ΙΙΙ -Οικολογία και Περιβάλλον: Περιηγήσεις, Περιπλανήσεις, Απόψεις

Δρ. Θεόδωρος Σ. Κουσουρής

Με την Οικολογία & το Περιβάλλον ‘’Περιηγήσεις, Περιπλανήσεις, Απόψεις’’

(Ι (ΙII) )

Αθήνα, 2010

- ΙΙΙ. Περιηγήσεις, Περιπλανήσεις, Απόψεις -

Δρ. Θεόδωρος Σ. Κουσουρής

(ΙΙΙ). Με την Οικολογία & το Περιβάλλον ‘’Περιηγήσεις, Περιπλανήσεις, Απόψεις’’ ………..μέσα από επίκαιρα και έγκυρα κείμενα γίνεται προσπάθεια ώστε να σκιαγραφηθούν, μέσα από την οπτική της βιώσιμης ανάπτυξης, τα ζητήματα του περιβάλλοντος στην Ελλάδα, αλλά και οι συνθέσεις της Φύσης και οι σχέσεις συνύπαρξης της Φύσης με τον ΄Ανθρωπο, με προοπτικές καλύτερης ποιότητας ζωής! Copyright: Δρ. Θεόδωρος Σ. Κουσουρής e-mail: [email protected] ______________________ Ο Θεόδωρος Σ. Κουσουρής, διετέλεσε πάνω από μια δεκαετία εκλεγμένος Διευθυντής στο Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων, του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), επιστημονικός σύμβουλος σε ΟΤΑ, αναπτυξιακές & τεχνικές εταιρίες, Δ/ντής ερευνών στο ΕΛΚΕΘΕ, ΕΚΘΕ & ΙΩΚΑΕ. Κατέχει διδακτορικό δίπλωμα στην οικολογία & προστασία του περιβάλλοντος από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Master of Science στους πόρους του περιβάλλοντος από το Salford University, U.K., μεταπτυχιακό δίπλωμα στην περιφερειακή ανάπτυξη από το Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών Επιστημών & μεταδιδακτορική ειδίκευση στην υδρο-οικολογία από το Zurich University, Switzerland. Άρθρα του με περιβαλλοντικό προβληματισμό δημοσιεύονται στον ημερήσιο έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, σε ιστοχώρους & σε weblogs, ενώ έχει συγγράψει βιβλία με οικολογικό και περιβαλλοντικό περιεχόμενο για το σχολείο & το ελεύθερο εμπόριο. Έχει λάβει μέρος σε εθνικά & ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα ως επιστημονικός υπεύθυνος ή ως συμμετέχον, σε πραγματογνωμοσύνες, σε μελέτες σκοπιμότητας & περιβαλλοντικών όρων - επιπτώσεων. Οι εκπαιδευτικές & επιμορφωτικές του δραστηριότητες καλύπτουν αντικείμενα οικολογικών και περιβαλλοντικών ζητημάτων, μεταξύ των άλλων στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Πολυτεχνείο Κρήτης, εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας & δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, νέων επιστημόνων, Κέντρων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης κ.ά.

Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

2


Περιεχόμενα Σελ. Πρόλογος

4

Οι Οικολόγοι, οι Οικολογούντες & οι άλλοι (Το Περιβάλλον μέσα από τα Ζητήματα Ουσίας της Κοινωνίας!) Παγκόσμια Ημέρα για το Περιβάλλον (Γνωρίζουμε τι Γιορτάζουμε & Γιατί;) Εισβολή Ξενικών Ειδών στις Θάλασσές μας (Τροπικά και άλλα Είδη Μεταλλάσσουν τις Ελληνικές Θάλασσες) Φυσικές Καταστροφές & Συνεπακόλουθα (Για την Τοπολογία των Φυσικών & άλλων Κινδύνων!) Δασικές Πυρκαγιές: Παραλήψεις, ΄Αγνοια και Παρεξηγήσεις Τρόφιμα ή Καύσιμα: Γιατί να υπάρχει το Δίλημμα; Η Νήσος Γαύδος δεν είναι μόνο Φύση (Περιήγηση Ιστορίας & Περιβάλλοντος) Το Νερό στη Ζωή μας μέσα από τις Παγκόσμιες Κλιματικές Αλλαγές Και η Χρήση του Νερού .…με Σταγόνες Να, που η Φύση Μπορεί και Αντιστέκεται: Η Περίπτωση της Λίμνης Τριχωνίδας Φαλάσαρνα: Χθες, σήμερα αύριο (Φύση, ιστορία, βιώσιμη αγροτική και οικοτουριστική ανάπτυξη Φυσικό και Πολιτιστικό Πάρκο η λίμνη του Κουρνά Εκεί Ψηλά στον Ομαλό της Σαμαριάς Λιμνοδεξαμενές Νερού, αλλά με Προϋποθέσεις Γιατί Αξίζουν της Προσοχής μας οι Περιοχές NATURA 200 (Γνωριμία με τις Περιοχές NATURA-2000 στο Ν. Χανίων) Φροντίδα για το Περιβάλλον τα Κτηνοτροφικά Πάρκα Υπόδειγμα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (Ελαφονήσι ή Λαφονήσι, η Εξωτική Νοτιοδυτική Κρήτη) Ότι Πετάμε δεν είναι και Σκουπίδι Χαμένες Ατλαντίδες. στις Χωματερές και στους ΧΥΤΑ Η Φιλοπεριβαλλοντική Επιχειρηματικότητα Σήμερα -Οικολογικό Aπόθεμα Bιώσιμης Πορείας. Απόψεις για το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Αειφόρου Ανάπτυξης 2007-2013. -Για τη Μείωση της Ανεργίας με την Προστασία του Περιβάλλοντος. -Η Επιχειρηματική Ευρωστία μέσα από Περιβαλλοντική Οπτική. Και πάλι για το Νερό Αν Διαθέτεις Χρήματα Αγοράζεις Ακόμη και τη Ρύπανση Ββλιογραφικές Πηγές


5 9 11 14 17 21 24 28 33 35 38 42 48 52 55 67 72 74 77 80 83 85 88 91 94 97

3


Πρόλογος Μέσα σε αυτήν την ηλεκτρονική έκδοση ‘’ (ΙΙΙ). Με την Οικολογία & το Περιβάλλον – Περιηγήσεις,

Περιπλανήσεις,

Απόψεις’’,

αναπτύσσονται

επίκαιρες

περιηγήσεις

και

περιπλανήσεις, οι οποίες εντάσσονται στο πλαίσιο, της διάχυσης της σημερινής γνώσης με εκλαϊκευμένα κείμενα και χαρακτηριστικά παραδείγματα σε όλους εκείνους που έχουν συνειδητοποιήσει ότι η προσδοκώμενη καλύτερη ποιότητα ζωής θέλει τόλμη, ρήξεις με τις καθημερινές μας συνήθειες και τον αστικό τρόπο διαβίωσης. Υπάρχουν πολλά ζητήματα που χρειάζονται άμεσα τη συμβολή του καθενός για την παραπέρα προώθηση και διεκδίκησή τους. Τα απαιτούμενα για κάθε ενεργό πολίτη, δεν είναι μόνο ο τρόπος ζωής, οι διαδικασίες μάθησης και οι συμπεριφορές μας. Προαπαιτούμενα σε αυτήν την προσπάθεια της οικοδόμησης της γνώσης και της έγκυρης ενημέρωσης, είναι μεταξύ των άλλων πρακτικές δραστηριότητες και αναζήτηση των εργαλείων ζύμωσης με τα σημερινά ζητήματα που αφορούν το περιβάλλον και την κοινωνία. Έτσι, γίνεται εφικτότερα τόσο η ανάδειξη της τοπικής περιβαλλοντικής προβληματικής, όσο και η πιο πλατιά ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για τα κοινά που έχουν να επιδείξουν οι τοπικές κοινωνίες. Ωστόσο, όταν η περιβαλλοντική ενημέρωση είναι έγκυρη και η κοινωνία ενσωματώνει φιλικές προς το περιβάλλον καλές πρακτικές και προωθεί αντίστοιχες συλλογικές δραστηριότητες, τότε μόνο μπορεί να διαμορφώνει στάσεις ζωής για καλύτερο αύριο και αντιστάσεις στα καταναλωτικά 4 πρότυπα. Άλλωστε, η φροντίδα και η έγνοια των ενεργών πολιτών και των εκπαιδευτικών πέρα από τη ζητούμενη ευαισθητοποίηση και τη μάθηση, οφείλει να περιλαμβάνει την έγκυρη περιβαλλοντική ενημέρωση τους, την κινητοποίηση και τη συμμετοχή τους σε δραστηριότητες που αναβαθμίζουνκαι όχι μόνο, την ποιότητα ζωής. Ελπίζουμε, τα κείμενα αυτού του βιβλίου να συμβάλλουν στην ενδυνάμωση της προσπάθειας, όλων εκείνων των χαρισματικών συμπολιτών μας που προωθούν συμμετοχικές δραστηριότητες, χωρίς τους υστερισμούς και τις αγκυλώσεις των οικολογούντων, ώστε να διαμορφώνουν τους αυριανούς ενεργούς πολίτες για την ουσιαστική ροστασία του περιβάλλοντος και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Δρ. Θεόδωρος Σ. Κουσουρής (2010)

 Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


Οι Οικολόγοι, οι Οικολογούντες & οι άλλοι. (Το Περιβάλλον μέσα από τα Ζητήματα Ουσίας της Κοινωνίας!) Κραυγές, κινδυνολογία, μονόλογοι και απουσία διαλόγου και συναίνεσης, συνθέτουν σήμερα ότι αφορά όλους μας και τις επόμενες γενεές..Δηλαδή, το κοινωνικό, πολιτισμικό και το φυσικό περιβάλλον. Σχεδόν καθημερινά βομβαρδιζόμαστε για τα ελληνικά περιβαλλοντικά προβλήματα, σημαντικά, αλλά και ασήμαντα..Άξια της προσοχής και εγρήγορσης όλων μας, αλλά και εικόνες ασυνάρτητες, μέσα από την άγνοια, τη φαιδρότητα, και την παραπληροφόρηση. Είναι κοινά αποδεκτό στις μέρες μας, ότι η έγκυρη και έγκαιρη πληροφόρηση είναι ελλειμματική και μερικές

φορές

κατευθυνόμενη.

Οι

απανταχού

υπεύθυνοι

συνήθως

επικαλούνται

άλλες

προτεραιότητες με νεφελώδεις στόχους και ότι το εξειδικευμένο του ζητήματος απαιτεί ειδικούς και μελέτες. Το πόσο απέχουμε από την πραγματικότητα των γεγονότων και τι μέλλει γενέσθαι, επί του πρακτέου, φοβούμαστε δυστυχώς ότι μας διαφεύγουν, καθώς είναι και τα σημαντικά. Εξάλλου, η ικανότητα διαχείρισης, για την περίπτωση των ζητημάτων που σχετίζονται με το περιβάλλον, αποτελεί την κρίσιμη προϋπόθεση για τον εντοπισμό για παράδειγμα του φθοροποιού παράγοντα, , το σχεδιασμό των απαιτούμενων δράσεων και την πρακτική αντιμετώπισή του. Αυτό που αρκετοί αγνοούν είναι η πολυπλοκότητα των περιβαλλοντικών ζητημάτων, η γοητεία των σχέσεων ανάμεσα στα έμβια όντα και τον αβιοτικό περίγυρό μας, αλλά και το δαιδαλώδες της σύνθεσης της Φύσης, 5 που οφείλει να συνεκτιμάται με τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες, μέσα από την οπτική της βιώσιμης ανάπτυξης και της ορθολογικής διαχείρισης. Πραγματικά αναρωτιόμαστε, γιατί οφείλει να διεγείρει και μόνο επιφανειακά την προσοχή και συνάμα την αγανάκτηση της κοινωνίας μια νεκρή θαλάσσια χελώνα, τα μαυροζούμια από τα ελαιοτριβεία, τα νερά με το εξασθενές καρκινογόνο χρώμιο, οι πυρκαγιές και οι πυρόπληκτοι, η ρύπανση από πετρελαιοειδή, τα μπάζα και τα σκουπίδια, το κτηματολόγιο, το χωροταξικό, τα αυθαίρετα, οι δασικές περιοχές και τα δάση,, αλλά και γιατί όχι η φτώχια, η πείνα, η δυστυχία και οι ανισότητες. Λέτε να αποβλέπουν ώστε να δημιουργηθεί μια κοινωνία που ζει με φόβους, μια κοινωνία που φοβάται; Μα μια τέτοια κοινωνία δεν μπορεί να έχει οράματα, προοπτικές, αλλά και να αντιμετωπίσει τα οποιαδήποτε καθημερινά προβλήματά της. .Δεν είναι ουσιαστικότερο να ξέρουμε γιατί βρέθηκε νεκρή η χελώνα;; Τι θα πρέπει να αποφεύγουμε για να μην έχουμε και άλλες χελώνες νεκρές και ποια είναι επιτέλους η σημασία της χελώνας, του χελιδονιού, της πέρδικας, του λύκου και της αλεπούς στη ζωή και στη Φύση γενικότερα και ειδικότερα;;Δεν είναι περισσότερο σημαντικό να γνωρίζουμε από έγκυρες πηγές τις αιτίες της λειψυδρίας και με ποιο τρόπο μπορούμε να συμβάλλουμε ο καθένας μας στην εξοικονόμηση του νερού; Πως μπορούμε να ανακυκλώνουμε υποβαθμισμένα και ακάθαρτα νερά χρησιμοποιώντας τα για άλλες χρήσεις; Και η αφαλάτωση τι μπορεί να προσφέρει; Πότε επιβάλλεται να χρησιμοποιείται και ποια δυνητικά προβλήματα και κάτω Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


από ποιές προϋποθέσεις μπορεί να δημιουργήσει; Είναι τεκμηριωμένα σωστό ή ακραίο να λέγεται ότι η αφαλάτωση δημιουργεί τέτοια προβλήματα στο θαλάσσιο χώρο όπου λειτουργεί, όσα μπορεί να δημιουργήσει στο ίδιο χώρο η ατέλειωτη εξάτμιση το θαλασσινού νερού από τον ήλιο; Και γιατί να ενεργοποιούνται στην αναδάσωση τόσοι πολλοί φορείς που εκ των πραγμάτων δεν μπορούν να διαθέτουν επιστημονική τεχνογνωσία περί δάσους, δασικών διεργασιών, συσχετίσεων εδάφους, νεαρών φυτών, βλάστησης, χλωρίδας και άγριας πανίδα, αλλά και νερού; Πότε οφείλουμε να προστατεύουμε το παράκτιο χώρο, ποιες δραστηριότητες στην άλφα ή βήτα περιοχή είναι επιτρεπόμενες ή υπό έλεγχο ποίου φορέα ή ακόμη και απαγορευτικές για κάποιο εξειδικευμένο λόγο και αιτία; Πότε ένα τοξικό χημικό στοιχείο μπορεί να γίνει τοξική χημική ουσία και μπορεί να δράση ενεργά στο περιβάλλον; Κάτω από ποιές προϋποθέσεις αυτή η χημική ουσία και κατά πόσο μπορεί να επηρεάσει τη δημόσια υγεία και υγιεινή; Πως μπορεί η ανακύκλωση των απορριμμάτων να αποδώσει τα μέγιστα;; Γιατί αποτελεί αναγκαιότητα σήμερα;. Πως πρέπει να συμπεριφερόμαστε στο σπίτι σε σχέση με τα σκουπίδια και ποιος είναι ο κύριος σκοπός που εξυπηρετείται; Ποιός είναι ο ρόλος των εθελοντών, ποιος ο ρόλος των δημοσιογράφων και ποιός των επιστημόνων;; Πως μπορεί να υπάρξει η ζητούμενη συνεργασία τους; Και εξυπακούεται ότι αναμένουμε τεκμηριωμένες απαντήσεις από ειδικούς επιστήμονες και όχι από ευαισθητοποιημένους εθελοντές ή και από τους εγκλωβισμένους και παρατρεχάμενους των περιβαλλοντικών και οικολογικών οργανώσεων με 6 αμφισβητούμενο γνωστικό υπόβαθρο. Και κανείς δεν αμφιβάλλει για την ανάγκη ύπαρξης, ενεργοποίησης και ενδυνάμωσης των περιβαλλοντικών και οικολογικών οργανώσεων. Δυστυχώς όμως, δεν είναι λίγες οι φορές που το πλαίσιο δράσης τους δημιουργεί ερωτηματικά και πλείστες αμφιβολίες σκοπιμοτήτων. Και τούτο φαίνεται λογικό καθώς, μεταξύ των άλλων, το εκμεταλλεύτηκαν, όχι και λίγοι, ως ‘’σκαλοπάτι’’ ανόδου σε ποικίλα αξιώματα (Δήμαρχος, Βουλευτής, Πολιτευτής κ.λ.π.). Παλαιότερα, ήταν πασιφανές ότι η έλλειψη προβληματισμού και προβλημάτων σε ένα επιστημονικό πεδίο ήταν προάγγελος του τέλους του. Με τα σημερινά όμως δεδομένα και εφόσον μας απασχολεί το περιβάλλον και τα προβλήματα ή ζητήματά του,, η αυτόνομη παρουσία μιας επιστήμης, πόσο μάλλον μιας συγκεκριμένης ομάδας επιστημόνων ή ακόμη χειρότερα ευαισθητοποιημένων περί τα οικολογικά ή και των οικολογούντων, δεν προσφέρει τίποτα το ουσιαστικό στην επίλυση του προβλήματος. Ασφαλώς και εντυπώσεις μπορεί να προκληθούν, αλλά ως συνήθως οι εμμονές και τα κάθε είδους ‘’κωλύματα’’ ζημιά πρωτίστως προκαλούν..Για παράδειγμα, εξαιτίας νομικών παρεμβολών και αιτιάσεων, πολιτικού κόστους, συντεχνιακών νοοτροπιών, τοπικιστικών αντιλήψεων,

δοξασιών,

παρελθοντολογίας,

παραδόσεων,….

διαχρονικής

οπισθοδρόμησης,

προκαλούνται συνήθως απρόβλεπτες εξελίξεις και ζημιές στο περιβάλλον. Εξάλλου, όταν ανακύπτει κάποιο περιβαλλοντικό ζήτημα, οι επιστημονικοί σύλλογοι και φορείς τους βρίσκονται σε δεύτερη ή Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


τρίτη μοίρα, προεξεχόντων βεβαίως των πολιτικών και των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων που πολλές από αυτές δεν διαθέτουν την αναγκαία επιστημονική επάνδρωση, πιστοποιημένη εργαστηριακή υποδομή. και ανάλογη για κάθε περίπτωση εμπειρία. Και η σοβαρότητα πολλές φορές εκπίπτει, ακόμη και σε πανεπιστημιακούς όταν καλούνται να εκφέρουν άποψη επί παντός ζητήματος. Η Φύση, η κοινωνία και οι δραστηριότητές μας ποτέ δεν μπορούν να απομονωθούν από τα τεκταινόμενα και διαδραματιζόμενα με αμφίδρομες πορείες, τάσεις, σχέσεις και επιδράσεις. Είναι γνωστό ότι τα έμβια όντα μαζί με τα αβιοτικά συστατικά στον πολυχώρο, μέσα στο χωρόχρονο που σηματοδοτούν το περιβάλλον, είναι ζωντανό πολυεπιστημονικό και διεπιστημονικό πεδίο προσέγγισης, μελέτης, διερεύνησης, απόδειξης, προβολής και ουσιαστικής εφαρμογής, σήμερα, αύριο και μεθαύριο. Η ζωντάνια κάθε επιστήμης φαίνεται όταν έχει να αντιμετωπίσει και να διαχειριστεί ανοιχτά προβλήματα. Όπως δηλαδή ισχυρίζονταν οι Ίωνες στοχαστές της επιστήμης, οι Πυθαγόρειοι, ο Ευκλείδης, ο Αριστοτέλης και άλλοι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι. Και ποια είναι τα κυρίαρχα προβλήματα στην Ελλάδα ως προς το περιβάλλον, που απαιτούν την έγκαιρη και έγκυρη αντιμετώπιση; Οι ειδικοί μας πληροφορούν ότι η αντιμετώπιση των ελληνικών περιβαλλοντικών ζητημάτων οφείλει να εστιαστεί κυρίως στις επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών(έγκαιρη ετοιμότητα, ελαχιστοποίηση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, κ.ά.), στα προβλήματα των στερεών απορριμμάτων (ελαχιστοποίηση απορριμμάτων στο σπίτι, ανακύκλωση 7 υλικών, αποκομιδή, διάθεση και απόθεση σε χωροθετημένους χώρους, κ.ά), στην ορθολογική διαχείριση των νερών και στη διασφάλιση της προστασίας τους, στην εξοικονόμηση της ενέργειας από συμβατικές πηγές και στην προώθηση των εναλλακτικών μορφών της (ηλιακή, αιολική, γεωθερμική, κυματική κ.ά.) στην αναστροφή της υποβάθμισης των εδαφών (διάβρωση, ερημοποίηση κ.ά), στην αποτροπή της εποχικής κακοποίησης και υποβάθμισης της θάλασσας και της παραλίας, αλλά και στην απουσία της συμμετοχικότητας για τα κοινά, του τεκμηριωμένου διαλόγου και της κοινωνικής συναίνεσης. Και κάπου εδώ στον αντίποδα σε σχέση με τους οικολογούντες, τους πράσινους ακτιβιστές, τις ΜΚΟ, αλλά και τους μονο-στοχοθετημένους ειδικούς επιστήμονες (π.χ. επιστημονικέ απόψεις μόνο για τις κλιματικές αλλαγές, μόνο για ρύπανση των θαλασσών, μόνο για το κοινωνικό σύνολο μόνο για το δάσος), εμφανίζονται οι λεγόμενοι αντι-ακτιβιστές. Μεταξύ των άλλων εκτιμούν, ότι η άνοδος της θερμοκρασίας, εξαιτίας του φαινομένου του θερμοκηπίου, δεν είναι μια επικείμενη πλανητική έκτακτη ανάγκη, αλλά είναι μία από τις μεγάλες απειλές που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα. Επίσης, δεν αμφισβητούν την κλιματική αλλαγή, παρά μόνον ως προς την προτεραιότητα που της δίνεται. Θεωρούν, ότι οι πολλές προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσουμε σε παγκόσμια βάση, έχουν διαφορετικό τόνο και σημασία σε διαφορετικούς τόπους, χώρες και ηπείρους. Για παράδειγμα, τρία δισεκατομμύρια άνθρωποι ζούνε χωρίς πρόσβαση σε καθαρό κα πόσιμο νερό, αλλά και στην υγιεινή. Σε αυτό τον αιώνα ο υποσιτισμός, οι ασθένειες, Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


το βρώμικο νερό και η έλλειψη υγιεινής θα σκοτώσουν πολύ περισσότερους ανθρώπους από ό,τι η παγκόσμια άνοδος της θερμοκρασίας. Μέσα σε άλλα, εξαιρετικά ενδιαφέροντα και πολλές φορές αινιγματικά, διατείνονται ότι ‘’αν αφιερώσουμε όλες τις προσπάθειες και τους πόρους μας σε πολιτικές που αφορούν μεγάλα τμήματα της ανθρωπότητας τα οφέλη θα είναι πολλαπλάσια σε σχέση με τα στοχοθετημένα παγκόσμιας κλίμακας ζητήματα’’. Και μας προσγειώνουν αναμφίβολα όταν αναφέρουν ότι ‘’το ετήσιο κόστος των συμφωνιών του Κιότο (ανάληψη δράσεων για τον περιορισμό των εκπομπών αέριων ρύπων υπευθύνων για την υπερθέρμανση του πλανήτη), υπολογίζεται ότι θα ανέλθει στα 180 δισεκατομμύρια δολάρια, δηλαδή ποσό διπλάσιο εκείνου το οποίο παρέχεται σήμερα ως αναπτυξιακή βοήθεια στις φτωχές χώρες’’. Όμως, αν επενδύσουμε ως ανθρωπότητα σ΄’ αυτές τις φτωχές χώρες -άλλωστε αποτελεί ηθική αναγκαιότητα, αν μη τι άλλο θα πετύχουμε τη μείωση των θανάτων από ελονοσία κατά μερικές χιλιάδες άτομα ετησίως για τον υπόλοιπο αιώνα. Καθώς, η αύξηση της φτώχιας και της ανέχειας κλονίζει τα θεμέλια της κοινωνικής συνοχής και της κοινωνικής ανάπτυξης, έχουμε δικαίωμα να αναζητούμε λύσεις για τα προβλήματα του περιβάλλοντος, χωρίς να νοιαζόμαστε πρωτίστως για την προάσπιση της αξιοπρέπειας του ανθρώπου; Σε ότι αφορά το περιβάλλον και την προσδοκώμενη καλύτερη ποιότητα ζωής, η ατομική ευθύνη και η υπευθυνότητα του καθενός μας, εξυπακούεται ότι είναι ένα από τα ζητούμενα, καθότι απέχουμε 8 αρκετά από τη δημιουργία της έμφυτης περιβαλλοντικής συνείδησης. Πέρα από αυτά, η κατάκτηση της περιβαλλοντικής συνείδησης είναι συνυφασμένη με τη δημιουργία, με τις διαφορετικές επιλογές, τις συνήθειες, τους τρόπους και τις συμπεριφορές μας..Ξεκινάει μέσα από την οικοδόμηση της αγωγής στο σπίτι, καθοδηγείται στο σχολείο με τη διαμόρφωση της περιβαλλοντικής μας ευαισθησίας και προεκτείνεται με την εθελοντική

δράση και τη συμμετοχή μας, μέσα στην

κοινωνία, καθώς για να ριζώσει θέλει ‘’αέναη’’ αυτή τη διαδικασία. Ωστόσο, η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόμιο κανενός. Σημαίνει, πρώτα απ’όλα, έγκυρη ενημέρωση, εμπεριστατωμένη γνώση, λογική και υπευθυνότητα, χωρίς κραυγές, υστερίες, οικο-λαγνεία, χωρίς παντιέρες και......ταμπούρλα! Στα ζητήματα του περιβάλλοντος προέχει η υιοθέτηση μακρόπνοων πολιτικών με οράματα, στρατηγικές πρόληψης, ουσιαστική και πρακτική συνεισφορά για την επίλυση των ζητημάτων που έχουν να κάνουν με το καλύτερο αύριο. Εξάλλου, θα πρέπει να υπενθυμίσουμε σε πολλούς ότι η οικολογία είναι ένας πλατύς κλάδος επιστημών. Μπορεί να είναι στις μέρες μας επίκαιρος κλάδος, αλλά δεν σημαίνει ότι η γνώση περί αυτήν κατακτιέται, μόνο με ευαισθησίες και καλές προθέσεις. Και άλλοι κλάδοι επιστημών βρίσκονται στην επικαιρότητα σήμερα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι όσοι ενδιαφερόμαστε ή ασχολούμαστε από χόμπι με τη διατροφή, τη μηχανική ή και τη χειρουργική, γίναμε και αίφνης διατροφολόγοι, μηχανικοί ή και



χειρουργοί που είμαστε έτοιμοι να επανδρώσουμε τις …..χηρεύουσες χειρουργικές μονάδες των περιφερειακών νοσοκομείων! Αξίζει να θυμηθούμε ότι το αρχαίο ελληνικό πνεύμα έχει και θα έχει οικουμενική απήχηση γιατί διακρινόταν για το λόγο και το διάλογο, τολμούσε τις ρήξεις, αλλά και είχε ιδέες και οράματα, μέσα από τη σκληρή δουλειά και σπουδή, την αρετή, την ομορφιά και τη δράση. Άραγε πόσοι όσοι ασχολούνται ενεργά και δραστήρια με το περιβάλλον διαθέτουν γνώση, ανάλογες σπουδές και εμπειρία, προτείνουν εφικτές και εφαρμόσιμες δράσεις και φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές, τολμούν ρήξεις με απολιθωμένες νοοτροπίες, επιζητούν τον ουσιαστικό διάλογο με την κοινωνία, ενστερνίζονται πανανθρώπινες αξίες και δικαιώματα, προσβλέπουν σε ουσιαστικά καλύτερες προοπτικές;

---------Παγκόσμια Ημέρα για το Περιβάλλον (Γνωρίζουμε τι Γιορτάζουμε & Γιατί;) Η Παγκόσμια Ημέρα για το Περιβάλλον είναι μέρα γιορτής, υπενθυμίζοντας την αναγκαιότητα διασύνδεσης του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον, υπενθύμισης των υποχρεώσεων μας απέναντι στο συνάνθρωπο και στη φύση, για τη διαφύλαξη της αρμονίας των σχέσεων της φύσης. Ευτυχώς που υπάρχουν και οι ευαισθητοποιημένες κοινωνίες σε εγρήγορση για νάχουμε καλύτερη ποιότητα ζωής. Που μπορούν να μας αφυπνίζουν και να συμπορευόμαστε με δράσεις απέναντι στα παράλογα που συμβαίνουν γύρω μας που καταστρέφουν ή και που απειλούν το αύριο. Απόψε και στις 10.00 η ώρα το βράδυ, Τρίτη 5 Ιουνίου, παγκόσμια μέρα για το περιβάλλον, καλούμαστε και για δέκα λεπτά να σβήσουμε ταυτόχρονα τα φώτα των σπιτιών μας. Σήμερα όλοι γιορτάζουμε για το περιβάλλον και νοιαζόμαστε γιαυτό. Καλούμαστε σε σχετικές εκδηλώσεις και δράσεις. Την προσοχή μας όμως. Συνήθως, κάθε επετειακή εκδήλωση έχει πρόσκαιρο χαρακτήρα, μόνο για το σήμερα, χωρίς βάθος χρόνου και συνέπεια. Σήμερα, για την παγκόσμια μέρα του περιβάλλοντος

καθαρίζουμε,

φροντίζουμε,

ανακυκλώνουμε,

ζωγραφίζουμε

για

την

ευαισθητοποίηση. Και αύριο; Αύριο όμως τι; Τις υπόλοιπες 364 μέρες θα συμμετέχουμε ενεργά για την καλύτερη ποιότητα ζωής ή θα περιμένουμε την επόμενη χρονιά για να γιορτάσουμε και πάλι την ημέρα του περιβάλλοντος 2008; Για 364 μέρες το χρόνο, μπορούμε να σβήνουμε τα φώτα μας για 10 λεπτά κάθε βράδυ; Μπορούμε να συμμετέχουμε ενεργά για την ανακύκλωση, για την εξοικονόμηση του νερού; Να νοιαζόμαστε για τη γειτονιά, την πόλη, τον τόπο μας, τον πλανήτη, για το συνάνθρωπό μας; Και κάθε χρόνο το ίδιο ερώτημα. Γιατί οι επέτειοι δεν λειτουργούν καθημερινά, ως μοχλοί ανάδειξης για τα ζητήματα του περιβάλλοντος; Έχουμε πλέον συνηθίσει στα λόγια, στις διαφημιστικές καμπάνιες. Σήμερα, αληθινά, ψεύτικα, πλαστικά και χάρτινα μεγάλα λόγια και υποσχέσεις. Βλέπετε ποντάρουν στην ευαισθησία του μέσου πολίτη που μπορεί να ταρακουνηθεί με Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

9


τις απειλές και τους κινδύνους, που τον απειλούν. Είμαστε όμως έτοιμοι ή έχουμε ενταχθεί σε κείνες τις ομάδες και τις κινήσεις των ενεργών πολιτών που συμμετέχουν ενεργά σε ότι επιπτώσεις επιφέρει η περιβαλλοντική υποβάθμιση, σε ότι μας απειλεί τοπικά και πλανητικά, σε ότι μας δυναμώνει και μας ενώνει για ουσιαστική αλλαγή στις συνήθειες, νοοτροπίες και συμπεριφορές. Δυστυχώς βιώσαμε και βιώνουμε την αποδυνάμωση της δυναμικής του Ρίο και του Γιοχάνεσμπουργκ, τα παιχνίδια των πλούσιων κρατών σχετικά με τις επιδιώξεις του Κιότο, τα διατροφικά σκάνδαλα με τα μεταλλαγμένα, τις τοπικές διαμάχες με τους ΧΥΤΑ, τις απειλές και τους κινδύνους για πλημμύρες, για τη λειψυδρία, την ερημοποίηση, το συνεχιζόμενο πόλεμο για το πετρέλαιο, τα λόγια τα μεγάλα για τις εναλλακτικές μορφές ενέργειας και την πρόσφατη μόδα με τα βιοκαύσιμα. Κανείς όμως δεν συνιστά στους αγρότες να αποφύγουν πηγές βιομάζας που χρειάζονται μεγάλες εκτάσεις, γόνιμα εδάφη, πολύ νερό και πολλά λιπάσματα. Όσο για το τόπο μας, στο όνομα της προστασίας και διαφύλαξης του περιβάλλοντος, ζούμε συνεχιζόμενες φαρσοκωμωδίες με σουρεαλιστικές προεκτάσεις. Η προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων, βάλλεται τεχνηέντως από σχέδια για την αναθεώρηση του Συντάγματος, από οικοδομικούς συνεταιρισμούς και πολυεθνικές τεχνικές εταιρίες. Οι παραλίες και ο αιγιαλός, ως τα πλέον προσοδοφόρα φιλέτα διανέμονται σε τεράστιες ξενοδοχειακές μονάδες, σε προκατασκευασμένα χωριά και δήθεν παραδοσιακούς οικισμούς. Όσο για τη νομοθεσία ή καλύτερα τη πολύ-νομοθεσία, είναι δύσκολο έως αδύνατο να εφαρμοστεί μιας και τα 10 πολιτικά ρουσφέτια καλά κρατούν. Κτηματολόγιο ανύπαρκτο. Χωροταξία, λέξη άγνωστη. Ιδιωτικοποιούνται δάση, παραλίες, ακτές, ευαίσθητα οικολογικές περιοχές. Ωστόσο, από σήμερα, ας οπλιστούμε με αισιοδοξία και με συγκεκριμένους περιβαλλοντικούς στόχους. Βήμα προς βήμα μπορούμε να συμβάλλουμε ώστε να διαμορφωθεί αύριο μια ισχυρή κοινωνία από πολίτες, για τους πολίτες. Το οτιδήποτε πράσινο –της ελπίδας, των φυτών, των χαμόγελων, του εναλλακτικού, του συγκροτημένου κινήματος, από τη γειτονιά, την πόλη, τη χώρα, τον πλανήτη, θέλει ενδυνάμωση και συμμετοχικότητα. Να επηρεάσουμε εν τέλει συνειδήσεις, πολιτικές και συσχετισμούς. Δεν πάει άλλο. Η διαφορετικότητα να κάνει την ουσιαστική διαφορά. Να έχει την ικανότητα να συνδέει προτεραιότητες για το περιβάλλον μέσα από τα ζητήματα της κοινωνίας και να δημιουργεί ενεργούς πολίτες. Όχι πάλι από τα ίδια. Οι λύσεις των ζητημάτων βρίσκονται στα χέρια μας. Όλοι μαζί μπορούμε να απαιτήσουμε και διεκδικήσουμε με επιχειρήματα και διάλογο, αυτά που μας λείπουν για να αντιστρέψουμε τη σημερινή κατάσταση, προσβλέποντας με οράματα και προοπτικές ένα καλύτερο αύριο. Ασφαλώς και απαιτούμε καλύτερη ποιότητα ζωής και καταγγέλλουμε δημόσια οτιδήποτε εξυπηρετεί αλλότρια συμφέροντα και καταστρέφει ότι το καλύτερο και αγνότερο μας έχουν αφήσει οι προπάπποι μας. Ασφαλώς και θάναι βροντερή η φωνή μας για τις σκοπιμότητες που απειλούν παραλίες, θάλασσες, δάση, υγρότοπους, πόλεις, πάρκα και γειτονιές. Απέναντι σε όσα απαράδεκτα συμβαίνουν για τις μειονότητες, την απουσία ουσιαστικού Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


σχεδιασμού εξάλειψης της φτώχειας, για το υγειονομικό απαρτχάϊντ της δημόσιας υγείας, τον καιροσκοπισμό και την απάθεια. Η μέρα αυτή, η παγκόσμια μέρα για το περιβάλλον, ας γίνει μέρα αφύπνισης και εγρήγορσης για όσα συμβαίνουν στον περίγυρό μας, αλλά και σε ολόκληρη τη Γη. Γιατί το Περιβάλλον περιλαμβάνει όχι μόνο τη φύση με τη γοητεία των σχέσεων της, αλλά και τον άνθρωπο που αναζητά και ελπίζει σε όλα τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη, καλύτερη ποιότητα ζωής. Γιορτάζουμε για να θυμηθούμε ότι υπάρχει το Περιβάλλον μέσα στο οποίο αναπνέουμε, ζούμε, εργαζόμαστε, δημιουργούμε. Και να επιδιώξουμε για να γίνει πραγματική γιορτή. Γιατί, ανέκαθεν οι κάθε είδους παρόμοιες συνευρέσεις υπήρξαν και δημιουργικές και αποτελεσματικές για να διαμορφώνουν πάντοτε στάσεις και τάσεις. Αποτελούν, εν τέλει, τρόπους επικοινωνίας, ανταλλαγής απόψεων και προβληματισμών. Άλλωστε, κάπως έτσι δεν ξεκινούν τη δράση τους οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και οι Πρωτοβουλίες Πολιτών για το τοπικό περιβάλλον. Το μεράκι είναι η αρχή. Μέσα στον ορυμαγδό των περιβαλλοντικών ζητημάτων, απειλών και κινδύνων, αξίζει να αναδείξουμε ότι το καλύτερο μας έχει απομείνει, ότι το πιο χρωματιστό και ουσιαστικό έχουμε να παινευόμαστε. Δηλαδή, εκείνα που δίδουν νόημα στη ζωή και στην υπόστασή μας και που ασφαλώς με τη δική μας ‘’περιφρούρηση’’ προσδοκούμε να ζήσουμε καλύτερα. Να χαρούμε τις γιορτές για το Περιβάλλον και …..τα μάτια, την προσοχή μας πάντοτε εστραμμένη 11 σ’αυτό. ----------

Εισβολή Ξενικών Ειδών στις Θάλασσές μας (Τροπικά και άλλα Είδη Μεταλλάσσουν τις Ελληνικές Θάλασσες) Τοξικές άλγες, επικίνδυνα για την τοξικότητά τους μικροσκοπικά φύκη του πλαγκτού, περισσότερες επιδρομές από επώδυνες τσούχτρες, αλλά και ψάρια που έχουν τοξική σάρκα θα είναι οι δυσάρεστες εκπλήξεις για τους παραθεριστές στις περισσότερες θάλασσές μας. Καθώς, και στο θαλάσσιο περιβάλλον της Μεσογείου και των Ελληνικών Θαλασσών συμβαίνουν μεταβολές αντίστοιχες με εκείνες των παγκόσμιων κλιματικών αλλαγών, αλλά και επειδή η ρύπανση, κατ’εξοχήν στις παράκτιες περιοχές, επιδεινώνεται χρόνο με το χρόνο, οι επόμενες δεκαετίες αναμένονται, από τους ειδικούς επιστήμονες, ότι θα έχουν επιπτώσεις και στις οικονομικές δραστηριότητες και στην ανθρώπινη υγεία και στη ντόπια πλούσια βιοποικιλότητα των θαλασσών μας. Ζούμε ήδη μια κλιματική δυσαρμονία σε σύγκριση με εκείνα που γνωρίζαμε μέχρι σήμερα, ενώ αυτές οι διαφοροποιήσεις με αργότερους ρυθμούς μεταφέρονται και στο θαλάσσιο περιβάλλον. Άραγε για πόσο ακόμη θα παραμένει ελκυστικό και παραγωγικό αυτό το φυσικό θαλάσσιο περιβάλλον που αποτελεί τη ζωή και τη ζωντάνια στη χώρα μας; Αυτό το περιβάλλον όμως έχει ευαίσθητα οικοσυστήματα, με έμβια Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


όντα που αποτελούν ένα μεγάλο φυσικό κεφάλαιο και αγαθό για τις επόμενες γενεές, δημιουργεί προσοδοφόρες δραστηριότητες για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού,

αυτό όμως το θαλάσσιο

περιβάλλον απειλείται ποικιλοτρόπως. Άλλωστε, είναι γνωστό ότι εδώ και αρκετά χρόνια λαμβάνουν χώρα μικρότερες και μεγαλύτερες ανακατατάξεις και στο ελληνικό θαλάσσιο περιβάλλον. Οι κυρίες αιτίες αυτής της συνεχιζόμενης ‘’εισβολής’’ με διαφοροποιημένους ρυθμούς, αποδίδονται μεταξύ των άλλων στις κλιματικές αλλαγές και στα συνοδά φαινόμενα που επηρεάζουν και το Μεσογειακό χώρο, στη ρύπανση των θαλασσών, στην εκλεκτική υπεραλίευση και σε άλλα ανθρωπογενή αίτια. Ως προς τις κλιματικές αλλαγές είναι γεγονός ότι η Μεσόγειος θάλασσα έχει να επιδείξει τα τελευταία 50 χρόνια μια σταδιακή άνοδο της θερμοκρασίας. Ήδη φέτος τον Αύγουστο, η θερμοκρασία των νερών στην επιφάνεια της θάλασσας άγγιξε τους 29 βαθμούς Κελσίου, ενώ για πολλά χρόνια η μέση θερμοκρασία τους κυμαινόταν ανάμεσα στους 24 και 27 βαθμούς Κελσίου, παρότι οι ακραίες θερμοκρασίες έδειχναν σταδιακή αύξηση. Εξάλλου,

αρμόδιοι

εμπειρογνώμονες

διεθνών

ωκεανογραφικών

οργανισμών

(IOC,

CIESM)

επισημαίνουν ότι αφού προβλέπεται μέχρι το 2100 να αυξηθεί η θερμοκρασία του αέρα σε παγκόσμιο επίπεδο κατά 1,4 έως 5,8 βαθμούς Κελσίου, αντίστοιχη θα είναι και η αύξηση της θερμοκρασίας των θαλασσών, παρότι θα αρχίσουν να λιώνουν περισσότεροι πάγοι στον Αρκτικό ωκεανό. Ως προς τη ρύπανση των θαλασσών, αυτή καλά κρατεί και επαυξάνεται. Τα πρόσφατα δεδομένα του προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον – Μεσογειακό Πρόγραμμα Δράσης (UNEP/ΜΑΡ), δείχνουν επιδείνωση της ρύπανσης και τονίζουν με έμφαση τις ρυπαντικές δραστηριότητες και τις επιπτώσεις της στη Μεσόγειο, καθόσον στις ακτές της Μεσογείου υπάρχουν 584 μεγάλες πόλεις, 55 διυλιστήρια πετρελαιοειδών, 180 θερμοηλεκτρικοί σταθμοί, 238 εγκαταστάσεις αφαλάτωσης και αρκετοί μεγάλοι ποταμοί φέρνουν τη χημική ρύπανση της κεντρικής Ευρώπης μέσα στη κλειστή λεκάνη της Μεσογείου. Πρόσθετα, η Μεσόγειος θάλασσα δέχεται το 17% της παγκόσμιας θαλάσσιας ρύπανσης πετρελαίου,

αλλά και επιβαρύνεται με το 30% της παγκόσμιας εμπορικής

ναυσιπλοΐας και με τις επιπτώσεις έντονων δραστηριοτήτων που υποβαθμίζουν τις ακτές και τις παραλίες της. Ως προς την υδροβιολογική εισβολή που δέχεται η Μεσόγειος θάλασσα και κατ΄ αντιστοιχία και οι ελληνικές θάλασσες, αυτές αποδίδονται στο ότι τα θαλάσσια οικοσυστήματα δεν είναι πλέον τόσο ‘’εύρωστα’’ όσο στο παρελθόν και επομένως αυτή η όποια υποβάθμιση του περιβάλλοντος διευκολύνει

αρκετές φορές την εγκατάσταση εξωτικών-ξενικών έμβιων όντων στο ελληνικό

περιβάλλον. Η κύρια οδός-πηγή μεταφοράς των αλλόχθονων αυτών θαλάσσιων οργανισμών (ψάρια, στρείδια, μύδια, άλλα μαλάκια, καρκινοειδή, πολύχαιτα σκουλίκια, κτενοφόρα, αχινοί, φύκη και ανώτερα φυτά της θάλασσας, πλαγκτό κ.ά) και προς στις ελληνικές θάλασσες, αποδίδεται κυρίως στη διέλευση τροπικών ειδών της Ερυθράς θάλασσα, μέσα από τη διώρυγα του Σουέζ, στη Μεσόγειο. Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

12


Επίσης, μέσα από τα στενά του Γιβραλτάρ εισέρχονται στη Μεσόγειο ωκεάνια είδη, ενώ μέσα από τα στενά του Βοσπόρου, έχει εμπλουτιστεί και το Αιγαίο πέλαγος με είδη της Μαύρης Θάλασσα. Εξάλλου, θαλάσσιοι οργανισμοί έχουν εγκατασταθεί στις ελληνικές θάλασσες προερχόμενοι από το μεταφερόμενο νερό ως έρμα των πλοίων (νερά από τροπικές θάλασσες, ωκεανούς, ιαπωνική θάλασσα, καραϊβική θάλασσα, πολικές περιοχές κ.ά) , από διαφυγές ενυδρείων, από τα ύφαλα των πλοίων, από διάφορα θαλάσσια συνοδά είδη που έρχονται μαζί με τα εισαγόμενα ζωντανά μύδια, στρείδια, ψάρια, αστακούς, φύκια και καβούρια. Ειδικότερα, οι μεταναστεύσεις ειδών από την Ερυθρά θάλασσα, μέσω Σουέζ που χαρακτηρίζονται επιστημονικά ως Λεσσεψιανές μεταναστεύσεις (Λεσσέψ ήταν ο Γάλλος μηχανικός που σχεδίασε και εκτέλεσε τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ το 1869) είναι μεταξύ των μεγαλύτερων εισβολών από εξωτικά-ξενικά είδη στις ελληνικές θάλασσες. Και η μετανάστευση γίνεται εισβολή, όταν προξενείται αλλοίωση ή και απειλή ή και καταστροφή του γηγενούς περιβάλλοντος.

13



Οι ελληνικές θάλασσες έχουν δεχθεί μέχρι σήμερα 90 εξωτικά είδη διαφόρων οργανισμών από τα οποία τα 69 (77%) προέρχονται από την Ερυθρά θάλασσα, ενώ το 1978 είχαν βρεθεί μόνο 17 τέτοια είδη. Αυτά τα εξωτικά ή ξενικά είδη έχουν βρει πρόσφορο περιβάλλον στο Κρητικό πέλαγος με 13 είδη, στις Κυκλάδες με 11, στο Σαρωνικό κόλπο με 23, Στη Χίο, Μυτιλήνη με 14 είδη, στο Θερμαϊκό, Αγ. Όρος και Θράκη με 16 είδη, στον Ευβοϊκό με 12 είδη, στον Κορινθιακό με 10 είδη, στο Ιόνιο πέλαγος με 15 είδη και στην Πελοπόννησο περίπου με 9 είδη. Άλλα 3 είδη έχουν προστεθεί στο Λιβυκό πέλαγος, ενώ στα Δωδεκάνησα τα εξωτικά είδη ανέρχονται στα 50. Και όπως προαναφέρθηκε ανάμεσα σ’ αυτά τα εξωτικά είδη υπάρχουν μεταξύ τους τοξικά και επικίνδυνα για την υγεία μικροσκοπικά φύκη, επώδυνες για τον άνθρωπο μέδουσες, τοξικά φύκια και επικίνδυνα ψάρια. Ωστόσο, όπως σημειώνει ο διεθνής τύπος, το φετινό καλοκαίρι ήταν εφιαλτικό για τους κολυμβητές στην Ισπανία και στην Ιταλία αφού επέδραμαν εκεί μέδουσες, τοξικά φύκια και τοξικά μικροσκοπικά φύκη που απαντώνται στις τροπικές θάλασσες και τα οποία απελευθερώνουν νευροτοξίνες στο νερό της θάλασσας. Ευτυχώς στη χώρα μας τα περιστατικά με τις μέδουσες και τα τοξικά φύκη ήταν σποραδικά και μεμονωμένα στο Ιόνιο, στις Κυκλάδες και στο Σαρωνικό. Του χρόνου όμως κανείς δεν είναι βέβαιος πως θα εξελιχθούν τα πιο πάνω φαινόμενα, δεδομένου ότι η εμφάνιση των μεδουσών συνήθως έχει ένα κύκλο από 6 έως 8 χρόνια στη μαζική εμφάνισή τους. Και μιλάμε για τις μωβ-ροζέ τσούχτρες, γνωστές με το επιστημονικό όνομα ‘’Pelagia noctiluca’’, τα τροπικά μικροφύκη του είδους ‘’Ostreopsis ovata’’, τοξικά μικροφύκη του γένους ‘’Gymnodinium’’ (πριν από 5 χρόνια εξαιτίας αυτού του τοξικού είδους καταστράφηκε η μυδοπαραγωγή στο Θερμαϊκό), το τοξικό μακροφύκος ‘’Caulerpa taxifolia’’ το οποίο εδώ και χρόνια (1984) διέφυγε από το ενυδρείο του Μονακό και σήμερα έχει εξαπλωθεί σε πολλές θαλάσσιες περιοχές (Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Κροατία, Τυνησία, Ιόνιο πέλαγος). Επίσης, ένα άλλο ξενικό είδος που έχει κάνει την εμφάνισή του στο Αιγαίο πέλαγος και πέρσι εμφανίστηκε ακόμη και στις νότιες Κυκλάδες ( το Κτενοφόρο ‘’Memniopsis leintyi’’) . Αυτός ο οργανισμός που έχει την κοινή ονομασία ‘’Γυαλί’’ εξαιτίας του διάφανου σώματός του, έχει προξενήσει τεράστιες καταστροφές στην αλιεία της Μαύρης θάλασσας. Στο βόρειο Αιγαίο εμφανίστηκε εδώ και 15 χρόνια, η ανάπτυξή του είναι μαζική και ήδη έχει αρχίσει να δημιουργεί προβλήματα στην παράκτια αλιεία της περιοχής.


14


Οι θάλασσές μας εμπλουτίζονται και από άλλα ξενικά και εξωτικά είδη. Οι ειδικοί μιλούν πλέον για συνθήκες που αλλάζουν το ελληνικό φυσικό θαλάσσιο περιβάλλον. Υπεύθυνες και οι παγκόσμιες κλιματικές αλλαγές και η συνεχιζόμενη ρύπανση και οι κάθε είδους αλόγιστες ανθρώπινες δραστηριότητες (απόρριψη τοξικών, υπεραλίευση, κ.ά). Η κλιματική διαφοροποίηση είναι γεγονός, όμως οι αντίστοιχες μεταβολές και επιπτώσεις στα θαλάσσια οικοσυστήματα θα χρειαστούν περισσότερο χρόνο για να γίνουν εμφανείς. Κατά πρώτο θα πληγούν ευαίσθητα οικοσυστήματα και έμβια όντα. Ωστόσο, το τι ακριβώς θα επακολουθήσει είναι ακόμη αβέβαιο. Και τούτο γιατί πάντοτε το περιβάλλον διατηρεί μηχανισμούς ανάδρασης και τα περιβαλλοντικά προβλήματα έχουν ένα αδιευκρίνιστο ακόμη χρόνο ‘’επώασης’’ των επιπτώσεων με εμφανείς όρους. Ωστόσο, και οι θάλασσές μας φαίνεται ότι ‘’μεταλλάσσονται’’ και οι επιπτώσεις είναι σίγουρο ότι θα απειλήσουν και το φυσικό περιβάλλον και την οικονομία, και την ανθρώπινη υγεία. (πηγές: HCMR. 2005, CIESM, 2006).

---------Φυσικές Καταστροφές & Συνεπακόλουθα (Για την Τοπολογία των Φυσικών & άλλων Κινδύνων!) Καθώς κάθε περίοδο σβήνουν τα φώτα της επικαιρότητας για πρόσφατους σεισμούς, πυρκαγιές, κατολισθήσεις, πλημμύρες, ξηρασία, η πραγματικότητα και οι προκλήσεις βρίσκονται ολοένα μπροστά μας με οδυνηρότερα αποτελέσματα. Και για να διδαχθούμε από τα όσα συνέβησαν στους πρόσφατους σεισμούς, αλλά και από το περσινό καλοκαίρι με τις τεράστιες πυρκαγιές, είναι χρήσιμο να επαναληφθεί για άλλη μια φορά, ότι δεν υπάρχει επόμενη μέρα, χωρίς να θυμόμαστε το χθες, αν αγνοούμε το σήμερα και δεν προετοιμαζόμαστε για το αύριο και το μεθαύριο. Τώρα, σήμερα, αύριο και μεθαύριο, αλληλένδετα. Και, εφόσον …. φιλοξενούμαστε στη Φύση, οι κάθε είδους κίνδυνοι επηρεάζουν και επηρεάζονται αμφίδρομα από το περιβάλλον και τον άνθρωπο, για το περιβάλλον και για τον άνθρωπο. Άλλωστε, στις σημερινές συνθήκες η Φύση προσπαθεί να επανακτήσει το χώρο που ο άνθρωπος, με βίαιο πολλές φορές τρόπο, της τον έχει αφαιρέσει αυθαίρετα. Με ανθρωποκεντρικούς όρους, ας φερθούμε στη Φύση, τουλάχιστον ‘’ευγενικά’’. Σήμερα οι κίνδυνοι για την ανθρωπότητα, πέρα από τα συνηθισμένα και όμως τα ανυπέρβλητα προβλήματα που αφορούν στην πείνα, στις ασθένειες, στην ανέχεια και στην πρόσβαση-έλλειψη καθαρού νερού, έχουν πολλαπλές ιδιαιτερότητες, ιδιομορφίες κινδύνων και αμφίδρομες σχέσεις ανάμεσα στη Φύση και στον άνθρωπο. Στις μέρες μας, γίνεται καταφανέστατο ότι οι κίνδυνοι και οι απειλές προέρχονται κατά ένα σημαντικό ποσοστό από τον τρόπο που συγκροτούνται οι σύγχρονες κοινωνίες, από τις αναπτυξιακές προτεραιότητες, αλλά και από μακρόχρονες συνήθειες, νοοτροπίες, τρόπους, συμπεριφορές, αυτό που με απλά λόγια αποκαλείται ‘’διαχρονική οπισθοδρομικότητα’’. Μαζί με τις φυσικές καταστροφές συμπορεύονται με εντεινόμενους ρυθμούς και οι ανθρωπογενείς καταστροφές, τα τελευταία χρόνια. Φαίνεται, καθώς μας ενημερώνουν οι ειδικοί, ότι έχει Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

15


δημιουργηθεί υπέρβαση των ορίων και της χωρητικότητας – ανεκτικότητας που υπήρχε ανάμεσα στη Φύση και στον Άνθρωπο. Υπερβάλαμε, καθώς φαίνεται με τις δραστηριότητες, νοοτροπίες και πολιτικές τα όρια αντοχής του φυσικού περιβάλλοντος. Έτσι, τυφώνες τύπου Κατρίνα θα ενσκήπτουν συχνότερα, το τσουνάμι του Ινδικού Ωκεανού έχει προβληματίσει την ανθρωπότητα για το επόμενο μεγάλο κτύπημα, καθώς και το επόμενο μεγάλο κτύπημα του εγκέλαδου. Αυτή την κατηγορία των γεγονότων απ’εδώ και πέρα, θα τη συναντάμε όλο και συχνότερα, επιμένουν οι ειδικοί. Όπως συχνότερες θάναι οι καταιγίδες, οι πλημμύρες, οι κατολισθήσεις και οι λασπορροές. Επίσης, συχνότερες θάναι οι παρατεταμένες ανομβρίες, οι ξηρασίες και η έλλειψη νερού, αλλά και οι πυρκαγιές δασικών εκτάσεων ανά τον πλανήτη. Φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές μας αναγκάζουν να ξανασκεφτούμε τον τρόπο που ζούμε και εκείνους τους τρόπους που ασκούνται οι πολιτικές και οι οποίες είχαν μέχρι σήμερα στο περιθώρια τη Φύση και την Κοινωνία. Και μια που μπήκαμε στην καλοκαιρινή περίοδο οι δασικές πυρκαγιές δεν είναι και χρονικά μακριά μας. Επομένως, οι αρμόδιοι τοπικοί φορείς, οφείλουν να έχουν προετοιμαστεί για κάθε ενδεχόμενο, αλλά και να επιφορτιστούν με πρόσθετες ευθύνες και εξουσίες ως προς την οργάνωση, το σχεδιασμό και με ικανούς μηχανισμούς. Και το κυριότερο, για την ουσιαστική συμβολή στην πρόληψη ή και στην καίρια καταστολή των κάθε είδους Φυσικών και Ανθρωπογενών καταστροφών, είναι σημαντικό να προωθηθεί η συνεργασία των τοπικών φορέων και με δομές ανάληψης δράσεων και 16 ευθύνης, καθότι είναι γνώστες του χώρου, της τοπικής ιδιομορφίας, αλλά και της πολιτιστικής, οικολογικής και άλλη αξία τους. Εξάλλου, η ολοκληρωμένη αντιμετώπιση και επίλυση, τόσο σημαντικών ζητημάτων έχει την ανάγκη ξεκάθαρων και συγκεκριμένων πολιτικών που άπτονται του καθορισμού των χρήσεων γης, του ιδιοκτησιακού καθεστώτος και της προστασίας φυσικού περιβάλλοντος. Άλλωστε είναι γνωστό ότι στη χώρα μας ενδημούν ο οικοπεδοφάγοι, αν και είναι πασιφανές ότι συνήθως οι αγροτικοί, δασικοί και δημόσιοι δρόμοι, δεν καθαρίζονται από κάθε είδους εύφλεκτα υλικά. Αλλά και οι εμπρηστικές συνθήκες και παράγοντες είναι γνωστοί, άγνωστοι και πρωτοεμφανιζόμενοι. Πολλές φορές καθ’υπερβολή, αλλά και υπάρχουν και πραγματικά περιστατικά αμέλειας, προθέσεων ή και μυθοπλασίες. Πράγματι οι κεραυνοί έχουν δημιουργήσει πυρκαγιές, όπως και τα ηλεκτροφόρα καλώδια της ΔΕΗ, αλλά και οι σκουπιδότοποι από αυτανάφλεξη. Ορισμένοι ειδικότεροι των ειδικών, διατείνονται ότι τα δασικά φυτά σε περιόδους ξηρασίας εκπέμπουν στο περιβάλλον αιθυλένιο, εξαιρετικά εύφλεκτο αέριο, οπότε οι πιθανότητες να προκληθεί πυρκαγιά είναι μεγάλη. Από την άλλη οπτική στα Μεσογειακά δάση η φωτιά αποτελεί κυρίαρχο συστατικό του οικοσυστήματός τους και καίγονται. Φωτιά και βλάστηση συνυπάρχουν σε αέναο κύκλο. Δηλαδή, οι πυρκαγιές σ’αυτά τα οικοσυστήματα αποτελούν μόνιμο και επαναλαμβανόμενο φαινόμενο.



Όπως αποφαίνονται οι ειδικοί επί επιχειρησιακών συνθηκών, κάθε σχέδιο έκτακτης ανάγκης αποτελεί θεωρητική προσέγγιση η οποία οφείλει τακτικά να επικαιροποιείται με ασκήσεις ετοιμότητας σε πραγματικές συνθήκες και στο ύπαιθρο. Τα σενάρια και οι προβλέψεις ποτέ δεν διασφαλίζουν 100% ανθρώπινες ζωές, περιουσίες, γεννήματα, αλλά και την προστασία του περιβάλλοντος. Καθοριστικής σημασίας για την έκβαση της αποτελεσματικότητας είναι η συμμετοχή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και τοπικών φορέων, η διασπορά και κατανομή των δυνάμεων πρόληψης και καταστολής, ο συντονισμός των κάθε είδους δυνάμεων και οι εθελοντές. Τα λάθη και οι εσφαλμένες εκτιμήσεις είναι ανθρώπινα, αλλά οι παραλήψεις σε μέσα και με την κατάλληλη εξάρτυση όσων θα ασχοληθούν με το δύσκολο έργο των φυσικών καταστροφών, είναι εγκληματικές. Και το ζητούμενο είναι αν μπορούμε να συμβάλλουμε στην ελαχιστοποίηση των Φυσικών και Ανθρωπογενών κινδύνων. Για παράδειγμα, η αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης του πλανήτη χρειάζεται μακροπρόθεσμο σχέδιο μείωσης των εκπομπών αέριων ρύπων σε διεθνές επίπεδο και σε τοπικές ρυπογόνες πηγές. Το βήμα μπορεί να ξεκινήσει από τοπικό επίπεδο. Αυτό που χρειάζεται είναι ορθολογισμός στην παραγωγή και υπερκατανάλωση ενέργειας, μη ρυπογόνες βιομηχανικές υποδομές, τοπικές και υπερτοπικές πολιτικές με έγνοια για το περιβάλλον και τον άνθρωπο. Και οι καθημερινές μας συμπεριφορές αλλάζουν ως προς τις προτεραιότητες των εννοιών ευημερία, 17 καλύτερη ποιότητα ζωής. Σε αυτή την άλλη σύμπλευση, συμπαρασύρονται και οι οικονομικοί στόχοι, η αναδιάρθρωση της διοίκησης, η αποκέντρωση των εξουσιών, η εκπαίδευση και η περιβαλλοντική αγωγή. Οι

φυσικές

και

ανθρωπογενείς

καταστροφές

αφορούν

ζωές,

περιουσίες,

βιοποριστικές

δραστηριότητες, παραγωγικούς τομείς, οικογενειακές εστίες, το φυσικό και το δομημένο περιβάλλον. Πλήττουν τον κοινωνικό ιστό, την αποτελεσματικότητα των πολιτικών, τη συγκρότηση της συντεταγμένης πολιτείας, την ουσιαστική ευθύνη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και της Κεντρικής εξουσίας. Όταν η κρατική αποτελεσματικότητα αμφισβητείται εκ των γεγονότων, όταν η Τοπική Αυτοδιοίκηση έχει αποψιλωθεί από αρμοδιότητες για τα τοπικά ζητήματα και όταν οι κάτοικοι πορεύονται μόνο από το ένστικτό τους και χωρίς καθοδήγηση, τότε μπορούμε να μιλάμε ότι το ‘’προσάναμμα’’ στις περσινές πύρινες καταστροφές, ήταν η απουσία σχεδιασμού αντιμετώπισης έκτακτων συνθηκών, το έλλειμμα ικανότητας, η έλλειψη περιφρούρησης της ζωής, των αγαθών, του περιβάλλοντος και η αναποτελεσματικότητα αποτροπής τέλεσης εγκλημάτων προς τη Φύση και τον Άνθρωπο. Οι περιβαλλοντικοί και ανθρωπογενείς κίνδυνοι είναι υπαρκτοί και ορατοί. Η προέλευσή τους είναι πλέον γνωστή και έχει ονοματεπώνυμο. Η στρατηγικές πρόληψης οφείλουν να επαναπροσδιοριστούν και να περιλαμβάνουν ως ένα από τα κυρίαρχα στοιχεία τους και την ελαχιστοποίηση των Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


επικίνδυνων συμπεριφορών της κοινωνίας και καθενός μας ξεχωριστά ως προς τα περιβαλλοντικά ζητήματα. Να δημιουργηθούν ικανές στρατηγικές πρόληψης των υπαρκτών κινδύνων με άμεση εμπλοκή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και του πληθυσμού. Η πηγή των κινδύνων είναι ‘’το περιβαλλοντικό όριο των ανθρώπινων κοινωνιών’’ κατά τους σύγχρονους στοχαστές και φιλοσόφους. Παρότι οι επισημάνσεις αυτές συζητούνται ευρύτατα και αντιλαμβανόμαστε ότι μας αφορούν όλους, γρήγορα αποστασιοποιούμαστε, όταν θα πρέπει να αναλάβουμε κάποιες ευθύνες, όταν η αναγκαιότητα των απαιτούμενων δράσεων αγγίζει συνήθειες, κτητικά δικαιώματα

και

συμπεριφορές. Ωστόσο οφείλουμε να αλλάξουμε βασικές παραδοχές, στρατηγικές και συνθήκες σε όλες τις διαστάσεις της ζωής μας. Το περιβάλλον σημαίνει και σηματοδοτεί την ισορροπία και την αρμονία των σχέσεων. Και η ερώτηση απευθύνεται σε όλους μας. Οι ανθρώπινες κοινωνίες που έχουν υπερκεράσει και υπερβεί τα όρια, δεν έχουν υποχρέωση να επαναπροσδιορίσουν αυτό που πραγματικά τους ανήκει; ---------------

Δασικές Πυρκαγιές: Παραλήψεις, ΄Αγνοια και Παρεξηγήσεις Μαζί με τις φυσικές καταστροφές συμπορεύονται τα τελευταία χρόνια και οι ανθρωπογενείς καταστροφές με εντεινόμενους ρυθμούς. Στις συγκροτημένες κοινωνίες και στα υπεύθυνα κράτη η πρόληψη προέχει της καταστολής. Συμβαίνουν όμως και εκεί αρρυθμίες, αναποτελεσματικότητα, ανικανότητες αντιμετώπισης. Ωστόσο, οι αρμόδιοι φορείς, κυρίως

σε τοπικό επίπεδο έχουν

επιφορτιστεί με πρόσθετες ευθύνες και εξουσίες ως προς την οργάνωση, το μακρόπνοο σχεδιασμό και με ικανούς μηχανισμούς. Και το κυριότερο, η ουσιαστική συμβολή στην πρόληψη ή και στην καίρια καταστολή των κάθε είδους καταστροφών οφείλει να προωθηθεί απαραίτητα με τη συνεργασία τοπικών φορέων και με δομές ανάληψης της ευθύνης που γνωρίζουν το χώρο της τοπικής ιδιομορφίας, αλλά και την οικολογική και άλλη αξία τους. Ως προς στις πυρκαγιές θυμίζουμε –γράφτηκε στον ημερήσιο τύπο, ότι ήδη υπάρχει, από το 1993, Διακομματικό πόρισμα της Βουλής με συγκεκριμένες υποδείξεις για τους τρόπους οργάνωσης και αξιοποίησης των μέσων για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών. ‘’Στην πορεία και εκ των γεγονότων φαίνεται ότι εκείνη η ομοφωνία ποτέ δεν μετουσιώθηκε σε Εθνική εκστρατεία. Εξάλλου, η ολοκληρωμένη αντιμετώπιση και επίλυση, τόσο σημαντικών ζητημάτων έχει την ανάγκη ξεκάθαρων και συγκεκριμένων πολιτικών που άπτονται του καθορισμού των χρήσεων γης, του ιδιοκτησιακού καθεστώτος και της προστασίας Φυσικού περιβάλλοντος’’. Η ύπαρξη των Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων (κυριαρχούν στη χώρα μας), που ας μη φανεί πρόκληση ή νεωτερισμός, εξαρτώνται αποκλειστικά, ως προς τα χαρακτηριστικά και την ωριμότητά τους, από τις πυρκαγιές. Δηλαδή οι πυρκαγιές σ’αυτά τα οικοσυστήματα αποτελούν μόνιμο και επαναλαμβανόμενο φαινόμενο. Όμως, όλα τα δάση δεν καίγονται με τον ίδιο τρόπο. Για Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

18


παράδειγμα, τα ελατοδάση που είναι συνηθισμένα σε ψυχρά και υγρά κλίματα, στο ελληνικό ξηροθερμικό περιβάλλον δεν έχουν αναπτύξει μηχανισμούς άμυνας απέναντι στη φωτιά.. Όταν πάρουν φωτιά η καταστροφή τους μπορεί να είναι μη αναστρέψιμη, καθώς ο φλοιός των δένδρων είναι λεπτός και οι κώνοι τους καίγονται ευκολότερα. Οι κουκουναριές καίγονται δυσκολότερα απ’ότι τα πεύκα. Τα πεύκα μπορεί να καίγονται ευκολότερα, αλλά τα κουκουνάρια τους είναι ανθεκτικά στην πυρκαγιά. Έτσι, οι σπόροι τους βλαστάνουν ευκολότερα. Πουρνάρια, μυρτιές, σχίνα και κουμαριές με τα παραβλαστήματά τους, τους οφθαλμούς κάτω από το έδαφος ή και τους ανθεκτικούς σπόρους τους, γρήγορα ξαναβλαστάνουν. Ακόμη δυσκολότερα καίγονται τα κυπαρίσσια και τα πλατάνια. Αναμφίβολα υπάρχον και εμπρηστές από πρόθεση ή και από αμέλεια. Το σημαντικό όμως είναι ότι υπάρχει άγνοια για τη συμπεριφορά μιας φωτιάς στο ύπαιθρο, μέσα σε μια χαράδρα, σε μια πλαγιά, στο τι καίει, προς τα πού πορεύεται, πως αντιμετωπίζεται. Τα πολλαπλά μέτωπα σε μια καιγόμενη περιοχή, συνήθως δεν προέρχονται από ηθελημένους εμπρησμούς, αλλά από τις καύτρες που διανύουν αρκετές εκατοντάδες μέτρα μέσα στη θύελλα των θερμικών ρευμάτων της φωτιάς, αλλά και από τα φλεγόμενα κουκουνάρια που μπορούν και αυτά να διανύσουν αρκετά μέτρα μεταδίδοντας τη φωτιά ακόμη μακρύτερα. Στις πυρκαγιές συμβάλλει και η αλλαγή του κλίματος με την παρατεταμένη ξηρασία και οι ακραίες 19 καιρικές καταστάσεις με πολύ ισχυρούς και στροβιλώδεις ανέμους. Μάλιστα είναι γνωστό ότι η ύπαρξη άφθονης καύσιμης ύλης, ο άνεμος και οι υψηλές θερμότητες, δηλαδή το κυρίαρχο τρίπτυχο της φωτιάς, δημιουργούν κατάλληλες συνθήκες για να ξεσπάσει πυρκαγιά. Τότε, στις περισσότερες περιπτώσεις αν δεν αντιμετωπιστούν οι πρώτες εστίες έγκαιρα και αποτελεσματικά

είναι πολύ

δύσκολο έως και αδύνατο να αντιμετωπιστεί η επερχόμενη πύρινη καταστροφή. Τα Μεσογειακά Δασικά Οικοσυστήματα, όπως επαναλαμβάνεται συνεχώς, έχουν προσαρμογέςδιεξόδους για να αντιπαρέλθουν τη διαταραχή της πυρκαγιάς, εφόσον δεν βοσκηθούν. Είναι γνωστό ότι με τις πυρκαγιές χάνεται στην ατμόσφαιρα το άζωτο, απαραίτητο θρεπτικό εκείνο συστατικό για τη ζωή και το μεταβολισμό -ανάπτυξη των φυτών. Έτσι, μετά τη φωτιά και με τη βοήθεια της υγρασίας του εδάφους, φυτρώνουν κατά πρώτο τα σπέρματα των ψυχανθών φυτών. Τα φυτά αυτά – άγριο τριφύλλι, άγριος βίκος, έχουν την ικανότητα να δίνουν, να εμπλουτίζουν το έδαφος με το αναγκαίο για την ανάπτυξη των φυτών άζωτο, το οποίο δεσμεύουν από την ατμόσφαιρα με τη βοήθεια μικροοργανισμών που συνυπάρχουν στις ρίζες τους. Στη συνέχεια, αν αφεθούν αυτά τα φυτά

και δεν βοσκηθούν, τότε τα εδάφη εμπλουτίζονται με άζωτο, δημιουργώντας ευνοϊκούς

παράγοντες για να εποικιστούν από διαφορετικά φυτά. Εξάλλου, και τα παραβλαστήματα από τα πουρνάρια, τα σχίνα και τα άλλα μεσογειακά μακκί, χρειάζονται και αυτά προστασία από τη βόσκηση γιατί όπως είναι τρυφερά και νόστιμα προτιμώνται από τα βόσκοντα ζώα. Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


Όλα τα δάση όταν καίγονται δεν μπορούν να αναγεννηθούν. Η αναγέννηση θέλει κυρίως Μεσογειακή βλάστηση, εξωτερική υποβοήθηση και στρατηγικές προστασίας από τον ανθρώπινο παράγοντα και τα κοπάδια που είναι καταστρεπτικό να βόσκουν στις καμένες περιοχές. Στην περίπτωση που ενσκήψει και πάλι σύντομα πυρκαγιά σε αναγεννώμενη περιοχή τότε χάνεται ή και περιορίζεται η αποτελεσματικότητά της. Δηλαδή σταματά η αναγέννηση της βλάστησης και αρχίζει η υποβάθμιση του οικοσυστήματος. Παλαιότερα τα ελληνικά πευκοδάση προστατεύονταν από τον ίδιο τον άνθρωπο, από τους υλοτόμους και τους ρητινοσυλλέκτες. Σήμερα, το μεγαλύτερο μέρος της ξυλείας εισάγεται, ενώ οι ρητινοσυλλέκτες έχουν ‘’εκδιωχθεί’’ από το δάσος. Εξάλλου, οι οικοπεδοφάγοι καταπατούν και κτίζουν μέσα σε δάση, η εκκλησία διεκδικεί δασικές εκτάσεις και το κράτος με τους φορείς του χαρακτηρίζει δασικές εκτάσεις πολλές φορές καθ’υπέρβαση των πραγματικών δασών. Μια παρατραβηγμένη εκδοχή υποστηρίζει ότι με το που καίγονται τα δάση αποστερούμεθα ‘’πνεύμονα οξυγόνου’’. Και γίνεται σύνθημα και επωδός, για να κινδυνολογούν και να εγκλωβίζουν τον κόσμο. Το ορθό είναι ότι η κυριότερη πηγή οξυγόνου στον πλανήτη Γη προέρχεται από τη θάλασσα (φυτοπλαγκτό και φύκια). Επίσης, οξυγόνο προσφέρουν και οι καλλιέργειες και τα δάση και κάθε είδους βλάστηση. Μια άλλη αλήθεια είναι ότι κάθε δάσος είναι σύστημα ζωντανών (φυτά και ζώα) και αβιοτικών (έδαφος, νερό, φωτιά αέρας) παραμέτρων, αλλά και διαδικασιών ( σχέσεις, 20 εντάσεις και ανταγωνισμοί ) που βρίσκονται όλα μαζί σε ισορροπία μεταξύ τους. Τα δάση λοιπόν επιτελούν εξαιρετικά πολύπλοκο περιβαλλοντικό έργο. Μεταξύ των άλλων, συμβάλλουν στην ανταλλαγή των αερίων της ατμόσφαιρας, συγκρατούν τα αιωρούμενα σωματίδια της ατμόσφαιρας καθαρίζοντας την, ρυθμίζουν τη θερμοκρασία στις περιοχές που γειτονεύουν, προσφέρουν προστασία και διατήρησης της πανίδας. Ένα από τα κυρίαρχα στοιχεία των δασών είναι ότι ρυθμίζουν τα νερά (ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά σε επιφανειακά και υπόγεια νερά) και τη φυσική διαχείριση των υδατικών πόρων. Όπως αποφαίνονται οι ειδικοί επί επιχειρησιακών συνθηκών, κάθε σχέδιο έκτακτης ανάγκης αποτελεί θεωρητική προσέγγιση η οποία οφείλει να επικαιροποιείται τακτικά με ασκήσεις ετοιμότητας σε πραγματικές συνθήκες και στο ύπαιθρο. Τα σενάρια και οι προβλέψεις ποτέ δεν διασφαλίζουν 100% ανθρώπινες ζωές, περιουσίες, γεννήματα, αλλά και την προστασία του περιβάλλοντος. Καθοριστικής σημασίας για την έκβαση της αποτελεσματικότητας είναι η συμμετοχή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και τοπικών φορέων, η διασπορά και κατανομή των δυνάμεων πρόληψης και καταστολής, ο συντονισμός των κάθε είδους δυνάμεων. Σε πολλές περιοχές, εφόσον έχουμε να κάνουμε με δασικές πυρκαγιές, η απουσία αντιπυρικών ζωνών είναι καθοριστική, όπως και οι δρόμοι πρόσβασης των δυνάμεων, οι οδοί εκκένωσης του πληθυσμού, η αξιολόγηση των οχημάτων πυρόσβεσης, των υδροφόρων και των λοιπών μηχανημάτων υποβοήθησης, ως προς το Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


μέγεθος και την ετοιμότητά τους. Τα λάθη και οι εσφαλμένες εκτιμήσεις είναι ανθρώπινα, αλλά οι παραλήψεις σε μέσα και στην κατάλληλη εξάρτυση όσων θα ασχοληθούν με το δύσκολο έργο της δασοπυρόσβεσης είναι εγκληματικές. Και οι εμπρηστικές συνθήκες και παράγοντες είναι γνωστοί, άγνωστοι και πρωτοεμφανιζόμενοι. Όπως και οι εμπρηστές. Πολλές φορές καθ’υπερβολή, αλλά και υπάρχουν και πραγματικά περιστατικά ή και μυθοπλασίες. Πράγματι οι κεραυνοί έχουν δημιουργήσει πυρκαγιές, όπως και τα ηλεκτροφόρα καλώδια της ΔΕΗ, οι σκουπιδότοποι από αυτανάφλεξη, οι αμέλειες και οι ανευθυνότητες. Ορισμένοι διατείνονται ότι τα δασικά φυτά σε περιόδους ξηρασίας εκπέμπουν στο περιβάλλον αιθυλένιο, εξαιρετικά εύφλεκτο αέριο, οπότε οι πιθανότητες να προκληθεί πυρκαγιά είναι μεγάλη. Τέλος, όταν η κρατική αποτελεσματικότητα και των φορέων της αμφισβητείται εκ των γεγονότων, όταν η Τοπική Αυτοδιοίκηση έχει αποψιλωθεί από αρμοδιότητες για τα τοπικά ζητήματα και όταν οι κάτοικοι πορεύονται χωρίς καθοδήγηση μόνο με το ένστικτό τους, τότε μπορούμε να μιλάμε ότι το ‘’προσάναμμα’’ στις πρόσφατες πύρινες καταστροφές ήταν ‘’η απουσία σχεδιασμού αντιμετώπισης έκτακτων συνθηκών, η έλλειψη περιφρούρησης της ζωής, των πόρων, της προστασίας του περιβάλλοντος, της περιουσίας, της αποτροπής τέλεσης εγκλημάτων και η ανικανότητα’’ (διαπιστώσεις ειδικών που προβλήθηκαν από τον ημερήσιο Τύπο).

----------


21


Τρόφιμα ή Καύσιμα; Γιατί να υπάρχει το Δίλημμα Ο κουβανός ηγέτης Fidel Castro σε μια τελευταία συνέντευξή του, μας προσγειώνει στη πραγματικότητα όταν λέει ότι ‘’Γινόμαστε συμμέτοχοι της διεθνοποιημένης πείνας και της ανέχειας, όταν επιδιώκουμε να μετατρέψουμε τις καλλιέργειες τροφίμων σε καλλιέργειες για καύσιμα’’. Οι μεγάλες υποσχέσεις κερδοφορίας από τα ενεργειακά φυτά μπορεί τελικά να αποδειχθούν παγίδες και για το περιβάλλον και για την επάρκεια τροφίμων. Ασφαλώς και γνωρίζετε ότι αρχίσαμε να κινούμαστε με βιοκαύσιμα και στην Ελλάδα. Ήδη από τον περασμένο χρόνο το βιοντίζελ μπήκε στη ζωή μας, ως μείγμα με το συμβατικό πετρέλαιο κίνησης στα μέσα μαζικής μεταφοράς, στα αγροτικά αυτοκίνητα και μηχανήματα. Σ’αυτή τη νέα και καινοτόμο φάση που αρκετές χώρες έχουν ήδη υιοθετήσει, τα ζητήματα είναι πολλά, ο καιροσκοπισμός πάντα παραμονεύει και ο σκεπτικισμός είναι διάχυτος ως προς τις προοπτικές για τα βιοκαύσιμα (βιο-αιθαλόλη και βιο-ντίζελ), αλλά και ως προς την πορεία της καλλιέργειας των ενεργειακών φυτών . Η παραδοσιακή πρακτική, όπου από την αλκοολική ζύμωση των σακχάρων παράγεται αιθανόλη, χάνεται στα βάθη της αρχαιότητας. Περισσότερο πολύπλοκη είναι η ζύμωση του αμύλου από δημητριακά (καλαμπόκι, σιτάρι, ρύζι, σίκαλης, βρώμη) επειδή είναι απαραίτητο να μετατρέψουμε πρώτα το άμυλο σε σάκχαρο και μετά σε αλκοόλη, αλλά και αυτή η διεργασία ήταν γνωστή στην αρχαιότητα. H βιοαιθανόλη, που χρησιμοποιείται ως υποκατάστατο της βενζίνης, είναι αλκοόλη που προέρχεται από τη ζύμωση σακχαρούχων φυτών, όπως είναι για παράδειγμα το σακχαροκάλαμο και τα σακχαρότευτλα, ή αμυλούχων φυτών, όπως είναι το καλαμπόκι, το ρύζι, το σιτάρι και άλλα. Το βιοντίζελ, που είναι υποκατάστατο του πετρελαίου ντίζελ, παράγεται από ελαιούχα φυτά, όπως είναι για παράδειγμα η ελαιοκράμβη, ο ηλίανθος, η σόγια. Εξάλλου, βιοντίζελ, μπορεί να παραχθεί και από ζωικά λίπη, προϊόντα σφαγίων και υποβαθμισμένα ή χρησιμοποιημένα λάδια, ζωικά και φυτικά απόβλητα, μικροοργανισμούς, αστικά, γεωργικά ή και οργανικά βιομηχανικά απορρίμματα και παραπροϊόντα. Τα βιοκαύσιμα μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε οποιονδήποτε κινητήρα εσωτερικής καύσης είτε καθαρά, είτε ως μείγματα με τα συμβατικά καύσιμα. Ανάμεσα στα πλεονεκτήματα της καύσης βιομάζας για παραγωγή ενέργειας είναι και αυτά της μείωσης από την εξάρτηση των εισαγόμενων καυσίμων, αλλά και της δημιουργίας ευκαιριών απασχόλησης. Οι υποστηρικτές των βιοκαυσίμων υποστηρίζουν ότι τα βιοκαύσιμα δεν επιβαρύνουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, καθότι έχουν μηδενικό ισοζύγιο (εκπομπή και πρόσληψη) διοξειδίου του άνθρακα, αφού όσο διοξείδιο του άνθρακα εκλύεται, αυτό δεσμεύεται-προσλαμβάνεται πάλι από τα φυτά για τη φωτοσύνθεσή τους. Εξάλλου, στη βιομάζα δεν υπάρχει το θείο, που συνήθως υπάρχει Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

22


στα πετρελαιοειδή. Έτσι, περιορίζονται σημαντικά και οι εκπομπές διοξειδίου του θείου, που είναι υπεύθυνο για την όξινη βροχή. Πολλοί όμως είναι εκείνοι που αμφισβητούν τη μηδενική ρύπανσή τους, καθώς τα βιοκαύσιμα φαίνεται ότι περικλείουν ευρύτερες απειλές για το περιβάλλον. Οι προκλήσεις που παρουσιάζονται για την Ελλάδα και τη γεωργία (άριστες βιοκλιματικές συνθήκες, εναλλακτική γεωργική παραγωγή και συμπληρωματικό γεωργικό εισόδημα), από την παγκόσμια αυτή ανάπτυξη υγρών βιοκαυσίμων είναι ιδιαίτερα σημαντικές, αλλά πρωτίστως απαιτείται εδώ στη χώρα μας η διαμόρφωση μιας εθνικής στρατηγικής προκειμένου να αξιοποιηθούν και προωθηθούν και βιώσιμες και εφικτές δράσεις, χωρίς να εγκαταλειφθεί ο κύριος ρόλος της ελληνικής γεωργίας στην παραγωγή τροφίμων. Το πρόβλημα προσανατολισμού των Ελλήνων αγροτών σε σχέση με την ενσωμάτωση ενεργειακών καλλιεργειών θα εξακολουθήσει να είναι σημαντικό μέχρι να ολοκληρωθούν σχετικές μελέτες και διαχυθούν τα αποτελέσματά τους. Πρόσθετα εκτιμάται ότι, θα απαιτηθεί αρκετός χρόνος για να διεισδύσουν και ενσωματωθούν σε μεγάλη κλίμακα στον ελληνικό αγροτικό τομέα οι καταλληλότεροι τύποι ενεργειακών φυτών με υψηλές αποδόσεις. Οι μέχρι στιγμής μελέτες δείχνουν ότι, τα ενεργειακά φυτά στις σημερινές ελληνικές συνθήκες, έχουν μεγάλη προσαρμοστικότητα και είναι ικανά να εξασφαλίζουν υψηλό εισόδημα με μικρούς κινδύνους στους Έλληνες αγρότες. Τέτοια φυτά είναι ο ηλίανθος για βιοντίζελ και τα τεύτλα για βιοαιθανόλη. Επίσης και ο γλυκός σόργος φαίνεται να έχει πολύ καλές προοπτικές ως ενεργειακό φυτό στην Ελλάδα για παραγωγή βιοαιθανόλης, αλλά και το υποτροπικό τεύτλο. Ωστόσο, θα πρέπει να συνεκτιμηθεί ιδιαίτερα και η συνεισφορά υπολειμμάτων γεωργικής εκμετάλλευσης, όπως είναι ο βαμβακόσπορος για παραγωγή βαμβακέλαιου και τα απόβλητα των ελαιουργείων με τον κατσίγαρο, ως πρώτη ύλη για παραγωγή βιοντίζελ. Ήδη στην Ελασσόνα δημιουργήθηκε Συνεταιρισμός Παραγωγών Ενεργειακών Φυτών και για τρίτη χρονιά καλλιεργείται η ελαιοκράμβη σε 700 στρέμματα γης και με στόχο τα 20000 στρέμματα. Βασικός τους σκοπός είναι η καθετοποίηση της παραγωγής με δημιουργία τοπικής μονάδας παραγωγής βιοντίζελ. Επίσης στον Έβρο έχει ξεκινήσει πειραματική παραγωγή βιοκαυσίμων από τεύτλα και στην Καλαμάτα πειραματίζονται με το πυρηνέλαιο για τη κίνηση γεωργικών μηχανημάτων. Οι προσπάθειες είναι πολλές και σε άλλες περιοχές της χώρας μας. Ωστόσο, οι φόβοι, τα διλλήματα και τα ζητήματα που προκύπτουν είναι αρκετά και πολλές φορές πολύπλοκα. Να μια διεθνή σταχυολόγηση των απόψεων και του σκεπτικισμού που επικρατεί και που έχει όχι λίγους υποστηρικτές. O Dr Brown (Institute of Earth Policy) φοβάται ότι ‘’ με τις καλλιέργειες για τα βιοκαύσιμα, θα ξεχάσουμε ότι έχουμε την υποχρέωση ως αναπτυγμένα έθνη να παράγουμε τρόφιμα για 900 εκατομμύρια πεινασμένων και 1,3 δισεκατομμύρια φτωχών του πλανήτη, ενώ θα επικεντρωθούμε σε καλλιέργειες που ευνοούν 800 εκατομμύρια ιδιοκτήτες Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

23


αυτοκινήτων’’ . Μη κυβερνητικές οργανώσεις στη Βραζιλία κα το Μεξικό αντιτίθενται στη μαζική παραγωγή βιοκαυσίμων από καλαμπόκι, γιατί τα τελευταία χρόνια αυξήθηκε η τιμή του κατά 400% λόγω εξαγωγών προς παραγωγή της αιθανόλης, καθώς το καλαμπόκι αποτελεί τη βασική πηγή διατροφής τους. Ο F. Castro σε μια τελευταία συνέντευξή του, μας προσγειώνει στη πραγματικότητα όταν λέει ότι ‘’ η τραγωδία δεν είναι ότι θέλουμε να εξοικονομήσουμε ενέργεια, αλλά ότι επιδιώκουμε να μετατρέψουμε τις καλλιέργειες τροφίμων σε καλλιέργειες για καύσιμα και έτσι, γινόμαστε συμμέτοχοι της διεθνοποιημένης πείνας και της ανέχειας. Ο καθηγητής Wone Ho δηλώνει ότι ‘’ λαθεμένα τα βιοκαύσιμα θεωρούνται καθαρά, γιατί το περιβάλλον μπορεί να μην επιβαρύνεται με πρόσθετες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, αλλά ασφαλώς θα επιβαρύνεται με λιπάσματα και φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται σ’αυτές τις καλλιέργειες’’. Η έγκυρη βρετανική εφημερίδα The Gardian γράφει ότι ’’ με την επέκταση των καλλιεργειών για παραγωγή βιοκαυσίμων θα είναι αναπότρεπτη και η παραπέρα αποψίλωση των δασών και των δασικών εκτάσεων, ενώ προβλέπεται και η αποδιοργάνωση ζωτικών οικοσυστημάτων με κόστος που εκτιμάται ότι μπορεί να είναι 10 φορές περισσότερο από τη ζημιά που προκαλεί η χρήση του πετρελαίου’’. Και συνεχίζει. ‘’ Πριν από μερικά χρόνια η φάμπρικα των βιοκαυσίμων κρυβόταν πίσω από τις καλές προθέσεις των δημιουργών της, ενώ σήμερα τη θέση τους φαίνεται ότι παίρνει το κυνήγι του κέρδους. Καθώς, όλο και περισσότερες καλλιεργήσιμες εκτάσεις θα αφιερώνονται σε τροφή για τα οχήματα και όχι για 24 τους ήδη λιμοκτονούντες κατοίκους του τρίτου κόσμου και τους φτωχούς καλλιεργητές, αυτά τα εναλλακτικά καύσιμα αποδεικνύονται τελικά ότι θα είναι επιζήμια και για τον άνθρωπο και για το περιβάλλον’’. Μια νέα πρόκληση για την ελληνική γεωργία; Πολλοί αγρότες μας παραμένουν διστακτικοί. Το εγχείρημα είναι όντος δύσκολο, κρύβει παγίδες και που για να πετύχει, απαιτείται μεγάλη και συντονισμένη προσπάθεια από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. Η πραγματική όμως πρόκληση από εδώ κ’ εμπρός θα είναι η αξιοποίηση των νέων ευνοϊκών συνθηκών που έχουν διαμορφωθεί προς όφελος της ελληνικής γεωργίας και της εγχώριας παραγωγής. Σ’αυτή τη διεθνή συγκυρία αναζητούνται υπεύθυνες στρατηγικές με βιώσιμες προοπτικές, ενώ και η προσοχή όλων είναι απαραίτητη, γιατί το ζήτημα είναι σημαντικό και για τους Έλληνες αγρότες και την επάρκεια τροφίμων και για το ελληνικό περιβάλλον. Εδώ στη χώρα μας το κύριο ζητούμενο είναι η διαμόρφωση μιας Εθνικής Στρατηγικής Τροφίμων και Γεωργίας, προκειμένου να αξιοποιηθούν και προωθηθούν και βιώσιμες και εφικτές δράσεις, χωρίς να εγκαταλειφθεί ο κύριος ρόλος της ελληνικής γεωργίας που είναι η παραγωγή άριστης ποιότητας τροφίμων. ----------

Η Νήσος Γαύδος δεν είναι μόνο Φύση Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


(Περιήγηση Ιστορίας & Περιβάλλοντος) Στ’ ανοιχτά από τη Χώρα Σφακίων και την Παλαιόχωρα, στο αρχιπέλαγος του Λιβυκού, βρίσκεται το νησί της Γαύδου. Το νησί της Καλυψώς και του Οδυσσέα, της Μινωικής κυριαρχίας, της Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής περιόδου, των Αράβων, των πειρατών και του Μπαρμπαρόσα, της Βυζαντινής εποχής, της Τουρκοκρατίας, το απομονωμένο νησί ‘’κατάλληλο’’ κάποτε και για εξορίες και εκτοπίσεις σημαντικών, αλλά και απλών ανθρώπων που όμως κουβαλούσαν αγνές ιδεολογίες και αντιλήψεις.. Κατά την ιστορική πορεία του το νησί πήρε πολλά ονόματα, όπως Ωγυγία κατά τον Όμηρο, Κλαυδή ή Καύδη κατά την Ρωμαϊκή κυριαρχία –προς τιμή του αρμοστή που διοικούσε το νησί Μάρκο Ορβύλιο Κλαύδο και με αυτό το όνομα την αναφέρει και ο Απόστολος Παύλος το 64 μ.Χ. στις περιπέτειες του. Ο βυζαντινός αυτοκράτορας Λέων ΣΤ΄ ο Σοφός (886-912 μ.Χ.) το είχε ονομάσει με το σημερινό του όνομα, Γαύδος, ενώ κατά την Τουρκοκρατία (1665-1895 μ.Χ.), ονομάσθηκε Γότζο. Αρχαιολογικά και άλλα ευρήματα φανερώνουν ότι το νησί της Γαύδου κατοικείται τουλάχιστον από τους νεολιθικούς χρόνους. Υπολείμματα Μινωικού πολιτισμού, καθώς και από την Ελληνιστική, Ρωμαϊκή και Βυζαντινή περίοδο έχουν βρεθεί στο νησί. Γραπτά κείμενα για την κατοίκηση της Γαύδου αναφέρονται από τους αρχαίους συγγραφείς Ηρόδοτο, Στράβωνα, Πτολεμαίο και Ιεροκλή. Στην περιοχή του Αϊ-Γιάννη και στον όρμο του Λαυρακά, βρέθηκαν λείψανα μεγάλης εγκατάστασης 25 που άκμασε κατά τους ιστορικούς χρόνους (Ελληνιστική και Ρωμαϊκή περίοδο). Εξάλλου, το 1927 και το 1960 βρέθηκαν τμήματα επιγραφής στη δωρική κρητική διάλεκτο της εποχής χαραγμένης σε πορόλιθο, αντίστοιχα στο Πραιτώριο της Γόρτυνας και σ’ ένα αγροτόσπιτο στην περιοχή Μεσσαράς του Ηρακλείου. Έτσι, ήλθε στο φως η περίφημη ‘’ Συνθήκη’’, που συνυπογράφτηκε μεταξύ Γορτυνίων και Καυδίων και που αποδεικνύει τη σχέση που υπήρχε ανάμεσα στην παντοδύναμη τότε Γόρτυνα και στην Γαύδο, τον 3ο αιώνα π.Χ. Σε ελεύθερη μετάφραση της επιγραφής αναφερόταν ότι οι Γορτύνιοι παραχωρούν στους κατοίκους της Γαύδου το δικαίωμα “να κατοικούν στο νησί τους ελεύθεροι και αυτόνομοι, με δικά τους δικαστήρια και νόμους, αλλά υποχρεούνται να ακολουθούν τους Γορτύνιους σε πόλεμο και σε ειρήνη και να καταβάλλουν το 1/10 από τα γεννήματα που παράγει η γη τους εκτός από τα ζώα, τα λαχανικά και την πρόσοδο των λιμένων, ενώ δίνουν κάθε χρόνο. Επίσης, οφείλουν να δίνουν κάθε χρόνο διακόσιους μεδίμνους από τους καρπούς του κέδρου (κεδροκούκια), αν η σοδειά είναι καλή και εξήντα μεδίμνους, αν η σοδειά δεν είναι καλή, καθώς και πέντε χιλιάδες χόες αλατιού από τη συνολική παραγωγή του νησιού. Το ανέκαθεν πολύτιμο αλάτι και το κεδρέλαιο, που χρησιμοποιούταν για τη συντήρηση των πλοίων και στη φαρμακευτική, ήσαν τα κύρια προϊόντα της Γαύδου, ενώ οι πρόσοδοι των λιμανιών ήταν η κύρια πηγή πλούτου.



Μεταξύ των ευρημάτων στο νησί αποτελούν ερωτηματικά οι μαρμάρινες κολώνες και τα ανάκλιντρα, καθώς και σκαλιστή απεικόνιση κληματαριάς σε μάρμαρο που βρέθηκαν μέσα σε μια σπηλιά στην περιοχή της Ερρικιάς. Η παράδοση θέλει αυτή τη σπηλιά να ήταν το βασίλειο της Καλυψώς. Κατ’ άλλους, το βασίλειό της τοποθετείται στην περιοχή Λαυρακά, όπου εκεί έχουν εντοπισθεί πολλά αρχαιολογικά ευρήματα, θολωτοί, λαξευτοί τάφοι και το αρχαίο λιμάνι. Κατά τη Μινωική περίοδο το νησί υπαγόταν στην επικράτεια της Κνωσού και ευρήματα αποκαλύπτουν ότι την εποχή αυτή το νησί είχε μεγάλη παραγωγή σε σύκα, σταφύλια και λάδι. Σήμερα δεν υπάρχουν στο νησί ούτε και ελαιώνες, αλλά ούτε και αμπελώνες παρά μόνο ένας οικισμός με το όνομα Άμπελος. Ένα άλλο σημαντικό αρχαιολογικό εύρημα της Γαύδου είναι το ακέφαλο γυναικείο άγαλμα, που μετέφερε το 1865 στο Βρετανικό Μουσείο ο Άγγλος μηχανικός και περιηγητής Spratt και πιθανόν χρονολογείται στον 2ο μ.Χ. αιώνα. Με την κυριαρχία των Ρωμαίων, η Κρήτη, καθώς και όλη η Ελλάδα, παρακμάζει. Ξανασυναντάμε ιστορικά τη Γαύδο το 2ο μ.Χ. αιώνα, όταν ο αυτοκράτορας Ανδριανός την παραχωρεί στη Σπάρτη. Κατά την περίοδο της κυριαρχίας των θαλασσών από τους Άραβες και τους πειρατές, η Γαύδος δεν αναφέρεται πουθενά για να εμφανιστεί και πάλι πολύ αργότερα, κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας. Τότε ανοίγουν και πάλι οι θαλάσσιοι δρόμοι στο Κρητικό και Λιβυκό Πέλαγος και το νησί ξαναγίνεται εμπορικός σταθμός. Οι πειρατικές επιδρομές όμως εμποδίζουν τη μόνιμη κατοίκησή της, ενώ τα σχέδια των Ενετών για οχύρωσή της 26 δεν εκπληρώθηκαν ποτέ. Η Γαύδος κατοικείται από την προϊστορική περίοδο και τούτο αποδεικνύεται από τα αρχαιολογικά ευρήματα. Μεταξύ των άλλων υπάρχουν ερείπια από υδραγωγείο και ένα καμίνι που χρησιμοποιούνταν για την εκμετάλλευση του σιδηρομεταλλεύματος. Θραύσματα του μεταλλεύματος συναντώνται και σήμερα στα μονοπάτια της περιοχής και πιστεύεται ότι κατά τη ρωμαϊκή εποχή, έγινε μια μεγάλη αποδάσωση της Γαύδου, όταν τα δένδρα της χρησιμοποιήθηκαν ως καυσόξυλα για τα καμίνια της παραγωγής σιδήρου,. Ο σίδηρος εξαγόταν από το αρχαίο λιμένα του Λαυρακά που σήμερα βρίσκεται τρία μέτρα κάτω από τη θάλασσα. Στην περιοχή του Αϊ-Γιάννη, νοτιοανατολικά από το Λαυρακά, βρίσκονται τα ερείπια πόλης από την πρώτη βυζαντινή περίοδο που εικάζεται ότι αριθμούσε 8.000 κατοίκους, ενώ η σπουδαιότητα της Γαύδου μαρτυρείται και από το γεγονός ότι είχε δικό της επίσκοπο. Ωστόσο, τα σημάδια της αδιάλειπτης κατοίκηση της Γαύδου από τους νεολιθικούς χρόνους, αλλά και το σημερινό μαγευτικό περιβάλλον της δημιουργούν υποχρεώσεις για όσους την επισκέπτονται, καθώς η μικρή κοινωνία της αποτελεί υπόδειγμα πως μπορεί – απομονωμένη τους περισσότερους μήνες του χρόνου– να ευημερεί, να δέχεται καλόκαρδα τους πολυάριθμους επισκέπτες της, να υπομένει τις όποιες δυσκολίες διαβίωσης, να δένεται στενά με τη Φύση και τη λιγοστή παραγωγική Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


γη, τις περιορισμένες σοδιές και το ζωικό κεφάλαιο. Να τα καταφέρνει με αξιοπρέπεια, αλλά χρειάζεται τη συνεχή προσοχή του κράτους, που να δείχνει έμπρακτα ότι τουλάχιστον δεν ξεχνά τους Ακρίτες του. Η Γαύδος είναι ένα από τα πιο πολύτιμα τμήματα της ελληνικής γης που όλοι οφείλουμε να την αγκαλιάζουμε, να την προστατεύουμε και να τη στηρίζουμε με κάθε τρόπο. Λόγω της γεω-τοπογραφικής και απομονωμένης θέσης του νησιού στη Μεσόγειο, έχουν εγκατασταθεί στη Γαύδο όργανα εξειδικευμένης τεχνολογίες που έχουν να κάνουν με το διάστημα, τη γεω-πληροφορική, τις θαλάσσιες και όχι μόνο τεχνολογίες. Υπάρχουν δύο μόνιμοι δορυφορικοί σταθμοί GPS που παρακολουθούν με μεγάλη ακρίβεια τις μικρο-μετακινήσεις της Γαύδου. Εξάλλου, στην περιοχή Ρουσίδια, έχουν εγκατασταθεί συστήματα παγκόσμιου δορυφορικού εντοπισμού θέσης, δηλαδή βαθμονόμηση του τοπογραφικού στίγματος μέσω δορυφόρων, αλλά και για την παρακολούθηση της στάθμης των θαλασσών σε όλο τον πλανήτη. Επίσης, στην περιοχή Καραβέ λειτουργεί σταθμός για την παρακολούθηση παραμέτρων της θάλασσας, όπως είναι η παλίρροιες, το ύψος των κυμάτων, τα ρεύματα, η αλατότητα, η ταχύτητα των ανέμων και των ρευμάτων κ.ά. Έτσι, η Γαύδος αποτελεί σήμερα ένα από τους τρεις παγκόσμιους σταθμούς βαθμονόμησης γεωπληροφοριών μέσω δορυφόρων, αλλά και για τις κλιματικές αλλαγές του πλανήτη. Εδώ στη Γαύδο, μπορείς να βρεις τον επίγειο παράδεισο, το διαφορετικό τρόπο ζωής. Και γίνεσαι ένα με τη φύση, την ιστορία και το σημερινό άνθρωπο. Όσο για τα παντοειδή αποθέματά της, σημαντικά και πολυάριθμα. Μεταξύ των άλλων, η μοναδικότητα στο τοπίο, οι ιδιαιτερότητες στο φυσικό περιβάλλον. Σαρακήνικο, Αγιάννης, Λαυρακάς, Κόρφος, Ποταμός, Πύργος, μερικές από τις πανέμορφες αμμουδιές. Γραφικοί οικισμοί στο Καστρί, Βατσιανά, Άμπελος, Ξενάκη, αλλά και πολλά πέτρινα Μετόχια σε όλο το νησί. Πλούσια τα ευρήματα της ιστορικής της διαδρομής, όπως είναι το Ρωμαϊκό υδραγωγείο, τα ελαιοπιεστήρια και πατητήρια, το αρχαίο λιμάνι στο Λαυρακά. Κέδρα, φώκιες, πεύκα, χελώνες, αβόρατοι, τρυγόνια, αγκίσταροι, σχίνα, θυμάρια, θρίμπες, μελίσσια, η αλυκή, οι αρόλιθοι και η Natura2000. Εξάλλου, οι άγριες ομορφιές του νησιού, οι παραλίες και οι ακρογιαλιές της με τους κρίνους της παραλίας και τα θαλασσόκεδρα που φτάνουν μέχρι τη θάλασσα, τα γαλάζια και διαυγή νερά της θάλασσας, τα υποθαλάσσια σπήλαια, αλλά και οι καταδεχτικοί κάτοικοί της δημιουργούν περιβάλλον και προϋποθέσεις για να προωθηθεί ο εναλλακτικός τρόπος ζωής που στηρίζεται στην αλληλεγγύη, στο σεβασμό, αλλά και σε συμπεριφορές τέτοιες όπου Άνθρωπος και Φύση ανέκαθεν συμπορεύονταν. Αλλά, και παραθεριστές που πραγματικά βλέπεις να σέβονται τον τόπο όπου θα περάσουν μερικές ανέμελες μέρες. Η έκταση του νησιού είναι περίπου 33 τετραγωνικά χιλιόμετρα, η περίμετρός του 34 χιλιόμετρα και το μεγαλύτερο υψόμετρο φτάνει τα 386 μέτρα πάνω από τη μέση στάθμη της θάλασσας. Στα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της Γαύδου, τονίζονται τα σχετικά μικρά υψόμετρα, το τραπεζοειδές Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

27


σχήμα της, οι μικρές κλίσεις των εδαφών της, οι ποικιλόμορφες ακτογραμμές της και οι εμφανείς έντονες διεργασίες της διάβρωσης, τόσο στη στεριά, όσο και στη θάλασσα. Οι εκτεταμένοι αμμόλοφοι αποτελούν το χαρακτηριστικό της βόρειας παραλίας της και εκτείνονται ακόμη και στην ενδοχώρα, καλύπτοντας μέρος των λόφων που περιβάλλουν τους όρμους και που καλύπτονται από μακία βλάστηση –κυρίως από κέδρους, σχίνους και λαδανιές, αλλά και φρύγανα, όπως θυμάρι, θρούμπη, αστοιβή. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του καιρού στο νησί είναι οι ισχυροί άνεμοι που το δέρνουν σε όλη σχεδόν τη διάρκεια του χρόνου και δημιουργούν προβλήματα στη ναυσιπλοΐα, καθώς και οι συχνές χαμηλές ομίχλες, γνωστές και ως ‘’Προβέντζες’’ στο αρχιπέλαγος της Μεσογείου, που έρχονται σκεπάζουν τα πάντα και φεύγουν ξαφνικά. Αυτές φέρνουν αρκετή υγρασία, η οποία φαίνεται ότι συντηρεί την πλούσια βλάστηση του νησιού. Όσοι είχαν την ευκαιρία να επισκεφτούν τη Γαύδο, αν μη τι άλλο, ένοιωσαν τη στοχαστική διάθεση να τους πλημμυρίζει αρκετά συχνά κατά την εκεί διαμονή τους. Συνομιλώντας με τους πρόσχαρους κατοίκους της, παρατηρώντας τη φύση, βλέποντας έστω και τα λιγοστά έργα υποδομής – επέκταση και βελτίωση του λιμανιού στο Καραβέ, υπόγειες δεξαμενές νερού, γεωτρήσεις πόσιμου νερού, προστασία και ανάδειξη του κεδρόδασους στο Σαρακήνικο, κ.ά. – και αναζητώντας το ρόλο και τη 28 σημασία της περιβαλλοντικής και πολιτιστικής παρακαταθήκης της, δεν μπορείς να παραμένεις απαθής, είτε συγκαταλέγεσαι στους επισκέπτες του νησιού, είτε στους αναχωρητές του καλοκαιριού. Σε τούτη εδώ τη μοναδικότητα –φύσης, ιστορίας, τοπίου, ανθρώπων – παραμερίζεις τις απαισιόδοξες απόψεις, αλλά και τις μίζερες διακηρύξεις και τα θολά μηνύματα που κατά καιρούς μας σφίγγουν τις ψυχές, αν και είναι θεμιτό και ανθρώπινο να ζητάς επανειλημμένα καλύτερη ποιότητα ζωής σένα νησί στα πέρατα της Ελλάδας. Και μερικοί από μας, μαζί με τους λιγοστούς μόνιμους κατοίκους της, θεωρούν την απομόνωση του νησιού πρόβλημα, όπως προβληματική είναι ακόμη η ηλεκτροδότηση, η ύδρευση και τα σκουπίδια, ενώ επιτακτική είναι η ανάγκη χωροταξικού σχεδιασμού. Η πολιτεία οφείλει να δώσει δυνατότητες στους σημερινούς κατοίκους να μείνουν στον τόπο τους εξασφαλίζοντάς τους ένα ικανοποιητικό επίπεδο ζωής. Ναι σε περισσότερη εναλλακτική ενέργεια, ναι σε περισσότερο πόσιμο νερό, ναι στην ανάπλαση μερικών από τα πέτρινα Μετόχια για οικοτουριστική εναλλακτική διαμονή, γιατί όχι και στην οργανωμένη εναλλακτική κατασκήνωση, στα οικολογικά μονοπάτια και στις διαδρομές μέσα στη φύση και στην ιστορία. Να ένας ακόμη ελληνικός τόπος που έχει την ανάγκη φροντίδας, προσοχής και στήριξης. Επισκέπτες του νησιού, συλλέξτε ευωδιές, εικόνες και φρέσκο αέρα, κτίστε όνειρα και δημιουργήστε οράματα, γιατί οι καιροί είναι δύσκολοι και θα σας χρειαστούν πολλά από αυτά στο διάβα τους



--------Το Νερό στη Ζωή μας μέσα από τις Παγκόσμιες Κλιματικές Αλλαγές Τη δεκαετία του ’70 οι επιστήμονες αγωνιούσαν, γιατί όπως έλεγαν, εξαιτίας της ρύπανσης της ατμόσφαιρας οι ακτίνες του ήλιου εμποδίζονται να φτάσουν στη Γη και επομένως δρομολογούνται ψυχρότερες συνθήκες. Τη δεκαετία του ’80 οι προγνώσεις επικεντρώνονται στην απειλή του πλανήτη μας, εξαιτίας του φαινομένου του θερμοκηπίου, με αύξηση της θερμοκρασίας, ενώ οι προοπτικές για το μέλλον της γης είναι δυσοίωνες. Εξάλλου, και οι προβλέψεις για την ‘’τρύπα του όζοντος’’, που πρωτοανακαλύφτηκε το 1982, ήταν καταστροφικές ως προς την πορεία εξέλιξης του φαινομένου και για τις επιπτώσεις του στην υγεία, στα τροφικά επίπεδα και στα οικοσυστήματα. Αλλωστε, οι απαισιόδοξοι περιβαλλοντολόγοι διατείνονται ότι, με τις υπάρχουσες συνθήκες και την περαιτέρω εντατικοποίηση των δραστηριοτήτων του ανθρώπου - χωρίς να λαμβάνονται ουσιαστικά μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος - η θερμοκρασία της γης θα ανέβει 2-50C τον ερχόμενο αιώνα. Αυτό κατά την άποψή τους θα σημάνει λιώσιμο των πάγων και επομένως μεταξύ των άλλων, εξαφάνιση κάτω από τη θάλασσα, παράκτιων περιοχών και νησιών, ενώ το φαινόμενο της υφαλμύρωσης των υπόγειων νερών θα ενταθεί, ειδικότερα στις παράκτιες ζώνες. Επίσης, αυτές οι προβλέψεις αφορούν τη μεταβολή στο κλίμα, στην κατανομή των βροχοπτώσεων, αλλά και στην 29 πανίδα και χλωρίδα, στα οικοσυστήματα, στη γεωργοκτηνοτροφική και στη δασική παραγωγή, ενώ αρκετές περιοχές του πλανήτη μας θα ερημοποιηθούν. Εξάλλου, αρκετοί επιστήμονες θεωρούν, ότι οι προβλέψεις για τις κλιματικές μεταβολές είναι επισφαλείς όταν δεν συνεκτιμώνται, για το ζήτημα της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη, και άλλοι παράγοντες, όπως είναι για παράδειγμα η ατμοσφαιρική νέφωση, οι ωκεανοί, η ηφαιστειακή δραστηριότητα κ.ά. Δηλαδή, οι μηχανισμοί και τα φαινόμενα που διαμορφώνουν και επηρεάζουν το κλίμα, είναι πολύπλοκα, πολυσχιδή, ενώ πλήθος από παράγοντες παρεμβαίνουν τοπικά, διαφοροποιώντας και μορφοποιώντας κάθε στιγμή τη δική τους κυριαρχία πάνω σ’αυτό που αποκαλείται κλιματική μεταβολή του πλανήτη. Η παρουσία του νερού, ως κυρίαρχου στοιχείου της φύσης και της ζωής, προβληματίζει τη διεθνή επιστημονική κοινότητα για το κατά πόσο οι παγκόσμιες περιβαλλοντικές μεταβολές θα επηρεάσουν τον υδρολογικό κύκλο του νερού, τα αποθέματα και την κατανομή του, ενώ συζητιόνται και οι άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις του στα οικοσυστήματα, στην οικονομική, κοινωνική, πολιτική, πολιτισμική και στην αναπτυξιακή προοπτική κάθε περιοχής. Σήμερα, με τη γενικότερη ευαισθητοποίηση στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος, την αναγκαιότητα της αειφορικής ανάπτυξης, αλλά και εξαιτίας των επερχόμενων παγκόσμιων Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


περιβαλλοντικών μεταβολών, προβάλλει επιτακτική η ανάγκη για συνετή διαχείριση των πόρων του περιβάλλοντος και ιδιαίτερα του νερού. Ωστόσο γνωρίζουμε, ότι το νερό είναι αναντικατάστατη ουσία, βασικό στοιχείο στη διατήρηση της ισορροπίας της φύσης. Οι φυσικές και χημικές του ιδιότητες στηρίζουν τους βιολογικούς κύκλους των οργανισμών και ελέγχουν τις κλιματικές και γεωλογικές συνθήκες κάθε περιοχής. Το νερό, ως τροφή και ως πρώτη ύλη είναι στενά συνδεδεμένο με τη ζωή και περιγράφει την ανθρώπινη πολιτιστική εξέλιξη μέσα στους αιώνες. Από πολύ παλιά ο άνθρωπος χρησιμοποιούσε το νερό για τυπικές χρήσεις, αλλά και για την κάλυψη πολιτιστικών και αναπτυξιακών του αναγκών. Από τη μυθολογία και τους αρχαίους πολιτισμούς γνωστά είναι τα έργα ύδρευσης και άρδευσης. Με το πέρασμα των αιώνων, διαφοροποιούνται οι χρήσεις του νερού, εντατικοποιούνται οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες που σχετίζονται με αυτό και αρχίζουν να εμφανίζονται κίνδυνοι που απειλούν την ποιότητα και την επάρκειά του. Είναι γνωστό ότι, με κινητήρια δύναμη την ηλιακή ενέργεια, η βιόσφαιρά μας, κυριαρχείται από τον αέναο κύκλο του νερού με τις διεργασίες της εξάτμισης και εξατμισοδιαπνοής, της βροχόπτωσης, της φυσικής ροής και της κίνησης του στην επιφάνεια του εδάφους, αλλά και τη διείσδυσή του βαθύτερα μέσα στο έδαφος. Δηλαδή, ο υδρολογικός κύκλος του νερού περιλαμβάνει μεταφορά, αποθήκευση και μεταβολή της φυσικής κατάστασής του. Επομένως, μέσω του υδρολογικού κύκλου μπορούν να απαντηθούν ερωτήματα που έχουν σχέση με τα ποσοτικά χαρακτηριστικά του νερού, την υδρολογία και την υδροδυναμική του, ενώ οι μεγάλες υδατοσυλλογές, όπως είναι οι θάλασσες και οι μεγάλες λίμνες, παίζουν σημαντικό ρόλο στον υδρολογικό κύκλο του νερού. Το ζήτημα όμως που ανακύπτει είναι, κατά πόσον οι παγκόσμιες περιβαλλοντικές μεταβολές και μέχρι πιό βαθμό, θα επηρεάσουν τον κύκλο του νερού. Το νερό, ως ανόργανη χημική ένωση εμφανίζεται σε όλα τα τμήματα της βιόσφαιρας με τις τρεις φάσεις του. Έχει ασυνήθιστη ασύμμετρη μοριακή δομή και αποτελεί τον παγκόσμιο διαλύτη, αφού έχει πολύ μεγάλη διαλυτική ικανότητα. Η μεγάλη διαλυτική ικανότητα του νερού, καθώς και η ανώμαλη εξάρτηση της πυκνότητάς του από τη θερμοκρασία, είναι μία από τις κύριες φυσικές ιδιότητες του νερού που το χαρακτηρίζουν. Γνωστή είναι επίσης, η δράση του νερού στο έδαφος, στα πετρώματα και στη ζωή. Το νερό δηλαδή, είναι συστατικό πρωταρχικής σημασίας που με τη δομή του, την παρουσία του, και τις ιδιότητές του, παίζει σημαντικό ρόλο στα οικοσυστήματα, στους βιογεωχημικούς κύκλους των στοιχείων και στην ανάπτυξη. Επομένως, λαμβάνοντας υπόψη τις επερχόμενες

μεταβολές

της

θερμοκρασίας

της

ατμόσφαιρας,

οφείλουμε

να

δούμε

τις

διαφοροποιήσεις του νερού, τη σύστασή του και τις διεργασίες του μέσα από τη διαμορφούμενη καινούργια προοπτική. Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

30


Όπως γνωρίζουμε, η ηλιακή ακτινοβολία αποτελεί πρωταρχικής σημασίας παράγοντα για τα υδάτινα οικοσυστήματα. Η ενέργεια αυτής της ακτινοβολίας, εκτός από την άμεση βιολογική χρήση της, επηρεάζει τη θερμική κατάσταση των υδάτινων μαζών και επομένως την υδροδυναμική τους, την ανακύκλωση των θρεπτικών συστατικών και των διαλυμένων αερίων. Εξάλλου το φως, είναι σημαντικός παράγοντας οικολογικής σπουδαιότητας για την υδρόβια πανίδα και χλωρίδα κάθε περιοχής, ενώ η διαφάνεια του νερού αποτελεί κριτήριο για τη διαπερατότητα του φωτός μέσα σε μια υδάτινη μάζα, καθώς και για την τροφική κατάσταση διαφόρων υδάτινων περιοχών. Η κατάσταση μεταβολής της διαύγειας του νερού και η θολερότητά του επηρεάζουν εκτός από τη θερμοκρασία και την αισθητική, το βιολογικό περιβάλλον, καθώς και τις τροφικές σχέσεις και δραστηριότητες. Όπως είναι γνωστό, η ηλιακή ενέργεια όταν απορροφάται από τα υδάτινα οικοσυστήματα, μετατρέπεται σε θερμότητα η οποία αποτελεί τη σημαντικότερη αβιοτική παράμετρο της βιόσφαιρας, διότι επιδρά στο μεταβολικό ρυθμό, στην κατανάλωση του οξυγόνου κατά την αναπνοή των οργανισμών, αλλά και στις διαδικασίες διάσπασης – αποσύνθεσης των οργανικών συστατικών και των προϊόντων της αφομοίωσης των οργανισμών. Η θερμοκρασία δηλαδή, αποτελεί περιοριστικό παράγοντα για την ανάπτυξη των υδρόβιων οργανισμών, παίζοντας καθοριστικό ρόλο στις δομικές – λειτουργικές ιδιότητες κάθε υδάτινου οικοσυστήματος. Επίσης, τη θερμική συμπεριφορά του νερού κάθε υδατοσυλλογής επηρεάζουν κάθε φορά μορφομετρικοί, κλιματικοί και άλλοι παράγοντες, οι οποίοι οδηγούν σε στρωματοποιημένα ή μη νερά, σε θερμικές διαφοροποιήσεις με δική τους ή μη κυκλοφορία των νερών, σε εύκρατες, τροπικές ή πολικές υδατοσυλλογές, σε διμικτικές, μονομικτικές, πολυμικτικές ή αμικτικές λίμνες, σε λίμνες πρώτης, δεύτερης ή τρίτης τάξης, κ.ά. Η ενεργός οξύτητα στα νερά (pH) εξαρτάται από τη θερμοκρασία, την αλατότητα, τις συγκεντρώσεις αερίων, διαφόρων αλάτων, ενώσεων και ουσιών, αλλά και από τη μεταβολική δραστηριότητα των υδρόβιων οργανισμών. Τα περισσότερα νερά παρουσιάζουν μεγάλη ρυθμιστική ικανότητα, ενώ υπάρχουν στενές σχέσεις μεταξύ του υδροξειδίου του άνθρακα, της φωτοσύνθεσης και του pH. Εξάλλου, τα διαλυμένα αέρια σε ένα υδάτινο σύστημα δίνουν σημαντικές πληροφορίες για το είδος των εκεί βιολογικών και χημικών αντιδράσεων, αλλά και για το μεταβολισμό των οργανισμών που τα έχουν ανάγκη. Για παράδειγμα, το διαλυμένο οξυγόνο είναι ουσιώδες για τις αναπνευστικές λειτουργίες των περισσότερων υδρόβιων οργανισμών, ενώ η κατάσταση της οξυγόνωσης των νερών δίνει πληροφορίες για την τροφική κατάσταση και τις λειτουργίες και τις χρήσεις που το νερό αυτό εξυπηρετεί. Ως προς το διοξείδιο του άνθρακα στο νερό, η φωτοσύνθεση και η αναπνοή είναι οι κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν τη συγκέντρωσή του και επιδρούν ρυθμιστικά στις απότομες μεταβολές Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

31


του στα φυσικά νερά. Επειδή, τα φυσικά νερά είναι διαλύτες ενός σημαντικού αριθμού αλάτων, η αγωγιμότητά τους καθορίζει την κινητικότητα του συνόλου των ιόντων μέσα στο νερό. Επίσης, με την περιεκτικότητα του νερού σε ηλεκτρολύτες είναι συνδεδεμένη και η αλατότητα, η οποία επηρεάζει έμμεσα τους οργανισμούς, γιατί η μεταβολή της προκαλεί τροποποίηση της φυσικοχημικής κατάστασης του νερού. Ωστόσο, η ικανότητα του νερού να εξουδετερώνει τις όξινες επιπτώσεις –από απορροές και απορρίψεις- βασίζεται στην αλκαλικότητά του η οποία είναι ένας δείκτης που φανερώνει τη φύση των πετρωμάτων της λεκάνης απορροής, το βαθμό αποσάθρωσής τους γιαυτό και μετρά τη ρυθμιστική ικανότητα του νερού. Άλλη μια φυσική ιδιότητα του νερού είναι η σκληρότητά του και εκφράζεται πρωτίστως από τις συγκεντρώσεις του διαλυμένου ασβεστίου και μαγνησίου που βρίσκονται σ’ αυτό. Ως προς τα χλωριούχα ιόντα, οι συγκεντρώσεις τους είναι συνήθως μικρές στα φυσικά νερά, αυξάνουν όμως σε ρυπασμένα και υφάλμυρα νερά, ενώ τα θειικά ιόντα είναι πολύ διαδεδομένα στα φυσικά νερά, καθώς εμπλουτίζονται με αυτά και από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Όπως είναι γνωστό, η βιολογική παραγωγικότητα στα νερά εξαρτάται από τα διαλυμένα σε αυτά θρεπτικά άλατα, από τα οποία ο φώσφορος και το άζωτο θεωρούνται ότι είναι οι περισσότερο σημαντικοί παράγοντες για την ανάπτυξη φυτικών οργανισμών. Ο φώσφορος και οι ενώσεις του, παίζουν σημαντικό ρόλο στο βιολογικό μεταβολισμό, ενώ τα άλατα του αμμωνίου, τα νιτρώδη και νιτρικά άλατα, εφοδιάζουν ένα υδάτινο σύστημα με άζωτο που είναι ουσιώδες για τις τροφικές σχέσεις των οργανισμών. Τα τελευταία αυτά άλατα προέρχονται από μια ποικιλία βιογεωχημικών αντιδράσεων

και

μηχανισμών,

στους

οποίους

παρεμβαίνουν

αερόβιοι

και

αναερόβιοι

μικροοργανισμοί. Εξάλλου, και οι σχέσεις ανάμεσα στα θρεπτικά άλατα έχουν ιδιαίτερη σημασία για τον έλεγχο των πηγών προέλευσής τους. Το πυρίτιο στα φυσικά νερά εμφανίζεται συνήθως με μικρές συγκεντρώσεις, ενώ η συνολική ποσότητα του ανόργανου άνθρακα που περιέχεται στα νερά, συχνά εκτιμάται με βάση τις μετρήσεις της συνολικής αλκαλικότητας του pH και της θερμοκρασίας. Οι τοξικές ουσίες που βρίσκονται στα νερά προέρχονται από φυσικά αίτια ή είναι συνθετικής προέλευσης, δημιουργώντας τοξικά φαινόμενα και βιοσυσσώρευση, ενώ οι οργανικές ενώσεις που προέρχονται από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες είναι επικίνδυνες για την υγεία του ανθρώπου και τους περισσότερους υδρόβιους οργανισμούς. Κάθε αλλοίωση των χαρακτηριστικών των φυσικών νερών αποτελεί ρύπανση που μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχές των οικοσυστημάτων και να προκαλέσει βλάβες στον άνθρωπο και στα υλικά. Η ρύπανση των νερών μπορεί να καταστεί πρόβλημα οικονομίας, υγείας, αισθητικής, κ.ά. Ρύπανση μπορεί να προκληθεί από τα αστικά λύματα και τις γενικότερες δραστηριότητες του Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

32


ανθρώπου μετά από φυσικές και χημικές μεταβολές των νερών. Περισσότερο επιβλαβής θεωρείται η ρύπανση

από

τις

βιομηχανίες,

τις

απορρίψεις

πετρελαιοειδών,

καθώς

και

από

τις

γεωργοκτηνοτροφικές δραστηριότητες, όταν γίνεται κατάχρηση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων. Όταν οι προστιθέμενες θρεπτικές ουσίες στα νερά από φυσικά ή ανθρωπογενή αίτια υπεραυξάνουν το περιεχόμενο των νερών σε θρεπτικά άλατα, είναι δυνατό να ευνοηθεί η ανάπτυξη ορισμένων μικροφυκών και να υπεραυξηθεί η υδρόβια βλάστηση. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις προκαλείται ευτροφισμός. Ρύπανση όμως και ευτροφισμός δεν είναι πάντοτε το ίδιο πράγμα. Σήμερα, με τη βοήθεια μαθηματικών σχέσεων είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε την τροφική κατάσταση κάθε υδάτινης περιοχής, αλλά και να προβλέπουμε δυσάρεστες καταστάσεις. Είναι γνωστό εξάλλου, ότι η παρουσία ή απουσία ορισμένων οργανισμών – σε ποιοτική και ποσοτική βάση - και η εφαρμογή ορισμένων σχέσεων που τους αφορούν μπορεί να μας φανερώσει την πορεία και τις προοπτικές ορισμένων ποιοτικών χαρακτηριστικών των νερών. Αλλά αυτό που ουσιαστικά συμβάλλει στη γνώση της οικολογικής στάθμης - ποιότητας των υδάτινων οικοσυστημάτων είναι η οικομετρική ανάλυση, η οποία λαμβάνει υπόψη της ποικίλους συνδυασμούς παραγόντων διεπιστημονικής έρευνας και μετρήσεων καθώς και την ερμηνεία των οικολογικών δεδομένων. Τα εσωτερικά νερά αποτελούν φυσικούς πόρους που περικλείουν σημαντικές λειτουργίες για τη βιόσφαιρα και το φυσικό μας περιβάλλον, ενώ οι ωφελιμιστικές αξίες για τον άνθρωπο και το 33 περιβάλλον είναι πολλαπλές. Στις οδούς μεταφοράς του νερού (χείμαρροι, ποτάμια, ρυάκια κ.ά.) και στις υδατοσυλλογές (θάλασσες, λίμνες, λιμνοθάλασσες, έλη, λιμνοδεξαμενές, κ.ά.), διαμορφώνονται ορισμένα χαρακτηριστικά τα οποία με τη βοήθεια βιο-γεωχημικών και μικρο-βιολογικών διεργασιών συνθέτουν τα οικοσυστήματά τους. Η σύνθεση και κατανομή αυτών των οικοσυστημάτων ποικίλλει σε μορφομετρικά μεγέθη, σε υδροδυναμικές διεργασίες, σε βιολογική δραστηριότητα, σε γεωγραφική κατανομή και σε εποχιακή βάση. Αυτό όμως που επανειλημμένα έχει τονισθεί από διεθνούς φήμης επιστήμονες είναι ότι οι μορφολογικές, υδρολογικές και κλιματικές συνθήκες είναι προσδιοριστικοί παράγοντες για τη διατήρηση των φυσικών λειτουργιών και της βιολογικής παραγωγικότητας των οικοσυστημάτων των εσωτερικών νερών. Τα ζητήματα διαχείρισής του νερού και η σχετική πολιτική της είναι ιδιαίτερα σημαντικό θέμα, το οποίο έχει την ανάγκη πολυεπιστημονικής κάλυψης και διεπιστημονικής προσέγγισης. Ένα τέτοιο σύστημα ορθολογικής διαχείρισης των νερών θα πρέπει συνεχώς να επικαιροποιείται ως προς τα ποιοτικά και ποσοτικά του χαρακτηριστικά, ενώ είναι απαραίτητες και οι κοινωνικο-οικονομικές συνιστώσες και τάσεις σε κάθε υδρολογική λεκάνη, καθώς και οι προοπτικές περαιτέρω ανάπτυξης της περιοχής. Σήμερα ο πλανήτης μας – με την περιβαλλοντική διάσταση, τη δημογραφική εξέλιξη και την Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη - απαιτούν επάρκεια καθαρού νερού αρίστης ποιότητας. Το πρόβλημα όμως της ‘‘κρίσης του νερού’’ είναι υπαρκτό. Περιθώρια συνετής χρήσης υπάρχουν, αλλά όμως υπάρχει άμεση ανάγκη να μεταβάλουμε τις παραδοσιακές συνήθειες μας και να λειτουργήσουν επιτέλους τα απαραίτητα θεσμικά μέτρα σε τοπικό επίπεδο. Αυτά μάλιστα τα μέτρα αρχίζουν να υιοθετούνται σε μερικές περιοχές της χώρας μας, για την από κοινού αντιμετώπιση του νερού, ως αγαθού σε ανεπάρκεια. Συνεπώς, οι αναμενόμενες παγκόσμιες περιβαλλοντικές μεταβολές, με άμεσο ή και έμμεσο τρόπο, δυνητικά θα επηρεάσουν τα οικοσυστήματα, το παραγωγικό σύστημα, αλλά και την οικονομική, κοινωνική και αναπτυξιακή προοπτική κάθε περιοχής.

---------Και η Χρήση του Νερού .…με Σταγόνες Και αξίζει να θυμηθούμε το γνωστό στοχαστή και ποιητή Γ. Σεφέρη σε τη σύγχρονη παραλλαγή στην παρένθεση: ‘’Δεν (θα) έχομε ποτάμια, δεν (θα) έχομε πηγάδια, δεν (θα) έχομε πηγές, μονάχα λίγες στέρνες, άδειες κι αυτές’’ . Η χώρα και η ειδικότερα τα νησιά μας χρειάζονται υλοποιήσιμες στρατηγικές για τη διαχείριση του νερού. Όχι στις κραυγές απόγνωσης, αλλά ούτε και σε μεγαλεπήβολα έργα

αναμφίβολης αποτελεσματικότητας, όχι και στα ευχολόγια και στους

αφορισμούς. Εδώ και τώρα ολόκληρη η κοινωνία θέλει να της εξασφαλίζεται άφθονο και καθαρό νερό όλο το χρόνο. Για τις

περισσότερες περιοχές στην Ελλάδα υπάρχει αρκετό νερό, αλλά 34

κατασπαταλιέται εξαιτίας της απουσίας ορθολογικής διαχείρισης και των μέχρι σήμερα συνηθειών μας. Η ανομβρία των τελευταίων μηνών μπορεί να ξυπνά, έστω και πρόσκαιρα και πάλι το ζήτημα του νερού. Όμως, αν δεν αλλάξουμε νοοτροπία, συνήθειες και τρόπους όλοι, όσοι το χρησιμοποιούν καθημερινά και οι φορείς που το τυχαίνει να το διαχειρίζονται, είμαστε πολύ κοντά ‘’……στο να εισάγουμε νερό με πλωτές υδροφόρες ή και να ….πλενόμαστε με εμφιαλωμένα νερά ’’. Και το κακό έχει τη ρίζα του, όταν κάποιοι δήθεν με αμφίβολη γνώση του αντικειμένου, κάποιοι άλλοι επιτήδειοι και ορισμένοι καιροσκόποι, από καιρού σε καιρό, μας βομβαρδίζουν με μεγαλεπήβολα σχέδια και πράγματι κενοφανείς (με έψιλον) ιδέες για δημιουργία φραγμάτων στα φαράγγια, ή και μεγάλες λιμνοδεξαμενές. Το ουσιαστικό είναι, ότι αυτοί οι κύριοι επαΐοντες, αποφεύγουν να μας πουν, που θα βρεθεί στο μέλλον το νερό για να γεμίζουν τις μεγάλες λιμνοδεξαμενές και τα φράγματά (τους), όταν ήδη βρισκόμαστε προ των πυλών των παγκόσμιων κλιματικών μεταβολών με τις εκτεταμένες περιόδους της ανομβρίας και λειψυδρίας, των καυσώνων, αλλά και των ξαφνικών πλημμυρών. Πρέπει όλοι να αντιληφθούμε ότι όλη η χώρα έχει ανάγκη ορθολογικής διαχείρισης των νερών που διαθέτει -γιατί διαθέτει όντος άφθονα νερά, σε σχέση με άλλες χώρες. Το πρόβλημα όμως που ανακύπτει είναι ότι ,καθώς περνούν τα χρόνια και συνεχίζουμε να εκμεταλλευόμαστε άναρχα το νερό, είμαστε πολύ κοντά σε δυσάρεστες καταστάσεις. Εξάλλου, φαίνεται ότι κάτι μεταβάλλεται σε Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


παγκόσμια κλίμακα και έχουμε λιγότερη βροχή και χιόνι και τούτο αποδίδεται στο ότι έχουν αποδιοργανωθεί τα καιρικά συστήματα. Με απλά λόγια, είναι αυτό που λένε οι ειδικοί επιστήμονες ως Κλιματικές Αλλαγές και που αναμένεται να πλήξουν με ιδιαίτερη ένταση και τις νότιες και νησιωτικές περιοχές τα προσεχή χρόνια . Μα δεν το χωράει ο νους τ’ ανθρώπου! Μπορείτε να φανταστείτε ότι υπάρχει πρόβλημα επάρκειας νερού στην Ελλάδα ; Και να σκεφτείτε ότι και μέχρι και τον Απρίλη υπάρχουν ακόμη χιόνια στα ψηλά βουνά μας. Είναι γνωστό σε όλους ότι το χιόνι είναι η πλέον ‘’Υδρο-Φόρα’’ (φέρει-διαθέτει πολύ νερό) φάση του κύκλου του νερού στη φύση, ενώ ο άνθρωπος είναι ο πλέον ‘’ΥδροΒόρος’’(καταναλώνει-σπαταλάει πολύ νερό) παράγοντας. Το χιόνι, με απλά λόγια, ποτίζει το έδαφος, το υπέδαφος και αν οι γεωλογικές συνθήκες είναι κατάλληλες για την αποθήκευση του υπόγειου νερού, τότε εξαρτάται από τις δραστηριότητες του ανθρώπου αν κατασπαταλούμε αυτό το ζωτικό φυσικό πόρο ή το διαχειριζόμαστε με ορθολογισμό και στρατηγικές προοπτικές για το αύριο. Ένα άλλο ζήτημα επίκαιρο και σημαντικό είναι το ότι ποταμοί και χείμαρροι ‘’ξοδεύουνσπαταλούν’’ και κατευθύνουν με ταχύτατους ρυθμούς το γλυκό νερό προς τη θάλασσα, αφού απουσιάζουν έργα ορεινής υδρονομίας, τεχνητοί εμπλουτισμοί των υπόγειων νερών, αναβαθμοί ανάσχεσης και άλλες αναγκαίες πρακτικές και ‘’υδρομαστευτικά’’ ήπια έργα, ώστε να μη φεύγει η μεγαλύτερη ποσότητα του νερού στη θάλασσα. Εδώ θα πρέπει να επισημανθεί, ότι και η θάλασσα χρειάζεται γλυκό νερό για να είναι γόνιμη και παραγωγικά, αλλά όχι με τον τρόπο που σήμερα δέχεται νερά και φερτά υλικά από τις ψηλότερες περιοχές. Και η υφαλμύρωση αναμένει να κατακτήσει τις παράκτιες μέχρι σήμερα γόνιμες πεδιάδες. Πόσοι παραγωγοί χρειάζονται αυτές τις τεράστιες ποσότητες νερού που σπαταλούν καθημερινά; Τις χρειάζονται με τον ίδιο ρυθμό όλες τις εποχές του έτους; Μήπως γίνεται κατασπατάληση του νερού που….θα μας χρειαστεί και αύριο για να έχουμε πλούσια την παραγωγή ή θα πρέπει να αλλάξουμε και τα είδη των καλλιεργειών στην προοπτική ξηρότερων χρόνων ; Οι απορίες παραμένουν απορίες, αλλά και η αδιαφορία για το αύριο είναι διάχυτη, αφού ……περιμένουμε του επόμενους αρμόδιους να σχεδιάσουν, να μελετήσουν και να υλοποιήσουν τη ζητούμενη ‘’Ορθολογική Διαχείριση των Υδατικών Πόρων’’, αλλά και τα επικαλούμενα –για να μας αποπροσανατολίσουν- ….αποδεκτά όρια οικολογικής ποιότητας και συνθήκες αναφοράς. Οσονούπω, θα κλιθούν οι ειδικοί επιστήμονες για να ‘’μπαλώσουν’’ τις τρύπες του διάτρητου συστήματος της ‘’Εθνικής Αξιολόγησης των Επιφανειακών Νερών’’ που εδώ και χρόνια τώρα έπρεπε να είχε υλοποιηθεί σύμφωνα με την Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά 2000/60ΕΕ που έχει γίνει και Εθνική νομοθεσία. Όσο για την αναγκαία ‘’Ορθολογική Διαχείριση των Υδατικών Πόρων ανά Υδατικό Διαμέρισμα και Υδρολογική Λεκάνη’’

υπάρχουν μόνο λόγια, υποσχέσεις, ενώ έχει


35


ξεκινήσει το τραγελαφικό της ‘’Δημόσιας Διαβούλευσης’’ που όπως γίνεται συνήθως σε παρόμοιες περιπτώσεις αποτελεί ‘’ (συμ)παίγνιο ’’ , αλλά και πάλι λόγια, εμβληματικές παρεμβάσεις και ‘’ουδέν επί της ουσίας και επί του πρακτέου’’. Αλλοίμονο, και τούτο γιατί σε λίγα χρόνια, οι πόλεις θα αναγκάζονται να ξεδιψούν από νερό αφαλάτωσης ή και από επεξεργασμένα αστικά λύματα, ενώ οι γεωργοί και πάλι θα τους ζητηθεί να αναδιαρθρώσουν τις καλλιέργειές τους ή και να εγκαταλείψουν ακόμη και τις δραστηριότητές τους. Φτάνει πια, μια ακόμη κωλυσιεργία από τα αρμόδια Υπουργεία, που συνήθως αποποιούνται τις ευθύνες τους και τις μετακυλύουν στις Περιφέρειες και στις Νομαρχίες. Έχουμε το δικαίωμα να απαιτούμε και είναι υποχρέωσή τους να μας ακούνε, αλλά και επιτέλους να φροντίσουν, επί της ουσίας και για το Νερό.

---------Να, που η Φύση Μπορεί και Αντιστέκεται Η Περίπτωση της Λίμνης Τριχωνίδας Η θάλασσα της Αιτωλίας, είναι η λίμνη της Τριχωνίδας. Η βαθύτερη και μεγαλύτερη σε έκταση ελληνική λίμνη Μελετώντας την για τρείς δεκαετίες, διαπιστώνουμε σήμερα κάτι το πρωτόγνωρο για 36 τα ελληνικά δεδομένα. Ήταν βαθιά και μεγάλη και παραμένει βαθιά και μεγάλη. Ήταν πολύ καθαρή και παραμένει σχεδόν καθαρή έως καθαρή. Οι αναπτυξιακές δυνατότητες της περιοχής, ποτέ δεν ήταν και δεν είναι απεριόριστες. Να το αντιληφτούμε όλοι. Ο άνθρωπος(!!) μια δύναμη δημιουργική, αλλά και…ο άνθρωπος, που μεταξύ των άλλων, οφείλει να σεβαστεί τη φύση γύρω του και να συμμετέχει έμπρακτα στη διαφύλαξη τα τα αποθέματα της ζωής. Η Φύση ευαίσθητη, όμορφη, με χρώματα, με ζωντάνια, με δημιουργία, η γοητεία της σύνθεσης. Και όμως η φύση,…...! Ναι! εκεί στα υγρά λιβάδια της μεγάλης λίμνης στην Αιτωλοακαρνανία, ανάμεσα στο νερό, στα βαλτοτόπια, αλλά και ανάμεσα στα παραλίμνια δάση στοές, στα πλατάνια, στις ιτιές, στις συστάδες του δάσους του φράξου, στις λίγες νεροτριβές και στους λίγους νερόμυλους που έχουν απομείνει, στους καλαμιώνες, στις γεωργικές καλλιέργειες και στους οικισμούς, πολυάριθμα ζωντανά όντα φτιάχνουν τη ζωή τους, προσφέρουν τη δύναμή τους για δημιουργία. Δημιουργία, ανάπτυξη, συμπεριφορές, στάσεις. Στάσεις ζωής και για το αύριο και για το απώτερο μέλλον. Ναι! εκεί η μεγάλη λίμνη και η γύρω περιοχή της έχουν μέλλον, έχουν αποχρώσεις, πολυπλοκότητα, ποικιλότητα, έχουν και τα φυτά και τα ζώα και πάνω σ’ αυτά δεν είναι λίγες οι φορές που κυριαρχεί ο άνθρωπος άκριτα. Άραγε, υπάρχει όριο όταν καταδυναστεύει τη Φύση; Στη μεγάλη λίμνη της περιοχής του Αγρινίου, στην Τριχωνίδα, ναι! κάπου εκεί , ναι! εκεί ήταν και ο δενδροβάτραχος που παρατηρούσε με απορία μια νεροφίδα που προσπαθούσε ν’ αρπάξει μερικές Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


Τριχωνοβελονίτσες, τόσα δα μικρά, μα πολύ μικρά ψαράκια που όμοιά τους δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στον κόσμο. Ναι! εκεί στη μεγάλη λίμνη και στα υγρά λιβάδια της, ανάμεσα στο νερό, στους καλαμιώνες, στα χερσοχώραφα, αλλά και τις εντατικές καλλιεργούμενες εκτάσεις, δίπλα στη λιμνοακτογραμμή, υπάρχουν, από τη γέννηση της μεγάλης λίμνης της Αιτωλίας, και ‘’οι ασβεστούχοι βάλτοι’’ που και αυτοί γεννήθηκαν πάρα πολύ παλιά, πριν από αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Το σημαντικό είναι ότι αποτελούν διεθνώς τύπους οικοτόπων με προτεραιότητα προστασίας τους. Όμως, έφτασαν να υπάρχουν μέχρι σήμερα. Κάποτε καταλάμβαναν μεγάλη έκταση, παρότι στις μέρες μας περιορίζονται σημαντικά- και είναι χρέος μας, χρέος των ντόπιων να διατηρήσουν και να προστατεύσουν αυτούς τους ‘’οικότοπους’’ που εξαιτίας της ιδιομορφίας τους, της ευαισθησία τους και των χαρακτηριστικών τους, αποτελούν σήμερα αξιόλογες περιοχές που χρειάζονται προστασία και διατήρηση κατά προτεραιότητα, γιατί αποτελούν μια πολύ παλιά περιβαλλοντική κληρονομιά. Να πούμε λίγα για τη δημιουργία των ‘’άσβεστούχων βάλτων’’. Λοιπόν, αυτοί οι οικότοποι βρίσκονται συνήθως σε κοιλώματα του εδάφους και στα πλέον ρηχά τμήματα παραλίμνιων περιοχών με ασβεστούχα σύσταση. Για τη δημιουργία τους, πρέπει να υπάρχουν κατάλληλοι κλιματικοί παράγοντες, κατάλληλο γεωλογικό υπόβαθρο, εδαφικό υλικό, πολύ νερό και άφθονο φυτικό υλικό – π.χ. νεροκάλαμα, ψαθιά, βούρλα, κοψιάς, σύφες, γρασίδια-, όπου νεκρά φυτικά υλικά και λεπτόκοκκο έδαφος με συνεχείς διαδικασίες αποτίθεται και εμπλουτίζει τα ρηχά της λίμνης και τα 37 υγρά εδάφη της. Τα πιο πάνω φυτικά συστατικά ‘’μισοσαπίζουν’’ με αργούς ρυθμούς και απουσία οξυγόνου, δημιουργούν ‘’σπογγώδη’’ υπόστρωμα και έτσι, με το πέρασμα εκατοντάδων και χιλιάδων ετών, δημιουργείται η πρωτόγονη μορφή ορυκτού άνθρακα η γνωστή μας‘’τύρφη’’. Η τύρφη έχει την ιδιότητα να παγιδεύει εκεί μια

σημαντική ποσότητα νερού και σ’αυτή την

καινούργια πρωτόγνωρη κατάσταση ευνοούνται να υπάρχουν και να αναπτύσσονται ορισμένα είδη φυτών και ζώων με ειδικές προτιμήσεις, αλλά και με μεγάλη ευαισθησία σε οποιαδήποτε περιβαλλοντική απόκλιση από το πολύ και καθαρό νερό. Δηλαδή, οι ασβεστούχοι βάλτοι με απλά λόγια δείχνουν, πόσο καθαρή και ανεπηρέαστη από τον ανθρώπινο παράγοντα, είναι μια περιοχή και επομένως η αξία για προστασία και διατήρησή τους είναι σήμερα ανυπολόγιστη. Ναι! και οι ‘’ασβεστούχοι βάλτοι’’ συμμετέχουν σ’αυτό το ατέλειωτο παιχνίδι των σχέσεων και αλληλεπιδράσεων. Και γιατί να τελειώσει παρακαλώ αυτό το δημιουργικό -παιχνίδι, της Φύσης και του ανθρώπου; Γιατί και αυτός είναι αναπόσπαστο κομμάτι της! Και όμως αυτός ο άνθρωπος, προσπαθεί να αποκτήσει περισσότερη γη, να την καλλιεργήσει, να συρρικνώσει το φυσικό περιβάλλον, να ρίξει τα σκουπίδια του και τα μπάζα του οπουδήποτε και μακριά από τη γειτονιά και την πόρτα του. Μιλάμε για δραστηριότητες του ανθρώπου που μπορεί να αλλοιώσουν το περιβάλλον, να το υποβαθμίσουν, αλλά και να φθείρουν τα ζωτικότερα τμήματά του. Το μόνο όμως που μπορεί με σιγουριά να καταστρέψει ο άνθρωπος είναι ο εαυτός του, το μέλλον του, το μέλλον Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


των επόμενων γενεών. Κοιτάξτε γύρω και θα διαπιστώσετε ότι σε βάθος χρόνου, η Φύση…υπομένει καρτερικά. Φαίνεται, ότι για κάποια στιγμή υποχωρεί. Όμως με βεβαιότητα η Φύση, αναμένει, παίρνει δυνάμεις, ατσαλώνεται, γιγαντώνεται πολλές φορές και έτσι, για παράδειγμα στη μεγάλη θάλασσα-λίμνη της Αιτωλίας : -Αναβλύζουν μέσα στη λίμνη, στα βαθιά, πηγές νερού που τη ζωογονούν με τα φρέσκα νερά, ξεπλένουν τη ρύπανση και αυτοκαθαρίζεται έτσι το υδάτινο περιβάλλον της, -Ανεβοκατεβαίνει συχνά η στάθμη της λίμνης, γιατί φεύγουν νερά που ποτίζουν τα χωράφια, παίρνουν νερό μερικά χωριά και μεγάλο μέρος του νερού της εξατμίζεται το καλοκαίρι, αλλά και πολλά νερά έρχονται από τα χιόνια των γειτονικών βουνών, τους πολυάριθμους χειμάρρους που την περιβάλλουν, υπόγεια νερά πολλά από τον ποταμό Εύηνο, -Πνίγονται από τα νερά

τα γειτονικά προς τη λίμνη καλλιεργούμενα εδάφη –παράνομες

καταπατήσεις και επεκτάσεις της γης- , αλλά η διαδικασία αυτή ζωογονεί τα υγρά λιβάδια, τον υγρότοπο, δίνει ζωή και δημιουργία στη Φύση, -Τα σκουπίδια και τα μπάζα –άραγε θα αλλάξουμε σύντομα αυτή η συνήθεια;,- ασκημίζουν το τοπίο, αλλά συχνά παρασύρονται πιο κάτω, μέχρι και τη λίμνη, όπου θάβονται και βυθίζονται στην ομορφιά της. Για πόσο όμως μπορεί να συνεχιστεί αυτό για να έχουμε και όμορφη και καθαρή λίμνη, -Κάπου εκεί στις τρύπες απομονωμένων βράχων υπάρχουν λίγες φοβισμένες από την παρουσία του ανθρώπινου παράγοντα οι βίδρες, μοναδικά θηλαστικά στο υδρόβιο περιβάλλον της λίμνης, -Κάπου εκεί, μέσα στη λίμνη η αθερίνα ευημερεί, πολλαπλασιάζεται και εφοδιάζει τα ψαράδικα, όχι μόνο της γύρω περιοχή με ψάρια, αλλά και την Πάτρα ακόμη και την Αθήνα, -Κάπου εκεί γύρω στα ρηχά και οι ασβεστούχοι βάλτοι, -Παραδίπλα στη χέρσο, στη στεριά, ένας ακόμη αξιόλογος οικότοπος, το δάσος του Φράξου, -Πάλι δίπλα στη λίμνη τα δάση στοές με πλατάνια, ιτιές και άλλα δένδρα, -Εκεί πάλι δίπλα στη λίμνη οι καλλιέργειες, τα παραλίμνια εστιατόρια, …η παραλία της πόλης του Αγρινίου και των γύρω χωριών, -Κάπου εκεί κοντά στην περιοχή Αμπάρια του Παναιτωλίου και το

Κέντρο Περιβαλλοντικής

Ενημέρωσης για την Τριχωνίδα, με πλούσιο πληροφοριακό και μουσειακό υλικό, -Και παραπέρα στο Μονοδένδρι του Θέρμου, το Κέντρο

Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, με

δραστηριότητες περιβαλλοντικής επιμόρφωσης, πληροφόρησης και παιδαγωγικής πρακτικής άσκησης, τόσο στα γύρω βουνά, στα λαγκάδια και στα γύρω χωριά, όσο και στον Εύηνο ποταμό και τη λίμνη της Τριχωνίδας. Οι ντόπιοι πρέπει να μάθουν να ζούν και να προστατεύουν και το πολύτιμο νερό της Τριχωνίδας, αλλά και το φυσικό της περιβάλλον, γιατί είναι κληρονομιές του φυσικού περιβάλλοντος που Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

38


οφείλουμε να τις προσφέρουμε στις επόμενες γενεές. __________

Φαλάσαρνα: Χθες, σήμερα αύριο (Φύση, ιστορία, βιώσιμη αγροτική και οικο-τουριστική ανάπτυξη) Μια από τις πλέον φημισμένες και περιζήτητες περιοχές στο Ν. Χανίων για αναψυχή και κολύμπι, για οικοτουριστικές διαδρομές και φυσιολατρικό τουρισμό, για το αρχαιολογικό, το γεω-φυσικό και το οικολογικό της ενδιαφέρον, αλλά και από τους παραγωγικότερους παράκτιους κάμπους. Όμως, οι προοπτικές για το αύριο βρίσκονται στα χέρια των ντόπιων και των φορέων τους. Η ευρύτερη περιοχή της Φαλάσαρνα έχει χαρακτηριστεί ως περιοχή με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος, με πλήθος από τύπους οικοτόπων, με αρχαιολογικό ενδιαφέρον και έχει καταχωρηθεί στα δίκτυα Natura 2000 και Corine. Δυστυχώς, μερικά από τα ερευνητικά προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που εκτελούνται στην περιοχή, διολίσθησαν σε ελλιπείς δράσεις προστασίας του περιβάλλοντος και της Φύσης, καθότι η κοινωνική αποδοχή, συναίνεση και η περιβαλλοντική εκπαίδευση για την αειφορία, σκιαγραφήθηκαν μόνο στα χαρτιά. Εξάλλου, οι δήθεν πιλοτικές και σωτήριες παρεμβάσεις τους για το τοπικό περιβάλλον, απαξιώθηκαν γρήγορα από τους ντόπιους, καθώς παραλήφθηκε-ίσως και σκόπιμα, η ενεργή συμμετοχή των τοπικών φορέων για την παραπέρα συνέχιση της προστασίας του περιβάλλοντος. Ωστόσο, εξακολουθεί η Φαλάσαρνα να είναι πόλος προσέλκυσης επισκεπτών με την κρυστάλλινη διαύγεια της θάλασσας στον όρμο Λιβάδι, τη μοναδική αμμούδα στην Πλατιά Άμμο, παραπέρα με τους αμμόλοφους και τις βραχώδεις ακτές, προς τα βορειότερα ο αρχαιολογικός χώρος, αλλά και προς τα ανατολικά τα κατάφυτα υψώματα της περιοχής. Στα βόρεια της λεκάνης του κάμπου, ανάμεσα στο νοτιότερο τμήμα της χερσονήσου της Γραμβούσας και στο ακρωτήριο Κουτρί, βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας Φαλάσαρνας, το σημαντικότερο αρχαίο λιμάνι της δυτικής Κρήτης. Η περιοχή κατοικήθηκε από τη Μινωική περίοδο, αλλά η Φαλάσαρνα άκμασε κυρίως από τα μέσα του 4ου μέχρι τα μέσα του 1ου π.Χ. αιώνα. Κατά διαστήματα ήταν ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος, άλλοτε βρισκόταν κάτω από την Πτολεμαϊκή κατοχή ή και

στην επιρροή της αρχαίας Κυδωνίας, ενώ ανάμεσα στις εχθρικές της πόλεις

συγκαταλέγονταν και η γειτονική αρχαία Πολυρρήνια. Αρχαιολογικά ευρήματα φανερώνουν ότι η Φαλάσαρνα κατοικήθηκε από πολύ νωρίς, γίνεται εμπορικός σταθμός κατά την Ελληνιστική εποχή, οπότε και απέκτησε μεγάλη οικονομική, εμπορική και στρατιωτική δύναμη. Η ίδια η πόλη με τις οχυρώσεις της, δείχνει ένα καλά οργανωμένο οικισμό και την ανάγκη να προστατεύσει τη ναυτική και κάθε άλλη δραστηριότητά της. Ο θαλάσσιος κόλπος της περιοχής φαίνεται ότι χρησιμοποιήθηκε ως φυσικό αγκυροβόλιο από τη Μινωική περίοδο με τη μορφή εσωτερικής λίμνης (λιμνοθάλασσας). Αργότερα, γύρω στα 335 π.Χ., εξαιτίας της ανάγκης να διαθέτει η πόλη ένα σύγχρονο και καλά Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

39


προφυλαγμένο λιμάνι, οι κατασκευές άλλαξαν δραστικά τη μορφολογία της περιοχής. Η είσοδος στο λιμάνι επιτυγχανόταν με τη βοήθεια ειδικά σκαμμένης διώρυγας-κανάλι, που το ένωνε με τη θάλασσα, ενώ ανακαλύφθηκε ένα δεύτερο ρηχότερο κανάλι, πιθανόν για ανακύκλωση των ρευμάτων, για υπερχείλιση ή και για καθαρισμό του κύριου λιμανιού, αλλά και για εξασφάλιση της προστασία του από επιχωματώσεις. Το κλειστό λιμάνι είχε μέγεθος 100μ. Χ 75μ. και προστατευόταν από τείχος και οχυρωματικούς πύργους. Η εξαιρετική ασφάλεια του λιμανιού της, το απόρθητο φρούριο της και ο πλούσιος κάμπος της περιφέρειάς της, απετέλεσαν τα κύρια στοιχεία προόδου και ευημερίας από τότε. Η πόλη διέπρεψε στη ναυτιλία και στο εμπόριο μέχρι το 69 π.Χ. , όταν καταστράφηκε πλήρως από τους Ρωμαίους, στην προσπάθειά τους να γίνουν θαλασσοκράτορες του χώρου της Μεσογείου και να πατάξουν, όπως έλεγαν την πειρατεία. Τα κεραμικά και τα νομίσματα που βρέθηκαν στις εκεί ανασκαφές στη Φαλάσαρνα, μαρτυρούν τις εμπορικές σχέσεις με την υπόλοιπη Ελλάδα, την Αίγυπτο και φυσικά με την υπόλοιπη Κρήτη. Στα ερείπια της Φαλάσαρνας μπορείς να διακρίνεις τμήματα της ακρόπολης και των πύργων του τείχους, δεξαμενές, υδραγωγείο και δωρικά κιονόκρανα, θεμέλια και κατώφλια σπιτιών, ερείπια ναού της Αρτέμιδας Δίκτυννας ή κατ’άλλους του Απόλλωνα, πέτρινο θρόνο κάποιου άρχοντα ή βήμα από το οποίο μιλούσαν οι ρήτορες, νεκροπόλεις με λαξευτούς και λακκοειδείς τάφους. Σαν ανεξάρτητη και αυτόνομη πόλη είχε δικά της νομίσματα που είχαν από το ένα μέρος κεφαλή γυναίκας με ενώτια ή και τρίτωνες και 40 από το άλλο τα γράμματα ΦΑ ή Φ ανάμεσα σε μια τρίαινα. Από τις τότε λιμενικές εγκαταστάσεις σώζονται λίγα ίχνη, τα οποία όμως προκαλούν το σημερινό επισκέπτη, που βλέπει ότι δεν είναι πια καν παραθαλάσσιες. Το γεγονός αυτό αποδίδεται στο ότι ανυψώνεται η στεριά σε σχέση με την επιφάνεια της θάλασσας, στο δυτικό τμήμα της Κρήτης, λόγω ‘’τεκτονικών κινήσεων του φλοιού της Γης’’, ενώ η ανατολική της πλευρά βυθίζεται μέσα στη θάλασσα. Φυσικά, αυτή είναι μια διαδικασία εξαιρετικά αργή, αλλά στο πέρασμα των αιώνων φαίνεται ξεκάθαρα, αφού το αρχαίο λιμάνι της Φαλάσαρνα και η πόλη βρίσκονται 6,6 ολόκληρα μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και απέχουν γύρω στα 100 μέτρα από τη σημερινή ακτή. Αρκετά ενδιαφέρουσες και κατατοπιστικές για την ιστορική, εξελικτική και τη γεωτεκτονική πορεία της περιοχής είναι σχετικές έρευνες του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και της Εφορείας Ενάλιων Αρχαιοτήτων. Η οικολογική σημαντικότητα της περιοχής εντοπίζεται στους πολυποίκιλους τύπους οικοτόπων οι οποίοι βρίσκονται σε μια μικρή σχετικά έκταση. Τι να συμπεριλάβει ο μύστης της Φύσης και ο ειδικός. Αμμόλοφοι με το κρινάκι της παραλίας, τα αγκάθια και οι γαλατσίδες της αμμουδιάς, τα θαλασσόκεδρα, καλαμιώνες σε υγροτοπικές περιοχές, μακία βλάστηση με σχίνους, χαρουπιές και αγριελιές, φρυγανότοποι, βραχώδεις ακτές, παράκτιες βραχονησίδες, ενώ οι γύρω καλλιεργούμενες εκτάσεις συμμετέχουν στη δημιουργία ενός μωσαϊκού ενδιαιτημάτων για πολλά είδη πανίδας και Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


χλωρίδας. Μέσα στη θαλάσσια περιοχή συναντάς εκτεταμένα λιβάδια με τις γνωστές ποσειδώνιες (φυκιάδες), υφάλους, σπήλαια, ρηχούς κόλπους και κολπίσκους. Παρά τη συρρίκνωση των υγροτοπικών εκτάσεων και των φυσικών νερόλακκων, που χαρακτήριζαν άλλοτε την περιοχή, μπορεί κανείς ακόμη να παρατηρήσει μεταναστευτικά και άλλα πουλιά στις αμμοθίνες κατά μήκος της ακτογραμμής, στους καλαμιώνες και θαμνώνες, στις κάθετες πλαγιές, καθώς και στις μικρές βραχονησίδες. Ο κατάλογος της συνολικής ορνιθοπανίδας ξεπερνά τα 150 είδη. Ειδικότερα, οι βραχώδεις ακτές προτιμώνται από το θαλασσοκόρακα, τον αρτέμη, τον πετρίτη, τα αγριοπερίστερα και άλλα πουλιά. Στους καλαμιώνες και στους αμμόλοφους φωλιάζουν το ψευταηδόνι, ο κατσουλιέρης, ο κοκκινοκεφαλάς και ο ποταμοσφυριχτής, ενώ στους γύρω θαμνώνες βρίσκονται

συνήθως

δεντροσταρήθρες,

ασπροκόλλες,

μαυροτσιροβάκοι,

καλόγεροι

και

γαλαζοπαπαδίτσες. Οι πλαγιές των γύρω λόφων και η σπηλαιώδη μορφολογία τους προτιμώνται για το φώλιασμα αρπακτικών, όπως είναι ο φιλάδελφος, ο χρυσαετός και ο γυπαετός. Πολλά νεροπούλια (μπεκατσίνια, καλημάνες, κιρκίρια, κορμοράνοι, κύκνοι) ξεχειμωνιάζουν στην περιοχή. Μεταξύ των περαστικών πουλιών σημαντική είναι η παρουσία των: λευκοτσικνιά, κρυπτοτσικνιά, σταχτοτσικνιά, τσιχλογέρακο, δεντροχελίδονο, οχθοχελίδονο. Εξάλλου, πλούσια παραμένει και η υπόλοιπη πανίδα με αμφίβια, ερπετά και μικρά θηλαστικά (κρητικός βάτραχος, δενδροβάτραχος, φρύνος, σπιτικό σαμιαμίθι, τρανόσαυρα, λιακόνι, δεντρογαλιά, όχεντρα, νερόφιδο, ζουρίδα, σκαντζόχοιρος, μυγαλή, λαγός, αλεπού, δασοπόντικας, αρουραίος και άλλα). Ως προς η χλωρίδα, η Φαλάσαρνα συγκαταλέγεται στους πολύ πλούσιους βοτανικούς χώρους και είναι ένα από τα πολύ λίγα μέρη της Κρήτης όπου ευδοκιμεί το μοναδικό, πολύ όμορφο ενδημικό, το κρινάκι ‘’Ανδροκύμβιο’’, το οποίο κινδυνεύει να εξαφανιστεί και γιαυτό προστατεύεται από προεδρικά διατάγματα και διεθνείς συνθήκες.

Σχετικές

έρευνες,

μελέτες

και

άφθονο

εποπτικό

υλικό

για

περιβαλλοντική

ευαισθητοποίηση είναι στη διάθεση κάθε ενδιαφερόμενου στο ΜΑΙΧ και στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης. Η περιοχή της Φαλάσαρνας χαρακτηρίζεται από ισχυρούς ανέμους, όπως έντονος είναι και ο θερμομεσογειακός χαρακτήρας, με ήπιους χειμώνες και αυξημένες βροχοπτώσεις (650-1150 χιλιοστόμετρα είναι συνήθως οι υπερετήσιες διακυμάνσεις στο ύψος της βροχόπτωσης). Εξάλλου, από γεωλογική άποψη η περιοχή χαρακτηρίζεται από πρόσφατους σχηματισμούς με ασύνδετες μάργες, άμμους, αργίλους και ασβεστόλιθους (32% της έκτασης), παλαιο-λιμναία και ποτάμια συστήματα ιζημάτων (21%) και μαργαϊκούς ασβεστόλιθους. Σχετικές γεωφυσικές έρευνες αναφέρουν ότι η παράκτια ζώνη στον όρμο Λιβάδι αποτελούσε πολύ παλιά, μια ρηχή λιμνοθάλασσα, ενώ η γύρω περιοχή είχε πλούσια υδροφορία.


41


Οι υπαίθριες καλλιέργειες και οι ελαιώνες, στις χρήσεις γης, καλύπτουν το 48% του συνολικού κάμπου, το 4% είναι οι θερμοκηπιακές μονάδες (600 περίπου στρέμματα), από τις οποίες 40 στρέμματα αφορούν τις υδροπονικές καλλιέργειες, ενώ το 47% της έκτασης καταλαμβάνονται από φυσικές περιοχές, κυρίως με φρυγανολιβαδική βλάστηση στην οποία βόσκουν συνήθως 1500 περίπου γιδοπρόβατα. Εδώ και μερικά χρόνια και στο πλαίσιο περιορισμού της έντονης υφαλμύρωσης που αναπτύχθηκε στην περιοχή, εξαιτίας της υπεράντλησης και των εντατικών δραστηριοτήτων του ανθρώπου, η περιοχή υπάγεται θα λέγαμε ‘’τύποις’’ στα μέτρα προστασίας υδάτινου δυναμικού με απαγόρευση ανόρυξης νέων γεωτρήσεων και πηγαδιών. Άλλωστε, το σύστημα των πολυάριθμων υγροτοπικών εκτάσεων, που χαρακτήριζε κάποτε τα Φαλάσαρνα, έχει περιοριστεί σημαντικά, ενώ η ολοένα μεγαλύτερη ανάγκη εξασφάλισης νερού για την κάλυψη των αρδευτικών αναγκών της ευρύτερης περιοχής, αυξάνει την απειλή για παραπέρα ποιοτική υποβάθμιση των υπόγειων νερών. Η τεράστια ανάπτυξη-μεταβολή της περιοχής,

έχει ξεκινήσει εδώ και αρκετά χρόνια, παρότι

σύμφωνα με τοπικούς φορείς η περιοχή είναι έτοιμη να ‘’εκραγεί’’ παραγωγικά και κοινωνικά. Ειδικότερα, σύμφωνα με στοιχεία των αρμόδιων αρχών τα τελευταία τριάντα χρόνια, η καλλιεργούμενη γη αυξήθηκε κατά 52%, ενώ αντίστοιχα κατά 47% μειώθηκαν οι εκτάσεις του 42 φυσικού περιβάλλοντος. Εξάλλου, οι θερμοκηπιακές μονάδες από 13 το 1970, αυξήθηκαν πάνω από 270 μονάδες σήμερα, χωρίς εν τω μεταξύ να γίνει το παραμικρό για την προστασία του εδάφους, του αέρα, των ανθρώπων που εργάζονται εκεί, των προϊόντων και του νερού (υπόγειου, επιφανειακού, θαλασσινού). Μήπως ο μακρόχρονος σχεδιασμός ανάπτυξης θα μπορούσε να αποτελέσει μοχλό κοινωνικής συναίνεσης, μέσα από τον οποίο θα εξασφαλιζόταν το αγροτικό εισόδημα, η απασχόληση και το καλύτερο αύριο σε τοπικό επίπεδο, καθώς η εφαρμογή της ‘’Ορθής Περιβαλλοντικής και Αγροτικής Πολιτικής’’ οφείλει να εφαρμοστεί άμεσα σε όλες τις πλουτοπαραγωγικές περιοχές ; Αυτό όμως που θα πρέπει να επισημανθεί είναι ότι, ποτέ δεν υπήρξε μια πλήρη ενημέρωση και πληροφόρηση των τοπικών κοινωνιών για τα πλεονεκτήματα και τη σημασία της Natura-2000, αλλά και την προστιθέμενη αξία που αυτή μπορεί να προσδώσει σε τοπικά προϊόντα και

τοπικές

υπηρεσίες. Με την ευκαιρία, οφείλουμε να υπενθυμίσουμε σε όλους ότι η Natura-2000, αποτελεί δίκτυο περιοχών μέσα στις οποίες πρέπει να επιτευχθεί ισορροπία μεταξύ των αναγκών που σχετίζονται, όχι μόνο με τη διατήρηση της φύσης, αλλά και με την οικονομία, με την κοινωνία και με τον πολιτισμό. Σε τούτο τον τόπο τον πλουτοπαραγωγικό, τον ιστορικό και με προοπτικές τόπο, αυτό που χρειάζεται απ’ εδώ και πέρα είναι να επιλυθούν ζωτικά ζητήματα για το νερό, το έδαφος, τη Φύση Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


και τον Άνθρωπο. Για το καλύτερο αύριο χρειάζονται, μεταξύ των άλλων, ορθολογικός χωροταξικός σχεδιασμός, τοπικές πολιτικές, κοινωνική αποδοχή και συναίνεση, οράματα και βιώσιμες προοπτικές, γενναίες αποφάσεις και δράσεις ουσίας για τη Φαλάσαρνα (Πηγές: ΜΑΙΧ, 2006, Πολυτεχνείο Κρήτης, 2006, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, 2004, Χατζηδάκη & Στεφανάκης, 2004, Dominey-Howes et al., 1998, Stiros & Papageorgiou, 2001).

---------Φυσικό και Πολιτιστικό Πάρκο η λίμνη του Κουρνά Λίμνες στην Κρήτη υπάρχουν αρκετές. Κυρίως τεχνητές, αλλά και φυσικές. Μικρές συνήθως σε μέγεθος, εποχικές ή και μόνιμα κατακλυζόμενες από νερό. Την ποιο ξεχωριστή, βαθιά και εντυπωσιακή όμως θα τη συναντήσεις στον Αποκόρωνα,

μόλις 2,5 χιλιόμετρα νότια της

Γεωργιούπολης. Είναι η λίμνη του Κουρνά που δεσπόζει στον ίσκιο της μεγάλης Μαδάρας. Η λίμνη, δημιουργήθηκε, εδώ και αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια από καταβύθιση μεγάλης συστάδας σπηλαιόμορφων γεωλογικών σχηματισμών. Ο Κουρνάς είναι µία από τις λίγες, αν όχι η μόνη φυσική βαθιά λίμνη σε νησί της Μεσογείου και μάλιστα στη νοτιότερη άκρη της Ευρώπης. Κατά το παρελθόν, όπως μας ενημερώνουν σχετικά κείμενα, ονομαζόταν Κορησία, γιατί στις όχθες της τοποθετείται η ύπαρξη ιερού που ήταν αφιερωμένο στην Κορησία Αθηνά και το οποίο δεν έχει βρεθεί. Η σημερινή ονομασία της λίμνης αποδίδεται στην αραβική λέξη ‘’κουρνά’’ που σημαίνει λίμνη, αλλά και λουτήρας, ενώ κατ’άλλους πρέπει να οφείλεται σε παράφραση της ελληνικής λέξης κρουνός (βρύση), αλλά και λόγω της ύπαρξης μιας μεγάλης υπολίμνιας πηγής στο νότιο τμήμα της και σε βάθος 16,5 μέτρα, το πασίγνωστο Αµάτι του Κουρνά (υπολίμνιες αναβλύσεις νερού). Ο θρύλος για τη δημιουργία της λίμνης αναφέρει, ότι ‘’μία κόρη στην προσπάθεια της να γλυτώσει από τα χέρια του ίδιου της του πατέρα, ευχήθηκε να βουλιάξει το μέρος όπου στεκούνταν’’. Έτσι κι έγινε. Κάποιοι ισχυρίζονται, ότι έχουν κατά καιρούς δει, σε κάποια μεριά της λίμνης, μία κοπέλα να λούζεται και να χτενίζει τα μακριά ξανθιά μαλλιά της και να εξαφανίζεται στην παρουσία τους. Οι θρύλοι καλά κρατούν! Ιστορικά στοιχεία για την περιοχή εμφανίζονται από την μινωική περίοδο, αλλά και νωρίτερα. Ανάμεσά τους ευρήματα από τάφο Μινωικού τύπου στον Κάστελλο και λείψανα λατρευτικών χώρων στο σπήλαιο "Κορακιά". Άλλα ευρήματα έχουν εντοπιστεί σε τοποθεσίες νότια της Γεωργιούπολης, όπου βρισκόταν η αρχαία Αμφιμάλλα, και η αρχαία Υδραμία ή Υδράμιο ανατολικά του σημερινού χωριού στα Δράμια. Η αρχαία πόλη στον Κουρνά είχε τη μεγαλύτερη ακμή της κατά την ρωμαϊκή περίοδο. Κατά την περίοδο του Βυζαντίου την περιοχή διοικούσε η αρχοντική οικογένεια των Μελισσινών. Αξίζει να ανατρέξουμε σε σχετικά κείμενα που αναφέρουν τα πιο κάτω. ‘’Σημαντική δράση στην περιοχή φαίνεται ότι ανέπτυξε κατά τον 11ο αιώνα ο μοναχός Ιωάννης Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

43


Ξένος που ίδρυσε στην περιοχή των Δραμιών, τη Μονή του Αγίου Γεωργίου-Δούβρικα. Μέσα από τη διαθήκη του ο καλόγερος, δίνει πολύτιμες πληροφορίες σε σχέση με την ανάπτυξη της αμπελουργίας, της μελισσοκομίας και τη φύτευση των περιβολιών στην περιοχή του ποταμού Μουσέλλα’’. Από τις αρχές του 13ου αιώνα η Κρήτη περιέρχεται στην επιρροή των Βενετών. Στη βιβλιογραφία αναφέρονται τα ονόματα των οικισμών που υπήρχαν τότε, όπως Chrussopoli, Castelo, Mathe, Flachi, Dramia, Curna, Calamitsi Amigdalu. Τότε οι οικισμοί που ήταν σε ανάπτυξη βρίσκονταν στα ορεινά και σε τέτοια σημεία που να έχουν φυσική άμυνα. Γύρω από την περιοχή της λίμνης είναι διάφορα χωριά, τα Κουρνοπατήματα. Σ' ένα από αυτά, στο Πάτημα, σώζεται η εκκλησία της Αγίας Ειρήνης, 14ου αιώνα, με καταστραμμένες τοιχογραφίες. Ο Κουρνάς είναι παλιό χωριό που άκμαζε ήδη από το 1583 μ.Χ. Στην περιοχή αυτή έχουν γίνει πολλές ιστορικές μάχες. Υπήρξε έδρα της Επαναστατικής Κυβέρνησης το 1866 -επί τουρκοκρατίας, και έδρα της Γενικής Συνέλευσης των Κρητών το 1897. Βρίσκεται στους πρόποδες της "Δαφνομαδάρας" σε υψόμετρο 200μ., μέσα στο εύφορο λεκανοπέδιο όπου βρίσκεται η ομώνυμη λίμνη και ρέουν τρεις ποταμοί. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το σπήλαιο του χωριού, που βρίσκεται σε πανοραμική θέση στο δρόμο προς τον Κουρνά, στη θέση Κερατιδέ, στα νότια της λίμνης, με πλούσιο φυσικό λιθογλυπτικό διάκοσμο από σταλαχτίτες, σταλαγμίτες και εντυπωσιακές σπηλαιοκολόνες. Ένας Ευρωπαίος περιηγητής του 19ου αιώνα περιγράφει την περιοχή Γεωργούπολη-Κουρνά, ως 44 εξής. "Όσο βλέπει το μάτι, δέντρα πολλά και θάμνοι υψηλοί και αειθαλείς, αλλά και βούρλα και βατράχια χιλιάδες, ενώ οι άνθρωποι άφηναν ακαλλιέργητη τη γη και από το φόβο των ληστών και της ελονοσίας που αποδεκάτιζε τους κατοίκους των γύρω περιοχών". Μεταγενέστεροι περιηγητές και ιστοριογράφοι μας πληροφορούν με γλαφυρά κείμενα ότι’’….. σ' αυτή την ερημιά το 1880, φτάνει ένας έμπορος από την Αθήνα, ο Μιλτιάδης Παπαδογιαννάκης, που είχε γεννηθεί στο Καλαμίτσι. Αντιλαμβανόμενος την αξία της περιοχής, αποφασίζει να εκμεταλλευτεί τα πλούσια νερά της περιοχής για ποτιστικές καλλιέργειες. Χτίζει ένα σπίτι στα "Καστελλάκια" και προσπαθεί να πείσει τους κατοίκους των γύρω χωριών και τις αρχές, να τον βοηθήσουν να αποξηράνει το εκεί έλος και να αρδεύσει τα χωράφια. Σιγά-σιγά έρχεται και η βοήθεια που περιμένει και μέχρι το 1893, η περιοχή προσελκύει νέους κατοίκους, αποξηραίνεται το έλος, φυτεύονται ευκάλυπτοι και εκατοντάδες άλλα δέντρα και δημιουργείται η Αλμυρούπολη, η σημερινή Γεωργιούπολη. Μια από τις µοναδικότητες της λίμνης βασίζεται στο ότι ο τύπος αυτής της λίμνης είναι δολινόλιμνη, δηλαδή προέρχεται από κατακρήμνιση-καταβύθιση καρστικών-σπηλαιόμορφων πετρωμάτων και στην παρουσία πλούσιων υπόγειων νερών στην ευρύτερη περιοχή. Παρόμοιες συνθήκες με σχηματισμό τέτοιων λιμνών είναι διάσπαρτες στον Ελληνικό χώρο. Στο Νομό Χανίων, η λίμνη στη Μαχαιρίδα στον Ταρσανά Ακρωτηρίου και η μικρή λίμνη στο Έλος Ινναχωρίου έχουν παρόμοια προέλευση, αλλά είναι ρηχές. Βαθιές δολινόλιμνες υπάρχουν στο Νομό Ιωαννίνων με τη Ζαραβίνα Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


στο Δελβινάκι (38 μέτρα βάθος) και ο Ζηρός στη Φιλιππιάδα της Άρτας, με 52 μέτρα το μεγαλύτερο βάθος της. Η λίμνη του Κουρνά θεωρείτο ανέκαθεν ότι είχε «τεράστιο» βάθος, λόγω του σκούρου σκοτεινού χρώματος που παρουσιάζει στο κυρίως κεντρικό τµήµα της. Το μεγαλύτερο βάθος της λίμνης Κουρνά, με την υπάρχουσα κατάσταση του ανενεργού φράγματος λόγω επιχωματώσεων και μπάζων, φτάνει τα 21,5 μέτρα (ΥΕΒ, 1985), παρότι παλαιότερες μελέτες ανέφεραν βάθη μέχρι και 30 μέτρα, τα οποία όμως σήμερα αμφισβητούνται. Η έκταση της λίμνης μεταβάλλεται σημαντικά κατά τη διάρκεια του έτους, λόγω της μεγάλης διακύμανσης που παρουσιάζει η στάθμη της, εξαιτίας της λειτουργικότητα της και των βροχοπτώσεων-χιονοπτώσεων στην ευρύτερη περιοχή της. Έτσι, άλλοτε είναι γύρω στα 0,45 τετραγωνικά χιλιόμετρα και άλλοτε η έκτασή της φτάνει στα 0,58 τ.χλµ., ενώ το μεγαλύτερο μήκος της λίμνης είναι 1080 μέτρα και το μεγαλύτερο πλάτος της 880 μέτρα. Η στάθμη της λίμνης κατά τη θερινή περίοδο βρίσκεται συνήθως στο υψόμετρο +19 μέτρα, µε μέγιστο μέχρι τα +22,5 μέτρα, εξ αιτίας της ύπαρξης τσιμέντινου φράγματος στο βορειοδυτικό άκρο της λίμνης. Αυτό το φράγμα κατασκευάστηκε το 1962 για να συλλέγονται περισσότερα νερά που προορίζονταν για την άρδευση της καλλιεργούμενης περιοχής. Με τις σημερινές γνώσεις, οι ειδικοί επιστήμονες επισημαίνουν, ότι οι απώλειες, λόγω των καταβοθρών περιμετρικά της λίμνης, είναι ταχύτερες (7,5 κυβικά μέτρα νερό το δευτερόλεπτο) μεταξύ του υψομέτρου +19 μέχρι +21 μέτρα, ενώ ανάμεσα στα υψόμετρα +19 μέχρι +17 μέτρα, οι απώλειες μειώνονται στα 3,5 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο. Δηλαδή, τα πιο πάνω αποδεικνύουν ότι είναι ανώφελο να διατηρείται η στάθμη της λίμνης πολύ ψηλά (από τα +19 μέχρι τα +21 μέτρα υψόμετρο), γιατί απλούστατα τα επιπλέον νερά χάνονται γρήγορα και μακριά απ΄τη λίμνη, λόγω των καταβοθρών της. Με άλλα λόγια τα νερά που αποταμιεύονται στη διάρκεια των βροχοπτώσεων-χιονοπτώσεων χάνονται πολύ εύκολα την άνοιξη, μέσα σε λιγότερο από 10 µέρες, καθότι οι προαναφερθείσες καταβόθρες βρίσκονται λίγο πιο κάτω σε υψόμετρο από το υψόµετρο της στέψης του φράγματος. Με αυτά τα δεδομένα πιστεύουμε ότι ήλθε ο καιρός να επανασχεδιαστεί το φράγμα περιορίζοντας τις απώλειες σε νερό, να λειτουργεί υπεύθυνα από τον Τοπικό Φορέα Διαχείρισης και να υπάρχει επιτέλους η αναγκαία για το συνολικό οικοσύστημα, συνεχή επικοινωνία της λίμνης με τη θάλασσα, χωρίς όμως να παραβλάπτονται και οι αρδευτικές ανάγκες της περιοχής. Η κύρια τροφοδοσία με νερά της λίμνης γίνεται από υπολίμνιες πηγές από το γνωστό Αμάτι ή Μάτι στα νότια-νοτιοανατολικά της λίμνης µέσω καρστικών διαδρομών από τα Λευκά Όρη που δεσπόζουν στην περιοχή. Παράλληλα στα δυτικά της όχθης στην κατώτατη στάθμη της, υπάρχουν καταβόθρες απ’όπου το νερό διοχετεύεται προς παράκτιες πηγές, ενδεχομένως σε εκείνες του Αλμυρού στη Γεωργιούπολη. Η συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση του νερού για αρδευτικούς και Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

45


τουριστικούς σκοπούς τους θερινούς μήνες, ως είναι επόμενο, οδηγεί σε αύξηση της άντλησης νερού από τη λίμνη του Κουρνά, πέραν των ποσοτήτων που παροχετεύονται φυσιολογικά και έτσι διαφοροποιείται και το μεγαλύτερο βάθος της λίμνης. Ως προς το χρώμα που παίρνει η λίµνη κατά τη διάρκεια του χρόνου, αυτό εξαρτάται κυρίως από τη φυσική ανάπτυξη, την αφθονία και το είδος µικροσκοπικών οργανισμών του λιμνοπλαγκτού της (κυανοβακτήρια, δινοφύκη, ξανθοφύκη και χλωροφύκη), αλλά και άλλων μικροοργανισμών που αναπτύσσονται εκεί. Ο Βενετός περιηγητής και γεωγράφος Buodelmonti (1415) περιγράφει με γλαφυρό ύφος τη λίμνη και λέει «...από την άλλη πλευρά των βουνών αυτών είδαμε µία μικρή, πανέμορφη, αλλά βαθιά λίμνη της οποίας το τεράστιο βάθος μπορεί κανείς να εκτιμηθεί από την μαυρίλα του σκοτεινού της χρώματος....». Και παρακάτω συνεχίζει « ..τα χιόνια και οι βροχές των βουνών κατεβάζουν πολλά νερά σ΄αυτή τη λίμνη όπου ζουν μεγάλα χέλια ». Και μια και ο λόγος για τα ψάρια, στον Κουρνά σήμερα διαβιούν η αθερίνα, η ποταμοσαλιάρα, ένα είδος κέφαλου το μαυράκι, βεβαίως χέλια και δύο άλλα είδη ψαριών με τα οποία έχει εμπλουτιστεί η λίμνη κατά το παρελθόν, το κουνουπόψαρο και η πεταλούδα ή το χρυσόψαρο. Στο οικοσύστημα της λίμνης κυρίαρχη είναι η γύρω βλάστησή της με θαμνώνες εντυπωσιακής ανάπτυξης που σχηματίζουν φυσικούς φράκτες από λυγαριές, μυρτιές, πικροδάφνες, αστύρακες, βάτα, κλιματίδες, αλλά και πλατάνια, αλμυρίκια, συκιές, λεύκες και άλλα δένδρα. Στα νοτιοανατολικά της λίμνης υπάρχει δάσος πρίνου μαζί με αστύρακες, λιοπρίνια, 46 ασπαλάθους και τους μοναδικής-εντυπωσιακής ομορφιάς δενδρώδεις φλώμους. Στα υγρά λιβάδια της περιοχής βρίσκουμε κύπερα, βούρλα, ισοέτες, μέντα, ρίγανη, ηλιοτρόπια, και πολλά ποώδη φυτά που αποτελούν άριστη βοσκήσιμη τροφή για τα αιγοπρόβατα. Η υδρόβια χλωρίδα χαρακτηρίζεται από χαρόφυτα, ποταμογείτωνες, μυριόφυλλα, κερατόφυλλο, ρανούγκουλο, ζαννισέλλια και άλλα. Χαρακτηριστικό στον Κουρνά είναι η παρουσία του υδρόβιου βρυόφυτου ‘’ Φοντινάλη η αντιπυρετική’’ φαρμακευτικό φυτό γνωστό από την αρχαιότητα για τις αντιφλεγμονώδεις ιδιότητές του. Όπως μας πληροφορούν σχετικά κείμενα του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, η λίμνη του Κουρνά προσελκύει σημαντικό αριθμό υδροβίων πτηνών τα οποία ξεπερνούν τα 150 είδη, από τα οποία ελάχιστα μένουν για να φωλιάσουν στην περιοχή. Ο Κουρνάς φημίζεται για τα μαυροβουτηχτάρια που φτιάχνουν εντυπωσιακές ομάδες το χειμώνα. Στην περιοχή φωλιάζουν το νανοβουτηχτάρι, η ωχροστριτσίδα, το ψευταηδόνι, ο τρυποφράχτης, η γαλαζοπαπαδίτσα και στις γύρω περιοχές ο κόρακας, η γερακίνα, ο γαλαζοκότσυφας και η ασπροκόλα. Η λίμνη χρησιμεύει σαν ενδιάμεσος σταθμός στο μεγάλο διηπειρωτικό ταξίδι των μεταναστευτικών πουλιών, -όπως είναι ο κρυπτοτσικνιάς, ο πορφυροτσικνιάς, η χαλκόκοτα και η μικροπουλάδα- από την Ευρώπη προς την Αφρική και αντίθετα, που πραγματοποιείται δυο φορές το χρόνο. Τις ανάλογες εποχές, εδώ καταφεύγουν εκατοντάδες πορφυροτσικνιάδες (είδος ερωδιού), χαλκόκοτες και διάφορα αρπακτικά. Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


Στη λίμνη και στην γύρω περιοχή συναντώνται τα τρία είδη βατράχων της Κρήτης, ο κρητικός βάτραχος, ο δενδροβάτραχος και ο φρύνος, αλλά και η νεροχελώνα και το νερόφιδο, αλλά και η αμερικάνικη ποταμοχελώνα που έχει εισαχθεί στη λίμνη. Σε αφθονία βρίσκεται η σαύρα, το μαυριτανικό σαμιαμίθι, το σπιτικό σαμιαμίθι, η τρανόσαυρα, το λιακόνι, η δεντρογαλιά, η όχεντρα, ο άρκαλος, η καλλιγιαννού, η ζουρίδα, ο σκαντζόχοιρος, τρωκτικά και άλλα μικρά σπονδυλόζωα. Ο μικρός σε έκταση, αλλά πολύ σημαντικός αυτός υγρότοπος της λίμνης συνδεόταν ελεύθερα –πριν την κατασκευή του εκεί ανενεργού φράγματος, μέσα από τα ρέμα του Δέλφινου με τη θάλασσα της Γεωργιούπολης. Δυστυχώς σήμερα η λίμνη Κουρνά πιέζεται ασφυκτικά από τις δραστηριότητες του ανθρώπου. Ανάμεσα σε αυτές είναι το κυνήγι, νόμιμο και παράνομο. Ακόμα, η περιοχή παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια έντονη οικιστική ανάπτυξη. Αν και έχουν επιβληθεί ήδη σημαντικοί περιορισμοί στη δόμηση, μάλλον χρειάζονται προληπτικά και όχι περιοριστικά μέτρα, ώστε να προστατευτεί ουσιαστικά αυτή η μικρή όαση της άγριας φύσης και της περιβαλλοντικής κληρονομιάς. Δυστυχώς, μέσα σ’αυτό το φυσικό και όχι μόνο πλούτο της περιοχής του Κουρνά, έρχεται μια μερίδα τεχνοκρατών, που απλά θεωρεί τη λίμνη, ως μια τεράστια δεξαμενή νερού και όχι ως ένα ζωντανό οικοσύστημα, ζωτική φυσική περιοχή και σημαντικό περιβαλλοντικό απόθεμα για την Κρήτη. Με αυτή τη στρεβλή αντίληψη, έχουν διαπραχθεί ασυγχώρητα λάθη και παραλήψεις στις εκάστοτε μελέτες για την άκρατη αξιοποίηση του υδατικού δυναμικού της, αλλά και μονόπλευρες πολιτικές σε τοπικό επίπεδο. Για παράδειγμα, το υδατικό ισοζύγιο της λίμνης που καταρτίστηκε το 1963, δεν έλαβε υπόψη του ότι η λίμνη δεν είναι στεγανή και ότι περιμετρικά της έχει σοβαρό πρόβλημα στεγανότητας εξαιτίας των υπαρχουσών εκεί καταβοθρών της. Πέρα από τη σημερινή άρδευση της περιοχής Κουρνά-Γεωργιούπολης που εκτιμάται περίπου στα 20.000 κυβικά μέτρα νερό την ημέρα σε περιόδους αιχμής, σχεδιάζεται και το γνωστό ταχυδιϋλιστήριο στα Δράμια για την ύδρευση του Ρεθύμνου, με ημερήσια απόληψη νερού από τον Κουρνά, περίπου 7.000 κυβικά μέτρα την ημέρα. Ωστόσο, δημιουργείται έντονος σκεπτικισμός και ζητήματα υδρολογικής αυτάρκειας σε νερό της ευρύτερης περιοχής, με δεδομένα μάλιστα ότι οι υδρογεωλογικές συνθήκες της περιοχής διαμορφώνονται από τον έντονο ρηξιγενή τεκτονισμό της. Ειδικότερα, το κυρίαρχο ρήγμα με κατεύθυνση Νότος-Βορράς, φαίνεται ότι λειτουργεί και ως υπόγειος αγωγός εισροής νερού προς τη λίμνη από τα γύρω υψώματα, ενώ το δεύτερο ρήγμα στη δυτική πλευρά της λίμνης με τις εκεί καταβόθρες, λειτουργούν πολλαπλασιαστικά στις τεράστιες εκροές-εκφορτίσειςαπώλειες νερού από τη λίμνη, κυρίως όταν η στάθμη της λίμνης βρίσκεται ανάμεσα στα υψόμετρα +19 μέχρι και μέχρι τα +21 μέτρα. Και τα ζητήματα αποκτούν ιδιαίτερη σημασία αν αναλογιστούμε ότι έρχονται δυσμενέστερες υδρολογικά συνθήκες, μαζί με ανομβρία, υψηλές θερμοκρασίες, μεγαλύτερη ζήτηση σε νερό και φαινόμενα ξηρασίας, βλέπε κλιματικές Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

47


αλλαγές. Τι και αν, όπως λέγουν οι αρμόδιοι φορείς, ‘’…..η στάθμη της επιφάνειας της λίμνης έχει ετήσιες και πέραν του ενός έτους διακυμάνσεις οι οποίες εξαρτώνται από το ύψος των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων τα οποία πέφτουν στα Λευκά Όρη, σε συνδυασμό με τη διάρκεια και την ένταση της τήξης των χιονιών και κυμαίνεται μεταξύ +21,40 (ανώτατη στάθμη το 1962) και +15 μ. (κατώτατη), δηλαδή, η μέση ετήσια διαφορά της στάθμης είναι της τάξης των 3,60 μέτρων; Πρόσθετα, η ποιότητα των νερών του Κουρνά απειλείται από την άμετρη ανάπτυξη και όπως αυτή συνεχίζεται, αλλά και από άλλες περιβαλλοντικές εν δυνάμει επιβαρύνσεις. Η λίμνη του Κουρνά με το γειτονικό υγρότοπο, τα Κουρνοπατήματα μέχρι και τη Δαφνομαδάρα, πιο κάτω ο πλούσιος κάμπος της περιοχής, ο ποταμός Δέλφινος, μέχρι και τη Γεωργιούπολη και τον υγρότοπο του Αλμυρού. Ανοιχτό και προσβάσιμο Περιβαλλοντικό Πάρκο Πολιτισμού, Αγροτικών Ασχολιών και Φυσικής Ιστορίας. Εντάξτε και δημιουργήστε το απαιτούμενο πλαίσιο που να ενσωματώνει χωρίς να αγνοεί και τις περιπλανήσεις στο θρύλο και στην τοπική ιστορία και στο φυσικό περιβάλλον. Σε αυτό τον πλούτο, η πρότασής μας είναι και εφικτή και υλοποιήσιμη. Εξάλλου, υπάρχουν οι ευαισθητοποιημένοι και με μεράκι Μη Κυβερνητικοί Φορείς και κάποιοι στην Τοπική Αυτοδιοίκηση που νοιάζονται για το περιβάλλον στην Κρήτη. Πρωτεύον, ένας να είναι ο φορέας διαχείρισης της λίμνης με σαφείς υποχρεώσεις μέσα από διαυγές θεσμικό πλαίσιο που να ενσωματώνει στο προτεινόμενο Περιβαλλοντικό Πάρκο Πολιτισμού και Φύσης, τις παραγωγικές δραστηριότητες μαζί με μονοπάτια περιήγησης μέσα στα περιβόλια, γύρω από τη λίμνη, πάνω στις πλαγιές, με Μουσειακό χώρο σε παλιό εγκαταλειμμένο κτίριο, με διαδρομές ποδηλάτου και πεζοπορίας μέχρι το παλιό εργοστάσιο της ΔΕΗ στο κτήμα του Βουγιούκαλου στη Γεωργιούπολη και τον υγρότοπο στις εκβολές του Αλμυρού. Το Αμάτι του Αποκόρωνα να πρωτοστατήσει για ένα καλύτερο αύριο στο Νομό Χανίων. Ο Κουρνάς και η γύρω περιοχή της λίμνης, οφείλουν να αποτελέσουν οδηγό τόσο για τις παραγωγικές προοπτικές, όσο και για την προστασία της περιβαλλοντικής σημαντικότητας, μέσα από το χθες, το σήμερα και για το αύριο. (πηγές: ιστοσελίδα Δήμου Γεωργιούπολης, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, Οικολογική Πρωτοβουλία Χανίων, Τίγκιλης, Παυλάκης κ.ά, Υδρογαία, Κατσαδωράκης, ΠαπαπέτρουΖαμάνη, Μιχελάκης, ΟΑΔΥΚ, ΥΕΒ και άλλοι).

---------Εκεί Ψηλά στον Ομαλό της Σαμαριάς Είναι συναρπαστικό μια ορεινή περιοχή σε υψόμετρο περίπου 1080 μέτρα, το οροπέδιο του Ομαλού Σαμαριάς και έκτασης γύρω στα 13 τετραγωνικά χιλιόμετρα, να ενσωματώνει μια μοναδική εποχική Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

48


λίμνη, να προσφέρει με τα βοσκοτόπια της άριστες συνθήκες διαβίωσης για περίπου 18000 αιγοπρόβατα που βόσκουν εκεί, να παράγει εύγευστα και θρεπτικά προϊόντα της ποιμενικής κτηνοτροφίας, ενώ τα απαραίτητα έργα για την επάρκεια του νερού που χρειάζεται η περιοχή κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, να καθυστερούν απελπιστικά. Ανεβαίνοντας από τους Λάκκους προς τον Ομαλό, μέσα από τη ‘’στράτα των Μουσούρω(ν)’’ κατά το ριζίτικο τραγούδι, δεσπόζει το οροπέδιο του Ομαλού της Σαμαριάς. Ανυπέρβλητη είναι η φυσιογραφία του τοπίο, πλούσια τα αποθέματα της τοπικής ιστορίας, πολύτιμη η περιβαλλοντική παρακαταθήκη με γεω-τόπους/τύπους και γεω-μορφές, με ενδημικά φυτά, με ιδιαίτερη πανίδα και χλωρίδα, αλλά και από τους σημαντικότερους παραγωγικούς χώρους, ιδιαίτερα για την ποιμενική κτηνοτροφία και τα προϊόντα της. Οι αρμόδιες υπηρεσίες του νομού εκτιμούν ότι γύρω στα γύρω στα 18000 αιγοπρόβατα βόσκουν την περιοχή, συνήθως από αργά το Μάρτη μέχρι και τις αρχές του Νοέμβρη και ανάλογα με τον καιρό. Το οροπέδιο σε πολύ παλαιότερες γεωλογικές εποχές ήταν μια μεγάλη λίμνη η οποία κυρίως μετά από τεκτονικές διαταράξεις και τη διαβρωτική – δυναμική και μεταφορική ενέργεια του νερού και του χιονιού, δημιούργησαν το σημερινό οροπέδιο. Η αποστράγγιση της περιοχής βασίζεται σε φυσικά σπηλαιοβάραθρα, όπως εκείνο του Τζανή στην είσοδο του οροπεδίου και σε άλλες μικρότερες καταβόθρες. Η περιοχή περιβαλλοντικά ανήκει στον Εθνικό Δρυμό της Σαμαριάς, αλλά και στα δίκτυα ένταξης προστατευόμενων περιοχών NATURA2000 και CORINE. Τα δίκτυα αυτά αποτελούν σημαντικά εργαλεία βιώσιμης ανάπτυξης και περιβαλλοντικής προστασίας, ενώ απαιτούν την ενεργό συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας και την ενσωμάτωση των εκεί δραστηριοτήτων στην περιβαλλοντικής τους διαχείριση. Παρόλα αυτά το NATURA2000, απαξιώθηκε στην πορεία από τις ντόπιες κοινωνίες και αυτή τη φορά ως υπεύθυνοι χαρακτηρίζονται ορισμένοι ‘’στεγνοί’’ τεχνοκράτες, όψιμοι οικολογιστές και νεόκοποι ερευνητές, αλλά και πολιτικοί και κομματάρχες. Και εκεί στο Σελλινιώτικο Γύρο, ο υγρότοπος του Ομαλού, πολύτιμη περιβαλλοντική παρακαταθήκη, που τελευταία υφίσταται ανούσιους αυτοσχεδιασμούς και επιβλαβείς προχειρότητες εξαιτίας ενός προγράμματος LIFE-Φύση. Στην ουσία η εποχική λίμνη της περιοχής, απειλείται και από έλλειψη κατάλληλης εμπειρίας-στο πλαίσιο της κοινωνικής συναίνεσης και της περιβαλλοντικής αγωγής-, αφού δεν συνεκτιμήθηκαν αδιαίρετα τα κοινωνικά και τα περιβαλλοντικά κριτήρια της περιοχής, ενώ η απαιτούμενη σ’αυτές τις περιπτώσεις συναξιολόγηση τους ήταν μονοδιάστατη γιατί περιλάμβανε μόνο την ερευνητική συνιστώσα. Όσο για τον ευρύτερο βοσκότοπο της περιοχής του Ομαλού, αυτός κινδυνεύει από την υπερβολική βόσκηση, την ανεπάρκεια της περιοχής σε νερό, αλλά και γιατί τα αναγκαία έργα υποδομής για περισσότερο νερό καθυστερούν απελπιστικά. Εξάλλου, οι ιδιοκτήτες της περιοχής περιφράσσουν λιβάδια και φρυγανολιβαδικές εκτάσεις, κτίζονται εξοχικές κατοικίες, ενώ όσα εξαγγέλλουν οι Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

49


διαχειριστές μέσα από το πιο πάνω πρόγραμμα LIFE, αποτελούν εικονική πραγματικότητα, χωρίς οράματα και προοπτικές για βιώσιμη ανάπτυξη, αφού η πλειονότητα των κτηνοτρόφων και οι υπεύθυνοι φορείς (π.χ. Δασαρχείο, Φορέας Διαχείρισης του Δρυμού, ΤΟΕΒ, ΥΕΒ), απουσιάζουν επιδεικτικά, γιατί δεν έχουν προσκληθεί να συνεισφέρουν την εμπειρία τους ουσιαστικά. Δηλαδή, το μεγαλύτερο πρόβλημα που συνήθως ανακύπτει σε τοπικό επίπεδο είναι ότι, κάθε περιοχή περιβαλλοντικού και όχι μόνο ενδιαφέροντος, δεν ενσωματώνεται με τις ή και στις τοπικές προτεραιότητες οποιουδήποτε περιβαλλοντικού αναπτυξιακού σχεδίου. Έτσι, κάθε τέτοιο σχέδιο φαντάζει και είναι όντος ξενόφερτο, οπότε και είναι φυσικό να απαξιώνεται από τους ντόπιους. Εξάλλου, με τους σημερινούς ρυθμούς της ανορθόδοξης ανάπτυξης, υπάρχουν φόβοι και φοβίες σε τοπικό επίπεδο, γιατί η απαιτούμενη και η αναγκαία διαχείριση σε τοπικό φορέα, είτε μιλάμε για το νερό, είτε για τα βοσκοτόπια, είτε και για σημαντικούς τύπους οικοτόπων, θα περάσει στα χέρια των λίγων που βλέπουν κοντόθωρα την ανάπτυξη, μόνο ως επέκταση της τουριστικής αξιοποίησης, της εξοχικής κατοικίας και της συρρίκνωσης των γεωργικών και κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων. Ωστόσο, παρότι υπάρχει το θεσμικό πλαίσιο και η αναγκαία θωράκιση σε περιβαλλοντικές και αισθητικές αυθαιρεσίες, συνήθως απουσιάζει ο ουσιαστικός έλεγχος των τοπικών αρχών πάνω σε αδειοδοτήσεις και ενέργειες, που αν μη τι άλλο θα δημιουργήσουν την απαρχή προβλημάτων και αντιπαραθέσεων. Άλλωστε, λίγες είναι εκείνες οι περιπτώσεις όπου κάποιο Δασαρχείο, κάποιος Φορέας Διαχείρισης, αλλά και οι Περιβαλλοντικές Οργανώσεις και η Τοπική Αυτοδιοίκηση εμμένουν στη σύμπραξη και στις συμμετοχικές διαδικασίες για οτιδήποτε αφορά και θα έχει επίπτωση στην καλύτερη προστασία του τοπικού περιβάλλοντος και στη συνέχιση των ήπιων δραστηριοτήτων των ντόπιων. Το οροπέδιο του Ομαλού, μαζί με το φαράγγι της Σαμαριάς, τον εποχικό υγρότοπο και τις κτηνοτροφικές δραστηριότητες, κατέχουν από τη φύση τους πολλά συγκριτικά πλεονεκτήματα, σταθερές, αλλά και προστιθέμενες αξίες, ενώ η κύρια προβληματική για την παραπέρα ήπια αναπτυξιακή πορεία της περιοχής, παρουσιάζει πολλαπλές εκφάνσεις. Για παράδειγμα, το οροπέδιο αποτελεί άριστο κτηνοτροφικό πεδίο με πλούσια λιβαδική παραγωγή και τούτο εξαιτίας των ευνοϊκών συνθηκών του εδάφους και της υγρασίας του, οπότε αναμενόμενη είναι και η πλούσια βοσκήσιμη βλάστηση της περιοχή. Επίσης, η επάρκεια του νερού στην ορεινή αυτή περιοχή αποτελεί πρώτης προτεραιότητας αναγκαιότητα για βιώσιμη ανάπτυξη. Τα ερωτήματα όμως που ανακύπτουν είναι μεταξύ των άλλων και τα ακόλουθα δύο: 1ο. Η περιοχή βόσκετε κανονικά ή υπερβολικά; Τα βοσκοτόπια της περιοχής συρρικνώνονται; Και το ερώτημα προς τους αρμόδιους για την παραπέρα-αν υπάρχει- κτηνοτροφική πορεία της περιοχής είναι, τι θα γίνει αύριο και μεθαύριο με τις κλιματικές αλλαγές, την ανομβρία και τη συνεχιζόμενη


50


οικιστική ανάπτυξη της περιοχής; Πως σχεδιάζουν να προστατεύσουν τις κτηνοτροφικές δραστηριότητες; Μια πρόσφατη ενδιαφέρουσα και εμπεριστατωμένη μελέτη του ΜΑΙΧ, εκτιμά ότι ο Ομαλός βόσκεται υπερβολικά (υπερβόσκηση) και μάλιστα κατά 73% περίπου σε σχέση με τη βοσκοικανότητα της περιοχής, με δεδομένο ότι γύρω στα 18000 αιγοπρόβατα βρίσκονται στο οροπέδιο τουλάχιστον για 6 με 8 μήνες. Μάλιστα σε παρόμοιες μελέτες για τη βοσκο-ικανότητα στο Ν. Χανίων επισημαίνουν άλλοι ερευνητές ότι σε γενικές γραμμές τα φρυγανολίβαδα του νομού (π.χ. Χρυσοσκαλίτισσα, Χερσόνησος Γραμβούσας, Ακρωτήρι, Αποκόρωνας, Κίσσαμος) βόσκοντε κατά 20% περισσότερο, δηλαδή υπάρχει και εκεί υπερβόσκηση. Το οροπέδιο άντεξε μέχρι σήμερα. Μέχρι πότε όμως θα αντέχει η περιοχή αυτή την υπερβόσκηση αν δεν παρθούν τα κατάλληλα μέτρα; Γνωρίζουμε επίσης ότι βόσκηση και περιβάλλον οφείλουν να πορεύονται δίπλα-δίπλα, ώστε και το περιβάλλον να παράγει και να ξαναπαράγει βιώσιμα και επαναληπτικά, αλλά και τα ζώα που βόσκουν να βρίσκουν τροφή σε επάρκεια και να είναι καλής ποιότητας. Οι κτηνοτρόφοι μάλιστα, ως οι καλύτεροι διαχειριστές των τοπικών λιβαδικών εκτάσεων, γνωρίζουν ότι η κανονική βλάστηση, όχι μόνο δεν υποβαθμίζει τα φυσικά οικοσυστήματα, αλλά απεναντίας δρα ευεργετικά τόσο στη λειτουργία τους –βλάστηση, άνθιση, παραγωγή σπερμάτων, πάλι βλάστηση κ.ο.κ-, όσο και στην αποτροπή της υποβάθμισής τους (π.χ. ασφακώνες) ή και στη δάσωσή τους (π.χ. φρυγανοποίηση ή 51 θαμνοποίηση). Εξάλλου, οι βοσκοί γνωρίζουν πολύ καλά ότι η υπερβόσκηση αποφυλλώνει τα φυτά που τρώγονται, περιορίζεται η ικανότητα των φυτών να ανθίσουν και να παράξουν σπέρματα, ενώ το έδαφος συμπιεζόμενο από τον υπερβολικό φόρτο σε ζώα μιας δεδομένης περιοχής, κομματιάζεται στη συνοχή του, με επακόλουθο τη γρήγορη διάβρωση, αποσάθρωση και τη μεταφορά του γόνιμου εδάφους μακρύτερα. Δηλαδή, χάνεται πολύτιμο γόνιμο έδαφος από την περιοχή του Ομαλού. 2ο . Το διαθέσιμο νερό στον Ομαλό είναι σε επάρκεια; Αν η απάντηση είναι όχι, γιατί καθυστερούν τα αναγκαία έργα υποδομής; Και ποιοι είναι οι κατά το νόμο αρμόδιοι για να σχεδιάσουν αυτά τα έργα; Είναι γνωστό ότι το νερό στον Ομαλό με την υπάρχουσα υποδομή – υπάρχουν μερικές βροχοδεξαμενές και λίγα πηγάδια- είναι περιορισμένο και χαρακτηρίζεται ως ανεπαρκές για να καλύψει τις σημερινές

παραδοσιακές δραστηριότητες της περιοχής. Παρόλο, που η μέση

βροχόπτωση είναι γύρω στα 1600 χιλιοστά και υψηλή είναι και η χιονόπτωση κατά τους χειμερινούς μήνες, η περιοχή παρουσιάζει υδατικό έλλειμμα από το Μάϊο μέχρι και το Σεπτέμβρη της τάξης των 900 χιλιοστών. Τα απαραίτητα πρόσθετα έργα υδροληψίας και αποθήκευσης –ενδείκνυνται υπόγειες υδροδεξαμενές περιμετρικά του οροπεδίου που θα συλλέγουν το νερό της βροχής, αλλά και εκείνο από τα χιόνια και όχι λιμνοδεξαμενή που θα δημιουργήσει προβλήματα περιβαλλοντικά και μικρο-κλιματικά - καθυστερούν απελπιστικά, παρά τις όποιες προτάσεις της ΥΕΒ και του Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


Δασαρχείου. Όσο για εκείνες τις παρεμβάσεις που προβλέπονται και σχεδιάζονται από το πρόγραμμα LIFE, είναι παιδαριώδεις και αστείες στην υλοποίηση και στη βιωσιμότητά τους, ενώ οι ντόπιοι ομιλούν για κατευθυνόμενους μικροπολιτικούς καιροσκοπισμούς που θα ωφελήσουν τους ολίγους κατέχοντες και έχοντες προνόμια. Παρόλα αυτά, η εποχική λίμνη στον Ομαλό, όταν έχει νερό ( στην κατάκλυσή της διατηρεί μέχρι και 3267 κυβικά μέτρα νερού) λειτουργεί ως εστία προσέλκυσης των ζώων που βόσκουν στην περιοχή. Όμως, με την πάροδο του καλοκαιριού, η λίμνη έχει και λιγότερο νερό, ρυπασμένο από τα περιττώματα των ζώων που έρχονται για να ποτιστούν, μέχρι που ξηραίνεται η λίμνη κατά τη θερινή και φθινοπωρινή περίοδο. Ωστόσο, η υγρασία του εδάφους συντηρεί πλούσια βοσκήσιμη τροφή και κατά τη ξηρή περίοδο. Εξάλλου, η διαχείριση της περιοχής της λίμνης, για το νερό που διαθέτει και την πλούσια βλάστηση που συντηρεί, είναι δύσκολη περίπτωση, καθόσον η περιοχή θεωρείται και περιβαλλοντική παρακαταθήκη και τύπος οικοτόπου που έχει ανάγκη προστασίας. Μια τέτοια διάσταση χρειάζεται διάλογο και συζήτηση με τους εκεί κτηνοτρόφους, γιατί αυτοί ζουν και μοχθούν καθημερινά στην περιοχή και είναι τουλάχιστον προσβολή και καταναγκασμός τους, όταν αλλότρια συμφέροντα (π.χ. καθαρά ερευνητικής ανησυχίας, πρόσκαιρου εντυπωσιασμού, μικροπολιτικά) θα προσπαθήσουν να θέσουν όρια και περιθώρια στις μέχρι σήμερα δραστηριότητές τους. Μεγάλο επίσης πρόβλημα θα δημιουργήσουν ενέργειες όπως εκείνες της περίφραξη της λίμνης, ακόμη και εκείνη της οικολογικής περίφραξης με υπερυψωμένη βλάστηση ή και με θάμνους περιμετρικά της περιοχής, καθότι ο σημερινός διαχειριστής με τη μετάλλαξη της αυθεντικής πρότασης, έχει ήδη δρομολογήσει απρόβλεπτες ακολουθίες που αγγίζουν ακόμη και τη βιωσιμότητα της λίμνης, τη περιβαλλοντική ιδιαιτερότητα, αλλά και τη λιβαδική σημαντικότητά της (πηγές: Τεχνικές Εκθέσεις ΜΑΙΧ, 2006 και Πολυτεχνείου Κρήτης, 2006).

---------Λιμνοδεξαμενές Νερού, αλλά με Προϋποθέσεις Όταν δεν βρέχει σε μια περιοχή, οι λιμνοδεξαμενές είναι άχρηστες κατασκευές. Όταν όμως βρέχει, οι λιμνοδεξαμενές έχουν την ανάγκη ορθολογικής διαχείρισης των νερών τους. Αλλά για το που θα κατασκευαστεί μια λιμνοδεξαμενή απαιτείται ολοκληρωμένη τεχνο-οικονομική, γεωτεχνική, κοινωνική και περιβαλλοντική μελέτη. Τα ζητήματα με τις λιμνοδεξαμενές έχουν πολλαπλή απόκριση και αποδέκτες, ενώ οι κατασκευές αυτές δεν λύνουν το πρόβλημα του νερού στις περισσότερες των περιπτώσεων. Και όλα αυτά, γιατί οι στρεβλώσεις ξεκινούν από την απουσία ορθολογικού σχεδιασμού και προγραμματισμού, την έλλειψη προοπτικής και οραμάτων, ενώ η προσδοκώμενη αγροτική ανάπτυξη έχει αφεθεί στη νέα ΚΑΠ, χωρίς τοπικούς προσανατολισμούς και

στρατηγικές για το αύριο. Εξάλλου, η θρυλούμενη

ορθολογική διαχείριση των νερών –επιταγή της Οδηγίας 2000/60 της ΕΕ και ο νόμος 3199/2003 για Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

52


την εναρμόνιση - βρίσκεται ουσιαστικά μόνο στα χαρτιά, αλλά και στις καταγγελίες καθυστέρησης εφαρμογής της στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Και ως συνήθως, οι κατά τόπους αρμόδιοι κωφεύουν στις εκλύσεις και στρουθοκαμηλίζουν για τα υδατικά προβλήματα, ανάμεσα σε κατανομή των αρμοδιοτήτων, στην έλλειψη έγκυρων υδρολογικών στοιχείων για αρκετά χρόνια, αλλά και στη διαιώνιση μιας αναποτελεσματικής και κακής έως κάκιστης διαχείρισης. Εξάλλου, τα προβλήματα που αφορούν την άρδευση έχουν αφεθεί κυριολεκτικά στις ορέξεις του καιρού και σε εμπειρικούς αυτοσχεδιασμούς, ενώ οι δυσοίωνες προοπτικές, όπως αποτυπώνονται καθημερινά λόγω των επερχόμενων κλιματικών αλλαγών, δεν αγγίζουν κανένα αρμόδιο φορέα για να ληφθούν από τώρα τα κατάλληλα μέτρα και για να αλλάξουμε τις μέχρι σήμερα συνήθειές μας ως προς το νερό, τους τρόπους άρδευσης, ακόμη και τις καλλιέργειες, αν χρειαστεί. Στη χώρα μας, κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαπενταετίας, οι αυξανόμενες απαιτήσεις σε νερό για ύδρευση και άρδευση, τα αναμενόμενα σοβαρά ελλείμματα σε νερό για τις περισσότερες περιοχές, καθώς και για την κάλυψη των αναγκών του τουριστικού τομέα, έχουν επιβάλλει τη δημιουργία σημαντικού αριθμού τεχνητών υδατοσυλλογών, που χρησιμοποιούνται προς το παρόν αποκλειστικά για άρδευση ή και για προμήθεια πόσιμου ύδατος. Η πρακτική όμως αυτή εξαπλώνεται με γοργούς ρυθμούς και μάλιστα σε περιοχές, όπου η γεωλογική δομή και φυσιογραφία δεν το επιτρέπει, όπου οι αναμενόμενες βροχές θα περιοριστούν σημαντικά, αλλά και όπου οι τοπικές περιβαλλοντικές συνθήκες και η σημαντικότητα της περιοχής οφείλουν να συνεκτιμηθούν συνολικά. Περισσότερες από 230 φραγμολίμνες και λιμνοδεξαμενές έχουν κατασκευαστεί ή βρίσκονται στη φάση σχεδιασμού στην Ελλάδα, ενώ το 10% από αυτές τις κατασκευές αφορά την Κρήτη. Ειδικά για σχετικά άνυδρες περιοχές, όπως η Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου, η πρακτική της δημιουργίας τεχνητών υδατοσυλλογών, θα μπορούσε να σχεδιαστεί ώστε να διασφαλίζονται, εκτός της κύριας λειτουργικότητάς τους και οι απαραίτητες για κάθε περιοχή υγροτοπικές λειτουργίες. Αυτή όμως η βιώσιμη προοπτική, αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία αντιστροφής των αρνητικών επιπτώσεων από τη χθεσινή και σημερινή απώλεια και υποβάθμιση των υγροτοπικών εκτάσεων, επαυξάνοντας έτσι το δυναμικό στήριξης της βιοποικιλότητα των συγκεκριμένων περιοχών και αποκαθιστώντας την πολυλειτουργικότητά τους σε περιβαλλοντικές αξίες και την πολυμορφία των τοπίων της ευρύτερης περιοχής (Κοινοτικές Οδηγίες 92/43, 74/409 και 2000/60). Η εκμετάλλευση των επιφανειακών νερών στη χώρα μας για αρδευτικούς σκοπούς έχει ιστορικές καταβολές. Ανέκαθεν γνωρίζαμε ότι οι βροχές πέφτουν συνήθως τη φθινοπωρινή και χειμερινή περίοδο, όταν οι ανάγκες της γεωργίας σε νερό είναι περιορισμένες. Είναι γνωστό επίσης, ότι η χώρα μας διατρέχεται από πολλούς χειμάρρους (οι οποίοι έχουν κατά κανόνα μικρό μήκος και μεγάλη Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

53


κλίση), και το περισσότερο νερό φεύγει ανεκμετάλλευτο μακρύτερα από τις καλλιεργούμενες περιοχές και προς τη θάλασσα. Έτσι, οι κάθε είδους τεχνητές υδατοσυλλογές προτείνονται κατά καιρούς για να δώσουν λύση στην καλύτερη εκμετάλλευση των επιφανειακών νερών και των απορροών χειμάρρων και ρεμάτων. Ως λιμνοδεξαμενές νερού χαρακτηρίζονται τύποι ταμιευτήρων που κατά κανόνα κατασκευάζονται εκτός της κοίτης των φυσικών ρεμάτων και σε θέσεις όπου το ανάγλυφο του εδάφους επιτρέπει τη δημιουργία χώρου συλλογής με τη βοήθεια περιορισμένων χωματουργικών εργασιών ή και με περιορισμένη εκσκαφή δημιουργούνται ανυψωμένα περιμετρικά τοιχώματα. Σημειώνεται, ότι όταν οι γεωλογικοί σχηματισμοί στη θέση κατασκευής της τεχνητής συλλογής των νερών είναι διαπερατοί, τότε η στεγανότητα διασφαλίζεται με την κάλυψη του πυθμένα της κοιλότητας με ειδική στεγανωτική μεμβράνη. Αυτά όμως τα έργα απαιτούν αξιόπιστη συλλογή υδρολογικών δεδομένων για πολλά χρόνια, αλλά και η ανάλυσή τους είναι ειδικής φύσης, καθώς για τη βιωσιμότητα του έργου συνεκτιμώνται η δίαιτα των επιφανειακών απορροών της περιοχής σε συνδυασμό με τις προβλεπόμενες ανάγκες και την κατανομή της ζήτησης, τις απώλειες από την εξάτμιση και τη διήθηση. Συνήθως αναζητούνται λύσεις για βέλτιστη αποθήκευση της ποσότητα του νερού, βέλτιστη παροχετευτικότητα του έργου και ελάχιστες έως μηδενικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, ενώ το μεγαλύτερο πρόβλημα για τις λιμνοδεξαμενές ανακύπτει εξαιτίας της εξάτμισης, η οποία στο νησιωτικό χώρο εκτιμάται ότι μπορεί να ταπεινώσει την επιφάνεια των λιμνοδεξαμενών και κατά δύο μέτρα. Εξάλλου, επισημαίνεται ότι εκεί όπου δεν υπάρχουν αξιόλογες απορροές ικανής διάρκειας -μικρά νησιά ή και περιοχές με περιορισμένες βροχοπτώσεις-κατά τους χειμερινούς μήνες, οι

λιμνοδεξαμενές δεν ενδείκνυνται για την αξιοποίηση του επιφανειακού

υδατικού δυναμικού. Εκεί, τα προσφορότερα και αποδοτικότερα έργα είναι οι αλλεπάλληλες μικρές κατασκευές ανάσχεσης των επιφανειακών απορροών και της διάβρωσης, με σκοπό να εμπλουτίζονται οι υπόγειοι υδροφορείς και η δυναμική τους. Σε γενική θεώρηση, η επιλογή της θέσης συνεκτιμά γεωμορφολογικά, γεωλογικά και εδαφοτεχνικά (δομή, υφή και εδαφική συμπεριφορά) δεδομένα. Επίσης, η μελέτη κατασκευής μιας λιμνοδεξαμενής οφείλει να αποτυπώνει και να συναξιολογεί τα φυσικά, γεωλογικά, φυσιογραφικά, υδρολογικά, οικολογικά και κλιματικά δεδομένα της ευρύτερης περιοχής, αλλά και τις κοινωνικές και τις παραγωγικές συνιστώσες με προοπτικές δυσμενέστερων μετεωρολογικών καταστάσεων. Οι αρδευτικές και υδρευτικές ανάγκες συνεκτιμώνται σε βάθος χρόνου, καθώς και η εποχική διακύμανση. Ειδικότερα, ο εντοπισμός και η επιλογή της ακριβούς θέσης του έργου μιας λιμνοδεξαμενής, αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την ολοκλήρωση και την πλήρη αξιοποίηση των διαθέσιμων νερών μιας περιοχής. Εξάλλου, το ανθρωπογενές και το φυσικό περιβάλλον της περιοχής είναι ανάγκη να ιδωθούν ξανά κάτω από μια νέα οπτική. Η πρώτη αναγνώριση της υπόψη περιοχής για τη δημιουργία λιμνοδεξαμενής, αναζητεί την ύπαρξη φυσικής κατά κανόνα κοιλότητας Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

54


στο έδαφος, όπου η τελική διαμόρφωση του χώρου να είναι όσο το δυνατό μικρότερη και οικονομικότερη. Η περιοχή πρέπει να διαθέτει, ως κύρια πηγή τροφοδοσίας, τουλάχιστον ένα χείμαρρο με διαπιστωμένη βασική ροή κατά τους χειμερινού μήνες. Εξυπακούεται ότι η ύπαρξη στεγανών γεωλογικών σχηματισμών ή και η χρησιμοποίηση κατάλληλων στεγανωτικών μεμβρανών στη περίπτωση διαπερατών ή και κατακερματισμένων σχηματισμών, προτείνονται από τη σχετική γεωτεχνική έρευνα της περιοχής. Σημειώνεται ότι η καταλληλότητα των προϊόντων εκσκαφής μπορεί να δημιουργήσει σημαντικά πλεονεκτήματα από άποψη οικονομική, αλλά και περιβαλλοντική, καθώς αποφεύγεται ή και περιορίζεται η δημιουργία αντιαισθητικών τεχνητών εγκοίλων στην ευρύτερη περιοχή. Οι λιμνοδεξαμενές οφείλουν να είναι έργα μικρής κλίμακας, αφού καλύπτουν τις αρδευτικές ανάγκες μέχρι 2000στρέμματα. Ένα τέτοιο όμως έργο επιδιώκει αναδιανομή του νερού και την άμβλυνση των αρνητικών επιπτώσεων σε κοινωνικό επίπεδο. Επίσης, κάθε λιμνοδεξαμενή οφείλει να εξυπηρετεί ευρύ φάσμα ιδιοκτητών και δραστηριοτήτων, ώστε η κοινωνική αποδοχή να είναι δεδομένη. Ως προς τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, έργα τέτοιας μικρής κλίμακας, συνήθως δεν αποτελούν περιοριστικό παράγοντα, αν και η λεπτομερή αποτύπωση του φυσικού περιβάλλοντος μπορεί να αποκαλύψει κάποιες σημαντικές ιδιαιτερότητες ως προς την πανίδα και χλωρίδα, οπότε το έργο επανατοποθετείται στην περιοχή. Για να διασυνδέσουμε τα παραπάνω με προχειρότητες και αστοχίες των αρμόδιων φορέων και του μελετητή, αξίζει να θυμηθούμε τη λιμνοδεξαμενή της Χρυσοσκαλίτισσας του Ν. Χανίων, που είναι πλέον γνωστή ως «λιμνοδεξαμενή φάντασμα». Αυτή η λιμνοδεξαμενή σχεδιάστηκε, ώστε να έχει χωρητικότητα 700 χιλιάδων κυβικών μέτρων νερού με τα οποία θα αρδεύονταν τα 230 στρέμματα των θερμοκηπιακών καλλιεργειών της περιοχής. Επρόκειτο για έργο εξαιρετικής σημασίας για την ανάπτυξη της περιοχής, καθόσον η οικονομία της στο μεγαλύτερο μέρος της, στηρίζεται στην καλλιέργεια οπωροκηπευτικών προϊόντων και ελαιοδέντρων για την άρδευση των οποίων απαιτούνται χιλιάδες κυβικά μέτρα νερού. Το έργο άρχισε να κατασκευάζεται την περίοδο 19911993, έχοντας στοιχίσει περίπου δύο δισεκατομμύρια δραχμές (περίπου 70 εκατομμύρια έχει διαθέσει ο Δήμος Ινναχωρίου), αλλά σήμερα είναι βουλιαγμένη. Φαίνεται εκ των υστέρων, ότι το έργο σχεδιάστηκε βιαστικά, χωρίς τις απαιτούμενες μελέτες, ενώ οι κύρια αστοχία του μελετητή εντοπίζεται στην απουσία εδαφοτεχνικής διασκόπησης. Έτσι, εκ των υστέρων διαπιστώθηκε ότι αυτή η λιμνοδεξαμενή βρίσκεται πάνω σε σαθρό υπόβαθρο, με σπηλαιώδεις δομές και πολλαπλές ρηγματώσεις (πολλαπλά καρστικοποιημένοι γεωλογικοί σχηματισμοί). Και ήταν επόμενο να βουλιάξει αυτή η λιμνοδεξαμενή. Από τότε ο Δήμος Ινναχωρίου έχει ξεκίνησε έναν ατελείωτο αγώνα προκειμένου να ενεργοποιήσει τους αρμόδιους φορείς και τους φορείς υλοποίησης του έργου, για την παραπέρα τύχη της βουλιαγμένης λιμνοδεξαμενής, με αβέβαια μέχρι σήμερα αποτελέσματα. Εν τω μεταξύ, ακόμη αναμένουμε κάποια έστω και δειλά βήματα για την εφαρμογή της οδηγίας Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

55


2000/60 για τη διαχείριση των νερών, που έχει και αυτή αραχνιάσει και κυριολεκτικά στοιχειώσει, μέσα στην αναποτελεσματικότητα των αρμόδιων φορέων.

----------Γιατί Αξίζουν της Προσοχής μας οι Περιοχές NATURA 2000 (Γνωριμία με τις Περιοχές NATURA-2000 στο Ν. Χανίων) Κάθε περιοχή NATURA 2000 έχει πολλαπλές δυνατότητες. Μπορεί να αποτελέσει μοχλό ήπιας ανάπτυξης, για οικο-τουριστική προοπτική, για επικοινωνία της τοπικής κοινωνίας με το περιβάλλον, πεδίο περιβαλλοντική αγωγής και εκπαίδευσης, αλλά και διαχρονική παρακολούθηση των κοινωνικών, κλιματικών συνθηκών & μεταβολών μιας περιοχής. Μια τέτοια γνωριμία με προοπτικές προσφέρει ο Ν. Χανίων με τις περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί με

το δίκτυο

NATURA 2000. Σε αρκετές περιοχές στο Ν. Χανίων, πέρα από τις περιοχές με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος, αλλά και περιοχές με σπάνια και ενδημικά κρητικά είδη πανίδας και χλωρίδας που προστατεύονται βάση της Εθνικής και της Κοινοτικής νομοθεσίας, έχουν διερευνηθεί και οικότοποι οι οποίοι έχουν άμεση ανάγκη και προτεραιότητα για προστασία και ανάδειξη. Ειδικότερα , οι οικότοποι αυτοί στο Ν. Χανίων περιλαμβάνουν:

56

 Τις Συστάδες Κέδρων (΄Αρκευθοι) ή και μεμονωμένα δένδρα κέδρων που απαντώνται στο Ελαφονήσι και στη Γαύδο.  Τις Συστάδες με το Φοίνικα του Θεόφραστου, που προσδίδουν αισθητικά αξία στο τοπίο και ποικιλότητα, ενώ έχουν μεγάλη σημασία από επιστημονική, περιβαλλοντική, αλλά και οικονομική άποψη (ύπαρξη υπόγειων ή επίγειων νερών, διακοσμητική, ανθοδετική, τροφική κ.ά). Οι συστάδες αυτές απαντώνται στη Χρυσοσκαλίτισσα σε υποβαθμισμένη κατάσταση και σε καλή κατάσταση στην περιοχή του Ακρωτήριου Δράπανο.  Τα γνωστά Μεσογειακά Εποχικά Λιμνία στη Γεωργιούπολη-Κουρνά, στο ΕλαφονήσιΧρυσοσκαλίτισσα, στον Ομαλό-Σαμαριά, στη Φαλάσαρνα και στη Γαύδο, αλλά και στο Ελος-Λίμνη , στην Αγιά και στο Ακρωτήρι-Ταρσανάς.  Τα Ξηροφυτικά Λιβάδια - εκτός των άλλων φυτικών ειδών έχουν καταγραφή και άγριες ορχιδέες – που απαντώνται στη χερσόνησο Ροδωπού.  Τις Ψευδο-στέπες με Αγρωστώδη και άλλα μονοετή φυτά που δημιουργούν ‘’μωσαϊκότητα’’ στο τοπίο, συντηρούν πλούσια χλωρίδα, προστατεύουν το έδαφος από τη διάβρωση και απαντώνται στις περιοχές Ασφέντου- Καλλικράτης , Ελος-Τοπόλια-Σάσαλος, στο Ακρωτήρι και στη Γαύδο. Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι η εκεί βόσκηση των περιοχών- φαίνεται ότι γίνεται ορθολογικά με παραδοσιακό τρόπο - συμβάλλει στη διατήρηση και προστασία αυτού του οικοτόπου, Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


γιατί οι θάμνοι εμποδίζονται να εισχωρήσουν στον οικότοπο και να τον καταστρέψουν αλλοιώνοντας τα χαρακτηριστικά του. Εξάλλου, εξαιτίας της βόσκησης εμπλουτίζεται το έδαφος με θρεπτικά συστατικά, ενώ η βιοποικιλότητα της χλωρίδας παραμένει πλούσια.  Τις Γυψούχες Στέπες στο Ελαφονήσι-Χρυσοσκαλίτισσα με εξαιρετικά ιδιότυπη χλωρίδα.  Τα Ξηρά Λιβάδια σε Ημιφυσική Κατάσταση, όπου απαντώνται αξιόλογες άγριες ορχιδέες, στην περιοχή Σούγια-Φαράγγι Λυσσού μέχρι Άνυδροι.  Τους Θαμνώνες με τη Δάφνη (δαφνώνες), στην περιοχή Φρες-Τζιτζιφές-Νίππος σε υποβαθμισμένη κατάσταση.  Τα Ασβεστολιθικά Λιθόστρωτα στην περιοχή Σαμαριάς, Φαράγγι Θερίσσου, Σούγια- Φαράγγι Λυσσού μέχρι Άνυδροι και στην περιοχή Ασφέντου-Καλλικράτης..  Τα Ασβεστούχα Ελη με τον κοψιά και το κάρεξ (Cladium mariscus, Carex sp.), που απαντώνται στις περιοχές λίμνη Αγιά-κοιλάδα του Φασά, Βόρειο Ακρωτήρι- Μαχαιρίδα. Στο πλαίσιο της υλοποίησης των εργασιών ευρωπαϊκών προγραμμάτων LIFE-Φύση ‘’Δράσεις για την Προστασία των Μεσογειακών Εποχικών Λιμνίων (εφήμερες μικρές λίμνες) στη Δυτική Κρήτη’’ επιδιώκεται όπως, στις περιοχές όπου βρίσκονται αυτοί οι σημαντικοί οικότοποι στο Ν. Χανίων (Κουρνά-Γεωργιούπολη, Ομαλός-Σαμαριά, Φαλάσαρνα, Ελαφονήσι-Χρυσοσκαλίτισσα, Γαύδος) : 57

 ελαχιστοποιηθούν οι κίνδυνοι εξαφάνισης τους,  αποκατασταθούν τα κυριότερα χαρακτηριστικά τους στην επιθυμητή οικολογική κατάσταση,  υλοποιηθούν διαχειριστικά σχέδια διατήρησή τους από την Τοπική Αυτοδιοίκηση,  διασφαλιστεί η κοινωνική συναίνεση και η αποδοχή της τοπικής κοινωνίας,  συνειδητοποιηθεί η αξία και η σημασία

τους για τη συνύπαρξη Φύσης και ανθρώπινων

δραστηριοτήτων, αλλά και να  προωθηθεί η οικο-τουριστική ανάδειξη και προβολή σε ειδικές ομάδες ενδιαφερόμενων. Οχι μόνο οι πιο πάνω περιοχές, αλλά και άλλες περιοχές στο Ν. Χανίων έχουν πολλαπλές δυνατότητες να προσελκύσουν ειδικές μορφές τουρισμού (φυσιολάτρες, αναρριχητές, σπηλαιολόγους, ερευνητές, επιστήμονες, περιπατητές, καταδύτες, εκπαιδευτικούς,κ.ά),

εξαιτίας

πολλών και σημαντικών χαρακτηριστικών της περιοχής –π.χ. φαράγγια, σπήλαια, εντυπωσιακοί γεώτοποι, αμμοθίνες, θαλάσσια λιβάδια, ξέρες, υφάλους, άφθονες πηγές γλυκού νερού, σπάνια και ενδημική πανίδα και χλωρίδα, εποχικές μικρές λιμνούλες, δολίνες, πόλγες, δάση καστανιάς, χαρουπιάς, ελαιόδενδρων, πεύκων, κυπαρισσιών, πλατάνων, συστάδες από δάφνες, κέδρα, δάση στοές, γυψούχες στέπες, ετήσια και θερινά λιβάδια, θαμνώνες, γιγαντιαίες φτέρες, γυπαετός, αγρίμια, ερπετά, αμφίβια κ.ά -, με ενθαρρυντικές προοπτικές οικοτουριστικής κατεύθυνσης, ενώ μέσα από την περιβαλλοντική αγωγή και εκπαίδευση προσδοκάτε η δημιουργία, από την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τους ενδιαφερόμενους φορείς, των ΄΄Υπαίθριων Περιβαλλοντικών Κέντρων’’ Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


και των ‘’Θεματικών Περιβαλλοντικών Πάρκων’’ (π.χ. διαδρομές μέσα στη φύση, αλλά και στις σημερινές αγροτικές ασχολίες, μονοπάτια δίπλα στα ποτάμια, στις λίμνες και στις οικολογικά ενδιαφέρουσες περιπτώσεις, παρατηρητήρια της φύσης, των έμβιων όντων και του τοπίου, διαδρομές πολιτισμού, γεωγραφίας και γεωλογίας, παραδοσιακές και σύγχρονες ασχολίες σε σχέση με την κρητική διατροφή και την επικοινωνία με τη φύση, αγορές φρούτων και καρπών μέσα από τα περιβόλια, βιολογικές καλλιέργειες, θερμοκηπιακές καλλιέργειες, διακοσμητικά φυτά και ανθοδετική και άλλα). Εξάλλου, η διαχρονική παρακολούθηση των συνθηκών και των μεταβολών του τοπικού περιβάλλοντος (κλιματικές συνθήκες, κατάσταση σημαντικών οικοτόπων, συνθήκες φυτικών και ζωϊκών αποθεμάτων,κ.ά) με συνδυασμό με τις σημερινές δραστηριότητες του ανθρώπου, δημιουργούν διαύλους για άμεση χρησιμοποίηση και αξιοποίηση επιστημονικών δεδομένων, όπως είναι για παράδειγμα οι καιρικές συνθήκες ‘’τώρα’’(on line), η ποιότητα των νερών, αλλά και οι προοπτικές επάρκειάς τους στο μέλλον, η ανάσχεση της υφαλμύρωσης κ.ά. Έτσι, η συμβολή του προγράμματος Life-Φύση μπορεί να αποδώσει τα μέγιστα προς όφελος της κοινωνίας και της φύσης και της ήπιας ανάπτυξης της περιοχής. Η προοπτική φαίνεται ότι είναι υπαρκτή και δεδομένη κάτω από ορισμένες συνθήκες, η σημασία και η σημαντικότητα των εφήμερων λιμνών αποδεδειγμένη, αλλά για να αποδώσουν οι αξίες τους (οικονομική, κοινωνική, περιβαλλοντική, επιστημονική) πολλαπλά οφέλη στις τοπικές κοινωνίες χρειάζεται κατάλληλη ενημέρωση και πληροφόρηση της τοπικής κοινωνίας και των φορέων της. Επίσης, οι μοχλοί για: 

Άμεσα Περιβαλλοντικά Οφέλη,



Ενσωμάτωση των Σημερινών Δραστηριοτήτων με το Περιβάλλον,



Οικο-τουριστική Προοπτική,



Υπαίθρια Περιβαλλοντικά Πάρκα και Κέντρα,



Διαχρονική Παρακολούθηση των Κλιματικών Συνθηκών μέσα από τα Συστατικά του

Περιβάλλοντος, 

Επικοινωνία της Κοινωνίας με το Περιβάλλον



και άλλα,

χρειάζονται την κατάλληλη συνδρομή των τοπικών αρχών και της πολιτείας γενικότερα που πιστεύεται ότι υπάρχει μέσα από τα υπάρχοντα προγράμματα στήριξης τέτοιων πρωτοβουλιών (Leader, οικοτουρισμός, προγράμματα του ταμείου συνοχής, περιφερειακά προγράμματα, Θησέας κ.ά), ενώ το αισιόδοξο είναι ότι ο Ν. Χανίων διαθέτει πολλαπλούς πόλους έλξης . Έτσι για παράδειγμα, Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

58


-

οι σημερινές ασχολίες ενσωματωμένες με την παραδοσιακή κρητική διατροφή – που έχουν

τύχει σημαντικής προβολής – μπορούν να διασυνδεθούν και με τον ειδικό τουρισμό (οικολογικός, περιπατητικός, αναρριχητικός, φυσιοδιφικός και άλλο σχετικό τουρισμό -

Η σπάνια και ενδημική πανίδα και χλωρίδα - που έχει αξιοπρόσεχτο ενδιαφέρον από τη διεθνή

επιστημονική κοινότητα και τους φυσιοδίφες -, με τη δημιουργία ή ενδυνάμωση των τοπικών υποδομών (υπαίθρια περιβαλλοντικά κέντρα, θεματικά περιβαλλοντικά πάρκα, οικολογικά περίπτερα και παρατηρητήρια, μονοπάτια στη φύση, ανοιχτοί περιβαλλοντικοί πυρήνες, καταλύματα-ξενώνες μέσα στη φύση, ειδικές κατασκηνώσεις μέσα στη φύση, ειδικές διαδρομές μέσα στα περιβόλια, στους πορτοκαλεώνες, ελαιώνες, επισκέψεις στα παραδοσιακά οινοποιεία, αλλά και στα θερμοκήπια, στις βιολογικές καλλιέργειες κ.ά) και την κατάλληλη πληροφόρηση, μπορεί να αποτελέσει δυναμικό κρίκο στον τοπικό οικο-τουρισμό με ευοίωνες προοπτικές. -

Οι σημαντικοί και ευαίσθητοι οικότοποι, μπορούν να τύχουν κατάλληλης προβολής, μέσα από

τα παγκόσμια δίκτυα του διαδικτύου, για ενδιαφερόμενες ομάδες ατόμων, για νεαρά άτομα που προσφέρουν εθελοντική εργασία ή κινούνται κατά ειδικότητες. Επίσης, σε εθνικό δίκτυο, μπορεί να ξεκινήσει η προβολή μέσα από την περιβαλλοντική αγωγή και εκπαίδευση, ώστε οι νέοι και οι αυριανοί πολίτες να πάρουν στα χέρια τους την οικο-τουριστική διάσταση και τις προοπτικές για το ξαναζωντάνεμα των χωριών και της υπαίθρου, αλλά και τις απαιτούμενης –στις μέρες μας – 59 επικοινωνίας του ανθρώπου με τη φύση. Συνοψίζοντας, το ζητούμενο είναι να γίνουν κτήμα όλων -των τοπικών φορέων και της κοινωνίας-, οι αξίες, τα πολύτιμα στοιχεία και τα ‘’οικολογικά κοσμήματα’’ που διαθέτει ο Ν. Χανίων αξιοποιώντας τα για χάρη της επικοινωνίας ‘’ Φύση-Άνθρωπος’, αλλά και για καλύτερη ποιότητα ζωής. Η φύση με τις αξίες της αναμένει τη ζητούμενη επικοινωνία, ώστε αυτές να ενσωματωθούν στις σημερινές δραστηριότητες του ανθρώπου, αλλά και να αναδειχθούν μέσα στον κοινωνικό ιστό της ευρύτερης κοινωνίας. Εύλογες Ερωτήσεις και οι Απαντήσεις τους Ερώτηση: Γιατί οι πιο πάνω οικότοποι θεωρούνται και είναι σημαντικοί; Απάντηση: Περισσότερο ή λιγότερο οι οικότοποι αυτοί επιτελούν φυσικές λειτουργίες και έτσι συμμετέχουν ενεργά στις διεργασίες της φύσης. Έτσι, ορισμένοι από αυτούς δρούν ανασχετικά στα φαινόμενα της διάβρωσης του εδάφους, άλλοι εμπλουτίζουν τα υπόγεια νερά, συμμετέχουν στη διαμόρφωση του μικρο-κλίματος της περιοχής, στηρίζουν τις τροφικές αλυσίδες και τα πλέγματα τροφής σε όλα τα επίπεδα, απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα της ατμόσφαιρας, εμπλουτίζουν την ατμόσφαιρα με οξυγόνο, συμμετέχουν στη βιο-ποικιλότητα και στη σταθερότητα των φυσικών οικοσυστημάτων, είναι συστατικά της φύσης που με τα δομικά τους χαρακτηριστικά δημιουργούν



ιδιαιτερότητες, μοναδικότητες, συμμετέχουν και διαμορφώνουν τον ενδημισμό, τα γενετικά αποθέματα, την περιβαλλοντική κληρονομιά. Ερώτηση: Από ποιες δραστηριότητες απειλούνται και τι μπορούμε να κάνουμε για να εξαλειφθεί ο κίνδυνος καταστροφής τους ; Απάντηση: Πολλοί από τους οικοτόπους αυτούς είναι ευαίσθητα και ευπαθή οικοσυστήματα, τόσο ως προς τις κλιματικές συνθήκες (φυσικά αίτια), όσο και στις ανθρώπινες δραστηριότητες. Αναμφίβολα οι αναμενόμενες κλιματικές αλλαγές θα επηρεάσουν τα συστήματα αυτά, οπότε με ήπιες δράσεις και οικολογικά ενδεδειγμένες μεθόδους δημιουργούμε ή υποκαθιστούμε εκείνους τους παράγοντες-χαρακτηριστικά που θα επηρεαστούν περισσότερο από τις κλιματικές μεταβολές. Ως προς τις ανθρώπινες δραστηριότητες που απειλούν τους οικοτόπους με υψηλή προτεραιότητα για προστασία που βρίσκονται στην Κρήτη , αυτές επιγραμματικά είναι: -Οι αλλαγές στις χρήσεις γης που παρατηρείται σε πολλές περιοχές και μάλιστα σε πολύ μεγάλη κλίμακα για ορισμένες περιοχές (απουσιάζει ο ορθολογικός χωροθετικός και χωροταξικός σχεδιασμός, τόσο για τις ξενοδοχειακές μονάδες, τα θερμοκήπια, όσο και για την επέκταση της αστικοποίησης, αλλά και των καλλιεργειών). - Η ανεξέλεγκτη βόσκηση (σε ορισμένες περιοχές, για να υπάρχει διαρκώς άριστης ποιότητας και επαρκής τροφή παραδοσιακά εξασκείται ορθολογική βόσκηση, και η βόσκηση είναι αναγκαία για να μη ‘’δασωθεί’’ ή ‘’θαμνωθεί’’ η περιοχή) καταστρέφει την ποιότητα της τροφής, διαβρώνει τα εδάφη, ρυπαίνει τα υπόγεια νερά και τους αποδέκτες τους. Η ανεξέλεγκτη βόσκηση είναι η χειρότερη διαχείριση θέτοντας σε κίνδυνο και απειλή το φυσικό περιβάλλον με τις αξίες και λειτουργίες του. -Η εναπόθεση στερεών απορριμμάτων (σκουπίδια) οπουδήποτε, απρογραμμάτιστα τεχνικά έργα, προσπάθειες αποξήρανσης και επέκταση των ιδιοκτησιών εκεί όπου δεν τους ανήκει γή. -Η υπεράντληση και η σπάταλη χρήση του νερού είναι άστοχες διαδικασίες που θέτουν σε κίνδυνο για το μέλλον, περιουσίες, ανθρώπινες ζωές, την παραγωγικότητα του εδάφους, τις κλιματικές συνθήκες, τα πλημμυρικά φαινόμενα, τη λειψυδρία, τη βιοποικιλότητα, την ύπαρξη πανίδας και χλωρίδας, ενώ οι κοινωνικές διαμάχες, η ανέχεια, η υπο-παραγωγικότητα και άλλα υποβαθμίζουν την ποιότητα για καλύτερη ζωή. Ερώτηση: Μπορείτε να μας αναφέρεται μερικά από τα χαρακτηριστικά εκείνα που αξίζουν της προσοχής μας και που δημιουργούν το σημαντικό και πολύτιμο αυτό περιβαλλοντικό μωσαϊκό στο Ν. Χανίων ; Ποια είναι τα σπουδαιότερα στοιχεία και οι ιδιαιτερότητες που διαθέτουν οι περιοχές Φύση2000 στο Ν. Χανίων; Απάντηση: Τα πολύτιμα στοιχεία, τα ιδιόμορφα χαρακτηριστικά και ο πλούτος περιβαλλοντικών αποθεμάτων που διαθέτει ο Ν. Χανίων και αποτελούν ‘’κοσμήματα’’ ανυπολόγιστης σημασίας, συνοψίζονται παρακάτω. Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

60


Για παράδειγμα στον πιο κάτω πίνακα μπορούμε να αναφέρουμε, μερικά από εκείνα τα περιβαλλοντικά, κοινωνικο-οικονομικά και επιστημονικά στοιχεία και τα χαρακτηριστικά που καθιστούν τις περιοχές NATURA-2000, σημαντικές και αξιόλογες. Σε πολλές από αυτές τις περιοχές υπάρχουν και πολιτισμικά στοιχεία και συστατικά από την παράδοση και την ιστορική μας κληρονομιά, τα οποία μπορούν να αναδειχθούν από κοινού και τούτο γιατί το περιβάλλον αποτελεί – και έτσι πρέπει να βλέπεται - μια ενότητα.

Περιοχές NATURA στο Ν. Χανίων με περιβαλλοντική μοναδικότητα, ιδιαίτερες κοινωνικο-οικονομικές και επιστημονικές αξίες και λειτουργίες, σημαντικότητα στην περιβαλλοντική κληρονομιά, αλλά και που χρειάζονται προστασία και διατήρηση. 

Ακρ. Δράπανο – παραλία Γεωργιούπολης- Λίμνη Κουρνά (Ν atura 2000, GR-

4340010) -Δενδρώδεις Γαλατσίδες (φλώμοι) - Συστάδες με το Φοίνικα του Θεόφραστου

61

- Αρπακτικά πουλιά και ο Γυπαετός - Αμμοθινικά συστήματα - Αξιόλογες υγροτοπικές περιοχές - Αξιόλογη πανίδα υδρόβιων πουλιών -

Ο Κουρνάς είναι η μοναδική φυσική λίμνη της Κρήτης

-

Υγρά λιβάδια και λυγαριές

-

Ασβεστούχοι βάλτοι και οι εποχικές λιμνούλες

-

Σπάνια και απειλούμενα φυτά και ζώα (Κρητικός φοίνικας, Κρίνος της παραλίας,

Σπιτόφιδο,

Θαλασσοχελώνα,

Κρυπτοτσικνιάς,

Πορφυροτσικνιάς,

Χαλκόκοτα,

Μικροπουλάδα, Τρανορινόλοφος, Μικρορινόλοφος κ.ά) -

Περισσότερα από 150 είδη πουλιών που έχουν περιγραφεί

-

Οι πορτοκαλεώνες, οι καλαμώνες, το νερό της λίμνης και ο υπόγειος υδροφόρος

συστατικά του υγιούς περιβάλλοντος



Λίμνη Αγυιάς-Πλατανιάς-Ρέμα και εκβολή Κερίτη-κοιλάδα Φασά - Σκινές – Ν.

Ρούματα (Νatura 2000, GR-4340006) -

Γιγαντιαίες φτέρες (Woodwardia radicans) μοναδική παρουσία στην Ελλάδα και από Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


τις λιγοστές που έχουν απομείνει στην Ευρώπη (Σκινές-Ν. Ρούματα). Η υγρότερη περιοχή της Κρήτης (υγροθερμικό περιβάλλον) -

Ασβεστούχοι βάλτοι και εποχικές λιμνούλες στην Αγιά

-

Ο ποταμός Κερίτης έχει μοναδικότητα σε γραμμικό τύπο υγρότοπο

-Σημαντικός υγρότοπος για υδρόβια και μεταναστευτικά πουλιά - Καλαμώνες, υδροχαρείς και υδρόβιες φυτοκοινωνίες - Σπονδυλωτή και ασπόνδυλη πανίδα - Σπάνια και απειλούμενα φυτά και ζώα ( η Γιγαντιαία φτέρη Γουντγουόρντια, Οσμούνδα, Ποταμογλάρονο, Λευκοτσικνιάς, Καλαμόκιρκος, Σπιζαετός, Σπιτόφιδο, Θαλασσοχελώνα, Γραμμωτή νεροχελώνα, Μικρορινόλοφος κ.ά) - Περισσότερα από 200 είδη πουλιών έχουν περιγραφεί - Το νερό για τη φύση και τον άνθρωπο, αποτελεί μια άριστη σχέση που οφείλουμε να την διατηρήσουμε στην Αγυιά.



Φρες-Τζιτζιφές-Νίππος (Νatura 2000, GR-4340011)

-

Μοναδικοί δαφνώνες με Laurus nobilis.

-

Αξιόλογες συστάδες κυπαρισσιών

-

Αμφίβια, σαλιγκάρια, έντομα

-

Σπάνια και απειλούμενα φυτά και ζώα ( Κυκλάμινο της κάντιας, Ανεμώνη του

Χελδράιχ, Πετρομάρουλα, `Ορνιο, Σπιζαετός, Πετρίτης κ.ά) -

Παρόχθια δάση στοές Η φύση και ο άνθρωπος οφείλουν να συμβάδιζουν για τη μέγιστη αποδοτικότητα της

παραγωγής σε όλα τα επίπεδα.



Ασφέντου–Πρεισινάκι-Κρυονερίτης-Καλλικράτης-Οροπέδιο Μανίκα (Νatura 2000,

GR-4340012) - Η περιοχή έχει 24 ενδημικά φυτά, από τα οποία 19 είναι κρητικά ενδημικά και ένα ενδημικό της περιοχής - Πολύπλοκες γεωμορφολογικές δομές - Σημαντικοί γεώτοποι -Πουρναρότοποι με άριστη αντιπροσωπευτικότητα και πολύ καλή διατήρηση - Η νότια Κρήτη με τη μοναδικότητα ως προς τον ενδημισμό της πανίδας και χλωρίδας της, αποτελεί ένα ζωντανό εργαστήρι της φύσης.


62




Βόρειο Ακρωτήριο (Νatura 2000, GR-4340009)

-Ενδημική και σπάνια χλωρίδα και πανίδα - Σπήλαια στη ξηρά, στον παράκτιο χώρο και στη θάλασσα - Δολίνες , πόλγες και άλλες γεωδομές -Ενδιαφέρουσες αμμώδεις παραλίες, αλλά και βραχώδεις περιοχές με μοναδικότητα στο τοπίο και στη χλωρίδα - Μεσογειακά εποχικά λιμνία - Σημαντικοί πουρναρότοποι - Φύση, άνθρωπος και πολιτιστική κληρονομιά επιζητούν να διατηρηθεί η αρμονία των σχέσεων τους.



Φαράγγι του Θέρισσου (Νatura 2000, GR-4340007)

-

Ποικιλότητα ενδημικών φυτών

-

Σπάνια και απειλούμενα φυτά και ζώα (Ρανούγκουλος ο ασιάτικος, Κορονίλλα η

σφαιρική, Εβενος ο κρητικός, Τουλίπα η βραχόφιλη, Αρο της `Ιδης, Βερμπάσκο ο αρκτούρος, Σπιτόφιδο, Μουστακοτσιροβάκος κ.ά) -

Ενδιαφέρουσες συστάδες με πλατάνια, χαρουπιές και ροδοδάφνες

-

Ενδιαφέρουσα ερπετοπανίδα

-

Το ενδημικό αγρίμι βρίσκεται και εδώ

-

Καλοδιατηρημένοι φρυγανότοποι

-

Σπήλαια ανεξερεύνητα

-

Παρόχθια δάση στοές

-

Μεγάλη αισθητική αξία

-

Οι ιστορίες (πολιτική ιστορία, γεω-ιστορία, φυσική ιστορία) αναδεικνύονται από τους

ντόπιους και την κληρονομιά τους.



Λευκά Ορη και Φαράγγι της Σαμαριάς (Νatura 2000, GR-4340008 και 4340014)

-Γεώτοποι με μεγάλη ποικιλομορφία - Αξιοσημείωτα μωσαϊκά βλάστησης - Ενδημική και σπάνια χλωρίδα και πανίδα -Ενδιαιτήματα σε μεγάλη ποικιλότητα -Το μεγαλύτερο δάσος κυπαρισσιού -Ποικιλία κλιματικών ζωνών και ζωνών βλάστησης - Σπήλαια υποθαλάσσια και παράκτια Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

63


- Το κρητικό Αγριοκάτσικο, ο Γυπαετός, ο κρητικός Αγριόγατος κ.ά Δάση με ελιές, χαρουπιές και πευκοδάση - Η εκπαίδευση στο φυσικό περιβάλλον και η φύση για την εκπαίδευση -

Το φαράγγι της Σαμαριάς έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα μοναδικά αποθέματα της

βιόσφαιρας -

Εθνικός δρυμός Σαμαριάς

-

Σημαντικότατη περιοχή προστασίας για τα πουλιά βάση διεθνών συνθηκών

-

Ανεκτίμητα στοιχεία της φύσης.



Σούγια – Φαράγγι Λισσού – Άνυδροι (Νatura 2000, GR-4340005)

- Ποικιλία από ενδημικές ορχιδέες - Υψηλότατη οικολογική ποιότητα - Αφθονία ενδημικών και τοπικών φυτών -

Σπάνια και απειλούμενα φυτά και ζώα ( Καμπανούλα του Γιακουίν, Καμπανούλα η

πτερωτή, Σατουρέγια η κρητική, Δίκταμο της Κρήτης, Σκύλλα η νάνος, Τουλίπα η κρητική, Κολχικό το κρητικό, Φλόμις η κρητική, Βιόλα η αρωματική, Μεσογειακή φώκια, Τρανορινόλοφος, Μικρορινόλοφος, Μαυροπετρίτης κ.ά)

64

- Σπήλαια ανεκμετάλλευτα - Μεσογειακή φώκια - Κρητικά πευκοδάση.



Χερσόνησος Ροδωπού – Παραλία Μάλεμε (Νatura 2000, GR-4340003)

-

Απολιθωμένα θηλαστικά στη Ραβδούχα

-

Σημαντική ορνιθοπανίδα

-

Πολυάριθμα ενδημικά φυτά και ζώα

-

Σπάνια

και

απειλούμενα

φυτά

και

ζώα

(Δίκταμο

της

Θαλασσοχελώνα, Πετρίτης, Ερωδιοί κ.ά) -

Υποθαλάσσια σπήλαια ανεκμετάλλευτα

-

Θέσεις εκκόλαψης της Καρέττα στο Κολυμπάρι.



Ελαφονήσι -_Χρυσοσκαλίτισσα (Νatura 2000, GR-4340002)

- Μοναδικά αμμοθινικά συστήματα - Συστάδες Κέδρων (άρκευθοι) - Πλούσια και μοναδική βραχοχλωρίδα Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

κρήτης,

Σπιζαετός,


- Κρητικά ενδημικά είδη χλωρίδας και πανίδας - Σπάνια και απειλούμενα φυτά και ζώα ( Ανδροκύμβιο του Ρέχινγκερ, Δίκταμο της κρήτης, Καλυστέγη η σολντανέλλα, Μπελλεβάλια η βραχυποδίσκη, Ιπομοία του Ιμπεράτι, Βιόλα η σκορπιουροειδής, Κρίνος της Παραλίας , Μαυροπετρίτης, Μεσογειακή φώκια κ.ά) - Μεσογειακά εποχικά λιμνία - Γυψούχες στέπες - Αλοφυτική και αμμόφιλη βλάστηση (τυπικό εργαστήρι της φύσης) - Συστάδες με το Φοίνικα του Θεόφραστου - Λιβάδια από φυκιάδες (Ποσειδώνιες) - Μεγάλη και μοναδική αισθητική ομορφιά του τοπίου.



Φαλάσαρνα – Γραμβούσα (Νatura 2000, GR-4340001)

-

Ενδημική πανίδα και χλωρίδα

-

Σπάνια και απειλούμενα ζώα και φυτά (Μεσογειακή φώκια, Σπιτόφιδο, Μαυροπετρίτης,

Θαλασσοκόρακας, Αρτέμης, Πετρίλος, Ανθεμίς η λειάζουσα, Λειμώνιο του Φρειδερίκου, Κρίνος της Παραλίας κ.ά) -

Πλούσια ερπετοπανίδα

-

Απόκρημνες βραχώδεις ακτές με τυπική βραχο-βλάστηση

-

Σπήλαια ανεκμετάλλευτα

-

Εχουν περιγραφεί περισσότερα από 150 είδη πουλιών

-

Μεσογειακά εποχικά λιμνία (Μεσογειακά Εποχικά Τέλματα)

-

Οι ελαιώνες, τα θερμοκήπια και η φύση χρειάζεται να συνυπάρχουν με ορθολογισμό

65

των δραστηριοτήτων και συνειδητοποίηση των επιπτώσεων, ώστε σταδιακά να ελαχιστοποιηθούν μέσα από κατάλληλες διαχειριστικές πρακτικές.



Ελος-Τοπόλια- Κουτρούλης (Νatura 2000, GR-4340004)

-

Τοπολιανό φαράγγι με τον ποταμό τυφλό

-

Το σπήλαιο της Αγ.Σοφίας

-

Μνημείο της φύσης ο πλάτανος στο χωριό Βλάτος

-

Αγροτουριστικός οικισμός Μηλιά

-

Δάση καστανιάς και πλατάνου

-

Η δολίνη στη Λίμνη με τις πεταλούδες της Ρόδου

-

Παρόχθια δάση στοές

-

Δάση με βραχύφυλλη δρύ, αγριλιές και χαρουπιές Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


-

Σπάνια και απειλούμενα φυτά και ζώα ( Εβενος ο κρητικός, Κενταύρια η αργυρόχρωμη,

Κενταύρια η απολυτρούμενη, Βερμπάσκο ο αρκτούρος, Λίνο το δενδροειδές, Ρανούγκουλος ο ασιατικός, Ρανούγκουλος ο κρητικός, Γυπαετός, Χρυσαετός, Πετρίτης, Σφηκιάρης, κ.ά).



Νήσοι Γαύδος – Γαυδοπούλα (Νatura 2000, GR-4340013)

-

Εδώ βρίσκονται αφρικάνικα είδη χλωρίδας (μοναδική παρουσία στην Ευρώπη)

-

Ενδημική πανίδα και χλωρίδα

-

Σπάνια ή και απειλούμενα φυτά και ζώα (Βούπλευρο το γκαουδιανό, Αρτεμισία η

λευκή, Καλλιτρίχη η ωραία, Περιπλόκα η στενόφυλλη, Μεσογειακή φώκια, Γραμμωτή νεροχελώνα, Θαλασσοχελώνα, Αρτέμης κ.ά) -

Χερσαία απολιθώματα

-

Μοναδικές αμμοθίνες της ακτογραμμής

-

Συστάδες με κέδρα

-

Φρυγανότοποι

-

Απόκρημνες βραχώδεις ακτές με τυπική βραχοβλάστηση

-

Σπήλαια ανεκμετάλλευτα

-

Μεσογειακά εποχικά λιμνία

-

Μεσογειακή φώκια

-

Αλυκή

-

Πραγματικό ζωντανό μουσείο, αλλά και εργαστήρι της φύσης και του ανθρώπου ανά

66

τους αιώνες.

Ερώτηση: Ποιες είναι οι διαπιστώσεις σας ως προς την κατάσταση ευρωστίας των πιο πάνω οικοτόπων με υψηλή προτεραιότητα για προστασία και διατήρηση στο Ν. Χανίων ; Απάντηση: Συνήθως εκεί όπου απουσιάζει η ανθρώπινη παρέμβαση η ευρωστία των οικοτόπων είναι δεδομένη. Βλέπε για παράδειγμα τον Εθνικό Δρυμό της Σαμαριάς. Αλλά και εκεί όπου ασκούνται οι δραστηριότητες του ανθρώπου με παραδοσιακό τρόπο και εκεί οι οικότοποι έχουν πολύ καλή έως και άριστη ευρωστία. Αυτά όμως δεν σημαίνουν ότι πρέπει να αποθαρρύνουμε τις κοινωνίες για τις δραστηριότητές τους και να τους προτρέπουμε ‘’να γυρίσουν στα σπήλαια και να απομονωθούν στη λίθινη εποχή’’. Ζούμε το σήμερα, έχοντας στις αποσκευές μας το παρελθόν για γνώση και εμπειρία, ενώ προσβλέπουμε για ένα αύριο, για καλύτερη ποιότητα ζωής, αλλά και ένα αύριο που θα έχει συνέχεια, συνέπεια, και υπευθυνότητα, για την ύπαρξη και την ευημερία όλων των έμβιων όντων και των θεμελιωδών δομών Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


της φύσης και του σύγχρονου ανθρώπου. Το ζητούμενο είναι να υπάρχουν αρκετοί δίαυλοι επικοινωνίας του σημερινού ανθρώπου με τη φύση. Να υπάρχει η επικοινωνία! Να δημιουργήσουμε την επικοινωνία! Ερώτηση: Μπορείτε να μας δώσετε επιγραμματικά μερικές σκέψεις σας, αλλά και προτάσεις για Οικο-τουριστική προοπτική ως προς το περιβάλλον, που αφορούν το Ν. Χανίων; Απάντηση: Ευχαρίστως, αλλά πρωτίστως οφείλουμε όλοι να καθίσουμε γύρω από ένα τραπέζι και να βάλουμε προτεραιότητες. Προτεραιότητες με συνισταμένη την κοινωνία, το περιβάλλον και τις βιώσιμες προοπτικές. Έτσι, μπορεί να προχωρήσει, σε επόμενο στάδιο, ο σχεδιασμός από ειδικούς και από τους ντόπιους που είναι και οι γνώστες των τοπικών συνθηκών, μετά η συζήτηση με τις τοπικές κοινωνίες, γιατί σε κάθε απόφαση θα πρέπει να είναι συμμέτοχη η κοινωνία,

και κατόπιν η

υλοποίηση μαζί με προοπτικές βιωσιμότητας, ανάδειξης, προβολής, διατήρησης και συμμετοχικότητας. Πρέπει να σημειωθεί με έμφαση ότι ο Ν. Χανίων διαθέτει ήδη αξιόλογη καλή μαρτυρία, αλλά και ισχυρούς πόλους έλξης οικο-τουρισμού και επομένως υπάρχει εν δυνάμει η προοπτική. Μερικές προτάσεις οικο-τουριστικής αξιοποίησης μπορεί να περιλαμβάνουν: Προτάσεις

67

Οικο-τουριστικής Προοπτικής και Ανάδειξης σε θεματολογικές ενότητες και με στοιχειοθετημένα αντικείμενα  Ειδικές διαδρομές στα φαράγγια 

Διαδρομές για φωτογράφηση και αποτύπωση σπάνιας και ενδημικής πανίδας

και χλωρίδας 

Μονοπάτια στα λιβάδια, στις εποχικές λιμνούλες, κοντά στις συστάδες των

κέδρων, δίπλα στις αμμοθίνες, παράπλευρα του ποταμού και της λίμνης 

Σπηλαιολογία, εξερεύνηση, ανάδειξη



Διαδρομές ειδικής πεζοπορίας και αναρρίχησης



Φιλο-περιβαλλοντικές δραστηριότητες ενταγμένες με τις παραδοσιακές

ασχολίες και την διατροφή 

Ενότητες ή πυρήνες προς ανάδειξη με ποικίλα ενδιαφέροντα: ο Γυπαετός, οι

Γιγαντιαίες Φτέρες (μοναδικές στην Ελλάδα – στις Σκινές-Ν. Ρούματα - και από τις λιγοστές θέσεις που έχουν απομείνει στην Ευρώπη), η κρητική Σαύρα (κοιλάδα του Φασά-ΚερίτηςΑγιά), η γνωστή Πεταλούδα της Ρόδου (στο Ελος), ο Κρίνος της Παραλίας και οι αμμοθίνες στο Ελαφονήσι, οικολογικά μονοπάτια στο Ελαφονήσι (ήδη άρχισε η δημιουργία τους από το Δήμο Ιναχωρίου στο Ελαφονήσι), τα Φαλάσαρνα, το Καστανόδασος στο Έλος-Τοπόλια, οι Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


Δαφνώνες στην περιοχή Φρες-Τζιτζιφές-Νίππος, τα παρόχθια δάση στοές, αλλά και οι ελαιώνες, οι χαρουπιές, οι μυρτιές, τα σχοίνα, οι ορχιδέες, η μαλοτίρα, το δίκταμο, το αγρίμι, ο κρητικός ασβός, η αγριόγατα κ.ά. Επίσης, έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον οι Γεώτοποι (Λευκά όρη και Σαμαριά), τα Δάση με Κυπαρίσσια (φαράγγι Θερίσσου), οι λίμνες της Αγυιάς και Κουρνά, τα ποτάμια και οι πηγές( ήδη άρχισε η δημιουργία παραποτάμιας περιπατητικής και όχι μόνο διαδρομής με πρωτοβουλία του Δήμου Αρμένων δίπλα στον π. Κοιλιάρη ) οι περιοχές ωοτοκίας της Καρέττα καρέττα (από Κολυμπάρι μέχρι Πλατανιά), η Μεσογειακή Φώκια ( Γραμβούσα, Ροδωπού, Σούγια, Γαύδος) κ.ά

-------

Φροντίδα για το Περιβάλλον τα Κτηνοτροφικά Πάρκα Η ορθολογική κτηνοτροφική δραστηριότητα, από τα σημαντικότερα κεφάλαια της ελληνικής αγροτικής ανάπτυξης, έχει ευεργετικά αποτελέσματα και είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες για να διατηρείται η βοσκοϊκανότητα μιας περιοχής. Αντίθετα, η υπερβόσκηση υποβαθμίζει τη βλάστηση και εξαφανίζει τη φυσική αναγέννησή της, προκαλεί ανυπολόγιστες ζημιές στην υδατική οικονομία του εδάφους και τη διάβρωσή του, και επιταχύνει την ερημοποίηση. Η πρακτική των κτηνοτρόφων που βάζουν φωτιά σε δασωμένες περιοχές για τη βελτίωση των βοσκοτόπων, αποτελεί αναπόσπαστο μέσο της βόσκησης των αιγοπροβάτων, αλλά περικλείει και κινδύνους υποβάθμισης του περιβάλλοντος. Η λύση και οι ελπίδες απέναντι στην υπερβόσκηση και όχι μόνο, είναι τα κτηνοτροφικά πάρκα. Κτηνοτροφικό Πάρκο είναι μία κοινόχρηστη περιοχή κτηνοτροφικής ζώνης, για την οποία έχει γίνει χωροταξική μελέτη οργάνωσής της. Η μελέτη αυτή προβλέπει τη δημιουργία της απαραίτητης υποδομής ( εγκαταστάσεις, οδική πρόσβαση, δίκτυα ύδρευσης και ηλεκτρισμού, διαχείριση αποβλήτων κ.ά), ώστε να εγκατασταθούν κτηνοτροφικές μονάδες με τη θέλησή τους. Σύμφωνα με το θεσμικό πλαίσιο, μόνο η Τοπική Αυτοδιοίκηση μπορεί να συστήσει αυτό τον αρμόδιο Φορέα που χρηματοδοτείται για να δημιουργήσει, να οργανώσει και να λειτουργήσει το Κτηνοτροφικό Πάρκο, σε κατάλληλη διαθέσιμη δημοτική ή δημόσια έκταση, με την υποχρέωση διατήρησης της λειτουργίας του χώρου για τουλάχιστον 10 χρόνια. Τα κτηνοτροφικά πάρκα, αποτελούν ένα εναλλακτικό τρόπο ανάπτυξης της ελληνικής υπαίθρου. Δημιουργούν άριστες προϋποθέσεις και για τον κτηνοτρόφο και για το περιβάλλον, αφού η επιτάχυνση της ερημοποίησης και η υποβάθμιση των βοσκοτόπων, εξαιτίας των κλιματικών Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

68


αλλαγών και της υπερβόσκησης, αλλά και η συγκυρία των πρόσφατων καταστροφών από τις πυρκαγιές, έχουν δημιουργήσει σωρεία προβλημάτων βιωσιμότητας της κτηνοτροφίας. Είναι συνειδητό πλέον, ότι χρειάζονται ριζικές αλλαγές του συστήματος εκμετάλλευσης των κτηνοτροφικών μονάδων, καθώς επίσης και μεγαλύτερη έως ολοκληρωμένη επιχειρηματική δράση των παραγωγών σε βάθος χρόνου, για τη φροντίδα της υπαίθρου και του ζωικού τους κεφαλαίου. Μόνο τότε θα μιλάμε για επίτευξη των στόχων της ανασυγκρότησης στο χώρο της ζωικής παραγωγής και της προστασίας του περιβάλλοντος, όπως άλλωστε επιτάσσει και η καινούργια Κοινή Αγροτική Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πρωτίστως όμως, ο κτηνοτροφικός κόσμος της χώρας έχει την ανάγκη ενημέρωσης, ενθάρρυνσης, υποστήριξης και συνεχούς επικοινωνίας. Οι κτηνοτροφικές δραστηριότητες, έστω με τον τρόπο και τα μέσα που εξασκούνται σήμερα, είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη για τον ημιορεινό και ορεινό αγροτικό χώρο, αλλά πληγώνουν βάναυσα το περιβάλλον και σε πολλές περιοχές το οδηγούν στην ερημοποίηση. Η αντιμετώπιση του θέματος, από τη γενικότερη υποβάθμιση των βοσκοτόπων και του φυσικού περιβάλλοντος, δημιουργεί την αναγκαιότητα δημιουργίας Κτηνοτροφικών Πάρκων, που αποτελούν απαραίτητα εργαλεία για μα σύγχρονη ανάπτυξη των κτηνοτροφικών περιοχών της χώρας, μέσα από την προστασία του περιβάλλοντος και τη διασφάλιση του εισοδήματος των κτηνοτρόφων. Τα πάρκα αυτά, καθώς μας ενημερώνουν οι ειδικοί, πρέπει να σχεδιαστούν και να λειτουργούν με ευρεία προοπτική και πέραν των καμένων και υποβαθμισμένων περιοχών. Οι κοινόχρηστες αυτές οργανωμένες περιοχές, οφείλουν να προωθηθούν στο πλαίσιο μιας εναλλακτικής περιφερειακής πολιτικής, ως προς το σχεδιασμό, την εφαρμογή και ως προς τις τοπικές προσαρμογές / ρυθμίσεις, με βάση σωστές και ολοκληρωμένες εφαρμογές-έστω και πιλοτικής επίδειξης για την αρχή-, ίδρυσης και λειτουργίας οργανωμένων χώρων σε επιλεγμένες περιοχές. Ωστόσο, είναι φανερό και γίνεται αναγκαίο ότι απαιτείται συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων υπηρεσιών και φορέων του κράτους, των κτηνοτρόφων και των συνεταιρισμών τους, καθώς και η διαρκής ενημέρωση πάνω στις νέες μορφές τεχνολογίας του χώρου της επιχειρηματικής κτηνοτροφίας και των προσφερόμενων ενισχύσεων για επενδύσεις τέτοιου είδους επιχειρηματικών σχεδίων. Αξίζει να υπενθυμίσουμε τα γνωστά για την κτηνοτροφία στη χώρα μας, ότι δηλαδή οι ειδικές συνθήκες που επικρατούν με τις χρήσεις γης, τις υποδομές που αναπτύχθηκαν στην ύπαιθρο και τις κλιματικές συνθήκες, συνθέτουν μία κατάσταση που προσδιορίζεται από τα εξής βασικά χαρακτηριστικά. Η κτηνοτροφία συγκροτείται από ένα μεγάλο αριθμό μικρών κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων, πολλές από τις οποίες βρίσκονται μέσα και γύρω από οικισμούς. Η οργάνωση της υπαίθρου, οι μικροί σε έκταση κλήροι, σε συνδυασμό με την αντίστοιχη διαφοροποίηση των χρήσεων γης και των υποδομών, οδηγεί στη δημιουργία αγροτικών οικισμών και όχι στην οργάνωση Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

69


διεσπαρμένων αγροκτημάτων. Το κλίμα δεν επιτρέπει την ανάπτυξη φυσικών βοσκοτόπων μεγάλης βοσκοϊκανότητας, με αποτέλεσμα η κτηνοτροφία να εξαρτάται από τη γεωργία στον τομέα της παραγωγής ζωοτροφών. Όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα η κατάσταση (νομικό πλαίσιο, προστασία περιβάλλοντος, αειφορική παραγωγική διάσταση, ποιοτικά προϊόντα και ανταγωνισμός,), οι περισσότερες μονάδες της κτηνοτροφίας, αντιμετωπίζουν πρόβλημα στην ικανοποίηση των προϋποθέσεων παραμονής τους στις συγκεκριμένες ίδιες θέσεις. Επίσης, συνεχώς αυξανόμενη είναι και η απαίτηση της κοινωνίας για ελαχιστοποίηση της ρύπανσης και όχλησης του περιβάλλοντος. Αποτέλεσμα των πιο πάνω δεδομένων, είναι η αναγκαιότητα δημιουργίας μονάδων υποδοχής και εκτροφής των ζώων προσαρμοσμένες στις τοπικές συνθήκες της κάθε περιοχής, μέσα σε προκαθορισμένο οργανωτικό πλαίσιο. Επομένως, η δημιουργία Κτηνοτροφικών Πάρκων θα βοηθήσει τους κτηνοτρόφους να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά και με τον οικονομικότερο τρόπο τα προβλήματά τους, ενώ παράλληλα, θα διασφαλισθεί η λειτουργία των μικρών κτηνοτροφικών μονάδων. Για παράδειγμα, η πίεση της ανεξέλεγκτης βόσκησης και στη Σαμοθράκη και στην Κρήτη , εξακολουθεί να είναι έντονη, παρά το γεγονός ότι η βοσκοϊκανότητα μιας περιοχής και κάθε περιοχής είναι δεδομένη και συγκεκριμένη. Η υπερβόσκηση, σύμφωνα με μελέτες του ΜΑΙΧ στην Κρήτη και άλλων ερευνητικών φορέων στην υπόλοιπη Ελλάδα, προσλαμβάνει μεγάλες διαστάσεις 70 (120%) και επηρεάζει άμεσα τη σύνθεση, αλλά και τη δομή της βλάστησης την οποία τελικά υποβαθμίζει. Επιπλέον, η βαριά ή εντατική βόσκηση ή υπερβόσκηση οδηγεί σε εξαφάνιση της φυσικής αναγέννησης, σε υπεργήρανση των συστάδων βλάστησης, στην υποβάθμιση του εδάφους. Τα αποτελέσματα είναι δραματικά, αφού βαθμιαία εξαφανίζεται η άριστη βοσκήσιμη πρώτη ύλη, αυξάνεται η επιφανειακή απορροή, διαταράσσεται η γενικότερη υδατική οικονομία του εδάφους και η διάβρωσή του. Εξάλλου είναι γνωστό, ότι στις περισσότερες περιοχές στην Ελλάδα, η κτηνοτροφία των γιδοπροβάτων (βόσκουν σε κοπάδια), προκαλεί μεταξύ των άλλων και ισχυρή συμπίεση του εδάφους, ενώ οι βοσκοί συνηθίζουν να καίνε τα βοσκοτόπια τακτικά για την ταχύτερη αναγέννηση των αγρωστωδών, των ψυχανθών και των αναγεννώμενων παραβλαστημάτων. Οι πιο πάνω όμως πρακτικές και συνήθειες, οδηγούν βαθμιαία από το δάσος, το φρυγανότοπο και τα λιβάδια, σε δασικές φρυγανοσκεπείς εκτάσεις, σε δασοσκεπή ή φρυγανοσκεπή λιβάδια, σε υποβαθμισμένους βοσκότοπους και τελικά σε άγονες εκτάσεις οι οποίες μερικές φορές δεν είναι κατάλληλες ούτε για βοσκή. Ειδικότερα, η ελαφρά βόσκηση έχει ανεπαίσθητες επιδράσεις στη σύνθεση της βλάστησης, ενώ η μέτρια βόσκηση προκαλεί συνήθως ορισμένες μεταβολές, οι οποίες όμως είναι πρόσκαιρες, ιδιαίτερα σε ποολίβαδα που κυριαρχούνται από πολυετή φυτά. Η υπερβόσκηση αντίθετα, προκαλεί κατά κανόνα σημαντικές αλλαγές στη βλάστηση, τόσο της ποσότητας όσο και της ποιότητας της βοσκήσιμης βιομάζας, που οδηγεί τελικά στην υποβάθμιση του Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


λιβαδιού. Με την έντονη βόσκηση ευνοούνται συνήθως φυτά που χαρακτηρίζονται ως ανεπιθύμητα για βόσκηση, σε βάρος των επιθυμητών πολυετών φυτών, όπως συμβαίνει σε περιοχές με θαμνότοπους που υπερβόσκονται μετά την πυρκαγιά. Εξάλλου, ο βαθμός αλλαγής της σύνθεσης ενός λιβαδιού, εξαιτίας της βόσκησης, εξαρτάται από την εποχή, από τη συχνότητα της βόσκησης και ιδιαίτερα από την ένταση με την οποία ασκείται η δραστηριότητα αυτή. Πέρα από την εντατική βόσκηση και η επίδραση της φωτιάς μπορεί να υποβαθμίσει τις βοσκούμενες περιοχές. Η επίδραση της φωτιάς, όπως συμβαίνει με όλους τους οικολογικούς παράγοντες, μπορεί να είναι ευνοϊκή ή δυσμενής ανάλογα με τη μορφή της, την έντασή της, τη συχνότητα επανάληψης και τη σύνθεση του οικοσυστήματος στο οποίο εμφανίζεται και από τη συνεπίδραση άλλων παραγόντων και κυρίως της βοσκής. Οι τακτικές πυρκαγιές σε συνδυασμό με την έντονη βόσκηση που ασκείται αμέσως μετά, έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση την ποικιλότητας των φυτών, την αλλαγή της σύνθεσής τους και σαφώς μικρότερη βοσκήσιμη βιομάζα. Ένα ακόμη αρνητικό στοιχείο, που αφορά τη βόσκηση σε πρόσφατα καμένες περιοχές ή και σε νεαρές φυτείες αναδασώσεων, είναι η καταστροφή των νεαρών φυταρίων, οπότε τότε η υποβάθμιση του περιβάλλοντος είναι ολοκληρωτική. Ωστόσο, είναι γνωστό ότι οι φωτιές που βάζουν οι βοσκοί, έχουν συνήθως σαν στόχο τον έλεγχο της ανεπιθύμητης βλάστησης και της δάσωσης των βοσκοτόπων,

την παραγωγή νέων τρυφερών 71 βλαστών από τους θάμνους στις περιπτώσεις των θαμνώνων και τη δημιουργία νέων εκτάσεων για βόσκηση με την καταστροφή του δάσους. Και στις τρεις αυτές περιπτώσεις ο υπερβολικός αριθμός ζώων αποτελεί το λόγο που ωθεί τους βοσκούς στην πράξη αυτή. Ο ίδιος λόγος τους ωθεί στο να βάλουν το κοπάδι τους στην καμένη έκταση, πριν αυτή να είναι έτοιμη για βόσκηση (π.χ. πριν παράξουν σπόρους τα επιθυμητά νέα ετήσια λιβαδικά φυτά ή πριν μεγαλώσουν τα νεαρά δενδρύλλια -αναμονή μερικών ετών). Έτσι, δημιουργείται ο φαύλος κύκλος του εμπρησμού- της πυρκαγιάς- της υπερβόσκησης – της υποβάθμισης – της μείωσης στην αποδοτικότητα της βόσκησης – της απελπισίας του βοσκού – της νέας πυρκαγιάς και ούτω καθεξής. Δυστυχώς, η διάβρωση του εδάφους, που είναι αναπόσπαστο μέρος αυτού του κύκλου, οδηγεί σταδιακά στη απώλεια της ικανότητας του εδάφους για τη διατήρηση υψηλής βλάστησης, στη μερική ή ολική απογύμνωση και τελικά στην ερημοποίηση της περιοχής. Ερημοποίηση που οδηγεί τους βοσκούς σε αναζήτηση νέων εκτάσεων για τη βόσκηση των κοπαδιών τους, συχνά με εργαλείο τη φωτιά, ώστε να ξαναρχίσει ο πιο πάνω φαύλος κύκλος. Σε όλα τα πιο πάνω, έρχονται και οι επιδοτήσεις-ενισχύσεις προς τους κτηνοτρόφους για να διατηρήσουν το φαύλο κύκλο της υποβάθμισης. Όμως, η κοινωνικά και οικονομικά σημαντική αυτή πρακτική και ο τρόπος χορήγησης των ενισχύσεων, αποτελουν στην ουσία κίνητρα για την αύξηση του αριθμού των κτηνοτροφικών ζώων, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η βοσκοϊκανότητα των Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


εκτάσεων στις οποίες βόσκουν. Έτσι, με δεδομένες τις καταστροφικές συνέπειες της υπερβόσκησης, το επιθυμητό αυτό μέσο των ενισχύσεων συντελεί, με τον τρόπο που εφαρμόζεται, τόσο στην οικολογική υποβάθμιση των βοσκούμενων εκτάσεων, όσο και στην έξαρση του φαινομένου των εμπρησμών από βοσκούς. Μετά τις πρόσφατες πυρκαγιές και τις καταστροφικές επιπτώσεις και στο ζωικό κεφάλαιο, είναι όσο ποτέ άλλοτε επίκαιρη και αναγκαία η δημιουργία οργανωμένων και κοινόχρηστων χώρων για την εγκατάσταση κτηνοτροφικών μονάδων (Κτηνοτροφικών Πάρκων), καθώς τα ζώα που βόσκουν (ποιμενική αιγοπροβατοτροφία) χρειάζονται τουλάχιστον τροφή από χλωρή βλάστηση και υγιεινές συνθήκες διαμονής, ενώ η προστασία των καμένων εκτάσεων από τη βόσκηση είναι αναγκαία και επείγουσα συνδρομή στη Φυσική Αναγέννηση της βλάστησης. Εξυπακούεται, ότι στο γενικό πλαίσιο της κτηνοτροφικής αναδιάρθρωσης χρειάζονται ριζικές τομές και στις ράτσες των αιγοπροβάτων που οφείλουν να είναι περισσότερο σταβλιζόμενες και λιγότερο ελευθέρας βόσκησης. Όπως συμφωνούν οι ειδικοί επιστήμονες, αλλά και οι κτηνοτρόφοι εκείνοι που προσδοκούν την προοπτική της βιώσιμης ανάπτυξης, η ανάγκη χάραξης μιας νέας ολοκληρωμένης πολιτικής είναι όσο ποτέ άλλοτε κι αναγκαία και απαραίτητη. Πολιτική, που να δημιουργεί κατάλληλο και εφικτό μηχανισμό διαχείρισης της βάσκησης, να εξασφαλίζει την αποφυγή της υπερβόσκησης με τη 72 βελτίωση των λιβαδιών και τον παράλληλο έλεγχο της χρήσης τους, να χρησιμοποιεί τη σωστή βοσκή σαν παράγοντα μείωσης του κινδύνου πυρκαγιάς, να εξασφαλίζει την εκούσια συμμετοχή των κτηνοτρόφων χρησιμοποιώντας γι’ αυτό κάθε διαθέσιμο μέσο (επιδοτούμενη επιμόρφωση, προπαγάνδα,

προγράμματα

πιλότους,

επιλεκτικές

επιδοτήσεις

κλπ.),

να

προβλέπει

την

παρακολούθηση και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων (οικολογικών, οικονομικών, διαχειριστικών) και τη λήψη διορθωτικών μέτρων όπου θα υπάρξουν προβλήματα, να χρησιμοποιεί έξυπνα τις επιδοτήσεις για την επιβολή της σωστής διαχείρισης, να δίνει έξυπνες και βιώσιμες λύσεις στα θέματα ιδιοκτησίας-δικαιωμάτων βοσκής, να προωθήσει τη δημιουργία Κτηνοτροφικών Πάρκων. Και στα οφέλη της δημιουργίας Κτηνοτροφικών Πάρκων περιλαμβάνονται η αύξηση των εισοδημάτων των κτηνοτρόφων, η προστασία του περιβάλλοντος, η αναβαθμισμένη ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων, η καλύτερη υγεία και ελεγχόμενη διατροφή των ζώων, η εξασφάλιση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης ζώων και εργαζόμενων, η καλύτερη διαχείριση και αξιοποίηση του δυναμικού των βοσκοτόπων, η αισθητική αναβάθμιση του αγροτικού τοπίου και άλλα. Χωρίς τη μακρόπνοη αυτή στρατηγική, θα οδηγηθούμε σύντομα και στην ερημοποίηση, βαρύ αντίτιμο για την εφήμερη και μονομερή πρακτική που μέχρι σήμερα ακολουθείτε (Πηγές: Μελέτη για τα Κτηνοτροφικά πάρκα από το Ψηφιακό Κέντρο Έρευνας του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης 2004, ΚΥΑ για τα Κτηνοτροφικά πάρκα 487/12-7-2002, Κούκουρας και συνεργάτες 1992, Παπαναστάσης 1994). Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


------------------Υπόδειγμα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (Ελαφονήσι ή Λαφονήσι, η Εξωτική Νοτιοδυτική Κρήτη) Για μια ακόμη φορά η συνεργασία τοπικών φορέων και της τοπικής Αυτοδιοίκησης μπορεί να επιτύχει τη ζητούμενη βιώσιμη ανάπτυξη. Ο Δήμος Ιναχωρίου και ο Δήμος Πελεκάνου στη νότιοδυτική Κρήτη-συνεργαζόμενοι με τοπικούς φορείς προχώρησαν στη ήπια τουριστική ανάπυξη στην παραία του Λαφονησιού. Οι ορθολογικές δράσεις για την προστασία του τοπικού περβάλλοντος περιλαμβάνουν μεταξύ των άλλων στάθμευση των αυτοκινήτων των επισκεφτών μακριά από την παραλία, ξύλινοι διάδρομοι πρόσβασης στην παραλία, οικολογική περίφραξη και μέτρα προστασίας των θαλασσόκεδρων της παραλίας, δημιουργία ειδικών χώρων υγειινής με χημικές τουαλέτες, συστοιχιες με ντους, οικολογικές καντίνες, συστηματική καθαριότητα της αμμουδιάς, ελεγχόμενες ξαπλώστρες και ομπρέλλες στην παραλία, απαγόρευση της ελεύθερης κατασκήνωσης και άλλα μέτα. Τι επιδιώκεται; Το Λαφονήσι και η γειτονική νησίδα να προστατεύονται και να εξακολουθήσουν να παραμείνουν εξίσου ελκυστικό για τους επισκέπτες, ενώ οι περιβαλλοντικές και άλλες αξίες της περιοχής να διατηρηθούν και να αναδειχθούν. Λίγοι τοπικοί φορείς κατάλαβαν γρήγορα, ότι ο άναρχος μαζικός τουρισμός στην περιοχή του Ελαφονησιού δημιουργεί προβλήματα στη βιωσιμότητα της τουριστικής ανάπτυξης, ενώ διέγνωσαν 73 και στην πράξη, ότι κάθε περιοχή – όπως και το Ελαφονήσι - έχει τη δική της ταυτότητα ως προς τη χωρητικότητα παροχής υπηρεσιών και κάλυψη χρήσεων – αναψυχή, τουρισμός, αθλήματα θάλασσας, κολύμβηση, αναρρίχηση, πεζοπορία. Δηλαδή, καμία περιοχή δεν έχει απεριόριστο όριο – χωρητικότητα- να καλύψει ανάγκες και υπηρεσίες. Για παράδειγμα, το Ελαφονήσι μπορεί σε καθημερινή βάση να καλύψει τις ανάγκες 5000 επισκεπτών και να θέλουμε να παραμένει το περιβάλλον διαρκών ελκυστικό για τους επισκέπτες; Όχι βέβαια, γιατί και η παραλία έχει μια ορισμένη χωρητικότητα να δέχεται επισκέπτες οι οποίοι θα απολαμβάνουν την αφράτη και όχι ποδοπατημένη οαμμουδιά και την καθαρή και όχι βαλτώδη θάλασσα, αλλά και οι προσφερόμενες υπηρεσίες για υγειϊνή και ντους είναι ορισμένες, και οι θέσεις για τα αυτοκίνητα είναι επίσης ορισμένες κ.ο.κ. Από οικολογική άποψη η περιοχή χαρακτηρίζεται πολύ σημαντική επειδή ‘’κατακλύζεται’’ από ποικιλία οικοτόπων ( Εποχικά Μεσογειακά Λιμνία, Αλμυρά Μεσογειακά Λιβάδια, Γυψώδεις Στέππες, Συστάδες με ΄Αρκευθους, οικότοποι με ποικιλία τύπων Αμμοθινών (εμβρυϊκές, μετακινούμενες, λευκές, καστανές, κ.ά), Βραχώδεις Παραλίες, Αμμώδη Ξέβαθα, Λιβάδια με Ποσειδόνιες κ.ά). Επίσης, και από την άποψη της πανίδας στην περιοχή του Ελαφονησιού διαβιούν ενδημικά χαρακτηριστικά υποείδη . Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


Το περιβάλλον στο Ελαφονήσι, εξαιτίας της ομορφιάς του τοπίου, της ποικιλομορφίας και σημαντικότητας των οικολογικών του χαρακτηριστικών, χρειάζεται κατάλληλη διαχείριση για την προστασία και διατήρησή του, που ήδη υλοποιούνται με χρηματοδότηση ιδίων πόρων του Δήμου και του Γ’ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης. Το έργο έχει την έγκριση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του ΥΠΕΧΩΔΕ και της Περιφέρειας Κρήτης. Εξάλλου, στην περιοχή από τον περασμένο Νοέμβρη και με τη συνδρομή του Δήμου Ιναχωρίου, διεξάγεται το ευρωπαϊκό πρόγραμμα LIFE- Φύση για τα ‘’ Μεσογειακά Εποχικά Λιμνία’’ της περιοχής Χρυσοσκαλίτισσα –Ελαφονήσι, που είναι οι λεγόμενες ‘’Ρουσιές’’ κατά την Κρητική διάλεκτο. Ποιοι είναι εκείνοι όμως που περιφρονούν την ομορφιά του κεδρόδασους και αυθαίρετα ανοίγουν δρόμους για να το τεμαχίσουν και ίσως αργότερα για να το εκποιήσουν ; Ευτυχώς -για το Κρητικό περιβάλλον- που το Δασαρχείο Χανίων επενέβη ταχύτατα και σταμάτησε την καταστροφή. Και διερωτώμαστε γιατί είναι λίγοι εκείνοι οι Δήμοι που μπορούν και προχωρούν στην ΠΡΑΞΗ σε αυτό που αποκαλούμε προστασία του περιβάλλοντος και ήπια – εναλλακτική ανάπτυξη, όπου άνθρωπος και φύση συνυπάρχουν. Ολοι γνωρίζουν την κακοποίηση της παραλίας τα τελευταία χρόνια από τη μαζική συνάθροιση των τουριστών, οι οποίοι επεκτείνουν την πίεσή τους και στις γειτονικές αμμοθίνες που χαρακτηρίζονται ως μοναδικές για την Κρήτη, αλλά και στις συστάδες των κέδρων ( ΄Αρκευθος ο οξύκεδρος και ΄Αρκευθος ο φοινικοειδής) της περιοχής. Ετσι, με απλές σκέψεις, ήπιες δράσεις ως προς το περιβάλλον, αλλά με ουσιαστική συνεισφορά όλων των αρμόδιων τοπικών φορέων θα προωθηθεί η προστασία του Λαφονησιού. Τα μεγαλύτερα προβλήματα στο Ελαφονήσι προέρχονται από: •

τα οχήματα που έρχονται μέχρι την παραλία όπου συμπιέζουν την άμμο και εξαφανίζουν

κάθε είδος φυτικής ζωής (η δημιουργία χώρων στάθμευσης έξω από την παραλία και οι ειδικές μπάρες απαγόρευσης διέλευσης των οχημάτων προς την παραλία θα εξυγιάνει τον παράκτιο χώρο προστατεύοντας και διατηρώντας τον καθαρό και ελκυστικό για την αναψυχή κ.ά), •

την ελεύθερη κατασκήνωση κάτω από τα κέδρα και το άναμμα φωτιάς με κίνδυνο την

καταστροφή των κέδρων (η απαγόρευση ελεύθερης κατασκήνωσης, το κόψιμο κλάδων από τα κέδρα και η απαγόρευση ανάματος φωτιάς θα προστατεύσουν τις μοναδικές συστάδες των κέδρων στο Ελαφονήσι, •

τη βόσκηση των γιδιών στα υγρά λιβάδια της περιοχής, αλλά και βόσκηση στα κέδρα και στα

νεαρά δενδρύλλια τους (η περιοδική περίφραξη των συστάδων των κέδρων τα προστατεύει αποτελεσματικά από τη βόσκηση),


74


•

το μαζικό τουρισμό που συμπιέζει την άμμο παντού (με τις οικολογικά παραδεκτές

διευθετήσεις με τους ειδικούς διαδρόμους και τις ειδικές σημάνσεις, υπάρχει ποικιλία δυνατοτήτων για εναλλακτικά μονοπάτια και βάδισμα πάνω σε ειδικούς διαδρόμους, οπότε η αμμώδεις περιοχές δεν συμπιέζονται καθόλη την έκτασή τους και έτσι η διαχείριση αυτή είναι προς την κατεύθυνση της προστασίας και διατήρησης). Ηδη, από τον περασμένο χειμώνα ο Δήμος Ιναχωρίου προχώρησε σε ουσιαστικές δραστηριότητες, δράσεις και λειτουργικά, αλλά και πανέμορφα έργα ( ξύλινοι διάδρομοι πρόσβασης στη θάλασσα, οικο-περίφραξη των κέδρων, στήριξη των πεσμένων δένδρων, δημιουργία χώρου στάθμευσης των οχημάτων μακρυά από την παραλία και άλλα μικρότερα ή μεγαλύτερα αλλά ουσιαστικά βήματα ήπιας ανάδειξης και αναγκαίας προστασίας και διατήρησης) που αφορούν την παραλία του Λαφονησιού. _______

Ότι Πετάμε δεν είναι και Σκουπίδι ! Καθώς τα ζητήματα του περιβάλλοντος διαρκώς οξύνονται, ας αρχίσουμε να επιδεικνύουμε έμπρακτα κάποια δείγματα προηγμένης κοινωνίας με περιβαλλοντική ευθύνη. Είναι υποχρέωση όλων μας απέναντι στη ζωή και στο περιβάλλον, συμβάλλοντας και στο σχολείο, στη σωστή διαχείριση των σκουπιδιών και στις σχετικές πρωτοβουλίες ανακύκλωσης, μέσω της περιβαλλοντική αγωγής και δράσης. Η διαχείριση και η ανακύκλωση των σκουπιδιών είναι σήμερα το ζητούμενο και τούτο γιατί περιορίζεται ο όγκος των σκουπιδιών, αξιοποιούνται τα μεταχειρισμένα υλικά, ελέγχεται ασφαλέστερα η παρουσία τοξικών απορριμμάτων στο περιβάλλον και εξασφαλίζονται νέες θέσεις εργασίες και προοπτικές για δημιουργία επιχειρήσεων. Η ανακύκλωση αποτελεί μεταξύ των άλλων και πράξη ευθύνης για όλους ώστε να μάθουμε και να στηρίζουμε δράσεις και πρακτικές οι οποίες εφαρμόζονται σε άλλες χώρες και πόλεις προστατεύοντας το περιβάλλον και βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής. Σήμερα οι καταναλωτικές κοινωνίες παράγουν σε ημερήσια βάση τεράστιες ποσότητες από σκουπίδια με αποτέλεσμα να δημιουργούνται προβλήματα εξαιτίας του όγκου τους και στην αποκομιδή τους και στην εναπόθεση και διαχείρισή τους. Καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες με γεμάτους τους κάδους των σκουπιδιών. Οφείλουμε ως ενεργοί πολίτες να απαιτήσουμε από την Τοπική Αυτοδιοίκηση τους ειδικούς κάδους για την ανακύκλωση. Οι συνήθειές μας θα πρέπει να αλλάξουν και να μάθουμε ότι αυτά τα ίδια τα ‘’άχρηστα’’ όπως κακώς τα χαρακτηρίζουμε αντικείμενα, δηλαδή συσκευασίες χάρτινες και πλαστικές, περιοδικά και εφημερίδες, αλουμινένια κουτιά από αναψυκτικά και κονσέρβες, γυάλινα μπουκάλια, υφάσματα, ξύλινα αντικείμενα, ξερά φύλλα και κλαριά, αποφάγια και διάφορα άλλα Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

75


υλικά, περιέχουν πρώτες ύλες οι οποίες μπορούν να επανακτηθούν και να χρησιμοποιηθούν και πάλι στην παραγωγή χρήσιμων υλικών. Επίσης, η διαχείριση και ανακύκλωση των σκουπιδιών αποβλέπει στη μείωση της παρουσίας τοξικών ουσιών στο περιβάλλον. Έτσι, οι μπαταρίες αποσύρονται κυρίως ως φιλο-περιβαλλοντική δραστηριότητα διότι αν καταλήξουν στις χωματερές ρυπαίνουν και το έδαφος και το νερό με τα τοξικά συστατικά που περιέχουν, ενώ ανακυκλούμενα τα συστατικά τους αποτελούν την κύρια πηγή καδμίου και άλλων μετάλλων που είναι τοξικά και επικίνδυνα. Οι ηλεκτρονικές και ηλεκτρικές ‘’άχρηστες’’ συσκευές, περιέχουν επικίνδυνα υλικά και ουσίες, οι οποίες αν καταλήξουν στις χωματερές δημιουργούν σοβαρά προβλήματα ρύπανσης στο περιβάλλον. Η εναλλακτική διαχείριση αυτών των απορριμμάτων αποτελεί δέσμευση των χωρών της Ε.Ε. μέχρι το τέλος του 2006 και έχει στόχο να επαναχρησιμοποίηση των κατασκευαστικών υλικών τους και την ανακύκλωση των συστατικών και ουσιών τους σε ποσοστό 75% του μέσου βάρους κάθε συσκευής. Επίσης, τα πλαστικά είναι παράγωγα της πετροχημικής βιομηχανίας, δεν ανακυκλώνονται όλα εύκολα και η οποιαδήποτε διάθεσή τους στο περιβάλλον, κοστίζει πολύ, καθότι οι επιπτώσεις τους

είναι σοβαρές έως επικίνδυνες. Γενικότερα, τα χαρτιά και τα

αλουμινόκουτα ανακυκλώνονται, το γυαλί ανακυκλώνεται ή και επαναχρησιμοποιείται, από τις μπαταρίες ανακυκλώνονται ορισμένα συστατικά τους, όπως και από τις ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές άχρηστες συσκευές από τις οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν ξανά ορισμένα υλικά τους. Η αξιοποίηση των υλικών και ουσιών που περιέχονται σε ότι θεωρούμε άχρηστο και το ρίχνουμε στους

ειδικούς

κάδους

για

την

ανακύκλωση

και

όχι

στο

σκουπιδοτενεκέ,

σημαίνει

επαναχρησιμοποίηση ορισμένων συστατικών τους, δηλαδή κατασκευάζονται και πάλι αντικείμενα καθημερινής χρήσης, χωρίς να υπερ-εκμεταλλευόμαστε τις πρώτες ύλες και να ρυπαίνουμε το περιβάλλον με τις πρωτογενείς παραγωγικές διαδικασίες. Είναι με άλλα λόγια η ανακύκλωση, η εναλλακτική λύση στο σύνδρομο παραγωγή-κατανάλωση-απόρριψη, η οποία κυριαρχεί στη χρήση των υλικών της σημερινής καταναλωτικής κοινωνίας. Ωστόσο, η περιβαλλοντική αγωγή και δράση για τα απορρίμματα οφείλει να ξεκινήσει από το σχολείο και να επεκταθεί στο σπίτι, ώστε τα προσδοκώμενα αποτελέσματα να είναι τα καλύτερα δυνατά. Εξάλλου, οι πρωτοβουλίες στο σχολείο με την ανακύκλωση χρήσιμων υλικών- χαρτί, κουτιά των αναψυκτικών και πλαστικές συσκευασίες- θα δημιουργήσει το ανάλογο περιβαλλοντικό ρεύμα και προς το σπίτι, αλλά και συνειδητοποιημένους αυριανούς ενεργούς πολίτες. Άλλωστε ο εκπαιδευτικός με την κατάλληλη παιδαγωγική προσέγγιση μπορεί να προσδώσει προσθετικά αποτελέσματα και στη διαχείριση και στην ανακύκλωση των απορριμμάτων. Ειδικότερα, ως προς το χαρτί οφείλουμε όλοι να μάθουμε ότι η παραγωγή, αλλά και η υπερκατανάλωση του δημιουργούν σημαντικό περιβαλλοντικό κόστος, καθώς οι χαρτοβιομηχανίες καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες ενέργειας και νερού, ρυπαίνουν τα νερά και υποβαθμίζουν το φυσικό περιβάλλον, ενώ το κόψιμο Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

76


των δένδρων για την παραγωγή του χαρτού εκτοπίζει και συρρικνώνει τα φυσικά ή τεχνητά οικοσυστήματα των δασών και δενδροστοιχιών. Έτσι, με απλά λόγια, η ανακύκλωση του χαρτιού είναι φιλική προς το περιβάλλον διαδικασία, συμφέρει από οικονομική άποψη και μπορεί να δώσει χαρτί καλής ποιότητας. Εξοικονομούμε χαρτί στο σχολείο γιατί: Χρησιμοποιούμε ένα φύλλο από χαρτί και στις δύο όψεις του, Φωτοτυπούμε τα κείμενά μας και από τις δύο όψεις του χαρτιού, Επαναχρησιμοποιούμε τις συσκευασίες χαρτονιών για κατασκευές και παιχνίδια και άλλα. Και επί του πρακτέου. Η συμμετοχή όλων στην ανακύκλωση και διαχείριση των απορριμμάτων είναι το ζητούμενο, αλλά και αναγκαία η άμεση συνεργασία των σχολείων με τα τοπικά προγράμματα ανακύκλωσης. Από ένα τόνο ανακυκλωμένο χαρτί που χρησιμοποιούμε 

Εξοικονομείται ενέργεια και νερό γύρω στο 40-50%



Προξενείται λιγότερη ατμοσφαιρική ρύπανση κατά 70-75%



Προκαλείται λιγότερη ρύπανση στο νερό κατά 30-40%



Διασώζονται 17-20 δένδρα



Μειώνεται σημαντικά ο όγκος των σκουπιδιών που φτάνουν στις χωματερές

Ως προς το αλουμίνιο που περιέχουν τα κουτιά των αναψυκτικών, μας ενημερώνουν οι ειδικοί ότι για την παραγωγή αλουμινίου απαιτούνται μεγάλα ποσά ενέργειας, η παραγωγική διαδικασία είναι αρκετά ρυπογόνος, ενώ στους ορεινούς όγκους από όπου βγαίνει ο βωξίτης – πρώτη ύλη για το αλουμίνιο- τεράστιες είναι οι ζημιές στην αισθητική, στο τοπίο και στην πανίδα και χλωρίδα της περιοχής. Επομένως, συμμετέχουμε και στην ανακύκλωση των χρησιμοποιημένων κουτιών αλουμινίου, γιατί μειώνεται ο όγκος των σκουπιδιών που παράγουμε και εξοικονομούνται πρώτες ύλες, χημικές ουσίες και ενέργεια. Από ένα τόνο ανακυκλωμένο αλουμίνιο που χρησιμοποιούμε 

Εξοικονομείται ενέργεια γύρω στο 95%



Εξοικονομούνται γύρω στους 4 τόνους της πρώτης ύλης του, του βωξίτη



Προξενείται λιγότερη ρύπανση στον αέρα και στο νερό κατά 20-40%



Εξοικονομούνται χημικές ουσίες και άλλα υλικά που χρησιμοποιούνται για την

παραγωγή του ( 500 κιλά σόδας, 25 κιλά κρυολίτη, 35 κιλά φθοριούχου αλουμινίου, 100 κιλά ασβεστόλιθος, κ.ά) 

Μειώνεται σημαντικά ο όγκος των σκουπιδιών που φτάνουν στις χωματερές

Καθώς τριγύρω μας τα περιβαλλοντικά προβλήματα διαρκώς διογκώνονται και μεταξύ των άλλων τα σκουπίδια υποσκάπτουν το μέλλον μας, οι ευαισθητοποιημένοι πολίτες οφείλουν να απαιτήσουν καλύτερη ποιότητα ζωής, λιγότερα σκουπίδια και δημιουργία Χώρων Υγειονομικής Ταφής των Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

77


σκουπιδιών (ΧΥΤΑ). Εξάλλου, οφείλουμε να ενημερώσουμε σωστά τους αυριανούς πολίτες, τα παιδιά για την προβληματική των σκουπιδιών, ώστε με κατάλληλο εφόδιο τη γνώση, να ανατρέψουμε ή τουλάχιστον να σταματήσουμε τον περιβαλλοντικό μας σκουπιδότοπο, ουσιαστικά και μεταφορικά. Παιδιά του σήμερα, με περιβαλλοντική αγωγή και ευαισθησία και για την ανακύκλωση και για τη διαχείριση των σκουπιδιών είναι βέβαιο ότι θα αποτελέσουν την καλύτερη εγγύηση για τις κοινωνίες του αύριο, όταν ως ενεργοί πολίτες θα συμμετέχουν στις κοινωνικές δομές και στην τοπική διαμόρφωση των πολιτικών για το περιβάλλον. Αν και είναι άδειο, δεν είναι και για πέταμα ! Σωστή διαχείριση και ανακύκλωση των σκουπιδιών σημαίνει: περιορίζουμε τα σκουπίδια που παράγουμε, προσέχουμε που τα ρίχνουμε, απαιτούμε από την Τοπική Αυτοδιοίκηση περισσότερους ειδικούς κάδους ανακύκλωσης, προωθήσουμε την αξιοποίηση των σκουπιδιών μέσω της ανακύκλωσης και της ανάκτησης χρήσιμων υλικών, συμβάλλουμε και συναινούμε στην εξεύρεση χώρων διάθεσης των απορριμμάτων με υγειονομική ταφή που παρέχουν ασφάλεια προς το περιβάλλον. ___________

Χαμένες Ατλαντίδες….στις Χωματερές και στους ΧΥΤΑ! Λανθασμένοι οικονομικά χειρισμοί και απαράδεκτες περιβαλλοντικά πρακτικές εκθέτουν 78 ανεπανόρθωτα τον Εθνικό σχεδιασμό για την ολοκληρωμένη διαχείριση των απορριμμάτων. Και εξακολουθούμε να διαθέτουμε ως χώρα, χώρους ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων (ΧΑΔΑ), χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων (ΧΥΤΑ), ενώ οι καταγγελίες, οι προσφυγές και τα βαριά πρόστιμα καλά κρατούν. Πριν από δύο μήνες περίπου, ειδική επιτροπή εμπειρογνωμόνων της Ε.Ε. επισκέφθηκε τη χώρα μας και υπογράμμισε ότι η λύση των Χώρων Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) είναι αναντίστοιχη με τις αντιλήψεις της Ένωσης για την ορθή διαχείριση των απορριμμάτων και την προστασία του περιβάλλοντος. Εξάλλου, πριν από λίγο καιρό επιστημονική ομάδα εργασίας του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας, ασχολήθηκε με τη διαχείριση των σκουπιδιών και στην αποκαλυπτική έκθεσή της διαβάζουμε ότι ’’ όλος ο Εθνικός σχεδιασμός για τη διαχείριση των απορριμμάτων είναι λανθασμένος, οικονομικά ασύμφορος και περιβαλλοντικά απαράδεκτος, καθώς σε πολλά σημεία αντιβαίνει τις απαιτήσεις που καθορίζονται από τις σχετικές οδηγίες της Ε.Ε. Εξάλλου, από σχετικά κείμενα της Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης Α.Ε. σταχυολογούμε τα πιο κάτω που είναι αποκαλυπτικά. ‘’Αν και οι φορείς της κεντρικής και περιφερειακής διοίκησης μιλάνε ακόμα για δημιουργία Χώρων Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ), τέτοιοι χώροι δεν επιτρέπονται πια από την ευρωπαϊκή και την εθνική νομοθεσία. Από τον Οκτώβριο του 2002, σύμφωνα με τους κανονισμούς του Ταμείου Συνοχής της Ε.Ε. -που χρηματοδοτεί τα περισσότερα έργα υποδομών στην Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


Ελλάδα, για να χρηματοδοτηθούν από ευρωπαϊκούς πόρους έργα ΧΥΤΑ, πρέπει να ικανοποιούνται μια σειρά προϋποθέσεις. Σημαντική είναι μεταξύ άλλων η προϋπόθεση που τίθεται ότι οι ΧΥΤΑ θα είναι μόνο για τα υπολείμματα των σκουπιδιών(Χώροι Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων-ΧΥΤΥ) και όχι για όλο τον όγκο των σκουπιδιών. Επικίνδυνα απόβλητα που υπάρχουν ακόμα και στα οικιακά μας απορρίμματα δεν μπορούν να καταλήγουν σε χώρους ταφής για μη επικίνδυνα απορρίμματα. Οι Δήμοι που θα εξυπηρετούνται από τους χρηματοδοτούμενους από ευρωπαϊκούς πόρους χώρους ταφής απορριμμάτων, θα δέχονται μόνο προ-επεξεργασμένα απορρίμματα και τα συστήματα προεπεξεργασίας (διαλογή, ανακύκλωση μη οργανικών υλικών), καθώς και το σύστημα συλλογής των ειδικών σκουπιδιών -π.χ. ηλεκτρικά, ηλεκτρονικά, μπαταρίες, οχήματα, ελαστικά κλπ, για να μειωθεί ο όγκος και η επικινδυνότητα θα είναι σε λειτουργία στις περιοχές αυτές πριν την 31/12/2004’’. Η μέχρι σήμερα διαχείριση των σκουπιδιών έχει παραμείνει ακόμα σε ξεπερασμένες πρακτικές που συνιστούν σοβαρή απειλή για τη Δημόσια Υγεία και το Περιβάλλον, ενώ αποτελούν σπάταλη οικονομική επιλογή, μέσα σε αναποτελεσματική οργάνωση της Διοίκησης και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Σε πολλές περιοχές τα αδιέξοδο με την τελική διάθεση των αποριμμάτων έχουν μεγιστοποιηθεί. Έτσι, καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες σκουπιδο-διαμαρτυριών σε κάποια περιοχή της Ελλάδας, οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών είναι εντονότατες, οι προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας δεν έχουν τελειωμό, όπως και οι καθυστερήσεις για την καλύτερη δυνατή λύση, ενώ οι μέχρι σήμερα όποιες επιλογές βάλλονται από τους ειδικούς ως άστοχες για την προστασία του περιβάλλοντος και οικονομικά δυσβάστακτες για τη χώρα μας. Μάλιστα, η αρμόδια ομάδα εργασίας του ΤΕΕ για τη διαχείριση των σκουπιδιών, επισημαίνει ότι ‘’ στην πορεία για την ορθολογική διαχείριση των σκουπιδιών θα μετριάζονταν οι πιο πάνω αντιδράσεις αν οι 130 ΧΥΤΑ που προτείνουν οι περιφερειακοί σχεδιασμοί, περιορίζονταν μόλις σε 7 ολοκληρωμένες εγκαταστάσεις διαχείρισης των απορριμμάτων με Αερόβια Μηχανική και Βιολογική Επεξεργασία’’. Η ίδια ομάδα, διερευνώντας τις νέες και φιλικές προς το περιβάλλον τεχνολογίες για την επεξεργασία των στερεών αποβλήτων και που είναι συμβατές με τους στόχους του πρωτοκόλλου του Κιότο, καταλήγει ότι ‘’ η πλέον συμφέρουσα λύση για τη διαχείριση των απορριμμάτων είναι η Αερόβια Μηχανική-Βιολογική Επεξεργασία, αφού είναι μία από τις φθηνότερες, η καταλληλότερη διαχειριστικά και περιβαλλοντικά προτιμότερη επεξεργασία’’. Και συνεχίζει ‘’ Τα πιο πάνω όμως προϋποθέτουν, προ-επεξεργασία των οργανικών σκουπιδιών –ανάκτηση κομπόστ, σε συνδυασμό με την ανάκτηση ανακυκλώσιμων υλικών, όπως είναι ο χαρτί, το πλαστικό, το γυαλί, τα μέταλλα και ενεργειακή αξιοποίηση υλικού που μπορεί να παράγεται από το χαρτί και το πλαστικό’’. Στις μέρες μας, έχουμε περισσότερα σκουπίδια, περισσότερα υλικά συσκευασίας στα άχρηστα, και ως συνέπεια των αλλαγών που συντελούνται στο μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης, αύξηση των Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

79


ποσοστών συνθετικών υλικών που δεν υπήρχαν πριν. Επίσης, εκτιμώνται ότι οι ποσότητες πρώτων υλών που καταλήγουν στα σκουπίδια μας είναι τεράστιες, αποδεικνύοντας για μια ακόμη φορά την εξαιρετικά σπάταλη συμπεριφοράς μας. Σήμερα έχουμε εντελώς διαφορετικά σκουπίδια, απ’ότι πριν από 10 και 5 χρόνια. Πάντως, αυτό που χαρακτηρίζει τη χώρα μας για την αντιμετώπιση του προβλήματος των σκουπιδιών, είναι οι χρονοβόρες διαδικασίες σε επίπεδο πολιτικής, σχεδιασμού και υποδομών για μια ορθολογική διαχείριση των στερεών απορριμμάτων, που έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τη ραγδαία αύξηση τους σε ποσότητες και σε ποιοτικά χαρακτηριστικά στη σύσταση και σύνθεσή του. Για παράδειγμα τα χαρτιά, χαρτόνια, έντυπα, πλαστικά, γυαλί, μέταλλα, αποτελούν σήμερα το 30-40% των στερεών αποβλήτων μας, φτάνοντας και ξεπερνώντας, ίσως τους 1.300.000 τόνους το χρόνο. Και για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, η πραγματικότητα είναι ότι εδώ και 20 χρόνια δεν έχουμε, ως χώρα, οργανώσει τη μέγιστη μείωση των σκουπιδιών μας και δεν έχουμε ασχοληθεί σοβαρά με την

ανακύκλωση και κομποστοποίηση των απορριμμάτων μας, για να

ελαχιστοποιηθούν τα σοβαρά προβλήματα που ανακύπτουν, γιατί έχουμε παραμείνει ακλόνητοι σε μια λογική που αποφαίνεται ‘’όχι σε εμάς αλλά κάπου αλλού’’. Μα προς Θεού, όταν, κανένας, μα κανένας δεν δέχεται κοντά του, έστω και τα σκουπίδια του, η λύση δεν είναι κάπου αλλού. Η λύση είναι εδώ κοντά μας και ονομάζεται ελαχιστοποίηση των σκουπιδιών που παράγουμε και μεγιστοποίηση της ανακύκλωσης.

80

Σε ολόκληρη τη χώρα, ακόμα λειτουργούν ή δεν έχουν πραγματικά αποκατασταθεί πάνω από 2.200 ανεξέλεγκτοι χώροι διάθεσης απορριμμάτων (ΧΑΔΑ), ενώ οι σκουπιδοσωροί και τα μπάζα βρίσκονται παντού, σε αγροτικές και αστικές περιοχές, δίπλα στους δρόμους και στα

ορεινά

μονοπάτια, σε χείμαρρους και ρέματα, σε δάση και ξέφωτα, σε απομακρυσμένες και αθέατες περιοχές φυσικού κάλλους, σε παραλίες και σε ακτές, δίπλα σε αρχαιολογικούς χώρους, έξω από τα μαγαζιά, τα σπίτια, στη γειτονιά μας. Σε πόσες άλλες περιοχές συνεχίζεται η ανεξέλεγκτη απόρριψη και καύση των σκουπιδιών. Τοξικές ουσίες –π.χ διοξίνες, περνάνε στην τροφική αλυσίδα και στο περιβάλλον θέτοντας σε κίνδυνο τη Δημόσια υγεία. Η πολεμική ατμόσφαιρα για τα σκουπίδια καλά κρατεί, ανά Νομαρχία, Δήμο και Κοινότητα. Μέχρι πριν λίγα χρόνια η ανεύθυνη διαχείριση των απορριμμάτων από τους ΟΤΑ συναντούσε την ανοχή των κυβερνήσεων –πολιτικό κόστος γαρ, των πολιτών αλλά ακόμη και της δικαιοσύνης. Σήμερα εκτός από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και σημαντικό ποσοστό ενεργών πολιτών, αλλά και η δικαιοσύνη φαίνεται να μην ανέχονται άλλο την ανευθυνότητα και τις εγκληματικές συμπεριφορές απέναντι στο περιβάλλον και την υγεία. Και πάλι έρχονται βαριά τα πρόστιμα από την Ε.Ε. εξαιτίας της απουσίας εφαρμογής ή και της κακής εφαρμογής των κοινοτικών οδηγιών και της εθνικής νομοθεσίας.



Ακόμα και σήμερα η κεντρική και τοπική διοίκηση επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους κυρίως στο να κατασκευάσουν και να λειτουργήσουν Χώρους Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων και να περιορίσουν την ανεξέλεγκτη διάθεση των σκουπιδιών στο περιβάλλον. Συνήθως, οι κάτοικοι αντιδρούν στη χωροθέτηση ΧΥΤΑ στην περιοχή τους, ακόμα και για τα δικά τους σκουπίδια, προτείνοντας να πάνε κάπου αλλού. Ωστόσο, αν κάποιος χώρος ταφής δέχεται ανεπεξέργαστα απόβλητα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να ζητήσει πίσω τη χρηματοδότηση που έχει δώσει για την κατασκευή του. Οι όροι που τίθενται από τις Περιφέρειες στην απόφαση έγκρισης για τη χρηματοδότηση ενός έργου κατασκευής Χώρων Ταφής Στερεών Αποβλήτων δεν είναι μόνο τυπικοί αλλά και ουσιαστικοί, όταν αναφέρονται σε χώρους που θα δέχονται μόνο υπολείμματα. Η ευρωπαϊκή νομοθεσία (Οδηγία 31/99) και η Κοινή Υπουργική Απόφαση 29407/ 3508/16-12-02 προβλέπουν ότι στους Χώρους Υγειονομικής Ταφής μη επικινδύνων αποβλήτων θα καταλήγουν υπολείμματα και όχι ανεπεξέργαστα στερεά απόβλητα, ενώ τίθενται ποσοτικοί στόχοι και χρονοδιάγραμμα για να μειωθούν τα οργανικά απόβλητα (αποφάγια και κλαδέματα) κατά 25%, 50% και 65% αντίστοιχα μέχρι το 2010, το 2013 και το 2020 (σε σχέση με το 1999), μετά την 3χρονη παράταση της επίτευξης των στόχων από την Ελλάδα. Η Οικολογική Εταιρία Ανακύκλωσης μας υπενθυμίζει ότι η Ελλάδα έχει πλέον ένα σύγχρονο νομοθετικό πλαίσιο για τη διαχείριση των απορριμμάτων, όπως είναι μεταξύ των άλλων: ο Νόμος 81 2939/3-8-2001 για εναλλακτική διαχείριση αποβλήτων συσκευασίας και άλλων προϊόντων και τα προεδρικά διατάγματα, τα Π. Δ. 116/5-3-2004 για Οχήματα μετά το Τέλος Κύκλου Ζωής, 82/2-32004

για

χρησιμοποιημένα

ορυκτέλαια

(απόβλητα

λιπαντικά

έλαια),

109/5-3-2004

για

χρησιμοποιημένα ελαστικά, 115/5-3-2004 για μπαταρίες (ηλεκτρικές στήλες) και συσσωρευτές, 117/5-3-2004 για ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά είδη, αλλά και η Κοινή Υπουργική Απόφαση 29407/ 3508/16-12-02 για τα μέτρα και τους όρους υγειονομικής ταφής των στερεών αποβλήτων που ενσωματώνει μεταξύ των άλλων στο Εθνικό δίκαιο την Οδηγία 31/99 Ε.Ε., για την υγειονομική ταφή των στερεών αποβλήτων. Εξάλλου, από το 2003 και το 2004 τρέχουν πλέον οι υποχρεώσεις των εγκεκριμένων Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης, των φορέων δηλαδή που έχουν την ευθύνη να πετύχουν τους στόχους της νομοθεσίας για τη μείωση, επαναχρησιμοποίηση, αξιοποίηση κι ανακύκλωση των συσκευασιών, οχημάτων, ελαστικών, μπαταριών και συσσωρευτών, ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών. ορυκτελαίων και συσκευασιών τους. ----------

Η Φιλο-περιβαλλοντική Επιχειρηματικότητα Σήμερα Κάθε σύγχρονη επιχειρηματική δραστηριότητα ενσωματώνει στο σχεδιασμό της

την

οικολογική ευαισθησία και την επίτευξη καλύτερων περιβαλλοντικά επιδόσεων, δηλαδή προσδοκά να αποκτηθούν συγκριτικά πλεονεκτήματα μειώνοντας το κόστος παραγωγής, την Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


κατανάλωση ενέργειας και φυσικών πόρων και συνάμα προστατεύοντας το περιβάλλον και την υγεία των εργαζόμενων. Είναι γνωστό ότι κατά τη διάρκεια μιας παραγωγικής διαδικασίας τα προϊόντα παραγωγής, η διακίνησή τους, αλλά και η χρήση και η απόρριψή τους (π.χ. απόβλητα, σκουπίδια, απορρίμματα) επηρεάζουν το περιβάλλον και την οικολογία. Από την άλλη πλευρά η οικονομική ανάπτυξη και η ευημερία εξαρτώνται κατά πολύ από τις διαδικασίες παραγωγής, καθώς και από τη χρήση των αγαθών και υπηρεσιών. Έτσι, δημιουργείται μια κυκλική εναλλαγή-διεργασία που περιλαμβάνει την παραγωγή, τη διακίνηση και χρήση των προϊόντων και υπηρεσιών, τα απόβλητά τους, τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον και πολλές φορές την υποβάθμιση του περιβάλλοντος (οικολογικό και οικονομικό ζήτημα) και την υγεία μας. Επομένως, κάθε τοπικός φορέας που λέει ότι νοιάζεται για τα περιβαλλοντικά προβλήματα, την επίλυση ή και την ελαχιστοποίησή τους, οφείλει να συνεκτιμά την κοινωνική, την οικονομική και την τεχνολογική διάσταση, συνάμα με την έγκυρη ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση όσων παράγουν, διακινούν, χρησιμοποιούν και απορρίπτουν προϊόντα, παραπροϊόντα και συμμετέχουν στην παροχή υπηρεσιών . Οι σημερινές περιβαλλοντικές και επιχειρηματικές πολιτικές –κοινοτική και εθνική νομοθεσία και χρηματοδοτικά μέσα, δίνουν πλέον έμφαση όχι τόσο σε λύσεις αντιρρυπαντικής τεχνολογίας – δηλαδή στην αντιμετώπιση των προβλημάτων στο τέλος της παραγωγικής διαδικασίας, αλλά όλο και περισσότερο στην αρχή της πρόληψης, στον ίδιο το σχεδιασμό της παραγωγικής διαδικασίας και στην αρχή του κύκλου ζωής ενός προϊόντος. Με αυτό τον τρόπο, είναι δυνατό να προληφθούν ή και να ελαχιστοποιηθούν τα περιβαλλοντικά προβλήματα στην πηγή. Με άλλα λόγια, η προστασία του περιβάλλοντος και η οικολογική διάσταση δεν μπορούν να αγνοούνται πλέον ούτε στο σχεδιασμό, αλλά ούτε και στην προώθηση οικονομικών και πολιτικών δραστηριοτήτων, ενώ με στόχο τουλάχιστον την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, οι επιχειρηματικές και οι οικονομικές δραστηριότητές τους οφείλουν και είναι υποχρεωμένες πλέον από τη νομοθεσία στη λήψη σειράς μέτρων οικολογικής ευαισθησίας. Και δεν είναι λίγα τα παραδείγματα επιχειρήσεων που προχωρούν ακόμη και στην εθελοντική δέσμευσή τους για την εφαρμογή ολοκληρωμένων πολιτικών και την επίτευξη καλύτερων περιβαλλοντικών επιδόσεων, ως ένα στοιχείο της εταιρικής πολιτικής τους, αλλά και της προσπάθειάς τους να αποκτήσουν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα μειώνοντας το κόστος παραγωγής τους. Σημειώνεται, ότι παρόλο που πολλές επιχειρήσεις δεν ευθύνονται για τους παράγοντες που επηρεάζουν και υποβαθμίζουν το περιβάλλον και την υγεία μας, μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στο να περιοριστούν οι κίνδυνοι για την υποβάθμιση του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, για την υγιεινή κατάσταση των εργαζομένων και των περιοίκων, με περιορισμό για παράδειγμα των τοξικών και επικίνδυνων ουσιών που χρησιμοποιούν, με μέτρα μείωσης των αποβλήτων και απορριμμάτων τους, με εφαρμογή κανόνων υγιεινής και Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

82


ασφάλειας ή και προωθώντας κανόνες καθαρότερης παραγωγής. Εξάλλου, πολλές επιχειρήσεις εφαρμόζουν κανόνες οικολογικού σχεδιασμού, αλλά και προχωρούν στην παραγωγή περισσότερο φιλικών προς το περιβάλλον προϊόντων –αγαθά που μπορεί να έχουν ευνοϊκό αντίκτυπο σε ζητήματα υγείας και περιβάλλοντος για τους καταναλωτές. Ωστόσο, τόσο η επιδείνωση της υγείας, όσο και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος, μπορεί μεταξύ των άλλων να συνεπάγονται και σημαντική οικονομική

επιβάρυνση

στις

επιχειρήσεις,

λόγω

προστίμων,

εγκατάσταση

πανάκριβης

απορρυπαντικής τεχνολογίας, κλείσιμο παραγωγικών δραστηριοτήτων ή και επιβάρυνση των ασφαλιστικών συστημάτων. Η αυξανόμενη παραγωγή αποβλήτων, η υπερβολική σπατάλη νερού και πρώτων υλών, έχουν επιπτώσεις τόσο στη ρύπανση, στην εξάντληση πρώτων υλών, στο έδαφος, στο νερό και στον αέρα ( φυσικό περιβάλλον), όσο και στους προϋπολογισμούς των επιχειρήσεων, της Τοπικής Αυτοδιοίκηση και των πολιτών. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις εκείνες που επιχειρήσεις και κλάδοι επαγγελμάτων, οδηγήθηκαν σε μαρασμό και συρρίκνωση, γιατί δεν μπόρεσαν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της νομοθεσίας και της κοινωνίας για βελτίωση των περιβαλλοντικών τους επιδόσεων ή εφαρμογή των περιβαλλοντικών διαταράξεων ή και βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς τους, περιορίζοντας και τη κατανάλωση ενέργειας και των πρώτων υλών που χρησιμοποιούν. Όλοι οι ειδικοί επιμένουν και διατυμπανίζουν σε συνεχή βάση, ότι η πρόληψη της ρύπανσης, η οικολογική ευαισθησία και η προστασία του περιβάλλοντος είναι σχετικά ανώδυνες και εύκολες διαδικασίες, σε σχέση με την αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημιάς ή και τον καθαρισμό μιας ρυπασμένης περιοχής που είναι εξαιρετικά δαπανηρές και πολύπλοκες υποθέσεις και διαδικασίες. Για να προωθηθεί η βιώσιμη ανάπτυξη –κοινωνία, οικονομία, περιβάλλον, απαιτούνται ολοκληρωμένες πολιτικές, πολυ-επίπεδες πρωτοβουλίες σε τοπικό, εθνικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο, ευέλικτα οικονομικά εργαλεία, ενώ σημαντικό ρόλο παίζουν η ενημέρωση, η οικολογική ευαισθησία και η περιβαλλοντική ευθύνη, όπως και η συμμετοχή των πολιτών. Για παράδειγμα, μια ολοκληρωμένη πολιτική μπορεί και παρεμβαίνει σε όλα τα στάδια παραγωγής ενός προϊόντος, νοιάζεται και για την επιβίωση της επιχείρησης και για την ανταγωνιστικότητά της, αλλά το ζητούμενο των σημερινών και αυριανών προκλήσεων είναι η ευαισθησία και για την προστασία του περιβάλλοντος και την καλύτερη ποιότητα ζωής. Ο επανα-προσανατολισμός πολλών επιχειρήσεων σε συνδυασμό με περιβαλλοντικά και κοινωνικά κριτήρια για την παραγωγή και την κατανάλωση, είναι δυνατό να προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες αντιμετωπίζοντας τον έντονο ανταγωνισμό, με δεδομένο ότι οι πολίτες απαιτούν καλύτερη και πληρέστερη ενημέρωση για προϊόντα και προσφερόμενες υπηρεσίες. Εξάλλου, και η καθιέρωση νέων κριτηρίων αποτελούν κάποια διέξοδο στη σημερινή οικονομική ύφεση. Και το παράδειγμα το έχουν δώσει εδώ και μερικά


83


χρόνια τα βιολογικά προϊόντα τα οποία μέσα από την αυξανόμενη ζήτησή τους, δείχνουν ρεαλιστικές προοπτικές όχι μόνο για το συγκεκριμένο κλάδο, αλλά και για πολλούς άλλους. Στο χώρο της βιομηχανίας τα παραδείγματα είναι πολλά, καθώς η οικολογική ευαισθησία και η περιβαλλοντική ευθύνη ορισμένων επιχειρήσεων έχει δημιουργήσει τη ζητούμενη οικονομική ευρωστία τους. Ειδικότερα, όταν αυτές οι επιχειρήσεις μειώνουν τη σπάταλη χρήση των πρώτων υλών, ελαχιστοποιούν τα απόβλητα, τις τοξικές και επικίνδυνες ουσίες προς το περιβάλλον, περιορίζουν την κατανάλωση νερού και ενέργειας, επαναχρησιμοποιούν το νερό, ανακυκλώνουν τα απορρίμματα που ενδεχομένως περιέχουν πρώτες ύλες και πολλά άλλα, τότε βρίσκονται στη σωστή διαδρομή για να φτάσουν οι επιχειρήσεις αυτές στο ζητούμενο, που είναι οι αρχές της βιωσιμότητας, δηλαδή η διατήρηση των οικονομικών δραστηριοτήτων που λαμβάνουν υπόψη τους και ενσωματώνουν περιβαλλοντικές και κοινωνικές διαστάσεις. Και μιλάμε για σωστές κατευθύνσεις, καθότι χρειάζονται να γίνουν πολλά ακόμη για τη γενίκευση των παραδειγμάτων, την υιοθέτηση αυτών των διαδικασιών, αλλά και την επέκταση αυτών των τάσεων της βιώσιμης ανάπτυξης. Το ζητούμενο σήμερα, αλλά και αύριο, είναι η ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων που απαραίτητα ενσωματώνουν την οικολογική, περιβαλλοντική και κοινωνική συνιστώσα.

---------84

Οικολογικό Απόθεμα Βιώσιμης Πορείας (Απόψεις για το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Αειφόρου Ανάπτυξης 2007-2013) Παρότι, η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί τη βάση για την αειφόρο ανάπτυξης, σε καμιά περίπτωση όμως, δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως όχημα για την αποκλειστική οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη μιας χώρας και ειδικότερα της Ελλάδας. Αυτή η διαπίστωση ζυμώνεται για μεγάλες περιόδους τόσο στη χώρα μας, όσο και σε διεθνές επίπεδο και για πάρα πολλές περιπτώσεις. Παρόλα αυτά, ακόμη και σήμερα βλέπουν το φως της δημοσιότητας και προωθούνται περιβαλλοντικές στρατηγικές που μπορούν να μας γυρίσουν πολλά χρόνια πίσω, τότε που τα ζητήματα του περιβάλλοντος είχαν προμετωπίδα και μόνο την οικονομική διάσταση με στόχο τη μεγιστοποίηση του κέρδους. Αλλά και σήμερα σε πολλές περιπτώσεις δεν συμβαίνει ακριβώς το ίδιο, με ή χωρίς συγκάλυψη ; Άλλωστε, δεν είναι λίγα εκείνα τα νομοθετήματα ή και σχέδια νόμου που αντιλαμβάνονται την περιβαλλοντική διάσταση ως οικονομικό θέμα, απόθεμα οικονομικό όπως λέγουν, αλλά και πράγμα. Αξίζει να θυμηθούμε, τις διαδικασίες που έχουν ξεκινήσει για τον αποχαρακτηρισμό των δασών και των δασικών εκτάσεων μέσα από την αναθεώρηση του Καταστατικού Χάρτη της χώρας, το θεσμικό πλαίσιο για τα λατομεία, το σχέδιο νόμου για τον αιγιαλό και την παραλία, τους σχεδιασμούς για μια υδροβόρα και άκρατη τουριστική ανάπτυξη με τεράστιες μονάδες και γήπεδα γκόλφ, τις συζητήσεις για δημιουργία τεράστιων διαμετακομιστικών και εμπορευματικών λιμανιών, για εξαγγελίες δημιουργίας μικρών Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


και μεγάλων φραγμάτων στα φαράγγια και τα ψηλώματα, ακόμη και για δημιουργία λιμνοδεξαμενών, εκεί όπου στο μέλλον προβλέπεται ότι δεν θα βρέχει αρκετά. Μα τι προσπαθούν να μας πούνε; Ακούστε. Το περιβάλλον, όπως αναφέρεται στο πρόσφατο Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Αειφόρου Ανάπτυξης 2007-2013, που έχει δοθεί στη δημοσιότητα για διαβούλευση, το θεωρούν μεταξύ των άλλων και ως ‘’ οικονομικό απόθεμα ‘’. Αν μη τι άλλο η παραδοχή και μόνο αυτή μας γυρίζει δεκαετίες πίσω, όταν δεν είχαμε αντιληφθεί τη σημαντικότητα της περιβαλλοντικής μας ταυτότητας, όταν το περιβάλλον και η προστασία του ήταν στα αζήτητα και ασχολούνταν με αυτό οι λεγόμενοι τότε ρομαντικοί ‘’οικολόγοι’’, ενώ ο υπέρ πάντων αγώνας της πολιτείας ήταν να προσελκύσουμε ’’τουριστικό ρεύμα’’, επενδύσεις για μεγάλες τουριστικές μονάδες, εκχωρήσεις δασικών και παραλιακών εκτάσεων, οικοπεδοποίηση από τη μία άκρη της χώρας μέχρι την άλλη, βιομηχανικά συγκροτήματα κ.ά. Το πρόσφατο σχέδιο της Εθνικής Στρατηγικής για την αειφόρο ανάπτυξη, μεταξύ των άλλων επισημαίνει αδυναμίες, αστοχίες και ελλείψεις και οριοθετεί στόχους και δράσεις εφαρμογής για τις αναμενόμενες περιβαλλοντικές προκλήσεις που έχουμε να αντιμετωπίσουμε ως χώρα. Όμως, η στελέχωση των αρμόδιων υπηρεσιών και η εκπαίδευσή τους, ιδιαίτερα των περιφερειακών είναι απελπιστικά πτωχή, η διασύνδεση των εμπλεκόμενων Υπουργείων σχεδόν ανύπαρκτη και πρόσθετα από το υπόψη σχέδιο απουσιάζει και η οικονομική υποστήριξη για τις αναφερόμενες ως αναγκαίες δράσεις. Ενδεικτικές είναι ακόμη και οι κάθε είδους υστερήσεις στην εφαρμογή ή και στην προσαρμογή της Εθνικής με την Κοινοτική νομοθεσία. Επίσης, ορισμένες απόψεις χρειάζονται εκ βάθρων αναδιατύπωση(κεφάλαιο 4), καθόσον με τη υπάρχουσα διατύπωση, υποβαθμίζεται η ουσιαστική προστασία και η διατήρηση του περιβάλλοντος ως στρατηγικού στόχου.

Για

παράδειγμα, δεν μπορείς να παραβλέπεις την υποχρέωση όλων για επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων και από την άλλη να θεωρείς ότι η προστασία και αειφορική διαχείριση του περιβάλλοντος αποτελούν βάση για την επίτευξη των στόχων που δεν εξαρτώνται αποκλειστικά από το περιβάλλον. Και φαίνεται ότι είναι λίγο-πολύ οξύμωρο να μιλάμε για Εθνικό Σχέδιο Στρατηγικής, όταν και οι πλέον μη εξοικειωμένοι με τις περιβαλλοντικές έννοιες, οφείλουν να γνωρίζουν ότι το περιβάλλον συνιστά αναντικατάστατο οικολογικό απόθεμα για τη χώρα μας, το οποίο πάντοτε δεν ανανεώνεται. Αντίθετα, όταν μιλάμε και έχουμε να κάνουμε με οικονομικά αποθέματα, αυτά εκ των πραγμάτων υπόκεινται σε ανανέωση. Εξάλλου, το ελληνικό περιβάλλον και τα περιβαλλοντικά ζητήματα που θα μας απασχολήσουν στο μέλλον ως χώρα και ως κοινωνία, δεν είναι μόνο τα απόβλητα και τα λύματα, για να δίνονται μέσα στο υπόψη σχέδιο τόσες πολλές λεπτομέρειες γι’αυτά. Επίσης, πουθενά δεν αναφέρεται στο Εθνικό Σχέδιο Στρατηγικής για την Αειφόρο Ανάπτυξη 2007-2013, τι θα γίνει με τις καθυστερήσεις στην εφαρμογή της νομοθεσίας για τους Φορείς Διαχείρισης των Προστατευόμενων Περιοχών, το Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

85


Υδατικό Περιβάλλον, τη Διαχείριση και την Οικολογική ποιότητα των νερών, τις Πλημμύρες, τα Διασυνοριακά νερά,

την ολοκληρωμένη πολιτική για την προστασία των Εδαφών, πως θα

προσαρμοστεί η χώρα μας στις επερχόμενες Κλιματικές Αλλαγές ; Πέρα από αυτά, πουθενά δεν φαίνεται ότι υπάρχει ξεκάθαρη πολιτική για τις αναγκαίες συνεργασίες με συναρμόδια Υπουργεία και φορείς, αλλά ούτε αγγίζονται ο ουσιαστικός και ξεκάθαρος διαχωρισμός

των

αρμοδιοτήτων,

καθώς

και

το

συντονιστικό

όργανο

σε

περίπτωση

συναρμοδιοτήτων. Και διερωτώνται οι καθ’ύλην αρμόδιοι φορείς, γιατί να υιοθετήσουν τις επιλογές και προτεραιότητες που θέτει το ΥΠΕΧΩΔΕ; Σ’αυτό το τμήμα περιέχονται ζωτικής σημασίας επιλογές και στρατηγικές για τα διάφορα Υπουργεία, που παρουσιάζονται επιλεκτικά, αλλά απουσιάζουν έστω και ενδεικτικοί τρόποι, μέσα, δράσεις και προοπτικές υλοποίησής τους. Όσο για τις περιβαλλοντικές δράσεις σε περιφερειακό επίπεδο τα αντίστοιχα κείμενα του Εθνικού Σχεδίου είναι αποσπασματικά, απουσιάζουν οι προτεραιότητες και αναγκαίες επιλογές σε τοπικό επίπεδο, ενώ υπολείπεται η ενεργή συμμετοχικότητα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Σε αντιδιαστολή με το Εθνικό Σχέδιο Περιβαλλοντικής Στρατηγικής 2007-2013, παραθέτουμε μερικά στοιχεία από μια πρόσφατη Έκθεση της Βρετανικής Κυβέρνησης για τις περιβαλλοντικές και όχι μόνο προτεραιότητές της τα προσεχή χρόνια σε εθνική και παγκόσμια κλίμακα. Και σταχυολογούμε τα πιο κάτω. ‘’Ως προϋπόθεση για την αποτελεσματική υλοποίηση των 86 περιβαλλοντικών δράσεων, αναγνωρίζεται η ανάγκη διαμόρφωσης κοινών μακροπρόθεσμων στόχων και ενός σταθερού πλαισίου συνεργασίας μεταξύ των κυβερνήσεων, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, των επιχειρήσεων και των πολιτών σε όσο το δυνατό μεγαλύτερη κλίμακα’’. Κυρίως, αναγνωρίζει η βρετανική έκθεση, ως ζητήματα προτεραιότητας την εμπορία των ρύπων, την ευρύτερη συνεργασία σε θέματα τεχνολογικής ανάπτυξης, την ανάπτυξη δράσεων για τη μείωση της αποψίλωσης των δασών και την πλήρη ενσωμάτωση της κλιματικής αλλαγής στις αναπτυξιακές πολιτικές. Σύμφωνα με το συντάκτη αυτής της έκθεσης, το μήνυμα παραμένει κατά βάση αισιόδοξο, αλλά το πρόβλημα είναι πολύπλοκο με κοινωνικο-οικονομικές και πολιτικές προεκτάσεις. Ωστόσο, η απουσία εποικοδομητικής συζήτησης και η υιοθέτηση ανάλογων προσεγγίσεων, αποτελεί ίσως τη μεγαλύτερη περιβαλλοντική και συνάμα οικονομική πρόκληση για την Ελλάδα, αλλά και τις τοπικές εξουσίες, γιατί είναι απαράδεκτο και επιζήμιο να αγκαλιάζουμε χωρίς προοπτικές ζητήματα μιας δήθεν ανάπτυξης, χωρίς περιβαλλοντικούς όρους ή και τεράστιες υποδομές με αμφισβητούμενη αποτελεσματικότητα και περιβαλλοντική αδιαφορία. (πηγή: ΕΣΣΑ 2007-2013,ΥΠΕΧΩΔΕ, 2006, http://www.sternreview.uk, 2006). ----------

Για τη Μείωση της Ανεργίας με την Προστασία του Περιβάλλοντος



Η πιο συνηθισμένη και επιφανειακή κριτική για την περιβαλλοντική νομοθεσία και τους σχετικούς κανονισμούς που αυτοί συνεπάγονται, είναι ότι οι θέσεις εργασίας κοστίζουν στις επιχειρήσεις ακόμη περισσότερο. Η πραγματικότητα όμως είναι εντελώς διαφορετική. Η προστασία του περιβάλλοντος δημιουργεί και ενθαρρύνει νέες θέσεις εργασίας και μειώνει την ανεργία. Σχετικές οικονομικές και κοινωνικές μελέτες, αποφαίνονται ότι η περιβαλλοντική νοµοθεσία έχει θετικό αντίκτυπο στο ζήτημα της απασχόλησης, όπως έχει θετική επίπτωση στην πρόληψη της ρύπανσης και σε ζητήματα δημόσιας υγείας. Οι φόβοι για απώλεια θέσεων εργασίας είναι σχετικά αβάσιμοι και καλλιεργούνται από ορισμένους επιχειρηματίες για τους δικούς λόγους και τις επιδιώξεις τους. Η περιβαλλοντική προστασία αυξάνει τα επίπεδα απασχόλησης, γιατί εντείνει τη χρήση της ανθρώπινης εργασίας, προστατεύει τα εγχώρια προϊόντα και δημιουργεί συνθήκες οικονομικής ασφάλειας που αυξάνουν τη ζήτηση. Τα ευρωπαϊκά δεδομένα των δύο τελευταίων δεκαετιών δείχνουν, ότι πολύ λίγα εργοστάσια κλείνουν εξ αιτίας των περιβαλλοντικών κανονισµών και της ισχύουσας νομοθεσίας. Επιπλέον, τα στοιχεία δείχνουν, ότι οι περιβαλλοντικοί κανονισµοί δεν είναι υπεύθυνοι για την µακροπρόθεσµη µείωση της απασχόλησης στην κατασκευαστική βιομηχανία. Το φαινόμενο των ‘’παραδείσων της ρύπανσης", η µμεταφορά δηλαδή βιομηχανικών εταιρειών σε φτωχές χώρες για να επωφεληθούν από τους χαλαρούς περιβαλλοντικούς κανονισμούς, συμβαίνει, αλλά συμβαίνει όλο και σπανιότερα. Πολλές βιομηχανίες πράγματι µμεταφέρουν στον Τρίτο κόσμο τις δραστηριότητές τους, αλλά ο λόγος στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, είναι το φθηνό εργατικό κόστος και η ευκολότερη πρόσβαση στις πρώτες ύλες. Μόνο σε τοµείς, όπως για τα ορυχεία και την υλοτοµία είναι φανερή η απώλεια θέσεων εργασίας, εξ αιτίας των περιβαλλοντικών κανονισµών. Ακόµη και σ' αυτήν την περίπτωση όµως, δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας, σε άλλους τοµείς της οικονομίας, στην παραγωγή υλικών εναλλακτικών της ξυλείας και των ορυκτών που προστατεύονται ως φυσικοί πόροι που βρίσκονται σε εξάντληση. Επίσης, δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας στην αλιεία, στον τουρισµό και σε βιοµηχανίες που θέλουν να εγκατασταθούν σε περιοχές, όπου υπάρχει ικανοποιητική ποιότητα ζωής για τους εργαζόμενους. Η συζήτηση για το θέµα, "θέσεις εργασίας εναντίον περιβάλλοντος", τροφοδοτήθηκε από την αποβιομηχάνιση στις ΗΠΑ -η απώλεια τριών εκατοµµυρίων θέσεων εργασίας από τη βιοµηχανία κατά την δεκαετία του '80, εξ αιτίας, κατά ένα µέρος, του αυξημένου ανταγωνισµού από τις εισαγωγές, της µμεταβολής των απαιτήσεων και των τεχνολογικών αλλαγών. Οι περιβαλλοντικοί κανονισµοί θεωρήθηκαν συχνά συμμέτοχοι και συνένοχοι στη µμετάβαση της οικονομίας των ΗΠΑ από την παραγωγή προϊόντων στην παροχή υπηρεσιών. Η αναφορά Θέσεις Εργασίας και Περιβάλλον δείχνει για µια ακόµα φορά, ότι τα αποτελέσµατα στην απασχόληση εξ αιτίας του κλεισίματος εργοστασίων, της εκροής κεφαλαίων και της µμείωσης της παραγωγικότητας, λόγω των περιβαλλοντικών κανονισµών είναι µικρή έως ανύπαρκτη. Την ίδια στιγµή τα χρήµατα, που οι Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

87


κυβερνήσεις και οι βιομηχανίες ξοδεύουν για την προστασία του περιβάλλοντος, δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας. Φυσικά, και δεν µπορούµε να παραβλέψομε το προσωπικό και κοινωνικό κόστος της απώλειας θέσεων εργασίας και της ανεργίας, είτε προκαλείται από τα µέτρα προστασίας του περιβάλλοντος, είτε από άλλες άσχετες αιτίες. Αλλά αυτές οι απώλειες είναι τοπικές και σε αντίθεση µε τη δημοσιότητα που έχουν προσλάβει, ασυνήθιστα µικρές. Ωστόσο, μεγαλύτερες είναι οι απώλειες που προκαλούνται από την περικοπή θέσεων εργασίας για οικονομικούς λόγους, τον εισαγόµενο ανταγωνισµό και τη µείωση των αµυντικών δαπανών. Η νέα στρατηγική των επιχειρήσεων έχει αναγνωριστεί ως αναγκαιότητα και έχει υιοθετηθεί από πολλές μεγάλες εταιρείες, ώστε να παραµείνουν ανταγωνιστικές στις εθνικές και διεθνείς αγορές τους, όπου οι καταναλωτές είναι όλο και περισσότερο συνειδητοποιημένοι περιβαλλοντικά και μπορούν να μποϋκοτάρουν πολύ εύκολα εταιρείες και προϊόντα. Η κοινωνία και η ανάγκη της για βιώσιµη ανάπτυξη και προστασία της δημόσιας υγείας, δεν θα έχει κανένα όφελος από επιχειρήσεις, που επιβιώνουν οικονοµικά µόνο χάρη στην κατάχρηση του περιβάλλοντος και της υγείας µας και στην καταστροφή των φυσικών αποθεμάτων. Θα υπάρχουν πάντοτε εταιρείες µε καλύτερη διαχείριση, µε πιο ευαισθητοποιημένους κοινωνικά ιδιοκτήτες ή διευθυντές, οι οποίες θα µας παρέχουν προϊόντα, υπηρεσίες και θέσεις εργασίας χωρίς, να κάνουν τόση ή ίσως χωρίς να κάνουν καθόλου ζηµιά στον πλανήτη, τους κατοίκους του και τις μέλλουσες γενιές. Οι πολίτες, οι καταναλωτές, άλλες εταιρείες και κυβερνήσεις, θα πρέπει να υποστηρίζουν τέτοιες συνειδητοποιημένες περιβαλλοντικά επιχειρήσεις. Όµως, οι θεσµοί που θα ρυθμίζουν αυτά τα θέµατα, θα πρέπει να γίνουν πιο ευέλικτοι και λιγότερο γραφειοκρατικοί. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει, εδώ και λίγα χρόνια, εγκρίνει ένα φιλόδοξο Σχέδιο ∆ράσης για τη βελτίωση της ανάπτυξης και της ευρύτερης χρήσης φιλικών προς το περιβάλλον τεχνολογιών. Πολλές νέες περιβαλλοντικές τεχνολογίες έχουν αξιοσημείωτες δυνατότητες βελτίωσης του περιβάλλοντος και προώθησης της ανταγωνιστικότητας των εταιριών. Τα παραδείγµατα περιβαλλοντικών τεχνολογιών κυµαίνονται από τα συστήµατα ανακύκλωσης των βιομηχανικών αποβλήτων, µέχρι τους ενεργειακά οικονομικούς κινητήρες αυτοκινήτων, οι οποίοι επιτρέπουν στα αυτοκίνητα να χρησιμοποιούν λιγότερα καύσιµα και τις τεχνικές αποκατάστασης εδάφους. Άλλωστε, τα εµπόδια είναι ακόµη πολυάριθμα και µεταξύ αυτών συγκαταλέγεται ο περίπλοκος χαρακτήρας της µετάβασης από τις παραδοσιακές στις νέες τεχνολογίες και η ανεπαρκής πρόσβαση στο κεφάλαιο. Τι είναι όμως οι φιλικές προς το περιβαλλοντικές τεχνολογίες; Θα µπορούσαµε να τις θεωρήσουµε ως «όλες τις τεχνολογίες που βλάπτουν λιγότερο ή και δεν βλάπτουν καθόλου το περιβάλλον». Αυτές περιλαμβάνουν τεχνολογίες για τη διαχείριση της ρύπανσης (π.χ. έλεγχος της ρύπανσης του ατμοσφαιρικού αέρα, διαχείριση των αποβλήτων), προϊόντα και υπηρεσίες λιγότερο ρυπογόνα και Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

88


µικρότερης έντασης πόρων (π.χ. κύτταρα καυσίµου) και τρόπους αποδοτικότερης διαχείρισης των πόρων (π.χ. υδροδότηση, τεχνολογίες εξοικονόµησης ενέργειας). Έτσι, αυτές οι φιλικές προς το περιβάλλον τεχνολογίες αγκαλιάζουν όλες τις οικονοµικές

δραστηριότητες και τοµείς, όπου

περιορίζουν το κόστος και βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα, µμειώνοντας την κατανάλωση ενέργειας και των φυσικών πόρων και ως εκ τούτου, παράγουν λιγότερες εκποµπές και απόβλητα, η ποιότητα ζωής αναβαθμίζεται και περιφρουρείται αποτελεσματικότερα η δημόσια υγεία. Η προαγωγή της περιβαλλοντικής ανάπτυξης και της απασχόλησης είναι ζωτικής σηµασίας για την Ε.Ε., όπως και τα υψηλά επίπεδα περιβαλλοντικής προστασίας. Ως εκ τούτου, είναι αναγκαίο να αποσυνδεθεί η οικονοµική ανάπτυξη από τις αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Οι περιβαλλοντικές τεχνολογίες μπορούν να βοηθήσουν και να συμβάλλουν στην τεχνολογική καινοτομία και, επιπλέον, µμπορούν να αυξήσουν την ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα, να ανοίξουν τις προοπτικές δυνητικών αγορών και να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας υψηλής εξειδίκευσης. Λόγου χάριν, η εξοικονόμηση ενέργειας στις βιομηχανικές διαδικασίες ή η ανάπτυξη νέων καθαρών αυτοκινήτων θα συμβάλει στην αντιμετώπιση του προβλήματος της αλλαγής του κλίµατος, περιορίζοντας, εκ παραλλήλου, το συνολικό κόστος για τους καταναλωτές και, εν γένει, την κοινωνία. __________

Η Επιχειρηματική Ευρωστία μέσα από την Περιβαλλοντική Οπτική Στην προσπάθεια

των σύγχρονων επιχειρήσεων να αποκτήσουν συγκριτικά πλεονεκτήματα

μειώνοντας το κόστος παραγωγής με παράλληλη ευθύνη την προστασία του περιβάλλοντος και την υγεία των εργαζομένων, ενσωματώνουν

στον επιχειρηματικό σχεδιασμό τους την οικολογική

ευαισθησία, την ασφάλεια εργασιακών συνθηκών και την επίτευξη καλύτερων περιβαλλοντικά επιδόσεων. Οι σημερινές περιβαλλοντικές και επιχειρηματικές πολιτικές –κοινοτική και εθνική νομοθεσία και χρηματοδοτικά μέσα, δίνουν πλέον έμφαση όχι τόσο σε λύσεις αντιρρυπαντικής τεχνολογίας – δηλαδή στην αντιμετώπιση των προβλημάτων στο τέλος της παραγωγικής διαδικασίας, αλλά όλο και περισσότερο στην αρχή της πρόληψης, στον ίδιο το σχεδιασμό της παραγωγικής διαδικασίας και στην αρχή του κύκλου ζωής ενός προϊόντος. Με αυτό τον τρόπο, είναι δυνατό να προληφθούν ή και να ελαχιστοποιηθούν τα περιβαλλοντικά προβλήματα στην πηγή. Με άλλα λόγια, η προστασία του περιβάλλοντος και η οικολογική διάσταση δεν μπορούν να αγνοούνται πλέον ούτε στο σχεδιασμό, αλλά ούτε και στην προώθηση οικονομικών και πολιτικών δραστηριοτήτων, ενώ με στόχο τουλάχιστον την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, οι επιχειρηματικές και οι Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

89


οικονομικές δραστηριότητές τους οφείλουν και είναι υποχρεωμένες πλέον από τη νομοθεσία στη λήψη σειράς μέτρων οικολογικής ευαισθησίας. Και δεν είναι λίγα τα παραδείγματα επιχειρήσεων που προχωρούν ακόμη και στην εθελοντική δέσμευσή τους για την εφαρμογή ολοκληρωμένων πολιτικών και την επίτευξη καλύτερων περιβαλλοντικών επιδόσεων, ως ένα στοιχείο της εταιρικής πολιτικής τους, αλλά και της προσπάθειάς τους να αποκτήσουν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα μειώνοντας το κόστος παραγωγής τους. Σημειώνεται, ότι παρόλο που πολλές επιχειρήσεις δεν ευθύνονται για τους παράγοντες που επηρεάζουν και υποβαθμίζουν το περιβάλλον και την υγεία μας, μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στο να περιοριστούν οι κίνδυνοι για την υποβάθμιση του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, για την υγιεινή κατάσταση των εργαζομένων και των περιοίκων, με περιορισμό για παράδειγμα των τοξικών και επικίνδυνων ουσιών που χρησιμοποιούν, με μέτρα μείωσης των αποβλήτων και απορριμμάτων τους, με εφαρμογή κανόνων υγιεινής και ασφάλειας ή και προωθώντας κανόνες καθαρότερης παραγωγής. Εξάλλου, πολλές επιχειρήσεις εφαρμόζουν κανόνες οικολογικού σχεδιασμού, αλλά και προχωρούν στην παραγωγή περισσότερο φιλικών προς το περιβάλλον προϊόντων –αγαθά που μπορεί να έχουν ευνοϊκό αντίκτυπο σε ζητήματα υγείας και περιβάλλοντος για τους καταναλωτές. Ωστόσο, τόσο η επιδείνωση της υγείας, όσο και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος, μπορεί μεταξύ των άλλων να συνεπάγονται και σημαντική οικονομική

επιβάρυνση

στις

επιχειρήσεις,

λόγω

προστίμων,

εγκατάσταση

πανάκριβης 90 απορρυπαντικής τεχνολογίας, κλείσιμο παραγωγικών δραστηριοτήτων ή και επιβάρυνση των ασφαλιστικών συστημάτων. Στον κάθε είδους επιχειρηματικό κλάδο, η οικονομική ανάπτυξη και η ευρωστία των δραστηριοτήτων τους, εξαρτώνται κατά πολύ από τις διαδικασίες παραγωγής, καθώς και από τη χρήση των αγαθών και υπηρεσιών. Εξάλλου, κατά τη διάρκεια μιας παραγωγικής διαδικασίας τα προϊόντα παραγωγής, η διακίνησή τους, αλλά και η χρήση και η απόρριψή τους (π.χ. απόβλητα, σκουπίδια, απορρίμματα) επηρεάζουν το περιβάλλον και την οικολογία. Έτσι, δημιουργείται μια κυκλική εναλλαγή-διεργασία που περιλαμβάνει την παραγωγή, τη διακίνηση και χρήση των προϊόντων και υπηρεσιών, τα απόβλητά τους, τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον και πολλές φορές την υποβάθμιση του περιβάλλοντος (οικολογικό και οικονομικό ζήτημα) και την υγεία μας. Επομένως, η ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών προβλημάτων, οφείλει να περιλαμβάνει και να συνεκτιμά την τεχνολογική, την κοινωνική και την οικονομική διάσταση, αλλά και την ευαισθητοποίηση όσων παράγουν, διακινούν, χρησιμοποιούν και απορρίπτουν προϊόντα, παραπροϊόντα και συμμετέχουν στην παροχή υπηρεσιών. Η αυξανόμενη παραγωγή αποβλήτων, η υπερβολική σπατάλη νερού και πρώτων υλών, έχουν επιπτώσεις τόσο στη ρύπανση, στην εξάντληση πρώτων υλών, στο έδαφος, στο νερό και στον αέρα ( φυσικό περιβάλλον), όσο και στους προϋπολογισμούς των επιχειρήσεων, της Τοπικής Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


Αυτοδιοίκηση και των πολιτών. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις εκείνες που επιχειρήσεις και κλάδοι επαγγελμάτων, οδηγήθηκαν σε μαρασμό και συρρίκνωση, γιατί δεν μπόρεσαν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της νομοθεσίας και της κοινωνίας για βελτίωση των περιβαλλοντικών τους επιδόσεων ή εφαρμογή των περιβαλλοντικών διαταράξεων ή και βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς τους, περιορίζοντας και τη κατανάλωση ενέργειας και των πρώτων υλών που χρησιμοποιούν. Όλοι οι ειδικοί επιμένουν και διατυμπανίζουν σε συνεχή βάση, ότι η πρόληψη της ρύπανσης, η οικολογική ευαισθησία και η προστασία του περιβάλλοντος είναι σχετικά ανώδυνες και εύκολες διαδικασίες, σε σχέση με την αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημιάς ή και τον καθαρισμό μιας ρυπασμένης περιοχής που είναι εξαιρετικά δαπανηρές και πολύπλοκες υποθέσεις και διαδικασίες. Η οικολογική ευαισθησία και η περιβαλλοντική ευθύνη όλων αποτελούν αναγκαιότητες με δεδομένο ότι οι επιπτώσεις της υποβάθμισης του περιβάλλοντος ή και οι οικολογικές απειλές και κίνδυνοι, είναι ορατά και στην υγεία του ανθρώπου, αλλά και στις οικονομικές και κοινωνικές λειτουργίες. Οι κάθε είδους επιχειρήσεις –γεωργικές, βιομηχανικές, μεταποιητικές ή και εκείνες της παροχής υπηρεσιών, παίζουν σημαντικό ρόλο στην οικονομική

δραστηριότητα στη χώρα μας,

συνεισφέροντας στον παραγωγικό τομέα ή και στηρίζοντας τον τομέα των υπηρεσιών. Όμως, οι σύγχρονες απαιτήσεις για ποιοτική παραγωγή και βελτίωση τα των περιβαλλοντικών επιδόσεων, μπορεί να συνεισφέρει στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και στη βιωσιμότητα πολλών κλάδων 91 επιχειρήσεων, αποδεικνύοντας ότι μπορούν να προσαρμοστούν στις συνθήκες των διαρθρωτικών αλλαγών της παγκόσμιας οικονομίας, το άνοιγμα των αγορών και στον ανταγωνισμό τρίτων χωρών. Ο επανα-προσανατολισμός πολλών επιχειρήσεων σε συνδυασμό με περιβαλλοντικά και κοινωνικά κριτήρια για την παραγωγή και την κατανάλωση, είναι δυνατό να προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες αντιμετωπίζοντας τον έντονο ανταγωνισμό, με δεδομένο ότι οι πολίτες απαιτούν καλύτερη και πληρέστερη ενημέρωση για προϊόντα και προσφερόμενες υπηρεσίες. Εξάλλου, και η καθιέρωση νέων κριτηρίων αποτελούν κάποια διέξοδο στη σημερινή οικονομική ύφεση. Και το παράδειγμα το έχουν δώσει εδώ και μερικά χρόνια τα βιολογικά προϊόντα τα οποία μέσα από την αυξανόμενη ζήτησή τους, δείχνουν ρεαλιστικές προοπτικές όχι μόνο για το συγκεκριμένο κλάδο, αλλά και για πολλούς άλλους. Ωστόσο, για να προωθηθεί η βιώσιμη ανάπτυξη, απαιτούνται ολοκληρωμένες πολιτικές, ευέλικτος σχεδιασμός και πρόσφορα οικονομικά εργαλεία, αλλά και πολυεπίπεδες πρωτοβουλίες σε τοπικό, εθνικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο, ενώ σημαντικό ρόλο παίζουν η ενημέρωση, η οικολογική ευαισθησία και η περιβαλλοντική ευθύνη, όπως και η συμμετοχικότητα των κοινωνικών εταίρων. Για παράδειγμα, μια ολοκληρωμένη πολιτική μπορεί και παρεμβαίνει σε όλα τα στάδια παραγωγής ενός προϊόντος και τούτο γιατί ενδιαφέρεται τόσο για τη βιωσιμότητα της επιχείρησης και για την ανταγωνιστικότητά της, όσο και για το ζητούμενο των σημερινών και



αυριανών προκλήσεων, όπως είναι η ευαισθησία και για την προστασία του περιβάλλοντος και την καλύτερη ποιότητα ζωής. Στο χώρο της βιομηχανίας τα παραδείγματα είναι αρκετά, καθώς η οικολογική ευαισθησία και η περιβαλλοντική ευθύνη ορισμένων επιχειρήσεων έχουν δημιουργήσει τη ζητούμενη οικονομική ευρωστία τους. Ειδικότερα, όταν αυτές οι επιχειρήσεις μειώνουν τη σπάταλη χρήση των πρώτων υλών, ελαχιστοποιούν τα απόβλητα, τις τοξικές και επικίνδυνες ουσίες προς το περιβάλλον, περιορίζουν την κατανάλωση νερού και ενέργειας, επαναχρησιμοποιούν το νερό, ανακυκλώνουν τα απορρίμματα που ενδεχομένως περιέχουν πρώτες ύλες και πολλά άλλα, τότε βρίσκονται στη σωστή διαδρομή για να φτάσουν οι επιχειρήσεις αυτές στο ζητούμενο, που είναι οι αρχές της βιωσιμότητας, δηλαδή η διατήρηση των οικονομικών δραστηριοτήτων που λαμβάνουν υπόψη τους και ενσωματώνουν περιβαλλοντικές και κοινωνικές διαστάσεις. Και μιλάμε για σωστές κατευθύνσεις, καθότι χρειάζονται να γίνουν πολλά ακόμη για τη γενίκευση των παραδειγμάτων, την υιοθέτηση αυτών των διαδικασιών, αλλά και την επέκταση αυτών των τάσεων της βιώσιμης ανάπτυξης. Είναι γνωστό ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω χρηματοδοτικών μέσων και Οδηγιών – Ολοκληρωμένη Πολιτική Προϊόντος και Ολοκληρωμένη Πρόληψη και Ελέγχου της Ρύπανσης- προωθεί τη βιώσιμη ανάπτυξη εξασφαλίζοντας παράλληλα ότι η παραγωγή, η διαχείριση, η χρήση και η τελική απόρριψη των προϊόντων επιβαρύνουν όσο το δυνατό λιγότερο το περιβάλλον, ενώ μειώνονται στο ελάχιστο οι αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον από τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που χρησιμοποιούνται. Αυτές οι πολιτικές λειτουργούν συνδυαστικά με την αγορά, δημιουργώντας κίνητρα τα οποία αυξάνουν τη ζήτηση φιλικών προς το περιβάλλον προϊόντων. Και εδώ η αποτελεσματικότητα αυτών των πολιτικών θέλει συνεργασίες και ενεργές συμμετοχές όλων των εμπλεκόμενων – προμηθευτές υλών, σχεδιαστές, διαφημιστές, πωλητές, καταναλωτές, διαχειριστές απορριμμάτων για την ανακύκλωση. Πρόσθετα, για να πετύχουν αυτοί οι στόχοι, χρησιμοποιούνται διάφορα εργαλεία, όπως είναι ο οικολογικός σχεδιασμός, η οικολογική σήμανση, οι εθελοντικές συμφωνίες, τα οικονομικά εργαλεία, ο σχεδιασμός των προϊόντων, τα συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης (ISO14001 & EMAS), πράσινες προμήθειες κ.ά. Ειδικότερα, τα οικονομικά εργαλεία αφορούν για παράδειγμα φόρους, οικονομικά κίνητρα και αντικίνητρα, επιδοτήσεις, φοροαπαλλαγές κ.ά. Δηλαδή αυτές οι πολιτικές βασίζονται κατά βάση στο ‘’πρασίνισμα’’ της προσφοράς και της ζήτησης προϊόντων και υπηρεσιών, αλλά και στα κριτήρια ζήτησης των προϊόντων αυτών. Έτσι, μέσα από την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση, ενθαρρύνεται η ζήτηση για προϊόντα και υπηρεσίες που είναι φιλικές προς το περιβάλλον. Τα πιο πάνω οφέλη από την εφαρμογή αυτών των πολιτικών και των εργαλείων τους, από μέρους των επιχειρήσεων για την οικονομική ευρωστία τους, είναι μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Σ’αυτά συγκαταλέγονται μεταξύ των άλλων η μείωση της κατανάλωσης ενέργειας, πρώτων υλών, Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

92


νερού και εκπομπών αερίων του ‘’θερμοκηπίου, μείωση της παραγωγής αποβλήτων, τοξικών κι επικίνδυνων ουσιών, αλλά και θρεπτικών αλάτων που ευθύνονται για τον ευτροφισμό θαλασσών και ποταμών, μείωση της χρήσης τοξικών και επικίνδυνων για την υγεία ουσιών, συμμόρφωση με τη νομοθεσία και τις κατά τόπους νομαρχιακές αποφάσεις, βελτίωση των διοικητικών δομών, διάδοση και ανταλλαγή πληροφοριών, προώθηση καινοτομιών, προώθηση της βιώσιμης παραγωγής και κατανάλωσης. Και οπωσδήποτε όλα αυτά για να γίνουν χρειάζονται κατάλληλα νομοθετικά, κοινωνικά και οικονομικά μέτρα, παρότι έχουν αναληφθεί σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο σημαντικές πρωτοβουλίες, ώστε να ενσωματωθούν οι περιβαλλοντικοί και οι κοινωνικοί παράγοντες σε όλα τα στάδια της οικονομικής διαδικασίας. Άλλωστε, η οικολογική ευαισθησία, η πρόληψη της ρύπανσης και η προστασία του περιβάλλοντος είναι σχετικά επιχειρηματικά ανώδυνες και προσφορότερες διαδικασίες, σε σχέση με τις ρήτρες για αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημιάς που είναι εξαιρετικά δαπανηρές και πολύπλοκες υποθέσεις.

---------Και πάλι για το Νερό! Κάθε χρονιά που έρχεται., περιπτωσιακά και μόνο είναι τα μέτρα κατά της λειψυδρίας. Το νερό, ανεξάρτητα από το είδος της διαχείρισης συγκαταλέγεται στους φυσικούς πόρους, ενώ ανάλογα με το κύριο κριτήριο και το είδος της διαχείρισης, πολλοί το θεωρούν και ως οικονομικό αγαθό και ως 93 περιβαλλοντικό στοιχείο. Σε σχέση όμως με άλλους φυσικούς πόρους και με άλλα οικονομικά αγαθά έχει μία ιδιαιτερότητα. Είναι μοναδικό και αναντικατάστατο αφού αποτελεί προϋπόθεση της ανθρώπινης ύπαρξης και της ζωής στον πλανήτη και δεν έχει υποκατάστατο στην ανάπτυξη. Οι υδατικοί πόροι δεν είναι απεριόριστοι. Μάλιστα σε πολλές περιοχές στη χώρα μας δεν είναι επαρκείς και η ανεπάρκειά τους αυτή συνιστά το μεγαλύτερο εμπόδιο και στη βιώσιμη ανάπτυξη. Δείτε τι συμβαίνει στη δυτική και στην ανατολική Ελλάδα. Στη δυτική και στην ανατολική Κρήτη. Στη δυτική πλευρά συνήθως βρέχει περισσότερο, έχει περισσότερα νερά παρά τις όποιες ιδιαιτερότητες, ενώ η ανατολική πλευρά είναι η πλέον υδροβόρα από άποψη κατανάλωσης. Εξάλλου, η ζήτηση του νερού είναι η μέγιστη το καλοκαίρι εξαιτίας πολλαπλών χρήσεων και υπερκατανάλωσης, όταν δηλαδή η προσφορά-διαθεσιμότητά του στο ελληνικό ξηροθερμικό περιβάλλον -στη φύση, είναι η ελάχιστη. Με άλλα λόγια, σε πολλές περιοχές στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στον νησιωτικό χώρο, η χρονική και χωρική κατανομή της προσφοράς και ζήτησης του νερού είναι αντίθετες. Ανέκαθεν το νερό και τα αποθέματά του βρίσκονται στην επικαιρότητα είτε ως απαραίτητο φυσικό στοιχείο και ζωτική ουσία, είτε στην παράδοση , στον πολιτισμό και στις αναπτυξιακές ανάγκες κάθε περιοχής. Το νερό στην πρώτη γραμμή, ως φυσικός πόρος για την διασφάλιση της προστασίας και διατήρησης

του περιβάλλοντος, είτε ως οικονομικό και κοινωνικό αγαθό. Συνεχώς -και καλά

κάνουν να μας το υπενθυμίζουν γιατί στερούμαστε βάθους μνήμης, βομβαρδιζόμαστε για τη Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


σημασία και την αξία του ως αναντικατάστατο και βασικό στοιχείο, απαραίτητο όχι μόνο για την ανάπτυξη, αλλά και για την επιβίωση του ανθρώπου, των άλλων ζώων και των φυτών. Ωστόσο, έχει γίνει το πλέον ευαίσθητο, πλέον απειλούμενο περιβαλλοντικό συστατικό και τούτο αποδίδεται στις συνήθειες της υπερκατανάλωσής του, της ρύπανσης και της απουσίας ουσιαστικών σχεδίων σωστής διαχείρισής του. Η αυξημένη ζήτηση του νερού στην Ελλάδα, ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες και σε περιοχές προσέλκυσης μεγάλου αριθμού τουριστών, προσλαμβάνει τεράστιες διαστάσεις που αναμφίβολα, απ’εδώ και πέρα, θα έχει αντίκτυπο και επιπτώσεις σε κοινωνικές συνιστώσες, στην παροχή υπηρεσιών, στην οικονομική ανάπτυξη και στην περιβαλλοντική προστασία. Σε πολλές περιοχές στη χώρα μας, η φετινή χρονιά ήταν ιδιαίτερα ξηρή, με ξαφνικές εναλλαγές ιδιαίτερα υψηλών θερμοκρασιών, ανομβρίας, αλλά και με απρόβλεπτες καταιγίδες. Όμως, οι επιπτώσεις και το μέγεθος των προβλημάτων που έχουν αρχίσει να εμφανίζονται, όπως για παράδειγμα η λειψυδρία στα νησιά, η ανεπάρκεια του αρδευτικού νερού, αλλά και ο κίνδυνος πλημμυρικών φαινομένων, δεν θα είναι πρωτόγνωρα και για τη χώρα μας, στα επόμενα χρόνια. Πρέπει να μάθουμε να ζούμε με ιδιαίτερα ευμετάβολες κλιματικές συνθήκες. Παλαιότερα η λειψυδρία συγκαταλεγόταν στα φυσικά φαινόμενα με κυκλική εμφάνιση κάθε 6 έως 10 χρόνια. Στις μέρες μας όμως κυρίως οφείλεται στην ανυπαρξία ή και στην κακή διαχείριση των νερών παράλληλα με την έλλειψη ή τον περιορισμό των 94 βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων και στη πρωτόγνωρη ξηρασία. Η λειψυδρία συγκαταλέγεται ανάμεσα στα σημαντικότερα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν από πολλές κοινωνίες σήμερα και για τον Κόσμο του αύριο. Η χρήση του νερού με τις σημερινές συνήθειές μας, έχει αυξηθεί ξεπερνώντας το ρυθμό αύξησης του πληθυσμού τον τελευταίο αιώνα. Σε περιοχές με λειψυδρία, οι φυσικοί πόροι του νερού έχουν συνήθως υποβαθμιστεί τόσο σε ποσότητα, όσο και σε ποιότητα, γεγονός που επιβαρύνει τη διαθεσιμότητα του νερού και συμβάλλει στη λειψυδρία. Εξάλλου, προβλήματα στη υγεία αρχίζουν να εμφανίζονται, όχι μόνο επειδή η υποβάθμιση του νερού, ευνοεί τις ασθένειες που αποδίδονται στο νερό, αλλά και επειδή η φτώχεια δυσκολεύει την ανάπτυξη των δικτύων σωστής κατανομής του νερού, καθώς και του αποχετευτικού συστήματος. Δεν είναι λίγες οι διαμάχες που προκύπτουν σε περιοχές που ταλαιπωρούνται από την καλοκαιρινή λειψυδρία. Γνωστές από τα βάθη της ιστορίας είναι και οι μεγάλες μεταναστεύσεις πληθυσμών στο εσωτερικό των χωρών ή προς άλλες χώρες, όπου οι άνθρωποι ελπίζουν σε μια καλύτερη ζωή, τουλάχιστον με άφθονο νερό. Ο Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών προβλέπει ότι περισσότεροι από 2000 εκατομμύρια άνθρωποι θα ζήσουν σε χώρες ή περιοχές με οξυμμένα προβλήματα λειψυδρίας μέχρι το 2025, ενώ για τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού οι συνθήκες διαβίωσης θα γίνουν ακόμη δυσκολότερες εξαιτίας της έλλειψης καθαρού και σε επαρκή ποσότητα νερού. Περιοχές όπου καταπονούνται, εξαιτίας της Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


έλλειψης νερού, το νερό για τις ανάγκες της Φύσης και των οικοσυστημάτων της, έχει χαμηλή προτεραιότητα, καθότι το ζήτημα αντιμετωπίζεται συνήθως ανθρωποκεντρικά. Έτσι,

συχνά

θεωρείται περιττή η χρήση του νερού για τη διατήρηση των φυσικών οικοσυστημάτων, συγκρινόμενη με άλλες χρήσεις που συνδέονται άμεσα με την παραγωγή τροφίμων, τις καθημερινές ανάγκες στο σπίτι, στην υγιεινή, στη βιομηχανία, στην ενέργεια. Στη συνολική διαμόρφωση και κατάσταση της λειψυδρίας, οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν ένα σημαντικό μερίδιο. Εξαιτίας των υπεραντλήσεων, ταπεινώνονται οι στάθμες των υπόγειων νερών, ενώ τα υπάρχοντα αποθέματα δέχονται έντονες πιέσεις και λόγω του ελλιπούς φυσικού εμπλουτισμού τους από τις βροχοπτώσεις. Εξάλλου, αποψιλώσεις, πυρκαγιές, αστική ανάπτυξη και άλλες αιτίες έχουν μεταβάλλει τη φυσιογραφία αρκετών περιοχών με αποτέλεσμα να έχει δημιουργηθεί αύξηση της επιφανειακής απορροής και της μεταφορικής ικανότητας των χειμάρρων, με ταυτόχρονη μείωση της κατείσδυσης και του εμπλουτισμού των υπόγειων υδροφόρων οριζόντων. Παράλληλα, υποβαθμίζονται τα εδάφη, συνήθη είναι τα φαινόμενα των διαβρώσεων, καθιζήσεων, ρηγματώσεων, ενώ μειώνεται η ικανότητα κατακράτησης του νερού στα επιφανειακά στρώματα. Ο λεγόμενος

φαύλος

κύκλος

που

επιδεινώνει

τη

λειψυδρία

–

διάβρωση,

ερημοποίηση,

αποσταθεροποίηση πρανών, έντονη απορροή, πλημμυρικά φαινόμενα, ταπείνωση της στάθμης των υπόγειων νερών, υποβάθμιση οικοσυστημάτων,

καταστροφή υγροτόπων και άλλα, έχουν 95 καταστρεπτικές συνέπειες στους εδαφικούς και υδατικούς πόρους μιας περιοχής. Οι διεθνείς οργανισμοί έχουν ορίσει τη λειψυδρία όταν οι η διαθεσιμότητα νερού σε μια χώρα ή μια περιοχή είναι λιγότερη από 1000 κυβικά μέτρα, ανά άτομο το χρόνο, παρότι υπάρχουν αρκετές περιοχές στον κόσμο που βιώνουν πολύ μεγαλύτερη έλλειψη, δηλαδή διαθέσιμες ποσότητες νερού μικρότερες από 500 κυβικά μέτρα, ανά άτομο το χρόνο. Λειψυδρία συμβαίνει κάθε φορά που οι ποσότητες του νερού που παίρνουμε από τα επιφανειακά και τα υπόγεια νερά είναι τόσο μεγάλες, ώστε δεν επαρκούν για να ικανοποιήσουν τη συνολική ζήτηση -ύδρευση, άρδευση, οικιακή και βιομηχανική χρήση, υδροηλεκτρισμός, υδατοκαλλιέργειες, ανάγκη οικοσυστημάτων, σε μια περιοχή. Εκεί όπου ενσκήπτει λειψυδρία, το διαθέσιμο νερό δεν επαρκεί για την παραγωγή τροφίμων και την ανακούφιση της εκεί πείνας και της φτώχιας, αλλά και δεν επιτρέπει να προωθηθεί η αναγκαία βιομηχανική, αστική και τουριστική ανάπτυξη, χωρίς περιορισμούς στη χρήση νερού και τις πολιτικές καταμερισμού για χρήση σε άλλους τομείς, κυρίως στη γεωργία.

---------Αν Διαθέτεις Χρήματα Αγοράζεις Ακόμη και τη Ρύπανση Καθώς οι καινούργιες συνθήκες ζωής και εργασίας, μέσα στον παγκοσμιοποιημένο πλανήτη μας, συμπιέζουν και επιδεινώνουν τη φτώχια και την ανέχεια, οι ανισότητες διευρύνονται και ο πλούτος Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


είναι μονο-κατευθυνόμενος. Για άλλη μια φορά η κυριαρχία των εχόντων και κατεχόντων είναι πασιφανής, αλλά μέσα στην καθημερινή κυνικότητα και τις κάθε είδους αδικίες τους, εγκλωβίζουν ακόμη και υποτιθέμενα ενεργούς πολίτες. Συνάμα, η αλληλεξάρτηση έχει λάβει μοναδικές για την ανθρώπινη ιστορία διαστάσεις, με ευκαιρίες που περιορίζονται στους πολύ λίγους και ‘’μπιστικούς’’ τους, ενώ οι υποχρεώσεις τους περιορίζονται ή και εκμηδενίζονται. Κάπως έτσι συμβαίνουν τα πράγματα στην Ελλάδα του 2008, στη Θεσσαλία, στην Αρκαδία, στη Βοιωτία, στην Πτολεμαΐδα, σε κάθε μικρή ή μεγαλύτερη τοπική εξουσία. Για να αντιμετωπιστεί η σημερινή ζήτηση προϊόντων και υπηρεσιών εντατικοποιούνται οι κύριοι παραγωγικοί συντελεστές, όπως είναι το ανθρώπινο δυναμικό, η τεχνολογία, οι υπερ-κατασκευές και το κεφάλαιο. Αυτή η κατευθυνόμενη, όπως λέγουν πολλοί, εντατικοποίηση, είναι μια εν δυνάμει εκρηκτική απειλή-πίεση προς τους φυσικούς πόρους, όπως είναι το έδαφος, το νερό, ο αέρας, το υπέδαφος και γενικότερα το περιβάλλον. Τα πρώτα θύματα αυτής της κατάστασης θα είναι ασφαλώς οι επόμενες γενεές, οι οποίες δεν συμμετέχουν στη σημερινή χάραξη της περιβαλλοντικής πολιτικής που αφορά το αύριο. Επίσης, αυτές οι επόμενες γενεές δεν επωφελούνται από τις σημερινές κορεσμένες θέσεις εργασίας στη βιομηχανία, στη γεωργία, στον τουρισμό και στη ναυτιλία. Εξάλλου, οφείλουμε να αφήσουμε στις επόμενες γενεές παρακαταθήκες όχι μόνο περιβαλλοντικές – καθαρό και άφθονο νερό, υγιεινά τρόφιμα, καθαρό νερό, αδιατάραχτο φυσικό περιβάλλον με άφθονη 96 βιολογική ποικιλότητα, αλλά και καλύτερη ποιότητα ζωής . Παρόλα αυτά υπάρχει μια μερίδα τεχνοκρατών που επισημαίνουν –για τους δικούς τους λόγους, ότι ο σεβασμός προς το περιβάλλον είναι –ακούστε και κρατηθείτε,

άρρηκτα συνδεδεμένος με χαμηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης,

καθώς όπως διατείνονται τα φυσικά αποθέματα εξαντλούνται. Όμως, αγαπητοί κύριοι, όπως επισημαίνει και ο διάσημος περιβαλλοντολόγος Soumacher (καμία σχέση με το γνωστό πρωταθλητή της Formula -1), ‘’οι προβλέψεις όταν έχουμε να κάνουμε με το περιβάλλον και τη ζωή εμπεριέχουν μεγάλο βαθμό αβεβαιοτήτων, την τυχαιότητα και πολλές φορές αποδεικνύονται και αναξιόπιστες, όσο και αν προέρχονται από επιφανείς για τον κλάδο τους επιστήμονες’’. Έτσι, στις αρχές της δεκαετίας του ’70 οι καταστροφολόγοι προειδοποιούσαν τότε ότι τα αποθέματα ορυκτών υλών θα εξαντλούνταν μέχρι ο 2005, ενώ οι αισιόδοξοι προέβλεπαν φθηνότερες πρώτες ύλες, λόγω της ανάπτυξης της τεχνολογίας και της ανακάλυψης και άλλων αποθεμάτων πρώτων υλών. Ακόμη και σήμερα μας προειδοποιούν ότι μέχρι το 2025 τα ορυκτά αποθέματα του πλανήτη θα έχουν εξαντληθεί, ενώ άλλες μορφές ενέργειας θα αντικαταστήσουν τις σημερινές συμβατικές. Μακάρι να κατευθυνθούμε το συντομότερο δυνατό στις ανανεώσιμες και εναλλακτικές πηγές ενέργειας. Όμως τους συμφέρει αυτή η μεταστροφή; Οι τάσεις όμως των προβλέψεων έχουν χτυπήσει κα τη χώρα μας. Θυμηθείτε, πριν μερικές δεκαετίες, κάποιους επαΐοντες που επεσήμαιναν προβλέποντας, ότι η λίμνη της Καστοριάς θα έχει διάρκεια ζωής 30-50 χρόνια και διατύπωναν την άποψη, ότι κάθε 15 με Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


20 χρόνια γεννιέται-δημιουργείται μέσα στο Αιγαίο πέλαγος κάποιο καινούργιο νησί, στο μέγεθος της Πάτμου από τα φερτά υλικά που φέρνουν στις θάλασσες ποτάμια και χείμαρροι. Παρόλα αυτά, η μέχρι σήμερα ορθολογική εμπειρία και τα νέα εργαλεία που υπάρχουν στη διάθεση των τεχνοκρατών έχουν δείξει ότι τα περιθώρια όντος είναι στενά και γίνονται ακόμη στενότερα για την πρόβλεψη και εξέλιξη των περιβαλλοντικών ζητημάτων που θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε στο μέλλον και τούτο γιατί τα θέματα αυτά είναι αλληλοεπηρεαζόμενα από πολλαπλές και αβέβαιες συνιστώσες, εμπεριέχουν το πρόβλημα της υστέρησης των δράσεων και αντιδράσεων, αλλά και στις καθυστερήσεις ανάμεσα στο αίτιο και το αιτιατό. Ποιος μπορεί να εγγυηθεί με απόλυτη σιγουριά ότι οι λιμνοδεξαμενές και τα φράγματα που σχεδιάζονται στο Ν. Χανίων μπορούν και να εξασφαλίσουν το πολύτιμο νερό για άρδευση και ύδρευση, είναι οικονομικά βιώσιμες υποδομές και ότι δεν θα απειλήσουν το τοπικό περιβάλλον. Ποιος μπορεί να μας διαβεβαιώσει ότι δεν θα επηρεαστεί το κλιματικό μικροπεριβάλλον της περιοχής; Και τούτο γιατί για παράδειγμα η μέχρι σήμερα εμπειρία από άλλες περιοχές δείχνει ότι κάθε πρόσθετη ελεύθερη επιφάνεια σε νερό σε μια περιοχή είναι ενδεχόμενο να περιορίσει τις χιονοπτώσεις ή και να αυξήσει υπέρμετρα την τοπική υγρασία με επιπτώσεις στα καλλιεργούμενα είδη, στις παραγωγικές δραστηριότητες και στη ζητούμενη επάρκεια του νερό. Τι να τις κάνουμε τις λιμνοδεξαμενές και τα φράγματα όταν δεν θα βρέχει και δεν θα χιονίζει στα βουνά ;

97

Πέρα όμως από αυτά την παλαιότερη προσέγγιση στα περιβαλλοντικά ζητήματα -που δυστυχώς εξακολουθεί να καταταλαιπωρεί τον τόπο και τις τοπικές κοινωνίες, ήταν μονοδιάστατη, μονοσήμαντη και αποσπασματική, καθόσον η διεπιστημονικότητα ήταν αδύνατο να συνυπάρχει. Σήμερα, αυτό που έχουμε αντιληφθεί είναι ότι τα ζητήματα του περιβάλλοντος πρέπει να προσεγγίζονται και να αναλύονται μέσα από διεπιστημονική και συνολική οπτική που συνεκτικά μαζί τον περιβαλλοντικό προβληματισμό, τα κοινωνικά ζητήματα και τα οικονομικά θέματα, με σαφείς κατευθύνσεις και προοπτικές. Επομένως οι τυχόν καθυστερήσεις στη λήψη των απαραίτητων μέτρων, αλλά και οι αναδράσεις των περιβαλλοντικών προβλημάτων, δημιουργούν μεγάλες δυσκολίες ως προς το προβλέψιμο χρονικό διάστημα εκδήλωσής τους, με κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις. Για παράδειγμα, τα χημικά που θεωρούνται υπεύθυνα για την καταστροφή του όζοντος στην στρατόσφαιρα είναι πολύ πιθανό να έχουν διάρκεια ζωής πάνω από 100 χρόνια, εφόσον δεν εξαντληθούν δεσμευμένα σε χημικές ενώσεις ή και με κάποιο άλλο τρόπο. Άρα το πρόβλημα, έστω και αν καταργήσουμε σήμερα τις εκπομπές των υπευθύνων για την καταστροφή του όζοντος χημικών, θα συνεχιστεί για ολόκληρο τον επόμενο αιώνα. Παρόλα αυτά, τα μέτρα πρόληψης ή και αποκατάστασης του σήμερα είναι σημαντικότατο γεγονός με έμμεσο κόστος που αντανακλά στο αύριο και προσδοκούμε αυτό το αύριο να είναι καλύτερο σε ποιότητα ζωής.



Τον περασμένο Οκτώβρη δημοσιεύθηκε μια έκθεση της βρετανικής κυβέρνησης για την αντιμετώπιση και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής με οικονομικούς όρους, όπου προτείνεται μια ολιστική προσέγγιση. Η έκθεση, επιχειρεί την ανάδειξη, όχι μόνο των επιπτώσεων και των κινδύνων που εγκυμονεί η ανεξέλεγκτη κλιματική αλλαγή, αλλά κυρίως επισημαίνει τις ευκαιρίες – οικονομικές,

κοινωνικές

και

περιβαλλοντικές,

που

θα

υπάρξουν

όταν

υιοθετηθούν

αποτελεσματικότερες δράσεις για την παρεμπόδιση των επιπτώσεων σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Έτσι, σύμφωνα με τις προβλέψεις, η κλιματική αλλαγή ενδέχεται να προκαλέσει αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της γης κατά 5ο C σε σχέση με τη θερμοκρασία που έχει καταγραφεί κατά την προ-βιομηχανική περίοδο. Το φαινόμενο αναμένεται να επηρεάσει όχι μόνο τις αναπτυγμένες, αλλά το σύνολο των χωρών, με καταλυτικές συνέπειες στον μετασχηματισμό τόσο της φυσικής, όσο και της ανθρώπινης γεωγραφίας του πλανήτη, ενώ η εκτίμηση αποφαίνεται ότι τα φτωχότερα κράτη θα αντιμετωπίσουν το πρόβλημα εντονότερα και νωρίτερα από τα ήδη αναπτυγμένα κράτη. Εξάλλου, με βάση τις οικονομικές εκτιμήσεις, το άμεσο κόστος των επιπτώσεων των κλιματικών αλλαγών υπολογίζεται στο 5% περίπου του παγκοσμίου ΑΕΠ ετησίως. Αν δε συνυπολογίσει κανείς τις επιπτώσεις του φαινομένου στην ανθρώπινη ζωή και στο περιβάλλον, το κόστος μπορεί να ξεπεράσει ακόμη και το 20%, ενώ το κόστος των πιθανών δράσεων για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου θα προσέγγιζε μόλις το 1%. Σ’ αυτό δεν συνυπολογίζονται οι τεράστιες 98 αναπτυξιακές ευκαιρίες που θα δημιουργήσει η ανάπτυξη νέων ενεργειακών τεχνολογιών, με στόχο τον περιορισμό της χρήσης των ορυκτών καυσίμων. Ωστόσο, η έκθεση αποφαίνεται ότι, η κλιματική αλλαγή αποτυπώνει τη μεγαλύτερη μέχρι σήμερα αποτυχία της αγοράς, ενώ η διατήρηση της σημερινής κατάστασης αναμένεται να δράσει όχι μόνο ως καταλύτης της κλιματικής αλλαγής, αλλά και ως τροχοπέδη για κάθε περαιτέρω οικονομική ανάπτυξη. Έτσι, προτείνεται η ανάληψη κρατικών δράσεων σε παγκόσμιο επίπεδο με στόχο τη διαμόρφωση μιας ενιαίας τιμολογιακής πολιτικής για τα ορυκτά καύσιμα που θα καλύπτει όλα τα κράτη και τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας, την υιοθέτηση κινήτρων για την ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων υψηλής αποδοτικότητας και τη μεταβολή των καταναλωτικών συνηθειών. Επιζητείται δηλαδή η διαμόρφωση μιας κοινής αντίληψης και συμπεριφοράς σε διεθνές επίπεδο, μέσω της ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών για την επιζητούμενη καλύτερη ποιότητα ζωής. (πηγές: έκθεση Stern, www.sternreview.org.uk, 2005, Κ.Μπίθας, 2003).

Βιβλιογραφικές Πηγές *Bush M., 2003. – Ecology of a Changing Planet. Prentice Hall. *G.B.W.C., 1996.- The Greek Habitat Project Natura 2000:an overview. Directive 92/43/EEC. *Κουσουρής Θ., 1995.- Δομή και Διαχείριση Εσωτερικών Υδάτων. Διδακτικές σημειώσεις Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


Πανεπιστήμιο Αιγαίου. *Κουσουρής Θ., Α. Αθανασάκης, 1996.- Περιβάλλον Οικολογία Εκπαίδευση. Εκδ., Σαββάλα, Αθήνα. *Κουσουρής Θ., 1999.- Το Νερό στη Φύση στην Ανάπτυξη στην Προστασία του Περιβάλλοντος. Μονογραφίες Θαλάσσιων Επιστημών, Νο 1,. Εκδόσεις Ε.Κ.Θ.Ε. *Κουσουρής Θ., Κ. Παπαγιαννάκη, 2005. Περιβαλλοντικά Παιχνίδια στο Περιβάλλον, για το Περιβάλλον και την Αειφορία.Εκδόσεις Χρ.Δαρδανός. *Κουσουρής Θ., Α. Μπαλιάκου, Κ. Λεμπέσης, 2007: Οδηγός Περιβαλλοντικής.Εκπαίδευσης Εκεί ψηλά στον Ομαλό, http://www.perivallon.com. *Μάργαρης Ν., 2001.- Οδοιπορικό στο Ελληνικό Περιβάλλον. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθηνα. *Ν.Α. (Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις), 1970-2007.- Στοιχεία και Δεδομένα για το Υδάτινο Περιβάλλον. Αρχεία από Νομαρχιακές Αυτιδιοικήσεις. *Νικολαίδης Ν., 200.- Υδατική Χημεία. Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη. *Odum E.P., 1971.- Fundamentals of Ecology. (3rd edition) Saunders, Phil., USA. *Pianka E., 2006.- Εξελικτική Οικολογία. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο. *Σφήκας Γ., 2004. – Οι Προστατευόμενες Περιοχές Natura 2000 στην Ελλάδα. Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης. Αθήνα. *Stanner D. & P. Bourdeaux, (Ed) 1995.- Europe’s environment. The Dobris Assessment. European Environmental Agency, Copenhagen. *Τσιούρης Σ., Π. Γεράκης, 1991.- Υγρότοποι της Ελλάδος. Αξίες, Αλλοιώσεις, Προστασία. Α.Π.Θ., WWF, IUCN. *Υ.Γ./ΥΕΒ, 1970-2008.- Απογραφικά Στοιχεία και Δεδομένα. Αρχεία Υπουργείο Γεωργίας/Υπηρεσία Εγγείων Βελτιώσεων. 99 *Χατζιμπίρος Κ., 2007.- Οικολογία. Οικοσυστήματα και Προστασία του Περιβάλλοντος. Εκδόσεις Συμμετρία, Αθήνα. --------------------------------------------


ΙΙΙ -Οικολογία και Περιβάλλον: Περιηγήσεις, Περιπλανήσεις, Απόψεις

Recommend Documents