Μήνες και Εορτές των Αρχαίων Ελλήνων

ΟΙ ΜΗΝΕΣ ΚΑΙ ΕΟΡΤΕΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ (Σκόρπιο υλικό από διάφορες πηγές) ΟΙ ΜΗΝΕΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Σύµφωνα µε το αρχαίο Αττικό ηµερολόγιο η ηµέρα άρχιζε µε την δύση του ήλιου και η χρονιά άρχιζε τη πρώτη µέρα µετά από το χειµερινό ηλιοστάσιο (µετά Σόλωνος έγινε η πρώτη ηµέρα µετά το θερινό ηλιοστάσιο ). Η µέτρηση του χρόνου γινόταν σύµφωνα µε τους σεληνιακούς µήνες, έχοντας 12 µήνες µε 29 και 30 ηµέρες εναλλάξ. Επειδή όµως το σεληνιακό έτος δεν ήταν σύµφωνο µε το ηλιακό, είχαν αναπτυχθεί διάφορες µέθοδοι για να εναρµονιστεί µε τη διάρκεια του ηλιακού έτους. Οπως πχ είχαν έναν πρόσθετο µήνα 11 ηµερών (12 ηµερών κάθε 4 χρόνια) ή πρόσθεταν τη διαφορά των 90 ηµερών της κάθε 8ετίας µε εµβόλιµους µήνες ή τελευταία µε τον 'µετώνειο κύκλο'. Η πρώτη ηµέρα του κάθε µήνα ονοµάζεται Νουµηνία και ο κάθε µήνας χωρίζεται σε 3 περιόδους των 10 ηµερών - αν η τρίτη περίοδος είχε 10 ηµέρες τότε ο µήνας ονοµάζεται Τέλειος και αν είχε 9 ηµέρες Κοίλος (κούφιος). Κάθε µέρα και κάθε µήνας είναι αφιερωµένα σε έναν ή περισσότερους θεούς. Η Νεοµηνία είναι αφιερωµένη στην Εκάτη, η 3η και η 13η στην Αθηνά, η 4η στον ∆ιόνυσο και στην Αφροδίτη, η 6η στην Άρτεµις, η 7η στον Απόλλων, η 23η στον Ερµή και οι τρεις τελευταίες µέρες στους χθόνιους θεούς.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΗΝΙΑΙΩΝ ΠΕΡΙΟ∆ΩΝ 1 2 3 11 12 20 21 22

Νουµηνία-Πρώτη Ισταµένου ∆ευτέρα Ισταµένου Τρίτη Ισταµένου Πρώτη Μεσούντος ∆ευτέρα Μεσούντος ∆εκάτη Πρωτέρα-∆εκάτη Μεσούντος ∆εκάτη Λήγοντος Ενάτη Λήγοντος

ΠΙΝΑΞ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΜΗΝΩΝ

ΑΤΤΙΚΟΙ ΜΗΝΕΣ Γαµηλιών (σελήνη Ιανουαρίου)

27/12-25/1 30 ηµέρες.

Ανθεστηριών (σελήνη Φεβρουαρίου)

26/1-23/2 29 ηµέρες.

Ελαφηβολιών (σελήνη Μαρτίου)

24/2-25/3 30 ηµέρες.

Μουνιχιών (σελήνη Απριλίου)

26/3-23/4 29 ηµέρες.

Θαργηλιών (σελήνη Μαϊου)

24/4-23/5 30 ηµέρες.

Σκιροφοριών (σελήνη Ιουνίου)

24/5-21/6 29 ηµέρες.

Εκατοµβαιών (σελήνη Ιουλίου) πρώτος µήνας του αθηναϊκού ενιαυτού

22/6-21/7 30 ηµέρες

Μεταγειτνιών (σελήνη Αυγούστου)

22/7-19/8 29 ηµέρες.

Βοηδροµιών (σελήνη Σεπτεµβρίου)

20/8-18/9 30 ηµέρες.

Πυανεψιών (σελήνη Οκτωβρίου)

19/9-17/10 29 ηµέρες.

Μαιµακτηριών (σελήνη Νοεµβρίου)

18/10-16/11 30 ηµέρες.

Ποσειδεών (σελήνη ∆εκεµβρίου)

17/11-15/12 29 ηµέρες.

Αγράνια ή Αγριάνια Γιορτή προς τιµή του ∆ιονύσου στο Άργος. Aυτή αναφέρεται από τον Hσύχιο, σχετιζόµενη µε τις τρεις θυγατέρες του Προίτου, τη Λυσίππη, την Ιφινόη και την

Ιφιάνασσα, οι οποίες αµέσως µόλις ήρθαν σε ηλικία γάµου και επειδή περιφρόνησαν τις θυσίες του ∆ιονύσου, καταλήφθηκαν από µανία και πλανιόνταν στα βουνά της Πελοποννήσου. Τελικά οι δυο Προιτίδες θεραπεύτηκαν από το Μελάµποδα, ενώ η Ιφινόη πέθανε. Ο Μελάµποδας νυµφεύφθηκε την Ιφιάνασσα ενώ η Λυσίππη παντρεύτηκε το Βία. Ήταν Νεκύσια γιορτή, δηλαδή των νεκρών. Η γιορτή ήταν ανάλογη προς τη αυτή των Aγριωνίων, η οποία γινόταν στον Oρχοµενό της Bοιωτίας, προς τιµή του ίδιου θεού και µε αφετηρία τον ανάλογο µύθο των θυγατέρων του Μινύου. Οι Θηβαίοι είχαν και αγώνα µ' αυτό το όνοµα. Αγλαύρια ή Αγραύλια (τα) Ετήσια γιορτή των Αθηναίων προς τιµή της Αγλαύρου, κόρης του βασιλιά Κέκροπα. Η γιορτή γινόταν σε ανάµνηση της θυσίας της για τη σωτηρία της Αθήνας. Όταν κάποτε το Μαντείο των ∆ελφών είχε δώσει χρησµό που έλεγε ότι για να σωθεί η Αθήνα από τον µακρό κι επικίνδυνο πόλεµο που την ταλαιπωρούσε έπρεπε να θυσιαστεί κάποιος Αθηναίος µε τη θέλησή του, η Άγλαυρος, παρθένα ακόµη, αποφάσισε να θυσιαστεί πέφτοντας απ'τον βράχο της Aκρόπολης. Στο σηµείο που θυσιάστηκε οι Αθηναίοι ίδρυσαν το Αγραύλειο, πάνω ακριβώς από το ιερό των ∆ιόσκουρων. Με αυτή τη θυσία σχετίζεται η γιορτή κατά την οποία όλοι οι νέοι των Aθηνών, µόλις γίνονταν έφηβοι, πήγαιναν στο ναό της Aγραύλου, όπου έδιναν όρκο ότι θα προστάτευαν την πατρίδα και ότι θα τηρούσαν τους νόµους της: "ου καταισχυνώ όπλα τα ιερά... ίστορες θεοί τούτων Άγλαυρος, Ενυάλιος, Άρης, Ζευς, Θαλλώ, Αυξώ, Ηγεµόνη". Μετά γράφονταν στη Ληξιαρχική Γραµµατεία και παρελάµβαναν τα όπλα τους, την ασπίδα και το δόρυ. H ίδια η Aθηνά ως πολιούχος των Aθηνών ταυτιζόταν µε την Άγραυλο και ονοµαζόταν «Aγραυλίς Παρθένος» . Αγητόρια ή Αγητορία ή Αγητόρειον Ήταν µία από τις εννιά ηµέρες της γιορτής των Καρνείων αλλά δεν γνωρίζουµε προς τιµή ποιου θεού γινόταν. Το όνοµά της προέρχεται από τη λέξη "αγήτωρ" (οδηγητής), επίθετο που είχαν ο ∆ίας και ο Απόλλωνας στη Σπάρτη και ο Ερµής στη Μεγαλόπολη. Aγητής, ή Aγήτης ονοµαζόταν ο ιερέας των Καρνείων στη Σπάρτη και αγήτωρ ο ιερέας της Aφροδίτης στην Κύπρο. Την ηµέρα της Αγητορίας ο ιερέας έκανε θυσίες µε τη βοήθεια των Καρνεατών. Οι Καρνεάτες ήταν ανύµφευτοι Σπαρτιάτες που επιλέγονταν µε κλήρωση (πέντε από κάθε φυλή) για µια τετραετία και στη διάρκεια της θητείας τους δεν µπορούσαν να νυµφευθούν. Πριν από κάθε εκστρατεία, οι Σπαρτιάτες, θυσίαζαν στο βωµό του ∆ία Αγήτορα. Οι στρατηγοί έπαιρναν το ιερό πυρ από το βωµό που είχε γίνει η θυσία και µε τη φωτιά αυτή άναβαν τις δάδες τις οποίες κρατούσαν οι επικεφαλείς του στρατεύµατος. Αγητόρεια γιορτάζονταν και στην Κύπρο και ο αγήτωρ, ο ιερέας της Αφροδίτης, οδηγούσε την ποµπή κατά τη διάρκεια της γιορτής. Αβδήρια

Αγώνες που γίνονταν προς τιµή του ήρωα Αβδήρου ιδρυτή των Αβδήρων. Οι αγώνες περιλάµβαναν πυγµή, παγκράτιο, πάλη και άλλα αγωνίσµατα. Στους αγώνες δεν έκαναν ιπποδροµίες, επειδή τον ήρωα τον είχαν κατασπαράξει τα άλογα του ∆ιοµήδη, τα οποία είχε αναλάβει να τα φυλάξει. Χαλκεία, Αθήναια, Πάνδηµα. Στις τριάντα του αττικού µήνα Πυανεψιώνος εωρτάζονταν στην Αθήνα τα «Χαλκεία», προς τιµή των προστατών Θεών των κάθε είδους τεχνουργών, Ηφαίστου και Αθηνάς «Εργάνης». Η εορτή άρχιζε µε λαµπαδηφορία εφήβων που ξεκινούσε από την επιβώµια φωτιά του βωµού του Θεού Έρωτος στον εξωτερικό Κεραµεικό. Την ηµέρα των «Χαλκείων» άρχιζε επίσης από τις «Εργαστίνες» ιέρειες και η επίσηµη ύφανση του πέπλου της Θεάς για την ποµπή των «Παναθηναίων» (βλ. λ.). Τον 5ο αιώνα π.α.χ.χ. η εορτή επικεντρώθηκε αποκλειστικά στη λατρεία του Ηφαίστου µόνον, ενώ έναν αιώνα αργότερα καθιερώθηκε ως ειδική εορτή του χειρώνακτα εργάτη. «Χαλκεία», αυτή τη φορά όµως µε τη µορφή τοξευτικών αγώνων, συναντάµε, σύµφωνα µε τη µαρτυρία του Πινδάρου, και κατά τον εορτασµό των «Ηραίων» (βλ. λ.) του Άργους. Πτώα, Πτώϊα Εορτασµοί ανά τετραετία (µε γυµνικούς και µουσικούς αγώνες) στο Ιερό και Μαντείο του Θεού Απόλλωνος «Πτώου» στο όρος Πτώον της Βοιωτίας. Η προέλευση αυτών των αγώνων (προς τιµή του «Πτώου» Απόλλωνος ως πολεµικού Θεού εµποιούντος τον τρόµο στις καρδιές των εχθρών, αλλά και προς τιµή του τοπικού ήρωα Πτώου, της γειτονικής πόλης Ακραιφείας, υιού του Θεού Απόλλωνος και της Αθαµαντίδος Ζευξίππης) χάνεται στα βάθη της αρχαιότητας και η συνέχεια της τέλεσής τους (µε µικρή διακοπή στα τέλη του 4ου αιώνα π.α.χ.χ. λόγω της καταστροφής του ιερού από τους Μακεδόνες) εξακριβώνεται τουλάχιστον έως τον 2ο αιώνα µ.α.χ.χ. (επί Ηρώδου του Αττικού 101-177). Από τον 3ο αιώνα π.α.χ.χ. τα «Πτώα» είχαν προαχθεί σε επίσηµες εορτές του Κοινού των Βοιωτών κάτω από την επιστασία των Ακραιφνείων. Ιολάεια Λαµπροί εορτασµοί στη Σικελία, ιδίως στην πόλη Αργύριον, µε θυσίες και γυµνικούς και ιππικούς αγώνες προς τιµή του «συµβώµου» του Ηρακλέους ήρωα Ιολάου, µε βραβείο για τους νικητές χάλκινους τρίποδες και στεφάνια από µυρτιά. «Ιαολάεια» εωρτάζονταν επίσης και στην πόλη των Θηβών προς τιµή επίσης του Ιολάου, που εκεί ετιµάτο αυτεξούσια ως τοπικός ήρωας. Από τη Θήβα, τα «Ιολάεια» διαδόθηκαν αργότερα στον βοιωτικό Ορχοµενό, την Αθήνα και αλλού (η επιγραφή - ηµερολόγιο θυσιών που ανευρέθηκε στη θέση Κουκουνάρι της πεδιάδας του Μαραθώνος, αναφέρει και τελετές υπέρ του Ιολάου στη γνωστή Τετράπολι της περιοχής). Έρµαια, Ερµαία. Αγωνιστικές εορτές σε σειρά ελληνικές πόλεις (Σπάρτη, Αθήνα, Πελλήνη Αχαϊας, Φενεός, Κυλλήνη, ∆ήλος, Αρκαδικές πόλεις, Τανάγρα κ.α.), µε γυµνικούς αγώνες και λαµπαδηφορίες παίδων κι εφήβων, προς τιµή του Θεού Ερµού «Αγωνίου» ή «Εναγωνίου», προστάτη των παλαιστρών και των Γυµνασίων. Στη Σαλαµίνα περιελάµβαναν µόνο ένα αγώνισµα, το «Στάδιον», ενώ στην Αθήνα είχαν ως κύριο

αγώνισµα τον δρόµο λαµπαδηφόρων. Στην Τανάγρα είχαν ως κύριο αγώνισµα την αρµατοδροµία. Οι Ταναγραίοι ξεκινούσαν τα «Έρµαια» µε µεγάλη ποµπή που είχε επικεφαλής τον πιο όµορφο νέο της πόλης µε ένα κριάρι στους ώµους («Κριοφόρος») προς τιµή του Θεού που η τοπική παράδοση ήθελε να έχει σώσει την Τανάγρα από επιδηµία µετά από Επιφάνειά του και καθάρσια κριοφορία (Θεός Σωτήρ). ∆ιαβατήρια Ειδικές θυσίες των ∆ωριέων, κατά κανόνα στο Θεό ∆ία «Αγήτορα», που η ευοίωνη ή όχι τέλεσή τους απεφάσιζε αν ο στρατός θα διέβαινε ή όχι τα σύνορα της «πατρίδος γής» για εκστρατεία. Πρωθιερείς των θυσιών αυτών ήσαν στη Σπάρτη οι Ηρακλείδες βασιλείς, που σε θετική έκβαση των θυσιών συναπεκόµιζαν µε τελετουργικό τρόπο φωτιά από τον βωµό µε τη βοήθεια ειδικού ιερέως, του λεγόµενου «Πυρφόρου», την οποία φωτιά ώφειλαν να µεταφέρουν τουλάχιστον έως τα σύνορα της πόλης και να θυσιάσουν εκεί ξανά στο ∆ία και την Αθηνά. Αν οι θυσίες αποδεικνύονταν ευοίωνες, ακολουθούσε µεταφορά της επιβώµιας φλόγας, µπροστά από όλο το στράτευµα και δίπλα στο «δόκανο» (δηλ. στο ιερό λάβαρο των Σπαρτιατών που ήταν ένα ξύλινο ανεικονικό άγαλµα των ∆ιοσκούρων), µέχρι τα σύνορα των εχθρών. Γαλάξια Τα λεγόµενα «Γαλάξια» εωρτάζονταν στην Αθήνα, σε δυστυχώς άγνωστη σήµερα ηµέρα (του Ελαφηβολιώνος πάντως µήνα σύµφωνα µε την άποψη του L. Deubner), προς τιµή της Θεάς Ρέας. Στη Θεά Μητέρα προσφερόταν σπονδή «γαλαξίας», πολτώδους µείγµατος δηλαδή κριθάλευρου βρασµένου σε γάλα. Οι έφηβοι της αφιέρωναν χρυσές φιάλες και αντάλασσαν µεταξύ τους γλυκίσµατα παρασκευασµένα µε µέλι και γάλα. «Γαλάξια» εωρτάζονταν και προς τιµήν του Απόλλωνος «Γαλαξίου», στο περίφηµο Ισµήνιο Ιερό των Θηβών (µε ιδιαίτερη ποµπή στη διάρκεια των εκεί «∆αφνηφορίων» βλ.λ.), στο Γαλάξιον της Βοιωτίας και στη ∆ήλο (όπου και ο οµώνυµος µήνας «Γαλαξιών» ταυτόχρονος του αθηναϊκού «Ελαφηβολιώνος»).

ΕΘΙΜΑ ΚΑΙ ΕΟΡΤΕΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΛΑΚΕ∆ΑΙΜΟΝΙΩΝ Είναι γνωστό ότι οι πρόγονοί µας υπήρξαν εξαιρετικά σεβαστικοί απέναντι στους Θεούς αλλά και εξίσου καταφάσκοντες την Ζωή, µε κεφαλαίο το Ζ. Ο ετήσιος κύκλος της καθηµερινής ζωής, ήταν γεµάτος εορτές και µεγαλοπρεπείς ιεροπαραξίες, από τις οποίες ελάχιστες έχουν δυστυχώς διασωθεί από την ιστορική µνήµη, µε εξαίρεση το αθηναϊκό µηνολόγιο και εορτολόγιο που έχει διασωθεί σε πολύ µεγάλο τµήµα του. Για την Σπάρτη, λίγα πράγµατα έχουν δυστυχώς διασωθεί, ούτε καν το πλήρες µηνολόγιό της δεν γνωρίζουµε αφού µάς λείπουν τρείς µήνες (Γνωρίζουµε µόνο τους µήνες από τη σελήνη του Μαρτίου έως την σελήνη του Νοεµβρίου: Αρτεµίσιος, Γεράστιος, Φλιάσιος, Αγριάνιος, Υακίνθιος, Καρνείος, Πάναµος, Απελλαίος, Ηράσιος). Από την εργασία του Βλ. Ρασσιά "Εορτές & Ιεροπραξίες των Ελλήνων" (Αθήναι 1998, εκδόσεις Ανοιχτή Πόλη, Τ.Θ. 20037, Αθήναι 11810) όπου ο συγγραφέας παρουσιάζει υπερτετρακόσιες αρχαιοελληνικές εορτές, αποµονώσαµε εδώ τις σπαρτιατικές εορτές που εµείς σήµερα γνωρίζουµε και τις αναδηµοσιεύουµε

εδώ µε άδεια του συγγραφέως, ως ελάχιστη συµβολή στην επανανακάλυψη της αληθινής Εθνικής µας Παραδόσεως. Αγητόρια. Σπαρτιατικές (αλλά και αργείτικες εορτές) προς τιµήν των δύο «Αγητόρων» Θεών των δύο πόλεων (Ζεύς και Απόλλων αντιστοίχως). Στους Λακεδαιµόνιους, χρέη αρχιερέων στα «Αγητόρια» έκαναν αποκλειστικά οι Ηρακλείδες βασιλείς, ιερείς του «Αγήτορος» ∆ιός µε κληρονοµικό δικαίωµα, οι οποίοι και θυσίαζαν σε αυτόν πριν από κάθε εκστρατεία και συναποκόµιζαν µε τελετουργικό τρόπο φωτιά από τον βωµό του. Για την ιστορία να αναφέρουµε επίσης ότι «Αγητόρια» εωρτάζονταν και στη νήσο Κύπρο προς τιµή της Θεάς Αφροδίτης που λατρευόταν εκεί µε την επίκληση «Ανίκητος» και «Αγήτωρ». Αγράνια, Αγριάνια. Πένθιµοι εορτασµοί των Σπαρτιατών (αλλά και των Αργείων, των Κώων, των Καλυµνίων, των Βυζαντίων, των Ροδίων, και των Μεσσηνίων), προς τιµήν των νεκρών προγόνων µε προσφορές πανσπερµιών και χοών. Στο µηνολόγιο της Σπάρτης υπήρχε και επώνυµος µήνας της εορτής, ο Αγριάνιος (σελήνη Ιουνίου). Αθαναία. Σπαρτιατικοί αγώνες προς τιµήν της Θεάς Αθηνάς, όπως αποδεικνύει η γνωστή επιγραφή του ηνίοχου ∆άµωνος. Άλια, Αλεία, Αέλια, Ήλια. Εορτές προς τιµήν του Θεού Ηλίου µε θυσίες και χορούς πάνω στον βωµό του Θεού στην ιερή κορυφή Ταλετόν του Ταϋγέτου. Ήλια εώρταζαν επίσης στη Ρόδο, τη Σικελία, την Κόρινθο, την Πέργαµο, το Άργος και τη Μεγαλόπολι. Αλκίδεια. Σπαρτιατικές εορτές µε θυσίες στους Αλκίδες Θεούς, προγονικά πνεύµατα των Ηρακλειδών προπατόρων, που χάριζαν «αλκή» στην πόλη, δηλαδή ισχύ και ευψυχία. Αµυκλαία. Ετήσια µεγαλοπρεπέστατη θυσία των Σπαρτιατών προς τιµή του Θεού Απόλλωνος και των ∆ιοσκούρων, στη διάρκεια της οποίας γινόταν και η ανά έτος αφιέρωση στο Αµυκλαίο Ιερό ενός ιερού χιτώνα για την ένδυση του περίφηµου χάλκινου αρχαϊκού αγάλµατος του Θεού, έργου του Βαθυκλέους, «Αµυκλαία» συναντάµε και στο Ιδάλιο της Κύπρου και τη Γόρτυνα της Κρήτης. Βρασίδεια. Εορτές των Σπαρτιατών µε εναγισµούς και αθλητικούς αγώνες, στη µνήµη του αφηρωϊσµένου αρχηγού τους Βρασίδα που έπεσε για την πατρίδα του κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεµο. Γυµνοπαιδιά. Ανά έτος µεγάλη εορτή των σπαρτιατοπαίδων προς τιµήν των Θεών Απόλλωνος Πυθαέως, Αρτέµιδος, Λητούς και ίσως επίσης του ∆ιονύσου. Στην αγορά της πόλεως στήνονταν τα αγάλµατα των τιµώµενων Θεών και γύρω τους οι γυµνοί σπαρτιατόπαιδες εκτελούσαν λατρευτικούς χορούς, µιµητικές παραστάσεις και γυµναστικές ασκήσεις, κάτω από τη µουσική συνοδεία παιάνων του ∆ιονυσοδώρου ή µελών του Αλκµάνος και του Θάλητος. Σύµφωνα µε κάποιες µαρτυρίες, η διάρκεια των εορτών ήταν δεκαήµερη. Την τελευταία ηµέρα και στον χώρο του Θεάτρου, συµµετείχαν στους χορούς και οι άνδρες της πόλεως. Η συµµετοχή των ανδρών ίσως καθιερώθηκε σε ανάµνηση της νίκης των Σπαρτιατών στη Θυρέα κατά των Αργείων και την κατάκτηση της Κυνουρίας (546 π.α.χ.χ. -πριν την απαρχή της χριστιανικής

χρονολογήσεως), αλλά και προς τιµήν του ήρωα Ορθυάδου. Το ανδρικό τµήµα των «Γυµνοπαιδιών» αναλύεται σε προσφορές σπονδής και χορούς γυµνόποδων πολεµιστών µε µακρυά µαλλιά (σε υπενθύµιση του όρκου των αντιπάλων τους να µην αφήσουν µακρυά τα µαλλιά τους και να µη ξαναφορέσουν οι Αργείες γυναίκες χρυσά κοσµήµατα αν δεν ανακτήσουν την Κυνουρία). Στη διάρκεια των «Γυµνοπαιδιών» επικρατούσε στην πόλη ατµόσφαιρα µεγάλης χαράς και ευθυµίας, οι δε ιεροπραξίες αποτελούσαν σηµαντικό τµήµα της παιδευτικής αγωγής των νέων. Ενδεικτική της σοβαρότητάς τους είναι η διασωθείσα πληροφορία ότι οι Σπαρτιάτες δεν διέκοψαν την τέλεση των «Γυµνοπαιδιών» ακόµη και όταν στη διάρκειά τους έφθασε η είδηση για την πανωλεθρία του στρατού τους στη µάχη των Λεύκτρων. ∆άµια. Αρχαιότατες εορτές µε θυσίες και λατρευτικούς χορούς γυναικών προς τιµήν της Θεάς ∆αµίας, θεότητος της ευφορίας που συλλατρευόταν µε τη Θεά Αυξησία στην Σπάρτη, την Τροιζήνα, την Επίδαυρο και την Αίγινα. Οι σύγχρονοι µελετητές ταυτίζουν τις δύο Θεές µε τη ∆ήµητρα (∆α Μα) και την Περσεφόνη. ∆ιαβατήρια. Ειδικές θυσίες των ∆ωριέων, κατά κανόνα στο Θεό ∆ία «Αγήτορα», που η ευοίωνη ή όχι τέλεσή τους απεφάσιζε αν ο στρατός θα διέβαινε ή όχι τα σύνορα της «πατρίδος γής» για εκστρατεία. Πρωθιερείς των θυσιών αυτών ήσαν στη Σπάρτη οι Ηρακλείδες βασιλείς, που σε θετική έκβαση των θυσιών συναπεκόµιζαν µε τελετουργικό τρόπο φωτιά από τον βωµό µε τη βοήθεια ειδικού ιερέως, του λεγόµενου «Πυρφόρου», την οποία φωτιά ώφειλαν να µεταφέρουν τουλάχιστον έως τα σύνορα της πόλεως και να θυσιάσουν εκεί ξανά στο ∆ία και την Αθηνά. Αν οι θυσίες αποδεικνύονταν ευοίωνες, ακολουθούσε µεταφορά της επιβώµιας φλόγας, µπροστά από όλο το στράτευµα και δίπλα στο «δόκανο» (δηλ. στο ιερό λάβαρο των Σπαρτιατών που ήταν ένα ξύλινο ανεικονικό άγαλµα των ∆ιοσκούρων), µέχρι τα σύνορα των εχθρών. ∆ιαµαστίγωσις. Γονιµικές ή εξιλαστικές τελετές των Σπαρτιατών προς τιµή της Αρτέµιδος «Ορθίας» ή «Λυγοδεσµίας», τις οποίες η παράδοση της πόλεως θέλει να έχει καθιερώσει ο ίδιος ο Λυκούργος. Στην αρχή των τελετών, προσωπιδοφόροι έφηβοι χόρευαν τον θρησκευτικό χορό «∆εικελιστή» µετά το πέρας του οποίου αφιέρωναν τα ιερά προσωπεία στο Ιερό της Αρτέµιδος. Στη συνέχεια, επιλεγµένοι έφηβοι µαστιγώνονταν µε βέργες λυγαριάς µπροστά στον βωµό της Θεάς, παρουσία της ιέρειάς της που κρατούσε στα χέρια της το ξύλινο «διιπετές» ξόανό της (το οποίο οι αρχαίοι συγγραφείς έφερναν να «βαραίνει» κάθε φορά που η µαστίγωση δεν γινόταν µε την πρέπουσα ένταση). Οι σπάνιοι νικητές αυτών των αγώνων καρτερίας στέφονταν «βωµονίκαι» κι ετιµώντο ιδιαίτερα από την πόλη, είχαν δε το προνόµιο να αφιερώσουν στο Ναό της Θεάς στήλη µε το όνοµά τους, µία εξαιρετική τιµή για τους Σπαρτιάτες που ούτε καν στον τάφο τους εδικαιούντο να αναγράφουν το όνοµά τους, παρά µόνο αν είχαν σκοτωθεί στη µάχη. Στη διάρκεια όµως της Ρωµαιοκρατίας οι τελετές εκχυδαϊστηκαν φυσικά εντελώς από τους κατακτητές, που τις υποβίβασαν σε «παράξενο θέαµα» για φιλοπερίεργους περιηγητές, αναγείροντας κερκίδες θεάτρου (..) γύρω από τον πανάρχαιο βωµό. ∆ικτύνια. ∆ωρικές εορτές, τόσο των Σπαρτιατών όσο και των Κρητών, προς τιµήν της Θεάς ∆ικτύνης, που αργότερα αφοµοιώθηκε από την Αρτέµιδα.

∆ιοσκούρια. Εορτές της Σπάρτης αλλά και άλλων αχαϊκών και δωρικών πόλεων, προς τιµήν του Κάστορος και του Πολυδεύκους, µε γυµνικούς α-γώνες και θυσίες. Στη Σπάρτη και την Κυρήνη εωρτάζονταν επίσης µε παιδιές και συµπόσια.. ∆ρυόπεια. Εορτές των Σπαρτιατών προς τιµήν του ∆ρύοπος. Εβδόµη Απολλωνος. Θυσίες προς τιµή του Θεού Απόλλωνος την έβδοµη ηµέρα του κάθε µήνα, η οποία και θεωρείτο αφιερωµένη στον συγκεκριµένο Θεό. Ελενηφόρια. Εορτές των Σπαρτιατισσών προς τιµήν της Θεάς Αρτέµιδος και της τοπικής γονιµικής θεότητος Ελένης, µε θυσίες και περιφορά από νεαρές γυναίκες καλαµόπλεκτων καλαθιών µε τα «άρρητα ιερά» των δύο τιµώµενων θεοτήτων. Ελένια. Εορτές των Σπαρτιατών προς τιµήν της οµηρικής Ελένης και του προδωρικού βασιλιά Μενελάου, στο τέµενος των Θεραπνών, µε µεγαλειώδη ποµπή παρθένων πάνω σε άµαξες που λέγονταν «κάνναθρα». Εναγίσµατα. Σπονδές και θυσίες προς τιµή των νεκρών, που ουσιαστικά εντάσσονται στο ευρύτερο ταφικό έθος των αρχαίων Ελλήνων (βλ.λ. «Ταφές»). Πάνω στον διακοσµηµένο µε κορδέλλες και στεφάνια από σέλινο τάφο, οι συγγενείς του νεκρού χύνουν άνθη και µύρο, καθώς και τη σπονδή «µελίκρατον», από µέλι, γάλα και κρασί, και καίνε στον βωµό αποξηραµένα άνθη ή στάχυα, σπάζοντας πήλινα αγγεία που αφήνονται πάνω στον τάφο. Η πρώτη θυσία («τρίτα») γίνεται την τρίτη ηµέρα από την εκφορά και καύση / ταφή του νεκρού. Την ένατη ηµέρα («ένατον») γίνονται οι επίσηµες αποδόσεις των νεκρικών τιµών µε κορύφωσή τους ένα νεκρικό δείπνο. Ίδιες ιεροπραξίες µε εκείνες του «ενάτου» τελούνται και κατά την «τριακάδα» (δηλαδή κατά την τριακοστή ηµέρα) και την «ετησία» (δηλαδή µετά από ένα ακριβώς έτος). Επικρήνια. Εορτή των Σπαρτιατών µε άγνωστες τις λεπτοµέρειές της. Επισκήνια, Επίσκηνα. Εορτή των Σπαρτιατών την οποία αναφέρει ο Ησύχιος. Σύµφωνα µε κάποιους µελετητές, αποτελούσαν τµήµα της εορτής των «Καρνείων» (βλ.λ.) κατά την οποία οι Σπαρτιάτες συζούσαν και συνέτρωγαν κάτω από «σκιάδες», δηλαδή σκηνές, ανά εννέα άνδρες, τρείς από κάθε ξεχωριστή φράτρα της πόλης. Έρµαια, Ερµαία. Αγωνιστικές εορτές σε σειρά ελληνικές πόλεις (Σπάρτη, Αθήνα, Πελλήνη Αχαϊας, Φενεός, Κυλλήνη, ∆ήλος, Αρκαδικές πόλεις, Τανάγρα κ.α.), µε γυµνικούς αγώνες και λαµπαδηφορίες παίδων κι εφήβων, προς τιµή του Θεού Ερµού «Αγωνίου» ή «Εναγωνίου», προστάτη των παλαιστρών και των Γυµνασίων. Ηραία. Πανάρχαιες (τουλάχιστον προ-οµηρικές στην καταγωγή) εορτές προς τιµήν της Θεάς Ήρας σε πάµπολλες ελληνικές πόλεις µε ανάµεσα τους και την Σπάρτη (επιφανέστερα "Ηραία" εωρτάζονταν στο Άργος, τη Σάµο, την Αµοργό, τις Πλαταιές, την Αίγινα, την Επίδαυρο, το Βυζάντιον, την Κόρινθο και την Ήλιδα) Καθηρατόρια. Μεγάλοι αθλητικοί αγώνες των νεαρών Σπαρτιατών, οι οποίοι περιελάµβαναν ξιφασκία, θηριοµαχίες και οργανωµένο κυνήγι. Γίνονταν προς τιµήν της Θεάς Αρτέµιδος και αποτελούσαν τµήµα της επίσηµης σπαρτιατικής αγωγής. Κάρνεια, Καρνεία. Στον επώνυµο µήνα Καρνείο (σελήνη Αυγούστου) των Λακεδαιµονίων, εωρτάζονταν από αυτούς ανά τετραετία µε θυσίες και αγώνες τα

εννεαήµερα «Κάρνεια» ή «Καρνεία», µια πολεµική και µυητική εορτή, υπό την φροντίδα ιδιαίτερου όµιλλου άγαµων νεαρών θρησκευτών που ωνοµάζονταν «Καρνεάται», αφιερωµένη στους Θεούς Κάρνο ή Κάρνειο (δηλαδή κριός, αρχαία προ-δωρική θεότητα της γονιµότητας και της καρποφορίας που αλλού επικαλύφθηκε από τον Απόλλωνα και αλλού από τον Ερµή), τον Απόλλωνα «Καρνείο» και το Θεό ∆ιόνυσο. Στη διάρκειά των «Καρνείων» όλοι απείχαν από κάθε εγκόσµιο και στρατιωτικό έργο. Τα «Κάρνεια» εωρτάζονταν και σε άλλες δωρικές πόλεις, όπως αποδεικνύεται από την ύπαρξη επώνυµου µήνα και στα δικά τους µηνολόγια. Ιδιαίτερα κέντρα τέλεσης των «Καρνείων» αναφέρονται η πόλη Φαρραί της Μεσσηνίας, το Άργος, η νήσος Ανάφη, η Θήρα (µε κέντρο τον Ναό των Εφήβων, το λεγόµενο «Εφηβαίον»), η Κυρήνη και το περίφηµο «Καρνάσιον» (ιερό άλσος κυπαρισσόδεντρων) της Οιχαλίας, καθώς και η νήσος Πάτµος αλλά και µη-δωρικές πόλεις, όπως η Μυτιλήνη, το Μεταπόντιον, η Τήνος, η Θήβα κ.α. Καρυάτεια Κάρυα. Ετήσιες εορτές προς τιµή της Θεάς Αρτέµιδος «Καρυάτιδος» και των Νυµφών, στην πόλη Καρυαί της Βόρειας Λακωνικής, µε χορούς νεαρών «φαινοµηρίδων» ιερειών. Η τοπική παράδοση ήθελε αυτούς τους χορούς να έχουν καθιερωθεί από τους ίδιους τους ∆ιόσκουρους. Καστόρειον. Επιβλητική πολεµική τελετή των Σπαρτιατών πριν την σύγκρουση µε τον εχθρό. Οι οπλίτες παρατάσσονταν στεφανωµένοι µε τα κράνη και τις ασπίδες µπροστά στα πόδια τους, και ο επικεφαλής βασιλιάς θυσίαζε µία κατσίκα στην Αρτέµιδα «Αγροτέρα» («ΣΦΑΓΙΑΣΣΑΜΕΝΟΙ ΟΙ ΛΑΚΕ∆ΑΙΜΟΝΙΟΙ ΤΗι ΑΓΡΟΤΕΡΑι ΩΣΠΕΡ ΝΟΜΙΖΕΤΑΙ ΤΗΝ ΧΙΜΑΙΡΑΝ, ΗΓΟΥΝΤΟ ΕΠΙ ΤΟΥΣ ΕΝΑΝΤΙΟΥΣ», Ξενοφ., Ελληνικά, 4.2, 20), τον Απόλλωνα «Βαδρόµιο» και τις Μούσες, ενώ οι αυλοί έπαιζαν έναν ειδικό παιάνα προς τιµήν των ∆ιοσκούρων και των προγονικών ψυχών. Αυτός ο πολεµικός παιάν συνέχιζε να παίζεται από τους αυλητές µέχρι την ολοκλήρωση των θυσιών και τη µελέτη του σφάγιου από τους µάντεις, και στη συνέχεια οι πολεµιστές φορώντας τις ασπίδες και τις περικεφαλαίες τους, άρχιζαν να τον ψάλλουν δυνατά όλοι µαζί, καθώς στρέφονταν κατά των εχθρών και βάδιζαν εναντίον τους. Κελοία. Μουσικοί αγώνες των Σπαρτιατών στους οποίους συµµετείχαν όλοι οι νεαροί Λακεδαιµόνιοι από το 10ο έτος της ηλικίας τους έως την πλήρη ενηλικίωσή τους. Αποτελούσαν τµήµα της επίσηµης πολιτειακής αγωγής. Οι αγώνες αυτοί λέγονταν κάποιες φορές και «Μώα» (βλ.λ.) προς τιµή των Μουσών και του Θεού Απόλλωνος. Κορυθάλια. Εορτή των έφηβων Σπαρτιατών προς τιµήν της Θεάς Αρτέµιδος «Κορυθαλίας», µε προσφορές «γαλαθηνών ορθαγορίσκων», αρτοκλασία «ιπνιτών» άρτων, φαλλοφορία από γυναικοντυµένους και προσωπιδοφόρους άνδρες (τους λεγόµενους «κυριττούς»), χορούς παρθένων (των λεγόµενων «κορυθαλιστριών»), περιφορά «κορυθάλης» (του λακωνικού δηλαδή αντίστοιχου της «ειρεσιώνης» των αττικών Πυανεψίων) και κρέµασµα µικρών αντιγράφων της πάνω από τις πόρτες των οικιών. Λαρύσια. Εαρινές εορτές των Λακεδαιµονίων προς τιµήν του Θεού ∆ιονύσου στο οµώνυµο όρος («Λαρύσιον»).

Λεωνίδια. Εορτές των Σπαρτιατών ανά έτος, στη µνήµη του ηρωοποιηθέντος θερµοπυλοµάχου βασιλιά Λεωνίδα του Α, υιού του Αναξανδρίδου. Μώα. Μουσικοί αγώνες των Σπαρτιατών προς τιµήν του Θεού Απόλλωνος και των Μουσών, στους οποίους συµµετείχαν οι νεαροί Λακεδαιµόνιοι από το 10ο έτος της ηλικίας τους έως την πλήρη ενηλικίωσή τους. Αποτελούσαν τµήµα της επίσηµης πολιτειακής αγωγής της Σπάρτης. Οι αγώνες αυτοί λέγονταν και «Κελοία» Οµαπατόρια, Οµοπατόρια. Εορτές των ∆ωριέων αντίστοιχες προς τα ιωνικά Απατούρια σχετικά µε την εγγραφή των νέων ελεύθερων πολιτών στις «πάτρες» ή «πατριές» των δωρικών πόλεων, αντίστοιχες προς τις «φράτρες» των Ιώνων. Περίδειπνον. Τελετές εντασσόµενες στο ευρύτερο ταφικό έθος των Ελλήνων (βλ.λ. «Ταφή» και «Εναγίσµατα»). Μετά την ταφή του νεκρού, ακολουθεί συγκέντρωση των συγγενών και καθαρµός της οικίας του αλλά και των ιδίων (από το µίασµα του συγχρωτισµού µε νεκρό) µε θυµίαµα και αγιασµό. Ακολουθεί µεγάλο νεκρόδειπνο που σηµατοδοτεί την επιστροφή στην καθηµερινή ζωή και την οινοποσία / κρεοφαγία. Στη διάρκεια του δείπνου γίνεται εκθειασµός του αποθανόντος και χύνονταν σπονδές στις προγονικές ψυχές. Το «Περίδειπνον» επαναλαµβάνεται και στα λεγόµενα «Εναγίσµατα» (βλ.λ.) της ενάτης ηµέρας. Προλόγια. Σπαρτιατικές εορτές, σύµφωνα µε τον Ησύχιο, µε θυσίες για την καλή συγκοµηδή των καρπών ("..ΘΥΣΙΑ ΠΡΟ ΤΩΝ ΚΑΡΠΩΝ ΤΕΛΟΥΜΕΝΗ ΥΠΟ ΛΑΚΩΝΩΝ"). Ταινάρια. Πανάρχαιες σπαρτιατικές εορτές, κάτω από την εποπτεία ιδιαίτερου θίασου θρησκευτών (των λεγόµενων «Ταιναριαστών»), αλλά µε τη συµµετοχή όλων ανεξαιρέτως των Λακώνων, προς τιµή του Θεού Ποσειδώνος «Ταιναρίου» και του τοπικού «διογενούς» ήρωος Ταινάρου, στον περιζωσµένο από Ιερό Άλσος Ναό του Θεού, που έστεκε στο οµώνυµο ακρωτήριο της Λακωνίας («Ταίναρον»). Ταυροπόλια, Ταυροβόλια. Σπαρτιατική εορτή, εκστατικού χαρακτήρα, µε ποµπές, χορούς και θυσίες ταύρων προς τιµήν της Θεάς Αρτέµιδος «Ταυροπόλου». "Ταυροπόλια" εωρτάζονταν και σε άλλες 22 ελληνικές πόλεις, όπως λ.χ. στις Αλαίς Αραφηνίδες της Αττικής. στο Νά της Ικαρίας, την Άνδρο, τη Μυλάσα, τη Σµύρνη, την Αµφίπολι, τη Μαγνησία Μαιάνδρου, την Ταυρόπολι Καρίας, κ.α.). Ταφές. Θρησκευτικές τελετές αποτελούν φυσικά για τους Έλληνες και οι ταφές των νεκρών, που βασικά αποσκοπούν στην αξιοπρεπή εξαφάνιση του νεκρού σώµατος και την απόδοση τιµών προς την ψυχή του συγγενούς ή του συµπολίτη που αναχωρεί για να συναντήσει τις προγονικές εκείνες. Βασική µέθοδος ταφής υπήρξε η άµεση δια της καύσεως εξαφάνιση του νεκρού σώµατος, αρωµατισµένου µε µύρα και άλλα αρώµατα, και η µετέπειτα συλλογή και απόθεση σε τάφο της τέφρας ή των υπολειµµάτων των οστών που προηγουµένως πλένονταν µε κρασί και κλείνονταν µέσα σε χρυσό ή ασηµένιο δοχείο σκεπασµένο µε µαύρο ύφασµα. Από τον 7ο π.α.χ.χ. αιώνα και µετά, εµφανίζεται παράλληλα και η σκέτη ενταφιαστική πρακτική («κατόρυξις», «έγχωσις», «παράχωσις»), η καύση όµως εξακολουθεί ν’αποτελεί την κατ’εξοχήν Ελληνική µέθοδο ταφής, αφού οι πρόγονοί µας άρχισαν να καίνε τους νεκρούς τους τουλάχιστον από το 7.000 π.α.χ.χ. από όσο η ανασκαφή έχει αποδείξει, µε διατήρηση της καύσεως έως και τον 4ο µ.α.χ.χ. αιώνα που απαγορεύθηκε η καύση

από τους χριστιανούς, ως στοιχείο του ελληνικού εθνισµού. Πάντα η ταφή της τέφρας ή του σώµατος συνοδεύεται από απόθεση κτερισµάτων, ενώ τα ιδιαίτερα ταφικά τελετικά της κάθε πόλεως ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα, αντανακλώντας ουσιαστικά τα νοµιζόµενα τής σε κάθε τόπο ιδιαίτερης προγονολατρείας. Κατά κανόνα πάντως γίνονται επικλήσεις στον Θεό Ερµή ως ψυχοποµπό και προστάτη των ψυχών και ανάγνωση ευχών για καλή διαδροµή στην «αϊδιον αποδηµίαν» του νεκρού προς τη χώρα που βρίσκονται οι προγονικές του ψυχές. Θα αναφέρουµε εδώ περιληπτικά το ταφικό έθος των Σπαρτιατών: Την «πρόθεση» του νεκρού που δίνει την ευκαιρία στους συγγενείς και φίλους του να τον δούν για τελευταία φορά και να εκφωνήσουν προς τιµήν του επικήδειους λόγους ακολουθεί η «εκφορά» του. Ο νεκρός εκφέρεται πριν την ανατολή του ηλίου πάνω σε ασπίδα, τυλιγµένος µε κόκκινο ύφασµα και δαφνοστόλιστος. Ακολουθεί η καύση και η ταφή του σε τάφο λιτό, δίχως επιγράµµατα, εκτός αν ο νεκρός έχει φονευθεί σε πεδίο µάχης. Πάνω στον τάφο γίνονται σπονδές («Εναγίσµατα», βλ.λ.) και ακολουθεί δεκαήµερο πένθος που λύεται µε θυσία στη Θεά ∆ήµητρα, προστάτιδα των «δηµητρίων» δηλαδή των νεκρών. Η λήξη του πένθους κατά την ενδέκατη ηµέρα είχε νοµοθετηθεί µε αυστηρότητα από τον Λυκούργο. Φυσικά, σε άλλες πόλεις των Ελλήνων το έσχατο όριο πένθους ορίζεται διαφορετικά, όπως λ.χ. στην πόλη των Αθηνών όπου το πένθος διαρκεί τριάντα συνολικά ηµέρες, µε τη λεγόµενη «τριακάδα θυσία». Τιθενίδια, Τιθηνίδια. Εορτές των τροφών των παιδιών (Τιθήναι). Γονιµικές και ευχαριστήριες τελετές των Σπαρτιατισσών στις Αµύκλες προς τιµήν της τοπικής Θεάς «Κορυθαλίας» Αρτέµιδος -που η λακωνική παράδοση ήθελε να έχει υπάρξει τροφός του Θεού ∆ιονύσου-, µε θυσία χοίρων, κυκλικούς χορούς, άσεµνα άσµατα, φαλλοφορία από «κυριττούς» προσωπιδοφόρους (βλ. και «Κορυθάλια») και ευωχίες. Κορυφαία στιγµή των εορτασµών ήταν η επίσηµη παρουσίαση των αρσενικών παιδιών των Λακεδαιµονίων από τις τροφούς τους, µπροστά στο άγαλµα της Θεάς και στην πρωθιέρειά της. Υακίνθια. Κάθε χρόνο, µε το τέλος της Ανοίξεως κατά τον σπαρτιατικό µήνα Φλιάσιο (σελήνη Μαϊου), ή στα µέσα του καλοκαιριού κατά τον µήνα Υακίνθιο (σελήνη Ιουλίου), οι Λακεδαιµόνιοι εώρταζαν επί τρείς ηµέρες στις Αµύκλες τα λεγόµενα «Υακίνθια» µε εναγισµούς και κοινά δείπνα προς τιµήν του πανέµορφου Υακίνθου, ενός Θνήσκοντος και Ανασταινοµένου γονιµικού Θεού, υιού -ωστόσο κατά την παράδοση- του Αµύκλα, που σκότωσε κατά λάθος ο θαυµαστής του Θεός Απόλλων. Την πρώτη ηµέρα των «Υακινθίων» προσφέρονταν µελαγχολικά θυσίες στους νεκρούς από αστεφάνωτους (σε ένδειξη πένθους) θρησκευτές και νεκρόδειπνα δίχως ψωµί, πίττες ή άλλα γλυκίσµατα, ενώ γίνονταν επίσης και κάποιες τελετές προς τιµή του «ωραίου εφήβου» (Υακίνθου). Στις δύο επόµενες ηµέρες η ατµόσφαιρα άλλαζε σε εορταστική, οι θρησκευτές στεφανώνονταν µε κισσό και οι εορτασµοί έκλειναν µε παιάνες, χορούς, ποµπή, και, τέλος, µε αρτοκλασία, θυσίες και συνεστιάσεις προς τιµή του «Καρνείου» Απόλλωνος στις οποίες καλούνταν να συµµετάσχουν και οι δούλοι και οι ξένοι. «Υακίνθια» εωρτάζονταν επίσης και στο Άργος, τον Τάραντα, τη Θήρα, την Ανάφη, την Κυρήνη και την Κώ. Χαρίσια. Εορτή των Σπαρτιατών προς τιµήν των δύο λατρευοµένων από αυτούς Χαρίτων (Κλήτα και Φαέννα).

ΕΟΡΤΕΣ ΑΝΑ ΜΗΝΑ των αρχαίων Ελλήνων Κάθε µέρα και κάθε µήνας είναι αφιερωµένα σε έναν ή περισσότερους θεούς. Η Νεοµηνία είναι αφιερωµένη στην Εκάτη, η 3η και η 13η στην Αθηνά, η 4η στον ∆ιόνυσο και στην Αφροδίτη, η 6η στην Άρτεµι, η 7η στον Απόλλωνα, η 23η στον Ερµή και οι τρεις τελευταίες µέρες στους χθόνιους θεούς. ΓΑΜΗΛΙΩΝ (27 ∆εκ - 25 Ιαν, 30 µέρες) Γαµηλιών 27 (22 Ιαν). Γαµήλια. Εορτή προς τιµή του Τελείου ∆ία και της τελείας Ήρας καθώς και θυσίες στον Ποσειδώνα και στην ∆ήµητρα Κουρότροφο. ΑΝΘΕΣΤΗΡΙΩΝ (26 Ιαν - 23 Φεβρ, 29 µέρες) Ανθεστηριών 5 (30 Ιαν) Σωτήρια. Εορτή προς τιµή του Σωτήρος ∆ιός Ανθεστηριών 11 (5Φεβρ) Ανθεστήρια. Τριήµερη εορτή προς τιµή του ∆ιονύσου και του χθονίου Ερµή. Η πρώτη µέρα καλείται Πυθιγοία ή Αγαθοδαίµων. Ανοίγονται τα δοχεία που περιέχουν το νέο κρασί και δοκιµάζεται η γεύση του. Στα παιδιά που γεννήθηκαν την προηγούµενη χρονιά φορούν στέφανα λουλουδιών. Αυτό συµβολίζει την επιστροφή µιας ψυχής στην ζωή µέσω ενός παιδιού. Η δεύτερη ονοµάζεται Χοές και γίνεται οινοποσία, παιχνίδια, ανταλλαγή ψωµιών και αναπαράσταση του γάµου του ∆ιονύσου και της συζύγου του βασιλιά των Αυτήν την µέρα επίσης στο ναό του ∆ιονύσου γίνονται µυστήρια στα οποία συµµετέχουν µόνο γυναίκες. Οι µετέχοντες αρχικά εξαγνίζονται µε αέρα, νερό και φωτιά και φορούν δέρµατα από πάνθηρα ή ελάφι. Αυτά αρχίζουν µε την θυσία ενός χοίρου και συµβαίνουν την νύχτα. Η τελευταία µέρα καλείται Χυτροί επειδή χύτρες µε λουλούδια και µαγειρεµένα λαχανικά προσφέρονται στους νεκρούς. Επίσης όλες οι λειψανοθήκες σφραγίζονται µε κόκκινα σχοινιά και οι νεκροί καλούνται από τον Ερµή να επιστρέψουν. Ανθεστηριών 23 (17Φεβρ) ∆ιάσια. Εορτή προς τιµή του Μειλίκειου ∆ιός που γίνεται στην ύπαιθρο για το καλωσόρισµα της άνοιξης µε παιχνίδια και τιµές προς την χθόνια όψη του ∆ία (το ιερό του φρούτο είναι το σύκο). Γίνονται βραδινές ιεροτελεστίες µε προσφορές ψωµιών καλυµµένων µε δέρµατα αγελάδας, θυσίες, χορούς και ύµνους. Ανθεστηριών 29 (23Φεβρ) ∆ήλια Εορτές στον βωµό των ∆ηλίων στο Μαραθώνα από όπου σύµφωνα µε την παράδοση ξεκίνησαν οι αθηναίοι το ταξίδι τους προς την ∆ήλο.

ΕΛΑΦΗΒΟΛΙΩΝ (24 Φεβρ - 25 Μαρτ, 30 µέρες) Ελαφηβολιών 6 ( 1 Μαρτ)

Ελαφηβόλια Αρχαία εορτή προς τιµή της Αρτέµιδος ελαφηβόλου µε προσφορές ψωµιών σε σχήµα ελαφιού, φτιαγµένα από ζυµάρι, µέλι και σπόρους σουσαµιού. Ελαφηβολιών 8 (3 Μαρτ) ∆ιονύσια Εξαήµερη εορτή προς τιµή του ∆ιονύσου. Η εορτή ξεκινάει µε θυσίες ταύρων και χοίρων, µε στεφάνια θεϊκών φαλλών και νυχτερινές µεταφορές του αγάλµατος του ∆ιονύσου. Επίσης γίνονται ποµπές, θέατρο και διθυραµβικοί χοροί. Ελαφηβολιών 15 (10Μαρτ) Γαλάξια. Εορτή προς τιµή της Ρέας. Τα Γαλάξια, ένας χυλός από αλεύρι κριθαριού βρασµένου σε γάλα. Οι νέοι προσφέρουν χρυσά αγγεία και ανταλλάσσουν καραµέλες από µέλι και γάλα. Ελαφηβολιών 30 (25Μαρτ) Πάνδια. Εορτή προς τιµή του ∆ιός Πανδίου και Πανδίας (κόρη του ∆ία και της Σελήνης), ιδρυθείσα από τον βασιλιά των Αθηνών Πανδίων και αρχηγού της Πανδίονος φυλής.

ΜΟΥΝΥΧΙΩΝ (26 Μαρτ - 23 Απρ, 29 µέρες) Μουνυχιών 4 (29 Μαρτ) Ερώτια.Εορτή προς τιµή του Έρωτα Μουνυχιών 6 (31 Μαρτ) ∆ελφίνια ή Ικετήρια.Εορτή προς τιµή του ∆ελφίνιου Απόλλωνα µε ποµπές παρθένων κοριτσιών που προσφέρουν Ικετήρια (κλαδιά ελιάς δεµένα µε µαλλί) και Πόπανα (ψηµένα κέικ) στον βωµό του. Γίνεται προς µνήµη της επιστροφής του Θησέα από την Κρήτη και για να τους παράσχει ο Απόλλων καλοτάξιδη θάλασσα. Μουνυχιών 13 (7 Απρ) ∆ηµήτρια. Προς τιµή της ∆ήµητρας, οι εορτάζοντας αλληλοσουπίζονται µε κλαδιά ενός δέντρου που καλείται Μορωτός. Μουνυχιών 16 (10 Απρ) Μουνύχια.Προς τιµή της Μουνύχιας Αρτέµιδος αλλά και του ήρωα Μουνύχιου. Ποµπή ό που οι άνθρωποι κουβαλούν Αµφίφωντες (που λάµπουν και από τις δύο πλευρές), τριγύρω τοποθετούνται κέικ ανάµεσα σε δύο δαυλούς, που συµβολίζουν την ανατολή και τη δύση του Φεγγαριού. Η εορτή συνεχίζετε µε θυσία κριαριού, τα Αρκτεία (χοροί νέων γυµνών κοριτσιών, που φορούν στεφάνια από φύλλα και κρατούν δαυλούς και µε παιχνίδια των νέων. Μουνυχιών 17 ( 11 Απρ) Βραβρώνια Εορτή προς τιµή της Αρτέµιδος, στην ιεροτελεστία συµµετέχουν οι Αρκτοί, 10 νέα κορίτσια (5-10 ετών) που φορούν κίτρινα ρούχα. Μία λευκή κατσίκα θυσιάζεται και εν συνεχεία γίνεται ποµπή όπου µεταφέρονται τα ιερά αντικείµενα της Αρτέµιδος µέσα σε ένα καλάθι που ονοµάζεται Ελένη και οι εορτασµοί τελειώνουν µε χορούς των κοριτσιών ιερέων. ΘΑΡΓΗΛΙΩΝ (24 Απρ - 23 Μαι, 30 µέρες).

Θαργηλιών 6 (29 Απρ) Θαργήλεια. Εορτή προς τιµή της γένεσης της Αρτέµιδος (6 Θαργηλίων) και του Απόλλω- νος (7 Θαργηλίων). Οι γιορτές ξεκινούν µε το ψήσιµο του Θάργηλου, του πρώτου ψωµιού του έτους το οποίο θα προσφερθεί στους θεούς την επόµενη µέρα για να τους ευχαριστήσουν για την ευφορία του χώµατος, ακολουθεί ο εξαγνισµός της πόλης µε Φαρµακοί, µία διαδικασία που περιλαµβάνει δύο θανατικές καταδίκες (ενός άνδρα και µιας γυναίκας, που σιτίστηκαν για αρκετούς µήνες µε την καλύτερη τροφή, φόρεσαν ιερά ρούχα και δέθηκαν µε κλαδιά συκιάς. Ο άνδρας φοράει ένα κολιέ από µαύρη συκιά και η γυναίκα από λευκή) για να αποδιώξουν το µίασµα. Αρχικά τους θανάτωναν κατόπιν όµως απλά τους έδιωχναν µακριά από την πόλη. Την 7η του µηνός οι εορτασµοί αρχίζουν µε θυσίες αµνών και εριφίων, διαγωνισµό χορού στον οποίο ο νικητής παίρνει έναν χάλκινο τρίποδα τον οποίο εν συνεχεία αφιερώνει στον βωµό του Πύθιου Απόλλωνα. Επίσης χρησιµοποιείται για να βάζουν τα παιδιά έξω από την πόρτα τους την Ειρησιόνη τραγουδώντας "Η Ειρησιόνη φέρνει κάθε αγαθό, σύκα και αφράτα ψωµιά που µας τρέφουν και γλυκό µέλι και απαλό ελαιόλαδο και ξεχυλίζοντα ποτήρια κρασί που τα πίνουµε και µας ρίχνουν σε ύπνο". Γίνεται µια ποµπή και λιτανεία προς τιµή του Ήλιου και της Σελήνης. Αυτήν την µέρα γίνεται η καταγραφή των υιοθετηµένων παιδιών στην Φατρία. Θαργηλιών 19 (12 Μαϊ) Βενδύδια.Εορτή προς τιµή της τιµή της Θρακικής βασίλισσας της Σελήνης Βενδύνης, την οποία η Ελληνική θρησκεία µετέτρεψε σε Αρτέµιδα Βανδία, Περσεφόνη και Εκάτη. Η εορτή περιλαµβάνει θυσίες και λαµπαδιδοδροµίες. Θαργηλιών 22 (15 Μαι) Καλλυντέρια. Εορτή καθαρισµού και εξαγνισµού του ιερού της Αθηνάς (Παρθενών). Θαργηλιών 25 (18 Μαι) Πλυντήρια. Εορτή εξαγνισµού του αγάλµατος της Αθηνάς που ξεκινά µε θυσίες προς τον ∆ία Μοιραγέτη, την Γαία και τις Μοίρες και κατόπιν µε µία µικρή ποµπή από τον Παρθενών στο Φάληρο µε το άγαλµα της Αθηνάς Πολιάς (η Αθηνά χωρίς το πέπλο και την αρµατωσιά της) να µεταφέρεται για να πλυθεί και να εξαγνιστεί από τις Πραξιεργίδες ιέρειες. Αργότερα τη νύχτα το άγαλµα της Αθηνάς Πολιάς µεταφέρεται πίσω στον ναό της µε µία ποµπή µε δάδες, συνοδεία των Παλαθινοφόρων (γυναίκες που µεταφέρουν καλάθια µε ξεραµένα σύκα).

ΣΚΙΡΟΦΟΡΙΩΝ (24 Μαι- 21 Ιουν, 29 µέρες) Σκιροφοριών 12 (4 Μαϊ) Σκιροφόρια ή Σκύρα. Εορτή προς τιµή της Αθηνάς (όλος ο µήνας είναι αφιερωµένος σε αυτή), στην ∆ήµητρα την Περσεφόνη και στον Φυτάλµιο Ποσειδών, που συµµετέχουν κυρίως γυναίκες. Υπάρχει µία ποµπή όπου το Σκειάδιο (µια µεγάλη λευκή υφασµάτινη ασπίδα-ήλιος) της θεάς µεταφέρεται τριγύρω για την προστασία των αγρών και των ζώων από την καυτή ζέστη, καθώς και το Κώδιον (το δέρµα ενός µαύρου προβάτου που θυσιάστηκε στον Μειλίχιο ∆ία) που µεταφέρεται τριγύρω για την προστασία της πόλης και των κατοίκων από την καυτή ζέστη. Μπροστά από την ποµπή είναι οι ιέρειες της Αθηνάς Πολίας και οι ιερείς του Ποσειδώνα και του Ήλιου. Φτάνοντας στα Σκύρα γίνονται θυσίες για την προστασία

των αγρών από την ζέστη και την ξηρασία και γίνεται αναπαράσταση του ιερού γάµου. Προς τιµή της ∆ήµητρας και της κόρης της µικρά χοιρίδια θυσιάζονται και ρίπτονται προσφορές (οι Θεσµοί - κέικ σε σχήµα φαλλών και φίδια µαζί µε κλαδιά από πεύκα) µέσα στα ιερά χάσµατα τα οποία µετά από τρεις µήνες ανακαλύπτονται από τις ιέρειες των Θεσµοφορίων. Σκιροφοριών 22 (14 Μαϊ) Αρρεφόρια. Εορτή προς τιµή της Αθηνάς. Κάθε χρόνο 4 νεαρά κορίτσια (7-11 ετών) που λέγονται Αρρεφόροι (τα δύο µεταφέρουν το πέπλο και τα άλλα δύο τα ιερά αντικείµενα) επιλέγονται να µείνουν µέσα στην Ακρόπολη µετά το τέλος των Πυανεψιών. Φορούν λευκούς χιτώνες και χρυσά κοσµήµατα, παίζουν σε ένα συγκεκριµένο µέρος µέσα στην Ακρόπολη το οποίο καλείται Σφαιρίστρα των Αρρεφόρων και τρώνε τον Ανάστατο ή Νάστο (κάτι σαν τυρόπιτα). Την ηµέρα της εορτής οι Αρρεφόροι κρατούν στα κεφάλια τους καλάθια µε τα ιερά αντικείµενα της Θεάς που τους δόθηκαν από τις ιέρειες τα οποία τοποθετούν σε µία σπηλιά (κοντά στο βωµό της Αφροδίτης) έξω από την Αθήνα και νέα ιερά αντικείµενα του δίδονται από τις ιέρειες, που τώρα υποτίθεται πως είναι η Αθηνά, και αργά την νύχτα οι Αρρεφόροι µεταφέρουν πίσω στην Ακρόπολη τα νέα ιερά αντικείµενα και τα τοποθετούν σε ένα βωµό. Η εορτή τελειώνει µε την απελευθέρωση των Αρρεφόρων εκ των καθηκόντων τους και εκλογή νέων εκ του Αρχων Βασηλεύ (βασιλιάς ιερέας). ΕΚΑΤΟΜΒΑΙΩΝ (22 Ιουν - 21 Ιουλ, 30 µέρες) Εκατοµβαιών 1 (22 Ιουν) Εισιτήρια. Εορτή προς τιµή του Βουλαίου ∆ιός και της Βουλέως Αθηνάς. Εκατοµβαιών 4 (25 Ιουν) Αφροδίσια. Πανελλήνια εορτή προς τιµή της Αφροδίτης Πανδήµου/Ουράνιας, µε σπονδές, χορούς και αθλητικούς αγώνες. Εκατοµβαιών 7 (28 Ιουν) Εκατόµβαια.Μεγάλες ιεροτελεστίες προς τιµή του Εκατόµβαιου Απόλλωνα και του Εκατόµβαιου ∆ιός. Εκατοµβαιών 12 ( 3 Ιουλ) Κρόνια προς τιµή του Κρόνου και της Ρέας για το τέλος της σοδιάς (παλαιότερα αυτός ο µήνας ονοµάζονταν Κρόνιος). Εκατοµβαιών 15 (6 Ιουλ) Συνοίκια. Προς τιµή της πολιούχου της πόλεως Αθηνάς Παλλάδος, εις µνήµην των αρχαίων χωριών που ενώθηκαν σε οργανωµένη πόλη υπό τον Θησέα και αποτέλεσαν την Αθήνα. Εκατοµβαιών 21 (12 Ιουλ) Αρτεµίσια. Εορτή προς τιµή της Αρτέµιδος. Εκατοµβαιών 27 (18 Ιουλ) Ποννύχις Ολονύχτια εορτή µε λαµπαδιδοδροµίες, χορούς από παρθένες και παιχνίδια νέων.

Εκατοµβαιών 28 (19 Ιουλ) Παναθήναια. Η επέτειος της γέννησης της Αθηνάς, φύλακας θεά των Αθηνών και η µε γαλύτερη εορτή της πόλης. Τα Παναθήναια διαιρούνται σε µικρά και µεγάλα. Τα µικρά Παναθήναια γίνονταν ετησίως και κρατούσαν µία µέρα, οι Ιεροποιοί περιόδευαν το ιερό πέπλο και εν συνεχεία γίνονταν διαγωνισµοί χορού και θυσίες στην Αθηνά Πολία, στην Υγεία και στη Νίκη. Τα µεγάλα Παναθήναια γίνονταν κάθε 4 χρόνια µε µεγαλειώδεις ποµπές, αθλητικούς αγώνες και κρατούσαν 12 µέρες. Η εορτή άρχιζε την ανατολή µε µία µεγάλη ποµπή από τον Κεραµικό προς την Ακρόπολη για να προσφέρουν το Πέπλο το οποίο ένα γκρουπ γυναικών (οι ιέρειες της θεάς οι Αρρεφόροι και πολλοί βοηθοί που λέγονταν Εργαστίναι) ύφαιναν τους τελευταίους 9 µήνες. Το χρώµα του πέπλου ήταν κίτρινο, φτιαγµένο από µαλλί µε αναπαραστάσεις της γιγαντοµαχίας (η µάχη της Αθηνάς και του ∆ιός ενάντια στους Γίγαντες). Το πέπλο µεταφέρεται στον ιστό ενός άρµατος µε το σχήµα του πλοίου και παραδίδεται στις ιέρειες της Αθηνάς µπροστά από το ξύλινο άγαλµά της στο εσωτερικό του ναού του Παρθενώνα µε θυσίες ζώων και προσφορές στην Αθηνά Πολία, στην Αθηνά Υγεία, στην Νίκη και στην Πάνδροσο και διανέµεται το κρέας τους σε όλους τους τους εορτάζοντας. Οι Παναθηναϊκοί αγώνες αποτελούνται από γυµναστικούς αγώνες (τρέξιµο, πάλη, παγκράτιο, πυγµαχία και πένταθλο), ιππασία, αρµατοδροµίες, λαµπαδιδοφορίες, αγώνες για την ανάδειξη ευγενών ανδρών (Ευανδρία), ποίηση και µουσικοί αγώνες. Τα έπαθλα είναι στεφάνια ελιάς, αµφορείς Παναθηναίων που περιέχουν ελαιόλαδο από τους ιερούς της θεάς αγρούς και αγελάδες. Η εορτή επίσης περιλαµβάνει ένα χορό που ονοµάζεται "Πυρρίχιος", ένας πολύ ζωντανός χορός γυµνών ανδρών που φέρουν κράνος και ασπίδα, εις µνήµη του χορού της Αθηνάς µετά την νίκη της ενάντια στους Γίγαντες. ΜΕΤΑΓΕΙΤΝΙΩΝ ( 22 ιουλ - 19 Αυγ, 29 µέρες) Μεταγειτνιών 7 (28 Ιουλ) Μεταγείτνια. Εορτή προς τιµή του Απόλλωνα για να βοηθήσει στις καλές σχέσεις µε τους γείτονες. (Μεταγείτνιος = Απόλλωνας) Μεταγειτνιών 10 (31Ιουλ) Ηράκλεια. Κυνοσάργους Εορτή των παράνοµων παιδιών (των παιδιών ανύπαντρων γονιών) ΒΟΗ∆ΡΟΜΙΩΝ ( 20 Αυγ - 18 Σεπτ, 30 µέρες) Βοηδροµιών 5 (24 Αυγ) Γεννήσια ή Νεκύσια Πένθιµη εορτή προς τιµή των νεκρών και της θεάς Γαίας. Οι οικογένειες τιµούν τους νεκρούς τους στις επετείους τους µε αναφορές στον Αγαθοδαίµωνα (ο θεός φύλακας των νοσούντων), προσφορές (λουλούδια, ρύζι βρασµένο σε γάλα, µέλι βούτυρο) και ανταλλαγή δώρων µεταξύ των ζωντανών. Βοηδροµιών 6 (25 Αυγ) Άρτεµις Αγρότειρα. Εορτή προς τιµή της Αρτέµιδος Αγρότερας (κυνηγός). Βοηδροµιών 7 (26 Αυγ) Βοηδρόµια. Εορτή για την προστασία των πολεµιστών, Απόλλων Βοηδρόµιος (ο τρέχων να βοηθήσει κάποιον). Προς τιµή της νίκης του Θησέα επί των Αµαζόνων.

Βοηδροµιών 15 Μεγάλα Ελευσίνια µυστήρια. Μεγάλη εορτή διάρκειας 9 ηµερών που λαµβάνει χώρα κάθε 5 χρό νια. Κατά την διάρκεια των εορτασµών όλοι οι συµµετέχοντες λαµβάνουν µέρος στην µύηση των µεγάλων µυστηρίων της ζωής. Υποψήφιοι στα µυστήρια µπορούν να είναι όλοι εκτός από τους εγκληµατίες, τους άπιστους και τους υβριστές. Την πρώτη µέρα συγκεντρώνονται όλοι οι υποψήφιοι για τα µυστήρια. Κατά την δεύτερη ηµέρα οι υποψήφιοι εξαγνίζονται στη θάλασσα και την τρίτη µέρα νηστεύουν πίνοντας τον Κυκεώνα. Την τέταρτη µέρα γίνονται θυσίες και µυστικοί χοροί. Την πέµπτη µέρα οι υποψήφιοι εισέρχονται στο ναό της ∆ήµητρας. Την έκτη µέρα το άγαλµα και τα ιερά αντικείµενα του Ίακχου περιφέρονται τριγύρω. Από την έβδοµη µέρα ως και την ένατη η µύηση συνεχίζεται µέσα στο Άδυτο. ΠΥΑΝΕΨΙΩΝ (19 Σεπτ - 17 οκτ, 29 µέρες ) Πυανεψιών 5 (23 Σεπτ) Προερώσια. Εορτή προς τιµή της ∆ήµητρας και της Περσεφόνης πριν το όργωµα και την σπορά της γης. Πυανεψιών 7 (25 Σεπτ) Πυανέψια. Εορτή προς τιµή του Απόλλωνα και της Αρτέµιδος, µε προσφορές όσπριων και φρούτων, κατά τη διάρκεια της ποµπής της Ιερεσιώνης (κλαδιά ελιάς ή φοίνικα βουτηγµένα σε κρασί, λάδι, µέλι και διακοσµηµένα µε φρούτα και µαλλί) µεταφέρονται από Αµφίθαλο παιδί (που ζουν και οι δύο γονείς του) και στο τέλος ο ιερέας/ιέρεια κρεµούν την Ιερεσιώνη πάνω από την πόρτα του ναού και οι άνθρωποι πάνω από την πόρτα των σπιτιών τους και δεν το βγάζουν µέχρι να το αντικαταστήσουν του χρόνου µε νέο. Πυανεψιών 8 (26 Σεπτ) Οσχοφόρια. Εορτή χαράς προς τον ∆ιόνυσο και την Αριάδνη µε ποµπή των Οσχοφόρων (φορείς κλάδων αµπέλου, νεαροί άνδρες που µεταφέρουν κλάδους αµπέλου, ντυµένοι ως γυναίκες, σύµβολο της αδιάσπαστης ενότητας του θηλυκού και ανδρικού φύλου) και των ∆ειπνοφόρων (γυναίκες που µεταφέρουν τρόφιµα) ακολουθούν ιεροτελεστίες κοντά στη θάλασσα όπου οι Οσχοφόροι πετούν τους Όσχους (κλαδιά αµπέλου) στο νερό και η εορτή τελειώνει µε αθλητικούς αγώνες. Πυανεψιών 8 (26 Σεπτ) Θιάσεια. Προς τιµή του Θησέα εορτή (κρέας και ψωµί διανέµονται στους φτωχούς), παρέλαση παιδιών (συµβολό του Θησέα ως πρότυπου στη ζωή τους) και στρατιωτικά παιχνίδια. Πυανεψιών 9 (27 Σεπτ) Στένια. Εορτή όπου λαµβάνουν µέρος µόνο παντρεµένες γυναίκες. ουσιαστικά είναι η εορτή ξεκινήµατος των Θεσµοφοριών. Κατά την διάρκεια της εορτής, που λαµβάνει χώρα στην Ελευσίνα και στον Αλιµούντα, οι γυναίκες κάνουν αστεία µεταξύ τους και χτυπούν συµβολικά η µία την άλλη µε κλαριά Λυγαριάς ακολουθούµενα από µυστηριώδες χορούς. Πυανεψιών 10-13 (28-31Σεπτ) Θεσµοφόρια. Εορτή προς τιµή της ∆ήµητρας. Μόνο οι γυναίκες συµµετέχουν και για το λόγο αυτό πρέπει να απέχουν από το σεξ για 9 µέρες. Η πρώτη µέρα αφιερώνεται

στην ιεροτελεστία των Στένιων στην Ελευσίνα και την δεύτερη µέρα πάνε στο ναό της ∆ήµητρας στον Αλιµούντα. Εκεί γίνονται µπάνια εξαγνισµού στη θάλασσα, θυσίες χοίρων, προσφορές φρούτων, φαλλοφορίες, και ανταλλαγή ψωµιών. Από τα ιερά χάσµατα ανασύρονται οι "Θεσµοί" που ρίφθηκαν κατά τα Σκυροφόρια από τις ιέρειες. Οι Θεσµοί αλείφονται µε αλεύρι και αναµειγνύονται µε σιτάρι για σπορά. Τις τρεις τελευταίες µέρες οι εορτές µεταφέρονται στην Αθήνα. Γίνονται ποµπές µε συµµετέχοντες µόνο µυηµένες γυναίκες (ανυπόδητες και αχτένιστες). Πυανεψιών ? Απατούρια Τριήµερη εορτή των νέων αγοριών και κοριτσιών ή των νεογέννητων που θα καταγρα φούν από την πόλη ως ελεύθεροι πολίτες. Η πρώτη µέρα (∆ορπία) είναι µέρα ξανάσµιξης των µελών της Φατρίας, επίσης η παρουσίαση ενός παιδιού από τον γονέα ή τον επίτροπο που είναι υπεύθυνος γι αυτό. Κατά την διάρκεια της δεύτερης µέρας (Ανάρχυσις) γίνονται θυσίες στο βωµό του Φατρίου ∆ιός, της Φατρίας Αθηνάς και του Μελαναιγή ∆ιονύσου. Την τρίτη µέρα (Κουρεότις) πολιτογραφούνται τα νέα παιδιά και οι γονείς ή οι επίτροποί τους προσφέρουν τα κοµµένα µαλλιά των παιδιών τους στους θεούς ενώ οι µητέρες τους κάνουν θυσίες σε σταυροδρόµια υπό το σεληνόφως προς τιµή του Κουρότροφου και τους χθόνιους θεούς. Πυανεψιών 29 (17 Οκτ) Χάλκεια. Προς τιµή του Ήφαιστου και της Αθηνάς Εργάνης. Επίσης αυτή την ηµέρα οι Εργαστίνες αρχίζουν να πλέκουν το πέπλο της Αθηνάς το οποίο θα χρησιµοποιηθεί στα Παναθήναια. ΜΑΪΜΑΚΤΗΡΙΩΝ (18 Οκτ- 16 Νοεµβρ, 30 µέρες) Μαϊµακτηριών 15 Πόµπαια. Εορτή προς τιµή του Μειλίχιου ∆ιός, γίνεται ποµπή στην πόλη µεταφέροντας το Κώδιον του ∆ιός (το δέρµα ενός µαύρου προβάτου που θυσιάστηκε στον Μειλίχιο ∆ία και γίνονται καθαρµοί για να αποτραπεί το Μίασµα) και το Κυρήκειον ( µία ράβδος µε φίδια, η ράβδος του Ερµή) Μαϊµακτηριών 20 Μαϊµακτήρια. Εορτή προς των Μαϊµέκτη (αυτός που φυσά δυνατά) ∆ία για να είναι καλός κατά τη διάρκεια του Χειµώνα. Επίσης γίνονται χοροί ανδρών µεταµφιεσµένων σε Βάκχες και Νύµφες που φορούν πολλά ρούχα και βέλα εορτάζοντας την αρχή του χειµώνα. ΠΟΣΕΙ∆ΕΩΝ (17 Νοε- 15 ∆εκ, 29 µέρες) Ποσειδεών 5 (20 Νοε) Πληρώσια. Εορτή προς τιµή του ∆ιός Ποσειδεών 8 (23 Νοε) Ποσείδεια. Προς τιµή του Φυτάλµιου Ποσειδώνα (υγρασία και βλάστηση). Ποσειδεών 15 (30 Νοε)

Μικρά ∆ιονύσια. Τα µικρά ή αστικά ∆ιονύσια είναι µία διήµερη εορτή προς τιµή του ∆ιονύσου. Γίνεται ποµπή των Φαλλοφόρων, των κανιφόρων (µεταφορείς καλαθιών) και µεταµφιεσµένων και µετά γιορτάζουν µε µουσική και χορούς. Ποσειδεών 26 (11 ∆εκ) Αλόα. Προς τιµή της ∆ήµητρας Αλόας, του ∆ιονύσου, του Φυτάλµιου Ποσειδώνα και της Περσεφόνης. Αρχίζει στην Αθήνα και τελειώνει στην Ελευσίνα µε µία ποµπή που µεταφέρει φρούτα για προσφορές.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

ΤΑ ΠΑΤΡΙΑ (ΕΛΛΗΝΙΚΑ) ΜΗΝΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ∆ΙΑΦΟΡΩΝ ΠΟΛΕΩΝ (αναδηµοσίευση µε άδεια του συγγραφέα Βλ. Γ. Ρασσιά από το βιβλίο του «Εορτές Και Ιεροπραξίες Των Ελλήνων»)

Γαµηλιών (σελήνη Ιανουαρίου) Αµάλιος (∆ελφοί), Γιγάντιος (Άµφισσα), Ληνιών (∆ήλος), Ποσίδαιος (Επίδαυρος), Θευδαίσιος (Ρόδος), ∆ύστρος (Μακεδονία), Ευθυαίος (Αιτωλία), Ερµαίος (Βοιωτία), ∆ιόσθυος (Ηλιδα), Απολλώνιος (Θεσσαλία), Ληναιών (Εύβοια, Σαµος, Μίλητος, Τήνος, Μαγνησία Μαιάνδρου), Θριξάλλιος (Λαµία), ∆ιόσκουρος (Κρήτη), ∆ίος (Βιθυνία) Ανθεστηριών (σελήνη Φεβρουαρίου) Βύσιος (∆ελφοί), Ιερός (∆ήλος), Αρταµίτιος (Επίδαυρος), Πεδαγείτνιος (Ρόδος), Ξανθικός (Μακεδονία), Οµολώϊος (Αιτωλία), Προστατήριος (Βοιωτία), Λεσχανόριος (Θεσσαλία), Ανθεστηριών (Εύβοια, Μίλητος, Σάµος, Τήνος, Αµοργός, Πάρος και Μαγνησία Μαιάνδρου), Γεύστος (Λαµία), Θεοδαίσιος (Κρήτη), Βενδίδειος (Βιθυνία), ∆ιονύσιος (Βυζάντιο, Αλως και Σελεύκεια) Ελαφηβολιών (σελήνη Μαρτίου) Θεοξένιος (∆ελφοί), Γαλαξιών (∆ήλος), Αριάνιος (Επίδαυρος), Βαδρόµιος (Ρόδος), Αρτεµίσιος (Σπάρτη, Μακεδονία), Ερµαίος (Αιτωλία), Αγριώνιος (Βοιωτία), Ελάφιος (Ηλιδα), Αφριος (Θεσσαλία), Αρτεµισιών (Μίλητος, Σάµος, Τήνος, Αµοργός, Μαγνησία Μαιάνδρου), Γενέτιος (Αλως), Ανθεστήριος (Σελεύκεια), Λύκεος (Λαµία), Ποίτιος (Κρήτη), Στρατήγιος (Βιθυνία) Μουνιχιών (σελήνη Απριλίου) Ενδυσποιτρόπιος (∆ελφοί), Αρτεµισιών (∆ήλος), Πάναµος (Επίδαυρος), Γεράστιος (Σπάρτη), Αρταµίτιος (Ρόδος), Αρτεµίσιος (Σελεύκεια), ∆αίσιος (Μακεδονία), ∆ιονύσιος (Αιτωλία), Θιούϊος (Βοιωτία), Θυίος (Θεσσαλία), Αρειος (Εύβοια), Ταυρεών (Μίλητος, Σάµος, Τήνος, Αµοργός), Εύκλειος (Βυζάντιο), Κουρεών (Μαγνησία Μαιάνδρου), Πλυντηριών (Πάρος), Θύος (Λαµία), Μεγαλάρτιος (Αλως), Περιέπιος (Βιθυνία) Θαργηλιών (σελήνη Μαϊου)

Ηράκλειος (∆ελφοί), Θαργηλιών (∆ήλος, Μίλητος, Αµοργός, Πάρος), Κύκλιος (Επίδαυρος), Αγριάνιος (Ρόδος, Κώς, Κάλυµνος), Φλιάσιος (Σπάρτη), Πάνηµος (Μακεδονία, Σάµος), Αγύειος (Αιτωλία), Οµολώϊος (Βοιωτία, Θεσσαλία), Ταργηλιών (Εύβοια, Τήνος), Αρεος (Λαµία, Βιθυνία), Θεµίστιος (Αλως), Υπερβέρετος (Κρήτη) Σκιροφοριών (σελήνη Ιουνίου) Ιλαίος (∆ελφοί), Πάνηµος (∆ήλος, Αµοργός), Απελλαίος (Επίδαυρος), Αγριάνιος (Σπάρτη, Μεσσήνη), Υακίνθιος (Ρόδος), Λώος (Μακεδονία), Ιπποδρόµιος (Αιτωλία, Θεσσαλία), Θειλούθιος (Βοιωτία), Καλαµαιών (Εύβοια, Μίλητος), Κρονιών (Σάµος), Ελευθυαιών (Τήνος), Χρυτταίος (Λαµία), Λευκαθιών (Μαγνησία Μαινάνδρου), ∆άµατρος (Αλως), Λύκειος (Βυζάντιο), Νεκύσιος (Κρήτη), Αφροδίσιος (Βιθυνία) Εκατοµβαιών (σελήνη Ιουλίου) πρώτος µήνας του αθηναϊκού ενιαυτού Απελλαίος (∆ελφοί), Υακίνθιος (Σπάρτη), Αζόσιος (Επίδαυρος), Εκατοµβαιών (∆ήλος), Πάναµος (Ρόδος), Γορπιαίος (Μακεδονία), Θυίος (Αιτωλία), Ιπποδρόµιος (Λαµία και λοιπή Βοιωτία), Φυλλικός (Θεσσαλία), Πάνηµος (Μίλητος), Πελυσιών (Σάµος), Απελλαιών (Τήνος), Μιλτοφοριών (Αµοργός), Βασίλιος (Κρήτη). Μεταγειτνιών (σελήνη Αυγούστου) Βουκάτιος (∆ελφοί), Μεταγειτνιών (∆ήλος, Σάµος, Αµοργός (;) και Μίλητος), Καρνείος (Σπάρτη και Επίδαυρος), Κάρνειος (Ρόδος), Υπερβερεταίος (Μακεδονία), Ηραίος (Βιθυνία), Οµολώϊος (Αλως), Υακίνθιος (Βυζάντιον), Πάναµος (Αιτωλία, Λαµία και Βοιωτία), Απολλώνιος (Ηλιδα), Ιτώνιος (Θεσσαλία), Κυκλειών (Εύβοια), Ηραιών (Τήνος και Μαγνησία Μαιάνδρου), Θεσµοφοριών (Κρήτη). Βοηδροµιών (σελήνη Σεπτεµβρίου) Βοαθόος (∆ελφοί), Πάναµος (Σπάρτη (;)), Βουφονιών (∆ήλος και Τήνος), Προράτιος (Επίδαυρος), ∆άλιος (Ρόδος), ∆ίος (Μακεδονία), Προκύκλιος (Αιτωλία), Παµβοιώτιος (Βοιωτία), Παρθένιος (Ηλιδα), Πάνηµος (Θεσσαλία), Βοηδροµιών (Εύβοια, Πάρος, Αµοργός, Σάµος (;) και Μίλητος), Θυίος (Αλως), Αγριάνιος (Βυζάντιο), Ιτώνιος (Λαµία), Ερµαίος (Κρήτη και Βιθυνία), Γορπιαίος (Σελεύκεια), Κρονιών (Μαγνησία) Πυανεψιών (σελήνη Οκτωβρίου) Ηραίος (∆ελφοί), Απατουριών (∆ήλος), Ερµαίος (Επίδαυρος), Θεσµοφόριος (Ρόδος), Απελλαίος (Σπάρτη, Μακεδονία και Λαµία), Αθαναίος (Αιτωλία), ∆αµάτριος (Βοιωτία), Αλφιοίος (Ηλιδα), Μαλοφόριος (Βυζάντιο), Θεµίστιος (Θεσσαλία), Κυανοψιών (Εύβοια, Τήνος (;) και Σάµος), Πυανοψιών (Μίλητος), Κρονιών (Αµοργός), Ιµάλιος (Κρήτη), Μητρώος (Βιθυνία), Πάνεµος (Σελεύκεια), Αγναιών (Μαγνησία) Μαιµακτηριών (σελήνη Νοεµβρίου) ∆αδαφόριος (∆ελφοί), Αρησιών (∆ήλος), Γάµιος (Επίδαυρος), Ηράσιος (Σπάρτη), Σµίνθιος (Ρόδος), Αυδυναίος (Μακεδονία), Ευώνιος (Αλως), Βουκάτιος (Αιτωλία), Αλαλκοµένιος (Βοιωτία), Αθαναίος (Ηλιδα), Αγαγύλιος (Θεσσαλία), Απατουριών (Μίλητος , Τήνος, Εύβοια (;) και Σάµος), Απατοριών (Αµοργός), Θεµίστιος (Λαµία), Μετάρχιος (Κρήτη), ∆ιονύσιος (Βιθυνία), Ξανθικός (Σελεύκεια) Ποσειδεών (σελήνη ∆εκεµβρίου)

Ποιτρόπιος (∆ελφοί), Ποσειδεών (∆ήλος, Εύβοια, Μίλητος, Σάµος, Τήνος, Πάρος, Μαγνησία Μαιάνδρου), Τέλεος (Επίδαυρος), Πυθαίος (Αλως), ∆ιόσθυος (Ρόδος), Περίτιος (Μακεδονία), Λαφριαίος (Αιτωλία), Βουκάτιος (Βοιωτία), Θυίος (Ηλιδα), Ερµαίος (Θεσσαλία), Ειραφιών (Αµοργός), Βώµιος (Λαµία), Αγύιος (Κρήτη), Μαχανεύς (Βυζάντιο), Αυδυναίος (Σελεύκεια), Ηράκλειος (Βιθυνία) _________________

ΟΙ ΜΗΝΕΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Μήνας του έτους

Χρονικό διάστηµα περίπου, (από-έως)

Εκατοµβαιών Μεταγειτνιών Βοηδροµιών Πυανεψιών Μαιµακτηριών Ποσειδεών Α' Ποσειδεών Β' Γαµηλιών Ανθεστηριών Ελαφηβολιών Μουνυχιών Θαργηλιών Σκιροφοριών

15 Ιουλίου 16 Αυγούστου 16 Σεπτέµβριου 16 Οκτωβρίου 16 Νοεµβρίου 16 ∆εκεµβρίου (2ος ή ύστερος) 16 Ιανουαρίου 16 Φεβρουαρίου 16 Μαρτίου 16 Απριλίου 16 Μαΐου 16 Ιουνίου -

-

15 Αυγούστου 15 Σεπτεµβρίου 15 Οκτωβρίου 15 Νοεµβρίου 15 ∆εκεµβρίου 15 Ιανουαρίου Εµβόλιµος µήνας - 15 Φεβρουαρίου - 15 Μαρτίου - 15 Απριλίου 15 Μαΐου 15 Ιουνίου 15 Ιουλίου

1-3 Θερινοί µήνες , 4-6α Φθινοπωρινοί µήνες, 6β Εµβόλιµος µήνας, 7-9 Χειµερινοί µήνες, 10-12 Εαρινοί µήνες Οι µήνες που δηµοσιεύονται παραπάνω αφορούν αποκλειστικά το Αττικό ηµερολόγιο. Τελείως διαφορετικούς µήνες είχε π.χ. το Μακεδονικό ηµερολόγιο, το οποίο έτυχε ευρείας εφαρµογής - αφού µετά την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου το Μακεδονικό ηµερολόγιο έγινε το επίσηµο ηµερολόγιο µίας τεράστιας επικράτειας που άρχιζε από την Ελλάδα και έφτανε µέχρι την Ινδία!

ΟΙ ΜΗΝΕΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν δώδεκα (12) µήνες, όπως έχουµε κι εµείς σήµερα. Στην αρχαία Αθήνα κάθε µήνας είχε 30 ηµέρες (πλήρης µήνας) ή 29 ηµέρες (κοίλος µήνας). Οι µήνες αυτοί και οι αντιστοιχίες τους µε τους σηµερινούς αναφέρονται παρακάτω: Εκατοµβαίων (30 ηµέρες) Μεταγειτνιών (29 ηµέρες) Βοηοδροµιών (30 ηµέρες)

16 Ιουλίου - 15 Αυγούστου 16 Αυγούστου - 15 Σεπτεµβρίου 16 Σεπτεµβρίου - 15 Οκτωβρίου

Πυανεψιών Μαιµακτηριών Ποσειδεών Γαµηλιών Ανθεστηριών Ελαφηβολιών Μουνιχιών Θαργηλιών Σκιροφοριών

(29 ηµέρες) (30 ηµέρες) (29 ηµέρες) (30 ηµέρες) (29 ηµέρες) (30 ηµέρες) (29 ηµέρες) (30 ηµέρες) (29 ηµέρες)

16 Οκτωβρίου 16 Νοεµβρίου 16 ∆εκεµβρίου 16 Ιανουαρίου 16 Φεβρουαρίου 16 Μαρτίου 16 Απριλίου 16 Μαϊου 16 Ιουνίου -

15 Νοεµβρίου 15 ∆εκεµβρίου 15 Ιανουαρίου 15 Φεβρουαρίου 15 Μαρτίου 15 Απριλίου 15 Μαϊου 15 Ιουνίου 15 Ιουλίου

Η πρώτη ηµέρα κάθε µήνα ονοµαζόταν νουµηνία.

ΟΙ ΜΗΝΕΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ

ΑΤΤΙΚΗ

ΣΠΑΡΤΗ

∆ΕΛΦΟΙ

Ιανουάριος

ΓΑΜΗΛΙΩΝ

ΑΓΝΩΣΤΟΣ

∆Α∆ΑΦΟΡΙΟΣ

Φεβρουάριος

ΑΝΘΕΣΤΗΡΙΩΝ

ΕΛΕΥΣΙΝΙΟΣ

ΠΟΙΤΡΟΠΙΟΣ

Μάρτιος

ΕΛΑΦΗΒΟΛΙΩΝ

ΓΕΡΑΣΤΙΟΣ

ΒΥΣΙΟΣ

Απρίλιος

ΜΟΥΝΥΧΙΩΝ

ΑΡΤΕΜΙΣΙΟΣ

ΑΡΤΕΜΙΣΙΟΣ

Μάιος

ΘΑΡΓΗΛΙΩΝ

∆ΕΛΧΙΝΙΟΣ

ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ

Ιούνιος

ΣΚΙΡΟΦΟΡΙΩΝ

ΦΛΙΑΣΙΟΣ

ΒΟΑΘΟΟΣ

Ιούλιος

ΕΚΑΤΟΜΒΑΙΩΝ

ΕΚΑΤΟΜΒΕΥΣ

ΙΛΑΙΟΣ

Αύγουστος

ΜΕΤΑΓΕΙΤΝΙΩΝ

ΚΑΡΝΕΙΟΣ

ΘΕΟΞΕΝΙΟΣ

Σεπτέµβριος

ΒΟΗ∆ΡΟΜΙΩΝ

ΠΑΝΑΜΟΣ

ΒΟΥΚΑΤΙΟΣ

Οκτώβριος

ΠΥΑΝΕΨΙΩΝ

ΗΡΑΣΙΟΣ

ΗΡΑΙΟΣ

Νοέµβριος

ΜΑΙΜΑΚΤΗΡΙΩΝ

ΑΠΕΛΛΑΙΟΣ

ΑΠΕΛΛΑΙΟΣ

∆εκέµβριος

ΠΟΣΕΙ∆ΕΩΝ

∆ΙΟΣΘΥΟΣ

ΑΓΝΩΣΤΟΣ

======================

ΟΙ ΜΗΝΕΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ από τον Ευάγγελο Κορδάκη Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν δώδεκα (12) µήνες, όπως έχουµε και εµείς σήµερα. Στην αρχαία Αθήνα κάθε µήνας είχε 30 ηµέρες (πλήρης µήνας) ή 29 ηµέρες (κοίλος µήνας). Οι µήνες αυτοί και οι αντιστοιχίες τους µε τους σηµερινούς αναφέρονται παρακάτω: Εκατοµβαίων Μεταγειτνιών Βοηοδροµιών

(30 ηµέρες) (29 ηµέρες) (30 ηµέρες)

16 Ιουλίου - 15 16 Αυγούστου - 15 16 Σεπτεµβρίου - 15

Αυγούστου Σεπτεµβρίου Οκτωβρίου

Πυανεψιών Μαιµακτηριών Ποσειδεών Γαµηλιών Ανθεστηριών Ελαφηβολιών Μουνιχιών Θαργηλιών Σκιροφοριών

(29 ηµέρες) (30 ηµέρες) (29 ηµέρες) (30 ηµέρες) (29 ηµέρες) (30 ηµέρες) (29 ηµέρες) (30 ηµέρες) (29 ηµέρες)

16 Οκτωβρίου 16 Νοεµβρίου 16 ∆εκεµβρίου 16 Ιανουαρίου 16 Φεβρουαρίου 16 Μαρτίου 16 Απριλίου 16 Μαϊου 16 Ιουνίου -

15 15 15 15 15 15 15 15 15

Νοεµβρίου ∆εκεµβρίου Ιανουαρίου Φεβρουαρίου Μαρτίου Απριλίου Μαϊου Ιουνίου Ιουλίου

Η πρώτη ηµέρα κάθε µήνα ονοµαζόταν νουµηνία.

ΓΑΜΗΛΙΩΝ «Ιερός Γάµος» του ∆ιός και της Ήρας: Εορτή από την οποία πήρε το όνοµα ο µήνας, που θεωρήθηκε και αίσιος για την τέλεση γάµων. Ανθεστηρίων ήµερα 1η: «Πιθοίγια»: ήµερα κατά την οποία ανοίγονταν τα νέα κρασιά. Ανθεστηρίων ηµέρα 2η: «Χοές»: Ιερός γάµος του άρχοντος βασιλέως και ασκωλιασµοί. Ανθεστηρίων ηµέρα 3η: «Χύτροι»: ανάκληση ψυχών και προσφορές στους νεκρούς. Μυστήρια εν Άγραις. Εορτή στις αθηναϊκές Άγρες ως προπαρασκευή των µεγάλων Ελευσίνιων Μυστηρίων. Είχε και το όνοµα «µικρά µυστήρια». ΑΝΘΕΣΤΗΡΙΩΝ ∆ιάσια. Ανοιξιάτικη εορτή προς τιµήν του Μειλιχίου ∆ιός, η µεγαλύτερη αθηναϊκή εορτή για το ∆ία. Θυσία ζώων και οµοιωµάτων τους από ψωµάκια ζυµωµένα µε µέλι. Ελαφηβόλια. Παλαιά εορτή προς τιµήν της κυνηγέτιδος Αρτέµιδος µε θυσία ελαφιών και αργότερα οµοιωµάτων ελαφιών από αλεύρι, µέλι και σουσάµι. Προάγων των δραµατικών αγώνων των µεγάλων ∆ιονυσίων στο ∆ιονυσιακό θέατρο και θυσία στο γειτονικό τέµενος του Ασκληπιού (Ασκληπιεία). Μεταφορά ξοάνου ∆ιονύσου από Ν. κλιτύ Ακροπόλεως σε Ακαδήµεια. Μεγάλα ή «εν άστει» ∆ιονύσια µε ποµπή και τριήµερους δραµατικούς αγώνες στο ∆ιονυσιακό θέατρο των Αθηνών. Ποµπή αγάλµατος ∆ιονύσου από Ακαδήµεια σε Ν. κλιτύ Ακροπόλεως (διθύραµβος), θυσία ταύρου. «Κωµαστές» το βράδυ στους δρόµους. ΕΛΑΦΗΒΟΛΙΩΝ Γαλάξια. Εορτή της Μεγάλης Μητρός (Ρέας), µε προσφορά «γαλαξίας», πολτού από γάλα και κρίθινο αλεύρι. Ποµπή παρθένων στο ∆ελφίνια (Ιερό του Απόλλωνος), σε ανάµνηση της προσφοράς «ικετηρίας» (κλάδου τυλιγµένου µε λευκό µαλλί) από τον Θησέα στον Απόλλωνα πριν αποπλεύσει για την Κρήτη.

ΜΟΥΝΥΧΙΩΝ Μουνύχια προς τιµήν της Μουνυχίας Αρτέµιδος, µε ποµπή στο ιερό του λόφου της Μουνυχίας και µε «άµιλλα νεών». Ολυµπίεια προς τιµήν του Ολυµπίου ∆ιός στο αθηναϊκό Ολυµπιείο. Αναδιοργανώθηκε µετά την ολοκλήρωση του ναού από τον Αδριανό. ΘΑΡΓΗΛΙΩΝ Παραµονή Θαργηλίων Περιφορά «φαρµάκων» και καθαρµός της πόλεως. Θαργήλια. Παλαιά εορτή του Απόλλωνος και της Αρτέµιδος. Προσφορά «Θαργηλίων» για την ευόδωση της συγκοµιδής. Βενδίδεια. Εορτή της θρακικής θεάς Βενδίδος στον Πειραιά µε διπλή ποµπή, «επιχωρίων και θρακών», λαµπαδηφορία εφίππων. Καλλυντήρια. Εορτή πιθανώς ευπρεπισµού του ναού της Πολιάδος Αθηνάς. Πλυντήρια, Καθαρτήρια εορτή κατά την οποία έπλεναν το ξόανο της Αθηνάς Πολιάδος στο Φάληρο. ΣΚΙΡΟΦΟΡΙΩΝ Σκίρα ή Σκιροφόρια. Γυναικεία εορτή της ∆ήµητρας και της Κόρης, συνδεδεµένη µε τα θεσµοφόρια. ∆ιιπόλια ή ∆ιπολίεια. Προς τιµήν του ∆ιός Πολιέως µε επίκεντρο τα Βουφόνια (θυσία βοδιού). Άρρηφόρια ή Αρρητοφόρια. Μυστική εορτή προς τιµήν της Αθήνας για την εξασφάλιση της ευφορίας, µε αρρητοφορία. ∆ιισωτήρια. Εορτή του ∆ιός Σωτήρος και της Αθηνάς Σωτείρας στο ∆ισωτήριον του Πειραιώς, µε ποµπή και «άµιλλα νεών». Θυσία των αρχόντων της πόλεως στον ∆ία Σωτήρα και την Αθηνά Σώτειρα στην Αγορά των Αθηνών για την καλοχρονιά. ΕΚΑΤΟΜΒΑΙΩΝ Αρχή του αρχαίου έτους (Όλ. 693,4 ή 5ου έτους του Α΄ κύκλου) Ηράκλεια του Μαραθώνος. Πεντετηρική εορτή µε αγώνες, στην πεδιάδα του Μαραθώνος. Εκατόµβαια. Παλαιά εορτή προς τιµήν του Εκατοµβαίου Απόλλωνος, που είχε παρακµάσει ήδη στους κλασσικούς χρόνους. Κρόνια. Εορτή προς τιµήν του Κρόνου και της Ρέας, ευχαριστήρια για το τέλος της συγκοµιδής Συνοίκια, σε ανάµνηση του «συνοικισµού» της Αθήνας, θυσία στην Πολιούχο Αθηνά και αναίµακτη προσφορά στην Ειρήνη. Μεγάλα Παναθήναια. Γενέθλια Αθηνάς. Ποµπή από τον Κεραµεικό στην Ακρόπολη. ΜΕΤΑΓΕΙΤΝΙΩΝ Μεταγείτνια. Παλαιά εορτή προς τιµήν του Μεταγειτνίου Απόλλωνος, που νωρίς παρήκµασε. Ηράκλεια του Κυνοσάργους ή τα εν ∆ιοµείοις (το Κυνόσαργες βρισκόταν στον δήµο ∆ιοµείας). Ελευσίνια. Πεντετηρικώς (Μεγάλα) και τριετηρικώς (Μικρά Ελευσίνια) στην Ελευσίνα προς τιµήν της ∆ήµητρας και της Κόρης.

ΒΟΗ∆ΡΟΜΙΩΝ Γενέσια. «Πένθιµη» εορτή µε θυσία στη θεά Γη, στη µνήµη των «γενετών», των νεκρών δηλαδή προγόνων. Αρτέµιδος και Ενυαλίου: ποµπή και θυσία (500 κατσίκια) στο ιερό της θεάς στις Άγρες. Βοηδρόµια. Παλαιά εορτή προς τιµήν του Απόλλωνος Βοηδροµίου. Μεγάλα Μυστήρια προς τιµήν της ∆ήµητρας και της Κόρης. Ηµερα 1η «Αγυρµός»: συγκέντρωσι των µυστών, ηµέρα 2η. «Άλαδε µύσται»: κάθοδος των µυστών στη θάλασσα, ηµέρα 3η, 4η, 5η, 6η, 7η, 8η, Μυστήρια στο Ελευσινιακό Τελεστήριο. ΠΥΑΝΕΨΙΩΝ Προηρόσια στην Ελευσίνα προς τιµήν της ∆ήµητρας και της Κόρης µε θυσία βοδιών, για την εξασφάλιση της ευφορίας της γης. Πυανόψια. Εορτή του Απόλλωνος, επώνυµη του µηνός. Προσφορά απαρχών (κυρίως κυάµων). Θησεία. Εορτή του Θησέως. Καθιερώθηκε το 475 π.Χ. µε τη µεταφορά των οστών του ήρωος από τη Σκύρο στην Αθήνα. Οσχοφόρια. ∆ιονυσιακή εορτή στο τέλος του τρυγητού. Ποµπή από το εν Λίµναις ιερό του ∆ιονύσου στο τέµενος της Σκιράδος Αθηνάς. Στήνια µε θυσία προς τιµήν της ∆ήµητρας και της Κόρης, προετοιµασία για τις µεγάλες γυναικείες εορτές των Ελευσινιακών θεοτήτων. Θεσµοφόρια του Αλιµούντος: µυστηριακή εορτή µε θυσία και χορούς γυναικών στο τοπικό ιερό της ∆ήµητρας. Θεσµοφόρια. Γυναικεία εορτή της Αθήνας προς τιµήν της ∆ήµητρος Θεσµοφορου και της Κόρης. Απατούρια. Παλαιά εορτή κοινωνικής φύσεως για την εγγραφή των παιδιών στους καταλόγους των φρατριών. Χαλκεία. Εορτή των χαλκέων και όλων των τεχνιτών προς τιµήν της Εργάνης Αθηνάς και του Ηφαίστου. ΜΑΙΜΑΚΤΗΡΙΩΝ Μαιµακτήρια. Παλαιά εορτή του ∆ιός Μαιµάκτου, επώνυµη του µηνός. Ποµπαία. Καθαρτήρια εορτή προς τιµήν του ∆ιός Μειλιχίου για την ευόδωση της σποράς, µε περιφορά της δοράς θυσιασθέντος ζώου («δίον κώδιον») και κηρυκείου (ήταν ο «ποµπός», από τον οποίο πήρε το όνοµα η εορτή). ΠΟΣΕΙ∆ΕΩΝ Πληροσία εορτή µε θυσία προς τιµήν του ∆ιός. Ποσείδεα. Παλαιά εορτή προς τιµήν του Ποσειδώνος ως θεού της υγρασίας και της βλαστήσεως. ∆ιονύσια «κατ’ αγρούς» στους δήµους της Αττικής, µε ποµπή και ασκωλιασµούς, προς τιµήν του ∆ιονύσου. (Έπρεπε να πηδούν και να χορεύουν πάνω σε φουσκωµένα και λαδωµένα ασκιά). Αλώα. Αγροτική εορτή προς τιµήν της ∆ήµητρας, της Κόρης και του ∆ιονύσου, για την ευόδωση της βλαστήσεως. (Μεταφορά µεγάλων πήλινων φανών από γυµνές γυναίκες τη νύκτα και στήσιµο τους στα καλλιεργηµένα χωράφια).

------------------------------

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΜΗΝΩΝ Τα ονόµατα των 12 µηνών του έτους όπως µας είναι µέχρι σήµερα γνωστά –όχι µόνο στην Ελλάδα µα σε όλη την Ευρώπη, κατ’ επέκταση και στις ΗΠΑ και την Αυστραλία- προέρχονται από τους Ρωµαίους. Ο διαχωρισµός του έτους σε 12 µήνες καθώς και τα ονόµατα αυτών, έχουν παραµείνει αναλλοίωτα από τότε µέχρι σήµερα, και έχουν ως εξής: Μάρτιος Η µοναδική διαφορά του τότε διαχωρισµού του έτους µε τον τώρα είναι ότι το νέο έτος ξεκινούσε τον µήνα Μάρτιο για τον αρχαίο κόσµο, και όχι µε τον Ιανουάριο όπως σήµερα. Οι Ρωµαίοι όπως είναι γνωστό υπήρξαν µιλιταριστές και ο στρατός τους υπήρξε ο µεγαλύτερος και ισχυρότερος για την εποχή του, όσο φυσικά βρισκόταν στην ακµή του. Έτσι, ο Θεός του πολέµου Άρης, µε την ρωµαϊκή του φυσικά ονοµασία Mars, απολάµβανε ιδιαίτερη λατρεία και τιµές από τους Ρωµαίους. Ο πρώτος µήνας του έτους ονοµάστηκε Martius για να τιµήσει τον Θεό. Martius σηµαίνει «του Μαρς» Απρίλιος Ο δεύτερος µήνας του χρόνου ονοµάστηκε Aprilis που προέρχεται από την λατινική λέξη «aperere» και σηµαίνει «άνοιγµα», µιας και είναι ο µήνας που τα µπουµπούκια ανοίγουν. Κατά µια άλλη όχι παραδεκτή άποψη, ο Απρίλιος πήρε το όνοµά του από την Θεά Αφροδίτη, µιας και αυτός ο µήνας υπήρξε αφιερωµένος σε αυτήν. Aprilis σηµαίνει «αυτός που ανοίγει» Μάιος Ο τρίτος µήνας του έτους ονοµάστηκε Maius για να τιµήσει την Μαία, µητέρα του Θεού Ερµή, µιας και την πρώτη µέρα αυτού του µήνα γίνονταν γιορτή προς τιµή της. Η Μαία λατρεύονταν από τους Ρωµαίους ως Θεά-προστάτιδα της Τιµής και του Σεβασµού. Maius σηµαίνει «της Μαίας» Κατά µια άλλη -όχι παραδεκτή από τους µελετητές- άποψη, ο µήνας πήρε το όνοµά του από την λατινική λέξη «maiores» που σηµαίνει «µεγάλοι (σε ηλικία) άντρες» για να τιµήσει τους ηλικιωµένους. Ιούνιος Ο τέταρτος µήνας του έτους ονοµάστηκε Junius για να τιµήσει την Θεά Ήρα, µε την ρωµαϊκή της φυσικά ονοµασία Juno. Junius σηµαίνει «της Τζούνο»

Κατά µια άλλη -όχι παραδεκτή από τους µελετητές- άποψη, ο µήνας πήρε το όνοµά του από την λατινική λέξη «iuniores» που σηµαίνει «νεαροί άντρες» για να τιµήσει τους νέους άντρες-στρατιώτες. Ιούλιος Ο µήνας αυτός αρχικά ονοµαζόταν Quintilis που σηµαίνει «πέµπτος». Το 44 π.Χ. όµως, µετονοµάσθηκε σε Julius για να τιµήσει τον Ιούλιο Καίσαρα και να υπενθυµίζει την τραγική δολοφονία του. Αύγουστος Αυτός ο µήνας αρχικά ονοµαζόταν Sextilis που σηµαίνει «έκτος». Το 8 π.Χ. µετονοµάστηκε σε Augustus προς τιµή του αυτοκράτορα Αυγούστου, που υποστήριζε πως αυτός είναι ο τυχερός του µήνας. Σεπτέµβριος Ο µήνας ονοµάστηκε Septimus που σηµαίνει «έβδοµος». Κατά καιρούς µετονοµαζόταν σε ονόµατα ρωµαϊκών αυτοκρατόρων, από τους ίδιους τους αυτοκράτορες, που ζήλεψαν την δόξα του Ιούλιου και του Αυγούστου. Κανένα όµως από αυτά τα ονόµατα δεν παρέµεινε για πολύ γνωστό ως το όνοµα αυτού του µήνα. Οκτώβριος Ονοµάστηκε τον ελληνικό αριθµό οκτώ που στα λατινικά παραµένει ο ίδιος, δηλαδή octo. Νοέµβριος Ονοµάστηκε Nonus που σηµαίνει «ένατος» από τον λατινικό αριθµό nove, το ελληνικό δηλαδή εννιά. ∆εκέµβριος Ονοµάστηκε Decimus που σηµαίνει «δέκατος» από τον λατινικό αριθµό decem, το ελληνικό δηλαδή δέκα. Ιανουάριος Ο µήνας αυτός ονοµάστηκε Januarius και πήρε το όνοµά του από τον καθαρά ρωµαϊκό Θεό Janus, τον διπρόσωπο Θεό της Αρχής και του Τέλους. Το όνοµά του προέρχεται από την ετρουσκική λέξη «jauna» που σηµαίνει «πόρτα», γι αυτό λατρεύτηκε και ως Θεός-Φύλακας των Εισόδων και Εξόδων. Januarius σηµαίνει «του Τζάνους» Φεβρουάριος Ο µήνας ονοµάστηκε Februarius κατά µια εκδοχή για να τιµήσει την Θεά Juno Februa, η οποία κατά την ρωµαϊκή µυθολογία είναι η µητέρα του Θεού Mars (Άρης) και Θεά του Πάθους. Στις 14 του µήνα ήταν η γιορτή προς τιµή της και προς τιµή του έρωτα (εορταστική ηµέρα που επιβιώνει µέχρι σήµερα ως ηµέρα του Αγίου Βαλεντίνου). Κατά µια άλλη εκδοχή, ο µήνας πήρε το όνοµά του από τον Februus, Θεό των Νεκρών. Ως τελευταίος µήνας του ρωµαϊκού έτους, γίνονταν µεγάλες τελετές εξαγνισµού καθώς και η εορτή των νεκρών. Februus είναι η ετρουσκική ονοµασία

του δικού µας Άδη, που λατρεύτηκε από τους Ρωµαίους αρχικά µε το ετρουσκικό του όνοµα και αργότερα µε το λατινικό όνοµα Pluto.