Γιάννης Σκαρίμπας - Άπαντες Στίχοι 1936-1970 - Νεφέλη

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡΙΜΠΑΣ

Άπαντες στίχοι 1936-1970 ..λ

-'

... ... -. .. ι

\

_ ..�.....

"'

-:.,... - � ::__ ", -

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΩΣΤΙσr

Ο Γιάννης Σκαρίμπας γεννήθηκε στην Αγία Ευθυμία Παρνασσίοος, στις 28 Σεπτεμβρίου 1 893, από τον Ευθύμιο Σκαρίμπα, απόγονο αγω νιστών της Επανάστασης του

1 821 ,

και την αρχοντοπούλα Ανορομάχη Σκαρτσίλα από το Αίγιο. Ξεκί νησε τις εγκύκλιες σπουοές του στο Αίγιο και τις τελείωσε στην Πά τρα. Υπηρέτησε ανθυπασπιστής στο

5/42 Σύνταγμα Ευζώνων. Από το 1 915 εγκαταστάθηκε στη Χαλκίοα ασκώντας το επάγγελμα του εκτε λωνιστή. Στην ελληνική πνευμα τική σκηνή εμφανίστηκε επισήμως

1929 από το περιοοικό Ελλr; vιχά Γpάμματα, όταν πήρε το Α'

το

Βραβείο οιηγήματος για το οιήγημά του «0 καπετάν Σουρμελής ο Στου ραίτης». Ανεπίσημα όμως είχε ήοη κάνει την εμφάνισή του μια οεκαπε νταετία πριν, οημοσιεύοντας ποιή ματα και πεζά σε οιάφορα περιοοικά της Αθήνας, αλλά και στις εφημερί οες Εύpιπος και Εύβοια με το ψευ οώνυμο Κάλλις Εσπερινός. Με το έργο του, που υπήρξε εκτενές και ποικίλο, τοποθετείται σήμερα στην πρωτοπορία της ελληνικής λογοτε χνίας. Έζησε όλη του τη ζωή στη Χαλκίοα, ταξίοεψε ελάχιστα και έφυγε οριστικά στις 21 Ιανουαρίου του 1984, σε ηλικία 91 χρόνων. ΕΡΓΑ ΤΟΥ

Καϋμοί στο Γpιποvf;σι, διηγήματα, 1930

Το Θείο Τpαyί, διηγήματα, 1933

Άπαντες στίχοι

1 936-1970

ΝΕΦΕΛΗ Ι ΑΠΑΝΤΑ ΓΙΑΝΝΗ ΣΚΑΡΙΜΠΑ Γιάννης Σκαρίμπας, Ά.παvτες στίχοι 1 936-1970

Εξώφυλλο: Αλέκος Φα.σια.νός

ISBN: ©

978-960-21 1-967-9

2010 Βασίλειος Τσόπα.νος κα.ι Εκοόσεις ΝΕΦΕΛΗ

Ασκληπιού 6, Αθήνα. 1 06 80 τηλ .: 2 1 0 3639962 fax: 2 1 0 3623093 -

e-mail: [email protected] www.nnet.gr


ΑΠΑΝΤΕΣ ΣΤΙΧΟΙ 1936-1970

Φιλολογική επιμέλεια Κ Α Τ Ε Ρ Ι Ν Α ΚΩΣησr

I

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΦΕΛΗ Α Θ Η Ν Α 2010

Η έκοοση των Απάvτωv στίχωv του θετού μου πατέρα Γιάννη Σκαρίμπα εκπληρώνει μια επιθυμία μου πολλών χρόνων . Ευ χαριστώ τον Περικλή Δουβίτσα, την Κατερίνα Κωστίου, τον Διονύση Τσακνή, τον Αλέκο Φασιανό και όλους τους συντελε στές της καλαίσθητης αυτής έκοοσης και του CD, που τιμούν τη μνήμη του Σκαρίμπα με τον πιο ουσιαστικό τρόπο . Σε ό,τι με αφορ ά, παραχωρώ προς οημοσίευση από το προ σωπικό μου Α ρχείο το παραπάνω χειρόγραφο του γνωστού ποιήματος «Ουλαλούμ . . . », το οποίο ο Σκαρίμπας επεξεργά στηκε ξανά 42 χρ όνια αργότερα, ως ελάχιστη νοσταλγική κα τάθεση για τα χρόνια που ζήσαμε μαζί εγώ, εκείνος και η μη I ' του»τε, ρα μου Β ασιλ ικηI καραμικεI - «συντροφισσα του β ιου όπως την αποκαλούσε ο Σκαρίμπας. Στη μνήμη της θα ' θελα � I I I να αφιερωσω αυτη την εκοοση . Τασία Σελέκου

Π Ε Ρ ΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΜΙΑ ΤΑΧΕΙΑ ΣΥΝΤΟΜΙΑ ΜΟΥ ΔΥΟ ΛΟΓΩΝ

11 . .

13

Α . ΟΥΑΑΑΟΥΜ ( 1 9 36)

Π ρ όλογος (Σημείωμα πρ οεισαγωγικό, � περίληψις . . . . . . προηγουμένων) ' Τ αφιγκρατά του β ρ αχοκάβου ρα Σημείωση του ποιητ� 11όνο ουο στίχους Φιγιέττα Γ . Πνευματικού Χαλκίοα Φαντασία Το μοντέλο Ευθανασία Η άγνωστη Ο γ λά ρος <<Ετι οέομαί σου » Το βαπό ρ ι Σιωπ�! Lacrimae hominis 11παλάντα Ηλίας Γ. Σκαρίμπας Έρωτας ζωγράφος

18 19 20 21 22 23 24 25 27 29 30 31 32 34 35 36 38 39

8

Π Ε Ρ Ι ΕΧ Ο Μ Ε Ν Α

Υποκρισία Δεσμώτης Οι φ ίλοι Σπασμένο καράβι Κοιμωμένη Η 3 εσποινίς Λ . Π . Τ ο ζήτημα

·'

41 42 43 44 45 46 47

Β . ΕΑΥΤΟΥΑΗΔΕΣ ( 1 950)

Εαυτούλη 3 ες Το εισιτήριο Τ ο κα ρ άβι Το βαλς χωρ ίς ντάμα Ο σταθμάρχης Ο καμπούρης Το πλοίο (Ο Τιτανικός) Η μικρή κυρία Τα ρομπότ Τρελός; Το πορτραίτο της Έλιζε Μαίηλυ Χο ρός συρτός Μυριαστερούσα Ουλαλούμ . . . Το φι 3 άκι Το Μαριώ Ά γγελος εφάνη μοι Η τράτα Νινόν Α γγέλω Ο Α ρλεκίνος

50 51 52 53 55 57 58 59 60 61 62 64 65 66 68 69 71 72 73 74 75

r·

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Το γρ άμμα Πλοίον εν όψει Στάοιον οόξης

9

76 77 78

Γ . ΒΟ1ΔΑΓΓΕΛΟΙ ( 1 968)

Π ρ όλογος Βο·ί οάγγελος πρώτος Βο· ί οάγγελος οεύτε ρος Αντί γραμμα Comedie dell'arte Ο Πιε ρότος Αίμα υπό μ άσκαν Το τραίνο Το βάζο Η Μά ριον Μέξικα του Τζα . Ι . Σιχτίρ-γκαλόπ Η Μά ρ ιον Μέξικα του Τζα . Π. Μάχαι ραν Βιολέτα Dona Mia Portoles Σ φαχτό της αγάπης Η αγαπητικιά μου Το αστέρι Ένα πλοίο με ύ φος Το μπαλκόνι Η επίσκεψις Και ά φες εμού Ότι εμού εστί Η παρέα Αλλαγή επαγγέλματος Εμβατή ριο γαμήλιο Ο ι σταυ ρ οί

82 83 84 86 88 91 93 94 96 97 98 1 00 101 102 103 1 04 105 106 1 07 1 09 110 111 112 113 114

10

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Ανταπόκριση (σε γρ άμμα του Λούλη Ποζιόπουλου) Το πάθημα . . . . Κατηγορουμένη - εγέρ θ ητι Η πόλη . . . . . . ' Ο Β Παγκόσμιος Δυο αοελφοί και οι ουο νευρικοί ! Πώς γ ελάμε στο Χά ρλεμ (απολογία ενός νέγρου) Τίποτα . . . . . . . . . . . . Ημιολόκληρον . . . . . . . . . Το όνειρο του Πέτρου Σπεντζή (κ ρ ιτική) ο ορόμος . . . . . . . . . . . A-masgue . . . . . . . . . . . ! Αυτό ναι (Παράπονο στο Γιάννη Βα ρβαρ ίγγο)

115 116 118 120 121 122 123 127 128 130 131 132 134

ΓΛΩΣ ΣΆΡΙΟ

135

ΣΊ'ΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

143

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

147

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑΣ

203

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΠΟΙΗΤΙΚΩΝ ΣΊ'ΛΛΟΓΩΝ

224

ΕΥΡΕΤ Ή ΡΙΑ Α. ΕΥΡΕΤΉΡΙΟ τΙΤ ΛΩΝ Β . ΕΥΡΕΤΉΡΙΟ ΠΡΩΤΩΝ ΣτΙΧΩΝ Γ. ΕΥΡΕΤΉΡΙΟ ΠΡΟΣΩΠΩΝ Δ. ΕΥΡΕΤΉΡΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ & ΕΦΉΜΕΡΙΔΩΝ

229 229 234 238 241

Π Ρ ΟΛΟ Γ Ο Σ

Μ ερικες φορες, αναποφευκτα, μοιρα ζ εσαι τις αγαπες σου . κ αι τότε, με έκπληξη οιαπιστώνεις ότι, μοιρασμένες, μεγαλώνουν . Εκεί που κατέβαινα για μια ακόμη φορά στο βυθό της ποίησης του Σκαρίμπα, προσπαθώντας να ανεβάσω στην επιφάνεια θη σαυρούς που για οιάφορους λόγους, όχι πάντα προφανείς, έμει ναν έξω από τη συγκεντρωτική έκοοση της ποίησής του (χειρό γραφα που απόκεινται στο οιαμερισμένο α ρχείο του και ποιή ματα σκόρπια σε όλα σχεοόν τα περ ιοοικά του Μεσοπολέμου, Αθήνας και επαρχίας) εμφανίστηκε ο Διονύσης Τσακνής, εν θουσιώοης και έμπλεως πάθους κι άλλαξα ρ ότα . Χω ρίς να παραιτηθώ από τη φιλολογική έκοοση που θα στεγάσει όλο το ποιητικό έ ργο του Σκαρίμπα, φιλολογικά επιμελημένο, απο φ άσισα για την ώρα να συνοοεύσω το CD του φίλτατου Διοτων Α παντων στι, , ' , , � επανεκοοση νυση με μια νοικοκυρεμενη χων 1936-1970, οηλαοή των 85 ποιημάτων που περιέλαβε ο ίοιος ο Σκα ρ ίμπας στις συλλογές Ουλαλούμ (1936), Εαυτού ληδες (1950) και Βοϊδάyyελοι (1968) - και στη οεύτερη έκ οοσή τους (1975, 1976 και 1976, αντίστοιχα) - , οι οποίες συ ναποτέλεσαν τη συγκεντρωτική έκοοση των ποιητικών απά ντων του, το 1970 . Εκπληρώνεται έτσι η ευχή του οαιμόνιου Χαλκιοαίου ν ' αρ' ' α ψηλ ο' τραγουοι , ' '� για σιροκους» χισει «εν , και με τ ις «Πενες του πενιές σ' ένα σαντούρι » από δεσμώ της της γραφής να με ταμο ρφω θεί σε ρυ θμό, έξω από τα οεσμά της γλώσσας. Ανε βοκατεβαίνοντας με άνεση όλους τους αναβαθμούς του σκαρι μπικού θυμικού, η μουσική του Τσα:κνή συνάοει άλλοτε με τον '

'

'

'

'

'

12

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

μεσοπολεμικό κλαυσίγελω της clowneήe που κατοικεί στα ποιήματα του Σκαρίμπα, άλλοτε με την εκκωφαντική ιλαρό τητα των εξεγερμένων και ερωτικών βο'ί δάγγελων . Η έκδοση συνοδεύει και πλαισιώνει τη μουσική με το ποιητικό σύμπαν το οποίο ο ίοιος ο Σκαρίμπας θέλησε να μας κοινωνήσει. Η χρηστική έκοοση των Α πάντων στίχων ελπίζω να μη «βαραίνει» τον αναγνώστη που έρχεται σε επαφή με το έργο του Σκαρίμπα για πρώτη φορά, αλλά και να μην αφήνει ακά λυπτες τις ανάγκες του μυημένου αναγνώστη, καθώς παρέ χει όχι μόνον πραγματολογικά και ερμηνευτικά σχόλια, όπου χρ ειάζονται, και ένα κατατοπιστικό Σημείωμα για την ποίηση του Σκαρίμπα, αλλά και πληροφορίες για το χρόνο της πρώ της δημοσίευσης των ποιημάτων , γλωσσάριο, βιβλιογραφική περιγραφή των εκδόσεων των ποιητικών συλλογών του και ευρετήρια. Όσο για τον ειδικό αναγνώστη , σε εύθετο χρόνο, θα έχει κι αυτός στη διάθεσή του τη φιλολογική έκδοση όλου του ποιητικού έργου του συγγραφέα . Κατερίνα Κωστίου Αθήνα-Α ίγινα, Ιούλιος 2010

ΜΙΑ ΤΑΧΕΙΑ ΣΤΝΤΟΜΙΑ ΜΟΤ ΔΤΟ ΛΟΓΩΝ

Θάθελα κάτι για την ποίηση νάλεγα - μα 3 εν μπορώ, 3 ε φτά νει τούτη η χουμάτινη και παράχο ρ 3η φωνή μου. Θα τόλεγα σαν κάλεσμα της αινιγματικής ερημιάς μας, κάτι σαν 3 ιαμαρ τυρία μας, στη στυγερή 3 ιαταράχτρ ιά μας - τη Ζωή . Ήμαν ήσυχος και κανείν γω 3 εν πείραζα . ' ' ... 'Η μαν προυμυτος, και γω βυ' ζαινα χαος

Και νάρθει άξαφνα να μου γαργαλήσει τη μύτη μου ' λ ιανο' ριγανο' ξυ λο; - η ζωη' - μ' ενα ω, τι φ ά ρσα!

Έκτοτες κάθομαι και νυστάζω - ζητώντας το! Έκτοτες (για να - το ξαναπιώ) κλειω τα μάτια ... ' το «πα ραμικρο' » εχει συμ β ει' : Αυτή η απάτητη και τρομερή περιοχή , ο εαυτός μας - εί ναι μια terra incognita, όπου 3 εν ξέ ρεις πούθε θα σούρθει ένα μήνυμα (ο πα ρ θένος αριθμός, το σημείο ή το σύνθημα) από ' το χα' λ εσμα' της... τ ο σουρρεαλ ιστικα' που' θ α σ' ε' β ρει αυτηνης - πως - νοούμενο και «τρίτο μάτι » λεγόμενο (το ένστιχτο) , αναστραφέν απ ' την ανθρώπινη σύμβαση , 3 εν θωρεί πια στα όξω . Κλειστό (ξυπνοί όντας μας) ανοίγει - κοιμιστοί - προς τα εντός μας . Και βλέπει . . . Είναι καταπληκτική -εν τοις κ'ατι

14


μπεροέμα.σι - η βλεψική φωτοχυσία. του , αυτοί, οι σαν τερά, Ι I ο I στιου φα.κου , συμπα.ντικοι «κα.τοπτρισμοι » του . ποια. παμμ έγιστη και φοβερή αυλαία. που εσύρθη ! Οι «συνειρμικές » σκηνο θ εσίες του (α.π ' τον . . . ουραίο έως τον «τετράνθρωπο » και α.π ' αυτόν μέχρι το πνεύμα.) αντί - όπως θα. λέγαμε - επί πτερύγων ανέμου, αυτές-μετριούνται μόνον με έτη - του φω , , ι , , , , ' τουτο ο ν ε ι ρ α. . τ ωρα., τος.' κ ι εμεις το λεμε α.ν πρα.γμα.τι αυτό είναι «όνειρο » και όχι η μόνη αληθινή ζωή και πεπρω μ ένη (που την ζούμε μεις στα. προύμυτα. . . . ) ενώ η ξύπνια. είI I I ναι τ ' ονειρου, ου της πα.ρουσης συντομια.ς μου , και ου των ικανοτήτων των οικών μου . Το α.υτομα.τικό (οιά την πολλήν αυτού α.ληθινότητα.) . Το πα.ρα.νο· ί κό (οιά την συνέπειάν του την άκ ρα.ν) είναι στις πράξεις, στα. λόγια. και στις σκέψεις μα.ς, σαν μια. «οα.χτυλοοειξία.» μα.ς (των ψεύτικων . . . ) , σαν μια. επα.υτοφώρω σύλληψή μα.ς. Τρομα.λα.ία. τότε και περί γε λη η καρικατούρα. μα.ς (της σύμβασης . . . ) κρύβεται στο πιο μα.ς μικρότερο τσεπάκι. Και οι όροι α.ντιστρέφοντα.ι: κυρίαρ χος, ο τρομερ ός νοικοκύρης μα.ς (το ένστιχτο) - αυτός οια.Ι I I I I Ι I τα.σσει πια. και γινετα.ι , α.υτος ποιει τον οικον α.υτου τρεμειν ... Αυτά . Και επειοή η ζωή είναι ω ραία., ο άνθ ρωπος θάκα.νε πολλές τούμπες στη χλόη , α.ν , το αναμεταξύ μα.ς άνομο συμ , � I I �I Ι Ι φερον οεν τον εκα.νε α.πο κωμωοο - «κορυφα.ιον » και α.πο Ντάντε - Θεόκ ριτο . . . I Ι Ι Ι Ι � τ � ο ουστυχημα. εινα.ι οτι και τα. ονειρα. ποτεΙ οεν εινα.ι «σαν όνειρα. » ωραία.. Το σχήμα. είναι ψεύτικο . Διότι κανέναν οεν έχει λόγο ο άνθ ρωπος να. είναι ωραία. τα. όνειρά του . Η επί I I Ι της Γ ης ιστορια. του, α.ποI το λυκα.υγες των πρωτο' ζ ωων εως τα. Ι I I ζωγρα.φιστα.Ι χ ερου β ειμ θ ρωπο» του, α.πο τον ποτεI του «τετρα.ν μέχρι της ύψωσής του «στα. ουο του» , ο ανελέητος αγώνας του 1. Πέτρος Σπέντζας, Εισαγωγή στον Μαpιάμπα.

Μ Ι Α ΤΑΧΕΙΑ ΣΥΝΤΟΜΙΑ ΜΟΥ ΔΥΟ ΛΟΓΩΝ

15

(της επιβίωσής του) στη φύση , τίποτα. 8εν του κληρο8ότησε ευΙ I Ι ' ' χα.ρ ιστο, ωστε να. ξ εχνα.ει - ποθ εν ηρθ ε . . . ! I I I I Γ ι α.υτο κοιμα.τα.ι και πετα.γετα.ι ( το «ριγα.νο' ξ υλ ο » που ειI I Ι ' στα. ονειρα. ' του - ενωΙ στα. « ξ υπα.με ) . Γ ι ) α.υτο πα.ρα.μι λα.ει I κ I I ) /� ψ ' ' πνα. » του ο λ ο ευοετα.ι. . . α. ι γι α.υτο ολ ο εκπεμπει εκεινο το SOS προς το τΙΠΟΤΑ... Έκτοτες (για. να. - το ξα.να.πιώ) κλειω τα. μάτια. . . . Γιάννης Σκαρίμπας

Ο!ΛΑΛΟ!Μ

18


ΠΡΟΛΟΓΟΣ ( Σ ημε(ωμα προεισαγωγLΚό, � περιληψις προηγοuμένων) I I Ι - για τα γε' λ ια - ενα Ε ιχα μερος να παι' ξ ω κι ήρθα, ένα ρόλο σε έργο μυστήριο, θ α μ ' ανάγγελνε ένα (ως θά μπαιν ' ) απ' έξω χαιρώο εμβατήριο .

Και θάμουν - για πρόγκα - τι τέλειος όταν με τούτη μου ή θελε προβώ τη γκριμάτσα στο φως της σκηνής, ως asso rti θ α μουρχόταν I � I και οαυτη μου η φατσα . . . Και νά ' μαι. Μ α κύτταξε: Ζικ-ζακ λυγμού βιόλας �I �I I Ι κει ο α με περοικλωσε - που ο κοσμος μ' εκυττα ,� I I ' ' και -φι οι - ενα σφυριγμα των φλ αουτων , κιολ ας, με βρήκε - σαγίτα . Τ ι αστείο! θα γέλαγα . . . Μ α πάλι η ανάσα I I Ι Ι - β ιο λ ιουI - σαμπως β ουρλου σε τρεμενς μου επιαστη I I I Ι και κατω ( ορνια ανησυχα ) μου εκρωΙ ξ αν τα μπασα, στον κρότο ταμπού ρλου! . .. Σοβαρά; ... Θα τραγούοαγα ; . . . Κι είχα - στο Δία I I I - I� τ ' ο ρκι' ζομαι - ενα ρο' λο παλ ιατσου ιοιο θ αμα . . . Δεν μούπαν πως θάκλαιγα, κ ι αντίς κωμωοία θα παίξω σε οράμα . . .

ΑΠΑΝΤΕΣ ΣτΙΧΟΙ 1 9 3 6 - 1 970

Νησάκια στη Γpιπόνησο Υψόμετpο -0,65

Τ' ΑΦΙΓΚΡΑΤΑ ΤΟ! BPAXOKABOIPA I I / Ά μα θ αχω μιαν- αμφι- χτενα εντεκάποοη , θ ' αποοημήσω στοuς ρ όμβοuς. <1Ι I Ε I I κει, θ α πατησω ενα uποοεκαμετρο ποu θ α καταμετράει τοuς σφuγμούς μοu .

'Υστερα, στις ouo γωνίες της πλάτης μοu θα μοu βγοuν μαύρα μάτια . I I I Θ α σπασει τοτες η uγεια μοu σε παραλληλόγραμμα επεισόοια . . . Μετά, θά ρ θοuν οι βάρβαροι I I ' με τ ακοuστικα της σιωπης μοu . Και τότε μόνον (ω ΔΕΗ) θ α μασάω τεθλασμένες. Οuχ ήττον , η ατμομηχανή της νuκτός (όποu απ' το τζάμι της ο μηχανοοηγός της θα βλέπει) I θ α επωα' ζ ει - αuτηI - τριγωνα και αριθμούς οιαιρετέοuς. Και ρ ό ς; - : Έλλειψις θuέλλης - : Θάλασσα παροιμιώοης - : Η Χαλκίοα - Σελήνη - θάναι καθιστή στην οuρά της σαν γάτα .

19

20

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡΙ ΜΠΑΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤ Ή

Η λέξη που χρησίμεψε για τίτλος τούτης της μικρής συλλογής είναι παρμένη απ' το (ανέκδοτο) μυθιστόρημά μου «Χαλκίδα ή το Βατερλώ δύο Γελοίων» (που ακόμα γρ άφεται) και ακρι βώς από έναν διάλογο (τον πάρα κάτω) μεταξύ του ήρωά μου Πιττακού1 και του γιατρού Εξαδάκτυλου. Πιττακός: Πώς την έλεγαν ; 2 Εξαδάκτυλος: Μηδά ξέ ρω; το ξέχασα! Ξεχνώ ώς και των ματιών της το χρώμα ! Τώ ρα αν την έβλεπα, Ουλαλούμ3 θα I ζα .' . . . την φωνα

1 . Πιττακός: ο σύντροφος του Μαριάμπα. (Βλέπε μυθιστόρημά μου Μαpιάμπας.) 2 . Εννοεί την Ζηνοβία Ζαλούχου, πρώτη ηρωίοα του μυθιστορήματός μου Μαpιάμπας (πεθαμένη τώρα), με την οποία, ως φαίνεται, ήταν αυτός (οηλ. ο ΕξαΟάκτuλος) ερωτευμένος. 3. Με τον τίτλο «Ουλαλούμ» υπάρχει το ποίημα του Έντγαρ Πόε, απ' όπου αρχικά πήρα τη λέξη εγώ και την έβαλα στου ήρωά μου το στόμα. Η λέξη, πρωτάκουστη και άγνωστη έως τότε, φαίνεται κατασκευασμένη από τον ίοιο τον Πόε και αναφέρνεται σαν για όνομα γυναίκας. Οι σχετι κοί στίχοι (σε απόσπασμα) , από το ποίημα αυτό, μεταφρασμένο οιά Ελλη νικά από τον ποιητή κ. Μάρκο Τσιριμώκο είναι ετούτοι:

Και προχωρήσαμε έτσι στην αλέα ώσπου μια πόρτα μάς σταμάτησε ενός τάφου κι είχε στολίοι η πόρτα επιγραφή. Κι είπα «Σαν τι να λέει, γλυκειά αοερφή, η επιγραφή στην πόρτα αυτή του τάφου;» Μου απάντησε «Ουλαλούμα - Ουλαλούμα» «της πεθαμένης Ουλαλούμας σου είναι ο τάφος!»

ΑΠΑΝΤΕΣ ΣτΙΧΟΙ 1 936-1 970

21

ΜΟΝΟ Δ 10 ΣΤΙΧΟ!Σ I I I I 'Π' ' , σοιμπως, 'Ε τσι λοιπον. οιντοι ωροιιοι και ποιντοι, θ οινοιι όνειρο αέρινο οι άνεμοι κι οι φουσκο θαλασσιές 1 Ι I I I ' και θ οι μοιγευει ποιντοτεινοι ενοι πλ οιο οτοιν στο θ οιμπος ' το εσπερινό οιuλώνετοιι σ οιντοιύγειες χρυσές. I I I / ' ποιντοι και ποιντοι, ναι, χρυσος - οιν θ ινη ωροιιοι γιρλοιντοι, Ι Ι I I > / θ οιρχετ ο κυκ λ ος των που λ ιων στου χρονου τοι φτεροι, ) I I I I I ' ποιντοτεινοι ωροιιοι, ποιντοι και ποιντοι, κι η λευκοι θ οιν I I I Ι οτοιν - τρελη' - με τις φωνες των οινεμων σφυροι. ι

ΜΙ

Ι

Ι

I

I "'

I

I

ονον εγω, μονον εγω, ποτε οεν ημουν πλοιο, μήτε αέρινο όνειρο, μήτε πουλί σε ανθό, ή ρ θα στον κόσμο με πλατύ μέτωπο, ορθό και λείο, Ι Ι "' I μονο ουο στιχους μου σκληρους νοι πω και νοι χοιθ ω' . . .

22


ΦΙΓΙΕΤΤΑ Γ. ΠΝΕΙΜΑΤΙΚΟΙ

Περίεργη κι ι8ανική , έτσι που έλεγες πως ποιος ξέρει από ποιου βιβλίου σελί8α έχει ξεφύγει, ήρθε σαν άξαφνη εποχή , κι ακόμα ήρθε καθώς η μ έθη του έα ρος έρχεται με τ ' άνθινά της ρίγη . Της φούστας της παίζοντας κει το βαλς το ποθεινό ο αγέρας, της φανέρωνε κι ένα πο8ά ρι ονείρου, I ) Ι I Ι Ι κι αυτη - μ εκειον τον με' λ ανο στο ομμα πουχε ουρανο 8ιάβηκ ' υψώντας μια πτυχή του θείου της πο8ογύρου . Κι έφυγε - αχ! Ποιος ξέρει πού της φούστας της, αριά, I I I I I ' τον γυρο υ ψ ωνει και πατει - κυρια της Ν υχτας πρωτη � , I I I I και μονο αφηκε οω κι εχει, σαν μια σειρα κερια, I I I Ι ) Ι τα φ ωτεινα των τακουνιων της χναρια μεσ στα σκοτη ...


ΧΑΛΚΙΔΑ ΝΙ )

� I

I

I

I

αν σπασμενοι οι ορομοι, να φυσαει ο νοτος I I ' τι πο' λη.' κι εγω καταμοναχος και να λ εω: να μην ξέ ρω αν είμαι - μέσα στην ασβόλη ένας λυπημένος Πιερότος! Φύσαε - είπα - ο νότος κι έλεγα : Η Χαλκίοα, ω Χαλκίοα - πόλη (έλεγα) και φέτος π I� I ' I I ' ημουν - στ ονειρο μου ειοα - ερικλετος, πάλι Περικλέτος ήμουν - είοα . . . Έτσι έλεγα! Ήσαν μάταιοί μου ο ι κόποι I ' I Ι Ι παν σε ξ υ' λο κουφιο, προστυχο, αναρια, ως θερία, ως οέντρα - αναγλυμένοι - ως ψάρια ( I I Ι Ι τα ονειρα μου μουμιες ) κι οι αν θ ρωποι . τ

I I I I ωρα; Π ο' λη, τρεμω τα γητεματα σου κι είμαι ακόμα ωραίος σαν το Μάη μήνα, κρίμα, λέω, θλιμμένη νάσαι κολομπίνα I I I I και να κλαιω εγω στα γονατα σου .

'Ε

I '

'

I

'

I

τσι ναν σπασμενοι, να φυσα απ το νοτο και με πίλο κλόουν να γελάς, Χαλκίοα: Αχ, νεκρόν στο χώμα - να φωνάζεις - είοα έναν μου ακόμη Πιερότο! . ..

23

24


ΦΑΝΤΑΣΙΑ

Ν οcνοcι σοc νοc μοcς σπρώχνει ένοcς οcέροcς μοcζί προς ένοcν ο ρ όμο φιδωτό που σβει στοc χοc'Υ), I I κοcι σενοc του κοcπε' λ ου σου πλοcτειοc κοcι φοcντοcιζ ι' I I � � λoc του, τρελ oc' νοc χοcφετοcει. κοcποιοc κοροε I 7 I I I I οcι νοcν σοcν κοcτι νοc μου λες, κοcτι ωροcιο κοντοc Ι Ι Ι > Ι �I των νυχτιων φοντων , γι οcστροc, τη ζ ων7J που Π7Jοοcν Ι I I ' λoc' νοc μοcς σκουντοc κι οcυτος ο οcνεμος τρελοc-τρε όλο πρ ος τη γροcμμή των οριζόντων .

κ

Κι όλο νοc λες, νοc λες, στοc βοcθ'Υ) της νυκτός I I I Ι γιοc ενοc - με γυοc' λ ινοc ποcνιοc - πλ οιο που ποcει I I I I I ο' λο β ocθ ιοc, ο' λο β ocθ ιοc, οσο που πεφτει εκτος: 'ξ' > I λ I Ι ο οcπ τον κυκ ο των νερων στοc χοc'Υ). I I Ι Ι ι ο' λο νοc πνεει, νοc μοcς ω θ ει οcυτος ο οcεροcς μοcζι' I ) I I I I I περ οcπο τοπους κοcι κοcφους, εως οτου - φως μου (κοcθώς τρελοc θοc χοcφετοcει κείν ' 1J κοροέλοc 1J φοcντοcι ζί) I I I I β γουμε οcπ ) τ7Jν τρικυμιοc οcυτου του κοσμου ... κ

ΑΠΑΝΤΕΣ ΣτΙΧΟΙ 1 9 3 6-1 970

25

ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ

Πού την είδα; Συλλογίζομαι αν στους δρόμους Ι Ι I ' Ι την αντικρυσα ποτες μου η στ αστερια, τους χυτούς της φ έρνει η ιδέα μου τους ώμους δίχως χέρια ! I I τ ' χερια. . . ο ματι της γυαλ ενιο ας μη μ ' έβλεπε - μ ' εθώ ρει κι ήταν τ ' όντι ρ όδο ψεύτικο το γ έλιο της - κερένιο και το δόντι.

Δ/ιχως

Την στοχάζομαι . Η φωνή της, λες, μου εμίλει ρ ιγη λή σαν μέσ' σε όνειρο - και τ ' όμμα ήταν σφαίρα. Σπασμός τρίγωνος τα χείλη και το στόμα. τ'

I

I

Μ

I

I

I

ηταν ; πνευμα; ην φχιαγμενη ηταν, ωιμενα, I I I υποπτευομαι - και τρεμω νοερα μου απ' το ίδιο υλικό πούναι φχιαγμένα τα όνειρ ά μου; . . . Αχ πώς τρέμω! Ο νους μου πάει σ' ιδέες πλήθος, I I ' σε μπαμπακια και καρτονια - ο νους μου β ανει γεμισμένο της μην ήτανε το στήθος με ροκάνι!

26


Ω Κυ ρά μου - Άγγελε - Συ - των μειρακίων I I Ι Ι ποχεις το γε' λ ιο, ω χα.υνη κορη των πνευμα.των, I ) I I I σε μια. β ιτρινα. σ εχουν στησει γυνα.ικειων φορεμάτων . . .


ΕΥθΑΝΑΣ ΙΑ

Θα πεθάνω ένα σού ρπο θολό . Θάναι βράου ριγη λό που θα υψώσω τη Σφίγγα μου πάνω - σκέοιο της ψυχής μου καταπληχτικά στο σκοτάοι ακαθόριστο, πλάνο! ' ενα ' αγερι, ' ' ' ' 'Ο πως παντα, θ α πνεει, ενας ανεμος κι αοιάφορη η νύχτα θα περάσει σοφράνο, 1 οεν θα σβήσει ο ήλιος, οε θα πέσει ένα αστέρι που εγώ θα πεθάνω. Τα καράβια θα πλέουνε. Το πουλί οε θα ξέρει πως για πάντα ο κόσμος έχει σβήσει για μένα, άλλη άνοιξη θά ρ θει, άλλος Μάης θα φ έρ ει πάλι ρόοα βαμμένα . . . ' ' ' , αγαπημενο, ' � ' μοναχα ορομο σιωπηλ ον . . . Σ ' εναν ακατάληπτα θα σκούζει μια μαντέμινη βρύση οιηγώντας μονάχη της παραμύθι θλιμμένο ' ... ' που εγω' θ αχω σβ ησει ' ' αυτη' . κ ι η μανου' λα μου που η' ξ ερε ποσο Μ ονο με τραβούσαν τα σούρπα, τα φεγγά ρια - ω Μάνα! τα γλυκά ξεπορτίσματα της αγάπης, κι ως τόσο τα θαμπά και τα πλάνα.

1 . Λέξη ναυτική, που θα πει: απ' την πάντα (δίπλα) .

27

28


Θα πεθάνω - για έρωτα καθώς μια βραοιά θα πηγαίνω σαν 'να όμορφο αγρίμι ποu το τραβάει το νεράκι θ α με σκούξει παράξενο ένα ποuλί χτuπημ ένο, η α γ ά π η - γ ε ρ ά κ ι ...


29

Η ΑΓΝΩΣΤΗ

Κι ήτα.ν ω ρ α.ία. ως πέρασε άκ ρη του ο ρ όμου εκεί, μ ' άγνωστο πάτημα. ποοιού κα.ι τρυφε ρό μυστήριο, στο πεζοορόμι κρούοντας ωρα.ία. ερημική , των τακουνιών της το γοργ ό κι ερωτικό εμβατήριο. Στάθκα. στητός, τη μουσική γροικώντα.ς του α.λα.φρού Ι f I I I I κυμα.τισμου των ρουχων της - κι εντος μου ο,τι ειχε σπα.σει κι ήτα.ν τρα.χύ, στης φούστας της το ευγενικό φρου - φρου, χρυσός να. γ ίνετ' ένιωθα. κα.ρπός πόχει ωριμάσει! ' Π οιος ξ ερει ' 'Ε φυγε α.υτη... που' - σε ποια. σιγη' ερημια.ς ' ' ' να. οωσει, �' της τ' α.γνωστο πα.ει νοστα. λγικη' το β ημα. κι α.υτή - το νιώθω να.ι - που α.ν ήθελε, με μια.ς, τον βάρβα.ρό μου εα.υτό γλυκά θάχε ημερώσει. '

Τώ ρ α. ; Τώ ρα. στους πρώτους μου έμεινα. εοώ οου ρμούς, Πάνα.ς του ο ρόμου ερωτικός - η φ ύση ως μ ' έχει κάμει κι ε ί μα.ι λες, σα.ν - ποιος ξέρει ποιους - να. ξέχασα. ορυμούς ' ... ' - που σφυρα.γα. ' κειο το λια.νο' - με τρεις οπες κα.λ α.μι

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡ Ι ΜΠΑΣ

30

Ο ΓΛΑΡΟ Σ

Ώ ρα καλή στου απείρου την καρδιά γλά ρε μου β ραδ υνέ που φεύγεις - πλοίο, μετά από σένα η νύχτα, η σιγαλιά, ' I I Ι Ι η καμαρα μου, ενα φωσακι, ενα β ι βλ ιο . 1

π

I

Ε

I

I

I

ηγαινεις συ ... γω εκπεσμενο α λαργινο αδέ ρφι σου νοσταλγικό εδώ μ ένω · ένα βιβλίο, ένα φωσάκι - και πονώ μια καμαρούλα - αδέρφι μου υψωμένο . Κι όλο πετάς. Ώ ρα καλή κι έχω δουλειά στο χούμα δω που βρέθκαν οι καημοί μου, άσπρα να κάμω τα χρυσά μου τα μαλλιά I I κι υστερα να λυγισω το κορμιΙ μου . Κι από ακοντά (μην απορείς και μη ρωτάς) σιγά θα φ ύγω έχω δουλειά γλά ρε μου - πλοίο ένα βραδάκι που λευκός συ θ α πετάς σαν νάσαι το ανοιγμένο μου βιβλίο ...


«ΕΤΙ ΔΕΟΜΑΙ ΣΟΥ»

Ι ' I I � I ' I Κ υριε, ειμ ενας α θ εος.I κ αι ειμαι αοερφος του χαρτοπαίχτη, του μπεκρή . Και σά ρ κα έχω και αίμα. Κι όπως εχώρισες εσύ τα σκότη από το φως ' Ψ' I ' I I ετσι χωρι ζω κι αγαπω - απ το σωστο - το εμα . Το κρίμα θέλω! Είν ' όμορφη η αμαρτία. Πολύ εσύ με θέλησες αγνόν - 8εν είμαι, οι άλλοι, οι άλλοι, Ι I I I I οι εκπεσμενοι, αμαρτωλ οι · οι μουργοι - κι εινΙ ) πολλΙοι ' � I I , λ εν ; κι ει ναι αοερφοι · τι ξ ερουν ; κι ειν ) μεγαλ οι . τι ταχα ' ' I I I αι ειμαι, Κ υριε, α θ εος. κ αι το κακο αγαπω. Κι εμέ μ ' αρέσει η ζαβολιά, η γυναίκα τού κοντά μου, τόσο, που ακόμα το φονιά - ανάγκη να το πω; I ' I I I , τον εχεις καμει ομοιον μου κι οστο απ τα οστα μου . κ

Κι είμ ' άθεος! Κα ρ 8ίας συ που ετάζεις και νεφρούς, ' ' I I I προσεχε: αγαπω πολυ τα «Πλη θη αμαρτιων μου» . Συ που νεφέλας ανιστάς και ξαναζείς νεκρούς, ' I I I I I - στ' αν θ ισμα ειμαι των παθ ων - τα αισχη πλη θ υνον μου I....

31

32


ΤΟ ΒΑΠΟΡΙ

Θόλωνε το βράδυ και βαρύ επροχώ ρει μπλάβο σαν 'να σύγνεφο μελάνι ' ' ' ' μεσα στην αχλυ του - οργιο - το βαπορι I I ) f Ι σιγανα μεσ στο λ ιμανι . χι ημπε Το βαπόρι, είπα με ψυχή σκιαγμ ένη, νάτο το βαπόρι-όρνιο νάτο, τάχα ποιον ν ' αρπάξει έχει έρ θει και προσμένει μουχτερό και δόλιο, από δω κάτω; Ήταν μου το θά ρρ ος έντρομο - και όμως μαύρες υποψίες έχω εντός μου - ξέ ρω - ένας κρ ύ φιος θ α με φ έρει δ ρ όμος ' ' I Ι ο ξ αποΙ τα ορια του χοσμου. Αχ δυστυχισμένος έκλαι γα όλη νύχτα τις προετοιμασίες χάνοντας του Άδη ' ' ' ' χι ο λο το β απορι ρευονταν χι αλυχτα ' ' ' '� - υαινα τυφ λη - μεσ' στο σχοταοι. Την αυγή δεν τόδα! Στα νερά επρ οχώ ρει ' ' ' μια γραμμη - που τα ουρανια σμιγει φιδωτή μου δείχνει πούθε το βαπό ρι, ' ' ' ' που θ ε το β απορι μου, ειχε φυγει.


Τώ ρ α, πιο θλιμμένος την ψuχή μοu ανοίγω, ' I � Ι τ p αγοuοει πικραΙ η λuπη εντος μοu: Αχ τι εuκαιρία πούχασα να φ ύγω I I I ο' ξ ' απο τα ορια τοu κοσμοu I. . . .

33


34

ΣΙΩΠΗ!

"' I I I ' θ ω . Μακρα, απο' β ραοο, φαινεται, οταν θ αρ γκρίζα σύγνεφα θάρχονται στην απόβρα8η θέρμη, "' ' I I ' ' εοω θ ες νεκρα και τα σπιτια, ως φαινεται, θαν I "' I ' ' ερμοι . και οι ορομοι θαν Θ'αν '

ι

I I ' φαινεται. Θ' "αρχεται απ το β α' θ ος εχει ένα πλοίο μετέωρο στις αχλές μιας τολύπης, και μια μπάντα στα πρόθuρα θα βαράει τραγική το εμβατήριο της λύπης.

'Ε τσι

Ένα πλοίο! Ένα σάλπισμα! Η σημαία - Ωσαννά! I Ι Ι I ας σημανει το τuμπανο την ιαχη της εσπερας γκρίζα θάρχονται σύγνεφα - κι ας μη φαίνεται, νά, της σιγής σοu το τέρας . . . Νά κ ι εγώ το κατόπι σοu! Σιωπή - πάλι 8όξα, ωσαννά - πάλι σύγνεφα. Η ιαχή θα κοπεί· θα περάσοuμ ' αμίλητοι της Σιγής σοu τα τόξα. Και κοντά; Σι-ω-πή! . . .


35

LACRIMAE HOMINIS

Κι οι τελευταίοι περάσανε οι τόποι στου ανέμου I I I I το φυσημα και που με πας ζωη - καρα' β ι εσυ; I I I 'Θ I Θ I το ερωτικο σπιτακι της -να-εκει .. εε μου- .. εε μου I I ' Ί ακτη που απομακρυνεται σαν χιμα φ α χρυση. I

f

κ

I

I

Ι

Ι

Ι

Σ αν ναταν χτες. αι να, πως παει στου χρονου το μυστηριο γη μακρινή τα χά8ια της, και φως μαρμαρυγής,Ι Ι I I ' I I ακομα να, φαινετ εκει, που εκαμψ αμε -ακρωτηριοτο τελευταίο της φιλί σαν άκρη ωραίας γης. Ωραίας γης! Εγώ γυρτός γροικούσα τη μιλιά της -τρίλλια του γρύλου ερωτική- και τώρα; ω τώρα αλλοί, βλέπω να σβένει αλαργινό λιμάνι η αγκ αλιά της, I I I I και το σπιτακι της -ατμος νω θ ρος- μεσ' στην αχλυ' . Τράβα λοιπόν, αφού με πας, τράβα ζωή - καράβι, γύρω θα πέφτει -καταχνιά- του χρόνου η σιωπή , κι η αγάπη της -φάρος βαθιά- θα σβει μια και θ ' ανάβει I I I' ' και μια παει σαν μια κλωστη που μια μολ αει να κοπει . . . .


36

ΜΠΑΛΆΝΤΑ I

I

I

I

Αχ τι ωραια ακομα που ειμαι γενναιος, I ' ' κι εγωI σε λ ιγο τωρα που λεω όμορφος ακόμη , ακόμη νέος I I γλ υκα να φυγω. Ωχ και να πάω -τι ωραία!- να φτάσω σέρνοντας της νοσταλγίας το βήμα I I ) / � I μου να περασω, πισω απ το σκεοιο I ) ο' ξ ' απ το σχημα. π

I

I

I

I

I

ου ειμαι ωραιος τωρα -που ειμαι ακομαI I ) I I , να τους προφτασω αυτους μεσ στη σιγη που πανε με ο ίχως πό ο ια κι όμως πατούν , με ο ίχως στόμα κι όμως μιλάνε . . . I

I

/ α ξ ερω τι να πω εκει σαν ειμαι Ν -αχ τι καλά- στην άηχη οιμωγή τους, μπρος σαν πια ο εν θάμαι ορθός παρά θα κείμαι I I I μεσ στη φ υγη τους . .. :Οτι -να πω- μαζί, μαζί τους, ήρθα μ ' άνθος νεκρό στα χέρια μου το σφρίγος, ότι, του πρόσωπού μου, νά, η κερήθρα έγινε ρίγος. Έμεινε μόνη εκεί - να λέω μακρυά μου, όξ ' απ' της καρ ο ιάς μου τα όρια μένει: σχήμα θολό στα επίγεια οάκρυά μου η αγαπημένη . . .


Αγνός, αγνός -να ορκίζομαι- είμαι, είμαι ακόμα, ακόμα γενναίος, I I I Ι ) μεσ στη σιγη σας, τι ωραια, να κειμαι ακόμα νέος. Δίχω ς -τι ωραία!- ν ' αγαπηθώ στη Γη της, ούτε να φιληθώ μια νύχτα - δίχως νάχει τι να σας πει για το φιλί της εμένα ο στίχος.

Ι I I �I I > Ν αναι -οπως σ εμενα- να ειναι ουση (εκεί) όταν θ ' ανταμωθούμε -άυλοι φίλοιI I , ' και ναναι, οπως κι εγω, σαν με φι λησει, με δίχως χείλη . κ

I

I

I

I

I

αι ναναι κι αυτη -οπως κι εγω- γενναια η αφίλητή μου, η αγαπημένη μου, όταν -όμορφα ακόμα, ακόμα νέαγλυκά θαρχόταν . . .

37


38

ΗΛΙΑΣ Γ. ΣΚΑΡΙΜΠΑΣ1

Πάνω μου η ν ύχτα ήταν γερμένη και με κυττούσε η σιωπή της κι ήταν η θλίψη μου αφημένη I I / - β αρκα με κουφιο το κουπι τηςσ' αμίλητων νερών το ο ρόμο . Κι εγώ νεκρή την ύπαρξή σου την επροβό οαγα στον ώμο για το ταξί ο ι της αβύσσου . . . Κ ι ήμουν μονάχος μέσ' στη νύχτα -λυγμός ακοίμητος του κόσμου� , I ' κι ηταν ς ωπισω μου κι αλυχτα και σφυροκόπαε εντός μου βαριά ο ρυθμός της θύμησής σου, καθώς -τριαντάφυλλο- ανθούσε το μαύρο ρό ο ο της σιγής σου I I I κα θ ως η νυχτα με κυττουσε . . .

1 . Πέθανε

το

1 930 σε ηλικία 6 χρόνων.


39

ΕΡΩΤΑΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ στηv ποιήτpια Ρίτα Μπούμη

Τρελαμένος κι ανήμπορος θα κινήσω ένα δείλι με δεμένο στα μάτια μου το μαντίλι διπλό I I / να μη σκεφτουμαι, να μη στρεφει - σφοντυ' λ ι -αχ τυφλοςτης ζωής το ταμπλώ . I Θ I I ' σβηστα και στ αμι' λητα να πηγαινω. "α τρεμει η Χαλκίδα -κατάρατη- ένα μάτσο πληγές, ήσαν χρώμα τα σπίτια τής, ζουγραφιές οι ανέμοι και οι δρόμοι μπογιές!

Στα

Μ αθητούδι μου ο έρωτας μέσ' στις ρούγες κοντά. μου κει, ζωγράφος εμά.θαινε με παλέτα τρελή, στις μπογιές όπως έφτα�ε· εβουτούσε και νά. μου η ζωή παρδαλή . . . Τ ο σπιτά.κι.της κόκκινο τόχε βάψει, και γκρίζα τα γυρτά. παραθύρια του - δυο γραμμές μολυβί είχε σύρει για (τά.χατις) κυπαρίσα, απ ' τη ρίζα, I ' Ι μεσ σε φ οντο μα β ι' . κ

I I I I ' ' ουτουρου μεσ στα χρωματα ε β ουτουσε.I Μ ια φλογα είχε κάμει την όψη της, τα μαλλιά. της καΠνούς τι να πεις; ανακάτεψε τις καρδιές - δεν ενόγα, δ εν του έφταν ' ο νους.

40


Και θα φύγω. Στα τρίστρατα -και τρελόν θα με λένε με ο εμένα τα μάτια μοu και στο χέρι ραβ ο ί : I Ι Ι θ α ποu λωI την εικονα της - ζοuγραφιες ποu με καινε αναμμένο οα ο ί. . .


41

ΥΠΟΚΡΙΣΙΑ

' ' ' ' ' ' I . - πεθ οινει Θ οι σε ξ εχοισω ενοι οιπογεμοι που θοιχω - τι ωροιιοι και θάμοιι οιοιάφορος κι άγνοιοιστος, οίχως κοιροιά νοι πονεί, οε θα θ υμά μαι του τάφου σου το μοιοημένο γερ άνι, ' ' ' ' � ' 1 μητε στ' οιλη θ ειοι πως σ' εχοισοι κοιποιοι β ροιοιοι σκοτεινη . Δε θα με γνοιάζει. Η μάνα μου, οε θα υπάρχω να λέει πως �ταν 'νοι οιίστημοι ψεύτικο που τώρα του πέρασε πια, ' ' ' ' θ οι της την σκοισω οινεποιντεχοι και θ οι την κοιμω να κλ οιιει καθώς γιοι χάρη της γέλαγα κι οις έκλοιιε εντός μου η κοιροιά. Αλλά πρ ο πάντων θ α χοιίρουμοιι ( οιν χοιίρετ' η άψυχη ύλη) ότι γιοι χάρη σου πέθανα, κι οις μη το είπα ποτέ: « . . . Ε ίχε ξεχάσει , καμώνονταν -θ α λεν ξ ωπίσω μ ' οι φ ίλοι ' 'Ι ' ' ' » ως και το χpωμοι απ τα μοιτιοι της . . . τ ι θ εοιτρινος, χριστε.... . ,

42


ΔΕΣΜΩΤΗΣ

Ταξίδευαν μεγάλα τα καράβια ' ' στα λογια μου - στο νου μου οι τοποι στη βραδινή με τράβαγαν ανταύγεια ' καινουργιοι αν θ ρω' ποι . Και - πράγμα μέγα - οι χαρές μου, οι τρόμοι δεν λέγαν τίποτα! Στο δείλι οι παλιοί δεν μίληγαν οι δρόμοι ούδε οι φ ίλοι! ' ' καλοι.' Ι . . . Κ αι μ ' εφερνε ο ηχος ' ' ' - στις ιοιες ' � ριμες πικρες μου - τολυπες, ο ίδιος μ ' έσφαζε εμένα ο στίχος, ' ' εμενα οι λυπες. τ οσο '

Τόσο καλοί! . . . Τα χέρια - είδες ; ' �' ουο�· υ' Ψ ωσαν να μ ' εμποοισουν καν . Δ εμενα ' ' ' ' ' � � οι ι ο ιες μ ειχαν εμενα οι αλυσιοες, οι αγάπες μένα. Οι μο-χτη-ροί! . . . - δεν ύψ ωσαν τα χέρια να πουν : πού πας ; Στη βραδινή αμφιλύκη μοιάζαν οι έρωτές μου: οι γύπες - πε ριστέ ρια, ' ' αρνια - οι λυκοι '. . . .


ΟΙ ΦΙΛΟΙ

Πήγαιναν τα σύγνεφα έρημα στο οείλι, τα βουνά βουβά στην ατμοσφαίρα, ταξιοεύαν μου - αμίλητοι - οι φίλοι στον αέρα . Ε ίπα: οι φίλοι μου! ... Η ζωή μου τρέμει Ι Ι ' I I οι τελευταιοι παν μοναχοι τους οι τοποι, άπιαστοι οι γνωριμίες μου ανέμοι κι οι ανθρώποι . Όνειρο ήταν, ήταν πλάνη το πώς ζούμε, φτάνει η ζωή μας φίλους νάχει, χώ ρια ή αντάμα πάμε, όπως και μονάχοι. Όπως τα σύγνεφα έ ρημα στο οείλι, τα βουνά βουβά στην ατμοσφαίρα, όπως αμίλητοι πάνε μου οι φίλοι στον αέρα ...

43


44

ΣΠΑΣΜΕΝΟ ΚΑΡΑΒΙ

Σπασμένο καράβι νάμαι, πέρα βαθιά I

I

I

I

- έτσι νάμαι -

με χωρις καταρτια, με χωρις πανια να κοιμάμαι . ' Νάν αφράτος ο τόπος κι η ακτή νεκρική γuρω γ u ρω, με κουφάρι γυρτό και με πλώρη εκεί που θα γείρω . Νάν ' η θάλασσα άψυχη και τα ψάρια νεκρά - έτσι νάναι! ' και τα βράχια κατάπληχτα και τ αστέρια μακριά I να κυττανε . . . Δίχως χτuπο ο ι ώ ρες, και ο ι μέρες θλιβές -3 ίχως χά ρη ' I I I I ' I κι ετσι κουφιο κι ακινητο μεσ σε νυχτες β ου β ες, το φεγγάρι .

Έτσι νάμαι καράβι γκρεμισμένο, νεκρό - έτσι νάμαι σ' αμμου 3 ιά πεθαμένη και σε κοuφιο νερό, να κοιμάμαι . . .


ΚΟΙΜΩΜΕΝΗ

Στο σπιτά- το σπιτάκι σου η σιωπή , η σιωπή I I I ναρ θ ει - νυστα και ερωτας - να σου πει, να σου πει: το φεγγά- το φεγγ ά ρι μας πως ανάτειλε νά, στα βουνά, στα βουνά. Συ, του κό- ναι του κό ρφου σου να τραβήξεις την κόI I , πιτσα - κυμα το στη' θ ος σου να φουσκωνει λ ευκο, και στην κά- ναι στην κάμαρη φως να λάμψει σου, αφρός, ο μηρός, ο μηρός ... Ι I I ' ' θ ει εχει,I σιωπηλα, Τ οτε ο υπνος, το χερι σου θ αρ I I ' ' να σου πια- στο κρε β ατι σου - να σου πιασει απαλα, κι αργυρό πα στο στήθος σου θα στο βάλει με μιας, σαν καμιάς Παναγιάς! ...

45

46


Η ΔΕΣΠΟΙΝΙΣ Λ. Π.

Δεσποινίς, δεσποινίς ' Ι I εχαρηκαμε πολυ για σας - τω οντι μπρος στης πόλεως τα φ ώτα «την τιμήν » όταν λάβαμε εκεί, κι ως το βλέμμα σας - σαίτα - και το δόντι μάς ετράβαε, εμείς σε κυττούσαμε θλιμμένοι, σιωπηλοί και γλυκοί. Και μαμζέλα μας δηλ αδή ο αέρας του μπάτη μας ελίκνιζε σε λίγο - ανοιχτά η β άρκα επροχώρει στο σκοτάδι προφίλ λάμπει - σφάχτης - το μάτι, I I και μας προσμενε με φωτα αναφταΙ το βαπόρι . Μας επρόσμενε Χα! . . . - τα φώτα τα φώτα τα φώτα και κοιμόταν στης νύχτας τα βύθια η Χαλκίδα σβηστά τώρα αυτά μοναχά, I I I Ι ειναι τωρα σαν πρωτα - σαν πρωτα, σαν ποτές να μην ήσαν στ' αλήθεια - σωσταI . . .


47

ΤΟ Ζ ΗΤΗΜΑ

Δεν ήτα.ν οα. τόσο σπουοα.ίο : Ν α. φ ύ γεις - ξεπορτώντα.ς I I ) I �� χ , χωρις την πορτα. ν α.νοιγες - α.ουνα.το . ρυση , ' I Ι I I Ι πρωτα. την πορτα. α.νοιγοντα.ς κι α.πε - 'ποκει θ ες - β γωντα.ς , μπορεί ο καθείς - εξόν λοξός - να. φ εύγει (όπως συ) . Το ζήτημα. οεν είναι α.υτό . Ούτε πως ξέ ρεις να. στο λίζεις το γρ άμμα. σου μ ' ανθιά που κλεις μέσ' στο γραφτό : ξέ ρ εις ότι μη γρ άφτοντο κι ότι μη στέλνοντάς το για. να. λάβω α.ούνα.το - α.ούνα.το κι α.υτό . Τ ο ζήτημα. ε ίν α.ι το γ ι α. τ ί (της γνώσης μου της λίγης τόσο είναι το φως κα.ι τόσο η σκέψη μου εμένα. είν ' θ αμπή) ν ' ανοίξει πρέπει η πό ρτα. π ρ ι ν για. να. μετά συ φ ύγεις, κι ' όχι να. κλείσει α.πό μετά - ενώ συ θάχες μπει . . .

:vtoVλnde ΕΚΔΟΤΗΣ: Α. ΜΑΥΡΙΔΗΣ ΑΘΗΝΑ • 1950

ΕΑ YTO"rΛΗΔΕ Σ

50


ΕΑ YTO"rΛΗΔΕΣ

Ως ωρ αία �ταν μου απόψε η λύπη, �ρθαν όλα σι ωπηλά χωρ ίς πάθη ' I I I και με η β ραν - χωρις κανεν ' να μου λ ειπει τα λάθη . Κ ι ως τ α γνώρισα όλα μου γύ ρω - μπραμ-πάφες όλα κράταγαν , τρουμπέτες και βιόλες - ΕΑΥΤΟΥ ΛΗΔΕΣ που με βλέπαν, οι γκ ά φες μου όλες. Α! . . . τι θίασος λίγον τι από αλ�τες μου ζικάντες με θυσμένους και φ άλτσους, έτσι ως έμοιαζαν - με πρησμένες τις μύτες παλιάτσους. Και τι έμπνευση να μου δώσουν τη β έ ρ γ α μπρος σε τρίποδα με κ ά ν τ α μυστ�ρι α, όπου γρ άφονταν τ ' αποτυχημένα μου έργα - εμβατ� ρια! ' I I Α . . . τι εμπνευ ση .I . . . Μ αιτρ του φαλτσου γω παντα, με τη βέ ργα μου τώρα ψηλά - λέ ω - με τρόμους νά, με δαύτη μου να πα ρελάσω τη μπάντα στους δρόμους. Κ ι ως πισώκωλα θα παγαίνω πατώντας, I I I I μεσ ' σε κορνα θ α τα βροντουν και σαντουρια οι παλιάτσοι μου - στον αέρα πηδώντας τα θού ρια . . .


ΤΟ ΕΙΣΙΤΗΡΙΟ I I Ι Ι Ναναι σαν ναμουν ετοιμος. κ αι ναναι ' Ι I I ι κα β οι σαν ναχω χασει το εισιτηριο . ο I I I ) ν αφροκοπαν , κι οι αφροι να το κουνανε ' I ) I I I μεσ στους καπνους του - ορνιο - ενα καρα β ι .

Κ ι εγώ να ψάχνουμαι εοωχάμω. Και όλο-όλο . . . το... ΕΙΣΙτΗΡΙΟ να λέω συντρόφοι ωρ αίοι! . . . Και ν α μην έρχεται μια βάρκα έ ως το μώλο, I I Ι ... να μην φαινωνται που θ ενα οι β αρκαρεοι I I ' Ι . . . Τ ο εισιτηριο. ' . . . Να τρεμει ο ι β αρκαρεοι. - ζαγά ρι εντός μου - η Χαλκίοα και τα όρη . Ι I κ Ι ι εκειΙ να τοχουν συνεπαρει οι ανεμοι ' I Ι Ι μετεωρο - μες στις αχλ ες του - το βαπορι . . .

Ω οιάολε! . . . Όλα νάχουν χα θεί και νάχουν πάει I � I I I κι οι αν θ ρωποι οραπετευσει απο τους τοπους, κι αυτό το πλοίο να τραβάει και να τραβάει χωρίς μηχανικούς, χωρίς ανθρώπους . . .

Και χωρ ί ς φ ώτα. Ακυβέρνητο ! Και όλο να χλιμιτράει στο χάος. Κ ι ως θα κλαίω - κιόλας να ψάχνουμαι, να ψάχνουμαι στο μώλο ' ' I I κι ολο για κεινο το εισιτηριο να λ εω . . .

51

52


ΤΟ ΚΑΡΑΒΙ

' ' ' Ε ιπε μου, αγαπη μου, για 'ενα καρα βι θολό που ολο μόναχο πάει, ' ' ' ' χρυσα, για ' να πλ οιο, τα φωτα που ανα β ει στα χάη ... ' ' ' ' ι αυτο μονον, 'πε μου, και για - που να βγαινει μια Σελήνη θεό ρατη, ειπέ μου - κι αυτό να τραβάει, να τραβάει, να πηγαίνει, Θεέ μου! Γ'

Και ύστερ α άρχισε (τα σκότη ως θα ζώνουν) να μου λες, να μου λες - καθώς πρ ώτα I I , ,,, - χρυσαI - και μαργωνουν για κεινα που αναψε τα φώτα. Αγ άπη μου, αγάπη μου, το πλοίο με πλώρη θ ολή κι η θεό ρατη εκείνη ' ' �' ' - φωτια π' ανε β αινει απ' τα οασα, απ' τα ορη η Σελήνη . ' ' ' ' ' αι σωπασε παλ ι και παλ ι αρχισε μου το καράβι, να μου λες, αν το ζώνει ' ' ' ακομα η νυχτα, ακομα αν - Θ.. εε' μου.I μαργώνει. κ

κ

' ' ' � ' - κι εγω' - σ' ενα αι υστε ρα μεινε ορομο ' ' ' ,I , και - τι ονει ρο στο σβ ησε και στ' αψε. Ιτο κεφάλι ακουμπώντας - ολό ρ θη - στον ώμο μου κλάψε . . .


ΤΟ ΒΑΛΕ ΧΩΡΙΣ ΝΤΑΜΑ

Ω ροcίοc οιοcσκεοάσοcμε, Κυρίοc, στο σπίτι (συνέχειοc στης νύχτοcς τ' οcμίλητοc μάκρη) με τούτ' τη λίγον τι βοcμμένη μου μύτη στην άκρη. Εγώ, μπρος στο φ ίνο σου οcυτό χοcμογέλιο κι εσύ μπρος σ' οcυτό μου το άνοcυοο φρύοι, πε ρ ίεργο εποcίξοcμε - οι ουο μοcς - κοcι τέλειο ποcιγνίοι . Στοc μούτροc μου οcπόμεινε ύστεροc χρ ώ μοc βοcθύ ρ οζ οcπ' τοc χείλη σου . Moc εμένοc, Κυρίοc, σε κύττοcε οcκίνητο το μπλάβο μου όμμοc I κοcι κρυοc . . . Ω νάχοc κ ι εγώ μέσ' στο στήθος κοcροίτσοc (κοcι όχι, γιοc νοc κρούω τις φούχτες, μιοc σούστοc) οcχ πώς θοc στην έπιοcνοc κοcρφίτσοc-κοcρφίτσοc I τη φουστοc. Κοcι πώς, τοc μοcλλάκιοc σου μπούκλοc τη μπούκλοc ωροc ίοc θ οc στάφιοcχνοc - με κόπτσες κοcι τέλιοc σε στυλ Πομποcοούρ νοc σ' είχοc μιοc κούκλοc μου τέλειοc. εγώ στης πνοής σου γιοc νοc φτάσω το μύρο, των ποοιών μου ποcτώ - στο κενό - τις μυτίτσες κοcι οcχ στην κλωστή μου πόσες φ έρνω τριγύρω βολτίτσες.

M oc

53

54


Θεέ μου, θα κλάψω! Στρο φ ές χωρίς ντάμες - με τέζα τα χέρια μου - με σφάζει μια ζήλεια ' I I I στον αερα να φερνω, και ναχω παλ αμες 8υο ζίλια . . .

ΑΠΑΝΤΕΣ ΣτΙΧΟΙ 1936 - 1 970

Ο ΣΤΑΘΜΑΡΧΗΣ Θ'ολ

' ' ' ''1και το τραινο ειχ' εμβ ει ωνε το β ραου στον ερημικό σταθμό βα ρ ύ κι ατό φιο λες το 'χε τυλίξει σ' αχνά πέπλα η ρέμβη ' , , ' ετσι στα θ κε ακινητο και Ψ'οφιο . ως t:.,αφνου Σήμανε η καμπάνα κι έτρι ζαν οι θύ ρες, ούρλι�ξε 'να σφύριγμα και αυτό εκινήθη πλάι σε μια παράτα αγέρωχες φ ιλύ ρες, που κωπηλατούσαν - λες στητές - στη λήθη . Λί γο ακόμα κι όργιο - αρ θ ρωτή γουστέρα θάφευγε ως είχ' έρ θει μέσ' σ' ατμών τολύπη κι εγώ πάλι μόνος στη θλι μμένη εσπέρα, ' ' ' ' με συντροφισσα μου, θ αμενα, τη λυπη .

' ' ' Άt:.,αφνα ως γλυστρουσε - σ' ενα παρεθ υρι ένα χέρι εξαίσιο μούγνεψε και πάει, μια σειρά άσπρα όόντια, όυο μάτια σαπφείροι ' ' ' ' μουστειλαν - και φυγαν - φιλημα στα χαη I. Έμεινα ... Η μ έρα είχε κιόλας φ ύγει, του σταθμού μου, γύρω, η ερημία αλύχτα· κείνες οι φ ιλύ ρες πήγαιναν με ρίγη I I I / και με β ημα στρατι-ωτικο στη νυχτα . . .

55

56


Ω, εσύ, κυρά μου χέρι , οόντια, μάτι, όνειρο και τραίνο που τη ν πάς τη νιότη , έο ωσα σινιάλο - τ ο κ α θ ή κ ο ν ! - για τη f I Ι � οιασταυρωσ η μας στην αιωνιοτη ...

ΑΠΑΝΤΕΣ ΣτΙΧΟΙ 1936- 1970

Ο ΚΑΜΠΟΥΡΗΣ

Θα της άρεζα φαίνεται και με είχε πάρει για τις ι8έες μου που έχω, τις μπρούσκες, έτσι με των γλουτών μου (ως είμαι) τις φούσκες ζευγάρι. Μ α εγώ πιάστηκα στου έρωτά της την πιάκα I I I ' με τα ( εως τα γονατα κοντα μου ) παντζακια, � I I I I και -αχ- για οαυτη μου, ποσα πινω φαρμακια, τη μπάκα. Του κάκου μέσ' στ' άλλα μου της τσέπης τσουμπλέκια I I I I ' ειχα εγω -να τα βλεπεισουγια και σφυριχτρα, η φωνή μου (σαρμόνικα) ηχο ύσε -η μπήχτρα γυναίκεια! Το λοιπόν ; Νά, τούτης μου κακώχω της μούρης I I ) I I I της σπανης να μπορω ν αγαπω χωρις γενια, και με γάμπες γυμνές να είμαι -μ ' ευγένεια καμπούρης . . . I I I Ω ωω . . . τ' αν θη , τ> αγκα' θ ια, ο' λα ερχονται στη φυση I I I I κι ο' λα φευγουν στην ωρα τους. (Την τυχη τους ναχα . . . ) Εγώ τι; Στη ζωή, έχω βιαστεί νάρθω τάχα ή αργήσει;

57

58


ΤΟ ΠΛΟΙΟ

(Ο ΤLτcχνLκ ό ς)

Εκεί, προς τις γρcχμμές του Νότιου cχπείρου περήφανο ως λικνίζονταν το πλοίο με ουο γλαρά φουγάρα και ονείρου κ I Ι Ι ) I φωτα χρυσα - η υρια μ ενα β ι βλ ι' ο , στο χέρι εμελαγχόλει . . . Τ ι θεία ώρα στα βαλς που η σάλα αντήχει κι είχεν έβγει μισή φωτιά, η σελήνη!. .. Και τι φιόρα οι έξωμες μηλαί ο ες και τα ζεύγη, που ωραία στροβιλίζονταν . Η μπάντα I I ' που ανυποπτους σε με' θη αι θ εριcχ αιωρει.f Και η Κυρία -ωωω! . .. - που εκράτει πάντcχ εκείνο το βιβλίο . . . Το βαπόρι I I στο πε' λα ο που αγα' λ ι ε κανε κ ρ cx τ ε ι . . . Ω η Κυρία, η Κυρία αυτή η μοιρcχία με πάντα το βιβλίο -τώρα- ω νάτη I ' I I ' I κρυφα το σκα απ την πορτcχ κι ειν ωραια,

μα ωχρή . . . Ενώ το πλοίο πλέει (ή ο εν πλέει; ) Ι I Ι Ι τον πλοιαρχο κρατει κι αχνη και κρυcχ : Γ I I I « ' . ροικησα σαν καποιο τιναγμα... », του λ εει -Μ α βέβαια, βυθιζόμεθα Κυρία! . . .


59

Η ΜΙΚΡΗ ΚΥΡΙΑ

Μ ικρή και κίτρινη κοιμάσαι ακόμα και μοναχός μου σε συλλογίζομαι . . . Τα βλέφαρά σου σκέφτομαι - ωιμένα , καρα' β ι μαζι' που ριχναμε , ' και -φως μουκι ενα για λο, εσένα, εσένα. κ

τ

,

�, , αι την ποοιτσα σου . ο προσωπο, σου σαν φωτακι ,� , λ ιανου, κεριου, τοτε αναπηοαε χρυσο, και να, σου, τα χέρια που έκρουες: - Α ! το καράβι, το καραβάκι, , , σου .I . . . τα βλ εφαρα , , , , · Ν αι, κιτρινη μου.I Ν εκρη, �οεν εισαι, κι ει, ναι σα νασαι ' ' ' ' ' κι αναστρη νυχτα ειν ' τα μαλλ ια σου - αχ, το καρα β ι.I I I I� I ' I κ αι το φουστανι σου -μ ωρια μια κουοαεσυ κοιμασαι , κι η νυχτα ρα' β ει . . .

, , , , σου - ψηλ ο' τακουνιαι το μποτινι τα χερια κρινοι ' , , � , , ( κρινοι, ) η, μην ετοιμα ν αποοημησουνε που λ ια, του ανεμου; στο μαξιλάρι σου προφίλ η όψη σου -νέα σελήνηΘεέ μου, Θεέ μου,

κ

και Κύριε μου! Κίτρινη κι άγγιαχτη, μικρή και κρύα, με μια στο μέτωπο ρό8α απ' τις μπούκλες σου σκέρτσο να κάνει, με τα μποτίνια σου -μεγάλη κιόλας!- σα μια Κυρία που θα πεθάνει . . .


60

ΤΑ ΡΟΜΠΟΤ I I ' I I I ' Λ οιπον ωραια. Ε φτασαμε, ποιος ξ ερει απο τι κηπους π Ι I Ι � Ι ατενεις/ που λ ιαI γης αγνωστης ξ ενα - ρωσσοι εοω κι είμαστ' εδώ (στης χάλκινης καρδιάς μας μπρος τους χτύπους) ) I I I I I μ αγνωστο εντος μας γυρισμα και ρογχο μηχανης.

Κι ήταν ωραία -πρώτο φτερό- άκρη , άκρη τ' ακρωτήριου της χίμαιρας ως στάθκαμε με πόζες και ρυθμούς, με στήθος κούφιο, ακούοντας εντός μας του μυστήριου τη ρόδα, πόθους να γυρνά, γρανάζια κι αριθμούς . Πρώτο φτερό -τι πή δημα!- Παράδεισος που εχάθη η πρώτη ανυπαρξία μας (αργά τάχα ή νωρίς;) ' f απ> το υ λ ικο ( να ζουμε χωρις λα' θ η ) κι ειμαστ> -α-χα.I ) ) I I > I πουν -με σοφια- οι η λ ι' θ ιοι και οι σοφοι ν χωρις . . . ι

ι

ι

ι

' I I I I Λ ει ψ οιI ηI περισσοι; Α ινιγμα.' Μυστηριο γυρω οι τοποι κι ο σπαραγμός της μύτης μας μοιάζει άνθος τ' ουρανού I I ) I Ι Ι � φτασαμε - οε ηΙ περασαμε -κι εμεις- ναμαστ αν θ ρωποι; δώθες τάχα σταθήκαμε· ή πέρα από το νου;


Είμαι -το ξέρω- λογικός . Ω ο εν μιλάω . Σαν λάμψει η μέρα σβω το φως μου. � I I Ι Ι Αν ιοω ενα φυ' λλο πουπεσε - εντος μου Ι I I� I / ειοα λεω: ενα φυ' λλο πουπεσε και . . . παω. Τόσο πολύ! Προσέχω . Τ ' όντι ο εν έχω αντίρρηση καμιά. Χαpά μου I � I � I ναναι τα ουο οιπλ ο' απ' το ενα. Νοερα μου: I Ι Ι ' πως ειναι στρογγυλ οι -επιμενω- οι ορι ζοντοι . Τρελός εγώ; Αστείο! Και στίχους Ι Ι I Ι ' φιαχνω, και παω πατωντας ουτε λογος ότι όπως στρίβει ο ορόμος, αναλόγως I στρι' β ω να μη σκουντα' Ψω πα στους τοιχους . . . Λοιπόν ο εν είμαι . Ωραία! Τ ο ψέμα μισώ . Τώρα εννοώ γιατί η καρδιά μου έκανε τ ί κ ι - τ α κ για κείνηνα - στοχιά μου: για να κυκλοφοράει μου το αίμα! Πέθανε! Πώς την έλεγαν ξεχνάω . . . -χάθηκε μαζί της η χαρά, το φως μου και είμαι , τόσο λογικός που εντός μου I Ι I I� / ειοα λ εω: ενα φυ' λλο πουπεσε - και παω . . .

61

62


ΤΟ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ ΤΗΣ ΕΛΙ Ζ Ε ΜΑΙΗΛΤ

Δ ε θάχες βέβαια μού δραπετεύσει -μόνος να μένω' '�, ' ' '1- ' ' ' μου- ποοι αν σουχ αναστημα οωσει -στο πλανο και πατι, αν δεν σε σκέδιαζα μ ' όξω τη γλώσσα μου και με κλεισμένο τόνα μου μάτι . . . Πρώτα ν α κλείδωνα και στα παράθυρα νάβανα εμπόδια κι απέ τα χείλη σου αίματος -νάφιαχνα- μια φυσαλλίδα ' ' '�' '�' κι εκει' -σαν θ αφταναχρυση να σκεοια ζα γυρω στα ποοια σου αλυσίδα. '

Μ α γω τ' αψήφησα. Και σούχα κάμει το φρύδι τόξο, προφίλ το πρόσωπο (μια τεθλασμένη) τις μπούκλες κρόσσα, το μάτι τρίγωνο κι είχες το στήθος σου στητό στα όξω ' κι εγω' τη γλωσσα. Κι ενώ τη φούστα σου -ως Μάη- ζωγράφιζα και σούχα βέρα βάλει στο δάκτυλο και ντέφι - Μ άισας- στο χέρι τόνα, συ ξάφνου πρόβαλες πόδι και τσάκισες -φως στον αέρα κάτασπρο γόνα. Κι έφυγες, κρούσαντας ψηλά το ντέφι σου σε μπράτσα χιόνι, δω μέν ' αφήνοντας ( ως με το μάτι μου -βρέθκα- κλεισμένο) καθώς και τ' άλικο ρό δ ο του γέλιου σου εκράγηκε όνει ρο αφρισμένο . . .

63


Ω

I

) I

I )

I

I )

I

μενα -τ αμυα λ ου- που μεσ στα συνοpα τουτ του στενου μου στίχου μου εζήτησα να σε πε p ίκλεινα - σκλάβα πανώρια! I Ι 1: ' της υ' λ ης- ..,εφυγες, Ε συΙ -ο<1- p απετισσα ατμος το νου μου ) I ' t: ' απ τα οpια . . . ο..,

64


ΧΟΡΟΣ ΣίΡΤΟΣ

Κάλλιο χορευταράς νάμουνα, πέρι κόλλες που να κρατώ και μολυβάκια, θάσερνα συρτό χορό χέρι με χέρι > I ' μ ο' λα μας του γιαλου τα καρα β ακια. Κι έν ' αψηλό τραγού3ι για σιρόκους I / ζα, γι > αφροπου' λ ια και για ενα θ αρχι γλαρό καράβι με πανιά και κόντρα φλόκους I ' I Ι που θ αρχονταν να μ επα φνε και μενα. ·

Μ ε 3ίχως τους αναστεναγμούς της Πολυ3ούρη , μόνο να τραγου3άν τριγύρω οι κάβοι Ι I ' I I - κι οι πενες μου πενιες σ ενα σαντουρι, άσπρα πανιά σου οι κόλλες μου καράβι! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . �. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I I Γ ιαλο/ - γιαλο' να φευγουμε και -αντενα λέμε όλο για μάτια, όλο για μάτια Ι I I > ' κι εκει - λ ες κομφετι μεσ στο λ εβ αντεόλα μου τα γραφτά χίλια κομμάτια.

Και σαν χτισμένη εκεί από κιμωλία, βαθιά να χάνεται η Χαλκί3α πέρα μ ' όλα μου -ανοιγμένα- τα βιβλία καθώς μπουλούκι γλάροι στον αέρα . . .

.


65

ΜΤΡΙΑΣΤΕΡΟΤΣΑ

Αγγελική ως θα όψωνε το χέρι της να ευλόγα διάβηκε με τα χείλη της -άνθος γυμνό- στο ο ρόμο κι είχε στον φραμπαλά ανθιά ζωγραφιστά και -φλόγα καρφιτσωμένη- άλικο τριαντάφυλλο στον ώμο. Μύρια στις γόβες της αστριά χρυσά 'χε κεντημένα I I I και -σαν που κυνηγιοντουσαν �ουο ερωτες στο μπατηI I I I ' , � κατω απ του ποοογυρου της το κυμα, επετα το ενα I I I I "' και τα επατει . μετα το αΙ λλο της -που λ ια- τα ποσια

Τι είναι η ζωή μας; Όνειρο! Κι εμείς ψυχές στο χρόνο . . . I ) I I I I ) I ) I ι οσ αστερακια εχει ο ουρανος κι η γης οσ αν θ ια - τ οντι I I I Ι οι καημοιΙ μου εγινηκαν αν θ ια, και τα μα ζωνω τοσα I I ) I I I και τοσοι πονοι μου, τ αστρια εκεια των γο β ακιων της . . . κ

66


ΟΥΛΑΛΟΥΜ ...

Ήταν σα να σε πρόσμενα Κ ερά � ' ' ' · ' · που οεν επνεε ο' ξω ανασα, αποψε ' • ' θ ει αποψε ' ·1 απ τα νερα' κι ε' λ εγα : Θ" αρ κι από τα οάσα. Θάρ θει, αφο ύ φ λετρ άει μου η ψυχή, αφού σπαρά το μάτι μου σαν ψάρι και θ α μυρίζει φώτα και βροχή και νειο φεγγάρ ι . . . ' το χα' θ ισμα' σου σιγυ ρνω, ' να, στολνώ την κάμαρά μου αγριομέντα, ' μα ζι' σου κιο' λ ας αρχινω' και να, ' ' χρυση κου β εντα: κ αι

' ο κοσμος ' θ α μεινει ' . . . π ως-να, με το « μ π α » ' που μ έλεγε τρελόν πως είχες γίνει ' και - ταχας ' ' - συγνεφα θ αμπα' καπνος προς τη Σελήνη . . .

' ' Νυχτωσε και �οε φανηκες εσυ' · κίνησα να σε βρω στο ορόμο - ωιμένα μα σκούνταφτες (όπου εσκούντα φτα) χρυσή κι εσύ με μένα.


Τόσο πολύ μ ' αγάπησες Κ ερά, που άκουγα οιπλά τα βήματά μου! I I > Ι ' - μεσ Παταγα στα νερα; γω - στρα β ος κι εσύ κοντά μου ...

67

68


ΤΟ ΦΙΔΑΚΙ

Η ζαβολιά κι η σιωπή , το σκέ3 ιο μου εβουλήθη ' I ' I � � I βητη μου ανισον , εοω, να ιχνογραφειI · μ εναν οια κι είμαι λοξά - σχήμα ζαβό - γιομάτος φως και λήθη να στρέφουμαι ελλειπτικά στης ύλης τη στροφή . Και μ ' έχασε ο αστερισμός της ζω 3 ιακής μου σμίλης όξ ' απ' τη 3ημιουργ ία του! Λοιπόν - τι; Στης φ θο ρ άς το γ ύ ρισμα, θα κυνηγώ - φι 3 άκι εγώ - της ύλης (για να 3 αγκώσω) τη φυγή της ί 3 ιας μου νουράς; ' I I I I - η φυση, λ οιπον ; π αντοτεινα - πλανα, χορευτρα στου χάους τους κεντρόφυγους θ α με 3 ινάει φ θα ρμούς και θα με κατεργάζεται στην αστρική του κλίση ' I I I Ι ο εφιαλτης των στροφων παντα σε νεους ρυ θ μους;

' Ετσι

Και 3 ε θ α βρω το Ν ιρβανά λοιπόν ποτέ τού «πάψε» I Ι Ι Ι μεσ' στην τριωτα του νερου, της γης και της φωτιας, παρά θα τρέχω -3 ί 3 υμος σφυγμός - στο «σβήσε κι άψε» Ι I I της φωτεινης - που μουσκισε το πνεμα - πελ εκιας; ι '-

Ωωω! . . . Όχι! . Τις λυχνίες μου - Μάγος στρυφνός - θ ' ανάβω και - λίθο φιλοσοφική - θα βρω άλλον ρυ θ μό, και μια στιγμή, ανύποπτην ύλη θα σε συλλάβω επ ' αυτοφώρω : Σύνθημα, Σημείο ή Α ρι θ μό . . .


69

Χωpιό στη Ρούμελ η

ΤΟ ΜΑΡΙΩ ' ΑποΙ να

I �I - περα χωρ ιοακι έλαβα γρ άμμα - το και το . Η Παναγιά του στον αέ ρα I Ι / κλησακι τορνευτο. λαμπει I ' με καποιες . . . Ι γ ε ιΙ α ν εΙ χ ο - λ εει κρυφ ές λαχτά ρες μέσ' στο νου · κι οι αγριόπαπιες - οι πάπιες I ' I κο' β συν τα φοντι α τ ουρανου . ' I I . . . και - πως - ι γ ε ι α ν γραφει σαν να πουλί (και σειόνται τα κλαριά) I I ' ο� ι ε μ εΙ π ο θ ε ι , εν ω στην παναI I για, α' λλ ες ανα' β συν τα κερια .

I I Μ ε γιωτα του υ γ ε ι α το υ-γει περισπω μένη πα στο γει I I ' και τα γερακια κανουν ζυγι ' ' μέσ στο χωριό, ψηλά απ τη γη . I Ι � Ι ησις ' - ουοεμια . . . Απαντ σου - λ εει και απο ρ εί το α ί τ ι ο ν που η ζωή της - λέει - κρεμιέται ε κ μ ί α τ ρ ί χ α εξ αιτίας τ' αδερφού . . .


70

Εκ μία τρ ίχα! . . . Ο α8ερφός της! . . . ... μ ε θ ' υ π ω λ ύ ψ ε ω ς - Μαριώ. Και είμαι ο αγαπητικός της I �I - σειονται τα οεντρα στο χωριο.Ί I

I Σ ειεται και το Μ αριωI μου σειεται και πάει στη στράτα μοναχή , I I ' I εκ μια τριχα τ ας κρεμιεται όποιος μοβόρα έχει ψυχή . I

I

I

Ι οπου αγαπαει - κι ας κλαιει ακομη (σαν το Μαριώ που πάει α ρ ιά) να γρ άφ ει τ' άνθ ρωπος με ό μ ι I Ι κ ρ ο ν και να σειονται τα κλ αρια ...

κι

'


ΑΓΓΕΛ Ο Σ ΕΦΑΝΗ ΜΟΙ

Έσβενεν η μ έρα. και μουχρό το οείλι μ έσ' σ' αχν ά. μετάξια. τύλιγε την πόλη , I το τσιμπλ ο/ της πα.' λ ι - η νυστα. μου - κα.ντη' λ ι θά.να.βε σε λίγο, στην εσπέρια. α.σβόλη . Κά.τι ήταν σαν ψέμα. κ ι ήμουν μοναχός μου I I I μεσ' στη σιωπη λη' μου . - ποχω πα.ντα. - τρε' λα.. Ι I I '� το φως μου Ω ενα. στομα. - α.ν ητα.ν - θ α.οινα. I I ' κα.τι να. μου εμιλ ειε, κα.τι να. μου εγε' λ α. ... Άξαφνα. εκεί μπρος μου (τι αστραπή!) έν ' αμάξι στάθηκε και μι ' άγνωστη με αιθέρια. χά. ρη, I I !: I I �I τωριου της ποοογυρου σηκωσε - μη στα.ςει. ' Ψ I ' I �' ' ' μι α.κρη, κι υ ωσ - ονεφο - στο πεντα.λ ποοα.ρι . Πάτησε και κ ά.θησε μ έσα.θε όλη ρ έ μβη και σαν (που το ψάρ εψε οίχτυ) άσπρο - εφώτα. I I ' I I I κα.τω α.πο το β ε' λ ο της. . . κ ι εφυγε ω ς ειχ εμ β ει Ι I� I Ι Ι t: Ι ' - ποοι, α.μα.ςι, ονεφο - μεσ στα. πρωτα. φωτα. ...

Ω , η τρελή η μά.να. μου - στο βυζί της, όντας Θ I I I με γλυκα.ποκοιμι ζε - τι μ ' εκρα.τει, εε μου; και - μπεμπέ - οε μ ' έοιωχνε τότε μπουσουλώντας I I I να. σε β ρω - οπου να.σουνα. - φως μου κι α.γγελ ε' μου; Η

71

72


Γρήγο ρα φτάσαμε λοιπόν ή αργήσαμε; Και ίοια πώς κάμψαμε της χίμαιρας μαζί το ακ ρ ωτή ριο; Δώθες ερχόντας πήραμε καροιά, ματιές και φρύοια - περίεργο γιατί καροιά, γιατί ματιές μυστήριο! Κ ι είμαστε οω - ω τι καλά - με τους εγκάροιους σκύλους I Ι I ) I στητοι μπρος στ αν θη που γυρνουν και στους - που φ ευγουν τόπους, σαν να τι ω ραία βρεθήκαμε με ρ ούχα και με πίλους, I Ι / - τι χρυσαI χορευουμε σαν να - ποιος ξ ερει με τροπους ... Χ ρυσά με τρόπους και μαλλιά... Οι ρ άφτες μας (τι νόες I) Ι Ι και μαιτρ - α-χα μας μπα' ζουνε στους ραφτικους των οικους I I I I �I I - γυμνοι εμεις . . . . οι μανες μας, για ι ο ες τες κει - α θ ωες είναι σαν οε μας γέννησαν μικρούς κουτούς πιθήκους! Και - τραλαλά ... - τ' αοέρφια μας: τα φίοια, οι γάτοι, οι σκύλοι στα τέσσερ ' άλλα περπατάν κι άλλα πάν ' με τα στή θη - κι αυτά ματιές, κι αυτά καροψ ως εμείς ... Τι ωραία ω φίλοι, με ουρά ή με πίλο ή με φτερά, γοργά μας πάει η λήθη ! ... Και πάμε αντάμα . Τι καλά! Κατόπι ερχόνται οι άλλοι - κι άλλα γατιά, κι άλλα πουλιά!. . . Πλάνα χορεύτρα η φύση, ή με ουρά ή με φτερ ά ή πίλο στο κεφάλι, βιάστηκε να μας φέρει εοώ ή τάχα νάχει αργήσει;


ΝΙΝ ΟΝ

Τ ρ ελαίνονταν για κούρσες και για γέλια I I Ι > ' - ηταν να πλασμα ανοητο και φινο ξίφη φωτός τα πόοια της τα τέλεια - κι εμίλαε ως να παίζει μαντολίνο . Καβάλα στ' άλογό της το φ λογάτο ' "' ' "' το γε' λ ιο της, μπογιαI το φρυοι - ροοο έμοιαζε κούκλα εξαίσια με γιομάτο τ ' ωραίο της κεφάλι πριονίοι. Τέλος αγέλαστη στην κάσα - ωιμένα με μαύρα αλόγατα την πήρε αμάξι κι έφυγε με τα μάτια της ραμμένα σαν με σταυροβελονιά από μετάξι ... I I I I I Λ οιπον ; Ν ινον μου εσυ - γλ υκο μου στομα που με τις κουταμάρες του γελούσα έφτασες ώς να σοβαρευτείς ακόμα για μια (τι βίτσιο) - αλλόκοτη μια - κούρσα;

73

74


ΑΓΓΕΛΩ

Από την πόλη εγώ κι αυτ� χωριάτα ουο ' είοηση της τρ έλας μου είχε πάρει: τα μούτρα της τα φουσκομαγουλάτα να λέω φεγγ άρι . Ξε ραγκιανός κ ι απόλιωσα γι ' αυτ�να I Ι να παραλ ωΙ στον καφενε, στην πιατσα I I Ι ζ κι ας ται ε γουρουνια - ε' λ εγα κρινα τ ' αορά της μπράτσα! I Ι .f . . . / ψεματα που τα πιστευα - και ποσο I f I , τα χανια πυργοι, οι κοτες της ρομαντ ζα : ' απ τη Χαλκίοα ίσια στο Τ οβόσσο, Χαλκίοα-Μάντζα! . . .

Τι θάμα περιπέτεια - και βάλε ντού ρος στον Π�γασό μου, μπρος για κάνα νέο γιουρούσι - ρία - και Καβάλε - μου - Ρουστικάνα . . . Ω Δέσποινα των Στοχασμών μου, νέα, ίοιο το ξύλο - αιώνια - και οι νίλες. Μάντζα � Χαλκίοα, Αγγέλω � Δουλτσινέα 'γρ άφετ' αλλ�λες. Μα όχι οι Ακαοημα"ί κοί της Γ ραμασίλια, παρά εσύ στqν τά φο μ ' �λιε μ ' στράψε I I κι αφηνοντας τους χοιρους σου - αμι' λεια μου κάτσε και κλάψε . . .


Ο ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ I I > / Βλ επω να. ονειρο στις νυχτες ο' λες: Ι Ι I � μπρουτ ' - ουο ζινες πια.τες να.χω - για. πα.λα.μες κι όσες στα. δάχτυλα. με πα.ίξα.ν μα.ριόλες I I να. με φτα.νουν τρεχα.τες.

Κ ι ως με χάχανα. μόρια. και με βία. ' I I I � - με στενουν τρα.πεζι σε λα.μπρο - α.να.υοον Ι > Ι I - οπ - ν > α.κουγετα.ι γλ υκα. μια. ρομβ 'ια. ' I εντος μου να. πα.ι ζει. ΤΙ

I I I I οτες α.κω κι ενα. κουρντισμα. ως - μου I I τα. με' λη κι νησουν σε α.σκηση τε' λ ει α.. ' I Α > , τ ορκι ζομα.ι - τι ιστορια. - στο φως μου, I I. . . . τι γ ε' λ ι α..I τι σουστες

Θα. κλάψω! . . . Νιώθω - εδώ μου - τα. ελατήρια. τόσων άλλων τους που εσπάσα.ν αθυρμάτων και θ α. φ uγω κροuοντα.ς τα. εμβατήρια. των δυο μου πιάτων ...

75

76


ΤΟ ΓΡΑΜΜΑ

Τέλος πάντων ένα σούρπο θα γυρίσω - όπως σούπα , ' I I I Ι Ι τουτ το χpονο η τον α' λλ ονα - κι οπως εφυγα μονος Ι Ι I , ' ο' λα τα σουρπα ενα σουρπο που μεσα του θ αχει και τα χpόνια όλα ο χpόνος. Ι Ι I I θ α παω τε' λ ος παντων στο γραφειο μου, ως οταν σέν ' αχνή στην απόσταση η μορφή σου μου εμίλει Ι ( Ι > I I και θ α ειναι σαν τοτενες που μ αγαπας ) θ α > ρχοταν ένα γρ άμμα σου φ ίλη .

κ αι

Κ ι ας μη ' ρχόταν! Γω θάκανα σαν νάχ' έρ θει και σάμπως τόχω λάβει και μούγραφες λόγια - κει - αγαπημένα, και - σαν τότε - γω θάγραφα στο απόσπερνο θά μπος ένα γρ ά μμα σε σένα . Κ ι ας μην τόστελνα! Θάκανα σαν να εσύ τόχεις λάβει κι απ' τα μάτια σου κύλησε στη γραφή του ένα οάκρυ - κι ως σκυφτή το λυχνάρι της όξω η νύχτα θ ' ανάβει, γω θα κλαίω σε μιαν άκρη . . .


ΠΛΟΙΟΝ ΕΝ ΟΨΕΙ I

I ,

I Μ ας τοκλεισεν ωραια - μεσ στη β ια του ο αγέρας, του έρ ωτά μας το βιβλίο - πού μείναμε, 8ε βάλαμε σε μια του σελί8α, ου8 ' άνθος, ού8ε σημείο .

ΟΙ ,

I �I υτ ενα σταυρουοακι . . . Ω τ ι τρ ε' λα στα 8άκτυλα όταν βάναμε τις βέρες - η γης, ο ουρανός που εχαμογέλα, I I ' τ , αν θ ακια λ εμονιας στις μπουτουνιερες . . . I

I I , τωρα τι θ α κανουμε; Σ ε μι ακρη να κλάψουμε; Ω τι θα ωφελήσει περσότερο ή λιγότερο ένα Οάκ ρυ; Ο άνεμος τα πλοία θα μας χωρίσει .

κ αι

Κ ι εμείς σαν 8υο πλοιάρχοι αγαπημένοι Ι I I � πλ οιων που οιασταυρωνει τονα τ , α' λλο, άλλο - παρά να υψώσουμε - 8ε μένει χαρούμενο στα ξά ρτια μας σινιάλο . . .

77

78


ΣΤΑΔΙΟΝ ΔΟΞΗΣ

Ως ανύποπτος κάθομαν , ήρθαν όλα μι ' αντάρα οι ήρωές μου κι οι στίχοι μου - φιόρα μου όλα πλατύφυλλα κάθε μια της ζωής μου ήταν - κει - στραβομάρα I I I κα/ θ ε γκαφα μου η τυφ- λ α . . . Κ ι ω ς αρπώντας με μ ' έβγαλαν σηκωτόν απ' την πόλη (με καμπούρες κι αλλήθω ροι - με στραβή άλλα α ρ ίοα) I I "' ' ξαν - χαχο' λοι ο' λα εκει με τριγυρισαν και με οει κει βαθιά, τη Χαλκίδα: . . . Βλέπεις μαιτρ - μου φωνάξανε - τη Χαλκίδα την είοες · I I ) I I οπου συ μεσ στα φ α' λτο α σου μονον , η' ξ εpες ναρχεις; Νά τα έργα σου, οι πόθοι σου - όλοι εμείς - φασουλήδες, I I να και συ θ ιασαρχης I. . . .

Τ ι ντεκόρ ανισόρροπο που μ ε μύτη γελοία I I I "' ' ζε στονα ' "' να στεκει, ποοι μαιτρ μπεκρης το σκεοια ήταν κει λες και χτίστηκε με γλαρή κιμωλία όρ θ ιο η πόλη λελέκι . . . Κ ι ω Θεέ μου, τ ι θίασος, τι λερή συνοδεία ε α υ τ ο ύ λ η ο ω ν (τούτοι μου) να μοιρ άσουν σαν λύκοι μεταξύ τους - για ρόλους των - κάθε μια μου αηοία κάθε τι ρ εζιλίκι . . .


79

Κ ι είμαι γω θιασάρχης τους; Αλς χουρσούμ τώ ρα εξώλης και προώλης τους (τέλειος να μα θαίνω τους ρούμπες) νά, μ ' αυτούς τους παλιάτσους μου θ α κινήσω στις πόλεις I I με χραυγες και με τουμπες .I . . . Κ ι ω ς στα πάλχα η φάτσα μου γ ελαστή θα προβαίνει (αχ χι η πρόγκα - τι οόξα μου! . .. - σ' ουρανούς θα με σύρει) η Χαλχίοα εκεί πίσω μου θα φαντάζει χτισμ ένη σαν από - τεμπεσί ρι . . .

Β Ο Ι ΔΑΓΓΕΛΟΙ

82


ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Στη v άyια χέpα του Κυpίου -ουpάvια βέλη μια συvοδεία εξαίσια και φτεpωτή πεταv , και παv , , αpαοα , οι αyyε'λ οι, ' "' ωpαιοι δούλοι ξιφουλκημέvοι και πιστοί. Όμως αvτάpτες μεις -ως πpιv κοp6ιδαyκpουπ χοvδpομούτσουvωv παιδιώv με ωpαία φτεpά, αpάδα πάμε κι είμαστε 6λοι αyyέλοι β6ιδα, βοϊδάyyελοι είμαστε με κέpατα και ουpά . . .


ΒΟ1ΔΑΓΓΕΛΟ.Σ ΠΡΩΤΟ.Σ

Ωρ αιοάσκημη , ασκημωραία μου κοιμήσου, μ ' αυτό της μύτης σου (το ρύ γχος) της γελοίας, I I I I I ς_κωνοι μπρουντζου να ορ θ ω θ ουν σενα οι μαστοι σου συο ' I I Ι ς_τα τσινου και ουο, ρα - προκων - τοξ α ασφαλ ειας. Κ ι ως ουο μουτζούρες των φρυοιών σου οι ματσαγγόνες I I I I ) I - στομα ( το - ζωο σου ανοιχτο εως τ αφτι σου ) . I I I I ' Ω των μηρων σου οι - αρχαιου Ναου - πεστες κολωνες, Ω - μου - Βο"ίοάγγελε η ασκήμια η λατρ ευτή σου! . . .

83


84

ΒΟIΔΑΓΓΕΛΟΣ ΔΕ1'ΤΕΡΟΣ

Τα μάτια σοu ραμμέν ' από μετάξι μοιάζαν ως απο κοιμήσει, I

Ι

σε φως ο uπνος σ) ειχε αχνοΙ , ανασκε , λην ιχνοκαι σ' ειχε , γραφφει. Tou πρόσωπού σοu το προφίλ (σ' αψού ζιγκ-ζαγκ κομμένο στuλ) στην ανοι χτή αγκαλιά της σιωπής, σαν τεθλασμένη αστραπής μοu εφάνη . Στα χείλη σοu (τα σαν μια ξά φνη ψαλιόιά όοστή λοξά - στα ερέβη) τα όόντια μοιάζαν λίγο αφρό ποu στ' όνειρό 'χε το αλαφρό σοu ανέβη . Ν ' άκοuα εντός σοu πώς κuλά , ψ α τρελα' η σιγη, σοu - εσκu και πάει,

ΑΠΑΝτΕΣ ΕτΙΧΟΙ 1936- 1970

μα στάθηκ ' άναυοος σαν ως Ι I να σ> αντανακλα ο ουρανος στα χάη! Βο'ί οάγγελέ μου ελάμπαν τα λευκά σου πόοια, ενώ κατα κορύφως σαν ξίφος κρέμονταν φωτός τόνα σου χέρ ι στης νυκτός το ημίφως . . .

85

86


ΑΝΤΙΓΡΑΜ ΜΑ •

I ' ' I Δ εν φι'λ ε μ , εσβ ηστη . Ε ιναι, οπως τα νεφη, χαρτονολουλούο ια και σωροί φιλιών I - παι' ζουν , πα ι' ζουν , πα ι' ζουν και χτυπουI ν το ντεφι γύφτισσές μου οι Μ οίρες οάκρυων και γελιών . I οι, ποοια, I � χερι I -ε χειτ ε/ λ ια, σπαγγ I κεφα' λ ι - μια μουτσούνα θάμα ως άνυφτη η αυγή, τόνα χέρι τ' άλλο κρούνε η μια την άλλη και πη οάω στη μέση - θεϊκό τραγί!

Ο έρωτας ζωγράφος και ζαβή η παλέτα ο έντρα, ορόμους, σπίτια τάκαμε όλα εκεί I ς θ α, Ι Ι -οI πως μεθ υσμενο τη σκουφι α επεταI λ ο και ο' λα με ταμπουρ κοντοΙ β ρακι,Ι (είοο ς ξεφαντά οων κούκλινων και χαύνων) � I -παραI θ ιν ' > αλος' να χοροπη οανε ως κατσιά στη μνήμη των αρχαίων φαύνων και να γυροφέρνουν - καλικάντζαρο ι ως. Χαλκί οα 15.10.64 • ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟ ΓΙΑΝΝ Η ΣΚΑΡΙΜΠΑ Αο ελφέ, ο εν ξέρω τούτο το φεγγάρ ι στης καρο ιάς της άοειας τη φυρονερ ιά πούθε τάχει φέρει , πούθε τάχει πάρει φωτεινό στην άμμο χνάρ ια σαν κερ ιά .


87

Λίγο πριν, της i>ύσης όνειρο η παλέτα σπίτια, δρόμοι, δέντρα, σ' ένα φως αχνό και γω τριγυρνούσα - κούφια μαριονέτα: σπάγγοι που παλεύουν απ' τον ουρανό. Έλεγα ο καημένος: πάω όπου πηγαίνω, στέκομαι όπου στέκω, μόνος και γερός και χωρίς να ξέρω μ' έμειναν να μένω στο γιαλό κουβάρι - χαρτονοσωρός. Τέλια, σπάγγοι, πόδια, χέρι -εκεί- κεφάλι, φάτσα που με γέλιο είναι ζωγραφιστή · Απ' το φάρο πούσαι, θα μπορούσε πάλι νάρθει μια σου ακτίνα, ή έχει σβηστεί; Λούλης Ποζιόπουλος Ρόδος 12.10.64

Σημείωση του ποιητή: Λούλης Ποζιόπουλος: ένας άριστος άνθρωπος και φίλος. Αλλά, προπάντων, ένας απ' τους καλλίτερους νεοέλληνες ποιητές, που η «λόξα» του είναι να μην - επ' ουδενί λόγω -λες και τη φοβάται!- θέλει τη δημοσιότητα. Άν ποτε, ήθελε ιδούν το φως (μιας Συλλογής) οι στίχοι του, θα μείνουν κλα σικοί για την ποιότητά τους και τη φόρμα τους.


88

COMEDIE DELLΆRTE Σ

I

I

I

το καταφωτο -τι ωραια- πανι μας, να προβαίνουμε, Καραγκιόζη μου, αχ! τι; αχ! τι μέθη , ως κρυφοc θα κινεί μας να πηγαίνουμε -η ζωή- πη οηχτοί! Μ ορφονιός συ, μα με σκύλινα μούτρα - Χατζαντζοcρης, πίσω σου, εγώ -κατηφέςI I I I μια πενταρα ναχεις -ματι- στην κουτρα και των ρούχων μας να φωτοcν οι ραφές . Και τραγού ο ι συ ν α σκας - τ ι παιοcνας! « έβγα! έβγα να με ι ο είς μια σταλιοc! » κι οι φλογίτσες ν ' ακοντίζουν της ποcνας σαν που - φλόγινα - θα πετοcξουν πουλιοc. Κι ως Β ο"ίοοcγγελοι θα πατοcμε, να τρίζουν I Ι Ι ' οι χαρτενιες μας φιγουρες και ναν λες των ξύλων μας οι σκιές θα γυρίζουν , σαν κεραίες που το κενό ερευνοcν . I Σ I ' l οτε, ω τοτε - απ το εραι, στο β αθ ος, στη σιγή θα προβεί της νυχτός η Φατμέ, τσοκ Χανούμ, και -τι λοcθος!I I I l ' το ματι I θ αν μια τρυπα φωτος.I της - β ρε.ΤΙ

Κι αχ! τι ψέμα, Καραγκιόζη, τι μύθος! -σαν σπουργίτης που περπατοcει- πη οηχτή αργολοcβα μας να σταθεί, με στο στήθος τόνα χέρι της κολλημένο, κι αχ! τι,


τι γλυκά, με το μάτί της, τόνα, και φωνίτσα αντρικιά και ψιλή -χαρτονένια, αγαπ'ησιάρα, κοκώνα για τα αινίγματα κει3ά να μιλεί! Αχ! τι νάναι; Καραγκιόζ'η μου : « Εισήλθον I I εις την πο' λ ιν -να ρωτας μας- λ'ησται, οι 3ε κάτοικοι (μα ποιοι κάτοικοι;) εξήλθον απ' τις τρύπες! » (μα ποιες τρύπες;) Χριστέ! Και ποια πόλις; Τ'η φαντάστης σε χνάρια I I I πα στην πανα καρφιτσωμεν'η, ριγ'η , απ' τα όπισθεν ν α τη φέγγουν λυχνάρια I I Ι και στου ανεμου τις πνοες να λυγει; Και οι κάτοικοι; Κρεμασμένοι -ω τι θάμα!' I I I I σ ενα σπαγγο , προυμισμενοι, ριχτοι, I I I � χαυνοι κι αναυοοι να λ ικνι' ζονται ανταμα � I Ι κι ο' λ οι -επιπεοοι- να μυρι' ζουν χαρτι; Και το αίνιγμα; μ'η 3'ηλοί το βελόνι που καρφώσαντας σε μια φέτα ψωμί , σαν την πλάν'η βγήκε κει στο μπαλκόνι και στο πέταξε να ραφτείς; Ε ; Ή μ'η Ι

I

I

-αχ- 'rJ ανοιξ'rJ να μ'ην ειναι που λ ουρα στόνα χέρι της υψώντας τρελά, μια λουλού3ιν'η κυλώντας τσουλούρα, έρχετ' ά3οντας τραλαλά-τραλαλά;

Ω αυτό θάναι! . . . Και 3εν θάναι! Κουνά μας πίσω ο παίχτης - κι όπως τόπε: Λφτές

89

90


I I I ) ειν οι εp ωτες που ειση' λθ ον και να-μας οι καρ8ιές μας στο σπαθί περαστές,

και όλους - πόλη και πολίτες και κλέφτες (στα ξυλάκια μας καρφωμένους φριχτά) αχ! τις οί8ε της ζωής ποιοι καθρέφτες I I κα θ ρεφτι' ζσυν μας - της αγαπης σφαχτα . . .


Ο ΠΙΕΡΟΤΟΣ

Είχα πει για πόλη με σπασμένους ο ρόμους ' I I I και για που να φυσαε -ταχα- ειπα ο Νοτος, ναι, για -τάχα- νάμουν (με γκραν φλου στους ώμους) ένας λυπημένος Πιερότος. Και πως τάχα η πόλη (ω, τι χρόνια εκείνα!) νάταν η Χαλκί ο α στα γητέματά της - μια κι αυτή θλιμμένη -"τάχα- κολομπίνα I I I I και να κλ αιω εγω στα γονατα της . . .

I I "' I l f I ' ι -ω, τι θ. αμα.- να μαι στην καμπη ενος ορομου, με, στη μπέρτα μύρια τ' άστρα και Σελήνες, I ' ' I I απ το λαιμο μου φρισσ
κ

1 ' Ι "' I I ' ' '"' ι ειν σπασμενοι οι ορομοι, κι ειν η πολη η ιοια η Χαλκί οα (ως όταν νάπνεε -έλεα- ο Νότος) ρουζ έχω στη μύτη και γλυκά φχιασί ο ια I I Ι Ι κι ειμαι κεινος (πουειπα ) ο π ιεροτος . . .

κ

Μ α -τι θάμα πάλι!- ο ίχως κολομπίνα (είτε αυτή θλιμμένη) , ούτε γω κλαμένος! Ω -του νου- πετώντας ο ω την σερπαντίνα τώρα εγώ γελάω ο γελασμένος . . .

91

92


' ' ' ' ' Σ κεφτομαι πως θ αμα εισαι ετσι ως εισαι με καπέλο κλόουν , ω Χαλκίδα -ως τότε να μου λες κλαμένη : Πιερότε ζήσε, ζήσε - μην πεθαίνεις, Πιερότε . . .


ΑΙΜΑ ΙΠΟ ΜΑΣΚΑΝ (το υ μιχp ού μου φ ίλ ου

· -

του Πάνου Ι. Βαpβαp ί yyου)

I I I Μ ιαν αχλυ/ -ταχας και ταχας- και να ' μαι (τι; 3εν γίνεται και φασουλή3ες κλαμένοι;) Στο κρεβάτι μου γω βαλμένος και κάμε το γιατρό συ - με μούρη βαμμένη .

Τ ι αστείο!. . . (Κι αχ οι φάτσες τους κείνων -στις κλωστές των- παλιάτσων μου.) Ω τέλεια μια παράσταση 3υο κουτών Αρλεκίνων , I I I ενα νουμερο με νυστερια και γε' λ ια. Μ ια παράσταση! Δυο χλωμοί φασουλή3ες: τάχα γω είμαι ο άρpωστος και γιατρός κείνος (Ψέμααα!) . Κι ωχ επόνεσα! . .. Μη με 3άγκωσε; Εί3ες; I ' I I ' Ε ιοες, Ι � θ εατρο μ ενα χαχανο κι αιμα; .I . . .

93


94

ΤΟ ΤΡΑΙΝΟ

Πώς r1τα.ν έτσι, πώς μου εφάνη Ι I Ι I τοσο μελα.γχολ ικο α.υτο το τρα.ινο, Ι "1ο I I <1ο σχεοον ο' λο πηγα.ινω κα.ι σε φτα.νει, I I I <1ο "1ο I I "1ο σχεοον ουτε οε φτα.νει ουοε πηγα.ινω. Ο ύτε θυμάμαι πρωί α.ν ήτα.ν , ή νύχτα. κ ι έλαμπε ο 3ίσκος της Εκάτης I I I Ι ετσι του μελα.γχολ ικο οπως εκειτα.ν , όπως εγώ είμαι χαύνος του επιβάτης. I I "�> ' "�>' 'Ο πως σχεοον πα.ιοι - ωρα.ιον οπως 3εν ξέρω τι με πήρε εντός του - μόνο καιρός α.ν ήταν, ή ήταν 3ρόμος, ή ήταν τόπος που τα.ξι3εύει (σκέφτομαι) στο χρόνο . . .

κ

I

I

I

I

ι οπως β ροντα.ν εντος του οι κροτοι πότε στα.τό κα.ι πότε χωρίς φρένο με α.να.φτο ύ ς τους φάρους του στα. σκότη άπιαστο, σερπετό κα.ι νυχτωμένο . . . Κ ι όλο κυλάει στου νου τη ρό3α. I I ' I I Ι ( σε τερμα. η σ επιστροφη ; η α.ιωνιοτη; ) κι είναι σα.ν α.νθοστολισμένο με τα. ρό3α. τραίνο που μετα.φέρνει μου τη νιότη . κ

I

I

I ' ' I α.ι πα.ει σα.ν α.στρο κι ως μεσ σ υπνο I 1 "1' κα.ι ουοε ξερω για. να. πω α.ν σε ποιο:


αν μέσ' σε φέρετρο κείτομαι ή σε λίκνο, αν είναι τραίνο αυτό κι εγώ τοπίο . π/

I

I

I

I

αντως και παει και παει κι ειναι το τραινο και πάει μαζί του η ζωή με τα φτερά της I I I Ι και παντως ειναι περιεργο ως πηγαινω I I I ' περιεργο παντως ως ει μαι του επιβ ατης ...

95

96


ΤΟ ΒΑΖΟ

Θεέ μου! Κίνα! Και στραβίζω σαν νειογέννη ' - « καν ' θ ος » το γατι, . Σ ινο' πενακι �οοντι, ' -εκει' ζωγραφισμενη ' ' μυτη ως άνθος. Σε μια κάμψη το πο οάρι μου -ί ο ιο ξίφος στο πορσελανί μου χαμογέλιο, � λα' - Θ εε' μου τι υφος ' ' παροα με τα ματια τέλειο! Η

Να πη ο ήξω από το βάζο μου; Τι φόρμα I I I ενος σκιτσου -κινησης σαν το' ξ οφως το γόνα, φως το πή οημα, ως θα ώρμαα στα όξω.


Η ΜΑΡΙΟΝ ΜΕΞΙΚΑ ΤΟΥ ΤΖΑ I. ΣΙΧΤΙΡ-ΓΚΑΛΟΠ

Μ έρα σου, με οριζόντια τα όρη I I I ' κι εχασκαν χτυπημενα απ την απνοια. Ω κι ά.λλο ας ζούσε κι ά.λλο ας επροχώρει I I I Η I τουτο το μαυρο μισος. καπνια, του κουρνιαχτού θα σ' έπαιρνε στημένη στη σέλα αητομύτα μ' ως να μη θά.πεφτες με τη γλώσσα δαγκωμένη από σφυριές και πέταλα κορμί. . . ΠΙ

I

I

I

ανω στο καθ αροαιμο σου ατι (ίντσες πολλές τα πόδια του - λιγνά.) ώς κι οι πιστολοθήκες σου, το ά.χτι τους μάσαγαν μουχτερές κι αργά., ως να, σένα κατά.πιναν! Άλλο δε μένει : ίδιον Α βεσσαλώμ στα δέντρα (αλλοιά.) , I I τ ατι να σε τινα' ξει - κρεμασμενη I I I απ> τα τετραπηχα σου τα μαλλ ια . . .

97

98


Η ΜΑΡΙΟΝ ΜΕΞΙΚΑ ΤΟΥ ΤΖΑ 11 . ΜΆΧΑΙΡΑΝ

Έχασκε η οημοσιά. Ο ι κάμποι ώς μια I I I Ι ειναι στροφη . και καιει το μεσημερι . Ξίφη -στυγνά- στην έρμη καλαμιά I I I Ι Ι ομοιοι σου σουχουν στησει -εχει- καρτερι. Κι εσύ του τρομπονιού σου -ω φοβερή! στα γόνατα κρατάς τη θρυαλλίοα, ο ίχως σπιρούνια, ο ίχως φαβορί, με μια -τα χείλη- αιμάτου φυσαλλί οα . Και χάσκει μπρος σου ο ο ρόμος . Κρώζουν - ο ιεςI I ' τα ορνια του Τζα, προσμενοντα σου· τρεις θα σε βρουν κει οά καραμπινιές (κορμί σφαχτό - ριχτό) πα στο βολάν σου . . . I I 'Ο μοιος τον ομοιο. .. Μπα τους - στη χωσια, I ' μ ' α' λλη χωσια -και παι' ξ ιμο στο λοτοΔ ιάβα ως βολί ο α εσύ τη οημοσιά μ ' ένα σου (κατακέφαλα) μπουρλότο!

Παίξε! Στον σαματά του κουρνιαχτού Ι� Ι ' του μυαλουI σου-ιοιο σπασμενο τζαμι η μάσκα αεροκρέμεται -αχ- του (παίχτη μονών - ζυγών) Κυρ -Διάβολού σου. Παίξε! Ζαβό κεφάλι (μιας ξανθής) I� I και σωφαρεις ως σπιpουνι' ζεις - ιοια .


Κι ως έχεις στρώσει - οα. - θ α. κοιμηθείς: I I Ι Ι� Μα.χα.ιpα.ν - μα.χα.φα.ν θ α. πα.pεις . . . εοωσες

99

100

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡIΜΠΑΣ

ΒΙΟΛΕΤΑ

Δ ίχως αστέρια και Σελήνη χωρίς « Μαμζέλ, μετά τρεμούσης χειρός » και ο ίχως καν « εκείνη εις την αγχόνην » ο ίχως « ούσης » . π

I

I

I

I

αρ ετσι αν θ ρωπινα και σκετα I ' I� !: ' -σκυμμενη ως σ ειοα να ι, επλ ενειςσ' αγάπησα εγώ Β ιολέτα στο φως μιας μέρας περασμένης. Δ εν ήσουν συ « Μ ατθίλοη » ή Μ ούσα μήτ' « ομιχλώ οης » ο έρωτάς σου, μήτε κι εγώ πως τραγου ο ούσα Ι I κατ' απ) τα παρ α' θ υρα σου . Μ α ήσουν γλυκειά χωρίς « γαζίες » και ο ίχως σουβενίρ ο ικιά μου κι όλες οι ημερομηνίες μιλούσαν ί ο ια στην καρ ο ιά μου . Κι ως μίλειες ήταν σαν να σβούσαν I ' Ι ' τ αχνα σου λ ογια και σαν οπως να ο ιάβαιναν και να περνούσαν I I κα' θ ' εποχη και κα' θ ε τοπος . . .


DONA ΜΙΑ PORTOLES

Τα φύλλα ο άνεμος του νόστου τα πήγαινε -στροφές ανέμης' �' τρελα' στην πορτα σου και οοστου καρ ο ιά να τρέμεις και να τρέμεις . . . I I I f Να τρεμεις -σωπα, σωπα- η ωρα ' ανεμου' του χωρισμου' -κιθ αρα σαντούρι γύρω μας η χώρα ' ' Θ εε' μου Θ εε' μου.I - κι οι τοποι εφευγαν Η

-

Η

Εφεύγαν Θεέ μου προς τους ο ρόμους �I �I I I του νοστου - οοστου, οοστου ναχει, σαν θ α με φέρουνε στους ώμους των, τέσσαρες και συ μονάχη . . .

101

102


ΣΦΑΧΤΟ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ I �/ Ι Ι ' οιχως Θ α σ' επισκεφτωΙ καποια θ ολος, νυχτα χρωμα, ριγηλός -όπως σ' αγάπησα μέσ' στους τρόμους μου- κρύος, I I I I / � μου - στομα ' (τρι γ ων ο ) το ροοο ενας σπασμος θ αναι και θάμαι έντρομα αντρείος.

Ω πόσο για τη ζωή μου τρέμω. Το ρούσο μαλλί μου πόσο αγάπησα, τα ρό οα, τα μύρα, κι όμως (αχνός - ο ίχως νόημα) θαρθώ να σου κρούσω μια νύχτα τη θύρα . Τι θα ζητώ; Είν ' απίστευτο! Τρυφερόν σαν 'να βρύο, κάποιας φριχτής προαπόλαυσης με λικνίζει τ' ακάτι, τώρα του άντρα σου σκέφτομαι που με τρύπησε κρύο -πικρή σαγίτα- το μάτι . Ω! πώς μ ' ελκύζει το μίσος του! Τραγου ο εί μου το αίμα βαθύ τραγούδι του ίλιγγου -παίζει της μοίρας μου η βιόλα καθώς βουβός μ ' αντιπέρασε, το σκληρό του το βλέμμα I μου τα υποσχονταν ο' λα . . . I I I I I 'Ο λ α, εκτος απο σε.I . . . κ ι εγω παρα ξ εν ' αγαλ ι I I Ι ' θ ε να σταθ ωΙ μπρος στο μισος του -εχει- απ' το βλ εμμα σου κατου σα 'να πουλί που ξεφτούρισε απ' της νυχτός τ' ακρογιάλι προς τις ακτές του θανάτου . . .

Λοιπόν θόφθω! Κατάχλωμος -πνεύμα ριγό της γητειάς σουI I I I Α I να ορ θ ωθ ω μπρος στην πορτα σου -τρε λου ονε φ ου μου ραπηςθα προσφερθώ στο στιλέτο του εκεί μπροστά στη ματιά σου σφαχτό της αγάπης . . .


Η ΑΓΑΠΗΤΙΚΙΑ ΜΟΙ

Ήταν σαν με τα χέρια της να ευλόγαε κι επέρνα (χέρια ή κρίνοι ανοιχτοί μπρος στης αυγής τα χείλη ;) και μ ' είχε πάρει σκλάβο της και μ ' έχασε η ταβέρνα I με χασανε κι οι φι' λ οι . . . Μ

I Ι Ι I α, μ> εμαθ ε πως να πετω τους πο'θ ους μου - μαχαιρια ψηλά και να τα πιάνω (για, την πλήξη της να κόψει) κι αντίς με τη λαβή αυτά να μούρχονται στα χέρια, μούρχονταν με την κόψη .

Και μ ' έκαιγε κοντά με φως -τη φίληγα στα χείλη μου φώταε με τη φωτιά -και με βρισιές μ' ευλόγα� Ι Ι I ' - το φυτι' λ ι εοω ο παπας, κει ο παπας - η φλ ογα . .. κι έπεφτα πα στη φλόγα! « Ω να σε κάψω, Γιάννη μου, για να σ' αλείψω μέλι... » - ενώ γω χύμαγα στο φως κι έπιανα τη φωτιά της, I I � I ' εοω ο παπας, κει ο παπας - μου ξ εφευγε σα χε' λ ι εμένα η ομορφιά της . . .

103

104

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡ Ι Μ ΠΑΣ

ΤΟ ΑΣΤΕΡΙ

Όλα εν τάξει κι όλα ωραία! Ευχαριστημένος είμαι - εν σοφία ως τάχει ποιήσει όλα ο Θεό ς: νά, για να λύσω - μου - τα παπούτσια, είμαι σκυμμένος ως κάτι νάχασα, ή κάτι νάβρω νάψαχνα - ως. ' ' ' ' ' ι ως, αν σε τσιμπαε κατι, εσενα - εσυ θ α εξ υσα, I I I I ' I I f· ετσι το κρυο - κρυο ναν πρεπει κι οχι ζεστο να βλέπεις βλέπινα και να οιψάς - πρέπει - οιψίσια, I I I I ( f ) ) η - αφηνομενη - να πεφτει η πετρα ως ειν σωστο' . κ

Λοιπον '

' . ' ο' λα εν τα' ξ ει - σ' ο' λα τα μερη ωραια, Κι όλα εν σοφία Του! . . . Μόνον ας μη , μόνον ας μη, I I ' I Ι ' Ι στον ουρανο κεινο τ αστερι , κεινο τ αστε ρι ' ' ' - να μ ' ε' βλ επε - χα θ ε στιγμου' λ α, χαθ ε στιγμη' . - ηταν

ΑΠΑΝΤΕΣ Σ τ Ι Χ Ο Ι 1 9 3 6 - 1 970

ΕΝΑ ΠΛΟΙΟ ΜΕ ΤΦΟΣ I

I

I

I

Ω ραιο και περιεργο - κυρια - παιχνι ο� ι επαίξαμε οι όυο μας μ ' ευγένεια στο ξίφος, Ι Ι� - πονταI ραμε σε ο' λ α, στα ματια, στο φρυοι, στο ύφος. I I I I Ι ωραια ενα πλοιο που ερχοταν - χαρα του.' I Ι 1 ) I ' αιμα μας, και γινονταν οπως: κοντα, πο λ ιγο Ι Ι I I χρυσα ειναι κι αξ ι' ζ ει να κλαιμε - κρυφα του ο κόπος.

κ αι

Να κλαίμε; Α όχι (ντροπή!) Σε μιαν άκρια - μετά από όιάφορες που παίρναμε πόζες ν ' αφήνουμε (κυττάζοντας το πλοίο) όυο όάκρυα μιμόζες . . . Ω καρ άβι, καράβι! Και ύστε ρα (ως όταν I I Ι ' εκαμναμε πως θ αταν το πραγμα γελοιο ... ) Ι Ι I σε φως φεγγαρισιο - γλ αρο - που κουνιοταν το πλοίο .

Μα πάλι, ποιο πλοίο; (Ας αφήσομε τ ' αστεία - το ξέρεις) : του ονείρου η γαλέρα - γερμένη που νάτην με φώτα χρυσά στα ιστία προσμένει . Π ροσμένει; ... Α - όχι . Θ α ήταν γελοίο I I ' - πα' λ ι; - κυρια να πιασουμε μου το ξ ιφος απλώς γιατί στάθηκε αυτό - εκεί - το πλοίο με ύ φος ...

105


106

ΤΟ ΜΠΑΛΚΟΝΙ

Πλάι η μια στην άλλη, στο λιμάνι μόνες, δuο γλαρ ές μαούνες - κι έσβενε το δείλι λες η μια την άλλη στα κρuφά θα εφίλει - δuο τρuγόνες. Μέσ' στ' αχνά της κρέπια - ως λαφριά επροχώ ρει I , Ι τοφερνε κι η νuστα, σαν ξ ω θ ιαI τοu γuροu I Ι ' � φωτα - μιαν αχλu/ τολuπης ονειpοu και ouo το βαπόρι . I I τ) ασημοu /� τοu χpuσou, Άξ αφνα, ως αχτιοα πρόβηκες ψηλάθε κι έσβησες σαν πλάνη (πάνω στο μπαλκόνι - μέσα στο λιμάνι) ω χpuσ� μοu, εσύ μοu : I I / ' π εpασα ( και ποu λ ι' τ ) ανεμοu - ενας ) ξ ενος: κι ως από θηκάρι ξίφος μπαινοβγαίνει η θ ωριά σοu - χρόνια εκεί - λησμονημένη . Θεέ και Κύριε μοu,

Σu τον Ιωνά σοu, π ' άρπαξες - τι χpόνοι! I Ι - κι η β ou λη' σοu φτανει στην κοιλ ιαΙ τοu κητοuς f I I παρτην απο μεσα - μεσ ' απ' το λ ιμανι, πάνω απ ' το μπαλκόνι ... ,

1


Η ΕΠΙΣΚΕΨΙΣ

Χωρίς προει8οποίησιν το είχεν φ έ ρει το σού ρπο μέσ' στα θάμβη του - κλειστό βιβλίο , I I I ' κι ειναι οπωσουν - πως - φρονιμον κανεις να ξ ερει τι ακρ ιβώς ζητάει ε8ώ ένα πλοίο ; Π ρ άγματι . Και λεπτόν πως - τις - να 8ιανοείται (τις οί8ε 8ε, τι η Κλωθώ θα κόψει ή ρ άψει ... ) είτε τον λόγο της αφίξεώς του, είτε I I I τα φωτα του - γιατι; - ειχεν ανα' Ψ ει. ' Τ' ' ' ' - κι υποπτον υτως εχοντων .. . οντι, καν μια � ' ' ' . - εκει' απομενον το επλησιασε οεν β αρκα ο � ' ' ' ' ι ορομοι ερημωσαν και ηκουοντο - εν β ια ' ' ' των κλ εινομενων οι παταγοι των πορτων ... ο'

Ώστε εβεβρήκειν τ α λεφτά; Μάλλον! . .. Η ασβόλη του ο ρ θού φουγ ά ρου του, ως σύγνεφον ηγέρ θη. Λες, θα - κρυψίνουν - εκεραύνωνε την πόλη ; � ' ' ' θ ει; ' ν ' αρπα ' ζεν - εοω, η' μενα χεν ερ Έκαμεν ύποπτο έναν γύρο στα μου ράγια κι αφού (εμού ριγούντο ς) όπτευσεν τους τόπους έφυγεν ως ήρ θεν (απ' τους μύθους, απ' τα μάγια) χωρίς μηχανικούς, χωρίς αν θ ρώπους. Και 8ίχως ει8οποίησιν!. .. Ούτως εχόντων , πέταξεν αινιγματικό στον πόντιο χώ ρο ' I. . . . ' ' των ορι ζ οντων προς τους καταγκρεμους ισια ' ' ' λ κ ι ως να, απ' του κοσμου εκοπηκεν το ωρο

1 07

1 08

Γ Ι ΑΝΝΗ Σ ΣΚΑ Ρ Ι Μ ΠΑΣ

(χι από το μάκρος της γήινής του αλύσου) φιλύποπτο , οισταχτιχό - άυλο τώρα σε μώλους άγνωστους ζυγώνει της αβύσσου με τη γοργόνα θλ ίψη του στην πλώρα . . .

ΑΠΑΝΤΕΣ ΣτΙΧΟΙ 1 936- 1 970

ΚΑΙ ΑΦΕΣ ΕΜΟΎ

Ω πάντα και πάντα μου καράβι - καράβι , με ολόρθο σταυρό το κατάρτι σου , I I ' , ν ) ανα' β ει , τι ονειρο - τονειρο.f - να σβ ενει κι η νύστα - καντήλι μου - νάρτει σου .

Φωτιά ολοστρ όγγυλη η Σελήνη , η Σελήνη , με μιας που επετάχθη στα όρη μου και νάρχεσαι , νάρχεσαι με κείνη , με κείνη την πλώ ρ ια σου Κούκλα βαπό ρι μου . Κι αυτά σου που τάναψες στο 8όρυ , στο δόρυ , τα φώτα σου - ως άγγελους φύλακες καθώς κιόλας ύψωσες στην πλώρη , στην πλώρη I I I� � σου - αφρων - κεινους πιοακες . τους ουο

Στης νύστας μου φ έγγε μου - ψηλά - τη μεγάλη μου αυτή λιμνοθάλασσα ω πλοίο μου , Συ νάσαι μου ο Άγγελος κι εγώ το κε φ άλι στ' ολάνοιχτο να γείρω βιβλίο μου . . .

109

110

Γ ΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡ Ι Μ ΠΑΣ

ΟΤΙ ΕΜΟΥ ΕΣΤΙ

'Ε να ο' λον μου , μανα ' , το συμπαν ' ' - το απαν ' ) I I I μεσ στις τυχες μου που επαιχτη τις ανισες και ιοές στην παλάμη μου , πώς τάοαν , πώς τάπαν οι αγάπες σου οι μοίρες - τσιγγάνισσες . Τα χάοια σου , οι χάρες μου , οι γλύκες (του τόσου ουρανού μου στα μάτια) οι εφτάρριζες , τι κόποι χαμένοι σου στον α φράτο μαστό σου f I f σαν σ! υπνους γλυκους με ναναρι ζες ... Τάχτιχ-τιχ μου , «τ ' ιχηδόvιιχ σου » (τώ ρα ό ρνιο στους λίθους ... ) , με χερια ' , και σ' αρπουσα αγγελ ιστικα ; Ω συ θάλασσα ( των πν�γμένων) στου πλήθου ς τη βουή - πάλι αηοόνι! Ζαλίστηκα . . . ΊΊ Ι

f f f ' που εγινη ιχχτιχ-τιχ. μου - στα χερια της - ναf κι η λυπη μου μάνα ( και μωρό γω ακόμη της!) ιοές με , κιόλας στο χάος πώς θα σβένω - Σελήνη I ) I Ι κρεμασμεν η απ την παμ φωτη κομη της ...

ΑΠΑΝΤΕΣ Σ τ Ι Χ Ο Ι 1936 - 1 970

Η ΠΑΡΕΑ

Ω ραία, φίλε, ήταν ωραία όπως τα λέγαμε και όπως I I ) I μεσ στο κρασι και την παρεα I I Ι ζεν ο καιρος κι ο τοπος. γυρι Κι ακόμα ωραία ήταν ως στάζαν χρυσά τα λόγια μας κοντά της, τα μάτια της ως μας κυττάζαν, ως μας με θ ούσε η ομορφιά της. Ω ραία, ναι ... Μα εγώ φαρμάκι έπινα, σκέφτοντας εντός μου, αυτήν που σαν χελι 3 ονάκι I t: εφτουρισε Ι απ ) το φως του κοσμου ... �

111

112

ΓΙΑΝΝΗΣ Σ Κ Α Ρ Ι Μ ΠΑΣ

ΑΛΛΑΓΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ � ' ' τ' αμπε' λ ια, ' θ ουν ησαν ' 'Οσα 'χα ναρ τα ψ αρια, οω: οι αυγες, πάσα ένα με την τέχνη του , κάθε ένα σε μια στράτα : Ο Μάης ν ' ανθίζει τα κλαριά, τ ' άνθη να κάνουν μέλια και τ' άστρα κει στον ουρανό, όλα μαζί μια τράτα .

Κι ήμουν κι εγώ. Στη γης εοώ όπου δουλειά και κρότοι εμένα η υπηρεσία μου στο τελωνείον ήτον : � � ' ' ' ' να ιστορνω' οι «εν κι β ωτιον » οτι οιασαφησεις ' I» , ' ' , ' «εκ ξυ λου - ητανε - κοινου » μ «εν τουτοις και ουχ ηττον. Κι ήρθες εσύ ! Και νά η ζωή ξε φ εύγει του σκοπού της, για σένα ο Μάης τώ ρ ' ανθεί, κισσοί κρεμάν στους τοίχους κι εγώ χωρίς κιβώτιον και οίχως πια «εν τούτοις . . . » μνέσκω τα τσαλι μάκια σου να κάνω φως και στίχους . . .


Ε ΜΒΑΤ Ή ΡΙΟ ΓΑΜ Ή ΛΙΟ

Μέσ' στη σιγή που μ ' άφησες της έρημου τραγ ουοιστά με πάει η λύπη , ω φίλη, ταμπούρλο μαύρο εγώ κρατώ στο χέρι μου κι αυτή τρουμπέτα κόκκινη στα χείλη . Και ταμπουρλώ στη νύχτα του μυστήριου I I Ι σ' α � ικοσκοτωμενου την πα ρατα χα θ ως σ κι αυτή αργ ά σε χρόνο εμβατήριου λυπητερή σαλπίζει σερενάτα ... Και όλο πάμε, πάμε . . . Η ζωούλα μου, όσα όνειρα γλυκά είχε για σένα ακολουθούν - λες γάμο - αγόρια ούλα μου μαβιά κεριά κρατώντας αναμμένα. Κι όλο τραβάει ... τραβάει μακριά ... σαν ήλιοι μου I I I και σαν φωτος ποταμι - η συνο σ� εια ...

Γαμπρό έλα τώ ρα φίλιε με στα χείλη μου, με ρύζι έλα μου ράνε την κηοεία ...

113


1 14

ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΙ

Δεν είναι ζήτημα στο σκέοιο μου ότι εστάθη του γρύλου , αΟύνατο να εχώραε το κ ρ ι - κ ρ ι - πώς να παρίστανα ό , τι έφυγε ή εχάθη , Ι I I Ι Ι ' - ηI λογου χα ρη - οτι ειναι η γευση μου πικρη ; Κάτι ως τοπίο ήταν ετούτο - τέτοιο κάτι , όπου οι φ ιλύρες γύ ρω εσώπαιναν - αριές I I I I και με κλ ειστο τοφιαχνα - γω - τονα μου ματι - την γλώσσα μου όξω , να το πετύχω στις μπογιές . . . I I - εχειI- και κατι νεφη που να εστα' ζαν ' I το - πισω - φως απ το φεγγαρι το τσιμπλο' · κάπου κι οι βάτραχοι θα έπρεπε να εκράζαν αν τα κ ο ά ξ τους εφαινόσαν στο ταμπλώ .

' Ηταν

I

Έτσι σταυ ρούς χαράζω , οω , να ξέρετε ότι ό , τι οε φαίνεται το γρ άφω με σταυρό : ρ σταυρός κ ι - κ ρ ι , σταυρός κ ο ά ξ , σταυρός οι κ ρ ό τ ο ι , σταυρός κι ετούτο μου το στόμα το πικρό .

I Μ' I I I 'Ο μως αποστασα εναν μοναχον - κι αργω . . . έναν σταυ ρ όν ώρα κι εγώ να σημειωθώ . Απέ μου , σβόντας το κερί - με των βατράχων ' Ι I "' ( I ' ' I ) I τ οκνο τραγουσι κατ απ αυτον να κοιμη θ ω . . .


ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ

( σε γρ ά: μμ αt του Δ ο ύ λ η Πο ζ � ό π ου λ ου )

Οι λύπες μου μού εγίναν πρ όβατά μου κι αρνάκια εμένανε οι έρωτές μου οι γύπες, I ' ναΙ μου θ ια - τις αγαπωI - τα β ασα αν Ι I και τα μα ζ ωνω γυα' λ ινα - ως το ειπες . . . Ο ι κολομπίνες ο ι αγάπες μου - στο δ ρ όμο ο ε θα μου ξανασφεντουρίσουν σερπαντίνες, νύχτα την επροβό ο ισα στον ώμο και - χήρες - ήρθαν ξωπίσω μου κι εκείνες.

I I I ο' λο με παει με παει - καρα' β ι η νυστα με τα πανιά του γυάλινα στη μπόρα, I I ' κι ειμαι γυαλενιος καπετανιος του και κρυσταλ I Ι I / - εκεινη - κουκ λα του , στην πλ ωρα . λ ενια

κι

Σώπα ορέ Λούλη, φίλε αγαπητέ μου, στην χαιρετάω κι ας μην - αυτή - ο εν μας θ υμάται, το ί ο ιο κι εσύ - καλέ - χαιρ έτησέ μου Ι I την τρικυμια σου του νου , που ο' λ ο μυκαται . . . Και σαν ο υο πλοία, του ωκεάνειου απεί ρου, I I I I κατω απ ) τ ) αστρια φεγγη του ουρανου μας, άντε - μαζί - στις ρότες μας του ονείρου με ρα'ίσμένα μας τα κρύσταλλα του νου μας . . .

115

116

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡΙΜ ΠΑΣ

ΤΟ ΠΑθΗΜΑ

' και τενοντες ' Μ ' ο' λ ους τους μυες (πουλιά που - ό ρνια - εφτάσα) πετάν οι ίπποι μας εύδρομοι (με μας) Θεέ τους - Θεέ τους, πίσω το μύθο ο ρ έμοντες, (τους πίθηκους και τα ο άσα) ' ' - στη β ια, κυττωντας εντρομοι το πλήθος των όπισθέ τους . . . Και στόχα πει . Και γέλασες ! Και ήταν α ργ ά για νάχει γύ ρισμα ο μύθος. Ευώ ο ιζαν ' ' οι νοστοι εσενα των κακτων ... '

Μ α ' ρ θαν - αράδα - ο ι επέλασες των ο ράκοντων . . . η μάχη . . . τ' άτια μας που ορθοπή οησαν ' θ ιες σκιες ' ' των αρκτων στις ορ .

Κι ήσαν ωραία ! Κι απόνηρα πλάι-πλάι όταν επλήττα (με μας ιππείς τους) άγγιχτα τη γη μας των μυστηρίων .


Η ιππασία στα όνειρα, η έφο ο ο και η ήττα, μας έ ριξε στα ορθάνοιχτα Ι I τα στοματα των θηριων . . .

117

118


ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΗ - ΕΓΕΡθΗΤΙ

Ήμαν ήσυχος και κανείν γω δεν πείραζα . Ήμαν προύμυτος, και γω βύζαινα χάος . . . - Ω! τ

I I I I ζε - οποιος ι τον εγνοια ναταν - που φωναξ ε; Ι Ι > I π οι ο ς τον ν οχλη σε να με κουνησει στον υπνο; - Α!

Βαρβαρίγγο διαμαρτύρομαι ! Το α ! σου, αυτό - γω θα το πω: Α ! θα πω - να μην ξέρω γω τίποτα ! Α ! θα πω - να μη νιώθω από φ άρσα ! I ) I ναρ θ ' α' ξ αφνα μ ενα λ ιανοI ριγανο' ξ υλ ο ; Και (γελώντας τη) ν α με γαργαλήσει στη μύτη ; ω - τ ι φ άρσα !

κ αι

- Αστυφύλαξ ! - παράβασις των περί ησυχίας διατάξεων . - Αστυφύλαξ ! - η ώ ρα σου να εφαρμόσεις το Νόμο . Πώς μαθές διαταράζουνε την ησυχία του άλλουνα; Τι θ α πει «παίζει» αυτή (κι ας μη νιώθω - από φ άρσα ; )

ΑΠΑΝΤΕΣ Σ τ Ι Χ Ο Ι 1 9 36 - 1 970

119

Έκτοτες κάθομαι και νυστάζω - ζητώντας το ! Έκτοτες (για να - το ξαναπιώ) κλειω τα μάτια τη ζωή;

. . .

-

I I ' 'Οχι αυτην , μα το χαος. Όχι αυτήν - την εγκάθετη (για να δικαστεί) στο εδώλιο !

- Κατηγορουμένη - εγέρ θητι !

1 20


Η ΠΟΛΗ

Θάταν ωραία αν 'ρχότανε ξανά κειο το βαπόρι ' ' - αφηνοντας ' � ' λα και αλαφρο' - πισω κοροε νερινη

I I ' I I I κι αναφωτο μεσ στη σιγη της νυχτας να επροχωρει με μια στην πλώρη του - ανοιχτή - βεντάλια από α φρ ό.

Η Πολιτεία η λίθινη - ορθή οπτασία των φόντων τότε, σκυφτή ο ραπέτισσα στους ο ρόμους τους σβηστούς, θά φευγε (αντάμα - ανάβοντας στα χάη των οριζόντων) τα φώτα της - χρυσές φωτιές - ονεί ρου εις τους ιστούς.

ΑΠΑΝΤΕΣ Σ τ Ι Χ Ο Ι 1 9 3 6 - 1 970

Ο Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ

Αν ήμουν δυο σπίρτα με Πίλο πάνω σε μια τεντωμένη κλωστή , κι αν - αποκεί - σε ονειρεύομαν : μιαν αμβλεία μαστί γιων (σαν δυο φρύδια του χάους) , θ α σε «τσίμπαγα» - έντομο ερτζιανό ' και θ α σ' επαιρνα στη χοροεσπερίδα που δόθηκε στην Αγγλική Ναυαρχίδα (στα δυο - νάσουν μέλισσα ; θα σε χώ ριζε η μέση σου) . Εκεί τότε, θάμπαινε ένας πιγκουίνος κατάστερος με τα χέρια στις τσέπες θα ανάκραζε - θού ριο στα επίπεδα χείλη του Την Τιμή της Λεγεώνος: - Allons enfants και πα-παπάαααα ! - Π ρο-οοοοσοχή ! Η Αυτού Δημοκρατική Εξοχότης Του ο Πρεσβευτής της Γαλλίας ! . . .

121

1 22

Γ ΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡ Ι Μ ΠΑΣ

Δ 10 ΑΔΕΛΦΟΙ ΚΑΙ ΟΙ Δ 10 ΝΕ1ΡΙΚΟΙ!

Πολύ επονέσαμεν εδώ �I Ι οι, ως εμπρεπει εις ουο - εν τη ζωή αλεξηλίου αξιωθέντες . . .

κ

I

υριους

Να είσαι Κύριος, εν χρω I I I ( κι ας ειναι - πως - αστειον ) κεκαρμενος, με υπεροπτικήν γκριμάτσαν και βιολιού I I ' κενην - στο χερι - θ ηκην , κ ι εν πλήρει σοβαροφανεία ν α το λες (συ, ένας - μετά Πίλου - τύπος) το πόσον ξέρ εις να εννοούν οι νεοαφιχθέντες φίλοι .

Πολύ - οι δυο - επονέσαμεν ως εις ισχνούς μάλλον , Κυρίους αρμόζει , ως, εις τους - πως - ψαλιδιστούς προσιδιάζει η ρεντικότα . . .

ΑΠΑΝΤΕΣ Σ τ Ι Χ Ο Ι 1 9 3 6 - 1 970

ΠΩΣ ΓΕΛΑΜΕ ΣΤΟ ΧΑΡΛΕΜ

(cχπο λ ο Ύί<Χ εν ό ς ν έ 'Υροu )

Εκεί, στο ελ Οuέvτ - πάνω στις φτέρνες της κάθεται (uπό τις φοινικιές) η Α φρική μας, εκεί η Σα-Σοuχρ η Πανα'Υία μας βuζά Ύuμνόκωλο το Ύιο της Τόσο είναι μαύρη, όποu στα μέσα της λάμπει ως φ ανάρι κατακόκκινο η Αφρικάνικη καρ ο ιά της - μόνο η Ιοu ο ήθ (με απ ' τα μαλλιά την κεφαλή τοu Ολοφέρνη) είναι άσπρη - εσάς - όσον αφρώ ' το Ύα' λα - εμας των μεχαρί μας. 1 Η Ιχ Σφάχ Η Γκιοuζ Μοuλάιε Η l μίτ Μοuμή η Θ εοτόκο - με τάσπρο κρίνο της στα ο άχτuλα ' ... και τον χαλκα' στο ' να ροu θ οuνι - Αuτή ! και η Σάε-Σοuχρ πα στη Ύαζέλλα της, 2 με πισωκάποuλα τον Αγιάννη . . .

1 . Ο ι γκαμήλες - στα νέγρικα. 2. Είδος Αφρικάνικης αντιλόπης .

123


1 24

Η Ιφριγχιγιέ, 3 η πατρίδα μας, I I ) I μας εχει μπει πισω απ τις μνημες μας - στο Ουάμπο στάθηκε η λήθη μας και στους αφρούς του Σενεγάλη - χει στο Χογχάρ έμεινεν άσταλτο το φιλί (της) των ερήμων Κι ας βουλιάξει έχουν στις άμμους της οι Αυτοχρατορίες μας οι μαύρες. Κι ας - αιώνιος - ο Νί γηρας I ' μεσ στο ρου του μας τις εβόα . . . Ξέρω πού βρίσκεται η καρδιά σας: I απ' τα η λεχτρονιχα σας τα ταμπλα' μέσα απ ' των αριθμών σας τα λάθη, � Ι I I I χατω απο τα φωτεινα τρυκ που σας οειχνουνε πούθε πάνε στο SUBWAS σας. ΠΙισω

Οι μαύρες μας αγαπάνε τους άλλους εμάς που σας, μυρίζουμε άσχημα · με τη χαραχτηριστιχή μυρουδιά μας . . . Ε ξ εναντίας εσείς, έχετε το νόμο του Λυντζ και την Καινή Διαθήκη · I I ( με μια χαρεχ λα χι εναν χεραυνοΙ στο Σιγχ-Σιγχ μας τεφρώνετε με τα δόντια αραιά μας. ) 3 . Η Αφρική - όπως λέγεται στα νέγρικα.

ΑΠΑΝΤΕΣ Σ τ Ι Χ Ο Ι 1 9 3 6 - 1 970

Αν τουλάχιστο μας δίνατε τις ωραίες γυναίκες σας . . . Αν τουλάχιστον ο ι Νέγρες μας δεν γερνούσαν απ ' τα είκοσι . . . Αν τουλάχιστο μας αφήνατε στο Κουάγκο και στο Γκαό μας . . . Αν - τουλάχιστο στο HARLEM μας . . . δεν στραγγαλίζαν τους άσπρους . . . Μην μας πείτε ότι στα Σινέ δεν κάθεστε, ακριβώς όπως κάθονται τι ωραία που αιστάνεστε με μια φωνή και δυο πόδια ! Επή ρατε τρεις Πολιτισμούς και τους κάματε κλάξον . . . - ανάποδα , οι προκάτοχοί σας στην Ήπειρο αντάλλαζαν τον χρυσό μ ' έξι χάντρες. Τους χειλάδες προπατόρους μας I ) I τους μπαρκαρατε απ τις οχτες τους, όπου - αυτοί - βέλη φαρμάκινα στα καλάμια τους εφυσάα . . . Μπρος στους φόκους τους ξεβράκωτοι και πρησμένα τ ' άφαλά τους, πανωτά τους κωλοπήδαγαν I I � - στα uα.ιμονια προσευχωντας . . .

125

126


Ξέρουμε βέβαια το Μπρούκλιν σας , όπου τα τραίνα είναι έτοιμα . Ξέρουμε βέβαια ότι οεν ξέρετε κατά πού πέφτει η Ευρώπη . Η Ιφριγκιγιέ , η πατρίοα μας , είναι ωραία και φευγάτη μέσα στα μελαψά δάχτυλά της μας την κατακρατάει η Σουλαμίτιδα. Δεν πιάνετε τις ξυριστικές μηχανές I I > Ι με τον μακρυ λωρο απ τους τοιχους σας; Δεν παίρνετε τις καρέκλες σας να μας 'ρ θε ίτε το βράδυ; Θα γυαλίσουμε τα παπούτσια μας , θα κουρδίσουμε τα ρ ολόγια · τις οδοντόβουρτσές μας θ ' αφρίσουμε ως εμείς , μόνο γελάμε στο HARLEM . . .

ΑΠΑΝΤΕΣ Σ τ Ι Χ Ο Ι 1936 - 1 970

ΤΙΠΟΤΑ

Πολύ αργόν το βρά ο υ εσβούσε I I ' I και τιποτα ταν το φεγγαρι κι ό,τι 'ταν λύπη ο ε λυπούσε Ι I I � ειχε και τιποτα οεν χαρη . ΜΙ

' I

I

I � ' α' λλο, τιποτ ον ηταν β ραου, I Ι �I με οιχως τιποτα στη εγνοια· I I I κι αυτο το τιποτα 'ν ) μεγα' λο I Ι στα τιποτα τα τιποτενια.

κ

I I ι ε' λεα μεσα μου : τι ταχα I I ' τι ταχα ναταν που μ ) ελυπει, αφού γω τίποτα για νάχα ο εν ένιωθα (χαρά, είτε λύπη) .

Παρά έτσι , τίποτα σκε φτόντα ς I I κι α' λλο ηρ θ ε τιποτα απ' αγα' λ ι : πώς τίποτα ο εν μούπες - όντας ' '� - το κεφα' λ ι . . . στρε ψ1 αντας - μ ειοες ' .

.

1 27

Γ Ι ΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡΙ ΜΠΑΣ

1 28

ΗΜΙΟΛΟΚΛΗΡΟΝ

Ν α είσαι απλός και περιττός, ι

'

ι

αυτο ναι κατι . Να μη 'σαι τίποτα (ούτε απαραίτητος) επίσης είναι . Να κλεις με νόημα (βλακείας ένεκεν) τόνα σου μάτι . Κάνε το κι έσο η μι βέβαιος και μείνε . Μείνε ημιόχις ημιναινές ι ' - κρατα ημιπο ζα . Έσο ημίβλεπτος ημιαν-φ άς και - τότε - τέλεια η φήμη θά ρτει σου σαν μια Κυρία ημιμιμόζα

ΑΠΑΝΤΕΣ Σ τ Ι Χ Ο Ι 1 9 3 6 - 1 970

λίγον τι κρύα και λίγον μπλάβrι από τα γέλια . . .

129

1 30


ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ τσr ΠΕΤΡΟί ΣΠΕΝΤΖΗ

(χ ρLτ Lχή)

.

κ

f

I

I

!

I

αμια χουχλα εσενανε στ ονειρο , μόνον ένα γυάλινο μάτι πατημένο στις αγκυροβολίες το υ - στην άβυσσο του υπερωχεάνειου της νύστας. Ένας Κύ ριος αριθμητικός και τρισύλλαβος Χ έχει σφιχταγκαλιάσει ένα ό μορφο και στραβό σαν καρ ο ιά που φωτάει στις πλατείες. Είναι κάτι σαν ημερομηνία ανυπόγραφη και σαν σταύρωση του έτους μέσ' στις βί ο ες και τα ελατήρια που ξέχασαν οι επτά νάνοι όταν ε φ ύ γαν . Και θα πας . . . Θα πας να χτυπήσεις τη σφύρα σου στου κρανίου του τις φλάντζες και τότε θα πεταχτούν από μέσα του f I οι προχpονολογημενοι εαυτοι σου . . .

ΑΠΑΝΤΕΣ Σ τ Ι Χ Ο Ι 1 9 3 6 - 1 970

Ο ΔΡΟΜΟΣ

Οι άνθρωποι είχαν ηττηθεί � I Ι οιοτι η επε' λαση αποκρουστηκε. Μάταια οι σάλπιγγες τούς πρόσταζαν την επάνοδο στο αίμα ' I - αυτοιI φευγαν σαν τα προ β ατα στην προσέγγιση του τραίνου . Ηττημένοι και δειλοί (οι πριν άτρομοι) ' � I I > τον σωστο χαν ε β ρει ορομο . . .

131

Γ Ι ΑΝ Ν Η Σ Σ Κ Α Ρ Ι Μ Π Α Σ

132

A-MASGUE

Έ φυγες, με μια μάσκα στα μούτρα σου Βγήκες από την πόρτα ανώνυμος και πράος Και πήρες τους 3 ρ όμους , το περιστατικο μιας αγνοησης , ... τ ι ωραιο μιας ανυπαρξίας στους άλλους . . . (Κι εγώ, 3 ε μίλησα - σώπαινα) . ,

Κι έφυγες έτσι Αγό ρασες μια εφημερί 3 α κι έκανες πως 3 ιάβαζες ' , � υποπτευοσαν , , σε βλ επαν , 0 υοε καν οτι τι κανεις: ' Οι άλλοι, αυτοί που 3 ε σε ξεραν (και που εσύ ήσαν μάσκα . . . ) έλεγαν ότι αγόρασες μια εφημερί 3 α και 3 ιάβαζες . . . ' Υστερα, I

'

I

I

I

I

μπηκες σ ενα ρεστωραν κι εκανες πως ετρωγες φαίνοσαν αντίσκαστος - «να είσαι » . , , Μ α, ο εστιατορας . Γ ι ' αυτο, . η' �,t: ερε πως υποκρινοσαν Γι ' αυτό 3 εν σου τόπε, γιατί 3 εν του τόπες και συ - 3 εν τούπες ότι υποκρίνεται ο κύριος . . . Στο Σταθμό, έβγαλες κανονικά το εισιτήριο Κανείς 3 ε σε φύσηξε για να κατάρρεες σαν βρόχινος Κανείς 3 ε σ' αρώτησε αν υποκρίνεσαι ή όχι, αν περίμενες το τραίνο, αν είχες βγάλει το εισιτήριο ,

Α Π Α Ν Τ Ε Σ Σ τ Ι Χ Ο Ι 1 9 3 6 - 1 970

133

Αν σ' αρώταγαν θάταν σαν να βλέπαν σε κάτοπτρα Αν σ' αρώταγαν θάταν σαν να ρώταγαν μια μάσκα Ώστε γιατί να σ' αρώταγαν ; Μην οεν ήσουν ίοιος όπως κανείς έχει βγάλει το εισιτήριο; Ή, μην οεν ανάπνεες για να - εννοείται - μη σκάσεις; Έτσι . Έτσι , ήσαν βέβαιοι και ανύποπτοι Γιατί όλοι τους είχαν βγάλει το εισιτήριο Γιατί όλοι τους πε ρ ίμεναν το τρ αίνο . (Κι εγώ, σώπαινα . . . )

134


ΑΥΤΟ - ΝΑΙ !

( Π�ρ« πο vο στο Γι«vv1} Β� ρβ �ρ(γγ ο )

Πότε λοιπόν θ� φ ύγει - μου - από μέσα αυτό το �λόιστο πουλί που (και - με - τώρα) �I I Ι Ι χωνει τ' ανυχι του β α θ ι� κ�ι μου εοεσ� - κι αυτήν πουλί !- και τη δική μου Ελεονώ ρ�; I I I και - στο λαιμο μου - του ψ ωμιου την καταπια; - Ποτέ πια! Ή, εκείνες οι καμπάνες . . . οι καμπάνες . . . που όλο βοάν (μαύρο πουλί) τις θύ μφές μου, 'Ψ I I ποτε τους χ�' λκινους θ α π� ουν - τους - π�ι�νες να μ1}ν γροικώ, να μ1} θυμάμαι να μ1)ν . . . (πες μου) �· I I I I ν� μην χωρις φωνη την κλαιω, ουο αναπια; - Ποτέ πια!

Και - ώστε - (χωρίς στον ώμο του, το ερύθρο, I I I πρασινο πτωμ� μου κανειν να τον β αραινει ) νεκρόν θα μ ' έβρει η Χαλκίδα σ' ένα ρ είθ ρο έρημου δρόμου ; (Πόε - έτσι να γένει; ) � I κ I I αι ουτε - μου - μια κηοεια κουνενε; - Α υτό vαι . . .

ΓΛΩΣ ΣΑΡΙΟ

136

ΓΛΩΣΣΆ Ρ Ι Ο

assorti : ταιριαστό (γαλλικά) lacrimae hominis: τα δάκρuα τοu ανθρώποu (λατινικά) terra incognita : άγνωστη περιοχή (λατινικά)

ιΧθ uρμα : uποχείριο · εδώ μάλλον η σημασία τοu σuγγενεύει πε ρισσότερο με εκείνη ποu έχει στην αρχαία ελληνική , από όποu και προέρχεται : παιδικό παιχνίδι ώ αt ρεt : αντί αιωρούσε, προφανώς για να επιτεuχθεί ομοιοκα ταληξία με τη λέξη «βαπόρι » αλεξήλ ιο : ομπρέλα αλς κο u ρσοόμ : φρ άση που προέρχεται από τα του ρ κικά (a�kolsun: ας υπάρξει αγάπη) . Στη Μυτιλήνη χρησιμοποι είται η φρ άση με την έννοια «καλά τα κατάφερες» , είτε θε� τικά είτε αρνητικά . (Ευχαριστώ την Αγγελική Ράλλη για την πληρο φορία . ) αν α γλυμ ένος : ανάγλυφος αναπ tιΧ : αναπνοή ανιΧρtα : αραιά ανιΧφωτο : με αναμμένα φώτα. Σχετικά με την εύλογη αμφι βολία όσον αφορά την ερμηνεία της λέξης βλ . Ν ίκος Γρι πονησιώτης, «Μικροσκαριμπικά» , Πλαvόδιοv, 48 (Ιούνιος 2010) 932-933 . ανίστη μt : σηκώνω απόνη ρα : όχι πονηρά, αθώα απόσπ ερνο : η μεταβατική ώρα στο τέλος του απογεύματος και πριν έ ρ θει η νύχτα αρί δ α : το πόδι (από την αρχαιοελληνική λέξη «αρίς») ασβ ό λη : αιθάλη, καπνιά · εδώ χρησιμοποιείται μεταφορικά αφtγκρατιΧ : ίσως από το ρήμα «αφιγκράζομαι » ή «αφφγκάζομαι » που χρησιμοποιεί ο Σκαρίμπας, αντί αφουγκράζο-

ΓΛΩΣΣΆ Ρ Ι Ο

1 37

μαι · αυτά που μπορούν να ακουστούν γλ αρ ό ς : λαμπε ρός Γριπόνη σο ς : η Εύβοια · επί Φραγκοκρατίας η ονομασία της Εύβοιας ήταν Έγριπος . δ ρ έ μοντε ς : ο τύπος αυτός δεν μαρτυρείται . Π ροφανώς ο Σκα ρ ίμπας παραβιάζει τη μετοχή «δραμόντες» (μτχ. αορίστου του ρήματος «τρέχω») , χάριν ομοιοκαταληξίας με τη λέξη «τένοντες» του πρώτου στίχου . εγ έ ρ θητι : προστακτική του ρήματος «εγείρομαι» : σηκώνομαι εγ κά θ ετο ς : αυτός που με εντολή άλλων παρευρίσκεται σε μια συγκέντρωση και προβαίνει σε βίαιες εκδηλώσεις επιδοκι μασίας ή αποδοκιμασίας δέ ε σα : ο τύπος δεν μαρτυρείται · προφανώς ο Σκαρίμπας τον χρησιμοποιεί αντί του τύπου «έδεσε » , χά ριν ομοιοκαταλη ξίας με τη λέξη «μέσα » του πρώτου στίχου εν χρω κ ε καρμένο ς : πολύ κου ρεμ ένος (από τις αρχαιοελληνι κές λέξεις «χρως » : δέρμα· «κεκαρμένος» : μετοχή παρα κειμένου του ρήματος «χείρω » : κουρεύω) έλ επ ασε ς : αντί επελάσεις: επιθέσεις επροβ όδ αγ α : αντί ξεπροβόδιζα · ξεπροβοδίζω : συνοδεύω για λίγο και μέχρις ενός ση μ είου κάποιον που φεύγει ρτ ε ζιαν ό : ηλεκτρομαγνητικό εξ ώλης και προ ώλης: λέγεται για πρόσωπο ανήθικο ή διε φ θ αρμένο ετάζω : εξετάζω, δοκιμάζω I � I Ι� ευυ ρομο ς : ευ και ορομος: γρηγορος ζί λ ι : ρυ θμικό συνοδευτικό λα"ίκό όργανο, που αποτελείται από

1 38

ΓΛΩΣΣΆΡ Ι Ο

Ούο κοίλους μεταλλικούς δίσκους, που τους χτυπούν τον ένα με τον άλλον (από την τουρχιχ� λέξη zil) θ λ ιβ ό ς : θλιβε ρός, θλ ιμμένος θ ο ύ ριο : πολεμικό τραγούδι θ ρυαλλίδα : φιτίλι, κυρίως για την πυροδότηση εκρηκτικών � I I I I I I υ λων - εοω χρησιμοποιειται μεταφοριχα: αφορμη ενος γε, γονοτος μα' λλον χαταστρεπτιχουI Ι I I I J. ' η αχρη θ ος : αντιI καν θ ος: χα.ν του ματιου, το σημειο οπου ενωνονται τα βλέφαρα κατάστερος : γεμάτος αστέρια (εδώ μάλλον πρόκειται για παρ άσημα) χατσί: κατσίκι χ ο λλι:χ ρ ίνι:χ : μεγάλος κολλα ρ ιστός άσπρος γιακάς χ ο ύ δ ι:χ : η πρ οσπάθειά μου να βρω τη λέξη στα λεξικά παραμέ νει ατελέσφορη . Ωστόσο, κάποιες υποθέσεις μπορούν να γί νουν . Μαρτυρείται η λέξη <<χουδιά» : μηκωνέλαιο . Επομέ νως μπορεί χούδα να σημαίνει παπαρούνα, και εδώ να είναι σχέδιο στο φουστάνι της ηρωίδας. Επίσης, η λέξη «χούδας» σημαίνει χτίστης (Ήπειρος, Μακεδονία και Θ ρ ά κη) . Εν δεχομένως, ο Σκαρίμπας εδώ εννοεί το ράψιμο κατ' ανα λογίαν προς το χτίσιμο και τη χρησιμοποιεί με την έννοια του σχεδίου . Το ζ�τημα παραμένει ανοιχτό . κουνεν έ ς : ξεμωραμένος άνθ ρωπος 1

λ ο ύρι:χ: λεπτός και ίσιος βλαστός δέντρου , βέργα μαργ ώνω : παγώνω μι:χρι όλ ι:χ: χαριτωμένη και έξυπνη (από την τουρχιχ� λέξη maryol)

ΓΛΩΣΣ Ά Ρ Ι Ο

139

μ (Χτσ(Χγγ όvες: η λέξη εμφ(Χνίζεται Κ(Χι στο Οιήγημα «0 κύ ριος του Τζ(Χκ » (14) . Η ερμηνεία που έοωσα εκεί ( « μαλα γάνα, καμωμ(Χτού , καταφερτζού » ) σχολιάστηκε με σκε πτικισμό (ΧΠό τον Ν . Δ. Τ ρι(Χντ(Χφυλλόπουλο (τριαντα φ υλλόπουλος 2001 : 117-118), ο οποίος - εύλογα - θεω ρ εί πως αυτή η ερμηνεία οεν μπορεί να ισχύει για το στίχο «των φρ υοιών σου οι ματσαγγόνες » και , αφού οεν μπό ρεσε να βρει τη λέξη στα λεξικά , αναφέρει την ερμηνεία « εταίρα » , που έχει θησαυ ριστεί στο Ευρετήριον του πε ριοοικού Ααοypαφία , θεω ρ ώντας πως μπορούμε να εξη γήσουμε «τις ματσαγγόνες των φρυοιών » , αν εννοήσουμε «το ναζιάρικο παίξιμό τους » . Ν ομίζω πως και στην περί πτωση της «καμωματούς » , όπως και στην περίπτωση της «εταίρας» , ο στίχος μάς παρωθεί να τον ερμηνεύσουμε εξίσου κατά προσέγγιση . Αντίθετα , θεω ρώ ότι το περιε χό μενο του αθησαύριστου ποιήματος με τίτλο «Ματσαγ γόνα » που οημοσίευσε ο Σκαρίμπας στην εφημερίοα Πpοο δεuτιχή Εύβοια (φ . 138, 24 .8 .77, 2) (Σούλα Παπαγεωρ γοπούλου-Ιωαννίοη 2006 : 161) είναι συμβατό με την ερ μηνεία «εταίρα» του Ευ ρετηρίου του περιοοικού Ααοypα φία : η Ματσαγγόνα «από την Άπω Ανατολή » , «η σχε οιαστή σε πορσελάνη » , παραπέμπει σε γκέισα , οηλαοή εταίρα της Άπω Ανατολής . μεφ ά κιο : έφηβος η λέξη συνή θ ως χρησιμοποιείται υποτιμη τικά, με συνοηλώσεις ανωριμότητας και επιπολαιότητας μιμόζ(Χ : καλλωπιστικό οέντρο ή θάμνος με σφαιρικά, ευωοιαστά, κίτρινα άνθη μουχρ ό ς : σκοτεινός μπά κ(Χ : κοιλιά (από την αλβανική λέξη baka) μπλά βο ς : αυτός που έχει σκούρο μπλε, μελανό χρώμα μπρ(Χμ-πάφες: λέξη του Σκαρίμπα, προφανώς ηχοποίητη από

1 40

ΓΛΩΣ Σ Ά Ρ Ι Ο

τις λέξεις <<μπρcψ» και «παφ » , σύμφωνη μορφολογικά με τη λέξη «γκάφες » , με την οποία ομοιοκαταληκτεί μπρούσκο ς : η λέξη χρησιμοποιείται για το κρασί που έχει έντονη και στυφή γεύση · εδώ χρησιμοποιείται μεταφορικά (από την ιταλική λέξη brusco) ' ' μυκωμαι : μουγκρι' ζω, β ρυχωμαι ' νι'λα : αποτυχια Νιρβανά : αντί Ν ιρβάνα: η σύμφωνη με το βουδισμό απά ρνηση κάθε εγκόσμιας επιθυμίας, η εσωτερική γαλήνη ξανασφεντουρίζω : ξανασφεντονίζω ξ ιφου λ κημ ένοι : ο τύπος αυτός δεν μαρτυρείται · το ρήμα απα ντά μόνο στην ενεργητική φωνή : ξιφουλκώ : τραβώ σπαθί · μεταφορικά σημαίνει «έρχομαι σε αντιπαράθεση » ξ ω θ ι ά: νεράιδα οπτεύω ( εδώ όπτευσεν) : κοιτάζω εξεταστικά (το ρήμα «οπτεύω» απαντά στον Αριστοφάνη) πάτι : πάτημα, βήμα πεστό ς : αντί πεσμένος, ξαπλωτός πιάκα : αντί πιάστρα (από το ρήμα «πιάνω » ) πι άτ(Χ : τάσι , κύμβαλο I� I I I I I I πλ ισ(Χριστο ς : με πλ ισεοες πλ ισες: σειρα απο στενες, πυκνες και μόνιμες πτυχές σε ύ φασμα (από τη γαλλική λέξη plisse) πρόγκ(Χ : χλευασμός (από τη σλαβική λέξη poroga) πρόκ (Χ : μεταλλικό ή ξύλινο καρφί (από την ιταλική λέξη brocca) ρεντικότ(Χ : επίσημο ανδρικό σακάκι που κουμπώνει σταυρωτά


141

και φτάνει μέχρι το γόνατο (από την αγγλική πε ρ ίφραση ridi n g coat : σακάκι ιππασίας) Ι σινο : σινικοι : κινε' ζικο σιχτίρ-γκαλόπ: μάλλον πρόκειται για γλωσσική νεοπλασία του Σκαρίμπα από την τουρκική λέξη siktir: γαμώτο, και την αγγλική λέξη galop : καλπάζω . Από το γλωσσικό πε ριβάλλον όπου εντάσσεται, φ αίνεται να δηλώνει τον γρή γορο και οργισμένο καλπασμό. σποφιι.1. : αντι' σπαρτα ρ αι στατό : σταματημένο ' σφυρα : σφυρι'

τεμπεσίρι : κιμωλία (από την περσικής προέλευσης τουρκική λέξη tebe§ir) τολύπη : τού φα τρ έ μενς : αλλεπάλληλες γρήγορες κινήσεις, τρ έμουλο τσαλ ιμά κια: καμώματα (από την τουρκική λέξη ς:al i m ) ' αντιι τσιμπλ ιαρικος ι <1- ι χρησιμοποιειται ι εοω μεταφοτσιμπλ ος: ρικά: αδύναμος τσουλούρα: παιδικό παιχνίδι · μεταλλικό στεφάνι που το κυ λούν τα παιδιά καθώς τρέχουν τσουμπλ έ κια : ετερόκλητα αντικείμενα I I I I τωριου : συντμηση της φρασης «του ωραιου » Φαύνος: αρχαία ρωμα·ί κή θεότητα, προστάτης των βοσκών , που ταυτίστηκε με τον Πάνα φ ιλο σοφική λί θ ος: λυδία λίθος: μαύρος ίασπις που χρησιμο ποιούνταν για να ελεγχθεί η περιεκτικότητα των αντικει μένων σε χρυσό · εδώ χρησιμοποιείται μεταφορικά: δοκιμή αποδεικτική

142


φι ό ρcχ: λουλού8ιcχ (cχπό την ιτcχλικ� λέξη fiore) φλ�ντζcχ: λεπτό φύλλο μετάλλου, ελαστικού � άλλου υλικού, που πcχρεμβάλλετcχι για στεγανοποίηση ανάμεσα σε 8ύο μέρη που συναρμόζονται ό φλ κο ς: μεγάλο τριγωνικό πανί της πλώρης ιστιοφόρου πλοίου (από την ολλαν8ικ�ς προέλευσης ιταλικ� λέξη flocco) · κό ντρα φλόκος: ο πιο προωθημένος από τους φλόκους φ ό κο ς : φωτιά (από την ιταλικ� λέξη fuoco) cpυρονερι� : άμπωτις χcχρτονο λο όλου 8 ο : λουλού8ι από χαρτόνι χcχχόλο ς: άνθρωπος μεγαλόσωμος και ασουλούπωτος '

'

'

ωριcχ: αντι ωραια

ΣΙΝΤΟΜ Ο ΓΡΑΦΙΕΣ

ΣΎΝΤΟΜΟΓΡΑΦ Ι Ε Σ

144

Ι. ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΣΚΑΡΙΜΠΑ Α. ΠΟΙΗΣΗ ΟΥ Ε Β ΑΣ

Ουλαλούμ (1936) Εαυτούληδες (1950) Βοϊδάyyελοι (1968) Άπαvτες στίχοι 1936-1970 (1971 )

Β . ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Καϋμοί στο Γpιποvήσι (1930) Το Θείο Τpαyί (1933) Μαpιάμπας (1935) Το Σόλο του Φίyκαpω (1939) ΓΚ Η yυvαίκα του Καίσαpος (1950) ΒΓ Το Βατεpλώ δυο yελοίωv (1959) ΚΣ Ο κύpιος Σεβαλιέ Σεpβάv της κυpίας (1971) τχ Τυφλοβδομάδα στη Χαλκίδα και άλλα διηγήματα (1973) ΤΑΚ Τpεις άδειες καpέκλες (1976) ΤΑ Τα πουλιά με το λάστιχο (1978) τκ Τα καyκουpώ (1979)

ΚΓ θΤ Μ ΣΦ

Στις Συντομογραφίες αναγράφεται η χρονολογία της πρ ώτης έκδοσης. Οι παραπομπές στα πεζογραφικά έργα τοu Σκαρί μπα γίνονται στη σειρά των Απάvτωv τοu σuγγραφέα στις εκ Οάσεις Ν εφέλη, όταν uπάρχοuν . Π . ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡθΡΑ

Κοκόλη ς : Ξ . Α. Κοκόλης, Άvθpωποι και μη: τα όpια της φα-

ΣΥ

ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

145

vτασίας στο Σκαpίμπα. Μελέτες και σημειώματα, University Studio Press, Θ εσσαλονίκη 2001 . ΠοιποιΎεωρΎοποόλοu-Ιωοιννί δη 1 995 : Σ ούλα ΠαπαΎεωρΎο πούλοu-Ιωαννίδη, Αvέκδοτα και αθr;σαύpιστα κείμεvα του Γιάvvr; Σκαpίμπα , Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Χαλκί δας, Χαλκίδα 1995 . ΠοιποιΎεωρΎοποόλοu-Ιωοινν( δη 2006 : Σού λα ΠοιπαΎεωρΎο πούλου-Ιωαννίδη, Για τοv Γιάvvr; Σκαpίμπα. 8 κείμεvα και 1 σuvέvτευξr; με τηv Τασία Σελέκου- Τσόπαvου, Πορθμός, Αθήνα 2006 . Στοιμποuλοό 2006: Συμεών Γρ . Σταμπουλού , Πr;yές της πε ζοypαφίας του Γιάvvr; Σκαpίμπα, ΣύλλοΎος προς Διάδοσιν Ωφ ελίμων Βιβλίων , Αθήναι 2006 . Στοιμποuλοό 2009 : Συμεών Γρ . Σταμπουλού , Ο ίσκιος της ' ypαφr;ς. ι Μελ ετες Σκαpιι και σημειωματα yια τοv .ι"Γ'ιαvvr; ' ι μπα, Άγκυρα, Αθήνα 2009 . Τρι οιντοιφυλλόπουλοι; 1 987 : Ν . Δ. Τριανταφυλλόπουλος, «Ση μειώσεις στον Σκαρίμπα » , ανάτυπο από το Αpχείοv Ευβοϊ κών Μελετώv, ΚΖ '/1986-87 . Τρ � οιντοιφuλλόποuλοι; 1 996 : Ν . Δ . Τριανταφυλλόπουλος, «Η ιδανική Φιγιέττα ή τα διπλά βήματα του Σκαρίμπα » , Συy ypαφείς στο χpόvο. Ημεpολόyιο 1997, Γιάvvr;ς Σκαpίμπας, Διάμετρος, Χαλκίδα 1996 . Τρ�οιντοιφυλλόποuλοι; 2001 : Ν . Δ. Τριανταφυλλόπουλος, «Σκα ριμπικ ά» , ανάτυπο από το Αpχείοv Ευβοϊκώv Μελετώv, 33/1998-2000 .


1 48


ΜΙΑ ΤΑΧΕΙΑ Σ ΎΝΤΟΜΙΑ ΜΟΎ ΔΎΟ ΛΟΓΩΝ

Το ποίημα από το οποίο προέρχονται οι ένθετοι στο προλογικό αυτό κείμενο στίχοι είναι το «Κατηγορουμένη - εγέpθητι » . Η αντίληψη ότι αυτή η ζωή που ζούμε είναι το όνειρο και ότι η πρ αγματικότητα είναι τα όνειρά μας διαπερνά πολλά έ ργα του Σκαρίμπα και , προφανώς, σχετίζεται με την πεποί θηση της φαινομενολογίας πως τα ορατά και όσα εμπίπτουν στις ανθρώπινες αισθήσεις συνιστούν ψευδή πραγματικότητα και πως μόνον ό ,τι προσλαμβ άνεται ενο ρ ατικά είναι αληθινό. Ο αστεpίσκος και η παραπομπή «Πέτρος Σπέντζας, ΕισαI I ' γωγη, στον Μαpιαμπα » , αναφεpεται στον « π ρο' λογο » του Π ετpου Σπεντζή στη δεύτερη έκδοση του μυθιστορήματος (Δω δώνη, Αθήνα 1969, 7-14) , όπου περιλαμβάνεται, με ελάχιστες διαφορές, απόσπασμα του κειμένου που δημοσιεύεται εδώ ως απάντηση του Σκαρίμπα (ίσως σε συνέντευξή του) από «είναι μια terra incognita» έως «ό ν ε ι ρ α » . Ο Πέτρος Σπεντζής ήταν δικηγόρος, εραστής της λογοτε χνίας και φίλος του Σκαρίμπα . Το πραγματικό του επώνυμο ήταν Σπεντζόπουλος. Σε αντίτυπο των ΑΣ, που πρ οέ ρχεται από την προσωπική βιβλιοθήκη του Σκαρίμπα και απόκειται στο ΕΛΙΑ, ο ίδιος έχει διαγράψει τη λέξη «τετράνθpωπο » και την έχει αντικαταστή' I " ' θ pωπο " ( =τον "πpοανσει χειρογpαφα με τη φpαση « τεσσεραν I I " I " / θ ρωπο που περπαταε / " αν θ pωπικον ακομη με τα τεσσεpα » .


1 49

Α . Ο ΥΑΑΑ Ο ΥΜ ( 1 9 3 6 )

Ουλαλούμ : τίτλος του ποιήματος του Edgar Allan Poe "illa lume" , ίσως από παραφθορά: του λατινικού ρήματος ulurare (= θ ρηνώ) . Το ποίημα μεταφράστηκε πολλές φορ ές στα ελλη νικά: από το 1904 κ.ε. (Σταμπουλού 2006 : 314) . Εν8εχομένως η λέξη συν8ηλώνει ηχητικά: τη λέξη «ολο λύζω» ή τη σιωπή (αφού συνανασύρει τη φράση «ου λαλούμε») . Βλ. και «Σημείωση του ποιητή » . 1 8 ΠΡΟΛΟΓΟΣ (ΣΥ}με(ωμοι προεισαγωγικό, -ή περίλΥ}ψις προΥ}γοuμένων)

Α: Πvεuματιχή Ζωή , 33 (Οκτώβριος 1938) 281, με τίτλο «Μαριά:μπας» . Β : Μοpφές, 5 (Φεβ ρουά:ριος 1947) 168, με τίτλο «Μαριά: μπας» . Γ : ΑΣ, 13. Τ ο ποιητικό εγώ προεξαγγέλλει και σχολιάζει τη 8ιττή φ ύση του ρόλου του, ρ όλο «παλιάτσου » , του οποίου ποικίλες μετα μορφώσεις ο Σκαρίμπας παίζει σχε8όν σε όλα του τα έργα , υιοθετώντας 8ιά: φορα προσωπεία . Το γεγονός ότι ο α ρχικός τίτλος του ποιήματος είναι ί8ιος με τον τίτλο του σημαντι κότερου ίσως μυ θιστο ρήματός του και του αρχετυπικού ήρωα που πρωταγωνιστεί σε αυτό ανα8εικνύει τον κλόουν σε τυπικό σκα ριμπικό ήρωα και την ειρωνεία που υπόκειται στον κλαυ σίγελω του παλιάτσου σε κατεξοχήν κανονιστική αρχή της


150

ποιητικής του Σκαρίμπα · ιδίως λόγω της εμβληματικής θέσης του ποιήματος στη συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του .

Νησάκια στη Γpι π6νησο . Υψ6μετpο -0, 65

19

Τ' ΑΦΙΓΚΡΑΤΑ ΤΟΥ Β ΡΑΧΟΚΑΒΟΥΡΑ

Α: ΑΣ, 15 .

Π ρόκειται για στίχους υπερρεαλιστικής υφής, που πεζολογη μένοι στεγάζονται στη δεuτερη έκδοση του μυθιστορήματος ΣΦ (23) . Στόχος του συγγραφέα, πέρα από τη δοκιμασία της γραφής, η οποία συντελείται με τα αναγνωρίσιμα υπερρεαλι στικά μοτίβα, είναι, ενδεχομένως, να σατιρίσει την τεχνική . I Ι Ι I I � του υπερρεαλ ισμου - για τον οποιο οεν ετρεφε καμια εκτιμηση - μέσα από μια «πεποιημένη » υπερρεαλιστική τεχνοκ I κ I I I τρ οπια. (Βλ . ατερινα ωστιου, « " Η μαεστρια του ενστικτωδους παραλόγου " : συμβολή στη μελέτη της σχέσης του Σκα ρ ίμπα με τον υπερρεαλισμό » , Κοvδυλοφόpος, 7, 2008, 1271

145 : 139-140) .

20

ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ

Ο Σκα ρ ίμπας εδώ αναφέρεται σε μια πρώτη , ανέκδοτη θεα τρική μορφή του μυ θιστορήματος ΒΓ, η οποία ελάν θανε έως το 1997 . Στο τμήμα του αρχείου της εγγονής του Σκαρίμπα Ελένης Σκαρίμπα ανακάλυψα το χειρ όγρα φο αυτής της πρώ τΎ)ς μορφής, φωτοαντίγραφο του οποίου παραχώρησα στον συ νάδελφ ο Λάμπρο Βαρελά, ο οποίος είχε ειδικό ενδιαφέρον γι ' αυτό (Λάμπρος Βαρελάς, « " Το Βατερλώ δυο γελοίων " του


151

Γιάννη Σκαρίμπα - μια άγνωστη θ εατρική μορφή του έρ γ ου » , Πεpίπλ οuς, 44 (Μάρτ. -Ιούν . 1997) 53-67, αφιέρωμα στον Γιάννη Σκαρίμπα, επιμ. Κατε ρίνα Κωστίου) . Η κατά πα ρα δοχή του συγγραφέα της αποτυχημένη αυτή πρώτη μορφή συναιρεί τα μυθιστορήματα Μ, ΣΦ και ΒΓ, ενώ συγγενεύει θεματικά με το κατοχικό θεατρ ικό έργο ΓΚ. Ου λαλοό μ : βλ. τα σχόλια για τον τίτλο της ομώνυμης ποιη τικής συλλογής (εδώ, σ. 149) . Ο σχετικός διάλογος για το όνομα «Ουλαλούμ» τελικά στεγάστηκε στο μυθιστόρημα ΣΦ (75 ) .

21

ΜΟΝΟ ΔΥΟ ΣΤΙΧΟΤΣ

Α : Ο Υ, 36 .

Β : Βαλ καvική Αοyοτεχvία, 4 (Ιούλιος 1937) 110 . Γ: ΑΣ, 18. Το ρομαντικό θέ μα του φανταστικού πλοίου , το οποίο αξιο ποίησαν ποιητικά πολλοί συνοδοιπόροι του Σκαρίμπα, αποτε λεί επίμονο ποιητικό τόπο της ποίησής του και μεταμορφώνε ται ποικιλοτρόπως: από την απειλητική εμφάνισή του νύχτα 'δ I I I ' I I στο λ ιμανι ( opvιo και uαιvα τuφλ η μεσ στο σκοτα ι ) εως την απόκοσμη παρουσία του στην αχλύ του ορίζοντα (ένα πλοίο με ΙJΌ '/:' Ι 1 yuα' λ ιvα παvιαI που λ ικvιι.,εται οι, απ ' τα οpια τοu κοσμοu ... ), το πλοίο απηχεί επιδ ρ άσεις από τον Poe και τον Hamsun και επανέ ρχεται στα θε ρά στο ποιητικό και το πεζογραφικό έργο του Σκαρίμπα . Ι


152

22

ΦΙΓΙΕΤΤΑ Γ . ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ

Α: Ευβοϊκός Κήpuξ, 11 (10.12. 1934 ) , με μορφή πεζοτράγου δου , με το ψευδώνυμο «Μοφιάμπας » . Β : ΟΥ, 1 3 . Γ: ΑΣ, 1 9 . Τ ο ποίημα γράφτηκε και δημοσιεύτηκε ω ς νεκρολογία, με αφορμή τον πρόωρο θάνατο της Φιγιέττας Γ. Πνευματικού (1900-1934) . Απόγονος των Κριεζώτηδων από τον πατέρα της και των Τζαβελλαίων από τη μητέρα της, η Φιγιέττα γεννή θηκε στην Τριάδα Ευβοίας. Όπως παρατηρεί ο Ν. Δ. Τριαντα φυλλόπουλος, «το βαπτιστικό της ήταν Καλλιόπη, αλλά όταν ανάγγειλαν τη γέννησή της στον πατέρα της με τη φράση c' est une filli ette , εκείνος αποφάσισε ότι έτσι έπρεπε πια να την λένε, Φιγιέττα . Ζωντανή και πεθαμένη, ήταν ο ίσκιος του Σκαρίμπα. Μύ ριαμ Χόπκινς Λάι, Κάι-Τσου, Μαί ρη Δεπάνου, Νίνα Δο λόξα, Άννα-μπελ Λη, Έλιζε Μαίηλυ, Ουλαλούμ και , προπά ντων, η Κυρά του πύργου στο Θείο Τpαyί δεν ήταν παρά ονο ματικές μεταμφιέσεις εκείνης, της ιδανικά μυστήριας και μονα δικής. Στην Οuλαλούμ (1936) , το πρώτο , ουσιαστικά, ποίημα I I I π "' της συλλογης τιτλοφορειται " Φ ιγιεττα Γ . νευματικου , και ο Μαpιάμπας (1935) αφιερώνεται "στον ιερό ίσκιο της Φιγιέτας Γ. Πνευματικού, της γλυκύτατης Κυράς που - ζωντανή - μου το ενέπν ευσε " » (Τριανταφυλλόπουλος, 1996) . Η Φιγιέττα επανέρχεται στο μυθιστόρημα ΒΓ (56) , και , μεταμορφωνόμενη, αναδύεται κάθε τόσο στο έργο του Σκαρί μπα, μέσα από ένα κλίμα ρομαντικής μελαγχολίας και γλυκιάς εγκαρτέρησης, ενσαρκώνοντας τη μεσοπολεμική άυλη γυναικεία


153

παροuσία. Η λογοτεχνική διαχείριση της Φιγιέττας από τον Σκαρίμπα αποτελεί ένα καλό δείγμα τοu τρόποu με τον οποίο ο σuγγραφέας ενσωμάτωνε την πραγματικότητα στη φαντασία και, αντίστροφα, γείωνε τη φαντασία στην πραγματικότητα. Η νεκρολογία της Φιγιέττας, ποu δημοσιεύτηκε το 1934 , αποτελεί το πέμπτο μέρος -ελαφρώς διαφοροποιημένο- ενός επταμερούς λuρικού πεζού σuνθέματος, ποu ο Σκαρίμπας είχε δημοσιεύσει τέσσερα χρόνια νωρίτερα στο περιοδικό Κυκλάδες («Οι σφuγμοί της σιγής μοω> , τχ. 7, 1 . 12. 1930, 74-77) (Κοκόλης, 91-101) .

23

ΧΑΛΚΙΔΑ

Α: Οι Νέοι [Καβάλα] , 4 (Νοέμβρης 1933) 67 . Β:

ΟΥ, 1 5 .

Γ : ΑΣ, 20-21 . Πε ρίποu είκοσι χρόνια αργότερα , ο Σκαρίμπας δημοσίεuσε ποίημα με τίτλο «0 Πιερόττος » και με uπογραφή Λαuρέ ντιος Ταπιάγκας στην εφ . Ευβοϊκός Κήpυξ (28 . 3 . 1955 , σ. 1 ) , το οποίο ανα φ έρεται στο ποίημα «Χαλκίδα» και περιλήφθηκε στη σuλλογή Β. Π ρόκειται για εμβληματικό ποίημα τοu Σκαρίμπα , όποu σuνα ρτώνται ο ρόλος τοu ποιητή-πιερότοu και της πόλης κολο μπίνας. Το δίδuμο θέμα επανέρχεται σε επόμενη σuλ λ ογή τοu , αλλά και στο πεζογρα φ ικό τοu έργο : στο μu θιστό ρημα Μ, ο ομώνuμος ήρωας φ έρεται ως σuγγραφέας τοu ποιή ματος ( 1 48-149) , το οποίο και β ρίσκεται μετά θάνατον στα «χα ρτιά τοu » .


154

Η Χαλκίδα εμφανίζεται σε πολλά έργα του Σκαρίμπα, πεζά και ποιητικά . Ιδίως στα ποιήματα υπερβαίνει τον συ γκεκριμένο γεωγραφικό χώρο, ανάγεται σε σύμβολο και με ταμορφώνεται σε εσωτερικό τοπίο .

24

ΦΑΝΤΑΣΙΑ

Α: Μακεδοvικές Ημέpες, 6-7 (Ιούλιος-Αύγουστος 1935) 241 . Β : Νεοελληvικά Γpάμματα, περ . Β ' , 1 (12 . 1 2 . 1935) 5 . Γ: Ο Υ, 17. Δ : Ευβοί"κά Γpάμματα, 23 (Φλεβάρης 1944) 4 . Ε : Ε, 27, με την εξής υποσημείωση: «Το παρόν ποίημα, ανή κον στην προηγούμενη ποιητ. συλλογή του ποιητή -Ο!ΛΑ ΛΟ!Μ- μπήκε εδώ από παραδρομή - τυχαία ευρεθέν ανά μεσα στα χειρόγραφα των ΕΑ!ΤΟ!ΛΗΔΩΝ » . ΣΤ: ΑΣ, 22 . Ποίημα ενδεικτικό της ικανότητας του Σκαρίμπα να επινοεί καταστάσεις. Επίμονος δ ραπέτης της ύλης και της πραγματι κότητας, ο ποιητής στο μεγαλύτε ρ ο μέρος του έργου του πα ρουσιάζει φανταστικ ές, ευκτικές καταστάσεις.


25

155

ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ

Α: Ρυθμός, «Modes » .

χp .

Β ' , 4-5 (Δεκ . 1933-Γεν . 1934) 104, με τίτλο

Β : Ο Υ, 21-22 . Γ : ΑΣ, 23 .

«Το πορτραίτο της Έλιζε Μαίηλυ » , «Κοιμωμένη » , «Η μι κρή κυρία» είναι κάποια από τα ποιήματα όπου ο Σκαρίμπας αξιοποιεί τον λογοτεχνικό τόπο της γυναίκας η οποία αιω ρείται μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας, μεταμόρφωση της άγνωστης περαστικής, αλλά ίσως και προάγγελος του μο τίβου της κούκλας και του ρομπότ.

27

ΕΥθΑΝΑΣΙΑ

Α: Ρυθμός,

χp.

Β ' , 9 (Μάης 1934) 274 .

Β : Πάφος, χp . Α ' , 3 ( Νοέ μβρης 1935) 87 . Γ: ΟΥ, 14-1 5 . Δ: ΑΣ, 25-26 . Τ υπικό ποίημα της μελαγχολικής διάθεσης του Μεσοπολέ μου, όπου συναρμόζονται τα θέματα του έρωτα και του θανά του . Βλ . και τα ποιήματα «Υποκρισία » , «Η μικρή κυρία » .


156

29

Η ΑΓΝΩΣΤΗ

Α: Ο Υ, 25. Β : ΑΣ, 27.

Το θέμα της άγνωστης περαστικής είναι κοινός λογοτεχνικός τόπος, αλλά και επίμονος τόπος του έργου του Σκαρίμπα · βλ . και τα ποιήματα «Το πορτραίτο της Έλιζε Μαίηλυ» , «Άγγε λος εφάνη μοι » , «Ουλαλούμ» .

30

Ο ΓΛΑΡΟΣ

Α: ΟΥ, 27, με τίτλο <<Έχω δουλειά» . Β : ΑΣ, 28, με τίτλο <<Έχω δουλειά» .

Γ : 2 0Υ, 17. Στα Ο Υ και ΑΣ δημοσιεύεται με τίτλο «Έχω δουλειά» , δί χως την τελευταία στροφή, για την οποία στο 2 0Υ υποσημειώ νει : «Το τελευταίο τετράστιχο γρ άφτηκε από τον ποιητή στη Χαλκίδα το 1975 » . Το μοτίβο του γλάρου-ανοιγμένου βιβλίου υπάρχει και στο ποίημα «Χορός συρτός » . Σ ε αντίτυπο των ΑΣ, που προέρχεται από την προσωπική βιβλιοθήκη του Σκαρίμπα και απόκειται στο ΕΛΙΑ , ο τίτλος είναι διαγραμμένος και διορ θ ωμένος χειρόγραφα με μαύρο μαρκαδόρο : «0 γλάρος » . Με τίτλο «0 γλάρος» , αλλά με άλλη θεματική , ο Σκαρίμπας δημοσιεύει ποίημα στο περ . Νέος Νουμάς, 5 (Απριλομάης-Ιούνης 1950) 12· επίσης, με τίτλο «Γλάροι » έχει γράψει χρονογράφημα (ΠΑ , 205-206) .


31

157

c ΕΤΙ ΔΕΟΜΑΙ Σ Ο Υ »

Α: ΟΥ, 29 . Β : Ο Νέος Μυτιληvιός, 9 (8 .6 .57) 1 . Γ : ΑΣ , 29 .

32

ΤΟ ΒΑΠΟΡΙ

Α: Το Ξεκίvημα, 272 .

ΧΡ ·

Α ' , 9-10 (Σεπτέμβριος-Οκτώβρης 1933)

Β : ΟΥ, 29-30 . Γ : Βαλκαvική Αοyοτεχvία, 5 (Αύγουστος 1937) 145 . Δ : ΑΣ , 30-31 . Π ρόκειται για ένα από τα πιο γνωστά ποιήματα του Σκαρί μπα , το οποίο στεγάζεται άτιτλο και στο μυθιστόρημά του ΣΦ ( 1 1 9-120) και αξιοποιεί ένα αγαπημένο θέμα του , το οποίο σχετίζεται με τη φυγή και το άγνωστο και μεταμορφώνεται ποικιλοτρόπως στην ποίησή του . Βλ. και τα ποιήματα «Μόνο ουο στίχους » , «Σιωπή ! » , «Το εισιτήριο » .

34

ΣΙΩΠ Η !

Α: Ιόvιος Αvθολοyία, 39-40 (Αύγουστος 1930) 1 1 -1 6 , με τίτλο «Η σιωπή » .


158

Η φωνή του λαού [Χαλκίδα] , 1 27 (9.8 . 1931 ) 4, ως πεζό ποίημα .

Β : Ο Υ, 21 . Γ : ΑΣ, 32. Το μοτίβο της σιωπής και των μετωνυμικών εκδοχών της ' β ασικα' συστατικα' της ποιητικης ' του Σ καριμπα αποτε λ ουν . το ' μοτίβο ενσαρκώνεται από τη φανταστική ερωμένη του Μαριά μπα στο ομώνυμο μυ θιστόρημα, αλλά κυρίως από τη μυστη ρ ιώδη ηρωίδα «Σιωπία» η οποία κατοικεί στο διήγημα «Η τελευταία των 6 Yz » ( ΤΑΚ) και συνιστά και τίτλο υποθετικής ποιητικής συλλογής σε σημαντικό μυθιστόρημά του (ΣΦ, 39) .

35

LACRIMAE HOMINIS

Α: ΟΥ, 33. Β : ΑΣ, 33. Με τον τίτλο «Lacήrnae hominis » δημοσιεύεται πρώτα στο πε ρ ιοδικό Μακεδονικές Ημέpες (7, Ιούλιος-Αύγουστος 1936, 214) , αφιερωμένο στον ποιητή Γ. Θ . Βαφόπουλο, και αργότερα στο περιοδικό Νεοελληνικά Γpά.μματα (περ. Β, τχ. 7, 2.4.1938, 5) το ποίημα «Ουλαλούμ» . Στο ίδιο τεύχος του περιοδικού (σ. 6) , ο Κ. Καρθαίος σε επιστολή του αναφέρει ότι ο Γ. Σκαρίμπας του έστειλε πριν από δύο-τρία χρόνια το συγκεκριμένο ποίημα με τίτλο «Lacήrnae hominis» και ότι, όταν κυκλοφόρησε η ποιητική συλ λογή ΟΥ, με έκπληξη είδε το ίδιο ποίημα με τίτλο «Ουλαλούμ» .


36

159

ΜΠΑΛΆΝΤΑ

Α: Το Ξεχίvημα, ΧΡ · Β ' , 19-20 (Ιούλιος-Αύγουστος 1934) 219220. Β : Μαχεδοvόπουλ ο , έτος Δ ' , 44 ( Χριστούγεννα 1935-Πρω τοΧΡονιά 1936) 1 64 . Γ : Ο Υ, 35-37 . Δ : ΑΣ, 34-36 . Βλ. και τα ποιήματα «Ευ θ ανασία » και «Φαντασία» .

38

ΗΛΙΑΣ Γ . ΣΚΑΡΙΜΠΑΣ

Α: ε φ . Εβδομάς, έτος Ε ' , 213 (31 . 10. 1931 ) (ένθετο σε άρ θ ρο του Κ. Μπαστιά, «Φιλολογικοί πε ρίπατοι : με τον κο Γιάννη Σκαρίμπα» ) . Β : Ο Υ, 26 . Γ: ΑΣ, 37 .

39

ΕΡΩΤΑΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ

Α: Ο Υ, 41 . Β : ΑΣ, 38-39.

1 60


Το ποίημα πραγματεύεται έναν κοινό λογοτεχνικό τόπο, τον έ ρωτα-ζωγρ ά φο, αυτή τη φορά μα θητευόμενο στους όρόμους της Χαλκίόας . Ρίτα Μπούμη -Παπά (Σύ ρος 1906-Αθήνα 1984) : καταγόταν από εύπορη οικογένεια της Σύ ρου. Ολοκλήρωσε εκεί τις εγκύκλιες σπουόές της, και το 1920 εγκαταστάθηκε στη Σικελία, όπου έως το 1928 παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας και μοντεσοριανής παιόαγωγικής . Στη Σύ ρ ο , όιετέλεσε όιευθύντρια ύλης του περιοόικού Ιόvιος Αvθολοyία (1928-1930) . Το 1930, μαζί με την Κατίνα Μπάιλα και τον Βίκτωρα Παπαόάκη εξέόωσαν το περιοόικό Κυκλάδες. Μετά το γάμο της (1936) με τον Τρικαλινό λογοτέχνη Νίκο Παπά εγκαταστάθηκε στα Τρίκαλα. Παραμονές του πολέμου ήρθε στην Αθήνα και κατά τη όιάρκεια της Κατοχής ανέπτυξε αντιστασιακή όράση . Υπήρξε εκόότρια ενός ακόμα περιοόικού, των Νέωv Ρυθμώv Αθήνας (1949-1950) , καθώς και της σημαντικής για την ανάόειξη νέων λογοτεχνών Εφημεpίδας τωv ποιητώv (1956-1958) . Συνεργάστηκε με πολλά λογοτεχνικά περιοόικά. Στη λογοτεχνία εμφανίστηκε πρώιμα (1919) με ποιήματά της που όημοσιεUθηκαν στο περιοόικό Η Διάπλασις τωv Παίδωv. Από τα σημαντικότερα έργα της υπήρξαν τα Τpαyούδια στr;v αyάπη (1930) · Οι σφυyμοί της σιyής μου (1935) · Το πάθος τωv σεψήvωv (1938) · Α θήvα. Δεκέμβpης 1944 (1945) · Καιvούpyια χλόη (1949) · Rίtomo ίn Ortίgίa (1949, ιταλικά ποιήματα) · Ο παpάvομος λύχvος (1952) · Το pόδο της Υπαπαvτής (1960) · Ααμπpό φθιvόπωpο (1961) · Αvθοφοpία στηv έpημο (1962) · Χίλια σκοτωμέvα κοpίτσια (1963) · Δεv υπάpχει άλλη δόξα (1964) · Η σκληpή Αμαζόvα (1964) · Σκιούμα (1965) · Φως ιλαpόv (1966) κ.ά. Ο Σκα ρίμπας είχε όημοσιεύσει στο περιοόικό Κυκλάδες απόσπασμα της ποιητικής συλλογής του Οι σφυyμοί της σιyής μου (τχ. 7, 1 . 12 .30, σ. 74-77) , αφιερωμένο στη Ρίτα Μπούμη .


161

(Ο Σκαρίμπας δεν εξέδωσε ποτέ συλλογή με αυτόν τον τίτλο , αλλά εξέδωσε η Μπούμη · επίσης, ο τίτλος της συλλογής της Φως ιλαpόv προέρχεται από το μυ θιστόρημα Μ. ) Στην ίδια ποιήτρια ο Σκαρίμπας έχει αφιερώσει και το δι ήγημά του «Σκλάβος στη Χαλκίδα» (ΚΓ, 55) .

41

1'ΠΟΚΡΙΣΙΑ

Α: Ο Υ, 43 . Β : Νεοελληvικά Γpάμματα, περ . Β ' , 5 (2 . 1 . 1937) 5 . Γ: ΑΣ, 40 . Το ποίημα εντάσσεται στο κλίμα της μελαγχολικής διάθεσης ' ' ' του Μ εσοπο λεμου και του καρυωτακικου' αποηχου . Σ υναρμοζει για άλλη μια φορ ά το θέμα του έρωτα με εκείνο του θα νάτου . Βλ. και το ποίημα «Ευθανασία » .

42

ΔΕΣΜΩΤΗΣ

Α: Νέα Εποχή , 4 (Ιούνιος 1935) 1 4 . Β : Ο Υ, 45-46 . Γ: ΑΣ, 41 - 42 . Δεσμώτης της γραφής του και του φανταστικού του κόσμου, ο Σκαρίμπας καταθέτει σ' αυτό το υψηλής αυτοαναφορικότητας ποίημα την αγωνία του για την ποίησή του .


162

43

ΟΙ ΦΙΛΟΙ

Α: Η Φλόyα, 1 (Μάρτιος 1935) 5 . Β : Ο Υ, 47 . Γ : Εuβοί'κή Εστία, έτος Α ' , 7 (20 Ιουλίου 1952) 2 , με το ψευ δώνυμο Λαυ ρ έντιος Ταπιάγκας. Δ : ΑΣ, 43 .

Το ποίημα δημοσιεύτηκε και ένθετο σε ομότιτλο διήγημα του Γ. Σκαρίμπα («Οι φίλοι» , Πpοοδεuτική Εύβοια, περ. Β ' , φ . 82, 9.7.1976) .

44

ΣΠΑΣΜΕΝΟ ΚΑΡΑΒΙ

Α: ε φ . Εβδομάς, 213 (31 . 1 0 . 1931 ) . Β : Βαλκανική Αοyοτεχvία, 3 (Ιοuνιος 1937) 91 . Γ : Ο Υ, 49. Δ: ΑΣ, 44 .

Π ρόκειται για ένα από τα δημοφιλέστερα ποιήματα του Σκα ρ ίμπα, μάλλον χάρη στη μελοποίησή του . Πραγματεuεται το συνηθισμένο στην ποίησή του θέ μα του καpαβιοu, εδώ ως με ταφορά της uπαρξής του . Βλ. και τα ποιήματα «Μόνο δυο στί χους » , «Το βαπόρι » .


45

Α:

163

ΚΟΙΜΩΜΕΝΗ Ο Υ,

51 .

Β : ΑΣ, 45 .

Με τον ίδιο τίτλο δημοσιεύεται δύο χρόνια αργότερα (Νεοελ ληvιχά Γpάμμι:χτι:χ, περ . Β ' , 93, 10.9. 1938, 5 ) ποίημα που πε ρ ιλήφθηκε (με κάποιες διαφορές) με τίτλο «Βο"ίδάγγελος δεύ τερος» στη συλλογή Β.

46

Η Δ ΕΣΠΟΙΝΙΣ Λ . Π .

Α : Νέα Εποχή, περ . Β ' , 1 ( 1 . 2 . 1936) 9 , με τίτλο « Ο ι πολύ I Ι πρεπει ». κα θ ως Β:

Ο Υ,

Γ:

ΑΣ, 46-47 .

47

53-54 .

ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ

Α: Μι:χχεδοvιχά Γpάμμι:χτι:χ, χρ .

Γ'

3 (Μάιος-Ιούνιος 1949) 1 3 .

Β : Δ ημοχpι:χτιχός Τύπος, φ . 79, 12.8. 1957, 2 . Γ : 20Υ.

Στη συλλογή 2 0 Υ ο Σκαρίμπας υποσημειώνει : «Το ποίημα αυτό γράφτηκε από τον ποιητή στη Χαλκίδα το 1 975 » . Είναι αυτονόητο ότι αυτή η πληροφορία είναι λανθασμένη .


1 64

Β . ΕΑ ΥΤΟ ΥΑΗΔΕΣ ( 1 9 5 0 ) 50

ΕΑ !ΤσrΛΗΔΕΣ

Α: Νεοελληνικά Γpάμματα, 90 (20.8.1938) 5, με τίτλο «Φάλ τσα εμβατήρια» . Β : Ευβοϊκά Γpάμματα [Χαλκί8α] , 49 (Οκτώβριος 1943) 4 , με τίτλο «Τα θοίι ρια ανάπο8α » . Γ : Ε , 9-1 0 . Δ : ΑΣ, 5 1 -52.

Το λάθος, το ψείι8ος, η γκάφα αποτελοίιν κοινό λογοτεχνικό τόπο της ποιητικής του Σκαρίμπα και συν8έονται με την ανα ζήτηση ταυτότητας και τα όρ ια της αν θ ρώπινης φίισης . Ο Μα ρι άμπας αυτοαποκαλείται συχνά «μαιτρ της γκάφας» ή «μα έστρ ος της κάθε στραβωμά ρας» στο ομώνυμο μυ θιστό ρημα, ενώ ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος ΒΓ αυτοαποκα λείται «μαιτρ γκαφα8ώρος» . Επιπλέον , στο 8είιτερο υπάρχει ρητή αναφορά στον τίτλο «Εαυτοίιλη8ες » : ο πρωταγωνιστής σκέφτεται να εκ8ώσει ποιητική συλλογή με αυτόν τον τίτλο (ΒΓ, 251 ) . Ι8ιαίτερο εν8ιαφέρον παρουσιάζει η «θεωρητικο ποίηση » του λάθους: «Πόσα φάλτσα όλα μαζί να χρειάζονται για να γίνει η αρμονία; » αναρωτιέται ο πρωταγωνιστής (ΒΓ, 252) . Βλ. και το ποίημα «Έτι 8έομαί σου » .


51

165

ΤΟ ΕΙΣΙΤΗΡΙΟ

Α: Φιλολοyική Πpωτοχpοvιά,

ΧΡ ·

Β ' (1944) 86 .

Β : Ε, 1 1 -1 2 . Γ : ΑΣ, 53-54 .

Το ποίημα στεγάζεται στη οεύτερη έκοοση του μυ θιστο ρήμα τος ΣΦ (105-106) . Το θέ μα του καραβιού είναι ριζωμένο βα θιά στην ποιητική σuνείοηση του Σκαρίμπα και εμφανίζεται στο έργο του σε οιάφορες εκοοχές, σuνοεοεμένο με τη φυγή , το θάνατο, το μυστήριο της ύπαρξης. Βλ. και τα ποιήματα «Μόνο ουο στίχους » , «Το βαπόρι » , «Σπασμένο καράβι » , «Το κα ράβι » , «Άγγελος εφάνη μοι » , «Και άφες εμού » , «Πλοίον εν όψει » , «Η πόλη » .

52

ΤΟ ΚΑΡΑΒΙ

Α: Πειpαϊκά Γpάμματα, χΡ . Γ' , 6 (Δεκέμβριος 1942) 335 . Β : Ε, 13-14. Γ : ΑΣ, 55-56 . I I I I I I Άλλ ο ενα ποιημα που αξ ιοποιει το μοτι' β ο του καρα β ιου , επιμονο λογοτεχνικό τόπο του έργου του Σκαρίμπα . Βλ. και τα ποιήματα «Μόνο ουο στίχους » , «Το βαπόρι » , «Σπασμένο καράβι » , «Το εισιτήριο» , «Άγγελος εφάνη μοι » , «Και άφες εμού » , «Πλοίον εν όψει » , «Η πόλη » .


166

53

ΤΟ ΒΑΛΕ ΧΩΡΙΣ ΝΤΑΜΑ

Α: Νεοελληvική Αοyοτεχvία, 410.

ΧΡ ·

Α ' , 8 (Σεπτέμβριος 1938)

Β: Ευβοϊκά Γpάμματα, έτος Α ' , 3 (Ιούνιος 1942) 5.

Γ : Ε, 1 5 - 1 6 . Δ : ΑΣ, 57-58.

Το θέμα της κούκλας και του ρομπότ, κατεξοχήν σκα ρ ιμπικό, ι ι ι απαντα τοσο στο πε ζογραφικο εργο του οσο και σε πολλ α' I I I Ι Ι Ι Ι � ποιηματα του , μεσα απο οιαφορετικη κιχ' θ ε φορα οπτικη : « τ ο μοντέλο » , «Το βαλς χωρίς ντάμα » , «Το βάζο » , «Το πορ τραίτο της Έλιζε Μαίηλω> , « Ν ινόν » , «Η τράτα» , «0 αρ λεκίνος» , « Comedie dell'arte » [sic] , «Αίμα υπό μάσκαν » , «A-masgue» [sic] . 1

λ π

1

ι ι ι περιτεχνος κοτσος, χτενισμα που κιχ θ ιερώθηκε από τη J eanne Antoinette Poisson, Marquise de Pompadur (172 1 -1764) , διάσημη για τη μό ρφ ωση και την ομορφιά της ερωμένη του βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκου ΙΕ ' .

στυ

55

�

'

ομπαοουρ :

Ο ΣΤΑθΜΑΡΧΗΣ

Α: Πειpαϊκά Γpάμματα, 4 (Οκτώβριος 1942) 187 . Β : Ευβοϊκά Γpάμματα,

ΧΡ ·

Β ' , 18 (Σεπτέμβριος 1943) 4 .


1 67

Γ: Ε, 17-18. Δ : ΑΣ, 59-60 .

Ομόλογο προς το πλοίο, το τραίνο αποτελεί άλλο ένα αγα πημένο θέμα του Σκαρίμπα και απαντά κυρίως στο πεζογρα φικ ό (ΘΤ, Μ, ΒΓ, «Η τελευταία των 6Υ:ι » , «0 θείος μ ' απ ' τ' Γκιώνα» κ .ά. ) αλλά και στο ποιητικό του έ ργο . Π . χ . , βλ. I I και το ποιημα « τ ο τραινο» .

57

Ο ΚΑΜΠΟΤΡΗΣ

Α: Ε, 19-20 . Β : ΑΣ, 6 1 -62 .

Ομόλογος του Κα ραγκιόζη , ο αυτοσαρκαζόμενος καμπούρης συνιστά τυπικό χαρακτήρα του σκαριμπικού πεζογραφικού και ποιητικού έργου : αρλεκίνοι , παλιάτσοι, πιε ρ ότοι, κλόουν , βο'ί δάγγελοι εκθέτουν με τον κλαυσίγελώ τους τη διπλή φύση του ανθρώπου . Σε χρονογράφημά του ο Σκαρίμπας παραθέτει το παραπάνω ποίημα και το χαρακτηρίζει «αυτοβιογραφικό της παιδικής του ηλικίας» ( «Μεθ ' εόρτια » , ΠΑ , σ. 47-48 . )

58

Τ Ο ΠΛΟΙΟ (Ο ηταvαός)

Α: Ποιητική Τέχνη, έτος υπότιτλο .

Β',

16 (1 . 1 0 . 1948) 204 , δίχω� τον


1 68

Β : Ε, 20-21 , δίχως τον υπότιτλο . Γ : ΑΣ, 63-64 .

Π ρόκειται για το συνταρακτικό ναυάγιο του πλοίου Τιτανι κός, που το 1912 βυθίστηκε στο παρθενικό του ταξίδι από το Σαουθάμπτον στη Νέα Υόρκη . Ο Σκαρίμπας, με γλώσσα που ανταποκρίνεται στο χρόνο του διαλόγου που καταγράφει, δίνει ένα έξοχο δείγμα της δεξιοτεχνίας του στο χειρισμό της ειρω νείας, αλλά και στην αναπαράσταση της ιδιαίτερης αίσθησης εκείνης της στιγμής .

59

Η ΜΙΚΡΗ ΚΥΡΙΑ

Α: Πειpαϊχά Γpάμματα, 6 (Ιούνιος 1943) 281 . Β : Ε, 23-24 . Γ : ΑΣ, 65-66 .

Ποίημα όπου συναντώνται τα θέματα του έρωτα και του θα νάτου, όπως συχνά συμβαίνει στα έργα του Σκαρίμπα . Βλ. και τα ποιήματα «Υποκρισία» , «Ευθανασία» .

60

ΤΑ ΡΟΜΠΟΤ

Α: Πειpαϊχά Γpάμματα, 6 (Ιούνιος 1943) 295 . Β : Ε, 25 .


Γ:

1 69

ΑΣ, 67 .

Το ποίημα περιλήφ θηκε άτιτλο στη δεύτερη έκδοση του μυ θιστορήματος ΣΦ (1971 ) , ενσωματώνοντας στον πεζογραφικό κόσμο του Σκαρίμπα ένα βασικό μοτίβο , το ρομπότ. Στο διή γημα «Petroleum e dijelmen company» [sic] , το ποίημα απαγ γ έλλεται από ένα ρομπότ ( ΤΑΚ, 16-17) , όπως και στη θεα τρ ική μετάπλαση του διηγήματος (ΚΣ, 25-26) . τ Ι Ι I I I ' ο ρομποτ, χα θ ως η ομο' λ ογη του κουκλ α, επιμονα θ εματα της σκαριμπικής μυ θολογίας, συνδεδεμένα με τα όρια της αν θ ρώπινης φύσης, περνούν από το πεζογραφικό έργο του και από πολλά ποιήματά του , μέσα από διαφορετική κάθε φορ ά οπτική . Βλ. και τα ποιήματα «Το μοντέλο » , «Το βαλς χω ρίς ντάμα » , «Το βάζο » , «Το πορτραίτο της Έλιζε Μαίηλυ » , « Ν ινόν » , « Η τράτα» , «0 αρλεκίνος» , «Comedie dell'arte » [sic] , «Αίμα υπό μάσκαν » , «A-masgue » [sic] .

61

ΤΡΕΛΟ Σ ;

Α: Ε , 26 . Β : ΑΣ, 68. Η τρέλα αποτελεί βασικό θέμα του σκαριμπικού σύμπαντος, καθώς ο σuγγραφέας «δοκιμάζει » και σατιρίζει τις σuμβά σεις που υπόκεινται στη λογική της κοινωνίας και τα όρια της ανθ ρώπινης φύσης . Το θέ μα της τρ έλας διατρέχει και το πε ζογ ραφικό του έ ργο, άλλοτε συνδεδεμένο με το ζήτημα του υπερρεαλισμού (ΣΦ) , άλλοτε με το κυρίαρχο αξιολογικό σύ στημα της κοινωνίας (Μ) .


1 70

62

ΤΟ Π ΟΡΤΡΑΙΤΟ ΤΗΣ ΕΛΙΖΕ ΜΑΙΗΛΤ

Α: Ε, 28 . Β : ΑΣ, 69.

Το θέμα της κούκλας, καθώς και το ομόλογό του θέμα του I I I I I ρομποτ, τυπικα σκαριμπικο, το συναντουμε τοσο στο πεζογραφικό έργο του Σκαρίμπα όσο και σε πολλά ποιήματά του, σε ποικίλες εκδοχές, π.χ. : «Το μοντέλο » , «Το βαλς χωρ ίς ντάμα » , «Το βάζο » , «Τα ρομπότ » , « Ν ινόν » , «Η τράτα» , « 0 αρλεκίνος» , «Comedie dell'arte » [sic] , «Αίμα υπό μά σκαν » , «A-masgue » [sic] . Ει8ικότε ρα ε8ώ, όπως και στο ποίημα «Το βάζο» , ο Σκα ρ ίμπας εκμεταλλεύεται τον λογοτεχνικό τόπο του 19ου αιώνα της ηρωί8ας-8ραπέτισσας, είτε από τη λογοτεχνική σελί8α είτε από τον ζωγ ρ αφικό πίνακα- φ υλακή . Στο συγκεκριμένο ποίημα πρόκειται για τον πίνακα Portrait de Madeπwiselle de Mailly, «αγνώστου ζωγράφου, από το τελευταίο τέταρτο του 18ου αιώνα, της Elisabeth de Mailly (1768-1816) , 8ούκισσας του Caylus στη νότια Γαλλία . Ο Σκαρίμπας βλέπει στο πρό σωπό της τη συνονόματη Elise από το έργο Pygmalion του George Bemard Shaw (1913) , που απέδρασε από τον κύκλο f f" "� � f του οιασημου και πλουσιου οημιουργου της, για να παντρευτεί τον φτωχό και άσημο αγαπημένο της. Το θέμα κινηματο γραφή θηκε το 1938 από τον Anthony Asquish » (Σταμπουλού 2009, 85) . Στις μελέτες για τον Σκαρίμπα, το όνομα <<'Ελιζε» έχει τονιστεί με όλους τους δυνατούς τρόπους. Π ροφανώς ο· σωστός τονισμός θέλει τον τόνο στη λήγουσα, αφού το όνομα είναι γαλλικό , αλλά ο Σκαρίμπας το τονίζει στην πρώτη συλ λαβή , σαν να ήταν αγγλικό , όπως άλλωστε και το επώνυμο Mailly, το οποίο μεταγράψει ως Μαίηλυ (αντί Μεγύ) .


64

171

ΧΟΡΟΣ ΣΥΡΤΟΣ

Α: Ε, 29. Β : ΑΣ, 70 .

Από τα �3-ημοφιλέστερα ποιήματα του Σκαρίμπα, εν μέρει χάρη και στην επανειλημμένη μελοποίησή του, το ποίημα αυτό συν δέεται ά μεσα με το θέ μα της ποιητικής γραφής, με την οποία ο ποιητής έχει σχέση αμφιθυμίας: από τη μια μεριά του πα ρ έχει, στην επικράτεια του ποιήματος, την άλλως ανέφικτη I I I I I Ι ελευ θ ερια που ονειρευεται, απο την αλλη, ομως, γνωρι' ζει οτι η ελευθερία αυτή είναι ψευδαισθητική και «πεποιημένη » . Με τον ίδιο τίτλο και με το ψευδώνυμο «θώμος Ξιαφάς » , ο Σκα ρ ίμπας δημοσιεύει στο περιοδικό Ευβοίχά Γpάμματα (χp . Γ ' , 31 , Οκτώβρης 1 944 , 4) το ποίημα «Η τρ άτα » . Πολυ8ούρη Μαρία: γεννή θηκε το 1902 στην Καλαμάτα. Ποιή τρια της νεορομαντικής σχολής, υπήρξε συνοδοιπόρος και θαυ μάστρια του Κα ρυωτάκη . Έργα της: Οι τpίλλιες που σβήνουν (1926) και Ηχώ στο χάος (1929) . Πέθανε από φυματίωση το 1930 στην Αθήνα .

65

ΜΥΡΙΑΣΤΕΡΟΥΣΑ

Α: Πειpαί"κά Γpάμματα, 1 1 -12 (Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1943) 226 . Β : Ε, 30 .

Γ : ΑΣ, 71 .


172

Ι Ι Άλλη μια γυναιχα-οπτασια, η οποια ενσαρχωνει τον χοινο λοάγνωστης περαστικής. Εδώ ο Σκα ρ ίμπας γοτεχνιχό τόπο της αξιοποιεί τη φετιχιστική σχέση του με τα γοβάχια, της οποίας η πληρέστερη ανάπτυξη γίνεται στο μυ θιστόρημα Μ. Βλ. και τα ποιήματα «Η άγνωστη» , «Άγγελος εφάνη μοι» , «Ουλαλούμ» . I

66

I

I

ΟΙΛΑΛΟΙΜ ...

Α: Νεοελληvιχά Γpάμματα, περ. Β ' , 7 (2 . 4 . 1 938) 5, με τίτλο «Lacrimae hominis » . Στο ίδιο τεύχος (σ. 6) , ο Κ. Κα ρ θ αίος σε επιστολή του πα ρατηρεί ότι ο Σκαρίμπας του έστειλε το πιο πάνω ποίημα με τίτλο «Lacrimae hominis» και , όταν εκδόθηκε η ποιητική συλλογή Ο Υ, με έκπληξη είδε το ίδιο ποίημα με τίτλο «Ου λαλούμ» (βλ . εδώ, σ. 1 58) . Β : Ευβοϊκά Γpάμματα, έτος Α ' , 8 ( Νοέμβριος 1942) 5 .

Γ : Ε , 31 -32 . Δ : ΑΣ, 72-73 .

Ο τίτλος του ποιήματος, που αποτελεί και τίτλο της πρώτης συλλογής του Σκαρίμπα, όπως ο ίδιος ο συγγρ αφέας δηλώ νει στον πρόλογο της ομώνυμης συλλογής, προέρχεται από το ομώνυμο, ευρέως μεταφρασμένο στα ελληνικά, ποίημα του Poe «U1alume » (1847) . Η «Ουλαλούμ» , ενσαρκώνοντας τη γυναί:.. χα-οπτασία, την αέρινη, φευγαλέα γυναίκα του Μεσοπολέμου, μεταμορφώνεται ποικιλοτρόπως στο έργο του Σκαρίμπα και , πολυώνυμη αλλά πάντα μυστηριώδης, κατοικεί σε αρκετά ποιή-


173

ματά του · βλ. π.χ. τα ποιήματα «Φιγιέττα Γ . Πνευματικού» , «Η άγνωστη» , «Μυριαστεριούσα » , «Άγγελος εφάνη μοι » .

68

Τ Ο ΦΙΔΑΚΙ

Α: Νεοελληvικά Γpάμματα, περ . Β ' , 21 (24 .4. 1937) 5 . Β : Ε , 33-34 . Γ : ΑΣ, 74-75 .

Ποίημα έντονης υπαρξιακής ενοοσκόπησης, όπου το ποιητικό υποκείμενο αναρωτιέται για την ίοια του τη φύση . Το μοτίβο της αναζήτησης του «μαγικού συνθήματος, σημείου ή αριθ μού » , που θ α ξεκλειοώνει το μυστήριο της αν θ ρώπινης ύπαρ ξης, βρίσκεται σε αρκετά έργα του Σκαρίμπα, συνυφασμένο με τη σχέση ονείρου και πραγματικότητας.

69

ΤΟ ΜΑΡΙΩ . Χωpι ό στη Ρούμελη

Α: Ευβοϊκά Γpάμματα , έτος Β', 17 (Αύγουστος 1943) 4 . Β : Ε , 35-36 . Γ: ΑΣ, 76-77 .

Το θέμα της ανορθογραφίας θεματοποιείται στο μυθιστόρημα Μ (19) . Βλ. και το ποίημα «Αγγέλω » .


174

71

ΑΓΓΕΛΟΣ ΕΦΑΝΗ ΜΟΙ

Α: Ε, 37-38 . Β : ΑΣ, 78-79.

Το ποίημα πραγματεύεται τον επίμονο λογοτεχνικό τόπο του Σκαρίμπα, τη γυναίκα-οπτασία, η οποία μεταμορφώνεται ποι κιλοτρόπως στο έργο του και κατοικεί σε αρκετά ποιήματά του · π.χ. βλ. τα ποιήματα «Φιγιέττα Γ . Πνευματικού » , «Η άγνωστη » , «Μυριαστεριούσα » , «Ουλαλούμ» .

72

Η ΤΡΑΤΑ

Α: Ευβοϊχ� Γp�μματα , χp. Γ ' , 31 (Οκτώβρης 1944) 4, με τίτλο «Χορός συρτός» και με το ψευδώνυμο «θώμος Ξια φ άς» . Β : Ε, 39-40 .

Γ: ΑΣ, 80-81 . Το θέμα της κούκλας και της μετεξέλιξής της, του ρομπότ, θέμα τυπικά σκαριμπικό, συνιστά λογοτεχνικό τόπο του Σκα ρ ίμπα στο πεζογραφικό του έργο (ΣΦ, «Petroleum e dijelmen company» [sic] , ΚΣ, «Το σημείο του σταυ ρού») και στην ποί ησή του · π.χ. βλ. τα ποιήματα «Το μοντέλο » , «Το βαλς χω ρ ίς ντάμα » , «Το βάζο » , «Το πορτραίτο της Έλιζε Μαίηλυ» , «Τα ρομπότ» , « Νινόν » , «0 αρλεκίνος» , «Comedie dell'arte » [sic] , «Αίμα υπό μάσκαν » , «A-masgue» [sic] .

·


73

175

ΝΙΝΟΝ

Α: Ε, 41 . Β : ΑΣ, 82 . Το όνομα « Νινόν » , το οποίο απαντά σε αρκετά έργα του Σκα ρ ίμπα (σε ποικίλες εκοοχές) ' συνιστά «απόηχο της ξεθυμα σμένης Belle Epoque του ελληνικού Μεσοπολέμου » . Η Ν ινόν αποτελεί άλλη μια μεταμόρφωση της μοιραίας γυναίκας . Αρ χέτυπό της η Ninon de Lenclos ( 1 620-1705 ) , φ ίλη του Μο λιέ ρ ου , της οποίας ποικίλες οιαθλάσεις κατοίκησαν σε λογοτε χνικά και κινηματογραφικ ά έργα, μουσικές συνθέσεις, ελαφρά τραγούοια (Σταμπουλού 2009, 84-90) . Το θέμα του έρωτα I I I Ι και εκεινο του θ ανατου συχνα συναρμο' ζονται στην ποιηση του Σκαρίμπα και τις περισσότερες φορ ές, με εξαίρεση το ποίημα «Φι γιέττα Γ. Πνευματικού » , αφορούν ανώνυμες ή φανταστι κές ηρωίοες. Βλ. και τα ποιήματα «Υποκρισία» , «ΕυθαναI , » , « Η μικρηI κυρια» σια .

74

ΑΓΓΕΛΩ

Α: Ελεύθεpα Γpάμματα, 43 ( 1 5 . 5 . 1946) 145 . Β : Ε , 42. Γ : ΑΣ, 83 .

Βλ. και το ποίημα «Το Μαριώ» .


176

'

I

I

I

I

I

I ισπανικο χωριο απο οπου καταγοταν ΎJ Δ ου λτσινεα . Καβαλλεp {α ΡοuστικιΧvα: μονόπρακτη όπερα του Pietro Mascagni (σε λιμπρέτο των Guido Menasci και Giovanni Tozzetti) , που γρ άφτηκε στη ΡώμΎJ το 1890 . Μάντζα : αντί Μάντσα · χωριό της ΚαστίλλΎJς, από όπου κα ταγόταν ο Δον Κιχώτης. Δουλτσιν έα : ΎJ φανταστική αγαπΎJμένΎJ του Δον Κιχώτη Γραμασίλ ια : αναγραμματισμός της λέξΎJς Argamasilla (Αρ γαμασίγια ή Αργαμασίλια) · πρόκειται για τοπωνύμιο από το φ'Υ)μισμένο μυθιστόρΎJμα του Miguel de Cervantes Saaverda ( 1 547-1616) Ο Δοv Κιχώτης. Ο αναγραμματισμός είναι του Σκαρίμπα . Στη μετάφρασ'Υ) του μυ θιστο ρήματος από τον Κ . Κα ρ θαίο , την οποία πρ έπει ν α είχε υπόψΎJ του ο Σκαρίμπας, και ΎJ οποία κυκλοφόρφε το 1920, το τοπωνύμιο μεταγρ ά φε ται «Αργαμασίλια » (Μιχ. Θ ερβάντες, Ο Δοv Κιχώτης, μτφρ . και πρόλογος Κ. Κα ρ θαίου, «Αετός» Α.Ε . , Αθήνα 1944 , 440) .

το β οσσο :

75

Ο ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ

Α: Ε, 43. Β : ΑΣ, 84 . Παραλλαγή αυτού του ποιήματος περιλήφθΎJκε στΎJ δεύτερΎJ έκδοσ'Υ) του μυθιστορήματος ΣΦ ( 1 971 ) ( 1 09) , σε συνά ρτΎJσ'Υ) με το θέμα της πόλΎJς και τΎJς ανθρώπινΎJς φύσ'Υ)ς . Ο α ρλεκίνος, και όλες του οι μεταμορφώσεις (πιερότος, κλόουν , καμπούρης, βο.ίδά γγελος) , στεγάζεται συχνά στο έργο του Σκαρίμπα ενσαρκώνοντας τον μεσοπολεμικό κλαυσί γελω και υπονομεύοντας τις συνήθεις κοινωνικές συμβάσεις. Βλ.

ΣΗΜΕ ΙΩΣΕ ΙΣ

1 77

και τα ποιήματα «0 Πιερότος» , «Βο.ίδάγγελος» , «Comedie dell'arte » [sic] .

76

ΤΟ ΓΡΑΜΜΑ

Α: Νεοελληvιχή Αοyοτεχvία, 228, με τίτλο «Η επιστροφή » .

Χ2 ·

Γ ' , 8 (Αuγοuστος 1 940)

Β : Φιλολοyιχή Πpωτοχpοvιά, «Η επιστροφή » .

Χ2 ·

Α ' ( 1 943) 160, μ ε τίτλο

Γ: Ε , 44 . Δ : ΑΣ, 85 .

Ποίημα όποu ο ποιητής επινοεί μια φανταστική κατάσταση , την οποία τοποθετεί στο μέλλον . Βλ. και τα ποιήματα «Φα ντασία » , «Μπαλάντα » , «Εuθανασία» .

77

ΠΛΟΙΟΝ ΕΝ ΟΨΕΙ

Α: Ε, 45 . Β : ΑΣ, 86. Ο παραπλανητικός τίτλος, ποu επιστέ φει ένα ποίημα για τον ερωτικό χωρισμό, δείχνει την uπαρξιακή διάσταση και το εu ρος τοu σuμβολισμοu τοu πλοίοu στον Σκαρίμπα . Βλ. και το ομόλογο ποίημα «Ένα πλοίο με uφος» .


1 78

78

ΣΤΑΔΙΟΝ ΔΟΞΗΣ

Α: Φιλολοyική Πpωτοχpοvιά (1944) 86 . Β : Ε, 46 . Γ: Εκτελωvιστής,

χp .

Α ' , 301 ( 1 .5 . 1957) 2 .

Δ : ΑΣ, 87-88 .

Το ποίημα, που κλείνει τη συλλογή , είναι ομόλογο του εναρ κτήριου ποιήματος «Εαυτούληδες» . Α μφότερα πραγματεύο νται το τυπικά σκαριμπικό θέμα της γκάφας και του λάθους, για το οποίο ο αναγνώστης μπορεί να βρει περισσότερες πλη ροφορίες στα σχόλια του ποιήματος « Εαυτούληδε ς » . Βλ. επί σης το ποίημα «'Ετι οέομαί σου » .


179

Γ. Β Ο!ΔΑΓΓΕΑ ΟΙ ( 1 9 6 8 )

Βλ. και ΒΓ, 100 , 185 . 82

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Α: Β, 9. Β: ΑΣ, 91 . Το προλογικό αυτό ποίημα «σχολιάζει» το εξώφυλλο της πρώ της έκδοσης, εικαστική απόπειρα του Σκαρίμπα (βλ. εδώ, σ. 80) , το οποίο παριστάνει ένα βο"ίδόμορφο ζευγάρι (βο"ίδάγγελους) με φτερά και φωτοστέφανο. Εκείνος κρατά μια λύρα και εκείνη ένα ειλητάριο που γράφει πάνω του «στίχοι» . Το ποίημα περιγράφει τους πεπτωκότες αγγέλους του σκαριμπικού σύμπαντος, πρώην «δούλους» και νυν «αντάρτες» .

83

Β ΟlΔΑΓΓΕΛΟΣ ΠΡΩΤΟΣ

A : B, l l .

Β : ΑΣ, 92 . Η λέξη «βο"ί Οάγγελος» προέρχεται από τον κόσμο του Κα ραγκιόζη και αποτελεί παρατσούκλι του Μπαρμπαγιώργου . Στον Σκα ρίμπα η λέξη αποκτά άλλες συνδηλώσεις από εκεί νες που έχει στα κείμενα του Καραγκιόζη, όπου δηλώνει από τη μια μεριά άνθρωπο ογκώδη, από την άλλη αφελή και χα-


1 80

λόψυχο . Απόγονοι ίσως του αγγελικού στην ψυχή και τερα τώδους στην όψη Κουασιμόδου (Σταμπουλού 2006 : 1 66) , που πρΟ'ηγήθηχε κατά έναν περίπου αιώνα, οι βο.ίδάγγελοι του Σκαρίμπα είναι αγγελικοί και δαιμόνιοι , ερωτικοί και εξε γερμένοι (Κοχόλης: 54-64 : 63) . Ο πρώτος βο.ίδάγγελος του σχαριμπιχού κόσμου κατοικεί στο διήγημα «0 βο.ίΟάγγελος» (Kn . Πρόκειται για τον τρελό του χωριού, που παρασύ ρ ει ερωτικά και γονιμοποιεί την παντρεμένη αλλά άτεχνη πρωI , Η I I I ταγωνιστρια . λε' ξη απαντα αχομη ως τιτλος ποιητιχης συλ λογής ενός δευτεραγωνιστή του μυθιστορήματός του ΒΓ (100) , στο βιβλίο του Αvτι -Καpαyκιόζης ο Μέyας (1977, 43) και στο ποίημα «Comedie dell'arte » [sic] , για να περιοριστώ στις ση μαντικότερες αναφορές. Βλ. και το ποίημα «Comedie dell'arte » [sic] .

84

Β ΟΙΔΑΓΓΕΛΟΣ ΔΚrΤΕΡΟΣ

Α: Νεοελληvικά Γpάμματα, περ. Β ' , 93 (10.9. 1938) 5 , με τίτλο «Κοιμωμένη » . Με τον ίδιο τίτλο περιλήφθηκε άλλο ποίημα στη συλλογή Οuλαλούμ . Β: Β, 12. Γ: ΑΣ, 93-94 . Σ χετικά με τη φύση και τη γενεαλογία του βο.ίδάγγελου, βλ. το προηγούμενο ποίημα . Οι περισσότεροι στίχοι αυτού του ποιήματος στεγάζονται πεζολογημένοι στο μυθιστόρημα Μα pιάμπας (145-146) .


181

Βλ . και το ποίημα «Comedie dell'arte » [sic] .

86 Α:

ΑΝΤΙΓΡΑΜΜΑ

Β, 1 3 .

Β : ΑΣ, 95-96 . Βλ. και τα ποιήματα «' Ε ρωτας ζωγράφος» και «Ανταπόκριση» . Ο Λούλης Ποζιόπουλος ήταν φίλος του Σκαρίμπα και κατα γόταν από τη Ρόδο . Παρά το σχόλιο του Σκαρίμπα για την άρνηση του φίλου του να εκδώσει ποιητική συλλογή (βλ. εδώ, σ. 85) , ή ίσως εξαιτίας του, ο ξεχασμένος Λούλης Ποζιόπου λος εξέδωσε μια ποιητική συλλογή με τίτλο Σε χοpταpιασμέvα μοvοπάτια (Θεσσαλονίκη, 1978) , όπου περιλαμβάνει σε επί μετρο τρία ποιήματα με τίτλο «Τρεις παραλλαγές στον Μα pιάμπα» (69-76) (Συμεών Σταμπουλού, « Ou ποι ήσr;ς . . Αθη σαύριστο κείμενο του Γιάννη Σκα ρ ίμπα περί (μη) Ποιητικής» , μιχpοφιλολοyιχά, 27, Άνοιξη 2010, 44) . Σύμφωνα με πληρο φορία της Τασίας Σελέκου , ο Ποζιόπουλος είχε χαρίσει στον Σκαρίμπα ένα γυάλινο καραβάκι, το οποίο βρίσκεται στην κα τοχή της, προφανώς με αφορμή το ποίημα «Ανταπόκριση » άρα γύρω στο 1968. .

88

·

COMEDIE DELL'ARTE

Πειpαϊχά Γpάμματα, χρ. Α ', 3 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1940) 28-29, με τίτλο «Η πόλις» . Α:

1 82

Σ Η Μ Ε ΙΩ Σ Ε Ι Σ

Β: Β, 14-1 5 . Γ : ΑΣ, 97-99 . [sic] : α.ντί commedia dell'arte : συνήθ'Υ)ς ονομασία. της λα.'ίκής ιταλικής α.uτοσχε8ια.στικής κωμω8ία.ς, 1J οποία. α.να.φέρετα.ι για. πρώτ'Υ) φορ ά το 1 545 κα.ι άνθφε α.πό τον 16ο έως τα. μέσα. τοu 18ou αιώνα.. Μέρος της πα.ρά8οσής της επιβίωσε στο κοuκλοθέα.τρο . Comedie dell'arte

Ο Σκα. ρ ίμπα.ς, 8εινός καραγκιοζοπαίχτης ο ί8ιος, είναι επrJ ρεα.σμένος α.πό τη θu μοσοφία. τοu Κα. ρα.γκιόζ'Υ) κα.τά 8ική τοu ομολογία. σε σuνέντεuξή τοu (εφ . Θεσσαλονίκη, 1 3 . 1 2 . 1969) . Πέ ρ α. α.πό το βιβλίο τοu Α vτι -Καpαyκιόζης ο Μέyας (1977) , έφτιαχνε ο ί8ιος φι γούρες τοu θεάτροu σκιών , με πρωτοπο ριακό για. την εποχή τοu τρόπο , σuν8uάζοντα.ς 8ιάφορα. άχρ'Υ) στα. uλικά (Α ρ . Για.γιάννος, «0 καραγκιοζοπαίχτης Σκα.ρί μπα.ς » , Τα χαpτοvόμοvτpα του Γιάvvη Σκαpίμπα, Ύψιλον , Αθήνα. 1981 , 12) . Ο Κα. ρ α.γκιόζ'Υ)ς, εκούσια. έκπτωτος κα.ι ανατρεπτικός σuγ χρόνως, πρόκλφ'Υ) για. την αστική σuνεί8φ1) , στεγάζεται κα.τ ' αρχήν στο πεζογραφικό έργο τοu Σκαρίμπα. ποικιλοτρόπως: Καπετάν Γκρ'Υ)ς ή Βο'ί8άγγελος, στα. ομώνuμα. 8ι1)γήμα.τα. (ΚΓ) , κάτοικος τοu νεωτερικού 8ι1)γήμα.τος «0 α.uτοκρ άτωρ της Κί νας» ( ΘΤ ) · α.π'Υ)χήσεις τοu uπάρχοuν επίσ'Υ)ς στο μuθιστόρ'Υ)μα. Μ (1935) κα.ι στο 8ιήγ1)μα. «0 θείος μ ' α.π ' τ' Γκιώνα.» (ΤΧ) . Μεταμορφωμένος κα.ι πολuώνuμος, εγκάτοικος μια.ς εuρύτα. της clownerie , α.πα.ντά πολύ συχν ά κα.ι στο ποιψικό έργο τοu Σκαρίμπα.: α.ρλεκίνος, πιερότος, κλόοuν , κα.μπούρ'Υ)ς, βο'ί Μγ γελος, «μαιτρ της γκάφας » κα.ι εσαεί «πα.ιχνι8ίζων » , ανα τρέπει τη συν'Υ)θισμέν'Υ) κα.ι βολική τάξ'Υ) , α.ποκα.λύπτοντα.ς τη


1 83

γ ελοι ότητα της κοινωνίας και τη συμβατικότητα της ανθρώ πινη ς συμπεριφοράς . «Εισήλθον εις την πόλιν - να ρωτάς μας - λησταί , οι δε κάτοικοι (μα ποιοι κάτοικοι ;) εξήλθον ' απ ' τις τρυπες.' » Το παραπάνω εντός εισαγωγικών απόσπασμα της όγδοης στροφής παραπέμπει στο αίνιγμα που θέτει η βεζιροπούλα Εσμέ στον Μεγαλέξαντρο , στο έρ γο του Ι . Μουστάκα , «0 Καραγκιόζης και τα τρία αινίγματα» : «Κλέπται εισήλθον εις πόλιν τινά διά να ληστεύσωσι . Η πόλις εύφυγε από τα παράθυρα, και οι κλέπται συνελήφθησαν » ( Ο Καpαyκιόζης. Δώδεκα σπάvιες κωμωδίες, επιμ. Μπ. Γραμμένου, Άγκυ ρα, Αθήνα 1973 , 249) (Κοκόλης: 1 5 ) .

91

Ο ΠΙΕΡΟΤΟ Σ

Α: Ευβοϊκός Κήpυξ (28 . 3 . 1955) 1 , με υπογραφή Λαυρέντιος Ταπιάγκας. Β : Εκτελωvιστής, έτος ΙΑ ' , 302 (8 . 5 . 1957) 2 .

Γ : Β, 1 6 . Δ: ΑΣ, 100-101 . Ποίημα που συνδιαλέγεται με το ποίημα «Χαλκίδα » της συλ λογής Ο Υ. Θυμίζω ότι στο μυθιστόρημα Μ ο ομώνυμος με-


184

σοπολεμικός ήρωας, εκοοχή κλόουν φτιαγμ ένου από γκάφες και ψεύοη, συνοιαλέγεται με τον γαλλικό θίασο των πα ρα γνωρισμένων καλλιτεχνών και οιαπιστώνει ότι «υπάρχουν και πολλοί Πιερόττοι στην πόλη» . (22) . Πρόκειται για ένα ακόμη παιχνίοι προσωπείων που απαρτίζουν τη σύνθετη και εικονο κλαστική ταυτότητα του συγγραφέα . Βλ. και το προηγ ούμενο ποίημα «Comedie dell'arte » [sic] για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη μορφή του κλόουν και τις μεταμορφώσεις της .

93

ΑΙΜΑ ΥΠΟ ΜΑΣΚΑΝ

Α: Β, 17. Β : ΑΣ, 102 . Τ ο πέρασμα από τη φαντασία στην πραγματικότητα, από τον άνθ ρωπο στον αρλεκίνο, είναι επίμονο θέμα του σκαριμπι κού κόσμου . Βλ . και τα ποιήματα «0 Α ρλεκίνος » , «0 Πιε ρότος» κ.ά. Πάνο ς Ι . Β αρβαρ ί γγ ο ς : γιος του Ιωάννη Βα ρβαρ ίγγου , φ ίλου του Σκαρίμπα, ο οποίος εργαζόταν ως ασφαλιστής στην Εμπο ρική Τράπεζα στην Αθήνα . Ο Γ. Βαρβαρίγγος έχει φιλοτεχνή σει το εξώφυλλο της Β ' έκοοσης του μυθιστορήματος Μ (Δω οώνη, 1969) ' όπως αναγράφ εται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου .


94

1 85

ΤΟ ΤΡΑΙΝΟ

Α: Ξεχίvr;μα [Ζάκυνθος] , 2 (Απρίλιος 1937) 8 . Β : Β , 19-20 . Γ: ΑΣ, 103-104 . Το τραίνο αποτελεί, μετά το πλοίο , επανερχόμενο λογοτε χνικό τόπο του Σκαρίμπα στο πεζογραφικό του έργο ( ΘΤ, Μ, ΒΓ και ιδίως το διήγημα «Η τελευταία των 6 � » ) καθώς και στο ποιητικό ( «0 σταθμάρχης» ) .

96

ΤΟ ΒΑΖΟ

Α : Β, 21 . Β : ΑΣ, 105 . Τ ο ποίημα αυτό συνιστά άλλη μια εκδοχή του θέματος της κούκλας, που απαντά συχνά στο έργο του Σκαρίμπα, τόσο το πεζο γραφικό (ΣΦ, «Petroleum e dijelmen company» [sic] , τ I I I I I Σκ , « ο σημειο του σταυρου » κ.α. ) οσο και το ποιητικο . Βλ. π.χ. και τα ποιήματα «Το μοντέλο » , «Το βαλς χωρίς ντάμα » , «Το πορτραίτο της Έλιζε Μαίηλυ » . Εδώ , όπως και στο ποίημα «Το πορτραίτο της 'Ελιζε Μαίηλυ » , ο Σκαρίμπας εκμεταλλεύεται τον λογοτεχνικό τόπο του 19ου αιώνα της ηρωίδας-δραπέτισσας, είτε από τη λογο τεχνική σελίδα είτε από τον ζωγραφικό πίνακα-φυλακή (βλ. εδώ , σ. 170) .


1 86

97

Η ΜΑΡΙΟΝ ΜΕΞΙΚΑ τσr ΤΖΑ I. ΕΙΧΤΙΡ-ΓΚΑΛΟΠ

Α : Β, 20 . Β : ΑΣ, 106 . Αυτό το δίπτυχο ποίημα είναι προφανώς εμπνευσμένο , τουλά χιστον σε επίπεδο εικόνων και συμβολισμών , από τον κινη ματογράφο, καθώς η θ εματική του και τα επιμέρους μοτίβα του παραπέμπουν σε γουέστερν . Αβεσσαλώ μ: τριτότοκος γιος του Δ� βίδ , περίφημος για την ομορφιά του . Επαναστάτησε εναντίον του πατέρα του, νική θηκε και τράπηκε σε φυγή , αλλά ενώ έτρεχε στο δάσος να ξε φ ύγει, πιάστηκαν τα μακριά μαλλιά του σε ένα κλαδί, με απο τέλεσμα να τον προφτάσουν και να τον σκοτώσουν .

98

Η ΜΑΡΙΟΝ ΜΕΞΙΚΑ ΤΟ! ΤΖΑ Π. ΜΑΧΑΙΡΑΝ

Α: Β, 21 . Β : ΑΣ, 107. Μαζί με το προηγούμενο ποίημα συνιστά ένα δίπτυχο, προ φανώς εμπνευσμένο από τον κινηματογράφο, καθώς ο τίτλος και η σκηνοθεσία του θυμίζουν γουέστερν . Το ποίημα εκφρά ζει τη ματαιοδοξία της μεσοπολεμικής γενιάς και την αβε βαιότητα για τη μοίρα της. Η κριτική έχει παρατηρήσει ότι


1 87

το ποίημα «πάει να θυμίσει Καρυωτάκη » (το ποίημα «Υπο θήκαι » ) (Στέφανος Ροζάνης, Οι πνευματικοί πpοσαvατολισμοί του Μεσοπολέμου και ο ποιητής Γιάvvης Σκαpίμπας, Αθήνα 1970, 27-28) .

1 00

ΒΙΟΛΕΤΑ

Α: Μακεδονικές Ημέpες, 3 (Μάρτιος 1938) 86 . Β : Β, 22 . Γ: ΑΣ, 108. Η τελευταία στροφή στεγάζεται στο διήγημα ΘΤ ως δημιούρ γημα του πρωταγωνιστή (60) . «Βιολέτα » είναι το όνομα μιας ηρωίδας του μυ θιστο ρήματος Μ (1935) . Στο αρχείο μου από κειται απόκομμα εφημερίδας με παραλλαγή του ποιήματος, πλαγιότιτλο «Απ ' τα φεγγ ά ρ ια της Γ ριπόνησος» και χρονο λο γία γραφής 1931 . Η ταύτιση της εφημερίδας παραμένει σε εκκρεμότητα . Ματθίλδη: σύζυγος του βασιλιά της Γερμανίας Ερρίκου Α'. Πέ θανε το 968 και γιορτάζεται από τους Δυτικούς ως αγία στις 14 Μαρτίου . Ενδεχομένως εδώ ο Σκα ρ ίμπας συναρι θ μεί δύο «ακραίες» γυναικείες ιδιότητες, την αγιότητα και την έμπνευση.

101

DONA ΜΙΑ PORTOLES

Α : Β, 24 .

1 88


Β: ΑΣ, 109. Άλλη μια ηρωίοα του Σκαρίμπα, μεταμόρφωση της γυναίκας οπτασίας, της οποίας ποικίλα προσωπεία στεγάζονται σε όλο το έργο του συγγραφέα . Η συγκεκριμένη ηρωίοα φαίνεται να απασχολεί τον Σκαρίμπα ήοη από το 1933, αφού, με τον ίοιο τίτλο, οημοσιεύει το 1945 στο περιοοικό Φιλολοyιχή Πpωτο χpοvιά (126-134) οιήγημα γραμμένο το 1933 . Την ξαναβρί σκουμε στο μυθιστόρημα Μ, μέλος του θιάσου των «παρα γνωρισμένων καλλιτεχνών » , να παίζει το ρόλο της Μαρκη σίας (Μ, 27) , μεταφέροντας τους Αποτυχηuέvους του Henri Rene Lenormand στα καθ ' ημάς (Σταμπουλού 2006 : 256) . Την Ντόνα Μία Πορτολές ως μήτρα όλων των ηρωίοων του περι γρ ά φει ο Σκαρίμπας σε συνέντευξη του το 1937 (Θ . Π ρ οο ρ όμου, «Πορτραίτα συγγραφέων μεταπολεμικής γενεάς, " Γιάννης Σκαρίμπας " » , Νεοελληvιχά Γpάμματα, 46, 1937, 12-14) : «Η προσωπικότητα της ηρωίοας μου εκείνης, προ βάλλει εκεί μέσ ' στα θάμβη , παρθενική και κλονούμενη σαν μια νοσταλγική οπτασία . Και τώρα οεν ήταν ολότελα φαντα στική η Ισπανίοα μου εκείνη , που τώρα η ιοανική σιλουέττα της, μου αχτινοβολεί κομψό φως φεγγαρίσιο . Την είχα ιοεί I I I I I� με τα ιοια μου τα ματια . . . και την ειχα αγγισει με το μικρο οαχτυλάκι μου ! . . . Τότες, ήμουν περίπου παιοί και σήμερα είμαι ένας άντρας . . . Εμένα οι ηρωίοες μου , σ' όλα τα κατοπινά I l I I I I I μου β ι βλ ια, κατι εχουν παρει απο εκεινη τη μεταξ ωτη γοητεία της, από την αντανάκλαση της εξαϋλωμένης μορφής της . Η Μύριαμ Χόπκινς Λάι (η μόνη ξένη ηρωίοα μου στο μυθι στόρημά μου Μαpιάμπας) είναι το αμυορό της σχεοίασμα ... Οι τρεις λέξεις του ονόματός της με φτάνουνε, σαν οι εντονώτε ρες νότες ενός κοπανιαμέντου χαμένου . Αργότερα σκέ φτομαι να τη γράψω για θέατρο » .


1 89

Το ποίημα φ έ ρ ει έκτυπα τη σφραγίδα της καρυωτακικής μελαγχολίας . Ιδίως στο τελευταίο δίστιχο απηχείται η τρίτη στροφή του καρυωτακικού σονέτου «Δικαίωσις» .

1 02

ΣΦΑΧΤΟ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ

Α : Μαχεδονόπουλο, έτος Δ ' , 43 ( Δεκέμβριος 1935) 127. Β: Β, 24 . Γ : ΑΣ, 1 1 0 .

Τ ο ενδιαφέρον είναι ότι , ένα χρόνο αργότερα, ο Σκαρίμπας δημοσιεύει ποίημα με τίτλο «Εαυτόν τιμωρούμενος » στο πε ριοδικό Πάφος, χρ . Β ', 4 (Δεκ . 1 936) 126-127 και διήγημα με παρόμοια θεματική και τίτλο «0 φίλος μου » (Ηλειαχά Φύλλα, χρ . Α ' , 1 (Μάιος 1936, 3-6) . Ο τίτλος είναι πρ ο φανώς δανεισμένος από το ομότιτλο ποίημα του Baudelaire «L' Heautontimoroumenos » , από τη συλλογή Fleurs du mal ( 1 857) , που μεταφράστηκε από τον Γ. Σημηριώτη (Μπω ντλαίρ, Τα άνθη του χαχού, Χ ρ υσή Δά φνη, Αθήνα χ .χ. ) . Με τίτλο <<Σφαχτό της αγάπης» και την ίδια θ εματική δη μοσιεύει διήγημα σε τρεις συνέχειες σε αταύτιστο ακόμη έντυπο . Το θέμα του ποιήματος συνιστά μια μεταμόρφωση του ομό λογου θέματος της δολοφονίας του εραστή από τον σύζυγο, που απαντά πρώτη φορά στο διήγημα «Βο"ίόάγγελος» (ΚΩ . Π ρόκειται για μια κορυφαία στιγμή της σκαριμπικής ειρω νείας, μπωντλαιρικής καταγωγής, όπου το διχασμένο ποιη τικό υποκείμενο , θύτης και θύμα ταυτόχρονα, επιζητεί την ίαση μέσω της αυτοεκμηόένι σης. ·


1 90

1 03

Η ΑΓΑΠΗΤΙΚΙΑ ΜΟΥ

Α : Φιλολοyικά Χpοvικά, τόμ. Γ' ( 1 . 5 . 1945) 104 . Β : Β, 25 . Γ : ΑΣ, 1 1 1 .

1 04

ΤΟ ΑΣΤΕΡΙ

Α: Δ ιαyώvιος, περ. Β ' , 3 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1965) 138. Β : Β, 26 . Γ : ΑΣ, 1 12 .

1 05

ΕΝΑ ΠΛΟΙΟ ΜΕ ΥΦΟΣ

Α : Β, 29. Β : ΑΣ, 1 1 3 . Τ ο ποίημα γρ ά φτηκε στα 1939 . Τ ο πλοίο, πολύσημο σύμ βολο στο έργο του Σκαρίμπα, εοώ συναρτάται με το θέμα της ερωτικής σχέσης, όπως και στα ποιήματα «Και άφες εμού » , «Πλοίον εν όψει » . Βλ. και τα ποιήματα «Μόνο ουο στίχους » , «Το βαπόρι » , «Το καράβι » κ.ά.


1 06

191

ΤΟ ΜΠΑΛΚΟΝΙ

Α: Β, 28 . Β : ΑΣ, 1 1 4 . Ι

/_

I

I

I

I

I

ω ν�ς : ενας απο τους μικρους προφητες των Εβ ραιων, ο οποίος ήκμασε τον 8ο αιώνα π.Χ. Ταξιδεύοντας προς την Ταρτησσό αντί στη Ν ινευή , όπως τον είχε διατάξει ο Θεός, ρ ί φ θηκε στη θάλασσα λόγω τρικυμίας, όπου τον κατάπιε ένα I I I κητος το οποιο τον εξ ε' β ρασε στη Ν ινευη .

1 07

Η ΕΠΙΣΚΕΨΙΣ

Α : Διαyώvιος, περ . Β' , 3 ( Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1965) 137 . Β : Β , 29 . Γ: ΑΣ, 1 15-1 1 6 . Άλλο ένα μυθικό πλοίο, το οποίο εμφανίζεται ένα σούρουπο , και εξαφανίζεται όπως ήρθε, μυστηριώδες και μαγικό . Οι εξε ζητημένες λόγιες σφήνες (τριανταφυλλόπουλος 1987 : 54-55) δημιου ργούν βέβαια την υπόνοια παιγνίου , αλλά, κυρίως, ετε ροχρονίζουν το πλοίο και το καθιστούν ακόμη πιο ανοίκειο και «μαγικό » . Βλ . και τα ποιήματα «Μόνο δυο στίχους » , «Το βα πόρι » , «Σπασμένο καράβι » , «Το εισιτή ριο » , «Το καράβι» κ.ά. Κλ ω θώ : μοίρα η οποία κατά τη γέννηση ενός παιδιού κλώ θ ει το νήμα της ζωής του το οποίο καθορίζει τη διάρκειά της.


192

1 09

ΚΑΙ ΑΦΕΣ ΕΜΟΥ

Α: Β, 30, με τίτλο «Και άφες ημίν » . Β : ΑΣ, 1 1 7 . Ένα ακόμη πλοίο που αποτυπώνει την έντονη υπαρξιακή 8ιά στασή του ως συμβόλου στο έργο του Σκαρίμπα και συναρτά ται με το θέ μα του έρωτα , όπως και στο ποίημα «'Ενα πλοίο με ύφος» . Βλ. και τα ποιήματα «Μόνο 8υο στίχους » , <Πο βα, , » , « Σπασμενο , καρα' β ι » , « τ ο εισιτηριο , πορι » , « τ ο καρα' β ι » κ.α.

1 10

Ο Τ Ι Ε Μ Ο Υ ΕΣΤΙ

Α : Β, 31 . Β : ΑΣ, 1 1 8 . Ο τίτλος απηχεί βιβλική ρήση και προφανώς επιστέφει ειρω νικά το περιεχόμενο του ποιήματος.

111

Η ΠΑΡΕΑ

Α: Β, 32 . Β : ΑΣ, 1 1 9 . Τ ο ποίημα είναι γραμμένο το 1938.


1 12

193

ΑΛΛΑΓ Ή ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ

Α : Ευβοϊκά. Γpά.μμα.τα., έτος Β ' , 16 (Ιούλιος 1943) 4. Β: Ποιητική Τέχvr;, έτος Β ' , 1 6 (1 . 1 0 . 1948) 203 . Γ : Β,

33 .

Δ : ΑΣ, 120 .

1 13

ΕΜΒΑΤ Ή ΡΙΟ ΓΑΜ Ή ΛΙΟ

Α:

37.

Β,

Β: ΑΣ, 121 .

1 14

ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΙ

Α:

38 .

Β,

Β : ΑΣ, 122 . Τ ο ποίημα είναι γραμμένο το 1954 . Έχει έντονη τη σφραγίδα της υπαρξιακής αγωνίας, συναρτημένης με το θέμα της δημι ουργίας . Η προβληματική που αναδύεται σχετικά με τη δυ νατότητα αναπαράστασης της εμπειρίας από τη γραφή είναι βαθιά ρ ιζωμένη στη συνείδηση του συγγραφέα και σχετίζεται με τη δυσπιστία του ως προς την αναπαραστατική δυνατότητα της γλώσσας, άρα ως προς τη δυνατότητα της λογοτεχνίας να εκφράσει τη σύνθετη πραγματικότητα .


1 94

1 15

ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ( σε γρ ά: μμιχ τοu Λοόλη Ποζιόποuλοu )

Α: Β, 39 . Β : ΑΣ, 123 . Για πληροφορίες σχετικά με τον Λούλη Ποζιόπουλο , βλ. σημείωση στο ποίημα «Αντίγραμμα» (ε 3 ώ, σ. 181 ) .

1 16

τη

Τ Ο ΠΑθΗΜΑ

Α : Β, 40 . Β : ΑΣ, 124 . Γ : Ευβοϊκός Χpόvος (3.5 .1980) 2, με τίτλο «Η ήττα» .

1 18

ΚΑΤΗΓΟΡΟ!ΜΕΝΗ - ΕΓΕΡθΗΤΙ

Α: Νέα Σύvοpα, τόμ . Α' (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1969) 66 . Δί πλα στον τίτλο : (Διαμαpτυpία εξώδικη στοv Γιάvvη Βαpβα'" pίyyo) . Β : ΑΣ, 125-126 . Γ : 2Β, 41 . Για πληροφορίες σχετικές με τον Γιάννη Βαραβαρίγγο, βλ. το ποίημα «Αίμα υπό μάσκαν » (ε 3 ώ, σ. 184) .


1 95

Η ΠΟΛΗ

1 20

Α: Νέος Νουμάς, 5 ( 1 5 . 1 1 .51) 2. Β: ΑΣ, 127 . Γ : 2Β ,

43 .

Με τίτλο «Η πόλις» δημοσιεύεται στο περ . Πειpαϊκά Γpάμ ματα, XF · Α', 3 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1940) 28-29, το ποίημα «Comedie dell'arte » [sic] . Άλλη μια μεταμόρφωση ενός από τα πιο επίμονα θέματα I I I I ' της ποιησης του, του καρα β ιου . Βλ . και τα ποιηματα « Μ ονο δυο στίχους » , «Το βαπόρι » , «Σπασμένο κα ρ άβι » , «Το ει σιτήριο » , «Το καράβι » , «Άγγελος εφάνη μοι » , «Και άφες εμού» , «Η επίσκεψις» .

121

Ο Β ' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ

Α: ΑΣ, 128. Β:

2Β

,

44 .

Το ποίημα σατιρίζει τη «λογική » του πολέμου και είναι ομό λογο του αντιπολεμικού διηγήματος Πεpίπολος Ζ ' (1933) . Η ανα φορ ά στο στίχο της Μασσαλιώτιοας «Allons enfants » (La Marseillaise (1792 ) , του Claude-Joseph Rouget de Lisle) λει του ργεί σατιρικά, όπως και η παρωδία άλλων στίχων της στο παραπάνω οι ήγημα: «Πετά- πετάααατε τ' άpματάααα σας I των πατέεεεpων σας uyιοί. » (σ. 66) . Βλ. και το ποίημα «0 δρόμος » . . .


1 96

1 22

ΔίΟ ΑΔΕΛΦΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΔΥΟ ΝΕίΡΙΚΟΙ !

Α : Β, 37 . Αστερίσκος στον τίτλο του ποιήματος παραπέμπει στην εξής υποσημείωση : «Μικρόν -και τυχαίον - ένα ποίημα από την ανέκοοτη (ελευθεροστιχίτικη) συλλογή μου Μυωπία βαθμών τεσσεpάμισυ » . Β : ΑΣ, 129. Το ποίημα -άτιτλο- στεγάζεται στο οιήγημα <Πο μουστάκι» ( ΤΧ) . Το υπερρεαλίζον αυτό ποίημα που απαγγέλλει στο οιή γημα ο Antoine Souroupis έχει στόχο τη σάτιρα της υπερρεα λιστικής γραφής, την οποία ο Σκαρίμπας έχει σατιρίσει και σε άλλα έργα του . Το ενοιαφέρον είναι ότι η ποιητική συλλογή του ήρωα του οιηγήματος έχει τίτλο Μυωπία βαθμών τεσσε pάμισυ. Ο Σκαρίμπας οεν εξέοωσε ποτέ ποιητική συλλογή με τον παραπάνω τίτλο . Το ποίημα οημοσιεύεται και στο τέλος του θεατρ ικού του έργου τκ (84) .

1 23

ΠΩΣ ΓΕΛΑΜΕ ΣΤΟ ΧΑΡΛΕΜ (ιχπολογίιχ ενός v έγ pou)

Α : ΑΣ, 130-133 . Β : 2Β, 46. Το ποίημα αυτό έχει γραφτεί το 1965 και ο Σκαρίμπας προ σπάθησε ανεπιτυχώς να το οημοσιεύσει στα πε ριοοικά Επι θε ώpr;ση Τέχνης και Διαyώνιος. Πρόκειται για ένα από τα λιγο στά εξωστρεφή ποιήματα του Σκαρίμπα. Γιατί, ενώ οιοχέτευσε όλη του την έγνοια για τα κοινωνικά και πολιτικά προβλή-


1 97

ματα της εποχής του στη μαχητική αρθρογραφία του , η ποίησή του έμεινε πιστή στη μεσοπολεμική εσωστρέφεια, ρι ζωμένη στα πιο βα θιά κοιτάσματα της υπαρξιακής αναζήτησης. Ιδιαίτερο ενδιαφ έρον για την ειρωνεία της και τον αυτοσαρκασμό της β ασικά στοιχεία της ποιητικής του Σκαρίμπα - , παρουσιάζει η επι στολή του προς τον Σεφέρη , της οποίας θεω ρώ σκόπιμο να παρα θέσω ένα απόσπασμα . Τόσο αυτή όσο και το ποίημα έχουν σταλεί με αφορμή την κυκλοφορία της μετάφρασης από τον Σεφέρη του Άσματος Ασμάτωv το 1965 (Παπαγεωργοπούλου 2006 : 55-69, όπου και εκτενής σχολιασμός της επιστολής) : Χαλκίδα 6 . 1 1 . 65 , , , κι ισως , , � Θ α οιερωτιεσαι Σ εφερη απορεις. Και όμως, η �φρική είναι παιδικός έρωτάς μου . Το φιλί των ερήμων της, οι χαμένοι Πολιτισμοί της (από εκεί εκίνησαν για την Ασία . . ) μου ετάραζαν απ ' τα μικράτα μου τον ύπνο. Αλλά (εξεναντίας προς τον κ . Ι . Μ . Παναγιωτόπουλο , που την . . . εξερεύνησε από Hotel Λουξ και ρ εστω ρ άν) εγώ της στάθηκα , ... , � ποτε, . . . Δ ιοτι , , εραστης , της = οεν � την ειοα � ισως ο πιο ιοανικος «της γιiτας τ ο φ τε ρ ούγισμα , μέχρι τ α κεραμίδια » λέει μια λα"ίκή παροιμία μας. Π ρ άγματι, δεν μπόρεσα ούδε μέχρι τη γειτονικη' μας Θ" η' β α - εγω' - να φτασω . . . τ ους στιχους μου αυ' ' τούς (είναι ολόκληρη . . . νέγρικη συλλογή μου που θα ιδεί κι ' αυτή το φως όταν . . . ασπρίσω, ως οι Μαύ ροι μου) τους ξέθαψα, θ υμηθέντας τους τώρα με τη δική σου Σουλαμίτιδα . Ίσως, με ρικούς, (και με ψευδώνυμο . . . του - τάχα - Νέγρου ποιητή Πητ Τώ φφενελ ! ) στείλω τώρα σε κάνα περιοδικό για δημοσίευση (λέω - στην Επιθεώpηση Τέχvης) . Έλα , αν θες με το Σαββίδη μας να κάμωμε παρέα κάνα βραδάκι, τώρα που αυτοί οι πούστηδες (οι Ικέγια - Σέκι) μού-

1 98


I I I I I στειλα.ν και κα.τα.πια. ενα. μπα.στουνι . Β γα.ντα.ς - θ εονυχτα.- να. ιοώ τον . . . κομήτη τους, ψύχτηκε (αλά Ν όβα.) η ραχοκοκκα λιά μου, κι ' έπαθα. ένα. είοος λόροωσης, σαν κάνας Συγκλητι κός της - πάλαι - Ρώμης. Γεια. χαρά Γιάννης Σκαρίμπας

Χάρλεμ: υποβαθμισμένη συνοικία. της Νέας Υόρκης, που κα τοικούνταν σχεΟόν αποκλειστικά από Αφροα.μερικα.νούς. Γνω στή επίσης από τους καλλιτέχνες της τζαζ. ελ Οu έντ (α.vτί Ελ Ο ο u έντ) : όαση της Λιβύης. Σάε-Σ ο uχρ : μαύρη Παναγία. . Ι ο u8ή θ -Ολ ο φ έ ρvης: αναφέρεται στο γνωστό επεισόδιο της Πα λαιάς Διαθήκης . Η Ιουοήθ ήταν ηρωίοα. της εποχής των ΚριI I I I I των . Σ κοτωσε τον στρα.τηγο των Α σσυριων Ολ οφερνη επι Να.βουχοοονόσορος, όταν εκείνος πολιορκούσε τη Βεθούλη . 1

Ιχ Σιράχ: μαύρη Παναγία. . Γκι ο uζ Μ ο uλάιε: μαύρη Παναγία. . Ιμίτ Μουμή : μαύρη Παναγία. . Σενεγάλης : ποταμός της γαλλικής Δυτικής Αφρικής, μήκους 1800 χλμ. ο οποίος εκβάλλει στον Ατλαντικό ωκεανό . Νίγη ρας : ο τρίτος σε μήκος ποταμός της Α φρικής (3 .940

1 99


χλμ. ) . Πηγάζει από τη Σιέ ρρα Λεόνε, διαρρέει τη γαλλική Δυ τική Αφρική και τη βρετανική Ν ιγηρία και εκβάλλει στον κόλπο της Γουινέας . Νόμο ς του Λυντζ: αντί Λυντς (ή λύντσειος νόμος) : συνο πτική διαδικασία σύμφωνα με την οποία ο όχλος, δίχως νο μική διαδικασία, φροντίζει για τη θανάτωση ενός εγκληματία. Κου ά γκ ο : αντί Κουάνγκο : ποταμός της Κεντρικής Αφρικής μήκους 100 χλμ. Μ

I ' ' ' �' ' προυκλ ιν : ενας απο τους πεντε οημους της Ν εας

Σουλιχμίτι8ιχ: η μαύρη Θεοτόκος Ιμίτ Σουλάμ. Βλ. και ΒΓ, 148, 149, 182.

1 27

ΤΙΠΟΤΑ

Α: ΑΣ, 134. Β : 2Β, 50. Βλ. και «Μια ταχεία συντομία μου δυο λόγων » .

1 28

ΗΜΙΟΛΟΚΛΗΡΟΝ

Α : ΑΣ, 135 . Β : 2Β, 5 1 .

V ' �

ορκης.


200

1 30

ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΤΟΤ ΠΕΤΡΟΤ ΣΠΕΝΤΖΗ (κριτική )

Α: Επιθεώpησις Aόyou και Τέχνης [Κύπρος] , 7-8 (Ιούλιος Αύγουστος 1970) 361 . Σε υποσημείωση του ποιητή : «Από την ανέκδοτη Συλ λογή μου - ελεύθε ρων στίχων- Μυωπία βαθμών τεσσεpάμισu. Ο Πέτρος Σπεντζής είναι ο ποιητής των Πεpιypαμμάτων, 1968 και των Στοpισμάτων yια την ημέpα με τις πpοσδο κίες, 1970 » . Β : ΑΣ, 136. Γ: 2Β, 52 . Ποίημα όπου διε ρ ευνάται η αν θ ρώπινη φ ύση και αξιοποιείται με άλλο τρόπο το μοτίβο του κινητάνθρωπου ή ρομπότ. Για τον Πέτρο Σπεντζή βλ. εδώ, σ. 148.

131

Ο ΔΡΟΜΟΣ

Α: ΑΣ, 1 37 . Β : 2Β, 53. Το ποίημα στεγάζεται άτιτλο στη δεύτερη έκδοση του μυ θιστο ρήματος ΣΦ (1971 ) (29) . Εδώ αξιοποιείτα ι το μοτίβο του «έντρο μου ήρωα» , της «φυγής προς τα εμπρός» , το οποίο αποτελεί κομβικό εύρημα του ομώνυμου μυ θιστο ρήματος και του διηγή ματος Πεpίπολος Ζ'. Βλ. και το ποίημα «0 Β ' Παγκόσμιος» .


1 32

201

A-MASGUE

Α: ΑΣ, 138-139. Β : 2Β, 54. προφανώς ο τίτλος αναγρά φ εται λαθεμένα αντί της γαλλικής φρ άσΎ)ς «en masque » : φορώντας μάσκα .

A-masgue :

Στο ποίημα αναπτύσσεται η προβληματική του Σκαρίμπα για το είναι και το φαίνεσθ αι, η οποία συναρτάται με το ερώτημα, I � I I I I I που συχνα οιαπεpνα το εpγο του , αν η ζωη που ζουμε ειναι όνειρο ή πραγματικότητα και, φ υσικά, με το μοτίβο της μά σκας και του προσωπείου . Βλ. και «Μια ταχεία συντομία μου ουο λό γων » .

1 34

Α ΎΤΟ - Ν ΑΙ ! (ΠcχριΧπονο στο ΓιιΧννη Βcχρβcχρί γγο)

Α: ΑΣ, 140. Β : Β, 56. Ποίημα όπου συναρτώνται τα θέματα του έρωτα και του θ ά νάτου . Ο Edgar All an Poe , που αναφέρεται ρητά στο ποίημα, είναι ένας από τους συγγραφείς που έχουν επηρεάσει πολύ τον Σκα ρ ίμπα, ιοίως στην πρώτη ποιητική συλλογή του . Η Ελεωνό ρα, η οποία επίσης αναφέρεται στο ποίημα, προέρχε ται από το ομώνυμο ποίημα του Poe . Το ίοιο και η φράσΎ) «Ποτέ πια » , που επανέ ρχεται στο τέλος κάθε στροφής (με τά φρασΎ) της οιάσημης φρ άσης «ne ver more » του ποιήματος

202


«Κοράκι » ) . Βλ . και τα ποιήματα «Υποκρισία » , «Ευθανα σία » , «Η μικρή κυρία » . Για πληροφορίες σχετικές με τον Γιάννη Βαρβαρίγγο, βλ εδώ, σ. 184 .

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΠ ΙΜΕΛΗΤΡΙΑΣ

«Πρ ωτότυπη » ,1 «έξαλλη, σεισμική, βαθύτατα τραγική και τρελά ευτυχισμένη, τραχιά μα έξοχα οιεγερτική της φαντασί ας» , 2 «ιοιότυπη » , 3 «η πιο ολοκληρωμένη έκφραση της μεσοπο λεμικής ατμόσφαιρας» , 4 «ποίηση με την σφραγίοα μιας ιοιοτυ πίας και μιας άκρως αναγνωρίσιμης γραφής, κατεξοχήν ατμο σφαιρική, έντονα στο βάθος συναισθηματική, χωρ ίς όμως ίχνος γλυκερ ότητας, φανταιζίστικη, ερωτική, αληθινή, αυστηρά προ σωπική, γοητευτική , χαριτωμένη » , 5 «ιοιό ρρυ θ μη » , 6 «περίεργη

1 . Π. Σπανδ . [ωνίδης], «Τα ποιήματα του χ. Σκαρίμπα . Ουλαλούμ , Χαλκίδα 1 936» , περ . Μακεδονικές Ημέρες [Θεσσαλονίκη], χρ . Δ ' , 9-10 (Οκτώβριος-Νοέμβριος 1936) 341 . [Βλ. τώρα και στο βιβλίο Για τον Σκα pίμπα, εισαγωγή-ανθολόγηση κειμένων-επιμέλεια Κατερίνα Κωστίου, Αι γαίον, Λευκωσία 1 994 , 1 34 .] 2 . Κ . Καρθαίος, «Γιάννης Σκαρίμπας, Εαυτούληδες» , Ο Αιώνας μας, 5 (Ιούνιος 1950) 154 . [Βλ. τώρα και στο βιβλίο Για τον Σκαρίμπα, ό.π., 157.] 3 . Βάσος Βαρίκας, Συyyραφείς και κείμενα, τόμ. Β', 1966-1998, Ερμής, Αθήνα, 1980, 330 . [Βλ. τώρα και στο βιβλίο Για τον Σκαpίμπα, ό.π., 203 .] 4. Στέφανος Ροζάνης, Οι πνευματικοί προσανατολισμοί του Μεσοπο λέμου και ο ποιητής Γιάννης Σκαρίμπας, Αθήνα 1970, 36. 5. Μανόλης Αναγνωστάκης, «Η "φανταιζίστιχη" ποίηση και ο Γιάννης Σκαρίμπας», Τα συμπληρωματικά. Σrιμειώσεις κpιτικής, Στιγμή, Αθήνα 1985, 1 4 1 , 148, 149. [Βλ. τώρα και στο βιβλίο Για τον Σκαpίμπα, ό.π., 212, 216, 2 1 8 . ] 6 . Κώστας Στεργιόπουλος, «Η ιδιόρρυθμη ποίηση του Γιάννη Σκαρί μπα», Νέα Εποχή, 208 ( Μάης-Ιούνης 1991) 7-8 . Βλ. τώρα και Πεpιδια βάζοντας, τόμ. Δ', Κέδρος, Αθήνα 1 996, 251 -256 . [Βλ . και στο βιβλίο Για τον Σκαpίμπα, ό.π., 219.]

204

Σ Η Μ Ε ΙΩ Μ Α ΤΗΣ Ε Π Ι Μ Ε Λ Η Τ Ρ Ι Α Σ

και πιο νεωτερικ� απ ' όσο φαίνεται»7 είναι τα πιο χαρακτη ριστικ ά εύσημα που επέθεσε η κριτικ� , από το 1936 και εξ�ς, στην ποίηση του Γιάννη Σκαρίμπα . Ωστόσο, «η ποίηση αυτού του ιδιόρρυθμου των γραμμάτων μας παραμένει σκανδαλωδώς ακάλυπτη από την κριτικ� » , 8 παρά το γεγονός ότι έχουν γί νει σημαντικές προσπάθειες για την επαρκέστερη μελέτη και αποτίμησ� της.9 Από τους ποικίλους λόγους που θα μπορούσε κανείς να επικαλεστεί ως αιτίες αυτ�ς της κριτικ�ς διστακτικότητας � και ρα θυμίας, δύο είναι, κατά τη γνώμη μου, οι επικρατέστε7. David Ricks , «Παράδοση και πρωτοτυπία . Η περίπτωση του Σκα ρίμπα» , Η ελευθέpωση τωv μοpφώv. Η ελληvική ποίηση από τοv έμμετpο στοv ελεύθεpο στίχο (1880-1940), επιμέλεια Νάσος Βαγενάς, Πανεπιστη μιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1996 , 175, 1 80 . 8 . Λίζυ Τσιριμώκου, «Χαροuμενο Ρέκβιεμ» , Εσωτεpική ταχύτητα. Δοκψια για τη λογοτεχvία, Άγρα , Αθήνα 2000, 366. 9 . Για να περιοριστώ σε μελέτες που αφοροuν αποκλειστικά ή στο με γαλότερο μέρος τους την ποίηση : η πρώιμα «υποψιασμένη» πρόσληψή της από τον Στέφανο Ροζάνη , η διασάφηση επιμέρους όψεών της από τον Ξ. Α . Κοκόλη ( Ά vθpωποι και μ η : τα όpια τη ς φαvτασίας στο Σκαpψπα. Μελέ τες και σημειώματα, Urnversity Studio Pre s s , Θεσσαλονίκη 200 1 ) και τον Μανόλη Αναγνωστάκη (ό.π) , η οξυδερκής προσέγγισή της από τον Κώ στα Στεργιόπουλο (ό.π . ) , οι ευρηματικές παρατηρήσεις του Ν . Δ . Τρια νταφυλλόπουλου σε ποικίλες εργασίες του, η γόνιμη συγκριτολογική ανά γνωσή της από τον David R icks (ό.π . ) , τη Λίζυ Τσιριμώκου (ό.π . ) , τη Χριστίνα Ντουνιά ( «Απηχήσεις του Ε. Α. Πόε στο έργο του Γιάννη Σκα ρίμπα» , Πpακτικά Α ' Παvελληvίοu Σuvεδpίοu για τοv Γιάvvη Σκαpψπα, Διάμετρος, Χαλκίδα 2007, 241 -254) και την Ιωάννα Ναοuμ ( «Το μακρό (ρομαντικό) χέρι του Καραγκιόζη : αρλεκίνοι, νευρόσπαστα , χαρτονόμου τρα στο συρτό χορό του Σκαρίμπα» , ό.π . , 255-270) , η επαρκέστατη γραμ ματολογική της ένταξη από την Έλλη Φιλοκuπρου (Η γεvιά τοu Καpuω τάκη . Φεύγοvτας τη μάστιγα τοu λόγου, Νεφέλη , Αθήνα 2009) αποτελοuν εξαιρετική βάση εκκίνησης για τον μελλοντικό συστηματικό μελετητή της.

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ Ε Π Ι ΜΕΛΗτpΙΑΣ

205

ρ οι : ο πρ ώτος έχει διατυπωθεί ήδη το 1972 α.πό τον Ξενο φώ ντα. Κοκόλη, όταν έγραφε ότι ο αναγνώστης που θα. επιχει ρ ούσε να. εισχωρήσει στο ποιητικό σύμπαν του Σκαρίμπα., δί χως προηγουμένως να. έχει οικειωθεί την πεζογραφία. του, θα. ένιω θε «αμηχανία.» κα.ι «θα. συνειδητοποιούσε την αδυναμία. � I " " Ι I I του να. μπει στον ιοιορρυ θ μο κοσμο των ποιημα.των α.υτων » . Κι αυτό γιατί , «τα. περισσότερα. κείμενα. στους Ά.παvτες στί χους είνα.ι σα.ν κρύσταλλοι μυστηριώδεις ενός άλλου πλανήτη: μ όνο α.ν έχεις γνωρίσει τον πλανήτη του Σκαρίμπα., θα. χα ρ είς την περίπλοκη υφή των κρυστάλλων , θ ' αναγνωρίσεις σ' αυτούς χαρακτηριστικά: που είχες δει σε αναπεπταμένα. τοπί α. » . 1 0 Π ρ άγματι το ενιαίο λογοτεχνικό σύμπαν του Σκαρίμπα., η δαιδαλώδης κα.ι σφιχτοδεμένη μυ θολο γία. του είχε ήδη στε ρεω θεί στο πεζο γραφ ικό του έργο πριν κάνει την εμφάνισή της η πρώτη του ποιητική συλλογή Οvλαλούμ (1936) . n Στις συλ λογές διηγημάτων Καϋμοί στο Γpιποvήσι (1930) κα.ι Το Θείο Τpαyί (1933) κα.ι στο μυθιστόρημα. Μαpιάμπας (1935) είχαν ήδη, σταδιακά:, συγκροτηθεί οι θεματικοί άξονες που στηρί ζουν τον μυστηριώδη κόσμο του κα.ι τα. βασικά: στοιχεία. του ύφους του : μια. ευρύτατη clownerie με απώτερη καταγωγή α.πό τον Κα ραγκιόζη , η διολισθαίνουσα. γυναίκα. του Μεσο10. Ξ . Α. Κοκόλης, <<Άπαντες Στίχοι, 1936-1970, Γιάννη Σκαρίμπα » , Διαγώνιος, 3 (Σεπτ . -Δεκ . 1972) 296-297 . Τώρα βλ . Κοκόλης, ό . π . , 1491 5 2 . Την ί8ια προϋπόθεση για την κατανόηση της συλλογής Οuλαλοιίμ είχε θέσει και ο Κ . Παράσχος το 1936 ( «Γιάννη Σκαρίμπα, Οuλαλοιίμ » , Νέα Εστία, 1936 , 1456 ) . [Βλ. τώρα και στο βιβλίο Για τον Σχαpίμπα, ό.π. , 136.] l l . Είναι ευνόητο ότι αφήνω απέξω τα πρωτόλεια ποιήματα τοu Σκα ρίμπα , 8ημοσιεuμένα στην εcpημερί8α της Χαλκί8ας Εύβοια στα 1914-191 5 . Β λ . Σπύρος Κοκκί η ς , Τα αποχηpuyμένα ποιψατα τοu Σχαpίμπα, Φιλιπ πότης, Αθήνα 1991 .

206

Σ Η Μ Ε Ι Ω Μ Α ΤΗΣ Ε Π Ι Μ Ε ΛΗ Τ Ρ Ι Α Σ

πολέμου , η αιώρησΎJ μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας, η υψηλή αυτοαναφορικότητα, η μελαγχολία, το αδιέξοδο της κοινωνικής συνύπαρξης, η έλξη της γραφής και η ταυτόχρονη άπωσrJ απ ' αυτήν , η προδοσία της γλώσσας, η ειρωνεία, ο αυ τοσαρκασι.ί.ός. Η εξοικείωσΎJ με τη μυ θολο γία του αποτελεί, αν όχι προϋπόθεσΎJ , τουλάχιστον την καλύτερη συνθήκη για την πρόσληψη ενός ποιητικού κόσμου, όπου η αποδιοργάνωσΎJ της γλώσσας και η υπονόμευσrJ της λογικής φτάνουν σε οριακό βαθμό· και για την εντελέστερη κατανόησΎJ της λειτουργίας μιας ποιητικής που «προεκτείνει σε οριακό σΎJμείο τον καρυω τακι.κό κλαυσίγελω και αιωρείται εκπληκτικά στην κόψη του σκώμματος και του λυ ρισμού » .1 2 Ο δεύτε ρος λόγος που κρ άτησε το ποιητικό έργο έξω από I �I I I I το ερευνητικο πεοιο των μελ ετητων αφορα επισης την πε ζογραφία του και , πιο συγκεκριμένα ίσως, την κατασταλαγ μένη και δικαιωμένη εκτίμησΎJ της κριτικής ότι ο Σκαρίμπας είναι ο ένας από τους πέντε τεχνίτες που ανανέωσαν πραγ ματικά τη δημιου ργική πεζογραφία μας . 1 3 Το γεγονός ότι εμφανίστηκε στο χώρο της πεζογραφίας δυναμικά , κατα κτώντας πολύ γρήγορα ένα ύφος με έκτυπα τα βασικά χα ρακτηριστικ ά της νεωτερικότητας, ήταν φυσικό να στρέψει την προσοχή των μελετητών στην πεζογραφία . Καθώς η ρι ζοσπαστικότητα του πεζογραφικού του έργου τον καθιέρωσε στη συνείδησΎJ των νεότερων μελετητών ως σημαντικό νεω τερικό πεζογράφο, το ποιητικό του έργο έμεινε στη σκι ά της πεζογραφίας . 1 2 . Τσιριμώκου, ό .π. , 366 . 1 3 . Η εκτίμηση είναι τοu Γ . Π . Σαββίδη , ο οποίος συναριθμεί τον Σκα ρίμπα με τον Στρατή Δούκα, τη Μέλπω Αξιώτη , τον Νίκο Γαβριήλ Πε ντζίκη και τον Κοσμά Πολίτη (Πάνω Νεpά, Ερμής, Αθήνα 1973 , 66) .

Σ Η Μ Ε Ι Ω Μ Α Τ Η Σ Ε Π Ι Μ ΕΛ Η Τ Ρ Ι Α Σ

207

Στην επισκίαση αυτή συνετέλεσε και το γεγονός ότι η ιδιοπροσωπία της ποίησής του συνθλίφτηκε κάτω από κρί σεις οι οποίες, χωρ ίς να είναι ολότελα αστήρικτες, είχαν μάλ λον μ ειωτικές συνδηλώσεις . Για πα ράδειγμα, εκτιμήσεις όπως « Γιάννης Σκαρίμπας: Ο καθυστερημένος Μεσοπόλεμος»14 ή η εκτίμηση ότι «ίσως με τον Σκαρίμπα κλείνει και το τελευταίο κεφάλαιο της λεγόμενης παραδοσιακής ποίησης»1 5 συνέτειναν ώστε να μην εκδηλωθεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το ποιητικό του έργ ο . Τις παραπάνω συνθήκες υποβοήθησε εξάλλου και το γεγονός ότι η ανανέωση του ποιητικού λόγου , που υπο σχόταν η Στpοφή ( 1931 ) , η οποία συντελέστηκε δραστικά με το Μυθιστόpημα (1935) του Γιώργου Σεφέρη , και η εκκωφα ντική εμφάνιση της Υψικαμίνου (1935) του Ανδρέα Εμπει ρ ί κου υπερκάλυψαν την ιδιαιτερότητα άλλων ποιητικών φωνών . Ασφαλώς δεν εγγράφεται στις αρμοδιότητες ενός σημειώματος η συστηματική και διεξοδική μελέτη της ποίησης του Σκαρί μπα . Ωστόσο, θεω ρ ώ απα ρ αίτητη μια -προκαταρκτική έστω απόπειρα αποτίμησης της νεωτερικότητας της ποιητικής του Σκα ρίμπα σε σχέση με το άρρηκτο ζεύγος μορφή/περιεχόμενο . Η αμηχανία που συχνά συνόδευσε την κριτική , όταν προσπάI I I I I θησε να ται..,t: ι νομησει το ποιητικο εργο του, ειναι απορροια της ιδιότυπης νεωτερικότητάς του , η οποία αντιστέκεται σε οποια δήποτε σχηματοποίηση . Οι ταξι θετικοί χαρακτηρισμοί «παρα δοσιακός ποιητής» ή, έστω, «επίγονος της ανανεωμένης πα ράδοσης» , στην περίπτωση του Σκαρίμπα , είναι επισφαλείς, διότι , όπως ήδη αναφέρθηκε, όχι μόνο το ίδιο το έργο του , αι ρετικό, εικονοκλαστικό και δίχως ούτε προηγούμενο ούτε επό1 4 . Ροζάvης, ό.π. , 24. 15. Αvοιγvωστάχης, ό.π. , 141 [212] .

208

Σ Η Μ Ε Ι Ω Μ Α ΤΗΣ Ε Π Ι Μ Ε Λ Η Τ Ρ Ι Α Σ

μενο, αντιστέκεται στην ταξινόμησή του, αλλ ά. και γιατί ο νε ωτερικός πεζογράφος είναι συνάμα βαθύτατα ειρωνικός ποι ητής (ενδεχομένως ο πιο ειρωνικός ποιητής της νεοελληνικής λογοτεχνίας μετά. τον Καβάφη) . Η χρήση παραδοσιακών στι χουργικών μέσων γίνεται, στην περίπτωσή του, τις περισσό τερες φορές με στόχο την ειρωνεία . Η κατ' επίφασιν παραδο σιακή φ όρμα των ποιημάτων του δημιουργεί έντονο ειρωνικό I I I I ' του ποιητικουI υποκειμεχασμα ειτε με την εσωτερικη αταξ ια νου είτε με τη διάλυση της γλώσσας σε όλα τα επίπεδα (φωνο λογία, μορφολογία, σύνταξη) . Η φαινομενική «κανονικότητα» του στίχου γίνεται θύλακας που στεγάζει θέματα με έντονη τη σφραγίδα του ρομαντισμού, αλλά. διυλισμένα από τη μοντέρνα του αίσθηση , μέσα από μια γλώσσα προσωπική, «αναρχική » , ακόμα και εξαρθ ρωμένη. Κανένας άλλος ποιητής δεν χειρίστηκε το λόγο με τόση «ασέλγεια » . Γι ' αυτό και η γραφή του είναι απολύτως αναγνω ρίσιμη . Όπως εύστοχα επεσήμανε ο Κώστας Στεργιόπουλος, η ανανέωση που έφερνε η ποίηση του Σκαρίμπα «δε βρίσκεται τόσο στην ανανέωση της μορφής όσο στην οπτική γωνία, στη διατάραξη των λογικών συνειρμών , στο φανταιζίστικο χρώμα, στο γκροτέσκο και την παραμόρφωση του πραγματικού, κα θώς διχάζει την πραγματικότητα στο πραγματικό και το ως πραγματικό θεω ρούμενο και διχάζεται και η ίδια . Σα να εμ φανίζει μια φ ά ρσα αντί για δράμα και δράμα αντί για φ άρσα ή σάμπως να παίζει και με τα ίδια του τα αισθήματα, στηρί ζοντας συχν ά. το ποίημα σε υποθετικ ά. δεδομένα, ενώ πίσω απ ' το σαρκασμό, την ειρωνεία και τη μιμική του κλόουν ακού γεται ο μεσοπολεμικός συναισθηματισμός, όσος δεν πρόφτασε να γίνει κλαυσίγελως » . 1 6 Σ ' αυτή την οπτική γωνία, την αλ1 6 . Στεργιόπουλος, ό .π. , 7 .

ΣΗΜΕ ΙΩΜΑ ΤΗΣ Ε Π Ι ΜΕΛΗΤΡΙΑΣ

209

λόκ οτη και λοξή , έγκειται και η «δύναμη έλξεως που, όσο κι αν προσπα θήσεις, είναι αδύνατο να της αντισταθείς » , την οπο ία επισημαίνει ο Αντρέας Καραντώνης, χαρακτηρίζοντας εύστοχα την ανοίκεια ματιά του Σκαρίμπα «μαεστρία του εν στικτώδους παραλόγου , που με τα χρόνια και το συγγραφικό ' λ εμα, εγινε ' ' οι Γα' λλ οι " μετιε' " , χωρις "�σου αυτο' που λενε ' να πα' ψει να είναι και ζωντανή έκφραση μιας βαθύτερα εσωτερικής ζωής, συνταραγμ ένης, αξεδίψαστης, απροσάρμοστης, ονειρο πόλας και παραισθητικής» .17 Η μετρικορυ θ μική ανάλυση της ποίησης του Σκαρίμπα πε ριμ ένει τον συστηματικό μελετητή της. Αποτολμώντας μια εν δεικτική προσέγγιση της στιχουργικής του Σκαρίμπα , παρα τηρο ύ με προκαταρκτικά ότι το ποίημα «Πρόλογος» επιτελεί προγραμματική λειτουργία, γεγονός που δικαιολογεί εξάλλου και την εμβληματική θέση που κατέχει στη συλλογή .ί1παvτες στίχοι . Αυτή η λειτουργία αφορά όχι μόνο το περιεχόμενο της ποίησής του αλλά και τη μορφή της, με την έννοια ότι τα βασικά χαρακτηριστικά της μορφής του ποιήματος αυτού ισχύουν λίγο πολύ για όλα τα ποιήματα του Σκαρίμπα, γεγονός που δείχνει μια συγκεκριμένη στιχουργική αντίληψη εκ μέρους του ποιητή . Τα μετρικορυθμικά χαρακτηριστικά της ποίησης του Σκαί ρ μπα μπορούν να συνοψισθούν ως εξής: α) Μετρική μορφή κατά βάση παραδοσιακή , αλλά με αρ κετές αποκλίσεις από τους καθιερωμένους κανόνες . β) Σχεδόν συστηματική (με πολύ λίγες εξαιρέσεις) διάταξη του ποιητικού κειμένου σε συμμετρικές τετράστιχες στροφές. γ) Σχεδόν συστηματική οξύτονη ή παροξύτονη ομοιοκατα ληξία, ως επί το πλείστον πλούσια και πρωτότυπη . 17. Α . Κοιροιντώνης, περ . Ραδιοτηλεόpαση, 1054. (9-15 Σεπτεμβρίου 1970 ) . [Βλ. τώροι χοιι στο βιβλίο Για τοv Σκαpίμπα, ό.π. , 194..]

210


ο) Τολμηρός (έως και αδόκιμος) , αλλά. λειτουργικός δια σκελισμός , στην υπηρεσία της ομοιοκαταληξίας αλλά. και της ειρωνείας . ε) Στίχοι επί το πλείστον οξuτονοι ή παροξuτονοι (πολu λί γοι προπαροξuτονοι) , λίγο-πολU ισοσUλλαβοι , με συμ μετρική συνή θως κατανομή μέσα στα τετράστιχα · ρυ θ μοί μεσοτονικοί , αναπαιστικοί , όπως στον «Πρόλογο » , αλλά. επίσης (όπως σε πολλά. άλλα ποιήματα , και μάλλον συ χνότερα) ιαμβικοί και τροχα"ί κοί. Οι αποκλίσεις του έχουν καβαφική στόφα : πολλαπλές φωνηεντικές συναντήσεις και ελεuθερη δυνατή εναλλαγή συνίζησης και χασμωδίας. στ) Δημιουργία επιμέρους ρυ θ μικών ενοτήτων στο εσωτε ρικό του στίχου . ζ) Πε ριορισμένη αναντιστοιχία μετρικής μορφής και ρυ θ μοί> του στίχου . Η μάλλον πα ραδοσιακή μορφή και η χρήση ομοιοκαταληξίας οεν είναι , ασφαλώς , επαρκή τεκμήρια της παραδοσιακής ταυI ' I ο ' ' των παραπανω τοτητας του ποιητικου λογου . ι αποκ λ ισεις χαρακτηριστικών από την κανονικότητα και η σuγχρονη αί σθηση στην επεξεργασία του θέματος , που μαρτυροuν κατα κερματισμένο ψυχισμό , ειρωνική πρόσληψη του κόσμου και ανατρεπτική στάση απέναντι σε ό , τι συνιστά. αυτό που κα ταχρηστικά. ονομάζουμε πραγματικότητα , είναι ασφαλέστερα κριτήρια για την προσέγγιση της νεωτερικότητας του Σκαρί μπα. Εξάλλου , ό , τι δημιουργεί την ιδιοτυπία του u φους του οεν έγκειται στα παραπάνω βασικ ά. χαρακτηριστικ ά. της στι χουργίας του , αλλά. σε ouo άλλες καθοριστικές παραμέτρους , στεν ά. συνδεδεμένες μεταξu τους: α) Στην ειρωνική επεξεργασία θεμάτων που είτε αποτε λοuν κοινοuς λογοτεχνικοuς τόπους του Μεσοπολέμου είτε


211

προ έρχονται από το ευρωπα·ίκό λογοτεχνικό εργαστήριο, όπως το προσλάμβανε ο ποιητής κυρίως μέσα από τον Τύπο της εποχής. 1 8 β ) Στη συμπεριφορά του απέναντι στη γλώσσα, η οποία υπαγορεύεται από την προηγούμενη παράμετρο: συναρ μ ογ ή λέξεων από 8ιάφορα γλωσσικά επίπε8α με στόχο την ειρωνεία, παραποίηση της φωνο λογίας, της μορφολο γ ίας και της σύνταξης. Ο Σκαρίμπας συστηματικά και προ' I I γρ αμματικα αντιτασσεται «στον ειρμο , στην επιμε' λ εια και I I I ' , κατορ θ ωνοντας, παρ ' ο' λα αυτα, η στην τα' ξη » του λ ογου ίσως χάρη σ' αυτή την αντίσταση , να απο8ώσει και τις πιο λεπτές αποχρώσεις του νοήματος. 19 Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μια από τις βασικότερες έγνοιες του Σκαρίμπα όσον αφορά την πρόζα του (πολύ περισσότερο τον 1 8 . Καθώς το λογοτεχνικό σύμπαν του Σκαρίμπα είναι ενιαίο , γεγονός που και ο ί8ιος επεσήμανε σuχνά, αλλά και απέ8ειξε μέσα από τη 8ια8οχική επεξεργασία των ί8ιων θεμάτων (για τη 8ημιουργία άλλοτε ενός ποιήμα τος, άλλοτε ενός 8ιηγήματος ή μυθιστορήματος ή θεατρικού έργου ) , κα θίσταται πολύτιμη για τον μελετητή όχι μόνο της πεζογραφίας αλλά και του ποιητικού του έργου η σuγκριτολογική «ανίχνευση των πηγών της πε ζογραφίας » του από τον Συμεών Σταμπουλού (Συμεών Γρ. Σταμπουλού , Πηyές της πεζογραφίας τοu Γιάvvη Σκαρίμπα, Σύλλογος προς Διά8οσιν Ωφελίμων Βιβλίων , Αθήναι 2006) . 1 9 . Όπως ο ί8ιος ο συγγραφέας το 8ιατύπωσε με τον μονα8ικό του τρόπο , σε ένα αποκαλυπτικό για το ύφος του κείμενο με τίτλο «Περί τέχνη - υπό κλίμακα . Στον αναγνώστη - 8υο λόγια » : «Στην τέχνη (και περίπου παντού) 8εν είναι μόνο το τι έχεις να πεις, μα και το πώς θα το εκφρά σεις . Τι 8ηλα8ή ; Θ' αρα8ιάσεις τις λέξεις σου , τα νοήματά σου , το λόγο, με ειρμό, μ' επιμέλεια, με τάξη - κι αυτό είναι ; » (Σούλα Παπαγεωργο πούλου-Ιωαννί8η, Α vέκδοτα και αθησαύριστα κείμεvα τοu Γιάvvη Σκα ρίμπα, Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Χαλκί8ας, Χαλκί8α 1 995 , 260) .

212

Σ Η Μ Ε Ι Ω Μ Α ΤΗΣ Ε Π Ι ΜΕΛΗΤΡΙΑΣ

ποιητικό του λόγο) είναι ο ρυθ μός . Όταν ο Σε φ έρης ονομάζει «τζαζ του Ευρίποω> 20 τον ρυθ μό της πρόζας του Σκαρίμπα. στο μυ θιστό ρημα. Το Βατεpλώ δυο yελοίωv (1959) , ασφαλώς εντο πίζει ένα. βασικό κλειδί της σκα.ριμπικής γλώσσα.ς, το οποίο είχαν ήοη παρατηρήσει, με λιγότερη ίσως ακριβολογία., οι πε ρισσότεροι κριτικοί της πεζογραφίας του . Παράλληλα., ένας από τους οξυδερκέστερους κριτικούς του Μεσοπολέμου, ο Πέ τρος Σπα.νοωνίοης, κρίνοντας την πρώτη ποιητική συλλογή του Σκαρίμπα., παρατηρεί ότι « Ο ποιητής Σκαρίμπας δεσμεύεται εξ ολοκλήρου από τον πεζογράφο και ο πεζογράφος προεκτείνεται στα. ποιήματα. εις πείσμα. των στίχων » . Όπως εξηγεί ο Σπα.ν οωνίοης, αυτό σημαίνει κατ' ουσίαν ότι «στο Οvλαλούμ πρόκει ται για. μια. στιχουργημένη σκ α. ριμπική πεζογραφία., όπου τα. πράγματα. μάς εμφανίζονται μέσ ' από το πρίσμα. του λ ο ξ ο ύ και του α. λ λ ό κ ο τ ο υ πίσω από τα. οποία. κρύβεται μια. θλιμ μένη ψυχή » . 2 1 Αυτό «το πρίσμα. του λοξού και του αλλόκο του » , σε συνδυασμό με την «ειρωνική αλλά και χαριτωμ ένη » , όπως τη χαρακτηρίζει, γλώσσα. οδηγεί τον Μανόλη Αναγνω στάκη να. χαρακτηρίσει τον Σκαρίμπα. « φ α.ντα.ιζίστ», με τη οι αφορά ότι «Οεν μα.θήτεψε, ασφαλώς, συνειδητά στους φ α.ντα.ι' , Δ εν " επηρεα.στηκε " . Δ εν πηγε ζιστ. . Το ' ο ιοιος '� προς το ιοιωμα. �, ανέσυρε από μέσα. του σαν φυσικό καρπό της ιδιοτυπίας του και της λοξής του ματιάς και του έδωσε προσωπικές οια.στάσεις» . 22 Αναμφίβολα., ο ρυ θ μός της ποίησης του Σκαρίμπα. ευθύνε ται για. πολλές γλωσσικές παραβιάσεις και η «λοξή και αλ λόκοτη » ματιά του για. τον τρόπο με τον οποίο προσοικειώ20 . Γ . Π. Σαββ(οης, « Γιώργος Σεφέρης-Γιάννης Σχαρ(μπας : Μια άγνωστη σχέση » , Βήμα της Κυριακής, 27 .9.87 . 21 . Σπανοωνίοης, ό.π. , 34 1 [134] . 22 . Αναγνωστάκης, ό.π. , 148 [217] .


213

νεται δεδομένα θ εματικά μοτίβα . Παραδείγμ ατος χά ριν , ας εξετ άσουμε πολύ συνοπτικά πώς ανιχνεύονται οι δύο παράμε τρ οι, για τις οποίες έγινε λόγος παραπάνω , σε ένα διάσημο ποίημα του Σκαρίμπα , από τα πιο «παραδοσιακά» , με στόχο ν α δείξουμε ότι α κόμη και εκεί η σφραγίδα του ανεπανάλη πτου είναι κυρίαρχη : ΦΙΓΙΕΤΤΑ Γ . ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΎ'

Περίεργη χι ιδανική , έτσι που έλεγες πως ποιος ξέρει από ποιου βιβλίου σελίδα έχει ξεφύγει , ήρ θε σαν άξ αφνη εποχή , χι ακόμα ήρθε καθώς η μέθη του έαρος έρχεται με τ' άνθινά της ρίγη . Της φούστας της παίζοντας χει το βαλς το πο θεινό ο αγέρας, της φανέρωνε χι ένα ποδάρι ονείρου, χι αυτή -μ ' εχειόν τον μέλανο στο ό μμα πούχε ουρανό διάβηχ ' υψώντας μια πτυχή του θείου της ποδογύρου . Κι έφυγ ε - αχ ! Ποιος ξέρει πού της φούστας της, αριά, τον γύρο υψώνει και πατεί - Κυ ρ ί α της Νύχτας πρώτη και μόνο α φήκε δω χι εκεί, σαν μια σειρά χεριά, I I I I ) I τα φωτεινα των ταχουνιων της χναρια μεσ στα σχοτη . . . Μι α πρώτη εκδοχή του ποιήματος, σε μορφή πεζοτράγουδου, δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ευβοϊκός Κήpuξ23 με το ψευδώ νυ μο «Μαριάμπας» (βλ. πραγματολογικά σχόλια στις Ση μειώσεις του πα ρόντος τόμου) . Το ποίημα αφορ ά τον πρόωρο θάν ατο της Χαλχιδ α ί ας ηγερίας Φιγιέττας, η οποία, μεταμορ23. Ευβοϊχός Κήpυξ, 1 1 ( 1 0 . 1 2 . 1934 ) .

214

ΣΗΜΕ ΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΠΙ ΜΕΛΗΤΡΙΑΣ

φωνόμενη, αναδύεται κάθε τόσο στο έργο τοu Σκαρίμπα μέσα από ένα κλίμα ρομαντικής μελαγχολίας και γλuκιάς εγκαρτέ ρησης, ενσαρκώνοντας τον κοινό τόπο της μεσοπολεμικής γu ναίκας-οπτασίας. Η λογοτεχνική διαχείριση της Φιγιέττας από τον Σκα ρ ίμπα αποτελεί ένα καλό δείγμα τοu τρόποu με τον οποίο ο σuγγραφέας ενσωμάτωνε την πραγματικότητα στη φα ντασία και, αντίστροφα, γείωνε τη φαντασία στην πραγματικό τητα. Η νεκρολογία της Φιγιέττας αποτελεί το πέμπτο μέρος - ελαφρώς διαφοροποιημένο - ενός επταμερούς λu ρικο ύ πεζού σuνθέματος, ποu ο Σκαρίμπας είχε δημοσιεύσει στο περιοδικό Κυκλάδες τέσσερα χρόνια νωρίτερα, το 1930 . 24 Δύο χρόνια αρ γότερα, γεννή θηκε το παραπάνω ποίημα, το οποίο έχει πράγ ματι παραδοσιακή μορφή (σuστηματική εναλλαγή δεκαπεντα σύλλαβων και δεκαεξασύλλαβων στίχων με ή χωρίς τομή, ζεu γαρωτή ομοιοκαταληξία) , αλλά, σuγχρόνως, και κάποια χα ρακτηρ ιστικά ιδιαίτε ρα τολμηρά για την εποχή : π.χ. , οι ανοί κειοι διασκελισμοί στοuς στίχοuς 1 και 3, οι οποίοι δημιοuργούν ένα εξαι ρ ετικά δραστικό λuγμικό τσάκισμα, απόρροια τοu πέν θοuς ποu εμποδίζει την απρόσκοπτη περιγραφή της εκλιπούσης ηρωίδας. Επιπλέον , στην περίπτωση τοu δεύτεροu διασκελι σμού, προβάλλει έντονα η απροσδόκητη και εκκεντρική φρ άση «μέθη τοu έαρος» - κα θ αρεύοuσα ασύμβατη με την προφορικό τητα τοu λόγοu στο ποίημα- , η οποία επιτονίζει την ιδιαιτε ρ ότητα και το «άχρονο» της ηρωίδας στην οποία αναφέρεται . Η «μέθη τοu έαρος» γίνεται έτσι δραστική μετωνuμία της Φι γιέττας, η οποία έχει περάσει πια στον κόσμο τη ς σκιάς, ανά ερη λόγω της χασμωδίας και ερωτική λόγω τοu uγρού σuμφώ νοu · και όπως η σχέση της πραγματικής «ιδανικής» ηρωίδας 24 . «Οι σφυγμοί της σιγής μου » , Κυκλάδες, 7 ( 1 . 1 2 . 1930) 74-77 (Κο χόλης, ό.π. , 91-101 ) .


215

μ ε το γήινο περιβάλλον της ήταν α.ντιθετική , έτσι οια.μορφώ ν ετα.ι και η σχέση της ποιητικής της ενσάρκωσης με το γλωσ σικό της περιβάλλον . 25 Αλλά τα. τολμηρά χαρακτηριστικά εί ναι πολύ περισσότερα.: η ειρωνική σύζευξη λέξεων από οια.φο ρ ετικ ά επίπεοα. λόγου στη φράση «ποΟάρι ονείρου » · η χάριν του ρυ θ μού γραμματική παραβίαση «υψώντα.ς» αντί «υψώνο ντας» και ο παρατονισμός «μέλανος» αντί μελανός το τολ μηρό υπερβατό στο στίχο 7, που συζευγνύει τη λέξη «μέλα.l I I ' I l νος» μ ε τη λεξη «ομμα.» περισσοτερο α.π οσο με τη λεξη «ουραν ό» , την οποία. προσοιορίζει · η ειρων ι κή αξιοποίηση των κα βαφικ ών «Κεριών» 26 στην παρομοίωση των στίχων 1 1 και 12, που οίνει στο εσωστρεφές καβαφικό πένθος ερωτική οιάστα.ση . Πέ ρα. από τ ο γεγονός ότι η ανήσυχη ποιητική συνείοηση του Σκαρίμπα. οια.φα.ίνετα.ι και στην αλλεπάλληλη μορφική επεξερ-

2 5 . Η σύζευξη καθαρεύουσας -την οποία ο Σκαρίμπας 8εν εκτιμούσε και της 8ημοτιχής γίνεται με πολλή 8εξιοτεχνία και ποτέ 8ίχως στόχο . Δεν είναι της ώρας η επισήμανση των λειτουργιών της, αλλά οπωσ8ή ποτε είναι χρήσιμη η παράθεση της άποψης του ί8ιου του συγγραφέα , ο οποίος στο παραπάνω κείμενό του περί ύφους γράφει , μεταξύ άλλων : «Η γλώσσα μας η 8ημοτιχή (γιατί περί καθαρεύουσας 8εν μπορεί να γίνεται λόγος) είναι μεν πλούσια, είναι όμως και νεια . [. .. ] Αν τώρα προστέσεις σ' αυτά [τις 8υσχολίες του ύφους] και τις αναντικατάστατες λέξεις καθα ρευουσιάνικες "μονομερείς" ή "στριφνές" έχεις τις 8υσχολίες στο όλο τους . Και αναντικατάστατες λέγοντας, εννοώ πιο πολλά : α) αναντικατάστατες αυτές καθαυτές β) ελλείψει , στη Δημοτική , από αντίστοιχες, και γ) τους "χαθαρευουσιανισμούς" της ανάγχης . 'Ετσι φτάνεις μια χαρά μπρος στο 8ί λημμα : τι απ' τα 8υο ; Να προτιμήσεις σε θυσία της φόρμας σου , μια λέξη της 8ημοτιχής και χαλά, ή να "χαθαρευουσιανίσεις" χειθά σώζοντάς τη απ' το χάρο; » (Σκαρίμπας, « Περί τέχνη - υπό κλίμακα . Στον αναγνώ στη - 8υο λόγια » , ό.π. , 261 -262 ) . 26 . Κ . Π . Καβάφη, Ποιψατα Α ' (1896-1918), φιλολογική επιμέλεια Γ. Π. Σαββί8ης, 'Ιχαρος, Αθήνα 1978, 97 .

216

ΣΗΜΕ ΙΩΜΑ Τ Η Σ ΕΠΙΜΕΛΗτΡΙΑΣ

γασία τοu ποιήματος στις διαδοχικές δημοσιεύσεις τοu , η μο ναδικότητα τοu ύφοuς τοu προκύπτει από τα χαρακτηριστικά I I I I ) I ποu ανεφερα παραπανω και οχι απο το κατ επιφασιν «παραδοσιακό» τοu ένδuμα . Σας προτείνω να αναγνώσετε με ανά λογο τρόπο τα λιγότερο «παραδοσιακά» ποιήματα των επόμε νων σuλλογών (π.χ. «Εαuτούληδες » , <Πο πλοίο » , «Τρελός ; » , «Το Μαριώ» , «Βο'ίδάγγελος δεύτερος » , « Η επίσκεψις» ή το «ακραίο » , όσον αφορά την εξάρθρωση τοu λόγοu , κατά την εύ στοχη επισήμανση τοu Κοκόλη, 27 ποίημα «Αγγέλω » , όποu η ποιητική ιδιοπροσωπία τοu Σκαρίμπα είναι πολύ εντονότερη) . Αλλά ποια είναι η ιδιαιτερότητα τοu Σκα ρίμπα όσον αφορά τη θεματική επεξεργασία της ποιητικής πρώτης ύλης; Εξετάζο ντας σuστηματικά την ποίηση των κuριότερων εκπροσώπων τοu μετασuμβολισμού (ή νεοσuμβολισμού ή νεορομαντισμού) , στοuς οποίοuς εντάσσει και τον Σκαρίμπα (μαζί με τοuς Τέλλο Άγρα, Ρώμο Φιλύρα, Ναπολέοντα Λαπα θιώτη, Μαρία Πολuδούρη, Κώστα Οu ράνη και Κ. Γ . Κα ρuωτάκη) , η Έλλη Φιλοκύπροu παρατηρεί εύστοχα ότι οι ποιητές αuτοί, «άδοξοι και αuτοκατα στροφικοί » , «κομίζοuν στην ελληνική ποίηση την αίσθηση τοu ακατόρθωτοu και τοu ατελέσφοροu, την έλλειψη αuτάρκειας» , δημιοu ργώντας «μια ποιητική άβολη, επώδuνη, νεωτερική » . 28 Έχω την αίσθηση ότι η αξία τοu λιγότεροu αuτοκαταστροφικού, χάρη στον αuτοσαρκασμό τοu, Σκαρίμπα έγκειται ίσως όχι τόσο στα σημεία επαφής με τοuς σuγκαιρινούς τοu (σύγκροuση με τον κοινωνικό περίγuρο, αιώρηση μεταξύ ονείροu και πραγματικό τητας, απογοήτεuση λόγω της αναποτελεσματικής φύσης τοu λόγοu και τοu ρu θ μού) , όσο στην κατεξοχήν ειδοποιό διαφορά 27. Κοχόλης, ό .π. , 1 5 1 . 28. Φιλοχύπρου , ό. π ., 271 -272 .

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ Ε Π Ι ΜΕΛΗΤΡΙΑΣ

217

της ποιητικής του : την ειρωνεία. 29 Μοναδικός «μαιτρ του φάλ τσου» , ο αιρετικός Χαλκιδαίος εκφράζει τη συγκρουσιακή σχέση το υ με την πραγματικότητα, εξωτερική και εσωτερική, συμπε ρ ιλαμβανομένου του ποιητικού του λόγου, και συνάμα ξεπερ� t �' ' «φα' λτσο » : το εργο ' ' του με ενα του . Αρκει' να τα αοιε-,οοα ναει συγκρ ίνει κανείς τα παρόμοιας θ εματικής ποιήματα, όπου εκ φρ άζεται η ίδια αίσθηση αλλοτρίωσης και αποξένωσης του ποιη τικο ύ εγώ, «Κριτική » (1919) 30 του Κα ρυωτάκη (με τον οποίο συγγενεύει περισσότερο από όσο οι άλλοι και βαθύτερα απ' όσο με τους άλλους ο Σκαρίμπας) 3 1 με την αυτοπαρωδία του ποιή ματος ποιητικής «Εαυτούληδες » , 32 το οποίο δημοσιεύτηκε το 1938 με τίτλο «Φάλτσα εμβατήρια» . Δίχως να χάνει το τρα γικό του έρμα, ο θ ρηνητικός τόνος του πρώτου μεταλλάσσεται � σε λυτρωτικο' αυτοσαρκασμο . στο οευτερο Στη μελέτη του «Μεταμορφώσεις καραβιού » , ο Ν. Δ . Τρι ανταφυλλόπουλος, συγκρίνοντας το ποίημα του Μιχ. Στασινό πουλου «Το καράβι » με το ποίημα του Σκαρίμπα «Το βα πό ρ ι» (το οποίο δηλώνει απερίφραστα πως προτιμά) , παρατη ρεί : «ο Σκαρίμπας ήταν σπουδαίος κλέφτης και μαγικός μετα ποιητής των κλοπιμαίων και δεν χρειάζεται παρά να σημει'

'

'

29. Πρβλ. Κατερίνα Κωστίου, Η ποιητική της αvατpοπής. Σάτφα, ει pωvεία, παpωδία, χιούμοp στο πεζογραφικό έpγο του Γιάvvη Σκαpίμπα, μέρος Γ', ανέκδοτη διδακτορική διατριβή , Θεσσαλονίκη 1 995 . 30. Κ . Γ . Καρυωτάκης, Τα Ποι ήματα (1913-1928) , φιλολογική επι μέλεια Γ. Π. Σαββίδης, Αθήνα, Νεφέλη , 1 992 , 127. 31. Φιλοκuπρου , ό .π . , 193 . 32 . Β λ . την πειστικότατη προσέγγιση του ποιήματος μέσα από την οπτική της ειρωνείας στην εργασία της Ιωάννας Ναοuμ, <Πο μακρό (ρο μαντικό) χέρι του Καραγκιόζη : αρλεκίνοι , νευρόσπαστα, χαρτονόμουτρα στο συρτό χορό του Σκαρίμπα » , Πpακτικά Α ' Παvελλήvιοu Σuvεδp{ou για τοv Γιάvvη Σκαpίμπα (Χαλκίδα , 1 1 -1 3 Νοεμβρίου 2005 ) , φιλολογική επι μέλεια Κατερίνα Κωστίου, Διάμετρος, Χαλκίδα 2007 , 255-270 .

218


ώσω ελάχιστα ονόματα κλεμμένων : Χάμσουν , Μωμ, Πόε από τους ξένους, Φιλύρας και Κα ρυωτάκης από τους δικούς μας» . 33 Σχολιάζοντας το ίδιο μοτίβο του φανταστικού πλοίου στο έργο του Σκαρίμπα, ο Συμεών Σταμπουλού παρατηρεί ότι η κατα γωγή του μοτίβου ανάγεται στο ρομαντισμό και «η εικόνα του I I I , ' πα"πλοιου τερατος στον Κ.η ut Η amsun» . Ε πισης, παραθ ετει ράλληλες εμφανίσεις αυτού του επίμονου στον κόσμο του ΣκαI Ι Ι I ' λογοτεχνικουI τοπου και σε ποιηματα, τα οποια, σuμριμπα φωνα με πειστικά τεκμήρια που κομίζει από το Αρχείο Σκαρί μπα, γνώριζε ο συγγραφέας: τα ποιήματα του Jean Richepin «Effet de lune » , του Κ. Καρθαίου «Στο σιγαλό λιμάνι » , του Χ. Μπαμπίλη <Πο καράβι » , του Joan de Baπos «Το γέ ρικο καράβι » , σε μετάφραση του Κλ. Πα ράσχου, του Stephane Mallaπne «θαλασσινή αύρα» και του Franςois Coppee «Αι ώνια » , τα δύο τελευταία σε μετάφραση του φίλου του Σκαρί μπα Γ. Σημηριώτη . 34 Παρά την αδιαμφισβήτητη ύπαρξη ολό κληρου στόλου στους παραπάνω ποιητές, πρέπει να σημειωθεί ότι το μοτίβο «των γιάλινων πανιών » , για το οποίο ο Τρια νταφυλλόπουλος πιθανολογεί επίδραση από Γάλλο ή γαλλό φωνο ποιητή , 35 δεν απαντά σε κανένα από τα παραπάνω ποιή ματα36 και, κυρίως, πουθενά δεν υπάρχει η ταύτιση του πλοίου με το ίδιο το συγγραφικό εγώ ή με βιβλίο, άρα με τον ποιητικό 33. Τριανταφuλλόποuλος 1987, 53-54 . 34 . Σταμποuλού, ό .π. , 266-268 . 35 . Ν. Δ . Τριανταφuλλόποuλος, «Σημειώσεις στον Σκαρίμπα, β ' . Κα τακρήμνιση » , Μvήμη Σταμάτη Καρατζά, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσ σαλονίκης, Επιστημονική Επετηρίδα Φιλοσοφικής Σχολής, ΑΠΘ , Θεσσα λονίκη 1990 , 276 . 36. Η εικόνα της βάρκας τοu Κnut Hamsun, ποu είχε πανί «από ανοι χτό γαλάζιο μεταξωτό» , είναι πολύ μακριά ως εικόνα αλλά και ως ποιητική αίσθηση από τα σκαριμπικά «γuάλινα πανιά» (Σταμποuλού, ό.π. , 266 ) .

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ Ε Π Ι ΜΕΛΗΤΡΙΑΣ

219

λόγο , μεταφορ ά καβαφική, που απαντά στο ποίημα «Η επί σκεψις » . 37 Ενδεχομένως, η μόνη παράλληλη νύξη υπάρχει στο πο ίημα του Στασινόπουλου, στο τελευταίο δίστιχο : «κι ακόμη δε χωρ ίζω αν ήταν I ένα κα ράβι ή μια ιστοpία» [η πλαγιογρά φηση δική μου] . 38 Το θέμα απαιτεί συστηματική διερεύνηση . Πάντως, όπως γίνεται εμφανές από τα παραπάνω ποιήματα που παραθέτει ο Σταμπουλού, πέρα από τις επιμέρους ομοιό τητες (φυγή, ακυβέρνητο και μυστηριώδες, πέν θ ιμο και απόI I �I κοσμο κ.α. ) , οι απροσuοκητες και ευρηματικες παρομοιωσεις I I I I I � � και μεταφορες του Σ καριμπα οεν εχουν καμια ουσιαστικη, σηλαδή αισθητική , σχέση με τα αντίστοιχα σχήματα λόγου των άλλων ποιητών . 39 Και, κυρίως, παρά το κοινό θέμα και την ομοιότητα των μοτίβων , τίποτε δεν θ υμίζει την ανεπανάληπτη ατμόσφαιρα και το νεωτερικό ύφος του Σκαρίμπα . '

37 . Βλ. το πεζό ποίημα «Τα πλοία» , Γ. Π . Σαββίδης, <<'Εξι νέα ποιή ματα του Κ. Φ. Καβάφη » , Τεύχη ΕΑΙΑ , 1 ( 1 998) 1 5 - 1 6 · βλ. και Άννα Κατσιγιάννη , «Πτυχές του καβαφικού μοντερνισμού : τα "αποσιωπημένα" πεζά ποιήματα » , Σύyχpιση 9 ( 1 998) 95-97 . 38. Μιχ. Δ. Στασινόπουλου , Ποιήuατα - Δυο Εποχές, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας» , Αθήνα χ.χ. , 33 . 39. Αρκεί να συγκρίνει κανείς τα σχαριμπιχά αποσπάσματα « καράβι με γυάλινα πανιά » , «μέσα στην αχλύ του -όργιο - το βαπόρι » , «νάτο το βαπόρι-όρνιο-νάτο » , <ψουχτερό και δόλιο » , «που ρεύεται και αλυχτά μέσ' στην αχλύ του » , «ύαινα τυφλή μέσ' στο σκοτάδι » , «φωταγωγημένο πά θος » , «πυρχα'ίά μέσ' στη νύχτα » , «πλοίο-στοιχειό που πετούσε » -και άλλα πολλά που θα μπορούσε να παραθέσει κανείς με μια συστηματική αποδελ τίωση - με τα ακόλουθα : «μαύρα σιωπηλά τέρατα » ( Hamsun) , «περήφανο καράβι » , «αγέρωχο , μεγάλο και μοναχό » , «αλλόκοτο καράβι , ξένο και κρύο και στοιχειωμένο » , «βουβό, συλλογισμένο » (Στασινόπουλος) , «βάρκα χωρίς κουπιά, χωρίς πανιά και ξάρτια I όπου όλοι νεκροί κείτονται χ' οι ναύτες χι' ο πιλότος» ( R ichepi n ) , «ω πλοίο που κουνάς στην αύρα τ' άρ μενά σου , I σήκω για μιαν εξωτική φυγή στην άγχυρά σου! . . . » (Mallarrne) .

220

Σ Η Μ Ε Ι Ω Μ Α ΤΗΣ Ε Π Ι Μ Ε Λ Η Τ Ρ Ι Α Σ

Μια υποκατηγορία του ίδιου μοτίβου , το πλοίο-φέρετρο, επισημαίνει , ανάμεσα σε άλλα, η Χριστίνα Ντουνιά στο «Σπα σμένο καράβι» του Σκαρίμπα, ανιχνεύοντας «το μοτίβο του κα ραβιού και της φυγής, που με τη διαμεσολάβηση του Baudelaire πέρασε στους νεορομαντικούς του Μεσοπολέμου » . Αλλά, διε ρευνώντας την αναμφισβήτητη επιρροή του Poe στο έργο του Σκ αρ ίμπα, και με αφορμή το ποίημα που κλείνει τη συλλογή / / I ' λο « ΑυτοI - ναι.I » , ευστοχα η μετων Α παvτωv στιχωv με τιτ λετήτρια παρατηρεί ότι «το γοητευτικό πα ρ άδοξο του Σκα ρίμπα αναδύεται τελικά μέσα από τη δική του Χαλκίδα» .40 Πα ρ ά την κοινή μυ θ ολογία, στοιχεία της οποίας συγκρο τούν το έργο λίγο-πολύ όλων των συγγραφέων μιας εποχής, άλλα καιν οφανή και άλλα κληρονομημένα από παλαιότερες εποχές και μεταμορφωμένα, είναι ο τρόπος με τον οποίο μετα ποιείται αυτή η μυθολογία μέσα από τη δαιμονική ιδιοφυ·tα του Σκαρίμπα και, κυρίως, η «ιδιοτροπία » της ειρωνικής γλώσ σας του , που σφραγίζουν το ύφος του . Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Σκαρίμπας, αιρετικός και ιδιόρρυθμος (με την κυριολε κτική σημασία του όρου) , απέδωσε με τον πιο δραστικό τρόπο τη σπασμωδικότητα και τη διάλυση της ταυτότητας του μεσο πολεμικού ανθρώπου και της αισθητικής του · και, «περισσεύ οντας» , σαν εκείνον τον καρυωτακικό «Μιχαλιό » , παραμένει πάντα επίκαιρα και τελεσίδικα μοναδικός . Όπως εξηγώ και στον Π ρ όλογο, η παρούσα χρηστική έκδοση των Απάvτωv στίχων 1 936-1970, προορισμένη να συντροφεύ σει το CD του Διονύση Τσακνή, δεν αντικαθιστά τη φιλολο40. Χριστίνα Ντουνιά, «Απηχήσεις του Ε . Α. Πόε στο έργο του Γιάννη Σκαρίμπα » , Πpαχτιχά Α ' Πανελλήνιου Σuvεδpίοu yια τοv Γιάvvη Σχαpί μπα, ό .π. , 252-254.


221

γ ικ ή έκδοση που ετοιμάζω εδώ και καιρό, η οποία θα περι λάβει όλα τα ποιήματα του Σκαρίμπα . Τα ογδόντα πέντε ποι ήμ ατα αυτού του βιβλίου δημοσιεύονται όπως απαντούν στους Άπαvτες στίχους 1 936-1970 (1970) με εξαίρεση τα ποιήματα «0 γ λάρος» και «Το ζήτημα » , που αναδημοσιεύονται από τη δεύτερη έκδοση της συλλογής Ουλαλούμ (1975) . 4 1 Κ ρ ίθηκε σκόπιμο να περιληφ θούν τα εξώφυλλα των ποιητικών συλλο γ ών , οι ημερομηνίες των προγενέστερων της συγκεντρωτικής έκδοσης δημοσιεύσεων , είτε στον Τύπο είτε στις τρεις ποιητι κές συλλογές που εξέδωσε ο Σκαρίμπας, των οποίων τα εβδο μήντα Ούο ποιήματα , με την προσθ ήκη από τον συγγραφέα άλλων δεκατριών , στεγάστηκαν στη συγκεντρωτική έκδοση και στη δεύτερη έκδοση τη ς συλλογής Ουλαλούμ .4 2 Αντίθετα, θεω ρή θηκε περιττό, προκειμένου για μια χρηστική έκδοση, να σημειω θούν οι παραλλαγές των διαδοχικών δημοσιεύσεων , οι οποίες ασφαλώς θ α βρουν τη θέση τους στη φιλολογική έκ δοση του ποιητικού του έργου . Στην παρούσα έκδοση υιοθετεί ται η ορθογραφία και η στίξη του Σκαρίμπα, καθώς αποτελούν βασικά στοιχεία του ύφους του . Διορθώνονται σιωπηρά μό4 1 . Το πρώτο δημοσιεύτηκε στην πρώτη έκδοση της συλλογής Οu λαλούμ ( 1 936) και στη συγκεντρωτική έκδοση των Απάντων στίχων με τίτλο <<Εχω δουλειά» και δίχως το τελευταίο τετράστιχο . Σε προσωπικό του αντίτυπο των Απάντων στίχων, που απόκειται στο ΕΛΙΑ , ο Σκαρί μπας είχε ήδη αλλάξει τον τίτλο και προσθέσει το τελευταίο τετράστιχο . Το δεύτερο ποίημα αποτελεί προσθήκη στη δεύτερη έκδοση της συλλογής Οuλαλούμ (1975 ) . 4 2 . Β λ . τη Βιβλιογραφική περιγραφή των ποιητικών συλλογών του Σκαρίμπα (εδώ, σ. 224-228) . Στην περίπτωση που ορισμένα ποιήματα δεν περιλήφθηκαν στην πρώτη έκδοση των συλλογών Βοϊδάyyελοι και Οu λαλούμ αλλά στη δεύτερη , στις Σημειώσεις υπάρχει παραπομπή στη συλ λογή Άπαντες στίχοι , εφόσον περιλαμβάνονται , και στη δεύτερη έκδοση των παραπάνω συλλογών .

222


νον τα προφανή ορθογραφικά ή τυπογραφικά λάθη . Ακολου θούν Γλωσσάριο και Σημειώσεις, στις οποίες περιλαμβάνονται πραγματολογικά και ε ρμηνευτικά σχόλια, όπου κρίνεται απα ραίτητο . Έπονται Βιβλιογραφική περιγραφή των ποιητικών συλλογών , Ευρετήριο τίτλων , Ευρετήριο πρώτων στίχων , Ευ ρετήριο προσώπων και Ευ ρετήριο περιοδικών και εφημερίδων . Θέλω ν α εκφράσω τις θ ερμές ευχαριστίες μου στη μεταπτυχιακή μου φοιτήτρια Μαρίνα Χριστοδούλου, η οποία με κέφι συνέβαλε στην έρευνα του Αρχείου Σκαρίμπα. Ελπίζω πως η διδακτορική διατριβή της για το ποιητι κό έργο του Σκαρίμπα θα καλύψει προσφυώς το κενό που επισημάνθηκε παραπάνω. Επίσης, ευχα ριστώ για το άγρυπν ο ενδιαφέρον της την υποψήφια διδάκτορα Ελένη Κόλλια, της οποίας η διατριβή για τη γλώσσα του Σκα ρίμπα θα συμβάλει κατά πολύ στο ξεκλείδωμα του ύφους του. Ακόμη , νιώθω την ανάγκη να ευχαριστήσω κάποιους φ ί λους ή συναδέλφους με τους οποίους μοιραστήκαμε (ή ακόμη μοιραζόμαστε) τη σαγήνη του δαιμόνιου Χαλκιδ α ίου : πρώτα, τον Ξενο φώντα Κοκόλη των φοιτητικών μου χρόνων για τον αμείωτο ενθουσιασμό με τον οποίο πάντα περιέβαλλε το έργο του Σκαρίμπα · τον Ν . Δ. Τ ριανταφυλλόπουλο για την ενθάρ ρυνσή του να εκδώσω το έργο του Σκαρίμπα, σε μια εποχή που εύλογα υπερίσχυε ο δισταγμός, και, φ υσικά, για τις ευ εργετικές «Σημειώσεις στον Σκαρίμπα » ή τις κατά καιρούς γλωσσικές παρατηρήσεις του · τον Στέλιο Γούτη , που πολύ νωρίς συμμερίστηκε την προσήλωσή μου στον Σκαρίμπα και μου παραχώρησε το προσωπικό του αρχείο · τον Συμεών Στα μπουλού , που φώτισε πολλές σκοτεινές πλευρές του έργου του Σκαρίμπα με επιμονή και ευαισθησία · τη Σού λα Παπα γεωργοπούλου-Ιωαννίδη για τον ερευνητικό της μόχθο . Ό σον αφορά την παρούσα έκδοση ευχαριστώ θερμά τον Χρήστο Παπάζογλου για τη «μετρικορυθμική » βοή θειά του·

ΣΗΜΕ ΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑΣ

223

τη Λίζυ Τσι ριμώκου για την ιδιαιτερότητα της ματιάς της το ν Λάμπρο Βαρελά για τη βιβλιογραφική του συμβολή με κάποιες δυσπρόσιτες πρώτες δημοσιεύσεις τον Vicente Fernandez Gonzalez για τη συμβολή του στο Γλωσσάριο· τη Χριστίνα Τούτουνα για την πάντα ποιοτική τυπογραφική επιμ έλειά της την Άννα Κ ατσιγιάννη και τον Νίκο Φαλα γκ ά για την προσεκτική τους ανάγνωση . Είναι αυτονόητο ότι τυχόν λάθη ή παραλείψεις βαραίνουν αποκλειστικά εμένα . Δεδομένης της συστηματικής τάσης του Σκαρίμπα να μεταμορφώνει και να μεταμφιέζει τα πράγματα και τις λέξεις, σε μερικές περιπτώσεις στάθηκε αδύνατον να ταυτίσω ή να ερμηνεύσω κάποιες λέξεις ή να διευκρινίσω κά ποια πραγματολογικ ά στοιχεία, αν και εξάντλησα , φοβάμαι , όχι μόνον την ερευνητική μου δυναμική αλλά και τις δυνατό τητες της φαντασίας μου, δίχως την οποία είναι αδύνατον να προσεγγίσει κανείς τον αιρετικό Χαλκιδαίο . Μια τέτοια περί πτωση είναι το ποίημα «Πώς γελάμε στο Χά ρλεμ» , όπου οι αφρικανικές λέξεις δεν στάθηκε πάντα δυνατό να ταυτιστούν . Η περιδιάβαση στα περιοδικά και τις εφημερίδες του Μεσο πολέμου, από όπου αντλούσε συχνά υλικό ο Σκαρίμπας, είναι πολU πιθανό ότι θα δώσει απάντηση σε ό,τι παραμένει σκο τεινό ή γριφώδες . Ασφ αλώς θα είμαι ευγνώμων σε όποιον ρ ί ξει έστω και λίγο φως σε ό,τι άφησα στο σκοτάδι . Τέλ ος, ευχαριστώ από κα ρδιάς τον Διονύση Τσακνή για το μεταδοτικό κέφι του, τον σκαριμπικό εν θ ουσιασμό του και την αναγνωστική του ευαισθ ησία και τόλμη , έκτυπες στη μουσική μεταγραφή των ποιημάτων του βάρδου της Χαλκίδας. Και, φ υσικά, θα ήταν παράλειψή μου να μην εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στον σύντροφό μου και στην κόρη μου για την ατέλειωτη υπομονή τους. Αίγινα, Ιούλιος 2010

Β Ι Β Λ Ι Ο ΓΡΑΦ ΙΚΗ Π ΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ Π Ο Ι Η ΤΙΚΩΝ Σ ΥΛΛ Ο ΓΩΝ ΤΟΥ Σ ΚΑΡΙΜΠΑ 1

Α. Οuλαλούμ . Γραφείο Πνευματικών ΙΠΎ)ρεσιών , Μαυρομι χάλΎJ 2, Αθήνα 1936 , σ. 56 . σ.

3 Σκίτσο του Γ . Σ . , με υπογραφή Β . Σ . 7 «Σ'Υ]μείωσ'Υ) του ποιψή » [πεζό σχόλιο για τον τίτλο] 55 «Οι εικόνες του βιβλίου είναι έργα τrJς οίοος Φ . Κ . Ζιώγα» . Πε ριλαμβ άνει 21 ποιήματα .

Β . Εαυτούληδες. Εκοότ'Υ)ς Α. Μαυ ρ ίοΎJς, Αθήνα 1950 . Στη σε λίδα τίτλου : «Τυπώθ'Υ)κε στο " Καλλιτεχνικόν " , Ν . Κ . Αρνα ουτάκ'Υ) - Χαλκίς» σ. 47 . σ.

2

«Η μακέττα του εξώφυλλου έργο του ( +)

ΑΡΓΥΡΉ

ΒΆΛΣΑΜΑ » .

3 5 8

Σκίτσο του Γ. Σ . ανυπόγραφο . Ποί'Υ)μα με πλαγιότιτλο « (Σ'Υ]μείωμα προεισαγω γικό ή περίλΎJΨΎJ προ'Υ)γουμένων) : » «ΑΦΙΕΡΩΝΩ : Στο Μεγάλο μας γέρο , το Σεβαστό δάσκαλό μου ΓΡΉΓΟΡΗ ΞΕΝΟΠΟΥΛΟ » .

1 . Η ελληνική μου αρίθμηση ακολουθεί χρονολογική σειρά και χρησι μεύει ως συντομογραφική παραπομπή στα Ευρετήρια .

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι ΓΡΑΦΗ

225

27 Κάτω από το ποίημα «Φαντασία» : «Σημείωση επί του πιεστηρίου : Το παρόν ποίημα, ανήκον στην "ον I I I j_ ΛΑπροηγουμενη ποιητ. συλλογη του ποιητη � I I � I I " I ΛΟΥΜ - μπηκε εοω απο παραορομη - τυχαια ευρ εθέν ανάμεσα στα χειρ όγραφα των 'ΈΑΥΤΟΥΛΗ ΔΩΝ " » .

4.7 Κάτω από τον Πίνακα Περιεχομένων : « ΣΗΜΕΙ ΩΣΗ : Όλα τ ' αντίτυπα του παρόντος Βιβλίου φ έ ρ νουν (κάτω από την αφιέρωση , της Συλλογής, στον κ. Ξενόπουλο - σελίδα 8) την ιδιόχειρη υπογραφή του ποιητή » . Περιλαμβάνει συνολικώς 26 ποιήματα : 25 νέα + 1 από το Α ( «Φαντασία» ) .

· Γ . Βοϊδάyyελοι (στίχοι) . Αίγαγρος, Αθήνα 1968, σ . 4.0 . σ.

7

«Μικρή Σημειωσούλα μου » [φωτοτυπία χειρογράφου , με χρονολογ ία «Χαλκούτσι τη 28 Αυγούστου 1968»] . 8 Το ίδιο κείμενο σε τυπογραφική μεταγραφή . 1 3 Ω ς υποσημείωση στο ποίημα «Αντίγραμμα » , το οποίο χρονολογείται : «Χαλκίδα 15-10-64. » , πρω τοδημοσιεύεται (ή αναδημοσιεύεται; ) το ποίημα «Γράμμα στο Γιάννη Σκαρίμπα» του Λούλη Ποζιό πουλου, με χρονολογία: «Ρόδος 12.10.64. » . 37 Υποσημείωση στο ποίημα «Δυο αδελφοί και οι ουο I I , ' I I νευρικοι » : « Μ ικρον -και τυχαιον- ενα ποιημα απο την ανέκοοτη (ελευθεροστιχίτικη) Συλλογή μου I I " I " Μ υωπια β α θ μων τεσσεραμισυ » .

226

Β Ι Β Λ Ι Ο ΓΡΑΦ Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι ΓΡΑΦΗ

38 Κολοφώνας (με κεφαλαία) : «Το βιβλίο του Γιάννη Σκαρίμπα " Βο"ίδάγγελοι" τυπώθηκε τον Νοέ μβριο του 1968 στα τυπογραφεία του εκδοτικού οίκου " Επτάλοφος" , ΖωοΟόχου Πηγής 4 . Το εξώφυλλο I I� προσπα' θ εια του ι ο ιου του ποιητη » . Περιλαμβάνει 26 νέα ποιήματα .

Δ . Ά παvτες στίχοι 1970, σ. 141 . σ.

1936-1970.

Έκδοσις Επτάλο φος ΕΠΕ ,

7 Φωτογραφία του ποιητή . 9-10 Πεζός πρ όλο γος του ποιητή : «Μια ταχεία συντο μία μου δυο λόγων » . 1 1 «Πρ όλογος (Σημείωμα προεισαγωγικό , ή περίλη ψις προηγουμένων) » . 1 3 «Τ ' αφιγκρατά του βραχοκάβουρα » , με επεξη γηματικό πλαγιότιτλο : « Νησάκια στη Γριπόνησο, Υψόμετρο -0 ,65 » . 1 5 κ.ε. Ακολουθούν οι συλλογές Α (15-47) , Β (49-88) , Γ (89-122 και 129) . Στις σ. 123-128 και 130-140 έχουν προστεθεί 12 ποιήματα. 95-96 Στο «Αντίγραμμα » , κάτω από το ποίημα του Ποζιόπουλου, προστίθεται η εξής «Σημείωση του ποιητή » : «Λούλης Ποζιόπουλος: Ένας άριστος άν θ ρωπος και φίλος. Αλλά, προπάντων ένας απ ' τους καλλίτερους νεοέλληνες ποιητές, που η " λόξα" του είναι να μην - επ ' ουδενί λόγω - λες και τη φοβά ται ! - θέλει τη δημοσιότητα . Άν ποτε, ήθελε ιδούν το φως (μιας Συλλογής) οι στίχοι του , θ α μεί-

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι ΓΡΑΦΗ

227

νουν κλασικοί για την ποιότητά τους και τη φόρμα τους» . 141 Κολοφώνας: «Το βιβλίο τούτο, έκδοσις της ΕΠΕ ''Επτάλοφος", Ζωοδ . Πηγής 4, Αθήναι - τηλέφ . 631 .675 , εξετυπώθη τον Δεκέμβρη του 1970 στις μονοτυπικές εγκαταστάσεις της» . Περιλαμβάνει 84 ποιήματα : 72 από τις τρεις συλλογές (Α : 21 , Β : 25 , Γ : 26) + 12 προσθήκες. Αβ . Οuλ αλ ούμ [Β ' έκδοση] . Εκδόσεις «Κάκτος» , 1975 , σ. 37. Περιλαμβάνει 22 ποιήματα (τα 21 του Α και το ποί ημα «Το ζήτημα » , για το οποίο ο ποιητής υποσημει ώνει : «το ποίημα αυτό γρ ά φτηκε από τον ποιητή στη Χαλκίδα το 1975 » ) . Παραλείπει τη «Σημείωση του ποιητή » , που υπάρχει στο Α. Το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο κοσμούνται με Ούο σχέδια . Στη σ. 4 δίνεται η πληροφορία : «Σύνθε σις εξωφύλλου : Σο φ οκλής ΑγαΟάκης » . Ββ. Εαυτούλ ηδες [Β ' έκδοση] . Εκδόσεις «Κάκτος» , 1976, σ . 48. Περιλαμβάνει 24 από τα 25 νέα ποιήματα του Β . Παραλείπει την αφιέρωση της πρώτης έκδοσης, κα θώς και το ποίημα « ( Σημείωμα προεισαγωγικό ή πε ρ ίληψη προηγουμένων) » , και φυσικ ά το «Φαντασία» , που ανήκε στο Α .

228

Β Ι Β Λ Ι ΟΓ Ρ Α Φ Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι ΓΡΑΦΗ

Γβ . Βοϊδάyyελοι [Β' έκοο<ΠJ] . Εκδόσεις «Κάκτος» , 1976, σ. 56. Περιλαμβάνει 37 ποιήματα: τα 26 αρχικά του Γ + τα 12 παρεμβληθέντα στο Δ, στην ίοια ακριβώς σειρά . Παραλείπει τη «Μικρή Σημειωσούλα μου » .

EIPETHPIA

Στα εuρετήρια τίτλων και πρώτων στίχων περιλαμβάνονται οι τρεις ποιητικ ές σuλλογές, η σuγκεντρωτική έκδοση και η δεύ τερη έκδοση των τριών σuλλογών , όπως περι γρ ά φονται στη Βιβλιογραφική περιγραφή ποu προηγήθηκε . Θεώ ρησα σκόπιμο να σuμπεριλάβω τη δεύτερη έκδοση των τριών ποιητικών σuλλογών , οι οποίες έγιναν όσο ζούσε ο σuγ γραφ έας, διότι δεν πρόκειται για απλές ανατuπώσεις των πρώτων εκδόσεων , αλλά, όπως ήδη διαφαίνεται από τη σuνο πτική βιβλιογράφησή τοuς, για εκδόσεις με βάση το Δ, αλλά με προσθήκες και αλλαγές ως προς τα Α, Β και Γ .

τΙΤΛΟΣ A-masgue [sic]

ΣΥΛΛΟΓΉ Δ 138, Γβ 54

Άγγελος εφάνη μοι

Β 37, Δ 78, Β β 94

Αγγέλω

Β 42, Δ 83 , Ββ 39

Αίμα uπό μάσκαν

Γ 17, Δ 102, Γβ 1 8

Αλλαγή επαγγέλματος

Γ 33, Δ 1 2 0 , Γ β 3 6

Ανταπόκριση (σε γράμμα τοu Λούλη Ποζιόποuλοu) Αντίγραμμα Αuτό - ναι! (Παράπονο στο Γιάννη Βαρβαρίγγο) Βιολέτα

Δ 1 2 3 , Γ β 39 Γ 1 3 , Δ 95 , Γβ 1 1 Δ 140, Γβ 56 Γ 22, Δ 108, Γβ 24

230

Ε Ύ Ρ Ε Τ Η Ρ Ι Ο ΤΠΛΩΝ

Βο"ίδάγγελος δεύτερος

Γ 12, Δ 93 , Γβ 9

Βο"ίδάγγελος πρώτος

Γ 1 1 , Δ 92 , Γβ 8

Comedie dell'arte [sic]

Γ 1 4 , Δ 97 , Γβ 1 3

Δεσμώτης

Α 45, Δ 4 1 , Α β 30

Δυο αδελφοί και οι δυο νευρικοί!

Γ 37, Δ 129, Γβ 45

Dona Mia Portoles

Γ 23 , Δ 109, Γβ 25

Εαυτούληδες

Β 9, Δ 5 1 , Ββ 7

Εμβατήριο γαμήλιο

Γ 34 , Δ 121 , Γβ 37

Ένα πλοίο με ύφος

Γ 27, Δ 1 1 3 , Γβ 29

Έρωτας ζωγράφος

Α 4 1 , Δ 38, Αβ 27

<<Ετι ί>έομαί σου »

Α 29, Δ 29, Αβ 1 8

Ευθανασία

Α 23 , Δ 25 , Α β 1 4

Έχω ί>ουλειά βλ. Ο γλάρος Η αγαπητικιά μου

Γ 25 , Δ 1 1 1 , Γβ 27

Η άγνωστη

Α 25 , Δ 27, Αβ 1 6

Η δεσποινίς Λ. Π .

Α 5 3 , Δ 4 6 , Α β 35

Η επίσκεψις

Γ 29, Δ 1 1 5 , Γβ 31

Η Μάριον Μέξικα του Τζα . Π. Μάχαιραν

Γ 21 , Δ 107, Γβ 23

Η Μάριον Μέξικα του Τζα . Ι . Σιχτίρ-γκαλόπ [Στο Γ ί>εν υπάρχει ο επίτιτλος]

Γ 20, Δ 106, Γβ 22

Η μικρή κυρία Η παρέα Η πόλη

Β 23 , Δ 65, Ββ 21 Γ 32, Δ 1 19, Γβ 35 Δ 127, Γβ 43

Η τράτα

Β 39, Δ 80 , Ββ 36

Ηλίας Γ. Σκαρίμπας

Α 39, Δ 37, Αβ 26

ΕΥΡΕΤΉ Ρ Ι Ο τ ΙΤΛΩΝ

Ημιολόκληρον

231

Δ 135 , Γβ 51

Γ 30, Δ 1 17, Γβ 33 Και άφες εμού [Στο Γ ο τίτλος έχει γίνει : «Και άφες ημίν »] Κατηγορουμένη - εγέρθητι

Δ 125, Γβ 41

Κοιμωμένη

Α 51, Δ 45, Αβ 34

Lacήmae hominis

Α 33, Δ 33, Αβ 22

11όνο δυο στίχους

Α 9 , Δ 18, Αβ 7

11παλάντα

Α 35 , Δ 34 , Αβ 23

11υριαστερούσα

Β 30 , Δ 71 , Ββ 27

Νινόν

Β 4 1 , Δ 82 , Ββ 38

Ο Αρλεκίνος

Β 43, Δ 84 , Ββ 40

Ο Β' Παγκόσμιος

Δ 128, Γβ 44

Α 27, Δ 28, Αβ 17 Ο γλάρος [Στα Α και Δ δημοσιεύεται με τίτλο «'Εχω δουλειά»] Ο δρόμος Ο καμπούρης Ο Πιερότος Ο σταθμάρχης

Δ 137, Γβ 53 Β 19, Δ 61 , Ββ 17 Γ 1 6 , Δ 100 , Γβ 1 6 Β 17, Δ 5 9 , Ββ 1 5

Οι σταυροί

Γ 35 , Δ 1 2 2 , Γ β 38

Οι φίλοι

Α 47, Δ 43, Αβ 32

Ότι εμού εστί

Γ 3 1 , Δ 1 18 , Γβ 34

Ουλαλούμ . . .

Β 31 , Δ 73 , Β β 28

Πλοίον ε ν όψει

Β 45, Δ 86 , Β β 42

Πρόλογος Πρόλογος (Σημείωμα προεισαγωγικό, ή περίληψις προηγουμένων) [Στο Β δίχως τον τίτλο «Πρόλογος»]

Γ 9 , Δ 91 , Γβ 7 Β 5, Δ 11

232

Ε Υ Ρ Ε Τ Ή Ρ Ι Ο τ ΙΤΛΩΝ

Πώς γελάμε στο Χάρλεμ (απολογία ενός νέγρου)

Δ 130, Γβ 46

Σιωπή!

Α 3 1 , Δ 32, Αβ 21

Σπασμένο καράβι

Α 49, Δ 44, Αβ 33

Στάδιον Οόξης

Β 46, Δ 87, Ββ 43

Σφαχτό της αγάΠ'Υ)ς Τ' αφιγκρατά του βραχοκάβουρα [με τον επεξηγηματικό πλαγιότιτλο : «Νησάκια στη Γριπόνησο , Υψόμετρο -0,65 »] Τα ρομπότ Τίποτα

Γ 24 , Δ 1 10 , Γβ 26 Δ 13

Β 25, Δ 67, Β β 23 Δ 134, Γβ 50

Το αστέρι

Γ 26 , Δ 1 12 , Γβ 28

Το βάζο

Γ 1 9 , Δ 105 , Γβ 21

Το βαλς χωρίς ντάμα

Β 1 5 , Δ 57, Ββ 1 3

Το βαπόρι

Α 19, Δ 30 , Α β 19

Το γράμμα

Β 44, Δ 85 , Ββ 41

Το εισιτήριο

Β 1 1 , Δ 53, Ββ 9

Το ζήτημα

Αβ 37

Το καράβι

Β 1 3 , Δ 55 , Ββ 1 1

Το Μαριώ [Στα Δ και Ε έχει προστεθεί ο πλαγιότιτλος: «Χωριό στη Ρούμελη »]

Β 3 5 , Δ 76, Β β 32

Το μοντέλο

Α 21 , Δ 23, Αβ 12

Το μπαλκόνι

Γ 28 , Δ 114, Γβ 30

Το όνειρο του Πέτρου Σπεντζή (κριτική)

Δ 136, Γβ 52

Το πάθημα

Δ 124 , Γβ 40

Ε Τ Ρ Ε Τ Η Ρ Ι Ο τ Ι ΤΛΩΝ

233

Το πλοίο [Στο Δ και Ε το ποίημα έχει και υπότιτλο : « 0 Τιτανικός »]

Β 21 , Δ 63, Ββ 19

Το πορτραίτο της Έλιζε Μαίηλυ

Β 28, Δ 69, Ββ 25

Το τραίνο

Γ 18, Δ 103, Γβ 19

Το φιοά:κι

Β 33, Δ 74, Ββ 30

Τρελό ς;

Β 26 , Δ 68, Ββ 24

Υποκρισία

Α 43, Δ 40, Αβ 29

Φαντασία

Α 17, Β 27 , Δ 22, Αβ 1 1

Φιγιέττα Γ. Πνευματικού

Α 1 3 , Δ 19, Α β 8

Χαλκίδα

Α 1 5 , Δ 20, Αβ 9

Χορός συρτός

Β 29, Δ 70, Ββ 26

234

Ε Υ Ρ Ε Τ Ή Ρ Ι Ο ΠΡΩΤΩΝ ΣτΙΧΩΝ

ΣΥΛΛΟΓΉ

ΠΡΩΤΟΣ ΣτΙΧΟΣ Αγγελική ως θα ύψωνε το χέρι της να ευλόγα

Β 30, Δ 71 , Ββ 27

Άμα θάχω μιαν- αμφί- χτένα

Δ 13

Αν ήi.ωυν δυο σπίρτα με Πίλο

Δ 1 28, Γ β 44

Από 'να χωριδάκι - πέρα

Β 35 , Δ 76 , Ββ 32

Από την πόλη εγώ κι αυτή χωριάτα

Β 42, Δ 83, Ββ 39

Αχ τι ωραία ακόμα που είμαι γενναίος,

Α 35 , Δ 34 , Αβ 23

Βλέπω 'να όνειρο στις νύχτες όλες:

Β 43, Δ 84 , Ββ 40

Γρήγορα φτάσαμε λοιπόν ή αργήσαμε; Και ίδια

Β 39, Δ 80, Ββ 36

Δε θάχες βέβαια μού δραπετεύσει - μόνος να μένω-

Β 28, Δ 69, Ββ 25

Δεν είναι ζήτημα στο σχέδιο μου ότι εστάθη

Γ 35 , Δ 122, Γβ 38

Δεν ήταν δα τόσο σπουδαίο: Να φύγεις -ξεπορτώνταςτα νεφη . Ε'ιναι, οπως Δ εν φι'λ ε μ ' εσβ ηστη ' ' ' ,

Αβ 37

Γ 1 3 , Δ 95 , Γβ l 1

Δεσποινίς, δεσποινίς

Α 5 3 , Δ 4 6 , Α β 35

Δίχως αστέρια και Σελήνη

Γ 22, Δ 108, Γβ 24

Είμαι -το ξέρω- λογικός. Ω δεν μιλάω . Ειπέ μου , αγάπη μου , για ένα καράβι Είχα πει για πόλη με σπασμένους δρόμους Είχα -για τα γέλια- ένα μέρος να παίξω Εκεί, προς τις γραμμές του Νότιου απείρου Εκεί, στο ελ Ουέντ - πάνω στις φτέρνες της Ένα όλον μου, μάνα, το σύμπαν -το άπαν-

Β 26, Δ 68, Ββ 24 Β 1 3 , Δ 55, Ββ l 1 Γ 1 6 , Δ 100 , Γβ 1 6 Β 5, Δ l1 Β 21 , Δ 63, Β β 1 9 Δ 1 38, Γ β 46 Γ 31 , Δ l 18, Γβ 34

Ε Υ Ρ Ε Τ Ή Ρ Ι Ο ΠΡΩΤΩΝ Σ τ Ι ΧΩΝ

Έσβενεν η μέριχ χιχι μουχρό το οείλι

235

Β 37, Δ 78, Β β 34

Έτσι λοιπόν! Πάντιχ ωριχίιχ χιχι πάντιχ , θάνιχι , σάμπως

Α 9, Δ 18, Αβ 7

Έφυγες, με μιιχ μάσχιχ στιχ μούτριχ σου

Α 1 38, Γβ 54

Έχιχσχε η οημοσιά. Οι κάμποι ώς μιιχ

Γ 21 , Δ 107, Γβ 23

Η ζιχβολιά χι η σιωπ� , το σχέοιο μου εβουλ�θη

Β 33, Δ 74 , Ββ 30

Ήμιχν �συχος χιχι χιχνείν γω οεν πείριχζιχ . Ήτιχν σιχν με τιχ χέριιχ της νιχ ευλόγιχε χι επέρνιχ

Δ 125 , Γβ 41 Γ 25 , Δ 1 1 1 , Γβ 27

Ήτιχν σιχ νιχ σε πρόσμενιχ Κερά

Β 3 1 , Δ 72, Ββ 28

Θιχ πεθάνω ένιχ σούρπο θολό . Θάνιχι βράου

Α 23, Δ 25 , Α β 14

Θιχ σ' επισκεφτώ χάποιιχ νύχτιχ θολός, οίχως χρώμιχ ,

Γ 24 , Δ 1 10 , Γβ 26

Θιχ σε ξεχάσω ένιχ ιχπόγεμιχ που θάχω -τι ωριχίιχ!- πεθάνει

Α 43 , Δ 40, Αβ 29

Θιχ της άρεζιχ φιχίνετιχι χιχι με είχε πάρει

Β 19, Δ 6 1 , Ββ 1"'

Θάν' ιχπόβριχοο, φιχίνετιχι, ότιχν θάρθω. Μιχχρά, Α 31, Δ 32, Αβ 21 Θάτιχν ωριχίιχ ιχν 'ρχότιχνε ξιχνά χειο το βιχπόρι

Δ 127, Γβ 43

Θεέ μου! Κίνιχ! Κιχι στριχβίζω σιχν νειογέννη

Γ 19, Δ 105 , Γβ 21

Θόλωνε το βράου χιχι βιχρύ επροχώρει

Α 19, Δ 30, Αβ 19

Θόλωνε το βράου χιχι το τριχίνο είχ' έμβει

Β 17, Δ 59, Ββ 1 5

Κάλλιο χορευτιχράς νάμουνιχ, πέρι

Β 2 9 , Δ 70, Ββ 26

Κιχμιά χούχλιχ εσένιχνε στ' όνειρο ,

Δ 136, Γβ 52

Κι �τιχν ωριχίιχ ως πέριχσε άκρη του ορόμου εκεί, Α 25 , Δ 27, Αβ 16 Κι οι τελευτιχίοι περάσιχνε οι τόποι στου ιχνέμου Α 33, Δ 33, Αβ 22 Κύριε, είμ' ένιχς άθεος! Κιχι είμιχι ιχοερφός

Α 29, Δ 29, Αβ 18

236

Ε Υ Ρ Ε Τ ΉΡ Ι Ο ΠΡΩΤΩΝ Σ τ Ι Χ Ω Ν

Λοιπόν ωραίοι! Εφτάσοιμε , ποιος ξέρει από τι κήπους Μ' όλους τους μύες και τένοντες Μας τόχλεισεν ωραίοι -μέσ' στη βια του

Β 25 , Δ 67 , Ββ 23 Δ 124, Γβ 40 Β 45 , Δ 86 , Β β 42

Μέρα σου, με οριζόντιοι τα όρη

Γ 20, Δ 106, Γβ 22

Μέσ' στη σιγή που μ' άφησες της έρημου

Γ 34 , Δ 121 , Γβ 37

Μιαν οιχλύ -τάχοις και τάχοις- και νά 'μαι

Γ 17, Δ 102, Γβ 18

Μικρή και κίτρινη κοιμάσαι ακόμα και μοναχός μου

Β 23, Δ 65, Ββ 21

Ν οι είσαι απλός Νάν' σπασμένοι οι ορόμοι , να φυσάει ο νότος

Δ 1 35 , Γβ 51 Α 15, Δ 20 , Αβ 9

Νάνοιι σοι νοι μας σπρώχνει ένας αέρας μαζί Α 17, Β 27, Δ 22, Αβ 1 1 Νάνοιι σαν νάμουν έτοιμος. Και νάνοιι

Β 1 1 , Δ 53, Ββ 9

Οι άνθρωποι είχαν ηττηθεί

Δ 127, Γβ 53

Οι λύπες μου μού εγίνοιν πρόβατά μου

Δ 123, Γβ 39

Όλοι εν τάξει χι όλοι ωραίοι! Ευχαριστημένος

Γ 26, Δ 1 1 2 , Γβ 28

Όσοι 'χα νάρθουν ήσαν οω : τα ψάρια, οι οιυγές, τ' αμπέλια,

Γ 33, Δ 120, Γβ 36

Πάνω μου η νύχτα ήταν γερμένη

Α 39, Δ 37 , Αβ 26

Περίεργη χι ιοοινιχή , έτσι που έλεγες πως

Α 1 3 , Δ 19, Αβ 8

Πήγαιναν τα σύγνεφα έρημοι στο οείλι ,

Α 47, Δ 43, Αβ 32

Πλάι η μια στην άλλη, στο λιμάνι μόνες,

Γ 28, Δ 1 1 4 , Γβ 30

Πολύ οιργόν το βράου εσβούσε Πολύ επονέσοιμεν εοώ Πότε λοιπόν θα φύγει -μου- από μέσοι Πού την είοοι; Συλλογίζομαι αν στους ορόμους

Δ 134, Γβ 50 Γ 37, Δ 129, Γβ 45 Δ 140, Γβ 56 Α 21 , Δ 23, Αβ 12

Ε Υ Ρ Ε Τ Ή Ρ Ι Ο Π ΡΩΤΩΝ ΣτΙΧΩΝ

237

Π ώς ήτα.ν έτσι , πώς μου εφάνη

Γ 1 8 , Δ 103, Γβ 19

Σπασμένο καράβι νάμα.ι , πέρα. βα.θιά

Α 49, Δ 44, Αβ 33

Στην άγια. χέρα. του Κυρίου -ουράνια. βέλη Στο κατάφωτο -τι ωρα.ία.- πα.νί μα.ς, Στο σπιτά- το σπιτάκι σου η σιωπή, η σιωπή Τα. μάτια. σου ρα.μμέν' α.πό

Γ 9 , Δ 91 , Γβ 7 Γ 1 4 , Δ 97 , Γβ 13 Α 51, Δ 45, Αβ 34 Γ 1 2 , Δ 93 , Γβ 9

Τα. φύλλα. ο άνεμος του νόστου

Γ 23, Δ 109, Γβ 25

Τα.ξίδευα.ν μεγάλα. τα. καράβια.

Α 45, Δ 4 1 , Αβ 30

Τέλος πάντων ένα. σούρπο θα. γυρίσω -όπως σούπα.-

Β 44, Δ 85 , Ββ 41

Τρελαίνονταν για. κούρσες κα.ι για. γέλια.

Β 4 1 , Δ 82 , Ββ 38

Τρελαμένος κι α.νήμπορος θα. κινήσω ένα. δείλι

Α 4 1 , Δ 38, Αβ 27

Χωρίς προειδοποίησιν το είχεν φέρει

Γ 29, Δ 1 1 5 , Γβ 31

Ω πάντα. κα.ι πάντα. μου καράβι - καράβι,

Γ 30 , Δ 1 17 , Γβ 33

Ώρα. κα.λή στου απείρου την καρδιά

Α 27, Δ 28, Αβ 17

Ωρα.ία. διασκεδάσαμε, Κυρία. , στο σπίτι

Β 1 5 , Δ 57, Ββ 13

Ωρα.ία. , φίλε1 ήτα.ν ωρα.ία.

Γ 32, Δ 1 19 , Γβ 35

Ωρα.ίο κα.ι περίεργο -Κυρία.- παιχνίδι

Γ 27, Δ 1 13 , Γβ 29

Ωρα.ιοάσκημη , α.σκημωρα.ία. μου κοιμήσου, Ως α.νύποπτος κάθομα.ν , ήρθα.ν όλα. μι' αντάρα. Ως ωρα.ία. ήτα.ν μου α.πόψε η λύπη,

Γ 1 1 , Δ 92 , Γβ 8 Β 46, Δ 87, Ββ 43 Β 9 , Δ 5 1 , Ββ 7

238

Ε Ί Ρ Ε Τ Η Ρ Ι Ο ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Οι αριθμοί με έντονα στοιχεία σημαίνοuν ότι το όνομα απαντά σε κείμενο τοu Σκαρίμπα . Αβεσσαλώμ 97 , 1 86

Ερρίκος Α' 1 87

Αγαδάκης Σοφοκλής 227

Θεόκριτος 1 4

Άγρας Τέλλος 2 1 6

Ιοuδήθ 1 98

Αναγνωστάκης Μανόλης 203 , 204 , 207 , 2 1 2

Ιωνάς 1 06 , 191

Αξιώτη Μέλπω 206

Καβάφης Κ . Π . 208 , 2 1 5 , 219

Βαγενάς Νάσος 204

Καραντώνης Αντρέας 209

Βαλσαμάς Αργόρης 224

Καρθαίος Κ. 158, 172, 176, 203 , 218

Βαρβαρίγγος Γιάννης 1 0 , 1 34 , 1 84 , 1 94 , 20 1 , 202 , 230

Καρuωτάκης Κ . Γ . 171 , 187, 189, 204 , 216, 217, 2 1 8 , 220

Βαρβαρίγγος Πάνος I. 93, 1 84

Κατσιγιάννη Άννα 219, 223

Βαρελάς Λάμπρος 150, 223

Κοκκίνης Σπόρος 205

Βαρίκας Βάσος 203

Κοκόλης Ξ. Α. 144, 1 5 3 , 1 80 , 183, 204 , 205 , 2 1 4 , 2 1 6 , 222

Βαφόποuλος Γ. Θ. 1 58 Γιαγιάννος Αριστείδης 182 Γοότης Στέλιος 222 Γραμμένος Μπ. 1 83 Γριπονησιώτης Νίκος βλ . Τριανταφuλλόποuλος Ν. Δ .

Κόλλια Ελένη 222 Κωστίοu Κατερίνα 150, 1 5 1 , 217 Λαπαθιώτης Ναπολέων 216 Λοuδοβίκος ΙΕ' 1 66

Δαβίδ 1 86

Ματθίλδη 1 00 , 1 87

Δοόκας Στρατής 206

Μαuρίδης Α . 48, 224

Εμπειρίκος Ανδρέας 207

Μολιέρος 175

Ε Υ Ρ Ε Τ Ή Ρ Ι Ο Π Ρ ΟΣΩΠΩΝ

Μ ου στάκας I. 183 Μ πάιλα Κατίνα 1 60 Μ πα μπίλης Χ . 218 Μ παστιάς Κωστής 1 59 Μ πούμη-Παπά Ρίτα 39, 160, 161 Ναβουχοοονόσωρ 1 98 Ναούμ Ιωάννα 204 , 217

239

1 1 3 , 1 1 5 , 181 , 1 94 , 225 , 226, 229 Πολίτης Κοσμάς 206 Πολυοούρη Μαρία 64, 171 Πομπαοούρ βλ. Poisson 1 eanne Antoinette, Marquise de Pompadur Προορόμου Θαλής 1 88

Ντουνιά Χριστίνα 204 , 220

Ροζάνης Στέφανος 203 , 204 , 207 , 1 86

Ξενόπουλος Γρηγόρης [sic] 224

Σαββίοης Γ . π . 1 97 , 206 , 2 1 2 , 2 1 5 , 217, 2 1 9

Ολοφέρνης 198

Σελέκου Τασία 5 , 1 45 , 181

Ουράνης Κώστας 2 1 6

Σεφέρης Γιώργος 197 , 207 , 212

Παναγιωτόπουλος I . Μ . 1 97 ΠαπαγεωργοπούλουΙωαννίοη Σούλα 1 39 , 1 4 5 , 1 97 , 21 1 , 222 Παπαοάκης Βίκτωρ 160 Παπάζογλου Χρήστος 223 Παπάς Νίκος 160 Παράσχος Κλέων 205 Πεντζίκης Νίκος Γαβριήλ 206 Πνευματικού Φιγιέττα 7 , 22, 1 4 5 , 1 5 2 , 1 7 3 , 1 74, 1 75 , 213, 2 1 4 , 233 Ποζιόπουλος Λούλης 1 0 , 87 ,

Σημηριώτης Γ . 189, 218 Σκαρίμπα Ελένη 150 Σκαρίμπας Ηλίας Γ . 7 , 38 , 231 Σπανοωνίοης Πέτρος 203 , 212 Σπεντζής (ή Σπέντζας ή Σπεντζόπουλος) Πέτρος 1 0 , 1 4 , 1 30 , 148, 200 , 233 Σταμπουλού Συμεών Γρ . 1 4 5 , 149, 170, 175 , 180, 181 , 188, 21 1 , 218, 219, 222

Ε Υ Ρ Ε Τ Ή Ρ Ι Ο Π Ρ ΟΣΩΠΩΝ

240

Στασινόπουλος Μιχ. Δ. 217, 219 Στεργιόπουλος Κώστας 203 , 204 , 208 Τούτουνα Χριστίνα 223 Τριανταφυλλόπουλος Ν. Δ . 1 39 , 1 4 5 , 1 5 2 , 191 , 204 , 217, 218, 222 Τσακνής Διονύσης 1 1 , 221 , 223 Τσιριμώκος Μάρκος 20 Τσιριμώκου Λίζυ 204 , 206 , 223 Φαλαγκάς Νίκος 223 Φιλοκύπρου Έλλη 204 , 2 1 6 , 217

Hamsun Knut 1 5 1 , 218, 219 Lenclos Ninon de 175 Lenormand Henri-Rene 1 88 Mailly Elisabeth de 8, 62, 152, 155, 1 56 , 1 66, 1 69, 170, 1 74, 1 85 , 233 Mallarme Stephane 2 1 8 , 219 Mascagni Pietro 176 Maugham William Somerset 218 Menasci Guido 176 Poe Edgar Allan 20 , 149, 1 5 1 , 172 , 201 , 202 , 204 , 218, 220

Φιλύρας Ρώμος 2 1 6

Poisson Jeanne Antoinette, Marquise de Pompadur 53, 1 66

Χριστοδούλου Μαρίνα 222

Richepin Jean 2 1 8 , 219 Ricks David 204

Asquish Antony 1 70 Barros Joan de 218

Rouget de Lisle Joseph 195

Baudelaire Charles 189, 220

Shaw Bernard George 170

Cervantes Saaverda Miguel de 176

Tozzetti Giovanni 176

Coppee Franι;; o is 218 Dante Alligieri

14

Gonzalez Vicente Fernandez 223

Claude

Ε Υ Ρ Ε Τ Ή Ρ Ι Ο Π Ε Ρ Ι ΟΔ Ι ΚΩΝ & Ε Φ Η Μ Ε Ρ Ι Δ Ω Ν

Βαλκ αvική Αοyοτεχvία 1 5 1 ,

157, 162

241

Η φωvή του Ααού

[Χαλκίδα] 158

Βήμα της Κυpιακής 212

Θεσσαλοvίκη 182

Δ ημοκpατικός Τύπος 47,

Ιόvιος Α vθολοyία 1 57 , 1 60

163

Κοvδυλοφόpος 150

Δ ιαyώvιος 190, 191 , 196

Κυκλάδες 153, 1 60 , 214

Εβδομάς 159, 162

Ααοypαφία 1 39

Εκτελωvιστής 178, 183

Μακεδοvικά Γpάμματα 47 ,

Ελεύθεpα Γpάμματα 175 Επιθεώpηση Τέχvης 1 96 ,

197

163 Μακεδοvικές Ημέpες 154,

158, 187, 203 Μακεδοvόπουλο 159, 1 89

Επι θεώpησις Α όyου και Τέχvης [Κύπρος] 200

μικpοφιλολοyικά 1 8 1

Εύβοια 205

Μοpφές 149

Ευβοϊκά Γpάμματα 1 5 4 ,

Νέα Εποχή 1 6 1 , 163, 203

164, 166, 171 , 172, 1 7 3 , 174 , 193 Ευβοϊκή Εστία 1 62 Ευβοϊκός Κήpυξ 152, 1 5 3 ,

183, 2 1 3 Ευβοϊκός Χpόvος 1 94 Εφημεpίδα τωv Ποιητώv 1 60 Η Διάπλασις τωv Παίδωv

1 60

Νέα Εστία 205 Νέα Σύ vοpα 1 94 Νεοελληvικά Γpάμματα 1 5 4 ,

158, 1 6 1 , 1 6 3 , 164, 1 7 2 , 173, 1 8 0 , 1 88 Νεοελληvική Αοyοτεχvία

166, 177 Νέοι Ρυθμοί 1 60 Νέος Νουμάς 1 5 6 , 195

Ηλ ειακά Φύλλα 1 89

Ξεκίvημα [Ζάκυνθος] 1 85

Η Φλ όyα 162

Ο Αιώvας μας

203

Ε Υ Ρ Ε Τ Ή Ρ Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι ΚΩ Ν & Ε Φ Η Μ Ε Ρ ΙΔΩΝ

242

Οι Νέοι

[Καβάλα] 153

Ο Νέος Μuτιληvιός Πάφος

1 57

1 5 5 , 189

1 65 , 166, 168, 171 , 181 , 195

Πειpαϊκά Γpάμματα

Πεpίπλ οuς

151

Πλαvόδι οv

136

Πvεuματική Ζωή Ποι η τική Τέχvη

149 1 67 , 1 93

Πpοοδεuτική Εύβοια

139,

162 Ραδιοτηλεόpαση Ρυθμός

209

155

Σύyκpιση

219

Τεύχη ΕΑΙΑ Το Ξεκίvr;μα

219 157, 159

Φιλολ οyικά Χpοvικά

190

Φιλολοyική Πpωτοχpοvιά

1 6 5 , 177 , 178, 1 88

το Β Ι ΒΛΙΟ τσr ΓΙΑΝΝΗ ΣΚΑΡΙΜΠΑ

Α ΠΑ Ν ΤΕ Σ Σ ΤΙΧ Ο Ι 1 9 3 6 - 1 9 70 ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΘΗΚΕ ΚΑΙ ΣΕΛΙΔΟ ΠΟΙΗΘΗΚΕ ΑΠΟ τΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕ ΦΕΛΗ Η ΠΠΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΕΓΙΝΕ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΙΣτΙΝΑ τσrτσr ΝΑ ΤΤΠΩΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΓΓΕΛΟ ΕΛΕΎΘΕΡΟ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΔΕΤΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΎΣ ΓΙΑΝΝΗ ΜΠσrΝτΑ ΚΑΙ ΧΡΗΣΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑ ΣΜΟ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ Ν Ε Φ Ε Λ Η , ΑΣΚΛΗΠΙΟΎ 6, 106 80 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ . : 2 1 0 363996 2 , FAX : 2 1 0 3623093

Αρ. έκδ . 1 370

Μαpιάμπας, μυθιστόρημα, 1935 Ουλαλούμ , ποιήματα, 1 936 Το Σόλο του Φίyκαpω , μυθιστόρημα,

1939

Εαυτούληδες, ποιήματα, 1950 Ο ήχος του κώδωvος, θέατρο, 1950

Η Πεpίπολος Ζ', χρονικό από τον Α' Παγκόσμιο, 1972 Το Βατεpλώ δυο yελοίωv,

ρημα , 1959

μυθιστό

Η μαθητευομέvη τωv τακουvιώv, τρεις νουβέλες, 1961 Φυyή πpος τα εμπpός,

μυθιστόρημα,

1976 Βοϊδάyyελοι ,

ποιήματα, 1 968 ποιήματα, 1970

Ά παvτες στίχοι ,

Ο Σεβαλιέ Σεpβάv της Κυpίας,

θέα

τρο, 1 97 1 Το '21 και η αλ ήθεια , Η Τpάπουλα, Οι Γαλατάδες, ιστορία, 1 97 1 - 1 977 Τυφλοβδομάδα στη Χαλκίδα ,

οιηγή

ματα, 1973

Τpεις άδειες καpέκλες,

οιηγήματα ,

1976

χρονογρα φήματα, 1978 Τα Καyκουpώ, θέατρο, 1979 Σπαζοκεφαλιές στοv ουpαvό, αντι οιηγήματα, 1979 Αvτι -Καpαyκι όζης ο Μέyας, θέατρο, Τα πουλιά με το λάστιχο ,

1977 Η κυp{α του τpαίvου , θέατρο, 1980 Ο πάτεp Συvέσιος, θέατρο, 1980 I S B N : 978-960-2 1 1 -967-9

ι

www . n n e t . g r

ΑΠΑΝΤ Α ΓΙΑΝΝΗ ΣΚΑΡΙΜΠΑ

Άπαντες στίχοι 1936-1970 Απροσδόκητη, ανατρεπτική και εντελώς προσωπική, η ποίηση του Γιάννη Σκαρίμπα συνιστά terra incognita, παρά τις κατά καιρούς εύστοχες παρατη ρήσεις της κριτικής. Συμπλέοντας με to πεζογραφικό του έργο, αλλά μένο ντας πάντα στη σκιά του, το ποιητικό έργο του αιρετικού Χαλκιδαίου ελά χιστα προσείλκυσε το ενδιαφέρον των μελετητών, και έτσι χώρεσε εύκολα σε γενικεύcrεις, που εύλογα το κατατάσσουν στον <<Καθυστερημένο Μεσο πόλεμο», στις «χαμηλές φωνές» των συνοδοιπόρων του Καρυωτάκη ή στη Γενιά του '20, δίχως, ωστόσο, να αποτιμούν επαρκώς εκείνα τα χαρακτη ριστικά στα οποία οφείλει την ιδιοπροσωπία του και με τα οποία ακυρώνει κάθε ταξινομική απόπειρα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ποίηση του Σκα ρίμπα περιμένει τον συστηματικό μελετητή της. Ίσως τότε αποδειχθεί ότι η ειρωνική του γλώσσα, το κατακερματισμένο ύφος του και η πρωτοφανής θεματική του συνιστούν στοιχεία μιας νεωτερικής ποιητικής, η οποία απο τυπώνει την ταυτότητα του μεσοπολεμικού ανθρώπου. Χωρίς να αντικαθιστά την προγραμματισμένη από καιρό φιλολογική έκ δοση όλου του ποιητικού έργου του Σκαρίμπα, η έκδοση των Απάvτωv στί χων 1936-1970, που συντροφεύει το CD του φίλτατου Διονύση, περιλαμβά νει τα ογδόντα πέντε ποιήματα που δημοσίευσε ο ποιητής στις τρεις ποιη τικές συλλογές του Ουλαλούμ (1936), Εαυτούληδες (1950), Βοϊδάyyελοι (1968) -και στη δεύτερη έκδοσή τους (1975, 1976 και 1976, αντίστοιχα)-, οι οποίες σuναποτέλεσαν τη συγκεντρωτική έκδοση του 1970. Στόχος μας είναι να δοθεί στο κοινό μια «νοικοκυρεμένη>> έκδοση του ποιητικού έργου που ο συγγραφέας του θέλησε να μας κοινωνήσει. Δίχως να «βαραίνει» τον αναγνώστη που έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με το έργο του Σκαρί μπα, αλλά και θέλοντας να καλύψει τις ανάγκες του μυημένου αναγνώ στη, η φιλολογική, χρηστική έκδοση των Απάντωv στίχων παρέχει πραγ ματολογικά και ερμηνευτικά σχόλια, ένα κατατοπιστικό σημείωμα για το ποιητικό έργο του Σκαρίμπα, πληροφορίες για την πρώτη δημοσίευση των ποιημάτων, γλωσσάριο και τα απαραίτητα ευρετήρια.

Η συνοδοιπορία της έκδοσης με το CD εκπληρώνει ίσως την ευχή του δαιμόνιου Χαλκιδαίου να κατορθώσει «έν' αψηλό τραγούδι για σιρόκους», και, με τις «πένες του πενιές σ' ένα σαντούρι», από δεσμώτης της γραφής να μεταμορφωθεί σε ρυθμό, έξω από τα δεσμά της γλώσσας.

Γιάννης Σκαρίμπας - Άπαντες Στίχοι 1936-1970 - Νεφέλη

Recommend Documents