2. Η αρχαία Ελλάδα (από το 1100 ως το 323 π.Χ.) 2.1 Ομηρική εποχή (1100-750 π.Χ.) Παρακμή μυκηναϊκών κέντρων (1100 π.Χ.) => περίοδος αναστατώσεων (περίπου 3 αιώνες) Συνεχείς μετακινήσεις ελληνικών φύλων => απόκτηση μόνιμων εγκαταστάσεων. Πηγές πληροφοριών: • Αρχαιολογική έρευνα • Ομηρικά έπη Η εποχή έχει χαρακτηριστεί ως ελληνικός μεσαίωνας ή σκοτεινοί χρόνοι. Πρόκειται όμως μάλλον για περίοδο ανασυγκρότησης και δημιουργίας του ελληνικού πολιτισμού. Οι μετακινήσεις (11ος – 9ος αι. π.Χ.) Αναστάτωση στον ελλαδικό χώρο: • 1η θεωρία για την κάθοδο των Δωριέων Διείσδυση στη ΒΔ. Ελλάδα τον 11ο αο. π.Χ. Μετακίνηση στην Πελοπόννησο – στρατιωτική επιχείρηση – υποταγή μυκηναϊκών πληθυσμών – εγκατάσταση στη Λακωνία. • 2η θεωρία για την κάθοδο των Δωριέων Οι Δωριείς ήταν ελληνικό φύλο που ζούσε σε ορεινές περιοχές της Ελλάδας και μετά τη διάλυση του μυκηναϊκού κόσμου μετκινήθηκε στα πεδινά. Ο πρώτος ελληνικός αποικισμός 11ος - 9ος αι. π.Χ.: εξάπλωση ελληνικών φύλων στο Αιγαίο και στις δυτικές ακτές της Μ. Ασίας. Αιολείς: από Θεσσαλίας προς Λέσβο, Τένεδο και παράλια Μ. Ασίας (Αιολίδα) Ίωνες: από Αττική και ΒΑ. Πελοπόννησο προς Κυκλαδες, Χίο, Σάμο και ακτές Μ.Ασίας (Ιωνία) Πανιώνιο: θρησκευτική ένωση δώδεκα ιωνικών πόλεων με κέντρο το ιερό του Ποσειδώνα στη Μυκάλη Δωριείς: από Λακωνία, Επίδαυρο, Τροιζήνα προς, Μήλο, Θήρα, Κρήτη, Ρόδο, Κω και ΝΔ. Ακτές Μ. Ασίας. Δωρική εξάπολη: θρησκευτική ένωση έξι δωρικών πόλεων με κέντρο το ιερό του Απόλωνα στην Κνίδο.
Άσκηση: Με βάση το χάρτη του σχολικού σας βιβλίου (σελ. 79) και τα παρακάτω παραθέματα: α) να προσδιορίσετε το χρόνο έναρξης του πρώτου αποικισμού και να εξηγήσετε τους λόγους που τον προκάλεσαν. β) να καταγράψετε τις σπουδαιότερες μετακινήσεις των ελληνικών φύλων. Ιστορία Α΄ Λυκείου / Τσάπος Απόστολος
1
Ιστορία Α΄ Λυκείου / Τσάπος Απόστολος
2
2.1 Ομηρική εποχή (1100-750 π.Χ.)
Ιστορία Α΄ Λυκείου / Τσάπος Απόστολος
3
Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση α) Η οικονομία • Κύρια πηγή ανάπτυξης: η γη • Κλειστή αγροτική οικονομία Ομηρικός οίκος: τα μέλη μιας οικογένειας και άλλα άτομα με οικονομική εξάρτηση από την οικογένεια, που επιτελούσαν όλες τις παραγωγικές εργασίες. • Απουσία εργασιακής εξειδίξευσης => Απουσία βιοτεχνικής ανάπτυξης • Όλα τα παραγόμενα προϊόντα παράγονται και καταναλώνονται μέσα στον οίκο. Έλλειψη αγαθών => αναπλήρωση μέσω: • Περιορισμένου ανταλλακτικού εμπορίου • Ανταλλαγής δώρων • Πολέμων • Πειρατείας Μέτρα αξιολόγησης αγαθών: βόδι, δέρματα, μέταλλα, δούλοι β) Η κοινωνία Οίκος: μονάδα κοινωνικής συγκρότησης • Άριστοι (ευγενείς): κάτοχοι γης με οικονομική ισχύ / συνδέονται με συγγενικούς δεσμούς • Πλήθος: πολυάριθμη κοινωνική ομάδα / χωρίς συγγενικούς δεσμούς με τους ευγενείς • Δημιουργοί: ανεξάρτητοι από τους οίκους αλλά οικονομικά εξαρτώμενοι από διάφορους οίκους μιας ευρύτερης περιοχής / εξειδικευμένοι εργάτες • Δούλοι: περιουσιακό στοιχείο του οίκου / προέρχονται από πειρατεία ή πολέμους. γ) Η πολιτική οργάνωση Φυλετικά κράτη (από διάφορους συνδυασμούς: φύλο, φυλή, φατρία, γένος) Φυλετικοί αρχηγοί κληρονομικοί βασιλείς • Ο βασιλιάς: αρχηγός του στρατού / κυβερνήτης με θρησκευτική και δικαστική εξουσία • Η βουλή των γερόντων: αρχηγοί των ισχυρών γενλων / συμβούλιο του βασιλιά • Η εκκλησία του δήμου: γνωμοδοτούν για σημαντικά θέματα Στις ομηρικές κοινωνίες διαμορφώνονται οι θεσμοί που θα οδηγήσουν, από τα μέσα του 8ου αι. π.Χ. στην πολιτική συγκρότηση των ελληνικών κοινωνιών. δ) Ο πολιτισμός
Ιστορία Α΄ Λυκείου / Τσάπος Απόστολος
4
Ελληνική αλφαβητική γραφή: επανεμφάνιση της γραφής στον ελλαδικό χώρο στα τέλη 9 ου με αρχές 8ου αι.π.Χ. / δημιουργική αφομοίωση του φοινικικού αλφαβήτου Θρησκεία: δημιουργία των πρώτων ιερών / τοπικές λατρείες και παγίωση ολυμπιακού δωδεκάθεου Πολιτιστικά επιτεύγματα: Επική ποίηση: τραγούδια με ηρωικό περιεχόμενο / ραψωδοί / ομηρικά έπη Γεωμετρική τέχνη: κυρίως κεραμική και μικροτεχνία Ασκήσεις: 1. Αφού μελετήσετε το παράθεμα 2, σελ. 80, του σχολικού σας εγχειριδίου και το παρακάτω απόσπασμα, να περιγράψετε σε ένα σύντομο κείμενο τους τρόπους με τους οποίους οι ομηρικοί οίκοι αποκτούσαν τα άγαθα που τους έλειπαν. Ο Αχιλλέας απευθύνεται στον Αγαμέμνονα Του αντείπεν ο φτερόποδος ισόθεος Πηλείδης: «Ένδοξε Ατρείδη, περισσά φιλόπλουτε, τι λέγεις; Οι μεγαλόψυχοι Αχαιοί πώς θα σου δώσουν δώρον; Μη κάπου λάφυρα κοινά γνωρίζομε αφημένα; Όσ’ απ’ τες χώρες πήραμε, εμοιρασθήκαν όλα και να τα ξανακάμομε σωρό δεν είναι πρέπον· αλλά συ τώρα στον θεόν απόλυσε την κόρη, και τετραπλά θ’ ανταμειφθείς, αν ποτέ δώσει ο Δίας οι Αχαιοί να πάρομε την πυργωμένην Τροίαν». Ιλιάδα, Α, 122-130
Οδύσσεια, ξ, 96 κ.ε. 2. Να μελετήσετε το παρακάτω παράθεμα και να απαντήσετε στα εξής: Σε ποια κοινωνική ομάδα της ομηρικής κοινωνίας ανήκει ο Ευρύμαχος και σε ποια υποτίθεται ότι ανήκει ο «μεταμφιεσμένος Οδυσσέας»; Ποια η σχέση που προτείνει ο Ευρύμαχος να αποκτήσουν;
Οδύσσεια σ, 357 κ.ε.
Ιστορία Α΄ Λυκείου / Τσάπος Απόστολος
5
3. Ποιοι πολιτικοί θεσμοί της ομηρικής κοινωνίας αναδεικνύονται στο παράθεμα 4., σελ. 82, του σχολικού εγχειριδίου καθώς και στο παρακάτω απόσπασμα; Τι γνωρίζετε για το ρόλο τους; Και των Σκαιών Πυλών ευθύς τον πύργον ανεβήκαν. Και ο Πρίαμος, ο Πάνθοος, ο Λάμπος, ο Θυμοίτης, ο Ικετάων, βλάστημα του Άρη, και ο Κλυτίος, και δύο φρονιμότατοι Αντήνωρ και Ουκαλέγων, όλοι των Τρώων αρχηγοί και σύμβουλοι εκαθόνταν στον πύργον των Σκαιών Πυλών, που γέροντες ως ήσαν είχαν αφήσει τ’ άρματα, αλλ’ ήσαν δημηγόροι εξαίρετοι και ομοίαζαν τους τσίτσικες που χύνουν από το πυκνό φύλλωμα την ιλαρή λαλιά τους. Ιλιάδα, Γ, 146-153
Ιστορία Α΄ Λυκείου / Τσάπος Απόστολος
6
