένειες ήταν μια συνεχής ενόχληση των εκστρατευτικών δυνάμεων ακόμη και αυτών που βρίσκονταν στην Αθήνα, τη μοναδική πόλη με σύγχρονη υγειονομία. Πολλά νοσοκομεία έπρεπε να εγκατασταθούν σε ελονοσιακές περιοχές, για να εξασφαλίσουν αρκετό νερό και αυτό είχε ως αποτέλεσμα την υψηλή πιθανότητα δυσεντερίας. Εκτός από τη μεγάλη έκταση των αφροδίσιων νοσημάτων (τα οποία παρέσυραν σε διαφωνία ακόμη και τον Ντ’ Αλμπιάκ με το


203

επιτελείο του επί του θέματος της χορηγήσεως ή όχι από την υπηρεσία προφυλακτικών, επειδή τουλάχιστον πενήντα από τους άντρες της αεροπορίας βρίσκονταν συνεχώς σε νοσοκομειακή περίθαλψη, εξαιτίας των επιπτώσεων της ηδονής) υπήρχε επίσης μια αναλογία 3% η οποία υπέφερε από φυματίωση του πνεύμονα, για την οποία θα έπρεπε να ενδιαφερθούν.35 Παρά το ότι τα πρώτα στοιχεία της Θωρακισμένης Ταξιαρχίας αποβι βάστηκαν στον Πειραιά στις 7 Μαρτίου και προωθήθηκαν προς τα βόρεια αμέσως μόλις έφτασαν και τα μεταφορικά μέσα, η Νεοζηλανδική Μεραρχία, μόλις στις 2 Απριλίου βρισκόταν στη γραμμή του Αλιάκμονα υπερασπίζουσα την τοποθεσία της, η οποία ήταν εκτεθειμένη στον προ αυτής πεδινό χώρο του δρόμου προς τη Θεσσαλονίνη. Επίσης, στις 2 Απριλίου ακριβώς, αποβιβαζόταν στον Πειραιά το πρώτο τμήμα της ^Αυστραλιανής Μεραρχίας. Οι δυσκολίες διοικήσεως στην Αθήνα ποτέ δεν επιλύθηκαν. Το ναυτικό ήταν σκορπισμένο στον Πειραιά 4Ι/2-5 χιλιόμετρα μακριά από το στρατό, ο οποίος ήταν στο Ξενοδοχείο Ακροπόλ, ενώ ο διοικητής της αεροπορικής δυνάμεως ανέφερε κατευθείαν στον Έλληνα Αρχιστράτηγο και είχε δύο αεροπορικές πτέρυγες, ανατολική και δυτική, οι οποίες ενεργούσαν ανεξάρτητα η μία από την άλλη και από τον Ουίλσον. Κατά το μεγαλύτερο μέρος αυτής της περιόδου, η στρατιωτική αποστολή (η οποία ποτέ δεν αποδέχτηκε να αλλάξει το όνομα σε αντιπροσωπεία συνδέσμου) έπρεπε να εξασφαλίσει τον πυρήνα του τμήματος πληροφοριών, σύνδεσμους αξιωματικούς, διερμηνείς και έναν αριθμό διοικητικού επιτελικού προσωπικού από τη δική της πολύ μικρή δύναμη, αφού ήταν η μόνη ομάδα που γνώριζε τις προσωπικότητες, τη γλώσσα και τη χώρα. Ο Ελληνικός και ο Βρετανικός Στρατός ήταν δύο σχεδόν ολοκληρωτικά διαφορετικοί οργανισμοί, εφοδιασμένοι με διαφορετικό οπλισμό. Η Ελληνική Δύναμη ήταν ένας πεζοπόρος στρατός που στηριζόταν στα πόδια του, και υποστηριζόταν με εφόδια τα οποία μεταφέρονταν με μουλάρια, γαϊδούρια και γυναίκες. Ο Βρετανικός Στρατός ήταν ένας μηχανοκίνητος, τεχνολογικός οργανισμός. Οι Έλληνες κινούνταν σε ορεινά ή πεδινά εδάφη με μια ταχύτητα τεσσάρων χιλιομέτρων την ώρα' οι Βρετανοί σχεδόν το ίδιο σε ορεινά εδάφη αλλά αυτοί και οι Γερμανοί σε πεδινά εδάφη μπορούσαν να κινούνται πολύ ταχύτερα, εφόσον βέβαια ήταν στεγνά.36 Οι Έλληνες καταλάβαιναν πολύ καλά ότι ένα από τα σπουδαιότερα προβλήματά τοι3ς ήταν ότι η μοναδική σιδηροδρο μική οδός προς τη βάση ανεφοδιασμού του Αλβανικού τους μετώπου διερχόταν κατά μήκος της ανατολικής ακτής προς Θεσσαλονίκη και ακολούθως προς τα βορειοδυτικά με το τμήμα Πλατύ-Φλώρινα το οποίο είναι ευάλωτο μπροστά στην τοποθεσία του Αλιάκμονα. Αυτό το γεγονός και η ανεπάρκεια ασφαλτοστρωμέ νων οδών πάρθηκαν σοβαρά υπόψη κατά τις συζητήσεις της βρετανικής παρουσίας στην Ελλάδα. Ακριβώς για την εξάλειψη αυτής της τρωτότητας, οι Έλληνες από το 1931 είχαν επεκτείνει τη γραμμή 1 μέτρου Βόλος-Φάρσαλα, από την Καρδίτσα προς τα δυτικά ως τα Τρίκαλα και από εκεί προς τις βόρειες κοιλάδες για να ενωθεί με τη γραμμή στο Αμύνταιο. Το κατάστρωμα της

204


γραμμής, πλην των σιδηροτροχιών, δεν είχε εξολοκλήρου περατωθεί μέχρι την εποχή κατά την οποία η Ελλάδα κατακτήθηκε τον Απρίλιο του 1941. Εκτός από την έλλειψη άνθρακα και την ανάγκη μετακομιδής των εφοδίων μεταξύ γραμμών διαφορετικού πλάτους, υπήρχε και έλλειψη βαγονιών πλάτους 1 μέτρου. Από την άλλη μεριά οι ανάγκες για ένα μηχανοκίνητο στρατό μπορεί να κατανοηθεί από ένα παράδειγμα του νεοζηλανδικού πυροβολικού και μόνο. Καθένα από τα τρία συντάγματα πυροβολικού μάχης των 45 αξιωματικών και 590 αντρών είχε 122 αυτοκίνητα και τροχοφόρα, από τα οποία 36 ήταν τετράτροχα ρυμουλκούμενα πυροβόλα. Υπήρχαν 48 τρέυλερ πυρομαχικών, 29 μοτοσυκλέτες, και 72 πυροβόλα μάχης και ακόμη μια μονάδα στρατηγείου με 7 αυτοκίνητα και τροχοφόρα και 2 μοτοσυκλέτες. Η χρησιμοποίηση των ελληνικών σιδηροδρόμων στις αρχές Μαρτίου ήταν περιορισμένη από την πυκνότητα μιας κύριας σιδηροδρομικής γραμμής απλής κατευθύνσεως των 2 τραίνων με 25 βαγόνια ή 240 τόνων ημερησίως απλής κατευθύνσεως προς τη Λάρισα. Μετά τις 10 Μαρτίου, η πυκνότητα αυτή αυξήθηκε σε 3 τραίνα ημερησίως. Από το Βόλο τα φορτία έπρεπε να μειωθούν από 137 σε 60 τόνους, γιατί οι ατμομηχανές απλούστατα δεν μπορούσαν να αναπτύξουν αρκετή δύναμη έλξεως καίγοντας ξύλα ελιάς και άνθρακα.37 Η Λάρισα, μια νυσταγμένη επαρχιακή πόλη με ένα αεροδρόμιο, δεν πρόσφερνε πραγματική λύση στο πρόβλημα του εφοδιασμού. Το χειμώνα πλημμύριζε και δεν είχε σιδηροδρομικές διακλαδώσεις και έτσι όταν τα τραίνα έφταναν, ξεφόρτωναν τα φορτία τους στο έδαφος κατά μήκος των σιδηροτρο χιών. Μόνο κατά τα μέσα Μαρτίου, όταν έφτασαν αρκετά μεταφορικά μέσα από την Αθήνα, άρχισε να καθαρίζει αυτή η ακαταστασία των φορτίων και να οργανώνεται ένα κανονικό σύστημα εκφορτώσεως. Και πέρα απ’ αυτό, η Λάρισα βρισκόταν πολλά μίλια πίσω από τις θέσεις και τις διαβάσεις της αμυντικής τοποθεσίας του Αλιάκμονα, συνδεόμενη με δρόμους όλο στροφές. Αρχικά, το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής σκόπευε να μετακινήσει την κύρια βάση από την Αθήνα στη Θήβα, αλλά οι Έλληνες δεν επέτρεψαν να γίνει αναγνώριση γύρω από την περιοχή αυτής της πόλεως. Οι Βρετανοί πρότειναν τη Στυλίδα (το λιμάνι της Λαμίας), αλλά οι Έλληνες δε συμφωνούσαν επειδή σχέδιαζαν σ’ αυτήν την περιοχή να συγκεντρώσουν τα σιδηροδρομικά βαγόνια μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Γερμανούς. Η Ελευσίνα δεν είχε θεωρηθεί ως επαρκής, παρά μόνο μετά το βομβαρδισμό του Πειραιά, οπότε αυτός τέθηκε εκτός ενεργείας· τότε βρέθηκε ότι το λιμάνι της Ελευσίνας έπρεπε να εκβαθυνθεί. Μια άλλη εκλογή ήταν η Ιτέα, το λιμάνι του Βωξίτη κάτω από τους Δελφούς, από την οποία οι Βρετανοί είχαν κατασκευάσει κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ένα δρόμο διαμέσου της Λαμίας μέχρι τη Λάρισα. Αλλά και πάλι ήταν δύσκολη η ανεύρεση ημιόνων για τις μεταφορές. Η Μέση Ανατολή δεν ήταν ημιονική περιοχή και οι Βρετανοί δεν ήταν οδηγοί ημιόνων. Στάλθηκαν δύο πλοία με ημιόνους, αλλά το ένα βυθίστηκε στο δρόμο. Έτσι, ποτέ δεν υπήρχε επάρκεια μουλαριών στην προωθημένη περιοχή του Αλιάκμονα, όπου χρειάζονταν


205

απελπιστικά, γιατί σε πολλές θέσεις αυτής της τοποθεσίας δεν μπορούσαν να φτάσουν τα αυτοκίνητα. Όταν οι επιτελείς των σχεδίων άρχισαν να εργάζονται στο Ξενοδοχείο Ακροπόλ, κατά τα μέσα Μαρτίου, ανακάλυψαν ότι υπήρχαν πολλά προβλήματα, τα οποία δεν είχαν συζητηθεί σε έκταση, παρά το ότι ο Ντηλ ήταν προφανώς ενήμερος για μερικά απ’ αυτά. Το πρόβλημα των επιβραδυντικών ενεργειών από το Στρυμόνα ποταμό και πίσω κυριαρχούνταν όχι τόσο από την έλλειψη αεροπορικής καλύψεως-τον αποδιοπομπαίο τράγο της εκστρατείας-όσο από την έλλειψη γεφυρών από τις οποίες θα μπορούσαν να περάσουν φάλαγγες φορτηγών αυτοκινήτων και από την έλλειψη υλικών γεφυρώσεως: κατά το Μάρτιο και τον Απρίλιο, τα ποτάμια διευρύνονται και πλημμυρίζουν στις επίπεδες πεδιάδες· δεν έχουν βάθος αλλά τα οχήματα ακινητοποιούνται κατά τη διάρκεια των πλημμυρών. Καθώς η στρατιωτική πραγματικότητα άρχισε να εξετάζεται στο Ακροπόλ, λέει ο Ταξίαρχος Μπρούνσκιλ, το επιτελείο έφτανε στο συμπέρασμα ότι η μόνη λύση ήταν μια ταχεία σύμπτυξη και εκκένωση για να προληφθεί η καταστροφή των Βρετανών. Και όσο εκτιμούσαν την επικίνδυνη κατάσταση των δρόμων, των σιδηροδρόμων και των τρωτών γεφυρών τόσο απαισιόδοξοι γίνονταν.38 Με άλλα λόγια, ο Βρετανικός Στρατός είχε βρεθεί σε μια κατάσταση χωρίς στηρίγματα, μερικώς γιατί οι Έλληνες δεν επέτρεπαν τις αναγνωρίσεις, μερικώς γιατί οι Βρετανοί δεν είχαν κάνει την προεργασία και μερικώς γιατί ο Ήντεν ήταν αποφασισμένος να δημιουργήσει τη Βαλκανική Συμμαχία. Ίσως αυτό να είναι το πρόβλημα, με το να γίνονται, δηλαδή, εκτιμήσεις στρατιωτικές από το χάρτη μεγάλης κλίμακας κατά τα πρότυπα του Σχολείου Επιτελών χωρίς να γίνεται και επισκόπηση του εδάφους. Στις 7 Μαρτίου το Formidable τελικά πέρασε τη Διώρυγα του Σουέζ και το Βρετανικό Ναυτικό απόκτησε πάλι στη Μεσόγειο ένα αεροπλανοφόρο.39 Στο Κάιρο, όπου θα έπρεπε να κυριαρχεί μια ευαισθησία ώστε να μην αφεθεί η κατάσταση να ξεθωριάσει, εξακολουθούσαν, κατόπιν οδηγιών από το Λονδίνο, να παραμένουν ο Ήντεν με τον Ντηλ, προσπαθώντας να κάνουν κάτι για τη Γιουγκοσλαβία και την Τουρκία. Κατά το μεσάνυχτα, ο Ήντεν αποφάσισε να συντάξει ένα σήμα στον Τσώρτσιλ, μια διαδικασία για την οποία ήθελε να έχει και ακροατήριο. Προσκάλεσε, λοιπόν, τον Ντηλ και τον Ουέηβελλ από τα κρεβάτια τους και οι δύο στρατηγοί με την αγγλική σκούρα στολή τους κάθισαν στον καναπέ σαν δύο παραγεμισμένα αρκουδάκια και αποκοιμήθηκαν όσο ο Ήντεν ρητόρευε τις τηλεγραφικές φράσεις.40 Ενωρίς το Σάββατο το πρωί στο Λονδίνο ο Κάντογκαν μόλις είχε πάει στο κρεβάτι του, όταν ξεσηκώθηκε από έναν εξαγριωμένο Πρωθυπουργό, ο οποίος είχε ανακαλύψει ότι το Φόρεϊν Όφφις ήταν κλειστό. Ο Τσώρτσιλ είχε ανάγκη πληροφοριών για ένα σήμα το οποίο μόλις είχε έλθει από το Βελιγράδι, ότι ο Πρίγκιπας Παύλος έστειλε κάποιον αξιωματικό στην Αθήνα. Αφού μίλησε μαζί του και ενημερώθηκε από τον Κάντογκαν, ο Πρωθυπουργός, έστειλε ένα σήμα

206


στην Αθήνα προειδοποιώντας ότι έπρεπε να δοθεί κάθε δυνατή υποστήριξη σ’ αυτήν την αποστολή. (Ο Κάντογκαν αργότερα παρατηρήθηκε από τον Ήντεν, γιατί δεν είχε ενεργήσει δια του Υπουργού των Εξωτερικών που βρισκόταν στο Κάιρο).41 Οι Γιουγκοσλάβοι, μετά από μια τακτική βραδύτητας είχαν αποφασίσει και στις 6 Μαρτίου είχαν στείλει τον Αντισυνταγματάρχη Μ ίλισαρ Περέσιτς, να ταξιδέψει μέ βρετανικό διαβατήριο υπό το όνομα L.R. Χόπ (που είναι αρχικά των λέξεων Last Ray Hope = Τελευταία Ακτίνα Ελπίδας) στην Αθήνα για συνομιλίες με τον "Mister W att"-τον "Κύριο Βατ"- (Στρατηγό Ουίλσον). Είχε αποστολή να εξηγήσει το γιουγκοσλαβικό δίλημμα, να ζητήσει την εκκένωση των βόρειων Γιουγκοσλαβικών Στρατιών όταν οι Γερμανοί θα εκδήλωναν την επίθεση, να καθορίσει πόσο σύντομα θα μπορούσε να εγκατασταθεί μια γραμμή από τη Θεσσαλονίκη μέχρι τη λίμνη της Δοϊράνης και να ζητήσει αεροπλάνα, άρματα και αντιαρματικά πυροβόλα. Ο Ουίλσον μπορούσε να δώσει μόνο γενικές απαντήσεις, ενώ πίεζε τους Γιουγκοσλάβους να επιτεθούν κατά των Ιταλών στην Αλβανία, από τα νώτα. Ένα μέρος της αποστολής της "Αθλιας Ελπίδας" όπως τον αποκαλούσαν οι Βρετανοί ήταν ασφαλώς να πληροφορηθεί όσο πιο πολλά μπορούσε για τη Βρετανική Δύναμη και η μικρή Βρετανική Δύναμη των τριάμιση μεραρχιών με δυσκολία ενθουσίαζε τη γιουγκοσλαβική ενέργεια. Ο Περέσιτς συναντήθηκε δύο φορές με το Στρατηγό Άρθουρ Σμιθ, τον Ουίλσον τον Ντ’ Αλμπιάκ, τον Τερλ και τον Παπάγο. Καθώς ο Γιουγκοσλάβος έδινε ειδική έμφαση στην αναγκαιότητα να κρατηθεί η Θεσσαλονίκη αν επρόκειτο η χώρα του να προσχωρήσει, φυσικά καθιστούσε δύσκολο για τους Έλληνες να την εκκενώσουν όσο υπήρχε μια τέτοια ελπίδα. Στο τέλος, ο Παπάγος συμπέρανε ότι αυτή η επίσκεψη ήταν μια πράξη κακής πίστεως- ο Πρίγκιπας Παύλος πάντα έδινε στον Έλληνα Βασιλιά φιλικές διαβεβαιώσεις, αλλά δεκαέξι ημέρες μετά τις συναντήσεις των Αθηνών, οι Γιουγκοσλάβοι υπέγραψαν συνθήκη με το Χίτλερ, δεχόμενοι την υπόσχεση ότι θα έπαιρναν τη Θεσσαλονίκη ως ανταμοιβή.42 Στην Ουάσιγκτον εκείνο το Σάββατο, 8 Μαρτίου, η Γερουσία ψήφισε το Νόμο περί Δανεισμού και Εκμισθώσεως με ψήφους 60 προς 31 με μοναδικό φόβο ότι θα επιτρεπόταν στον Πρόεδρο να βοηθήσει την Κομμουνιστική Ρωσία. Ο Ρούσβελτ είχε ήδη βεβαιώσει ότι η βοήθεια θα πήγαινε στην Αγγλία και έτσι οι αρχικοί φόβοι του Τσώρτσιλ, ότι μια βρετανική υποχώρηση στην Ελλάδα θα έβλαπτε την Αγγλία στις Ηνωμένες Πολιτείες, δεν υπήρχαν πιά43 Πιθανώς να διαισθανόταν τούτο: τώρα φαινόταν να θέλει να αποσυρθεί, αλλά στο μεταξύ είχε εκτεθεί στον Ήντεν. Ακριβώς λίγο μετά τα μεσάνυχτα, ο Παπάγος πληροφόρησε το Βρετανό στρατιωτικό ακόλουθο ότι η κίνηση των στρατευμάτων του από τη Θράκη με το τραίνο έβαινε ομαλώς παρά το ότι οι Γερμανοί συνεχώς διενεργούσαν αεροπορικές αναγνωρίσεις κατά μήκος όλης της Βόρειας Ελλάδας. Το ηθικό


207

των στρατευμάτων ήταν υψηλό αλλά το ενδεχόμενο μιας γερμανικής επιθέσεως προξενούσε φόβους, ιδιαίτερα επειδή οι Γερμανοί γνώριζαν τα πάντα για την άφιξή των βρετανικών στρατευμάτων.44 Ο καιρός το Σάββατο, 9 Μαρτίου, δεν ήταν ευνοϊκός για τους Βρετανούς. Η Διάβαση του Μπράλου, ήταν κλεισμένη από το χιόνι, ώστε τα αντιαεροπορικά πυροβόλα δεν μπορούσαν να περάσουν και έπρεπε να σταλούν από το παράκτιο δρομολόγιο των Θερμοπυλών. Μερικές ημέρες αργότερα, όταν ο δρόμος άνοιξε, αποδείχτηκε ότι ήταν σε τέτοια κακή κατάσταση ώστε να ήταν λιγότερο ζημιογόνα η αποστολή των ρυμουλκούμενων πυροβόλων με το σιδηρόδρομο.45 Ακόμη και με τον καλύτερο καιρό, ο δρόμος με τις ανώμαλες στροφές του και τις ελικοειδείς κλίσεις του ήταν επικίνδυνος για τους Βρετανούς οδηγούς. Στο Ξενοδοχείο Ακροπόλ, οι καμουφλαρισμένοι με ψευδώνυμο διοικητές έμαθαν ότι η Ελλάδα δεν ήταν σε πόλεμο με τη Γερμανία και έτσι ο Γερμανός στρατιωτικός ακόλουθος ήταν ελεύθερος να καταγράφει τις αφίξεις και αναχωρήσεις όλων των βρετανικών μονάδων.46 Στις νότιες ακτές της Μεσογείου, η 6η Αυστραλιανή Μεραρχία έλαβε οδηγίες να μεταφερθεί στην Ελλάδα, σε τρεις ομάδες με έναρξη επιβιβάσεως στις 19 Μαρτίου από την Αλεξάνδρεια.47 Στο λιμάνι ο Στρατηγός Φράημπεργκ εξέδωσε μια διαταγή επιβιβάσεως στους Νεοζηλανδούς, στην οποία τόνιζε ότι θα πολεμούσαν "για την άμυνα της Ελλάδας, την κοιτίδα του πολιτισμού και της γνώσεως". Το σήμα, είπε ο Νεοζηλανδός ιστορικός Μάρφυ, έθετε "την αποστολή....του Αυστραλονεοζηλανδικού Σώματος στο πνεύμα της Σταυροφο ρίας και είχε υπερβολική απήχηση". Επρόκειτο να αποτελέσει μια εντυπωσιακή περιπέτεια συγκρινόμενη με τη βρωμιά της Αιγύπτου.48 Ο Βερνάρδος Φράημπεργκ ήταν ο σπάνιος υποκόμης ο οποίος ανέβηκε στο βαθμό του στρατηγού και συνέχιζε να ενεργεί με διάκριση. Ήταν ένας Νεοζηλανδός, αλλά μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε γίνει μόνιμος αξιωματικός του Βρετανικού Στρατού, παρακολούθησε τη Σχολή Επιτελών με το Στρατάρχη Κόρνγουελ και αποστρατεύτηκε το 1937 ως υποστράτηγος. Ήταν ένας σωματώδης άντρας με 1,83 μ. ύψος, με βλοσυρή όψη καμιά φορά, αλλά με ένα διαρκές καλοσυνάτο χαμόγελο, μια διαπεραστική φωνή και μια πολύ καλή μνήμη των ονομάτων και προσώπων. Τα στρατεύματα τον αποκαλούσαν "Τσίφτη", αλλά το επιτελείο του τον φώναζε "Στρατηγό" ένα όνομα που του άρεσε ή "Βερνάρδο", το οποίο ως Νεοζηλανδός, που ήταν, το ανεχόταν. Μιλούσε με αυθεντικότητα πάνω σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, αλλά ο βιογράφος του Υποστράτηγος Ουίλιαμ Στήβενς, ο οποίος υπήρξε μέλος του επιτελείου του, πίστευε ότι του έλειπε η ευρύτερη προοπτική. Μαχητής, στρατιώτης, εκτιμώμενος πάρα πολύ από τα στρατεύματά του, είχε επανέλθει στο Κάιρο το Σεπτέμβριο του 1940, μετά από απουσία τριών μηνών στη Αγγλία.49 Ακριβώς πριν πάει για ύπνο εκείνο το βράδυ στο Κάιρο, ο Πήρσον Ντίξον, έχοντας πληροφορηθεί ότι ο Πρίγκιπας Παύλος τελικά πιθανώς να έβλεπε τον

208


Ήντεν, επισκέφθηκε το σπίτι του Αρχιστράτηγου, αλλά βρήκε τον Ουέηβελλ με τις μαυροκόκκινες πυτζάμες του. Παρ’ όλα αυτά είχαν μία μεγάλη συζήτηση. 10 Μ αρτίου 1941

Στην Αθήνα, υπήρχαν διαφωνίες στο Υπουργικό Συμβούλιο για τη σχέση των σχεδίων του Μουσολίνι με τα σχέδια του Χίτλερ. Ο Πρωθυπουργός Κορυζής είπε ότι ήταν αλληλένδετα, αλλά τουλάχιστον τέσσερις υπουργοί υπέδειξαν ότι δεν έβλεπαν κακό στα σχέδια του Χίτλερ. Ο Κορυζής διαφωνούσε υποστηρίζοντας ότι ο έλεγχος της Ελλάδας ήταν βασικός στα γερμανοϊταλικά σχέδια προκειμένου να εκδιωχθούν οι Βρετανοί από τη Μεσόγειο και ότι ήταν μέρος του γενικού γερμανικού σχεδίου η κατάληψη της Διώρυγας του Σουέζ και των πετρελαιοπη γών της Μοσούλης. Επίσης αποκάλυψε στο Υπουργικό Συμβούλιο ένα απόρρητο μνημόνιο του Μεταξά, το οποίο εξέφραζε δυσπιστία προς τους Γερμανούς. Ο Μεταξάς πίστευε ότι οι Ιταλοί είχαν τορπιλίσει το ελληνικό πολεμικό πλοίο "Έλλη" χωρίς να το γνωρίζει ο Χίτλερ, επειδή πρόβλεπαν μια γερμανική επίθεση κατά της Ελλάδας.50 Ο Αμερικανός Διευθυντής του Ιδρύματος Εγγύς Ανατολής, ο Λαιρντ Άρτσερ, πρόσθετε στην αναφορά του για τις συνομιλίες, ότι είχε πληροφορηθεί ότι ο Κορυζής επαναδιαβεβαίωσε την ελληνική απόφαση να αντισταθεί στους Γερμανούς σύμφωνα με το πνεύμα του Μεταξά.51 Ο Αμερικανός πρεσβευτής ανέφερε στην Ουάσιγκτον ότι ο γενικός πρόξενος στη Θεσσαλονίκη του είχε τηλεγραφήσει εκείνο το πρωινό για να του αναφέρει ότι τα βρετανικά στρατεύματα είχαν φτάσει στη Θεσσαλονίκη,52 (πράγμα το οποίο ήταν εντελώς αναληθές). Στις 10 Μαρτίου, ο Στρατηγός Χέηγουντ είδε το Στρατηγό Παπάγο και ακολούθως παρουσιάστηκε στον Ουίλσον. Ο Παπάγος αμέσως συμφώνησε με το να γίνει αεροπορική αναγνώριση στην κοιλάδα του Στρυμόνα και πρόσθεσε ότι οι Βρετανοί ήταν τώρα ελεύθεροι να κάνουν αναγνωρίσεις όπου επιθυμούσαν, ακόμη και στη Θεσσαλονίκη,, αλλά έλπιζε ότι δε θα έστελναν πολύ κόσμο εκεί αμέσως. Συμφωνήθηκε ότι θα έπρεπε να προσκολληθούν στα τρία στρατηγεία Θεσσαλονίκης, Σερρών και Κοζάνης σύνδεσμοι αξιωματικοί, ότι ο ίδιος ο Χέηγουντ θά έπρεπε να επισκεφθεί τις οχυρώσεις στη Μακεδονία και ότι τα βρετανικά στρατεύματα, τα οποία θα προωθούνταν στην τοποθεσία του Αλιάκμονα, θα έπρεπε να έχουν ειδικές άδειες, αλλά ότι για οποιοδήποτε άλλο μέρος της Ελλάδας, η ταυτότητά τους ήταν αρκετή. Συζητήθηκε και πάλι το θέμα του "ινγκόγκνιτο" του Ουίλσον και ο Παπάγος είπε ότι ο Πρωθυπουργός προτιμάει να συνεχίσει έτσι μέχρις ότου ο Στρατηγός Ουίλσον είναι σε θέση να αναλάβει τη διοίκηση· ο Παπάγος τότε θα εξέδιδε μια ημερήσια διαταγή στον Ελληνικό Στρατό, επεξηγώντας ποιος ήταν και γιατί βρισκόταν στην Ελλάδα- η εκλογή της ακριβούς ημερομηνίας αφηνόταν στον Ουίλσον. Ο Παπάγος κάλεσε εκείνο το απόγευμα .το Χέηγουντ και εξήτασαν μερικά σημεία, σχετικά με τη διοίκηση των προωθημένων βρετανικών μονάδων της γραμμής Αλιάκμονα. Είχε τη γνώμη ότι άν προωθούνταν πέρα από τον Αξιό θα έπρεπε να ήταν υπό ελληνική διοίκηση, αλλά ακολούθως, καθώς όλη η δύναμη


209

των συνόρων θα υποχωρούσε και θα περνούσε διαμέσου της τοποθεσίας Αλιάκμονα, θα υπαγόταν στον έλεγχο του Στρατηγού Ουίλσον. Ο Παπάγος πίστευε ότι ο Ουίλσον θα τον προειδοποιούσε λίγες ημέρες πριν αναλάβει τη διοίκηση και ο Χέηγουντ τον διαβεβαίωσε γι’ αυτό και ακόμη ότι θα αναλάμβανε αφού πρώτα εγκατασταθούν τα στρατηγεία και οι επικοινωνίες του. Ακολούθως, συζήτησαν γιατί οι Γερμανοί δεν είχαν ακόμη επιτεθεί και ο Παπάγος το απέδωσε στη σταθερή στάση της Γιουγκοσλαβίας. Καθώς αποχωρίζονταν, ο Παπάγος ζήτησε από το Χέηγουντ να ξαναπεράσει την επόμενη ημέρα και να τον ενημερώσει για την άφιξη και τις μετακινήσεις των βρετανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα.53 Από την Αίγυπτο, ο Μπλάμεη τηλεγράφησε στην πατρίδα του ότι ούτε η 7η Αυστραλιανή Μεραρχία ούτε η Νεοζηλανδική Μεραρχία είχαν μέχρι τώρα εκπαιδευθεί ως σύνολα μεραρχιών και ότι και οι δύο μεραρχίες η 6η Αυστραλιανή Μεραρχία και η Τεθωρακισμένη Μεραρχία ήταν ανέτοιμες. Ότι στη Μέση Ανατολή δεν έμεναν άλλα στρατεύματα μη πλήρως εμπεπλεγμένα. Ένεκα των ναυτιλιακών δυσχερειών, η άφιξη των στρατευμάτων θα είναι αβέβαιη και οι μετακινήσεις που διατάχθηκαν τώρα θα απαιτήσουν δύο μήνες. Αντίθετα οι Γερμανοί, έλεγε, είχαν διαθέσιμες όσες μεραρχίες μπορούσαν να χωρέσουν οι δρόμοι και θα διέθεταν περισσότερες τότε που οι Αυστραλοί θα έφταναν και θα βρίσκονταν στην τοποθεσία-και ότι αυτά τα στρατεύματα θα ήταν πλήρως εκπαιδευμένα και σε καλή κατάσταση. Ο Μπλάμεη υποστήριζε ότι η απόβαση μιας μικρής δύναμης απλά προκαλούσε τους Γερμανούς να επιτεθούν και να διώξουν τους Βρετανούς από την ηπειρωτική Ευρώπη. Η εκλογή φαινόταν να είναι μεταξύ της εντυπώσεως της κοινής γνώμης, ειδικά στην Ιαπωνία, για τη μη αποστολή βοήθειας και της εντυπώσεως μιας άλλης εκκενώσεως. Συμπερασμα τικά κατέληγε, "Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις είναι εξαιρετικά επικίνδυνες "έν όψει" της ανομοιότητας των αριθμών και της εκπαιδεύσεως των αντιτιθέμενων δυνάμεων. Το τηλεγράφημα του Μπλάμεη ανησύχησε πολύ την Αυστραλιανή Κυβέρνηση, η οποία, παρ’ όλα αυτά, περίμενε για να απαντήσει μέχρι τις 18 Μαρτίου. Από το Κάιρο ο Ουέηβελλ ήταν σε θέση ν’ αναφέρει ότι ο Παπάγος ήταν πολύ πιο ευχάριστος και χρήσιμος, ότι ο Ουίλσον στην επιστροφή του από τη συνάντηση με τον "Κύριο Χοπ" είχε επισκεφθεί τη γραμμή του Αλιάκμονα και συναντήθηκε με Έλληνες διοικητές και ότι τα επτά τάγματα από τη Θράκη είχαν αρχίσει να κινούνται προς την τοποθεσία. Εξίσου καλά ήταν τα νέα ότι η Διώρυγα του Σουέζ, είχε ανοίξει πάλι και ότι ενώ η δεύτερη και η τρίτη νηοπομπή έπρεπε να αναχωρήσουν με τη μισή δύναμη θα μπορούσε πριν από την τέταρτη να εκτελεστεί μια ενδιάμεση που προγραμματιζόταν για να μεταφέρει τα υπόλοιπα των δύο πρώτων νηοπομπών. Ο Ήντεν τηλεγράφησε στον Πρωθυπουργό ότι "Έχω ακόμη ελπίδες θριάμβου, αλλά δεν είμαστε ακόμη στην πατρίδα". Ο Σματς θα μπορούσε να παραμείνει μόνο μία ακόμη νύχτα στο Κάιρο αφού το Κοινοβούλιό του

210


συνεδρίαζε, και έτσι ο Ήντεν δεν είχε δώσει την πρόσκληση του Τσώρτσιλ να επισκεφθεί το Λονδίνο. Και όσον αφορά στο πρόβλημα της οικονομίας του Βρετανικού Στρατού Μέσης Ανατολής, ο Ουέηβελλ συμφώνησε, ώστε ένας γενικός αξιωματικός να στελνόταν από το Λονδίνο να κάνει μια εμπεριστατω μένη εξέταση και να αναφέρει. Ακολουθούσε ένα σήμα από τον Ουέηβελλ στο Υπουργείο Πολέμου τονίζοντας ότι ο Πόρταλ ήταν κοντόφθαλμος προσπαθώντας να αναγκάσει το Λόνγκμορ να αποσύρει τις δυνάμεις του από το Σουδάν και την Ανατολική Αφρική, ακριβώς τότε που χρειάζονταν για να βοηθήσουν στο κλείσιμο αυτών των εκστρατειών, των οποίων το πέρας θα σηματοδοτούσε την απελευθέρωση στρατιωτικών και ναυτικών δυνάμεων για επιχειρήσεις αλλαχού. Επιπλέον, ο αρχιστράτηγος Μέσης Ανατολής σημείωνε ότι στις 21 Φεβρουάριου είχε εισηγηθεί ότι οι ιταλικές δυνάμεις της Ανατολικής Αφρικής θα μπορούσαν να εκκαθαριστούν αν στέλνονταν αεροπορικές ενισχύσεις, αλλά δεν είχαν αποσταλεί. Η Στρατιωτική Αποστολή ανέφερε από την Αθήνα ότι οι τρεις ελληνικές μεραρχίες βρίσκονταν τώρα στη Γραμμή από το Αιγαίο ως το Καϊμακτσαλάν.54 Το μεσημέρι, στο Λονδίνο, το Πολεμικό Συμβούλιο συνήλθε και άρχισε μια συζήτηση (η οποία στο τέλος τράβηξε μέχρι και μετά την επίθεση των Γερμανών κατά της Ελλάδας) για το πώς και πότε θα γινόταν η ανακοίνωση της παροχής βοήθειας στην Ελλάδα. Τονίστηκε ότι οι Γερμανοί και ο τύπος θα ανακοίνωναν αμέσως την άφιξη των στρατευμάτων, αλλά ο Μένζης διαφωνούσε ζητώντας να περιμένουν την έγκριση των Κυβερνήσεων της Κοινοπολιτείας. Επειδή ο Πρωθυπουργός δεν ήταν παρών, συμφωνήθηκε ότι το Υπουργείο Πληροφοριών θα συγκαλούσε μια σύσκεψη εκείνο το απόγευμα, για να συντάξει ένα ανακοινωθέν, το οποίο όμως δε θα ανακοινωνόταν παρά μόνο μετά την έγκρισή του από τον Πρωθυπουργό.55 Με τον Ουέηβελλ δεν υπήρξε συμφωνία για το ανακοινωθέν πριν από τις 6 Απριλίου, οπότε η γερμανική επίθεση το κατέστησε ακαδημαϊκό θέμα. 11 Μ αρτίου 1941

Στην Αθήνα την Τρίτη, ο Ταγματάρχης Κρόου ανέφερε στο Μακ Βη ότι οι δύο μοίρες των αεροπλάνων Γκλαντηέητορ της ΡΑΦ πήραν τελικά Χαρικέην και ότι οι δύο μεικτές μοίρες Μπλενχάιμ είχαν μεταστραφεί πλήρως σε καταδιωκτικές. Αναμένονταν περισσότερες μοίρες ΡΑΦ όταν θα απελευθερώνονταν από την Αφρική· η ΡΑΦ υπολόγιζε τη γερμανική επίθεση μέσα σε ένα μήνα.56 Από τις 11 Μαρτίου, έγινε η αρχή των φημών ότι διάφοροι Έλληνες, από υπουργοί ως στρατηγοί, είχαν πλησιάσει τους Γερμανούς για μια "έντιμη ειρήνη" (μια έκφραση που πρωτοχρησιμοποιήθηκε από το Ντισραέλι όταν γύρισε από τη σύσκεψη του Βερολίνου το 1878).57 Ο Μεταξάς είχε προσπαθήσει να συζητήσει αυτό το θέμα με τους Βρετανούς το 1938-1939 ανεπιτυχώς και τώρα ο Παπάγος αντιμετώπιζε το ίδιο δίλημμα. Μερικοί από τους αξιωματικούς του


211

πρότειναν όπως γίνει γνωστό στους Γερμανούς ότι αν επιτυγχανόταν μια συμφωνία θα έπρεπε να περιέχει μια ελληνική διαβεβαίωση ότι οι Βρετανοί θα αναχωρούσαν από την Ελλάδα και θα παραχωρούσαν την Κρήτη, την οποία είχαν καταλάβει χωρίς την ελληνική συναίνεση. Το γεγονός ότι οι προτάσεις υπήρχαν και προφανώς προέρχονταν από το Τμήμα Στρατιάς Κεντρικής Μακεδονίας έκανε την αποστολή του Αρχιστρατήγου πιο δύσκολη. Και πάλι μπορεί να υποστηριχθεί εδώ ότι αν αυτό είχε ανακοινωθεί στο Λονδίνο, η εκεί Κυβέρνηση θα το καλοσώριζε ως έναν τρόπο εξόδου από το αδιέξοδο, έστω και αν αυτό σήμαινε ότι ο Ήντεν θα έπρεπε να παραιτηθεί (προσωρινά;) με αγανάκτηση αφού είχε υπερκεραστεί και αγνοηθεί. Το πρόβλημα είναι ότι οι Βρετανοί είχαν χτίσει, για τον εαυτό τους, ένα σπίτι με τραπουλόχαρτα, αλλά κανένας τους δεν επιθυμούσε να το γκρεμίσει, όπως το άξιζε. Οι γερμανικές αεροπορικές επιδρομές από τη Ρόδο είχαν πάλι κλείσει τη Διώρυγα του Σουέζ, αυτή τη φορά μέχρι της 22 Μαρτίου. Εξάλλου, στην Ουάσιγκτον, το Διοικητικό Σύστημα περί Δανεισμού και Εκμισθώσεως εξέδωσε δύο οδηγίες με τις οποίες ανακοινώνονταν ότι η άμυνα του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ελλάδας ήταν ζωτικής σημασίας για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Την ίδια ημέρα, ο Ναύαρχος Κάννινγκαμ τηλεγράφησε στον Πρώτο Λόρδο του Ναυαρχείου, Σερ Ντάντλεη Πάουντ, ότι υπήρχαν μόνο δεκαέξι αντιαεροπο ρικά πυροβόλα μεταξύ Βεγγάζης και Αλεξάνδρειας και ότι αυτά συγκεντρώ νονταν στο Τομπρούκ' τα υπόλοιπα είχαν μεταφερθεί στην Ελλάδα. Η Μάλτα δεν είχε παρά μόνο οκτώ λειτουργούντα Χαρικέην, ενώ στη Μέση Ανατολή δεν είχαν παρά μόνο τριάντα μαχητικά για να αντιμετωπίσουν διακόσια αεροπλάνα του άξονα. Πρόσθετε ότι το Λονδίνο ήταν κακώς πληροφορημένο για τη βρετανική δύναμη της αεροπορίας στη Μέση Ανατολή. Στην πραγματικότητα ο Λόνγκμορ το είχε γράψει στον Ντ’ Αλμπιάκ "Θα εξυπηρετούσε αν ήσασταν ενήμερος με την εδώ αεροπορική κατάσταση. Έχει φτάσει στο πιο κρίσιμο σημείο από της ενάρξεως του πολέμου και στο άμεσο μέλλον, όπως έχω προβλέψει και έχω ενημερώσει το Επιτελείο Αεροπορίας, θα είναι αδύνατο να τηρηθούν όλες οι υπάρχουσες αεροπορικές μοίρες στην κατάσταση της προβλεπόμενης λειτουργίας τους. Όσον αφορά στα καταδιωκτικά, ο εφοδιασμός προς το παρόν δεν επαρκεί να αναπληρώσει τις απώλειες....Σχετικώς με τα μέσα βομβαρδιστικά, 2 μοίρες πρέπει να μεταφερθούν ήδη στην κατάσταση της μονάδας με επάνδρωση πυρήνα, επειδή ή μία δεν διαθέτει καθόλου αεροπλάνα σε λειτουργία και άλλη μόνο δύο....".58 Κατά τα μέσα Μαρτίου, οι αεροπορικές πληροφορίες στο Λονδίνο ήταν, χάρη στην ULTRA, πολύ ακριβείς. Η εκτίμησή τους για τον αριθμό των γερμανικών αεροσκαφών στα Βαλκάνια ήταν 482 (ο πραγματικός αριθμός ήταν 490). Αλλά οι στρατιωτικές πληροφορίες ήταν απελπιστικά ανακριβείς. Στις 27 Μαρτίου, αναφέρθηκαν τριάντα πέντε γερμανικές μεραρχίες στα Βαλκάνια, ενώ στην πραγματικότητα υπήρχαν δέκα επτά. Ήταν φανερό από το ENIGMA ότι η

212


εισβολή στη Βρετανία ήταν απίθανη, παρά το ότι κατά τα τέλη Φεβρουάριου, σύμφωνα με το Χίνσλεη, το Λονδίνο δεν ήταν ενήμερο για την επικείμενη εισβολή στη Ρωσία.59 Και για να επιβεβαιωθούν οι ισχυρισμοί του Κάννινγκαμ ότι το Λονδίνο δεν κατανοούσε πλήρως την αεροπορική κατάσταση στη Μέση Ανατολή, οι Αρχηγοί των Επιτελείων έστειλαν στον Ουέηβελλ ένα τηλεγράφημα υποδει κνύοντας ότι, αφού οι Γερμανοί δε βομβάρδισαν την απόβαση των Βρετανών στην Ελλάδα, πιθανώς να μη μπορούσαν γι’ αυτό θα μπορούσαν να τους ανέτρεπαν αν οι Βρετανοί πρόσβαλλαν τις γραμμές τους στη Βουλγαρία. (Ακόμη και ο Ήντεν, που ασφαλώς καταλάβαινε την εκεί αεροπορική κατάσταση, έστειλε στις δεκατρείς ένα σήμα στον Τσώρτσιλ τονίζοντας ότι η υπόδειξη,· στο Λόνγκμορ να αποσύρει καταδιωκτικά από την Ανατολική Αφρική, δεν ήταν λογική: Ο Στρατηγός Άλαν Κάννινγκαμ είχε στην πραγματικότητα οκτώ μόνο αεροπλάνα, τα οποία και αν ακόμη μετακινούνταν στην Αίγυπτο θα απαιτούσαν κάποιο χρόνο για να ξαναετοιμαστούν προς δράση. Από τα υποσχεθέντα για το Μ άρτιο Χαρικέην δεν είχε φτάσει κανένα. Από τα 44 υποσχεθέντα το Φεβρουάριο και Μάρτιο Ουέλλιγκτον, μόνο οκτώ είχαν αντικατασταθεί στη Μέση Ανατολή. Η Μάλτα ήταν μια συνεχής διαρροή στον εφοδιασμό των Χ ααρικέην δε θα ήταν δυνατό να ανεφοδιαζόταν με αεροπλάνα από αεροπλα νοφόρο από τη Δυτική Μεσόγειο; Και ταυτόχρονα να έρθουν 30 Ουέλλιγκτον, ώστε να συμπληρωθούν οι τέσσερις μοίρες του θεάτρου επιχειρήσεων;).60 ΓΙολύ πιο σοβαρή ήταν η αεροπορική άμυνα της Κυρηναϊκής. 12 Μ αρτίου 1941

Όσον αφορά στην κατάσταση των καταδιωκτικών του, ο Λόνγκμορ είχε ασφαλώς την υποστήριξη του Ουέηβελλ και του Κάννινγκαμ, Στις 12 Μαρτίου, ο τελευταίος σ’ ένα σήμα προς το Ναυαρχείο για τα προβλήματα της Μάλτας πρόσθετε: "Ο Ανώτατος Αεροπορικός Διοικητής Μέσης Ανατολής κάνει ό,τι μπορεί με την πενιχρή του δύναμη και δεν μπορεί να ικανοποιήσει όλες τις ανάγκες της Μάλτας-οι οποίες κατά τη γνώμη μου ανέρχονται σε δύο πλήρεις μοίρες καταδιωκτικών και σε συνεχείς αναπληρώσεις των φθορών και απωλειών πολέμου".61 Στο Λονδίνο, ο Πόρταλ προσπαθούσε να καθησυχάσει το Λόνγκμορ μετά την υπόθεση Σματς βεβαιώνοντάς τον ότι κανονικά έπαιρνε όλα τα σήματα που λαμβάνονταν στο Λονδίνο και ότι η συνεργασία ήταν στενή. Και ακόμη, "Μέσα στη στρατιωτική διαδικασία που έχει καθοριστεί από την Κυβέρνηση, πάντοτε αναγνωρίζω το δικαίωμά σου να παίρνεις αποφάσεις, αλλά αυτό δεν με απαλάσσει από το καθήκον να εκφράσω τη γνώμη μου, όταν νομίζω ότι θα έχει αξία για σένα".62 Ο υπεύθυνος για την οργάνωση και εφοδιασμό της αεροπορίας θα ήθελε, επίσης, να είναι πιο διαλλακτικός και να εξηγήσει ότι όχι μόνο κατέβαλαν ειδικές προσπάθειες από το περασμένο φθινόπωρο να συμπληρώσουν τις ανάγκες της Μέσης Ανατολής, αλλά είχαν, επίσης, εγκαταστήσει ένα ειδικό


213

τμήμα για να φροντίζει τα προβλήματα του Λόνγκμορ στη διεύθυνση των υλικών και θα ανέθεταν σε ένα σμήναρχο από τον κλάδο υλικών, ο οποίος θα επισκεπτόταν συνεχώς την Αίγυπτο και το Ηνωμένο Βασίλειο. Και ο Πόρταλ προσφερόταν να στείλει είτε το Στρατάρχη της Αεροπορίας Σερ Μπέρτιν Σούττον, διοικητή της Σχολής Επιτελών της ΡΑΦ, ή το Στρατάρχη της Αεροπορίας Σερ Τζων Σάλμοντ για να βοηθήσει. Ο Κάννιγκαμ απαντώντας σ ένα σήμα του Ναυαρχείου ότι δεν έπρεπε να χρησιμοποιούνται τα αεροπλανοφόρα παρά μόνο σε ανάγκη τόνιζε: "Δε γνωρίζω αν ο Λόνγκμορ εξέφρασε τη γνώμη για την ενίσχυση της Μάλτας με αεροσκάφη από αεροπλανοφόρα, αλλά υποθέτω ότι δεν είσθε καλά ενημερωμένοι για την καταδιωκτική αεροπορική κατάσταση στη Μέση Ανατολή. Αν θέλουμε να μη περιέλθουμε σε σοβαρά προβλήματα σ’ όλα τα θέματα, είναι επείγουσα ανάγκη σοβαρών ενισχύσεων σε καταδιωκτικά αεροσκάφη. Γνωρίζετε ότι κατά το Φεβρουάριο μόνο ένα (επαναλαμβάνω ένα) Χαρικέην έφτασε στη Μέση Ανατολή και ότι το Μάρτιο δεν ήλθε κανένα ακόμη·.... Συμφωνώ ότι στο μέλλον θα υπάρχει πλήρης δυνατότητα εφοδιασμού των αναγκών της Μ άλτας σε καταδιωκτικά χωρίς τη χρησιμοποίηση των αεροπλανοφόρων, αλλά καθώς καταλαβαίνετε, υπάρχει μια καθοριστική αδυναμία να ανταποκριθούμε εκεί τώρα, η οποία μας φέρνει σε μια κατάσταση μάλλον σοβαρή".63 Αυτό κέντρισε, όπως είναι φανερό, το ενδιαφέρον του Υπουργείου Αεροπορίας, το οποίο αμέσως ζήτησε να μάθει αν είναι αλήθεια ή όχι ότι η Διοίκηση Μέσης Ανατολής έλαβε 27 Χαρικέην. Σ’ αυτό, ο Λόνγκμορ απάντησε ότι ο Κάννινγκαμ θα είχε δίκαιο αν είχε πει Τακοράντη' το Λονδίνο είχε δίκαιο ότι 27 Χαρικέην είχαν φτάσει στη Μέση Ανατολή.64 Στο μεταξύ, κατά τις 12 Μαρτίου, ο Κνάτσμπουλ-Χιούγκεσεν, ο γνωστός "Σνάτς" στην Άγκυρα, ενημέρωνε τους προϊσταμένους του ότι το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών είπε ότι οι Τούρκοι θα τηρούσαν αμυντική στάση και ότι ούτε θα προέβαιναν στην κατάληψη των προγεφυρωμάτων που θα εγκατέλειπαν οι Έλληνες στο Διδυμότειχο και την Αλεξανδρούπολη, ούτε θα κατέστρεφαν τις εκεί γέφυρες. Πρόσθετε ότι είχε "βαρεθεί τη Γιουγκοσλαβία".65 Την ίδια εποχή, το τουρκικό Υπουργείο Πολέμου κοινοποιούσε πληροφορία του στρατιωτικού ακολούθου στο Βελιγράδι, που έδινε λεπτομέρειες για τις δεκαεπτά ως είκοσι μία μεραρχίες, οι οποίες κατ’ εκτιμήσεις βρίσκονταν στη Βουλγαρία. Και ο Ουίλσον έστειλε ένα σήμα με την πληροφορία ότι οι Γερμανοί θα έκαναν αεραπόβαση στην Μυτιλήνη και τη Λήμνο.66 Στην Κυρηναϊκή, ο Νήμε και ο Διοικητής της 9ης Αυστραλιανής Μεραρχίας Μόρσχεντ, είχαν αρχίσει να δείχνουν στο Κάιρο την ανησυχία τους για την παρουσία γερμανικών μονάδων στη Βόρεια Αφρική. Ο Ουέηβελλ άρχισε να ανησυχεί περισσότερο, αλλά ακόμη θεωρούσε ότι οι Γερμανοί δε θα ενεργούσαν επίθεση μέχρι το Μάιο, οπότε οι δύο παλαίμαχες ινδικές μεραρχίες θα τελείωναν στην Ανατολική Αφρική και θα μετακινούνταν στην Έρημο. Ο

214


Διοικητής της Αεροπορικής Δυνάμεως της Ερήμου, Ταξίαρχος L.O. Μπράουν, ανησυχούσε πιο πολύ επειδή η μικρή του δύναμη της μονάδας φωτοαναγνωριστικών αεροσκαφών, έδειχνε με τις φωτογραφικές αναγνωρίσεις της τη χρησιμοποίηση μικρών λιμανιών και παρουσίαζε χώρους αποβάσεως υπό κατασκευή. Παρά το ότι πρόσβαλε τα κύρια αεροδρόμια και την Τρίπολη με τέσσερις μοίρες Ουέλλιγκτον ορμώμενες από τη Ζώνη της Διώρυγας και τη Μάλτα, η δύναμή του ήταν πολύ μικρή για να σταματήσει τις εχθρικές δραστηριότητες.67 13 Μ αρτίου 1941

Στοιχεία για την παρουσία της ULTRA στην Ελλάδα είναι καταφανή από την απουσία τους, αλλά στο ημερολόγιο των επιχειρήσεων του Στρατηγείου των Βρετανικών Δυνάμεων στην Ελλάδα υπάρχει αυτήν την ημερομηνία η περίεργη εγγραφή ότι παρουσιάστηκαν οι αξιωματικοί της αεροπορίας R.W. Γκρην και A.J. Σίλβερ από τη Σχολή Κρυπτογράφων-Κωδικογράφων Μέσης Ανατολής και ανέλαβαν υπηρεσία.68 Σύμφωνα με το Χίνλεη ήταν οι πρώτοι αξιωματικοί ULTRA που έφτασαν στην Αθήνα. 14 Μ αρτίου 1941

Στις 14 Μαρτίου, επιτράπηκε στη ΡΑΦ να βομβαρδίσει αεροδρόμια στην Αλβανία για να βοηθηθούν οι Έλληνες.69 Η αναχώρηση του Ήντεν από τη Μέση Ανατολή καθυστέρησε για διάφορους λόγους και έτσι ο Τσώρτσιλ του έστειλε στις 14 Μαρτίου ένα μακροσκελές σήμα: "Αποφάσισα ότι είναι καλύτερα να μείνεις στη Μέση Ανατολή μέχρις ότου η αρχική φάση αυτής της κρίσεως ωριμάσει. Οι οδηγίες σου σου δίνουν τα μέσα της σχεδιάσεως της πολιτικής και στρατιωτικής δράσεως όλων των εμπλεκόμενων παραγόντων. Η στάση της Γιουγκοσλαβίας εξακολουθεί να είναι ακόμη καθόλα απελπιστική και η κατάσταση μπορεί σε κάθε λεπτό να δημιουργηθεί έτσι, ώστε να σου επιτρέψει να πας εκεί. Η Τουρκία έχει ανάγκη προτροπής και καθοδηγήσεως. Κανένας άλλος πλην εσού δεν μπορεί να συνδυάσει και να διευθύνει τη σοβαρή πολιτική, την οποία μας έχεις επιβάλει και την οποία έχουμε αποδεχτεί. Το Πολεμικό Συμβούλιο έχει ανάγκη της παρουσίας ενός αντιπροσώπου του στην περιοχή και πραγματικά χρειάζομαι την παρουσία σου εκεί". Ακολούθως, συνέχιζε να πληροφορεί ότι ο Στρατηγός Σικόρσκυ είχε συμφωνήσει να χρησιμοποιηθεί η Πολωνική Ταξιαρχία και ότι αυτός, ο Τσώρτσιλ, έβλεπε ότι δεν υπήρχαν αρκετοί Αγγλοι στη Μέση Ανατολή και έτσι έστειλε την 50η Μεραρχία που αναχωρούσε στις 22 Απριλίου. Πίεζε, ώστε η επιχείρηση MANDIBLES (κατά Δωδεκανήσου) να αρχίσει και να τελειώσει, επειδή η 6η Μεραρχία σύντομα θα χρειαζόταν έλπιζε ότι η Επιχείρηση MANDIBLES θα τελείωνε, μέχρι τα τέλη Μαρτίου. Επειτα ζητούσε να μάθει γιατί ο Παπάγος δεν είχε αποσύρει τρεις από τις τέσσερις μεραρχίες του


215

αλβανικού μετώπου, προέτρεπε ώστε οι Γιουγκοσλάβοι να πάρουν τα καινούργια υλικά τους διώχνοντας τους Ιταλούς από την Αλβανία και συμβούλευε όπως η Λήμνος, η οποία μόλις είχε αναφερθεί από το ναυτικό ακόλουθο στην Αθήνα, ως μη επανδρωμένη, να καταληφθεί για να εμποδιστούν οι Γερμανοί να καταλάβουν το εκεί αεροδρόμιο. Σχετικά με τα παράπονα του Λόνγκμορ περέβλεπαν το γεγονός ότι 104 Χαρικέην και ανταλλακτικά των Τόμαχωουκ βρίσκονταν καθ’ οδόν. Επιπλέον, γινόταν κάθε δυνατή προσπάθεια, ώστε το επόμενο δεκαπενθή μερο να σταλούν 22 Ουέλλιγκτον. Και τέλος ήθελε να τονίσει ότι ήταν όλο και δυσκολότερο να πετύχει όπως ο τύπος μην αναφέρει τίποτα για την αποβίβαση στην Ελλάδα, ιδιαίτερα όταν ο Γερμανός στρατιωτικός ακόλουθος ανέφερε σωστούς αριθμούς στο Βερολίνο. Τελείωνε συμφωνώντας με το Λόνγκμορ και τον Πόρταλ ότι όταν ο Ήντεν και ο Ντηλ θα επέστρεφαν αεροπορικώς, θα έπρεπε να γυρίσουν διαμέσου του Λάγος, αλλά θα τους κρατούσε έτσι εκτός δράσεως για ένα διάστημα επτά κρίσιμων ημερών. "Εδώ όλα εξελίσσονται ομαλά και έχουμε αρχίσει να τσουγκρανίζουμε τους θύννους. Ο Θεός μαζί σας".70 Στο Λονδίνο, ο Τσιπς Σάννον γευμάτιζε στο Μιραμπέλ με τον Μπήβερμπρουκ και τον Υφυπουργό των εξωτερικών Ραντ Μπούτλερ και συμφώνησαν ότι ο Ήντεν έπρεπε να μείνει στη Μέση Ανατολή. Παντού αλλού στην πόλη, ο Πρωθυπουργός μεμφόταν όλους και ιδιαίτερα τον Ουέηβελλ (η τριάδα που συνέτρωγε υποπτευόταν ζήλεια) και αποκαλούσε τον Πρίγκιπα Παύλο "Παραλυ μένο".71 15-16 Μ αρτίου 1941

Ο Ήντεν απέστειλε μια μακροσκελή απάντηση στον Τσώρτσιλ, η οποία στην πραγματικότητα δεν έλεγε περισσότερα από όσα είχαν συμφωνήσει, εκτός από το ότι ήθελε να γνωρίζει ο Τσώρτσιλ ότι τα παράπονα σχετικά με τις ανάγκες του Λόνγκμορ δεν ήταν του Ανώτερου Αεροπορικού Διοικητή, αλλά δικά του. Και στις 16 Μαρτίου, ο Ήντεν και ο Ντηλ, έδωσαν στον Τσώρτσιλ τα άσχημα νέα ότι η επιχείρηση MANDIBLES έπρεπε να αναβληθεί για μετά τις 12 Απριλίου έτσι, ώστε να μην έχει παρεμβολή με την επιχείρηση LUSTRE (επιχείρηση μεταφοράς στρατευμάτων στην Ελλάδα) και έτσι ακόμη και τότε θα έπρεπε να περιοριστεί στο μέρος CORDITE (προσβολές στη Ρόδο) λόγω καιρού και ελλείψεως πληροφοριών.72 Για να αποσαφηνιστεί η αεροπορική κατάσταση στη Μέση Ανατολή είναι επωφελές να ερευνηθεί ο φάκελος που συντάχθηκε το Νοέμβριο του 1941 για τον Πόρταλ προκειμένου να χρησιμοποιηθεί προς ανασκευή των κατηγοριών των Αυστραλών ότι είχαν παραπλανηθεί όταν έδιναν την έγκρισή τους για την ελληνική περιπέτεια. Βρίσκουμε ότι στις 14 Μαρτίου ο Τσώρτσιλ είχε βεβαιώσει τον Πρωθυπουργό της Αυστραλίας ότι θα βρίσκονταν στην Ελλάδα δέκατέσσερις και πιθανώς δεκαέξι μοίρες αεροσκαφών της ΡΑΦ, παρά το ότι νότια της Γραμμής του Αλιάκμονα υπήρχαν αεροδρόμια μόνο για δεκατρείς μοίρες και παρά το ότι μέχρι πριν από το τέλος Ιουνίου δεν μπορούσαν να βολευτούν

216


περισσότερες από είκοσι. Η ίδια πληροφορία είχε σταλεί και στον Πρωθυπουργό της Νέας Ζηλανδίας, στον οποίο είχε τονιστεί, επίσης, ότι οι Έλληνες είχαν στις 13 Μαρτίου 21 βομβαρδιστικά αεροσκάφη, 46 καταδιωκτικά και 48 παλιά αναγνωριστικά, αλλά η λειτουργικότητά τους μόλις έφτανε το 50%. Οι βρετανικές ενισχύσεις το Μάρτιο επέτρεπαν να είναι, τρεις μοίρες Μπλενχάιμ, μια μοίρα συνεργασίας στρατού Χαρικέην και Λύσαντερς και τρεις μοίρες με βαριά βομβαρδιστικά και ακόμη δύο μοίρες καταδιωκτικών αν τα αεροσκάφη ήταν διαθέσιμα. Στους τελευταίους τέσσερις μήνες, υποστήριζε ο Τσώρτσιλ, κάθε αεροσκάφος που θα μπορούσε να εξοικονομηθεί από το Ηνωμένο Βασίλειο έπρεπε να αποσταλεί έξω73 (στη Μέση Ανατολή). Στην πραγματικότητα, κανένα απ’ αυτά τα αεροσκάφη δεν πήγε στην Ελλάδα, επειδή δεν μπορούσαν να περισσέψουν από τη Μέση Ανατολή. Ακόμη εξαιτίας κακού σχεδιασμού, μεγάλος αριθμός βομβαρδιστικών Χουϊτλεη, τα οποία κατασκευάστηκαν στη Βρετανία, κατά τους επίσημους ιστορικούς Πόσταν, Χέη και Σκοτ, ποτέ δεν πήγαν πάρα πέρα από τη συσκευασία.74 Στις 14 Μαρτίου, η Αεροπορική Δύναμη Μέσης Ανατολής είχε (σύμφωνα με τα στοιχεία του Λονδίνου), 502 αεροσκάφη είτε σε λειτουργία είτε δυνάμενα να γίνουν σε λειτουργία εντός δεκατεσσάρων ημερών: 9 Μπομπέη, 173 Μπλενχάιμ, 61 Γκλαντιαίητορ, 134 Χαρικέην, 38 Ουέλλιγκτον, 36 Ουέλλσλεη και 51 Λύσαντερ. Υπήρχαν ακόμη, στο Άντεν τρεις μοίρες της ΡΑΦ και στην Ανατολική Αφρική, τέσσερις μοίρες της Αεροπορίας της Νότιας Αφρικής, οι οποίες, όταν η εκστρατεία της Ανατολικής Αφρικής σταματούσε, θα μπορούσαν να ήταν διαθέσιμες για επιχειρήσεις στην Ελλάδα. Ακόμη βρίσκονταν καθ’ οδόν προς την Αίγυπτο 381 επιπλέον αεροσκάφη και η ροή στο δρομολόγιο διαμέσου της πόλεως Τακοράντη αυξανόταν, καθώς οι εγκαταστάσεις επεκτείνονταν.75 Το πρόβλημα μ’ αυτούς τους αριθμούς, ακριβώς όπως με εκείνους που η ΡΑΦ αντέγραφε για τους Έλληνες, ήταν ότι για μια δύναμη η οποία βρισκόταν συνεχώς σε δράση, η λειτουργικότητα συχνά ήταν λιγότερη από 50%. Επιπλέον, πολλά από τα αναφερθέντα πιο πάνω αεροσκάφη είχαν τεθεί ή θα βρίσκονταν εκτός επιχειρησιακής λειτουργίας στη Βρετανία. Με άλλα λόγια παρά το ότι η Αεροπορική Δύναμη Μ έσης Ανατολής αντιμετώπιζε πρώτης κατηγορίας γερμανικά αεροσκάφη, τα αντιμετώπιζε με αεροσκάφη από τα οποία τα περισσότερα ήταν δεύτερης κατηγορίας. Μέχρι τα μέσα Μαρτίου, ο Ουέηβελλ συνέχισε να αισθάνεται όλο και πιο πολύ δυσάρεστα από την παρουσία του Ήντεν και του Ντηλ, των οποίων η αναχώρηση είχε επιβραδυνθεί από τις επτά Μαρτίου ένεκα του καιρού και των ελπίδων μιας επισκέψεως στο Βελιγράδι. Για τον Α ρχιστράτηγο ή για οποιονδήποτε διοικητή μιας εκστρατείας σε εξέλιξη, το να φιλοξενείται όχι μόνο ο Αρχηγός του Επιτελείου αλλά και ο Αντιπρόεδρος της Κυβερνήσεως (όπως ήταν στην πραγματικότητα αν όχι κατά τους τύπους ο Ήντεν), στο σπίτι, ήταν ένας περιορισμός. Αυτό ήταν αλήθεια για τις προσωπικές σχέσεις,


217

ιδιαίτερα με κάποιον όπως η λαίδη Ουέηβελλ, η οποία μπορεί να δυσκολευόταν και σε καθετί, από τη φροντίδα της περιποιήσεως μέχρι και να τους ακούει στα γεύματα-ειδικά τον Ήντεν, ο οποίος αρεσκόταν να ακούει τον εαυτό του ομιλούντα-να βεβαιώνεται για την ασφάλειά τους και να απαντάει στις ερωτήσεις τους για θέματα, τα οποία ήταν, κανονικά, αυστηρώς στη σφαίρα του αρχιστρατήγου. Ο Ουέηβελλ ήξαιρε ότι έπρεπε να βγει και να επισκεφθεί τη Δυτική Έρημο να δει πώς τα πήγαινε ο Νήμε και να βεβαιωθεί ότι είχε λάβει τις επιβαλλόμενες τακτικές και στρατηγικές διατάξεις, τώρα που άρχισε να διαφαίνεται όλο και πιο φανερά ότι υπήρχαν στην Τρίπολη Γερμανοί. Ο βιογράφος του Ουέηβελλ, Τζων Κόννελ, ορθά έχει παρατηρήσει ότι η παρουσία διακεκριμένων επισκεπτών (συνδυασμένη με τη μη ύπαρξη προσωπικού αεροσκάφους, θα προσθέταμε) σήμαινε ότι δεν επισκεπτόταν έγκαιρα το έδαφος για να το επισκοπήσει και να μετατρέψει τα αλμυρά έλη της Ελ Αγγέιλα σε ισχυρή αμυντική τοποθεσία. Ο Ουέηβελλ αργότερα επρόκειτο να παραδεχθεί ότι ίσως επειδή δεν ήταν ελεύθερος να συγκεντρωθεί στα στρατιωτικά ζητήματα, υποτίμησε την ταχύτητα με την οποία οι Γερμανοί μπορούσαν να αναπτυχθούν. Ο Κόννελ υπαινίσσεται ότι ο Ουέηβελλ ποτέ δεν είχε χρόνο να μελετήσει τη θαυμάσια αναφορά, παίρνοντας τη θέση του Ρόμμελ, που είχε συντάξει ο Ταξίαρχος Τζων Σήρερ και το επιτελείο του.76 Τον ίδιο καιρό, ο Ουέηβελλ έπρεπε να εμπλακεί στη διπλωματική πλευρά της ελληνικής εκστρατείας, την οποία ήδη θεωρούσε χωρίς ελπίδα. Όπως σημειώνει ο Κόννελ, στις 15 Μαρτίου ο Ουέηβελλ είχε χάσει τις αυταπάτες του, αλλά απλά μπορούσε, μόνο να συνεχίσει.77 Είχε πάρα πολλά προβλήματα στο μυαλό του και έπρεπε να δώσει την αναγκαία προσοχή σ’ όλα, γιατί ήταν υποχρεωμένος να έχει ρόλους, οι οποίοι δεν έπρεπε να είναι ρόλοι Αρχιστρα τήγου. Στις 15 Μαρτίου, ο Γιουγκοσλάβος Υπουργός των Εξωτερικών γνώρισε στο Βρετανό Πρεσβευτή Κάμπελ ότι η Γιουγκοσλαβία θα υπογράψει το σύμφωνο του Αξονα και όταν ο Κάμπελ απαίτησε μια σταθερή στάση απάντησε, "Τι θέλετε να κάνουμε, επίθεση στη Γερμανία;".78 Η μακροσκελής αναφορά του Κάμπελ γι’ αυτήν τη συνομιλία έφτασε στο Λονδίνο στις 2:15 π.μ. της δεκάτης έκτης Μαρτίου. Έλεγε ότι οι Γιουγκοσλάβοι θα διατηρούσαν επαφές με τους Γερμανούς, δε θα πολεμούσαν και ότι ο Υπουργός των Εξωτερικών ήταν ηττοπαθής. Ο τελευταίος χαρακτηρισμός ήταν ένας όρος, ο οποίος δινόταν σ’ αυτούς που δεν ακολουθούσαν το βρετανικό τραίνο των ονείρων. Πολύ νοτιότερα, ο Ήντεν, ο Ντηλ και ο Αρχιστράτηγος συναντήθηκαν στο Κάιρο για να εξετάσουν πώς θα κατάφερναν την Τουρκία να υποστηρίξει τη Γιουγκοσλαβία. Το αποτέλεσμα ήταν ένα τηλεγράφημα στο Βελιγράδι, με το οποίο προτείνονταν μάλλον πολιτικές παρά στρατιωτικές συνομιλίες. Κατά τη διάρκεια αυτών των συνομιλιών, ο Ουέηβελλ είχε πει ότι ήταν ζωτικό να μη χαθεί για τους Συμμάχους η Γιουγκοσλαβία και γ ι’ αυτό η Τουρκία θα έπρεπε να παρορμηθεί σε πόλεμο αν χρειαζόταν, ώστε να συγκρατηθεί με τους Συμμάχους.

218


Στις 16 Μαρτίου, αφού άκουσαν την αναφορά του Κάμπελ, αποφάσισαν να παρακινήσουν τους Τούρκους να ξανοιχτούν περισσότερο και γι’ αυτόν το σκοπό ο Ήντεν και ο Ντίξον έφτασαν αεροπορικώς στην Κύπρο στις 18 Μαρτίου.79 Στο μεταξύ, στις 15 Μαρτίου, στο Λονδίνο, ·ο υποδιευθυντής των στρατιωτικών πληροφοριών κυκλοφόρησε μια εκτίμηση, η οποία τόνιζε ότι οι Γερμανοί είχαν επαρκή μεταφορικά μέσα να υποστηρίξουν τις είκοσι εννέα μεραρχίες που είχαν εκτιμήσει ότι διέθεταν στα Βαλκάνια (περιλαμβανόμενων και αυτών που θα επιτηρούσαν την Τουρκία και τη Ρωσία) καθώς επίσης και να διατηρήσουν τα 480 αεροσκάφη στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία. Για τις επιχειρήσεις εναντίον της Ελλάδας, οι Γερμανοί θα διέθεταν τέσσερις θωρα κισμένες, πέντε μηχανοκίνητες, δύο ορεινές μεραρχίες και τέσσερις μεραρχίες πεζικού.80 Στην Αθήνα ο Βρετανός ναυτικός ακόλουθος προπαρασκευαζόταν για τη γενική συζήτηση της επόμενης ημέρας με την Ελληνική Ναυτική Διοίκηση για τις ελληνικές ναυτικές προετοιμασίες, σε περίπτωση που η χώρα θα κυριευό ταν.81 Ο Ουέηβελλ και ο Ντηλ κανόνισαν να φύγουν προς επίσκεψη του Νήμε στη Βεγγάζη. Τρόμαξαν που τον βρήκαν απαισιόδοξο, να ζητά, ενισχύσεις τις οποίες ο Ουέηβελλ δεν διέθετε, με τις ανασφαλείς διατάξεις των μονάδων και με τα μισά άρματα στα συνεργεία και τα άλλα μισά αναξιόπιστα. Η εμπιστοσύνη του Ουέηβελλ σ’ αυτόν κλονίστηκε και αμέσως μόλις γύρισαν πίσω στο Κάιρο στις 19 Μαρτίου, έβγαλε λεπτομερείς οδηγίες. (Ο Νήμε δεν τις έλαβε παρά μόνο στις 26 Μαρτίου επειδή οι αρχικές χάθηκαν όταν στάλθηκαν αεροπορικώς. Ο Νήμε υποστηρίζει ότι τότε που τις έλαβε δεν ήταν αναγκαίες, επειδή οι διατάξεις των μονάδων του είχαν ήδη γίνει. Αλλά η κατάσταση, όπως αναγνώρισε ο Ντηλ και ο Ουέηβελλ, ήταν σοβαρή, ιδιαίτερα επειδή ο Νήμε διέθετε μόνο τρεις εξόδους Χαρικέην ημερησίως και έξι μέσων βομβαρδιστικών για όλες τις αποστολές, περιλαμβανομένων και των απομακρυσμένων αναγνωρίσεων των Γερμανών προς τα δυτικά του).83 17 Μ αρτίου 1941

Μέχρι τις 17 Μαρτίου, ο Ουέηβελλ είχε ήδη σταματήσει όλες τις ενισχύσεις για την επιχείρηση LUSTRE,84 αλλά ο Ανώτατος Αεροπορικός Διοικητής Μέσης Ανατολής, ο Λόνγκμορ, δήλωνε ότι είχε την ελπίδα να βρίσκεται σε θέση να δώσει στους Έλληνες 18 αεροπλάνα Χαρικέην, μόλις έφταναν από τη Τακοράντη και ότι οι υπ’ αριθ. 80 και 112 μοίρες στην Ελλάδα, ήταν συμπληρωμένες στη δύναμή τους. Ένα πράγμα πάντως ήταν βέβαιο, ότι οι Έλληνες δε θα έπαιρναν κανένα αεροσκάφος από τις Ηνωμένες Πολιτείες χάρη στις αμερικανικές και βρετανικές μανούβρες.85 Το Λονδίνο ζήτησε από το Κάιρο ένα χρονικό πίνακα αποβιβάσεως των βρετανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα. Το ζητούσε ο Μένζης, αλλά ο


219

Ουέηβελλ το αρνήθηκε. Γιατί το αρνήθηκε δεν είναι φανερό αφού η άφιξη των βρετανικών στρατευμάτων είχε δημοσιευθεί στις περισσότερες εφημερίδες της Ευρώπης και του κόσμου.86 Θα ήταν καλύτερα να είχαν δημοσιεύσει την παραπλανητική ιστορία ότι δηλαδή τα στρατεύματα ήταν προς υποστήριξη των δυνάμεων της ΡΑΦ, παρά το ότι η άφιξη θωρακισμένων δύσκολα θα κρινόταν ως λογική σ’ αυτήν την περίπτωση. Η άποψη του Τσώρτσιλ ότι ο Υπουργός των Εξωτερικών χειριζόταν τα θέματα με μεγάλη επιδεξιότητα, φαίνεται πιο πολύ ως φιλοφροσύνη προς στρουθοκάμηλο, παρά προς διπλωμάτη. Στο μεταξύ, στην Αθήνα, ο Αμερικανός πρεσβευτής ανέφερε ότι οι Γερμανοί μέχρι τώρα δεν είχαν προβάλει απαιτήσεις, αλλά αυτό πιστευόταν ότι οφειλόταν στη δυσχέρεια βατότητας των διαβάσεων της Νότιας Βουλγαρίας και στην αβέβαιη θέση των Γιουγκοσλάβων. Η βραδύτητα αυτή ήταν για τους ’Ελληνες οπωσδήποτε μια ευλογία.87 Οι κλεισμένες διαβάσεις δεν εμπόδισαν το Βρετανό αεροπορικό ακόλουθο στη Σόφια, το Σμήναρχο Μακ Ντόναλτ από του να φτάσει στην Αθήνα στις 16 Μαρτίου και δύο ημέρες αργότερα να συζητήσει με τον Ντ’ Αλμπιάκ τα προβλήματα εκκενώσεως της Γιουγκοσλαβίας. Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, αυτός ο "αναίσθητος στους βαθμούς" ορθόδοξος στρατιώτης, ο "κιτρινοκοκκινομάλης" Σκωτσέζος Ταξίαρχος Α. Γκαλλογουέη που ήταν Επιτελάρχης του Ουίλσον διαμόρφωσε την άποψη ότι ο Πρίγκιπας Παύλος ήταν ένα ασθενές πλάσμα και τίποτα δεν μπορούσε να αναμείνει κανείς απ’ αυτόν και την διετύπωσε στον Ταγματάρχη Ρέηντ στο γεύμα στη Λέσχη των Αθηνών λίγες ημέρες αργότερα.88 Και ένας άλλος, ενδιαφέρων τύπος Άγγλου, έφτασε στην πόλη της Αθήνας όταν η Ναυτική Αεροπορία έστειλε τον Υπολοχαγό Τσαρλ Λάμπ με το υδροπλάνο του στην Ελευσίνα. Ο Λάμπ είχε ένα πρόβλημα π ε ιθ α ρ χ ία ς τω ν χεριών του βλέποντας τους Γερμανούς να κυκλοφορούν ελεύθεροι στην Αθήνα και συνεχώς φοβόταν ότι θα υποχρεωνόταν να αναθέσει σε κάποιον από τους εριστικούς, σωματώδεις ναύτες του την αποστολή "επίθεση κατά του εχθρού". Είναι φανερό ότι ο Λάμπ, ο οποίος συνέβαινε να ήταν πυγμάχος, δεν αποστρεφόταν τις φιλονικίες. Είχε έρθει στην Αθήνα για να ενημερωθεί από τον Ντ’ Αλμπιάκ στην επιχειρησιακή λειτουργία του πρόχειρου αεροδρομίου της κοιλάδας της Παραμυθιάς, την οποία νόμιζε ότι βρισκόταν μέσα στην Αλβανία (όλοι σ’ έναν ξένο τόπο είναι ψάρια). Αφού γέμισε το υδροπλάνο του με καύσιμα ο Λάμπ αναχώρησε την αυγή, ανεβαίνοντας από το αεροδρόμιο Ελευσίνας στα 3.000 πόδια για να περάσει ακολούθως τα βουνά στα 6.000 πόδια- στη συνέχεια, κατέβηκε κάτω στη θάλασσα και πετώντας κυριολεκτικά πάνω από τα κύματα έφτασε στο Δυρράχιο, άφησε τις βόμβες του στο λιμάνι και πριν σκοτεινιάσει γύρισε πίσω στην Ελευσίνα.89 (Ο Λάμπ και ο Ντ’ Αλμπιάκ είναι οι ήρωες ενός επεισοδίου στο Ξενοδοχείο της Μεγάλης Βρετανίας, όπου είχαν πάει να γευματίσουν μια ημέρα του Μαρτίου με έναν άλλο ανώτερο αξιωματικό. Ο Γερμανός Πρεσβευτής και η παρέα του κάθισαν στο διπλανό τραπέζι για να κρυφοακούσουν. Μετά από λίγο ο Ντ’

220


Αλμπιάκ είπε "ΣΑΣΟ, σκέφτηκες ποτέ το πρόβλημα τι θα κάνουμε τη Γερμανία μετά τον Πόλεμο;" Ο Σμήναρχος Βιλλέτ απάντησε πρόχειρα ότι μια καλή ιδέα θα ήταν να τη δίναμε στους Πολωνούς. Οι Γερμανοί αμέσως μετακινήθηκαν σε άλλο τραπέζι). 18 Μ αρτίου 1941

Την Τρίτη, στις 18 Μαρτίου, ο Στρατηγός Μπλάμεη επιβιβάστηκε από την Αλεξάνδρεια στο βρετανικό καταδρομικό Gloucester, το οποίο φαίνεται ότι κατά τη μεγαλύτερη διάρκεια του Μαρτίου χρησιμοποιήθηκε σαν πλοίο μεταφοράς στρατευμάτων. Μ έχρι τότε, οι επικοινωνιακές γραμμές μεταξύ Καΐρου και Αθηνών ήταν τόσο βραδείας αποδόσεως, ώστε ο Μπλάμεη έφτασε πρακτικά στο Ξενοδοχείο Ακροπόλ για να παρουσιαστεί στον Ουίλσον πριν φτάσει το σήμα που ανέφερε τη μετακίνησή του. Λίγο μετά την άφιξή του, έκανε ένα γρήγορο ταξίδι προς τα βόρεια για να δει τη γραμμή επί του εδάφους, συσκέφθηκε με το Φράημπεργκ και επέστρεψε για να συγκεντρώσει όσο πιο πολλές πληροφορίες μπορούσε να συλλέξει για τους δρόμους, τις πόλεις και τις ακτές της Πελοποννήσου. Όλα αυτά σημειώθηκαν προσεκτικά πάνω σ’ ένα χάρτη σχεδίου εκκενώσεως, τον οποίο έδωσε στον Ουέηβελλ, στις 20 Απριλίου, έτσι, ώστε τα στρατεύματά του να μπορέσουν να συμπτυχθούν τις επόμενες ημέρες.90 Όταν ο Πρεσβευτής Μακ Βη ανέφερε την άφιξη του Μπλάμεη στην Ουάσιγκτον, σχολίαζε ότι το γερμανικό γραφείο πληροφοριών είπε στο ελληνικό Στρατηγείο ότι η ανάπτυξη των βρετανικών στρατευμάτων προς τα βόρεια θα σήμαινε πόλεμο. Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες, ο Μακ Βη νόμιζε ότι ήταν αστείο ο Στρατηγός Ουίλσον να κυκλοφορεί ακόμη με το ψευδώνυμο του κ. Βάττ.91 Επάνω στη Βέροια στο δρόμο από τη Θεσσαλονίκη προς την Κοζάνη, στην είσοδο της Διαβάσεως της Χάδοβας οι αμυγδαλιές είχαν αρχίσει να ανθίζουν. Ο Φράημπεργκ και ο Ταξίαρχος Τσάρριγκτον είχαν εγκαταστήσει τα στρατηγεία τους στην Κοζάνη μέχρι τις 24 Μαρτίου, όταν ο Τσάρριγκτον μετακινήθηκε στην Έδεσσα, η οποία δεσπόζει των δενδρόκηπων που βρίσκονται κατά μήκος του δρόμου από τη Βέροια προς τα δυτικά, προς τη Φλώρινα.92 Στη Μαράσλειο Σχολή ο Υποπτέραρχος Ν τ’ Αλμπιάκ εξέδωσε ένα πεντασέλιδο υπόμνημα για την αεροπορική πολιτική στην Ελλάδα, στο οποίο τόνιζε ότι παρά το ότι αναμενόταν να έχει μέχρι τις 15 Απριλίου δεκατέσσερις μοίρες, οι ενισχύσεις έφταναν ελλιπείς- και ότι σε κάθε επιχείρηση που βρίσκεται σε εξέλιξη, και ιδιαίτερα όταν η μάχη γίνεται σε δύο μέτωπα, η στάθμη της λειτουργικότητας θα είναι πολύ χαμηλή. Δεδομένων των πολλαπλών αποστολών, τις οποίες είχε η μικρή αεροπορική του δύναμη και της ελλείψεως κατάλληλων αεροδρομίων, η κατανόηση από τους διοικητές και των δύο πτερύγων, ανατολικής και δυτικής, θα είχε μεγάλη σημασία, αλλά για τους πολλαπλούς ρόλους για τους οποίους προορίζονταν, τα στρατεύματα θα ήταν


221

πολύ κάτω "αυτού που κρινόταν αναγκαίο για την αποτελεσματική διεξαγωγή του πολέμου".93 Εκείνη την Τρίτη, ο Ήντεν και ο Ντίξον έφτασαν αεροπορικώς στη Λευκωσία και συναντήθηκαν με τον Τούρκο Υπουργό των Εξετερικών Σαράτσογλου και τον Κνάτσμπουλ-Χιούγκεσσεν από την Αγκυρα. Στις πολύ ωρες συζητήσεις εκείνου του απογεύματος και του επόμενου πρωινού της 19ης Μαρτίου, οι Αγγλοι πληροφορήθηκαν ότι οι Τούρκοι περίμεναν να επιτεθούν οι Γερμανοί κατά της Ελλάδας διαμέσου του διαδρόμου του Μοναστηριού' αλλιώς η Τουρκία θα ήταν ο στόχος. Ο Αγγλοι πίστευαν ότι είχαν πείσει τους Τούρκους να στείλουν ένα τηλεγράφημα στο Βελιγράδι ανακοινώνοντας τα κοινά συμφέροντά τους, γράφει ο Ήντεν στο ημερολόγιό του, αλλά ο Σαράτσογλου όταν επέστρεψε στην Άγκυρα δεν το έστειλε. (Σύμφωνα όμως με τα αρχεία του Κυβερνητικού Συμβουλίου του Λονδίνου στάλθηκε).94 Προς τούτο υπήρχε σοβαρός λόγος τον οποίο ο Ήντεν γνώριζε, όπως αναφέρεται στο επίσημο ημερολόγιο του ταξιδιού του. Τρεις ημέρες ενωρίτερα, ο Κάμπελ είχε μάθει από τον Πρωθυπουργό ότι η Γιουγκοσλαβία επρόκειτο να προσχωρήσει στη Γερμανία, γ ι’ αυτό ο Ήντεν είχε στείλει τον Τέρενς Σών, το Βρετανό Πρεσβευτή στο Κάιρο σε προσωπική αποστολή στο φίλο του Σων, Πρίγκιπα Παύλο, με μήνυμα που επιδόθηκε στις 18 Μαρτίου.95 Στις 19 Μαρτίου, ο ίδιος ο Ήντεν προσφέρθηκε να πάει στο Βελιγράδι. Αλλά ήταν ήδη πολύ αργά. Στις 20 Μαρτίου είχε ξεσπάσει κυβερνητική κρίση στη Γιουγκοσλαβία και οι Σέρβοι υπουργοί είχαν προτιμήσει να παραιτηθούν παρά να παραδοθούν στους Γερμανούς- αυτή η προσφορά του ταξιδιού, όπως και οι εκκλήσεις του Βασιλιά Γεωργίου VI και του Τσώ ρτσιλ σε τίποτα δεν ωφέλησαν. Τα αποτελέσματα αυτών των εσωτερικών ραδιουργιών ήταν ότι ο πρώην Π ρω θυπ ουργός Μίλαν Στογιαντίνοβιτς στράφηκε προς τους Βρετανούς στα ελληνικά σύνορα για ασφάλεια, ώστε να μην μπορέσει να τον χρησιμοποιήσει ο Χίτλερ. Η αντίδραση του Κάννον εκείνη την ημέρα αποδόθηκε θαυμάσια: "Δεν είναι δυνατό να βασιστεί κανείς στο Βαλκάνιο". Στο Βελιγράδι, ο Πρωθυπουργός, Τσινάρ Μάρκοβιτς, αποκόμισε την εντύπωση ότι ο Τσώρτσιλ απλώς σκόπευε να χρησιμοποιήσει τα γιουγκοσλαβικά όπλα για να υποστηρίξει τη μεγάλη του χειρονομία στην Ελλάδα και επειδή, όπως όλοι οι ουδέτεροι, θεωρούσε τη συμπεριφορά του Τσώρτσιλ αλαζονική, πίστευε ότι οι μικρές δυνάμεις δε θα έπρεπε να υποφέρουν για το χατήρι των Μεγάλων. Όταν το βράδυ, ο ατυχής Πρίγκιπας Παύλος και η όμορφη Ελληνίδα γυναίκα του, πριγκίπισσα Όλγα, δείπνησαν με τον Αμερικανό Πρεσβευτή Λέην κ αι εξέθεταν πάλι τα καθήκοντά τους, τόνισαν σ’ αυτόν ότι, εκτός της περιπτώσεως κατά την οποία οι Γερμανοί θα εκδήλωναν την επίθεση μετά την υπογραφή της συνθήκης, τίποτα δε μπορούσε να γίνει, εφόσον οι Βρετανοί έδειξαν φανερά ότι τίποτα δε μπορούσαν να εξασφαλίσουν παρά μόνο προφορικές υποσχέσεις. Και το Βελιγράδι δεν ήταν Ζάγκρεμπ με τις ένδοξες αναμνήσεις της Σερβικής προκλήσεως προς την Αυστρία του 1914 (ούτε και η

222


Χιτλερική Γερμανία, θα μπορούσε να προσθέσει, ήταν η χορεύουσα βαλς αυτοκρατορία των Αψβούργων του Φραγκίσκου Ιωσήφ του II). Έτσι, εκείνο το βράδυ, συνήλθε το Υπουργικό Συμβούλιο και επικύρωσε το σύμφωνο με τη Γερμανία δια ψήφων δεκατεσσάρων έναντι τριών. 19 Μ αρτίου 1941

Το βαλκανικό όνειρο είχε διαλυθεί, όπως ο ραδικόσπορος από τους ανέμους της βαλκανικής πραγματικότητας και από την έλλειψη των βρετανικών πηγών. Στις 19 Μαρτίου, ο Λόνγκμορ υπολόγισε ότι είχε έλλειψη 450 αεροπλάνων.9' Όταν στο Λονδίνο την ίδια ημέρα ο Έλληνας πρεσβευτής άφησε ένα από τα συνηθισμένα του σημειώματα παραπόνων για την έλλειψη αεροπορικής βοήθειας προς την Ελλάδα, αυτό έφτασε στον Πρωθυπουργό, ο οποίος έστειλε τον υφυπουργό των Εξωτερικών Ρ. Μπάτλερ να ανακοινώσει στον Πρεσβευτή, την κατά λέξη απάντηση του Τσώρτσιλ, ότι "υπήρξαμε υπερήφανοι δυνάμενοι να βοηθήσουμε έναν τόσο γενναίο σύμμαχο". Ο Πρεσβευτής δεν εντυπω σιά στηκε ούτε με την χειρονομία ούτε με την υπόδειξη ότι οι Έλληνες θα έπρεπε να αποτανθούν στον Αρχιστράτηγο Μέσης Ανατολής και στον Ήντεν. Γνώριζε ότι στο Θέατρο αυτό του Πολέμου δεν υπήρχαν εφεδρικά αεροπλάνα.98 Εκείνη την Τετάρτη, 19 Μαρτίου, ο Στρατηγός Χέηγουντ ανέφερε στο Κάιρο και στο Λονδίνο για το εκτεταμένο ταξίδι του, που του επιτράπηκε να κάνει στη βορειοανατολική Ελλάδα. Τα βασικά του συμπεράσματα ήταν ότι η περιοχή ήταν καλά οχυρωμένη και ότι το ηθικό ήταν πολύ υψηλό μεταξύ τόσο των στρατιωτών όσο και των διοικητών, οι οποίοι ήταν αποφασισμένοι να ξεπεράσουν τα κατορθώματα που έκαναν τα αδέλφια τους στην Αλβανία. Το πρόβλημα ήταν ότι όχι μόνο ένας αριθμός αντιαρματικών και άλλων όπλων είχε "δανειστεί" στη δυτική εκστρατεία του Αλβανικού Μετώπου, αλλά υπήρχαν και μεγάλα κενά μεταξύ των οχυρωμένων τοποθεσιών, οι οποίες κρατούνταν πολύ ασθενώς, χωρίς καθόλου εφεδρείες, έτσι ώστε οι πολλαπλές διεισδύσεις να είναι μια πραγματική πιθανότητα. Ο διοικητής του μετώπου πίστευε ότι αν η επίθεση δε γινόταν μέχρι να καταφθάσουν οι ισχυρές βρετανικές ενισχύσεις, η γραμμή θα μπορούσε να κρατηθεί σχεδόν για πάντα, αλλά επιπρόσθετα υπήρχε ανάγκη αεροπορικής υποστηρίξεως, πεδινού, αντιαρματικού και αντιαεροπορικού πυροβολικού, έξι ταγμάτων πεζικού και η 19η Μηχανοκίνητη Μεραρχία ως κινητή εφεδρεία, προς αντιμετώπιση αλεξιπτωτιστών ή ορεινών σχηματισμών που πιθανόν να κατέβαιναν από το Μπέλες στον πεδινό διάδρομο. Υπήρχε καθημερινή αεροπορική κάλυψη της Θεσσαλονίκης και της υπόλοιπης περιο χής. Ο Χέηγουντ σημείωνε ότι ο πιθανότερος άξονας επιθέσεως των Γερμανών θα ήταν να παραβιάσουν το έδαφος της Γιουγκοσλαβίας και να χτυπήσουν δια της κοιλάδας της Στρώμνιτσας και της διαβάσεως Κωστουρίνο στον Αξιό με μηχανοκίνητες δυνάμεις, πράγμα που θα απέκοπτε την όλη οχυρωμένη τοποθεσία των συνόρων. Από το Γιουγκοσλάβο πρόξενο της Θεσσαλονίκης έμαθε ότι οι δυνάμεις της χώρας του ήταν 75% επιστρατευμένες και ότι δεν αναμενόταν


223

γερμανική επίθεση πριν από της 25 Μαρτίου. Οι Γιουγκοσλάβοι πίστευαν ότι οι Βρετανοί είχαν αποβιβάσει δεκατέσσερις μεραρχίες." Ο Χέηγουντ ακολούθως, ανέφερε στο Λονδίνο ότι η πρόσφατη αντεπίθεση των Ιταλών στην Αλβανία είχε στοιχίσει στην Ελλάδα 5.000 απώλειες και ότι εκεί υπήρχε επάρκεια πυρομαχικών πυροβολικού 105 χιλ., 85 χιλ. και 155 χιλ. μόνο για ένα μήνα. Ο Παπάγος σκούπιζε το βαρέλι για εφέδρους.100 Η Βρετανική Στρατιωτική Αποστολή ανέφερε επίσης στον Ουέηβελλ, με κοινοποίηση στο Υπουγείο Πολέμου και στο Ναυαρχείο στο Λονδίνο, ότι ο Βασιλιάς και ο Πρωθυπουργός σκέπτονταν πώς θα συνέχιζαν να πολεμούν αν η Ελλάδα υφίστατο επίθεση. Η αναφορά συνέχιζε ότι οι Έ λληνες είχαν αποφασίσει τώρα να εκκενώσουν τη Θράκη και την Ανατολική Μακεδονία, αλλά επίσης επιθυμούσαν να επιστρατεύσουν άλλο ένα σώμα στρατού των 50.000 αντρών, για το οποίο είχαν ανάγκη πρόσθετων υλικών. Οι ελληνικές ξιφολόγχες θα ήταν αποφασιστικές και ενώ αναγνωριζόταν η μεγάλη σημασία των ενεργειών της Βρετανικής Κυβερνήσεως, ήταν ζωτικής σημασίας τα υλικά για το νέο σώμα στρατού.101 Η ημέρα εκείνη, 19 Μαρτίου, ήταν μια άτυχη ημέρα για τους μετεωρολό γους των Αθηνών, γιατί οι Ιταλοί άλλαξαν το κρυπτογραφικό τους σύστημα. Μ έχρι τότε, η ΡΑΦ μπορούσε και αποκρυπτογραφούσε τα μετεωρολογικά δελτία της Ρώμης, τα οποία της έδιναν μια πολύ καλή ιδέα για τα επερχόμενα και ιδιαίτερα για όσα επρόκειτο να συμβούν στα λιμάνια της Αδριατικής. Μπορούσαν μέχρι ΐότε να χρησιμοποιούν τους βουλγαρικούς κώδικες, οι οποίοι εφαρμόζονταν στη Σόφια και στο Βουκουρέστι. Αλλά για την επόμενη εβδομάδα περίπου είχαν μόνο το γιουγκοσλαβικό μέτεωρολογικό δελτίο του Βελιγραδιού, γιατί μόνο αυτό συνέχιζε να μεταδίδεται στο Διεθνή Μετεωρολο γικό κώδικα.102 20 Μ αρτίου 1941

Την Πέμπτη, σε μια σειρά συνομιλιών μεταξύ Παπάγου και Ουίλσον συμφωνήθηκε όπως, όταν η άφιξη περισσότερων αυστραλιανών στρατευμάτων επιτρέψει στη δεύτερη Νεοζηλανδική Ταξιαρχία να κινηθεί στην Κατερίνη, αποδεσμευθεί η 19η Μηχανοκίνητη Μεραρχία, η οποία να αποδοθεί στο Στρατηγό ΓΙαπάγο κατά τις 25 ή 26 Μαρτίου. Υπήρξαν και άλλες λεπτομερείς συνομιλίες για την ανάπτυξη και διάταξη των νεοαφικνούμενων στρατευμάτων στη Γραμμή του Αλιάκμονα.103 Αλλά, το βράδυ, ο Παπάγος συνομίλησε, ως συνήθως, με το Χέηγουντ και του είπε ότι ο Έλληνας στρατιωτικός ακόλουθος στην Αγκυρα είχε ήδη λάβει οδηγίες να παρουσιαστεί στο φίλο του Παπάγου, υπαρχηγό του Τουρκικού Γενικού Επιτελείου Ασίμ Γκουντούζ. Ο στρατιωτικός ακόλουθος θα τον ρωτούσε σε ποιες ενέργειες θα προέβαιναν οι Τούρκοι, αν η Ελλάδα δεχόταν επίθεση από τη Βουλγαρία, σύμφωνα με την Ελληνοτουρκική Συνθήκη Αμοιβαίας Εγγυήσεως

224


των "κοινών συνόρων" του 1934, όπως την αποκαλούσε ο Παπάγος. Είχε ήδη λάβει μια προσωπική επιστολή, με ημερομηνία 12 Μαρτίου, την οποία ζήτησε από τον Πρίγκιπα Πέτρο να διαβάσει στο Χέηγουντ, ο οποίος θα διαπίστωνε πόσο ηττοπαθείς είχαν γίνει οι Τούρκοι. Σ’ αυτό το γράμμα, ο Ασίμ έλεγε ότι οι Έλληνες δεν πρέπει να περιμένουν τίποτα από τους Τούρκους. Ο στρατιωτικός ακόλουθος ανέφερε ότι πίστευε ότι η τακτική πιέσεως του Γερμανού Πρεσβευτή είχε προοδευτική επιτυχία στην Άγκυρα.104 Στις 20 Μαρτίου", το 19ο Νεοζηλανδικό Τάγμα μετακινούνταν από την Αθήνα προς τα βόρεια, έχοντας αναχωρήσει στις 2 μ.μ. την προηγούμενη ημέρα. Το τραίνο του σταμάτησε για πρωινό ρόφημα στη Λάρισα επί δίωρο και ακολούθως συνέχισαν προς την Κατερίνη διαμέσου της διαβάσεως των Τεμπών, αναθεματίζοντας και βλαστημώντας τα κρυολογήματα που είχαν από την ταχεία αλλαγή του κλίματος. Μ έχρι το απόγευμα, είχαν κατεβεί από το τραίνο και γρήγορα το.κρύο άρχισε να γλυκαίνει, μόλις άρχισε η κοπιαστική αποστολή της εκσκαφής της αμυντικής τοποθεσίας στη Γραμμή του Αλιάκμονα.105 Από το Κάιρο, ο Ουέηβελλ τηλεγραφούσε στο Υπουργείο Πολέμου ότι τα μεταγωγικά πλοία, διέρχονταν τώρα τη Διώρυγα του Σουέζ και η επιχείρηση LUSTRE διεξαγόταν σύμφωνα με τα σχέδια' τα υλικά των στρατευμάτων, ιδιαίτερα τα μεταφορικά τους, ήταν ακόμη ο περιοριστικός παράγοντας. Η προπαρασκευαστική εργασία για τις καταστροφές κατά μήκος του Αλιάκμονα και στα κανάλια μέχρι την Έδεσσα, τελείωσαν και είχε αρχίσει η εργασία στο ποτάμι του Αξιού. Η κατάσταση στην Κυρηναϊκή είχε αρχίσει να τον ανησυχεί, καθώς η αυξανόμενη δύναμη του εχθρού, φανέρωνε μια πρόωρη προώθηση' αν τα προωθημένα βρετανικά στρατεύματα απωθούνταν από τις παρούσες θέσεις τους, δε θα υπήρχε άλλη καλή καλυπτική τοποθεσία νότια της Βεγγάζης, επειδή η περιοχή είναι μια απέραντη έρημος. Αλλά πίστευε ότι τα προβλήματα διοικητικής μέριμνας θα επέβαλλαν μια περιορισμένη γερμανική προώθηση' πέρα από μια μεγάλη αύξηση των μεταφορικών, ο εχθρός δεν παρουσίαζε προς το παρόν επιθετικές προθέσεις. 21-23 Μαρτίου 1941

Την Παρασκευή, το 24ο Νεοζηλανδικό Τάγμα έφυγε από την Αθήνα με το τραίνο, ενώ τα 220 μεταφορικά του οχήματα σχημάτισαν μια φάλαγγα σαράντα χιλιομέτρων, καθώς σέρνονταν στις διαβάσεις εξω από την Αθήνα και κάλυψαν την πρώτη ημέρα εκατόν εξήντα χιλιόμετρα. Όταν η φάλαγγα έφτασε στο όρος Όλυμπος έκανε πέντε ώρες να περάσει από ένα σημείο του δρόμου.106 Οι δυσχέρειες των βρετανικών δυνάμεων στη Ελλάδα δεν είχαν κατανοηθεί καλά τότε που πάρθηκε η απόφαση να πάνε εκεί, πιθανώς γιατί μερικώς ο Ουέηβελλ ήταν αδύνατος σε εκπαίδευση και εμπειρία στη "Διοικητική Μέριμνα". Οι μετακινήσεις στην Αίγυπτο και την Παλαιστίνη κατά τον Α’Π.Π. δεν είχαν τον περιορισμό μιας μονής σιδηροδρομικής γραμμής' μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και πλοία και φορτηγά οχήματα. Αλλά στην


225

Ελλάδα, η μεταφορά με πλοία περιοριζόταν από την έλλειψη συνοδείας, τα λίγα λιμάνια και το φόβο αεροπορικών επιδρομών και η χρησιμοποίηση φορτηγών αυτοκινήτων περιοριζόταν τρομερά από τους λίγους και δύσκολους δρόμους. Επιπλέον, ακόμη και το σιδηροδρομικό σύστημα της μονής γραμμής ήταν μπερδεμένο από το γεγονός ότι υπήρχαν σε λειτουργία δύο σιδηροδρομικές γραμμές διαφορετικού πλάτους οι οποίες απαιτούσαν μεταφορτώσεις. Μια ‘αναφορά που έγινε στις 26 Μαρτίου στο διευθυντή των γενικών μεταφορών του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής άρχιζε: "Η δύσκολη και εξαιρετικά τρωτή γραμμή συγκοινωνίας έχει επηρεάσει ολοκληρωτικά την πολιτική της "Διοι κητικής Μέριμνας" και η τάση όλων των υπηρεσιών είναι να θέλουν "κάτι από όλα παντού", κατά τρόπο που τείνουμε προς μια αλυσίδα συντηρήσεως από τα μετόπισθεν προς το μέτωπο".107 Συχνά το έδαφος ήταν τόσο χαμηλό και μαλακό, ώστε σε μέρη όπως η Λάρισα ήταν καλά μόνο για "καλοκαιρινές εκφορτώσεις"· στα ορεινότερα μέρη ήταν αναγκαίο να κατασκευαστούν διαπλατύνσεις. Και μια γενική δυσχέρεια ήταν η έλλειψη βαγονιών στους σιδηροδρόμους. Μόνο για να γίνει το λιμάνι του Βόλου, ώστε να λειτουργεί αποτελεσματικά, θα χρειαζόταν εργασία εννέα μηνών. Και στις μεταφορές, όπως και σε τόσες άλλες δραστηριότητες σ’ αυτή την περίοδο του πολέμου, οι Βρετανοί ήταν κακώς στελεχωμένοι και δεν είχαν επαρκές προσωπικό για την εκτέλεση ακόμη και αυτών των σχεδίων που θα έπρεπε να αναπτύσσονταν κανονικά. Ένα άλλο πρόβλημα, που δημιουργήθηκε εξαιτίας της εσπευσμένης μετακινήσεως των δυνάμεων της επιχειρήσεως LUSTRE, προκλήθηκε από την ταχεία και χωρίς φροντίδα φόρτωση των πυρομαχικών στην Αίγυπτο, με αποτέλεσμα 20% απ’ αυτά να φτάσουν στον Πειραιά σε μη ικανοποιητική κατάσταση-οβίδες με εφθαρμενη ταινία, αντιαρματικές νάρκες χύδην επειδή τα κιβώτιά τους είχαν σπάσει και εκρηκτικά νιτρογλυκερίνης χυμένα κάτω και ανακατεμένα με τις οβίδες. Μερικά από τα πυρομαχικά των 20 χιλ. της ΡΑΦ έφτασαν βρεγμένα μέσα σε κιβώτια, επί των οποίων κιβωτίων ήταν με φροντίδα τοποθετημένη η σφραγίδα "ΒΡΕΓΜΕΝΑ" για να δημιουργήσουν το ερώτημα, γιατί τότε φορτώθηκαν προς αποστολή; Άλλα προβλήματα δημιουργήθηκαν στη βόρεια Ελλάδα από την εναποθήκευση των πυρομαχικών κάτω από μουσαμάδες κατά τη διάρκεια υγρού χειμωνιάτικου και ανοιξιάτικου καιρού, επειδή η συμπύκνωση συσσώρευσε και προξένησε διάβρωση και σκουριά.108 Σε μια κριτική της εκστρατείας που έγινε στο Κάιρο, αργότερα το Μάιο, ανέκυψε μια διαφωνία μεταξύ των αξιωματικών του Μηχανικού και του Σώματος Υλικού Πολέμου επί των συνθηκών που επικρατούσαν στην Ελλάδα. Ενώ οι αξιωματικοί Υλικού Πολέμου επιθυμούσαν να είναι κοντά σε σιδηροδρομικά πλατώματα, οι αξιωματικοί του Μηχανικού ορθά τόνισαν ότι, σε ένα περιβάλλον στο οποίο οι Βρετανοί υπέφεραν από την "εχθρική αεροπορική υπεροχή" μέχρι του σημείου να μην έχουν αεροπορική υποστήριξη, ήταν ουσιώδες οι αποθήκες να βρίσκονται όσο πιο μακριά γίνεται από τις σιδηροδρομικές γραμμές, ώστε οι

226


μετακινήσεις να εκτελούνται διαμέσου διαφορετικών και ευρέως διάσπαρτων δρόμων και γενικά τη νύκτα και οι αποθήκες να δημιουργούνται έτσι ώστε να διευκολύνου,ν τις μετακινήσεις, ελευθερώνοντας τις μεταφορές από τη μεταφορά ανεπιθύμητων υλικών και εργαλείων.109 Στο Λονδίνο, οι ατελείωτες συζητήσεις για το πώς θα εφόδιαζαν τους Έλληνες με πυρομαχικά συνεχίζονταν να ανταλλάσσονται με την Ουάσιγκτον, αλλά ο Κάντογκαν έβρισκε τα νέα από τα Βαλκάνια καλύτερα, ιδιαίτερα μετά τη συνομιλία του Ήντεν με τους Τούρκους στην Κύπρο- παρά το ότι ο Τσώρτσιλ συνέχιζε να ζητάει να μάθει εκείνο το απόγευμα τη διανομή των τηλεγραφημάτων του Άντονυ (Ήντεν), φαινόταν να βρίσκεται σε καλή διάθεση.110 Εκείνο το βράδυ, ο Τσώρτσιλ είπε στο Συμβούλιο ότι δε φοβόταν τις αεροπορικές επιδρομές και την εισβολή στα Βαλκάνια, αλλά ανησυχούσε για τη Μάχη του Ατλαντικού.111 Την επόμενη ημέρα, ο Κάντογκαν ήταν λιγότερο ευχάριστος όταν έμαθε ότι οι Γιουγκοσλάβοι είχαν πουλήσει τη χώρα τους στο διάβολο, αλλά τι να περιμένει κανείς από ένα λαό που έτσι κι αλλιώς ήταν σκουπίδια, αξιολύπητοι, με χωρίς όπλα, χωρίς χρήματα και χωρίς βιομηχανία.112 Ο Ήντεν άρχισε να ανακατεύεται με την ιδέα ενός πραξικοπήματος που προτάθηκε από το Σων και τον Κάμπελ και στις 24 Μαρτίου έδωσε πλήρη εξουσιοδότηση να κάνουν ο,τιδήποτε που θα άλλαζε την Κυβέρνηση ή το καθεστώς ακόμη και ένα πραξικόπημα και να έρθουν σε επαφή με εκείνους, στους οποίους είχαν εμπιστοσύνη. Ο Κάμπελ τηλεγράφησε ότι η καλύτερη ευκαιρία βρίσκεται στους στρατιωτικούς, οι οποίοι, παρ’ όλα αυτά, είχαν πιστέψει στη βρετανική υποστήριξη με την προσφορά της υλικής βοήθειας.113 Στο μεταξύ, στις 21 Μαρτίου, στο Λονδίνο, ο Έλληνας πρεσβευτής ανακοίνωσε στο Φόρεϊν Όφφις ότι τελικά οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν συμφωνήσει να δώσουν στην Ελληνική Βασιλική Αεροπορία 45 αεροπλάνα Γκρούμαν Γουάιλντικατς. Ζήτησε τη βοήθεια για την άμεση μεταφορά τους στη Μέση Ανατολή. Το Κάιρο είχε εισηγηθεί να πετάξουν από τη Χρυσή Ακτή, αλλά το Υπουργείο Αεροπορίας είπε ότι θα ήταν καλύτερα να σταλούν με πλοία αφού οι εγκαταστάσεις τώρα στην Τακοράντη είχαν τελειώσει. Αυτό μεταφραζόταν σε μια ακόμη καθυστέρηση έξι εβδομάδων στην πιο κρίσιμη περίοδο. Έτσι, μπροστά στην πίεση των επιχειρησιακών αναγκών της Ελληνικής Αεροπορίας, οι Έλληνες ζήτησαν την άμεση παράδοση των 30 Μόχωουκς, τα οποία τους είχαν υποσχεθεί από τα βρετανικά αποθέματα ή αντ’ αυτών Χαρικέην. Όταν ο Λόνγκμορ επισκέφθηκε για τελευταία φορά την Ελλάδα, συνέχισε ο Πρεσβευτής, είχε γίνει αποδεκτή η πρότασή του, οι Βρετανοί να κρατήσουν τα Μόχωουκς και να παραδώσουν Χαρικέην. Αλλά οι Έλληνες δεν μπορούσαν να βασίζονται στη ΡΑΦ που βρισκόταν στην Ελλάδα και έπρεπε να έχουν τα δικά τους αεροσκάφη, ώστε να μην αποτελούν θέμα, το οποίο να εξαρτάται από πολλούς παράγοντες.119


227

Στην πραγματικότητα, η ενδιαφέρουσα και επαίσχυντη ιστορία της αγγλοαμερικανικής διελκυστίνδας, στο θέμα των αεροπλάνων για την Ελλάδα, αποκάλυψε μία ολοκληρωτική άγνοια εκτιμήσεως για το επείγον της καταστάσεως, ένα συνηθισμένο ζωηρό ενδιαφέρον για χρηματικό εμπόριο και μια διάθεση/ συμπεριφορά ότι "εκείνο που δεν ήθελε η ΡΑΦ θα μπορούσε να προορίζεται για τους Έλληνες".115 Το Σάββατο, 22 Μ αρτίου, ο Αμερικανός πρεσβευτής στην Αθήνα πληροφορήθηκε από τον Τούρκο πρεσβευτή, ο οποίος μόλις είχε επιστρέψει από την πατρίδα του, συνοδευόμενος από το Σουηδό επιτετραμμένο, ότι οι Γερμανοί είχαν δύο λόγους να επιτεθούν κατά της Ελλάδας: να διώξουν τους Βρετανούς ώστε να μην μπορούν να επιτεθούν κατά των Ιταλών στην Αλβανία και έπειτα στην Ιταλία και να αποκόψουν την Τουρκία από τη Δύση. Ο Φον Πάπεν, ο Γερμανός πρεσβευτής στην Άγκυρα, είχε πει στο Σουηδό ότι οι Γερμανοί είχαν 700.000 άντρες στα Βαλκάνια και ότι η εκστρατεία θα διαρκούσε δύο εβδομάδες. Οι Γερμανοί είχαν την ελπίδα να πάρουν τη γιουγκοσλαβική άδεια να χρησιμοποιήσουν το διάδρομο του Μοναστηριού, αλλά δεν ήταν αναγκαία.116 Στο μεταξύ, και οι τέσσερις αεροπορικές μοίρες της ΡΑΦ στη Δυτική Έρημο, είχαν προϊδεαστεί να είναι σε θέση να μετακινηθούν σε σύντομο χρόνο και να ετοιμάσουν καταστροφές και είχαν λάβει ειδικές τακτικές οδηγίες. Και στο Σουέζ, αγκυροβόλησε το Cameronia της Γραμμής Άγκυρα, με την 5η Ταξιαρχία, η οποία έλειπε από τη Νεοζηλανδική Μεραρχία, και η οποία είχε αναχωρήσει πριν έξι εβδομάδες από το Ηνωμένο Βασίλειο. Αμέσως την υποδέχτηκε η ημερήσια διαταγή του Φράημπεργκ, που έλεγε ότι επρόκειτο πολύ σύντομα να πολεμήσουν εναντίον των Γερμανών. Τέσσερις ημέρες αργότερα αποβιβάστηκαν στον Πειραιά.117 Στο μεταξύ, στο Υπουργείο Πολέμου στο Λονδίνο, το αρμόδιο γραφείο, ΜΟ.5 προσπαθούσε να ανακαλύψει ποιες μονάδες βρίσκονταν στην Ελλάδα και ποια ήταν η διάταξη μάχης. Γ ι’ αυτό το θέμα, είχε σχηματιστεί ένας ογκώδης φάκελος για να δίνονται απαντήσεις στο Βοηθό Επιτελάρχη της Διευθύνσεως Πληροφοριών του Γενικού Επιτελείου και στο Διευθυντή Επιχειρήσεων και Σχεδίων. Ακόμη και στις αρχές Απριλίου οι εκτιμήσεις περιλάβαιναν φράσεις όπως "Αυτό φαίνεται να σημαίνει...." και τα παρόμοια. Όμως πολλά πράγματα καθάρισαν. Η 7η Αυστραλιανή Μεραρχία είχε παραμείνει στη Βόρεια Αφρική. Η Πολωνική Ταξιαρχία έπαιρνε καινούργιο υλικό και δε θα μπάρκαρε πριν από τις 12 Απριλίου και στο τέλος της πρώτης εβδομάδας του Απριλίου, μόνο η 1η Θωρακισμένη Ταξιαρχία και η Νεοζηλανδική Μεραρχία προωθούνταν προς τα βόρεια, με την 6η Αυστραλιανή Μεραρχία μόλις αφικνούμενη. Περίπου 12.000 άντρες μονάδων διοικητικής μέριμνας και 33.000 άντρες μάχιμοι είχαν φτάσει στην Ελλάδα, όταν οι Γερμανοί εκτόξευσαν την επίθεσή τους με πέντε 118 μεραρχίες.110 r

228


24 Μ αρτίου 1941

Με την προοπτική της επικείμενης υπογραφής του γερμανογιουγκοσλαβικού συμφώνου, όλες οι βρετανικές μονάδες της ΡΑΦ στην Ελλάδα διατάχθηκαν ενωρίς το πρωί να "βρίσκονται σε κατάσταση πολεμικής άμυνας". Ο Έλληνας Υφυπουργός Εξωτερικών χαρακτήρισε τα νέα από τη Γ ιο υ γκ ο σ λ α β ία ζοφερά. Διαισθανόταν, επίσης, ότι η νέα εξέλιξη θα είχε περισσότερο πιεστικό αποτέλεσμα σε μια Τουρκία που χαρακτηριζόταν στην Αθήνα τόσο προσεκτική όσο και διστακτική.119 Ο Μακ Βη, επίσης, θρηνούσε για το γεγονός ότι μετά από τόσες προσπάθειες να πάρουν οι Έλληνες τα 45 Γκρούμαν Γουάιλντκατς (Μάρτλετς για τους Βρετανούς), η Ουάσιγκτον είχε συμφωνήσει σε μια βρετανική αίτηση να τα ανταλλάξει με Χαρικέην που θα παραδίνονταν στην Ελλάδα από τα εφόδια της Μέσης Ανατολής, μια πρόταση, είπε, την οποία η Ελληνική Κυβέρνηση είχε αρνηθεί, γιατί γνώριζε ότι οι Βρετανοί δεν είχαν στη Μέση Ανατολή κανένα εφεδρικό Χαρικέην. Έτσι, οι Έλληνες, την παραμονή της γερμανικής επιθέσεως, αισθάνθηκαν να βρίσκονται στην κατάσταση που βρίσκονταν τεσσερισήμισυ μήνες πριν, γιατί για άλλη μια φορά η Ουάσιγκτον επανεξέταζε το πρόβλημα!!.120 Αυτή τη Δευτέρα, ο Στρατηγός Ουίλσον και ο Στρατηγός Παπάγος είχαν μία άλλη τακτική συνομιλία, η οποία αφορούσε για πρώτη φορά μέτρα εναντίον αλεξιπτωτιστών στις περιοχές της Θεσσαλονίκης και της κοιλάδας του Αξιού. Συμφωνήθηκε ότι η Ελληνική Αεροπορία θα διασπειρόταν σε δορυφόρα αεροδρόμια και ότι η 19η Μεραρχία θα ενσωματωνόταν στις διαθέσιμες δυνάμεις μαζί με την 1η Βρετανική Θωρακισμένη Ταξιαρχία, για να αντιμετω πίσουν ενέργειες αλεξιπτωτιστών. Ακολούθως, συζήτησαν τις δυσαρέσκειες και τις παραιτήσεις στη Γιουγκοσλαβία από την ξαφνική έγκριση του συμφώνου με τη Γερμανία και τις ενέργειες που πρέπει να αναληφθούν ώστε να γίνει επαφή με την αντιπολίτευση στη Γιουγκοσλαβία και να υπάρξει σύνδεσμος με το στρατό εκεί για να βεβαιωθεί ότι είναι άθικτος. Ο Ουίλσον ακολούθως ρώτησε τον Παπάγο, ποια ήταν η γνώμη του σχετικά με το θέμα της ανωνυμίας του και ο Έλληνας Αρχιστράτηγος είπε ότι έπρεπε τώρα να αποκαλυφθεί αφού είναι φανερό ότι οι Γερμανοί γνώριζαν ότι είχαν αποβιβαστεί βρετανικά στρατεύματα στην Ελλάδα. Συμφωνήθηκε ότι αν ο Έλληνας Πρωθυπουργός και το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής συμφωνήσουν, ο κ. Βατ από τις 26 Μαρτίου θα γίνει Στρατηγός Ουίλσον. Ο Στρατηγός Παπάγος θα το ανακοίνωνε στον Ελληνικό Στρατό με την ημερήσια διαταγή του.121 Λίγο αργότερα ο Στρατηγός Μπλάμεη είχε συνάντηση με το Τζούμπο Ουίλσον και τον επιτελάρχη του στη βρετανική πρεσβεία στην Αθήνα. Ο σκοπός ήταν να καθοριστεί ο ρόλος των δυνάμεων του Μπλάμεη. Συμφωνήθηκε ότι η άμυνα των διαβάσεων της Γραμμής του Αλιάκμονα ήταν πρωταρχικής σημασίας και ότι έπρεπε να δοθεί προτεραιότητα στις αμυντικές εργασίες, πράγμα για το οποίο ο επιτελάρχης του Ουίλσον Γκαλλαγουέη θα ενημέρωνε το Νεοζηλανδό Διοικητή, Φράημπεργκ- πρόσθετες εργασίες αμυντικής οργανώσεως έπρεπε να


229

εκτελεστούν στη διάβαση της Κατερίνης και μεταξύ Ολύμπου και της Θάλασσας. Το προωθημένο Στρατηγείο του Αυστραλιανού Σώματος έπρεπε να εγκατασταθεί, το ταχύτερο δυνατό, στο χωριό Γεράνια ακριβώς στα νότια της Διαβάσεως που οδηγεί στα Σέρβια και ότι ο Μπλάμεη θα αναλάμβανε τη διοίκηση του μετώπου, όσο γρηγορότερα θα μπορούσε να γίνει (που δεν έγινε στην πραγματικότητα μέχρι τις 12 Απριλίου). Επακολούθησε μια συζήτηση για την προώθηση των στρατευμάτων μόλις θα έφταναν στη Λάρισα, την ανάγκη εφεδρικών δυνάμεων και την ανάπτυξη παράπλευρων δρόμων μεταξύ των διαβάσεων. Οι δρόμοι στις διαβάσεις θα έπρεπε να είναι κλειστοί για τους Έλληνες πολίτες από τη στιγμή που οι Γερμανοί θα άρχιζαν την προέλαση και οι κάτοικοι θα ενημερώνονταν από τις ελληνικές αρχές να παραμείνουν στα σπίτια τους. Το προωθημένο Στρατηγείο θα αναχωρούσε από τη Αθήνα την επόμενη ημέρα για να αρχίσει να εργάζεται στην Ελασσόνα από τις 26 Μαρτίου.122 Μακριά, στα νότια της Αθήνας, η 24 Μαρτίου ήταν μια σημαντική ημέρα γιατί η εμπροσθοφυλακή του Νήμε στην Κυρηναϊκή ανατράπηκε από τα νωπά γερμανικά στρατεύματα του Ρόμμελ, ο οποίος κατέλαβε την Ελ Αγκέιλα. Στο Κάιρο, ο Ήντεν, έχοντας στείλει ένα προσεκτικό τηλεγράφημα στο Βελιγράδι, λέγοντας ότι δεν ήταν εξουσιοδοτημένος να προσφέρει υλικά στο Γιουγκοσλαβικό Στρατό, επαναλάμβανε τώρα την πρόταση του Λονδίνου ότι αν εξαπέλυαν επίθεση κατά των Ιταλών στην Αλβανία θα έπαιρναν μια πλούσια λεία. Αλλά τόσο αυτός όσο και ο Ντηλ μόλις έμαθαν ότι οι Γιουγκοσλάβοι βρίσκονταν στο δρόμο προς τη Βιέννη εκείνο το απόγευμα, για να υπογράψουν το σύμφωνο του ΆΙονα, αναχώρησαν για το Λονδίνο. Έφτασαν στη Μάλτα στις 27 Μαρτίου, όταν έγινε το πραξικόπημα στο Βελιγράδι.123 Οι Κυβερνήσεις της Κοινοπολιτείας άρχισαν να ανησυχούν για τις προσδοκίες της εκστρατείας, την οποία στην καλύτερη περίπτωση θεωρούσαν στη γλ ώ σ σ α της εποχής "αβέβαιη" γι’ αυτό και στις 24 Μαρτίου διατάχτηκε ο Αρχιναύαρχος τη ς Μεσογείου να προπαρασκευάσει την εκκένωση των στρατευ μάτων της Κοινοπολιτείας από την Ελλάδα. Απάντησε ότι ήδη προετοίμαζε μια τέτοια ενδεχόμενη εργασία και έδινε την εγγύηση ότι θα γινόταν καθετί δυνατό.124 Οι Αρχηγοί των Επιτελείων, στο Λονδίνο, συνεδρίασαν με ένα σκληρό, γκρινιάρη, μαχητικό Τσώρτσιλ ο οποίος απαιτούσε να σταλούν εκτός Αγγλίας περισσότερες δυνάμεις. Οι Αρχηγοί των Επιτελείων αναγκάστηκαν να παρεκκλί νουν από την εκτίμηση της Μεικτής Επιτροπής Πληροφοριών της 31ης Ιανουαρίου και από τη θέση που είχαν πάρει στις 3 Μαρτίου. Στις 27 Μαρτίου, συμφώνησαν ότι ο κίνδυνος της εισβολής στη Βρετανία είχε καταστεί απίθανος, αλλά αρνούνταν να προχωρήσουν πέρα απ’ αυτό. Ακόμη και στις 10 Απριλίου, επέμεναν ότι ήταν ακόμη θέμα προτεραιότητας. Τον ίδιο καιρό, υποστήριζαν, εσφαλμένα, ότι μια γερμανική επίθεση στη Μέση Ανατολή διαμέσου των Βαλκανίων και της Συρίας από τη μια κατεύθυνση και διαμέσου της Κυρηναϊκής

230


από την άλλη δεν ήταν τόσο πιθανή όσο ήταν η επίθεση κατά της Ρωσίας, παρά τα πρόσφατα αποδεικτικά στοιχεία γνα το αντίθετο. Ο-Χίνσλεη σημειώνει ότι στις 27 Μαρτίου άρχισαν οι διαμάχες μεταξύ του Υπουργείου Πολέμου και του Υπουργείου Εξωτερικών να εισάγουν περισσότερο ρεαλισμό στις εκτιμήσεις της Μεικτής Επιτροπής Πληροφοριών, επί των οποίων οι Αρχηγοί των Επιτελείων βάσιζαν τις στρατηγικές επιλογές και οδηγίες.125 Μ έχρι τα τέλη Μαρτίου, καθώς τα πράγματα έβαιναν κακώς και η αδυναμία των δυνάμεων του Λόνγκμορ γινόταν κατανοητή στο Λονδίνο, η έξαψη του Τσώρτσιλ έγινε πιο καταφανής (ή είχε ένοχη συνείδηση;). Στις 24 Μαρτίου, έστειλε στον Ανώτατο Αεροπορικό Διοικητή, το ακόλουθο τηλεγράφημα: Ενδιαφέρομαι να μελετώ τα συνεχή σου παράπονα για τους αριθμούς των αεροπλάνων που σου στέλνονται. Γίνεται κάθε κατανοητή προσπάθεια κάτω από τις εκπεφρασμένες οδηγίες μου να σε ενισχύσω από κάθε δρόμο ανεφοδιασμού και με κάθε μέθοδο τους τελευταίους πέντε μήνες. Για να το κάνουμε αυτό, το Ναυτικό έχει αποστερηθεί το Argus και το Furious και δεν έχει παρά μόνο περιοδικώς το Ark Royal για να αντιμετωπίσει τα γερμανικά καταδρομικά μάχης στον Ατλαντικό. Είμαστε πλήρως ενήμεροι όσο εσύ για το τι λαβαίνεις. Υποβάλλεται σε μένα εβδομαδιαία αναφορά όλων των κινήσεων δια της πόλεως Τακοράντη. Γι’ αυτό όταν διαβάζω ένα τηλεγράφημα από το Στρατηγό Σματς, στο οποίο αναφέρει ότι "ο Μπήβερμπρουκ πρέπει να πιεστεί να ανοίξει το θησαυρό του" ή όταν διαβάζω το τηλεγράφημα του Αρχιναυάρχου της Μεσογείου στον Πρώτο Λόρδο του Ναυαρχείου που λέει ότι "μόνο ένα Χαρικέην έφτασε κατά τη διάρκεια του Μαρτίου” και όταν επίσης διαβάζω το τηλεγράφημά σου Α422 το οποίο επιζητεί να δικαιολογήσει αυτήν την παράλογη δήλωση, φοβούμαι ότι υπάρχει κάποια παράλογη ομιλία που πηγάζει από το Στρατη γείο σου που δεν είναι ούτε ακριβής ούτε χρήσιμη.126

Σ’ αυτό ο Λόνγκμορ απάντησε δύο ημέρες αργότερα ότι όταν ο Ήντεν γυρίσει στο Λονδίνο θα έδινε στον Τσώρτσιλ την εικόνα της αεροπορικής καταστάσεως, όπως την είδε στο Κάιρο και θα ξεκαθάριζε την κακή αντίληψη ότι ο Ανώτατος Αεροπορικός Διοικητής ήταν υπεύθυνος για την παρατήρηση του Σματς, που αφορούσε στο θησαυρό του Μπήβερμπρουκ. Και αφού έλεγε πόσο ευγνώμων ήταν για την "Πομπή" (τον ανεφοδιασμό της Μάλτας σε Χαρικέην με πλοίο), συνέχιζε για να τονίσει ότι τις δύο τελευταίες εβδομάδες είχε χάσει τριάντα αεροπλάνα από τα οποία δεκαέξι ήταν Χαρικέην. Οι υποχρεώσεις της Μέσης Ανατολής σε αεροπλάνα συνεχώς μεγάλωναν γρηγορότερα από το ρυθμό ανεφοδιασμού από τη μία και μοναδική οδό. Για παράδειγμα, κατά την παρούσα στιγμή καθυστερούσαν πέντε συνοδείες αεροσκαφών από τη,ν Τακαράντη λόγω καιρού. Πρόσθετε ότι είχε εισηγηθεί στον Αρχηγό της Αεροπορίας ότι ένα κατευθείαν δρομολόγιο από την Αμερική κατά μήκος του Ειρηνικού στη Βασόρα και έπειτα αεροπορικώς, θα βοηθούσε την κατάσταση, ή στη Νότια Αφρική, όπου προσφέρονταν ανυψωτικές εγκαταστάσεις, από όπου τα αεροπλάνα θα


231

μπορούσαν να μεχαφερθούν στη Αίγυπτο (το παλιό Αυτοκρατορικό Αεροπορικό δρομολόγιο που άρχισε το 1932). Κατανοούσε ότι αυτά ήταν πολιτική μακράς πνοής "και ότι στο μεταξύ αντιμετωπίζουμε μια δύσκολη περίοδο, την οποία να είστε βέβαιος θα αντιμετωπίσουμε με πίστη και αποφασιστικότητα αλλά και με ανοιχτά τα μάτια μας".127 Και την ίδια ημέρα, ο Πόρταλ ανέφερε στον Πρωθυπουργό ότι οι εκτιμήσεις του Υπουργείου Αεροπορίας για τη γερμανική δύναμη στα Βαλκάνια ήταν 314 αεροσκάφη (μείον 100 συνεργασίας) στη Βουλγαρία και 175 στη Ρουμανία και επιπλέον μεταφορικά, με ιταλική δύναμη, στην Αλβανία λιγότερη από το μισό της εκτιμώμενης από τον Πάλαιρετ και στα Δωδεκάνησα περίπου δύο τρίτα. Αντίθετα, ο Ανώτερος Αεροπορικός Διοικητής Μέσης Ανατολής είχε δεκάμιση μοίρες μαχητικών σ’ όλη τη ζώνη ευθύνης του, από τις οποίες τρεις ήταν Νότιοαφρικανικές μονάδες οι οποίες δεν είχαν ακόμη απαγκιστρωθεί από την Ανατολική Αφρική. Ο Λόνγκμορ είχε τότε, τρεις μοίρες στην Ελλάδα, δύο στην Αίγυπτο, μία στη Μάλτα, μία στο Αντεν και τις υπόλοιπες τρισήμιση στο Σουδάν και την Κένυα. Ο Πόρταλ πολλές φορές είχε επιστήσει την προσοχή στο Λόνγκμορ να συγκεντρώσει τα μαχητικά του προς τα βόρεια αλλά ο Ουέηβελλ είχε απαντήσει ότι παρά το ότι η Ελλάδα αναγνωριζόταν ως το κύριο θέατρο, θα ήταν καλύτερα να εκκαθαριζόταν η Ανατολική Αφρική πριν μετακινηθούν οι αεροπορικές δυνάμεις προς τα βόρεια’ οι Αρχηγοί των Επιτελείων απάντησαν ότι αυτό ήταν μία απόφαση των διοικητών που βρίσκονταν επί τόπου. (Το υπόλοιπο αυτού του γράμματος λείπει από το φάκελλο PRO). Έτσι, στις 28 Μαρτίου, ο Τσώρτσιλ έστειλε ένα υπόμνημα στον Μπάτλερ και τον Κάντογκαν στο Υπουργείο Εξωτερικών λέγοντας ότι η Βρετανία δεν μπορούσε να στείλει περισσότερα καταδιωκτικά, αλλά ότι στέλνονταν πρόσθετα βομβαρδιστικά για να ανεβάσουν τις μοίρες από δώδεκα σε είκοσι αεροσκάφη την καθεμιά.128 25-26 Μ αρτίου 1941

Την Τρίτη, 25 Μαρτίου, ήταν η Ελληνική Εθνική Εορτή της Απελευθερώσεως και ο Τσώρτσιλ είχε ήδη εγκρίνει από τις 21 Μαρτίου να ανακοινωθεί το τηλεγράφημα στην Αθήνα προς χρήση των εφημερίδων. Το τηλεγράφημα αυτό εξέθετε περιληπτικά τους μύθους για την Ελλάδα: "Αυτή την ημέρα της υπερήφανης μνήμης θα ήθελα να αποτίσω ελάχιστο φόρο ευγνωμοσύνης σ’ αυτούς που ολόκληρη η πολιτισμένη ανθρωπότητα οφείλει να τιμά, σ’ όλο το γενναίο Ελληνικό Έθνος. Εκατόν είκοσι χρόνια πριν, όλοι οι ευπατρίδες της Αγγλίας πολέμησαν για το σκοπό της Ελληνικής Επαναστάσεως και είχαν την απόλαυση της επιτυχίας της. Σήμερα, αυτός ο επικός αγώνας επαναλαμβάνεται εναντίον μεγαλύτερης ανισότητας με το ίδιο θάρρος και όχι μικρότερη βεβαιότητα επιτυχίας. Εμείς στην Αγγλία γνωρίζουμε ότι ο σκοπός για τον οποίο ο λόρδος Βύρων πέθανε είναι ιερός: είμαστε αποφασισμένοι να τον υποστη ρίξουμε ".129 Στην Αθήνα, ο Ουίλσον και ο Παπάγος ξανασυναντήθηκαν για να εξετάσουν τις γερμανικές συμφωνίες και τις προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες

232

Λύση τον Δράματος και Καταστροφή

οι Γιουγκοσλάβοι υπέγραψαν το σύμφωνο, οι οποίες όπως κατάλαβαν, έδιναν το δικαίωμα στους Γερμανούς να περνούν από το γιουγκοσλαβικό έδαφος νοσοκομειακά τραίνα και τραίνα με πυρομαχικά. Ο Παπάγος είχε πληροφορηθεί από τον Έλληνα στρατιωτικό ακόλουθο στο Βερολίνο ότι η γερμανική επίθεση θα εκδηλωνόταν πιθανώς στις 27 Μαρτίου.130 Ο Ουίλσον πρότεινε και ο Παπάγος συμφώνησε, όπως ο Ρως, ο Βρετανός στρατιωτικός ακόλουθος στο Βελιγράδι, ο οποίος βρισκόταν στην Αθήνα, επιστρέψει στο Βελιγράδι και έρθει σε επαφή με διαφωνούντα στοιχεία του στρατού, ακολούθως να ταξιδέψει στα Σκόπια, όπου να προσπαθήσει να συναντηθεί με το Διοικητή της 3ης Γιουγκοσλαβικής Στρατιάς και να εξασφαλίσει μια συνάντησή του στα σύνορα με τον Ουίλσον. Συμφωνήθηκε ότι ο Έλληνας πρόξενος θα συναντούσε το Ρως στο σιδηροδρο μικό σταθμό και θα του έδινε τις τελευταίες πληροφορίες καθώς θα περνούσε. Ο Ρως θα φορούσε ένα μαντήλι ειδικού χρώματος, ώστε ο πρόξενος να μπορέσει να τον αναγνωρίσει αμέσως. Ακολούθως, συζήτησαν για το πρόβλημα του Ουίλσον, τις αναλήψεως της διοικήσεως του Τμήματος Στρατιάς Κεντρικής Μακεδονίας, στο οποίο και οι δύο συμφώνησαν ότι η ανάληψη πρέπει να γίνει αμέσως, παρά το ότι και ο Έλληνας Πρωθυπουργός και το Κάιρο πίστευαν ότι η ανακοίνωση της παρουσίας θα προκαλούσε τη γερμανική επίθεση. Συμφωνήθηκε να σταλεί μια απόρρητη διαταγή στο Στρατηγό Κωτούλα Ιωάννη ότι αμέσως μόλις ο κ. Βατ τον επισκεφθεί, να τεθεί κάτω από τις διαταγές του Στρατηγού Ουίλσον.131 Ο Ταξίαρχος Μπρούνσκιλλ έγραψε από την Αθήνα στον Άρθουρ Σμιθ ότι οι Έλληνες είχαν ελλείψεις όχι μόνο σε πυρομαχικά, αλλά και σε γενικά εφόδια διοικητικής μέριμνας, όπως σε μεταφορικά οχήματα, τρόφιμα, ιματισμό, κριθή και κάρβουνο' ότι η άφιξη αυτών των ειδών τα οποία παραγγέλθηκαν από το Ηνωμένο Βασίλειο δεν μπορούσε να καθοριστεί, και ότι τα βρετανικά στρατεύματα εφτασαν καλώς εφοδιασμένα με μεταφορικά και επαρκείς εφεδρείες. Η σπάταλη κλίμακα, με την οποία οι Βρετανοί δημιουργούσαν εφεδρικά αποθέματα σε μια χώρα της οποίας τα στρατεύματα και οι πολίτες ζούσαν στη βάση "μεροδούλι-μεροφάϊ", προξενούσε άσχημα σχόλια στους υψηλούς κύκλους. Μια περίπτωση ανομοιότητας ήταν όταν ο Μπρούνσκιλλ υποχρεώθηκε να εξασφαλλίσει εβδομήντα βρετανικά φορτηγά οχήματα για να βοηθήσουν τους Έλληνες, να εγκατασταθούν στην αριστερή πτέρυγα της τοποθεσίας του Αλιάκμονα. Και ακόμη όταν οι Βρετανοί έπρεπε να εφοδιάζουν αμέσως του Έλληνες με αρβύλες και κονσερβοποιημένο βοδινό κρέας' ο Μπρούνσκιλλ διερωτιόταν γιατί δεν μπορούσαν αυτά να χορηγούνται έναντι παραγγελθέντων διότι διαφορετικά το ηθικό των Ελλήνων θα τραυματιζόταν: "Παρά το ότι δεν μπορούμε να το παρατραβήξουμε και να ελαττώσουμε τη βρετανική κλίμακα, η οποία για τους Έ λληνες είναι πολυτελής, πρέπει να τους δώσουμε κατ’ ευθείαν τη βοήθεια που μπορούμε, επειδή πρέπει να αποφύγουμε ιδιαίτερα την κριτική, η οποία μπορεί να επηρεάσει βλαπτικά τον όλο τρόπο


233

συμπεριφοράς των Ελλήνων, τη σχετική με τα στρατεύματά μας, η οποία προς το παρόν είναι εξαιρετική".132 Επίσης, στο Ξενοδοχείο Ακροπόλ, η Διεύθυνση Πληροφοριών του Γενικού Επιτελείου κυκλοφόρησε ένα υπόμνημα για την πιθανή γερμανική τακτική στην Ελλάδα, η οποία κοινοποίησε πολλές πληροφορίες της γερμανικής τακτικής στη Νορβηγία. Τόνιζε ότι οι Γερμανοί, ήταν ιδιαίτερα έμπειροι να διεισδύουν διαμέσου ατραπών, αλλά ότι αυτή η τακτική έδινε στους Βρετανούς σοβαρές ευκαιρίες άμυνας, αν τα στρατεύματα μπορούσαν να εγκατασταθούν έγκαιρα και είχαν προσανατολισμένες εφεδρείες, που να μπορούσαν να κινηθούν ταχέως. Επίσης, τόνιζε ότι η γερμανική μεραρχία πεζικού είχε 16.762 άντρες, 1.200 αυτοκίνητα και ίππους και μοτοσυκλέτες, καθώς και πυροβόλα. Μια μηχανοκί νητη μεραρχία είχε 17.482 άντρες και 260 άρματα και μια θωρακισμένη μεραρχία είχε 14.000 άντρες, 480 άρματα και 3.300 διάφορα άλλα αυτοκίνητα, με επιπλέον 1238 μοτοσυκλέτες.133 Αντίθετα, μια βρετανική μεραρχία είχε 14.000 άντρες και 1.400 οχήματα και οι μειωμένης δυνάμεως ελληνικές ήταν σχεδόν όλες πεζικές. Οι σεξουαλικές ορέξεις των αεροπόρων και των Αυστραλών είχαν ήδη αποτελέσει την αιτία σοβαρού τρόμου στην Αθήνα. Ο Ντ’ Αλμπιάκ είχε αφιερώσει στο πρόβλημα περισσότερες από μια διοικητικές συγκεντρώσεις.134 Στην Κοζάνη, ο Ταγματάρχης Ρέηντ ανακάλυψε ότι το θέμα δημιούργησε προβλήματα διαφορετικού είδους στον τοπικό οίκο ανοχής. Έχοντας παραπονεθεί στην Αθήνα ανεπιτυχώς, όπως νόμιζε, για την έλλειψη Στρατιωτικής Αστυνομίας, η οποία θα χειριζόταν το θέμα και όντας βέβαιος ότι κανένας δεν υπήρχε για να διατεθεί, δέχτηκε την επόμενη ημέρα το χαιρετισμό ενός απαστράπτοντα λοχία της στρατονομίας και είκοσι στρατονόμων. Είκοσι τέσσερις ώρες ύστερα, το αποτέλεσμα του ζήλου του καλού λοχία αποδείχτηκε πάρα πολύ ενοχλητικό, όταν σε καταδρομή στον οίκο ανοχής βρήκε τους Αυστραλούς εμπλεκομένους σε διαφωνία με έναν ανώτερο Έλληνα Αξιωματικό, ο οποίος θεωρούσε το μέρος δική του ιδιοκτησία.135 Οι Συμμαχίες μπορεί να αποδειχθεί ότι είναι μάλλον λεπτεπίλεπτα θέματα, στα οποία η διακριτικότητα μπορεί να είναι το καλύτερο συστατικό της ανδρείας. Η ημέρα της εορτής της Ελληνικής Ανεξαρτησίας ήταν η αρχή μιας άλλης βαρυσήμαντης, επίσης, δραστηριότητας. Χάρη σε μία υποκλοπή, η Βρετανική Υπηρεσία Ασφαλείας στην αμερικανική πρωτεύουσα, πήρε στην κατοχή της τον ιταλικό ναυτικό κρυπτογραφικό κώδικα. (Τουλάχιστον αυτό ήταν η δικαιολογία για το γ εγ ο νό ς ότι από τότε και έπειτα ήταν καθημερινή η ανάγνωση των σημάτων ULTRA). Αυτό είχε επιτρέψει στο Ναύαρχο Κάννινγκαμ, να προϊδεαστεί ότι οι Ιταλοί σχέδιαζαν μια επίθεση των νηοπομπών, οι οποίες πήγαιναν στην Ελλάδα, και έτσι εκείνη την Τρίτη απέπλευσε για εκείνο, το οποίο θα έμενε στην Ιστορία ως η Ναυμαχία στο Ταίναρο, (η Ναυμαχία του Ματαπά), όπου στις 28 Μαρτίου αιφνιδίασε τους Ιταλούς, παρά το ότι και οι Ιταλοί μπορούσαν να υποκλέπτουν και να αποκρυπτογραφούν τα σήματά του.136

234


Ο Κάννινγκαμ είναι ένας από τους πρώτους που οφελήθηκε από την ULTRA. Σ’ αυτήν την περίπτωση, η κίνηση των σημάτων ENIGMA από τη γερμανική αεροπορία, η οποία φανέρωνε ότι επρόκειτο να λάβει χώρα κάποια μεγάλη επιχείρηση, διαβιβάστηκε στο ναύαρχο, ο οποίος έθεσε σε συναγερμό τα πλοία του, αμέσως μόλις γύρισαν στο λιμάνι στις 24 Μαρτίου. Έπειτα ήρθε μια κίνηση όλων των δικινητήριων καταδιωκτικών στο Παλέρμο, ακολουθούμενη "από ένα ιταλικό σήμα ότι θα γινόταν μια επιχείρηση από τη Ρόδο σε τρεις ημέρες και μια αίτηση για πληροφορίες περί των βρετανικών νηοπομπών προς και από την Ελλάδα, μαζί με μια αίτηση για την εξουδετέρωση της βρετανικής αεροπορικής καλύψεως. Ο Κάννινγκαμ είχε αυτές τις πληροφορίες από το Ναυαρχείο πριν από το γεύμα της 26ης Μαρτίου και το απόγευμα επιβεβαιώθηκε ότι όλα τα σήματα αναφέρονταν σε μια μεγάλη προσπάθεια να διακοπούν οι νηοπομπές LUSTRE. Ο Κάννιγκαμ αμέσως ακύρωσε τη πρός τα νότια από τον Πειραιά νηοπομπή και διέταξε να κινηθεί μια από την Αλεξάνδρεια προς τα βόρεια, για να επιστρέψει μόλις βραδιάσει. Ακολούθως, πήγε επιδεικτικά να παίξει γκόλφ. Αφού βράδιασε στις 27 Μαρτίου, ο Στόλος απέπλευσε και αιφνιδίασε τους Ιταλούς στο Ταίναρο, στην πρώτη σπουδαία επιχείρηση στη Μεσόγειο, στην οποία οι "Πληροφορίες Επικοινωνιών" έπαιξαν σπουδαίο ρόλο. Χωρίς αυτές, οι νηοπομπές θα είχαν κατακρεουργηθεί και η επιχείρηση LUSTRE θα έχανε πολύ ενωρίς τη λαμπρότητά της.137 Στις 25 και 26 Μαρτίου, ο γαλήνιος Ουέηβελλ ταξίδευε αεροπορικώς προς και από το Στρατηγείο του Πλάττ, στην περιοχή Κ-126, γνωστή ως "Το δένδρο του Πλάτ", όπου η μάχη για το Κέρεν στην Ερυθραία, βρισκόταν στο πιο κρίσιμο σημείο της επιτυχίας. Είχε πάει εκεί για να ζητήσει την 4η και την 5η Ινδικές Μεραρχίες για ν’ αντιμετωπίσει μ’ αυτές το Ρόμμελ, επειδή αυτές μπορούσαν να μετακινηθούν σιδηροδρομικώς από το Κέρεν πίσω στην Αίγυπτο. Όταν το πρωί της 26ης πήγε αεροπορικώς πάλι στο "Δένδρο" και πληροφορήθηκε ότι ο Πλαττ βρισκόταν προς το τέλος με το Κέρεν, πάντα ολιγόλογος είπε απλά "τότε ας πάρουμε το πρωινό μας" και αφού έφαγε επέστρεψε αεροπορικώς στις 26 Μαρτίου στο Κ άιρο.138 Αλλά επιστρέφοντας ο Ουέηβελλ από το Κέρεν, έπρεπε να μελετήσει την πραγματικότητα, ότι ο Κάννινγκαμ δεν μπορούσε να εκκαθαρίσει αρκετά γρήγορα την κατάσταση για να δώσει πραγματική βοήθεια εναντίον των Γερμανών στο άμεσο μέλλον, ότι ο Πλάττ ήταν ακόμη μπλεγμένος στην Ανατολική Αφρική και ότι οι νικητές της Κυρηναϊκής είχαν σταλεί στην Ελλάδα. Τώρα, καθώς τα νέα των δραστηριοτήτων του Ρόμμελ άρχισαν να φτάνουν σε σήμα κινδύνου, δεν είχε τίποτα να πετάξει στο δρόμο του. Οι μονάδες, οι οποίες είχαν επαρκέσει για την αντιμετώπιση των Ιταλών, δεν ήταν αρκετά καλές για τους Γερμανούς, οι οποίοι τώρα απειλούσαν τη Διοίκησή του σε δύο χωριστά απομακρυσμένα μέτωπα. Ο Ουέηβελλ είχε ελπίσει ότι οι Γερμανοί δε θα εκδήλωναν επίθεση μέχρι το Μάιο, αλλά την επόμενη ημέρα,


235

στις 27 Μαρτίου, ο διοικητής της 6ης Αυστραλιανής Μεραρχίας, που ήταν τότε προωθημένος αρκετά στη Δυτική Έρημο, προειδοποιούσε για την επικείμενη επίθεση. Αυτή ήταν η μόνη εξοικειωμένη μεραρχία που είχε απομείνει, την οποία ο Μπλάμεη είχε προγραμματίσει για την Ελλάδα, λόγω της καταστάσεως ετοιμότητάς της.139 Στις 26 Μαρτίου, το Μεικτό Επιτελείο Σχεδιάσεως, στο Λονδίνο, εξέδωσε το υπ’ αριθ. 43 έγγραφο για το Επιτελείο Σχεδίων Μέσης Ανατολής, στο οποίο καθόριζε ότι, λόγω του πτωχού σιδηροδρομικού και οδικού δικτύων της Τουρκίας, θα ήταν απίθανη μια ενδεχόμενη γερμανική εισβολή στην Αίγυπτο ή στο Ιράκ διαμέσου της Τουρκίας. Ήταν όμως βασικός, κατά την άποψή του, ο έλεγχος της Κρήτης και της Κύπρου και η σχεδίαση δολιοφθορών επικοινωνιών στην Τουρκία.140 Εκείνη την ημέρα, επίσης, ο Τσώρτσιλ τηλεγράφησε στον Ουέηβελλ ότι το Λονδίνο ανησυχούσε για την ταχεία γερμανική προέλαση στην Ελ Αγκέιλα, επειδή ήταν συνήθεια των Γερμανών να συνεχίζουν την ώθησή τους, όταν στην επίθεσή τους δεν προβαλλόταν σθεναρή άμυνα. "Υποθέτω ότι περιμένεις μόνο να βγάλει η χελώνα το κεφάλι της αρκετά μακριά για να το κατακερματίσεις. Είναι εξαιρετικά σοβαρό να τους δώσεις μια γρήγορη γεύση της ποιότητάς σου. Ποια είναι η κατάσταση και πού βρίσκεται η 7η Τεθωρακισμένη Μεραρχία; Παρακαλώ να έχω την απάντησή σου". Επειδή ο Ουέηβελλ επέστρεφε τότε από την Ερυθραία του Σουδάν, απάντησε ο Στρατηγός Αθούρος Σμιθ, "καταβάλλεται κάθε δυνατή προσπάθεια να ενισχύσουμε τα στρατεύματά μας στην Κυρηναϊκή. Συσκεπτόμαστε με τον Αρχιναύαρχο Μεσογείου και Αντιπτέραρχο Μέσης Ανατολής για να εξετάσουμε την κατάσταση" και ερμφαντικά τονιζόταν η επείγουσα ανάγκη για περισσότερη αεροπορία. Ο βοηθός επιτε λάρχη ταξίαρχος Τζων Σήρερ τηλεγράφησε τις βρετανικές θέσεις. Όταν επέστρεψε το επόμενο πρωινό, ο Ουέηβελλ έστειλε στον Πρωθυ πουργό ένα "Προσωπικό Άκρως Απόρρητο" σήμα που περιλάμβανε: Πρέπει να παραδεχθώ ότι έχω αναλάβει σοβαρό κίνδυνο στην Κυρηναϊκή μετά την κατάληψη της Βεγγάζης, με σκοπό να εξασφα λίσω τη μέγιστη υποστήριξη στην Ελλάδα. Η εκτίμησή μου σήμερα είναι ότι οι Ιταλοί στην Τρίπολη μπορεί να μη λαμβάνονται υπόψη και ότι οι Γερμανοί είναι πιθανό να αναλάβουν τον κίνδυνο να στείλουν μεγάλα σώματα θωρακισμένων στρατευμάτων στην Αφρική εν όψει της αναποτελεσματικότητας του Ιταλικού Ναυτικού. Γι’ αυτό μερίμνησα να διαθέτω μικρή θωρακισμένη δύναμη μόνο και μια μερικώς εκπαιδευμένη αυστραλιανή μεραρχία στην Κυρηναϊκή. Αμέσως μόλις δεχτήκαμε την ελληνική ευθύνη άρχισαν να συσσω ρεύονται αποδείξεις γερμανικών ενισχύσεων στη Τρίπολη, οι οποίες συνδυάστηκαν με επιθέσεις κατά της Μάλτας, οι οποίες εμπόδιζαν το βομβαρδισμό της Τριπόλεως από εκεί και επί των οποίων βομβαρδι σμών υπολόγιζα. Οι γερμανικές αεροπορικές επιθέσεις κατά της


236

Βεγγάζης, οι οποίες εμπόδισαν τα πλοία ανεφοδιασμών να χρησιμο ποιήσουν το λιμάνι, αύξησαν, επίσης, τις δυσχέρειες. Το αποτέλεσμα είναι ότι προς το παρόν είμαι αδύνατος στην Κυρηναϊκή και δεν διαθέτω θωρακισμένες δυνάμεις, οι οποίες είναι τώρα πρωταρχικής ανάγκης.

Στη συνέχεια, ανέφερε τις δυσχέρειες του, στις οποίες περιλάμβανε και τις αεροπορικές και τις μεταφορικές. Τα καλά νέα ήταν ότι είχε πέσει το Κέρεν και ο Πλάττ μπορούσε να προχωρήσει στην Ασμάρα' και ο Κάννινγκαμ, που είχε καταλάβει τη Χάραρ την προηγούμενη ημέρα, μπορούσε να κινηθεί στην Αδίς Αμπέμπα.141 Στη δυτική Έρημο έγινε από τις 27 ως τις 29 Μαρτίου μια σύσκεψη στην οποία ο Νήμε, του οποίου οι προηγούμενοι φόβοι είχαν αισθητά τροποποιηθεί από τις διαβεβαιώσεις του Στρατηγείου του Καΐρου, εξέφρασε την άποψη ότι στην Τριπολιτάνια υπήρχαν μόνο Γερμανοί τεχνικοί. Στις 30 Μαρτίου, ο Νήμε, ο οποίος ήταν βοηθός επιτελάρχη στο Εκστρατευτικό Σώμα στη Γαλλία το 1940, προχώρησε και καθόρισε, στις διαταγές του επιχειρήσεων, ότι δε φαινόταν πιθανή μια εχθρική ενέργεια. Δυστυχώς την επόμενη ημέρα, καθώς διανέμονταν αυτές οι διαταγές, ο εχθρός πέτυχε τον αιφνιδιασμό και εξαπέλυσε την επίθεση. Ο Ρόμμελ είχε περιορισμένο μόνο σκοπό, αλλά έπιασε την ευκαιρία' οι βρετανοί βρέθηκαν σύντομα σε μάχη, στην οποία έχασαν σε δέκα ημέρες τετρακόσια χιλιόμετρα και ο Νήμε βρέθηκε σε στρατόπεδο αιχμαλώτων. Ο ίδιος ο Ουέηβελλ αιφνιδιάστηκε. Δε θα έπρεπε. Ο Ρόμμελ είχε πετύχει την παράδοση της 51ης Μεραρχίας Χαϊλάντερς στη Γαλλία τον Ιούνιο του 1940 και στη συνέχεια διέτρεξε σε πέντε ημέρες 400 χιλιόμετρα, για να σταματήσει την εκκένωση στο Χερβούργο.142 27-30 Μαρτίου 1941

Από την Κοινοπολιτεία, ο αντιπρόεδρος της Κυβερνήσεως της Αυστραλίας Φάντεν, τηλεγράφησε στον Πρωθυπουργό Μένζης, ο οποίος βρισκόταν στο Λονδίνο, ότι η Κυβέρνηση στην Καμπέρα είχε πάρα πολύ θιγεί, επειδή δεν είχε ενημερωθεί από την Ανώτατη Συμμαχική Διοίκηση. Ήταν πολύ ενοχλητικό και για το Υπουργικό Συμβούλιο και για το Υπουργείο Πολέμου που ανακαλύφθηκε ότι ήταν αναληθές ότι ο Μπλάμεη είχε ερωτηθεί για την ελληνική εκστρατεία.143 Αλλά τα σπουδαία νέα ήταν το πραξικόπημα στη Γιουγκοσλαβία. Η αλλαγή στο Βελιγράδι βρισκόταν στα πλαίσια της γιουγκοσλαβικής πολιτικής. Ο Πρίγκιπας Παύλος, ένας απόφοιτος της Οξφόρδης και Ιππότης του Τάγματος της Περικνημίδας, ήταν ο Γιουγκοσλάβος που είχε απογοητεύσει τους αποστρατευθέντες Σέρβους αξιωματικούς. Ο Ταξίαρχος της Αεροπορίας Μπόρα Μίρκοβιτς, σχεδίαζε από το 1937 ένα γιουγκοσλαβοϊταλικό σύμφωνο και μόνο στις αρχές του 1941 είχε πλησιάσει τον Υποστράτηγο Ντουσάν Σίμοβιτς, απόφοιτο του Σαιντ Συρ και τον βρήκε συνεργάσιμο. Αλλά δεν ήταν ποτέ κατανοητό στο Μίρκοβιτς, ο οποίος είχε τη φωτογραφία του Γκαίριγκ στο


237

διαμέρισμά του, ότι οι Γερμανοί θα αντιδρούσαν εχθρικά στην εργασία του. Το πραξικόπημα πέτυχε, γιατί υποστηριζόταν από το Στρατό, την Αεροπορία, τους νέους αξιωματικούς, τους αριστερίζοντες και την Εκκλησία και γιατί η χαλαρή εσωτερική ασφάλεια του Πρωθυπουργού και η έλλειψη πρακτόρων τον άφηναν ανημέρωτο. Ήταν σχεδόν αναίμακτο (μόνον ένας αστυνομικός σκοτώθηκε στο ραδιοφωνικό σταθμό) και ολοκληρώθηκε μεταξύ 11:30 π.μ. στις 26 Μαρτίου και 3:00 μ.μ. της 29ης Μαρτίου. Η Γιουγκοσλαβία ήταν τώρα ελεύθερη να προσχωρήσει στη Βρετανία, αλλά οι νέοι ιθύνοντες δεν αντιλήφθηκαν την πίεση του χρόνου. Εκείνο το βράδυ ο Πρίγκιπας Παύλος παραιτήθηκε και αναχώρησε για την Αθήνα. Ο Γεώργιος Β’ της Ελλάδας επιθυμούσε να του επιτρέψει να μείνει εκεί, αλλά ο Ήντεν και το Φόρεϊν Όφφις ήταν ανυποχώρητα εχθρικοί σ’ αυτήν την ιδέα και ο Τσώρτσιλ τους υποστήριξε, γι’ αυτό και ο Παύλος στάλθηκε σε μια άλλη αποικιακή φρουρά του Τσώρτσιλ, στην Κένυα.144 Ο νεαρός Πρίγκιπας Πέτρος τον διαδέχθηκε ως Πέτρος Β’· ο ανάδοχός του ήταν ο Βασιλιάς Γεώργιος VI της Μεγάλης Βρετανίας, ο οποίος τον φρόντισε όταν ως εξόριστος έφτασε στη Βρετανία στις 21 Ιουνίου. (Αργότερα μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες και πέθανε στην Καλιφόρνια το 1970). Η αντίδραση του Χίτλερ στο πραξικόπημα ήταν ταχεία- αμέσως διέταξε να αναβληθεί η εισβολή στη Ρωσία-η οποία έτσι κι’ αλλιώς θα καθυστερούσε λόγω των πλημμυρών στην Πολωνία-για τέσσερις εβδομάδες κατά τη διάρκεια των οποίων θα εκκαθαρίζονταν οι ανωμαλίες των Βαλκανίων. (Οι Ελβετοί το γνώριζαν αυτό το ίδιο βράδυ).145 Στο Λονδίνο, μερικά μέλη τής Βουλής πίστευαν ότι το πραξικόπημα ήταν έργο του Τσιπς Κάννον, πράγμα που τον ευχαριστούσε- αλλά ήταν βαθύτατα λυπημένος, επειδή ο φίλος του Πρίγκιπας Παύλος και ο ενοχλημένος πνευματώδης Μένζης θεωρούσαν ότι ήταν μια περίπτωση "ληστείας του Παύλου για πληρωμή του Πέτρου". Ούτε ο Πρωθυπουργός του χαμογέλασε. Ήταν πολύ απασχολημέ νος.146 Ο Τσώρτσιλ διέταξε τον Ήντεν και τον Ντηλ να επιστρέψουν από τη Μάλτα στην Αθήνα με σκοπό να εγκαταστήσουν ένα ενιαίο μέτωπο και να υποχρεώσουν τους Γιουγκοσλάβους να επιτεθούν κατά των Ιταλών για να πάρουν τα υλικά τους στην Αλβανία, και έτσι να εξοπλιστούν για να αντισταθούν στους Γερμανούς.147 Ήταν ένα απατηλό όνειρο, το οποίο δεν είχε καμιά σχέση με τη Βαλκανική πραγματικότητα. Στα απομνημονεύματά του ο Παπάγος κατηγορεί τους Βρετανούς επειδή δεν ανέλαβαν την ηγεσία εκείνη τη στιγμή, για να αποφευχθούν προσωπικές αντιζηλίες.148 Αλλά ανεξάρτητα από τα συμβάντα, οι Γιουγκοσλάβοι ήταν ανίκανοι να ενεργήσουν με την απαιτούμενη ταχύτητα, για να προλάβουν τη γ ερ μ α νικ ή ενέρ γεια .

Είναι ενδιαφέρον, ίσως, το ότι η πιο ρεαλιστική εκτίμηση ήταν εκείνη που έγινε από το Διευθυντή των Στρατιωτικών Πληροφοριών του Υπουργείου

238


Πολέμου του Λονδίνου Υποστράτηγου F.H.N. Ντάβιντσον, ο οποίος είπε στο Βοηθό Επιτελάρχη της Διευθύνσεως Πληροφοριών του Γενικού Επιτελείου, στις 28 Μαρτίου, ότι ενώ το πραξικόπημα θα είχε ανατρέψει το γ ερ μ α ν ικ ό χρονοδιάγραμα κατά μία ή δύο εβδομάδες, οι Ναζί θα μπορούσαν να επιτεθούν από τρεις κατευθύνσεις και πιθανώς θα κινούνταν αμέσως για να επιτεθούν κατά της Ελλάδας προς κατάληψη της Θεσσαλονίκης και ακολούθως να διαχωρίσουν τη Γιουγκοσλαβία από τις βρετανικές δυνάμεις. Γ ι’ αυτό ήταν βασικό όπως η Ανώτατη Συμμαχική Διοίκηση εγκατασταθεί στη γραμμή νότια του ποταμού Νισάβα. Ο Παπάγος σκεπτόταν τώρα να μετακινήσει δυνάμεις α π ό τον Αλιάκμονα προς τα βόρεια. Αλλά αν οι Γερμανοί καθυστερούσαν μέχρι τα μέσα Απριλίου θα διέθεταν όχι πέντε αλλά ένδεκα μεραρχίες. Ο Ντάβιντσον θεωρούσε την κατάσταση στη Γιουγκοσλαβία, το χειρότερο σαν μια σύγκρουση, στην οποία θα έπρεπε οι Γερμανοί να κινηθούν προς αποκατάσταση της τάξεως και το καλύτερο σαν Συμμαχικό Μέτωπο για την εκκαθάριση των Ιταλών από την Αλβανία. Έτσι, ήταν της γνώμης ότι οι Βρετανοί θα έπρεπε να παρακινήσουν τους Γιουγκοσλάβους με κάθε δυνατό τρόπο, περιλαμβανόμενων και ναυτικής ενέργειας μέχρι Κότορ και Ζάρα της Αδριατικής, στρατιωτικής βοήθειας, αεροπορικής υποστηρίξεως, αποστολής ανώτατου αξιωματικού ως συνδέσμου και άλλων.149 Δυστυχώς οι ιδέες του για τη βοήθεια απλούστατα δεν ήταν δυνατό να πραγματοποιηθούν έγκαιρα, ακόμη και αν οι Γιουγκοσλάβοι ήταν στην πραγματικότητα ένα αδιαίρετο έθνος. Ο Τσώρτσιλ, φυσικά, επειδή υποστηριζόταν ότι ο Ήντεν και η Ειδική Υπηρεσία Επιχειρήσεων είχαν κάποια σχέση με το πετυχημένο πραξικόπημα στο Βελιγράδι, διακήρυξε την ορθότητα της πολιτικής του και έστειλε στον πρόεδρο της Τουρκίας ένα τηλεγράφημα, λέγοντάς του ότι ήρθε η ώρα για ένα κοινό μέτωπο.150 Στους αεροπορικούς κύκλους της Αθήνας και του Λονδίνου υπήρχε μια διαφωνία σχετικά με την ορθή χρησιμοποίηση της αεροπορίας.151 Τώρα, ο Συνταγματάρχης Λέσλυ Χόλλης του Υπουργείου Πολέμου, στην οδό του Μεγάλου Γεωργίου, έστειλε ένα σημείωμα στο Σερ Όρμε Σάρτζαντ, στο Υπουργείο Εξωτερικών, λέγοντας ότι το πραξικόπημα στη Γιουγκοσλαβία βοηθήθηκε, επειδή αυτή η χώρα είχε την καλύτερη αεροπορική δύναμη στα Βαλκάνια, αλλά ότι οι Βρετανοί δεν μπορούσαν να πουν πώς θα βοηθούσαν την Ελληνική Αεροπορική Δύναμη.152 Τα νέα του γιουγκοσλαβικού πραξικοπήματος βρήκαν τον Ήντεν και τον Ντηλ ακόμη στη Μάλτα·, λόγω καιρού, αναμένοντας να συνεχίσουν προς Γιβραλτάρ και Αγγλία. Αναχώρησαν μυστικά, είχαν μόλις αποφύγει τον Ιταλικό Στόλο και είχαν φτάσει στο Σκαραμαγκά την αυγή της 28ης Μαρτίου. Τους υποδέχτηκε ο Ντ’ Αλμπιάκ και αμέσως είδαν το Στρατηγό Ουίλσον και το επιτελείο του. Αργότερα έγινε μια σύσκεψη με τον Κορυζή και με ένα πιο αισιόδοξο Παπάγο για να εξετάσουν συντονισμένη ενέργεια με τους Γιουγκοσλάβους. Ο Παπάγος ήθελε την άμυνα της Θεσσαλονίκης, αλλά οι Βρετανοί


239

αμφέβαλλαν ότι υπήρχε αρκετός χρόνος για την οργάνωση αυτής της άμυνας. Ο Παπάγος σημείωσε ότι μια γιουγκοσλαβική μεραρχία με τις 40.000 άντρες της ήταν δυόμιση φορές μεγαλύτερη μιας ελληνικής ή τουρκικής μεραρχίας και ότι η Γιουγκοσλαβία είχε είκοσι τέσσερις τέτοιες μεραρχίες πεζικού και τρεις μεραρχίες ιππικού. Η Τουρκία είχε είκοσι έξι πεζικού, μια ιππικού και μια Θωρακισμένη μεραρχία στην Ανατολική Θράκη, με πέντε ακόμη μεραρχίες στα Δαρδανέλια και δέκα στον Καύκασο. Αυτή η σύσκεψη τελείωσε χωρίς κανένα συμπέρασμα, εκτός της επιθυμίας του Ήντεν και του Ντηλ να συναντηθούν με το νέο ισχυρό άντρα της Γιουγκοσλαβίας, τον Αντιπτέραρχο Σίμοβιτς. Αργότερα προς το βράδυ, ο Ήντεν συνομίλησε με το Βασιλιά Γεώργιο Β’, τον οποίο βρήκε με καλή διάθεση, αλλά όχι πολύ αισιόδοξο για την κατάσταση στο Βελιγράδι, ’’αυτή τη φωλιά των ραδιουργιών". Είχε εναποθέσει την ελπίδα του στο χρόνο και, όπως υποστηρίζει ο Ήντεν, είπε ότι "η παρουσία των βρετανικών στρατευμάτων είχαν ήδη σώσει την Ελλάδα από τον κατακλυσμό". Και συνέχισε ότι "ο Βασιλιάς εξέφρασε ικανοποίηση για το διορισμό του Στρατηγού Ουίλσον, ο οποίος είχε κάμει έξοχη εντύπωση σε όσους είχαν συνεργαστεί μαζί του. Επίσης, μίλησε ευγενικά για τη συμπεριφορά των στρατευμάτων τα οποία είχαν φτάσει, παρά το ότι υπήρχαν δυστυχώς παράπονα για την συμπεριφορά των Αυστραλών". Ο Βασιλιάς τελείωσε λέγοντας ότι θα έβλεπε τον Πρίγκιπα Παύλο στο σιδηροδρομικό σταθμό, αλλά ότι θα ήταν δύσκολος στη συζήτηση.153 Στις 27 Μαρτίου, την ημέρα του πραξικοπήματος στο Βελιγράδι, ο Στρατηγός Χέηγουντ βρισκόταν στην Αλβανία, επισκεπτόμενος το μέτωπο και ο Στρατηγός Ουίλσον ταξίδευε προς τα βόρεια, στο νέο του στρατηγείο, στην Ελασσόνα. Στις 28 Μαρτίου, ο Τσώρτσιλ τηλεγράφησε στον Ουέηβελλ ότι κατανοούσε πόσο τον κούραζαν, "αλλά τα γεγονότα του Βελιγραδιού είχαν μεταβάλει την Επιχείρηση LUSTRE σε μεγάλη πολιτική υπόθεση, τελείως ξεχωριστή από την καθαρώς στρατιωτική της άποψη". Στο μεταξύ είχε την ελπίδα ότι όλα γίνονταν, ώστε η Επιχείρηση MANDIBLES θα γινόταν όπως είχε σχεδιαστεί. Την Κυριακή, θα μιλούσε από το ραδιόφωνο και εκτός του ότι θα μνημόνευε την εξαίρετη υπηρεσία της 4ης Ινδικής Μεραρχίας, τόσο στην Αίγυπτο όσο και στη Δυτική Έρημο, ήθελε να πει "Σοβαρές βρετανικές και αυτοκρατορικές δυνάμεις έφτασαν στην Ελλάδα". Επειδή οι Γερμανοί και οι Αμερικανοί το γνώριζαν, θα ήταν γελοίο να μην το γνωρίζουν οι Αυστραλοί και οι Βρετανοί. Τα άλλα τηλεγραφήματα εκείνης της ημέρας πρόβλεπαν επιτέλους να αποβιβαστεί ένα τάγμα στη Λήμνο ως φρουρά, η οποία βρισκόταν υπό καθημερινή αεροπορική επιτήρηση, προφανώς γερμανική. 1S4 '

'

'

Το Σάββατο το πρωί, 29 Μαρτίου, ο Ήντεν είπε στο Λίνκολν Μακ Βη ότι αισθανόταν ότι οι άμεσες επιπτώσεις του γιουγκοσλαβικού πραξικοπήματος είχαν μεγαλοποιηθεί στην Αγγλία και στην Αμερική, αλλά ότι είχε επιστρέφει

240


για να διερευνήσει τη πιθανότητα της εξελίξεώς τους. Συνέχισε, "Δεν με ενδιαφέρει αν οι Γιουγκοσλάβοι δεν τιμούν πραγματικά την υπογραφή τους στο Τριμελές Σύμφωνο παρά μόνο αν μπορούσαμε τώρα να συμφωνήσουμε σε ένα είδος κοινής πολιτικής, στην οποία ακολούθως να μπορούσαμε να περιλάβουμε και τους Τούρκους". Πρόσθεσε ότι ο Βρετανός πρεσβευτής στο Βελιγράδι, επρόκειτο να μιλήσει με το Γιουγκοσλάβο πρωθυπουργό και ακολούθως θα ταξίδευε αεροπορικώς στην Αθήνα. Ο Μακ Βη ανέφερε στην Ουάσιγκτον ότι είχε συνομιλήσει, επίσης, με τον Ντηλ, τον Ουίλσον και τον Ν τ’ Αλμπιάκ, οι οποίοι πίστευαν ότι η κατάσταση στη Γιουγκοσλαβία καθυστερούσε τη γερμανική επίθεση. Τόσο ο Ήντεν όσο και ο Βρετανός Αεροπορικός Διοικητής στην Ελλάδα Ν τ’ Αλμπιάκ νόμιζαν ότι είχε σχεδιαστεί να εκδηλωθεί στις 28 Μαρτίου σε συνδυασμό με την ιταλική ναυτική εκκαθάριση (η οποία μόλις είχε τελειώσει με τη βρετανική νίκη στο Ακρωτήριο του Ταινάρου). Ο Μακ Βη ακολούθως έδωσε στον Ήντεν και τον Ντ’ Αλμπιάκ το βιαστικό τηλεγράφημα από τον Αμερικανό πρόξενο στη Βουλγαρία, που περιείχε την πληροφορία ότι η αρχική γερμανική επίθεση θα ήταν ένα κεραυνοβόλο αεροπορικό πλήγμα των βρετανικών και ελληνικών αεροσκαφών στα αεροδρόμιά τους κατά τη διάρκεια της ημέρας "ΣΕ ΧΡΟΝΟ ΠΟΛΥ ΣΥΝΤΟΜΟ". Ο Βρετανός Αεροπορικός Διοικητής στην Ελλάδα είπε ότι περίμενε αυτό το πλήγμα να ήταν συνδυασμένο με τη ρίψη αλεξιπτωτιστών στη Θεσσαλονίκη και σε άλλα μέρη στα αμέσως μετόπισθεν ·τών γραμμών άμυνας. Ο Ήντεν ήταν υπερβολικά ενοχλημένος αυτόν τον καιρό με τις εκπομπές του βρετανικού ραδιοφώνου για το πού βρίσκεται ο Πρίγκιπας Παύλος και μπροστά στο Μακ Βη (αρεσκόταν πάντα να έχει ακροατήριο) υπαγόρευσε ένα τηλεγράφημα στον Υπουργό (Πληροφοριών;) πληροφορώντας τον ότι καλά θα ήταν αν το Μπι-ΜπιΣι (Ο Βρετανικός Ραδιοφωνικός Σταθμός) "σταματούσε τις υποθέσεις για το πού βρίσκεται ο Πρίγκιπας Παύλος", γιατί αυτό ενοχλούσε το Βασιλιά της Ελλάδας. Ο Μακ Βη μόνο τότε ανακάλυψε ότι ο Πρίγκιπας Παύλος και η γυναίκα του βρίσκονταν στην Αθήνα.155 Την Κυριακή, 30 Μαρτίου, ο Ήντεν περίμενε ακόμη να δει ποια ήταν η εξέλιξη στη γιουγκοσλαβική κατάσταση, προτιθέμενος να κάνει μια μυστική επίσκεψη στο Σίμοβιτς, "ο οποίος προσωπικά πίστευε ότι οι Γιουγκοσλάβοι θα πολεμούσαν αν οι Γερμανοί επιτεθούν κατά της Θεσσαλονίκης και το είχε δηλώσει στους Γερμανούς". Αλλά ο Ήντεν δεν ήταν απόλυτα βέβαιος, γιατί υπήρχαν άλλοι Γιουγκοσλάβοι υπουργοί που έπρεπε να υπολογίζονται.156 Στο μεταξύ, είχε φτάσει το Σάββατο ο Τέρρενς Σων από το Βελιγράδι για να δώσει την πληροφορία ότι μια συνάντηση θα ήταν καλή· αλλά λίγο αργότερα την ίδια ημέρα τηλεφώνησε ο Κάμπελ από εκεί για να την ακυρώσει. Την Κυριακή επακολούθησε και μια άλλη αλλαγή όταν ο Σίμοβιτς είπε ότι "θα δεχόταν το Σερ Τζων Ντηλ πολύ μυστικά στο Βελιγράδι". Έτσι, συμφωνήθηκε, να ταξιδέψει εκεί ο Ντηλ με ψευδώνυμο (έτσι κι αλλιώς έμοιαζε με μεσόκοπο καθηγητή) και ο Αρχηγός του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου να ανακοινώσει ότι αν η


241

Γιουγκοσλαβία συνεργαζόταν, οι αγγλοελληνικές δυνάμεις θα προσπαθούσαν να κρατήσουν τη Θεσσαλονίκη, στην οποία οι Γιουγκοσλάβοι είχαν ένα ζωτικό ελεύθερο λιμάνι "με αγγλοελληνικές δυνάμεις στη Μακεδονία υπό Έλληνα διοικητή". 31 Μαρτίου-1 Απριλίου 1941

Έτσι το απόγευμα της Δευτέρας, 31 Μαρτίου, ο Ντηλ, ο Ταξίαρχος Μάλλαμπυ και ο Ντίξον πήγαν αεροπορικώς στο Βελιγράδι και είχαν τρίωρες συνομιλίες με το Στρατηγό Σίμοβιτς τον υπουργό πολέμου Στρατηγό Ίλιτς, και τον εκτελούντα χρέη Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατηγό Νίκολιτς. Η βρετανική ομάδα έμεινε με την εντύπωση ότι οι Γιουγκοσλάβοι σ’ αυτήν τη σύσκεψη ήταν πάρα πολύ πολυάσχολοι- συχνά καλούνταν έξω για να ασχοληθούν με προβλήματα εσωτερικής καταστάσεως της χώρας και επιστρατεύσεως. Φαίνεται ότι ένας Γιουγκοσλάβος δημοσιαγράφος τους είχε κάνει να πιστεύουν ότι οι Βρετανοί είχαν αποβιβάσει δεκαπέντε μεραρχίες και εκατό αεροπλάνα. Έχοντας κάνει το πραξικόπημα, άκουγαν τώρα την αβυσσαλέα αλήθεια.157 Ήθελαν να κερδίσουν χρόνο και γι’ αυτό δε θα εξαπέλυαν επίθεση κατά των Ιταλών στην Αλβανία ούτε θα δέχονταν την επίσκεψη του Ήντεν. Πιο πολύ όμως είχαν ανάγκη στρατιω τικού υλικού από τη Βρετανία. Ο Σίμοβιτς, είπε ότι ήθελε ακόμη να υπογράψει μια κοινή διακήρυξη υποστηρίξεως της Ελλάδας αν δεχόταν επίθεση. Επειδή ήθελε μια ισχυρή δύναμη στην περιοχή της Λίμνης Δοϊράνης, συμφώνησε να γίνουν σε δύο ημέρες επιτελικές συνομιλίες στη Φλώρινα. Την επόμενη ημέρα, ο Μάλλαμπυ και ο Ντίξον είχαν μια συνομιλία, καθόλου ικανοποιητική, με το Γιουγκοσλαβικό Γενικό Επιτελείο, το οποίο δεν επιθυμούσε να συντάξει και να υπογράψει τη γενική συμφωνία, με την οποία είχε προφανώς συμφωνήσει ο Σίμοβιτς. Επιπλέον, το Γενικό Επιτελείο συζητούσε να περιοριστεί η γιουγκοσλαβική υποστήριξη μόνο σε περίπτωση μιας επιθέσεως δυτικά της κοιλάδας του Στρυμόνα. Αυτή, η καθόλου ικανοποιητική κατάσταση, οδήγησε στη συνέχεια σε μια δεύτερη συνάντηση μεταξύ Ντηλ και Σίμοβιτς, στην οποία ο τελευταίος υπαναχώρησε στην υπογραφή οποιασδήποτε συμφω νίας, ισχυριζόμενος ότι τώρα ανακάλυψε ότι θα έπρεπε να την υποβάλει προς έγκριση σ’ όλη την Κυβέρνηση (προφανώς εννοώντας το Υπουργικό του Συμβούλιο) και ότι επειδή αν γινόταν αυτό θα διασπαζόταν η λεπτή συμμαχία Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων, δε θα προχωρούσε καθόλου. Παρ’ όλα αυτά, ο Στρατηγός Γιάνκοβιτς, ο διευθυντής στρατιωτικών επιχειρήσεων, θα βρισκόταν στη Φλώρινα με πλήρη εξουσιοδότηση να συζητήσει τις υποθέσεις και να φτάσει σε συμπεράσματα επί καθαρά στρατιωτικών σχεδίων. Κατά τη διάρκεια όλων αυτών των συνομιλιών, το ημερολόγιο του Ντίξον φανερώνει ότι ο Σίμοβιτς και ο Ίλιτς ήταν σταθεροί ότι θα αμύνονταν στους Γερμανούς, αλλά δεν το βροντοφωνούσαν γιατί φοβόνταν ότι οι Κροάτες θα αποσύρονταν.158 Η πραγματική δυσχέρεια, να γίνει οποιαδήποτε συμφωνία με την Γιουγκοσλαβία ήταν ότι η χώρα δεν ήταν ούτε στρατιωτικά ούτε ψυχολογικά έτοιμη για πόλεμο. Ο Τσώρτσιλ, ο Ήντεν και ο Παπάγος ευελπιστούσαν να

242


υπολογίζουν στις δυνάμεις που υπήρχαν μόνο στα χαρτιά και για τις οποίες κανένας δε φαινόταν να έχει ολοκληρωτικά πλήρεις εκτιμήσεις πληριοφοριών, όπως ακριβώς και οι Βρετανοί δεν είχαν μελετήσει τους Τσέχους ή τους Γάλλους πριν το 1938-1939. Ο Ντηλ, μόνο την Παρασκευή το βράδυ, 4 Απριλίου, ανέφερε από την Αθήνα για την καθόλου ικανοποιητική επίσκεψή του στο Βελιγράδι. Κατέληγε στο συμπέρασμα ότι οι Γιουγκοσλάβοι ήταν αποφασισμένοι να πολεμήσουν, αλλά όχι πριν τους επιτεθεί η Γερμανία, οπότε θα χρειαζόταν μια ισχυρή βρετανική αποστολή συνδέσμου αμέσως. Ο Ντηλ είχε συζητήσει για την ηγεσία αυτής με τον Ουέηβελλ και τον Ουίλσον και ανέφερε ότι ήθελαν να ηγηθεί αυτής της αποστολής ο μονόφθαλμος Στρατηγός, υποκόμης Κάρτον Ντε Βιάρτ, ο οποίος είχε ζήσει στην Πολωνία πριν από τον πόλεμο, με υποδιοικητή τον Ταξίαρχο Τζωρτζ Νταίβη, ο οποίος ήταν τότε στο επιτελείο στην Αθήνα. Ο Ντηλ ανέφερε ότι αυτός και ο Ήντεν δε θα εμπλέκονταν στις προσεχείς επιτελικές συνομιλίες, τις οποίες θα χειριζόταν ο Παπάγος και ο Ουίλσον, αλλά θα τις παρακολουθούσαν από κοντά για να βοηθήσουν αν χρειαζόταν.159 Στο μεταξύ, στην κρύα ανεμοβροχιά των βόρειων βουνοπλαγιών της Γραμμής του Αλιάκμονα, οι βλοσυροί Νεοζηλανδοί άρχισαν στις 30 Μαρτίου τις αποστολές του σκαψίματος και εκτελέσεως της αμυντικής οργανώσεως, βέβαιοι από τις περιλήψεις πληροφοριών ότι θα αντιμετωπίσουν είκοσι μία γερμανικές μεραρχίες υπό το Στρατάρχη Λίστ. Εκείνο που θεωρούσαν αταίριαστο και δυσανασχετούσαν, ήταν ο ιδρώτας και η ομίχλη στα γυαλιά της αντιασφιξιογονικής μάσκας τους που φορούσαν, πεπεισμένοι από το Βρετανό ειδικό στα πολεμικά αέρια Αντισυνταγματάρχη Μάρχαμ, ότι αυτό ήταν αναγκαίο!!.160 Από την Αθήνα, ο Λίνκολν Μακ Βη ανέφερε ότι ο κόσμος ήταν φοβισμένος και ότι ο Πρωθυπουργός έλπιζε προς στιγμή σε μια γερμανική αλλαγή σχεδίου, αλλά ήταν αποφασισμένος να τηρήσει την πολιτική της 28ης Οκτωβρίου. Ταυτόχρονα, ο Κορυζής ήταν τελείως απογοητευμένος από τη στάση των Τούρκων, οι οποίοι δεν έδιναν παρά μονάχα επαίνους (παρά το γεγονός ότι ο στρατιωτικός τους ακόλουθος εκτιμούσε ότι μέχρι τότε είχαν αποβιβαστεί 120.000 Βρετανοί' προφανώς η βρετανική μυστικότητα είχε αποδώσει, αφού πιθανόν εκείνο τον καιρό δεν είχαν αποβιβαστεί περισσότεροι των 40.000 από τους 58.000 που τελικά στάλθηκαν). Στις 30 Μαρτίου, ο Τσώρτσιλ τηλεγράφησε στο Φάντεν, στην Αυστραλία, για να τονίσει ότι οι βρετανικές κινήσεις κατά τα τέλη Φεβρουάριου απέδωσαν, αναπτέρωσαν την ελπίδα στο Βαλκανικό Μέτωπο των εβδομήντα μεραρχιών των τεσσάρων Δυνάμεων και τοποθέτησε την επιχείρηση LUSTRE στην κατάλληλη θέση με κάπως μειωμένους κινδύνους.161 Και ενώ ο Τσώρτσιλ γνώριζε, από τις 28 Μαρτίου, από πληροφοριοδότες στη Γιουγκοσλαβία ότι τρεις από τις πέντε γερμανικές θωρακισμένες μεραρχίες βρίσκονταν σε κίνηση από τις θέσεις εκφοβισμού πλησίον του Βελιγραδιού προς την Κρακοβία, γεγονός το οποίο


243

υποδήλωνε επίθεση κατά της Ρωσίας και γι’ αυτό θα έπρεπε να σταλεί προειδοποίηση στο Στάλιν, είναι ενδιαφέρον ότι μόνο στις 31 Μαΐου ο Αρχιστράτηγος Μέσης Ανατολής πληροφορήθηκε γι’ αυτήν τη στροφή των γερμανικών προθέσεων.162 Ο Μπλάμεη τηλεγράφησε στην Καμπέρα, στις 31 Μαρτίου, από την Αθήνα. Ήταν τώρα περισσότερο συντονισμένος με τις πεποιθήσεις του Ουίλσον μετά από την επίσκεψη που είχαν κάνει στις ελληνικές τοποθεσίες, Ήταν πολύ αδύνατοι προς τα βόρεια και γρήγορα η Φλώρινα θα καταλαμβανόταν από τους Γερμανούς. Τόσο η αμαξιτή, όσο και η σιδηροδρομική γραμμή περνούσαν από στενά περάσματα, τα οποία εύκολα θα μπορούσαν να διακοπούν από έντονη αεροπορική επίθεση. Η αεροπορική και χερσαία άμυνα ήταν απελπιστικά αναπαρκείς και γι’ αυτό ήταν πιθανή μια σοβαρή εξάρθρωση των γραμμών συγκοινωνιών. Οι Γερμανοί ανέφερε είχαν είκοσι τρεις ως είκοσι πέντε μεραρχίες στη Βουλγαρία και μπορούσαν να συγκεντρώσουν έντεκα ως δεκατρείς εναντίον των τεσσάρων μεραρχιών στα σύνορα και έξι ως επτά εναντίον της Γραμμής του Βερμίου, η οποία ήταν επανδρωμένη με μια θωρακισμένη ταξιαρχία, τη Νεοζηλανδική Μ εραρχία και δύο ελληνικές μεραρχίες. Ο Παπάγος είχε ζητήσει να έχει εννέα πλήρεις μεραρχίες στην τοποθεσία με ισχυρή αεροπορική υποστήριξη, αλλά τελικά εξοικονόμησε οκτώ ασθενείς μεραρχίες με λίγη αεροπορική υποστήριξη.163 Αν αυτός ο πόλεμος διαρκούσε περισσότερο, οι Έλληνες θα είχαν λάβει τα 30 αεροπλάνα τους Γκρούμαν Γουάιλτκατ, επειδή, σε μια άλλη αλλαγή πολιτικής, είχαν απελευθερωθεί αυτά από τον Πρόεδρο Ρούσβελτ στις 28 Μαρτίου. Μερικά είχαν αναχωρήσει την 1η Απριλίου και τα υπόλοιπα στις 4 Απριλίου, αλλά ο χρόνος μεταφοράς τους ήταν έξι εβδομάδες και επιπλέον η εγκατάσταση και η εκπαίδευση.164 Στο Λονδίνο, ο Ραμπ Μπάτλερ ανακοίνωσε στον Έλληνα πρεσβευτή ότι οι Βρετανοί έλπιζαν να είναι σε θέση να στείλουν περισσότρερη ΡΑΦ στην Ελλάδα, "αν η απειλή στην Τρίπολη δεν μεγάλωνε".165 Την Πρωταπριλιά ο αεροπορικός ακόλουθος στο Βελιγράδι τηλεγράφησε ότι οι Γιουγκοσλάβοι θα άρχιζαν να επιστρατεύονται στις 3 Απριλίου και ότι αυτή η επιστράτευση να ανέβαζε τη δύναμή τους στις 1.800.000 άντρες υπό τα όπλα.166 Την ίδια ημέρα, η Νεοζηλανδική Μεραρχία και η 1η Θωρακισμένη Ταξιαρχία, βρίσκονταν στο ανατολικό άκρο της τοποθεσίας του Αλιάκμονα, η 19η Ελληνική Μεραρχία είχε μετακινηθεί προς το μέτωπο της Ανατολικής Μακεδονίας και η 6η Αυστραλιανή Μεραρχία μόλις άρχισε να αφικνείται στη Γραμμή. Η γνώμη στους βρετανικούς κύκλους ήταν ότι η Γραμμή του Αλιάκμονα ήταν τόσο ισχυρή όσο ήταν καθεμιά από τις διαβάσεις της στη Βέρροια στην Έδεσσα, στην Κατερίνη ή στην ακτή, αλλά αν ο εχθρός πετύχαινε να διεισδύσει σε μια από αυτές, τότε ήταν απαραίτητη η ταχεία σύμπτυξη. Η βασική αδυναμία της όλης τοποθεσίας παρέμενε ο διάδρομος του Μοναστηριού από τη Γιουγκοσλαβία

244


προς τη Φλώρινα, μια κατεύθυνση η οποία θα επέτρεπε την περίσχεση της όλης τοποθεσίας από τα δυτικά. Η ζώνη ευθύνης της Νεοζηλανδικής Μεραρχίας στην τοποθεσία ήταν πολύ μεγάλη, με αρματικές προσβάσεις και δεν μπορούσε να καλυφθεί από το πυροβολικό της μεραρχίας. Οι λίγοι παράπλευροι δρόμοι ήταν κατά το πλείστον μονόδρομοι ημιονικοί δρόμοι. Τόσο το πεζικό όσο και το πυροβολικό δεν ήταν ικανοποιημένα με την αμυντική τους τοποθεσία.167 Αυτές τις ημέρες των αρχών του Απριλίου, η δύναμη της ΡΑΦ στην Ελλάδα διαιρέθηκε σε τρεις ομάδες. Στη Δυτική Πτέρυγα ήταν η Μοίρα No 122 μ£ Γκλαντιέητορ και η No 211 με Μπλενχάιμ και οι δύο με απαρχαιωμένα αεροσκάφη. Στην Ανατολική Πρέρυγα με έδρα τη Λάρισα, ήταν η No 11 και 113 με Μπλενχάιμ η No 33 με Χαρικέην και η No 208 Συνεργασίας Στρατού με μεικτά Χαρικέην και Λύσαντερ. Στην περιοχή των Αθηνών ήταν ομαδοποιημένες η No 30 με μεικτά Μπλενχάιμ καταδιωκτικά και βομβαρδιστικά, η No 80 με Γκλαντιέητορ και Χαρικέην και η No 84 με Μπλενχάιμ βομβαρδιστικά μαζί με αποσπάσματα από τις No 37 και 38 με Ουέλλιγκτον. Η αεροπορική αυτή δύναμη, με μόλις πλήρη ισχύ και σύγχρονα καταδιωκτικά, εγκατεστημένη σε πλημμυρίζοντα με νερά αεροδρόμια, θα αντιμετώπιζε την υπερσύγχρονη δύναμη της Λουφτβάφε. Ακόμη και σ’ αυτήν την περίοδο, ο Τσώρτσιλ πίστευε ότι αυτός ο πόλεμος θα κερδιζόταν από την αεροπορία.168 Ένας από τους πιλότους, οι οποίοι έφτασαν στην Ελλάδα με τη μοίρα No 33, ήταν ο Βέρνον Γούντγουαρντ, ο αποκαλούμενος "Γουντυ" από τη Βικτόρια της Βρετανικής Κολούμπια, ο οποίος, όπως ο άσος Μπέρλιγκ ο επονομαζόμενος "Μπουζ" από τη Μάλτα, είχε απορριφθεί από την Καναδική Αεροπορία πριν από τον πόλεμο, δεν είχε απολυτήριο κολεγίου και γ ι’ αυτό είχε στρατευθεί στη ΡΑΦ. Είχε τελειώσει την πτητική του εκπαίδευση και είχε ονομαστεί αξιωματικόςπιλότος και είχε τοποθετηθεί στη No 33 στην Αίγυπτο την άνοιξη του 1939. Οι Ιταλοί κήρυξαν τον πόλεμο στις 10 Ιουνίου του 1940 και μέχρι τα τέλη του μήνα ο Γούντγουαρντ, πετώντας διπλάνα ήταν ένας "άσος" και είχε κερδίσει το παρατσούκλι "γαλήνιος" γιατί συνέχισε να εμπλέκεται με εννέα ιταλικά μονοκινητήρια καταδιωκτικά, ενώ το δεύτερο αεροπλάνο του ζευγαριού του είχε καταρριφθεί. Η μοίρα είχε διοικητή έναν από τους πιλότους της ΡΑΦ, που είχαν καταρρίψει το μεγαλύτερο αριθμό εχθρικών αεροπλάνων κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το Νοτιοαφρικανό Πατ Πάτλ, ο οποίος μέχρι το χρόνο του θανάτου του, στις 20 Απριλίου 1941 στην Ελλάδα, είχε κάπου 28 ως 41 νίκες. Η μοίρα No 33 είχε μετακινηθεί στην Ελλάδα το Φεβρουάριο και ανέλαβε υπηρεσία συνοδείας Μπλενχάιμ πριν από τη γερμανική επίθεση.169 Την 1η Απριλίου, το Λονδίνο έβαλε το θέμα να χρησιμοποιηθεί η ΡΑΦ που βρισκόταν στην Ελλάδα προς υποστήριξη είτε της Γιουγκοσλαβίας είτε της Τουρκίας, αλλ’ όχι της Ελλάδας, αν δέχονταν επίθεση από τη Γερμανία. "Η αποστολή των αεροπλάνων μας πρέπει να είναι η πλήρης υποστήριξη των δυνάμεών μας, αλλά πρέπει να είμαστε έτοιμοι να βοηθήσουμε τους Συμμάχους μας αν υποστούν επίθεση". Το Λονδίνο δεν ήθελε να μετακινήσει τα αεροπλάνα


245

στη Γιουγκοσλαβία και δεν μπορούσαν να βοηθήσουν την Τουρκία από ελληνικές βάσεις, γι’ αυτό και οι δύο περιπτώσεις παρουσίαζαν ένα δίλημμα, για το οποίο χρειαζόταν ελληνική συγκατάθεση για τις επιχειρήσεις από τα ελληνικά αεροδρόμια. Ο Ήντεν απάντησε την επόμενη ημέρα ότι αυτά τα ζητήματα είχαν εξεταστεί και ότι οι Έλληνες δεν είχαν αντίρρηση για την περίπτωση της Γιουγκοσλαβίας. Αλλά αφού δεν ήταν δυνατό να ληφθεί οριστική απάντηση από τους Τούρκους, αυτό ήταν πιο δύσκολο.170 Σε λίγες ημέρες αυτό ήταν πια άσχετο. 2-3 Απριλίου 1941

Υπάρχουν στιγμές που οι άνθρωποι αρνούνται να πιστέψουν τα νέα που δεν θέλουν να ακούσουν. Στο Βελιγράδι, η νέα Γιουγκοσλαβική Κυβέρνηση επέμενε ότι είχε χρόνο για επιστράτευση πριν οι Γερμανοί ετοιμαστούν για να επιτεθούν. Έτσι, όταν, στις 2 Απριλίου, έφτασαν δύο τηλεγραφήματα από το στρατιωτικό ακόλουθο στο Βερολίνο, τα οποία διέφυγαν από τη γερμανική λογοκρισία πληροφοριών (ίσως γιατί ο Ναύαρχος Κανάρης, ο διευθυντής της, το θέλησε) δεν ήθελαν να πιστέψουν ότι η επίθεση θα άρχιζε στις 6 Απριλίου με ένα σκληρό βομβαρδισμό του Βελιγραδιού.171 Από την Αθήνα, ο Μακ Βη ανέφερε στην Ουάσιγκτον ότι ο Γιουγκοσλάβος πρεσβευτής έλαβε οδηγίες από το Βελιγράδι και με βάση αυτές διαβεβαίωσε την Ελληνική Κυβέρνηση ότι η Γιουγκοσλαβία θα τιμούσε το Τριμερές Σύμφωνο της 25ης Μαρτίου αλλά το θεωρούσε σαν ένα νεκρό γράμμα και θα παρέμενε φιλική σ’ όλους.172 Η βρετανική 1η Θωρακισμένη Ταξιαρχία, ειδοποιήθηκε εκείνη την Τετάρτη, 2 Απριλίου ότι οι Γερμανοί θα εξαπέλυαν την επίθεση την αυγή του Σαββάτου. Η επίθεση στην πραγματικότητα έγινε την Κυριακή, 6 Απριλίου.173 Στα μετόπισθεν, το Ιο Νεοζηλανδικό Γενικό Νοσοκομείο δεν ήταν ικανοποιημένο με την κατάσταση. Αυτή η μονάδα των 490 κλινών είχε υλικά 350 τόνων και καθόλου δικά της μεταφορικά. Δεν πίστευε ότι το σύμβολο του Ερυθρού Σταυρού θα την προστάτευε, ούτε από τους Γερμανούς ούτε από τους Ιταλούς αεροπόρους, και έτσι όλη η μονάδα διασκορπίστηκε υπό σκηνές σε μια στενή κοιλάδα είκοσι χιλιόμετρα μακρυά από τη Λάρισα που ήταν η βάση ανεφοδιασμού της.174 Στα πολύ μετόπισθεν, στην Αθήνα, ο καιρός ήταν πολύ καλύτερος από τη χθεσινή ημέρα που ήταν συννεφιά, είχε ανέμους και έκανε κρύο. Εκείνη την Τετάρτη, η θερμοκρασία είχε φτάσει τους 15°C υπό αίθριο καιρό με ελαφρό αεράκι. Αλλιώς, τα πράγματα δεν θα ήταν τόσο ευχάριστα. Ο Βασιλιάς και ο Πρωθυπουργός είχαν ζητήσει επειγόντως για μια ακόμη φορά πυρομαχικά για τα ορειβατικά πυροβόλα Σνάιντερ, γαλλικής κατασκευής. Θα μπορούσε το Λονδίνο, ρώτησαν τον Ήντεν, να εφοδιαστεί από τα αποθέματα που υπήρχαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, αφού δεν κατασκευάζονταν πουθενά αλλού; Επίσης,

246


ζήτησαν τουφέκια και ελαφρά πυροβόλα με πυρομαχικά για ένα νέο σώμα στρατού. Το Λονδίνο διαβίβασε την αίτηση στην Ουάσιγκτον κατευθείαν και διαμέσου του ειδικού απεσταλμένου του Ρούσβελτ, Λβερελλ Χάρριμαν, ο ο π ο ίο ς την έστειλε στο βοηθό του Προέδρου, Χάρυ Χόπκινς.175 Την προηγούμενη ημέρα, την Τρίτη 2 Απριλίου, το Λονδίνο είχε τελικά τηλεγραφήσει στην Επιτροπή Αγορών στη Νέα Υόρκη και τελικά ανακάλυψε ότι δεν υπήρχαν διαθέσιμα στις Ηνωμένες Πολιτείες πυρομαχικά για τα ορειβατικά πυροβόλα των 105 χιλ. Για να ανακαλυφθεί αυτό είχε απαιτηθεί, κατά τη γνώμη του Λονδίνου, πολύς χρόνος. Ακόμη και αν η παραγωγή άρχιζε αμέσως, θα υπήρχε ένα κενό χρόνου έξι ως οκτώ εβδομάδων από τότε που θα τελείωναν οι Έλληνες τα πυρομαχικά. Δύο ημέρες αργότερα, η ειδική επιτροπή του Λόρδου Χάνκεη, στο Κυβερνητικό Γραφείο, αποφάσισε ότι είχε έρθει η ώρα να προτείνουν στους Έλληνες να επανεξοπλιστούν τα ελληνικά στρατεύματα με βρετανικά όπλα και υλικά, τα οποία ήταν δυνατό να αντικαθίστανται και ο ιδανικός χρόνος, για να γίνει αυτή η πρόταση, ήταν όταν ο Ήντεν βρισκόταν ακόμη στην Αθήνα.176 Και για να ξεκαθαρίσει το θέμα του εφοδιασμού των Ελλήνων με Χαρικέην αντί Τόμαχωουκς, ο Λόνγκμορ τηλεγράφησε στον Πάλαιρετ ότι, επειδή πολλοί άνθρωποι ενδιαφέρονταν για το θέμα, είχε δημιουργηθεί κάποια σύγχυση. Αλλά είχε κανονίσει με τον Παπάγο ότι, επειδή η ΡΑΦ είχε στην Ελλάδα Χαρικέην και ήταν ικανοποιητικά εκεί, θα ήταν προτιμότερο για τους Έλληνες να χρησιμοποι ήσουν αυτά αντί τα αμερικανικής κατασκευής Τόμαχωουκ: τα θέματα των ανταλλακτικών και της συντηρήσεως απλουστεύονταν. Μόλις οι μοίρες του Λόνγκμορ θα ανεφοδιάζονταν, οι Έ λληνες θα έπαιρναν τα υποσχεθέντα δεκαοκτώ αεροπλάνα.177 Στην πραγματικότητα, ο Λόνγκμορ δεν ήταν σε ζηλευτή θέση. Τον ίδιο χρόνο που θα έπρεπε να δώσει τη βασική του υποστήριξη στην εκστρατεία που επρόκειτο να διεξαχθεί στην Ελλάδα, έπρεπε αυτή την ίδια Τετάρτη να διατάξει ένα σμήνος της μοίρας Μπλενχάιμ No 45 να σταλεί από την Ελλάδα να ενισχύσει τη μητρική της μονάδα στη Δυτική Έρημο. Η μοίρα Ουέλιγκτον έπρεπε να αποσυρθεί από τη Μάλτα κάτω από την πίεση του Χου Αεροπορικού Σώματος της Λουφτβάφε, το οποίο, τώρα εξορμούσε από τη Σικελία, ακριβώς 100 χιλιόμετρα προς τα βόρεια. Αλλά ακόμη και αυτές οι προσπάθειες ήταν ανεπαρκείς, γιατί πολύ γρήγορα δημιουργήθηκε μια κρίση στην Έρημο, η οποία εμπόδισε τη σχεδιασθείσα αναχώρηση για την Ελλάδα της 7ης Αυστραλιανής Μ εραρχίας.178 Ο Ουέηβελλ αποφάσισε ότι ο Νήμε είχε χάσει τον έλεγχο παραμένοντας στο στρατηγείο του στη Μπάρκα και προετοιμάστηκε να πάει εκεί για να λάβει μέτρα, αλλά δεν μπόρεσε να βρει ένα κατάλληλο αεροπλάνο. Έστειλε τον Ο’ Κόννορ με αυτοκίνητο, ακολουθούμενο με ένα σήμα να αναλάβει αυτός τη διοίκηση. Αυτό δεν άρεσε καθόλου στον άνθροιπο που είχε συστήσει το Νήμε για


247

τη θέση, επειδή η μάχη είχε χαθεί. Μέχρι να φτάσει ο Ο’ Κόννορ, στις 3 Απριλίου, ο Ουέηβελλ είχε βρει ένα αεροπλάνο και τον πρόφτασε στη Μπάρκα. Εκείνο το βράδυ, η κατάσταση ήταν τόσο κακή, ώστε ο Ουέηβελλ είπε στον Ο’ Κόννορ να προχωρήσει και να εκκενώσει τα παράλια μπροστά στον ορμητικά κινούμενο Ρόμμελ (ο οποίος όπως αποδείχτηκε είχε παρακούσει τις διαταγές επιθέσεως).179 Η κατάσταση των Βρετανών είχε επιδεινωθεί από την κακή κατάσταση και την έλλειψη των υλικών τους, που ήταν μόνο μερικώς το αποτέλεσμα της στροφής του ενδιαφέροντος τους προς την Ελλάδα. Ένα μέρος από την ανεπάρκεια οφειλόταν στην έλλειψη λιμανιών, αφού η Βεγγάζη είχε εγκαταλειφθεί και οι επακόλουθες αυξημένες ανάγκες απαιτούσαν μεταφορές με αυτοκίνητα. Ο Ουέηβελλ αργότερα τόνισε ότι του είχαν υποσχεθεί και είχε καταστρώσει τα σχέδιά του με βάση την παραλαβή 3.000 οχημάτων κατά μήνα από τον Ιανουάριο του 1941, αλλά στην πραγματικότητα είχε παραλάβει μόνο τα μισά αυτού του αριθμού (παρά το ότι τον ίδιο χρόνο έλεγε ότι είχε χάσει στην Ελλάδα 8.000).180 Ο Ήντεν, ο οποίος ήταν τόσο αξιοκατάκριτος, όσο και οποιοσδήποτε άλλος για την ακαταστασία στην Έρημο, είπε αργότερα στα απομνημονεύματά του ότι η ήττα του Νήμε οφειλόταν ολοκληρωτικά στην κακή εκτίμηση της διοικήσεως για την ταχύτητα με την οποία θα μπορούσε ο Ρόμμελ να εξαπολύσει μια επίθεση στην Έρημο. Αλλά στην πραγματικότητα, οφειλόταν πάρα πολύ στην αποτυχία εγκαταστάσεως δικτύων πληροφοριών πριν από τον πόλεμο και στην παραλυσία των ανεπαρκών πηγών ανεφοδιασμού κατά την πολεμική περίοδο. Ακόμη πιο πολύ, αυτή η μοιραία διασπορά των προσπαθειών οφειλόταν σε μια απροθυμία να αναλυθούν τα διαθέσιμα στοιχεία. Άνθρωποι όπως ο Ήντεν και ο Ντηλ δε χρειάζονταν την ULTRA' χρειάζονταν γυαλιά για να διαβάσουν και καθαρά μυαλά συνδυαζόμενα με την αποφασιστικότητα. Την Τρίτη το βράδυ, ο Ήντεν* τηλεγράφησε από την Αθήνα ότι η ΡΑΦ ρύθμισε τα της μεταφοράς μοιρών στην Τουρκία, αν παρουσιαζόταν ανάγκη και ότι οι Τούρκοι είχαν ήδη στείλει οι ίδιοι πλοία στην Αλεξάνδρεια να συλλέξουν τα αναγκαία εφόδια και προωθούσαν άλλες προπαρασκευές.181 Αργά εκείνο το βράδυ, ο Ουέηβελλ ανέφερε από το Κάιρο ότι γύρισε από την Κυρηναϊκή. Όταν είχε αναχωρήσει κατά τις τέσσερις η ώρα, η κατάσταση ήταν σκοτεινή, αλλά φοβόταν ότι ένα μεγάλο μέρος της θωρακισμένης ταξιαρχίας και της δυνάμεως υποστηρίξεως είχε καταστραφεί από μια μεγαλύ τερη θωρακισμένη γερμανική δύναμη. Αυτή η ήττα αποκάλυψε το πλευρό της 9ης Αυστραλιανής Μεραρχίας και πιθανόν να την υποχρέωνε να.συμπτυχθεί από την περιοχή της Βεγγάζης. Επειδή ήταν ουσιώδες να σταματήσει μια φανερή προχώρηση προς την Αίγυπτο, ήταν υποχρεωμένος να αποσύρει την 7η Αυστραλιανή Μεραρχία από την επιχείρηση LUSTRE και να την προωθήσει εκεί' θα σχηματιζόταν μια μηχανοκίνητη εφεδρεία με όσες θωρακισμένες μονάδες μπορούσαν να εξευρεθούν και η ημιτελής 6η Βρετανική Μεραρχία θα

248


ήταν η εφεδρική δύναμη, αναβαλλόμενης και πάλι της Επιχειρήσεως M AND IBLES. Όταν η 4η Ινδική Μεραρχία έφτανε από το Σουδάν, θα μπορούσε να απελευθερωθεί η 7η για την Ελλάδα. Είχε ζητήσει τις απόψεις του Αρχηγού του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου και του Μπλάμεη από την Αθήνα. Και τέλος, όταν ο Ο’ Κόννορ έφτασε στη Βεγγάζη, ο Ουέηβελλ έμαθε ότι ήταν άρρωστος και πιθανώς θα ξανααρρώσταινε' έτσι αφού ο Νήμε τα κατάφερνε καλά στη δύσκολη κατάσταση και αν συμφωνούσαν και οι δύο, θα αφηνόταν ώστε ο Ο’ Κόννορ να ενεργούσε ως σύμβουλος του Νήμε. Στις 4 Απριλίου, ο Ουέηβελλ έπρεπε να τηλεγραφήσει ότι, αφού ο εχθρός είχε καταλάβει το Μσουςς, η 9η Αυστραλιανή έπρεπε να αποσυρθεί πίσω και να εγκαταλειφθεί η Βεγγάζη. Στην Ελλάδα, είχε συμπληρωθεί η συγκέντρωση της Νεοζηλανδικής Μεραρχίας, εκτός από το 21 Τάγμα, το οποίο βρισκόταν ακόμη στην Αθήνα και την 7η πεδινή πυροβολαρχία, η οποία θα μετακινιόταν την επόμενη ημέρα. Στο μεταξύ, στις 2 Απριλίου, ο Αρχιστράτηγος είχε τηλεγραφήσει από το Κάιρο στους Αρχηγούς των Επιτελείων ότι η Κινητή Μονάδα Βάσεως Ναυτικής Άμυνας θα έπρεπε να εγκατασταθεί στον Κόλπο της Σούδας, γιατί "η μετακίνηση πολλών χερσαίων και αεροπορικών δυνάμεων στην Ελλάδα είχε αισθητά μεγαλώσει τη σπουδαιότητα της Κρήτης". Η αεροπορική απειλή από τη Βουλγαρία, απέκλειε την εγκατάστασή της βορειότερα, μέχρις ότου διατεθούν περισσότερα αντιαεροπορικά πυροβόλα. Έτσι, ο Κόλπος της Σούδας θα μεταβαλλόταν τώρα σε μια βάση του στόλου μάλλον, παρά σε μια βάση ανεφοδιασμού καυσίμων μόνο.182 Έτσι η Κρήτη συνέχιζε την ύπαρξή της σαν μια βάση φάντασμα, στο κάτω μέρος της κλίμακας προτεραιοτήτων, λόγω της ανεπάρκειας των πηγών, όταν η στρατηγική σπουδαιότητά της θα έπρεπε να την είχε βάλει στην κορυφή. Κατά κάποιο τρόπο, είναι συμβολικό της ανωριμότητας και της έλλειψης προσοχής της βρετανικής υψηλής στρατηγικής κατά την παρούσα περίοδο. Ο Τσώρτσιλ τηλεγράφησε στο Σίμοβιτς, λέγοντάς του ότι οι Γερμανοί συγκεντρώνονταν εναντίον της Γιουγκοσλαβίας με δυνάμεις ακόμη και από τη Γαλλία και ότι η μόνη ελπίδα του ήταν να κάνει "ένα μεγάλο κτύπημα για τη νίκη και την ασφάλεια" πετυχαίνοντας "μια αποφασιστική και ταχύτατη νίκη στην Αλβανία" και παίρνοντας "μια πληθώρα υλικών και λαφύρων" που θα κυριεύονταν και να γίνει αυτό προτού οι Γερμανοί φτάσουν στην Αλβανία, οπότε θα μπορούσε να επιπέσει κατά "των νώτων των διεφθαρμένων και σάπιων Ιταλών".183 Στις 4 Απριλίου, ο Ουίλσον, του οποίου η κωδικοποιημένη διεύθυνση ήταν Braig, Αθήνα, τηλεγράφησε ότι αυτός και ο Παπάγος συναντήθηκαν με το

Στρατηγό Γιάνκοβιτς "Υπαρχηγό του Γιουγκοσλαβικού Επιτελείου και με τον Λ.Ρ. Χόπ" (τον αντισυνταγματάρχη Μέλισαρ Περέσιτς), αργά το βράδυ της 3ης Απριλίου, αλλά ότι οι συνομιλίες ήταν περιορισμένες επί των επιχειρήσεων στην


249

περίπτωση επιθέσεως του Άξονα μόνο κατά της Θεσσαλονίκης, για την οποία θα πολεμούσε ο Γιουγκοσλαβικός Στρατός. Οι Σύμμαχοι κατέστρωσαν ένα σχέδιο βασιζόμενο σε ένα βρετανικό στρατό διπλάσιο της παρούσας δύναμης, με τους Έλληνες αμυνομένους στις οχυρωμένες περιοχές τους και τους Βρετανούς και Γιουγκοσλάβους επιτιθεμένους στην κατεύθυνση Πετρίτσι-Τζουμαγιά-Κιούστεντηλ, τον ίδιο χρόνο κατά τον οποίο θα εκτοξευόταν μια ελληνογιουγκοσλαβική επίθεση στην Αλβανία. Οι Γιουγκοσ λάβοι, που είχαν φέρει ένα μόνο αντίγραφο του σχεδίου τους, το οποίο ξανά πήραν πίσω μαζί τους, ανέφεραν ότι οι συγκεντρώσεις τους είχαν συμπληρωθεί στο Βουλγαρικό Μέτωπο και θα συμπληρώνονταν στο Αλβανικό μέχρι τις 25 Απριλίου. Ζητήθηκε, σε μια επίθεση του Άξονα, να συγκεντρωθούν οι Βρετανοί στην περιοχή Δοϊράνης-Βαλάντοβο. Ο Παπάγος υπογράμμισε την ανάγκη υπάρξεως μεγαλύτερου αριθμού γιουγκοσλαβικών μεραρχιών στη νότια Σερβία. "Υπέδειξα τη διαθεσιμότητα των μονάδων μας στο εγγύς μέλλον, τον κίνδυνο του αδύνατου μετώπου του Στρυμόνα έναντι επιθέσεως από ανατολικά και την ακαταλληλότητα των υλικών και μέσων προς το έδαφος. Συμφωνήθηκε να γίνει αναγνώριση με τη σκέψη της συνενώσεως αργότερα στη γραμμή ΣτρυμόναςΔοϊράνη με τους Γιουγκοσλάβους και τα τρία επιτελεία να συναντηθούν στην Αθήνα για λεπτομερέστερες συζητήσεις. Ο Υπαρχηγός του γιουγκοσλαβικού επιτελείου κάπως ηττοπαθής. Η Σύσκεψη τελείωσε (στις δύο το πρωί) σε φιλική και ευχάριστη ατμόσφαιρα".184 4 Απριλίου 1941

Ξεκινώντας στις 10:10 το πρωί της Παρασκευής με το τραίνο από το σταθμό του Κέναλι για την Αθήνα, ο Παπάγος, ο Ουίλσον, ο Ντ’ Αλμπιάκ ο Χέηγουντ και ο Συνταγματάρχης Κιτριλάκης συζήτησαν τι θα έπρεπε να κάνουν στη συνέχεια. Πότε και πώς θα μπορούσε να γίνει κάποια μεταβολή της διατάξεως των μονάδων τους, έχοντας υπόψη το γεγονός ότι οι Γιουγκοσλάβοι είχαν τέσσερις από τις μεραρχίες τους των 40.000 αντρών πλήρως επιστρατευμένες στη Νοτιοανατολική Γιουγκοσλαβία και στην κοιλάδα του Αξιού; Ο Στρατηγός Ουίλσον είχε τη γνώμη ότι αν γινόταν άμεση γερμανική επίθεση, η καλύτερη τοποθεσία να την αντιμετωπίσουν ήταν η Γραμμή του Αλιάκμονα. Αν άρχιζαν οι μετακινήσεις δεν μπορούσαν να τελειώσουν κατά τη διάρκεια της περιόδου της επόμενης σελήνης (5-19 Απριλίου). Στο σύνολο, φρονούσε ότι το καλύτερο ήταν να ενισχύσουν την ισχυρή τοποθεσία του Αλιάκμονα πρώτα και ακολούθως να υποστηρίξουν το Στρυμόνα και μ’ αυτό συμφώνησε και ο Στρατηγός Παπάγος. Αφού αναγνώρισαν ότι η Αυστραλιανή ταξιαρχία, η οποία πιθανόν να στελνόταν στη διάβαση της Βέροιας, δεν θα μπορούσε να είναι διαθέσιμη για οκτώ ημέρες οι αξιωματικοί συμφώνησαν να μη προβούν σε καμία αλλαγή πριν περάσουν αυτές οι ημέρες.

250


Όσον αφορά στο θέμα της τελικής αποστολής της 1ης Θωρακισμένης Ταξιαρχίας στην περιοχή της Λίμνης Δοϊράνης, ο Ουίλσον είπε ότι οποιαδήποτε κίνηση θα έπρεπε να αναμένει την αναγνώριση για να διαπιστωθεί αν το έδαφος είναι κατάλληλο. Το να κρατηθεί ο Στρυμόνας θα απαιτούσε τουλάχιστον τρεις Μεραρχίες και θα χρειαζόταν τουλάχιστον ένας μήνας για να είναι διαθέσιμες. Ο Παπάγος, ακολούθως, ρώτησε, αν θα μπορούσε κανείς να περιμένει ενισχύσεις μετά τη νίκη στην Αβησσυνία και ο Ουίλσον απάντησε όχι, λόγω της γερμανικής επιθέσεως στην Κυρηναϊκή. Τι γίνεται με την Αυστραλιανή Μεραρχία, ρώτησε ο Παπάγος, για την οποία του είχε μιλήσει ο Μπλάμεη και ο Ουίλσον απάντησε ότι θα έρθει αλλά μόνο πολύ αργότερα. Τα γεγονότα επήλθαν γρήγορα, όπως και στη Γαλλία και οι ελληνοβρετανικές δυνάμεις δεν είχαν τα μέσα να αντισταθούν, στον πόλεμο των κινήσεων. Τα περισσότερα από την υπόλοιπη συνομιλία ήταν ανταλλαγή απόψεων επί θεμάτων που δεν συνέβησαν. Αλλά στη σειρά αυτών, ο Παπάγος είπε ότι ένα από τα καλά της χθεσινοβραδυνής συναντήσεως με το Γιάνκοβιτς ήταν η γιουγκοσλαβική απόφαση να επέμβει σε περίπτωση μιας επιθέσεως κατά της Θεσσαλονίκης. Από την άλλη πλευρά, ο Παπάγος δεν ήταν πολύ ικανοποιημένος για το σχέδιο συγκεντρώσεως του Γιουγκοσλαβικού Στρατού: ήταν πολύ εξισορροπημένο, με διάθεση μονάδων στο Αλβανικό Μέτωπο πολύ περισσότερων από όσες απαιτούνταν. Συμπερασματικά, είπε ότι θα πίεζε τον Υπουργό των Εξωτερικών να ζητήσει, ώστε να επισκεφθούν την Αθήνα Γιουγκοσλάβοι αξιωματικοί για να δώσουν πληροφορίες επάνω στο γενικό τους σχέδιο, ένα σημείο το οποίο τόνισε προηγουμένως ο Ουίλσον, λέγοντας ότι οι Βρετανοί και οι Έλληνες είχαν ανάγκη να τους επιτραπεί να αναγνωρίσουν το έδαφος, επίσης, βόρεια των ελληνικών συνόρων. Ο Τσώρτσιλ στις 3 Απριλίου είχε στείλει μια προειδοποίηση στο Στάλιν για την επικείμενη γερμανική επίθεση κατά της ΕΣΣΔ. (παρά το ότι χρειάστηκε μέχρι τις 19 να πείσει τον ισχυρογνώμονα Βρετανό πρεσβευτή στη Μόσχα Σερ Στάφφορντ Κριππς να την επιδώσει). Τον ίδιο χρόνο, ο Πρωθυπουργός πήρε ένα σήμα από τον Ουέηβελλ, το οποίο έλεγε ότι ο Νήμε είχε χάσει τον έλεγχο της Κυρηναϊκής. Οι Α ρχηγοί των Επιτελείων εισηγήθηκαν να ακυρωθεί η Επιχείρηση MANDIBLES, η κατάληψη της Ρόδου, να κρατηθεί στην Αίγυπτο η 7η Αυστραλιανή Μεραρχία και να συγκεντρωθούν όλες οι υπηρεσίες στη σταθεροποίηση του μετώπου της Κυρηναϊκής. Η Επιτροπή Άμυνας συνεδρίασε εκείνο το βράδυ στις 10:30 και εξέφρασε την έκπληξή της για το ότι μια θωρακισμένη μεραρχία μπορούσε να επιχειρεί θαυμάσια στο τέρμα μιας τόσο μεγάλης γραμμής συγκοινωνιών. Τα μεσάνυχτα, όταν τελείωσε η σύσκεψη, συμφωνήθηκε να σταλεί ένα τηλεγράφημα στον Ήντεν στην Αθήνα ότι η απώλεια της Βεγγάζης και του αεροδρομίου της ήταν σοβαρό πλήγμα και ποιθανώς θα απαγόρευε τη χρησιμοποίηση του Τομπρούκ. Πιο απογοητευτική ήταν η ιδέα ότι οι Βρετανοί δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τους Γερμανούς. Ο Ήντεν θα έπρεπε, όπως τον προέτρεπε και ο Ουέηβελλ, να συνεχίσει το ταξίδι και να πάει στο Κάιρο.186


251

Μ όλις γύρισε στην Αθήνα την Παρασκευή, 4 Απριλίου, ο Ή ντεν τηλεγράφησε ότι αυτός και ο Ντηλ μόλις είχαν γυρίσει από τα γιουγκοσλαβικά σύνορα. Βρέθηκαν, γενικά, εκτός των πραγμάτων για λίγες ημέρες, αλλά νόμιζαν ότι εκείνο που συνέβη στη Βόρεια Αφρική ήταν αυτό που φοβούνταν ότι θα συμβεί όταν έπαιρναν την απόφαση να βοηθήσουν την Ελλάδα. Η εξέλιξη ήταν ταχύτερη από ό,τι αναμενόταν. Ακολούθως, φρόνιμα ανέφερε ότι αυτός και ο Ντηλ θα επέστρεφαν στην πατρίδα την επόμενη ημέρα, την τελευταία ημέρα μιας περιόδου με ευνοϊκό φεγγάρι για νυκτερινή πτήση διαμέσου της Μεσογείου. Αν πήγαιναν στο Κάιρο δε θα μεγάλωναν μόνο το βάρος στον Ουέηβελλ, αλλά θα έκαναν τον καθένα εκεί και στα Βαλκάνια να σκεφθεί ότι η κατάσταση ήταν σοβαρότερη από ό,τι ήταν.187 Ενωρίς την Παρασκευή, ο Τέντερ έστειλε στον Αρχηγό του Επιτελείου της Αεροπορίας μια σύντομη αναφορά του ταξιδιού του στην Κυρηναϊκή κατά την απουσία του Ανώτατου Αεροπορικού Διοικητή. Πίστευε ότι η στρατιωτική κατάσταση ήταν "κάπως επικίνδυνη, οφειλόμενη κυρίως στην αρματική προέλαση κατά μήκος της Ερήμου προς τη Μ εχίλη. Το μόνο άμεσο μέτρο ελέγχου είναι η αεροπορική ενέργεια". Αλλά η ΡΑΦ ήταν πολύ αδύνατη. Είχε συζητήσει τις επιχειρήσεις LUSTRE (Βοήθεια στην Ελλάδα με στρατεύματα) και MANDIBLES (κατάληψη Ρόδου) με τον Ουέηβελλ και συμφώνησαν ότι και οι δύο θα έπρεπε να έχουν τη δεύτερη θέση μετά την Κυρηναϊκή· ενεργούσε σ’ αυτήν τη βάση και έστελνε εκεί όλες τις αντικαταστάσεις. Τον ίδιο χρόνο, ο Ουέηβελλ έστειλε σήμα με τηλέτυπο ότι όλες οι μονάδες στην Έρημο ήταν ελλείπεις σε άρματα, μεταφορικά και τα παρόμοια, καθώς και σε άντιαρματικά και αντιαεροπορικά πυροβόλα. "Η πρόσφατη αντιστροφή στην Κυρηναϊκή οφείλεται στην ανεπάρκεια αυτών και αν δεν τα παραλάβω γρηγορότερα από όσο ανεφοδιάζονται οι Γερμανοί, η Αίγυπτος σύντομα θα βρεθεί σε σοβαρό κίνδυνο. Ο πόλεμος στη Δυτική Έρημο είναι σχεδόν καθαρά μηχανοκίνητος". Και συνέχισε για να τονίσει ότι οι αρμόδιοι του Λονδίνου γνώριζαν τις ανάγκες του και ότι ήταν απογοητευμένος μη παραλαμβάνοντας τα υποσχεθέντα μεταφορικά και αεροπλάνα από τις Ηνωμένες Πολιτείες.188 Ο Πόρταλ απάντησε στον Τέντερ στις 4 Απριλίου ότι συμφωνούσε πλήρως ότι θα έπρεπε να δοθεί απόλυτη προτεραιότητα στην Κυρηναϊκή. Αν είναι ανάγκη, τα Μπλενχάιμ θα επιχειρούσαν από την Ελλάδα, αλλά οι μοίρες θα έμεναν εκεί. "Σας στέλνουμε όλα όσα μπορούμε. Καλή τύχη".189 Ίσως το μόνο φωτεινό σημείο στη βρετανική πλευρά του πολέμου στη Μέση Ανατολή και στα Βαλκάνια αυτόν τον καιρό, να ήταν ότι το_ Λονδίνο τελικά είχε αποφασίσει ότι τα αποκρυπτογραφήματα του ENIGMA, θα έπρεπε να διαβιβάζονται κατευθείαν από το Ηνωμένο Βασίλειο στους διοικητές του πεδίου μάχης και αυτό προλάβαινε τη σύγκρουση των κύριων δυνάμεων, η οποία θα μπορούσε να αποδειχθεί καταστρεπτική στους Βρετανούς. Για πρώτη φορά, οι διοικητές στο πεδίο της μάχης έμαθαν για την πηγή και την αξιοπιστία αυτών

252


των πληροφοριών. Αλλά, καθώς σημειώνει ο Χίνσλεη, το πώς λάβαιναν το υλικό και ενεργούσαν, είναι σήμερα άγνωστο.190 Φαίνεται ότι ο Ουίλσον, στην Ελλάδα, σύντομα έδωσε προσοχή σ’ αυτές και επιδέξια απέσυρε τις δυνάμεις του έγκαιρα. Ο Ουέηβελλ πιθανόν να μη βασιζόταν στην ULTRA, ίσως γιατί το μυαλό του ήταν ζαλισμένο με πολύ περισσότερες πληροφορίες και ήταν απασχολημένο με τη λήψη πολλών αποφάσεων. Στο υψηλότερο κλιμάκιο, στο Λονδίνο, γνωρίζουμε ότι ο Τσώρτσιλ και οι άλλοι διάβαζαν ULTRA, αλλά δεν έπαιρναν τη σωστή έννοια (δεν καταλάβαιναν τη σημασία), γιατί δε γνώριζαν τους Γερμανούς πολύ καλά. Μη επεξεργασμένες πληροφορίες δεν είναι υποχρεωτικά καταληπτές. Αργότερα, στις 4 Απριλίου, ο Πρωθυπουργός έστειλε στον Ουέηβελλ ένα σήμα με κοινοποίηση στον Ήντεν στην Αθήνα, το οποίο άρχιζε. "Καταβάλλουμε μια έντονη προσπάθεια να σε ενισχύσουμε με αεροπλάνα και άρματα το ταχύτερο δυνατό. Οι Αρχηγοί των Επιτελείων καταγράφουν τις αποφάσεις που πήραμε σήμερα. Να είσαι βέβαιος ότι θα εκπλαγείς όσο και θα ενθαρρυνθείς από όλα αυτά. Ο τύπος και η κοινή γνώμη αντιμετώπισαν την εκκένωση της Βεγγάζης με θαυμαστό τρόπο. Η εμπιστοσύνη στην Ανώτατη Διοίκηση είναι αδιατάρακτη. Προειδοποίησα τη χώρα μια εβδομάδα νωρίτερα ότι δεν πρέπει να περιμένουν συνεχείς αδιάκοπες επιτυχίες αλλά να αναμένουν ευχάριστα και δυσάρεστα γεγονότα. Γι’ αυτό να είσαι απόλυτα βέβαιος ότι θα σε υποστηρίξουμε στη κακοτυχία, ακόμη πιο καλά από όσο στην καλή τύχη". Και συνέχισε να ζητεί ένα σχέδιο ανακοινώσεως για την απόβαση των βρετανικών δυνάμεων στην Ελλάδα.191 Το υποσχεθέν υπόμνημα από τους Αρχηγούς των Επιτελείων στάλθηκε στις 5 Απριλίου. Βασικά, παραδεχόταν τελικά έναν αριθμό εισηγήσεων που είχαν γίνει από τη Μέση Ανατολή, περιλαμβανομένης τώρα μιας δεύτερης μεταφοράς Χαρικέην στη Μάλτα, με επανάληψη της Επιχειρήσεως WINCH, με δύο μεταγωγικά αυτήν τη φορά που θα αναχωρούσαν στις 24 και στις 30 με τροπικά Χαρικέην τύπου I, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε στην Ελλάδα είτε στην Αίγυπτο- πολύ περισσότερα άρματα θα στέλνονταν με μια ειδική νηοπομπή που επρόκειτο ν’ αναχωρήσει κατά τα μέσα Ιουνίου- περιέχονταν επίσης και άλλες ενέργειες, καθώς και η έγκριση για την ακύρωση της Επιχειρήσεως MANDIBLES.192 5 Απριλίου 1941

Ακριβώς πριν φύγει από την Αθήνα για το Κάιρο το Σάββατο, ο Ήντεν είπε στο Μακ Βη ότι οι Γερμανοί στη Λιβύη ήταν τρομεροί αλλά αναθάρρησεε από ένα τηλεγράφημα από τον "Ουίνστον", το οποίο έλεγε ότι θα εκπλησσόταν για το πόσα πολλά θα στέλνονταν τώρα από το Ηνωμένο Βασίλειο. Παρ’ όλα αυτά, ο Ήντεν τόνισε ότι ο χρόνος ήταν κρίσιμος παράγοντας. Είχε πάρα πολύ ενθαρρυνθεί από την άποψη του Ρούσβελτ ότι με την Ερυθραία εκκαθαρισμέ νη, θα μπορούσε να ανοίξει η Ερυθρά Θάλασσα στην αμερικανική ναυτιλία- αυτά


253

που θα μπορούσαν να στείλουν οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής τους επόμενους κάνα-δύο μήνες θα ήταν κρίσιμα. Πίστευε ότι οι γιουγκοσλαβικές συνομιλίες ήταν καλές· οι Γιουγκοσλάβοι ήταν αποφασισμένοι, αλλά και ανήσυχοι να μην προκαλέσουν τους Γερμανούς πριν να είναι έτοιμοι. Αυτός και ο Ντηλ είχαν επισκεφθεί τις βρετανικές θέσεις, οι οποίες ήταν "πολύ ισχυρές", αλλά πίστευε ότι η στάση της Τουρκίας ήταν λίγο καλύτερη από "κυμαίνουσα" εκτός αν η Βρετανία μπορούσε να στείλει περισσότερα μηχανο κίνητα υλικά "αλλά δυστυχώς δεν μπορούμε". Σε μια παραπέρα ανταλλαγή απόψεων, ο Μακ Βη είπε στον Ήντεν ότι ο Έλληνας Βασιλιάς έμαθε ότι ο Χίτλερ σκόπευε να επιτεθεί στην Ουκρανία και αν αυτή η επίθεση ήταν επιτυχής, να καταλάβει τη Ρωσία μέχρι τα Ουράλια- ο Ήντεν απάντησε "Μεγαλομανία". Η επιστροφή του Ήντεν στο Κάιρο, τηλεγράφησε ο Μακ Βη στην Ουάσιγκτον, τηρήθηκε μυστική για να μη συνεγείρει την κοινή γνώμη μετά την απώλεια της Βεγγάζης.193 Ο Διοικητής της 6ης Αυστραλιανής Μεραρχίας, Υποστράτηγος I.G. Μακέη, ο οποίος μόλις είχε φτάσει στην Αθήνα την προηγούμενη ημέρα με τους ανώτερους επιτελείς του, μετακινήθηκε προς τα βόρεια για να παρουσιαστεί στο Μπλάμεη στα Γεράνια, κοντά στο μπλέ σπίτι από το οποίο ο Διάδοχος Κωνσταντίνος είχε το 1912 εξαπολύσει την νικηφόρα εκστρατεία του κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για να καταλάβει τη Θεσσαλονίκη. Ο Μακέη διατάχθηκε αμέσως να αναλάβει τη διάβαση της Βέροιας από τη 12η Ελληνική Μεραρχία, παρά το ότι διέθετε μόνο τη 16η Ταξιαρχία. Η πραγματική αντικατάσταση δεν τελείωσε παρά στις 7 Απριλίου.194 Το Σάββατο, 5 Απριλίου, άνοιξε επίσημα το στρατηγείο του 1ου Αυστραλιανού Σώματος Στρατού και ανέλαβε τη διοίκηση όλων των Αυτοκρα τορικών στρατευμάτων από το Αιγαίο κοντά στον Όλυμπο μέχρι τη διάβαση της Βέροιας. Η διοίκησή του ήταν μακριά από του να έχει αποκατασταθεί. Η Νεοζηλανδική Μεραρχία, αναφέρονταν ως σχεδόν συγκεντρωμένη, αλλά μόνο τα προωθημένα στοιχεία της 6ης Αυστραλιανής Μεραρχίας είχαν φτάσει στην πρώτη γραμμή. Στην καθημερινή αναφορά καταστάσεως προς το Υπουργείο Αεροπορίας, το Αεροπορικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής ανέφερε με μια αβεβαιότητα τις θέσεις των μοιρών του: η No 113 συμπεραινόταν ότι ήταν στην Ελλάδα- η No 45 επίσης συμπεραινόταν ότι ήταν εκεί, αλλά ο αρχηγός του Αεροπορικού Επιτελείου διέγραψε αυτήν τη σημείωση και έγραψε με το χέρι του "στην Κυρηναϊκή ακόμη"- η No 208 συμπεραινόταν ότι βρισκόταν στην Ελλάδα. Η συνολική δύναμη στην Ελλάδα με την 09:00 εκείνου του πρωινού συμπεραινόταν ότι ήταν 19 Χαρικέην, 16 Γκλαντιέητορ, 30 Μπλενχάιμ I και 34 Μπλενχάιμ IV, όπως έξι ημέρες ενωρίτερα.195 Δηλαδή 99 για την αντιμετώπιση 490 της Λουφτβάφε!!! Ο Ουίλσον είχε εγκαταστήσέι τώρα το Σταθμό Διοικήσεώς του στην Ελασσόνα, λίγα χιλιόμετρα μακριά από τα Γεράνια έτσι, ώστε να είναι σε μικρή

254


τηλεφωνική και οδική απόσταση από τον Μπλάμεη. Αλλά ο Παπάγος ήταν πίσω στην Αθήνα και οι συγκοινωνίες από την Ελασσόνα προς την πρωτεύουσα ήταν λεπτεπίλεπτες στην καλύτερη περίπτωση και στη χειρότερη χρειάζονταν οκτώ ώρες με το αυτοκίνητο. Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες, το Γενικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής διέταξε τελικά το στρατηγείο να χωριστεί, με το μισό στην Αθήνα και το άλλο μισό προωθημένο στην Ελασσόνα, μια λύση η οποία δεν πρόσφερε τίποτα στην ελάφρυνση της ήδη σοβαρής στενότητας των επιτελών αξιωματικών σε όλη τη Μέση Ανατολή. Παρά το ότι ο Ταξίαρχος Μπρούνσκιλλ, τελικά, υποστήριζε ότι η έλλειψη στο επιτελείο δεν αντανακλούσε στην εκστρατεία, παραδέχτηκε ότι με μόνο τον G3 (αξιωματικό Επιχειρήεων) στην Αθήνα ήταν παραφορτωμένος από το Ελληνικό Επιτελείο και τη Βρετανική Αποστολή και ήταν ανίκανος να λάβει αποφάσεις για τις καταστροφές κατά τις κρίσιμες ημέρες της υποχωρήσεως.196 Ταυτόχρονα, ο Ουίλσον ανέφερε στο Γενικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής ότι χρειαζόταν ένα μεγαλύτερο οργανισμό στην Ελλάδα, ιδιαίτερα επειδή έπρεπε να διατηρεί τμήμα συνδέσμων για τη συνεργασία με τους Γιουγκοσλάβους, αν η Γραμμή προωθούνταν στο Στρυμόνα. Είχε ελλείψεις σε γραφείς και οι επιτελείς αξιωματικοί του ένεκα αυτού του λόγου εργάζονταν υπερβολικά κουραστικά, γι’ αυτό παρακάλεσε να του σταλούν γυναίκες γραφείς από την Αίγυπτο ή την Νότια Αφρική για να χρησιμοποιηθούν ως οδηγοί και στα καθήκοντα γραφιάδων, έτσι, ώστε να απαλλάξουν τους υγιείς γραφείς για να ασχοληθούν με τα κανονικά τους καθήκοντα.197 Στις 5 Απριλίου, ο Ουίλσον πληροφορήθηκε από το Λονδίνο ότι η υπηρεσία προειδοποιήσεως ENIGMA έδωσε ότι ο χρόνος της γερμανικής επιθέσεως εναντίον της Ελλάδας θα είναι 05:30 της 6ης Απριλίου. Πολύ ενωρίς, το επόμενο πρωινό, το Λονδίνο εξέπεμψε διόρθωση ότι η ώρα θα ήταν 06:00πρώτο φως.198 (Σε αντίθεση της ακρίβειας και της ταχύτητας αυτής της υπηρεσίας, το επίσημο αεροπορικό ταχυδρομείο μεταξύ του Στρατηγείου στο Κάιρο και του Στρατηγείου στη Λάρισα χρειαζόταν περισσότερες από τρεις εβδομάδες για το ταξίδι προς τα βόρεια και δέκα ημέρες για το γυρισμό). Στις 11:30 π.μ. της 5ης Απριλίου ο Στρατηγός Κωτούλας και ο Στρατηγός Ουίλσον συναντήθηκαν με τρεις επιτελείς τους για να εξετάσουν την αντικα τάσταση της 12ης Ελληνικής Μεραρχίας από την 6η Αυστραλιανή. Ο Κωτούλας βιαζόταν πάρα πολύ να γίνει η αντικατάσταση το ταχύτερο δυνατό, επειδή είχε λεπτεπίλεπτη διάταξη στο έδαφος και είχε μόνο μικρές τοπικές εφεδρείες, Καθώς οι Αυστραλοί μπήκαν στην τοποθεσία, είχε την πρόθεση να πυκνώσει την 20ή. Αυτό θα του έδινε μεγαλύτερο βάθος στο αριστερό πλευρό του και θα του εξασφάλιζε μερικές θαυμάσιες θέσεις πυροβολικού. Ο Ουίλσον είπε ότι δε βιαζόταν να βάλει του Αυστραλούς στο κενό της Βέροιας, μέχρις ότου φτάσει ο διοικητής τους, αλλά υπολόγιζε να αναλάβει το Ελληνικό Μέτωπο εντός των επόμενων οκτώ ημερών. Ακολούθως, εξέτασαν την κατασκευή μιας δεύτερης γέφυρας στον Αλιάκμονα και την κατασκευή ενός δρόμου για αυτοκίνητα προς


255

τα βόρεια του δρόμου Βέροια-Κοζάνη. Τα δύο Τάγματα της 12ης Μεραρχίας, που είχαν παραμείνει στη διάβαση Βέροιας, δεν μπορούσαν να αντικατασταθούν από αυτοκρατορικές μονάδες μέχρις ότου οι τελευταίες εφοδιάζονταν με ημιόνους, επειδή δεν υπήρχαν άλλα μέσα συγκοινωνίας στην περιοχή τους. Η ομάδα συζήτησε διάφορα άλλα προβλήματα και συμφωνήθηκε όπως ο Ουίλσον αναλάβει τη διοίκηση των συμμαχικών δυνάμεων στην τοποθεσία Βερμίου στις 14:00 εκείνης της ημέρας.199 Ο Ουέηβελλ παρακάλεσε του Ουίλσον να εξηγήσει στον Μπλάμεη το γιατί έπρεπε να κρατήσει τη 18η Αυστραλιανή Ταξιαρχία στην Έρημο και ζήτησε συγνώμη και από τους δύο διοικητές, γιατί έπρεπε να διαταράξει την επιχείρηση LUSTRE' ο Αρχηγός του Αυτοκρατορικού Γ ενικού Επιτελείου συμφώνησε μαζί του και επίσης εξέφρασε τη λύπη του.200 Ο Τσώρτσιλ απάντησε στο σήμα του Ήντεν λέγοντας ότι ήταν ευτυχής που ο Ήντεν μπορούσε να τον διαβεβαιώσει για την κατάσταση στη Λιβύη, επειδή από το Λονδίνο φαινόταν πολύ σοβαρή. Αφού αυτός και ο Ντηλ πίστευαν ότι δεν θα ωφελούσαν αν έμεναν στο Κάιρο, θα έπρεπε να επιστρέψουν στο Λονδίνο. Μέχρι το βράδυ αυτού του Σαββάτου, οι δύο Αγγλοι βρίσκονταν στο Κάιρο, όπου είχαν μια εξονυχιστική συζήτηση με τον Ουέηβελλ και τον Τέντερ· ο Λόνγκμορ βρισκόταν στο Σουδάν. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η ιταλογερμανική επιχείρηση στην Έρημο ήταν μια μεγάλη εκτροπή καλοσυγχρονισμένη για να προχωρήσει η γερμανική επίθεση στα Βαλκάνια. Δυστυχώς ο εχθρός είχε πετύχει καλύτερα από ό,τι είχε ελπίσει- αλλά η κατάσταση φαινόταν να γίνεται λιγότερο κρίσιμη, αφού οι Γερμανοί δε χρησιμοποιούσαν την αεροπορία τους στο βαθμό που αναμενόταν σε μια μεγάλη επίθεση. Οι νέοι καταστροφείς αρμάτων, οι οποίοι τελευταία στάλθηκαν έξω φαίνεται ότι κατέστρεψαν περισσότερα από ό,τι έπρεπε και οι Βρετανοί ήταν ασθενείς τόσο στ’ άρματα όσο και στα αεροπλάνα. Λόγω του κακού καιρού, ο Ήντεν και ο Ντηλ δεν αναμενόταν να αναχωρήσουν για το Λονδίνο μέχρι τη Δευτέρα.201 Στο Λονδίνο, ο Κάντογκαν σημείωσε στο ημερολόγιό του ότι είχαν λάβει ασφαλή νέα ότι η Γερμανία θα εξαπέλυε επίθεση κατά της Γιουγκοσλαβίας το πρωί- όλοι οι υπεύθυνοι είχαν ειδοποιηθεί, αλλά δεν εγνώριζε τι θα μπορούσε να κάνει η Βρετανία. Για την 6η Απριλίου, στο ημερολόγιο είναι γραμμένη η ακόλουθη αρχή: "Ώρα 7:45 π.μ. Τηλεφώνημα με τα νέα ότι η Γιουγκοσλαβία υπέστη επίθεση-αυτό θα σταματήσει τους δισταγμούς".202 Και έτσι άρχισε η αρχή του τέλους. Στις 7 Απριλίου, ο Ήντεν και ο Ντηλ ξεγλίστρησαν από το Κάιρο και κετευθύνθηκαν προς το Λονδίνο, όπου έφτασαν στις 10 Απριλίου προς μεγάλη στενοχώρια του Φόρεϊν Όφφις.203 Επιτέλους, 0 Ουέηβελλ θα είχε φίλους στην αυλή και όχι στα μαλλιά του. 6-26 Απριλίου 1941

Το ιστορικό των επόμενων τριών εβδομάδων είναι γνωστό. Οι Γερμανοί

256

Λύση του Δτάματος και Καταστροφή

εξαπέλυσαν την επίθεσή τους με τον κανονικό, αστραπιαίο επαγγελματικό τους τρόπο- οι εξαντλημένοι Έλληνες ανατράπηκαν και οι τελείως ανεπαρκείς βρετανικές δυνάμεις, οι οποίες δεν είχαν προλάβει να οργανώσουν την αμυντική τους εγκατάσταση, απλώς υποχρεώθηκαν να συμπτυχθούν με καλή διάταξη, αφού η υπερβολικά μικρή τους αεροπορική δύναμη αποδεκατιζόταν, συχνά στο έδαφος των ανυπεράσπιστων αεροδρομίων. Και όλα αυτά έγιναν με συνεχώς βελτιούμενες καιρικές συνθήκες, παρά το ότι στη Βόρεια Ελλάδα οι υγροί δρόμοι απαιτούσαν αργή, επιδέξια οδήγηση μέχρι και μετά τις 18 Απριλίου. Μετά την εκστρατεία θα υπάρξουν κατακραυγές ότι δεν υπήρχε επαρκής αεροπορική κάλυψη στην Ελλάδα και ότι αυτή ήταν η αιτία της αποτυχίας εκεί. Αυτό που ειπώθηκε ήταν και αλήθεια και ανοησία. Η ανεπάρκεια της αεροπορικής δυνάμεως στην αγγλοελληνική πλευρά ήταν μία πραγματικότητα, αλλά για κανένα λόγο δεν ήταν η πραγματική αιτία της Βρετανικής ήττας. Δεν υπήρξε ποτέ μία τίμια στρατιωτική εκτίμηση όλων των παραγόντων, από την οποία θα εξαγόταν το συμπέρασμα ότι στάλθηκαν μερικοί άντρες για να εκτελέσουν ένα έργο στρατιωτικού επαγγελματισμού. Αλλά μετά το τέλος της εκστρατείας, ο Τζούμπο Ουίλσον από τη μία μεριά και από την άλλη εκείνοι, οι οποίοι ήταν υπέρ της τακτικής αεροπορίας, αντί να παραδεχθούν τα πραγματικά γεγονότα, φιλονικούσαν για το ότι η αποτυχία της μη υπαγωγής της ΡΑΦ στο στρατό ήταν η κύρια συμβολή στην καταστροφή. Αυτή η άποψη μπορεί να ήταν και μία κάλυψη για την ULTRA. Τουλάχιστον, ο Ντηλ ήταν πιο τίμιος και άνθρωπος με μεγαλύτερη αντίληψη. Στις 21 Απριλίου 1941 πριν τελειώσει η εκστρατεία, συνέταξε ένα μνημόνιο (το οποίο δεν είχε προστεθεί στο ημερολόγιο του ταξιδιού του Ήντεν μέχρι τις 21 Δεκεμβρίου 1971, όταν παρεμβλήθηκε από το επιτελείο της Υπηρεσίας Δημόσιων Αρχείων, που το αντέγραψε από έναν άλλο φάκελο). Ο Ντηλ έλεγε ότι δεν έγινε στρατιωτική εκτίμηση για την αποστολή των στρατευμάτων στην Ελλάδα και ότι όταν έλαβαν χώρα οι συζητήσεις στο Κάιρο στις 20 και 21 Φεβρουάριου ήταν μια ευκαιρία να καταδικαστεί το σχέδιο ως επισφαλές για στρατιωτικούς λόγους- και ότι τότε εξέφρασε τους λόγους τόσο τους υπέρ όσο και τους κατά. Εκτιμήθηκε τότε ότι οι Γερμανοί μπορούσαν να επιτεθούν στα ελληνικά σύνορα σε διάστημα δέκα οκτώ ημερών από την ημέρα που θα περνούσαν το Δούναβη. Αν οι Βρετανοί δεν έκαναν τίποτα, οι Γερμανοί θα εισέβαλλαν στα Βαλκάνια. Έτσι, συμφωνήθηκε ομόφωνα στο Κάιρο να γίνει μια προσφορά στην Ελλάδα υπό την προϋπόθεση ότι κατά πρώτο λόγο η Ελληνική Κυβέρνηση θα τη δεχόταν και κατά δεύτερο ότι θα επιτυγχανόταν μια συμφωνία με τους Έλληνες σε ένα λογικό σχέδιο για την αμυντική γραμμή που θα έπρεπε να κρατηθεί. Αλλά μέχρι τις αρχές Μαρτίου, οι Βρετανοί δεν μπορούσαν να υπαναχωρήσουν ένεκα της κοινής γνώμης στη Μέση Ανατολή. Ο Ντηλ συμπέραινε ότι "οι στρατιωτικοί κίνδυνοι ήταν πασιφανείς και είχαν μεγάλο βάρος. Παρ’ όλα αυτά, η γνώμη ήταν από την αρχή ομόφωνη ότι έπρεπε να βοηθήσουμε την Ελλάδα.... και οι ενδιαφερόμενες στρατιωτικές αρχές συμφωνούσαν ότι ακόμη και στις μεταβληθείσες συνθήκες της δεύτερης


257

επισκέψεως στην Αθήνα, οι κίνδυνοι θα έπρεπε να γίνουν παραδεκτοί, και ότι το σχέδιο είχε ακόμη μια λογική δυνατότητα επιτυχίας".204 Όπως προέβλεψε και αυτός ακόμη ο Ήντεν, οι Γερμανοί ήρθαν διαμέσου των βουλγαρικών διαβάσεων αμέσως μόλις το επέτρεψε το χιόνι, καθοδηγούμε νοι από τα γιουγκοσλαβικά γεγονότα και τα σχέδια για τη Ρωσία. Είναι σχεδόν διασκεδαστικό να βρίσκονται Βρετανοί να αναφέρουν επικριτικά στις 3 Απριλίου ότι ο Στρατηγός Γιάνκοβοτς της Γιουγκοσλαβίας φερόταν να σκέπτεται ότι είχε μήνες μπροστά του για να προπαρασκευαστεί για πόλεμο, όταν στην πραγματικότητα όλο το βρετανικό σχέδιο βασιζόταν στην πιθανότητα να μην επιτεθούν οι Γερμανοί τουλάχιστον μέχρι τις αρχές Μαΐου. Καθώς αποδείχτηκε, εκδιώχτηκαν από τις θέσεις τους σχεδόν πριν καλά-καλά προλάβουν να εγκατασταθούν. Ακόμη και μια σύντομη εξιστόρηση της εκστρατείας δείχνει ένα στρατό ανέτοιμο για τον αγώνα: Στις 6 Απριλίου, Κυριακή, πρωί στις 5:45 ο Γερμανός πρεσβευτής στην Αθήνα, επέδωσε μια διακοίνωση στο Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών στην οποία γινόταν γνωστό ότι η Γερμανία επρόκειτο να επιτεθεί κατά της Ελλάδας. Αυτό έγινε ένα τέταρτο μετά τη λήψη του σήματος BOCHE (Γερμανική επίθεση) από την προωθημένη στην κοιλάδα του Αξιού βρετανική δύναμη, το οποία και μεταβιβάστηκε από το Ρήντ στον Ουίλσον στη Ελασσόνα.205 Ταυτόχρονα, τα συνοριακά φυλάκια, από το Μπέλες ως την Ξάνθη, δέχτηκαν επίθεση, από γερμανικά στρατεύματα με αεροπορική υποστήριξη. Ο πόλεμος κηρύχθηκε επίσης και κατά της Γιουγκοσλαβίας. Οι Γερμανοί στο σύνολο επιτέθηκαν με 20 μεραρχίες και 10 εφεδρεία. Η Κυριακή ήταν μια λαμπερή ημέρα στην Αθήνα, χωρίς σύννεφα με θερμοκρασία στους 20°C και ελάφρύ αεράκι.206 Κατά την περισσότερη διάρκεια του Απριλίου ο ουρανός ήταν νεφελώδης, και μόνο στις 16 Απριλίου αναφέρθηκε ότι η Αθήνα είχε 10/10 κάλυψη νεφών-η θερμοκρασία την ημέρα ποτέ δεν έπεσε κάτω από 10°C και μόνο για τρεις νύχτες ήταν περίπου στους 4°C. Οι άνεμοι δεν ήταν ασθενείς και σχεδόν καθόλου βροχή. Με άλλα λόγια, τουλάχιστον στη περιοχή της Αθήνας ήταν ιδανικός καιρός εκστρατείας. Χιόνια, χιονόνερο, βροχές και ομίχλες ήταν φαινόμενα επίμονα στις βορειότερες περιοχές μέχρι τις 14 Απριλίου. Τον περισσότερο χρόνο ήταν ιδανικός καιρός πτήσεως, όταν τα αεροδρόμια ήταν αρκετά στεγνά για να απογειωθούν τα αεροσκάφη. Στις 9 η ώρα το βράδυ εκείνης της Κυριακής, δύο σμήνη γερμανικών αεροπλάνων πέταξαν επάνω από τον Πειραιά έρριξαν μαγνητικές βόμβες, μια από τις οποίες προκάλεσε πυρκαγιά στο φορτηγό πλοίο Clan Fraser. Ήταν έμφορτο με 200 τόνους εκρηκτικών για το ελληνικό εργοστάσιο πυρίτιδας (το Καλυκοποιείο) και παρά τις εντατικές προσπάθειες να ρυμουλκηθεί στα βαθιά στη θάλασσα, ανατινάχθηκε στην είσοδο του κύριου λιμανιού. Είχε αναφερθεί νωρίτερα ότι τα

258


μέσα κατασβέσεως πυρκαγιάς στην Αθήνα ήταν φτωχά.207 Αναφέρθηκε ότι η καταστροφή του Clan Fraser προξένησε τη νέκρωση του κύριου λιμανιού της Ελλάδας τόσο για εκφόρτωση υλικών όσο και για εκκενώσεις. Αργότερα, διαπιστώθηκε ότι αυτό που απόμεινε για να είναι πλήρης η καταστροφή του λιμανιού του Πειραιά ήταν να παρθούν οι αποβάθρες της εισόδου και να βυθιστούν στο Σαρωνικό Κόλπο. Μόνο ένα άλλο πλοίο εκφορτώθηκε στο λιμάνι των Αθηνών και το Ελληνικό εργοστάσιο πυρίτιδας έκλεισε.208 Η επανεξέταση των φωτογραφιών της καταστροφής και η επανεκτίμηση των αποτελεσμάτων από τα αιφνίδια ωστικά κύματα δεν δικαιολογούν να είναι αληθινές αυτές οι διαπιστώσεις. Η ανατίναξη του Clan Fraser ήταν μια χρήσιμη δικαιολογία για την έλλειψη μέσων περισυλλογής ναρκών και πλοίων εφοδιασμένων με συσκευές εκκαθαρίσεως ναρκών. Αυτοί οι λόγοι προστέθηκαν στις αιτίες της βρετανικής αποχωρήσεως από την Ελλάδα αργότερα. Καθώς ο Πειραιάς βρισκόταν στραπατσαρισμένος από το σοκ της εκρήξεως, ο Ουέηβελλ έστειλε στο Λονδίνο ένα προσχέδιο διακοινώσεως, μια σύντομη ανακοίνωση, ότι είχαν αποβιβαστεί στην Αθήνα βρετανικά στρατεύ ματα.209 Τώρα είχε μεγαλώσει το μυστήριο γι’ αυτό το θέμα. Ο Σερ Κλωντ Ώκινλεκ, ο άνθρωπος που θα ήταν ο αντικαταστάτης του Ουέηβελλ, μετά από λίγους μήνες, σημείωσε αργότερα "αυτή η περίοδος ήταν μια περίοδος μέγιστης πρόκλησης, ενός ανακατεμένου συμπλέγματος θριάμβου και καταστροφής, τολμηρών αποφάσεων και εφιαλτικών διακινδυνεύσεων, και πάνω απ’ όλα μια περίοδος καταδυναστευτικής ευθύνης.210 Ακόμη και σε προσωπικό τομέα, ήταν για τον Ουέηβελλ μια χρονική περίοδος δοκιμασίας και βασανίσματος. Το βράδυ της 6ης Απριλίου, ο Νήμε και ο Ο’ Κόννορ με τον Γκαμπιέ-Πάρρυ αιχμαλωτίστηκαν στη Λιβύη. (Απέδρασαν αλλά ξανά πιάστηκαν την ίδια νύχτα).211 Στο μεταξύ, έλαβε χώρα η άτιμη γερμανική αεροπορική επιδρομή κατά του Βελιγραδιού, στην οποία ένας σεβαστός αριθμός 17.000 πέθαναν ακριβώς την ώρα που ο Σίμοβιτς υπέγραφε ένα σύμφωνο φιλίας με τη Σοβιετική Ένωση. Ο Στάλιν ακύρωσε τη συμφωνία λίγες ημέρες αργότερα, όταν η Γιουγκοσλαβία κατακτήθηκε και έπεσε το Βελιγράδι. Στην άλλη μεριά του Ατλαντικού, στην Ουάσιγκτον, ο Γιουγκοσλάβος στρατιωτικός ακόλουθος ζήτησε από την Αμερικανική Κυβέρνηση 100 βομβαρδιστικά, 100 καταδιωκτικά, 500 αναγνω ριστικά, 100 μέσα άρματα, 2000 αυτοκίνητα και 1.500.000 αντιασφυξιογόνες μάσκες και κράνη και ένα μεγάλο αριθμό αντιαρματικών και αντιαεροπορικών πυροβόλων. Καθώς παρατήρησε ο διευθυντής του νέου προγράμματος Δανεισμού και Εκμισθώσεως ήταν "τελείως αδύνατη η αντιμετώπιση αυτών των μέτριων απαιτήσεων", αλλά την επόμενη ημέρα καταστρώθηκε ένα πρόγραμμα προς έναρξη εφοδιασμού με τα υπάρχοντα υλικά και μέχρι το τέλος Απριλίου είχαν αρχίσει να κινούνται λίγα πυροβόλα, αυτοκίνητα και αντιασφυξιογόνες μάσκες. Αλλά μέχρι τότε, ο πόλεμος στα Βαλκάνια, είχε τελειώσει και αυτά τα υλικά και


259

τα εφόδια για τα οποία οι Έλληνες πίεζαν επί χρονικό διάστημα περισσότερο από πέντε μήνες μεταβιβάστηκαν στους Βρετανούς στη Μέση Ανατολή.212 Τη Δευτέρα, υποβλήθηκε μια επείγουσα έκκληση από την Αθήνα για υλικά άρσεως-αλιεύσεως μαγνητικών ναρκών ένεκα της γερμανικής αεροπορικής επιδρομής την προηγούμενη νύχτα, η οποία βύθισε εκτός από το Clan Fraser, έξι ακόμη πλοία από τα πενήντα τρία διαθέσιμα για τη μεταφορά της LUSTRE.213 Τα Τμήματα του Φρουρίου του Κεντ στάλθηκαν επειγόντως στη Θεσσαλονίκη για να αναλάβουν τις καταστροφές των πετρελαιολιπαντικών εφοδίων και εγκαταστάσεων και των μηχανισμών της αποβάθρας. Βρήκαν τον Έλληνα διοικητή εκεί όχι συνεργάσιμο, καθώς πίστευε, ορθά, ότι οι Γερμανοί θα κατακτούσαν την Ελλάδα σε γρήγορο χρονικό διάστημα και η Θεσσαλονίκη θα χρειαζόταν για να επιζήσει η χώρα. Έτσι, στις 8 Απριλίου, τα Τμήματα του Σώματος του Κεντ εκκένωσαν 270 περίπου Βρετανούς και έφυγαν. Νοτιότερα στο Βόλο, το έργο των ομάδων καταστροφών είχε γίνει από τα γερμανικά βομβαρδιστικά, και έτσι οι ομάδες καταστροφών γύρισαν στην περιοχή Αθηνών για να καταβρέξουν τους δρόμους, οι οποίοι-σε αντίθεση με αυτούς της βόρειας περιοχής-ήταν ξεροί και σκονισμένοι, να καταστρέψουν τις αποθήκες και να ανατινάξουν το αεροδρόμιο του Αράξου, το οποίο βρισκόταν υπό κατασκευή και να καταστρέψουν τα μηχανήματα, τα οποία είχαν εισαχθεί για την κατασκευή.214 Πίσω στη Θεσσαλονίκη εγκαταλείφθηκαν για τους Γερμανούς μια ποσότητα 1.000 τόνων χρωμίου που ανήκε στο Υπουργείο Οικονομικού Πολέμου του Λονδίνου, μια ποσότητα μολύβδου μικρής αξίας και λίγο αντιμόνιο.215 Επειδή η Ελληνική Αεροπορία ήταν ασήμαντη και η Γιουγκοσλαβική είχε κι’ όλας μειωθεί στο μισό, ο Ντ’ Αλμπιάκ αποφάσισε να χρησιμοποιήσει όλα του τα αεροσκάφη σε ρόλο τακτικής υποστηρίξεως. Αλλά ο άσχημος καιρός, ιδιαίτερα 400 χιλιόμετρα βόρεια της Αθήνας, εμπόδισαν τις επιχειρήσεις μέχρι τις 19 Απριλίου.216 Στο μεταξύ, πολύ νοτιότερα, στο Κάιρο, η ένταση αυξανόταν καθώς η κρίση "φαινόταν να ξεπερνάει την πιθανότητα μιας κάποιας ανθρώπινης λύσεως". Το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής έγινε πολύ απαισιόδοξο, ώστε να αρχίσει να συζητάει ένα σχέδιο να αποσυρθεί στη Νότια Ροδεσία, αλλά αυτό σταμάτησε όταν ο Τσώρτσιλ ξέσπασε. Κανένας στο Κάιρο δεν '-είχε την παραμικρή ιδέα ότι ο πραγματικός αντικειμενικός σκοπός του Χίτλερ ήταν η Ρωσία.217 Το λιγότερο, που θα μπορούσε να υποθέσει κανείς, ήταν η έκρηξη μιας κάποιας επαναστάσεως στο ασταθές Ιρακ, για να προκληθεί κάποια σύγχυση. Η Ινδία την είχε δει να έρχεται και ο αντιβασιλιάς, Λόρδος Λίνλιθγκόου, και ο Αρχιστράτηγος Ώκινλεκ είχαν καταστρώσει κάποια σχέδια, επειδή η Μεσοποταμία ήταν εκ παραδόσεως ευθύνη των Ινδιών. Ο Ουέηβελλ με πολύ λιγότερες μονάδες από όσες επαρκούσαν και χωρίς καλές επικοινωνίες με το Ιράκ είχε αντισταθεί να εμπλακεί εκεί, παρά το ότι το Λονδίνο του το είχε φορτώσει

260


στον ώμο του. Δυστυχώς για το φτωχό Ουέηβελλ, το σθένος με το οποίο αντέδρασε η Ινδία στα γεγονότα στο Ιράκ, επιβεβαίωσαν απλά την εντύπωση του Τσώρτσιλ ότι ο Ουέηβελλ ήταν ένας καλός συνταγμνατάρχης μέσου όρου, και η συνεχής διοχέτευση αυτής της εντυπώσεως δεν αύξησε την εμπιστοσύνη του Ουέηβελλ στις σχέσεις του με τον Πρωθυπουργό. Ο Τσώρτσιλ ήταν ανήσυχος για να τακτοποιήσει γρήγορα το Ιράκ, επειδή οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν πιεστεί να εγκαταστήσουν ένα μεγάλο εργοστάσιο συναρμολογήσεως αεροπλά νων στη Βασόρα, στην οποία θα έφταναν τα κομμάτια των αεροπλάνων σε κιβώτια με μεγαλύτερη ασφάλεια-εκείνο τον καιρό-διαμέσου του Ειρηνικού παρά κατά μήκος του πολεμοπαθούς Ατλαντικού.218 Όταν τη Δευτέρα, 7 Απριλίου το απόγευμα, συνήλθε το Πολεμικό Συμβούλιο, είχε να συζητήσει για την Ελλάδα από τις 20 Μαρτίου το μεσημέρι. Με την παρουσία του Τσώρτσιλ και του Μένζης, ο Πρωθυπουργός είπε ότι δεν είχε αντιληφθεί ότι η 7η Θωρακισμένη Μεραρχία θα ήταν τόσο χαμηλής αξίας όταν στάλθηκε πίσω για αναδιοργάνωση στο Κάιρο. (Παρ’ όλη την αγάπη του για τα όπλα και τα μηχανήματα, ο Τσώρτσιλ έδειχνε λίγη κατανόηση για την περιπλοκότητα της σύγχρονης τεχνολογίας, όπως φανερώ θηκε από τα συνεχή του παράπονα για το υπεράριθμο προσωπικό της Μέσης Ανατολής). Ο Τσώρτσιλ, ακολούθως, διάβασε την εκτίμηση της καταστάσεως του Ουέηβελλ με ημερομηνία 2 Μαρτίου, στην οποία το Πολεμικό Συμβούλιο είχε βασίσει τις αποφάσεις του για τη βοήθεια στην Ελλάδα. Ο Μένζης πρόσθεσε ότι ο Ουέηβελλ είχε υποτιμήσει την πιθανότητα μιας γερμανικής προχωρήσεως στην Κυρηναϊκή, ένα πρόβλημα το οποίο οι συνάδελφοί του στην Αυστραλία είχαν θέσει νωρίτερα. Οι Γερμανοί τώρα είχαν ανατρέψει τα σχέδια αποστολής περισσότερων στρατευμάτων στην Ελλάδα και θα ήταν ίσως παράλογη η προσπάθεια να κρατηθεί η Βεγγάζη, μόνο με μισο-εκπαιδευμένα στρατεύματα. Ο Τσώρτσιλ συμφώνησε και παραδέχθηκε ότι οι απώλειες στη Μ εσόγειο συνδυαζόμενες με την αποτυχία της καταλήψεως των Δωδεκανήσων, είχαν στενοχωρήσει όλους, αλλά "δεν υπήρξε στρατηγικό σφάλμα με το οποίο να κατακρίνουμε τους εαυτούς μας, παρά το ότι, δεν υπάρχει αμφιβολία, υποτιμή σαμε την πιθανότητα μιας σοβαρής εχθρικής επιθέσεως στην Κυρηναϊκή". (Καθώς αποδείχθηκε, ούτε η γερμανική ούτε και ιταλική ανώτερες διοικήσεις περίμεναν κάτι τέτοιο). Στο σύνολό του το Συμβούλιο ήταν απελπισμένο και ο Μένζης ήταν λυπημένος και επικριτικός.219 Την Τρίτη, ο Έλληνας διοικητής και ο διοικητής των Αυστραλονεοζηλανδών μόλις είχαν αρχίσει να διαχωρίζουν τα όρια ευθύνης της πρώτης γραμμής στην τοποθεσία του Αλιάκμονα. Η 16η Αυστραλιανή Ταξιαρχία, Πεζικού ετοιμαζόταν να αναλάβει τον τομέα της διαβάσεως στη Βέροια, όπου ο Αλιάκμονας ρέει ταχέως διαμέσου του στενού μεταξύ του Βερμίου προς τα ανατολικά και του Ολύμπου προς τα δυτικά. Η πόλη της Βέροιας ήταν χτισμένη στο χείλος μιας κατηφοριάς προς τα δυτικά του ποταμού. Από την πόλη ξεκινούσε ένας δρόμος, κάτι σαν ίχνος δρόμου, ο οποίος ανηφόριζε στα


261

νεφοσκεπή βουνά, με συνεχείς στροφές μέχρι την κορυφή κοντά στην Καστανιά, μέχρι να αρχίζει να κατηφορίζει πάλι το ίδιο μέχρι κάτω τον Πολύμυλο και ακολούθως να διασχίζει την κοιλάδα πριν ανηφορίσει και πάλι στους λόφους προς την Κοζάνη. Η 16η Ταξιαρχία με τη μοίρα πεδινού πυροβολικού που τη συνόδευε, μόλις είχαν αρχίσει να μπαίνουν στην τοποθεσία, όταν ο Μπλάμεη έφτανε στο Στρατηγείο του Σώματος των ANZAC (Αυστραλονεοζηλανδών) στα Γεράνια με τα νέα ότι η γιουγκοσλαβική αντίσταση στα νότια είχε καταρρεύσει και ότι, καθόσον ήταν γνωστό, δεν υπήρχαν στρατεύματα στο χώρο μεταξύ Μοναστηριού και Φλώρινας. Η απόφαση πάρθηκε αμέσως, να συγκροτηθεί το Απόσπασμα Μακέη, μια δύναμη πεζικού, η οποία θα προωθούνταν ταχέως για τον έλεγχο της περιοχής, η οποία εκτείνεται ομαλά προς τη Φλώρινα, ιδιαίτερα τώρα που άρχιζε η άνοιξη, με μια πιθανή τοποθεσία αντιστάσεως στη Βεύη, όπου ο αυτοκινητόδρομος και η σιδηροδρομική γραμμή κόβουν τους χαμηλούς, άλλωστε, λόφους. Το Απόσπασμα Μακέη σε καλό βρετανικό στυλ, αποσπάστηκε από τη διοίκηση του Μπλάμεη και τέθηκε υπό τις διαταγές του Στρατηγείου των Βρετανικών Στρατευμάτων στην Ελλάδα του Ουίλσον. Ο Ουέηβελλ, στις 8 Απριλίου, πήγε αεροπορικώς στο Τομπρούκ και μετα εξαφανίστηκε. Ποτέ δεν είχε τη πολυτέλεια ενός κανονικά συντηρούμενου και καλά εξοπλισμένου αεροπλάνου- έπρεπε να παίρνει όποιο ήταν διαθέσιμο. Στην επιστροφή υποχρε ώθηκε να κάνει δύο αναγκαίες προσγειώσεις και έτσι βρέθηκε ξεκομένος για μερικές πολύτιμες ώρες.220 Στις 9 Απριλίου το πρωί, ο Παπάγος είπε στον Ουίλσον από το τηλέφωνο ότι οι Γιουγκοσλάβοι στα Βελεσσά είχαν παραδοθεί στους Γερμανούς και ότι δεν υπήρχαν γιουγκοσΙαβικά στρατεύματα μεταξύ Βελεσσών και ελληνικών συνό ρων. Ζήτησε όπως το Απόσπασμα Μακέη συνδεθεί με την ελληνική εφεδρεία, σχηματίζοντας τη γραμμή Φλώρινα-Κοζάνη. Ταυτόχρονα, ο Παπάγος είπε ότι σταμάτησε την επίθεση στην Αλβανία και ότι θα απέσυρε εφεδρείες από εκεί. Τα πρακτικά της τηλεφωνικής συνδιαλέξεως φαίνεται να επιβεβαιώνουν αυτά τα οποία ο Ουίλσον ίσως να είχε ειπεί στους γραφείς του: "Αυτό είναι η πρώτη ανάπαυλα (σικ) που είχε δεχθεί ο Στρατηγός ΟΥΙΛΣΟΝ από την κατάρρευση του νότιου ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΚΟΥ μετώπου".221 Στις 6:15 εκείνο το βράδυ, ο Ουίλσον έμαθε ότι το προηγούμενο βράδυ στις 5:30, το Νεοζηλανδικό Σύνταγμα Ιππικού είχε την πρώτη αυτοκρατορική επαφή με τις χερσαίες γερμανικές δυνάμεις στην Ελλάδα. Η περισσότερο από είκοσι τρεις ώρες, καθυστέρηση στη διαβίβαση μιας τόσο ζωτικής πληροφορίας ήταν ενδεικτική των επιχειρησιακών δυσχερειών στην Ελλάδα, το 1941.222 Όταν αργότερα έγραψε την αναφορά του ο Ουίλσον πήρε την άποψη ότι από τις 9 Απριλίου οι Έλληνες στρατηγοί γίνονταν ηττοπαθείς και το μέτωπο ήταν έτοιμο να καταρρεύσει (ή αυτό ήταν μια δικαιολογία για την ULTRA;). Η υποχώρηση άρχισε στις 11 Απριλίου και μεταβλήθηκε σε πλήρη σύμπτυξη στις 12 Απριλίου. Από τις 12 ως τις 18 Απριλίου οι αγγλοελληνικές δυνάμεις επωφελήθηκαν από τον άσχημο καιρό στη Βόρεια Ελλάδα, ο οποίος περιόρισε

262


πάρα πολύ την εχθρική αεροπορική δραστηριότητα. Αλλά μετά, ιδιαίτερα όταν ο καιρός καθάρισε, στις 14 Απριλίου, οι Γερμανοί ήταν παντού και η κανονική πυκνότητα ημέρας των 6 ως 8 αυτοκινήτων ανά χιλιόμετρο έπρεπε να μειωθεί σε 3. Δεν είχε γίνει κατανοητό, παρά μόνο αργότερα, ότι οι Γερμανοί δεν πετούσαν τη νύκτα και ότι τα φορτηγά θα μπορούσαν να κινούνται τότε με τα μπροστινά φώτα τους αναμένα και να ταξιδεύουν πολύ γρηγορότερα και να έχουν λιγότερα ατυχήματα. Η μεταφορά των απωλειών, από τις θέσεις της Γραμμής του Αλιάκμονα ήταν ένας εφιάλτης, γιατί οι μεταφορείς των φορείων, περιλάμβαναν μεταφορές σε αποστάσεις 10-12 χιλιομέτρων, για τα οποία ήταν αναγκαία τα μουλάρια και τα γαϊδούρια, που όμως και αυτά ήταν λίγα και δεν επαρκούσαν για τις μεταφορές του εφοδιασμού κάθε μονάδας. Πολλές δυσκολίες περιθάλψεως παρουσιάστηκαν απλά και μόνο γιατί πριν καλά-καλά εγκατασταθούν οι μονάδες έφτασαν οι απώλειες και άρχισε η σύμπτυξη.223 Την Τετάρτη, 9 Απριλίου, οι Γερμανοί κατέλαβαν τη Θεσσαλονίκη και το Κάιρο ζήτησε την άδεια να συμπτύξει από τη Λήμνο, το Ιο Τάγμα των Μπεντφορσάιρ και Χερτφορντσάιρ (τους Μπέντς και Χέρντς), στην οποία Λήμνο είχαν φτάσει στις 5 Απριλίου, επειδή αυτή η μονάδα ήταν τώρα αιχμάλωτη της τύχης και θα ήταν προτιμότερο να τοποθετηθεί ως εφεδρεία της Μέσης Ανατολής στο Δέλτα του Νείλου. Στα Γεράνια, εκδόθηκε διαταγή για τη Νεοζηλανδική Μ εραρχία να μετακινήσει μια Ταξιαρχία στη διάβαση των Σερβίων, νότια της Κοζάνης για να χρησιμοποιηθεί ως στήριγμα της επακόλουθης συμπτύξεως της 12ης Ελληνικής Μεραρχίας και της 16ης Αυστραλιανής Ταξιι οχίας Πεζικού. Η τοποθεσία ήταν ισχυρή εφόσον καλυπτόταν από αρκετό πυροβολικό. Ο δρόμος ανέβαινε σαν φίδι από το ποτάμι προς τις πλαγιές της διαβάσεως, αφού περνούσε από τη στενή κοιλάδα και τη μικρή πόλη Σέρβια, την οποία δίχαζε και στη συνέχεια πριν αναρριχηθεί στη διάβαση περνούσε από ένα κάτασπρο ελληνικό ορθόδοξο εκκλησάκι, το οποίο ήταν χτισμένο στην άκρη ενός μικρού νεκροταφείου. Την Τρίτη, εκδόθηκαν και άλλες διαταγές για την οργάνωση της αμυντικής τοποθεσίας, για την κοινοποίηση των διαδικασιών της συμπτύξε ως στη Γραμμή Όλυμπος-Αλιάκμονας και για την οργάνωση των προκαταρκτι κών μ ετακ ινή σ εω ν των οχημ άτω ν εκ τός π ε ρ ιο χ ή ς, προκειμ ένου να απελευθερωθούν οι δρόμοι. Στο Λονδίνο, ο Κάννον σημείωσε στο ημερολόγιό του ότι η τάση ήταν "να κατηγορηθεί ο Ουέηβελλ, ο οποίος, στο κάτω-κάτω, εκτελούσε-και έχω λόγους να πιστεύω ότι εκτελούσε απρόθυμα- διαταγές με τις οποίες αποσύρονταν δυνάμεις του από τη Λιβύη και στέλνονταν στην Ελλάδα". Και την επόμενη ημέρα πρόσθεσε "Γιατί δεν αφήνουν τη διεξαγωγή του πολέμου στους στρατηγούς;".224 'Ενα Συμβούλιο, γεμάτο κατήφεια, συνήλθε για να πληροφορηθει ότι τρεις Βρετανοί στρατηγοί αιχμαλωτίστηκαν. Μετά ο Κάντογκαν έφυγε για να μεταβεί στο σταθμό του Πάντιγκτον για να υποδεχθεί τον Ήντεν και να τον οδηγήσει στο


263

Υπουργείο των Εξωτερικών. Στο αυτοκίνητο κατά την διάρκεια της διαδρομής, ο Ήντεν του είπε ότι η καταστροφή της Λιβύης οφειλόταν στη σύγχυση από τη στρατιωτική διοίκηση. Μετά από λίγα λεπτά στο Υπουργείο των Εξωτερικών και μικρή ανταλλαγή απόψεων με τον Πρωθυπουργό, ο Ήντεν πήγε στο εκεί πλησίον διαμέρισμά του, όπου τον συνάντησε ο Κάντογκαν. Ο Ήντεν ήταν νευριασμένος, γιατί ο Τσώρτσιλ δεν ήταν ευχάριστος ισχυριζόμενος ότι ποτέ δεν ήθελε να βοηθήσει την Ελλάδα. Ο Κάντογκαν προσπάθησε να τον διασκεδάσει λέγοντάς του ότι αυτό ήταν μια στιγμιαία διάθεση του Τσώρτσιλ και ότι κατά τη διάρκεια της απουσίας του κανείς άλλος δεν ήταν τόσο σταθερός υποστηρικτής του όσο ο Πρωθυπουργός.225 Στο μεταξύ, έφτασε και ο Ντηλ κατακουρασμένος (δεν είχε κοιμηθεί τρεις νύχτες) και καταστενοχωρημένος από την κατάσταση στη Μέση Ανατολή, ιδιαίτερα από την προέλαση του Ρόμμελ, η οποία σε δώδεκα ημέρες είχε καθαρίσει την ακτή της Ερήμου, την οποία οι ταχυκίνητες δυνάμεις του Ουέηβελλ είχαν καταλάβει σε πενήντα ημέρες. Το τραίνο του Ντηλ είχε φτάσει νωρίτερα και ο Βοηθός του Αρχηγού του Γενικού Αυτοκρατορικού Επιτελείου Σερ Τζων Κέννεντυ δεν τον πρόφτασε στο σταθμό Πάντιγκτον. Κατηφής ο Ντηλ έφτασε στο Υπουργείο Πολέμου στις 4:30 μ.μ., όπου ο Κέννεντυ τον πρόφτασε και προσπάθησε να κατευνάσει την απαισιοδοξία του για την Αίγυπτο. Μόλις είχαν αρχίσει να συζητούν και ο Ν τηλ πήρε μια πρόσκληση από τον Πρωθυπουργό. Δεν επέστρεψε από την Ντάουνιγκ Στρητ (την κατοικία του Πρωθυπουργού) παρά στις 6:30, οπότε πήγε αμέσως στο γραφείο του Κέννεντυ και επανέλαβε ότι η κατάσταση στην Αίγυπτο ήταν "απελπιστική-Είμαι τρομερά κουρασμένος". Στη συνέχεια, μίλησε για τις δυσχέρειες στην Ελλάδα και είπε στον Κέννεντυ ότι φοβόταν ότι είχε γίνει ένα τρομερό λάθος. Ακολούθως, εξέτασαν ένα τηλεγράφημα που είχε συνταχθεί εκείνο το απόγευμα και διέτασσε τον Ουέηβελλ να κρατήσει το Τομπρούκ παρά το ότι σε προηγούμενο σήμα ο Ουέηβελλ ανέφερε ότι δεν θα ήταν καλή αυτή η αμυντική τοποθεσία. Ο Κέννεντυ ανέφερε ότι κατά την απουσία του Ντηλ είχε πολλά προβλήματα με σήματα που είχαν διαβιβαστεί πριν τα δει το Υπουργελιο Πολέμου. Ο Ντηλ δυσαρεστήθηκε πολύ. Τηλεφώνησε στον Ήντεν και χρησιμοποίησε τα λόγια του Κέννεντυ, ότι το Λονδίνο δεν θα έπρεπε να υπαγορεύει τη στρατηγική και την τακτική στους διοικητές του πεδίου της μάχης. Ο Ήντεν συμφώνησε και υποχρέωσε τον Τσώρτσιλ να προσθέσει μια πρόταση με την οποία έδινε ελευθερία δράσεως στον Ουέηβελλ. Πριν το αναθεωρημένο σήμα αποσταλεί, έφτασε ένα σήμα από τον Ουέηβελλ, το οποίο ανέφερε ότι θα σταθεί προσωρινά στο Τομπρούκ. Ο Κέννεντυ μετέφερε αμέσως ένα αντίγραφο στο γραφείο του Πρωθυπουργού, οπότε ο Τσώρτσιλ ακύρωσε το χωρίς ουσία σήμα και έστειλε ένα άλλο μικρό τηλεγράφημα εγκρίνοντας την απόφαση του Ουέηβελλ. Ακολούθως, ο Ντηλ πήγε να κοιμηθεί και ο Κέννεντυ για φαγητό. Ακόμη και την επόμενη ημέρα, ο Ν τηλ ήταν τόσο κουρασμένος διανοητικά, που δεν μπορούσε να συγκεντρωθεί στα έγγραφα για το Συμβού

264


λιο. Στις δώδεκα προσκλήθηκε στο Τσέκκερς (εξοχική κατοικία του Τσώρτσιλ), για να περάσει το βράδυ με τον Πρωθυπουργό και ο Κέννεντυ διέθεσε δύο ώρες για να τον ενημερώσει σε θέματα που πιθανόν να ανέκυπταν και για να του δώσει "πάλι την εικόνα".226 Προφανώς και το Λονδίνο ακόμη δεν καταλάβαινε την έλλειψη της δυνάμεώς του. Ο Κνάτσμπουλ-Χιούγκεσον στην Άγκυρα διατάχθηκε να πει στους Τούρκους να διακόψουν αμέσως τις σχέσεις τους με τη Γερμανία και τη ν Ιταλία και να συμμαχήσουν με τη Γιουγκοσλαβία, την Ελλάδα και τη Βρετανία.227 Την Πέμπτη στις 10 Απριλίου, μαζί με το Στρατηγό Κόρνγουωλ, ο οποίος γνώριζε τον πρόεδρο της Τουρκίας πολλά χρόνια ενωρίτερα, ως Στρατηγό Ισμέτ Πασά, συνάντησαν τον Πρόεδρο Ινονού. Σύμφωνα με τις οδηγίες που είχαν, ο Στρατηγός Κόρνγουωλ παρώτρυνε την Τουρκία να προσχωρήσει στους Συμμάχους και σε ερώτηση του Ινουνού απάντησε ότι ο Τσώρτσιλ υποσχέθηκε 100 αεροπλάνα Χαρικέην και 100 αντιαεροπορικά πυροβόλα. Ο Πρόεδρος απάντησε με ένα γέλιο και περάτωσε την ακρόαση λέγοντας ότι οι επισκέπτες του γνώριζαν ότι η Τουρκία ήταν πιο χρήσιμη στη Βρετανία ως αυστηρά ουδέτερη χώρα. Και αυτό, ασφαλώς, ήταν η αλήθεια.228 Στις 10 Απριλίου, μόλις τέσσερις ημέρες μετά τη διέλευση των βουλγαρι κών συνόρων από τους Γερμανούς, το Στρατηγείο των βρετανικών Δυνάμεων στη Ελλάδα, άρχισε να μελετάει πώς θα αποσύρει τις μοίρες της ΡΑΦ από την Ελλάδα. Ο Ουίλσον είχε αναχωρήσει από την Ελασσόνα στις 10:00 π.μ. ταξιδεύοντας από το γεμάτο στροφές δρόμο προς το χωριό Πέρδικα και είχε επιστρέψει στις 9:00 μ.μ. μόνο και μόνο για να αναχωρήσει μια ώρα αργότερα και να μεταβεί πάλι οδικώς προς συνάντηση του Παπάγου στα Φάρσαλα, αμέσως μετά τα μεσάνυχτα. Συζήτησαν και εξέτασαν την κατάσταση που όλο και χειροτέρευε για περισσότερο από μιάμιση ώρα. Ο Παπάγος δε γνώριζε πλήρως τη γιουγκοσλα βική κατάσταση, αλλά γνώριζε καλά ότι οι γερμανικές θωρακισμένες δυνάμεις ήταν ανατολικά του Αξιού, ενώ ο Ουίλσον επιβεβαίωσε ότι η κεφαλή της γερμανικής φάλαγγας που κατέβαινε από το διάδρομο του Μοναστηριού είχε φτάσει στο Σωτήρα, όπου έλαβε χώρα δράση περιπόλων. Στο χωριό Περδίκα, ο Ουίλσον είχε πει στο Στρατηγό Καράσσο να αρχίσει τη σύμπτυξη αμέσως μόλις αρχίσει να βραδιάζει, επειδή θα χρειαζόταν τρεις ως τέσσερις νύχτες να αποσυρθεί από τη Λίμνη της Βεγορίτιδας, να πάρει τα μεταφορικά στον Περδίκα και να οδηγηθεί προς τα νότια στην Κλεισούρα. Μετά εξετάστηκε το χρονικό διάστημα που θα μπορούσε να κρατηθεί ο Ουίλσον στην τοποθεσία Σέρβια-Αλιάκμονας, αλλά ο Ουίλσον δε θέλησε να δεσμευθεί. Ο Παπάγος είχε την ελπίδα ότι θα μπορούσε να κρατηθεί 5-6 ημέρες, όσες δηλαδή χρειάζονταν οι ελληνικές εφεδρείες να φτάσουν βαδίζοντας από το Αλβανικό Μέτωπο για να ενισχύσουν την ελληνική αριστερή πτέρυγα του Αλιάκμονα. Οι εφεδρείες θα ήταν μια μεραρχία από τη γραμμή της Κορυτσάς, επειδή οι ενισχύσεις από τα Ιωάννινα χρειάζονταν 15 ημέρες πορεία: ένεκα της ελλείψεως αεροπορικής


265

καλύψεως θα μπορούσαν να κινούνται μόνο τη νύχτα. Ο Ουίλσον ανησυχούσε, επειδή δεν είχε εφεδρείες να φέρει από την περιοχή των Τρικάλων και ο Παπάγος φοβόταν να αποσύρει δύο μεραρχίες από το Αλβανικό Μέτωπο σκεπτόμενος ιταλική επίθεση. Ο Ουίλσον συμφώνησε να στείλει όσα πιο πολλά βρετανικά μεταγωγικά αυτοκίνητα ήταν δυνατό, να βοηθήσει σ’ αυτές τις μετακινήσεις, αλλά ο Παπάγος παρατήρησε ότι η απόσταση από τα Ιωάννινα στα Γρεβενά ήταν 350 χιλιόμετρα και τα φορτηγά αυτοκίνητα χρειάζονταν 4 ημέρες για μια διαδρομή με επιστροφή. Συμφωνήθηκε η μεραρχία να αρχίσει να μετακινείται και τα φορτηγά αυτοκίνητα θα την παραλάμβαναν όπου τη συναντούσαν. Η συνάντηση τελείωσε με μια προειδοποίηση από τον Ουίλσον να τηρηθούν οι Γιουγκοσλάβοι μακριά από τους Έλληνες, επειδή το ηθικό τους ήταν πολύ πεσμένο, και να ελέγχονται οι Γιουγκοσλάβοι πρόσφυγες επειδή μεταξύ αυτών μπορεί να ήταν πολλοί πράκτορες του εχθρού.229 Έτσι, στις 3:00 π.μ. έγινε μια αρχή της αραιώσεως της 12ης Ελληνικής Μεραρχίας για να αρχίσει η προς τα πίσω μετακίνηση, ενώ την ίδια ώρα η 16η Αυστραλιανή Ταξιαρχία Πεζικού άρχισε να κινείται στη νότια όχθη του Αλιάκμονα. Ένεκα της πενιχρότητας των επικοινωνιών η 12η Ελληνική Μεραρχία δεν μπόρεσε να πάρει την άδεια να αρχίσει τη μετακίνηση του πλαϊνού της τάγματος, εκτός από το ότι υπήρχαν και μεγάλες αποστάσεις να διανυθούν. Στις 10 Απριλίου, το τελευταίο τμήμα της νηοπομπής για την Αθήνα, φορτώθηκε στην Αίγυπτο και αναχώρησε, αγκυροβολώντας στις 12 Απριλίου στο Παλιό Φάληρο, επειδή ο Πειραιάς και η Ελευσίνα είχαν κλειστεί από τις μαγνητικές νάρκες.230 Στην ασυνήθιστα πρωινή ώρα, 11:30, της Μεγάλης Παρασκευής, 11 Απριλίου, συνήλθε στο Λονδίνο το Πολεμικό Συμβούλιο για να ακούσει τη μακροσκελή αναφορά του Ήντεν για το ταξίδι του στη Μέση Ανατολή. Ανέφερε ότι όταν ο Ντηλ και αυτός ξανά πήγαν στην Αθήνα στις αρχές Μαρτίου "αιφνιδιάστηκαν" όταν ανακάλυψαν ότι οι τέσσερις ελληνικές μεραρχίες δεν είχαν μετακινηθεί παρά το ότι οι Γερμανοί βρίσκονταν ήδη στη Βουλγαρία. Ο Ήντεν βεβαίωσε ότι έμαθαν ότι αυτές οι ελληνικές μεραρχίες θα μάχονταν μόνο στη Δυτική Θράκη και στη Μακεδονία και πουθενά αλλού. Οι Έλληνες, ακολούθως, συμφώνησαν να διαθέσουν τρεις άλλες μεραρχίες' δύο απ’ αυτές βρίσκονταν τότε στη Γραμμή του Αλιάκμονα, αλλά η τρίτη δεν εγκρίθηκε από τον Ουίλσον, ο οποίος την έκρινε ανεπαρκώς εκπαιδευμένη. Ακολούθως, ο Ήντεν αναφέρθηκε στο ταξίδι του στην Τουρκία και ανακοίνωσε την εντύπωσή του ότι ο Τουρκικός Στρατός ήταν "στρατός της εποχής πριν από το 1914". Όταν ήταν στην Άγκυρα συνομίλησε με το Σερ Στάφφορντ Κρίπς από τη Μόσχα, με αποτέλεσμα να αρχίσει μία τουρκοσοβιετική προσέγγιση, σχετιζόμενη με μια γερμανική επίθεση κατά της Τουρκίας. Κατέληξε τονίζοντας ότι η ελληνική

266


αντίσταση και το πραξικόπημα στη Γιουγκοσλαβία είχαν εκτρέψει πλήρως το χρονοδιάγραμμα ειρηνικής διεισδύσεως του Χίτλερ στα Βαλκάνια. Αυτό δε θα συνέβαινε αν δε δινόταν η βρετανική βοήθεια στην Ελλάδα. Οι Γερμανοί θα προσπαθούσαν τώρα με τη βία και θα εκδήλωναν την επίθεσή τους κατά της θέσεως των Βρετανών στη Μέση Ανατολή διαμέσου της Κυρηναϊκής. Γι’ αυτό η προσβολή της εχθρικής γραμμής εφοδιασμού διαμέσου της Τριπόλεως και η ικανοποίηση των κύριων αναγκών του Ουέηβελλ-σε σύγχρονα άρματα και αεροσκάφη-ήταν υψίστης σπουδαιότητας. Ακολούθως, ο Ντηλ μίλησε περιληπτικά για τη συνάντηση με το Σίμοβιτς και τα πολλά τηλεφωνήματα μαζί του. Επίσης, διάβασε μια εκτίμηση του Ουέηβελλ, η οποία απαιτούσε να κρατηθεί ο εχθρός όσο το δυνατό δυτικότερα για να απαγορευθούν αεροπορικές επιδρομές στην Αλεξάνδρεια και να τηρηθεί το αιγυπτιακό ηθικό. Ο Ουέηβελλ παραδεχόταν ότι ο εχθρός είχε υποτιμηθεί και πίστευε ότι η Δυτική Έρημος ήταν ζωτική χωρίς να υπάρχει ανάγκη να ενδιαφερόμαστε για την Ελλάδα.231 Μετά τη συνεδρίαση, ο Τσώρτσιλ τηλεγράφησε στο Ρούσβελτ ότι η κατάσταση μπορούσε να ελεγχθεί ελπιδοφόρα και ότι ο Ηντεν και ο Ντηλ συμμερίζονταν την εκτίμησή του. Αλλά το Σάββατο έλεγε στην Επιτροπή Άμυνας ότι ήταν αποκαρδιωμένος και ότι οι Βρετανοί πιθανόν να εκδιωχθούν από την Αίγυπτο.232 Στις 12 Απριλίου, ο Μπλάμεη εξέδωσε τις διαταγές προς τη 12η Ελληνική Μεραρχία και τη 16η Αυστραλιανή Ταξιαρχία Πεζικού να εγκαταλείψουν εκείνο το βράδυ τις αμυντικές τους τοποθεσίες ιππαστί της διαβάσεως της Βέροιας και να συμπτυχθούν στις νέες, στη διάβαση των Σερβίων, όπου τα απότομα, απόκρημνα υψώματα και στις δύο πλευρές ήταν πρακτικά αδιάβατα. Κατά τη διάρκεια του απογεύματος, ο Μπλάμεη μετακίνησε το Στρατηγείο του πίσω στην Ελασσόνα, επί του κύριου δρόμου Λάρισα-Κατερίνη, για να βρίσκεται πλησίον του Ουϊλσον. Ταυτόχρονα έγινε και τυπικά διοικητής του μόλις δημιουργηθέντος Αυστραλο-Νεοζηλανδικού Σώματος Στρατού (του ΑΝΖΑΚ), που αποτελέστηκε από τις Αυστραλιανή και Νεοζηλανδική Μεραρχίες. Την Κυριακή, 13 Απριλίου, το Νεοζηλανδικό Σύνταγμα Ιππικού επί του Αλιάκμονα ποταμού, βόρεια της Κατερίνής, υπέστη επίθεση από γερμανικό πεζικό υποστηριζόμενο από πυρά πυροβολικού και όλμων. Οι Γερμανοί εξασφάλισαν αρκετές διαβάσεις στο ποτάμι παρά τις βαριές απώλειες και μετά την απώλεια μιας μοτοσικλέτας οι Νεοζηλανδοί διέκοψαν την επαφή και συμπτύχθηκαν στον Πλαταμώνα. Τη νύχτα εκείνη, τα στοιχεία του Αποσπάσματος του Μακέη, που έγινε γνωστό ως Απόσπασμα Λη ή Δύναμη Λη, και που είχε εγκατασταθεί σε τμήμα της λοφώδους περιοχής προς κάλυψη της κατευθύνσεως Φλώρινα-Κοζάνη, δέχτηκαν επίθεση και υποχρεώθηκαν να συμπτυχθούν. Επειδή οι δρόμοι ήταν βατοί σ’ αυτήν την περιοχή παρά τη βροχή, το Απόσπασμα αποσύρθηκε με φορτηγά αυτοκίνητα περιλαμβανόμενων και στοιχείων της 1ης


267

Θωρακισμένης Ταξιαρχίας, εγκαταλείποντας τα μηχανικώς καταστραμένα άρματα κατά μήκος του δρόμου από την Κοζάνη προς Γρεβενά και Καλαμπάκα. 233 Στις 13 Απριλίου, ήταν Κυριακή του Πάσχα. Μ έχρι το επόμενο πρωινό, η τοποθεσία του Αλιάκμονα είχε ανατραπεί. Οι Γερμανοί είχαν διασπάσει την άμυνα και στα δύο άκρα και δεν υπήρχε πλέον αεροπορική κάλυψη της ΡΑΦ. Η επόμενη κύρια αμυντική τοποθεσία ήταν στις Θερμοπύλες, μια αρχαία θέση που επρόκειτο να απειληθεί όχι απλά από εχθρικό πεζικό, αλλά σύντομα και από εχθρικά αεροσκάφη ορμώμενα από αεροδρόμια γύρω από τη Λάρισα. Επιπλέον, και τα δύο λιμάνια του βρετανικού ανεφοδιασμού ήταν άχρηστα: Ο Βόλος σύντομα θα αποκοβόταν και ο Πειραιάς είχε ισοπεδωθεί. Δεν υπήρχαν διαθέσιμα αποβατικά σκάφη τότε για να χρησιμοποιηθούν οι πολλές παραλίες κατά μήκος των ακτών. Ο Τσώρτσιλ τηλεγράφησε στον Ουέηβελλ ότι ο Ήντεν και ο Ντηλ γύρισαν "και όλοι μας σε διαβεβαιώνουμε για την πλήρη εμπιστοσύνη και σου ευχόμαστε καλή τύχη. Αυτή είναι μια από τις κρίσιμες μάχες στην ιστορία του Βρετανικού Στρατού".234 Ο Πρωθυπουργός τηλεγράφησε, επίσης, στο Βελιγράδι, ότι ένεκα των αεροπορικών δυνάμεων, οι οποίες δεν υπήρχαν κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν ήταν δυνατό να αποσταλούν ναυτικές δυνάμεις στην Αδριατική να βοηθήσουν τη Γιουγκοσλαβία να εκκενώσει τα στρατεύματά της, ενώ ο Ντ’ Αλμπιάκ είχε όλη την αεροπορική βοήθεια που ήταν δυνατόν να του δοθεί εκείνη την εποχή. Και ο Τσώρτσιλ συνέχιζε "Πρέπει να θυμάστε ότι οι Γιουγκοσλάβοι δεν μας έδωσαν την ευκαιρία να τους βοηθήσουμε και αρνήθηκαν να συγκροτήσουν κοινό σχέδιο, αλλά οι αντικατηγορίες δεν οφελούν και πρέπει να χρησιμοποιήσετε την κρίση σας, για το πόσα απ’ αυτά τα άσχημα νέα θα τους μεταδώσετε".235 Την επόμενη ημέρα, ο Κ. Σουλτσμπέργκερ επισκέφθηκε τον Ουίλσον στο Στρατηγείο του στην Ελασσόνα. Τον βρήκε αποφασιστικό, φιλικό και έξυπνο, ιδιαίτερα στις αστείες ερωτήσεις του νεαρού Αμερικανού ανταποκριτή για τις συνθήκες στα βόρεια. Ο Σουλτσμπέργκερ έγραψε αργότερα ότι πίστευε ότι ο Τζούμπο ποτέ δεν αποζημιώθηκε για την εργασία του.236 Εκδόθηκαν διαταγές στη 17η Αυστραλιανή Ταξιαρχία Πεζικού να συγκροτήσει το Απόσπασμα Σάβιτζ, ως εφεδρική δύναμη για να κρατήσει την περιοχή Καλαμπλάκας, ενώ το Νεοζηλανδικό Σύνταγμα Ιππικού πήρε διαταγή να κινηθεί από την Κατερίνη διαμέσου της Ελασσόνας και του κύριου δρομολογίου από τα βόρεια προς τα νότια στην ανατολική παραλία για να καλύψει την περιοχή ευθύνης του Στρατηγείου από τα δυτικά. Την Τρίτη, 17 Απριλίου, η ανατολική πτέρυγα της ΡΑΦ ζήτησε την άδεια να συμπτυχθεί, η οποία και δόθηκε. Ο ανώτερος Αεροπορικός Διοικητής

268


τηλεγράφησε στον Ανώτατο Αεροπορικό Διοικητή Μέσης Ανατολής ότι θα αποσύρονταν στην Αθήνα, αλλά ότι "η εκκένωση ήταν επιτακτική και θα έπρεπε να αρχίσει".237 Το Στρατηγείο του Ουίλσον αναχώρησε από την Ελασσόνα και μετακινήθηκε σε μια αγροικία κοντά στα Φάρσαλα, η οποία ήταν κρυμμένη μέσα σ’ ένα δάσος από βελανιδιές, που το έδαφος ήταν γεμάτο ασφοδέλους σε πλήρη άνθηση, που έδιναν οξεία μυρωδιά καθώς η κίνηση τους κομμάτιαζε. Ο διοικητής μόλις είχε χάσει το αυτοκίνητό του από μια αεροπορική επιδρομή, ενώ αυτός και ο υπασπιστής του βρέθηκαν πεταγμένοι στην παρακείμενη τάφρο. Και συνέχιζε να βρέχει. Η ειδική συσκευή ασυρμάτου του Ρέηντ ήταν η μόνη που λειτουργούσεόλες οι άλλες συνηθισμένες συσκευές του Βασιλικού Όπλου των Διαβιβάσεων "τα είχαν παραδώσει" κατά την έκφραση των διαβιβαστών της εποχής.238 Η απόφαση της συμπτύξεως στην τοποθεσία των Θερμοπυλών πάρθηκε στις 15 Απριλίου και ο έλεγχος της μάχης στην περιοχή του Αλιάκμονα πέρασε από τον Ουίλσον στον Μπλάμεη. Ο τελευταίος, αμέσως, διέταξε να μετακινηθεί νότια του Δομοκού, περισσότερο από διακόσια χιλιόμετρα, όπου ο αυτοκινητόδρομος και ο σιδηρόδρομος τελειώνουν τη διαδρομή τους κατά μήκος της Θεσσαλικής πεδιάδας, διαμέσου των Φαρσάλων. Εδώ ο αυτοκινητόδρομος ανέρχεται προς τα νότια επάνω στη διάβαση ενώ η σιδηροδρομική γραμμή στρέφεται δυτικά στο ανηφορικό δρομολόγιο προς τη Λαμία. Η τοποθεσία οπισθοφυλακής θα ενισχυόταν με δύο τάγματα τα οποία έρχονταν από την Αθήνα, όταν πια η μάχη είχε αρχίσει. Η 16η Αυστραλιανή Ταξιαρχία Πεζικού διατάχθηκε να συμπτυχθεί στο Ζάρκο, επί της οδού Λάρισα-Καλαμπάκα, για να καλύψει τις συμπτυσσόμενες δυνάμεις κατά μήκος αυτής της κατευθύνσεως και η 6η Νεοζηλανδική Ταξιαρχία μετακινήθηκε σε μια καλυπτική ενδιάμεση τοποθεσία μεταξύ Ελασσόνας και Τυρνάβου. Η 5η Νεοζηλανδική Ταξιαρχία συμπτύχθηκε από τη διάβαση της Κατερίνης και η 4η έφυγε από τη διάβαση των Σερβίων- και οι δύο είχαν μακριά πορεία σε ορεινά δρομολόγια, τα οποία, καθώς ήταν βρεγμένα ήταν πολύ δύσβατα κατά τη νύχτα. Το 21ο Νεοζηλανδικό Τάγμα ήταν σε δύσκολη θέση στον Πλαταμώνα,όπου κρατούσε μια ζωτική τοποθεσία, η οποία δέσποζε του επίπεδου εδάφους της ακτής και του δρόμου κάτω, επί των οποίων και κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής οι Γερμανοί είχαν προελάσει. Σ’ αυτό το σημείο η σιδηροδρομική γραμμή στρέφεται προς τη θάλασσα και εισέρχεται σε μια σήραγγα κατά μήκος της ακτής. Αν οι Γερμανοί πέρναγαν τη σήραγγα θα κάρφωναν τους Νεοζηλανδούς στις πλαγιές του Κάτω Ολύμπου. Το όρος Όλυμπος, ύψους 2920μ. υψώνεται πολύ απότομα στο αριστερό πλευρό μπροστά στην τοποθεσία. Οι μηχανοκίνητοι Νεοζηλανδοί ήταν, επίσης, σε δύσκολη θέση, γιατί ο αυτοκινη τόδρομος προς τα νότια προχωρούσε μόνο μέχρι τις εκβολές του Πηνειού ποταμού, όπου και βρίσκεται το ένα χείλος της διαβάσεως των Τεμπών. Και παρά το ότι η σιδηροδρομική γραμμή διερχόταν από τη διάβαση πάνω στα χείλη μιας σειράς απόκρημνων μερών και διαμέσου αρκετών σηράγγων, δεν ήταν δυνατό να


269

θεωρηθεί ότι τα φορτηγά και τα άλλα οχήματα θα μπορούσαν να περάσουν κατά μήκος των σιδηροδρομικών γραμμών. Οι Νεοζηλανδοί έπρεπε να υποχωρήσουν επί αποστάσεως εννέα χιλιομέτρων από τον Πλαταμώνα ως τη διάβαση, σε ένα σημείο όπου ο Μπλάμεη είχε την ελπίδα ότι θα μπορούσε να αντισταθεί και όπου έστειλε περισσότερα πυροβόλα. Όμως, πριν ακόμα αποσαφηνιστεί η κατάσταση, οι Γιουγκοσλάβοι συνθηκολόγησαν στις 15 Απριλίου. Την επόμενη ημέρα, ο Λόνγκμορ ανέφερε, στον Πόρταλ ότι η δύναμη του Ντ’ Αλμπιάκ στην Ελλάδα ελαττωνόταν ταχέως από τις εχθρικές επιδρομές κατά των προωθημένων αεροδρομίων. Εκτός από την υπ’ αριθ. 37 Μοίρα των Ουέλλιγκτον, μόνο 18 Μπλενχάιμ, 16 Χαρικέην και 12 Γκλαντιέητορ ήταν σε λειτουργία. "Δεν βλέπει πιθανότητα να εξασφαλίσει στο Στρατό επαρκή αεροπορική κάλυψη, ακόμη και αν εγκατασταθούν σε μια πίσω γραμμή". Γ ι’ αυτό, ο Λόνγκμορ είχε διατάξει τη μεταστάθμευση των Ουέλλιγκτον πίσω στην Αίγυπτο και ενός σμήνους Μπλενχάιμ και μιας μοίρας Χαρικέην στην Κρήτη, και έστελνε Σάντερλαντ και Μπομπέη να μεταφέρουν τους μηχανικούς και τα ανταλλακτικά των αεροσκαφών στο νησί. Η ΡΑΦ διατάχθηκε να συντονιστεί με το στρατό επάνω στα σχέδια εκκενώσεως. Στο μεταξύ, ο Λόνγκμορ ο ίδιος σχεδίαζε να πάει στο Ιράκ για να προσπαθήσει να σταθεροποιήσει την κατάσταση εκεί πριν η κατάρρευση της Ελλάδας την καταστήσει κρίσιμη.239 Μ έχρι εκείνη την ημέρα, οι μοίρες No 33 και 208 είχαν μετασταθμεύσει στην περιοχή των Αθηνών και εκείνο το απόγευμα όλες οι μοίρες "Ε" διατάχτηκαν να συμπτυχθούν στην Αθήνα. Ο Λόνγκμορ τηλεγράφησε ότι έστελνε την επόμενη ημέρα μια ομάδα σχεδιάσεως στην Κρήτη. Οι εφεδρικοί πιλότοι και πληρώματα επρόκειτο να μεταφερθούν αμέσως στην Αίγυπτο, ενώ το προσωπικό επιχειρήσεων επρόκειτο να μεταφερθεί στο Ηράκλειο ή στο Μάλεμε για να λειτουργήσουν εκεί αίθουσες επιχειρήσεων.240 Μετά από μια γενναία άμυνα στην τοποθεσία του Πλαταμώνα, οι Νεοζηλανδοί συμπτύχθηκαν την Τετάρτη στη διάβαση του Πηνειού, όπου επάνδρωσαν μια ισχυρή αμυντική τοποθεσία υποστηριζόμενοι από το λίγο αυστραλιανό και νεοζηλανδικό πυροβολικό. Αλλά τα γερμανικά στρατεύματα ορεινής συνθέσεως αναρριχήθηκαν και κατέβηκαν στη δυτική πλευρά διαμέσου του χωριού Γόννοι. Όπως παντού αλλού, οι δυνάμεις αγωνίστηκαν ασθενώς με το πλεονέκτημα στον επιτιθέμενο. Η αντίδραση του Λονδίνου ήταν απαισιόδοξη. Ο Κάντογκαν φοβόταν ότι με τις δυνατότητες του Γενικού Επιτελείου, οι Γερμανοί θα ξεχύνονταν στη Μεσόγειο και θα έδιωχναν επίσης τους Βρετανούς από την Αίγυπτο.241 Έτσι, εκείνη την ημέρα, οι Αρχηγοί των Επιτελείων ρώτησαν τον Αρχιστράτηγο Μέσης Ανατολής προκειμένου να διαμορφώσουν τις προτάσεις τους για την εκκένωση των βρετανικών δυνάμεων από την Ελλάδα, αν αυτό το μέτρο τους επιβαλλόταν. Αυτό το τηλεγράφημα το ακολούθησε ένα σήμα από τον Ουίλσον προς τον Ουέηβελλ: Ο Παπάγος είχε πει στον Ουίλσον ότι οι Έλληνες

270


άρχισαν να έχουν δυσχέρειες διοικητικής μέριμνας κατά την υποχώρησή τους και ο Έλληνας Αρχιστράτηγος είχε εισηγηθεί ότι "επειδή η κατάσταση μ π ορεί να καταστεί κρίσιμη στο μέλλον θα έπρεπε τα βρετανικά στρατεύματα να επανεπιβιβαστούν και να φύγουν για να σώσουν την Ελλάδα από την ερήμωση".242 Ο Ουίλσον θεώρησε ότι αυτή η επιχείρηση θα έπρεπε να αρχίσει αμέσως, μόλις θα συμπτύσσονταν στη Γραμμή των Θερμοπυλών, μια πρόταση με την οποία ο Παπάγος είχε συμφωνήσει. Ο Ουέηβελλ ανέφερε ότι είχε διατάξει να αρχίσει η εκκένωση, υπό την προϋπόθεση λήψεως οδηγιών από το Λονδίνο και επίσημης αιτήσεως από την Ελληνική Κυβέρνηση. Πρότεινε να αναλάβει όλες τις προετοιμασίες- υπέθετε ότι η Κρήτη έπρεπε να κρατηθεί. Ο Λόνγκμορ συμφωνούσε και ακύρωσε το προταθέν ταξίδι του στο Ιράκ. Το Λονδίνο απάντησε αμέσως ότι, ευθύς ως η Ελληνική Κυβέρνηση έδινε την έγκρισή της, μπορούσε να αρχίσει η εκκένωση με προσπάθεια να περισωθούν όσα υλικά ήταν δυνατόν. Η Κρήτη θα έπρεπε να κρατηθεί δια της βίας και γ ι’ αυτό ήταν σημαντικό να εγκατασταθούν εκεί ισχυρά στοιχεία του Ελληνικού Στρατού μαζί με το Βασιλιά και την Κυβέρνηση. Και ο Πρωθυ πουργός κατέληγε, "Θα βοηθήσουμε και θα κρατήσουμε την Κρήτη με κάθε θυσία".243 Όλη την ημέρα της Πέμπτης, 17 Απριλίου, οι βρετανικές δυνάμεις υποχωρούσαν, στέλνοντας πίσω ή καταστρέφοντας τα εφόδια των αποθηκών στην περιοχή της Λάρισας· εκείνο το πρωινό το Στρατηγείο του ANZAC έκλεισε στην Ελασσόνα και άνοιξε στο χωριό Σούμπασι (τώρα το χωριό έχει μετονομαστεί σε Χαρά). Στις 18 Απριλίου, ισχυρές αεροπορικές επιθέσεις στο δρόμο Λάρισα-Λαμΐα είχαν γίνει οχληρές και υποβλήθηκε στην Αθήνα έκκληση για αεροπορική υποστήριξη, αλλά υπήρχε πολύ λίγη διαθεσιμότητα αεροσκα φών. Το Στρατηγελίο ANZAC μεταστάθμευσε και πάλι από το χωριό Σούμπασι στη Λειβαδιά. Μ έχρι το μεσημέρι της 19ης Απριλίου, η ροή των οχημάτων διαμέσου του Αποσπάσματος Λη στο Δομοκό είχε στην ουσία σταματήσει και ο δίωρος βομβαρδισμός του δρόμου από γερμανικό αεροπλάνο, ο οποίος άρχισε στις 3:00, ήταν "παράκαιρος" όπως γράφεται στο πολεμικό ημερολόγιο του Στρατηγείου του 1ου Αυστραλιανού Σώματος Στρατού. Κατά τη διάρκεια της νύχτας, το Απόσπασμα Λη συμπτύχθηκε από το Δομοκό. Άλλες δυνάμεις κινούνταν στο δρόμο προς το Βόλο και προς την τοποθεσία των Θερμοπυλών στην ακτή ή ανέβαιναν το δρόμο που ήταν γεμάτος στροφές της διαβάσεως του Μπράλου και απ’ εκεί προς την Αθήνα. Η υπόλοιπη μοίρα No 30 της ΡΑΦ διατάχθηκε να αναχωρήσει για την Κρήτη, ενώ ο μηχανοκίνητος σταθμός ασύρματης Ραδιοτηλεγραφίας (W/T) στάλθηκε προς τα νότια, στο Άργος. Η δυτική πτέρυγα αποσύρθηκε εκείνη τη νύχτα στην Πάτρα της Πελοποννήσου. Όλοι οι σμηνίτες διατάχθηκαν να περιοριστούν στα στρατόπεδα ένεκα της εκτραχύνσεως της εσωτερικής καταστάσεως στην Ελλάδα.244


271

Στις 17 Απριλίου, ο Κάντογκαν ήταν ακόμη ανήσυχος. Ο Παπάγος είχε ζητήσει από τους Βρετανούς την εκκένωση και είχαν συμφωνήσει, αλλά κανείς δε γνώριζε τι συνέβαινε και "Πως στο διάβολο οι Γερμανοί πήραν τη Βόρεια Αφρική-κανείς δε γνώριζε".245 Ο Τσώρτσιλ ανακοίνωσε στο Πολεμικό Συμβού λιο ότι δεν ήταν καθόλου επιλήψιμο το ότι δεν τελείωσε η χειμεριμνή εκστρατεία με μια προέλαση προς την Τρίπολη. Οι λόγοι, οι οποίοι εκτέθηκαν από τους Αρχηγούς των Επιτελείων για μια τέτοια εκστρατεία, ήταν εντελώς πειστικοί. Και στις κατηγορίες για τις μη αποδοτικές υπηρεσίες πληροφοριών, η απάντηση έπρεπε να είναι ότι οι στρατιωτικές αρχές στη Μέση Ανατολή είχαν υποτιμήσει τη δυνατότητα αναπτύξεως μιας σοβαρής γερμανικής επιθετικής ενέργειας πριν από το καλοκαίρι.246 Στη σύσκεψη της 17ης Απριλίου, έγινε μια ακόμη πιο αξιοσημείωτη δήλωση, παρά το ότι έλαβε λίγη σημασία από όση άξίζε. Δηλώθηκε ότι μεταξύ Νοεμβρίου 1940 και τέλους Μ αϊου 1941, είχαν αποσταλεί ή επρόκειτο να αποσταλούν 1785 αεροπλάνα στη Μέση Ανατολή. Α π ’ αυτά, τα 905 είχαν στην πραγματικότητα αποσταλεί, αλλά μόνο 377 είχαν στην πραγματικότητα φτάσει μέχρι τις 17 Απριλίου. 47 Με άλλα

λόγια ένα από τα βασικά θέματα που κυλάει σ’ αυτό το ημερολόγιο μιας καταστροφής ήταν αλήθεια: Το Λονδίνο πίστευε ότι είχε στείλει πολύ περισσότερη αεροπορική υποστήριξη από όση το Κάιρο είχε λάβει. Περίπου 4,75 φορές περισσότερα είχαν λογαριαστεί ως αφιχθέντα και με κανένα λόγο δεν ήταν πρώτης τάξεως υλικό. Αλλά ένεκα της ανυπαρξίας συνδέσμου μεταξύ Καΐρου και Λονδίνου, ο ερεθισμός έτεινε να αντικαταστήσει την επικοινωνία. Στις 18 Απριλίου, η Καμπέρα ανέφερε το μεγάλο ενδιαφέρον της Αυστραλίας για τη μάχη, τόσο στη Ελλάδα όσο και στη Βόρεια Αφρική, επειδή και στα δύο μέρη είχαν εμπλακεί αυστραλιανές δυνάμεις και ιδιαίτερα γιατί η δύναμη LUSTRE ποτέ δεν είχε συμπληρωθεί στην προβλεπομένη δύναμή της. Η Κυβέρνηση της Αυστραλίας τόνιζε ότι είχε φτάσει ο χρόνος να εξεταστεί η βρετανική θέση στην Ανατολική Μεσόγειο και να παρθεί μια απόφαση για το πού βρίσκεται το ζωτικό κέντρο, δηλαδή η Διώρυγα του Σουέζ, και προειδο ποιούσε ότι η παρούσα διαίρεση των πρασπαθειών ήταν καταστροφική. Τηλεγράφησαν, "Συμφωνούμε με σας ότι η απόφαση να σταλούν τα στρατεύματά μας στην Ελλάδα ήταν στρατηγικώς ορθή και δεν υπαναχωρούμε με κανένα τρόπο από αυτήν την απόφαση", αλλά συνέχισαν να ζητούν μια ειλικρινή εκτίμηση, ακόμη και αν είναι αναγκαίο να περιλαμβάνει μια εισήγηση αποχωρήσεως πριν η κατάσταση καταστεί ανεπανόρθωτη. Αυτό το σήμα, το ακολούθησε, κατά την ώρα του τσαγιού, ένα άλλο, το οποίο τόνιζε ότι η άμεση εκκένωση θα έπρεπε να περιλαμβάνει και τα υλικά επειδή θα ήταν ουσιώδη τόσο για να κρατηθεί η Κρήτη όσο και για να αναδιοργανωθεί το Αυστραλιανό Σώμα Στρατού στη Μέση Ανατολή. Η Κυβέρνηση της Νέας Ζηλανδίας έκανε παρόμοια σχόλια, και ο Τσώρτσιλ αναγκάστηκε να απαντήσει ότι η πρόωρη επανεπιβίβαση ήταν πραγματικά μια ανάγκη και γι’ αυτήν είχαν εκπονηθεί λίγο καιρό πριν, σχέδια, το οποία έπρεπε τώρα να εφαρμοστούν. "Η ασφαλής

Ill


σύμπτυξη των άντρων θα έχει προτεραιότητα κάθε άλλου παράγοντα εκτός αυτού της τιμής....Αναμφίβολα, μπροστά μας βρίσκεται μια φάση μεγάλης ανηχυχίας στο ελληνικό θέατρο πολέμου, αλλά, οι υψηλής ικανότητας αξιωματικοί επιτόπου φαίνεται ότι έχουν πλήρη εμπιστοσύνη στην ικανότητά τους να λύσουν τα προβλήματά τους".248 Οπωσδήποτε δεν ένιωθαν όλοι κατ’ αυτό τον τρόπο. Στις 18 Απριλίου το πρωί, στην Αθήνα, ο Πρωθυπουργός Αλέξανδρος Κορυζής, αυτοκτόνισε, θύμα της ελληνικής τραγωδίας. Εκείνο το ίδιο καταξάστερο πρωινό, ιδανικό για αεροπορικές επιχειρήσεις, ο Στρατηγός Ουίλσον ταξίδεψε οδικώς από τον ελικοειδή δρόμο της Θήβας, όπου ήταν το Στρατηγείο του, στα ανάκτορα του Τατοΐου, όπου στις έντεκα η ώρα συναντήθηκε με το Βασιλιά, τον Παπάγο, τον Πάλαιρετ, τον Τερλ, το Χέηγουντ, τον Ν τ’ Αλμπιάκ και άλλους. Αναλύθηκε η στρατιωτική κατάσταση και συμφωνήθηκε ότι η σύμπτυξη στη Γραμμή των Θερμοπυλών ήταν το μόνο δυνατό σχέδιο. Ο Ουίλσον είχε εμπιστοσύνη ότι μπορούσε να κρατήσει εκεί παρά το ότι "θα ήταν δύσκολο να κρατήσω επ’ αόριστο χρονικό διάστημα" επειδή έλειπαν τα αεροδρόμια πίσω από τις γραμμές του να αντιδράσουν στις γερμανικές αεροπορικές δυνάμεις. Αυτά ανέφερε ο Πάλαιρετ στο Λονδίνο. Απαφασίστηκε να ειδοποιηθεί ο Ουέηβελλ να είναι παρών την επόμενη ημέρα για να συζητηθεί αν η εκκένωση ήταν αναγκαία ή όχι και αν ναι, πότε. Ο Βασιλιάς συμφώνησε ότι για να ενισχυθεί το ηθικό το οποίο υπήρχε κίνδυνος να καταπέσει, θα ανακοίνωνε ότι αυτός και η Κυβέρνηση θα έμενε τουλάχιστον για μια εβδομάδα, αφού η γενική εντύπωση ήταν ότι ο πόλεμος για την: Ελλάδα είχε τελειώσει. Στο μεταξύ, ο πρεσβευτής είχε αρχίσει να εκκενώνει βρετανικά αντικείμενα και άλλοι ανάλογα με τη διαθεσιμότητα των μεταφορικών είχε την ελπίδα ότι όλοι θα είχαν αναχωρήσει πριν αυτός ο ίδιος αναχωρήσει με την Κυβέρνηση για την Κρήτη.249 Προφανώς μετά τη σύσκεψη, ο Ουίλσον γύρισε μαζί με τον Ντ’ Αλμπιάκ στο Στρατηγείο του, στη Μαράσλειο Σχολή για μια σύσκεψη, η οποία κατέληξε ότι η εκκένωση ήταν επιτακτική. Ο Ουέηβελλ βρισκόταν στο δρόμο, προφανώς, αφού στις 4:00 μ.μ. συναντήθηκε με το Ελληνικό Επιτελείο στο Τατόϊ.250 Ο Πάλαιρετ ανέφερε στο Λονδίνο ότι δεν ήταν πιθανή μια μεγάλη ελληνική αντίσταση μετά την πτώση της Αθήνας και ότι η Ελληνική Κυβέρνηση θα είχε λίγη υποστήριξη στην Κρήτη, γιατί το νησί ήταν Βενιζελικό. "Έτσι, αν είναι για μας μέγιστης σπουδαιότητας να κρατήσουμε το νησί, θα πρέπει να βασιστούμε κυρίως στις δικές μας πρασπάθειες".251 Ίσως χάρη στην ULTRA, τα αεροσκάφη της ΡΑΦ στην Ελευσίνα και στο Μενίδι διατάχθηκαν να πάνε στον Αραξο και στην Τανάγρα για να διαφύγουν την αναμενόμενη αεροπορική επίθεση.252


273

Στο Κάιρο, οι Αρχιστράτηγοι έστειλαν ένα μακροσκελές τηλεγράφημα εκφράζοντας ζωηρά τις απόψεις τους για την ανάγκη υπάρξεως στη Μέση Ανατολή ενός μέλους του Πολεμικού Συμβουλίου, η παρουσία του οποίου θα ήταν αποφασιστική, εν όψει μιας πολύ καλά διευθυνόμενης γερμανικής ανατρεπτικής προσπάθειας στην περιοχή. Η πρόσφατη επίσκεψη του Υπουργού των Εξωτερικών, έδειξε πόσο αποτελεσματικό ήταν να υπάρχει παρών ένας υπεύθυνος υπουργός, ο οποίος να μπορεί να παίρνει αποφάσεις πάνω από το επίπεδο των Κλάδων και να δαπανά επαρκή κονδύλια για τις απαιτούμενες ενέργειες.253 Σε απάντηση ενός ερωτήματος για τη σειρά προτεραιότητας μεταξύ Λιβύης, εκκενώσεως της Ελλάδας και Ιράκ, οι Αρχηγοί των Επιτελείων τηλεγράφησαν αργότερα στις 18 Απριλίου, ότι αν υπήρχε μια σύγκρουση, η νίκη στη Λιβύη έπρεπε να έχει προτεραιότητα, έπειτα η εκκένωση της Ελλάδας: δεν έπρεπε να ανησυχούν για το Ιράκ επειδή τα πράγματα θα εξελίσσονταν ομαλά. Η Κρήτη θα ήταν πρώτη μόνο σε ό,τι αφορά αυτά τα οποία θα μπορούσε να λάβει από την Ελλάδα και η πλήρης άμυνά της θα οργανωνόταν αργότερα. Οι δυνάμεις εκεί θα έπρεπε να προστατεύονται από τους βομβαρδισμούς "με τη διασπορά και τη χρησιμοποίηση της ξιφολόγχης τους εναντίον αλεξιπτωτιστών ή αερομεταφερόμενων δυνάμεων".254 Πολύ αργά εκείνη την Παρασκευή, έλαβε χώρα μια σύσκεψη στο σπίτι του Ουίλσον στη Λειβαδιά για να εξεταστεί το πρόβλημα της εκκενώσεως. Παρόντες ήταν ο Ουίλσον, ο Ουέηβελλ, ο .Ντ’ Αλμπιάκ και άλλοι δύο αξιωματικοί. Ο Ουέηβελλ άρχισε τη συζήτηση λέγοντας ότι είναι φανερό ότι ο Ελληνικός Στρατός δεν ήταν σε θέση να προβάλει παραπέρα αντίσταση και ότι δεν είχε ακόμη σχηματιστεί Κυβέρνηση. "Το πρόβλημα ήταν-αναφέρει η αναφορά για τη σύσκεψη-αν θα έπρεπε οι Βρετανοί να εγκαταλείψουν την Ελλάδα για να αποφευχθεί η παραπέρα καταστροφή της χώρας από τον εχθρό. Έτσι, ανεξάρτητα από το ενδιαφέρον της Κυβερνήσεώς μας, αν ήταν επιθυμία της Ελληνικής Κυβερνήσεως να φύγουν οι Βρετανοί, τότε θα έπρεπε να φύγουμε. Στο μεταξύ φάνηκε ότι δεν υπήρχε πρόθεση σχηματισμού Ελληνικής Κυβερνήσεως στην Ελλάδα, η οποία θα μπορούσε να πάρει την απόφαση. "Οι Βρετανοί είχαν την εκλογή ή να συνεχίσουν τον πόλεμο ή να αρχίσουν την εκκένωση, αλλά ήταν ουσιώδες να υπάρχει "μια νέα Κυβέρνηση στην Ελλάδα να μας υποστηρίζει και ένας νέος Αρχιστράτηγος να αναστηλώσει το ηθικό του Στρατού και του Λαού". Γενικά, ήταν καλύτερα να πολεμάμε και να επιφέρουμε στον εχθρό απώλειες από του να ενεργούμε εκκένωση και πιθανόν να έχουμνε μεγάλες ναυτικές και ναυτιλιακές απώλειες· και η παραμονή θα βοηθούσε να εκτραπούν οι πηγές του εχθρικού δυναμικού, από τη Λιβύη και την Αίγυπτο. Από την άλλη πλευρά, οι Βρετανοί δεν μπορούσαν να μείνουν στην Ελλάδα χωρίς σοβαρές ενισχύσεις. Επιπρόσθετα, αν οι Βρετανοί παρέμεναν, θα έπρεπε να τροφοδοτούν τον πληθυσμό της Αθήνας και της Αττικής, τη στιγμή που με δυσκολία συντηρού σαν τον εαυτό τους. Και τελικά, ο Ουέηβελλ τόνισε ότι η παραμονή στην Ελλάδα

274


θα μπορούσε να στερέψει τις βρετανικές πηγές αναφοδιασμού, τόσο ώστε να απειληθεί η ασφάλεια του ζωτικού κέντρου στην Αίγυπτο. Ο Ουέηβελλ συμφώνησε μ’ αυτά που ειπώθηκαν. Ανησυχούσε για τα κρούσματα πτώσεως του ηθικού των βρετανικών όπως και των ελληνικών δυνάμεων. Ο Ντ’ Αλμπιάκ ρώτησε αν υπήρχε στην πραγματικότητα κάποια προσδοκία αναλήψεως επιθετικής επιστροφής στην Ελλάδα και αν η Βρετανία θα μπορούσε να αντέξει στη στέρηση τουλάχιστον εξι μοιρών καταδιωκτικών στην Ελλάδα με ρυθμό αντικαταστάσεως των απωλειών, 30-40 αεροσκαφών την εβδομάδα. Πίστευε ότι θα ήταν κρίμα να μη γίνει δεκτή η πιθανότητα της συμπτύξεως, αφού δεν υπήρχε ελπίδα μελλοντικής βελτιώσεως. Ο Ταξίαρχος Γκαλλογουέη, ακολούθως, είπε ότι ήταν "Θέμα συναισθηματικότητας έναντι γεγονότων". Το ένατιστο μπορεί να ωθεί στη μάχη ακόμη και με πολλές απώλειες, αλλά η έλλειψη καλύψεως από τη ΡΑΦ και το πρόβλημα τροφής των πολιτών ήταν αποφασιστικοί παράγοντες: κάτω από τις παρούσες περιστάσεις θα μπορούσαν πραγματικά να τρέφουν 2,5 εκατομμύρια Έλληνες και να διατηρούν μια εκστρατευτική δύναμη; Μετά από λίγη ακόμη εξέταση, συμφωνήθηκε να γίνει η εκκένωση και ο Ουέηβελλ καθόρισε τις προτεραιότητες: προσωπικό, μετά τα φορητά όπλα, τα σκοπευτικά και όλα τα οπτικά όργανα των όπλων, μετά οι όλμοι και τέταρτο, άν ήταν δυνατόν, όλα τα αντιαρματικά και ελαφρά αντιαεροπορικά πυροβόλα, μετά τα πυροβόλα και τελικά τα μεταφορικά. Τονίστηκε ότι εν όψει της καταστροφής του Πειραιά, υπήρχε αμυδρά ελπίδα να πάρουν περισσότερα από τις δύο πρώτες κατηγορίες. Πίστευαν ότι θα ήταν τυχεροί να φορτώσουν το 30% της δυνάμεως και αυτό έγινε παραδεκτό.255 Δεν αναφέρθηκε, εκείνη την ώρα, κάποια μεγαλύτερη προτεραιότητα, αλλά οπωσδήποτε θα εφαρμοζόταν. Στα μέσα Ιουνίου του 1940, υπήρχαν ψίθυροι να αποσταλεί ο Στρατηγός Σερ Άλαν Μπρούκ πίσω στη Γαλλία με ένα δεύτερο εκστρατευτικό σώμα να κρατήσει το φρούριο Μπρίτανυ. Ο Μπρούκ είχε αρνηθεί. Χωρίς απόλυτο έλεγχο στη θάλασσα, εναέριες συγκοινωνίες ή την ικανότητα να εξασφαλίσεις αεροπορική υπεροχή πάνω από το προγεφύρωμα τέτοια επιχείρηση θα ήταν σηπτική διαρροή των βρετανικών πηγών ανεφο διασμού στην καρδιά της Αυτοκρατορίας. Μια παρόμοια προσπάθεια θα ήταν ασφαλώς μία καταστροφή στην ερημωμένη Ελλάδα, δεδομένης ειδικά της φτώχειας των βρετανικών αποθεμάτων στη Μέση Ανατολή. Το Σάββατο, 19 Απριλίου, ο Τσώρτσιλ έστειλε ένα ηχηρό σήμα στον Ουέηβελλ και Ουίλσον για την έλλειψη αναφορών από την Ελλάδα. Ο Ουέηβελλ απάντησε ότι το πρόβλημα ήταν οι εξαρθρωμένες επικοινωνίες ένεκα του ότι δύο από τους τρεις σύνδεσμους αξιωματικούς είχαν τραυματιστεί, ότι όλα τα αεροσκάφη συνεργασίας στρατού είχαν καταστραφεί στο τέλος της δεύτερης ημέρας και ότι η κίνηση σε δρόμους γεμάτους από στρατιωτικές φάλαγγες και πρόσφυγες ήταν βραδεία, χωρίς να αναφερθεί ότι ο καιρός ήταν άσχημος και ότι


275

οι αξιωματικοί που πολεμούν συχνά ξεχνούν να υποβάλουν αναφορές. Το επιτελείο στις προωθημένες μονάδες δεν ήταν όλο καλά εκπαιδευμένο, αλλά παρ’ όλα αυτά, θα προσπαθούσαν να διορθωθούν. Ακαλούθως, έδωσε μια αναφορά καταστάσεως και διέταξε τον Ουϊλσον να στείλει στο Λονδίνο ημερήσια σήματα.256 Για τα γεγονότα της 19ης και 20ής Απριλίου υπάρχουν διαφορές στα ελληνικά και βρετανικά κείμενα, όπως και για το θέμα της μετακινήσεως των στρατευμάτων πριν από τη συμφωνία της 4-6 Μαρτίου. Στις 14 Απριλίου, η Ανώτατη Ελληνική Διοίκηση είχε επιζητήσει μία ανακωχή. Έπειτα, ο Παπάγος, στα απομνημονεύματά του ισχυρίζεται ότι στις 19 συμφωνήθηκε ότι οι Βρετανοί θα αποχωρούσαν και ότι οι Έλληνες θα συνέχιζαν μαχόμενοι μέχρι πέρατος της εκκενώσεως. Ακολούθως, θα πολεμούσαν στην Κρήτη και στα Νησιά. Πρόσθεσε ότι οι Έλληνες είχαν ευχαριστήσει τους Βρετανούς για τη βοήθειά τους παρά το ότι ήταν ανεπαρκής. Στις 20 Απριλίου, οι προθέσεις του Έλληνα Αρχιστρατήγου "διερράγησαν" όταν ο Διοικητής του Γ’ Σώματος Στρατού συνέλαβε το Διοικητή του Τμήματος Στρατιάς Ηπείρου, τον προϊστάμενό του, και συνθηκολόγησε με τους Γερμανούς στις 21 Απριλίου.257 Ο Ουέηβελλ, ο οποίος στις 18 Απριλίου μιλούσε ακόμη να κρατήσουν την Ελλάδα επειδή ήταν λιγότερο δαπανηρό από την εκκένωση, ζήτησε την Κυριακή, 20 Απριλίου, απο τον Πάλαιρετ να αναφέρει στην Κυβέρνηση, στο Λονδίνο, ότι δε θα έπρεπε να δεχθούν τους λόγους του Παπάγου για να φύγουν από την Ελλάδα (για να προλάβουν την ερήμωσή της), επειδή αυτό θα ήταν ένα κακό προηγούμενο, το οποίο θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν οι ΑιγύπτιοιΘα ήταν πολύ καλύτερο να ειπωθεί ότι οφειλόταν στη διάλυση του ελληνικού Στρατού κάτω από συντριπτική υπεροχή (κυρίως σαν αποτέλεσμα της γιου γκοσλαβικής καταρρεύσεως) και της βρετανικής αδυναμίας να αμυνθούν στην Ελλάδα μόνοι. Στο Λονδίνο, ο Κέννεντυ είχε φτάσει στο συμπέρασμά ότι πρακτικά όλες οι καθαρά στρατιωτικές εκτιμήσεις έδειχναν μια πρόωρη εκκένωση και είχε χαρτιά που έδειχναν τα υπέρ και τα κατά, ώστε ο Αρχηγός του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου να μπορεί να εξηγήσει στο Μένζης και στον Τσώρτσιλ.258 Από βρετανικής πλευράς, μέχρι την- Κυριακή 20 Απριλίου, το τέλος προφανώς επερχόταν ταχέως. Το Στρατηγείο της 6ης Αυστραλιανής Μεραρχίας ζήτησε ναυτική υποστήριξη να μαζέψει τμήματα τα οποία μπορεί να έφταναν στη θάλασσα σε διάφορα μέρη και μηχανοκίνητα πλοιάρια προς υποστήριξη των κινήσεων στο δεξιό πλευρό από τη Χαλκίδα στην Εύβοια ως την παράκτια περιοχή, ακριβώς βόρεια των Θερμοπυλών. Τη Δευτέρα, το Νεοζηλανδικό Σύνταγμα Ιππικού διατάχθηκε να περάσει στην Εύβοια, να προειδοποιήσει αν κατέβαιναν απ’ εκεί οι Γερμανοί και να αποτελέσει, επίσης, εφεδρεία των καταδρομέων, οι οποίοι κρατούσαν τη γέφυρα της Χαλκίδας. Ένα άλλο τάγμα στάλθηκε στη Θήβα να ελέγχει για αλεξιπτωτιστές .

276


Οι μοίρες No 11, 84 και 211 Μπλενχάιμ που εναπέμειναν, διατάχθηκαν, να πάνε στην Κρήτη. Το Μενίδι και η Ελευσίνα βομβαρδίζονταν συνεχώς και οι επιχειρήσεις από εκεί ήταν δύσκολες. Μ έχρι τότε, η ΡΑΦ στην Ελλάδα είχε 15 Μπλενχάιμ, 11 Χαρικέην και 3 Γγκλαντιέητορ σε λεοτουργία. Την επόμενη ημέρα, τα Μπλενχάιμ χρησιμοποιήθηκαν ως μεταφορικά μέσα για να μεταφέ ρουν πληρώματα και προσωπικό στην Κρήτη ενώ στη Μαράσλειο Σχολή και στα αεροδρόμια "καταστρέφονταν με φωτιά όλα τα χαρτιά".259 Στις 21 Απριλίου, στις δέκα η ώρα το πρωί, ο Βασιλιάς και ο νέος Πρωθυπουργός Τσουδερός συναντήθηκαν με τον Ουέηβελλ, τον Ουίλσον και τον Πάλαιρετ. Ο Ουέηβελλ ρώτησε αν οι Έλληνες μπορούσαν να υποστηρίξουν το αριστερό πλευρό των Βρετανών στις Θερμοπύλες και ο Βασιλιάς είπε ό χι- ο Ουέηβελλ τότε ανέφερε ότι ήταν καθήκον του να προβεί στην εκκένωση.260 Ο Βασιλιάς είπε στους Βρετανούς ότι ο Υπουργός Πολέμου και ο Αρχιστράτηγος πίστευαν ότι οι ελληνικές δυνάμεις θα μπορούσαν να κρατήσουν τις θέσεις τους στα ελληνοαλβανικά σύνορα για 4-5 ημέρες. Είχε διαταχθεί ο Στρατηγός Πιτσίκας να συλλάβει το Στρατηγό Τσολάκογλου, ο οποίος είχε αρχίσει συνομιλίες με τους Γερμανούς στην Ήπειρο. Κανένας δεν πίστευε ότι ο Τσολάκογλου ήταν μισθοφόρος των Γερμανών, αλλά μόνο ότι είχε επηρεαστεί από την ηττοπάθεια. Ο Πάλαιρετ κατέληγε στην αναφορά του: "Φαίνεται ότι μετά τη δοκιμασία του αγώνα στην Αλβανία κανένας εκτός του Μεταξά δεν ήταν αρκετά ισχυρός για να κάνει το Έθνος· και το Στρατό να αντιμετωπίσει ένα δεύτερο και πιο ισχυρότερο επιδρομέα, ιδιαίτερα μετά τη διάλυση της Γ ιουγκοσλαβίας".261 Το τηλεγράφημα του Πάλαιρετ, το ακολούθησε ένα άλλο αργότερα την ίδια ημέρα: Η Ελληνική Κυβέρνηση, ενώ εκφράζει στη Βρετανική Κ υ βέρνηση και στα ηρωικά Αυτοκρατορικά Στρατεύματα την ευγνωμο σύνη της για τη βοήθεια την οποία παρέσχον στην Ελλάδα για την άμυνά της κατά του άδικου επιδρομέα, είναι υποχρεωμένη να δηλώσει τα ακόλουθα: Ο ελληνικός Στρατός, έχοντας διεξαγάγει επί εξάμηνο και πλέον ένα νικηφόρο αγώνα εναντίον πολύ περισσότερων εχθρικών δυνάμεων έχει φτάσει τώρα σε μια κατάσταση εξαντλήσεως και επιπλέον βρίσκει τον εαυτό του στερούμενο από μερικές πηγές απαραίτητες για τη διεξαγωγή του πολέμου, όπως πυρομαχικά, αυτοκίνητα και αεροπλάνα-πηγές και εφόδια με τα οποία, οπωσδή ποτε, ήταν ανεπαρκώς εφοδιασμένος από την αρχή των εχθροπρα ξιών. Αυτή η κατάσταση των πραγμάτων κάνει αδύνατο για τους Έλληνες να συνεχίσουν τον αγώνα με κάποια πιθανότητα επιτυχίας και τους στερεί από κάθε ελπίδα να είναι σε θέση να δώσουν κάποια βοήθεια στους γενναίους Συμμάχους τους. Ταυτόχρονα, ενόψει της σπουδαιότητας των βρετανικών στρατευμάτων, της διατιθέμενης αεροπορίας και της εκτάσεως του μετώπου, το οποίο ηρωικά


277

υπερασπίστηκαν οι αυτοκρατορικές δυνάμεις, έχουν απόλυτη ανάγκη βοήθειας του Ελληνικού Στρατού, χωρίς τον οποίο δε θα μπορούσαν να συνεχίσουν την αντίστασή τους για περισσότερο από λίγες ημέρες. Σ’ αυτές τις συνθήκες η συνέχιση του αγώνα, ενώ δεν μπορεί να αποφέρει κανένα ωφέλιμο στοιχείο, δε θα έχει άλλο αποτέλεσμα παρά να επιφέρει τη διάλυση του Ελληνικού Στρατού και ανώφελη αιματοχυσία και Συμμαχικών Δυνάμεων. Συνεπώς, η Βασιλική Κυβέρνηση είναι υποχρεωμένη να δηλώσει ότι η πάρα πέρα θυσία της Βρετανικής Εκστρατευτικής Δυνάμεως θα είναι μάταιη και ότι η έγκαιρη σύμπτυξή της φαίνεται να είναι αναγκαία κάτω από τις περιστάσεις και τα κοινά ενδιαφέροντα του αγώνα.262

Κατά τη διάρκεια της ημέρας, ακολούθησαν και άλλα τηλεγραφήματα. Εκείνη τη νύχτα κηρύχτηκε στρατιωτικός νόμος στην Αθήνα και ο Ουίλσον τηλεγράφησε στον Ουέηβελλ ότι έθεσε τη διαδικασία της εκκενώσεως σε λειτουργία αμέσως. Την επόμενη ημέρα, έγινε δεκτή η προσφορά των Νεοζηλανδών ιατρών να υπηρετήσουν στα πλοία με τα οποία θα γινόταν η εκκένωση.263 Ο Βασιλιάς και οι Υπουργοί του, καθώς επίσης και ο Πάλαιρετ, επρόκειτο να αναχωρήσουν στις 22 Απριλίου για την Κρήτη, αλλά τελικά δεν αναχώρησαν παρά στις 23 Απριλίου. Το Πολεμικό Συμβούλιο συνήλθε στο Λονδίνο στις πέντε εκείνο το απόγευμα. Στο τέλος της συζητήσεως για την εκκένωση της Ελλάδας, ο Μένζης είπε ότι "πίστευε ότι ήταν πάρα πολύ σπουδαίο να ξεκαθαρίσει ότι η αποστολή των δυνάμεών μας στην Ελλάδα είχε βασιστεί σε υπερεξογκωμένα επίπεδα ηθικού. Θα πρέπει να καταστήσουμε ξεκάθαρο στην κοινή γνώμη ότι θα ήταν αδύνατο να εγκαταλείψουμε την Ελλάδα". Τα πρακτικά αναφέρουν ότι "το Υπουργικό Συμβούλιο τις έλαβε υπ’ όψει του αυτές τις δηλώσεις".264 Την Τρίτη 22 Απριλίου, εκδόθηκε η No 2 Διαταγή Επιχειρήσεων του ANZAC για την εκκένωση της Ελλάδας. Η τοποθεσία Θερμοπυλών επρόκειτο να εγκαταλειφθεί τις επόμενες τρεις νύκτες. Στις 23 Απριλίου, το Στρατηγείο του ANZAC έκανε ακόμη μία μεταστάθμευση τώρα από τη Λειβαδιά στη Μάνδρα (κοντά στην Ελευσίνα). Την άλλη ημέρα το ANZAC έκλεισε. Στρατηγεία και βρετανικά στρατεύματα στην Ελλάδα, ανέλαβαν τη διοίκηση των μονάδων τους, για τις τελευταίες τρεις ημέρες. Η ΡΑΦ είχε ήδη σταματήσει τις επιχειρήσεις από της 16 Απριλίου. Μέχρι τις 22 Απριλίου, ο ρυθμός της καταστροφής είχε αυξηθεί σε ένα ημερήσιο ξέσπασμα τηλεγραφημάτων. Ο Μπλάμεη είχε τηλεγραφήσει στην πατρίδα ότι η κατάσταση φαινόταν πολύ άσχημη. Και οι δύο, ο Φάντεν στην Καμπέρα και ο Μένζης στο Λονδίνο υποστήριξαν τον επιτόπου διοικητή τους και τόνισαν την ανάγκη εφοδιασμού των στρατευμάτων με τα αναγκαία πολεμικά μέσα για να τα καταστήσουν ικανά να αυτοαμύνονται στη δύσκολη κατάστασή

278


τους και να εξασφαλίσουν την ασφαλή και ταχεία εκκένωση. Το Χουάϊχωλ είχε εξετάσει τι θα έπρεπε να ειπωθεί σ’ αυτούς τους "εκεί κάτω" για την εκκένωση-αν θα λεγόταν κάτι. Ο Τσώρτσιλ και ο Μένζης συμφώνησαν ότι δεν έπρεπε να ειπωθεί τίποτα μέχρις ότου η επιχείρηση είτε βρισκόταν σε καλή εξέλιξη είτε, κατά προτίμηση, θα είχε τελειώσει. Αλλά το πρωί, οι Τάιμς του Λονδίνου, ανέφεραν ότι η Αυστραλιανή Κυβέρνηση βρισκόταν κάτω από καταιγιστικά πυρά και ο Πάλαιρετ είχε ξεκαθαρίσει από την Αθήνα ότι δεν υπήρχε καμιά αμφιβολία ότι τα νέα για τη συνθηκολόγηση στην Ήπειρο, θα αναγγέλλονταν από το γερμανικό ραδιόφωνο. Αν οι Κυβερνήσεις της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας μάθαιναν αυτήν την εξέλιξη από τον τύπο, θα είχαν κάθε δίκαιο να ήταν αγανακτησμένες, έτσι ο Υπουργός της Κοινοπολιτείας, Λόρδος Κράνμπορν, ετοίμασε με προσοχή ένα βραχύ τηλεγράφημα, το οποίο ο Τσώρτσιλ διέταξε να διαβιβαστεί αμέσως σ’ αυτές τις Κυβερνήσεις, παρά το ότι δεν ανέφερε εκκένωση. Έδινε τα συμπεράσματα στα οποία είχε καταλήξει η σύσκεψη στο Τατόι, στις 21 Απριλίου.265 Ακολούθως ο Πρωθυπουργός τηλεγράφησε στον Ουέηβελλ: Σκέψου ότι ήρθε η ώρα να προπαρασκευαστεί η κοινή γνώμη στο επίσημο ανακοινωθέν για την επικείμενη ελληνική κατάρρευση. Ο αντίκτυπος στην Παγκόσμια Κοινή Γνώμη έχει τόση σημασία που θεωρώ ότι το ανακοινωθέν θα έπρεπε να ανακοινωθεί από το Λ ονδίνο, όπου οι διάφορες επιπτώσεις μπορούν να εκτιμηθοΰν κατά την αξία τους. Το προτεινόμενο προσχέδιο είναι το ακόλουθο: Κατόπιν αιτήσεως της Ελληνικής Κυβερνήσεως, δυνάμεις της αυτοκρατορίας αποβιβάστηκαν στην Ελλάδα μετά τη γερμανική κατοχή της Βουλγαρίας, για να βοηθήσουν τον ηρωικό Σύμμαχό μας στην άμυνα της πατρίδος του κατά της απειλούμενης γερμανικής εισβολής. Πριν τελειώσει η συγκέντρωσή μας πλήρως, οι Γερμανοί εισέβαλαν σκαιότατα στην Ελλάδα και στη Γιουγκοσλαβία με ισχυρές χερσαίες και αεροπορικές δυνάμεις. Η πρώιμη κατάρρευση της οργανωμένης στρατιωτικής αντιστάσεως στη Γιουγκοσλαβία επέτρεψαν στους Γερμανούς να κατευθύνουν την κύρια προσπάθειά τους δια των κύριων διαβάσεων στην Κεντρική Μακεδονία εναντίον της ανοικτής πτέρυγας των ελληνικών και αυτοκρατορικών δυνάμεων που αμύνονταν στις βόρειες περιοχές της Ελλάδας. Κατέστη αναγκαία μια γενική σύμπτυξη, κατά τη διάρκεια της οποίας οι αποφασιστικές ενέργειες από τις καλυπτικές μας δυνάμεις επέφεραν βαριές απώλειες στον εχθρό. Παρά τις σφοδρές επιθέσεις από όγκο εχθρικών θωρακισμένων δυνάμεων στην Ελλάδα και ισχυρές αερο πορικές δυνάμεις, το αυτοκρατορικό μέτωπο ποτέ δε διασπάστηκε και τα στρατεύματά μας είναι ικανά, παρά τις δυσχέρειες, να φτάσουν επιτυχώς σε νέες τοποθεσίες νότια της Λαμίας. Παρ’ όλα αυτά, δημιουργήθηκε στο κέντρο μια σοβαρή κατάσταση. Εκμεταλ λευόμενες το πλεονέκτημα των καλύτερων επικοινωνιακών μέσων (κινήσεις), που διαθέτουν, σοβαρές γερμανικές δυνάμεις πέτυχαν να καταλάβουν θέσεις ιππαστί των κύριων επικοινωνιακών κόμβων σε


279

εκείνο το μέρος του Ελληνικού Στρατού ο οποίος ήταν τόσο νικητής κατά των Ιταλών στην Αλβανία.... Οι Έλληνες, αποκομμένοι από την υποστήριξη και τις κύριες βάσεις ανεφοδιασσμού τους, έχουν αμυνθεί σθεναρώς με την πατροπαράδοτη γενναιότητά τους, στη συνεχώς αυξανόμενη πίεση των αριθμητικά υπέρτερων εχθρικών δυνάμεων, αλλά οποιαδήποτε παραπέρα σύμπτυξη αυτού του Στρατού ως οργανωμένου σώματος φαίνεται απίθανη. Δε θα ήθελα να ειπωθεί τίποτα ακόμη για την πιθανότητα αναχωρήσεώς μας.266

Στις 23 Απριλίου, ο Στρατηγός Παπάγος παραιτήθηκε από Αρχηγός των Ελληνικών Δυνάμεων και πέρασε σε μια προσωρινή σκιά. Στις 3:00 μ.μ. της 24ης Απριλίου, ο Ντ’ Αλμπιάκ επιβιβάστηκε σε ένα Σάντερλαντ και αναχώρησε από την Ελλάδα. Δύο ώρες αργότερα, έφτασε στο Ηράκλειο και εγκατέστησε το νέο Στρατηγείο του εκεί. Αργότερα την ίδια ημέρα, έφτασαν 6 Χαρικέην στο Μάλεμε και ανέφεραν ότι αυτά ήταν όλα και όλα που είχαν μείνει στο Αργος- είχαν καταστραφεί στο έδαφος 13 αεροπλάνα, τα οποία τώρα ήταν άχρηστα.267 Μεταξύ αυτών που χάθηκαν ήταν και ο διοικητής της μοίρας Πάτλ, ένας άσος της ΡΑΦ, ο οποίος πολλαπλώς αγνοήθηκε, γιατί πολέμησε σε μια μικρή ανεπιτυχή εκστρατεία. Η σύμπτυξη δια της Πελοποννήσου ήταν τόσο θαυμαστή όσο και η όλη σύμπτυξη γενικά. Υπήρχε η μοναδική γέφυρα στη Διώρυγα της Κορίνθου στο δυτικό άκρο και οι δρόμοι από εκεί άρχιζαν με πολλές στροφές και ήταν γεμάτοι σκόνη. Η σιδηροδρομική γραμμή, που είχε εύρος 1 μέτρο, έφτανε μέχρι το Ναύπλιο και την Καλαμάτα μόνο. Εκτός από αυτά τα δύο λιμάνια, υπήρχαν μικροί όρμοι, οι οποίοι μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για επιβίβαση, παρά το ότι υπήρχαν και άλλοι βραχώδεις κολπίσκοι στους οποίους μπορούσαν να μπουν με προσοχή μικρά πλοία, στα οποία θα μπορούσαν να μεταφερθούν άντρες με μικρά πλοιάρια και βάρκες-μια κατάσταση επικίνδυνη αν υπήρχε εχθρική αεροπορία στην περιοχή. Από τις 14 Απριλίου, οπότε ήταν ξάστερος ο ουρανός και από τις 16 Απριλίου, οπότε η ΡΑΦ είχε συμπτυχθεί, δεν υπήρχε αεροπορική κάλυψη. Στις 25 Απριλίου, μεταξύ δύο και τέσσερις η ώρα το πρωί πέρασαν από τη γέφυρα της Διώρυγας της Κορίνθου 530 αυτοκίνητα κατευθυνόμενα προς τα νότια. Ήταν φανερό στον Ταγματάρχη Ρέηντ, ο οποίος είχε στρατοπεδεύσει στη νότια πλευρά, ότι-όπως και στη Γαλλία-οι Γερμανοί είχαν αφήσει τις γέφυρες άθικτες σκόπιμα. Στις 1:00 π.μ. της 26ης Απριλίου, ο Ταξίαρχος Γκαλλογουέη βρήκε το Ρέηντ να κοιμάται πλάι στο φορτηγό του κοντά στη γέφυρα, τον ξύπνησε, συμφώνησε με τις διαπιστώσεις του, του έδωσε τις τελευταίες διαταγές και συνέχισε με το αυτοκίνητο την κίνησή του προς τα νότια. Στις επτά μ.μ. ο ουρανός γέμισε με αεροπλάνα Ju-52 και οι αλεξιπτωτιστές έπεφταν κάτω. Παρά τα προμηνύματα, κανένας δεν είχε τοποθετήσει αντιαεροπορικά πυροβόλα, ούτε είχαν διαθέσει δυνάμεις για την άμυνα εναντίον επιθέσεων αεροκίνητων


280

μονάδων. Οι αποδιοργανωμένες και απομονωμένες βρετανικές μονάδες όμως δεν παραδόθηκαν. Αλλά κάποιος κατόρθωσε να ανατινάξει τα εκκρηκτικά γεμίσματα και η γέφυρα βυθίστηκε στη Διώρυγα. Αργότερα, ο Ρέηντ, ενώ ήταν αιχμάλωτος πολέμου, σημείωσε με ενδιαφέρον ότι τα γερμανικά αεροπλάνα κατευθύνονταν σ’ ένα χώρο προσγειώσεως της Κορίνθου, ένα αεροδρόμιο το οποίο η ΡΑΦ θεωρούσε ότι ήταν αχρησιμοποίητο.268 Στις 25 Απριλίου, παρά την αυξανόμενη άφιξη νέων αεροσκαφών, ο Λόνγκμορ δεν είχε παρά 21 σε λειτουργία Χαρικέην για την άμυνα της Δυτικής Ερήμου και 14 για το Δέλτα με 19 αναμενόμενα εντός επτά ημερών και άλλα 30 κάποιο χρόνο αργότερα. Υπήρχαν στη Μέση Ανατολή 12 Τόμαχωουκ, 17 καθ’ οδόν και 145 στην Τακοράντη. Έτρεφε την ελπίδα ότι τα μειονεκτήματα του πυροβόλου και της μηχανής θα είχαν διορθωθεί, ώστε να μπορούν να σταλούν στις επιχειρήσεις.269 Μέχρι τις 26 Απριλίου, η Δυτική Έρημος είχε μόνο 14 διαθέσιμα Χαρικέην απ’ αυτά 4 ήταν στη μοίρα No 73',' η οποία έπρεπε να τεθεί προς ανάπαυση κατ’ απόφαση του Τέντερ. Οι μοίρες No 33 και 80 έπρεπε να αναχωρήσουν στην Κρήτη, όπου κατάφεραν να καταρρίψουν 18 εχθρικά αεροπλάνα στις δέκατέσσερις επόμενες ημέρες, αλλά μέχρι τότε είχαν εξουδετερωθεί, έχοντας χάσει όλα τα ανταλλακτικά και υλικά στην Ελλάδα, ενώ έφευγαν χωλαίνοντας με 5 αεροσκάφη, από τα οποία τα 3 ήταν σε λειτουργία.270 Στις 26 Απριλίου, το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής έστειλε ένα ειδικό σήμα στην Ελλάδα για να υπενθυμίσει ότι όλα τα αντιαρματικά πυροβόλα 2 λιβρών θα έπρεπε να παραληφθούν, επειδή υπήρχε μειωμένος εφοδιασμός γι’ αυτά. Αυτό δεν ήταν δυνατό, απλούστατα, γιατί τα πλοία δεν μπορούσαν να τα πάρουν και έτσι 271 καταστραφηκαν επιτοπου. t

r

Στις 28 Απριλίου, στη συνηθισμένη σύσκεψη στις πέντε η ώρα, το Πολεμικό Συμβούλιο άκουσε τον Πρωθυπουργό να λέει ότι θα μπορούσαν να συγχαρούν τους εαυτούς τους για την εκκένωση από την Ελλάδα με συνολικές απώλειες μεταξύ 5.000 και 10.000 αντρών (παρά το ότι στην πραγματικότητα ήταν λίγο πιο πάνω από 16.000). "Τα τελευταία στάδια της Ελληνικής Εκστρατείας υπήρξαν ένα δοξασμένο επεισόδιο στην ιστορία των βρετανικών όπλων. Δεν αισθανόταν λύπη για την απόφαση να σταλούν στρατεύματα στη Ελλάδα. Αν δεν είχαμε ενεργήσει έτσι, η Γιουγκοσλαβία δε θα ήταν τώρα ένας φανερός εχθρός της Γερμανίας. Επιπλέον, ο ελληνικός πόλεμος είχε προκαλέσει μια αξιοση μείωτη αλλαγή στη στάση των Ηνωμένων Πολιτειών".272 Την Τρίτη, 29 Απριλίου, ο Τσώρτσιλ προειδοποίησε τον Ουέηβελλ πάλι (γιατί σε ένα τηλεγράφημα της 18ης Απριλίου υπήρξε ένας συναγερμός κατά αεραποβατικής επίθεσης) ότι η Κρήτη αναμενόταν να δεχθεί στο άμεσο μέλλον μια ισχυρή αεροαποβατική επίθεση. Επιθυμούσε να γνωρίζει τα σχέδια του Αρχιστρατήγου και πρόσθεσε με το συνηθισμένο του αιμοδιψή τρόπο "Θα πρέπει να είναι μια θαυμάσια ευκαιρία για το σκότωμα των δυνάμεων αλεξιπτωτιστών. Η


281

άμυνα του Νησιού πρέπει να είναι επίμονη".273 (Τα Βρετανικά στρατεύματα έφτασαν στην Κρήτη από την Ελλάδα κατά τις 28 Απριλίου και αποχώρησαν κατά τις 28 Μαΐου). Την Τετάρτη το βράδυ, ο Πόρταλ τηλεγράφησε στο Λόνγκμορ "Έχοντας υπόψη τις αλλαγές στην αεροπορική κατάσταση της Μέσης Ανατολής, ο Πρωθυπουργός επιθυμεί να επιστρέψετε το ταχύτερο δυνατό για εξέταση όλων των θεμάτων των αεροπορικών επιχειρήσεων. Ο πτέραρχος Τέντερ ορίζεται αντικαταστάτης Ανώτατος Αεροπορικός Διοικητής Μέσης Ανατολής και ο αντιπτέραρχος Ντρουμόντ αντικαταστάτης Υποδιοικητής Ανώτατου Αεροπορι κού Διοικητή Μέσης Ανατολής. Παρακαλώ τηλεγραφήσατε ημερομηνίες αναχωρήσεως και προβλεπόμενης αφίξεως".274 Στις 28 Απριλίου, ο Ντηλ τηλεγράφησε στον Ουέηβελλ "Μπορείς να μου δώσεις μια περίπου εκτίμηση των συνολικών απωλειών στην ελληνική περιπέτεια;" Σ’ αυτό, ο Ουέηβελλ απάντησε ότι 43.000 είχαν εκκενωθεί από τις 55.000 με 56.000 που είχαν πραγματικά αποβιβαστεί. Σ’ αυτό, ο Πρωθυπουργός απάντησε τη 1η Μαΐου. "Σε συγχαίρω για την πετυχημένη εκκένωση. Πληρώσαμε το χρέος τιμής μας με πολύ λιγότερες απώλειες από όσες φοβόμουν. Να είσαι βέβαιος ότι πρόκειται να δώσεις την απάντηση. Οι εχθρικές δυσχέρειες πρέπει να είναι παμμεγέθεις".275 Σύμφωνα με την τελική αναφορά του Ουίλσον για την εκστρατεία οι 10.000 που αφέθηκαν πίσω πιθανόν να μην είχαν παραδοθεί αν δεν επενέβαινε η κακή τύχη. Περίπου 1.500 είχαν μείνει στις ακτές του Ναυπλίου και 700 χάθηκαν εκεί όταν ένα μεταγωγικό βούλιαξε και οι άντρες διασώθηκαν από καταδρομικά απλά και μόνο για να βουλιάξουν στην επιστροφή τους από εχθρικό αεροπλάνο. Αλλά η μεγαλύτερη απώλεια ήταν 8.000 που έμειναν πίσω ένεκα μιας συγχύσεως στην Καλαμάτα: Ο εχθρός εισέδυσε στην πόλη και συνέλαβε τον αξιωματικό επιβιβάσεως, ο οποίος είχε τον κώδικα σηματοδοτήσεως προς τα πολεμικά πλοία να πλησιάσουν στις επαρκείς αποβάθρες και εκεί υπήρξε μια φήμη για την ύπαρξη ναρκών. Σαν αποτέλεσμα ένα κρουαζιερόπλοιο και τα συνοδά καταδρο μικά δεν πήραν τους άντρες την τελευταία νύχτα, παρά το ότι οι Γερμανοί είχαν απωθηθεί και πάλι έξω από την πόλη.276 Στις 30 Απριλίου, το πρωί, η ελληνική βασιλική οικογένεια συνοδευόμενη από το Χέηγουντ, τον Ντ’ Αλμπιάκ και το Μπλάντ, αναχώρησε αεροπορικώς για την Αίγυπτο. Την 1η Μαΐου, ο Ντ’ Αλμπιάκ ξεκουράστηκε μετατιθέμενος ως Διοικητής της ΡΑΦ στην Παλαιστίνη και την Υπεριορδανία. Λίγο καιρό ύστερα ο Χέηγουντ σκοτώθηκε σε ένα αεροπορικό δυστύχημα και έτσι, αυτός τουλάχιστον δεν έκανε καμιά τελική αναφορά. Παρά το ότι κλονίστηκαν πάρα πολύ απ’ αυτό ο Τσώρτσιλ και ο Ήντεν, επέζησαν από τη συζήτηση στο Κοινοβούλιο στις 6 και 7 Μαΐου. Ο Στρατηγός Παπάγος είχε καθοδηγήσει τον εαυτό του με γνώση και αξιοπρέπεια κάτω από δύσκολες συνθήκες κατά τη διάρκεια μιας ιδιαίτερα

282


δύσκολης εκστρατείας, στην οποία ως Α ρχιστράτηγος έπρεπε όχι μόνο να διεξαγάγει την εκστρατεία, αλλά να βρίσκεται, επίσης, στο πολιτικό κέντρο της Αθήνας. Οι πολιτικοί, προς εντροπή τους, αποφάσισαν ότι οι λόγοι που δόθηκαν για τη συνθηκολόγηση και την παράδοση της Ελλάδας δε θα έπρεπε απλώς να είναι ο γνωστικός λόγος της προλήψεως άχρηστης καταστροφής, αλλά οι επεξεργασμένοι λόγοι, οι οποίοι διακυρήχθηκαν στην επίσημη δήλωση της 21ης Α πριλίου. Ο Πάλαιρετ, αναφέροντας από το Ηράκλειο, στις 27 Α πριλίου, είπε ότι ο νέος Πρωθυπουργός απέρριψε τους λόγους του Παπάγου και είπε στο Βρετανό Πρεσβευτή "υπό εχεμύθεια ο Στρατηγός Παπάγος είχε χάσει τελείως το μυαλό του τελευταία και είχε βρεθεί υπό την επήρεια ύποπτων στοιχείω ν του Γενικού Επιτελείου....Γνωρίζω πολλούς από τους Έ λληνες οι οποίοι αισθάνθηκαν προδομένοι από την προδοσία μέσα στη Ελλάδα"277 Ευτυχώς, οι Έ λληνες ξανά βρήκαν τα λογικά τους. Ο Στρατηγός Παπάγος ανακλήθηκε και επανεγκαταστάθηκε ως Α ρχιστράτηγος. Τέθηκε επικεφαλής του αγώνα εναντίον των ανταρτών από το 1944 ως το 1949, προβιβάστηκε σε Στρατάρχη και έπειτα εκλέχθηκε Πρωθυπουργός. Οι συγγραφείς της επίσημης ιστορίας : Η Μ ε σ ό γ ε ιο ς και η Μ έσ η Α ν α τ ο λ ή έριξαν μια ματιά στο τι συνέβη στη δομή της Διοικήσεως της Μ έσης Ανατολής το Μ άιο και Ιούνιο του 1941: ο Λ όνγκμορ ανακλήθηκε στο Λ ονδίνο για διαβουλεύσεις, ενώ ο Υ ποπτέραρχος Γ. Ντώουσον στάλθηκε να διερευνήσει τη διοίκησή του και ακολούθως να γίνει αρχηγός ενός νέου οργανισμού συντηρήσεως εκεί υπό το νέο Ανώτατο Α εροπορικό Διοικητή Μ έσης Ανατολής Τέντερ. Ακολούθως, ο Ν τηλ έστειλε το Στρατηγό Ρόμπερτ Χ έηνιγκ τον Υ παρχηγό του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου ως "Γενικό Διευθυντή του Στρατού της Μ έσης Ανατολής" μια χω ρίς προηγούμενο θέση, να εξετάζει την τερατώδη ουρά, για την οποία πάντα ο Τσώ ρτσιλ παραπονιόταν. Και ήταν η αναφορά του εκείνη η οποία, συνδυσμένη με την αποτυχία της πρόωρης επιθέσεως BATLEAXE του Ουέηβελλ (που του επιβλήθηκε από τον Τσώρτσιλ), επέφερε την αντικατάσταση του Ουέηβελλ στις 5 Ιουλίου από το Σερ Κλωντ Ώ κινλεκ. Κ αι τελικά, το 1942, ήρθε ο διορισμός ενός υπουργού του Κράτους, μια θέση, την οποία ο Ουέηβελλ είχε εισηγηθεί από πολύ καιρό. Το πρόβλημα, όπως ορθά τόνισε ο Πλέηφεαρ και οι συνάδελφοί του, ήταν ότι ο λαός στο Λ ονδίνο είχε συνηθίσει να επιχειρεί πόλεμο από τη χώρα του, με όλες τις κυβερνητικές και βιομηχανικές συσκευές στη μύτη του και σε πρώτη κλήση, ενώ ο Λ όνγκμορ και ο Ουέηβελλ ήταν υποχρεωμένοι να εργάζονται σε μια άλλη κυρίαρχη χώρα, που δεν ήταν σε πόλεμο με τη Γερμανία, στο τέρμα μιας πολύ μακριάς γραμμής εφοδιασμού, σε ένα νέο είδος τεχνολογικού πολέμου και χω ρίς το είδος της υπηρεσίας βάσεως με το διοικητή της, την οποία βάση αυτοί στο Λ ονδίνο είχαν και χρησιμοποιούσαν. Έ τσι ο Λόνγκμορ και ο Ουέηβελλ ήταν τα θύματα τόσο των δογμάτων διεξαγωγής του πολέμου του Τ σώ ρτσιλ, όσο και της συγκρούσεως στην οποία έπρεπε να πράξουν πάρα πολλά με πάρα πολύ λίγα.


283

Έ πειτα, αυτό το ημερολόγιο μιας καταστροφής καταγράφει μία ελληνική τραγωδία, η οποία βαδίζει προς το αναπόφευκτο τέλος της, στο αποκορύφωμα ενός αποτελέσματος, στο οποίο οδηγήθηκε από τη Μ οίρα, τον Τσώ ρτσιλ και το "παιδί" του, τον Άντονυ.

y Συμπέρασμα Ιούλιος 1985

Σαράντα πέντε χρόνια αργότερα από τα γεγονότα, τα οποία αναφέρονται εδώ, μπορούμε να σταθούμε και να κάνουμε μερικά ήρεμα σχόλια. Από τους μεγάλους μετασχόντες, ο μόνος ο οποίος γνωρίζω ότι επιζεί είναι ο Στρατηγός Σερ Τζέημς Μ άρσαλ Κόρνγουωλ, του οποίου τα απομνημονεύματα συμπληρώθηκαν το 1981 και εκδόθηκαν το 1984. Αλλά αν οι άνθρωποι έφυγαν, τα πρόσφατα γεγονότα συνηγορούν στο να φαίνεται πιθανό ότι και τώρα θα παίρνονταν οι ίδιες αποφάσεις για να οδηγήσουν στο ίδιο τραγικό μονοπάτι, για τους ίδιους ακριβώς λόγους του παρελθόντος, την ανθρώπινη αδυναμία και τη λαθεμένη κρίση. Αν ανατρέξουμε τώρα, από τα μικρότερα θέματα στο τελικό ερώτημα-γιατί ο Ουέηβελλ αποφάσισε ή συμφώνησε να πάει στην Ελλάδα το Φεβρουάριο και Μ άρτιο του 1945;-μπορούμε ίσως να φτάσουμε σε μερικές πάγιες αλήθειες και σε μια αντίληψη για το μέλλον. Υ πάρχει πρώτα-πρώτα το θέμα της Βρετανικής Α εροπορικής Δυνάμεως στην Ελλάδα, προσωποποιημένο για μας από το Ν τ’ Αλμπιάκ, ο οποίος διοικούσε στην Αττική αυτήν τη μικρή από μόνιμο προσωπικό δύναμη, με λίγους επιτελείς αξιωματικούς και αποδοτικούς γραφείς, παρά το γεγονός ότι ούτε αυτός ούτε το επιτελείο του μιλούσαν ελληνικά. Ό σο χρόνο η εμπλοκή αυτής της δυνάμεως ήταν μικρή και βρισκόταν στο επίπεδο των πέντε περίπου μοιρών ή λιγότερο για τις επιθέσεις εναντίον των Ιταλών, οι Γερμανοί μπορούσαν να ανέχονται την κατάσταση. Δυστυχώς όμως, η ΡΑΦ μετά το καλοκαίρι του 1940 φόρεσε ένα φωτοστέφανο και το Λ ονδίνο νόμισε ότι η αεροπορική του δύναμη θα μπορούσε να νικήσει οποιονδήποτε. Το όραμα του Λ ονδίνου έγινε ασαφές με τις σκέψεις του για την κλασική Αθήνα, οι οποίες συσκότισαν το ρεαλισμό των απόψεων του Καϊρου. Για την προώθηση του οράματος όμως, έπρεπε να κατανικηθεί παντελώς ο απομακρυνόμενος φόβος της εισβολής στο μητροπολιτικό νησί και οι δυνάμεις της Μ έσης Α νατολής έπρεπε να ενισχυθούν και να εφοδιαστούν με τα καλύτερα διατιθέμενα υλικά και μέσα. Ο ευρωπαϊκός γεωγραφικός ρεαλισμός έδειχνε ότι οι Γερμανία θα εφάρμοζε τη κύρια προσπάθειά της, κινούμενη κατά εσωτερικές γραμμές, στο Βαλκανικό Μ έτωπο. Οι Βρετανοί για να πετύχουν έπρεπε να κάνουν το ίδιο, πλην όμως ούτε


285

το είδαν έτσι και ούτε το αντιμετώπισαν έτσι, αφού έστειλαν εκεί ό,τι δε χρειαζόταν στη μητρόπολη. Είχαν την απαίτηση από τον Ν τ’ Α λμπιάκ να νικήσ ει τους Ιταλούς και να αποκρούσει τους Γερμανούς με μια δύναμη, η οποία ήταν το ένα δέκατο τη ς Μ η τρ ο π ο λ ιτικ ή ς Δ ιοική σεω ς και χω ρ ίς Βάση Υ ποστηρίξεως σε μια κατάσταση, στην οποία ο καιρός, το έδαφος και οι επιχειρήσεις συνήθως ήταν χαώδεις. Γ ια όσο χρόνο η Βρετανική Αεροπορική Δύναμη στην Ελλάδα ήταν απλά μια δύναμη προσω ρινή, έτοιμη ν ’ αποχωρήσει σε κάθε στιγμή, δε χρειαζόταν σχέδιο μακράς πνοής. Ό ταν όμως, κατά το τέλος Νοεμβρίου του 1940, γίνηκε φανερό ότι η δύναμη αυτή ήταν πιθανό να παραμείνει για κάμποσο χρόνο, τότε ήταν αναγκαίο ένα τέτοιο σχέδιο για την προστασία της ίδιας της δυνάμεως από τους Τσω ρτσιλιανούς σχεδιασμούς, για μια αβέβαιη και ανασφαλή βάση στην Ευρώπη (γιατί οι Βρετανοί δεν μπορούσαν με κανένα τρόπο να είναι έτοιμοι για πόλεμο τουλάχιστον μέχρι το 1942). Η Κ ρήτη έγινε συμβολική για την έλλειψη μεγαλόπνοης στρατηγικής. Μ ετά από τη συνετή άρνηση του Μεταξά, στις 18 Ιανουαρίου του 1941, να δεχθεί τη βρετανική βοήθεια προς μεγάλη ανακούφιση του Ουέηβελλ, η σχεδίαση έμεινε σε εκκρεμότητα. Όμως, μια κάποια αλλαγή επήλθε κατά τα τέλη Ιανουαρίου, είτε με τις πληροφορίες από την U LTRA περί επεμβάσεως των Γερμανών στην Ελλάδα, είτε με το θάνατο του Έ λληνα Πρωθυπουργού τρεις μέρες αργότερα. Εν πάσει περιπτώσει, φαίνεται πολύ πιθανό ότι ο Ουέηβελλ άρχισε να σχεδιάζει να πάει στην Ελλάδα τότε (αν όχι γρηγορότερα, γύρω στις 15-17 Ιανουαρίου), επειδή προείδε ότι ο Τσώ ρτσιλ χωρίς αυτό δε θα ήταν ικανοποιημένος. Στο μεταξύ, ο Ν τ’ Αλμπιάκ, παρέμενε στην Αθήνα επικεφαλής της συμβολικής δυνάμεως μέχρι τις αρχές Απριλίου, οπότε έγινε υφιστάμενος του Τζούμπο Ουίλσον. Η δουλειά του Ν τ’ Αλμπιάκ ήταν να διεξαγάγει ένα περιορισμένο πόλεμο στο ευρύτερο πλαίσιο ενός πολέμου χωρίς όρια. Ο Λ όνγκμορ βρέθηκε στην άχαρη θέση πολλών Βρετανών ανώτατων αξιωματικών κατά την αρχή του πολέμου’ περίμεναν απ’ αυτόν να κάμει θαύματα με πολύ, πάρα πολύ, λίγα μέσα. Κ αι στο διάστημα, κατά το οποίο ανταλλάσσο νταν σκληρά έγγραφα και τηλεγραφήματα, η διαβίβαση σημάτων, τα οποία ήταν γεμάτα έννοια χω ρίς να υπάρχουν σύνδεσμοι αξιωματικοί, που πρόσφεραν πολύ κακή υπηρεσία. Οι ευθύνες του, όπως και του Ουέηβελλ, κάλυπταν μια τεράστια περιοχή και τα μέσα του ήταν περιορισμένα. Ακριβώς όπως ο Ουέηβελλ, ο οποίος έπρεπε να ανακουφίζεται από έναν Υπουργό κυβερνητικού επιπέδου στα πολλά από τα βασικά πολιτικά και διπλωματικά καθήκοντα που είχε αναλάβει, διοικώντας σε καιρό πολέμου όλη τη Μέση Α νατολή, έτσι και ο Λ όνγκμορ έχοντας σοβαρές ελλείψ εις στο διοικητικό προσωπικό (μέχρι το Δεκέμβριο του 1940 δεν είχε ούτε υποδιοικητή), δεν είχε έναν τεχνικό αξιωματικό να οργανώσει και να λειτουργήσει τη συντήρηση της Μ ονάδας του. Π ολλές απ’ αυτές τις ουσιώδεις θέσεις συμπληρώθηκαν, αφού ο Ουέηβελλ και ο Λόνγκμορ είχαν αντικατασταθεί.

286

Ημερολόγιο μιας Καταστροφής

Έ να άλλο πρόβλημα, που ένωνε τον Ουέηβελλ με το Λόνγκμορ, ήταν οι αεροπορικές πληροφορίες. Έ να μέρος τη ς ευθύνης, για το ότι ο Ουέηβελλ αιφνιδιάστηκε από το Ρόμμελ την άνοιξη του 1941, οφείλεται στην έλλειψη κατάλληλων αεροπλάνων τόσο για τον έλεγχο της Τριπόλεως και της Βορειοαφρικανικής ακτής, όσο και για την επιτήρηση της Δωδεκανήσου και των άλλων σημείων. Οι βρετανικές δυνάμεις, οι οποίες μέχρι το 1942 βρίσκονταν ακόμη στο στάδιο του ερασιτεχνισμού, απλούστατα δεν είχαν ξεκαθαρίσει τις προτεραιό τητες, παρά το ότι ο ίδιος ο Ουέηβελλ είχε πλήρη συναίσθηση της ανάγκης για την ύπαρξη πληροφοριών. Ο ίδιος συγκρότησε μια υπηρεσία πληροφοριών, η οποία ανταγωνιζόταν εκείνη του Λ ονδίνου σε αποδοτικότητα, παρά τις ελλείψεις μέσων και πηγών σε ορισμένους ζωτικούς τομείς. Τίποτα δεν υπήρχε που να θύμιζε την αμοιβαία κατανόηση του 1945: όπως χαρακτηριστικά σχολίασε η ΡΑΦ, ο στρατός έτεινε να αγνοεί αυτό που εξασφάλιζε η αεροπορία.1 Ό λα αυτά έπαιξαν ένα σοβαρό ρόλο, όπως σοβαρό ρόλο έπαιξε και η κούραση του 59χρονου Ουέηβελλ, στο δισταγμό του να συνεχίσει προς την Τρίπολη της Λ ιβύης κατά τα μέσα Φεβρουάριου του 1941. Υπάρχουν βέβαια επιχειρήματα υπέρ και κατά, αλλά μπορεί με βεβαιότητα να υποστηριχθεί ότι ο Ουέηβελλ, τότε τουλάχιστον, δυσανασχέτησε με τη σκέψη της αυξήσεως των υποχρεώσεων προς την Ελλάδα. Γ ιατί αν δεν πήγαινε στην Ελλάδα, θα μπορούσε να είχε διαθέσιμα πενήντα τρία πλοία, με τα οποία θα συντηρούσε το στρατό στο δρόμο του προς την Τρίπολη και θα μπορούσε με επαρκή αεροπλάνα σε προωθημένα αεροδρόμια να εξασφαλίσει την κάλυψη στο ναυτικό. Ο Ο υέηβελλ, ως στρατιώ της που ήταν αφοσιω μένος στο καθήκον, μετέφρασε τις οδηγίες του ότι του ζητούσαν να στείλει στην Ελλάδα μια δύναμη για να διατηρήσει μια μικρή βάση στην Ευρώπη. Μ ήπως επρόκειτο για ένα μάθημα των τύπων του Μ ονάχου, της Ν ορβηγίας και του Ντάκαρ, όπου υπήρξε ταυτόχρονος καθολικός επαναπατρισμός για "κούρνιασμα"; Ο Τ σε χοσλοβακικός Στρατός διαλύθηκε με μια πενιά, επειδή οι Βρετανοί και οι Γάλλοι δεν ήταν έτοιμοι για πόλεμο. Τώρα, αφού μπορεί να υπήρχε μια καλή ευκαιρία να δημιουργηθεί ένας Βαλκανικός Συνασπισμός Γιουγκοσλαβίας, Ελλάδας και Τουρκίας, δε θα έπρεπε να επιδιωχθεί; Αυτό ήταν ασφαλώς η άποψη του Λονδίνου. Ή ταν βέβαια μία πολιτική απόφαση, αλλά ήταν όμως και μια συνετή στρατιωτική απόφαση; Ο Ουέηβελλ είχε μελετήσει τις πολιτικές απόψεις των στρατιωτικών αποφάσεων και είχε εμπειρία στη χρησιμοποίηση της εξαπατήσεως: ήταν επιτελάρχης του Άλλενμπυ, όταν ο τελευταίος εξαπάτησε τους Τούρκους και εισχώρησε στις γραμμές τους. Πάνω απ’ όλα όμως, ήταν ολιγόλογος εκ φύσεως, δυνάμενος να κρατήσει ένα μυστικό και είχε εμπειρία στην απαλλαγή απ’ αυτό το οποίο σήμερα ονομάζουμε, κακή πληροφόρηση. Πρέπει, κατά τον Ιανουάριο του 1941, να είχε γίν ει φανερό σ ’ αυτόν ότι ο ερ ισ τικ ό ς και ενεργη τικ ός Πρωθυπουργός επρόκειτο να συνεχίσει να απαιτεί δράση. Ο Τσώ ρτσιλ είχε διατάξει τον Ουέηβελλ να προσφέρει βοήθεια στους Έ λληνες, ενώ στην


287

πραγματικότητα δεν είχε τη δυνατότητα. Ευτυχώς ο Μ εταξάς απάντησε σαν Α ρχιστράτηγος σ ’ έναν άλλο και την αρνήθηκε. Αλλά τώρα ο μικρόσωμος στρατηγός ήταν νεκρός και όλες οι πηγές πληροφοριών έλεγαν στον Α ρχισ τρά τηγο τη ς Μ έσης Α νατολής ότι επίκειται γερμανική εισβολή στην Ελλάδα κατά τις αρχές Μ αρτίου. Η απάντηση στο ερώτημα γιατί ο Ουέηβελλ συμφώνησε να πάει στην Ελλάδα είναι ότι πίστευε ότι θα μπορούσε να κάνει μια αβρή χειρονομία με σχεδόν καθόλου κίνδυνο. Κ ατά το τέλος Φ εβρουάριου, η εκτίμ ησ η-η οποία β ασ ιζόταν στις πληροφορίες που υπήρχαν τότε-για μια γερμανική επίθεση στην Ελλάδα στις 6 Μ αρτίου και άφιξη στην Αθήνα μετά από τρεις εβδομάδες, σήμαινε ότι η μικρή βρετανική εκστρατευτική δύναμη, η οποία μόλις θα είχε επιβιβαστεί στην Ελλάδα, θα έπρεπε να αποχωρήσει. Αν όλα γίνονταν σύμφωνα με τα γερμανικά σχέδια, αν τα χιόνια στις διαβάσεις της Βουλγαρίας είχαν λιώ σει έγκαιρα, οι Γερμανοί θα είχαν ήδη περάσει την αμυντική γραμμή του Α λιάκμονα πριν αρχίσουν οι Βρετανοί να καταλάβουν την τοποθεσία. Κ αι οι Έ λληνες θα ήταν ελεύθεροι να συνθηκολογήσουν με τους Γερμανούς, αφού γνώ ριζαν ότι αναπόφευκτα θα έπρεπε. Ο Ουέηβελλ, δεν υπάρχει καμιά αμφοβολία, είχε διαβάσει τις αναφορές του Χέηγουντ. Γνώριζε ότι οι Έ λληνες είχαν σχεδόν εξαντλήσει τα πυρομαχικά τους και οι Βρετανοί δεν είχαν τη δυνατότητα να τους εφοδιάσουν. Γνώριζε, επίσης, ότι η οικονομία της χώρας ήταν στείρα. Είχε δει ότι ο Μ εταξάς γνώριζε την αλήθεια και ο Παπάγος, επίσης, το γνώριζε αυτό. Οι άνθρωποι οι οποίοι δεν καταλάβαιναν την πραγματικότητα βρίσκονταν στο Λ ονδίνο. Αυτοί ήταν εκείνοι τους οποίους ο Ουέηβελλ έπρεπε να εξαπατήσει. Έ τσι. άρχισε να εκτυλίσσεται η Ε πιχείρηση LUSTRE. Σχεδιάστηκε για να ικανοποιηθεί ο Τσώ ρτσιλ με μια σκιώδη δύναμη, η οποία θα αποτελούσε μια χειρονομία σ’ ένα γενναίο Σύμμαχο και η οποία όμως δε θα κόστιζε πολλές δυνάμεις στους Βρετανούς και στην Κ οινοπολιτεία. Ή ταν ένα ριψοκίνδυνο παιχνίδι και ο καιρός φούσκωνε τα πανιά της ευκαιρίας. Ό ταν πέθανε ο Ουέηβελλ, το 1950, κηδεύτηκε στον Τάμεση με τις ανώτατες τιμές από την εποχή του Ν έλσονα το 1905. Ο τότε Πρωθυπουργός Ατλυ παρακολούθησε αυτοπροσώπώς την κηδεία, αλλά ο Τσώ ρτσιλ έστειλε μόνο αντιπρόσωπο.

Επίλογος (Δεν δημοσιεύθηκε στο βιβλίο αλλά εκπονήθηκε μεταγε νέστερα από το Μεταφραστή με βάση έγγραφο του Συγγραφέα).

Η Ιστορία της βρετανικής βοήθειας στην Ελλάδα παρουσιάζει και τονίζει, το ζαλισμένο και ανοργάνωτο τρόπο μέσα στον οποίο αντιμετωπίζονται οι καταστάσεις, παρουσιάζει την αλήθεια για το ότι οι διαδικασίες λήψεως αποφάσεων είναι αναγκαίο να γίνονται χωρίς "η άλλη πλευρά του λόφου" να γνωρίζει και πάνω απ’ όλα ότι οι σκοποί και τα μέσα πρέπει να συνδυάζονται και εναρμονίζονται και με τα δύο, με τους ανθρώπους και τα υλικά από τη μία μεριά και με τη σταθερή γνώση του επίκαιρου και συγχρονισμένου από την άλλη. Οι υπερατλαντικές επιχειρήσεις, όπως ακριβώς και η διπλωματία, δεν μπορεί να διεξάγονται χω ρίς ασφάλεια, σχέδια και βάσεις. Π ρέπει να γίνονται δύσκολες επιλογές και πρέπει να υπάρχει εμμονή στους αποφασισθέντες αντικειμενικούς σκοπούς, εκτός αν αναφανεί κάτι το πολύ σπουδαίο. Οι νίκες μπορεί να είναι περισσότερο σοβαρές από τις ηθικές υποχρεώσεις, ιδιαίτερα όταν περιορισμένες δυνάμεις πρέπει να διχαστούν κατά διαφορετικό τρόπο. Η σπουδαιότητα της Μ εγαλόπνοης Υ ψηλής Στρατηγικής τονίστηκε με τα γεγονότα του 1940-1941. Η Μ έση Α νατολή, καθόσον αυτό αφορούσε στους Βρετανούς, δεν επρόκειτο να είναι θέατρο πολέμου. Το αποτέλεσμα ήταν ότι ακόμη και μετά την, για το σκοπό αυτό, ληφθείσα απόφαση να αποσταλεί αεροπορική βοήθεια στους Έ λληνες, δεν υπήρξε Μ εγαλόπνοη Υψηλή Στρατη γική εκτίμηση της καταστάσεως ούτε για την Ελλάδα ούτε για την Κ ρήτη. Αυτό οφείλεται μερικώς στο ότι το επιτελείο του Ουέηβελλ ήταν πολύ μικρό μετά τον Ιούνιο του 1940, όταν ο πόλεμος έφτασε στη Μ έση Ανατολή και μερικώς ότι οι περισσότεροι είχαν άγνοια της Ελλάδας και της Κ ρήτης. Αλλά ακόμη και μετά το Δεκέμβριο του 1940, όταν οι Βρετανοί ήταν υπεύθυνοι για την Κ ρήτη, η σπουδαιότητά της ως βάθρου της βρετανικής θέσεως στην Ανατολική Μ εσόγειο, ποτέ δεν αποκαταστάθηκε, ούτε οι κατάλληλες ενέργειες έγιναν. Έ τσι, η καταστροφή επήλθε.

Επίλογος

289

Γ ια μερικούς στρατιωτικούς διοικητές, η διεξαγωγή του αγώνα στην πρωτεύουσα τους είναι τόσο σπουδαία όσο και κατά του εχθρού. Γ ι’ αυτό και η προσεκτικά επινοηθείσα και αποκρυπτικά τηρηθείσα ενέργεια του Ουέηβελλ προς τον Τσώ ρτσιλ και τον Ή ντεν, σχετικά με την Ελλάδα. Ακόμη, υπάρχουν απορίες και ερωτηματικά για το τι μπορεί να λένε, τα κατασχεμένα και μη δημοσιευθέντα απομνημονεύματα του Ουέηβελλ, τα σχετικά με την Ελλάδα κατά το 1940-1941. Ο Ουέηβελλ ήταν ενήμερος των διαρροών του βρετανικού Σ τρατηγείου στο Κ ά ιρ ο και γνώ ριζε την επ ιδεξιό τη τα των "ωτακουστών" όπως γνώριζε και τις μηχανορραφίες της Μ έσης Ανατολής. Σχεδίαζε και μόνο ο ίδιος γνώριζε τους σκοπούς και έλπιζε για το αποτέλεσμα.

Κ ωνσταντίνος Κ ανακάρης Υ ποστράτηγος ε.α. Κ αθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ

Διδάγματα (Από to Μεταφραστή) .

Η εμπειρία μου από τη διδασκαλία της Στρατιω τικής Ιστορίας στη Στρατιω τική Σ χολή των Ευελπίδων, αλλά και το γενικότερο σύνολο των γνώσεων και εμπειριών μου από την προηγούμενη υπερτριακονταετή υπηρεσία μου στο Στρατό, με έχουν πείσει ότι από τη μελέτη οποιουδήποτε γεγονότος και πολύ περισσότερο των στρατιωτικών γεγονότων, εξάγονται χρήσιμα συμπε ράσματα, επωφελή για τον αναγνώστη-μελετητή και γ ι’ αυτό ο Κ αθηγητής και Σ υγγραφέας αυτού του βιβλίου καταχω ρεί σ τις οικείες σελίδες του, το Συμπέρασμά του. Η όλη, εξάλλου, μελέτη του βιβλίου με οδήγησε σε μερικά, μικρά ή μεγάλα Διδάγματα, τα οποία, με την έγκριση και επιθυμία του Συγγραφέα, έκρινα σκόπιμο να παραθέσω. Η παράθεση αυτή γίνεται κατά τηλεγραφικό τρόπο, λόγω, κυρίως, του ευρέως φάσματος μορφώσεως και εμπειρίας των στελεχών του Στρατού μας, των βασικών δηλαδή αναγνωστών-και "μελετητών" θέλω να ελπίζω- των εκδόσεων του Γενικού Επιτελείου Στρατού με την επιδίωξη να συμβάλω στη γενικότερη επιμόρφωση των νεότερων και στην πνευματική τους ανέλιξη. Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνιέται ότι η Ιστορία με τα Διδάγματά της επιδρά στον άνθρωπο τόσο πολύ ώστε "Ν α μεταβάλει τον Νέο σε Γέροντα χωρίς ρυτίδες και άσπρα μαλλιά".

Και τώρα τα διδάγματα 1. Σε μια κρίσιμη, για την Τιμή του Έθνους, στιγμή, απαιτείται ένα ΟΧΙ αλλά κατά τα άλλα ο Η γέτης θα πρέπει να έχει το θάρρος να "Βάζει στην άκρη το Σπαθί του". 2. Ένας περιορισμένος πόλεμος μπορεί να διεξάγεται στα πλαίσια ενός απεριόριστου χρονικά πολέμου μέχρις ότου επέμβει μια μεγαλύτερη δύναμη. 3. Ο Στρατός πρέπει να είναι κατάλληλα εφοδιασμένος για το έδαφος, στο οποίο πρόκειται να κληθεί να επιχειρήσει. Αυτό δεν σημαίναι μόνο Ιματισμό,

Διδάγματα

291

Συσσίτιο, Στρατωνισμό και Ο πλισμό, αλλά σημαίνει και κατάλληλα συστήματα Δ ιοικητικής Μ έριμνας και Επικοινωνιών αλλά και κατάλληλα Μ εταφορικά για την εκτέλεση της αποστολής του. 4. Η Αεροπορική Υ ποστήριξη μπορεί να μην είναι ουσιώδης, παρά το ότι είναι καλή για το Ηθικό. Η έλλειψή της όμως μπορεί να αποβεί παράγοντας, στον οποίο τείνουν "να φορτώ νονται άλλα μειονεκτήματα" και να την μεταβάλλουν σε "Α ποδιοπομπαίο Τράγο ή σε Αποφόρι". 5. Η αντίσταση μέχρις εσχάτων μπορεί να εξαρτάται τόσο από την πυκνότητα και τη δημογραφική κατάσταση του Λαού, όσο και από τη δυνατότητα και την ικανότητα σταθεροποιήσεως μιας αμυντικής τοποθεσίας. 6. Μ πορεί να υπάρχουν σοβαροί λόγοι, οι οποίοι να επιβάλουν να μη προβληθεί αντίσταση σε μια συντριπτική Δύναμη, ακόμη και προς χάρη της Τιμής. Έ νας πολιτικός όμως Η γέτης πρέπει να διαβλέπει τις μακροχρόνιες συνέπειες για το Λαό του. 7. Αποτελεσματική βοήθεια μπορεί να δοθεί μόνον όταν τα δύο ενδιαφερόμενα μέρη βλέπουν καθαρά αυτά τα οποία απαιτούνται. 8. Η επιμονή σε εγγυήσεις, οι οποίες έχουν ατονίσει εκ της απουσίας μιας εκ των Εγγυητριών Δυνάμεων, είναι επικίνδυνη, επειδή η όλη ισορροπία έχει αλλάξει. 9. Ε ίναι άχρηστη η προσφορά βοήθειας σε ένα Έ θνος, του οποίου οι Έ νοπλες Δυνάμεις έχουν διαφορετικά οπλικά συστήματα, τα οποία δεν μπορούν να εφοδιάζονται από τα Συμμαχικά αποθέματα. 10. Στο σύγχρονο αεροπορικό πόλεμο, τα ανταλλακτικά, τα πληρώματα και πάνω απ’ όλα τα αεροδρόμια παντός καιρού είναι ουσιώδη, όπως βασικές και ουσιώδεις είναι και οι δυνατότητες των επισκευών και ανακτήσεων. 11. Οι Π εριοχικές Βάσεις πρέπει απαραίτητα να εξασφαλίζονται, ιδιαιτέ ρως αν είναι ουσιώδεις για τη Στρατηγική, την κατά το Συγγραφέα Μ εγαλόπνοη ή Μ εγάλη και Υψηλή Στρατηγική. 12. Ο ι δεσμοί μεταξύ Συμμάχων σφυρηλατούνται τόσο στον πόλεμο όσο και στην ειρήνη. 13. Η Στρατηγική έχει απόλυτη εξάρτηση από τις πληροφορίες τόσο κατά τις πολεμικές όσο και κατά τις ειρηνικές περιόδους. 14. Οι Μ εγάλοι Η γέτες προτιμούν να συγκεντρώνουν τις Δράστηριότητές τους, τις Σκέψεις τους και τα Μ έσα τους σε πολύ επικίνδυνα περιπετειώδη Σχέδια, σε πείσμα της Στρατηγικής.

292


15. Η σύγκρουση εθνικών συμφερόντων δύο Συμμάχων οδηγεί ενίοτε σε Σ τρατηγικά Σφάλματα, με συνέπειες τραγωδίες και κατά κανόνα για τον ασθενέστερο. 16. Τα πάντα απαιτούν χρόνο και ιδιαίτερα, όταν εμπλέκονται ναυτιλιακές μεταφορές και πολιτική. 17. Οι Α ρχιστράτηγοι, οι οποίοι δεν είναι και πολιτικοί, μπορεί να αντιμετωπίζουν δυσκολότερα προβλήματα και να είναι υποχρεωμένοι να τηρούν απόλυτη εχεμύθεια των σκέψεών τους και των σχεδίων τους για εθνικούς λόγους. 18. Ο πόλεμος έχει πάντοτε Σκοπούς και Μ έσα και η Στρατηγική πρέπει να εναρμονίζεται στο εφικτό. 19. Τελικά, η Στρατηγική πρέπει να βασίζεται στις Α ρχές του Πολέμου και οι Σκοποί να εναρμονίζονται στα Μέσα. 20. Η Ιστορία γράφεται μέρα με την ημέρα και ΟΧΙ με τον κομψό τρόπο, με τον οποίο περιγράφεται στα βιβλία της Ιστορίας.

Κωνσταντίνος Κανακάρης Υ ποστράτηγος ε.α. Κ αθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ

Σημειώσεις επί της Βιβλιογραφίας (Από το Μεταφραστή)

Σ τις επόμενες σελίδες α κολουθεί το κεφ άλαιο των σ το ιχείω ν της βιβλιογραφίας (Notes) για τις πηγές στις οποίες ο συγγραφέας παραπέμπει προς τεκμηρίωση του έργου του. Κ ρίθηκε ότι το κεφάλαιο αυτό θα πρέπει να παρατεθεί ως έχει και να μη μεταφραστεί, επειδή έτσι, ενώ είναι χρήσιμο για τον απλό μελετητή, είναι χρησιμότερο για τον μελετητή-ερευνητή. Στην αρχή της βιβλιογραφίας ο συγγραφέας καθορίζει ότι οι πηγές του είναι έγγραφο υλικό βρετανικής, αυστραλιανής, αμερικανικής και ελληνικής προελεύσεως, το οποίο αναγνωρίζεται με βάση ότι: -Το Βρετανικό Γραφείο Δημόσιων Αρχείων, στο Λ ονδίνο τηρεί τα έγγραφα κατά κωδικά γράμματα τα οποία σημαίνουν: FO WO DEFE Cab

= = = =

Cabinet Telegrams =

PR E M A IR ADM HL

= = = =

Υπουργείο Εξωτερικών Υπουργείο Πολέμου Υπουργείο Άμυνας Κυβέρνηση Κυβερνητικά Τηλεγραφήματα/Σήματα Πρωθυπουργός Αεροπορία Διοίκηση, Δ ιοικητική Μ έριμνα Δημοσιευθέντα Π ρακτικά του Βρετανικού Κ οινο βουλίου

-Το Αυστραλιανό Πολεμικό Α ρχείο στην Καμπέρα τηρεί τα έγγραφα τα οποία φέρουν την ένδειξη: AW M

=

Α υστραλιανό Μ ουσείο Πολέμου

-Το Α μερικανικό Εθνικό Α ρχείο τηρεί τα έγγραφα κατά κωδικά γράμματα τα οποία σημαίνουν:


294

Εθνικά Α ρχεία Ναυτικό Η Π Α Υπουργείο Εξωτερικών Υ πηρεσία Εξωτερικών Σχέσεων

NARS USN US Dep o f State FRU S

-Το Ε λληνικό έγγραφο υλικό, το οποίο δημοσιεύτηκε από το Υπουργείο των Εξωτερικών τη ς Ε λληνικής Κυβερνήσεως στη Λευκή Βίβλο του 1981 χαρακτηρίζεται με την ένδειξη: Greece 1940-41

=

Ελλάδα 1940-41

Γ ια πληρέστερη ενημέρωση βλέπε και το κεφάλαιο: Β ιβλιογραφικό Σχόλιο.

Κ ωνσταντίνος Κανακάρης Υ ποστράτηγος ε.α. Κ αθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ

N o tes: Βιβλιογραφία

For documents that are to be found in government archives, identifying code letters are used in the notes. The British Public Record Office in London contains the documents identified by FO, WO, DEFE, Cab., Cabinet Telegrams, PREM, AIR, and ADM. Published records of British Parliamentary debates are citied as HL Deb. AWM refers to documents in the Australian War Memorial. Items identified as NARS, USN, or U.S. Dept, of State are in the United States National Archives; published items are in Foreign Relations of the U nited States (cited as FRUS ). The Greek government in 1931 published Foreign Office materials in a white paper identified below as Greece, 1940-1941. See the Bibliographical Comment for a more complete analysis of these documents.

I. Prologue : Πρόλογος 1. Major-General Sir Francis de Guingand, Generals at War (London: Hodder and Stoughton, 1964), 46. 2. Major-General Sir Francis de Guingand, Operation Victory, rev. ed. (London: Hodder and Stoughton, 1960), 48. 3. F.H. Hinsley etal., British Intelligence in the Second World War: Its Influence upon Strategy and O perations, (New York: Cambridge University Press, 1979), 1:214-21. DEFE 3/686 indi cates that at least as far as naval decrypts were concerned, these only began to be sent to Cairo on 14 March 1941. 4. Hinsley, British Intelligence, 1:198-215. 5. AIR 8/514, 3/8/40. Robert Schlaifer and W.D. Heron, The D evelopm ent of Aircraft Engines and Fuels (Boston: Harvard Business School, 1950), 623. The Blenheims evidently were not yet fitted with the new sintered corundum insulated platinum-tipped plugs for use with high-octane leaded fuels. 6. Hinsley, British Intelligence, 1:299-302. 7. C.B.A. Behrens, M erchant Shipping and the Dem ands of War (London: HMSO, 1955), 104, 107. 8. Major-General I.S.O. Playfair, et al., The M editerranean and M iddle East, vol. 1, The Early Successes against Italy (to M ay 1941) (London: HMSO, 1954), 186-89. 9. A nthony Eden, The Eden M em oirs: The Reckoning (London: Cassell, 1965), 129,131-33. See also Martin Gilbert, W inston Churchill (London: Heinemann, 1983), 6:718, 730, 735. Wavell's visit to London is also covered in John Connell [John Henry Robertson], Waoell: Soldier and Scholar (New York: Harcourt, Brace, World, 1964), 251-64. His introduction notes the existence of manuscript memoirs (11), but the family claims they do not exist, although a recent doctoral candidate had access to them! Sir George Mallaby came to know Churchill quite well as one of the Cabinet staff. In From M y Level (New York: Athenaeum, 1965) he notes especially the great man's dislike of strangers and insistence on being served by those whom he knew.

296

Βιβλιογραφία των Σελίδων 10-20

10. Francis Κ. Mason, Battle over Britain (New York: Doubleday, 1969), 240, 250. 11. Lieutenant-General Sir Henry Pownall, Chief of Staff: The Diaries o f Lieutenant-General Sir H en ry Pownall, 1933-1940, ed. by Brian Bond (Hamden, Conn.: Archon Books, 1973), 1:114. 12. Eden, The Reckoning, 135; Sir John Slessor, The Central Blue: Recollections and Reflections (London: Cassell, 1956), 299-301, confirms this. 13. Sir Llewellyn Woodward, British Foreign Policy in the Second World War, 5 vols. (Lon don: HMSO, 1970), 1:509-10. 14. Bernard Fergusson, Wavell: Portrait of a Soldier (London: Collins, 1961), 52-53. 15. R. Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat: The War H istory from D unkirk to Alam ein, Based on the War Cabinet Papers of 1940 to 194 2 (London: Hart Davis, 1973; N ew York: David McKay, 1973), 135. 16. AIR 8/544, 7/10/40. 17. Eden, The Reckoning, 144-45. 18. AIR 8/544. 19. AIR 8/544, 24/10/40. 20. Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 143-44; Woodward, British Foreign Policy, 1:510. 21. AIR 8/544, 25/10/40.

II. The Metaxas Phase : Περίοδος Μεταξά 1. C. L. Sulzberger, A Long R ow of Candles: M em oirs and Diaries (New York: Macmillan, 1969), 70. Several works provide a background and further bibliographical introduction to the area, including John Iatrides, ed ., Am bassador M acVeagh R eports: Greece, 1933-1947 (Princeton: Princeton University Press, 1980); John S. Koliopoulos, Greece and the British Connection, 1935-1941 (Oxford: Oxford University Press, 1977); Joseph Rothschild, East Central Europe between the Two World Wars (Seattle: University of Washington Press, 1977); Elisabeth Barker, British Policy in South-East Europe in the Second World War (New York: Barnes and Noble, 1976); and Frank G. Weber, The Evasive Neutral: Germany, Great Britain and the Q u est for a Turkish Alliance in the Second World War (Columbia, Mo.: University of Missouri Press, 1979). Michael Howard, The Continental Com m itm ent (London: Temple Smith, 1972), deals with the wider theme. 2. NARS, E108/USN, 28/10/40. 3. FO 371/24920, 28/10/40. 4. General Alexander Papagos, The Battle of Greece, 1940-1941, trans. by Pat. Eliascos (Athens: J.M. Scazikis "Alpha" Editions, 1949), 257ff. 5. Cabinet Telegrams, ME I, 4, 28 October 1940. 6. WO 106/2146. 7. Gilbert, Churchill, 6:876. 8. Sir Alexander Cadogan, The Diaries of Sir Alexander Cadogan, O M , 1938-1945, ed. by David Dilks (New York: Putnam, 1971), 333. 9. Major-General R.J. Collins, Lord Wavell, 1883-1941: A M ilita ry Biography (London: Hodder and Stoughton, 1947), 279. 10. Playfair, M editerranean and M iddle East, 1:230. 11. AIR 8/544. 12. Sir David Hunt, A Don at War: A n Intelligence Staff Officer in the D esert, Greece, Crete, Sicily and Italy in World War II (London: Kimber, 1966), 33. 13. Cabinet Telegrams, 65/15; Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 144. 14. AIR 8/544, 2159/28/10/40. 15. Eden, The Reckoning, 174. 16. Woodward, British Foreign Policy, 1:510. 17. AIR 8/544, 28/10/40.


297

18. AIR 8/544, 1652/29/10/40. 19. FO 371/24920, 28 and 29/10/40. Pierson John Dixon was a Cantabrigian w ho had spent 1927-1928 at the British School of Archaeology in Athens before entering the Foreign Office in 1929 and being subsequently stationed in Madrid, Ankara, and Rome. Later in 1941 he accompanied Eden on his trip to the Middle East, but his diaries for this period have not survived. See Dixon, Double Diploma (London: Hutchinson, 1968). 20. AIR 8/505, 30/10/40. 21. FO 371/24920. 22. Ibid. 23. AIR 8/544, 30/10/40. 24. FO 371/24920, 30/10/40. 25. NARS, E108/USN; AIR 44/8/544; Gilbert, Churchill, 6:878, 921. 26. U.S. Dept, of State, 740.0011 EW 1939.7501, 15 November 1940. 27. WO 201/89. G.J. Adkin, From the Ground Up (Shrewsbury, England: Airlife, 1983), 192, notes that the RAF was not equipped for winter weather and suffered badly in France in 1939-1940. 28. WO 106/2146. 29. General Sir James Marshall-Cornwall and Major-General Sir Guy Salisbury-Jones to author, 1980 and 1981. 30. Hinsley, British Intelligence, 1:219. 31. Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 134. 32. Cadogan, Diaries, 333. 33. AIR 8/544, 31/10/40. 34. AIR 8/544. Times of all signals are in Greenwich Mean Time, or Z (i.e., dispatched at 1127Z). 35. Field Marshal A.P. Wavell, "The British in Greece in 1941," lecture at the U.S. National War College, 30 November 1949. 36. D.M. Davin, Crete: Official H istory of N e w Zealand in the Second World War (Wellington, N.Z.: Whitcomb & Tombs, 1953), 5. 37. J.L.S. Coulter, Royal N aval M edical Services (London: HMSO, 1956), vol. 2, O perations, 364-65. 38. WO 106/2146. 39. Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 146. 40. WO 106/2146. See also Derek Patmore, Balkan Correspondent (New York: Harper, 1941), 261, for a similar assessm ent by a correspondent. 41. U.S. Dept, of State, 740.0011 EW 1939.7501, 15 November 1940. 42. Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 148. 43. Eden, The Reckoning, 169. 44. John Hall Spencer, The Battle for Crete (London: Heinemann, 1962), 9. 45. Ivone Kirkpatrick, The Inner Circle (London: Macmillan, 1959). 46. FO 371/24920, 2/11/40. 47. Woodward, British Foreign Policy, 1:511. 48. Gilbert, Churchill, 6:883. 49. Cabinet Telegrams, ME I. 50. Eden, The Reckoning, 170. 51. Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 148. 52. AIR 8/544. 53. Raymond E. Lee, The London Journal of General Raym ond E. Lee, 1940-1941, ed. by James Leutze (Boston: Little Brown, 1971), 120. 54. FO 371/24920. 55. Gilbert, Churchill, 6:886. 56. FO 371/24920.

298


57. Davin, Crete, 6. 58. Cab. 65/16.10; Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 149. 59. Cabinet Telegrams, ME I, 8. 60. Ibid., 9. 61. Cab. 65/16.10; John Herington, A ir War against Germ any and Italy, 1939-1943 (Canber ra: Australian War Memorial, 1954, reprinted 1961), 77. 62. Cadogan, Diaries, 334. 63. Cab. 65/16.10. 64. PREM 3/308, 5/11/40. 65. AIR 8/544. 66. WO 106/2146. 67. AIR 8/505. 68. AIR 8/544. 69. AIR 23/6370.9920; Playfair, M editerranean and M iddle East, 1:463-65. 70. AIR 8/544; ACM Sir Arthur Longmore, From Sea to Sky: 1910-1945 (London: Geoffrey Bles, 1946), 239, 243. 71. Playfair, M editerranean and M iddle East, 1:232. 72. Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 149. 73. FO 321/24920. 74. AIR 23/6370/9920. 75. WO 201/89. 76. Cabinet Telegrams, ME I, 9. 77. AIR 8/544; W. G. McClymont, To Greece (Wellington, N.Z.: War History Branch, Dept, of Internal Affairs, 1959), 89. 78. T. H. Wisdom, "Wings over O lym pus": The S tory of the Royal A ir Force in Libya and Greece (London: George Allen and Unwin, 1942), 61. 79. AIR 8/544. 80. FO 371/24920. 81. Hinsley, British Intelligence, 1:291-93. 82. Wisdom, “Wings over O lym pu s," 63, 65; AIR 8/505; McClymont, To Greece, 90. The report of the m ission is in PREM 3/288/7. 83. FO 371/24920. 84. Ibid. 85. AIR 8/514, 8/11/40; 11/11/40. 86. WO 106/2146, 11/11/40. 87. FO 371/24920; Davin, Crete, 6. 88. FO 371/24920, 9/11/40. 89. AIR 8/514. 90. FO 371/24920. 91. Ibid. 92. Greece, 1940-41, docs. 27-29 (Greek government white paper published in 1981). 93. Field Marshal Ioannis Metaxas, Diaries (Athens: General State Papers, 1964), vol. 4, 1933-1941, translated for me by Major-General Konstantinos Kanakaris, 1981. 94. AIR 8/505. 95. See Winston Churchill, The Second World War, vol. 2, Their Finest H our (Boston: Houghton Mifflin, 1949); Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 151. 96. WO 201/95. 97. FO 371/24920, 9/11/40 and 13/11/40. 98. Laird Archer, Balkan journal: A n Unofficial Observer in Greece (New York: Norton, 1944), 137. 99. AIR 8/544, 11/11/40. 100. Gilbert, Churchill, 6:904.


299

101. Eden, The Reckoning, 175; Cadogan, Diaries, 335; Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 155ff. 102. Cabinet Telegrams, ME I; Gavin Long, To Benghazi (Canberra: Australian War Memori al, 1952), 116n. See also Adkin, From the Ground Up, 206. 103. The instructions for Rear-Admiral Turle are in FO 371/24920,15/11/40, and those for Major-General Heywood are in AIR 8/514, 13/11/40. 104. AIR 8/544. 105. AIR 8/519.2879, 14/11/40 and 14/12/40; and AIR 8/514, 14/11/40. 106. Sir John Wheeler-Bennett, King George VI: H is Life and Reign (London: Macmillan, 1965), 491-93. 107. AIR 8/544, 16/11/40. 108. FRUS, 1940 3:590. 109. Ibid., 591. 110. G. E. Patrick Murray, "Under Urgent Consideration," Aerospace H istorian, June 1977, 61-69. 111. AIR 8/544, 18/11/40. 112. Cab. 65/16.32, 19/11/40. 113. U.S. Dept, of State, 740.0011 EW 1939.6798. 114. AIR 8/514. 115. Stanley Casson, Greece against the A x is (London: Hamilton, 1941), 7-38. 116. AIR 8/514, 23/11/40. 117. Hunt, A Don at War, 24-28. 118. WO 201/95, 22/11/40 - 14/12/40; 16 and 18/1/41. 119. Cabinet Telegrams, ME I. 120. Stephanos Zotos, Greece: The Struggle for Freedom (New York: Crowell, 1967), 21. 121. Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 160; Woodward, British Foreign Policy, 1:516. 122. AIR 24/1666; Wisdom, "Wings over O lym pu s," 77. 123. AIR 8/544, 25/11/40. 124. General Marshall-Comwall to the author, 7 May 1981; 27 MM Report, WO 201/119; Sir James Marshall-Comwall, Wars and M em ories of Wars, (London: Leo Cooper, 1984), 43,58, 95. 125. WO 201/119. 126. AIR 8/544, 26/11/40. 127. AIR 8/544. But see S. C Rexford-Welch, RAF M edical Services (London: HMSO, 1958), 3:201. 128. AIR 8/544. 129. Ibid. 130. Brigadier Dudley Clark, Seven A ssign m en ts (London: Cape, 1948), 187-91. 131. Sir Robert Gordon Menzies, Afternoon Light: Some M em ories of M en and E vents (New York: Coward-McCann, 1968), 19. 132. Davin, Crete, 7. WO 193/551.65077 of 20 November noted that Suda Bay alone needed 74 more guns than the 20 allocated. 133. Lee, London Journal, 142. 134. Admiral of the Fleet Viscount Cunningham, A Sailor's O dyssey: The Autobiography of Adm iral of the Fleet Viscount Cunningham ofH yndhope, KG , GCB, O M , D S O (New York: Dutton, 1951), 291. 135. PREM 3/205.HP 00437, 5/12/40. 136. AIR 8/514. One of the major difficulties in the Middle East was an extreme shortage of staff officers. See Sir Charles Webster and Noble Frankland, The Strategic A ir Offensive against Germ any (London: HMSO, 1961), 1:149. 137. FO 371/24920. 138. Casson, Greece, 25, 28.

300


139. John George Bitzes, Hellas and the War: Trials, Triumph and Tragedy, 1939-1941 (Ph.D. dissertation, University of Nebraska, Lincoln, 1976), 169. 140. WO 201/119, App. B. 141. AIR 8/544. 142. AIR 8/514, 5/1/41. 143. Spencer, Crete, 11. 144. FRUS, 1940 3:570; AIR 24/1666. 145. Cunningham, A Sailor's O dyssey, 295; J.R.M. Butler, From September 1939 to June 1941, Grand Strategy series, vol. 2 (London: HMSO, 1957), 375. 146. Compare Marshal of the RAF Lord Tedder, With Prejudice: The War M em oirs of Marshal of the Royal A ir Force Lord Tedder, GCB (London: Cassell, 1966), 33, 50, with Denis Richards, Portal of Hungerford: The Life of M arshal of the Royal A ir Force Viscount Portal of H ungerford, KG, GCB, O M , DSO, M C (New York: Holmes and Meier, 1978; London: Heinemann, 1977), 230.

147. PREM 3/205.HP 00437. 148. Cabinet Telegrams, ME I. Gilbert, Churchill, 6:953, says that in December 1940 Enigma decrypts made all w ho saw them believe that the German build-up in the Balkans was aimed at Turkey and then, in domino-style, down to Egypt. To counter this the Middle East C-inC's had proposed MANDIBLES, which was designed to stop that claw of the pincers while Wavell cut off the other with COMPASS. But once Churchill knew about COMPASS from Eden, he then tried to direct it and eventually to switch it to the Balkans. This was in part the logic behind the increased aid to Greece. See Lord Ismay, M em oirs of General Lord Ism ay (New York: Viking, 1960), 60. Yet it can be argued that once the British started to go to Crete or Greece or both, strategy demanded that the Dodecanese be cleared of Italians, something the Turks really wanted. 149. PREM 3/205.HP 00437. 150. WO 201/10. See also in general Martin van Creveld, Su pplying War (New York: Cambridge University Press, 1977). 151. WO 201/100. 152. Woodward, British Foreign Policy, 1:518; Lee, London Journal, 193; AIR 8/505. 153. AIR 8/544. 154. Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 174; Cadogan, Diaries, 345. 155. W inston Churchill, The Second W orld War, vol. 2, The G rand A llian ce (Boston: Houghton Mifflin, 1950), 4; Basil Collier, The Defence of the United Kingdom (London: HMSO, 1957), 219-32. 156. Lee, London Journal, 199. 157. AIR 8/544, 29/1/41. 158. AIR 8/514, 3/1/41. 159. Dimitri Kitsikis, "La Grece entre l'Angleterre et l'Allemagne de 1936 ä 1941," Revue historique, July-September 1967, 85-116. 160. Churchill, The Grand Alliance, 5-14. 161. Ibid., 19; AIR 8/544; Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 176. 162. Churchill, The Grand Alliance, 14-15. 163. Gavin Long, Greece, Crete and Syria (Canberra: Australian War Memorial, 1953), 2. 164. Kitsikis, "La Grece," 19 165. Cadogan, Diaries, 347. 166. Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 177. 167. McClymont, To Greece, 94; AIR 8/95. 168. de Guingand, Operation Victory, 41. 169. James Leasor, The Clock w ith Four H ands: Based on the Experiences of General Sir Leslie Hollis (New York: Reynal, 1959), 149. 170. Longmore, From Sea to Sky, 253. 171. NARS E108/USN.


ΜΙ

172. 173. 174. 175. 176. 177. 178. 179.

Kitsikis, "La Gr£ce," 11. Hinsley, British Intelligence, 1:351. Ibid., 354-56. U.S. Dept, of State, 740.0011 EW 1939.7534. Greece, 1940-41, doc. 65. Cabinet Telegrams, ME I. Ibid., 23; Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 177. Major-General Sir John Kennedy, The Business of War: The War N arrative of M ajorGeneral Sir John Kennedy, G C M G , KCVO, K V E , CB, M C (London: Hutchinson, 1957), 72. 180. WO 193/551.65077. 181. Cadogan, Diaries, 348; Sir John Colville, W inston Churchill (New York: W yndham Books, 1981), 118; Robert S. Sherwood, Roosevelt and H opkins, rev. ed. (New York: Harper, 1950), 292-93. 182. Cabinet Telegrams, ME I, 24. 183. Ibid., 25. 184. NARS, E108/USN. 185. AIR 8/514. 186. When Wavell's account of this meeting was published in the London G azette in 1946 it aroused great interest in Greece. A cable was sent to Papagos, w ho was then on a visit to the United States, and he agreed that his memoirs should at once be translated into English. This was all that w e had from the Greek side for many years, as on 27 April 1941, just before the Germans reached Athens, Papagos had all papers connected with the British intervention in Greece transferred to the Foreign Ministry, where they were to remain locked up under the 50-year rule until 1991, even from the Greek general staff. However, in early 1981 (though dated 1980) a selection of these documents was published officially in Greek, with som e sections in English and French. 187. WO 201/100, 19/1/41. 188. Plapagos, The Battle of Greece, 7-11; Metaxas, Diaries; AIR 23/6385.68312 for the min utes of 14 and 15 January, and AIR 8/915.70315 for Wavell's cable to London. The Greek white paper of 1981, Greece, 1 9 4 0 -4 1 , 55ff., contains the Greek minutes and diplomatic papers. For additional RAF background and consequences see AIR 23/6388.67978 of 11 and 13 January; AIR 23/6390.67978 of 23 January; AIR 23/6391.68829 of 25 January; and AIR 23/6379.68834 of 28 January 1941. 189. Cabinet Telegrams, ME 1,28-29; this is also in a slightly different form in FO 371/29813, 15/1/41; and also in AIR 8/544. 190. Longmore, From Sea to Sky, 252; AIR 24/1666; FO 371/29813. 191. U.S. Dept, of State, 740.0011 EW 1939.7633, 14 January 1940; AIR 8/514,15/1/41.

192. Metaxas, Diaries, 15-16 January 1941. 193. Papagos, The Battle of Greece, 11-13. 194. Wavell, USNWC lecture, 1949. And see Field Marshal A. P. Wavell, "Operations in the Middle East from 7th February 1941 to 15th July 1941," London G azette Supplement, 1946, 3423. 195. Casson, Greece, 43. 196. AIR 8/514, 14/1/41. 197. Ibid. 198. Playfair, M editerranean and M iddle East, 1:342-43; Cabinet Telegrams, ME I, 30-31, 17 January 1941. 199. Cabinet Telegrams, ME 1 ,14 and 15 January 1941; Trumbull Higgins, W inston Churchill and the Second Front, 1940-1943 (New York: Oxford University Press, 1957), 25; Playfair, M editerranean and M iddle East, 1:315; Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 180. 200. Greece, 1940-41, docs. 79-80. 201. D. A. Famie, East and W est of Suez: The Suez Canal in H istory, 1854-1956 (Oxford: Oxford University Press, 1969), 623.

302


202. FO 371/29777. 203. WO 201/100, 18/1/41; WO 106/2146. 204. Cabinet Telegrams, ME I, 32-34; WO 201/100, 19/1/41. 205. WO 201/100. 206. Long, Greece, Crete and Syria, 3. 207. Athens telegram No. 85. The Greek version of the declaration of 18 January 1941 is in the documents released in 1981, with a preamble in Greek and the main text in French. Greece, 1940-41, doc. 82. 208. Greece, 1940-41, doc. 84, 28 January 1941. 209. U.S. Dept, of State, 740.0011 EW 1939.7758; Casson, Greece, 47-51; Seymour Chapin, "Funky Junkers Planes . . . in the 1920's and 1930's," Aerospace H istorian, June 1981, 94-102; William Green, Warplanes of the Third Reich (New York: Doubleday, 1970), 423-25; pho tographs in the National Archives, Washington. 210. FRUS, 1941 2:638-40. Bradley F. Smith, The Shadow Warriors (New York: Basic Books, 1983), xv, makes the point that the Office of Strategic Services, which originated with Donovan shortly after the United States went to war, concentrated much more on staying in being than on contributing to the war effort, for it was not in tune with m odem war. 211. See Saul Friedlander, Prelude to Downfall: H itler and the United States, 1939-1941 (New York: Knopf, 1967; French edition 1963), 187; Sulzberger, A Long R ow of Candles, 112; Kitsikis, "La Grece," 8. 212. Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 218; Gilbert, Churchill, 6:1001-1003; Richards, Portal of Hungerford, 276; Longmore, From Sea to Sky, 257. 213. Owen Thetford, Aircraft of the Royal A ir Force since 1918 (New York: Funk and Wagnalls, 1968), 318; NARS E108/USN; AIR 20/5202, Dowding's dispatch of 2 August 1941. Daily equipment reports are in AIR 16/943-945. 214. Eden, The Reckoning, 175. 215. FO 371/29777, 20/1/41; FO 371/29855.06113; Cadogan, Diaries. 216. Cabinet Telegrams, ME I, 35. 217. Woodward, British Foreign Policy, 1:520-21. 218. FO 371/29777, 23/1/41. 219. Kitsikis, "La Grece," 12. 220. FO 371/29777, 22/1/41. 221. AIR 8/505. 222. Allan S. Walker, Clinical Problems of War (Canberra: Australian War Memorial, 1952), 64. 223. Allan S. Walker, M iddle East and Far East (Canberra: Australian War Memorial, 1953), 230-31. 224. J.F. Cody, 21 Battalion: Official H istory of N ew Zealand in the Second World War, 1939-45 (Wellington, N.Z.: War History Branch, Dept, of Internal Affairs, 1953), 25. 225. Playfair, M editerranean and M iddle East, 1:343-45. 226. Longmore, From Sea to Sky, 255. We now know that Churchill's message of 26 January to Wavell was based on ULTRA. Gilbert, Churchill, 6:1007. 227. Longmore, From Sea to Sky, 254-55; Playfair, M editerranean and M iddle East, 1:345-46. 228. Cabinet Telegrams, ME I. 229. Ibid. 230. Ibid. 231. Ibid. 232. Ibid. 233. FO 371/29777, 27/1/41; AIR 8/514. 234. Hinsley, British Intelligence, 385. 235. WO 106/2146. 236. Archer, Balkan Journal, 155. Casson, Greece, 53; Bitzes, Hellas and the War, 181, gives a


303

less sympathetic story of his death and suggests the true cause was covered up to save Dr. Lorando's reputation. 237. Spencer, Crete, 18. 238. Sulzberger, A Long R ow of Candles, 123; A. P. Wavell, "The British Expedition to Greece, 1941," A rm y Q uarterly 59, No. 2 (January 1950): 179; Hunt, A Don at War, 29.

III. The Garden of Eden : Ο Κήπος του Ήντεν 1. AIR 8/514. 2. Eden, The Reckoning, 188. 3. Cabinet Telegrams, ME I, 43. 4. Ibid., 44. See also Butler, From September 1939 to June 1941, 383-84. 5. C abinet Telegrams, ME I, 45-46; Woodward, B ritish Foreign Policy, 1:523-24; FO 371/29777, 6-7/2/41. 6. AIR 23/6370. 7. Cadogan, Diaries, 351. 8. Hinsley, British Intelligence, 1:359; Butler, From September 1939 to June 1941, 459. 9. WO 106/2146. 10. Archer, Balkan Journal, 156. 11. Spencer, Crete, 18-19; AIR 23/6389.68312; Woodward, British Foreign Policy, 1:521, n. 1; Butler, From September 1939 to June 1941, 384. 12. WO 201/95, mislabeled Reco 1/494, according to a note on the file. 13. FO 371/29777. 14. NARS, E108/USN. 15. Famie, East and W est of Suez, 623. Some of these mines remained until the Canal was cleared in 1975 (Reader's D igest, July 1975,170); Behrens, M erchant Shipping and the D em ands of War, 241. 16. FO 371/29777. 17. Hinsley, British Intelligence, 1:262. 18. Ibid., 260-61. On my use of the term "grand-strategic use of air power," see Robin Higham, The M ilita ry Intellectuals in Britain (New Brunswick, N.J.: Rutgers University Press, 1966), 119-205, and more concisely Higham, A ir Power (Manhattan, Ks: Sunflower University Press, 1984), 5-9; also Lee Kennett, A H istory of Strategic Bombing (New York: Scribner, 1982). 19. Cabinet Telegrams, ME I. 20. Ibid. 21. Ibid., 47. 22. WO 201/1574. 23. WO 106/2146; FRUS, 1941 2:642. 24. Wavell, "The British Expedition to Greece." 25. AIR 8/544. 26. See Ronald Lewin, The Chief: Field M arshal Lord Wavell, Com mander-in-Chief and Viceroy, 1939-47 (New York: Farrar, Strauss and Giroux, 1980), 87. 27. Cabinet Telegrams, ME I; Correlli Barnett, The D esert Generals, rev. ed. (Bloomington, In.: Indiana University Press, 1982), 66-67. 28. Woodward, British Foreign Policy, 1:522. Eden's official diary of this trip is in FO 371/33145. 29. FO 371/29813; Collins, W avell, 241. 30. Longmore, From Sea to Sky, 257. 31. Hinsley, British Intelligence, 259, 357. 32. Wavell, "Operations in the Middle East," 3424; Barton Maughan, Tobruk and El Alamein (Canberra: Australian War Memorial, 1967), 3-4. 33. FO 371/29777.

304


34. CHIPS: The Diaries of Sir H enry Channon, ed. Robert Rhodes James (London: Weidenfeld and Nicolson, 1967), 280ff. 35. Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 188. 36. Collins, W avell, 318-321. 37. Archer, Balkan Journal, 156. 38. Cabinet Telegrams, ME I. 39. PREM 3/205.HP 00437. 40. Cabinet Telegrams, ME I; WO 106/2146, 7/2/41. 41. Cabinet Telegrams, ME. 42. Playfair, M editerranean and M iddle East, 1:362. 43. Ronald Lewin, ULTRA Goes to War: The First Account of World War II's Greatest Secret Based on Official Docum ents (New York: McGraw-Hill, 1978), 107, 155-56, 159. 44. Ibid., 155-56 45. Ibid., 163-64. The development of the intelligence establishment in the Middle East and Wavell's use of it are explored in the first volume of Hinsley's British Intelligence in the Second World War, 570-72, and other references. The difficulty with many of the works on ULTRA is that they cover the later periods of the war w hen the system was functioning well, but up to the summer of 1941 this was rarely so. For the arrival of the cipher officers in Athens, see RAF Form 540 for BAFG HQ in AIR 24/1666.8299,13/3/41. DEFE 3/686 gives the date of 14 March w hen ULTRA became regularly available to overseas commands. 46. Lewin, ULTRA Goes to War, 163-64. The lack of information, or "gen," on Rommel is all the more interesting considering that he visited Libya in 1937 with von Brauchitsch and stayed several weeks touring Benghazi, Bardia, Tobruk, and other points of interest; he then "vacationed" in Egypt, spent a week in Alexandria and motored along the Suez Canal. He kept a well-thumbed copy of Wavell's pamphlet on generalship in his library and told his son that Wavell was a genius. Howard M. Sachar, Europe Leaves the M iddle East (New York: Knopf, 1972), 144, 149. In France as a major general Rommel had taken the surrender of the 51st Highland Division at St. Valery-en-Caux, and then driven his troops two hundred miles to try and trap the British forces leaving at Cherbourg. Marshall-Cornwall, Wars and M em ories of Wars, 154, 165. 47. FRUS, 1941 2:643. 48. WO 201/100 and WO 208/691, 8/2/41; Greece, 1940-41, doc. 96; FO 371/29813, 9/2/41; Woodward, British Foreign Policy, 1:521. 49. Spencer, Crete, 19. 50. Cabinet Telegrams, ME I, 58,9/2/41. The telegram, which seem s to have been sent from Athens on the eighth, is in Cabinet Telegrams as the ninth. 51. Cabinet Telegrams, ME I. 52. Ibid. 53. FO 371/33145 contains the 108-page account by Pierson Dixon of this journey and may be supplem ented by WO 106/2146, the more accurate diary kept by Brigadier Mallaby for the CIGS. 54. AIR 8/544. 55. FO 371/29813, 6/2/41. 56. Cadogan, Diaries, 353-54. 57. Tedder, With Prejudice, 60. 58. Channon, Diaries, 291. 59. Kennedy, The Business of War, 75; Cabinet Telegrams, ME I, 10/2/41. 60. Ronald Lewin, The Life and Death of the Afrika Korps (New York: Quadrangle, 1977), 37; Correlli Barnett, The D esert Generals (London: Pan, 1962), 65-67; Tedder, With Prejudice, 59. 61. Cadogan, Diaries, 354; Eden, The Reckoning, 189. 62. Davin, Crete, 7, 12. 63. Menzies, Afternoon Light, 27.


305

64. John Hetherington, Blarney: The Biography of Field-M arshal Sir Thomas Blarney (Melbourne: F. W. Cheshire, 1954), 1, 6, 70, 72-73, 82, 89. 65. R. W. Thompson, Generalissimo Churchill (New York: Charles Scribner's Sons, 1973), 106; Lewin, The Chief, 88. 66. FO 371/29813; Cabinet Telegrams, ME I, 59. 67. FO 371/29813. 68. Kennedy, The Business of War, 74-75; Cadogan, Diaries, 374. 69. Hinsley, British Intelligence, 1:359-60. 70. Ibid., 387. 71. AIR 8/544. 72. WO 201/100. 73. FRUS, 1941 2:644-45. 74. Cabinet Telegrams, ME I. Churchill has given the text of his telegram to Wavell of 12 February in The Grand Alliance (pp. 64-66), and of his instructions to Eden (p. 68). They are quoted here, however, from the originals, which became available to historians with the general release of World War II documents in the British archives in 1972. 75. PREM 3/63.11 76. WO 201/52. 77. Long, Greece, Crete and Syria, 7. Long (p. 18) says that the Wavell-Eden meeting took place on the sixth, but this is impossible, as Eden did not reach Cairo until late on the nineteenth. 78. Kennedy, The Business of War, 75. 79. Sir Charles Webster and Noble Frankland, The Strategic A ir Offensive against Germ any (London: HMSO, 1961), 1:76, 81-92. 80. Colville, W inston Churchill, 177, 186-87. 81. Lee, London Journal, 254. 82. Cabinet Telegrams, ME I. 83. FO 371/29813. 84. AIR 8/544. 85. Cabinet Telegrams, ME I. 86. Ibid. 87. WO 201/105. 88. FO 371/29813. 89. Hetherington, Blarney, 91. 90. Kennedy, The Business of War, T7, 81-85. 91. Cabinet Telegrams, ME I. 92. Ibid. 93. Playfair, M editerranean and M iddle East, 1:369. 94. McClymont, To Greece, 99. 95. Long, Greece, Crete and Syria, 8; W. E. Murphy, 2nd N ew Zealand Divisional A rtillery (Wellington, N.Z.: War History Branch, Dept, of Internal Affairs, 1966), 20-21. 96. Cadogan, Diaries, 355. 97. Kennedy, The Business of War, 82. 98. Hetherington, Blarney, 92. 99. WO 201/103. This was essentially the scheme drawn up in the meeting in Cairo in early January 1941 by the AOC and the AOC-in-C; it is to be found in AIR 23/6388,13/1/41. See AIR 23/6333.61323 for BAFG. 100. FO 371/29813. 101. Cadogan, Diaries, 355. 102. WO 201/103, 19-20/2/41. 103. FO 371/29828. 104. de Guingand, Operation Victory, 48; Connell, Wavell, 239.

306


105. Lewin, The Chief, 95; DEFE 3/686. 106. Marshall-Comwall, Wars and M em ories of Wars, 179, 185. 107. Connell, Wavell, 336. 108. Eden, The Reckoning. 109. de Guingand, Operation Victory, 41-42. 110. WO 201/1474. 111. Cabinet Telegrams, ME I. 112. WO 106/2146 and Cabinet Telegrams, ME I. 113. WO 106/2146. 114. AIR 23/6370, 20/2/41 and 28/2/41. The first day that Hurricanes were operational in Greece was 20 February. 115. FRUS, 1941 2:647-48. 116. The memorandum was located in mid-1955. 117. de Guingand, Generals at War, 42-43. 118. 124 H L Deb 5s 493, 1 October 1942. 119. PREM 3/288/7.HM08674; Lewin, The Chief, 95-96. See also his lecture to the U.S. National War College, typescript, 1949. 120. Cab. 65/21.24; Gilbert, Churchill, 6:1012-1015. 121. Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 193; Cadogan, Diaries, 357, m entions that he got a moderate reply to his minute about going not to Greece but to Tripoli. 122. FRUS, 1941 2:648. 123. WO 106/2146. 124. WO 201/1574. 125. FO 457. Interestingly, the Cabinet Telegrams, the relevant section of which was printed and distributed to the Cabinet on 7 April 1941, the day after the Germans attacked Greece, contains only this one paragraph of the telegram from Churchill to Eden sent through Foreign Office channels on 21 February. 126. No. 358 to Foreign Office in Cabinet Telegrams, ME I. 127. Connell, Wavell, 331, dates this the twenty-seventh, but it was 22 February. Jumbo Wilson was 6Ί" and 245 pounds, according to David Chandler. Wilson did not like Aus tralian soldiers, but both Menzies and Blarney told him they were there to bother the enemy. H. D. Steward, Recollections of a Regimental M edical Officer (Melbourne: Melbourne University Press, 1983), 50. 128. Alan Palmer, The Gardeners of Salonika (London: Andre Deutsch, 1965; N ew York: Simon and Schuster, 1965), 243. 129. Marshall-Comwall to author, 17 April 1981. 130. Sulzberger, A Long R ow of Candles, 124. 131. Field Marshal Lord Wilson, Eight Years Overseas, 1939-1947 (London: Hutchinson, 1950), 69-70, 74. 132. Connell, Wavell, 383. 133. Lieutenant-General Sir Philip Neame, P laying w ith Strife: The Autobiography of a Soldier (London: Harrap, 1947), 257-66. 134. U.S. Dept, of State, 740.0011 EW 1939.9427. 135. Betty Wason, M iracle in Hellas (New York: Macmillan, 1943), 24. 136. Churchill, The Grand Alliance, 73. 137. Greece, 1940-41, doc. 123. 138. de Guingand, Operation Victory, 50. 139. The Greek transcript of this discussion is in Greece, 1940-41, doc. 123, 101-107; it appears to differ only in details from Brigadier Mallaby's version. 140. de Guingand, Generals at War, 28. 141. Lewin, The Chief, 99, 102; Connell, Wavell, 338-42. 142. USNWC lecture, 1949.


307

143. Wavell, "Operations in the Middle East," 3425. 144. de Guingand, Generals at War, 28. 145. Eden, The Reckoning, 204, 199-200. 146. In Cabinet Telegrams Eden's dispatch to Churchill on the Tatoi Palace meeting is incorrectly dated 21 February, rather than very early on the twenty-third. The full text of Eden's report on his telegram to Ambassador Campbell in Belgrade is in his telegram of 5 March in Cabinet Telegrams, ME I. 147. Cabinet Telegrams, ME I. 148. Longmore, From Sea to Sky, 263. 149. W. N. Medlicott, The Economic Blockade, 2 vols. (London: HMSO, 1952,1959), 1:599. 150. N eil Balfour and Sally Mackay, Paul of Yugoslavia: B ritain’s M aligned Friend (London: Hamish Hamilton, 1980), 215-22. 151. Ibid., 223. 152. Cadogan, Diaries, 358. 153. J. B. Hoptner, Yugoslavia in C risis, 1934-1944 (New York: Columbia University Press, 1962), 211, 214-15. 154. Kennedy, The Business of War, 85. 155. AIR 23/6388.67978. 156. U.S. Dept, of State, 740.0011 EW 1939.8584. 157. Miles Reid, Last on the List (London: Leo Cooper, 1974), 127. In addition to the index to Phantom documents (Index 6/175.65077) there are in WO 215/6-8 the Phantom materials for Greece, including an undated draft history of the operations there and also signals that can be decoded using Reid's memoirs, as well as the handwritten dispatches of Reid and his deputy, covering a period from 13 December until their capture at the Isthmus of Corinth in April. 158. Cabinet Telegrams, ME I; WO 106/2145. 159. Hinsley, British Intelligence, l:360ff. For the British intelligence view of the German intentions toward Russia and their relationship to the British needs in the Middle East, see the whole section devoted to BARBAROSSA, pp. 429ff. 160. Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 195. 161. Cadogan, Diaries, 358. 162. The full text of the telegrams exchanged with the Australian and N ew Zealand governments is in PREM 3/63/11. HP 00437, 25 February and after. In the telegrams to the Dominions it was clearly stated that the maximum number of squadrons going to Greece would be fourteen. 163. AIR 8/544, 28/11/41; Herington, A ir War against Germ any and Italy, 80-86; AIR 8/544 entries for 24 February 1941. 164. Cab. 65/21.26-30; Long, Greece, Crete and Syria, 15. 165. Cabinet Telegrams, ME I; PREM 3/63/ll.H P 00437. 166. Woodward, British Foreign Policy, 1:528, n. 1. 167. Kitsikis, "La Grece," 85-116. 168. Cabinet Telegrams, ME I; S. W. Roskill, The War at Sea, 1939-1945, vol. 1, The Defensive (London: HMSO, 1954), omits the incident; Playfair, M editerranean and M iddle East, 1: 159, 326; Lt. Col. S. M. Rose, "Castelorizzo, 24-28 February 1941," The A rm y Q uarterly and Defence Journal 114 (July 1984): 307-19. 169. Cabinet Telegrams, ME I. 170. Ibid. 171. PREM 63/11.HP 00437; Menzies, Afternoon Light, 33-34. 172. Long, Greece, Crete and Syria, 21. 173. McClymont, To Greece, 103-104. 174. Fergusson, Wavell, 85-87. 175. Papagos, The Battle of Greece, 19.

308


176. FRUS, 1941 2:650. 177. Robert Crisp, Brazen Chariots (London: Transworld, 1960), 18, 20-23. 178. D.J.C. Pringle and W.A. Glue, 20 Battalion and Arm oured Regim ent (Wellington, N.Z.: War History Branch, Dept, of Internal Affairs, 1957), 38. 179. Cab. 65/21.32-41 and PREM 3/65/ll.H P 00437. 180. Denis Richards, The Royal A ir Force, 1939-1945 (London: HMSO, 1953), 1:285. 181. Papagos, The Battle of Greece, 306-307. 182. Cadogan, D iaries, 359; Colville, W inston Churchill, 223. 183. Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 198. 184. Kenneth Macksey, Rommel: Battles and Cam paigns (New York: Mayflower, 1979), 25, 28-45; Ladislas Farago, Patton: Ordeal and Triumph (New York: Dell, 1965), 120-22. 185. Richards, The RAF, 1:285, is in error; see BAFG RAF Form 540, AIR 24/1670. Greek sources say they shot down 26 confirmed and 10 probables (Kanakaris comment on author's draft, August 1980). 186. U.S. Dept, of State 740.0011 EW 1939.8691. 187. Reid, Last on the List, 128-30. 188. Royal Engineers Journal, December 1978, 266. 189. Major-General W. G. Stevens, Problems of the 2nd N Z E F (Wellington, N.Z.: War History Branch, Dept, of Internal Affairs, 1958), 36. 190. Pringle and Glue, 20 Battalion, 34; D. W. Sinclair, 19 Battalion and A rm oured Regim ent (Wellington, N.Z.: War History Branch, Dept, of Internal Affairs, 1944), 54. 191. de Guingand, Operation Victory, 52-53. 192. Ibid., 52-65. His dates are not to be trusted. Nor are Reid's in Last on the List, pp. 131-32.1 have adjusted the material to what appear to be the correct times. 193. AIR 23/6385.XL/11744; Playfair, M editerranean and M iddle East, 1:465. 194. Longmore, From Sea to Sky, 267-68. 195. Roskill, The War at Sea, 1:424. 196. Connell, Wavell, 346; Churchill, The Grand Alliance, 98; Hoptner, Y ugoslavia, 216. 197. FRUS, 1941 2:656; Connell, Wavell, 330. 198. Sulzberger, A Long R ow of Candles, 124. 199. Hoptner, Yugoslavia, 213. 200. Up to this point the historian's task has been fairly smooth, because the narratives have been in harmony, but this is not so with the very critical talks of 2 through 6 March in Athens. On a number of occasions in recounting the Eden-Dill journey there are minor discrepancies in the versions of what happened. Dill's official diary by its very nature and precise recording of time w ould appear to have been kept in log form, while Pierson Dixon's official record for Eden was written the day, or days, after events as time allowed. Wavell's later records are not necessarily reliable. I have therefore employed a historian's license to make the best judgment, subject to correction from som e other verifiable source. A case in point is that Pierson Dixon says that on the m orning of 2 March the British met in the legation. Dill's diary, much more accurately—since the party did not arrive at Salamina until two in the afternoon—records that the meeting took place at 5:15. WO 201/17; FO 371/33145. Pierson Dixon in Double D iplom a, 70-71, gives a version closer to Mallaby's official diary, saying they did not leave Ismid until 12:35, and landed in Greece at 2:45 p.m. But his memory of the Tatoi decisions is faulty. 201. Spencer, Crete, 25-27. Robert C. Ovelman, The British Decision to Send Troops to Greece, January-April 1941 (Ph.D. dissertation, Notre Dame University, 1979), 309. 202. For the Greek version see Greece, 1940-41, doc. 145, 125-30. The minutes of the extended meetings, which lasted into 5 March, are given in detail on the next sixteen pages, concluding with the version in French of the agreement signed by Papagos and Dill. These Greek m inutes, translated for me in 1981, provide a slightly different point of view and give a different flavor to the discussions and the pauses, as Colonel Kitrilakis saw them. The


309

original English-language version of the agreement to reach London is to be found in WO 106/3133.79449, sent from Athens at 1:50 a.m. on 5 March and received in London at 7:10 the same morning. 203. Cabinet Telegrams, ME I. 204. WO 106/2146. 205. FRU S, 1941 2:653. 206. ARMATURE is not in the list in the Public Record Office's The Second World War list of code names, pp. 178-247. WO 106/3132.79062. 207. Cabinet Telegrams, ME I. 208. Channon, D iaries, 293. 209. Cab. 65/22. 210. AIR 23/6388.67978; for the ten o'clock m eetin g AIR 23/6385.68312 and AIR 23/6375.66091, which contains m inutes, memoranda on the talks, and the 18 March state ment of air policy. 211. Cab. 65/22, 4/3/41. 212. FO 371/33145; also WO 201/17. 213. Cabinet Telegrams, ME I. 214. FO 371/29855.06113; Cadogan, Diaries, 360. 215. McClymont, To Greece, 107; Wavell, "The British Expedition to Greece," 182-83. 216. See Forrest C. Pogue, George C. M arshall: Ordeal and Hope, 1939-1942 (New York: Viking, 1966), 70. 217. Martin van Creveld, H itler's Strategy, 1940-1941: The Balkan Clue (Cambridge: Cam bridge University Press, 1973), 132-33. 218. Graeme Crew, The Royal A rm y Service Corps (London: Leo Cooper, 1970; N ew York: Hilary House, 1971), 212. 219. Pringle and Glue, 20 Battalion, 38. 220. Sinclair, 19 Battalion, 55. 221. Alan Moorehead, The M arch to Tunis (New York: Dell, 1968), 185-86. 222. Collins, Wavell, 339; Wavell, "Operations in the Middle East," 3426. 223. Ibid. 224. FRU S, 1941 2:655. 225. McClymont, To Greece, 108; Long, Greece, Crete and Syria, 16. 226. RADM Raymond de Belot, The Struggle for the M editerranean, 1939-1945 (Princeton: Princeton University Press, 1951), 116. 227. Famie, East and W est of Suez, 624.

IV. Denouement and Disaster : Λύση του Δράματος και Καταστροφή 1. Cabinet Telegrams, ME I. 2. Cab. 65/22. On Churchill's cold, See Gilbert, Churchill, 6:1024, n. 1. 3. AIR 24/1666. 4. U.S. Dept, of State, 740.0011 EW 1939.8870. 5. WO 201/52. 6. Hoptner, Yugoslavia, 219-21. 7. Balfour and Mackay, Paul of Yugoslavia, 228-34. 8. Major-General Sir Howard Kippenberger, Infantry Brigadier (London: Oxford Uni versity Press, 1949), 16; Sulzberger, A Long R ow of Candles, 125. 9. Collins, W avell, 340. 10. Lewin, The Chief, 103-104. 11. Dixon, Double Diplom a, 73. 12. Long, Greece, Crete and Syria, 18-19; Cab. 65/22, 6/3/41. 13. Hetherington, Blarney, 94; McClymont, To Greece, 114; Butler, From September 1939 to June 1941, 446, n. 2.

310


14. FO 371/33145; Cunningham, A Sailor's O dyssey, 315. 15. Cabinet Telegrams, ME I, 7 March 1941. 16. FRUS, 1941 2:656. 17. Connell, Wavell, 383. 18. Wavell, USNWC lecture, 1949. 19. Probably retailed by Dixon or Eden to the American ambassador in London; John Gilbert Winant, Letter from Grosvenor Square: A n Account of a Stewardship (Boston: Houghton Mifflin, 1947), 91. 20. John Evelyn Wrench, Geoffrey Dawson and O u r Times (London: Hutchinson, 1955), 437. 21. Cab. 65/22. 22. Cabinet Telegrams, ME I. 23. Cab. 65/22. 24. Cabinet Telegrams, ME I. 25. Channon, Diaries, 300; Cadogan, D iaries, 362. 26. Cab. 65/22. 27. AIR 8/519.2879, 6-8 March 1941. 28. AIR 8/519.2879,8-10 March 1941. Portal's letter is to be found in the Longmore Papers at the RAF M useum, Hendon. 29. PREM 3/63/11. HP 00437. 30. Long, Greece, Crete and Syria, 17. 31. McClymont, To Greece, 108. 32. Cabinet Telegrams, ME I; Long, Greece, Crete and Syria, 16. 33. Butler, From September 1939 to June 1941, 447. 34. WO 201/60. 35. T. Duncan M. Stout, The N ew Zealand M edical Services in the M iddle East and Italy (Wellington, N.Z.: War History Branch, Dept, of Internal Affairs, 1958), 99-107; Walker, M iddle East and Far East, 236-37; AIR 23/6388, 20/1/41. 36. Brigadier G. S. Brunskill, "The Administrative Aspect of the Campaign in Greece in 1941," The A rm y Quarterly, 54, no. 1 (April 1947): 125ff. 37. WO 201/20. 38. Brunskill, "The Administrative Aspect of the Campaign," 129. 39. Famie, East and W est of Suez, 624. 40. Connell, Wavell, 354. 41. Cadogan, Diaries, 362. 42. Papagos, The Battle of Greece, 22-23; WO 106/3133.79449, 10/3/41; see also Spencer, Crete, 37. 43. Sherwood, Roosevelt and H opkins, 1:322. 44. WO 106/2146, 9/3/41. 45. Murphy, 2nd N Z D ivisional A rtillery, 25. 46. Lt.-Col. R. P. Waller, "With the 1st Armoured Brigade in Greece," Journal of the Royal A rtillery, July 1945, 162. 47. AWM 2663/534/5/24, 21 July 1941, App. E 48. Murphy, 2nd N Z D ivisional A rtillery, 24. 49. Major-General W. G. Stevens, Freyberg, V .C ., The M an, 1939-1945 (Wellington, N.Z.: War History Branch, Dept, of Internal Affairs, 1958), 1-34. 50. The Helle is generally referred to as a light cruiser, but actually she was a British-built destroyer fitted as a mine-layer, as the model in the Armed Forces Museum in Athens makes plain. 51. Archer, Balkan Journal, 161. 52. FRU S, 1941 2:660. 53. WO 201/52.


311

55. Cab. 65/22. 56. FRUS, 1941 2:661-62. 57. For detailed discussion of these overtures see H. Cliadakis, Greece, 1935-41: The M etaxas Regime and the Diplom atic Background (Ph.D. dissertation, N ew York University, 1970), 264ff. 58. Cunningham, A Sailor's O dyssey, 319; AIR 23/6391.68829. 59. Hinsley, British Intelligence, 1:364. 60. Cabinet Telegrams, ME I. 61. AIR 8/519.2879. 62. Ibid. 63. Cabinet Telegrams, ME I, 17 March 1941. 64. Ibid., 18 March 1941. 65. Cab. 65/22. 66. WO 106/2146; WO 201/100. 67. Richards, The RAF, 1:287. 68. AIR 24/1666. 69. Maj. Edgar O'Ballance, The Greek C ivil War, 1944-49 (New York: Praeger, 1966), 39. 70. Cabinet Telegrams, ME I. 71. Channon, Diaries, 295. 72. Cabinet Telegrams, ME I. 73. AIR 8/544. 74. M.M. Postan, D. Hay, and J.D. Scott, Design and D evelopm ent of Weapons (London: HMSO, 1964), 12. 75. AIR 8/544. 76. Connell, W avell, 384. 77. Ibid., 357. 78. Hoptner, Yugoslavia, 225. 79. FO 371/33145. 80. WO 201/1574. 81. FO 371/29814, 16/3/41. 82. Connell, Wavell, 385. 83. Neam e, P laying w ith Strife, 268-71. 84. Butler, From September 1939 to June 1941, 453. 85. FO 371/29814. 86. Ibid., 12-24/3/41 and 27/3/41. 87. FRUS, 1941 2:664. 88. Reid, Last on the List, 139-40. 89. Commander Charles Lamb, To War in a Stringbag (New York: Bantam, 1980), 174-214. 90. Hetherington, Blarney, 95. 91. U.S. Dept, of State, 740.0011 EW 1939.9207. 92. Reid, Last on the List, 138. 93. AIR 23/6370 or AIR 23/6375.66091; AIR 24/1669.12317. 94. Cab. 65/22, 19/3/41. 95. FO 371/33145; Cab. 65/22. 96. Channon, Diaries, 295. 97. Longmore, From Sea to Sky, 269. 98. FO 371.29814. 99. Cabinet Telegrams, ME I. 100. WO 201/100, 19/3/41; 22/3/41. 101. AIR 8/544. 102. AIR 24/1666. 103. WO 201/52.

312


104. Ibid. 105. Sinclair, 19 Battalion, 63. 106. R. M. Burden, 24 Battalion (Wellington, N .Z .: War History Branch, Dept, of Internal Affairs, 1953), 18. 107. WO 201/21. 108. WO 201/65, 5/4/41. 109. WO 201/68. 110. Cadogan, D iaries, 364. 111. Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 211. 112. Cadogan, Diaries, 365. 113. Woodward, British Foreign Polio/, 1:541; see also the more sympathetic account in Balfour and Mackay, Paul of Y ugoslavia, 239-57. 114. FO 371/29814, 21/3/41. 115. This story has been told in detail by Murray, "Under Urgent Consideration," 61-69. 116. FRUS, 1941 2:666. 117. Angus Ross, 23 Battalion (Wellington, N.Z.: War History Branch, Dept, of Internal Affairs, 1959), 23. 118. WO 106/3132.79062. On the Polish Brigade see Michael Alfred Peszke, "The Polish Army Forces in Exile, I," The Polish Review, 1981, N o. 1,104. 119. AIR 24/1666; U.S. Dept, of State, 740.0011 EW 1939.9292. 120. FRU S, 1941 2:705-706. 121. WO 201/52. 122. AWM 2663/534/5/24, 24 March 1941; WO 201/100, 24/3/41. 123. Woodward, British Foreign Policy, 1:542; and Wavell, "The British Expedition to Greece," 183; Dixon, Double Diplom a, 78-79. 124. McClymont, To Greece, 116. 125. Hinsley, British Intelligence, 1:263-64. 126. AIR 8/519.2879. 127. Ibid. 128. FO 371/29814. 129. Ibid. For an account of the Greek independence movement, the interest of the British in it, and the role of Lord Byron, see, for instance, David Howarth, The Greek A dven tu re (New York: Athenaeum, 1976). 130. See also WO 201/100, 26/3/41, for the same information sent from Belgrade to Cairo by the Greek military attache. 131. WO 201/52. 132. WO 201/33. 133. WO 201/19. See also War Office, N otes on the German A rm y — War (December 1940), 3. 134. AIR 23/6388, 20/1/41. 135. Reid, Last on the L ist, 142-43. 136. David Kahn, The Codebreakers: The Story of Secret W riting (New York: Macmillan, 1967; London: Weidenfeld and Nicolson, 1967), 487; Gilbert, Churchill, 6:1053; Hinsley, British Intelligence, 1:371-72 137. Hinsley, British Intelligence, 1:404-405. Dixon, Double Diplom a, 79, provides an inter esting sidelight. He and Eden were briefed on the battle, but their pilot was not and they almost flew into it. 138. Henry Maule, Spearhead General: The Epic S tory of General M esservy and H is M en in Eritrea, N orth Africa and Burma (London: Odhams, 1961), 99. 139. AIR 8/544, 26/3/41, of which page 2 is m issing out of three pages. 140. WO 201/1574. 141. Cabinet Telegrams, ME I. 142. Richards, The RAF, 1:288. Marshall-Comwall, Wars and M em ories of W ars, 154-64.


313

143. Long, Greece, Crete and Syria, 19. 144. Hoptner, Yugoslavia, 250-53; see also the sympathetic Balfour and Mackay, Paul of Yugoslavia, 243ff. 145. H. R. Trevor-Roper, ed., Blitzkrieg to Defeat, H itler's War Directives, 1939-1945 (New York: Holt, Rinehart and Winston, 1965), 61-62; Alan Bullock, H itler: A S tu dy in Tyranny (New York: Bantam, 1958), 320; Pierre Accoce and Pierre Quet, A M an Called Lucy, 1939-45, trans. A.M. Sheridan-Smith (New York: Coward-McCann, 1967), 89. 146. Channon, Diaries, 297-98; MarkC. Wheeler, Britain and the War for Yugoslavia, 1940-43 (New York: Columbia University Press, 1980), 16-62, especially p. 33, is wrong about the Greek view of the Yugoslavs, basing it as he does mainly on the Foreign Office documents. See also Dixon, Double Diploma, 79ff. 147. Churchill, The Grand Alliance, 168-69. 148. Papagos, The Battle of Greece, 24. 149. WO 190/893. 150. McClymont, To Greece, 115; Hoptner, Yugoslavia, 241. 151. FO 371/29813, 27/3/41. 152. FO 371/29814, 27/3/41. 153. WO 201/100. 154. Cabinet Telegrams, ME I; Wilson's later report says he was Mr. Watt, still confined to the legation, until 2 April. 155. FRUS, 1941 2:668. 156. U.S. Dept, of State, 740.0011 EW 1939.9472. 157. Hoptner, Yugoslavia, 275; FO 371/33145; FO 371/27982. 158. FO 371/33145; Dixon, Double Diplom a, 79ff. 159. Cabinet Telegrams, ME I. 160. Sinclair, 19 Battalion, 64-67. 161. McClymont, To Greece, 116; Paul Hasluck, The Governm ent and the People, 1939-1941 (Canberra: Australian War Memorial, 1952), 339. 162. Leasor, The Clock w ith Four H ands, 152-53. 163. Long, Greece, Crete and Syria, 27. 164. Edward R. Stettinius, Jr., Lend-Lease: Weapon for Victory (New York: Macmillan, 1944), 91; U.S. Foreign Relations (1941), 2:712. 165. FO 371/29815. 166. AIR 24/1666. 167. Burden, 24 Battalion, 21; Murphy, 2nd N Z D ivisional A rtillery, 27-28. 168. Long, Greece, Crete and Syria, 22; Kennedy, The Business of War, 97. 169. Les Allison, Canadians in the Royal A ir Force (Roland, Manitoba, 1978), 55. 170. Cabinet Telegrams, ME I. 171. Hoptner, Yugoslavia, 281. 172. U.S. Dept, of State, 740.0011 EW 1939.9590. 173. WO 190/893; Waller, "With the 1st Armoured Brigade," 163. 174. Stout, N ew Zealand M edical Services, 109. 175. FO 371/29815. 176. FO 371/29814, 1/4/41. 177. FO 371/29815, 3/4/41. 178. Richards, The RAF, 1:289. 179. Connell, W avell, 392; de Guingand, Generals at War, 48; Macksey, Rommel, 49. 180. Neame, Playing w ith Strife, 275; Maughan, Tobruk and El Alam ein 43; Wavell, "Opera tions in the Middle East," 3427-28. 181. PREM 3/205.HP 00437. 182. Cabinet Telegrams, ME I. 183. Ibid.

314


184. Ibid.; WO 201/53; FO 371/29782. The Greek account of these meetings is in Greece, 1940-41, doc. 203.

185. WO 201/52. 186. Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 216. 187. Cabinet Telegrams, ME I. 188. Ibid., 4 April 1941. 189. Ibid. 190. Hinsley, British Intelligence, 1:406-407. 191. Cabinet Telegrams, ME I. 192. Ibid. 193. U.S. Dept, of State, 740.0011 EW 1939.9657. 194. AWM 2663/534/5/24. 195. AIR 8/505, 5/4/41. 196. Brunskill, "The Administrative Aspect of the Campaign," 130-32. 197. WO 201/29. 198. Hinsley, British Intelligence, 1:373. 199. WO 201/51; WO 201/33. 200. Cabinet Telegrams, ME I. 201. Ibid. 202. Cadogan, Diaries, 369. 203. Ibid., 298. 204. FO 371/33145. 205. Reid, Last on the List, 148. For the campaign sketch that follows, consult U.S. Department of the Army Historical Study, The German Cam paigns in the Balkans (Washington, Dept, of the Army, 1953); Major-General I.S.O. Playfair, et al., The M editerranean and M iddle East, vol. 2, The Germ ans Come to the H elp of Their A lly, 1941 (London: HMSO, 1956); Long, Greece, Crete and Syria; McClymont, To Greece. The Greek official history relies upon the British volumes for the campaign on the east coast, since the relevant Greek diplomatic materials were unavailable until 1981, and the campaign mostly involved Imperial troops. The RAF's operational story is in the documents in AIR 23/6378. 206. My thanks are due to the National Observatory Weather Bureau in Athens and the Greek Army Directorate of History for supplying the weather data on Athens used through out this work. 207. WO 201/65, 23/2/41. 208. Brunskill, "The Administrative Aspect of the Campaign," 132; WO 201/119, App. C; WO 178/24.71298; WO 201/661, 16/4/41. 209. Cabinet Telegrams, ME I. 210. John Connell [John Henry Robertson], Auchinleck: A Biography of Field-Marshal Sir Claude Auchinleck, GCB, GCIE, CSI, D SO , OBE, LLD (London: Cassell, 1959), 199-200. 211. Ibid. has Wavell lost on the 7th; this is incorrect. 212. Sulzberger, A Long R ow of Candles, 127; Stettinius, Lend-Lease, 91. 213. FO 371/29815. 214. Major-General R.P. Pakenham-Walsh, H isto ry of the R oyal E ngineers, 1938-1948 (Chatham: The Institution of Royal Engineers, 1948), 8:279; WO 201/119, App. C. 215. Medlicott, The Economic Blockade, 1:600. 216. AIR 24/1666. 217. Connell, Wavell, 415, 421-22. 218. Connell, Auchinleck, 200. 219. Cab. 65/22; Cadogan, Diaries, 370. 220. Cabinet Telegrams, ME I, 9/4/41. 221. WO 201/51. 222. WO 201/53.


315

223. Ibid.; Stout, N ew Zealand M edical Services, 107. 224. Channon, Diaries, 299. 225. Cadogan, Diaries, 370. 226. Kennedy, The Business of War, 89-91. 227. Kitsikis, "La Grece," 14-15. 228. Marshall-Cornwall, Wars and M em ories of Wars, 181. 229. WO 201/52. 230. WO 106/3132.79062; ADM 199/2226.ERD/7778. 231. Cab. 65/22; Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 223-24. 232. Parkinson, Blood, Toil, Tears and Sweat, 224. 233. Playfair notes in the British official history that this was a fast-moving campaign in which no one ever got set in his position, and it is easy to be misled w hen reading about it later. Even more misleading and confusing is the fact that everyone uses different names for the same places. Dispatch riders and non-Greek-speaking liaison officers would have had their troubles with Greek maps and signposts. In 1979 my guide and host in Greece, MajorGeneral Kanakaris, argued that the goodness of the Greek people would have prevented the British from getting lost. 234. Cabinet Telegrams, Me I. 235. Ibid. 236. Sulzberger, A Long R ow of Candles, 135. 237. AIR 24/1666. 238. Reid, Last on the List, 170. 239. Cabinet Telegrams, ME I; Herington, A ir War against Germ any and Italy, 85, gives a slightly different breakdown, but the same total of 46 aircraft. 240. AIR 24/1666. 241. Cadogan, Diaries, 372. 242. Greece, 1940-41, doc. 233. 243. Cabinet Telegrams, ME I. 244. AIR 24/1666. 245. Cadogan, Diaries, 372. 246. Cab. 65/22. 247. Ibid. My italics. 248. PREM 3/206/l.HP 00437. 249. Ibid.; Greece, 1940-41, doc. 234. 250. AIR 24/1666; Greece, 1940-41, doc. 234. 251. Cabinet Telegrams, ME I. 252. AIR 24/1666. 253. Cabinet Telegrams, ME I. 254. Ibid. 255. WO 201/53. 256. Cabinet Telegrams, ME I. 257. Papagos, The Battle of Greece, 382-83. 258. Cabinet Telegrams, ME I; WO 106/3133.79449. 259. AIR 24/1666; AIR 23/6389. Actually not all papers were destroyed. HQ BFG uninten tionally aided historians by evacuating many of its papers. These, however, lay effectively concealed by the filing system in the Public Record Office even from the researchers at the Air Historical Branch, Air Ministry, and later Ministry of Defence. I am grateful to Syd Wise, the noted Canadian aviation historian, for clues given me in Banff in January 1981, with additional comments by W.A.B. Douglas and Ben Greenhous, as to how the records might be found, and to Cdr. W. E. May for finding them. One thing that comes across from the files is the neat and tidy administrative mind. 260. Cabinet Telegrams, ME I; Cab. 65/22.

316


261. Cabinet Telegrams, ME I; PREM 3/206/1. There is no record of this meeting in the collection Greece, 1940-41. 262. Cabinet Telegrams, ME I; Greece, 1940-41, doc. 235. 263. Cabinet Telegrams, ME I; Stout, N ew Zealand M edical Services, 148. 264. Cab. 65/22. 265. PREM 3/206/1.HP 00437. 266. Cabinet Telegrams, ME I. 267. AIR 24/1666. 268. Reid, Last on the List, 178ff. 269. Cabinet Telegrams, ME I. 270. Ibid.; Edward Howell, Escape to Live (London: Longmans, 1947), 2. 271. Waller, "With the 1st Armoured Brigade," 177. 272. Cab. 65/22. McClymont, To Greece, 486, quotes the British Cabinet Historical Office as having concluded that in all the British landed 62,612 officers and men, of w hom 903 were killed, 1,250 w ounded, and 13,958 taken prisoner, for a total casualty list of 16,111. However, the navy evacuated 50,172. The discrepancy is explained in that some of those evacuated were Greeks, and others were refugees w ho were carried to Crete. The naval side of the evacuation is covered in Roskill's The War at Sea, 1:434-37, and in Playfair, but in more detail in the Australian and N ew Zealand histories. 273. Cabinet Telegrams, ME I. 274. AIR 8/519.2879. 275. Cabinet Telegrams, ME I. 276. WO 201/53. 277. Cabinet Telegrams, ME I.

V. Conclusion : Συμπέρασμα 1. AIR 23/811.9920.

Βιβλιογραφικό Σχόλιο

Σ χεδόν όλη η εργασ ία, η οποία έχει δημοσιευθεί μέχρι τώρα για τις ελληνοβρετανικές σχέσεις κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, εστιάζεται στην περίοδο μετά την ήττα, επικεντρούμενη στον ανταρτοπόλεμο, και στην απελευθέρωση του 1944 με τη χρησιμοποίηση, βασικά, των αρχείων του Υπουργείου των Εξωτερικών. Ακόμη και τώρα τελευταία, το 1980, ο βιβλιογρα φικός οδηγός G reece in the 1940’s: A B ibliographic C om panion (Hanover, N.H. University Press of New England), 12, δήλωνε ότι μόνο τα έγγραφα της Κυβερνήσεως και του Υπουργείου των Εξωτερικών στο Λονδίνο είναι ανοιχτά για τους ερευνητές, ενώ στην πραγματικότητα όλα τα έγγραφα για το Β’ Π αγκόσμιο Πόλεμο έχουν ανοιχθεί από το 1972, όπως θα σημειώνεται από τον G erard S. Jordan στην προσεχή συμπληρωματική αναθεώρηση της εκδόσεώς μου του 1971 (G u ide to the Sources o f British M ilita ry H isto ry (Berkely: University of California Press). Ένα μεγάλο μέρος επιπρόσθετων στρατιωτικών πληροφοριών ήταν, επίσης, διαθέσιμο σε μια άλλη έκδοσή μου Official H istories (M anhattan: Kansas State University Libraty, 1970). Κ αι κατά την προεργασία αυτού του βιβλίου για τα γεγονότα στην Ελλάδα κατά το 1940 και 1941, με την έρευνα ποικίλω ν βιβλιογραφικών πηγών έγιναν αρκετές αυτοβιογραφίες, λόγιες μελέτες και ά λλες ερ γα σ ίες αρκετές για να συγκροτή σουν μια τυπογραφημένη βιβλιογραφία, κάτι λιγότερο από εκατό σελίδες, δηλαδή σελίδες πιο πάνω από μια σύγχρονη οικονομική έκδοση. Αυτή είναι η αιτία, για την οποία γίνεται αυτή η πραγματεία και όχι ένας βιβλιογραφικός πίνακας. Εκτός από τις πληροφορίες των πηγών, οι οποίες αναφέρονται στις σημειώσεις, ο αναγνώστης, ο οποίος επιθυμεί να εμβαθύνει στο θέμα θα μπορούσε να αρχίσει με το βιβλίο του Ιωάννη Κ ολιόπουλου G reece and the British Connection, 1935-1941 (Oxford: Clarendon Press, 1977), το οποίο βασίζεται κυρίως σε πηγές του ελληνικού και βρετανικού Υπουργείου των Εξωτερικών. Έ πειτα, θα γίνει καταφανές ότι οι περισσότερες από τις εργασίες που υπάρχουν, ακολουθούν τη γραμμή, η οποία ακολουθείται στον εκδοθέντα τόμο του Ιωάννη Ο. Ιατρίδη, G reece in the 1940's: A Nation in C risis (Hanover, N.H.: University Press of New England, 1981), ο οποίος δίνει έμφαση στη περίοδο μετά την αποχώρηση των Βρετανών και της Ε λληνικής Κυβερνήσεως κατά την άνοιξη του 1941. Τέτοιες έργασίες είναι του Προκόπη Παπαστρατή, British p o lic y tow ards G reece during the S econd W orld War, 1941-1944 (Cambridge: Cambridge University Press, 1984)' η

318

Ημερόλογιο μιας Καταστροφής

εργασία του David Stafford για την Υ πηρεσία Ειδικών Επιχειρήσεων, Britain and European Resistance 1940-1945 (Toronto: University of Torondo Press, 1980)' η εργασία της Elisabeth Barker British P olicy in Sou th-E ast E urope in Second W orld W ar (New York: Barnes and Noble, 1976)- η εργασία του M ark C. Wheeler, British and the W ar fo r Yugoslavia, 1940-1943 (Boulder, Co: East European M onographs, 1980)' και η εργασία του Frank G. Weber, The E vasive N eutral: G erm any, Britain and the Quest fo r a Turkish A lian ce in the Second W orld W ar (Columbia: University of Missouri Press 1979). Πολύ πιο πλησ ίον στο θέμα της βρετανικής βοήθειας στην Ελλάδα είναι οι επίσημες ιστορίες. Οι πέντε εμπιστευτικοί τόμοι του Σερ Llewellyn W oodward έχουν αντικαταστήσει τον αρχικό απλό τόμο για τη British Foreign P olicy during the S econd W orld W ar, οι οποίοι εκδόθηκαν από το βρετανικό Γραφείο Εκδόσεων και οι οποίοι περιέχουν μια αρκετά εκτεταμένη (πλην όμως εσφαλμένη) καταγραφή της αποστολής του Ή ντεν, το Φεβρουάριο-Μ άρτιο του 1941. Οι πρώτοι δύο τόμοι με τίτλο The M editerranean an d M id d le E ast του I.S.O. Playfair κ.α., οι οποίοι εκδόθηκαν το 1954 και 1956 περιέχουν τα γεγονότα του θεάτρου πολέμου από τη σκοπιά των τριών κλάδων των ενόπλων δυνάμεων και κατά τη βρετανική άποψη. Η λαϊκή ιστορία του Christopher Buckley G reece and C rete 1941 (London: HMSO, 1952) καλύπτει το ενεργό μέρος της εκστρατείας. Ακόμη καλύτερα ιστορικά βιβλία είναι ο επίσημος νεοζηλανδικός τόμος του W .G. McClymond, To Greece (W ellington : W ar History Branch Dept, of Internal Affairs, 1959), η σειρά των ιστοριώ ν του Kiwi, η οποία αναφέρεται στις σημειώσεις και η επίσημη αυστραλιανή ιστορία του Gavin Long, Greece, C rete and Syria (Canberra: Australian W ar Memorial, 1953). Η ιστορία του D.M . H orner A ustralia and A llied Strategy, 19391945 (Canberra: Australian W ar Memorial, 1982) παρουσιάζει μια γενική άποψη παρόμοια, καίτοι πολύ πιο περιληπτική, με εκείνη η οποία βρίσκεται στον τόμο του J.R.M . Butler F rom Seprem ber 1939 to June 1941 (London: HM SO, 1957), ο οποίος είναι ένα μέρος τη ς σειράς της Υ ψηλής Στρατηγικής της Βρετανικής Κυβερνήσεως. Τα περισσότερα από τα σημαντικά πρόσωπα τα οποία μνημονεύονται στο κείμενο του βιβλίου καταγράφονται στη Notes : Βιβλιογραφία, αλλά μια άλλη πηγή η οποία θα έπρεπε να αναφερθεί εδώ, επειδή δίνει μια ουσιώδη άποψη των συμβάντων στην Αθήνα είναι τα λόγια του Αμερικανού Πρεσβευτή στην Αθήνα, ο οποίος ήταν προσωπικός φίλος του Προέδρου Ρούσβελτ, τα οποία είναι καταγραμμένα στο A m b a ssa d o r M a c Veach R eports: Greece, 1933-193 7, του οποίου συντάκτης είναι ο Ιωάννης Ο. Ιατρίδης (Princeton: Princeton University Press, 1980). Οι παρατηρήσεις του Laird Archer, Διευθυντή του Ιδρύματος Μ έσης Α νατολής (του πανίσχυρου πρακτορείου το οποίο ιδρύθηκε για να βοηθήσει στην αποκατάσταση των Ελλήνων οι οποίοι μετακινήθηκαν από τη Μ ικρά Ασία το 1923 στην ανταλλαγή του πληθυσμού με την Τουρκία), και φίλου του Mac Veach, έχουν επίσης, εκδοθεί τόσο στο ημερολόγιό του το οποίο καταχωρίζεται


319

στη Notes : Βιβλιογραφία, όσο και σε ένα ημερολόγιο το οποίο εκδόθηκε από τον οίκο Μ Α/ΑΗ Publishing (M anhattan, Kans., 1983), με τον τίτλο A th en s Journal 1940-1941: The G raeco-Italian and G raeco-G erm an y W ars and G erm an O peration ' αυτή η εργασία περιέχει σημειώσεις της Μ αριάνας Ν ικολοπούλου για τα άτομα τα οποία αναφέρθηκαν. Η πιο λεπτομερής ιστορία της εκστρατείας στη Ελλάδα είναι αυτή του Ελληνικού Στρατού στα ελληνικά, αλλά για τις μάχες στην ανατολική περιοχή βασίζεται κυρίως σε στοιχεία των μονάδων της Βρετανίας και της Κ οινοπολι τείας, οι οποίες ήταν οι μονάδες οι οποίες κυρίως ενεπλάκησαν. Μ ια πρότερη διαυγής καταγραφή, από διαφορετική σκοπιά είναι αυτή του Στρατού των Η.Π.Α. The G erm an C am paigns in the Balkans, Sprin g 1941 (1953). Παρά το ότι από το 1974 έχουν γραφεί πολλά για την U LTRA, τη βρετανική δυνατότητα αποκρυπτογραφήσεως των γερμανικών σημάτων υπάρ χουν πολύ λίγες ενδείξεις ότι η ULTRA είχε μεγάλη επίδραση στη Μ έση Ανατολή εκείνο τον καιρό. Μ ια αρχή στο θέμα των πληροφοριών μπορεί να γίνει με τη νέα και εκτεταμένη έκδοση του Correlli Barnett, The D e se rt G enerals (Bloomington: Indiana University Press, 1982), η οποία περιέχει τμήματα, τα οποία τροποποιούν το κείμενο της α ρχικής εκδόσεως του συγγραφέα κατά το 1960, υπό το φως των πρόσφατων αποκαλύψεων. Η βασική πηγή της ιστορίας των "Π ληροφοριώ ν Επικοινωνιών" σήμερα είναι ασφαλώς, η έκδοση του F.H. Hinsley British Intelligence in the Second W orld W ar, της οποίας ο τόμος I (New York: Cambridge University Press, 1979), διαλαμβάνει την ιστορία μέχρι τον Ιούνιο του 1941. Πέρα από τις επίσημες και ανεπίσημες ιστορίες, μια πρόσφατη εργασία, η οποία δίνει νέα στοιχεία και αξίζει ειδικής μνείας-περιέχει μεγαλύτερο βάθος για τη μοναδική υπηρεσία, η οποία είναι κεντρική σ ’ αυτήν την ισ τορική καταγραφή-είναι η εργασία του John Terraine A T im e fo r C ourage (στη Β ρετανία The R ig h t o f the Line): The R o y a l A ir Force in the European W ar 1939-1945 (New York: Macmillan, 1985). Προφανώς, οι σπουδαιότερες πηγές για την εργασία μου ήταν τα έγγραφα τα οποία φυλάσσονταν στο Βρετανικό Γραφείο Δημόσιων Αρχείων. Ό ταν δόθηκαν στη δημοσιότητα τα αρχεία του πολέμου 1939-1945, το Γραφείο Δημόσιων Α ρχείων παρέδωσε επίσης στη δημοσιότητα (στην πραγματικότητα ως συμπλήρωμα της πασίγνωστης αναθεωρηθείσας έκδοσης του M.S. Giuseppi G u ide to the C on ten ts o f the P ublic R e co rd O ffice), και την έκδοση T h e Second W orld War: A G u ide to the D ocu m en ts in the P ublic R ecord Office (1972). Αυτή η έκδοση περιέχει ένα χρονολογικό πίνακα των υπουργών, μια περιγραφή κάθε υπουργείου και των αρχείων του και έναν αριθμημένο κατάλογο κατηγοριών (π.χ. AIR 8) με περιγραφή, όχι μεγαλύτερη ενός στίχου, η οποία περιλαμβάνει και την ένδειξη του μεγέθους του περιεχομένου. Ακόμη και όταν χρησιμοποιεί κανείς τους φακέλους, δεν είναι καθόλου βέβαιος κατά πόσο τα επιζήσαντα έγγραφα τα σχετικά με τις εκτός Μ ητροπόλεως Δ ιοικήσεις έχουν, στην πραγματικότητα,

320


προέλθει από τα συρτάρια τους ή ήταν αυτά τα οποία ήταν συσσωρευμένα στο Χουάϊτ Χωλ κατά τη διάρκεια του πολέμου, ή είναι μείγμα και των δύο. Π αρ’ όλα αυτά, εργαζόμενος κανείς με τον οδηγό του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, είναι δυνατόν, χρησιμοποιώ ντας το προαίσθημα και την αποκτηθείσα αίσθηση αναδιφήσεως να ακολουθήσει πολλούς δρόμους διαμέσου των φακέλλων. Το μόνο έγγραφο το οποίο ανεπιτυχώς προσπάθησα να βρώ ήταν η εκτίμηση για την ελληνική κατάσταση του Ουέηβελλ του τέλους Ιανουαρίου ή των αρχών Φεβρουάριου, την οποία ο Ν τηλ μετέφερε στο Λ ονδίνο και την έδωσε στον Ή ντεν μετά την επιστροφή τους. Π ρέπει να είναι σε κάποιον άλλο φάκελο απ’ αυτόν στον οποίο ανήκει-ή να έχει καταστραφεί ως πολύ ενοχλητική. Ενώ τα έγγραφα του Υπουργείου Εξωτερικών ήταν οι παραδοσιακές πηγές πληροφοριών δε θα έπρεπε να είναι και τα μοναδικά στη διπλωματική ιστορία. Επιπλέον, οι φάκελοί του είναι πολύ κουραστικοί να διαβαστούν λόγω της υπάρξεως πολυάριθμων σχεδίων για προτεινόμενα σήματα σαν αυτό το ένα, το οποίο εγκρίθηκε τελικά και στάλθηκε. Το ίδιο ισχύει και αντίστροφα για τα εισερχόμενα σήματα επάνω στα οποία υπάρχουν κάθε είδους σχόλια γραμμένα από το κάθε άτομο του ολιγάριθμου, ίσω ς μ ισής ντουζίνας επιτελείου, περιλαμβανόμενου και του Υπουργού των Εξωτερικών. Η γεύση και η έννοια αυτών των σχολίω ν της ιεραρχίας σε συνδυασμό με το θέμα αυτού του βιβλίου, ενισχύεται από το ημερολόγιο του Αλεξάντερ Κάτογκαν, ο οποίος ήταν μόνιμος Υφυπουργός των Εξωτερικών (και το οποίο ημερολόγιο εκδόθηκε από τον David Dilks, New York: Putnam , 1971). Ε πίσ ης, από τα σπουδαία του Χ ουάιτ Χωλ είναι τα πρακτικά του Υ πουργικού Συμβουλίου, στα οποία καταγράφονται εκείνα τα οποία ο Πρωθυ πουργός είπε στους συνεργάτες του, καθώς και τα σχετικά έγγραφα τα οποία βρίσκονται στις σειρές με την ένδειξη CAB (Υπουργικό Συμβούλιο) και PREM (Πρωθυπουργός). Αυτά μπορεί να συμπληρωθούν με τη σειρά D E F E (Αμυνα) για τα λίγα σήματα της περιόδου που περιέχει υλικό U LTRA (μη αποσταλέντα ως U LTR A στη Μ έση Ανατολή, μέχρι τις14 Μ αρτίου του 1941). Ο Τσώ ρτσιλ είχε όγκο σημάτων προς και από τη Μ έση Ανατολή τυπωμένα από καιρού σε καιρό, καθώς οι μήνες περνούσαν και αυτά δημοσιεύθηκαν ως C abinet Telegrams, M iddle East. Θα πρέπει κανείς να μελετήσει χρονολογικά, επειδή οι αριθμοί των σελίδων επαναλαμβάνονται σχετικά συχνά. Μ ια μεγάλη και χρήσιμη συλλογή είναι η WO 106 (Υπουργείο Πολέμου 106) Στρατιωτικές Επιχειρήσεις και Π ληροφορίες, η οποία περιέχει αντίγραφα πολλών σημάτων προς και από τη Μ έση Ανατολή και ακόμη εκτιμήσεις της καταστάσεως στα Βαλκάνια. Η συλλογή W O 201 π εριέχει έγγραφα του Στρατηγείου Μ έσης Ανατολής· αυτά τα έγγραφα περιλαμβάνουν αντίγραφα πολλών σημάτων, τα οποία στάλθηκαν από τη Στρατιωτική Α ποστολή στην Ελλάδα, δίνοντας μια πλήρη εικόνα της καταστάσεως εκεί.


321

Για την ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ, η συλλογή A IR 8 περιέχει έγγραφα του Α ρχηγού του Επιτελείου Αεροπορίας, η A IR 23 περιέχει αυτά της Διοικήσεως Μ έσης Ανατολής και ούτω καθεξής. Μ ερικά έγγραφα κρατήθηκαν από τις αεροπορικές μοίρες, γ ι’ αυτό είναι αναγκαίο να μελετηθούν τα βιβλία, όπως του John Rowlings, Fighter Squadrons o f the R A F an d Their A ircraft (London: M acdonald and Jane’s 1969), του Philip Moyes, B om ber Squ adron s... (London: M acdonald and Jane’s 1964) και του John Rawlings, C oastal, S u p p o tt and Special S q u a d ro n s... (Jane’s 1982) για να βρεθούν οι πραγματικές ημερομηνίες και τύποι, αφού πρώτα συλλεγούν οι αριθμοί των μονάδων από την έκδοση του Playfair. Επιχειρησιακά έγγραφα, τα οποία τηρούνται στο έντυπο RAF 540 είναι δεμένα σε βιβλία επιχειρησιακώ ν εγγράφων. Το ίδιο έντυπο χρησιμοποιήθηκε για άλλες καταγραφές (π.χ. του Στρατηγείου των Βρετανικών Αεροπορικών Δυνάμεων στην Ελλάδα) για να σημειωθούν κινήσεις προσωπικού και άλλα γεγονότα. Επειδή ο ΣΤΟΛΟΣ είχε εμπλοκή μόνο για τη συνοδεία προς και από την Ελλάδα και η όλη διαδικασία λήψεως σοβαρών αποφάσεων γινόταν από το Στρατηγείο στο Κ άιρο, εδώ γίνεται μικρή χρήση εγγράφων ναυτικού. Ό σον αφορά στα έγγραφα των κύριων Βρετανών προσωπικοτήτων, τα έγγραφα του Λ όνγκμορ βρίσκονται στο Μ ουσείο της R A F στο Hendon, αλλά περιέχουν λίγα χρήσιμα στοιχεία γ ι’ αυτό το βιβλίο. Τα έγγραφα του Ουέηβελλ υπήρξαν απρόσιτα. Τα απομνημονεύματα του Παπάγου Η Μ ά χ η της Ε λ λ ά δ ο ς 1940-1941 (Athens: Skazikis 1949) παρέμεινε το βασικό ελληνικό δημοσίευμα μέχρις ότου η Ε λληνική Κυβέρνηση παρά το Νόμο της πεντηκονταετίας έδωσε το 1980 στη δημοσιότητα έγγραφα τα οποία τηρούνταν ασφαλισμένα από τον Α πρίλιο του 1941 στα Α ρχεία του Υπουργείου Εξωτερικών. Εμφανίστηκαν ως Λευκή Βίβλος G reece 1940-1941 στην οποία τα κείμενα είναι στην ελληνική γλώσσα, στη γαλλική και περιστασιακά στην Α γγλική. Εκτός απ’ αυτές τις εκδόσεις, ελληνικές, βρετανικές και της Κ οινοπολι τείας, οι οποίες μου έδωσαν τη δυνατότητα να δω τι έκαναν οι Βρετανοί, τι σκέπτονταν και ποιες ήταν οι προσωπικότητες και οι ευθύνες τους, υπάρχει και μια άλλη αξιόλογη πηγή πληροφοριών: τα έγγραφα των Αμερικανών στην Αθήνα. Τα ημερολόγια του Λ ίνκολν Μ ακ Βη και του Λ αιρντ Άρτσερ (τα μνημονευθέντα πιο πάνω) παρέχουν χρήσιμα σ χόλια και επιπλέον οι περισσό τερες από τις επίσημες αναφορές του Μ ακ Βη στο Υπουργείο των Εξωτερικών των Η.Π.Α . με μερικά από τους ακολούθους του, έχουν δημοσιευθεί στις σειρές Foreign R elation s o f the U n ited States. Οι αναφορές του στρατιωτικού ακολούθου και του να υτικ ού ακολούθου, αλλά και άλλα διπλωματικά έγγραφα βρίσκονται στα Εθνικά Α ρχεία στην Ουάσιγκτον ή στους φακέλους του Στρατού ή του Ναυτικού.

Αλφαβητικό Ευρετήριο

323

Πίνακας Αλφαβητικού Ευρετηρίου

Α γγλογαλλικές Εγγυήσεις, 11,29, 113. Αεροδρόμια στην Ελλάδα, 55, 56, 59, 85, 103, 162, 163. Α εροδρόμιο Ηρακλείου, 20, 21, 39, 71, 85, 269. Αεροπορική Δύναμη Μέσης Α νατο λής, 216. Αλβανία, 3, 20, 60, 61, 78, 98, 110. Αμερικανική Βοήθεια στην Ελλάδα, 162, 226. Α νάκτορα Τατοίου, 16, 114, 144, 150, 176, 177. Α ναφορά των Φέρλεη και Μ πόηντ, 85, 86. Ά ρτσ ερ, Λ αίρντ, 90, 97, 106, 318. Α ρχηγοί Επιτελείων, 8, 10, 23, 33, 37, 57, 69, 83, 101, 120, 152, 174, 212, 229 και Διαταγές του Ουέηβελλ, 84 και Γερμανική Επίθεση κατά του Ηνωμένου Βασιλείου, 99, 100 και Αύξηση των Κ ινδύνω ν στην Ελλά δα, 185, 189, 194, 197, 201. Αυστραλιανά Στρατεύματα, 43, 115, 124, 129, 133, 152, 154, 161, 178, 202, 207, 223, 227, 228, 229, 233, 236, 246, 248, 249, 250, 253, 254, 260, 261, 262, 265, 267, 268, 269, 270, 271, 275. Α υ σ τ ρ α λ ια νή Κ υ β έρ νη σ η , 62, 85, 114, 115, 236, 271. Argus, H .M .S., 230. Ark. Royal, H .M .S., 230. A N Z A C , 8, 85, 114, 115, 236, 271.

Βαλκάνια, 3, 4, 7, 14, 23, 67, 78, 168, 205, 284, 286. Βεγγάζη, 78, 81, 83, 89, 94, 101, 102, 103, 105, 118, 126, 143, 224, 250, 252. Βεηγκάν, Στρατηγός, 29, 127, 128, 129. Βιλλέτ, Αντισμήναρχος, 32, 35, 56. Βούκτσεβιτς, Α λέξανδρος, 176. Βουλγαρία, 53, 54, 72, 73, 78, 81, 85, 89, 110. Βρετανική Α εροπορία, Βρετανική Α εροπορική Δύναμη (ΡΑΦ), 5, 10, 17, 26, 37, 43, 45, 166, 185, 194, 196, 197, 198, 199, 201, 214, 216, 219, 227, 228, 233, 234, 246, 251, 269, 270, 272, 276, 277, 279, 281, 284, 285. Β ρετανικ ή Ε κ σ τρα τευτική Δ ύναμη (Σώμα), 9, 30, 73, 166, 169, 185, 287. Βρετανική Ε πιτροπή Αγορών, 3, 37, 55, 111. Βρετανική Κυβέρνηση και Βοήθεια στην Ελλάδα, 1, 5, 15, 43, 46, 48, 49· και Κ ίνδυνος Γερμανικής Ε ι σβολής, 64· κ α ι Τούρκοι, 87, 96· και Τρίπολη, 111,112. Βρετανική Στρατιωτική Αποστολή και Στρατιωτική Αποστολή No 27, 23, 26, 36, 41, 42, 47, 50, 51, 54, 55, 61, 64, 107, 137, 152. Valiant H .M .S., 191.

324 Γερμανικά Στρατεύματα, 103, 104, 112, 162, 168, 169, 172, 173. Γερμανικά Συμφέροντα, 2, 3, 64, 66, 67, 68, 78, 79, 85, 93. Γερμανική Αναγνώριση, 82, 206, 207,

222. Γερμανική Επίθεση κατά της Ελλάδας, 111, 254, 255, 261. Γερμανοϊταλικές Δυνάμεις, 132. Γεώργιος Β’, Βασιλιάς της Ελλάδας, 12, 15, 27,41, 101, 110, 111, 143, 144, 160, 180, 182, 239, 272, 276, 277, 281. Γεώργιος ΣΤ’, Βασιλιάς της Α γγλίας, 48, 221, 237. Γιάνκοβιτς, Στρατηγός, 249. Γιουγκοσλαβία, Γιουγκοσλάβοι, 72, 76, 78, 79, 85, 170, 171, 191, 286. Γιουγκοσλαβική Κυβέρνηση, 16, 31, 45, 159, 160, 244, 245, 249, 250, 258. Γερμανικό Σύμφωνο, 206, 221, 222, 228, 229’ και Πραξικόπημα, 240,241. Γκαλλογουέη, Α. Τ αξίαρχος, "Κ ιτρινοκοκινομάλης", 219, 228, 274, 279. Γ καμ πιέ - Π ά ρρυ, Υ π οσ τρ άτηγος, ΜΟ, 22, 26, 28, 34, 41, 42, 50, 258. Γκίλμπερτ, Μ άρτιν, 30. Γκουντούζ, Ασίμ, 223. Γκράτσι, Εμμανουέλ, Κόμης, 15. Γκρατσιάνι, Στρατάρχης, 73, 76. Γκριγκ, Σερ Τζέημς, 32. Γκρίγκσον, Τζων, Α ντισμήναρχος, 63. Γούντγουαρντ, Βέρνον, 244. Γραμμή Αλιάκμονα, 107, 104, 110, 119, 120, 127, 132, 134, 137, 145, ως 150, 167, 168, 169, 177, 185, 188, 189, 190, 197, 204, 208, 223, 224, 228, 238, 242, 260, 261, 262, 266, 287. Γραμμή Αξιού - ’Εβρου, 72. Γραμμή Βερμίου, 82, 243. Γραμμή Θερμοπυλών, 267, 270, 272, 276, 277. Γραμμή Θράκης, 111. Gloucester Η .M .S., 220.

Αλφαβητικό Ευρετήριο 2η Θωρακισμένη Μ εραρχία, 104, 127. 19η Ελληνική Μ εραρχία, 135. Διάβαση Ρούπελ, 69, 134, 147, 188. Διοίκηση Μέσης Ανατολής, 5, 7, 19, 44, 68, 137. Διώρυγα του Σουέζ, 2, 35, 79, 123, 188, 209, 224· και Νάρκες, 90, 98, 99, 106, 114, 128, 157· και Επιδρομές, 175, 178, 186, 211. Δύναμη Δυτικής Ερήμου, 31. Δύναμη Μακέη, 261, 266. Δωδεκάνησα, 2, 10, 19, 49, 71, 78, 88, 95, 96, 157, 286.

20η Ελληνική Μ εραρχία, 135. 7η Θωρακισμένη Μ εραρχία, 8, 104, 105, 133. 6η Μ εραρχία, 153, 162, 227. Εκστρατεία (Πόλεμος) τη ς Λ ιβύης, 125. Ελλάδα ως Ουδέτερη, 2, 10· και Ιταλι κή Επίθεση, 16· και Αεροδρόμια, 19· ως Υ πανάπτυκτη Χώρα, 45, 165· και Π ρόβλημα Μ εταφορών, 224, 225. Έ λλη, Εύδρομο Π. Ν., 208. Ελληνική Πολεμική Αεροπορία, Ελλη νική Βασιλική Α εροπορία , Ελληνι κή Αεροπορική Δύναμη, 32,38, 46, 49, 62, 63, 96, 162, 226, 238. Ελληνική Αντίσταση, 22, 60, 189, 190, 208, 273. Ελληνική Εκστρατεία, 40, 154. Ελληνική Επιτροπή Πολεμικής Περιθλάψεως, 97. Ελληνική Ναυτική Διοίκηση, 218. Ελληνική Π ροσφορά Ειρήνης, 210: Ελληνοαλβανικά Σύνορα, 276. Ελληνογιουγκοσλαβική Επίθεση, 249. Ελληνοτουρκική Υπόθεση, 79, 101. Ελληνοτουρκική Συνθήκη Αμοιβαίας

Αλφαβητικό Ευρετήριο Εγγυήσεως, 224. Ελληνικό Εργοστάσιο Π υριτιδοποιία ς και Κ αλυκοποιίας, 55. Ελληνικό Σώμα Στρατού, 275. Ελληνικός Στρατός, 3, 28, 38, 51, 100, 210, 261, 262. Έ λχιρσ τ, Τόμας Υ ποπτέραρχος, 94, 111, 125. Επιτροπή Ά μ υ να ς (Κυβερνητική), 20, 66, 102, 113, 116. Ε πιτροπή Δαρδανελλίων, 192. Επιτροπή Ελληνικών Αναγκών, 40. Επιτροπή Εξωτερικών Αναγκών, 37. Επιτροπή Εφοδίω ν Βόρειας Αμερικής, 37, 38. Επιτροπή Εφοδίω ν Χάνκεη για την Ελλάδα, 70, 246. Επιχείρηση ABSTENTION κατά Κ α στελόριζου, 178. Επιχείρηση A RM ATURE, 178. Επιχείρηση BARBARITY προς βοή θεια της Ελλάδας, 17,34,41,51,52. Επιχείρηση BARBAROSA κατά πρώ ην ΕΣΣΔ, 153 Ε πιχείρη σ η BLU NT, κ α τά Κ άσου, 178. Επιχείρηση COMPASS, Κ αταδρομική Εκκαθάριση Κυρηναϊκής, 44, 53, 58, 59, 62.. Ε π ιχείρ η σ η C O R D ITE, Π ροσβολές κατά νήσου ΡΟΔΟΥ, 215. Ε π ιχ ε ίρ η σ η L U S T R E (μ ε τα φ ο ρ ά ς Στρατευμάτων στην Ελλάδα), 115, 128, 158, 164, 178, 183, 188, 191, 215, 218, 225, 234, 239, 242, 248, 251, 255, 259, 285, 289. Επιχείρηση M ANDIBLES κατά των Νήσων της Δωδεκάνησου, 4, 63, 89, 118, 122, 133, 157, 158, 178, 186, 189, 215, 239, 248, 250, 251, 252. Επιχείρηση W ORKSHOP προς κατά ληψη νήσου Π αντελάριας, 59, 78. Ε ταιρεία Π ετρελαιοειδώ ν SHELL, 78. Ερυθρός Σταυρός, Συμβάσεις, 36.

325 EN IG M A (ULTRA), 23, 68, 99, 104, 234, 252.

Ή ντεν, Αντονυ, 7, 9, 17, 25, 26, 31, 34, 37, 39, 44, 58, 63, 65, 84, 96, 98, 102, 121, 122, 126, 127, 129, 130, 135, 136, 137, 138, 160, 180, 181, 208, 217, 221, 226, 229, 238, 239, 240' υποστηρίζει τον Ουέηβελλ, 12, 13· και Α ίγυπτος, 28, 30' και Βρετανική Βοήθεια, 66· κ αι Τούρκοι, 131" και Ελληνική Εκστρατεία, 141, 142· και Σ υνεδρία ση Τατοίου, 144, 145, 146, 147, 148, 149, 150' και Γιουγκοσλάβοι, 151, 159, 163· και Ελληνική Συνεδρίαση, 169, 170, 171, 172, 173, 174, 176,177κ α ι Α παντήσ εις στον Τσώρτσιλ, 182, 185, 188, 195, 214, 215· και Α φρικανικά Προβλήματα, 247, 251, 252, 253' και Βρετανική Κ υβέρνη ση, 265, 266.

Θεσσαλονίκη, 34, 45, 54, 59, 63, 64, 65, 69, 70, 74, 75, 78, 80, 81, 85, 90, 116, 127, 131, 133, 134, 135, 136, 208, 220, 222, 238, 239, 240, 241, 259.

Ινδικά Στρατεύματα, 133, 134, 239, 248. Ινονού, Ισμέτ, Π ρόεδρος Τουρκίας, 264. Ίσμαιη, Σερ Χάστιγκς, Στρατηγός, 65. Ιταλικά Στρατεύματα, 8, 14, 21, 187, 223, 255. Ιταλική Κυβέρνηση, 1, 2, 7, 14, 15, 18.

326 Ιταλογ ιουγκοσλαβ ικό Σύμφωνο, 236. Illustrius (Έ νδοξος) Η.Μ .Σ., 71, 99.

Κάμπελ, Ρόναλντ Ία ν, Βρετανός Π ρε σβευτής στο Β ελιγράδι, 20, 45, 53, 66 .

Κανάκης, Ταγματάρχης, 55. Κ ανάρης, Φον, Ν αύαρχος, 245. Κ άννινγκαμ, Σερ Ά ν τρ ιο υ , Ν αύαρ χος, 7, 20, 71, 78, 123, 136, 140, 141, 164, 178, 186, 191, 193, 196, 198, 210, 211, 212, 213, 233, 234, 236· και Διώ ρυγα του Σουέζ, 90, 99· και Π εριορισμένοι Π όροι, 213. Κ άννον, Τσιπς, 16, 113, 121, 215, 221, 237, 262. Κ άντογκαν, Σερ Αλεξάντερ, 16, 23, 34, 66, 96, 124, 129, 151, 154, 205, 226, 255. Κ αράσσος, Χρήστος Υποστράτηγος, 264. Κάσσον, Στάνλεη, 50, 51, 61, 77, 172. Κέννεντυ, Σερ Τζων, Υ ποστράτηγος, 59, 70, 116, 120, 124, 126, 127, 152, 263, 264, 275. Κέντρο Π ληροφοριών Μέσης Ανατο λής, 4. Κ ινητή Μ ονάδα Βάσεως Ν αυτικής Ά μ υνα ς, 248 Βλ. και Κρήτη. Κ ιρκπάτρικ, Σερ Ά ιβ ο ν, 29. Κ ιτριλάκης, Στυλιανός, Συνταγματάρ χης, 72, 145, 176, 181, 249. Κλάρκ, Στάνλεη, Τ αξίαρχος, 57. Κ νάτσμπουλ - Χιούγκεσσεν, Σερ Χιού, 21, 90, 213, 222. Κ ο ιν ο π ο λ ιτ ε ία ς , Κ υ β ερ νή σ εις κ α ι Συμμαχικές, 44. Κόλλινς, W .D.A, Τ αξίαρχος, 183. Κ ορυζής, Α λέξανδρος, 97, 102, 106, 108, 122, 144, 145, 170, 171, 172, 173, 180, 208, 242, 272.

Αλφαβητικό Ευρετήριο Κούρτνεη, Σερ Κρίστοφερ, Αντιπτέραρχος, 123. Κ ράνμπορν, Υποκόμης, 161, 278. Κρήτη, 129, 201, 248, 285, 288' και Βρετανική Πολιτική, 2, 10, 11, 12, 16, 17, 18, 20, 24, 25, 41, 42, 43, 94, 114- και Ά μ υνα , 269, 270, 271, 272, 273, 275, 276, 277, 280. Κ ριππς, Σερ Στάφφορντ, 53, 99, 250. Κρώουλεη, Α ηντάν Μ, 98. Κυρηναϊκή, 97, 102, 120, 131, 133, 143, 153, 197, 213, 224, 229, 234, 250, 251, 253, 260. Κ ω τούλας Ιωάννης, Α ντιστράτηγος, 232, 254. Cameronia, 227. Clan Fraser, H . M . S ., 61, 259.

Λαμπ, Τσαρλς,· Υ πολοχαγός, 219. Λανκασάιρ, Σύνταγμα, 17. Λάρισα, 19, 49, 56, 62, 67, 152, 162, 184, 229, 266, 257, 268· και Σεισμός, 165. Λέην Ά ρ θουρ Μ πλις, 151. Λίνλιθγκόου, Λόρδος, 259. Λίντεμαν, F.A., 46. Λόνγμορ, Σερ Ά ρθουρ, Π τέραρχος, 5, 6, 11, 12, 17, 21, 24, 30, 32, 50, 56, 60, 61, 62, 68, 69, 71, 72, 103, 106, 111, 136, 141, 155, 162, 163, 167, 191, 196, 198, 210, 215, 218, 230, 246, 280, 281, 282, 286· και Αεροπορική Βοήθεια στην Ελλάδα, 34, 37, 46· και Συ νεδρίαση με Έ λληνες Η γέτες , 53, 54' και Ελληνοβρετανική Σύσκεψη, 74, 75· και Αιτήσεις για Α εροπλά να, 79, 81, 86· και Διαταγές από το Λ ονδίνο, 87· και Π ροσφορά του Τσώρτσιλ στην Τουρκία, 95, 96" και Συνεδρίαση Τατοϊου, 149, 150. Λ ούντλοου-Χ ίγουϊτ, Σερ Έ ν τγ κ α ρ ,

327

Αλφαβητικό Ευρετήριο Πτέραρχος, 48. Λουφτβάφφε, 4, 77, 79, 81, 87, 98, 99, 133, 163. Ladybird, H .M .S., 157. Liverpool, H .M .S, 25.

Μάησκη, Σοβιετικός Πρεσβευτής στο Λονδίνο, 98. Μακέη, I.G., Υποστράτηγος, 253. Μακ Βη, Λίνκολν, Αμερικανός Π ρε σβευτής στην Αθήνα, 28, 49, 67, 98, 220, 228, 240. Μακ Ντόναλντ, Σμήναρχος, 219. Μ άρκοβιτς, Τσινάρ, Γιουγκοσλάβος Πρωθυπουργός, 221. Μ άρσαλ Κ όρνγουω λ, Σερ Τζέημς, Στρατηγός, 63, 122, 125, 130, 131, 284. Μάχη της Βρετανίας, 8, 10, 35, 47, 83, 125, 196. Μένζης, Ρόμπερτ, Π ρωθυπουργός Α υ στραλίας, 58,105, 113, 114, 115, 120, 121, 127, 128, 152, 154, 155, 156, 157, 158, 161, 179, 186, 192, 194, 197, 199, 200, 277. Μέση Ανατολή και Βρετανική Π ολιτι κή 1, 3, 11. Μ εταξάς, Ιωάννης, 3, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 20, 22, 26, 27, 33, 34, 41, 46, 49, 50, 53, 54, 60, 62, 64, 68, 76, 77, 78, 79, 82, 84, 110, 113, 210, 287· και Βρετανική Σύσκεψη, 71, 72, 73, 74· και Θάνατος, 90, 91, 92. Μεικτή Επιτροπή Π ληροφοριών, 40. Μεικτό Γ ραφείο Μέσης Ανατολής, 23. Μεικτό Επιτελείο Σχεδιάσεως, 11, 25, 33, 105, 113, 167, 285. Μ ίρκοβιτς, Μ πόρα, Τ αξίαρχος, 236. Μ νημόνιο Μ εταξά, 208. Μ οναστήριον, Δ ιάδρομος, 28, 169, 221, 227, 244, 264.

Μ ουσολίνι, Μ πενίτο, 3, 11, 18, 93, 151, 168, 187. Μ πήβερμπρουκ, Λ όρδος, Ο υίλλιαμ, 46, 47, 156. Μπλάμεη, Τόμας, Υ ποστράτηγος, 114, 115, 120, 124, 220, 227· και Ελληνική Εκστρατεία, 155, 158, 209, 243, 253. Μ πλάντ, Τζάσπερ, Συνταγματάρχης, 26, 35. Μ προύνσκιλλ, Τ αξίαρχος, 232, 254. Μ πράουν, Ι.Ο., Τ αξίαρχος , 214. Μωντ, A.C., Υ ποπτέραρχος, 199. Barham, H .M .S. 191. Berwik, H .M .S., 24. Bonaventure, H .M .S.,

183. BATLEAXE, BONIFACE, 13. Βλ. και ULTRA.

Ν αυμαχία του Μ αταπά (Ταίναρου), 233. Ν έας Ζ η λ α νδ ία ς, Κ υβέρνηση, 158, 159, 161, 200. Νέας Ζηλανδίας, Στρατεύματα, 39, 43, 86, 115, 124, 126, 133, 153, 160, 178, 183, 184, 188, 203, 223, 224, 227, 242, 243, 248, 253, 261, 267, 268, 269, 275. Νήμε, Σερ Φ ίλιπ, Αντιστράτηγος, 143, 153, 213, 229, 236, 258. Νίκολς, Φ ίλιπ, 20. Νόμος περ ί Δανεισμού και Εκμισθώσεως, 50, 93, 120, 182, 187, 206, 211, 258. Ν ο τιοα φ ρ ικ α νικ ά Σ τρατεύματα, 88, 133, 162, 193. Ν τ’ Αλμπιάκ, Τζων, Π τέραρχος, 5, 32, 34· και Ντρουμμόντ, 35- και ανα φ ορές α πό τη ν Α θήνα, 38· κ α ι δυνατές θέσεις Αεροδρομίων, 47, 48, 62· κ α ι Π ροα γω γή, 56· κ α ι Π απάγος, 72, 97, 100' και Ελληνική Υποχρέωση, 96, 111, 284· και Βρε

328 τανική Εκκένωση, 144, 147, 180, 182, 220, 274, 279, 281. Ν τάβιντσον, F.H .N , Στρατηγός, 238. Ντάλτον, Χιού, 140. Ντε Γκιγκαντ, Φ ρέντερικ, I, Υ ποστρά τηγος, 66, 137, 146, 149, 165, 166, 167, 202. Ν τέηβιντ, D.M ., 33. Ντηλ, Σερ Τζων, Στρατηγός, 30, 67, 102, 120, 170, 191, 193, 202, 215, 217, 218, 255, 256, 263, 265, 282· και Τσώρτιλ, 57, 58’ και Ή ντεν, 133, 145, 146, 148, 150, 152, 153, 154, 155· και Γιουγκοσλάβοι, 159, 205, 237, 241, 242, 251, 266· και Τούρκοι, 171 * και Ελληνικές Συνεδριάσεις, 172, 173, 174, 176, 177, 180, 182· και Συμφωνία Π απάγου, 195, 200. Ν τίξον, Πήρσον, 140, 159, 208, 218. Ντρουμόντ, Υ ποπτέραρχος, 16, 17, 35. Ντώουντιγκ, Σερ Χιουγκ, Π τέραρχος, 83, 196. Ντώουσον, G.G, Υ ποπτέραρχος, 282.

Αλφαβητικό Ευρετήριο 181, 184, 186, 192, 193, 195, 198, 201, 202, 210, 212, 218, 224, 231, 234, 235, 236, 247, 248, 250, 251, 252, 255, 258, 259, 260, 263, 266, 267, 269, 270, 272, 273, 274, 275, 276, 277, 281, 282, 285, 286, 287, 288, 289' και Ελλάδα, 63, 65, 66, 67, 68, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 80, 81, 82' και Σ υνεδρία ση Τατοίου, 146, 147, 148, 154" και Ή ντεν, 183, 185, 191, 216, 217. Ουίσντομ, Τ.Η., Επισμηναγός, 31, 41. Ουίλλης, A.U. Υ ποναύαρχος, 144. Ουίλσον, Σερ Χενρυ Μ αίτλαντ, "Τζούμπο", 124, 139, 142, 143, 160, 208, 209, 223, 242, 248, 249, 250, 252, 255, 257, 261, 264, 265, 268, 270, 273, 274, 277, 281' ως κύριος Βαττ, 184, 190' και Παπάγος, 228, 232. ULTRA, XV, 4, 23, 64, 68, 71, 87, 93, 97, 105, 211, 233, 234, 247, 252, 255, 272, 285' και η χρησιμοποίηση στην Ελλάδα, 108, 130, 138, 214.

Duches o f Bedford, H . M . S ., 86.

Ξενοδοχείο "Μ εγάλη Βρετανία", 16, 52, 55, 109, 170, 176, 219. Ο ’ Κόνορ, Σερ Ρίτσαρντ Νούγκεντ, Α ντιστράτηγος, 100, 102, 106, 113, 115, 247, 248, 258. Ουάβης, Ταγματάρχης, 190. Ουέηβελλ, Σερ Αρτσιμπαλντ, Στρατη γός, 1 ,4 ,6 ,7 ,8 ,9 ,1 0 ,1 1 ,1 2 ,1 3 ,1 6 , 17, 21, 24, 28, 31, 37, 39, 41, 44, 46, 49, 51, 53, 56, 58, 59, 84, 85, 86, 88, 90, 91, 92, 100, 101, 102, 104, 108, 109, 111, 112, 113, 114, 115, 117, 118, 120, 121, 122, 124, 125, 126, 128, 130, 131, 133, 136, 137, 138, 139, 140, 141, 142, 143, 155, 157, 158, 160, 163, 168, 169, 173, 174, 175, 176, 177, 178, 180,

Πάλαιρετ, Σερ Μ άικλ, 10, 21, 32, 48, 82, 103, 104, 109, 112, 140, 152, 201, 272, 275, 276, 282. Π αντελάρια, 57, 78, 112. Π άουντ, Σερ Ν τάντλεη, Ν αύαρχος, 83, 121. Π απάγος, Α λέξανδρος, Στρατηγός, 15, 26, 27, 34, 35, 52, 53, 54, 75, 76, 78, 80, 101, 107, 109, 110, 132, 135, 145, 147, 148, 149, 159, 160, 162, 166, 188, 189, 190, 191, 208, 223, 238, 239, 242, 250, 271, 279, 281· και Ουίλσον, 208, 209, 223, 232, 248, 264, 265, 269· και Γιουγκοσλάβοι, 237, 249, 261. Π αρανόηση Τατοίου, 171, 172, 173, 174, 176, 177, 179, 180, 181, 182, 185. Πατλ, Π απ, Επισμηναγός, 244. Παύλος, Π ρίγκιπας, Αντιβασιλέας της

Αλφαβητικό Ευρετήριο Γιουγκοσλαβίας, 21, 45, 48, 72, 75, 79, 148, 151, 168, 191, 205, 208, 221, 236, 237, 239, 240. Π ειραιάς, 19, 32, 35, 61, 86, 201, 257, 265, 267, 274. 50 ή Μ εραρχία, 162. Περέσιτς, Α ντισυνταγματάρχης, 206, 249. Πέτρος, Π ρίγκιπας της Ελλάδας, 55. Πολεμικό Συμβούλιο, 6, 11, 18, 188, 260' και βοήθεια στην Ελλάδα, 26, 29, 112, 188, 210. Πολωνική Τ αξια ρχία , 133, 157, 178, 227. Πορταλ, Σερ Τσαρλς, 11, 21, 61, 62, 69, 95, 231, 251· και Λόνγκμορ, 96,110, 198, 199, 212. Π ρίνταμ-Ουήππελ, Α ντιναύαρχος, 41, 191.

Ρέηντ, Ταγματάρχης, 135, 153, 164, 233, 268, 279. Ρέντελ, Τζωρτζ, 79, 98. Ρόμμελ, Έ ρ βιν, Στρατηγός, 42, 109, 112, 113, 143, 163, 229, 234, 236, 237, 247, 263, 286. Ρούσβελτ, Φ ραγκλίνος, 16, 70, 93, 136, 156, 206, 243, 252. Σάλισμπουρυ-Τζωνς, Γκάη, "Γκουήντο", 52, 133, 134, 135. Σαράτσογλου, Τούρκος Υ πουργός των Εξωτερικών, 221. Σήντεν, Σερ Φρέντερικ, 158. Σήρερ, Τζων, Τ αξίαρχος, 106, 130,217, 235. Σ ίμοβιτς, Ν τουσάν, Υ ποσ τράτηγος, 236, 239,240, 241, 248, 258. Σ ιμ όπουλος Χ αράλαμπος, Έ λληνα ς Πρεσβευτής στο Λ ονδίνο, 44. Σματς, Ί α ν Κ ρίστιαν, Στρατηγός, 43, 58, 66, 88, 89, 192, 193, 195, 198, 212.

329 Σμιθ, Ά ρ θουρ , Στρατηγός, 21, 166. Σούτον, Σερ Μ περτίν, 213. Σ τογιαντίνοβιτς, Μ ίλαν, 221. Σ τρατιά , Στρατός, Δύναμη Νείλου, 65, 83, 129. Στρατιωτική Αποστολή No 27, 47, 50, 54, 55, 61, 71, 137. Στρυμόνας ποταμός, 69, 109, 110, 113, 134, 135, 166, 173, 254. Σύμφωνο μη Επιθέσεως, Βουλγαροτουρκικό, 139. Συνεδρίαση Τατοΐου, 140, 144 ως 151. Συνθηκολόγηση Ηπείρου, 275, 276, 277. Σχολή Ά μ υ ν α ς (Βρετανικής) Α υτο κρατορίας, 37. Σχολή Κ ρυπτο-αποκρυπτογραφήσεως BIETCHLEY, 4, 23, 104, 108. Σώμα Αφρικής, Γερμανικό, (Ά φ ρ ικ α Κορ), 126. Σώμα Ε φ ο δια σ μ ο ύ του Β ασ ιλικού (Βρετανικού) Στρατού, 183. Σώμα Στρατού, Α λπινιστών, 175. Σων, Τέρενς, 221, 226.

Τακοράντη, 11, 103, 123, 172, 203, 216, 218, 226, 230. Τάγμα Μ άλτας, 17. Τ α ξια ρ χία Τυφεκιοφόρων, 105. Τέντερ Ά ρθουρ, Υ ποπτέραρχος, 62, 111, 251, 281, 282. Τίλλυ, Υ ποστράτηγος, 104. Τμήμα Στρατιάς Ανατολικής Μ ακεδο νίας, (ΤΣΑΜ), 184, 210, 232. Τουπαντζάριν, Δόκτορας, 45. Τουρκική Α ερπορία, 125. Τουρκοσοβιετική Προσέγγιση, 245. Τρίπολη, 113, 116. 3ο Τάγμα του Βασιλικού (Βρετανικού) Συντάγματος Αρμάτων, 160. Τσολάκογλου, Γεώργιος, Στρατηγός, 276.

330 Τσώρτσιλ, Ουίνστον, S., 6, 62, 63, 66, 70, 78, 126, 231, 237, 244, 248, 250, 271- και Ουέηβελλ, 9, 10, 11, 101, 102, 118· και Σήματα προς Μ εταξά, 10, 16· και Μέση Ανατολή, 11’ και Βοήθεια προς την Ελλάδα, 28, 33, 49, 105· και Τούρκοι, 3 86, 96, 106' και Πόρταλ, 106· και Δ ιαταγές προς Ή ντεν, 119, 121· και Έ λληνες, 138, 139, 154, 156, 161' και Βούλγαροι, 168· και Ελληνικές Επιλογές, 194, 195, 197, 206· και Α υστραλιανές Κ ατηγορίες, 215, 216' και Βρετανι κή Εκκένωση, 279, 280, 281· και Κρήτη, 285, 286.

Υ πουργείο-Επιτελείο Α ερπορίας Μ. Βρετανίας, 7, 18, 20, 30, 40, 61, 93, 100. Υπουργείο Εξωτερικών Μ. Βρετανίας (Φόρεϊν Ό φ φ ις), 4, 15, 104, 116, 128, 179. Υπουργείο Εξωτερικών Γερμανίας, 21. Υ πουργείο Πολέμου (Στρατιωτικών) Μ. Βρετανίας, 4, 39, 97.

Φάλκονερ, Ά ρ θουρ Γουέλλεσλη, Κ α θηγητής, 43. Φίλλιπς, Σερ Τομ, 23. Φράημπεργκ, Μ περνάρ, Υ ποστράτη γος, 120, 126, 127, 149, 159, 192, 207, 229. Φωτογραφική Αναγνώριση (PRU), 4. Formidable, Η M S , 99, 205. Furious. H M S , 33,230.

Αλφαβητικό Ευρετήριο Χ άλιφαξ, Λόρδος, Έ ντουαρντ, 11, 33, 43, 59. Χάνκεη, Λ όρδος, Μ ωρίς, 38, 70. Χαντ, Σερ Ντέηβιντ, 51. Χάρριμαν, W. Ά βερελλ, 246. Χέηγουντ, T.G.G., Υ ποστράτηγος, 41, 54, 102, 107, 132, 136, 152, 175, 189, 222, 281, 287· και Ενισχύσεις, 70, 75. Χέηνιγκ, Σερ Ρόμπερτ, 282. Χίτλερ, Αδόλφος, 3, 11, 18, 29, 126, 159, 168, 183, 187, 237, 259· και τα Βαλκάνια, 92, 100. Χόαρ, Σερ Σάμουελ, 127. Χόλης, Λέσλη, Συνταγματάρχης, 238. Χόπκινς, Χ άρρυ, 70, 246. Χόρτυ, Ν αύαρχος, 79. Χιούλ, Κόρντελ, 193. Χιούτσισον, Υποστράτηγος, 169. Χιοΰτσον, H.P.W., Τ αξίαρχος, 190.

Ώ κινλεκ, Σερ Κλωντ, Στρατηγός, 259. Orion, H .M .S ., 41.

’

\\

V ^O Y A g^M

Τ ίΟ Υ ΓΚ Ο ΕΛ Α Β ίν

M

/

w n J i

I ^ΧΜοναστϊβ)1(μιΜΑΚεΔ0ΝΙΑ > Ä

Ä

/'

R oyne^.

^

r4 % .

. u P E(JffDt^

ϋ

''V

, , ,,.

^

A u X ü m ^ Τ ^ ίτβ λ ε ν η '^ ^ ' » / v 0 !1· 0fPM” °S ; . Λ Χ Λ ·> ^ ApßCy « v£5P« v\ 0 ^Π λα τα μ ' ^

Ιω α ν ^ ΗΠΕΙΡΟ

E \« o a V a r^

EVU)n° r n ^ C L o U

* Τ ρ » χ « λ « \/Λ *ρ ι^ ο ( »λος

\> Τ ·, Πάρκαχί^ΐΛ

01

ΑΙΓΑΙΟ ΠΕΛΑΓΟΓ

ϋΔ * 7 Μπρ

η να

"Τ 8Λ >*, >(i5l

^ L9ö

. Ναύπλιο ΙΟΝΙΟΝ ΠΕΛΑΓΟΕ

ΛD

Β & ·&

Καλαματο &

* ζ>

ΕΛΛΑΔΑ

1940-41

Δ ιε θ νή Εύνορα Ειδ. γραμ. χαν. ευρ. ,1 1 11 Υψ άνώ 1 ? ί ί νμ." ‘« 2 2 » Κ λψ .

« L 3 g - y y y Μιλιά

Κολπος ιούδα

ΓΕΣ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΙΑΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ 1940-1941

Recommend Documents