ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ

ΣΤΕΛΙΟΥ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ

ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΤΟΥ ΖΑΝ ΖΑΚ ΡΟΥΣΣΩ ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ

ΛΕΥΚΩΣΙΑ

ΖΑΝ ΖΑΚ ΡΟΥΣΣΩ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ Ή ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Τίθεται το ερώτημα αν υπάρχει κανόνας διοίκησης που να συνδυάζει δικαιοσύνη και ωφελιμότητα. ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΤΟΥΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Ο άνθρωπος γεννήθηκε ελεύθερος και παντού είναι δεσμώτης, ακόμα και ο κυρίαρχος των άλλων. Τι έκαμε νόμιμη αυτή τη μεταβολή; Αυτό είναι το πρόβλημα. (Πώς θεωρείται δηλαδή νόμιμο ο γεννημένος ελεύθερος να είναι δούλος;) Εδώ δεν πρόκειται για κατάκτηση, υποδούλωση και ακολούθως επανάσταση και απόκτηση της ελευθερίας. Το κοινωνικό καθεστώς για το οποίο γίνεται εδώ λόγος είναι η βάση των δικαιωμάτων και είναι δίκαιο ιερό. Δεν προέρχεται από τη φύση αλλά είναι θεμελιωμένο σε συμβάσεις. Ποιες συμβάσεις; ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΠΡΩΤΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Φυσική κοινωνία είναι η οικογένεια. Εφόσον έχουν ανάγκη τα παιδιά τον πατέρα, μένουν μαζί του. Όταν πάψει η ανάγκη, ο φυσικός δεσμός διαλύεται. Και πατέρας και παιδιά ανεξαρτητοποιούνται. Αν θα διατηρηθεί η οικογένεια μετά από αυτά, τούτο θα γίνει με συμβάσεις. Ειδάλλως ο καθένας ελευθερώνεται, όπως τον καλεί η φύση του. Πρώτος νόμος της ανθρώπινης φύσης είναι η αυτοσυντήρηση. Όταν φθάσει σε ηλικία να αυτοσυντηρείται, ο άνθρωπος γίνεται κύριος του εαυτού του. Η οικογένεια μπορεί να θεωρηθεί πρότυπο των πολιτικών κοινωνιών. Αρχηγός ο πατέρας, λαός τα παιδιά του. Ίσοι και ελεύθεροι απαλλοτριώνουν την ελευθερία τους (μεταβιβάζουν την κυριότητα) όταν είναι προς όφελός τους. Ο πατέρας αγαπά τα παιδιά και τα φροντίζει. Στο κράτος, ο αρχηγός νιώθει την ηδονή της εξουσίας που ασκεί στο λαό του. Μερικοί υποστηρίζουν πως οι άνθρωποι γεννιούνται άλλοι κύριοι και άλλοι δούλοι. Αυτό όμως δεν είναι αληθές. Υποδουλώθηκαν κάποτε διά της βίας, με την ανανδρία τους διαιώνισαν τη δουλεία του και έτσι γεννιούνται δούλοι. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΙΣΧΥΡΟΤΕΡΟΥ Το δίκαιο του ισχυροτέρου είναι βασική αρχή της κοινωνικής ζωής. Ο ισχυρότερος, για να είναι πάντα κυρίαρχος, μεταμορφώνει τη δύναμή του σε δίκαιο και την υποταγή σε καθήκον. Αυτό είναι το δίκαιο του ισχυροτέρου. Δύναμη = δίκαιο Υποταγή = καθήκον. Εξ ανάγκης ή από φρόνηση υποτάσσεται ένας στη δύναμη. Όχι με τη θέλησή του. Πώς γίνεται καθήκον; Η δύναμη δεν δημιουργεί δίκαιο , γιατί όποιος είχε δύναμη να παρανομεί συνεχώς ως πιο δυνατός, θα δημιουργούσε δίκαιο, και τούτο θα άλλαζε συνεχώς . Άρα, κανένας δεν είναι υποχρεωμένος να υπακούει παρά στις νόμιμες δυνάμεις. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η ΥΠΟΔΟΥΛΩΣΗ Αφού κανένας άνθρωπος δεν έχει φυσική εξουσία πάνω στον άλλο και αφού η δύναμη δεν δημιουργεί δίκαιο, μένουν οι συμβάσεις ως βάση κάθε νόμιμης εξουσίας ανάμεσα στους ανθρώπους. Ούτε ένας άνθρωπος ούτε λαός ολόκληρος πωλεί την ελευθερία του. Αν την πωλούσε θα χανόταν κάθε έννοια ηθικής. Είναι αντίθετη με τη φύση η πώληση της ελευθερίας. Είναι αντιφατικό να υπάρχει από τη μια απόλυτη εξουσία και από την άλλη απόλυτη υποταγή. Αν κάθε τι ανήκει στον κύριο, τίποτε δεν ανήκει στο δούλο.

Μερικοί υποστηρίζουν ότι σε πόλεμο, ο νικητής, αντί να σκοτώσει τον ηττημένο, τον αφήνει να ζήσει, για να τον έχει δούλο και έτσι έχουμε μια σύμβαση προς όφελος και των δύο. Όμως εδώ δεν πρόκειται για σχέσεις πολίτη προς πολίτη αλλά κράτους προς κράτος. Οι ιδιώτες είναι εχθροί όχι ως άνθρωποι, ούτε ως πολίτες αλλά ως στρατιώτες, υπερασπιστές της πατρίδας. Το κράτος έχει ως εχθρό άλλο κράτος. Όχι πολίτη. Κηρύσσω πόλεμο σημαίνει ειδοποιώ τον αντίθετο λαό, όχι το αντίπαλο κράτος. Αν δεν κηρύξει πόλεμο, είναι ληστής. Και στον πόλεμο, ένας δίκαιο ηγεμόνας καταχτά ό, τι ανήκει στο δημόσιο, σκοτώνει ένοπλους στρατιώτες, όχι πολίτες. Όταν παραδοθούν οι στρατιώτες γίνονται απλοί πολίτες, δεν είναι στρατιώτες, άρα είναι σεβαστή η ζωή τους. Αυτές οι αρχές βασίζονται πάνω στη λογική. Ο πόλεμος δεν δίνει το δικαίωμα να σφάζει κανείς του νικημένους λαούς, άρα ούτε να τους υποδουλώνει. Ένας δούλος πολέμου ή ένας κατακτημένος λαός δεν οφείλει στον κύριό του παρά να τον υπακούει όσο εξαναγκάζεται να τον υπακούει. Το δικαίωμα της υποδούλωσης είναι άκυρο. Δικαίωμα και υποδούλωση αντιφάσκουν. Η παρακάτω φράση είναι πάντα εξίσου ανόητη: "Κάνω μαζί σου μια σύμβαση, ολοκληρωτικά σε βάρος σου και ολοκληρωτικά προς όφελός μου, κάνω μια σύμβαση που θα την τηρήσω όσο μου αρέσει, και θα την τηρήσεις όσο, πάλι, μου αρέσει εμένα." ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΠΡΕΠΕΙ ΠΑΝΤΑ ΝΑ ΑΝΑΤΡΕΧΟΥΜΕ ΣΕ ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΣΥΜΒΑΣΗ Άλλο να υποτάσσει κανείς ένα πλήθος και άλλο να κυβερνά μια κοινωνία. Για να υπάρχει λαός, κοινότητα, δημόσια αγαθά, πολιτικό σώμα, για να ισχύει ο νόμος "η μειοψηφία υποτάσσεται στην πλειοψηφία" πρέπει να προϋπήρχε αυτής της σύμβασης μια τουλάχιστο παμψηφία. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ Το ανθρώπινο γένος για να επιβιώσει, όταν οι εχθρικές προς αυτό δυνάμεις υπερτερούσαν, αναγκάστηκε να συνενώσει τις δυνάμεις του και με το άθροισμα των δυνάμεων να επιτύχει. Έπρεπε λοιπόν την ελευθερία του ο καθένας και τη δύναμή του να τη συνενώσει με την ελευθερία και τη δύναμη των άλλων. Χωρίς να βλάψει τον εαυτό του και χωρίς να παραμελήσει τις φροντίδες που χρωστά στο ίδιο το άτομό του. Έπρεπε "να βρεθεί μια μορφή κοινωνίας, η οποία να υπερασπίζει και να προστατεύει , με όλη τη δύναμη της κοινότητας, το πρόσωπο και τα αγαθά του κάθε μέλους. Να βρεθεί μια μορφή κοινωνίας, στην οποία ο καθένας, ενώ θα ενώνεται με τους άλλους, να μην υπακούει ωστόσο παρά μόνο στον ίδιο τον εαυτό του και να μένει ελεύθερος όπως και πρώτα." Αυτό είναι το βασικό πρόβλημα του οποίου το κοινωνικό συμβόλαιο δίνει τη λύση. Οι όροι αυτού του συμβολαίου είναι αυστηρά καθορισμένοι, αν και ποτέ δεν διατυπώθηκαν είναι παντού οι ίδιοι, έχουν αναγνωριστεί σιωπηλά, και συνοψίζονται στον ένα: Ολοκληρωτική απαλλοτρίωση του κάθε συμβαλλομένου μαζί με όλα τα δικαιώματά του σε όλη την κοινότητα. Οι όροι είναι ίσοι για όλους. Η ένωση είναι όσο πιο τέλεια.

Παραχωρεί ο καθένας τον εαυτό του σε όλους, σημαίνει δεν τον παραχωρεί σε κανένα. Άρα "Καθένας μας βάζει από κοινού το άτομό του και όλες τις δυνάμεις του κάτω από την υπέρτατη διεύθυνση της γενικής θέλησης. Κάθε μέλος είναι αδιαίρετο μέρος του συνόλου." Τότε δημιουργείται ένα συλλογικό σώμα που έχει τη δική του ζωή, τη δική του θέληση, το δικό του εγώ. Αυτό το δημόσιο πια πρόσωπο ονομάζεται άστυ, πολιτεία, ( πολλοί πολίτες= άστυ) (πολλά σπίτια = πόλη) πολιτικό σώμα, κράτος (όταν είναι παθητικό) κυρίαρχος (όταν είναι ενεργητικό) δύναμη (όταν αντιπαραβάλλεται με τα άλλα δημόσια πρόσωπα) Οι συμβαλλόμενοι ονομάζονται λαός ο καθένας χωριστά πολίτης, ως μετέχων στην εξουσία υπήκοος, ως υποταγμένος στους νόμους του κράτους. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΚΥΡΙΑΡΧΟΣ Κάθε συμβαλλόμενος είναι υποχρεωμένος ως μέλος του κυρίαρχου (του πολιτικού σώματος) απέναντι των ιδιωτών ως μέλος του κράτους απέναντι του κυρίαρχου. Μόλις το πλήθος αυτό ενωθεί σε ένα σώμα, δεν μπορεί κανένας να αδικήσει ένα από τα μέλη του χωρίς να προσβάλει ταυτόχρονα και το σώμα ολόκληρο. Κι ακόμα περισσότερο, δεν μπορεί κανένας να αδικήσει το σώμα, χωρίς να αισθανθούν την αδικία αυτή τα μέλη του. Έτσι, το καθήκον και το συμφέρον υποχρεώνουν εξίσου τα δυο συμβαλλόμενα μέρη να αλληλοβοηθούνται. Ο κυρίαρχος αποτελείται από τους ιδιώτες. Δεν του συμφέρει να είναι αντίθετός τους. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στην αντίθετη περίπτωση. Ο κυρίαρχος δεν έχει καμιά εγγύηση ότι οι υπήκοοι θα τηρήσουν τις υποχρεώσεις τους απέναντί του, αν δεν βρει ο ίδιος τα μέσα που θα του εξασφαλίσουν την πίστη τους. Κάποιο άτομο δηλαδή, θεωρώντας το κράτος ως μη άνθρωπο, θα απέφευγε τις προς αυτό υποχρεώσεις του, πιστεύοντας ότι θα ήταν επαχθές να τις εκπληρώσει, αφού η θέλησή του θα έλεγε ότι είναι αντίθετη με τη γενική θέληση. Αυτό όμως είναι αδικία, γι αυτό το κοινωνικό συμβόλαιο περιέχει μέσα του σιωπηρά τη εξής υποχρέωση: "Όποιος αρνηθεί να υπακούσει στη γενική θέληση, θα εξαναγκαστεί να υπακούσει σ΄αυτήν από ολόκληρο το σώμα." Αυτό σημαίνει ότι θα τον βιάσουν να είναι ελεύθερος, αφού η συμφωνία είναι , παραδιδόμενος ένας στην πατρίδα, να τον εξασφαλίζει αυτή από κάθε προσωπική εξάρτηση. Συμφωνία που αποτελεί το μηχανισμό της πολιτικής μηχανής, που μόνη αυτή κάνει νόμιμες τις πολιτικές υποχρεώσεις οι οποίες χωρίς αυτήν θα ήταν τυραννικές. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ Η μετάβαση από το φυσικό καθεστώς στο κοινωνικό α. αντικαθιστά το ένστικτο με τη δικαιοσύνη και την ηθικότητα τη φυσική ορμή με τη φωνή του καθήκοντος την όρεξη με το δίκαιο τις κλίσεις με το να συμβουλεύεται το λογικό του από άλογο ζώο τον έκανε άνθρωπο

β.Οι ικανότητές του ασκούνται, οι ιδέες του πλαταίνουν, τα αισθήματα εξευγενίζονται, η ψυχή ολοκληρώνεται, γίνεται άνθρωπος. γ. Χάνει τη φυσική ελευθερία, το απεριόριστο δικαίωμα για καθετί που του προξενεί ενδιαφέρον και που μπορεί να το κατακτήσει αλλά κερδίζει την κοινωνική ελευθερία και την ιδιοκτησία όσων κατέχει. δ. Η φυσική ελευθερία έχει όρια τις δυνάμεις του ατόμου η κοινωνική ελευθερία περιορίζεται από τη γενική θέληση και από την κατοχή με βάση το δικαίωμα του πρώτου καταλαβόντος ε. Το κοινωνικό καθεστώς συνεπάγεται την ηθική ελευθερία, που κάνει τον άνθρωπο κύριο του εαυτού του, γιατί η ορμή της όρεξης μόνη είναι δουλεία ενώ η υπακοή στο νόμο που επιβάλλει κανείς στον εαυτό του ελευθερία. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΚΥΡΙΟΤΗΤΑ Κάθε μέλος της κοινότητας δίνει σ΄αυτήν τον εαυτό του, τις δυνάμεις του, τα αγαθά του. Όπως οι δυνάμεις της πολιτείας είναι μεγαλύτερες από τη δύναμη του ιδιώτη, έτσι η δημόσια κτήση είναι ισχυρότερη . Το κράτος είναι η βάση όλων των δικαιωμάτων, είναι κύριος όλων των αγαθών των μελών του, είναι κύριος και των αγαθών και των δυνάμεών των δυνάμει του δικαιώματος του πρώτου καταλαμβάνοντα, άρα Πρώτον είναι το δικαίωμα της ιδιοκτησίας. Καθένας έχει από τη φύση δικαίωμα σε κάθε τι που του είναι αναγκαίο. 'Ετσι όμως αποκλείεται από όλα τα άλλα αγαθά. Καταλαμβάνει πρώτο το αναγκαίο του και το σέβεται. Γίνεται έτσι πρώτος καταλαμβάνων εφόσον η περιοχή δεν έχει κατοικηθεί από κανένα άλλο, κατέχει την έκταση που είναι αναγκαία για να συντηρηθεί την κατέσχε με την εργασία και την καλλιέργεια, όχι με πανηγύρια. Όρια στο δικαίωμα κατοχής -Δεν δικαιούται να βάλει ένας το πόδι του σε κομμάτι γης της κοινότητας - Δεν δικαιούται να διώξει άλλους ανθρώπους και να τους αφαιρέσει το δικαίωμα να ξαναγυρίσουν. Μόνο με αξιόποινο σφετερισμό μπορούν να γίνουν αυτά. Οι ενωμένες και συνεχόμενες ιδιωτικές γαίες γίνονται δημόσιο έδαφος, το δικαίωμα της κυριαρχίας γίνεται εμπράγματο και προσωπικό, αφού επεκτείνεται από τους υπηκόους στη γη που κατέχουν. Έτσι οι ιδιώτες εξαρτώνται από το κράτος και οι ίδιες οι δυνάμεις τους αποτελούν τα εχέγγυα της πίστης τους, γι΄αυτό οι σημερινοί βασιλιάδες ονομάζονται της Αγγλίας, όχι των ΄Άγγλων κτλ. Κρατώντας τη γη είναι σίγουροι πως κυριαρχούν και των ανθρώπων..Χωρίς να στερεί η κοινότητα από τους ανθρώπους τα υπάρχοντά τους, τους εξασφαλίζει τη νόμιμη κατοχή τους. Μπορεί πρώτα να γίνει η ένωση των ανθρώπων, ύστερα να καταλάβουν αρκετή γη, να τη μοιραστούν ανάλογα. Μ΄οποιοδήποτε τρόπο και να γίνει η απόκτηση, το δικαίωμα του ιδιώτη στη γη του είναι υποταγμένο στο δικαίωμα της κοινότητας πάνω στους ιδιώτες. Με το κοινωνικό συμβόλαιο οι άνθρωποι γίνονται ίσοι.

ΒΙΒΛΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΤΗ Σκοπός της εγκαθίδρυσης του κράτους είναι το καλό της ολότητας. Τα διαφορετικά συμφέροντα των ιδιωτών συμπίπτουν, αποτελούν κοινωνικό δεσμό. Αφού η κυριαρχία είναι η ενέργεια της γενικής θέλησης δεν μπορεί να απαλλοτριωθεί. Ο κυρίαρχος, το συλλογικό ον, εκπροσωπείται μόνο από τον εαυτό του. Η εξουσία μπορεί να μεταβιβαστεί όχι όμως και η θέληση. Η ιδιαίτερη θέληση μπορεί να συμπέσει με τη γενική, όχι όμως πάντα. Η ιδιαίτερη θέληση τείνει στην προτίμηση ενώ η γενική θέληση τείνει στην ισότητα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΔΙΑΙΡΕΤΗ Η κυριαρχία είναι αναπαλλοτρίωτη, είναι και αδιαίρετη, γιατί η θέληση είναι γενική, είναι θέληση του λαϊκού σώματος, πράξη κυριαρχίας και αποτελεί νόμο. Μερικοί πολιτικοί υποδιαιρούν την κυριαρχία σε α θέληση β δύναμη γ νομοθετική εξουσία δ εκτελεστική εξουσία ε δικαίωμα φορολογίας κτλ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΛΑΝΗΘΕΙ Η ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΛΗΣΗ; Η γενική θέληση είναι πάντα σωστή και τείνει στο δημόσιο όφελος. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις που ο λαός διαφθείρεται αντί να διαφωτίζεται και τότε φαίνεται ότι θέλει το κακό του. Η γενική θέληση αποβλέπει στο κοινό συμφέρον. Η θέληση όλων διαφέρει αφού είναι σύνολο ιδιαιτέρων θελήσεων. Όταν ο λαός είναι κατατοπισμένος, η γενική θέληση και η λαϊκή θέληση είναι καλές. Όταν δημιουργούνται φατρίες, τότε δεν υπάρχει γενική θέληση, αλλά υπερισχύει μια γνώμη μερική, της δυνατότερης φατρίας. Για να υπάρχει γνήσια έκφραση της γενικής θέλησης, κάθε πολίτης πρέπει να αποφασίζει ακολουθώντας την ατομική του γνώμη, οπότε πολλές μικρές διαφορές γνώμης είναι προτιμότερες παρά μεγάλες διαφορές λίγων. (Φοβάται τα μεγάλα κόμματα και προτιμά τα πολλά και μικρά. Ο μεγάλος αριθμός των μικρών διαφορών οδηγεί στο καλό.) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΌΡΙΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ Το κράτος ή πολιτεία είναι ένα ηθικό πρόσωπο του οποίου η ζωή βασίζεται πάνω στην ένωση των μελών του. Η σοβαρότερη φροντίδα του είναι η συντήρησή του. Γι' αυτό έχει ανάγκη από μια καθολική και εξαναγκάζουσα δύναμη για να κινεί και να διαθέτει κάθε μέλος του με τον συμφερότερο για το σύνολο τρόπο. Αυτή η εξουσία είναι η κυριαρχία. Εκτός από το δημόσιο πρέπει να λάβουμε υπόψη και τους ιδιώτες. Να ξεχωρίσουμε τα αμοιβαία δικαιώματα πολιτών και κυρίαρχου, τα καθήκοντα πολιτών - υπηκόων από το φυσικό δικαίωμα που έχουν ως άνθρωποι. Ο άνθρωπος παραχωρεί στην κοινότητα μέρος των όσων χρειάζεται η κοινότητα, αλλά μόνο ο κυρίαρχος είναι κριτής των αναγκών της κοινότητας. Ο πολίτης προσφέρει αμέσως στο κράτος όποια υπηρεσία του ζητήσει. Το κράτος δεν επιφορτίζει αχρείαστες για την κοινότητα δεσμεύσεις. Ο πολίτης ενεργώντας για το κράτος και για τον άλλο ενεργεί και για τον εαυτό του. Η γενική θέληση πρέπει να είναι θέληση όλων για να μπορεί να εφαρμόζεται σε όλους.

Η γενική θέληση χάνει τη φυσική της ορθότητα όταν αποβλέπει σ΄ένα ατομικό και καθορισμένο αντικείμενο. Σ' αυτή την περίπτωση έχουμε δίκη, στη μια πλευρά τους ιδιώτες και στην άλλη το δημόσιο. Αυτό που γενικεύει τη θέληση είναι το κοινό συμφέρον. Ο καθένας υποτάσσεται στους νόμους που επιβάλλει στους άλλους. Θαυμάσια σύμπτωση συμφέροντος και δικαιοσύνης. Το κοινωνικό συμβόλαιο καθιερώνει μεταξύ των πολιτών μια τέτοια ισότητα, ώστε όλοι να δεσμεύονται με τους ίδιους όρους και όλοι να απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα. Έτσι μια πράξη κυριαρχίας είναι μια σύμβαση ανώτερου με κατώτερο, του σώματος με καθένα από τα μέλη του. Σύμβαση νόμιμη, γιατί έχει ως βάση της το κοινωνικό συμβόλαιο, δίκαιη, γιατί είναι κοινή για όλους, χρήσιμη, γιατί έχει αντικείμενο το κοινό καλό, στέρεη, γιατί έχει ως εχέγγυο τη δημόσια δύναμη και την υπέρτατη εξουσία. Οι υπήκοοι υποταγμένοι σε τέτοιες συμβάσεις υπακούν στη θέλησή τους. Ο καθένας δεσμεύεται απέναντι όλων και όλοι απέναντι στον καθένα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΥ Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να διακινδυνεύει τη ζωή του για να τη διατηρήσει, π.χ. πέφτει από παράθυρο για να σωθεί από πυρκαγιά. Το κοινωνικό συμβόλαιο έχει ως σκοπό τη συντήρηση των συμβαλλομένων. Μόνος ο πολίτης δεν ξέρει τους κινδύνους, γι΄αυτό όταν του πει ο ηγεμόνας "πρέπει να πεθάνεις, αυτό επιβάλλει το συμφέρον του κράτους" πρέπει να το κάμει, αφού η ζωή και η ασφάλειά του ήταν και ευεργεσία της φύσης αλλά και δώρο του κράτους. Το ίδιο ισχύει και με τη θανατική ποινή. Για να μην πέσει κανείς θύμα δολοφόνου, δέχεται να θανατωθεί, αν γίνει ο ίδιος δολοφόνος. Όταν ένας γίνεται δολοφόνος, σημαίνει πως έχει διαρρήξει το κοινωνικό συμβόλαιο , είναι εχθρός και τιμωρείται ως εχθρός, όχι ως πολίτης. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΝΟΜΟΣ Με το κοινωνικό συμβόλαιο δώσαμε υπόσταση και ζωή στο πολιτικό σώμα. Πρόκειται τώρα να δώσουμε κίνηση και θέληση με τη νομοθεσία. Από το Θεό προέρχεται κάθε νομοθεσία. Υπάρχει μια παγκόσμια δικαιοσύνη που συλλαμβάνεται με τον ορθό λόγο και συνυπάρχει με φυσικές κυρώσεις. Για να εναρμονιστούν τα δικαιώματα προς τα καθήκοντα χρειάζονται συμβάσεις και νόμοι. Το αντικείμενο των νόμων είναι πάντα γενικό, αντιμετωπίζει τους υπηκόους όχι σαν άτομα αλλά σαν ενσώματα όντα και τις πράξεις σαν κάτι αφηρημένο. Κάθε λειτουργία που αναφέρεται σε ατομικό αντικείμενο (σε συγκεκριμένο πολίτη) δεν ανήκει στη νομοθετική εξουσία. Οι νόμοι είναι πράξεις που απορρέουν από τη γενική θέληση. Είναι πίνακες στους οποίους βρίσκονται καταγραμμένες οι θελήσεις μας. Ο νόμος πρέπει να συγκεντρώνει την καθολικότητα θέλησης και αντικειμένου. Ό,τι προστάζει ο κυρίαρχος για ένα ειδικό αντικείμενο είναι διάταγμα και πράξη διοικητική. Δημοκρατία είναι κάθε κράτος που διέπεται από νόμους. Οι νόμοι είναι τα θεμέλια της πολιτικής κοινότητας. Ο λαός βρίσκεται κάτω από την κυριαρχία των νόμων αλλά πρέπει να είναι και ο δημιουργός τους. Επειδή όμως το πλήθος δεν ξέρει, ο λαός δεν μπορεί να δει πάντα το καλό, η γενική θέληση πρέπει να εξασφαλιστεί από τις ιδιαίτερες θελήσεις, όλα αυτά φανερώνουν πως υπάρχει ανάγκη νομοθέτη. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΝΟΜΟΘΕΤΗΣ Για να ανακαλύψει κανείς τους καλύτερους κοινωνικούς κανόνες που αρμόζουν στα έθνη θα χρειαζόταν μια θεϊκή διάνοια, ικανή να αλλάξει την ανθρώπινη φύση, να

αντικαταστήσει μια φυσική και ανεξάρτητη ύπαρξη (την οποία η φύση έχει δώσει σε όλους μας) με μια μερική ηθική. Γι΄αυτό και οι νομοθέτες βάζουν τα λόγια τους στο στόμα των αθανάτων, γι΄αυτό και στη γένεση των εθνών η θρησκεία χρησιμεύει σαν όργανο πολιτικής. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΛΑΟΣ Πρώτα ο νομοθέτης εξετάζει αν ο λαός είναι ικανός να δεχτεί τους νόμους. Ένας τέτοιος λαός -έχει κάποιο δεσμό καταγωγής ή συμφέροντος ή ενότητας -δεν έχει βαθιά ριζωμένες προλήψεις -δεν είναι ούτε πλούσιος ούτε φτωχός αλλά αυτάρκης. Εκείνο που δυσκολεύει τη νομοθεσία είναι αυτό που έχει να καταλύσει. Σπάνια βρίσκεται ένας τέτοιος λαός, γι' αυτό και πολύ λίγα κράτη είναι καλά συγκροτημένα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ΔΙΑΦΟΡΑ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Το μέγιστο αγαθό που πρέπει να είναι σκοπός κάθε νομοθετικού συστήματος προσδιορίζεται από τις αρχές της ελευθερίας και της ισότητας. Της ελευθερίας, γιατί κάθε ιδιαίτερη εξάρτηση έχει αφαιρεθεί, της ισότητας, γιατί ελευθερία χωρίς ισότητα είναι ανύπαρκτη. Ισότητα δεν είναι οι βαθμίδες εξουσίας και πλούτου να είναι ίδιες για όλους αλλά ότι πρέπει η εξουσία να είναι ανώτερη από κάθε βία και να ασκείται πάντα ανάλογα με το βαθμό και το αξίωμα που ο καθένας κατέχει και σύμφωνα με τους νόμους. Όσο για τον πλούτο, δεν πρέπει να είναι κανένας τόσο πλούσιος, ώστε να αγοράζει έναν άλλο, ούτε τόσο φτωχός, ώστε ν΄αναγκάζεται να πουλιέται . Μετριότητα αγαθών, μετριότητα φιλοχρηματίας, Αυτή η ισότητα μπορεί να είναι χίμαιρα, αλλά ας μετριαστεί η κατάχρηση. Η νομοθεσία πρέπει να αποβλέπει στην ισότητα. Οι γενικοί σκοποί της νομοθεσίας πρέπει να προσαρμόζονται προς την κατάσταση του τόπου, προς το χαρακτήρα των ανθρώπων. Το σύστημα νομοθεσίας πρέπει να είναι σχετικό με το κράτος για το οποίο το προορίζουμε . Ανάλογα με τη χώρα οι κάτοικοι στρέφονται στη γεωργία ή βιομηχανία ή ναυτιλία. (Ο συγγραφέας του Πνεύματος των Νόμων έδειξε σε πολλά παραδείγματα την τέχνη που χρησιμοποιεί ο νομοθέτης για να κατευθύνει τη νομοθεσία σε κάθε ένα από αυτούς τους σκοπούς.) Χρειάζεται το πρέπον, ώστε οι φυσικές σχέσεις και οι νόμοι να συμβαδίζουν αρμονικά και να επανορθώνουν οι νόμοι τις φυσικές σχέσεις. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ Για να τακτοποιηθούν τα πράγματα της πολιτείας πρέπει να ληφθούν υπόψη σχέσεις 1. η επίδραση που ασκεί το πολιτικό σώμα σαν σύνολο πάνω στον ίδιο τον εαυτό του δηλ. σχέση συνόλου με σύνολο ή κυρίαρχου προς κράτος. Οι νόμοι που διέπουν τη σχέση αυτή είναι οι θεμελιακοί. 2. Η δεύτερη σχέση είναι η σχέση των μελών του πολιτικού σώματος με το σύνολο του πολιτικού σώματος. Κάθε πολίτης είναι ανεξάρτητος των άλλων πολιτών και στενά δεμένος με την πολιτεία , εξαρτημένος στενά από αυτήν. η δύναμη του κράτους δημιουργεί την ελευθερία των μελών του.Από αυτή τη σχέση γεννιούνται οι πολιτικοί νόμοι. 3. Τρίτη σχέση ανάμεσα στον άνθρωπο και στο νόμο είναι η σχέση που δημιουργείται από την ανυπακοή του ανθρώπου έναντι της ποινής. Η σχέση αυτή είναι η αιτία από την οποία πηγάζουν οι ποινικοί νόμοι που είναι η κύρωση όλων των άλλων. 4. Αυτό που χαράζεται στην καρδιά των πολιτών. Αυτό το είδος νόμων αναζωογονεί τους νόμους, τους αναπληρώνει. Είναι τα ήθη και τα έθιμα, η κοινή γνώμη, ένα είδος νόμων με το οποίο ασχολείται μυστικά ο μεγάλος νομοθέτης.

ΒΙΒΛΙΟ ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Όπως κάθε ελεύθερη ενέργεια έχει δυο αιτίες που συμβάλλουν στην παραγωγή της, την ηθική, τη θέληση και τη φυσική, τη δύναμη που εκτελεί τη πράξη, έτσι και το πολιτικό σώμα έχει τη νομοθετική εξουσία και την εκτελεστική. Η νομοθετική εξουσία ανήκει στο λαό. Για την εκτελεστική εξουσία χρειάζεται η κυβέρνηση, ένα μέσο που να χρησιμεύει στην επικοινωνία του κράτους με τον κυρίαρχο, ό,τι κατορθώνει η ένωση σώματος και ψυχής. Χρειάζεται λοιπόν η κυβέρνηση, ο εκτελεστής των θελήσεων του κράτους. Η κυβέρνηση είναι ένα ενδιάμεσο σώμα ανάμεσα στους υπηκόους και στον κυρίαρχο και που σκοπό έχει να κάνει δυνατή την αμοιβαία τους επικοινωνία, αφού είναι υποχρεωμένο με την εκτέλεση των νόμων και τη διατήρηση της ελευθερίας, τόσο της κοινωνικής όσο και της πολιτικής. Τα μέλη του σώματος αυτού ονομάζονται άρχοντες ή βασιλιάδες ή κυβερνήτες και το σώμα ολόκληρο ονομάζεται ηγεμόνας. Στην περίπτωση αυτή δεν έχουμε να κάμουμε με συμβόλαιο, αλλά με διαχείριση στην οποία οι αρχηγοί ασκούν εν ονόματι του κυρίαρχου την εξουσία που τους εμπιστεύτηκε. Ο κυρίαρχος περιορίζει, τροποποιεί , αφαιρεί την εξουσία. Κυβέρνηση ή ανώτατη διοίκηση ώστε είναι η νόμιμη άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας και ηγεμόνας ή άρχοντας ο άνθρωπος ή το σώμα που είναι επιφορτισμένα με τη διοίκηση αυτή. Η κυβέρνηση παίρνει από τον κυρίαρχο τις διαταγές και τις μεταφέρει στο λαό. Για να βρίσκεται το κράτος σε ισορροπία πρέπει να υπάρχει ισότητα ανάμεσα στη δύναμη των πολιτών ως κυρίαρχου δύναμη της κυβέρνησης δύναμη των πολιτών ως υπηκόων. Αν ο κυρίαρχος θέλει να κυβερνήσει ή ο άρχοντας να νομοθετήσει ή οι υπήκοοι να μην υπακούν, τότε αταξία και χάος, δεσποτισμός ή αναρχία επικρατούν. Η κυβέρνηση είναι σε μικρογραφία αυτό που σε μεγέθυνση είναι το πολιτικό σώμα που την εμπερικλείει. Είναι ένα ηθικό πρόσωπο προικισμένο με ορισμένες ικανότητες, ενεργητικό όταν εμφανίζεται με τη μορφή του κυρίαρχου, παθητικό όταν εμφανίζεται με τη μορφή του κράτους. Το κράτος υφίσταται από μόνο του αλλά η υπόσταση της κυβέρνησης εξαρτάται από τον κυρίαρχο. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΑΡΧΗ Η ΟΠΟΙΑ ΣΥΓΚΡΟΤΕΙ ΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ Είναι αξίωμα πως όσο πιο πολυάριθμοι είναι οι άρχοντες, τόσο πιο αδύνατη είναι η κυβέρνηση. Στον άρχοντα διακρίνουμε τρεις θελήσεις α. την προσωπική θέληση του ατόμου που αποβλέπει στο όφελός του β. την κοινή θέληση των αρχόντων, τη θέληση του σώματος, που είναι γενική σε σχέση με την κυβέρνηση και ιδιαίτερη σε σχέση με το κράτος του οποίου η κυβέρνηση αποτελεί μέρος γ. τη θέληση του λαού ή την κυρίαρχη θέληση, που είναι γενική και σε σχέση με το κράτος θεωρούμενο ως σύνολο και σε σχέση με την κυβέρνηση θεωρούμενη ως μέρος του συνόλου.

Σε μια τέλεια νομοθεσία η ατομική θέληση πρέπει να είναι ανύπαρκτη, η θέληση του κυβερνητικού σώματος υποδεέστερη άρα η γενική και κυρίαρχος θέληση πρέπει να δεσπόζει. Αντίθετα κατά τη φυσική κατάσταση έχουμε πρώτη την ατομική θέληση. Αλλά έτσι, αν η κυβέρνηση βρίσκεται στα χέρια ενός, τότε και η ιδιαίτερή του θέληση και η θέληση του σώματος είναι ολότελα ενωμένες., άρα φθάνει η δύναμη του σώματος στο ύψιστο, άρα η ενεργητικότερη κυβέρνηση είναι η του ενός ανθρώπου, αφού θέληση, δύναμη και χρήση της συμπίπτουν. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΩΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΝ Δημοκρατία ονομάζεται η μορφή της κυβέρνησης στην οποία ο κυρίαρχος μπορεί να εμπιστευτεί την κυβέρνηση σ ΄ολόκληρο το λαό ή στο μεγαλύτερο μέρος του. Οι πολίτες άρχοντες είναι περισσότεροι από τους απλούς πολίτες ιδιώτες. Αριστοκρατία . Ο κυρίαρχος περιορίζει την κυβέρνηση στα χέρια ενός μικρού αριθμού πολιτών. Οι πολίτες άρχοντες είναι λιγότεροι από τους απλούς ιδιώτες πολίτες Μοναρχία. Ο κυρίαρχος συγκεντρώνει όλη την κυβέρνηση στα χέρια ενός, ο οποίος έχει τη δυνατότητα να δίνει εξουσίες σε όλους τους άλλους. Η δημοκρατική κυβέρνηση αρμόζει στα μικρά κράτη, η αριστοκρατική στα μέτρια η μοναρχική στα μεγάλα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Είναι πολίτευμα για θεούς μάλλον παρά για ανθρώπους. Απαιτεί να συναθροίζονται συνεχώς οι πολίτες, να γνωρίζει ο ένας τον άλλο, να είναι ίσοι, να αποφεύγουν την πολυτέλεια, γι΄αυτό και ο Μοντεσκιέ έθεσε την αρετή σαν αρχή της δημοκρατίας. Η δημοκρατική κυβέρνηση είναι πρόσφορη σε εμφύλιους πολέμους και εσωτερικές διαμάχες. Ο πολίτης της κάθε μέρα θα έπρεπε να είναι οπλισμένος με δύναμη και σταθερότητα για να διατηρεί την ελευθερία του. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ Εδώ έχουμε δυο ηθικά πρόσωπα, την κυβέρνηση και το λαό. Οι πρώτες κοινωνίες είχαν κυβέρνηση αριστοκρατική (εξ ου και το όνομα γερουσία, γέροντες κτλ) Η αριστοκρατία γίνεται αιρετή όταν αρχίζει ο πλούτος ή η δύναμη να παραμερίζει την ηλικία. Αριστοκρατία έχουμε τη φυσική, την αιρετή και την κληρονομική. η φυσική αρμόζει στους απλούς λαούς η αιρετή είναι η πραγματική αριστοκρατία η κληρονομική είναι η χειρότερη. Η καλύτερη και φυσικότερη τάξη των πραγμάτων είναι η διακυβέρνηση του πλήθους από τους συνετότερους, όταν όμως αυτοί κυβερνούν προς όφελος του πλήθους και όχι προς όφελός τους. Αρετές απαραίτητες η μετριότητα των πλουσίων και η ολιγάρκεια των φτωχών. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΜΟΝΑΡΧΙΑ Ένα άτομο κάνει τη δουλειά που θα έκανε ένα συλλογικό ον. Η ηθική ενότητα που εκφράζει ο ηγεμόνας είναι και φυσική ενότητα στην οποία είναι συγκεντρωμένες όλες οι ικανότητες. Η θέληση του λαού , η θέληση του ηγεμόνα, η δημόσια δύναμη του κράτους, η ιδιαίτερη δύναμη της κυβέρνησης υπακούν στην ίδια κινητήρια δύναμη.

Με την πιο μικρή προσπάθεια παράγεται αξιόλογη ενέργεια, αφού δεν υπάρχουν αντίθετες κινήσεις. Ο μονάρχης πίσω από το γραφείο του κυβερνά τα πάντα. Η ιδιαίτερη θέληση του μονάρχη εξουσιάζει όλες τις άλλες θελήσεις. Δεν αποβλέπει όμως πάντα στην κοινή ευημερία. Έτσι, αντί να στηρίζονται στην αγάπη του λαού, κρατούν το λαό στην αθλιότητα , για να μη μπορεί να αντιστέκεται στις θελήσεις τους. Στη μοναρχία όσο περισσότεροι χρησιμοποιούνται στη διοίκηση τόσο περισσότερο μικραίνει η απόσταση ηγεμόνα από υπηκόους, όσο όμως στηρίζεται σε λιγότερους η κυβέρνηση, μεγαλώνει η απόσταση. Στη δημοκρατία η δημόσια ψήφος ανυψώνει στις πρώτες θέσεις φωτισμένους και ικανούς, ενώ στις μοναρχίες μικροαπατεώνες και ραδιούργους. Το πιο αισθητό μειονέκτημα της μοναρχίας είναι η έλλειψη της συνεχούς διαδοχής, γι΄αυτό έκαμαν τα στέμματα κληρονομικά, απέφυγαν την εκλογή του καλύτερου και προτίμησαν να έχουν για αρχηγούς τέρατα και ηλίθιους, πού ποτέ δεν έμαθαν να υπακούν. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΜΕΙΚΤΕΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ Η απλή κυβέρνηση είναι η καλύτερη γιατί είναι απλή. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΚΑΘΕ ΜΟΡΦΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΧΩΡΑ Η ελευθερία δεν είναι προϊόν που ευδοκιμεί σε όλα τα κλίματα και γι΄αυτό δεν είναι κάτι που βρίσκεται μέσα στις δυνατότητες των λαών. (Μοντεσκιέ) Το κράτος υπάρχει εφόσον η εργασία των ανθρώπων αποδίδει περισσότερα από όσα τους είναι αναγκαία. Με το πλεόνασμα των πόρων τους πληρώνουν τους φόρους αλλά το πλεόνασμα δεν είναι σ΄όλες τις χώρες το ίδιο, αφού εξαρτάται από το κλίμα, τη φύση, των προϊόντων τη δύναμη των κατοίκων κτλ. Όσο πιο σύντομο δρόμο βρίσκουν οι φόροι να επιστρέψουν στον πολίτη, τόσο το καλύτερο. Στη δημοκρατία ο λαός είναι λιγότερο επιβαρυμένος, στην αριστοκρατία περισσότερο, στη μοναρχία φορτωμένος με το μεγαλύτερο βάρος, άρα η μοναρχία ταιριάζει σε πλούσια έθνη, η αριστοκρατία σε μέτρια, η δημοκρατία σε μικρά και φτωχά. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΜΙΑΣ ΚΑΛΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ Αφού σκοπός της πολιτικής κοινωνίας είναι η διατήρηση και ευημερία των μελών της, καλύτερη κυβέρνηση είναι αυτή που κατορθώνει χωρίς ξένα μέσα, χωρίς πολιτογραφήσεις, χωρίς αποικίες, να προοδεύουν και να πληθαίνουν οι πολίτες της. Εκείνη που οδηγεί το λαό της στην ελάττωση και στο μαρασμό είναι η χειρότερη. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο ΟΙ ΚΑΤΑΧΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΝ ΚΑΙ Η ΡΟΠΗ ΠΡΟΣ ΕΚΦΥΛΙΣΗ Η κυβέρνηση εκφυλίζεται όταν ξεπέφτει από τη δημοκρατία στην αριστοκρατία και από την αριστοκρατία στη βασιλεία. Το κράτος διαλύεται Α. όταν ο ηγεμόνας παραβαίνει τους νόμους και σφετερίζεται την κυρίαρχη εξουσία. Τότε διαμορφώνεται ένα άλλο κράτος που για το λαό είναι δυνάστης, διασπάται το κοινωνικό συμβόλαιο , οι απλοί πολίτες αποκτούν τη φυσική τους ελευθερία, οπότε είναι εξαναγκασμένοι να υπακούν δεν είναι όμως και υπόχρεοι. Β. Όταν τα μέλη της κυβέρνησης σφετερίζονται το καθένα χωριστά την εξουσία που οφείλουν να ασκούν ομαδικά ως σώμα. Όταν το κράτος αποσυντίθεται, η κατάχρηση της κυβέρνησης ονομάζεται γενικά αναρχία. Η δημοκρατία εκφυλίζεται σε οχλοκρατία, η αριστοκρατία σε ολιγαρχία, η βασιλεία σε τυραννία. (τύραννος είναι ο σφετεριστής της βασιλικής εξουσίας, δεσπότης είναι ο σφετεριστής της κυρίαρχης εξουσίας.)

Τύραννος είναι εκείνος που επιχειρεί παράνομα να κυβερνήσει σύμφωνα με τους νόμους. Δεσπότης είναι εκείνος που βάζει τον εαυτό του πάνω από τους νόμους. Ο τύραννος μπορεί να μην είναι δεσπότης, ο δεσπότης όμως είναι πάντα τύραννος. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ Αφού η Σπάρτη και η Ρώμη χάθηκαν, ποιο κράτος μπορεί να ελπίζει ότι θα κρατήσει για πάντα; Το πολιτικό σώμα αρχίζει να πεθαίνει από τη στιγμή της γέννησής του, αφού έχει μέσα του τις αιτίες της καταστροφής του. Το καλύτερα συγκροτημένο κράτος θα φτάσει στο τέλος του πολύ αργότερα από το άλλο, εκτός απροόπτου. Η νομοθετική εξουσία δίνει ζωή στο κράτος. Όταν οι παλαιοί νόμοι συνεχίζουν να είναι σεβαστοί και αναγνωρίζονται ως σωτήριοι αποκτώντας συνεχώς νέα δύναμη, τότε έχουμε ένα καλά συγκροτημένο κράτος. Όταν οι παλαιοί νόμοι αχρηστεύονται και δεν είναι σεβαστοί, όσο εξασθενίζουν όταν γερνούν, τούτο είναι απόδειξη πως δεν υπάρχει νομοθετική εξουσία και ότι το κράτος δεν ζει πια. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 ΠΩΣ ΔΙΑΤΗΡΕΙΤΑΙ Η ΚΥΡΙΑΡΧΗ ΕΞΟΥΣΙΑ Η μόνη δύναμη του κυρίαρχου είναι οι νόμοι, οι αυθεντικές πράξεις της γενικής θέλησης, άρα ο κυρίαρχος ενεργεί όταν ο λαός είναι συγκεντρωμένος. Δείγμα λαού που συγκεντρωνόταν πολλές φορές αναφέρεται ο ρωμαϊκός λαός, μολονότι συμβούλια γερόντων βρίσκουμε και σε παλαιότερες μοναρχίες. Ο λαός συγκεντρώνεται Α. Για να καθορίσει τη συγκρότηση του κράτους με επικυρωμένο σώμα νόμων Β. Συγκροτεί σταθερή κυβέρνηση Γ. Συνέρχεται σε έκτακτες συνελεύσεις Δ. Συνέρχεται σε τακτικές νόμιμες. Όση περισσότερη δύναμη έχει η κυβέρνηση, τόσο συχνότερα πρέπει να κάνει την εμφάνισή του ο κυρίαρχος. (Η κυρίαρχη εξουσία είναι απλή και μία. Δεν διαιρείται. Η ουσία του πολιτικού σώματος βρίσκεται στη συνύπαρξη υπακοής και ελευθερίας. Οι λέξεις υπήκοος και κυρίαρχος είναι συσχετίσεις ταυτόσημες που η έννοιά τους συνενώνεται στη λέξη πολίτης.) Για να μπορούν οι πολίτες να συνέρχονται σε μεγάλες χώρες, να καθοριστεί ότι έδρα της κυβέρνησης θα είναι διαδοχικά όλες οι πόλεις από τις οποίες θα αποτελείται το κράτος. Από την ώρα που θα επιτευχθεί σύνοδος του λαού σε σώμα, κάθε πολίτης είναι πρόσωπο ιερό και απαραβίαστο και κάθε δικαιοδοσία της κυβέρνησης σταματά. Αν όμως οι πολίτες θέλουν την ησυχία τους και μένουν αδιάφοροι, η κυβέρνηση τους πιέζει και οι πολιτείες καταστρέφονται. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13 ΒΟΥΛΕΥΤΕΣ Η ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΙ Όταν οι πολίτες ενδιαφέρονται περισσότερο για το βαλάντιό τους παρά για τα δημόσια πράγματα, τότε το κράτος βρίσκεται κοντά στην καταστροφή. Αντί να πολεμήσουν στέλνουν μισθοφόρους, αντί να συνέλθουν διορίζουν βουλευτές. Στο αληθινά ελεύθερο κράτος οι πολίτες τα κάνουν όλα με τα χέρια τους. Σε αντίθετη περίπτωση πληρώνουν άλλους. Από τη στιγμή που ένας λαός διορίζει αντιπροσώπους δεν είναι πια ελεύθερος, δηλαδή δεν υπάρχει πια.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14 Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ Όταν συγκροτηθεί η νομοθετική εξουσία, απομένει να συγκροτηθεί και η εκτελεστική, Όμως η κυβέρνηση , η εκτελεστική εξουσία, δεν είναι δεμένη με συμβόλαιο με το λαό. Δεν υπάρχει παρά ένα μόνο συμβόλαιο στο κράτος κι αυτό είναι το του συνεταιρισμού των ανθρώπων που ζουν στην κοινωνία. Το συμβόλαιο αυτό αποκλείει κάθε άλλο. Οποιοδήποτε άλλο συμβόλαιο είναι παραβίαση του πρώτου συμβολαίου. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15 Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ Η πράξη με την οποία συγκροτείται η κυβέρνηση είναι σύνθετη και αποτελείται από τον καθορισμό του νόμου και από την εκτέλεσή του. Με τον καθορισμό του νόμου ο κυρίαρχος θεσπίζει ότι θα υπάρχει ένα καθορισμένο κυβερνητικό σώμα με τη μια ή την άλλη μορφή. Τούτο είναι νόμος. Βάσει αυτού του νόμου ο λαός διορίζει τους αρχηγούς που θα αναλάβουν την κυβέρνηση. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16 ΜΕΣΑ ΓΙΑ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΣΦΕΤΕΡΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΚΥΡΙΑΡΧΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Η πράξη με την οποία εγκαθίσταται η κυβέρνηση είναι νόμος. Οι θεματοφύλακες της εκτελεστικής εξουσίας είναι αξιωματούχοι του λαού, όχι κύριοί του. Τους αξιωματούχους καθαιρεί, αν θέλει. Οι αξιωματούχοι ως πολίτες εκπληρώνουν τα καθήκοντά τους. Ο λαός δεν αναλαμβάνει καμιά υποχρέωση απέναντι στην κυβέρνηση αλλά και δεν θίγει την κυβέρνηση παρά μόνο όταν είναι αντίθετη με το δημόσιο συμφέρον. Σε περιπτώσεις που ο λαός θίγει την κυβέρνηση , επειδή δεν είναι εύκολο να διαπιστωθεί αν πρόκειται για όλο το λαό ή φατρίες, βρίσκει ευκαιρία ο ηγεμόνας εν ονόματι της ασφάλειας του λαού, να εμποδίσει τις συνελεύσεις του λαού και έτσι σφετερίζονται την κυρίαρχη εξουσία. Οι περιοδικές συνελεύσεις του λαού μπορούν τότε να σώσουν την κατάσταση θέτοντας σε ψηφοφορία αν θα αφήσει τη διοίκηση σ΄εκείνους που είναι ήδη επιφορτισμένοι ή αν θέλει ο κυρίαρχος να διατηρήσει την αρχική μορφή κυβέρνησης. Αν ο λαός αποφασίσει να διαλύσει το κοινωνικό συμβόλαιο, το διαλύει.