Ι -Οικολογία και Περιβάλλον: Περιηγήσεις, Περιπλανήσεις, Απόψεις

Δρ. Θεόδωρος Σ. Κουσουρής

Με την Οικολογία & το Περιβάλλον ‘’Περιηγήσεις, Περιπλανήσεις, Απόψεις’’

(Ι)

Αθήνα, 2008

-Ι. Περιηγήσεις, Περιπλανήσεις, Απόψεις

Δρ. Θεόδωρος Σ. Κουσουρής

(Ι). Με την Οικολογία & το Περιβάλλον ‘’Περιηγήσεις, Περιπλανήσεις, Απόψεις’’ ………..μέσα από επίκαιρα και έγκυρα κείμενα γίνεται προσπάθεια ώστε να σκιαγραφηθούν, μέσα από την οπτική της βιώσιμης ανάπτυξης, τα ζητήματα του περιβάλλοντος στην Ελλάδα, αλλά και οι συνθέσεις της Φύσης και οι σχέσεις συνύπαρξης της Φύσης με τον Άνθρωπο, με προοπτικές καλύτερης ποιότητας ζωής! Copyright: Δρ. Θεόδωρος Σ. Κουσουρής e-mail: [email protected] ________________________

Ο Θεόδωρος Σ. Κουσουρής, διετέλεσε πάνω από μια δεκαετία εκλεγμένος Διευθυντής στο Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων, του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), επιστημονικός σύμβουλος σε ΟΤΑ, αναπτυξιακές & τεχνικές εταιρίες, Δ/ντής ερευνών στο ΕΛΚΕΘΕ, ΕΚΘΕ & ΙΩΚΑΕ. Κατέχει διδακτορικό δίπλωμα στην οικολογία & προστασία του περιβάλλοντος από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Master of Science στους πόρους του περιβάλλοντος από το Salford University, U.K., μεταπτυχιακό δίπλωμα στην περιφερειακή ανάπτυξη από το Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών Επιστημών & μεταδιδακτορική ειδίκευση στην υδροοικολογία από το Zurich University, Switzerland. Άρθρα του με περιβαλλοντικό προβληματισμό δημοσιεύονται στον ημερήσιο έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, σε ιστοχώρους & σε weblogs, ενώ έχει συγγράψει βιβλία με οικολογικό και περιβαλλοντικό περιεχόμενο για το σχολείο & το ελεύθερο εμπόριο. Έχει λάβει μέρος σε εθνικά & ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα ως επιστημονικός υπεύθυνος ή ως συμμετέχον, σε πραγματογνωμοσύνες, σε μελέτες σκοπιμότητας & περιβαλλοντικών όρων - επιπτώσεων. Οι εκπαιδευτικές & επιμορφωτικές του δραστηριότητες καλύπτουν αντικείμενα οικολογικών και περιβαλλοντικών ζητημάτων, μεταξύ των άλλων στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Πολυτεχνείο Κρήτης, εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας & δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, νέων επιστημόνων, Κέντρων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης κ.ά.

Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

2


Περιεχόμενα Πρόλογος Εκείνη η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση που Δημιουργεί και η άλλη η Δήθεν Ποιά Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Αναζητούμε; ( Οράματα, Δράσεις,, Αλλαγή Συνηθειών ) Όταν η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Γίνεται Περιτύλιγμα Ας Αρχίσουμε με τη Φροντίδα της Γειτονιάς μας Για να Βλαστήσει ο Σπόρος Πρέπει Πρώτα να Πεθάνει το Λουλούδι Ζήτημα Αρχής & Ζήτημα Ζωής η Ανακύκλωση των Απορριμμάτων Η Αναγκαιότητα της Διαχείρισής & της Ανακύκλωσης των Σκουπιδιών (Πληροφόρηση, Ευαισθητοποίηση και Παιχνίδι) Γιατί Ανάμεσα σε Μπάζα; Φυσικό Λίπασμα από Φυτικά Υλικά - Κομποστοποίηση Οι ΄Οψεις των Πηγών της Ενέργειας Το Νερό & Γονιμοποιεί & Καταστρέφει Λεονάρντο ντα Βίντσι - Περιβάλλον και Φύση Περιήγηση στα Αντικύθηρα Η Πρόληψη Προέχει της Καταστολής Παρέμβαση Πολιτικής με…Χρώμα Οικολογικό. Να το Επιδιώκουμε Επιλογές & στην Ικανότητα Μαζί με τη Ζωντάνια Περιβαλλοντικός Παραβατισμός, Αυθαιρεσίες, Απαξίωση (Αν έχεις 2 αγελάδες …!) Για τη Βιοποικιλότητα & τη Δυναμική του Παράκτιου Χώρου H Παράκτια Ζώνη, o Αιγιαλός & η Αναγκαιότητα Διαχείρισή του Υπαίθρια Περιβαλλοντικά Κέντρα-Πρόκληση του Μέλλοντος Για τις Λιμνούλες της Βροχής και του Χιονιού – Μεσογειακά Εποχικά Τέλματα Μετά τις Πυρκαγιές Ζήστε το Μύθος τους Τα Μυστικά της Αναγέννησης των Φυτών Του Καιρού τα Γυρίσματα, όταν το Κλίμα Αλλάζει Η Λειψυδρία και τα Συνεπακόλουθα (Η Κρίση του Νερού) Βιώσιμη Ανάπτυξη & Αειφορία Υγρότοποι & Υγροτοπικές Περιοχές –Αξίες & Λειτουργίες Βιβλιογραφικές Πηγές & Δικτυακοί Τόποι

Σελ. 4 5 11 14 17 22 24 28 33 36 39 44 48 51 54 57 62 64 67 70 88 91 95 99 104 109 112 121 138

Πρόλογος Η συγγραφική αυτή προσπάθεια, ‘’(Ι). Με την Οικολογία & το Περιβάλλον –Περιηγήσεις, Περιπλανήσεις, Απόψεις’’, συγκροτείται από κείμενα πρόκλησης, κείμενα που οριοθετούν τοπικά και πλανητικά περιβαλλοντικά ζητήματα, κείμενα που συμβάλλουν στην απόκτηση κάποιας διαφορετικής γνώσης, κείμενα με επιστημονική εγκυρότητα. Εξάλλου, περιλαμβάνονται και κείμενα για την περιβαλλοντική εκπαίδευση για τη σχετική ευαισθητοποίηση, μέσα στις


3


προκλήσεις των σημερινών και αυριανών περιβαλλοντικών και όχι μόνο ζητημάτων. Για τους πλέον ειδικούς, η περιβαλλοντική εκπαίδευση

είναι καταρχήν μάθηση. Αλλά η μάθηση,

σύμφωνα με τους παιδαγωγικούς κανόνες διαπιστώνεται και εδραιώνεται όταν μια εμπειρία ή ένα σύνολο από εμπειρίες μπορούν και είναι ικανές, να μεταβάλλουν συμπεριφορές και στάσεις, παρότι όλες οι μεταβολές στην συμπεριφορά δεν μπορούν να αποδοθούν μόνο στη μάθηση. Εξάλλου, σε αυτήν τη παιδαγωγική διαδικασία, σημαντικό ρόλο οφείλουν να παίζουν εκτός από την παρατήρηση, το ψάξιμο, η αναζήτηση, η περιγραφή και ο διάλογος πάνω στην ανάλυση των ευρημάτων. Και για να ριζώσει, σε βάθος χρόνου, το βιωματικό κάποιας συνεχιζόμενης δραστηριότητας δεν αρκεί μόνο η πρακτική εφαρμογή, αλλά να επιδιώκεται ώστε να οικοδομηθεί, η σύνδεση των ζητημάτων του περιβάλλοντος με τις τοπικές κοινωνίες. Με οδηγό τα παιδιά μπορούν να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για καλύτερη ποιότητα ζωής, μέσα όμως από την πραγματικότητα, με ρεαλισμό, με οράματα και προοπτικές για το σύνολο της κοινωνίας ως αναπόσπαστο κομμάτι του περιβάλλοντος. Ωστόσο, τα κείμενα αυτού του βιβλίου πιστεύουμε ότι είναι χρήσιμα και

για τον εκπαιδευτικό εκείνο που βιώνει καθημερινά την περιβαλλοντική

προβληματική μέσα και έξω από το χώρο του σχολείου και που οφείλει να εντάξει στις δραστηριότητες του σχολείου βιωματικά εφόδια για καλύτερη ποιότητα ζωής. Μόνο έτσι μπορούμε να συμβάλλουμε με διάλογο και τεκμηριωμένες απόψεις σε όσα διαδραματίζονται στον περίγυρό μας και στα παγκόσμια περιβαλλοντικά ζητήματα γιατί οφείλουμε να έχουμε άποψη και προτάσεις ώστε να συμβάλλουμε στην προώθηση της ευαισθητοποίησης για τα κοινά και ειδικότερα για τα ζητήματα του περιβάλλοντος. Και όπως επικαλούνται και διατείνονται τα σχετικά παιδαγωγικά κείμενα

για την Περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, έχουμε χρέος να

υπενθυμίζουμε ότι αυτή η διαδικασία έχει διαπιστώσει ότι: ‘’- αν πεις στα παιδιά κάποια λόγια,

άντε και να τα θυμούνται μέχρι το βράδυ,

- αν συνομιλήσεις και τους δείξεις στην πράξη τι σημαίνουν αυτά τα λόγια, θα τα θυμούνται γύρω στη βδομάδα, - αν όμως αφήσεις τα παιδιά να φτιάξουν κάτι σχετικό με αυτά τα λόγια, να το περιεργαστούν και να το αγγίξουν, θα θυμούνται τα πιο πάνω λόγια για μια ζωή’’. Δρ. Θεόδωρος Σ. Κουσουρής (2008)

 Εκείνη η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση που Δημιουργεί και η άλλη, η Δήθεν Από καιρού σε καιρό, είναι χρήσιμος ο απολογισμός και η αξιολόγηση για το έργο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στα σχολεία μας. Απολογισμός όμως από τους ίδιους τους Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

4


εμπλεκόμενους σε αυτήν τη διαδικασία. Απλά εμείς, μπορούμε να προτείνουμε τα επιστημονικά κριτήρια. Η υιοθέτηση ή όχι αυτής της μεθοδολογίας επαφίεται στην εκπαιδευτική κοινότητα. Ωστόσο, οφείλει αυτή να συμπορεύεται με την τοπική κοινωνία και τα ζητήματά της, την Τοπική Αυτοδιοίκηση, τους ενεργούς πολίτες και τις αντίστοιχες κινήσεις και ασφαλώς τους κατά περίπτωση γνώστες των επιμέρους ζητημάτων. Αναρωτηθείτε αν κατά τη διάρκεια μιας δραστηριότητας σε, μια σχολική χρονιά, μπορέσατε και αλλάξατε στα παιδιά συνήθειες, συμπεριφορές και νοοτροπίες ως προς το περιβάλλον; ‘Η πάλι από τα ίδια στη σπάταλη χρήση του νερού και της ηλεκτρικής ενέργειας, στην ουσιαστική απουσία μας από την ανακύκλωση και τη δενδροφύτευση; Εδώ και μερικά χρόνια ζούμε κρίση αξιών, κρίση οικονομική, κρίση κοινωνική, κρίση πολιτική, κρίση της φιλίας, κρίση περιβαλλοντική. Πως

είναι δυνατό να

κατανοηθούν όσα συμβαίνουν στη Φύση και στο γειτονικό τοπικό περιβάλλον, όταν αυτά προσεγγίζονται επιφανειακά, αποσπασματικά και χωρίς διασύνδεση; Διασύνδεση με την κοινωνία, καθώς οι κυρίαρχες διεργασίες του περιβάλλοντος χαρακτηρίζονται από επιρροές, αλληλεξαρτήσεις, αλληλεπιδράσεις, συνθέσεις και σχέσεις. Άλλωστε, το περιβάλλον είναι πηγή της ζωής μας, αλλά και αποδέκτης των εκδηλώσεων της ζωής. Οι συσσωρεμένες παρενέργειες των δραστηριοτήτων μας, ορθώνονται πλέον απειλητικές και τούτο γιατί αργήσαμε να κατανοήσουμε τις λειτουργίες της φύση, τις αλληλεξαρτήσεις των συστατικών της, τις ευαίσθητες ισορροπίες που μπορεί να καταρρέουν σε κάθε αλόγιστη δραστηριότητά μας. Εδώ καλείται να 5 συμβάλλει αποτελεσματικά η άλλη διάσταση, η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, η οποία και μόνο όταν ενσωματώνει φιλικές προς το περιβάλλον καλές πρακτικές και προωθεί αντίστοιχες συλλογικές δραστηριότητες, μέσα στην κοινωνία για την κοινωνία και το περιβάλλον, τότε μπορεί να διαμορφώνει στάσεις ζωής και συμπεριφορές που αποβλέπουν στην καλύτερη ποιότητα ζωής. Και οι δήθεν ειδικοί, ομιλούν για αξιολόγηση των αντίστοιχων προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, λαμβάνοντας υπόψη αν και κατά πόσο οι μαθητές έχουν αφομοιώσει στεγνές έννοιες και πληροφορίες, παρά μια μετρήσιμη αλλαγή στον τρόπο ζωής ή και στην συμπεριφορά των αυριανών ενεργών πολιτών, ως προς τα περιβαλλοντικά ζητήματα. Δυστυχώς, είναι επόμενο η μονοδιάστατη οπτική τους, χωρίς πολυδιάστατες δράσεις με δικτύωση στην κοινωνία, να έχει φέρει σε αδιέξοδα την περιβαλλοντική εκπαίδευση, αφού παραμένει ξεκομμένη από το τοπικό περιβάλλον και την κοινωνία. Μια ουσιαστική και ζωντανή Π.Ε., οφείλει να περιλαμβάνει την έγκυρη περιβαλλοντική ενημέρωση, την ευαισθητοποίηση, την κινητοποίηση και τη συμμετοχικότητα σε δραστηριότητες που αναβαθμίζουν-και όχι μόνο, την ποιότητα ζωής. Είναι αδιανόητο η Π.Ε., να στηρίζεται ακόμη στα θρυμματισμένα στοιχεία μιας αναλυτικής διαδικασίας (βλέπε δομή και σύνταξη των προγραμμάτων Π.Ε.), να έχει παραμείνει απολιθωμένη η αξιολόγηση των προγραμμάτων περιβαλλοντικής σε όλα εκείνα που πρέσβευαν οι παιδαγωγικές επιταγές πριν από τριάντα χρόνια, ενώ το χαοτικό γίγνεσθαι με τις αντιμαχόμενες ειδικότητες και Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


τις αντικρουόμενες πληροφορίες, να καλύπτει αρνητικά ή και επιφανειακά την ανάγκη διασύνδεσης του σχολείου με τη κοινωνία. Και κάπου εκεί κοντά, ανασύρονται πρώην εκπαιδευτικοί, κατά τα άλλα συμπαθείς και φιλότιμοι. Λέγεται ότι, προσπαθώντας να αιτιολογήσουν την ύπαρξή τους, στηρίζονται σε παλιομοδίτικες παιδαγωγικές συνταγές, με αταβιστικές συμπεριφορές, λες και η ανθρωπιά, η φιλία, η συντροφικότητα δεν τους έχει αγγίξει, παρά μόνο επιδερμικά. Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση μπορεί να επιτυγχάνει, όταν κινητοποιεί και διασυνδέεται με την τοπική κοινωνία. Όταν, μπορεί και ευαισθητοποιεί την κοινωνία για τα ζητήματα του περιβάλλοντος και ότι την αφορούν άμεσα. Όταν στις δραστηριότητές της ενσωματώνει έμπρακτες δραστηριότητες για να τονιστεί το εφικτό και η αναγκαιότητα σε ορισμένες πρωτοβουλίες. Απ’εκεί και πέρα –επειδή καλύπτει τη ζητούμενη ολοκληρωμένη πρόταση, οι προοπτικές είναι ευοίωνες, επειδή πείθει και προσδοκά αποτελεσματικότερη συμμετοχικότητα στα κοινά. Και κάτι το ελκυστικό που σπανίζει στις μέρες μας. Μέσα από την περιβαλλοντική εκπαίδευση, είναι δυνατό να αναπτυχθούν σε κάθε σχολείο οι κατάλληλοι πυρήνες εθελοντισμού, τόσο για τον περίγυρό μας και τη γειτονιά, όσο και για ευπαθείς και οικολογικά ευαίσθητες περιοχές του τόπου μας, συμμετέχοντες έτσι ενεργά στο κοινωνικό και περιβαλλοντικό γίγνεσθαι. Ωστόσο, πιστεύουμε ότι θα είναι χρήσιμο να απαριθμήσουμε ορισμένες σύγχρονες πρακτικές και τρόπους με τους οποίους μπορεί να βελτιωθεί η Π.Ε. και να επιχειρηθεί, από χαρισματικούς και μόνο εκπαιδευτικούς, η ζητούμενη υπέρβαση στην καθημερινότητα. Τουλάχιστον μακριά από επαγγελματίες βερμπαλιστές με ψευδεπίγραφες αραχνιασμένες περγαμηνές και αμφιλεγόμενα προσωπεία. 1. Οι εκπαιδευτικοί και κατ’επέκταση οι μαθητές πρέπει και να μάθουν και να διδάσκονται ότι η Φύση δομείται από σχέσεις πολύπλοκες, πολυδιάστατες και δικτυωτές, αλλά όχι γραμμικές. Δεν μπορείς να διδάσκεις Π.Ε., όταν για εντυπωσιασμό και μόνο παραμένεις προσηλωμένος στο ότι για παράδειγμα με την ανακύκλωση μιας φιάλη κρασιού, έχεις εξοικονομήσει τόσες εκατοντάδες λίτρα νερό. ‘Η ότι η διατήρηση ενός δένδρου μπορεί να μας εφοδιάζει καθημερινά με τόσες χιλιάδες κυβικά μέτρα οξυγόνο. Αυτή η λογική και η διαδικασία μάθησης είναι γραμμική και δεν προσφέρει τις βάσεις για να αντιληφθούν οι μαθητές και να συλλογιστούν τις πολυδιάστατες σχέσεις της Φύσης και την αναγκαιότητα της αλλαγής του τρόπου ζωής και συμπεριφορών, που οφείλει να επιδιώκει η Π.Ε. 2. Η σύνθετη σκέψη είναι το πρώτο και κυρίαρχο στοιχείο για την Π.Ε. Όταν θέλουμε να δημιουργήσουμε περιβαλλοντικά συνειδητοποιημένους πολίτες, οφείλουμε αναπτύξουμε στα παιδιά την κριτική σκέψη. Να είναι δηλαδή ικανοί οι μαθητές να αξιολογούν σύνθετες πληροφορίες και να συμμετέχουν με τις αποφάσεις τους προβλέποντας, ακόμη και τα χειρότερα και με ποια μέτρα οφείλουν να πορευτούν στην πορεία τους. Δεν λέμε όχι στον εννοιολογικό Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

6


εξοπλισμό των παιδιών που θα τους κάνει ικανούς να απαντήσουν σε πολύπλοκα ερωτήματα. Αλλά, δεν πρέπει να μένουμε μόνο σε στεγνές ή και άκαμπτες έννοιες. Δεν υποχρεώνουμε τα παιδιά να μαθαίνουν ή να αποστηθίζουν δεδομένα, χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να διαχειρίζονται αυτά και να τα αναλύουν. 3. Η νέα αντίληψη για τη διαδικασία μάθησης οφείλει να συμπεριλάβει τη θεώρηση των ζητημάτων της τοπικής κοινωνίας, του τοπικού περιβάλλοντος, αλλά και τη θεώρηση ολόκληρου του κόσμου με τα πλανητικά ζητήματα. Όπως λέγουν οι ειδικοί του περιβαλλοντικού κινήματος, το σύνθημα ‘’σκέψου πλανητικά, δράσε τοπικά’’ δεν είναι πλέον αποτελεσματικό, γιατί έχουμε καθυστερήσει υπερβολικά. Στις σημερινές δυσκολίες

και τα

εμπόδια που προκύπτουν οφείλουμε ως άτομα και χώρα να δεχτούμε κάποιους περιορισμούς, ώστε να έχουμε τη δυνατότητα να ζούμε σε ένα βιώσιμο περιβάλλον. Για παράδειγμα, οι διαμαρτυρίες και η προβληματική για τα απορρίμματα και τους οριοθετημένους χώρους διάθεσης τους δεν είναι ρεαλιστικοί, καθώς εμπλέκονται όχι μόνο τοπικοί φορείς, αλλά και τα ζητήματα της ανακύκλωσης, των κλιματικών αλλαγών, της διαχείρισης των υδατικών πόρων, του δασικού πλούτου, των φυσικών πόρων του περιβάλλοντος και άλλα. 4. Στις μέρες μας, η αναγκαιότητα της σύνθεσης και η γοητεία των σχέσεων δεν είναι μόνο χρήσιμες, αλλά και απαραίτητες. Για τούτο καλείται η Π.Ε., να παίξει το ρόλος της σε πολυδιάστατο χώρο και δικτυωτή αντιμετώπιση των προκλήσεων, δηλαδή τη συνθετική οπτική με 7 όσα καταγίνεται. Η βαθειά αντίληψη και η κατανόηση ενός τοπικού περιβαλλοντικού ζητήματος δεν επιμετρείται με βάση τη δυνατότητα ενός μαθητή να απομνημονεύσει βασικά στοιχεία της πληροφορίας ενός αντικειμένου, γιατί τότε η Π.Ε., αποτυγχάνει στο ρόλο της. Και πελαγοδρομεί η Π.Ε., όταν δεν έχει συγκεκριμένους στόχους, προσωπικές δεσμεύσεις και μετρήσιμες θετικές επιρροές στον περίγυρό μας, την τοπική κοινωνία. 5. Μόνο αν προσπαθήσουμε να οικοδομήσουμε ένα περιβαλλοντικό μανιφέστο για τον τόπο μας –που θα μας βοηθήσει ουσιαστικά να υπερνικήσουμε μερικές από τις κακές συνήθειες, τότε έχουμε μπροστά μας το αυθεντικό όραμα για το περιβάλλον. Και κάτι άλλο σημαντικό. Η περιβαλλοντική κοινότητα οφείλει να σταματήσει να θεωρεί την κριτική ως κάτι το αρνητικό και να εκκινήσει από τώρα την πολιτική της συνεχούς αυτοκριτικής και αξιολόγησης ως προς την αποτίμηση και τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Ωστόσο, οι στόχοι της Π.Ε., δεν ολοκληρώνονται από τη μια μέρα στην άλλη, στην πορεία ενός ή περισσότερων σχολικών ετών. Οι στόχοι της Π.Ε., καλύπτουν ένα μεγάλο πλέγμα δραστηριοτήτων χωρίς ημερομηνία λήξης. Είναι τρόπος ζωής και συμπεριφορών προς το περιβάλλον, μέσα στο οποίο ζούμε όλοι. Δεν αφορά μόνο στο τώρα, αλλά και στο αύριο και στο μεθαύριο, γιατί πασχίζεται για την ‘’ουσία’’.

Και να θυμηθούμε μια γνωστή παραίνεση προς

τους εκπαιδευτικούς. ‘’Αν μέσα στο σχολείο δεν διαμορφώσετε παιδιά ώστε να είναι ικανά να Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


θέτουν ερωτήματα, να διατυπώνουν υποθέσεις και προτάσεις και να συμμετέχουν συλλογικά στη λήψη των αποφάσεων, τότε έχετε διαμορφώσει μαλθακούς, άβουλους και ευάλωτους πολίτες στους όποιους καιροσκοπισμούς και στην εκμετάλλευση, ενώ έχετε αποτύχει και ως παιδαγωγοί Αυτό που οφείλουμε να δώσουμε στη νέα γενιά είναι εφόδια γνώσεων και ενημέρωσης συνδυαστικά με βιωματικές δραστηριότητες και έργα επίδειξης. Άλλωστε,

με παρόμοιες

πρακτικές μπορούν να προωθηθούν τα ζητούμενα που μεταξύ των άλλων περιλαμβάνουν : ⇒

έγκυρη πληροφόρηση και ευαισθητοποίηση των παιδιών και κατ’ επέκταση της τοπικής

κοινωνίας για τις αξίες, τη σημαντικότητα και τα αποθέματα του πολιτισμικού και του φυσικού περιβάλλοντός τους, ⇒

ενεργός συμμετοχή των παιδιών, μέσα από προσιτές και εύκολες περιβαλλοντικές

δραστηριότητες, που μπορούν να πραγματοποιηθούν μέσα και γύρω από το σχολείο τους (υιοθεσία και συνεχή φροντίδα του περίγυρού μας, προτάσεις και πρωτοβουλίες αναβάθμισης του περίγυρού μας, αλλά και των υποβαθμισμένων περιοχών, υποστηρικτικές δραστηριότητες, ομιλίες, εκθέσεις φωτογραφίας και ζωγραφικής, δρώμενα, θεατρική ημέρα για την άνοιξη, μουσική ημέρα για το νερό, κ.ά.). ⇒

δημιουργία κινήτρων, μέσων και μηχανισμών για τη σταδιακή βελτίωση του τοπικού

περιβάλλοντος -του περίγυρου-, με τη συνδρομή και συμμετοχή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, των φορέων της περιοχής, αλλά και της εθελοντικής εργασίας όλων μας, ⇒

σταδιακή αλλαγή των παραδοσιακών στάσεων και αντιλήψεων στον ευρύτερο κοινωνικό

ιστό, ως προς το περιβάλλον, την προστασία, την ανάδειξή του.. Μέσα από ποικίλες έμπρακτες περιβαλλοντικές δραστηριότητες στο πεδίο επιδιώκεται όπως οι μαθητές (Unesco, 1999-2000): -οικοδομήσουν γνώσεις, -εξοικειωθούν με τη συλλογή των πληροφοριών, -αναπτύξουν δεξιότητες και ασκηθούν στην παρατήρηση, -ενισχύσουν τη συλλογικότητα, τον εθελοντισμό και τη συνεργασία, -προσαρμοστούν στη λειτουργία και τους κανόνες της ομάδας, -διευρύνουν τους ορίζοντές τους μέσα από τη συζήτηση, την επιχειρηματολογία και την επικοινωνία, -αναπτύξουν κριτική και δημιουργική σκέψη για την αναβάθμιση του περιβάλλοντος. -δημιουργήσουν στάσεις, συμπεριφορές και προωθήσουν ανάλογα μηνύματα προς την οικογένεια, τους φίλους, την κοινωνία και τους φορείς της. Εξάλλου, οι έμπρακτες δραστηριότητες ‘’Περιβαλλοντικής Αγωγής και Εκπαίδευσης’’, οφείλουν μεταξύ των άλλων να αποτελούν:


8




διαδικασία μάθησης και εργαλείο ζύμωσης των παιδιών με τα σημερινά

περιβαλλοντικά ζητήματα, 

αποτελεσματικότερης ανάδειξης της τοπικής περιβαλλοντικής προβληματικής, αλλά

και 

ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης όλων, για το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούμε,

αναπνέουμε, δραστηριοποιούμαστε, δημιουργούμε. Οι πιο πάνω στόχοι δεν ολοκληρώνονται από τη μια μέρα στην άλλη. Δεν είναι μία ή πολλαπλές δράσεις. Είναι ένα πλαίσιο δραστηριοτήτων χωρίς ημερομηνία λήξης. Είναι τρόπος ζωής και συνολικότερης συμπεριφοράς προς τον περιβάλλοντα γειτονικό χώρο στον οποίο ζουν οι μαθητές, οι δάσκαλοι, οι γονείς, όλοι μας. Δεν αφορά μόνο στο τώρα, αλλά και στο αύριο. Όχι “ για τους τύπους” αλλά “ για την ουσία”. Ξεκινώντας τις δραστηριότητες από πολύ μικρή ηλικία, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα παιδιά είναι το αύριο, αλλά και οι καλύτεροι “μεταφορείς-κομιστές” των περιβαλλοντικών ζητημάτων προς την κοινωνία μέσα στην οποία ζουν και δημιουργούν. Έτσι, με οδηγό τους μαθητές, προσπαθούμε να ευαισθητοποιήσουμε την κοινωνία συνολικότερα για το περιβάλλον, που μας αφορά όλους. Απ’εδώ μπορούμε να σχεδιάσουμε και να υλοποιήσουμε την πλέον πρόσφορη διάδοση της ευαισθητοποίησης προς την κοινωνία, όπως είναι για παράδειγμα η παρουσίαση των εργασιών των μαθητών με εκδηλώσεις, με εκθέσεις ζωγραφικής και φωτογραφίας, με δρώμενα, με ουσιαστική παρέμβαση στο τοπικό γίγνεσθαι. Αυτή όμως η αλληλουχία των διαδικασιών – δηλαδή μαθαίνω, νοιάζομαι, συμμετέχω και δραστηριοποιούμαι - δεν είναι απλή. Είναι πολυσύνθετη, με πολλά εμπόδια, με συχνές απογοητεύσεις. Αν κατορθώσουμε και δημιουργήσουμε στα παιδιά το ζητούμενο όραμα, τότε υπάρχουν πολλές πιθανότητες να δούμε αύριο περισσότερους ενεργούς πολίτες. Τέσσερα βασικά βήματα-αλληλουχίες της Περιβαλλοντικής Αγωγής

4ο Κρίνουμε & Αξιολογούμε μέσα από την πραγματικότητα, αλλά με φαντασία και οράματα

3ο Σκεφτόμαστε, Συνδέουμε, Ερμηνεύουμε Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

9


2ο Ψάχνουμε, Αναζητούμε, Αναλύουμε

1ο Παρατηρούμε, Συνομιλούμε, Περιγράφουμε

Η συμμετοχή των μαθητών - μέσα από τα φύλλα εργασίας και απαραίτητα σε περιβαλλοντικές ή και σε φίλο-περιβαλλοντικές δραστηριότητες -, αποτελεί τη βάση για να γνωρίσουν το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζουν και δραστηριοποιούνται, αλλά και για να ευαισθητοποιηθούν στα περιβαλλοντικά ζητήματα. Τα παιδιά, φροντίζοντας ότι τα περιβάλλει ή και υιοθετώντας προτάσεις-μέτρα-δράσεις για καλύτερο περιβάλλον, τα παιδιά, που ζουν και εμπλέκονται σε βιωματικές δραστηριότητες εδώ στο περιβάλλον τους, αποτελούν εγγύηση για καλύτερο αύριο, το μέλλον τους, το μέλλον όλων μας. Ωστόσο, αυτό που θα πρέπει να τονιστεί και να διαχυθεί, σε όλα τα επίπεδα, είναι αυτό που 10 επισημαίνει ο Corneill (1994), ότι δηλαδή: ‘’ Προτού αναλάβουμε εμείς οι εκπαιδευτικοί το ρόλο μας ως εμψυχωτές και ξεκινήσουμε τις οποιεσδήποτε δραστηριότητες περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης με τα παιδιά, την εξερεύνηση του περίγυρού μας, του περιβάλλοντός μας ή και της φύσης σε κάποια επίσκεψη στο ύπαιθρο, ας σκεφθούμε για ένα λεπτό το ρόλο μας ως δάσκαλοι ή ως υπεύθυνοι κάποιας ομάδας παιδιών. Η βάση των πέντε αρχών της διδασκαλίας-δραστηριοτήτων στο πεδίο-φύση, είναι ο σεβασμός από τα παιδιά, προς τη φύση και προς το περιβάλλον. Μια τέτοια συμπεριφορά κερδίζει σίγουρα την ανταπόκριση των παιδιών. ----------

Ποιά Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Αναζητούμε; ( Οράματα, Δράσεις,, Αλλαγή Συνηθειών ) Όταν η περιβαλλοντική εκπαίδευση ενσωματώνει φιλικές προς το περιβάλλον καλές πρακτικές και προωθεί αντίστοιχες συλλογικές δραστηριότητες μέσα στην κοινωνία για την κοινωνία, τότε μόνο μπορεί να διαμορφώνει στάσεις ζωής για καλύτερο αύριο και αντιστάσεις στα καταναλωτικά πρότυπα. Άλλωστε, η φροντίδα και έγνοια των εκπαιδευτικών πέρα από τη μάθηση των μαθητών, οφείλει να περιλαμβάνει την έγκυρη περιβαλλοντική ενημέρωση τους, την ευαισθητοποίησή τους, Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


την κινητοποίηση και τη συμμετοχή τους σε δραστηριότητες που αναβαθμίζουν-και όχι μόνο, την ποιότητα ζωής. Πόσο όμως απέχουμε από την πραγματικότητα και γιατί έχει αποτύχει η περιβαλλοντική εκπαίδευση ; Είναι γνωστό ότι η νομοθεσία που ισχύει σήμερα για το περιβάλλον, αναπτύχθηκε εξαιτίας ενός οικολογικού κινήματος που ξεκίνησε εδώ και αρκετά χρόνια και ευαισθητοποίησε ορισμένους τότε. Πολύ αργότερα η περιβαλλοντική εκπαίδευση (Π.Ε.) προτάθηκε ως θεσμός και εκπαιδευτική διαδικασία στη σχολική ζωή, με πρωτοβουλίες της UΝESCO. Η περιβαλλοντική όμως εκπαίδευση, κατακτήθηκε με πολυετείς προσπάθειες σε ένα θολό τοπίο που εξακολουθεί να παραμένει γκρίζο, όταν παραμένει στη ζωή μας η μονοδιάστατη οπτική και οι μίζερες καταστάσεις. Και δεν είναι λίγες οι φορές όπου η κεντρική εξουσία, οι προϊστάμενοι της εκπαίδευσης και μερίδα διευθυντών, ακόμη και σήμερα αμφισβητούν την αναγκαιότητά της, αλλά και τη συνεισφορά της -στα έστω και μικρά βήματα, ως προς την περιβαλλοντική ευαισθητοποίησης της μαθητικής κοινότητας. Άλλωστε, η πάλαι ποτέ αντιπαράθεση με τις άκαμπτες δομές στο σχολείο, των ευαισθητοποιημένων και χαρισματικών εκπαιδευτικών, πάντοτε απέδιδε είτε μέσα από τη χημεία, τη βιολογία και τη φυσική, είτε μέσα από τα κλασσικά κείμενα, την ιστορία, ακόμη και με την αγωγή υγείας, τα μαθηματικά, την τέχνη και την αναψυχή. Για τους πλέον ειδικούς σήμερα, η περιβαλλοντική εκπαίδευση είναι καταρχήν μάθηση. Αλλά η μάθηση, σύμφωνα με τους παιδαγωγικούς κανόνες διαπιστώνεται και εδραιώνεται όταν μια εμπειρία ή ένα σύνολο από εμπειρίες μπορούν-είναι ικανές, να μεταβάλλουν συμπεριφορές και στάσεις, παρότι όλες οι μεταβολές στην συμπεριφορά δεν μπορούν να αποδοθούν μόνο στη μάθηση. Εξάλλου, στη νέα παιδαγωγική διαδικασία της Π.Ε., σημαντικό ρόλο παίζουν σε πρώτη φάση η παρατήρηση, η περιγραφή και ο διάλογος, ενώ ακολουθούν το ψάξιμο, η αναζήτηση και η ανάλυση των ευρημάτων. Σε άλλες δύο επόμενες φάσεις –πάντοτε σε αλληλουχία με τις προηγούμενες, ακολουθείται η πρακτική εφαρμογή, η σύνδεση και η ερμηνεία, για να καταλήξουμε στην κρίση και αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας, μέσα όμως από την πραγματικότητα, με ρεαλισμό, με οράματα και προοπτικές για το σύνολο της κοινωνίας ως αναπόσπαστο κομμάτι του περιβάλλοντος. Παρότι έχουν περάσει αρκετά χρόνια, η περιβαλλοντική εκπαίδευση στην Ελλάδα δεν έχει κάνει το αναμενόμενο άλμα, τη διαφορετικότητα ως προς την αποτελεσματικότητά της. Εξάλλου, για ευνόητους

λόγους

συνήθως

απουσιάζει

και

η

αυτοκριτική

της,

παρά

τις

όποιες

δακτυλοδεικτούμενες περιπτώσεις που δυστυχώς δεν έχουν ανάλογους συνοδοιπόρους. Χιλιάδες είναι οι εκπαιδευτικοί που ασχολούνται με την Π.Ε. Λίγες όμως δεκάδες επιδεικνύουν σοβαρό έργο και υπευθυνότητα, ενώ οι πλειονότητα «πλατσουρίζει» περί την περιβαλλοντική. Και τα Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

11


παιδαγωγικά τμήματα των Πανεπιστημίων διαθέτουν ομάδες που ασχολούνται με την Π.Ε., πάνω όμως σε στερεότυπα παρελθόντων ετών. Επίσης, περισσότερα από σαράντα σε αριθμό είναι τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που έχουν ιδρυθεί σε ολόκληρη την Ελλάδα. Πόσα όμως από αυτά λειτουργούν με την απαραίτητη στελέχωση, τις αναγκαίες υποδομές, την επιστημονική εγκυρότητα και τη σοβαρότητα; Τα χρηματικά ποσά που έχουν δαπανηθεί –για υποδομές, μισθούς και επιμορφώσεις, είναι πράγματι τεράστια. Ωστόσο, τα προβλήματα που δείχνουν την αποτυχία της Π.Ε., δεν εστιάζονται μόνο στο τι έχουν διδαχθεί, οι περί την περιβαλλοντική ασχολούμενοι, αλλά και με τον τρόπο με τον οποίο τα προγράμματα σπουδών τους, έχουν αναπτυχθεί και αξιολογηθεί. Μήπως θα ήταν προτιμότερο, αν βεβαίως επιθυμούμε να εκπαιδεύσουμε ευαισθητοποιημένους περιβαλλοντικά πολίτες, τα γνωστικά αντικείμενα να είχαν ένα διαφορετικό τρόπο προσέγγισης, μέσα από τη σημερινή πραγματικότητα των περιβαλλοντικών ζητημάτων; Ωστόσο, οι περιβαλλοντικές απειλές μας βομβαρδίζουν καθημερινά. Για παράδειγμα, ένας από τους πυρήνες της περιβαλλοντικής κρίσης βρίσκεται στην υπερκατανάλωση. Άραγε, είναι σε θέση και μπορεί η Π.Ε., να διδάξει τον έλεγχο της κατανάλωσης και ότι μεταβάλλοντας τα πρότυπα της κατανάλωσης θα βοηθήσουμε να διατηρηθεί η βιοποικιλότητα, τα αποθέματα του νερού και η περιβαλλοντική ευημερία μας; Άραγε, μπορεί η Π.Ε., να διαμορφώσει οικολογικά ενήμερους και 12 περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένους πολίτες, ώστε τα περιβαλλοντικά ζητήματα και προβλήματα, να επιλυθούν ή και να ελαχιστοποιηθούν; Κάποιες μετρήσεις αξιολόγησης της πορείας των προγραμμάτων περιβαλλοντικής έχουν δείξει ότι, αρκετοί από τους διαθέσιμους πόρους έχουν σπαταληθεί, αφού οι μαθητές έξω από την τάξη τους, αδυνατούν να συνδέσουν την ατομική συμπεριφορά τους με τα περιβαλλοντικά ζητήματα. Επίσης, αν και υπάρχουν τύποις πολλές επιστημονικές προσεγγίσεις στην αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της Π.Ε., είτε δεν λαμβάνονται υπόψη για την παραπέρα πορεία της, είτε γίνονται περιστασιακά, με μικρό δείγμα και για μικρό χρονικό διάστημα. Έτσι, τα στοιχεία που προκύπτουν είναι αμφιλεγόμενα, έως και ανώφελα για να μας δώσουν, έστω και κάποια βήματά της. Παρόλα αυτά και ενώ υποστηρίζουμε ότι η περιβαλλοντική εκπαίδευση έχει αποτύχει, δεν διαθέτουμε όμως, μια κατάλληλη ομάδα ή και ανάλογους δείκτες από τα οποία μπορούμε να αξιολογήσουμε πόσο χειρότερα θα ήταν τα πράγματα για το περιβάλλον αν δεν υπήρχε καμία εκπαιδευτική προσπάθεια. Συνήθως, η αξιολόγηση των προγραμμάτων περιβαλλοντικής έχει παραμείνει απολιθωμένη σε όλα εκείνα που πρέσβευαν οι παιδαγωγικές επιταγές πριν από τριάντα χρόνια. Και είναι πράγματι λυπηρό, όταν η αξιολόγηση εστιάζεται αν και κατά πόσο Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


έχουν αφομοιώσει οι μαθητές στεγνές έννοιες και πληροφορίες, παρά μια μέτρηση των αλλαγών στον τρόπο ζωής ή και την συμπεριφορά τους, ως προς τα περιβαλλοντικά ζητήματα. Και αυτός δεν είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους έχει αποτύχει η περιβαλλοντική εκπαίδευση. Εξάλλου, η αποτυχία της Π.Ε., φαίνεται όταν δεν μπορούμε ως κοινωνία να εστιαστούμε για παράδειγμα στη μεταβολή των προτύπων κατανάλωσης, καθώς μέσα απ΄ αυτή έχουμε τη δυνατότητα να ασκήσουμε τη μεγαλύτερη δυνατή επίδραση στο περιβάλλον μας. Όμως, η παραπάνω προσέγγιση και η γενικότερη μαθησιακή διαδικασία στο σχολείο, έχει οδηγήσει στην επιφανειακά ενημερωμένη μαθητική κοινότητα που είναι αδύνατον να πράξει κάτι παραπάνω, για να αλλάξουν νοοτροπίες και στάσεις ζωής. Ασφαλώς και θα πρέπει να ανησυχούμε όλοι – κυρίως οι εκπαιδευτικοί σε όσα παραπάνω αναφέραμε. Γιατί οι μαθητές πολύ γρήγορα αποσυνδέουν την περιβαλλοντική εκπαίδευση από την προσωπική ευθύνη. Αυτό το γεγονός είναι όντος εξαιρετικά ανησυχητικό. Μήπως ήρθε ο καιρός, ώστε να ζητηθεί και απαιτηθεί η επαναξιολόγηση τόσο της διαδικασίας της Π.Ε., όσο και των αντικειμένων της; Αναμφίβολα, υπάρχουν κάποιες επιτυχίες που όμως στηρίχθηκαν και στηρίζονται στο αστείρευτο μεράκι κάποιων υπευθύνων Π.Ε., εμπνευσμένων δασκάλων –και όχι εκπαιδευτικών, κάποιων Κέντρων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που παράγουν έργο ουσίας. Και κάπου εκεί κοντά, ως συνήθως,

κάποιοι

γνωστοί

«μαϊντανοί»,

σιτεμένοι

μέντορες

κομματικά

ευνοούμενοι,

βερμπαλίζουν με το γνωστό μιμητισμό τους περί την περιβαλλοντική εκπαίδευση, πάνω σε ξεθωριασμένα πρότυπα τις τελευταίας εικοσαετίας. Και συνήθως πασχίζουν για το καλύτερο αύριο, στο μοναχικό τους δρόμο, οι κατά τόπους πρωτοβουλίες πολιτών, οι ποδηλατάδες, οι περιπατητές και αναρριχητές, οι χελωνάδες, οι ευαισθητοποιημένοι πολίτες για τη ρύπανση και τα σκουπίδια, τις καθαρές παραλίες και αμμουδιές, τα ψάρια και τα πουλιά, τα ενδημικά φυτά, τα γύρω οικοσυστήματα, τον πλανήτη Γη. Και τα σχολεία με τους μαθητές που βρίσκονται, τι προσπαθούν να αποδείξουν, τους αναλογεί μερίδιο ευθύνης για τη σημερινή περιβαλλοντική κατάσταση ; Όλοι εσείς που από μεράκι κυρίως ασχολείστε με την Π.Ε., οφείλετε να ρίχνετε συχνές και ρεαλιστικές ματιές στις μεθόδους σας, όταν αποτυγχάνουν να προκαλέσουν -μέσα στην τάξη και κατόπιν στην κοινωνία, την προσοχή και τους κραδασμούς για όσα διδάσκετε μέσα στην τάξη και εφαρμόζεται απαραίτητα στην πράξη. Οι προσπάθειές σας, οφείλουν και αποσκοπούν να φέρουν τα περιβαλλοντικά ζητήματα πάντοτε στην επιφάνεια, στο άπλετο φως. Να ενθαρρύνουν πάντοτε όχι τη μεμονωμένη δράση, αλλά τη συλλογική προσπάθεια. Να αυξήσουν, την ευαισθητοποίηση της οικογένειας, των γνωστών και φίλων, της γειτονιάς, της κοινωνίας. Να οικοδομήσουν και να Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

13


δημιουργήσουν μετρήσιμες αλλαγές. Οι στόχοι της Π.Ε., δεν ολοκληρώνονται από τη μια μέρα στην άλλη, στην πορεία ενός ή περισσότερων σχολικών ετών. Οι στόχοι της Π.Ε., καλύπτουν ένα μεγάλο πλέγμα δραστηριοτήτων χωρίς ημερομηνία λήξης. Είναι τρόπος ζωής και συμπεριφορών προς το περιβάλλον, μέσα στο οποίο ζούμε όλοι. Δεν αφορά μόνο στο τώρα, αλλά και στο αύριο και στο μεθαύριο, γιατί πασχίζεται για την «ουσία». Τελειώνοντας αυτές τις διαπιστώσεις, θα ήταν χρήσιμο να παραφράσουμε μια αρχαιοελληνική παιδαγωγική πρακτική, προσαρμόζοντάς την για παράδειγμα σε ένα σύγχρονο περιβαλλοντικό ζήτημα, αυτό της ανακύκλωσης. «Αν η ανακύκλωση διδαχθεί στους μαθητές ως αυτοτελές μάθημα, θα θυμούνται τα παιδιά, μόνο στοιχεία της και αυτά μόνο για δύο με τρεις μέρες. Αν εκτός από τα βασικά για την ανακύκλωση, τους δείξεις και πως επιτυγχάνεται και ποια είναι τα οφέλη για το περιβάλλον, θα θυμούνται την ανακύκλωση μόνο για μερικές βδομάδες ή μήνες και αυτό είναι όλο. Αν όμως, πέρα από τα πιο πάνω, τους μάθεις πώς να συμμετέχουν, προωθούν ενεργά και διαχειρίζονται την ανακύκλωση –στο σπίτι και στο σχολείο, τότε όχι μόνο έχουν επιτύχει οι εκπαιδευτικοί και ως προς την πορεία της ανακύκλωσης, αλλά και έχουν δημιουργήσει ενεργούς και περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένους πολίτες για μια ζωή». Με απλά λόγια αυτό σημαίνει, τι είναι και πως προωθείται η οικολογική συνείδηση και η περιβαλλοντική δράση ως αναπόσπαστα σύνολα της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Ωστόσο τα προσχήματα και ο καιροσκοπισμός καλά κρατούν. ----------

Όταν η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Γίνεται Περιτύλιγμα Μόλις τα τελευταία χρόνια η έγκριση ερευνητικών προγραμμάτων που αφορούν τοπικό περιβάλλον προϋποθέτει, έστω και τυπικά, τη συμμετοχή τοπικού φορέα, την κοινωνική διάσταση της περιοχής, καθόσον επιζητείται η συναίνεση και αποδοχή της τοπικής κοινωνίας, ενώ η περιβαλλοντική εκπαίδευση, εγκαλείται όπως διασυνδεθεί με την κοινωνία μέσα από την περιβαλλοντική συνιστώσα. Δυστυχώς όμως η πραγματικότητα και η ουσία του ζητήματος είναι διαφορετική. Για πολλούς παραμένει ανεξήγητο, όταν στις σχετικές δραστηριότητεςπρογράμματα που αφορούν το τοπικό Περιβάλλον και τη Φύση δεν συμμετέχουν ενεργά, μαζικά και συμμετοχικά οι τοπικές κοινωνίες, μαζί με τις ειδικευμένες ερευνητικές ομάδες. Εξάλλου, μετά τη λήξη των προγραμμάτων αυτών, δεν διασφαλίζονται ούτε η ουσιαστική συνέχεια δράσεων της προστασίας του τοπικού περιβάλλοντος, ούτε και η ενεργός συμμετοχή τοπικών φορέων σε ότι αφορά το μέλλον της περιβαλλοντικής κληρονομιάς τους. Μπορεί, οι επί μέρους μελέτες να χαρακτηρίζονται από επιστημονική αρτιότητα, αλλά όταν απουσιάζει η ουσία του Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

14


ζητήματος που αφορά τη διασύνδεση του έργου με τις τοπικές κοινωνικές συνιστώσες και την περιβαλλοντική εκπαίδευση, τότε καθώς λέει και ένα τραγούδι ‘’…τα χρόνια φεύγουν, θες δε θες, σαν των ματιών σου τις βαφές. Και συ φοβάσαι! Να με θυμάσαι!‘’ Και οι ντόπιες κοινωνίες θυμούνται πολύ καλά τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις. Και, ασφαλώς είναι επόμενο, αυτές οι δραστηριότητες να ξεθωριάζουν σύντομα ή και να λησμονούνται πριν από τη λήξη τους ως συνέπεια των εγωκεντρικών μηχανισμών διεξαγωγής του έργου, της στρεβλής πολιτικής των οργάνων χρηματοδότησης, της απουσίας ουσιαστικής αξιολόγησης, αλλά και του πλήθους των αυθαιρεσιών που καλύπτουν οι υπεύθυνοι φορείς. Και αναρωτούνται οι ντόπιοι γιατί ο φορέας χρηματοδότησης δεν μπορεί να ελέγξει επί της ουσίας, αν υπάρχει ή όχι τοπική κοινωνική αποδοχή ή και αν ενσωματώνονται ή εναντιώνονται αυτά τα περιβαλλοντικά προγράμματα και οι δράσεις τους, στον ευρύτερο σχεδιασμό της περιβαλλοντικής και αναπτυξιακής προοπτικής κάθε περιοχής ξεχωριστά. Έτσι, σοβαρά τοπικά ζητήματα δεν αγγίζονται, ενώ τα προγράμματα αποστασιοποιούνται γρήγορα από τον τοπικό περίγυρο. Και η απόσταση μεταξύ μελετητών και κοινωνίας πλαταίνει και βαθαίνει. Η απαξίωση γιγαντώνεται. Εξάλλου, στο ίδιο ‘’μότο’’ κινούνται και οι ανερυθρίαστες αυθαιρεσίες των επιστημονικά υπευθύνων ή και διευθυντικών στελεχών, οι οποίοι κατασπαταλούν κονδύλια που προορίζονται για κοινωνικές και περιβαλλοντικές υποδομές και τοπικές επενδύσεις. Και βεβαίως θέλουν και ξεχνούν, ότι στα περιβαλλοντικά ζητήματα και προγράμματα είναι προαπαιτούμενα η ευθυκρισία, η γνώση και εμπειρία για το αντικείμενο μαζί με την αναγκαιότητα των συνεργιών με το κοινωνικό γίγνεσθαι, καθώς και η μεγαλύτερη δυνατή σύγκλιση ιδεών, απόψεων και τοπικής ευαισθησίας. Όμως, αυτά τα αυτονόητα είναι επόμενο να παρέρχονται ειδικότερα στις μέρες μας, καθόσον η αναξιοκρατία έχει ταυτιστεί ως συνώνυμο της αξιοκρατίας και η μεροληψία της αμεροληψίας. Ωστόσο, τα τελευταία φαινόμενα της όποιας διαφθοράς δεν είναι τυχαία και μεμονωμένα. Και σ’αυτήν την ατμόσφαιρα συμβάλλουν τα μέγιστα και η ακαταλληλότητα των στελεχών, και η έλλειψη εμπειρίας, γνώσεων και δεξιοτήτων και οι προσωρινοί καιροσκοπικοί χειρισμοί τους, ενώ αραχνιασμένες συνταγές αναδύονται μέσα από ανύπαρκτους ελεγκτικούς μηχανισμούς και απουσία αξιολόγησης. Αλλά, και οι ίδιες οι ομάδες εργασίας δεν είναι διασφαλισμένες μέχρι τη λήξη του προγράμματος, καθόσον κατά τη διάρκεια ενός έργου, αυτές μπορεί να ορίζονται ‘’εκ των άνωθεν’’, ανάλογα με τις όποιες ορέξεις αυθαιρεσιών, μισαλλοδοξίας, ρεβανσισμού και μιζέριας των ‘’ αυτοδιορισμένων’’ επιστημονικά υπευθύνων. Για παράδειγμα, προκαλεί θλίψη και αγανάκτηση και γιαυτό καταγγέλλονται δημόσια, όταν κονδύλια που οφείλουν να επενδυθούν σε τοπικό επίπεδο για το περιβάλλον, την κοινωνική συναίνεση και την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, ξοδεύονται σε ταξίδια αναψυχής ή όπως λέγεται τεχνηέντως για ‘’επιστημονική ενημέρωση’’. Έτσι, η τοπική περιβαλλοντική επένδυσηΜε την Οικολογία & το Περιβάλλον

15


ενημέρωση γίνεται στον… Καναδά, αντί για τον Κουρνά, ενώ σχεδιάζονται αποστολές, για… Μονακό αντί για τον Ομαλό, στην …Άνδρο αντί για τη Γαύδο. Και συνεχίζουν το παιχνίδι πίσω από τις πλάτες της τοπικής κοινωνίας. Μέχρι και στην πρόσληψη συγγενικού προσώπου προχώρησαν από την παρακράτηση κάποιου περιβαλλοντικού προγράμματος. Και, το λυπηρό -που δεν μπαίνουν στον κόπο να ελέγξουν οι αρμόδιοι μηχανισμοί- είναι ότι οι σκοπιμότητες, τέτοιων ταξιδιών ή και προσλήψεων ημετέρων αιτιολογούνται με

σαθρές και διάτρητες

τεκμηριώσεις. Άλλωστε, ως συνήθως, τα αρμόδια όργανα της Ε.Ε. απλά εγκρίνουν για το νομότυπο των διαδικασιών, χωρίς να εξετάζουν σε βάθος τις αυθαίρετες και ζημιογόνες για το σκοπό του προγράμματος διφορούμενες δαπάνες. Παρόλα αυτά, η παράσταση ‘’καλά κρατεί’’, οι συνέπειες για τους όποιους αναντιστοίχους υπευθύνους είναι ανύπαρκτες, οι ενημερωτικές πινακίδες για την ταυτότητα του έργου αρχίζουν να ξεθωριάζουν και κάθε αρχή έχει και ένα τέλος. Η διαπίστωση; Η λήξη του περιβαλλοντικού προγράμματος αφήνει συνήθως στις τοπικές κοινωνίες την ίδια γεύση. Μια από τα ίδια. Και κάπου ανάμεσα η πολυπαθούσα Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, ως αναλώσιμο περιτύλιγμα. Αλλά, και για να την επικαλεστείς και για να την εφαρμόσεις την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση χρειάζονται πολλές δεξιότητες. Χρειάζονται, μεράκι, δουλειά, τόλμη και καινούριες ιδέες, σύνθεση στη διαφορετικότητα, συμμετοχή σε έμπρακτες δραστηριότητες, ολοκληρωμένη 16 παιδαγωγική πρόταση, οράματα, συμμετοχικότητα και αντίστοιχες συγγραφές. Όχι λόγια, συνήθως προκλητικά και κούφια. Και για την ουσία. Ο Γυπαετός στην Κρήτη, η Καρέτα-καρέτα στη Ζάκυνθο, η Μεσογειακή Φώκια στην Αλόννησο, και η Δαδιά και η Μικρή Πρέσπα, και ο Έβρος και το Φοινικόδασος στο Βάι, και μερικά άλλα περιβαλλοντικά προγράμματα πέτυχαν και ως έργα ουσίας και ως κοινωνικο-περιβαλλοντικές επενδύσεις. Πέτυχαν, γιατί ενσωμάτωσαν με επιδεξιότητα τις τοπικές κοινωνίες, τους γεωργούς, κτηνοτρόφους και ψαράδες, τους επαγγελματίες, τους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές και νέους, τους ντόπιους. Άλλωστε, δραστηριότητες καθαρά καιροσκοπικές ή και επιφανειακές, ή και εκείνες που υπονομεύουν τις περιουσίες και την παραγωγική δυναμική μιας περιοχής είναι αδύνατο να ενσωματωθούν στις επιδιώξεις του Α ή Β περιβαλλοντικού προγράμματος που σήμερα είναι και αύριο θα ξεχαστεί και θα χαθεί. Ωστόσο, χωρίς τη συμμετοχικότητα, τις αναγκαίες συνέργιες, αλλά κυρίως την κοινωνική συναίνεση και αποδοχή, αποτελούν τα όποια περιβαλλοντικά προγράμματα ‘’οδούς κατασπατάλησης χρημάτων και δυσφήμισης του περιβάλλοντος’’. Έτσι, είναι επόμενο οι περιβαλλοντικές δραστηριότητες και πρακτικές να ξεθωριάζουν, όταν παραμερίζεται η πλειονότητα των ντόπιων, απουσιάζει η οικολογική ευαισθητοποίηση, όταν μετριότητες προσπαθούν να διευθύνουν περιβαλλοντικά προγράμματα, ενώ η βιωματική προσέγγιση αποτελεί πρόσχημα, καθώς υπολείπονται και ο Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


παιδαγωγικός ρόλος και ο κοινωνικός στόχος για καλύτερη ποιότητα ζωής και διατήρηση της περιβαλλοντικής κληρονομιάς. Παρόμοιες -χωρίς κοινωνική διάσταση, χωρίς βάθος, χωρίς πνοή και χωρίς μέλλονδραστηριότητες είναι απορριπτέες-αποβλητέες από τις τοπικές κοινωνίες. Και μέσα σε όλα, ‘’κερασάκι εις τούρταν’’

πομπωδώς προσπαθούν να ενσωματώσουν την Περιβαλλοντική

Εκπαίδευση, προσπαθώντας να ξεγελάσουν την τοπική κοινωνία, τους φορείς της, τους εκπαιδευτικούς και κυρίως τα παιδιά. ‘’Τα πιο μεγάλα ψέματα, στα πιο αθώα βλέμματα. Τι με κοιτάς! Τι με ρωτάς! Ποιες αλήθειες να μάθεις ζητάς! ‘’ μας ξαναφέρνει στην πραγματικότητα γνωστός τραγουδοποιός. _________________

Ας Αρχίσουμε με τη Φροντίδα της Γειτονιάς μας Στις δύσκολες και μεταβατικές σημερινές συγκυρίες, οφείλουμε όλοι να αφυπνιστούμε, να ευαισθητοποιήσουμε τους συντοπίτες μας και μέσα από τη συλλογικότητα και τον εθελοντισμό, να συμμετέχουμε στα κοινά – κοινωνία, περιβάλλον, ανάπτυξη -, αλλά και να απαιτήσουμε από τους αρμόδιους φορείς, αναβάθμιση της ποιότητα της ζωής, τόσο στη γειτονιά και στην πόλη μας, όσο και σε ευπαθείς και οικολογικά ευαίσθητες περιοχές του τόπου μας. Εξάλλου, η ευαισθητοποίηση και η αφύπνιση όλων μας, για οποιοδήποτε ζήτημα που αφορά το περιβάλλον, περιβάλλον, 17 αποτελούν συχνά μοχλούς κινητοποίησης της σημερινής κοινωνίας και δομικά στοιχεία των συναισθημάτων μας, που είναι απαραίτητα για να διαμορφωθούν οι αξίες για τους αυριανούς ενεργούς πολίτες, αξίες διαχρονικές, πανανθρώπινες και ζωογόνες για να οραματιστούμε, αλλά και για να απαιτήσουμε όλοι περισσότερη ‘’χρωματιστή’’ ποιότητα ζωής και καλύτερο αύριο. Ωστόσο, η ουσιαστική-πρακτική ενασχόληση, όσο το δυνατό περισσότερων συντοπιτών μας, με τον περίγυρό μας, το τοπικό περιβάλλον, τις οικολογικά ευαίσθητες περιοχές και τους φυσικούς πόρους του περιβάλλοντος γενικότερα, αποτελούν ευκαιρίες για να συνειδητοποιήσουμε όλοι ότι ‘’ποιότητα ζωής και καλύτερο αύριο ‘’ μπορεί να οικοδομηθεί, αλλά χρειάζονται συνεχείς προσπάθειες και όχι αποσπασματικά μανιφέστα ή άχρωμες ομιλίες. Για παράδειγμα, οι επιδείξεις και η ενεργή συμμετοχή μας σε ποικίλες περιβαλλοντικές και όχι μόνο δραστηριοτήτων, αποβλέπουν μεταξύ των άλλων: να συμβάλλουν στην κάλυψη του ελλείμματος

της

περιβαλλοντικής συνείδησης της κοινωνίας, αλλά και να δημιουργήσουν ενεργούς αυριανούς πολίτες που ενδιαφέρονται για καλύτερη ποιότητα ζωής. Επίσης, θα πρέπει να γίνει συνείδηση ότι, έστω και αν και λίγοι στην αρχή ενδιαφέρονται για τον περίγυρό τους και για την προστασία και φροντίδα του περιβάλλοντος και συγχρόνως δραστηριοποιούνται στα τοπικά περιβαλλοντικά ζητήματα, αποτελούν πολλές φορές υπόδειγμα για ολόκληρη την κοινωνία. Μάλιστα, αυτή η δράση και η συμπεριφορά τους μπορεί σχετικά εύκολα να βρει μιμητές και να συμπεριλάβει πολύ Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


σύντομα φίλους, συγγενείς και συντοπίτες, ενώ γίνεται και τρόπος ζωής και συνολικότερης άποψης προς το περιβάλλον –το γειτονικό χώρο στον οποίο ζούμε όλοι μας. Έτσι, ο καθένας έχει τη δυνατότητα ‘’να ‘’να υιοθετεί, να νοιάζεται και να φροντίζει’’ φροντίζει’’ τον περίγυρό του (πεζοδρόμια γειτονιάς, αυλή σχολείου, αλσύλλια και πάρκα, παρτέρια, δενδροστοιχίες), αλλά και τις οικολογικά ευαίσθητες και

ευπαθείς περιοχές του τόπου του (καμένες περιοχές,

εγκαταλειμμένες εκτάσεις, παραλίες και ακτές, αμμουδιές, ποτάμια και ρέματα, δάση και θαμνότοπους κ.ά), ώστε: -να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση στα περιβαλλοντικά ζητήματα, ζητήματα, - να υπάρξει ουσιαστική συμβολή στην προστασία του τοπικού περιβάλλοντος, περιβάλλοντος, - να γίνεται συνετή χρήση των πόρων- αγαθών- του περιβάλλοντος και τέλος, -να δημιουργήσουμε, συμβάλλοντας όλοι, στην καλύτερη ποιότητα της ζωής μας. Από τον περίγυρό μας (π.χ. γειτονιά, σχολείο) έχουν ανάγκη φροντίδας για καλύτερη ποιότητα ζωής μεταξύ των άλλων, τα πεζοδρόμια της γειτονιάς μας, οι αυλές των σχολείων, τα αλσύλλια και τα πάρκα της πόλης μας, η γειτονιά μας γενικότερα και το τοπικό μας περιβάλλον. Για παράδειγμα, μπορεί να γίνει πιο όμορφη και φιλική η γειτονιά μας και ο περίγυρός μας με λίγη φροντίδα και ελκυστικές για τους πολίτες δραστηριότητες: •

Σπουπίδια, Καθαριότητα, Ηχορύπανση.

-Ελέγχουμε αν οι κάδοι σκουπιδιών είναι αρκετοί σε αριθμό και πυκνότητα και ενημερώνουμε σχετικά το Δήμο. -Υιοθετούμε την ανάγκη συλλογής σκουπιδιών για ανακύκλωση και ζητάμε να εγκατασταθούν οι ειδικοί κάδοι ανακύκλωσης, ανά 2-4 οικοδομικά τετράγωνα. -Φροντίζουμε ώστε να ενημερωθούν όσοι έχουν κατοικίδια, ότι βγάζοντας τα βόλτα, οφείλουν να έχουν μαζί τους τα μέσα για τη συλλογή των περιττωμάτων των σκύλων. -Νοιαζόμαστε για την καθαριότητα της γειτονιάς μας, αλλά και για τα παιδιά που παίζουν εκεί και τους διαβάτες. - Φροντίζουμε, όταν οι κάδοι είναι γεμάτοι, να μη πετάμε σκουπίδια στο δρόμο και έξω από τους κάδους. -Διατηρούμε τα σκουπίδια στην αυλή και το μπαλκόνι, όταν υπάρχει πρόβλημα αποκομιδής των σκουπιδιών. -Αποφεύγουμε να ενοχλούμε το γείτονα με τις φωνές και τη δυνατή μουσική μας, να κορνάρουμε, να ενοχλούμε σε ώρες κοινής ησυχίας. -Ζητάμε από το γειτονικό σχολείο να συμμετάσχει με ποικίλες δραστηριότητες στα ‘’δρώμενα της γειτονιάς μας’’. Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

18


•

Πεζοδρόμια για τους πεζούς και Δρόμοι ήπιας κυκλοφορίας για όλους μας.

-Διατηρούμε τα πεζοδρόμια της γειτονιάς μας καθαρά και απαιτούμε να είναι εύκολα στην πρόσβασή τους. -Απευθυνόμαστε στο Δήμο, για τα εγκαταλειμμένα ογκώδη αντικείμενα στα πεζοδρόμια, αλλά και για τα κάθε είδους εμπόδια στο δρόμο και στα πεζοδρόμια . -Απευθυνόμαστε στους αρμόδιους για τις λακκούβες στο δρόμο, για τα κατεστραμμένα πεζοδρόμια, για την ανάγκη κατασκευής ειδικής ράμπας για τους ηλικιωμένους, ανά γωνία οικοδομικού τετραγώνου. -Φροντίζουμε τα δένδρα και τα παρτέρια της γειτονιάς μας, τα υιοθετούμε ποτίζοντάς τα και απευθυνόμαστε στο Δήμο για το κλάδεμά τους. -Οφείλουμε να ζητήσουμε από το Δήμο να αντικατασταθούν γερασμένα και καχεκτικά δένδρα. -Απαιτούμε δένδρα και παρτέρια εκεί όπου μπορούν να φυτευτούν. Τα στενά πεζοδρόμια δεν προσφέρονται για φύτεμα δένδρων γιατί εμποδίζουν τους διαβάτες. -Απαιτούμε από το Δήμο να ορίσει στη γειτονιά μας δρόμους ήπιας κυκλοφορίας, πεζοδρομήσεις, μονοδρομήσεις, αλλά και ποδηλατόδρομους. -Ζητάμε από το γειτονικό σχολείο να συμμετάσχει με ποικίλες δραστηριότητες στα ‘’δρώμενα της γειτονιάς μας’’. •

19

Οικολογικά ευαίσθητες περιοχές.

Στον περίγυρό μας, στη γειτονική εξοχή ή και στη γειτονιά μας υπάρχουν ‘’οικολογικά ευαίσθητες περιοχές’’ που έχουν ανάγκη φροντίδας, αλλά και δράσεων αποκατάστασης και προστασίας. Αυτές οι ευαίσθητες περιοχές περιλαμβάνουν μεταξύ των άλλων, καμένες περιοχές, χειμάρρους

και

ρέματα,

παραλίες

και

ακτές,

αμμόλοφους-αμμοθίνες,

υγρότοπους,

υποβαθμισμένους θαμνότοπους, περιαστικές εγκαταλειμμένες περιοχές. Ειδικότερα, μπορούμε για παράδειγμα να συμβάλλουμε στην προστασία, διατήρηση, αλλά και αποκατάσταση με δράσεις όπως είναι: -στις αμμώδεις παραλίες, -Απαιτούμε ελεύθερη και δωρεάν πρόσβαση σε όλους, -Συμβάλλουμε στην καθαριότητα της αμμουδιάς, αλλά και της θαλάσσιας περιοχής, -Απαιτούμε εγκαταστάσεις υγιεινής, -Παρκάρουμε τα οχήματα μακριά από την παραλία, -Απαιτούμε καθημερινή φροντίδα της παραλίας από τον φορέα διαχείρισής της. -στις καμένες περιοχές,



-Εμποδίζουμε τη διάβρωση και κρατάμε όσο είναι δυνατό το έδαφος στη θέση του με κλαδοσωρούς, κορμοφράγματα, ξερολιθιές και άλλα έργα ορεινής υδρονομίας και συγκράτησης των εδαφών. -Ξαναζωντανεύουμε τις καμένες περιοχές φυτεύοντας γηγενή φυτά, αποτρέποντας τη βόσκηση και ευαισθητοποιώντας τους ντόπιους. -στους χειμάρρους και στα ρέματα, -Διατηρούμε τις φυσικές τους διαστάσεις και τη μορφομετρία τους. -Αναγνωρίζουμε τον κοινόχρηστο χαρακτήρα τους και τον πολλαπλό τους ρόλο στο τοπικό περιβάλλον. -Αντιμετωπίζονται συνολικά καθόλο το μήκος τους και όχι αποσπασματικά. -Ελέγχουμε τακτικά την περιβαλλοντική κατάσταση, τα πρανή και τη φυσική τους βλάστηση. -Καθορίζουμε ζώνες προστασίας και αναψυχής.

Θα πρέπει επίσης να τονιστεί ότι, κάθε περιοχή μπορεί να γίνει ή είναι περιβαλλοντικά ευπαθής και ευαίσθητη όταν: -έχει εγκαταλειφθεί και δεν φροντίζεται σε τακτική βάση, -δέχεται πιέσεις και υποβαθμίζεται από τις δραστηριότητες του ανθρώπου και από τους τρόπους συμπεριφοράς του, -υποβαθμίζεται από φυσικά αίτια, δηλαδή γερνάει, -απουσιάζει ο περιβαλλοντικός και ο χωροταξικός σχεδιασμός στην ευρύτερη περιοχή, ή δεν υπάρχει κοινωνική συναίνεση τουλάχιστον για τα αυτονόητα. -κάνουμε κατάχρηση και όχι συνετή χρήση των πόρων-αγαθών του περιβάλλοντος, -παραμένουμε απαθείς για τα κοινά και αναμένουμε από την πολιτεία και τους φορείς της να παρέμβουν. Ωστόσο, συμβάλλουμε όλοι, ώστε ο περίγυρός μας – φυσικό και δομημένο περιβάλλον -οφείλει να είναι και φροντίζουμε ώστε να είναι: -καθαρός, -αισθητικά όμορφος, -λειτουργικός ως προς τις δραστηριότητες που καλύπτει και τις υπηρεσίες που προσφέρει, -αρμονικά ενταγμένος με το τοπικό περιβάλλον και τον άνθρωπο και -ανθρώπινος με την ευρύτερη έννοια του όρου. Ανάλογα με την περίπτωση και τις υπάρχουσες δυνατότητες μπορούν, από κάθε πρωτοβουλία πολιτών, σχολείο ή και περιβαλλοντικό φορέα να:


20


-

προταθούν μέτρα αναβάθμισης και να υποβληθούν στους αρμόδιους φορείς για συζήτηση και υλοποίηση, αλλά και να,

-

σχεδιαστούν περιβαλλοντικές δράσεις και δραστηριότητες (θεατρικά δρώμενα, εκθέσεις ζωγραφικής και φωτογραφίας, παράδοση και περιβάλλον, πολιτισμικές αξίες περιοχής, εθελοντική περιβαλλοντική εργασία στην αυλή του σχολείου, στα πεζοδρόμια της γειτονιάς, στα αλσύλλια και τα πάρκα της πόλης μας, στο τοπικό μας περιβάλλον κ.ά).

Ως μοχλός ενεργοποίησης, αλλά και ως υπόδειγμα για ολόκληρη την κοινωνία, οφείλουν πρωτίστως να απασχοληθούν τα σχολεία, μέσω της Περιβαλλοντικής Αγωγής και Εκπαίδευσης, με θέματα του τοπικού περιβάλλοντός τους, όπως είναι για παράδειγμα: -η Καθαριότητα (περισσότερα ή και κεντρικά δοχεία σκουπιδιών, άμεση επικοινωνία με τις υπηρεσίες καθαριότητας, εκστρατεία ενημέρωσης στους συμμαθητές και σε κάθε σπίτι για τα σκουπίδια και τα περιττώματα των ζώων κλπ). -τα Ελεύθερα και ασφαλή πεζοδρόμια (πεζοδρόμια για τους πεζούς και όχι για τα οχήματα, επισκευές πεζοδρομίων, κατάλληλη δενδροφύτευση, ειδικές ράμπες στις γωνίες των διασταυρώσεων, μετακίνηση κάθε εμποδίου για τους πεζούς από τα πεζοδρόμια κλπ). -οι Δρόμοι ήπιας κυκλοφορίας, πεζόδρομοι ή και ποδηλατόδρομοι (σχεδιάζουμε με ποιο τρόπο και ποιοι θα είναι οι δρόμοι στη γειτονιά μας με ήπια κυκλοφορία των οχημάτων, ποιοι θα είναι οι 21

ποδηλατόδρομοι κλπ). -οι Δενδροστοιχίες, τα αλσύλλια, τα παρτέρια και τα πάρκα (αισθητική και ουσιαστική αναβάθμιση, ποια είναι τα κατάλληλα φυτά, φροντίδα και διατήρησή τους, φροντίζουμε και υιοθετούμε περιοχές κλπ). - οι Διαδρομές στο ιστορικό κέντρο της πόλης, πόλης, - τα Μονοπάτια μέσα στη φύση, -τα Κτίρια και τα μνημεία της πολιτιστικής κληρονομιάς (αισθητική και λειτουργική αναβάθμιση κλπ). Η διαδικασία της ΄΄ Περιβαλλοντικής Αφύπνισης ‘’ είναι εξαιρετικά επίπονη & απαιτείται να είναι συνεχής & σε βάθος χρόνου. Κατά βάση στηρίζεται στους ‘’ενεργούς οικολογικά’’ πολίτες, αλλά και στους εκπαιδευτικούς που θα πρέπει, μέσα από τα παιδιά, να της προσδώσουν σημαντικότητα με διάχυση της αναγκαίας πληροφορίας, γνώσης και με πολυποίκιλες δραστηριότητες. Καταρχήν, ο ντόπιος πληθυσμός και οι τοπικοί φορείς: -συναποφασίζουν την αναγκαιότητα των δράσεων, -καταρτίζουν σχέδιο δράσεων, -συνομολογούν στήριξη και βοήθεια της προσπάθειας από την ευρύτερη τοπική κοινωνία, την τοπική αυτοδιοίκηση και τους επιμέρους φορείς, Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


-κατανέμουν τις διάφορες εργασίες αλληλοσυμπληρώνοντας η μία ομάδα την άλλη, -συμμετέχουν ενεργά στις δραστηριότητες με εθελοντισμό, -υλοποιείται το συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα των δράσεων. Επίσης, επειδή γνωρίζουμε, ότι τα παιδιά μπορούν να γίνουν οι καλύτεροι ‘’προωθητές’’ για κάθε τι, -πόσο μάλλον και για την προστασία, φροντίδα και διατήρηση του περιβάλλοντός-, χρησιμοποιούμαι αυτό το πλεονέκτημα προς όφελος και των παιδιών και του γενικότερου κοινωνικού ιστού. Έτσι, η ευαισθητοποίηση επεκτείνεται από το σχολείο, προς τους γονείς, την τοπική κοινωνία και τους φορείς της. Έτσι, μεταβάλλονται σταδιακά ως προς το περιβάλλον για παράδειγμα, οι παραδοσιακές πρακτικές και διαθέσεις για τα σκουπίδια και τα μπάζα, το νερό και τις χρήσεις του, για τη γη και την εκμετάλλευσή της, για τις ιδιοκτησίες, την κτηνοτροφία και τη γεωργία, ….για τη βιώσιμη ανάπτυξη….για καλύτερη ποιότητα ζωής. Έτσι, δημιουργούνται κίνητρα, μέσα και μηχανισμοί, για-ευαισθητοποίηση & περιβαλλοντική αγωγή, και κατ’ ουσία συμμετοχή στη βελτίωση του τοπικού περιβάλλοντος και στην ποιότητα της. Η συμμετοχικότητα όλων στα περιβαλλοντικά ζητήματα είναι ένα από τα προαπαιτούμενα, ενώ υποστηρικτικά οφείλει να υπάρχει πάντοτε η κατάλληλη επιστημονική τεκμηρίωση & η στήριξη από την Τοπική Αυτοδιοίκηση και την τοπική κοινωνία.

---------Για να Βλαστήσει ο Σπόρος Πρέπει Πρώτα να Πεθάνει το Λουλούδι Συνήθως, το περιβάλλον σε όλες τις εκφάνσεις του - με το πράσινο της ζωντάνιας και της ελπίδας, το κόκκινο της ανθρωπιάς και της δράσης, το γαλάζιο της θάλασσας και του ουρανού, το κίτρινο για την αναγέννηση που περιμένουμε, δεν ελπίζει και δεν αναμένει, αλλά απαιτεί το αυτονόητο του σεβασμού και της συμπόρευσης. Το φυσικό περιβάλλον, δεν υποχωρεί, αλλά υπομένει και ανθίσταται για μια καλύτερη προοπτική. Γνωρίζουμε όμως τι σημαίνει προστασία του περιβάλλοντος; Μια Χανιώτισσα, καταξιωμένη στο χώρο της δασκάλα, μας περιέγραφε ένα παιδαγωγικό τρόπο με τον οποίο μπορεί να προσεγγιστεί το θέμα του περιβάλλοντος και της προστασίας του, αλλά και το κυριότερο, για να οικοδομηθεί συνειδητά η απαιτούμενη ευαισθητοποίηση των νέων, σε ότι αφορά το περιβάλλον και την ποιότητα της ζωής μας. Πιστεύουμε ότι αξίζει τον κόπο να παραθέσουμε τα απλά, τα αυτονόητα όπως μας τα περιέγραφε σε μια φιλική παρέα. Και τούτο γιατί ο τρόπος της παιδαγωγικής διαδικασίας είναι φανταστικός, είναι αξεπέραστος. Χρησιμοποιεί απλά λόγια, με αίσθημα και ευθύνη που να αγγίζουν ψυχές, με βιωματικές δραστηριότητες με τις οποίες μπορούν να οικοδομηθούν οι γνώσεις, να αναπτυχθούν δεξιότητες, να ενισχυθεί η συλλογικότητα, να Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

22


διευρυνθούν οι ορίζοντες μέσα από τη συζήτηση, την επιχειρηματολογία και την επικοινωνία. Και κάπως έτσι μπορούν να προωθηθούν, βήμα-βήμα οι αρχές της περιβαλλοντικής συνειδητοποίησης και ευαισθητοποίησης. ‘’ Ας ζωγραφίσουμε σήμερα τη σημαίνει για σας η προστασίας του περιβάλλοντος για μια μικρή λιμνούλα πάνω στο Ομαλό και πως αυτή την προστασία την καταλαβαίνετε’’. Τα παιδιά ζωγραφίζουν μια μικρή λιμνούλα – δεκάδες από τέτοιες λιμνούλες έχει ο Ν. Χανίων στις οποίες συγκαταλέγονται τα πολυάριθμα παροδικά λιμνία στην περιοχή Χρυσοσκαλίτισσα-Ελαφονήσι, οι αρόλιθοι στη Γαύδο, η κολύμπα στον Ομαλό, η λίμνη στο Ελος, η λίμνη στην Αγιά, η δολίνη στον Ταρσανά, η λίμνη του Κουρνά και άλλες μικρότερες. Τα περισσότερα παιδιά για να προστατεύσουν μια τέτοια λίμνη σκέφτονται και ζωγραφίζουν, φράκτες, συρμάτινες περιφράξεις, μανδρότοιχους, αδιαπέρατα φράγματα γύρω από τη λίμνη. Και ακολουθεί από την εμψυχώτριαδασκάλα η ακόλουθη τεκμηρίωση με απλά λόγια. ‘’Αν περιφράξουμε μια περιοχή που θέλουμε να προστατεύσουμε με φράκτες και με συρματοπλέγματα, εμποδίζουμε την άγρια ζωή να βρει εκεί τροφή και νερό για να ξεδιψάσει. Εξάλλου, στην περιοχή βόσκουν και γιδοπρόβατα και με αυτό τον τρόπο, που οι περισσότεροι σκεφτήκατε για να την προστατεύεται, τα ζώα αυτά εμποδίζονται να ξεδιψάσουν, αλλά και για να φάνε φρέσκα χορτάρια που φυτρώνουν γύρω από τη λίμνη. Πάντα πρέπει να θυμόμαστε ότι Περιβάλλον σημαίνει ελεύθερη φύση χωρίς φράκτες και σύνορα. Το περιβάλλον δεν μπορεί να ζήσει, να μεγαλουργήσει και να διατηρηθεί αν το περιορίζουμε με τα ανθρώπινα μέτρα. Είναι και παραμένει ενιαίο για όλα τα ζώα και τα φυτά που το χαρακτηρίζουν, αλλά κα με τον άνθρωπο όταν αυτός σέβεται τη φύση, χωρίς να την καταστρέφει κλπ, κλπ…………’’. Μπορεί όμως ο εμψυχωτής-εκπαιδευτικός και να συνεχίζει τη συζήτηση, ‘’ Κάποιοι λένε ότι, αν η όψη μας είναι πράσινη, τότε μάλλον είμαστε άρρωστοι. Αλλά, αν η Γη μας είναι πράσινη, τότε ο πλανήτης μας είναι μια χαρά στην υγεία του. Όταν η Γη είναι πράσινη, σημαίνει ότι είναι γεμάτη βλάστηση, μικρή με χορτάρια ή μεγαλύτερη με θάμνους και δέντρα. Το έδαφός της είναι γόνιμο, υπάρχει αρκετό νερό, τα σπόρια από τα φυτά μπορούν και βλαστάνουν και να μας δίνουν τα πράσινα μικρά φυτά που μεγαλώνουν και για να

βγάλουν λουλούδια. Ο αέρας ή τα έντομα

γονιμοποιούντα λουλούδια για να δημιουργηθούν οι καρποί και τα σπέρματα (σπόρια) που θα βλαστήσουν κλπ, κλπ………. Επίσης, ο αέρας είναι καθαρός και τα ζώα έχουν μέρος για να μείνουν και υπάρχει αρκετή τροφή γι’ αυτά . `Ολοι μας μπορούμε να βοηθήσουμε, ώστε η γη μας να γίνει πράσινη εκεί που δεν είναι. Εξάλλου, είναι τόσο εύκολο. Φυτεύουμε ένα σπόρο, τον ποτίζουμε και βλέπουμε να φυτρώνει και να μεγαλώνει. Κάνουμε τη σκέψη ότι μπορούμε να ‘’υιοθετούμε’’ δένδρα, παρτέρια, περιοχές ολόκληρες ή περιοχές ευαίσθητες και συνάμα φροντίζουμε να είναι αισθητικά καθαρές οι περιοχές και τα δένδρα και τα φυτά να ζουν και να αναπτύσσονται. Και κάτι Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

23


άλλο πολύ σημαντικό. Τα δένδρα και τα φυτά γενικότερα μας προσφέρουν οξυγόνο. Δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτό. Το πράσινο είναι η ζωή μας, αλλά το σημαντικότερο είναι ότι θα πρέπει το λουλούδι να το αφήσουμε να ανθίσει, να φτιάξει καρπό και να δημιουργηθούν τα σπέρματα για τη συνέχεια, για το αύριο’’. Και όπως λέει ο Ελύτης στο ‘’Αξιον Εστι’’ …οι λιθιές και τα κύματα χέρι-χέρι, μια πατούσα που σύναξε σοφία στην άμμο, ένας τζίτζικας που έπεισε χιλιάδες άλλους, η συνείδηση πάμφωτη σαν καλοκαίρι’’. -----------

Ζήτημα Αρχής & Ζήτημα Ζωής η Ανακύκλωση των Απορριμμάτων Η φύση δεν παράγει απορρίμματα, αλλά απόβλητα τα οποία όμως μέσα από τη φυσική ανακύκλωση αποτελούν χρήσιμες πρώτες ύλες για κάποιους οργανισμούς και έτσι τίποτα δεν χάνεται και συνεχίζεται ο διαρκής κύκλος της ζωής. Στο ανθρωπογενές περιβάλλον, παράγουμε σκουπίδια, τα οποία όμως μόνο μέσα από τη σωστή διαχείριση και την ανακύκλωσή τους μπορούν να δώσουν χρήσιμες πρώτες ύλες συμβάλλοντας έτσι σε καλύτερο περιβάλλον και εξοικονόμηση ενέργειας. Οτιδήποτε είναι άδειο ή παλαιό, δεν είναι και άχρηστο, ενώ ότι πετάμε δεν είναι και σκουπίδι !

24

Όταν αντιληφθούμε ότι τα σκουπίδια μας δεν είναι άχρηστα υλικά, αλλά μπορούν να προσφέρουν χρήσιμες πρώτες ύλες, τότε θα συνειδητοποιήσουμε πόσο λάθος κάνουμε, με το να πετάμε οτιδήποτε και οπουδήποτε, με τεράστιο περιβαλλοντικό, κοινωνικό και οικονομικό κόστος. Στη χώρα μας, τα προγράμματα της ανακύκλωσης των οικιακών σκουπιδιών, που έχουν ουσιαστικά ξεκινήσει σε πανελλαδική κλίμακα την τελευταία πενταετία, δεν παρουσιάζουν την αναμενόμενη απόδοση, παρότι οι στόχοι ήταν υψηλοί. Οι αιτίες πολλές με χαρακτηριστικότερες την απροθυμία μας να αλλάξουμε βολικές συνήθειες, ενώ η απαιτούμενη συνέργεια από το μέρος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης δεν έχει καθολική συμμετοχή, όπως και η έλλειψη της κατάλληλης ενημέρωσης είναι ένα ακόμη ζητούμενο. Αντίθετα, τα προγράμματα της εναλλακτικής διαχείρισης και ανακύκλωσης ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού και συσκευών, παλαιών αυτοκινήτων που έχουν ξεπεράσει το όριο ζωής τους, μεταχειρισμένων ελαστικών, ορυκτελαίων, μπαταριών και άλλων υλικών, δημιουργούν αισιόδοξες προοπτικές, αν και μόλις την τελευταία διετία έχουν ξεκινήσει. Και τούτο αποδίδεται στο ότι για κάθε ειδικό κλάδο ανακυκλούμενων ή ανακτώμενων υλικών έχουν ήδη δημιουργηθεί οι κατάλληλες εταιρείες. Σε εθνική εμβέλεια αυτά τα συστήματα διαχείρισης, ανακύκλωσης, ανάκτησης και αναγέννησης υλικών περιλαμβάνουν κατά κλάδο απορριμμάτων, τις εταιρείες Eco-elastika A.E., για την Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


ανακύκλωση μεταχειρισμένων ελαστικών οχημάτων, την Ελληνική Τεχνολογία Περιβάλλοντος (ΕΛΤΕΠΕ και ΚΕΔΕΠ), για την ανακύκλωση λιπαντικών ελαίων και συσκευασιών λιπαντικών, την Εναλλακτική Διαχείριση Οχημάτων (ΕΔΟΕ), για την ανακύκλωση οχημάτων στο τέλος του κύκλου ζωής τους, τη ΣΥΔΕΣΥΣ

Α.Ε., για την ανακύκλωση συσσωρευτών μολύβδου και

νικελίου-καδμίου, την ΑΦΗΣ, για την ανακύκλωση φορητών ηλεκτρικών στηλών, ενώ για τις ηλεκτρικές-ηλεκτρονικές συσκευές και τον αντίστοιχο εξοπλισμό τους δραστηριοποιείται η εταιρεία Ανακύκλωση Ηλεκτρικών και Ηλεκτρονικών Συσκευών (ΑΗΗΕ). Σημειώνουμε, ότι η συλλογή των παλαιών ορυκτελαίων και λιπαντικών γίνεται από τα συνεργεία αυτοκινήτων και τα βενζινάδικά και μάλιστα η χώρα μας διαθέτει μία από τις δύο μεγαλύτερες μονάδες αναγέννησης τους στον κόσμο. Η ΕΔΟΕ

έχει δημιουργήσει ειδικές εγκαταστάσεις σε 20 νομούς όπου

καταλήγουν τα αυτοκίνητα για ανακύκλωση και έτσι διαγράφονται η άδεια κυκλοφορίας και οι πινακίδες τους. Η ΑΦΗΣ έχει εγκαταστήσει σε 15000 σημεία στην Ελλάδα ειδικά δοχεία συλλογής των μπαταριών. Για τα παλαιά ελαστικά η Eco-elastika έχει αναπτύξει ένα αξιόλογο σύστημα συλλογής σε όλους τους νομούς και η διαδικασία αφορά κυρίως τα συνεργεία και τα βουλκανιζατέρ. Στην εταιρεία ανακύκλωσης των ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών συμμετέχουν εταιρείες που παράγουν, εισάγουν και μεταπωλούν τέτοιες συσκευές και έτσι συμμετέχουν, σύμφωνα με την κοινοτική και εθνική νομοθεσία στη διαχείριση και ανακύκλωση των παλαιών συσκευών. Το πρόβλημα εδώ εστιάζεται στο ότι η προθυμία για συνεργασία με τους Δήμους δεν είναι και η αναμενόμενη, ενώ αρκετές επιχειρήσεις, λόγω απουσίας

επαρκών

αποθηκευτικών χώρων δεν συνεργάζονται με το πρόγραμμα. Δηλαδή, αυτό που αποτυπώνεται από τη μέχρι σήμερα πορεία της επιτυχίας της ανακύκλωσης, εξαρτάται κυρίως από τη μεγαλύτερη δυνατή συνέργεια των φορέων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και εκείνων που εμπλέκονται στη διαχείριση και ανακύκλωση, ενώ η δική μας προθυμία να αλλάξουμε τις μέχρι σήμερα βολικές μας συνήθειες είναι ένα από τα ζητούμενα. Για τις ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές θυμίζουμε ότι η αύξησή τους στις σύγχρονες κοινωνίες είναι εντυπωσιακή, ενώ αντίστοιχή αύξηση παρατηρείται και στα ηλεκτρονικά και ηλεκτρικά απορρίμματα. Τα απορρίμματά τους μάλιστα περιέχουν επικίνδυνες ουσίες και υλικά που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν μέσω της ανακύκλωσης και ανάκτησής τους. Παρότι οι μπαταρίες αποτελούν ένα πολύ μικρό ποσοστό στον όγκο των απορριμμάτων, οι τοξικές ουσίες που περιέχουν δημιουργούν δυσανάλογα προβλήματα, αν καταλήξουν στις χωματερές και αλλού, ρυπαίνοντας και το έδαφος και τα υπόγεια νερά. Τα μεταχειρισμένα ελαστικά των οχημάτων παλαιότερα απορρίπτονταν στη θάλασσα για να δημιουργηθούν τεχνητοί ύφαλοι για τα ψάρια. Η πρακτική αυτή αποδείχτηκε αρκετά επιβλαβής για το θαλάσσιο περιβάλλον και τους οργανισμούς του και έτσι απαγορεύτηκε η εκεί διάθεσή τους. Σήμερα τα παλαιά ελαστικά ανακυκλώνονται Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

25


παράγοντας υλικά χρήσιμα για πολλαπλές χρήσεις ( π.χ. υπόστρωμα σε δρόμους, σε γήπεδα, σε χώρους αναψυχής). Εξάλλου, μέσω της κομποστοποίησης -ξερά φύλλα και κλαριά, αποφάγια και κάθε συστατικό που μπορεί να ‘’ζυμωθεί’’, έχει ήδη ξεκινήσει η παραγωγή φυσικού λιπάσματος που διατίθεται για τα φυτά των σπιτιών μας, στους λαχανόκηπους, στα φυτώρια των ανθοκήπων, στα πάρκα και σε άλλες δραστηριότητες. Η διαχείριση και η ανακύκλωση των σκουπιδιών είναι σήμερα μια μεγάλη αναγκαιότητα για καλύτερη ποιότητα ζωής και τούτο γιατί περιορίζεται ο όγκος των σκουπιδιών, αξιοποιούνται τα μεταχειρισμένα υλικά, ελέγχεται ασφαλέστερα η παρουσία τοξικών απορριμμάτων στο περιβάλλον και εξασφαλίζονται νέες θέσεις εργασίες και προοπτικές για δημιουργία νέων επιχειρήσεων. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες τα ποσοστά της ανακύκλωσης βρίσκονται υψηλά, αλλά και εδώ το πρόβλημα διαφοροποιείται από περιοχή σε περιοχή. Παρόλα αυτά, η επιτυχία της ανακύκλωσης εστιάζεται τις περισσότερες φορές στην εγκατάσταση περισσοτέρων ειδικών και μικρών κάδων ανά γειτονιά, στη συνεχή ενημέρωση των πολιτών, σε οικονομικά κίνητρα λόγω ανταγωνιστικότητας των προϊόντων, σε νομικές υποχρεώσεις των πολιτών, σε οικονομικές επιβαρύνσεις ως προς την παραγωγή σκουπιδιών ανά κατοικία και άλλα. Η ανακύκλωση αποτελεί μεταξύ των άλλων και πράξη ευθύνης για όλους μας. Οφείλουμε να μάθουμε και να στηρίζουμε δράσεις και πρακτικές, οι οποίες εφαρμόζονται με επιτυχία σε άλλες χώρες και πόλεις προστατεύοντας το περιβάλλον και βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής. Οι συνήθειές μας θα πρέπει να αλλάξουν και να μάθουμε ότι αυτά τα ίδια τα ‘’άχρηστα’’, όπως κακώς τα χαρακτηρίζουμε αντικείμενα, δηλαδή παλαιές ηλεκτρικές συσκευές, παλαιά αυτοκίνητα, μεταχειρισμένα ελαστικά οχημάτων, χρησιμοποιημένα ορυκτέλαια και λιπαντικά, άδειες μπαταρίες, αλλά και συσκευασίες χάρτινες και πλαστικές, περιοδικά και εφημερίδες, αλουμινένια και σιδερένια κουτιά από αναψυκτικά και κονσέρβες και γυάλινα μπουκάλια, περιέχουν πρώτες ύλες οι οποίες μπορούν να επανακτηθούν και να χρησιμοποιηθούν και πάλι στην παραγωγή χρήσιμων υλικών. Η αξιοποίηση των υλικών και ουσιών που περιέχονται σε ότι θεωρούμε άχρηστο και που το ρίχνουμε στους ειδικούς κάδους για την ανακύκλωση και όχι στο σκουπιδοτενεκέ, σημαίνει επαναχρησιμοποίηση ορισμένων συστατικών τους, δηλαδή κατασκευάζονται και πάλι αντικείμενα καθημερινής χρήσης, χωρίς να υπερ-εκμεταλλευόμαστε τις πρώτες ύλες και να ρυπαίνουμε το περιβάλλον με τις πρωτογενείς παραγωγικές διαδικασίες. Η ανακύκλωση, αποτελεί με άλλα λόγια την εναλλακτική λύση στο σύνδρομο παραγωγή-κατανάλωση-απόρριψη, η οποία κυριαρχεί στη χρήση των υλικών της σημερινής καταναλωτικής κοινωνίας. Ειδικότερα, ως προς το χαρτί οφείλουμε όλοι να μάθουμε ότι η παραγωγή, αλλά και η υπερκατανάλωση του Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

26


δημιουργούν σημαντικό περιβαλλοντικό κόστος, καθώς οι χαρτοβιομηχανίες καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες ενέργειας και νερού, ρυπαίνουν τα νερά και υποβαθμίζουν το φυσικό περιβάλλον, ενώ

το κόψιμο των δένδρων για την παραγωγή του χαρτού εκτοπίζει και

συρρικνώνει τα φυσικά ή τεχνητά οικοσυστήματα των δασών και δενδροστοιχιών. Έτσι, η ανακύκλωση του χαρτιού είναι φιλική προς το περιβάλλον διαδικασία, συμφέρει από οικονομική άποψη και μπορεί να δώσει χαρτί καλής ποιότητας. Ωστόσο, σημαντικό είναι να τονιστεί ότι μπορούμε να εξοικονομούμε χαρτί στο γραφείο, στο σπίτι και στο σχολείο όταν χρησιμοποιούμε ένα φύλλο χαρτί και στις δύο όψεις του, όταν φωτοτυπούμε τα κείμενά μας και από τις δύο όψεις του χαρτιού, όταν επαναχρησιμοποιούμε τις συσκευασίες χαρτονιών για κατασκευές και άλλα. Ως προς το αλουμίνιο που περιέχουν τα κουτιά των αναψυκτικών, μας ενημερώνουν οι ειδικοί ότι για την παραγωγή αλουμινίου απαιτούνται μεγάλα ποσά ενέργειας, η παραγωγική διαδικασία είναι αρκετά ρυπογόνος, ενώ στους ορεινούς όγκους από όπου βγαίνει ο βωξίτης – πρώτη ύλη για το αλουμίνιο- τεράστιες είναι οι ζημιές στην αισθητική, στο τοπίο και στην πανίδα και χλωρίδα της περιοχής. Επομένως, συμμετέχοντας και στην ανακύκλωση των χρησιμοποιημένων κουτιών αλουμινίου, μειώνεται ο όγκος των σκουπιδιών που παράγουμε και εξοικονομούνται πρώτες ύλες, χημικές ουσίες και ενέργεια. Καθώς τριγύρω μας τα περιβαλλοντικά προβλήματα διαρκώς διογκώνονται, οφείλουμε να συμβάλλουμε στην ανακύκλωση των υλικών, καθώς η παραγωγή προϊόντων από ανακυκλωμένα 27 υλικά απαιτούν λιγότερη ενέργεια σε σύγκριση με την παραγωγή τους από πρώτες ύλες, ανακτώνται χρήσιμες πρώτες ύλες και απομονώνονται-εξουδετερώνονται τοξικά και επικίνδυνα συστατικά τα οποία με τις παραδοσιακές μεθόδους απόρριψής τους έχουν δημιουργήσει προβλήματα στο περιβάλλον, στο έδαφος και στα νερά. ___________

Η Αναγκαιότητα της Διαχείρισής & της Ανακύκλωσης των Σκουπιδιών (Πληροφόρηση, Ευαισθητοποίηση και Παιχνίδι) Το πρόβλημα των σκουπιδιών είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα ρύπανσης του περιβάλλοντος στην Ελλάδα. Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στη γειτονιά του, σε απομονωμένα πάρκα και αλσύλλια, στα περιθώρια αγροτικών δρόμων, σε εγκαταλειμμένες περιοχές, σε απομακρυσμένες παραλίες, σε ρέματα και χείμαρρους.

Οι βιωματικές δραστηριότητες

ευαισθητοποίησης αποτελούν την αναγκαιότητα. Τα υλικά των σκουπιδιών επιβάλλεται να επαναχρησιμοποιούνται, αλλά και να ανακτώνται χρήσιμα υλικά. Για να βελτιωθεί η κατάσταση οφείλουμε να περιορίσουμε τα σκουπίδια που παράγουμε, να προσέχουμε που τα ρίχνουμε, να



προωθήσουμε την αξιοποίησή τους μέσω της ανακύκλωσης και της ανάκτησης υλικών, αλλά και να διαθέτουμε χώρους ασφαλούς διάθεσης των σκουπιδιών με υγειονομική ταφή. Τα σκουπίδια είναι συνήθως στέρεα υλικά και αντικείμενα που παράγουμε κατά την καθημερινή μας ζωή, ενώ, όταν η απόρριψή τους γίνεται ανεξέλεγκτα και οπουδήποτε, αποτελούν ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα των σύγχρονων κοινωνιών. Στις ανεπτυγμένες χώρες το κάθε άτομο κατά τη διάρκεια της ζωής του, δημιουργεί σκουπίδια που είναι περίπου 600 φορές περισσότερα από ότι το βάρος του σώματός του. Στην Ελλάδα παράγουμε περίπου 3 εκατομμύρια τόνοι σκουπιδιών κάθε χρόνο (720 γραμμάρια κάθε μέρα ανά κάτοικο), από τα οποία τα μισά αντιπροσωπεύουν υπολείμματα τροφών, αρκετά μεγάλο ποσοστό ανήκει στο χαρτί (22%) και σε διάφορα υλικά (13%) όπως ξύλα, χώματα, υφάσματα, τα πλαστικά αντιπροσωπεύουν περίπου το 11%, τα μέταλλα 5% και το γυαλί 4% περίπου. Η διαχείριση των σκουπιδιών είναι ένα σημαντικό κεφάλαιο για την προστασία του περιβάλλοντος. Μέχρι σήμερα η ευκολότερη και πλέον ανέξοδη απόθεση των σκουπιδιών γινόταν σε χωματερές και σε κάθε ανοικτό σκουπιδότοπο. Οι μορφές όμως αυτής της απόθεσης των σκουπιδιών είναι εξαιρετικά επικίνδυνες για την υγεία, τη ρύπανση, την αισθητική και όχι μόνο υποβάθμιση του τοπίου, τη ρύπανση των επιφανειακών και υπόγειων νερών, για πυρκαγιές και εκρήξεις, για παραγωγή τοξικών και δηλητηριωδών αερίων, και γενικά απειλή για την κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη κάθε περιοχής. Στις κοινωνίες εκείνες που το περιβάλλον και η προστασία του είναι ζητήματα προτεραιότητας, τότε για τα σκουπίδια προωθούνται διαχειριστικές πρακτικές, όπως είναι η ανάκτηση υλικών (ανακύκλωση, παραγωγή λιπάσματος), η υγειονομική ταφή, η καύση ή συνδυασμός των πιο πάνω μεθόδων. Κάθε λύση έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Ωστόσο, η υγειονομική ταφή των σκουπιδιών με την οποία διασφαλίζεται τα μέγιστα και η προστασία του περιβάλλοντος και η υγεία του ανθρώπου, είναι μια μέθοδος διάθεσης και διαχείρισης των σκουπιδιών περισσότερο περιβαλλοντικά αποδεκτή. Εξάλλου, αξιοποίηση των σκουπιδιών σημαίνει επαναχρησιμοποίηση ορισμένων συστατικών τους, δηλαδή παράγουμε ανακυκλούμενα υλικά. Είναι με άλλα λόγια η ανακύκλωση, η εναλλακτική λύση στο σύνδρομο παραγωγή-κατανάλωση-απόρριψη, η οποία κυριαρχεί στη χρήση των υλικών της σημερινής καταναλωτικής κοινωνίας. Καθώς τριγύρω μας τα περιβαλλοντικά προβλήματα διαρκώς διογκώνονται και μεταξύ των άλλων τα σκουπίδια υποσκάπτουν το μέλλον μας, οι ευαισθητοποιημένοι πολίτες οφείλουν να απαιτήσουν καλύτερη ποιότητα ζωής, λιγότερα σκουπίδια και δημιουργία Χώρων Υγειονομικής Ταφής των σκουπιδιών. Εξάλλου, οφείλουμε να ενημερώσουμε σωστά τους αυριανούς πολίτες, Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

28


τα παιδιά για την προβληματική των σκουπιδιών, ώστε με κατάλληλο εφόδιο τη γνώση, να ανατρέψουμε ή τουλάχιστον να σταματήσουμε τον περιβαλλοντικό μας σκουπιδότοπο, ουσιαστικά και μεταφορικά. Παιδιά του σήμερα, με περιβαλλοντική αγωγή και ευαισθησία θα αποτελέσουν την καλύτερη εγγύηση για τις κοινωνίες του αύριο, όταν θα συμμετέχουν ως ενεργοί πολίτες στις κοινωνικές δομές και στην τοπική διαμόρφωση των πολιτικών για το περιβάλλον. Η σύνθεση των σκουπιδιών που βρίσκουμε σ’ ένα σκουπιδοτενεκέ στις διάφορες χώρες (ποσοστιαία σύσταση σκουπιδιών) Χαρτί Υπολ.Τροφών Γυαλί Μέταλλο Πλαστικό Άλλα

ΕΛΛΑΔΑ 22 45 4 5 11 13

ΓΑΛΛΙΑ 30 25 12 6 10 17

ΑΓΓΛΙΑ 33 20 10 8 7 22

ΗΠΑ 35 30 12 10 8 5

ΙΝΔΙΑ 7 70 <1 1 <1 21

Η Σύνθεση (%) των σκουπιδιών σε διάφορες περιοχές στην Ελλάδα Χαρτί Υπολ.Τροφών Γυαλί Μέταλλο Πλαστικό Άλλα

ΕΛΛΑΔΑ 22 45 4 5 11 13

Αθήνα 20 56 3 3 7 11

Θεσσαλονίκη 18 52 4 5 7 14

Ρόδος 15 41 16 10 12 6

Χανιά 19 55 4 4 8 10

Χρονικό διάστημα καταστροφής των σκουπιδιών μέσα στο έδαφος Υλικό

Χρονικό διάστημα Εισιτήριο λεωφορείου 2-4 βδομάδες Βαμβακερό ύφασμα 1-5 μήνες Σχοινί βαμβακερό 3-14 μήνες Μάλλινο ύφασμα 1 έτος Βαμμένο ξύλο 13 έτη Κονσέρβα τενεκές 50-100 χρόνια Αλουμινένιο κουτί 100-200 χρόνια Πλαστικό μπουκάλι Περίπου 450 έτη Πλαστικές σακούλες 10-20 χρόνια Φλούδες πορτοκαλιού 1 εβδομάδα _______ Ευαισθητοποίηση με Παιχνίδι - Σκουπίδια , Ανακύκλωση ( Σκουπιδο-Διαχείριση) Καθώς, οι εκπαιδευτικοί έχουν στα χέρια τα εύπλαστα παιδιά, μέσω της περιβαλλοντικής αγωγής και εκπαίδευσης, θα μπορούσαν κάλλιστα να συνδράμουν στην προσπάθεια ευαισθητοποίησης τουλάχιστον για το ζήτημα των σκουπιδιών και της ανακύκλωσης των υλικών. Και τούτο γιατί η Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

29


προβληματική αυτή πιστεύουμε ότι είναι από τις σημαντικότερες στις σύγχρονες κοινωνίες. Επίσης, γιατί οι βιωματικές δραστηριότητες που απευθύνονται σε παιδιά, είναι ελκυστικότερες, μπορούν να ικανοποιήσουν τους συμμετέχοντες. Πρόκειται για μία απλή ενασχόληση που προκαλεί ευθυμία κι ενθαρρύνει τις συλλογικές συνευρέσεις και συζητήσεις μεταξύ των μαθητών, προάγει την ενεργητική συμμετοχή των μαθητών κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, επίλυσης προβλημάτων κι αξιολόγησης των αποφάσεών τους. Η προσπάθεια επένδυσης στην περιβαλλοντική αγωγή για το καλύτερο αύριο απαιτεί μακρόχρονη διαδικασία η οποία πολλές φορές με τη βιωματική-διαδραστική προσέγγιση είναι ελκυστικότερη, χρήσιμο παιδαγωγικό εργαλείο, αλλά και περισσότερο αποτελεσματική για τον αγώνα της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και της αειφορίας. Μια τέτοια προσέγγιση, που πιστεύεται ότι είναι και αποτελεσματική, αφορά το παιχνίδι ως απλή καθημερινή ενασχόληση και ανάγκη εκτόνωσης για τα παιδιά. Το παιχνίδι συχνά χρησιμοποιείται ως εργαλείο μάθησης, με στόχο την ποικιλότροπη ανταπόκριση των μαθητών σε διαφορετικές μαθησιακές προσεγγίσεις. Επίσης, είναι γνωστό από παιδαγωγική άποψη, ότι το παιχνίδι ενισχύει την ενεργητική μάθηση, μέσα από τη διαδικασία επίλυσης διαφόρων προβλημάτων και γρίφων. Έτσι, τα παιδιά, ενώ παίζουν μαθαίνουν, ενώ παίζουν συμμετέχουν στη διαδικασία της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης με φαντασία, αυτενέργεια, συνεργατικότητα και κυρίως χωρίς να εξαναγκάζονται με επίπονες μαθησιακές διαδικασίες. Πως παίζουμε το παιχνίδι - Ευαισθητοποίηση για τη Σκουπίδο-Διαχείριση – -Χαράσσουμε δύο (2) ομόκεντρους κύκλους στο έδαφος και κάθε ομάδα (6 άτομα η κάθε ομάδα) κάθεται στο δικό της κύκλο περιμετρικά, όπως στο παραπάνω σχήμα. -Στον εσωτερικό ομόκεντρο κύκλο οι παίκτες είναι τα ‘’Σκουπίδια’’, δηλαδή 1=ΧΑΡΤΙ, 2=ΤΡΟΦΙΜΑ, 3=ΓΥΑΛΙ, 4=ΜΕΤΑΛΛΟ, 5=ΠΛΑΣΤΙΚΟ, 6=ΑΛΛΑ. -Στον εξωτερικό ομόκεντρο κύκλο οι παίκτες αποτελούν τις ‘’Διαδικασίες Διαχείρισης’’ των σκουπιδιών, δηλαδή την ΑΝ=Ανακύκλωση των σκουπιδιών και την ΥΤ=Υγειονομική ταφή των σκουπιδιών ή η επίκαιρη επιταγή για Χώρους Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων από τα σκουπίδια μας. -Στο κέντρο των ομόκεντρων κύκλων υπάρχει το Δ=δοχείο-κάδος σκουπιδιών που περιέχουν μέσα καρτέλες ανά είδος σκουπιδιού σε πολλαπλάσιο αριθμό από εκείνο των παικτών. -Με την έναρξη του παιχνιδιού-μέσω μουσικής-, ο εμψυχωτής παίρνει στην τύχη ορισμένα σκουπίδια από το δοχείο Δ, και δίδει σε κάθε παίκτη από ένα ‘’σκουπίδι’’. Τα σκουπίδια αλλάζουν χέρια από τον ένα παίκτη στον επόμενο (δεξιόστροφη ή αριστερόστροφη φορά), ενώ ο εμψυχωτής προσθέτει συνεχώς σκουπίδια. Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

30


-Όταν η μουσική σταματήσει, τότε ελέγχει ο κάθε παίκτης τι σκουπίδι κρατάει. Αν κρατάει είδος ‘’σκουπίδι’’ που τον χαρακτηρίζει, τότε παίρνει ένα (1) βαθμό (ο παρατηρητής-κριτής το σημειώνει), ενώ το σκουπίδι το προωθεί στην ανακύκλωση (ΑΝ) ή στην υγειονομική ταφή (ΥΤ). Για κάθε σωστή επιλογή στην ανακύκλωση ή στην υγειονομική ταφή, κάθε παίκτης παίρνει και από δύο (2) βαθμούς. -Για κάθε ‘’σκουπίδι’’ (καρτέλες) που δεν υπάρχει αντιστοιχία ως προς τον παίκτη ‘’σκουπίδι’’ που το κρατάει, τότε ο παίκτης υποχρεώνεται να επαναφέρει την καρτέλα αυτή στο δοχείο-κάδο (Δ). -Κατά μία εκδοχή του παιχνιδιού (αυτό καθορίζεται από τον εμψυχωτή) ο κάθε παίκτης υποχρεώνεται να γυρίσει και να δώσει το σκουπίδι αμέσως, είτε στον παίκτη ΑΝ=Ανακύκλωση, είτε στον παίκτη ΥΤ=Υγειονομική ταφή. Αν έγινε σωστή επιλογή από τον παίκτη, τότε ο παρατηρητής-κριτής του δίδει δύο (2) βαθμούς, ενώ αν έγινε λανθασμένη επιλογή, τότε ο παρατηρητής του αφαιρεί δύο (2) βαθμούς. -Επίσης, κατ’ άλλη παραλλαγή του παιχνιδιού τα σκουπίδια είναι δυνατόν να συλλέγονται, στον πρώτο γύρο, από τους παίκτες του εσωτερικού κύκλου και μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, ενώ στο δεύτερο γύρο, τα σκουπίδια που έχουν συλλεχθεί, μπορεί να παραχωρούνται στους κατάλληλους παίκτες του εξωτερικού κύκλου για ‘’Ανακύκλωση ή Υγειονομική Ταφή’’. -Για την καλύτερη διεξαγωγή του παιχνιδιού οι παρατηρητές-κριτές οφείλουν να γνωρίζουν ότι για παράδειγμα το χαρτί, το γυαλί, το μέταλλο και το πλαστικό μπορούν να ανακυκλωθούν και έτσι η σωστή επιλογή τους είναι ΑΝ=Ανακύκλωση, ενώ για τα τρόφιμα και τα άλλα σκουπίδια πρέπει να επιλεγεί η ΥΤ=Υγειονομική ταφή και όχι η ανακύκλωση (πολλές φορές όμως σε μικρούς οικισμούς τα υπολείμματα των τροφών χρησιμοποιούνται, είτε για να ταϊστούν ζώα, είτε ως λίπασμα στις γεωργικές καλλιέργειες).


31


ΑΝ 3 6Α ΑΝ

1 2

6

ΥΤ

2

Δ 3

5 4

ΑΝ

32 Σκέψου Θετικά και Δράσε Πρακτικά -προτιμώ και αγοράζω προϊόντα με λιγότερα υλικά συσκευασίας, γιατί δημιουργούν και λιγότερα σκουπίδια, -προτιμώ προϊόντα με υλικά συσκευασίας που είναι περισσότερο ‘’φιλικά’’ προς το περιβάλλον, γιατί έτσι συμβάλλω στην προστασία του περιβάλλοντος, -αποφεύγω τις πλαστικές συσκευασίες και προτιμώ συσκευασίες που ανακυκλώνονται, -να προτιμάς εναλλακτικές λύσεις, όταν έχεις να επιλέξεις πλαστικά με χάρτινα, -όσα σκουπίδια είναι ανακυκλώσιμα τα διαχωρίζω και τα ρίχνω στους κατάλληλους κάδους σκουπιδιών για ανακύκλωση, -ο σκουπιδοφάγος δεν είναι λύση, γιατί επιβαρύνει κατά πολύ την λειτουργία των εργοστασίων επεξεργασίας λυμάτων, -ελαττώνω τα υπολείμματα των τροφών, γιατί επιβαρύνουν κατά πολύ τον όγκο των σκουπιδιών και είναι εστίες μικροβίων και ρύπανσης.

Μηνύματα ευαισθητοποίησης για τα σκουπίδια -Χρησιμοποιώ μόνο υλικά που βιο-αποικοδομούνται -Γυαλί και αλουμίνιο είναι χρήσιμες πρώτες ύλες που βγήκαν από τη γη -Χαρτί = Δένδρα που μας δίδουν οξυγόνο -Προωθώ & συμμετέχω στην ανακύκλωση -Παράγω λιγότερα σκουπίδια Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


-Χρησιμοποιώ ξανά & ξανά τα υλικά -Συνήθως προτιμάμε να επισκευάζουμε τα χαλασμένα σκεύη -Τα χαλασμένα σκεύη μπορούν να χρησιμοποιηθούν εναλλακτικά, δηλαδή για άλλη χρήση -Αγοράζουμε μόνο όσα τρόφιμα χρειαζόμαστε & έτσι περιορίζουμε την ποσότητα εκείνων που πετάμε -Τα περιττά πράγματα που αγοράζουμε συνήθως τα πετάμε ευκολότερα -Δεν αφήνω σκουπίδια οπουδήποτε -Λιγότερα σκουπίδια = Καθαρότερο περιβάλλον = Καλύτερη ποιότητα ζωής ___________

Γιατί Ανάμεσα σε Μπάζα; Στις μέρες μας κατακλυζόμαστε από μπάζα. Η γερή μπάζα από τη λεηλασία των ταμείων και του χρηματιστηρίου, αλλά και από κατευθυνόμενες αναθέσεις του δημοσίου ή και ημι-παράνομες δραστηριότητες και τυχερά παιχνίδια. Παράλληλα, μας κατακλύζουν και τα υλικά μπάζα, που είναι απορρίμματα και απόβλητα από οικοδομικές και τεχνικές εργασίες, συνηθίζουμε να τα πετάμε οπουδήποτε, αρκεί να φύγουν από το χώρο μας. Σε μια επιστολή της, που έστειλε πρόσφατα συμπολίτισσάς μας προς κάποια Δημοτική αρχή έγραφε: ‘’ Σε κάποιο περίπατο στο δυτικό τμήμα της πόλης μας, δίπλα σε κατοικημένη ταυτόχρονα και αναπτυσσόμενη περιοχή, έμεινα άφωνη από το θέαμα που αντίκρισα. Τη θέα μου προς τα μπρος έκοβε ένας λόφος από μπάζα και σκουπίδια. Ρωτώντας τους εκεί κατοίκους έμαθα πως πριν από λίγες ημέρες ολοκληρώθηκε η κατασκευή γειτονικών πολυτελών διαμερισμάτων. Λίγα μέτρα πιο κάτω και γειτονικά προς την παραλία, μέσα ακριβώς στο ξερό ρέμα, το θέαμα ήταν τουλάχιστον αποκρουστικό. Μέσα στην κοίτη του, μέτρησα μερικές σπασμένες καρέκλες, ραχοκοκαλιές από πρόβατα, ένα πεταμένο καναπέ, ένα παλιό ψυγείο και πολυάριθμες νάιλον σακουλές γεμάτες με μπάζα. Κάπου εκεί κοντά, κομμάτια από παλιά ασφαλτόστρωση και μπετόν, πολλές σκουριασμένες μπετόβεργες, πλαστικά, σύρματα και γυαλιά, πολλά γυαλιά από σπασμένα τζάμια, καθρέφτες και μπουκάλια. Αναρωτήθηκα προς στιγμή. Καλά, κανείς δημοτικός σύμβουλος δεν έχει περάσει απ’εδώ; Υπάρχει τρόπος να ευαισθητοποιηθούν οι συμπολίτες μας, αλλά και οι δήθεν αρμόδιοι, ώστε να βρεθούν γρήγορα λύσεις για μια σύγχρονη πόλη, γιατί οι πολίτες είναι ίσοι και έχουν ίσα δικαιώματα σε οποιαδήποτε μεριά της πόλης και αν ζουν”. Τα μπάζα αφορούν κάθε είδους υλικά από εκσκαφές, ανεγέρσεις, επισκευές ή και κατεδαφίσεις οικοδομών, επιδιορθώσεις και κατασκευές έργων οδοποιίας και άλλων τεχνικών δραστηριοτήτων. Περιλαμβάνουν συνήθως χώματα, άμμους και πέτρες, κομμάτια από τούβλα, σκυρόδεμα, πλακάκια, κεραμικά, ξύλα και πλαστικά, προϊόντα ασφάλτου και πίσσας, στεγανωτικά, μονωτικά, χρώματα, διαλύτες, υδραυλικά και ηλεκτρολογικά υλικά. Σε μια σχετική μελέτη, εκ μέρους του Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

33


ΥΠΕΧΩΔΕ, αναφέρεται ότι στην Ελλάδα παράγονται κάθε χρόνο περισσότεροι από 6 εκατομμύρια τόνοι τέτοιων υλικών. Και η διαχείρισή τους ανύπαρκτη, παρότι περιέχουν υλικά ανακυκλώσιμα, αλλά και τοξικά και επικίνδυνα υλικά. Το ζήτημα για τα μπάζα βρίσκεται για χρόνια στα συρτάρια των αρμόδιων, καθώς αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει κανένας θεσμοθετημένος ή έστω επίσημα χωροθετημένος χώρος διάθεσης των υλικών κατεδαφίσεων και των οικοδομικών υλικών. Και αναμένουμε την επίσημη θεσμοθέτηση που καθυστερεί αδικαιολόγητα, υποθέτουμε λόγω γραφειοκρατικής υστέρηση ή και της γνωστής διαπάλης συμφερόντων. Μπορεί η ανάγκη διαχείρισης των αποβλήτων να καλύφτηκε με τον νόμο 2939/ 2001, όμως σε ότι αφορά τα μπάζα και για την εφαρμογή του νόμου, έπρεπε να είχε εκδοθεί σχετικό Προεδρικό Διάταγμα, με το οποίο θα ορίζονταν τα συστήματα και οι φορείς διαχείρισης που θα αναλάμβαναν αυτό το έργο. Παρόλα αυτά, επτά χρόνια τώρα, δεν έχει γίνει τίποτα! Ωστόσο, απειλούνται μαζικά και δημιουργούνται παντοειδείς κίνδυνοι ρύπανσης και υποβάθμισης σε εδάφη, στα νερά και στο φυσικό περιβάλλον. Ειδικότερα, οι κίνδυνοι ελλοχεύουν σε ρεματιές και χειμάρρους, σε ποτάμια και ακρογιαλιές, σε απομακρυσμένες πλαγιές και δασικά ξέφωτα, σε εγκαταλειμμένα οικόπεδα και άγονες εκτάσεις. Εύκολος χώρος απόθεσης μπάζων είναι ο παράκτιος χώρος και η θάλασσα. Έτσι, από την πλευρά της προστασίας του περιβάλλοντος, οι οικοδομικές δραστηριότητες και εργασίες και οι συναφείς κλάδοι τους, δημιουργούν περιβαλλοντικά ζητήματα τα οποία δεν έχουν προς το παρόν απασχολήσει σοβαρά την πολιτεία και τους φορείς της. Τι να προτάξει κάποιος για τις απειλές και την ενδεχόμενη καταστροφή που περικλείουν οι δραστηριότητες αυτές. Αξίζει να απαριθμηθούν, χωρίς να σημαίνει ότι όλες συμμετέχουν ενεργά και με τον ίδιο βαθμό στις καταστροφικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και την ποιότητα ζωής. Νταμάρια κατατρώγουν θαμνότοπους, δασικά οικοσυστήματα και το φυσικό πλούτο, αυξάνουν την ατμοσφαιρική ρύπανση, ενώ η παραγωγή

ορισμένων υλικών –τσιμέντο κα αλουμίνιο, απαιτεί τεράστιες

ποσότητες ενέργειας και επομένως μεγάλες ποσότητες έκλυσης διοξειδίου του άνθρακα. Η ίδια ή και χειρότερη κατάσταση δημιουργείται με τις κατεδαφίσεις. Και για την ελληνική πραγματικότητα, σε κάθε ρεματιά τα μπάζα, σε κάθε άλσος και παράδρομο πεταμένα μπάζα ή και σακούλες γεμάτες με μπάζα. Από τούβλα, ξυλεία και παλιά κουφώματα, γυαλιά, γυψοσανίδες, πλακάκια, στρώματα και οτιδήποτε άλλο μπορεί κανείς να φανταστεί. Για τα μπάζα, στο εξωτερικό, υπάρχει ειδική μέριμνα. Δεν μπορείς να εκτελέσεις κανένα οικοδομικό, οδικό ή άλλο έργο, εάν δεν έχεις εξασφαλίσει εκ των προτέρων τη σχετική άδεια για την κατάληξη αυτών των υλικών, σε χώρους διαχείρισης, διαλογής, επεξεργασίας και αξιοποίησής τους. Αντίθετα, εδώ στην Ελλάδα, κανένας δεν νοιάζεται που θα πάνε, ποια προβλήματα θα δημιουργήσουν, αφού κάθε σημείο που είναι ελεύθερο και δεν επιτηρείται μπορεί να γίνει και συνήθως γίνεται αποδέκτης των μπάζων. Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

34


Τα μπάζα είναι απόβλητα και διακρίνονται γενικά σε τρεις κατηγορίες. Η πρώτη είναι τα υλικά εκσκαφών (χώμα, πέτρες, άμμος, χαλίκι κ.λπ.), που στο μεγάλο τους μέρος είναι αδρανή και υγιή υλικά, δηλαδή μπορούν να χρησιμοποιηθούν άμεσα σε μια σειρά εργασιών,

όπως είναι η

ανάπλαση-αποκατάσταση

και

παλαιών

λατομείων,

αποκατάσταση

χωματερών

Χώρων

Υγειονομικής Ταφής, χωματουργικά έργα και άλλα. Η δεύτερη κατηγορία μπάζων αφορά υλικά που προέρχονται από κατεδαφίσεις, τα οποία δεν μπορούν να ξαναχρησιμοποιηθούν χωρίς διαχείριση, διαλογή και ανάκτηση. Στα υλικά κατεδαφίσεων περιλαμβάνονται αντικείμενα που είναι επικίνδυνα για τοξική ρύπανση, όπως είναι χημικά, χρώματα, καρκινογόνα PCB, προστατευτικές επικαλύψεις ξύλων ή μετάλλων, καλώδια, μονωτικά υλικά

και υλικά που

περιέχουν αμίαντο. Αυτά τα υλικά, σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να ρίχνονται ανεξέλεγκτα στη φύση ή να θάβονται χωρίς επεξεργασία. Η τρίτη κατηγορία αφορά τα υλικά που προέρχονται από τα έργα οδοποιίας, κυρίως από την ανακαίνιση δρόμων, αλλά και από τα απόβλητα που αφήνουν, μετά τα λήξη των εργασιών, τα κάθε είδους πρόσκαιρα εργοτάξια. Δηλαδή, πρόκειται για μπάζα που δυνητικά περικλείουν απειλές και κινδύνους, όταν αποτίθενται οπουδήποτε στο περιβάλλον. Η διαχείριση των μπάζων, πέρα από επιβεβλημένη διαδικασία για το περιβάλλον, είναι και αναγκαία, καθώς με τη βοήθεια πιστοποιημένων εταιρειών θα οδηγούνται σε κατάλληλους χώρους για εξουδετέρωση-απενεργοποίηση των τοξικών συστατικών τους, αλλά και την αξιοποίηση των ανακυκλούμενων υλικών τους. Έτσι, αντιμετωπίζεται μία από τις πηγές του άθλιου φαινομένου της ανεξέλεγκτης ρίψης μπάζων στο περιβάλλον, φαινόμενο, που έχει αρνητικές συνέπειες στην αισθητική του τοπίου, στην χημική - τοξική ρύπανση και υποβάθμιση, στην απειλή πυρκαγιών και άλλα. Επίσης, με αυτή τη διαδικασία μειώνονται και ο όγκος των απορριμμάτων και το κόστος της ανάσυρσης των μπάζων από τα ρέματα και τις πλαγιές, που είναι πολύ μεγαλύτερο από εκείνο της περιβαλλοντικής διαχείρισής τους. Πρόσθετα, με τη διαχείριση εξοικονομούνται απαραίτητα υλικά, μειώνοντας έτσι την ανάγκη για τη λατόμευση αδρανών υλικών, τις αμμοληψίες και την καταστροφή φυσικών πόρων. Και τα οικονομικά συμφέρονται τεράστια, καθώς ορισμένες κατασκευαστικές εταιρείες θέλουν να ελέγξουν και αυτό το σύστημα. Προς το παρόν τους βολεύει η σημερινή κατάσταση, καθότι ανέξοδα ρίχνουν τα μπάζα τους οπουδήποτε. Και το σύστημα δουλεύει στρεβλά, ακριβώς λόγω της ύπαρξης αυτής της παρανοϊκής κατάστασης. ___________

Φυσικό Λίπασμα από Φυτικά Υλικά Κομποστοποίηση Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

35


Πολλά οργανικά συστατικά και απορρίμματα από το σπίτι και τον κήπο, μπορούν με την κατάλληλη επεξεργασία να μετατραπούν σε ένα πλούσιο φυτόχωμα, το οποίο βρίσκει πολλές εφαρμογές στη κηπουρική, στα πάρκα, στις δενδροστοιχίες, στο μπαλκόνι και στην αυλή μας, στην αυλή του σχολείου και στην ανάπλαση και αναδάσωση προβληματικών εκτάσεων όπως είναι τα εγκαταλειμμένα λατομεία, τα πρανή των δρόμων και οι άγονες περιοχές. Η διαδικασία της παραγωγής φυσικού λιπάσματος από φυτικά συστατικά αποκαλείται λιπασματοποίηση-κομποστοποίηση και τη χρησιμοποιούν οι Κινέζοι εδώ και χιλιάδες χρόνια, ενώ οι σύγχρονες κοινωνίες ακολουθούν αυτή τη διαδικασία εδώ και μερικές δεκαετίες. Πρόκειται για μέθοδο αποσύνθεσης των φυτικών απορριμμάτων και μετατροπής τους σε είδος φυσικού λιπάσματος (κομπόστ). Δηλαδή, μιμούμαστε με φυσικό τρόπο τη φύση, με επιταχυνόμενες όμως τις διεργασίες αποδόμησης-διάσπασης ορισμένων οργανικών συστατικών. Έτσι, μέσα σε ειδικά διαμορφωμένους κάδους ή και ιδιοκατασκευές τοποθετούνται οργανικά απόβλητα, όπως είναι τα πεσμένα φύλλα, το κομμένο γρασίδι, κλαδιά από κλαδέματα, φλούδες από φρούτα και λαχανικά, τσόφλια αυγών, το χαρτί της κουζίνας και τις χαρτοπετσέτες, τα κατακάθια του καφέ και του τσαγιού, τη στάχτη από το τζάκι και άλλα. Με τη βοήθεια του οξυγόνου, της σωστής αναλογίας των συσσωρευμένων συστατικών σε άνθρακα και σε αζώτου, της θερμοκρασίας που αναπτύσσεται στον σωρό αυτών των συστατικών, αλλά και της ύπαρξης μεταξύ των άλλων, μικροοργανισμών, γαιοσκωλήκων, σκαθαριών και μυκήτων, γίνεται η αποσύνθεση-διάσπαση 36 αυτών των αποβλήτων, τα οποία μετατρέπονται σε πρώτης τάξεως φυσικό λίπασμα για το έδαφος και τα φυτά έτοιμο για χρήση στον κήπο, στις γλάστρες και στα πάρκα. Για την παραγωγή αυτού του φυσικού λιπάσματος απαιτούνται δύο τύποι υλικών. Υλικά πλούσια σε υγρά και σε θρεπτικά συστατικά (άζωτο και άλλα στοιχεία), όπως είναι τα υπολείμματα και οι φλούδες από λαχανικά και φρούτα, η κομμένη χλόη, η κοπριά και άλλα. Ο άλλος τύπος περιέχει κυρίως ξυλώδη υλικά που έχουν μικρή περιεκτικότητα σε υγρά και είναι πλούσια σε άνθρακα, όπως είναι ξερά φύλλα, κομμένα κλαδιά, ροκανίδια, πριονίδια, άχυρο και άλλα. Τα πιο πάνω υλικά τεμαχίζονται και τοποθετούνται σε εναλλασσόμενα στρώματα πάχους γύρω στα 10 εκατοστά σε ειδικά διαμορφωμένες κατασκευές (ξύλινες ή συρμάτινες ιδιοκατασκευές, ειδικά δοχεία του εμπορίου). Η καλύτερη δυνατή διαδικασία παραγωγής του κομπόστ, επιτυγχάνεται όταν εξασφαλίζεται πολύ καλή οξυγόνωση στο σωρό, το συχνό ανακάτεμα του, η προστασία του από τη βροχή και τον ήλιο, αλλά και να διατηρούν σταθερή υγρασία. Δυσάρεστες μυρωδιές σημαίνουν μπλοκάρισμα της διαδικασίας αποσύνθεσης εξαιτίας της υπερβολικής υγρασίας, ή και υπερθέρμανσης των υλικών οπότε και σχηματίζονται αμμωνιακές ενώσεις με οσμές. Το σύστημα μπορεί να επαναλειτουργήσει με συχνές αναδεύσεις του σωρού ή και προσθήκη στεγνών υλικών. Στην πρώτη φάση, όπου συμβαίνουν οι διεργασίες της διάλυσης και αποσύνθεσης των υλικών με τη βοήθεια κυρίως μικροοργανισμών, αναπτύσσονται θερμοκρασίες και πάνω από 70 0 Κελσίου Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


(συνήθως για 2-4 βδομάδες), ενώ η αυτή η διαδικασία διαρκεί συνήθως μέχρι 2 μήνες. Στη δεύτερη φάση που διαρκή 2-6 μήνες, ωριμάζει το υλικό και η θερμοκρασία μέσα στο σωρό δεν υπερβαίνει τους 30

0

Κελσίου. Μέσα στο σωρό αυτό, δισεκατομμύρια οργανισμών τρέφονται,

αναπτύσσονται, αναπαράγονται και πεθαίνουν, μετατρέποντας τα οργανικά απόβλητα του νοικοκυριού, του κήπου και της γειτονιάς σε εξαίρετο οργανικό λίπασμα. Ο τεμαχισμός των υλικών είναι απαραίτητος γιατί μειώνεται ο όγκος του υλικού, γίνεται δυνατή η ανάμιξη και ο χειρισμός των ετερογενών υλικών τους και αυξάνεται η δραστική επιφάνεια, ώστε η λιπασματοποίηση να είναι πλήρης και να γίνεται στο ελάχιστο δυνατό χρονικό διάστημα (το πολύ 6 μήνες). Ένα ώριμο φυσικό λίπασμα έχει ευχάριστη μυρωδιά όπως το έδαφος στο δάσος, σφικτή δομή και καστανό χρώμα. Η παρασκευή φυσικού λιπάσματος επιδιώκει να ωφελήσει το κτήμα ή τον κήπο μας, επειδή παράγεται ένας εξαιρετικός παράγοντας εδαφικής γονιμότητας. Είναι προς όφελος της υγεία μας, επειδή η χρήση του φυσικού λιπάσματος οδηγεί στην παραγωγή προϊόντων άριστης ποιότητας. Είναι φιλική προς το περιβάλλον διαδικασία και πρακτική, επειδή συμβάλλει στην εξυγίανση της φύσης και στη δέσμευση των ισχυρών οργανικών αποβλήτων από την πρωτογενή παραγωγή (κοπριά, αέρια, ευτροφισμός κ.ά.). Εξάλλου, εξοικονομούνται χρήματα, επειδή δεν καταφεύγουμε στην προμήθεια των πανάκριβων αγροχημικών του εμπορίου. 37 Ωστόσο, όλα τα οργανικά απόβλητα δεν είναι κατάλληλα για τη λιπασματοποίηση. Κατάλληλα υλικά είναι εκείνα τα υλικά που προέρχονται κυρίως οργανικά υπολείμματα της κουζίνας από τα νοικοκυριά, φυτικά υπολείμματα από λαϊκές αγορές, λαχαναγορές, συνεταιρισμούς, υπολείμματα λαχανικών, φυτικά υλικά από πάρκα, κήπους, θάμνους, κλαδέματα από δένδρα και θάμνους, υπολείμματα καλλιεργειών, κομμένη χλόη και φύλλα δένδρων, αλλά και αγριόχορτα τα οποία δεν πρέπει να έχουν σχηματίσει σπόρους, ροκανίδια και πριονίδια, οργανικά υλικά από στάβλους και άλλα. Για παράδειγμα οι τσουκνίδες αποτελούν άριστο υλικό, όπως και η φρέσκια χλόη, τα φρέσκα βλαστάρια και χαμόκλαδα, φρέσκα φύλλα και οι κοπριές από κότες, κουνέλια και αιγοπρόβατα. Αντίθετα, η αποσύνθεση του σωρού προχωράει με αργότερους ρυθμούς όταν περιέχει υπολείμματα φρούτων και λαχανικών, άχυρα, ξερά χόρτα και υπολείμματα καλλιεργειών, πολυετείς θάμνους, ροκανίδια και πριονίδια. Στα ακατάλληλα υλικά για τη λιπασματοποίηση περιλαμβάνονται πέτρες, μεταλλικά αντικείμενα, πλαστικά, γυαλί, τα περισσότερα τυπωμένα χαρτιά, κρέας, ψάρια, λίπη, κόκαλα, λάδια, υλικά καθαρισμού, απορρυπαντικά, τα υπολείμματα της καλλιέργειας της ντομάτας γιατί στις ρίζες της υπάρχουν συχνά νηματώδη σκουλήκια, τα φυτικά υπολείμματα που έχουν προσβληθεί από μύκητες, οι φλούδες των εσπεριδοειδών σε μεγάλες ποσότητες, αλλά και οι πευκοβελόνες και



υλικά από πευκοειδή σε μεγάλες ποσότητες. Επίσης, δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται κάρβουνα, περιττώματα από γάτες και σκύλους, γυαλιστερά και πολύχρωμα χαρτιά. Η παραγωγή φυσικού λιπάσματος θα αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία, μέσα στις υπεύθυνες και φιλικές προς το περιβάλλον δράσεις, αλλά και στην προώθηση αειφόρων κινήσεων που βελτιώνουν τη ζωή, όταν σε αυτήν τη διαδικασία εμπλακούν

οι Γεωργο-κτηνοτροφικοί

συνεταιρισμοί, οι Δήμοι και οι Κοινότητες, καθότι διαθέτουν μεγάλες ποσότητες από οργανικά υλικά προς λιπασματοποίηση, όπως είναι πεσμένα φύλλα, σπασμένα κλαριά, χόρτα, κομμένη χλόη, υλικό από κλάδεμα δέντρων και θάμνων, οργανικά υπολείμματα από τις κουζίνες των νοικοκυριών, υπολείμματα από ιδιωτικούς κήπους, κλαριά, στελέχη από καλαμπόκι, ηλίανθο, φυτική βιομάζα από εκχερσώσεις, καθαρισμοί και εκχερσώσεις καλαμώνων, αλλά και βιομηχανίες και βιοτεχνίες ζωοτροφών, καθότι διαθέτουν υπολείμματα της κατεργασίας ειδών διατροφής, υπολείμματα από εκκοκκιστήρια βάμβακος, εργοστάσια ζάχαρης, μονάδες επεξεργασίας ξηρών καρπών, κονσερβοποιεία κ.ά.. Αειφόρες δράσεις που βελτιώνουν τη ζωή Μετατρέψτε τις φλούδες από φρούτα και λαχανικά, το χαρτί κουζίνας, τις χαρτοπετσέτες, τα κατακάθια καφέ και τσαγιού, τη στάχτη από το τζάκι, τα πεσμένα φύλλα και το κομμένο γρασίδι σε πρώτης τάξεως φυσικό λίπασμα, έτοιμο για χρήση στον κήπο και στις γλάστρες. Και σεις στους Δήμους και στους Αγροτικούς Συνεταιρισμούς που διαθέτετε απεριόριστα οργανικά συστατικά, περιμένουμε να συμβάλλετε στην παραγωγή φυσικού λιπάσματος για τα πάρκα, τις δενδροστοιχίες, τους λαχανόκηπους και τα περιβόλια. Με τη παραγωγή φυσικού λιπάσματος :  Αποφεύγεται η καύση των υπολειμμάτων από τις καλλιέργειες και τα κλαδέματα. Έτσι μειώνεται ο κίνδυνος των πυρκαγιών.  Αξιοποιείται πολύτιμη οργανική ύλη για την μακροπρόθεσμη αύξηση της γονιμότητας των εδαφών.  Εξοικονομείται νερό και προστατεύονται από τον ευτροφισμό τα υπόγεια νερά, οι υδάτινοι αποδέκτες και η θάλασσα.  Περιορίζεται το πρόβλημα της διάθεσης των οργανικών αποβλήτων από τις μονάδες ζωικής παραγωγής, καθώς και η διαφυγή των ισχυρών ρυπογόνων συστατικών τους στο έδαφος και στην ατμόσφαιρα.  Περιορίζεται η ατμοσφαιρική ρύπανση.  Εξυγιαίνεται η φύση μέσα από την προστασία των εδαφών. Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

38


 Εξοικονομείται και ενέργεια και χρήματα. ------------

Οι ΄Οψεις των Πηγών της Ενέργειας Το φως του ήλιου, ο άνεμος, το νερό που ρέει, η παλίρροια, τα κύματα της θάλασσας είναι μορφές ενέργειας. Αλλά και στα κοιτάσματα του πετρελαίου, του κάρβουνου, του φυσικού αερίου και της γεωθερμίας υπάρχει η ενέργεια σε λανθάνουσα κατάσταση. Η ενέργεια βρίσκεται παντού σε ατέλειωτη πολυμορφία. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι μπορούμε να σπαταλούμε αλόγιστα παραδοσιακές και εναλλακτικές, εξαντλούμενες και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η εξοικονόμηση της είναι προτεραιότητα οικονομική, κοινωνική, και περιβαλλοντική, ενώ η χρήση και η επέκταση των ανανεώσιμων πηγών της αναγκαιότητα για καλύτερη ποιότητα ζωής. Το να οργώνεις το χωράφι που θα σπείρεις, να κόβεις ξύλα για να ζεσταθείς, να κατασκευάζεις ρούχα για ένδυση, να αντλείς νερό για πότισμα, να καις πετρέλαιο για να κινηθείς και για την παραγωγή ηλεκτρισμού, καταναλώνεις ενέργεια. Ένας σεισμός απελευθερώνει ενέργεια, όπως και η εξάτμιση, η βροχόπτωση, η κίνηση ενός αυτοκινήτου. Δηλαδή, η κίνηση, η θερμότητα, ο ηλεκτρισμός, το φως, οι χημικές ενώσεις, όπως και οι δυνάμεις που συγκροτούν το άτομο μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή έργου, επομένως είναι μορφές ενέργειας, καθότι 39 η ενέργεια είναι η ικανότητα παραγωγής έργου. Για χιλιετίες ο άνθρωπος με τη μυϊκή δύναμή του ήταν πηγή ενέργειας. Αργότερα, άλογα, βόδια, μουλάρια και διάφορες μηχανικές επινοήσεις τον υποβοηθούσαν στο να παραχθεί έργο. Η γέννηση του βιομηχανικού πολιτισμού, έστρεψαν τον άνθρωπο σε άλλες πηγές ενέργειας, όπως ήταν οι γαιάνθρακες, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Χρησιμοποιούνται, βρίσκονται ακόμη σε ισχύ ή και δοκιμάζονται πειραματικά πολλές διαθέσιμες πηγές ενέργειας, όπως είναι οι μηχανές εσωτερικής καύσης, οι θερμοηλεκτρικοί σταθμοί, η χημική μετατροπή της οργανικής ύλης σε καύσιμο (ενέργεια βιομάζας), ηλιακές και αιολικές γεννήτριες, η γεωθερμία, η παγκόσμια έλξη με την παλίρροια, κυματικές γεννήτριες, ηλιακοί συλλέκτες, φωτοηλεκτρικά κύτταρα, η πυρηνική σχάση και για το μέλλον συζητιέται η πυρηνική σύντηξη, καύσιμα με την τεχνητή φωτοσύνθεση, αλλά και με τη βοήθεια της νανοτεχνολογίας και των πλαστικών μελετιέται η άντληση φθηνής και αποδοτικότερης ενέργειας από τον ήλιο, ώστε να υπάρξει επιτέλους απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και την πυρηνική ενέργεια. Τα ορυκτά καύσιμα προέρχονται από τα κατάλοιπα φυτών και ζώων που έζησαν πριν από εκατομμύρια χρόνια και θάφτηκαν μέσα στη Γη, έχουν απολιθωθεί και έχει μετατραπεί η οργανική τους ύλη σε πετρέλαιο, φυσικό αέριο και γαιάνθρακες. Δηλαδή ανήκουν στις εξαντλούμενες πηγές ενέργειας, δεν είναι καθαρές, καθότι και η απόκτησή τους και η χρήση τους Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


ως καύσιμη ύλη δημιουργούν δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον (αέριοι ρύποι, φαινόμενο θερμοκηπίου, επιπτώσεις στην υγεία κ.ά.). Η γεωθερμική ενέργεια προέρχεται από τα βάθη της Γης, εκεί όπου δημιουργούνται υπέρθερμα ρευστά τα οποία είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν αυτά καθ’αυτά ή και να διανοιχθούν ειδικά βαθιά πηγάδια μέσα στη γη, τροφοδοτώντας τα με νερό το οποίο αποκτά τις εκεί μεγαλύτερες θερμοκρασίες και ανερχόμενο μπορεί να κινήσει θερμικές αντλίες και εργοστάσια. Η γεωθερμική ενέργεια, είναι ανανεούμενη πηγή ενέργειας, αλλά δεν είναι πάντοτε καθαρή, καθότι τα γεωθερμικά ρευστά είναι δυνατό να περιέχουν βαριά μέταλλα και τοξικές ουσίες που βρίσκονται μέσα στη Γη. Πρώτη ύλη για την παραγωγή βιοενέργειας από τα βιοκαύσιμα είναι η βιομάζα. Το ξύλο είναι το πιο παλιό και γνωστό καύσιμο βιομάζας που εξακολουθεί να καλύπτει γύρω στο 10% της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας. Δηλαδή, τα βιοκαύσιμα συνήθως προέρχονται από προϊόντα ή και παραπροϊόντα φυτών, ζώων και μικροοργανισμών και μπορεί να αποτελούνται ακόμη από αστικά, γεωργικά ή και οργανικά βιομηχανικά απορρίμματα. Υπάρχουν πολλά είδη βιοκαυσίμων, αλλά εκείνα για τα οποία η τεχνολογία έχει δοκιμαστεί, είναι η βιο-αιθανόλη και το βιο-ντίζελ. Ειδικότερα, η αιθανόλη (αλκοόλη) που παράγεται κατά τη ζύμωση δημητριακών (στάρι, καλαμπόκι, κριθάρι), τεύτλων, σακχαροκάλαμου και κρασιού, μπορεί με ειδική επεξεργασία και 40 ανάμιξη με τα συμβατικά καύσιμα να δημιουργήσει καύσιμη ύλη για παραγωγή ενέργειας. Επίσης, βιοκαύσιμα παράγονται όταν μετατρέπονται οργανικά κατάλοιπα σε χημικές ενώσεις, όπως μεθάνιο που είναι ένας τύπος φυσικού αερίου. Τα καύσιμα βιομάζας είναι ανανεώσιμα, προσιτά, φτηνά και ελκυστική εναλλακτική λύση για ενεργειακές ανάγκες μικρής κλίμακας, παρότι η καύση τους συμβάλλει περισσότερο ή λιγότερο στην ατμοσφαιρική ρύπανση και στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Ωστόσο, τα ντόπια βιοκαύσιμα συμβάλλουν στη μερική απεξάρτηση από τα εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα, όπως είναι το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Οι ανεμόμυλοι αι οι υδρόμυλοι χρησιμοποιούνται από πολύ παλιά εκμεταλλευόμενοι αντίστοιχα την αιολική ενέργεια και την ενέργεια του νερού, μετατρέποντας την παλαιότερα σε δυναμική ενέργεια για το άλεσμα των δημητριακών και για την άντληση του νερού. Σήμερα, η προσπάθειες επικεντρώνονται στην κατασκευή αποδοτικότερων αιολικών γεννητριών που μπορούν να παράγουν μεγαλύτερα ποσά ενέργειας και ειδικότερα ηλεκτρισμού. Από την άλλη πλευρά, οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί εκμεταλλευόμενοι την ενέργεια του νερού που πέφτει από ψηλότερα (υδατόπτωση) συμβάλλουν καθοριστικά την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Έτσι, νερό και άνεμος συγκαταλέγονται στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, είναι περιβαλλοντικά καθαρές, αλλά το κόστος κατασκευής και συντήρησής τους παραμένει υψηλό. Επίσης, προβλήματα μπορούν να δημιουργηθούν και από την αλόγιστη εγκατάσταση αιολικών πάρκων οπουδήποτε, χωρίς Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


στρατηγικές, σχεδιασμούς και προοπτικές. Εξάλλου, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η δημιουργία μικρών ή και τεράστιων τεχνητών λιμνών δεν είναι πανάκεια για τη λύση του ενεργειακού προβλήματος, καθότι δημιουργούνται τεράστια περιβαλλοντικά προβλήματα (π.χ. μεταβολή του μικροκλίματος και λιγότερες χιονοπτώσεις, εξαφάνιση ορισμένων ειδών πανίδας και χλωρίδας, πολιτισμικές επιπτώσεις, έξαρση φυσικών κινδύνων και καταστροφών). Η πυρηνική ενέργεια προέρχεται από την ενέργεια που περικλείεται μέσα στο ίδιο το άτομο του κάθε χημικού στοιχείου. Στους πυρηνικούς σταθμούς

παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας

βομβαρδίζονται ορισμένα ραδιενεργά χημικά στοιχεία με σωματίδια (νετρόνια) για να διασπαστούν τα άτομά τους και να αποδεσμευτούν μεγάλες ποσότητες θερμότητας που στη συνέχεια κινούν ηλεκτροστρόβιλους. Εκτός όμως της ενέργειας, οι πυρηνικοί σταθμοί παράγουν και χιλιάδες τόνους ραδιενεργών αποβλήτων τα οποία για πολλούς αιώνες είναι εξαιρετικά επικίνδυνα για τη ζωή και το περιβάλλον. Επίσης, χημική ενέργεια παράγεται κατά τις χημικές αντιδράσεις (π.χ. μπαταρίες), όπου η παραγόμενη ενέργεια προέρχεται από την ενέργεια που υπάρχει στους χημικούς δεσμούς μεταξύ των ατόμων των ενώσεων που αντιδρούν. Η αέναη κίνηση της θάλασσας με τον κυματισμό και τις παλίρροιες έχει κατά καιρούς στρέψει το ενεργειακό ενδιαφέρον αρκετών επιστημόνων. Μέχρι σήμερα όμως οι μελέτες και τα πιλοτικά σχέδιά τους έχουν να αντιμετωπίσουν αρκετά προβλήματα, κατασκευαστικές δυσχέρειες και τεράστιες δαπάνες, ενώ μόνο ορισμένοι παρόμοιοι σταθμοί βρίσκονται σε λειτουργία. Πάντως, οι πειραματισμοί συνεχίζονται, καθώς η τεχνολογική πρόοδος αναζητεί καινούργιες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είτε σε περιοχές που ικανοποιούν τις φυσικές απαιτήσεις τέτοιων σταθμών παραγωγής ενέργειας, είτε με εξειδικευμένες υψηλές τεχνολογίες που βασίζονται στη διαφορά θερμοκρασίας του νερού της επιφάνειας και εκείνου σε μεγάλα βάθη στις ανοικτές θάλασσες. Ο ήλιος είναι η πρωταρχική πηγή ενέργειας. Μας στέλνει καθημερινά ενέργεια τόση που είναι ισοδύναμη με 17000 φορές την ενέργεια που καταναλώνει σε ημερήσια βάση ολόκληρος ο πλανήτης μας. Σε απλούστευση, με το φως του ο ήλιος ζεσταίνει τη Γη, δίνει τροφή στα φυτά και κατ’επέκταση στα ζώα. Η ηλιακή ακτινοβολία δεσμευόμενη σε ηλιακούς συλλέκτες και φωτοβολταϊκά

συστήματα χρησιμοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, ζεστού

νερού και κλιματιστικών παροχών μέσω κατάλληλων θερμικών αντλιών. Επίσης, ο ήλιος είναι εκείνος που δημιουργεί τους ανέμους και τις βροχές. Οι θάλασσες, οι ποταμοί, οι λίμνες και τα υπόγεια νερά τροφοδοτούνται από τις βροχές. Δηλαδή, η ηλιακή ενέργεια που φτάνει στη Γη είναι ανανεώσιμη, προσιτή και χαρακτηρίζεται ως καθαρή, καθώς οι πυρηνικές αντιδράσεις που τη δημιουργούν βρίσκονται σε τεράστια απόσταση (περίπου 150 εκατομμύρια χιλιόμετρα) μακριά από τη Γη. Τώρα ζούμε την αυγή νέου κύματος ηλιοσυλλεκτών και ηλιακών αντλιών και της λεγόμενης τεχνητής φωτοσύνθεσης με ενισχυμένες ελπίδες που βασίζονται στις δυνατότητες νέων τεχνολογιών. Οι ειδικοί επιμένουν ότι ‘’ γνωρίζουμε από παλιά ότι ένα φύλλο φυτού είναι το Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

41


φθηνότερο και πλέον αποδοτικό ηλιακό στοιχείο, καθώς μπορεί να αξιοποιεί μέχρι και το 40% του ηλιακού φωτός που προσλαμβάνουν, ενώ τα αποδοτικότερα και πανάκριβα τεχνητά φωτοβολταϊκά στοιχεία αξιοποιούν μέχρι το 15% της ηλιακής ενέργειας’’. Αυτά τα καινούργια συστήματα, με βάση τη νανοτεχνολογία, έχουν κατασκευάσει συνθετικά μόρια που μιμούνται τη διάταξή τους στο φυσικό φύλλο σε δενδροειδή σκελετό και απομένει, όπως λέγουν να αποκτηθεί η αναγκαία πειραματική κλίμακα για άμεση εφαρμογή. Η ενέργεια, για να χρησιμοποιηθεί από τον άνθρωπο τις περισσότερες φορές, θα πρέπει να τιθασευτεί, δηλαδή να μετατραπεί και να διαφοροποιηθεί. Όμως, όπως μας μαθαίνει η φυσική, στο καθένα από αυτά τα στάδια, ένα μέρος της ενέργειας καταναλώνεται, χωρίς να μπορέσει να παράγει χρήσιμο έργο, αλλού χάνεται –καθότι τα συστήματα είναι ανοικτά, από αστοχίες, ατυχήματα

ή και σπαταλιέται ενέργεια εξαιτίας μη αποδοτικών εφαρμογών και μεθόδων

μετατροπής της. Για παράδειγμα ένα σπίτι που δεν έχει επαρκή μόνωση έχει σημαντικές απώλειες θερμικής ενέργειας. Επίσης, ένα σπίτι μπορεί να θερμανθεί ή να ψυχθεί όχι μόνο με ηλεκτρισμό, αλλά και με τη χρήση περισσότερο αποδοτικής πηγής ενέργειας (π.χ. ηλιακής), αλλά και με την αλλαγή του σχεδιασμού μιας κατοικίας για να εκμεταλλεύεται εναλλακτικές πηγές ενέργειας, με βάση τον προσανατολισμό του. Η διάκριση των πηγών ενέργειας σε ανανεώσιμες και μη βασίζονται στο κριτήριο της ταχύτητας ανανέωσής τους και στο ρυθμό άντλησης της ενέργειας από μια πηγή. Δηλαδή, ανανεώσιμες είναι εκείνες οι μορφές της ενέργειας που ο σχηματισμός τους γίνεται σε μικρό χρονικό διάστημα σε σχέση με το ρυθμό με τον οποίο καταναλώνονται. Η ηλιακή, η αιολική και η ενέργεια βιομάζας είναι ανανεώσιμες. Το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και οι γαιάνθρακες είναι μη ανανεώσιμες. Ωστόσο, σ’ αυτό που θα πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή και την ευαισθητοποίησή μας είναι η εξοικονόμηση ενέργειας. Οι ειδικοί σημειώνουν ότι ο πλέον ενεργοβόρος τομέας είναι ο κτιριακός, όπου καταναλώνεται το 40% της συνολικής κατανάλωσης. Και το θέμα αυτό της κατανάλωσης αποτελεί σημαντικό πρόβλημα σε κοινωνικό και ατομικό επίπεδο, καθώς οι χαμηλού εισοδήματος κοινωνικές ομάδες στην εξοικονόμηση εφάπαξ χρημάτων κατά την κατασκευή των σπιτιών τους ή αναζητούντες για τη διαμονή τους φτηνά ενοίκια σπιτιών, παραγνωρίζουν και την επαρκή θερμομόνωση και τους βιοκλιματικούς σχεδιασμούς στα σπίτια. Η καλύτερη αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας είναι κρίσιμος παράγοντας για την εξοικονόμηση ενέργειας. Μιλάμε για την ύπαρξη των ανοιγμάτων (παράθυρα, πόρτες) στη σωστή ενεργειακά πλευρά, κατάλληλη διαρρύθμιση των δωματίων σε σχέση με τον προσανατολισμό του κτιρίου, πρόνοια για επαρκή αερισμό και φυσικό φωτισμό, σκιάσεις με φυτά και τέντες. Η θερμομόνωση είναι από τα βασικότερα μέτρα για να περιοριστούν οι θερμικές απώλειες, δηλαδή η κατασπατάληση ενέργειας. Οι δυνατότητες για εξοικονόμηση ενέργειας μπορούν να ξεκινήσουν από την εγκατάσταση ηλιακού θερμοσίφωνα και ηλεκτρικές συσκευές ενεργειακής απόδοσης. Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

42


Τοποθέτηση του ψυγείου στην πιο κρύα περιοχή του σπιτιού, όχι στο συχνό ανοιγοκλείσιμο και όχι στο παραγέμισμα των χώρων του. Για τον τεχνητό φωτισμό χρησιμοποιούμε αποδοτικότερους και οικονομικότερους λαμπτήρες. Αποφεύγουμε να έχουμε σε αναμονή όλες τις ηλεκτρικές συσκευές. Βγάζουμε από την πρίζα όλους τους μετασχηματιστές. Ελέγχουμε περιοδικά τις τυχόν διαρροές ηλεκτρικού ρεύματος και νερού. Αποφεύγουμε να σκεπάζουμε ή να εγκλωβίζουμε τα θερμαντικά σώματα. Μεγάλα ανοίγματα για φυσικό φωτισμό, αλλά και διπλά θερμομονωτικά τζάμια. Μόνωση με βιοκλιματικά μονωτικά υλικά που είναι αποδοτικότερα, χωρίς να είναι τοξικά. Οι ανισομερείς απαιτήσεις σε ενέργεια είναι μια άλλη πηγή σπατάλης της στο στάδιο της εφαρμογής. Για το μέλλον ως προς την ενέργεια υπάρχουν δύο προοπτικές. Η μία είναι η συνέχιση της ίδιας ενεργειακής συμπεριφοράς με τη σπάταλη χρήση. Αυτό σημαίνει, νέοι και μεγαλύτεροι σταθμοί παραγωγής ενέργειας, αύξηση του κόστους της και περισσότερο βρώμικο περιβάλλον. Η άλλη προοπτική βασίζεται στην εξοικονόμηση της ενέργειας σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Αν μάλιστα προωθηθεί κατάλληλα και η αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, τότε τα οφέλη αυτής της αλλαγής στις μέχρι σήμερα συνήθειές μας, θα καλύψουν το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας, θα βελτιωθούν οι συνθήκες ζωής και θα ζούμε σε καλύτερο περιβάλλον. Και κάτι ακόμη για την ενέργεια. Η συνθήκη του Κιότο, που έχει συνυπογραφεί και από την Ελλάδα, προβλέπει πρόστιμα στην περίπτωση ενεργειακής σπατάλης. Δεν θα ήταν προτιμότερο αντί να πληρώνουμε πρόστιμα να κατευθυνθούν αυτά τα κονδύλια στις ασθενέστερες κοινωνικές τάξεις, ώστε τα σπίτια τους να γίνουν ενεργειακά αποδοτικότερα και η ζωή όλων μας καλύτερη ; ----------

Το Νερό και Γονιμοποιεί και Καταστρέφει! Το Τρίπτυχο της αδιαφορίας μας ως προς το νερό, αλλά και παρεμβάσεις στις διαδρομές και στις φάσεις του. Και πλημμυρίζουμε εύκολα, και διψάμε συχνά, και εύκολα σπαταλάμε το νερό. Με την ευκαιρία της Παγκόσμιας ημέρας για το Νερό και επειδή όλοι έχουμε ενοχές για τη σπάταλη χρήση του και για την κακοδιαχείρισή του, αλλά και για την περιβαλλοντική μας αδιαφορία μέσα από τις καθημερινές μας δραστηριότητες, αξίζει να θυμηθούμε αυτή την ημέρα με αισιοδοξία και δράσεις ευαισθητοποίησης όλων των συμπολιτών μας. Ανέκαθεν απασχολούσαν τον άνθρωπο οι διαδρομές και τα μονοπάτια του νερού στο έδαφος και στο υπέδαφος, οι μετασχηματισμοί του στην ατμόσφαιρα, αλλά και η γενικότερη ανακύκλωσή του μέσα από τα φυσικά φαινόμενα. Ωστόσο, και για πρακτικούς λόγους έχει ιδιαίτερη σημασία να ασχολούμαστε σήμερα με το νερό, καθώς με τις επερχόμενες παγκόσμιες κλιματικές


43


μεταβολές, ασφαλώς και θα ανακύπτουν προβλήματα επιβίωσης, ανάπτυξης και περιβαλλοντικής προστασίας σε τοπικό επίπεδο. Το νερό, η ιδιότυπη αυτή χημική ένωση των δύο στοιχείων (οξυγόνο και υδρογόνο) και των τριών ατόμων (δύο άτομα υδρογόνου και ένα άτομο οξυγόνου), αυτός ο παντο-διαλύτης, καλύπτει κατά 70% τόσο την επιφάνεια της γης, όσο και τη δομή και τη σύσταση του ανθρωπίνου σώματος. Το νερό, με τις ποικιλόμορφες εκφάνσεις του και γονιμοποιεί και καταστρέφει, ενώ αποτελεί αφετηρία εκκίνησης για κάθε πολιτισμική αναφορά. Ανάλογα με την περίπτωση γίνεται σύμβολο αγνότητας, διαύγειας και κάθαρσης, αλλά και τιμωρός. Τελικά το νερό είναι η απαρχή κάθε νέας πορείας. Ιστορικά, οι Ίωνες φιλόσοφοι με το Θαλή το Μιλήσιο διατυπώνουν ως προς το νερό τις αρχές ότι η Γη επιπλέει στο νερό και ότι το νερό είναι η αρχική ύλη των πάντων. Και προχωρούν ακόμη περισσότερο με τον Αναξαγόρα, ο οποίος αναγνωρίζει τη σημασία των βροχοπτώσεων, της εξάτμισης και της τροφοδοσίας με νερό των ποταμών και των υπόγειων στρωμάτων της γης. Εντυπωσιακές ακόμη και σήμερα είναι οι αρχές που διατυπώνονται από τον Αριστοτέλη στα ‘’Μετεωρολογικά’’ για τις διαδρομές του νερού στη γη και στον αέρα. Σήμερα, ξέρουμε πλέον ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν γίνει αναπόσπαστο τμήμα του ‘’ κύκλου του νερού ‘’ παρότι μέχρι τον 20ο αιώνα ο άνθρωπος περιοριζόταν στο ρόλο του χρήστη, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες συμμετέχει, ενεργά με τις δραστηριότητές του, σε όλες τις φάσεις του ‘’κύκλου’’ αυτού. Αυτό που σε πολλές περιπτώσεις διατυπώνεται ότι ‘’το παρελθόν είναι το κλειδί του μέλλοντος’’ έχει ιδιαίτερη πρακτική σημασία όταν ασχολούμαστε με το νερό και προσπαθούμε να βρούμε λύσεις για περισσότερο ορθολογική διαχείριση και κατανομή των νερών που υπάρχουν στη διάθεσή μας. Εξάλλου, θα πρέπει να θυμηθούμε ότι όταν υπήρξαν περίοδοι με έντονη κοινωνική ανάπτυξη και με πολιτισμικές ‘’εκρήξεις’’, τότε μόνο ανέκυπταν ζητήματα για ασφάλεια και προστασία της ζωής, για εξασφάλιση των σπιτιών και των περιουσιών, για ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών, αλλά και η προβληματική για τα διαθέσιμα νερά και την καλή τους ποιότητα. Μια τέτοια, πολιτισμική έκρηξη που έγινε το 3000 π.χ. στην Κρήτη, έλαβε υπόψη της και το διαθέσιμο νερό, και τα δίκτυα αποχέτευσης και του βρόχινου νερού, αλλά και δεξαμενές αποθήκευσης. Ειδικότερα, όπως μαρτυρούν οι αρχαιολογικές έρευνες, η δημιουργία παλατιών και οικισμών διαφοροποιούνταν τότε, όχι μόνο ανάλογα με τις χρονικές περιόδους, αλλά και ανάλογα με τις επικρατούσες τότε υδρολογικές συνθήκες της Μινωικής περιόδου. Ετσι, για λόγους υδατικής οικονομίας, όταν το υψόμετρο ήταν μεγάλο και υπήρχε έλλειψη υπόγειων νερών και πηγών, η συλλογή και η αποθήκευση του νερού βασιζόταν σε δεξαμενές των νερών της βροχής. Μάλιστα, διευθετούσαν κατάλληλα τις αυλές και τις πλατείες, ώστε να είναι καθαρές και Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

44


να μαζεύουν πολύ βρόχινο νερό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα έχουμε στη Φαιστό όπου δεν υπήρχαν πολλά νερά. Αντίθετα, σε περιοχές με πηγαία νερά, η μεταφορά του νερού γινόταν με τη βοήθεια πήλινων κλειστών σωλήνων (οι κτιστοί σωλήνες αναπτύχτηκαν κατά την Ενετοκρατία και την Τουρκοκρατία). Για παράδειγμα, η Κνωσός υδρευόταν αρχικά από την πηγή Μαυροκόλυμπος, ενώ σε περιοχές με πλούσια υπόγεια νερά, τότε η τεχνολογία ανόρυξης και άντλησης του νερού γινόταν με πολύ αναπτυγμένο και αξιοθαύμαστο τρόπο, όπως για παράδειγμα στο παλάτι της Ζάκρου. Αλλά και τα αποχετευτικά δίκτυα της Μινωικής περιόδου είναι αξιοπρόσεκτα. Για παράδειγμα, στη βίλα της Αγ. Τριάδας ανακαλύφθηκε ένα πολύ προωθημένο αποχετευτικό σύστημα, τόσο για τα υγρά απόβλητα, όσο και για τα νερά της βροχής με τα οποία εκτός των άλλων συνήθιζαν να καθαρίζουν τις τουαλέτες τους. Επίσης, την περίοδο αυτή της Μινωικής πολιτισμικής ‘’έκρηξης’’, και η γεωργική ανάπτυξη της Κρήτης ήταν αναγκαία προκειμένου να υποστηρίζει την αντίστοιχη πληθυσμιακή ‘’έκρηξη’’. Έτσι, μεταξύ 1700-1450 π.χ. αναπτύχθηκαν αρδευτικά συστήματα οι λεγόμενες ‘’Λίνιες’’ (εντοπίστηκαν στο οροπέδιο του Λασιθίου) που αποτελούνταν από πολυάριθμα στραγγιστικά κανάλια, αυλάκια ποτίσματος που διασταυρώνονταν και επιτελούσαν με τον καλύτερο τρόπο τις λειτουργίες τους. Ωστόσο, ανάμεσα

στην περίοδο 3000-1100 π.χ. υπάρχουν ενδείξεις

χρησιμοποίησης υγρών λυμάτων από τους τότε οικισμούς για την άρδευση γεωργικών καλλιεργειών. Αλλά και το νερό ως παράγοντας αναψυχής προωθήθηκε την περίοδο αυτή με δημιουργία κήπων και σιντριβανιών στην Κνωσό, με ενυδρείο στη Ζάκρο και με άλλες κατασκευές. Επί της ουσίας όμως, προβλήματα διαχείρισης του νερού δεν φαίνεται ότι υπήρχαν τότε και τούτο γιατί μέχρι τον περασμένο αιώνα ο άνθρωπος περιοριζόταν στο ρόλο του απλού χρήστη του νερού, ενώ σήμερα συμμετέχει ενεργά και μπορεί να παρεμβαίνει στις ‘’διαδρομές’’ και στις ‘’φάσεις’’ του νερού με τις κάθε είδους οχλούσες δραστηριότητές του. Οι αρνητικές επιπτώσεις πάνω στο υδάτινο περιβάλλον και ειδικότερα στο φυσικό πόρο ‘’νερό’’, ξεκινούν όταν ο άνθρωπος άρχισε να παρεμβαίνει στο φυσικό περιβάλλον, αλλά παλαιότερα το ίδιο το φυσικό περιβάλλον με τους μηχανισμούς ‘’ανάδρασης’’ που διαθέτει κατόρθωνε και αντιπαρερχόταν τις ‘’οχλήσεις’’. Αργότερα όμως, με την εντατικοποίηση των κάθε είδους ανθρώπινων παρεμβάσεων στο φυσικό περιβάλλον οι μηχανισμοί ‘’εξυγίανσης‘’ του περιβάλλοντος αδρανοποιήθηκαν. Εξάλλου, άρχισαν να δημιουργούνται καταστάσεις που είχαν αντίκτυπο στα φαινόμενα της ατμόσφαιρας (π.χ. φαινόμενα θερμοκηπίου, ρύπανση αέρα), αλλά και να επεκτείνονται σε αντίστοιχα φαινόμενα πάνω στη γη με τη ‘’νιτρορύπανση’’ (γεωργική ρύπανση), τη γενικότερη ρύπανση των νερών, την εξάντληση των αποθεμάτων του νερού, την Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

45


υπεράντληση των υπόγειων νερών,

την εισχώρηση των θαλασσινών νερών κάτω από τις

καλλιεργούμενες περιοχές (υφαλμύρωση), την υπερβολική χρήση των νερών άρδευσης κάτω από συνθήκες έντονης εξάτμισης (αλάτωση εδαφών) και την ερημοποίηση. Αλλά ακόμη και όταν το πάνω χωριό ξοδεύει σπάταλα και αλόγιστα το νερό θεωρώντας το ως δική του ιδιοκτησία, και δεν επιτρέπει κάποιες ποσότητες νερού να ικανοποιήσουν τις στοιχειώδεις ανάγκες του πιο κάτω χωριού. Σε μια χωρο-χρονική διαδρομή μέσα στη χώρα μας διαπιστώνεται ότι γενικά η Ελλάδα πολύ συχνά ‘’και διψάει για νερό, αλλά και πνίγεται από νερό’’. Τούτο, εν μέρει είναι αναμενόμενο, εξαιτίας, όπως λέγουν οι αρμόδιοι επιστήμονες, της γεωγραφικής θέσης της χώρας μας, της ποικιλόμορφης ακτογραμμής της, του νησιωτικού κατακερματισμού της, αλλά και της έντονης ποικιλομορφίας του ανάγλυφού της, όπου πανύψηλες βουνοκορυφές βρίσκονται λίγα μόλις χιλιόμετρα από τη γειτονική θάλασσα (λ.χ. Λευκά Όρη, Ψηλορείτης, Όλυμπος). Εξάλλου, και ο ανθρώπινος παράγοντας με τις παρεμβάσεις και επεμβάσεις του στο φυσικό περιβάλλον έχει τη μερίδα του στην ‘’ελληνική κρίση’’ για το νερό. Για παράδειγμα, όταν το νερό της βροχής σε μια ξαφνική καταιγίδα αναγκάζεται ΄΄να ρέει΄΄ μόνο επιφανειακά και μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, γιατί έχουν καταστραφεί οι φυσικοί ‘’οδοί’’ μεταφοράς του εξαιτίας του μπαζώματος των ρεμάτων και των σκουπιδοσωρών, τότε συμβαίνουν πλημμύρες με καταστρεπτικά αποτελέσματα. Πλημμύρες όμως μπορούν να συμβούν και στις πλέον άνυδρες 46 περιοχές της Ελλάδας, σε πολλά νησιά του Αιγαίου, όπου τα πλημμυρικά φαινόμενα όταν και όποτε συμβούν είναι περισσότερο καταστρεπτικά, απ’ότι σε περιοχές όπου συνήθως βρέχει. Πότε όμως το νερό της βροχής δημιουργεί καταστροφικές πλημμύρες; Γενικά η Ελλάδα είναι ‘’δυνητικά’’ ευάλωτη ως προς την επικινδυνότητα των πλημμυρών. Αλλά, όμως παρατηρείστε τι συμβαίνει στις αστικές περιοχές και αναλογιστείτε πόσο γυμνό έδαφος (έδαφος ελεύθερο από ασφαλτοστρώσεις, πλακοστρώσεις, σπίτια) είχαμε παλαιότερα και πόσο σήμερα!! Ναι μεν υπάρχουν τα δίκτυα των νερών της βροχής στις αστικές περιοχές, αλλά πότε κατασκευάστηκαν; Είχαν λάβει υπόψη τους τη γιγάντωση των πόλεων; Ποιος τοπικός φορέας εξασφαλίζει το τακτικό καθαρισμό των φρεατίων; Με ποιες κατάλληλες προδιαγραφές κατασκευάζονται το περι-αστικό και το αγροτικό οδικό δίκτυο; Ποια τεχνική υπηρεσία εποπτεύει τις ασφαλτοστρώσεις οι οποίες πολλές φορές γίνονται πάνω σε γυμνό έδαφος μέχρι και στα πρανή των χωραφιών χωρίς τα στοιχειώδη τεχνικά έργα (κράσπεδα, αυλάκια,); Ωστόσο, οι εκχερσώσεις, οι πυρκαγιές, η υπερβολική βόσκηση, η έλλειψη χλόης στο έδαφος, και άλλες συνθήκες και παράγοντες, επιδεινώνουν τα πλημμυρικά φαινόμενα με τις αναμενόμενες καταστροφές. Τούτο όμως είναι επόμενο, γιατί, με αυτές τις συνθήκες πάνω στο γυμνό έδαφος συντομεύεται η ’’συσσώρευση’’ και η ‘’απορροή’’ μεγάλου όγκου νερών. Έτσι, Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


αυτό το νερό, ‘’συμπιέζεται’’ όταν περνάει μέσα από αστικοποιημένες περιοχές, μέσα από ρέματα που έχουν μπαζωθεί ή έχουν πυκνή βλάστηση και σκουπιδοσωρούς. Τέλος, αυτά τα ‘’πάρα πολλά’’ νερά δεν βρίσκουν το φυσικό τους δρόμο εύκολα προς τα χαμηλότερα, ακόμη και προς τη θάλασσα. Πόσες φορές άραγε παραθαλάσσιες περιοχές, ακόμη και πάνω στον αιγιαλό, ‘’πνίγονται’’ και από το νερό, αλλά και από τα μεταφερόμενα υλικά και τη λάσπη; Επίσης, η ‘’πλημμυρική ‘’ ή η ‘’μη πλημμυρική’’ συγκυρία καθορίζεται συνήθως από την ύπαρξη ή ανθυπαρξία χωροταξικού σχεδιασμού, την ευαισθησία ή μη των τοπικών φορέων σε ότι τους αφορά, αλλά και από όλους εμάς που ενσυνείδητα ή μη συμμετέχουμε στα κοινά και στα τοπικά ή εθνικά δρώμενα. Ωστόσο στη χώρα μας, τριπλή είναι η προβληματική, και γιατί πλημμυρίζουμε και γιατί διψάμε, αλλά και γιατί σπαταλάμε το νερό με μεγάλη ευκολία. Πρόσφατα μάλιστα, οι κάτοικοι που βίωναν για πολλά χρόνια την έλλειψη νερού στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και την ανατολική Κρήτη, ακόμη προσπαθούν να ξεπεράσουν ότι έχουν αφήσει πίσω οι καταστροφικές πλημμύρες της περασμένης περιόδου. Μάλιστα, οι αναμενόμενες κατά τους ειδικούς επιστήμονες, παγκόσμιες κλιματικές μεταβολές είναι δυνατό να μεγεθύνουν ακόμη περισσότερο την ανισοκατανομή του νερού μεταξύ των διαφόρων περιοχών της χώρας μας,, αλλά και ως προς την ανομβρία και ξηρασία, τις πλημμύρες, αλλά και τα φαινόμενα που τα συνοδεύουν, όπως είναι η ερημοποίηση, οι κατολισθήσεις, οι γεω-ολισθήσεις και τα ‘’ποτάμια λάσπης’’ (λασπορροές), το φυσικό μπάζωμα των παράκτιων περιοχών κ.ο.κ. Παρόλα αυτά, χωρίς να εφησυχάζουμε και χωρίς υστερικά να κινδυνολογούμε, όλοι μπορούμε να συμβάλλουμε για περισσότερο αισιόδοξο μέλλον ως προς το νερό και την ορθολογική διαχείρισή του. Η αρχή έχει ξεκινήσει με την Πολιτεία η οποία μέσω των τοπικών ‘’Διαχειριστικών Αρχών’’ για το νερό, σύντομα εγκαθιδρύει σε κάθε υδρολογική λεκάνη, τοπικό συντονιστικό όργανο που χαράζει και υλοποιεί τις επιμέρους πολιτικές για το νερό, την εξασφάλιση κατάλληλης ποιότητας και την ορθολογική του διαχείριση, ενώ οι επιστημονικοί φορείς θα καλύπτουν γνωστικά πεδία και εφικτές προτάσεις μέτρων, μέσων και έργων αποκατάστασης, διατήρησης και προστασίας του περιβάλλοντος. Επομένως, κάθε τοπική κοινωνία οφείλει να συμβάλλει, ώστε να εξορθολογιστούν οι σημερινές εξωπραγματικές και σπάταλες κατά-χρήσεις του νερού σε ένα περισσότερο

ισορροπημένο

μερίδιο

συμμετοχής,

ανάλογα

πάντα

με

τη

σημερινή

διαθεσιμότητα, τις μελλοντικές ανάγκες, τις αναπτυξιακές προοπτικές, αλλά πάντοτε με γνώμονα τον άνθρωπο, και το περιβάλλον. ‘’Αν θεωρηθεί δεδομένη η ευαισθησία μας για τα περιβαλλοντικά θέματα που σχετίζονται με το νερό, τότε οφείλουμε να κοιτάξουμε προσεκτικά γύρω μας, στη γειτονιά μας, στο ίδιο μας το σπίτι και έτσι θα αποκτήσουμε το νόημα της ζωής, αλλά και θα διαπιστώσουμε πόσο όμορφος και κυρίως πόσο εύθραυστος είναι ο κόσμος που μας περιβάλλει’’. Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

47


----------

Λεονάρντο ντα Βίντσι Περιβάλλον και Φύση Δεν θα καταπιαστούμε με τη Μόνα Λίζα, ούτε και για το αινιγματικό χαμόγελό της, ούτε και για τις μηχανές του, τα ανατομικά του σχέδια, τα γλυπτά και τους ζωγραφικούς πίνακές του. Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι ασχολήθηκε, μελέτησε και εμβάθυνε και για τη Φύση, τα ζώα και τα φυτά, τις καλλιέργειες, το νερό, τις εκτροπές ποταμών, τα καιρικά φαινόμενα και εικόνες πολλές εικόνες και σκέψεις για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Τα τελευταία χρόνια είναι ξανά στην επικαιρότητα ο Λεονάρντο ντα Βίντσι και ειδικότερα τα σημειωματάριά του που συμπυκνώνουν, κατά τους μελετητές του έργου του, τη δύναμη της παρατήρησης, την έρευνα, την περισυλλογή, την πολυπλοκότητα, τα χρώματα, τη Φύση και το περιβάλλον. Πολλοί μιλούν για τον άνθρωπο εμπειριστή της οικουμενικής γνώσης, αλλά και την πεμπτουσία της παρατήρησης, αναζήτησης, των πειραμάτων, των ερωτήσεων και των λύσεων. Δείτε τι σημαίνει γιαυτόν η προσεκτική παρατήρηση όταν περιγράφει. ‘’ Όλα τα νερά αφρισμένα στα κύματα της θάλασσας και το νερό να υψώνεται, να πέφτει και να σπάει από το βάρος του, με εκκωφαντική βουή’’. Στις χειρόγραφες σημειώσεις, που πάντοτε κρατούσε για το οτιδήποτε σημαντικό, απλό ή και περίπλοκο, βρίσκονται συσσωρευμένα θέματα, που δίνουν το στυλ της αυτόνομης πραγματείας για συγκεκριμένα θέματα. Οι έρευνές του πάντοτε ενδελεχείς και ποτέ επιφανειακές. Όσο για τις περιγραφές του, αυτές είναι η πεμπτουσία της συστηματικής παρατήρησης. Περιγραφές για τα σύννεφα, πως δημιουργούνται και πως διαλύονται, πως προκαλείται η εξάτμιση και η ομίχλη. Πολύ συχνά φαίνονται να ζωντανεύουν οι φαντασιώσεις του, κυρίως στους πίνακές του, παίρνοντας ολοκληρωμένες φόρμες, όπου σημαντικό ρόλο παίζουν τα γεράκια, οι κύκνοι και γενικά τα πουλιά. Φανερά ή και με κάποια ιδιότυπη τεχνοτροπία, μπορείς να διακρίνεις το ανάγλυφο των βουνών και λόφων της περιοχής όπου έζησε, φωτοσκιάσεις με μορφή πουλιών, φτερούγες πραγματικές ή και κρυμμένες, πτυχώσεις υφασμάτων που παίρνουν τη μορφή ζώων, παιδιά που εκκολάπτονται μέσα από τσόφλια αυγών. Σαν επαρχιώτης που έζησε πολλά χρόνια στην εξοχή, ανακάλυψε και περίγραψε όλες τις τότε διαδικασίες της αγροτικής παραγωγής και των ασχολιών της. Σπορά, θερισμός, αλώνισμα, ελαιοπαραγωγή και παρασκευή του λαδιού με τα ελαιοπιεστήρια της εποχής. Λεπτομέρειες πολύ ακριβείς για τους μηχανισμούς που τότε χρησιμοποιούνταν, ενώ πάντοτε μελετούσε και πρότεινε βελτιώσεις. Πολλές φορές είναι και γριφώδη τα κείμενά του, αλλά και οι προφητείες του που προορίζονταν για ψυχαγωγία, καθώς και τα οπτικά λογοπαίγνιά του που αποτελούν εκφραστικά μικρά κείμενα, τόσο μικρά, ώστε να μη ξεχνιούνται εύκολα.


48


Η συνολική στάση ζωής που τον χαρακτηρίζει αντικατοπτρίζει την οικολογική άποψή του για τη Φύση που τη θεωρεί ‘’ πληγωμένη και καπηλευμένο θύμα της ανθρώπινης απληστίας’’. Παρακολουθήστε την απλότητα της σκέψης με μεστές κουβέντες μεταφορικά και ουσιαστικά. ‘’ Όσοι καλλιεργούν τη γη …δεν θα πρέπει να απογυμνώσουν τη μητέρα τους και να γδέρνουν το πετσί της’’. ‘’ Όσοι αλωνίζουν το σιτάρι πρέπει νάναι προσεκτικοί, …καθώς συνηθίζουν να χτυπούν αλύπητα αυτό που τους δίνει ζωή’’. ‘’ Για τις ελιές και τα καρύδια, καθώς αρχίζει η συλλογή τους...... πολλά μικρά παιδιά θ’αρπαχτούν από την αγκαλιά της μητέρας τους, ενώ με τα ανελέητα χτυπήματά μας θα πέσουν στο έδαφος και θα γίνουν κομμάτια’’. Την ίδια άποψη για τη Φύση την παρακολουθούμε στους μύθους του, οι οποίοι αποπνέουν την αίσθηση ότι το περιβάλλον νοείται ‘’ζωντανός οργανισμός’’. Και δεν είναι μόνο τα ζώα και τα φυτά που μέσα από τους μύθους του αποκτούν λαλιά. Αλλά και τα δένδρα και οι πέτρες μετατρέπονται σε όντα περίεργα, αλλά με ευαισθησίες, ικανά να νοιώσουν τον πόνο ‘’που τους υποβάλλει ο άνθρωπος’’. ‘’Μια δυστυχισμένη ιτιά πονά όταν κλαδεύεται, ξεριζώνεται και ακρωτηριάζεται’’. Επίσης, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι ασχολήθηκε με αφηγήσεις για πουλιά, έντομα, αράχνες, και άλλα ζώα που, όπως προαναφέρθηκε, αποκτούν λαλιά και διηγούνται ιστορίες στα πρότυπα του Αίσωπου. Υπέροχες και συγκλονιστικές χαρακτηρίζονται από τους ειδικούς μελετητές του έργου του, οι εικόνες από τη ζωή στο χωριό και στην εξοχή με άλογα, σκύλους, χήνες, κοτσύφια, μυρμήγκια, αρουραίους και νυφίτσες. ‘’Όταν θέλεις να καταλαβαίνεις τι λένε τα πλάσματα της φύσης, πρέπει να τα πλησιάζεις, να τους μιλάς, να ανοίγεις διάλογο μ’αυτά’’. Εξέτρεφε άλογα και βόδια και έκανε σπουδές ανατομίας σε πλήθος από ζώα. Ακόμη και στις περίτεχνες πολεμικές μηχανές του φαίνεται να χρησιμοποιεί άλογα των αγροκτημάτων, παρά άλογα για πολεμικές επιχειρήσεις. Ο σκύλος και οι γάτες του ήταν η καθημερινή συντροφιά του και προχωρούσε στις περιγραφές του ακόμη και σε κοινωνιολογικές διακρίσεις μεταξύ των σκύλων όταν εξηγούσε γιατί οι σκύλοι μυρίζουν τα οπίσθια των άλλων σκύλων και γιατί γίνονται οι σκυλοκαβγάδες. Τα ζώα αποτελούσαν ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής του. Η αγάπη του και όχι μόνο για τα ζώα θεωρείται σχεδόν κοινοτυπία με χαρακτηριστική εκείνη την εικόνα που λέει, ‘’…..όταν περνούσε από μέρη όπου πουλούσαν πουλιά, πλήρωνε όσο, όσο και τα αγόραζε, τα οποία αμέσως έβγαζε από τα κλουβιά τους και τ’άφηνε να πετάξουν ψηλά και μακριά στον ουρανό, χαζεύοντάς τα΄΄. Και η χορτοφαγία του φαίνεται ότι ήταν μέρος της στάσης ζωής του απέναντι στα ζώα. Αλλά και με το ντύσιμό του, που ήταν αποκλειστικά από λινά υφάσματα, ήθελε να δηλώσει ότι απεχθάνονταν να φοράει ‘’οτιδήποτε νεκρό‘’, όπως έλεγε. Γύρω στα 1500 μΧ η εκτροπή του ρου του ποταμού ΄Αρνο στη βόρεια Ιταλία, ήταν μια άλλη συναρπαστική ασχολία για τον Λεονάρντο. Το μεγαλεπήβολο σχέδιο, που τελικά δεν ολοκληρώθηκε, θα δημιουργούσε πλωτό τον ποταμό μέχρι τη Φλωρεντία και έτσι αυτή θα είχε εύκολη πρόσβαση στη θάλασσα. Εξάλλου, για στρατιωτικούς λόγους σκόπευε να αποκόψει τη Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

49


Πίζα από τη θάλασσα που είχε εκείνα τα χρόνια κηρύξει την ανεξαρτησία της. Αργότερα ανέλαβε να διανοίξει κανάλια στο Μιλάνο. Ωστόσο, είναι κυρίαρχη η γοητεία που του ασκούσε γενικά το νερό, οι δίνες, οι διαθλάσεις του, οι ορίζοντες της θάλασσας, οι βράχοι, τα ποτάμια που ελίσσονται ‘’ εξαιτίας της διάβρωσής τους και της ατέλειωτης δύναμής τους’’, όπως περιέγραφε. Δεν είναι λίγες οι φορές που μέσα από τα σημειωματάριά του βλέπουμε να δίδονται οδηγίες προς τον εαυτό του, μετά από κάποια εξόρμηση στην ύπαιθρο. Σε εκείνες τις σημειώσεις ‘’για τον κόσμο και τα νερά του’’ γράφει. ‘’Να γράψεις για το νερό και τις κινήσεις του. Να περιγράψεις τις κοίτες του και τις ουσίες που περιέχονται εκεί μέσα. Να συνεχίσεις με κάθε μορφή που παίρνει το νερό από το μικρότερο μέχρι το μεγαλύτερο κυματισμό, αλλά και τις αιτίες που τις προκαλούν’’. Μάλιστα οι περιγραφές για το νερό συνοδεύονταν από παραστατικά σκίτσα με απλές, σύνθετες και ευμετάβλητες δομές και μορφές. Αυτές οι πολύπλοκες μορφές του τρεχούμενου νερού με τον παφλασμό, τις στροβιλίσεις, τα κύματα και τα αντίστροφα ρεύματα απεικονίζονται στα μαλλιά και στα φορέματα των προσώπων που σχεδιάζει, ζωγραφίζει και πλάθει ή και σμιλεύει. Το ενδιαφέρον για το νερό έχει και πρακτικό χαρακτήρα, όταν με κανάλια, υδατοφράκτες και μηχανές προσπαθεί να δώσει το στίγμα της προοπτικής για την καλύτερη δυνατή εκμετάλλευση της ενέργειά τους, τη ζωογόνο δύναμή τους, τις ιδιότητες που αυτό περικλείει μεταμορφωμένο και σαγηνευτικό. Στην πραγματεία του ‘’ για τη λαμπρότητα του ήλιου’’ αμφισβητεί πολλά, αλλά και παραθέτει τις απόψεις του Επίκουρου και του Σωκράτη και σημειώνει ότι ‘’σε ολόκληρο το σύμπαν δεν διακρίνεται πουθενά κάποιο σώμα μεγαλύτερο και λαμπρότερο από τον ήλιο. Απ’εκεί πηγάζουν όλες οι ζωτικές δυνάμεις που μας περιβάλλουν..…και δεν υπάρχει άλλη πηγή θερμότητας, ούτε άλλο φως σε όλο το σύμπαν’’ . Ωστόσο, η ηλιοκεντρική ιδέα που τον απασχολεί δεν φαίνεται να τη διατυπώνει ξεκάθαρα, αν και η ιδέα αυτή είναι παλιά όσο και ο Πυθαγόρας, παρότι αρκετοί επιστήμονες σήμερα την κατατάσσουν, ως μια εμπνευσμένη ενόραση τριάντα χρόνια πριν διατυπωθεί με ακρίβεια από τον Κοπέρνικο. Στις σημειώσεις του φαίνεται επίσης η γοητεία του για τους γεωλογικούς κύκλους και τα καιρικά φαινόμενα και εξετάζει το ενδεχόμενο της ανάδυσης της γης από τη θάλασσα και προχωρεί ακόμη περισσότερο όταν προβλέπει αργά-αργά ‘’…την επιστροφή της γης στην αγκαλιά της θάλασσας’’. Δηλαδή, οι σημερινές εντεινόμενες διεργασίες της Φύσης, ΄΄η ακατάληπτη’’ όπως έλεγε ‘’ Φύση, προσπαθεί να επανακτήσει το χώρο που ο άνθρωπος της τον έχει αφαιρέσει’’. Επόμενο είναι, όπως έλεγε ‘’οι φυσικές καταστροφές, οι κατακλυσμοί, αλλά και η κατάρρευση των κατηγοριών και διακρίσεων, αλλά και ένας καταποντισμός της νοημοσύνης μέσα σε μια ακατανόητη Φύση’’ . Η δύναμη των καταιγίδων τον είχαν εντυπωσιάσει τόσο που περιγράφει, μελετά και απεικονίζει τη δύναμη και τα αποτελέσματα της ταραγμένης Φύσης. Στο έργο του Άγγελος με ανθρώπινη μορφή (Angelo incarnate), σημειώνει τις ελληνικές λέξεις με λατινικούς χαρακτήρες, Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

50


astrapen, bronten, ceraunobolium (αστραπές, βροντές, κεραυνοί), δηλώνοντας εκτός των άλλων και την ελληνολατρία του που επηρεάστηκε από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους. Και δεν είναι τυχαίο ότι στη βιβλιοθήκη του βρέθηκαν, μεταξύ των άλλων, βιβλία σχετικά με τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, τον Επίκουρο και τον Θεόφραστο, τον Αίσωπο, τον Πυθαγόρα και τον Αρχιμήδη, τον Ισίοδο και άλλους Έλληνες φιλοσόφους, στοχαστές και μελετητές του ανθρώπου, της ψυχοσύνθεσής του και της Φύσης. Σε αυτό το σημείωμα γίνεται, μια τόσο δα μικρή προσπάθεια για να δειχθεί μια ακόμη παραλλαγή της ιδιοφυίας του Λεονάρντο ντα Βίντσι, του ανθρώπου ορόσημο για τη ζωγραφική, τη γλυπτική, τη μηχανική, τον ανατόμο, το ζωολόγο και γεωπόνο, τον ελαιο-καλλιεργητή, τον οικολόγο και περιβαλλοντολόγο. ______________

Περιήγηση στα Αντικύθηρα Στον πηγαιμό από Καστέλι Κίσσαμου Κρήτης προς τα Κύθηρα, θα συναντήσεις ανάμεσά τους, σχεδόν στη μέση της διαδρομής, τα Αντικύθηρα. Το μικρό αυτό νησί έγινε παγκοσμίως γνωστό όταν το 1900 ανακαλύφθηκε στη θάλασσα των Αντικυθήρων, δίπλα στις νησίδες Θυμωνιές, αρχαίο ναυάγιο από όπου ανασύρθηκαν το περίφημο άγαλμα του Έφηβου των Αντικυθήρων και ο Αστρολάβος ή Μηχανισμός των Αντικυθήρων που είναι περισσότερο γνωστός ως πολύπλοκο υπολογιστικό αστρονομικό όργανο της αρχαιότητας (1ος αιώνας π.Χ.) στην παγκόσμια ιστορία, όπως δηλώνει η διεθνής εξειδικευμένη ομάδα που το μελετά με τη χρήση προηγμένων τεχνολογιών. Τα Αντικύθηρα, Αίγιλα ή Αιγιλία κατά την αρχαιότητα, Λιοί και Σιγιλιό μετά τον 17 ο αιώνα και Τσιριγότο -μικρό Cerigo=Κύθηρα- από τον 18ο αιώνα, παρά το μικρό μέγεθός τους συμπληρώνουν το ρόλο των Κυθήρων στον έλεγχο του θαλάσσιου περάσματος από τη Δυτική Μεσόγειο προς το Κρητικό πέλαγος και το Αιγαίο. Από πολύ παλιά, ήταν νησί με ισχυρούς δεσμούς με την Κρήτη. Από το 300 π.Χ. το νησί συμμετέχει στις δραστηριότητες –εμπόριο, ναυσιπλοΐα ή και πειρατεία- των κρητικών πόλεων οι οποίες διεκδικούσαν τότε τα Αντικύθηρα ως παρατηρητήριο και ορμητήριο των τότε δραστηριοτήτων τους. Γνωστές είναι επίσης και οι επιδρομές των Ροδίων στα Αντικύθηρα οι οποίοι αποκαλούν τους κατοίκους τους ‘’Αιγιλείς πειρατές’’. Από το δεύτερο αιώνα π.Χ., όπως υποστηρίζουν οι αρχαιολογικές έρευνες και μελέτες, τα Αντικύθηρα βρίσκονταν στην επιρροή και εξουσία της Φαλάσαρνας, της γνωστής αρχαίας πόλης της δυτικής Κρήτης και αποτελούσε προχωρημένο φυλάκιο και παρατηρητήριο της οποίας ευρύτερης θαλάσσιας περιοχής. Έτσι, ακολούθησε την τύχη της και στην καταστροφή της, όταν οι Ρωμαίοι γύρω στα 68 π.Χ., αποφάσισαν εκστρατεία με πρόσχημα (;) την ‘’πειρατεία΄΄ των ακμαζουσών τότε πόλεων στο εμπόριο και στη ναυσιπλοΐα στη λεκάνη της Μεσογείου. Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

51


Από τα αρχαιολογικά ευρήματα φαίνεται ότι το νησί κατοικείται από την πρώιμη εποχή του Χαλκού (2η και 3η χιλιετία π.Χ.) , ενώ λιγοστά είναι τα ίχνη των Μινωϊτών. Τα ελληνιστικά χρόνια ( γύρω στο 300 π.Χ.) κτίστηκε το Κάστρο – είναι ακόμη καλοδιατηρημένο -, για να περιτειχίσει την αρχαία πόλη σε έκταση 300 περίπου στρεμμάτων και που βρισκόταν στο βόρειο τμήμα του νησιού, πάνω από το σημερινό ορμίσκο του Ξηροπόταμου. Αυτή η αρχαία πόλη σώζεται σχεδόν ολόκληρη και υπολογίζεται ότι την κατοικούσαν περίπου 1000 άτομα, τα τείχη της έφταναν και τα 6 μέτρα σε ύψος. Σε όλη την έκταση των Αντικυθήρων είναι φανερά τα σημάδια – αιχμές από βέλη και δόρατα, λίθινα βλήματα καταπελτών, σφενδονόλιθοι, μολυβδίδες και μολύβδινα βλήματα από σφενδόνες- της ταραχώδους ιστορίας του νησιού. Εξάλλου, ανάμεσα στα εντυπωσιακά ευρήματα, διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση λαξευμένος στο βράχο επικλινής χώρος για συντήρηση και επισκευαστικές εργασίες πλοίων ή και για τη φύλαξη των τότε πλοίων. Αντίστοιχος χώρος λαξευμένος στο βράχο βρίσκεται και κατά τη διαδρομή από το Καστέλι προς τη Γραμβούσα, μέσα στον κόλπο Κισσάμου. Τα Αντικύθηρα, μετά την καταστροφή τους από τους Ρωμαίους, φαίνεται ότι ξανακατοικήθηκαν από τον 4ο αιώνα μ.Χ. μέχρι και τα πρωτοβυζαντικά χρόνια. Μετά εμφανίζονται στο νησί οι Άραβες πειρατές που επηρεάζουν και τη ζωή και το νησί και που στη συνέχεια καταλαμβάνουν επίσης την Κρήτη και τα Κύθηρα, ενώ από το 1204 μ.Χ. το νησί παραχωρείται στους Βενετούς. Από σχετικό χρονικό των επόμενων αιώνων και γύρω στον 17ο αιώνα, μαθαίνουμε ότι οι 52 κάτοικοι των Αντικυθήρων ληστεύουν Βενετσιάνικο πλοίο που μετέφερε τη μισθοδοσία των Βενετών από το Ναύπλιο στα Χανιά, με αποτέλεσμα να εκστρατεύσουν στο νησί οι Βενετοί, να το καταστρέψουν και να κάψουν ζωντανούς όλους τους κατοίκους του, αφού τους μάζεψαν και τους έκτισαν μέσα σε μια σπηλιά. Γύρω στα τέλη του 18ου αιώνα το νησί εποικίστηκε με φυγάδες από την Κρήτη, οι Βενετσιάνικη κυριαρχία διαρκεί μέχρι τους πολέμους του Ναπολέοντα, οπότε για λίγο κυριαρχούν οι Γάλλοι και μετά περνάει στην κυριαρχία των Άγγλων. Στα Αντικύθηρα, εξορίζουν οι Άγγλοι τους επτανήσιους ριζοσπάστες της εποχής (Ζερβός, Ιακωβάτος, Πυλαρινός, Λυσέος, Καλλίνικος κά), ενώ γύρω στα 1864 μετά την κρητική εξέγερση εγκαταστάθηκε στο νησί ένα άλλο κύμα προσφύγων αγωνιστών. Κατά τη διάρκεια του κινήματος της Εθνικής Αμύνης (1916-17) τα Αντικύθηρα τάσσονται μαζί με τα Κύθηρα με την προσωρινή κυβέρνηση του Ελ.Βενιζέλου. Κατά τη διάρκεια του τελευταίου πολέμου μετά την Ιταλική κατοχή, οι Γερμανοί εκτοπίζουν όλους τους κατοίκους του νησιού στην Κρήτη, ενώ μετά τον εμφύλιο τα Αντικύθηρα έγιναν και πάλι τόπος εξορίας των πολιτικών αντιπάλων των τότε κυβερνήσεων. Πέρα από το ιστορικό ενδιαφέρον, στα Αντικύθηρα μπορείς να εξερευνήσεις μοναδικά συμπλέγματα από βράχους, μικρά φαράγγια, θαλάσσιες και υποθαλάσσιες σπηλιές, απόκρημνες παράκτιες περιοχές, ανεμόμυλους, γραφικά ξωκλήσια, λαγκάδια με φρυγανότοπους, σχίνα,



μυρτιές, χαρουπιές, χαμηλοκυπάρισσα, αγριελιές και ενδημικά φυτά της Κρήτης και των Κυθήρων. Εξαιτίας, της θέσης του νησιού στη μεταναστευτική πορεία των αποδημητική πουλιών από την Αφρική προς την Ευρώπη και αντίστροφα, δημιουργήθηκε από την Ελληνική Ορνιθολογικά Εταιρία, πρότυπος ορνιθολογικός σταθμός γιατί στα Αντικύθηρα έχουν καταγραφεί περισσότερα από 200 είδη πουλιών. Σήμερα, ο μόνιμος πληθυσμός, είναι λιγότερος από πενήντα άτομα, το Δημοτικό σχολείο έχει κλείσει εδώ και καιρό, ενώ η απουσία του μαζικού τουρισμού σε συνδυασμό με το φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον εγγυώνται ανθρώπινες διακοπές και περιηγήσεις. Και για μπάνιο είναι μοναδικές οι παραλίες της Καμαρέλας – σύμπλεγμα μοναδικών βράχων και θάλασσας-, του Ξηροπόταμου, στα Χάλαρα, στον κολπίσκος του Φάρου της Απολυτάρας στο νότιο άκρο του νησιού, στο Σταυρωτό και αλλού. Για το φάρο της Απολυτάρας μπορούμε να θυμίσουμε ότι θεωρείται κτίσμα εξαιρετικής αρχιτεκτονικής του 1929 που ανακατασκευάστηκε πρόσφατα. Ωστόσο, πραγματικά αξίζει το κόπο να παραταθούν οι διακοπές στα Αντικύθηρα μέχρι και τις 17 του Αυγούστου, οπότε γιορτάζεται ο πολιούχος Άγιος Μύρωνας με πατροπαράδοτο κρητικό γλέντι και αρκετούς προσκυνητές (Πηγές: Τουριστικός οδηγός Κοινότητας Αντικυθήρων, Μ. Πετρόχειλος, Α. Τσαραβόπουλος, http://www.antikythira.gr). ________________

Η Πρόληψη Προέχει της Καταστολής Σήμερα οι δασικές πυρκαγιές και η ανομβρία, αύριο οι πλημμύρες, οι καταιγίδες και οι κατολισθήσεις, μας βρίσκουν εντελώς απροετοίμαστους. Είμαστε απροετοίμαστοι και για κάποιο σεισμό. Γιατί απλά δεν υπάρχει πολιτική, δεν είμαστε οργανωμένοι, απουσιάζει μακρόπνοο σχέδιο αντιμετώπισης έκτακτων συμβάντων και όλα τα περιμένουμε άνωθεν από…το Θεό Αίολο, το Θεό της θεομηνίας, το… Θεό του καθενός μας. Αλλά το ίδιο συμβαίνει στη θάλασσα, στο ποτάμι και στην παραλία, σε κάποια οικολογική καταστροφή εξαιτίας αμέλειας, προχειρότητας ή και σκόπιμα. Δεν υπάρχουν καν τα

στοιχειώδη σχέδια πρόληψης. Δεν διαθέτουμε

περιβαλλοντική αγωγή συνολικά. Όσο για την περιβαλλοντική εκπαίδευση, μεμονωμένες είναι οι ουσιαστικές δραστηριότητες που θα ριζώσουν για να ανθίσουν και καρποφορήσουν αύριο. Οι φυσικές καταστροφές είναι φυσικό επακόλουθο. Μόνο η συχνότητά τους έχει διαφοροποιηθεί. Η πρόληψη όμως απαιτεί υπεύθυνη πολιτική με μακροπρόθεσμους στόχους, συντεταγμένη πολιτεία και ξεκάθαρους όρους, ευθύνες και υποχρεώσεις. Μεταξύ άλλων απαιτείται τόλμη, πρόγραμμα, ρήξεις με το κατεστημένο, μαχόμενες δυνάμεις, αποδεδειγμένη συνέπεια, εργατικότητα,


53


αλλά και ουσιαστική φροντίδα προάσπισης του περιβάλλοντος που στις μέρες μας ολοένα και συρρικνώνεται. Κάθε φυσική καταστροφή έρχεται ξαφνικά και αναπάντεχα. Φεύγοντας αφήνει συνήθως πίσω της συντρίμμια και οδυρμούς. Έρχονται όμως οι αρμόδιοι, που υπόσχονται και τάζουν την αποκατάσταση. Συνεργεία αρχίζουν την καταγραφή των ζημιών, συμπληρώνονται σε πολλαπλά αντίτυπα οι καταστάσεις των ζημιών και μπαίνουν πολλές υπογραφές.

Για την

καθημερινότητα, δίνονται κάποια ψίχουλα, ενώ η αναμονή για το τελικό ποσό που θα εγκριθεί είναι άγνωστο πότε θάρθει, ….αν θάρθει και…. πόσο θάναι! Και μετά από κάποιο συμβάν ως συνήθως ο απολογισμός, ο καταλογισμός και ως συνήθως δημιουργούνται κάποιες τοπικές επιτροπές. Δηλαδή, νάχουμε να λέμε. Στην ουσία τη συμβαίνει! Οι τοπικές κοινωνίες παραλύουν αφού απουσιάζει κάθε συλλογική αυτενέργειας, κάποιο καλοδουλεμένο και εφαρμόσιμο σχέδιο έκτακτης ανάγκης. Στην απουσία τέτοιων σχεδίων, η Τοπική Αυτοδιοίκηση έχει δεμένα τα χέρια της, αδρανοποιείται, αποδιοργανώνεται και διαλύεται. Μπορεί να δημιουργηθεί πανικός, να τρέχουν και να κραυγάζουν οι πιο ευερέθιστοι, αλλά μπορούν και να συνταχθούν οι πολίτες, κάτω από την ομπρέλα κάποιου υπεύθυνου φορέα, ο οποίος συνήθως δεν είναι παρόν κατά τις πρώτες στιγμές. Έχουμε όλοι αντικρίσει στιγμές πραγματικής αυτοθυσίας από συμπολίτες μας σε αναπάντεχα συμβάντα, σε έκτακτες καταστάσεις (πυρκαγιές, πνιγμοί λουόμενων, εγκλωβισμένα και παρασυρμένα άτομα από πλημμύρες). Και ως συνήθως –επειδή απουσιάζει η συντεταγμένη πολιτεία για τη συλλογική αυτενέργεια, όλοι 54 περιμένουν από κάπου αλλού να έρθει η βοήθεια. Παρακλήσεις, για να αλλάξει η φορά του ανέμου όταν ξεσπάσει κοντά μας πυρκαγιά, παρακάλια στο Θεό για να πέσει ο καιρός σε κάποιο ναυάγιο, για νάρθει γρήγορα το νοσοκομειακό ή και το 100. Παμπάλαιες και συνηθισμένες άλλοτε πρακτικές για να βρέξει σε περιόδους ανομβρίας, για λιμούς και καταποντισμούς. Ίσως, ίσως…..Και σήμερα,….. συνηθισμένοι αιχμάλωτοι της κοινωνίας του θεάματος και των τηλεπαραθύρων, χαζεύουμε οι περισσότεροι το οποιοδήποτε συμβάν, χωρίς το παραμικρό ίχνος προσωπικής αυτόκλητης δράσης, εθελοντισμού, έμπρακτης συμπόνιας, ανθρωπιάς…. Οι παλαιότεροι μπορεί να θυμούνται ότι σε χωριά και μικρές πόλεις, πριν κάποιες δεκαετίες, όλοι οι ενεργοί πολίτες ήταν υποχρεωμένοι να προσφέρουν συλλογικά προσωπική εργασία για την Κοινότητα και το Δήμο τους. Είτε για την άρδευση και την ύδρευση, είτε για να απομακρυνθούν τα σκουπίδια παραμονές κάποιου πανηγυριού, είτε για να μαζευτούν τα χόρτα από τα κράσπεδα των αγροτικών δρόμων και μονοπατιών στις αρχές του καλοκαιριού, είτε να προσέχουμε που αφήνουμε τα ξερά κλαριά των κλαδεμάτων, είτε να καθαρίζουμε ρέματα και χείμαρρους πριν από τα πρωτοβρόχια. Δηλαδή, τότε προνοούσαν, με τα όποια μέσα διέθεταν, να αντιμετωπίσουν έγκαιρα τις πλημμύρες, τις πυρκαγιές, την ξηρασία, την ανομβρία και άλλα συμβάντα. Ειδικότερα για τις πυρκαγιές, χτυπούσε η καμπάνα του χωριού. Όλοι μαζευόντουσαν στην πλατεία, έπαιρναν κλαριά, φτυάρια και αξίνες, όσοι διέθεταν τρακτέρ και οχήματα τα διέθεταν για την κατάσβεση Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


της πυρκαγιάς και συντονισμένα πήγαιναν στο τόπο της πυρκαγιάς. Σήμερα, μέσα σε όλα τ’άλλα, η καμπάνα έγινε ηλεκτρική και αν συμβεί να ξεσπάσει πυρκαγιά και κοπή το ηλεκτρικό ρεύμα, τότε δεν μπορούν να ειδοποιηθούν οι χωριανοί, ώστε να γίνει γρήγορα η μάζωξη του κόσμου, όπως γινόταν παλαιότερα. Όπως διαπιστώνει και το Ευρω-βαρόμετρο σε πρόσφατη έρευνά του, οι Έλληνες στη σημερινή συγκυριακά αντιμετώπιση πλείστων όσων ζητημάτων του περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής, δηλώνουν ότι ενδιαφέρονται τα μέγιστα για το περιβάλλον καταλαμβάνοντας την πρώτη θέση μεταξύ των Ευρωπαίων συμπολιτών μας. Σε κάποια άλλη ερώτηση, με πιο τρόπο είναι έτοιμοι να πράξουν για την προστασία του περιβάλλοντος, καταλαμβάνουμε τις τελευταίες θέσεις. Και τούτο, γιατί δεν ξέρουμε οι περισσότεροι τι πρέπει να πράξουμε ή δεν θέλουμε να αλλάξουμε κακές συνήθειες για τη σπάταλη χρήση του νερού και της ενέργειας, για την ανακύκλωση και ένα σωρό άλλα ζωτικά ζητήματα της σύγχρονης κοινωνίας. Δηλαδή, μέσα από τα καθημερινά γεγονότα που αφορούν όλους μας, αποδεικνύεται ότι υπάρχει απουσία πολιτικής, έλλειμμα περιβαλλοντικής συνειδητοποίησης, στρεβλή ενημέρωση, αμφιλεγόμενη πληροφόρηση, ελλιπή αγωγή και εκπαίδευση μέσα σε ανορθόδοξη καθοδήγηση των πολιτών στο σχολείο και στους χώρους εργασίας, σε επίπεδο τοπικών αρχών, περιφερειακών δομών και κεντρικής διοίκησης. Σημειώνεται, ότι το πλέον αποφασιστικό μέσο για να ασκηθεί με επιτυχία η οποιαδήποτε περιβαλλοντική πολιτική, είναι απαραίτητη η εδραίωση της περιβαλλοντικής συνείδησης σε κάθε 55 μικρότερη ή μεγαλύτερη κοινωνία. Ωστόσο, μόνο αν οι ίδιοι οι κάτοικοι, μόνο αν οι τοπικές κοινωνίες δραστηριοποιηθούν στο ζωτικό τους χώρο και βλέπουν τις περιουσίες τους κα το περιβάλλον, όχι ως υπεραξία μεσαζόντων και οικοδομήσιμη, αλλά ως πηγή ζωής και βιοπορισμού, μπορεί να ελπίζουμε στην προστασία του περιβάλλοντος. Και για να περάσουμε από την πολυποθούμενη και πολυπαθούσα πρόληψη αντί της καταστολής, χρειάζονται πολλά να γίνουν. Αυτό όμως που είναι απαραίτητο είναι να αναλάβουν την προστασία του τοπικού περιβάλλοντος οι ίδιοι οι κάτοικοι της περιοχής, σε συνεργασία με τις αρμόδιες τοπικές αρχές, και να βλέπουν τη συμμετοχή τους αυτή ως αυτοπροστασία τους πρωτίστως. Και τούτο, γιατί οι ντόπιοι κάτοικοι είναι εκείνοι που ζουν και αφουγκράζονται την κάθε στιγμή στον τόπο τους, είναι οι καλύτεροι γνώστες των προβλημάτων, αλλά και οι αυθεντικότεροι ‘’προωθητές’’ ιδεών, δημιουργίας, αμφιβολιών, απαιτήσεων, στήριξης, συναίνεσης, μέσα στις σύγχρονες προκλήσεις, τάσεις και ρήξεις – άσχετα αν πολλές παραδοσιακές κοινωνίες παραμένουν ακόμη προσκολλημένες στα ‘’παλιά και τα όμορφα’’ κατά την άποψή τους. Μερικοί επιμένουν, ότι στη σημερινή κοινωνία, απουσιάζει η ατομική ευθύνη. Δηλαδή αποποιούμαστε πολύ εύκολα τις υποχρεώσεις μας ή αδιαφορούμε για οτιδήποτε μας αφορά συλλογικά –περιβάλλον, κοινωνία, ανάπτυξη, διατροφή, εθελοντισμός, αλληλεγγύη κ.ά . Άλλοι, Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


διατείνονται, ότι απουσιάζει και η συνειδητοποίηση-ευαισθητοποίηση για τα τοπικά και πλανητικά προβλήματα και παραμένουμε συνήθως απαθείς για τα κοινά. Αναρωτηθήκατε, από ποιόν περιμένουμε να μας υποκαταστήσει στις κοινωνικές μας υποχρεώσεις; Ωστόσο, με τις εν γένει συμπεριφορές μας, συνήθως υποσκάπτουμε και δυναμιτίζουμε το αύριο. Ασφαλώς και υπάρχει έλλειμμα γνώσεις σε όλους τους τομείς της ζωής μας. Αλλά τούτο δεν μπορεί και δεν επιτρέπεται να μας παρέχει το άλλοθι, πίσω από το οποίο κρύβονται συμφέροντα, σκοπιμότητες, ανθρώπινες αδυναμίες. Προς τούτο, οφείλουν κυρίως οι νέοι να ακούν, να μελετούν, να ψάχνουν, να σκέπτονται, να συζητούν, να εκφράζουν τις απόψεις τους και να συμμετέχουν στα κοινά. Η αδιαφορία που σκοτώνει και η άγνοια που δεν δικαιολογείται, αποτελούν ετερόκλιτες προκλήσεις του παρελθόντος και αναπτύσσονται τεχνηέντως από εκείνους που μας χρειάζονται για να μας διατηρούν ως άβουλα όργανά τους, σε κάθε αξιολόγηση για τα πεπραγμένα τους. Όπως λέγεται από πολύ παλιά ‘’ ο καλός δάσκαλος δεν είναι αυτός που φορτώνει με γνώσεις τους μαθητές του, αλλά αυτός που τους ξυπνάει πραγματικά’’. Χωρίς αμφιβολία υπάρχει ατομική ευθύνη, υπάρχει μεγάλο πρόβλημα στις συμπεριφορές μας σε ότι αφορά το περιβάλλον, αλλά και έλλειμμα συνείδησης. Το περιβάλλον δεν μπορεί να προστατευθεί και να βελτιωθεί με διοικητικά μέτρα και αστυνόμευση, αλλά ούτε και να τοποθετηθεί σε κάποια ‘’γυάλα’’. Το περιβάλλον μας χρειάζεται ενεργούς πολίτες και αποτελεσματικές-δραστήριες τοπικές κοινωνίες με αυτογνωσία, οράματα και προγραμματισμό 56 δράσεων

που συστηματικά –και όχι καιροσκοπικά - θα νοιάζονται και θα φροντίζουν το

περιβάλλον. Η διάσταση σε ότι αφορά και το περιβάλλον είναι σαφώς πολιτική, αφού συνεκτιμά την καθημερινή μας ζωή, το ήθος και τις συμπεριφορές μας, τον πολιτισμό μας και την ποιότητα της ζωής που προσδοκούμε να έχουμε. Οφείλει, η Τοπική Αυτοδιοίκηση για παράδειγμα, να αναλαμβάνει η ίδια τα τεχνικά της έργα με αυτεπιστασία και απασχόληση του ντόπιου εργατικού δυναμικού, να επιβάλλει στις επιχειρήσεις που εδώ και χρόνια δραστηριοποιούνται στην περιοχή και που η λειτουργία τους έχει επίπτωση στο περιβάλλον, όπως εφοδιαστούν για παράδειγμα με αντιρρυπαντική τεχνολογία, αλλά και

να προσφέρουν ‘’αντισταθμιστικά οφέλη’’ προς το

κοινωνικό σύνολο. Δηλαδή, αν κάποια βιομηχανική μονάδα χρησιμοποιεί μεγάλα φορτηγά οχήματα που περνούν μέσα από το χωριό και καταπονούν και καταστρέφουν τους δρόμους, μπορούν με δικά τους έξοδα να αναλαμβάνουν υποχρεωτικά τη συντήρηση του οδικού δικτύου. Αν κάποιος εργολάβος παίρνει χαλίκια και άμμο από κάποιο χείμαρρο της περιοχής μας, να απαιτήσουμε όπως στη σχετική σύμβαση να αναφέρεται ότι θα υπάρχει υποχρέωση του να συντηρεί τα πρανή της κοίτης. Εσείς, η τοπική αυτοδιοίκηση με τα στελέχη σας, οφείλετε να έχετε την επίβλεψη για τον τόπο σας, εσείς οφείλετε να είστε πρακτικοί, να λαμβάνετε τα απαραίτητα μέτρα πρόληψης κάθε φορά

που δημιουργούνται συνθήκες για πυρκαγιά, για



διάβρωση των ρεμάτων, για τις κατολισθήσεις, για όλα εκείνα που χρειάζονται περισσότερη φροντίδα, αλλά και τις περιθωριακές και τις περισσότερο εγκαταλειμμένες περιοχές. Ωστόσο, πιστεύουμε ότι τα έγκυρα ΜΜΕ και ιδιαίτερα ο τοπικός τύπος, οφείλουν να αναδείξουν το ρόλο τους – όπως άλλωστε τον επιτελούν - . ρόλο όμως αναβαθμισμένο και ουσιαστικό, γιατί στις μέρες μας, οι απαιτήσεις της κοινωνίας και των δομών της απαιτούν να υπάρχει η καθημερινή επαγρύπνηση προσβλέποντας και προωθώντας στο ‘’Καλύτερο Αύριο’’. Αυτό το καλύτερο αύριο -που επιζητείται ιδιαιτέρως σε τοπικό επίπεδο- δεν μπορεί να αποκλείσει ρήξεις με παραδοσιακές συμπεριφορές και ξεπερασμένες μικροπολιτικές, ενώ οι παρατάξεις και τα πολιτικά σχήματα έχουν ανάγκη ριζικών αλλαγών, έτσι ώστε να μπορούν να αφουγκράζονται τους σημερινούς παλμούς – παρότι το χθες πάντα μας διδάσκει – τις αυριανές προοπτικές, να αξιολογούν το σήμερα, να σχεδιάζουν ο αύριο, να οικοδομούν οράματα με δυναμική που θα αγκαλιάζει το αύριο, αλλά και το μεθαύριο.

---------Παρέμβαση Πολιτικής με…Χρώμα Οικολογικό. Να το Επιδιώκουμε Να μιλήσουμε για λίγο σχετικά με εκλογές και τα κριτήρια των επιλογών μας. Οι επιλογές μας σε οποιαδήποτε εκλογική αναμέτρηση (Ευρωεκλογές, Εθνικές, Νομαρχιακές, Δημοτικές και Συνδικαλιστικές) οφείλουν να περικλείουν Ουμανιστικά και συνάμα Περιβαλλοντικά στοιχεία. Τα τελευταία φαινόμενα διαφθοράς οφείλουν να αποτελέσουν οδηγό για το ζητούμενο που πρέπει να είναι και καθαρότερο και καλύτερο. Τα ‘’καθαρά ‘’ όμως χέρια απαιτούν τόλμη, ρήξεις με το κατεστημένο, μαχόμενες δυνάμεις, αποδεδειγμένη συνέπεια, εργατικότητα, αλλά και πραγματική φροντίδα για τον άνθρωπο, το συμπολίτη μας. Από τώρα πρέπει να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε, πως θα διαμορφώσουμε την άποψή μας, ποια θα είναι τα κριτήρια των επιλογών μας και αν θα προτάξουμε τον άνθρωπο πάνω από όλα ή θα περιοριστούμε και πάλι σε παλιές – μπορεί και νάναι καλές – συνταγές. Και πιστεύω ότι τα έγκυρα ΜΜΕ και ιδιαίτερα ο τοπικός τύπος από αυτή την περίοδο οφείλουν να αναδείξουν το ρόλο τους – όπως άλλωστε τον επιτελούν -

.

ρόλο όμως αναβαθμισμένο και ουσιαστικό, γιατί

στις μέρες μας, οι απαιτήσεις της κοινωνίας και των δομών της απαιτούν και προσβλέπουν στο ‘’Καλύτερο Αύριο’’. Αυτό το καλύτερο αύριο -που επιζητείται και σε τοπικό επίπεδο- δεν μπορεί να αποκλείσει και επιζητεί ρήξεις με παραδοσιακές συμπεριφορές και

ξεπερασμένες

μικροπολιτικές, ενώ οι παρατάξεις και τα πολιτικά σχήματα έχουν ανάγκη ριζικών αλλαγών, έτσι ώστε να μπορούν να αφουγκράζονται τους σημερινούς παλμούς – παρότι το χθες πάντα μας διδάσκει – τις αυριανές προοπτικές, να αξιολογούν το σήμερα, να σχεδιάζουν ο αύριο, να οικοδομούν οράματα με δυναμική που θα αγκαλιάζει το αύριο, αλλά και το μεθαύριο.


57


Επομένως, η διαμόρφωση των κριτηρίων για τις επόμενες επιλογές μας σε τοπικό επίπεδο, οφείλει να είναι πολυδιάστατη, δηλαδή

να συνεκτιμά πολλούς παράγοντες – κοινωνικούς,

οικονομικούς, περιβαλλοντικούς. Το κάθε τι που ‘’λιμνάζει’’ σε τοπικό επίπεδο από ατολμία, σκοπιμότητες και αδιαφορία για τον τόπο μας και που αφορά την Τοπική Αυτοδιοίκηση - η οποία ήταν υποχρεωμένη να επιλύσει προβλήματα, να απαιτήσει υποδομές, να δημιουργήσει προοπτικές για καλύτερο αύριο – πρέπει να απορρίπτεται πάραυτα. Ίσως, οι τοπικοί ‘’Άρχοντες’’ στη διάρκεια της θητεία στους να ασχολήθηκαν με πολλά ή λίγα και ουσιαστικά ζητήματα. Ίσως, δημιούργησαν κάποιες βασικές υποδομές για περισσότερο αισιόδοξο μέλλον. Ενδεχομένως, πολλά να ειπώθηκαν και λίγα να υλοποιήθηκαν, ίσως οι δυσκολίες να προέρχονται από την Κεντρική Διοίκηση που δεν έχει ακόμη απελευθερώσει τις Τοπικές Αυτοδιοικήσεις. Ίσως……,ίσως…..,ίσως…… Και για να εκλαϊκεύσουμε αυτά τα κριτήρια, ως προς τις επιλογές μας, και τους παράγοντες που τα διαμορφώνουν, ξεκινάμε από τη θέση ότι κάθε ζήτημα που σας/μας απασχολεί τοπικά, θα πρέπει να έχει ‘’το τοπικό του χρώμα με ……τις αποχρώσεις του’’. Και τούτο, γιατί οι ντόπιοι κάτοικοι είναι εκείνοι που ζουν και αφουγκράζονται την κάθε στιγμή στον τόπο τους, είναι οι καλύτεροι γνώστες των προβλημάτων, αλλά και οι αυθεντικότεροι ‘’προωθητές’’ ιδεών, δημιουργίας, αμφιβολιών, απαιτήσεων, στήριξης, συναίνεσης, μέσα στις σύγχρονες προκλήσεις, τάσεις και ρήξεις – άσχετα αν πολλές παραδοσιακές κοινωνίες παραμένουν ακόμη 58 προσκολλημένες στα ‘’παλιά και τα όμορφα’’ κατά την άποψή τους. Αυτή όμως η συλλογιστική και η παραδοσιακή συμπόρευση με το κατεστημένο και η ανοχή για κάθε είδους ‘’σήψεις’’ -όπως άλλωστε το αποδεικνύουν οι πρόσφατες καταγγελίες για διαφθορά, για μεροληπτικές συμπεριφορές, για αναξιοκρατικά κριτήρια – αποτελούν φαινόμενα αλαζονείας της κάθε εξουσίας και σε τοπικό επίπεδο. Εξάλλου, τι επιζητούμε και προσβλέπουμε με απλά λόγια για ένα καλύτερο μέλλον; Τι περιμένει ο απλός πολίτης, ο υπάλληλος που προσφέρει και συνδράμει τον πολίτη, ο εργαζόμενος που μοχθεί καθημερινά, ο άνεργος που βλέπει το αβέβαιο μέλλον, ο οικονομικός μετανάστης που υποφέρει για να επιβιώσει; Αυτό που αναμένουμε όλοι είναι ‘’Ουσιαστικές Υπηρεσίες’’ για τον πολίτη και την εξυπηρέτησή του, ‘’ Φροντισμένο και Καθαρό Περιβάλλον’’, ‘’ Δουλειά για Όλους’’. Οι τοπικοί κρατούντες – Τοπική Αυτοδιοίκηση, Τοπικοί φορείς Επιχειρήσεις - ας επιδιώξουν να υιοθετήσουν και υλοποιήσουν μέτρα για την απασχόληση, ώστε να υπάρχει εργασία για όλους χωρίς αποκλεισμούς και αφορισμούς, φροντίδα για το περιβάλλον, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι ανθρώπινες επεμβάσεις και επιπτώσεις σε αυτό. Μπορεί ‘’το μικρό να είναι όμορφο και ελκυστικότερο’’, αλλά δεν θα πρέπει να είμαστε αρνητικοί στο μεγάλο, το εξειδικευμένο, αρκεί να μη καταστρατηγούνται οι κανόνες για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Οφείλει, η Τοπική Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


Αυτοδιοίκηση για παράδειγμα, να αναλαμβάνει η ίδια τα τεχνικά της έργα με αυτεπιστασία και απασχόληση του ντόπιου εργατικού δυναμικού, να επιβάλλει στις επιχειρήσεις που εδώ και χρόνια δραστηριοποιούνται στην περιοχή και που η λειτουργία τους έχει επίπτωση στο περιβάλλον, όπως εφοδιαστούν για παράδειγμα με αντιρρυπαντική τεχνολογία, αλλά και να προσφέρουν ‘’αντισταθμιστικά οφέλη’’ προς το κοινωνικό σύνολο. Δηλαδή, αν κάποια βιομηχανική μονάδα χρησιμοποιεί μεγάλα φορτηγά οχήματα που περνούν μέσα από το χωριό και καταπονούν και καταστρέφουν τους δρόμους, μπορούν με δικά τους έξοδα να αναλαμβάνουν υποχρεωτικά τη συντήρηση του οδικού δικτύου. Αν κάποιος εργολάβος παίρνει χαλίκια και άμμο από κάποιο χείμαρρο της περιοχής μας, να απαιτήσουμε όπως στη σχετική σύμβαση να αναφέρεται ότι θα υπάρχει υποχρέωση του να συντηρεί τα πρανή της κοίτης. Εσείς, η τοπική αυτοδιοίκηση με τα στελέχη σας, οφείλετε να έχετε την επίβλεψη για τον τόπο σας, εσείς οφείλετε να υποδεικνύετε κάθε φορά τις περιοχές που είναι ευαίσθητες, εκείνες που χρειάζονται περισσότερη φροντίδα, αλλά και τις περιθωριακές και τις περισσότερο εγκαταλειμμένες. Μια αξιόλογη Τοπική Αυτοδιοίκηση γιατί να μη μπορεί να εμπλακεί στην ανάδειξη των τοπικών προϊόντων με σχετικές εκδηλώσεις προβολής τους. Τα τυροκομικά, το φρέσκο κατσικίσιο γάλα, τα εμφιαλωμένα νερά, το μέλι, τα παξιμάδια, το κρασί, τα κηπευτικά, η τσικουδιά και το λάδι, αποτελούν βασικά τοπικά προϊόντα για τα οποία δεν χρειάζονται μεσάζοντες και πολυεθνικές εταιρίες για να τα τυποποιούν και για να τα διακινούν. Οι τοπικές ενώσεις παραγωγών ή και οι βιομηχανίες τοπικού χαρακτήρα οφείλουν να αντιληφθούν το νόημα και την ουσία του εκσυγχρονισμού, ενώ η Τοπική Αυτοδιοίκηση, όταν νοιάζεται για το κοινωνικό σύνολο στέκεται αρωγός και συμπαραστάτης. Φροντισμένο και καθαρό περιβάλλον, για τον απλό πολίτη μπορεί να σημαίνει καθημερινή συλλογή των σκουπιδιών, πεζοδρόμια για τους πεζούς και όχι για τα οχήματα, φροντισμένα πάρκα και πλατείες, υπονόμους για τα βρώμικα νερά. Μια σωστή όμως Τοπική Αυτοδιοίκηση προσβλέπει και για το μέλλον σε ότι την αφορά και για το καλύτερο περιβάλλον. Επίκαιρα ζητήματα για τα οποία η τοπική κοινωνία χρειάζεται να έχει συγκεκριμένη ενημέρωση, αλλά και άμεση επίλυση σε τοπικό επίπεδο είναι για παράδειγμα,  σε ποια περιοχή – να αποφασιστεί επιτέλους με κοινωνική συναίνεση - θα δημιουργηθούν οι ‘’Χώροι Υγειονομικής Ταφής’’ των σκουπιδιών, ώστε να εξαλειφθούν οι απαράδεκτες από κάθε άποψη χωματερές και σκουπιδοσωροί;  πότε επιτέλους θα πρέπει να απασχοληθούμε σοβαρά με τα λιοζούμια, τη συλλογή και την απορρύπανσή τους ή και την επαναχρησιμοποίησή τους σε ευρύτερο τοπικό επίπεδο;  πότε και τα θερμοκήπια να ακολουθούν καθορισμένους κανόνες περιβαλλοντικής πολιτικής, στην κατασκευή και λειτουργία τους, γιατί ενώ αποτελούν σημαντικές αγροτο-παραγωγικές μονάδες, παραβλέπουμε τις απειλές και τους κινδύνους που μακροπρόθεσμα ίσως επίπτωση τόσο Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

59


στην ποιότητα και ποσότητα των υπόγειων νερών, όσο και στην αισθητική υποβάθμιση του περιβάλλοντος που περικλείουν; Για παράδειγμα, αφού τα θερμοκήπια αποτελούν εντατικές παραγωγικές μονάδες, γιατί δεν υιοθετούνται μέτρα προστασίας και των νερών και των εδαφών και των εκεί εργαζόμενων; Πότε οι αρμόδιοι θα απαιτήσουν από τους επιχειρηματίες – για το καλύτερο και το διασφαλισμένο καλύτερο αύριο - στεγανοποίηση με μεμβράνη για τις απορροές των τοξικών στραγγισμάτων και την απενεργοποίησή τους. Πότε οι αρμόδιοι θα απαιτήσουν καλύτερους και διασφαλισμένους κανόνες υγιεινής και για τον εκεί εργαζόμενο στα θερμοκήπια, αλλά και για τα προϊόντα που παράγουν;  πότε οι εγκαταστάσεις βιολογικών καθαρισμών θα έχουν την απαιτούμενη υποδομή και στελέχωση, την αναγκαία συντήρηση και τον απαραίτητο περιβαλλοντικό έλεγχο λειτουργίας τους;  πότε, επιτέλους θα διασφαλιστεί ο συστηματικός έλεγχος της ποιότητας και για το πόσιμο νερό από έγκυρο τοπικό φορέα, γιατί ναι μεν τώρα έχουμε καθαρά νερά, αλλά στο μέλλον τι μπορεί να συμβεί; Σε πολλές μάλιστα περιοχές, αν και υπάρχει άφθονο νερό, το νερό αυτό γίνεται λασπόνερο, χωρίς μέχρι σήμερα οι τοπικοί αρμόδιοι φορείς να έχουν επιλύσει αυτό το πρόβλημα.  πότε θα υπάρξει ορθολογική διαχείριση του νερού και περιορισμοί στη σπάταλη χρήση του σε τοπικό επίπεδο, ώστε κάθε περιοχή να έχει νερό και τώρα και στο μέλλον μια που αναμένονται 60

δυσμενέστερες καιρικές συνθήκες; Μερικοί επιμένουν, ότι στη σημερινή κοινωνία, απουσιάζει η ατομική ευθύνη. Δηλαδή αποποιούμαστε πολύ εύκολα τις υποχρεώσεις μας ή αδιαφορούμε για οτιδήποτε μας αφορά συλλογικά –περιβάλλον, κοινωνία, ανάπτυξη, διατροφή, εθελοντισμός, αλληλεγγύη κ.ά . Άλλοι, διατείνονται, ότι απουσιάζει και η συνειδητοποίηση-ευαισθητοποίηση για τα τοπικά και πλανητικά προβλήματα και παραμένουμε συνήθως απαθείς για τα κοινά. Αναρωτηθήκατε, από ποιόν περιμένουμε να μας υποκαταστήσει στις κοινωνικές μας υποχρεώσεις; Ωστόσο, με τις εν γένει συμπεριφορές μας, συνήθως υποσκάπτουμε και δυναμιτίζουμε το αύριο. Ασφαλώς και υπάρχει έλλειμμα γνώσεις σε όλους τους τομείς της ζωής μας. Αλλά τούτο δεν μπορεί και δεν επιτρέπεται να μας παρέχει το άλλοθι, πίσω από το οποίο κρύβονται συμφέροντα, σκοπιμότητες, ανθρώπινες αδυναμίες. Προς τούτο, οφείλουν κυρίως οι νέοι να ακούν, να μελετούν, να ψάχνουν, να σκέπτονται, να συζητούν, να εκφράζουν τις απόψεις τους και να συμμετέχουν στα κοινά. Η αδιαφορία που σκοτώνει και η άγνοια που δεν δικαιολογείται, αποτελούν ετερόκλιτες προκλήσεις του παρελθόντος και αναπτύσσονται τεχνηέντως από εκείνους που μας χρειάζονται για να μας διατηρούν ως άβουλα όργανά τους, σε κάθε αξιολόγηση για τα πεπραγμένα τους. Ωστόσο, θα πρέπει να επισημανθεί ότι ορισμένοι μόνο – και ευτυχώς - από τους φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ενεργοποιούνται ως προς το περιβάλλον περιστασιακά, αποσπασματικά και χωρίς μακρόπνοο προγραμματισμό δράσεων, ενώ ζητήματα που ‘’καίνε’’ δεν θίγονται, ούτε Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


τους απασχολούν, γιατί ως ‘’αναμμένα’’ κάρβουνα αναμένουν να παραδοθούν προς επίλυση στα χέρια των επόμενων αρμοδίων. Αξίζει τον κόπο να το έχουμε αυτό υπόψη μας !!! Τουλάχιστον, όσοι νοιαζόμαστε ουσιαστικά για το περιβάλλον και τον άνθρωπο, δραστηριοποιούμενοι για τα κοινά μπορούμε να σταματήσουμε το σχετικό εμπαιγμό προς τους συντοπίτες μας, που θα επιχειρηθεί τους επόμενους μήνες πριν από τις Νομαρχιακές και Δημοτικές εκλογές. Επιτέλους οφείλουν να αντιληφθούν οι κ.κ. αξιότιμοι δημοτικοί και νομαρχιακοί σύμβουλοι και οι παρατάξεις που εκπροσωπούν, ότι κάθε ουσιαστική τοπική δραστηριότητα που προτίθεται να δημιουργήσει καλύτερες συνθήκες ζωής, χρειάζεται να έχει μακρόπνοο σχεδιασμό σε βάθος χρόνου, να συνεκτιμά απαραίτητα τον ανθρώπινο παράγοντα μαζί με το περιβάλλον και να εξασφαλίζει την κοινωνική συναίνεση. Ασφαλώς και χρειαζόμαστε και είναι αναγκαία και τα θερμοκήπια και οι υπόνομοι και οι ΧΥΤΑ, αλλά και οι παραλίες και η καθαρή θάλασσα και το αδιατάραχτο φυσικό περιβάλλον. Το πρόβλημα σε όλες τις κοινωνίες είναι να μάθουν τι σημαίνει ‘’ευ ζην’’ και ποιότητα ζωής. Οι ανεπίτρεπτες και άθλιες εικόνες με σκουπίδια , τοξικά απορρίμματα, λακκούβες στα πεζοδρόμια και στους δρόμους, αλλά και οι καταπατήσεις δημόσιων εκτάσεων, τα μπαζώματα, οι υπερβοσκήσεις και πολλά άλλα, οφείλουν να προβληματίζουν όλους, ώστε μετά από διάλογο, συνεννόηση και συναίνεση να επιδιώκεται η άμεση επίλυσή τους. Χωρίς αμφιβολία υπάρχει ατομική ευθύνη, υπάρχει μεγάλο πρόβλημα στις συμπεριφορές μας σε ότι αφορά το περιβάλλον, αλλά και έλλειμμα συνείδησης. Το περιβάλλον δεν μπορεί να προστατευθεί και να βελτιωθεί με διοικητικά μέτρα και αστυνόμευση, αλλά ούτε και να μπει στη ‘’γυάλα’’. Το περιβάλλον μας χρειάζεται ενεργούς πολίτες και αποτελεσματικές-δραστήριες τοπικές αυτοδιοικήσεις με οράματα και προγραμματισμό δράσεων που συστηματικά –και όχι καιροσκοπικά - θα νοιάζονται και θα φροντίζουν το περιβάλλον. Η διάσταση σε ότι αφορά και το περιβάλλον είναι σαφώς πολιτική, αφού συνεκτιμά την καθημερινή μας ζωή, το ήθος και τις συμπεριφορές μας, τον πολιτισμό μας και την ποιότητα της ζωής που προσδοκούμε να έχουμε. _____________

Επιλογές και στην Ικανότητα μαζί με τη Ζωντάνια Τα περιβαλλοντικά ζητήματα να επιδιώκουμε να ενταχθούν ως ένα από τα κριτήρια με τα οποία θα κρίνεται η πολιτική κουλτούρα, η υπευθυνότητα, η ικανότητα και η αποτελεσματικότητα των σχηματισμών, φορέων ή ατόμων που μας εκπροσωπούν σε κρίσιμες και σημαντικές για το μέλλον στρατηγικές και αποφάσεις. Αλλά, είναι επόμενο ορισμένοι να προσπαθούν να κάψουν, με διλήμματα και εγκλωβισμούς, με πολλά και κούφια λόγια, με υποσχέσεις χωρίς αντίκρισμα, κάθε τι το ζωντανό που μπορεί να προσφέρει ουσιαστικά.


61


Η γενική αδιαφορία μας για τα ζητήματα του περιβάλλοντος είναι δεδομένη, παρότι ορισμένες προσπάθειες προς τη σωστή κατεύθυνση μας δίνουν ελπίδες για το καλύτερο. Τα περιβαλλοντικά ζητήματα αιχμής, σε τοπικό επίπεδο, έχουν πολλαπλασιαστικές απαιτήσεις και επιζητούν επί του πρακτέου υλοποιήσιμες προτάσεις με ζωογόνες προοπτικές. Για παράδειγμα, οι δασικές πυρκαγιές χρόνο με το χρόνο επαναλαμβάνονται με ιδιαίτερη ένταση. Το πράσινο γίνεται στάχτη ή τουλάχιστον κάρβουνο. Στάχτη και κάρβουνο γίνονται υποδομές, το βιός, οι καλλιέργειες και τα γεννήματα. Αποδεκατίζονται κοπάδια από αιγοπρόβατα, στάβλοι με γελάδια, χοιρινά και πουλερικά. Στάχτη και οι αποθήκες των ζωοτροφών και οι άλλες προμήθειες για τη διαβίωση των γεωργών και κτηνοτρόφων. Σε αυτήν την απελπιστική για πολλούς συνανθρώπους μας κατάσταση, προστίθεται, όπως είναι επόμενο και η κοινωνική και οικονομική κατάρρευση των πυροπληγέντων επαρχιών. Και η αναγέννηση της φυσικής βλάστησης είναι πολύ πιθανό να μην υπάρξει, γιατί η πύρινη λαίλαπα συνοδεύεται συνήθως από την ανθρώπινη επιδρομή με πρωτοφανή ένταση και διάρκεια. Και έρχεται ο χειμώνας. Η βροχερή περίοδος. Καθώς μας ενημερώνουν οι ειδικοί, εδάφη χωρίς την παραμικρή κάλυψη από βλάστηση υποβαθμίζονται ταχύτατα και είναι εξαιρετικά ευπαθή σε λασπορροές, κατολισθήσεις και νεροφαγώματα. Με ποια συγκεκριμένα μέτρα ουσίας θα συγκρατηθούν στις ρημαγμένες εστίες τους οι κάτοικοι; Πως θα εξασφαλιστεί η στέγη και η απασχόληση στους ξεριζωμένους πυροπληγέντες; Αναμφίβολα θα υπάρξει εσωτερική μετανάστευση. Προς τα πού όμως; Στα γειτονικά αστικά κέντρα ή στην 62 πρωτεύουσα; Και οι οικονομικοί μετανάστες της περιοχής που θα απασχοληθούν, όταν η ανεργία θα πλήξει την περιοχή; Η επόμενη ημέρα φαντάζει και είναι θολή, παρά τις υποσχέσεις, τα ευχολόγια, τα ψιχία στήριξης, τους τηλεμαραθώνιους συγκέντρωσης χρημάτων. Οι πληγές στις τοπικές κοινωνίες και στο γειτονικό τους κατεστραμμένο περιβάλλον θα ‘’χάσκουν’’ για μεγάλο χρονικό διάστημα. Πολλά χρόνια θα πρέπει να περάσουν για να αποκατασταθεί η κάποια ανεκτή διαβίωση.



Πυρκαγιές και καταπατήσεις πάντοτε αλληλένδετα. Πυρκαγιές και μελλοντικά αξιοποιήσιμα φιλέτα πάνε μαζί. Και κάθε μέρα κατατρώγεται στην κυριολεξία κάθε είδους φυσικής βλάστησης. Έτσι, συρρικνώνονται οι δασικές εκτάσεις και σκαρφαλώνουν αυθαίρετες βίλες σε λόφους και πλαγιές, ενώ περιφράσσονται παράκτιες περιοχές και καταστρέφονται οι εύφορες κοιλάδες. Και το κτηματολόγιο ανύπαρκτο. Και εικονικό όνειρο η χωροταξική διευθέτηση. Η ‘’ώρα μηδέν’’ έχει ξεκινήσει πριν από μερικά χρόνια. Και δεν έχουμε αντιληφθεί ακόμη τίποτα. Το τι μας περιμένει δεν μπορεί να προβλεφθεί. Και η όποια αρχή –κεντρική, περιφερειακή, τοπική-, ανοχύρωτη, ανοργάνωτη, ανίκανη, ανεύθυνη και ανίσχυρη εκ των γεγονότων. Από σχέδια και σχεδιασμούς τα ράφια και τα συρτάρια των αρμόδιων υπηρεσιών και Υπουργείων γεμάτα. Και η ερώτηση. Κάθε πότε γίνεται άσκηση ετοιμότητας

φορέων και πολιτών πάνω στα όποια σχέδια έκτακτης ανάγκης; Όταν

καίγονται ή πλημμυρίζουν ή και ισοπεδώνονται ενδεχομένως από σεισμό χωριά και πόλεις υπάρχει τοπικός συντονιστικός φορέας ή όλα τα περιμένουν από μακρύτερα; Πως θα γίνει και πως θα επιτευχθεί η έγκαιρη και ασφαλή εκκένωση χωριών και πόλεων; Γνωρίζουν οι αρμόδιοι τις κύριες και ασφαλείς οδούς διαφυγής και τις εναλλακτικές λύσεις; Που και πως θα μαζευτεί ο κόσμος για την εκκένωση; Τι θα απογίνουν τα ζώα; Ποιος φορέας θα τους υποδεχθεί, που θα διαμείνουν προσωρινά; Πως θα βοηθηθούν να επιστρέψουν στις κατεστραμμένες ή όχι εστίες τους; Μερικά μόνο ερωτήματα που συνήθως στην πράξη δεν 63 απαντώνται και αποβαίνουν μοιραία για τις τοπικές κοινωνίες. Το ποτήρι της οργής, καθώς συνηθίζεται να λέγουν, πάντοτε ξεχειλίσει μετά από φυσική ή άλλη καταστροφή. Από τους αρμόδιους , όπως μας διαβεβαιώνουν, κατανοείτε η οργή, ο θυμός και οι ακραίες συμπεριφορές σε παρόμοιες συνθήκες. Αυτό όμως που δεν είναι κατανοητό είναι ότι σχετικά γρήγορα ξεχνάμε και η κάθε οργή δεν φαίνεται χρήσιμη για να μας ταρακουνήσει και για να μας αφυπνίζει συλλογικά. Να αφυπνίζει συνειδήσεις, να μας κινητοποιεί, να νικηθεί η αδιαφορία και ο ‘’ ωχ αδελφισμός’’. Τούτη η φορά-και κάθε φορά λέγεται, το ζητούμενο δεν είναι απλό. Πολυσύνθετη η μάχη συμπαράταξης και συμπαράστασης προς κάθε πληττόμενο και αναξιοπαθούντα συνάνθρωπό μας. Για τον ξεριζωμό τους, τα υπάρχοντά τους, τις καλλιέργειες και σοδιές τους. Για το λάδι, τα φρούτα, τα κηπευτικά. Για το πράσινο της ελπίδας, το ζωογόνο πράσινο των δασών και δασικών εκτάσεων. Για τον έμβιο κόσμο που χάθηκε από την πληγείσα περιοχή. Για τα παιδιά που θα ξυπνάνε μέσα στη καταστροφή, στα χαλάσματα, στη μαυρίλα και στο γκρίζο. Για τα σχολεία!….ποια σχολεία! Μέσα σε όλα αυτά, το επίκαιρο ζήτημα είναι αν όλη αυτή η καταστροφή, που έχει όνομα και επώνυμο, ‘’αγγίζει’’ τους πολίτες, ευαισθητοποιημένους ή μη και όλους εμάς που επιλέγουμε να μας εκπροσωπούν κάποιοι σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Από την άλλη όχθη, η πολιτική κουλτούρα, η υπευθυνότητα, η ικανότητα και η αποτελεσματικότητα των σχηματισμών, φορέων ή Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


ατόμων που μας εκπροσωπούν σε κρίσιμες και σημαντικές για το μέλλον στρατηγικές και αποφάσεις. Αυτή η στιγμή, αλλά και σε οποιεσδήποτε στιγμές, δεν αρκούν να βρίσκονται στις λίστες των κομματικών ή άλλων σχηματισμών στελέχη με περιβαλλοντικό ή όχι παρελθόν. Το ζητούμενο είναι οι ικανότητες, οι αντοχές στις όποιες προκλήσεις, ο ευθύς λόγος, το κοίταγμα στα μάτια, η ανθρωπιά. Και επιτέλους, κατά την προσωπική μας άποψη, ας δώσουμε επαρκή χώρο στην καινούργια γενιά. Και ασφαλώς οι περισσότεροι μας λέγουν ότι ενδιαφέρονται για το περιβάλλον και μας αραδιάζουν επιτεύγματα ή και προτάσεις για τις μελλοντικές προκλήσεις. Πόσοι όμως από αυτούς, αλλά και από εμάς που θα τους επιλέξουμε, είμαστε έτοιμοι να πράξουμε κάτι το χειροπιαστό για το περιβάλλον; Είναι σαφέστατα μεγάλο το χάσμα μεταξύ του τι δηλώνω και τι επιθυμώ. Αλήθεια, είμαστε έτοιμοι να πράξουμε, ώστε να πετύχουμε και

να

διασφαλίσουμε την καλύτερη ποιότητα ζωής; Εμφανέστατη είναι εξάλλου και η απουσία ή και η παραπλανητική καθοδήγηση, αλλά και η έλλειψη έγκυρης πληροφόρησης και ενημέρωσης. Όσο για την εκπαίδευση, ας το συζητήσουμε κάποια άλλη στιγμή, γιατί και αυτή πάσχει. Ωστόσο, οδεύουμε συνήθως σε παρόμοιες διαδικασίες, μέσα από διλήμματα, ψευτο-διλήμματα και

εγκλωβισμούς. Όμως, ας δούμε το μέλλον με προοπτική, ζωντάνια, νιάτα, αξιοσύνη,

αξιοκρατία. Δροσιά, χρώμα, γνώση, ικανότητα και οράματα θέλει η ζωή. Άλλωστε γνωστός τραγουδοποιός μας

υπενθυμίζει

‘’ Ζούμε ως Άνθρωποι, μες το Πουθενά! Μα όταν

Χανόμαστε, Βγάζουμε φτερά και Γεννιόμαστε ξανά ! ‘’ . Ποιος μπορεί νάρθει όλα να 64 τ’αλλάξει;

---------Περιβαλλοντικός Παραβατισμός, Αυθαιρεσίες, Απαξίωση (Αν έχεις 2 αγελάδες …………!) Στις μέρες μας, δεν είσαι ποτέ σίγουρος τι θα σου ξημερώσει αύριο. Aν έχεις για παράδειγμα 2 αγελάδες τι μπορείς να προβλέψεις για το μέλλον σου; Μάλλον, είσαι μπερδεμένος. Και τούτο γιατί το ζήτημα εξαρτάται, μεταξύ των άλλων, από τον περίγυρο εξουσίας και αυθαιρεσιών όπου ζεις, κοπιάζεις και εργάζεσαι. Αξίζει να θυμηθούμε μια πολύ παλιά ιστορία που αφορούσε την περιουσία μιας αγελάδας και το πολιτικό καθεστώς κάτω από το οποίο ζούσες, αλλά και τις σύγχρονες ομάδες πίεσης, μέσα στις οποίες δεν είναι λίγες οι φορές που εγκλωβίζεσαι. Έτσι, στον Ολοκληρωτισμό, το καθεστώς σου τις παίρνει και τις 2 αγελάδες, υπογράφεις δήλωση ότι δεν υπήρξαν ποτέ, και το γάλα στην περιοχή τίθεται εκτός νόμου. Στη Δικτατορία, η εξουσία σου παίρνει και τις 2 αγελάδες, και αμέσως σε εκτελεί. Οι οικολογιστές στις δημοκρατίες, θα ήθελαν να σου απαγορεύεται να αρμέγεις τις αγελάδες και να τις θανατώνεις, αλλά να υποχρεώνεσαι κάθε πρωί και βράδυ να τις πηγαίνεις βόλτα στο φυσικό τους περιβάλλον. Στην Ελλάδα του Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


2008, τρέφεις και φροντίζεις τις 2 αγελάδες σου με μεράκι, με κόπο και μόχθο. Κάθε πρωί τις αρμέγεις και πηγαίνεις στην αγορά και πουλάς το γάλα τους. Έρχεται η εφορία και σου παίρνει τη μία. Η τράπεζα σου παίρνει τη άλλη. Για να μη πας φυλακή δανείζεσαι από τοκογλύφους. Έρχονται οι κομματάρχες και φαίνεται ότι σε συμπονούν και θα σε βοηθήσουν. Όμως, θέλουν τη δική σου ψήφο και της οικογένειάς σου στις προσεχείς εκλογές. Βρίσκεσαι σε αδιέξοδο. Τι αποφασίζεις! Παραβατισμό, περιβαλλοντισμό ή δράσεις με συγκεκριμένο αποτέλεσμα ; Στρατευμένη, ελαστική ή ουσιαστική συμμετοχή ή αποστροφή και πάλι δράση ; Και το επίκαιρο ! Παστεριωμένο ή φρέσκο γάλα ; Κάπως έτσι δημιουργούνται, αλλά και εντείνονται στις μέρες μας προβλήματα-διλήμματα, με μεταφορική ή ουσιαστική έννοια. Κάπως έτσι, προσπαθούν να εξαπατήσουν τις τοπικές κοινωνίες με τις Ευρω-βόρες περιβαλλοντικές τοπικές δράσεις. Αυτά τα έργα και οι δήθεν δράσεις τους, είτε βρίσκονται αποκομμένα από τις τοπικές κοινωνίες, εξαιτίας του στενού και στεγανού τεχνοκρατικού τους χαρακτήρα, είτε οι επιστημονικά υπεύθυνοι, απαξιώνουν να προωθήσουν την ουσιαστική ζύμωση των δράσεων του προγραμμάτων με τις τοπικές κοινωνίες, διότι φαίνεται ότι σχεδιάζουν βήμα-βήμα την κατασπατάληση των κονδυλίων των προγραμμάτων. Και οι ‘’μαύρες τρύπες’’ απύθμενες. Και ο ουσιαστικός έλεγχος των δαπανών ανύπαρκτος. Επομένως, αφού απουσιάζει η τιμιότητα, η ευθυκρισία, ο αναγκαίος διάλογος με τους ντόπιους, αυτά τα 65 περιβαλλοντικά έργα αποκόπτονται από την κοινωνία, δρουν ανεξάρτητα και περιστασιακά, δεν διασυνδέουν την εντοπιότητα, υπέρογκες είναι οι δαπάνες για ταξίδια αναψυχής- βλέπε επιστημονική ενημέρωση, και επομένως απορρίπτεται και απαξιώνεται η βιωσιμότητά τους από τους ντόπιους. Δεν αποβλέπουμε να γίνουμε κατήγοροι κανενός. Όμως, όλοι εκείνοι που θεωρούν τους εαυτούς τους ενεργούς πολίτες, έχουν την υποχρέωση και το δικαίωμα του λόγου και της εποικοδομητικής κριτικής. Κοιτάξτε! Μετριότητες και αμφισβητούμενα του χώρου τους στελέχη, ως αυτοδιοριζόμενοι επιστημονικά υπεύθυνοι περιβαλλοντικών προγραμμάτων, είναι επικίνδυνοι για την κοινωνία, τον ερευνητικό φορέα και το περιβάλλον. Μάλιστα, αυτά τα επικίνδυνα άτομα, διαθέτουν ισχυρότατα κίνητρα για εξαναγκασμό, των ‘’υπ’αυτών’’ ερευνητών, στον ερευνητικό παραβατισμό. Το ερώτημα όμως που ανακύπτει είναι κατά πόσο αυτά τα προγράμματα συμβάλλουν στο ζητούμενο της αειφορίας του περιβάλλοντος ή στην αειφορία των φορέων τους με τα εισερχόμενα κονδύλια. Άλλωστε, ‘’ η τιμή, τιμή δεν έχει’’. Εξάλλου, η απουσία της ενεργούς συμμετοχής των ντόπιων φορέων και της κοινωνίας αποτελεί το Α και το Ω για την οποιαδήποτε επιτυχία ή αποτυχία τους. Αλλά αυτά τα ψηλά γράμματα είναι που απαξιώνουν ή και αμαυρώνουν

τις

όποιες

προτεινόμενες

επενδύσεις

των

περιβαλλοντικών

ερευνητικών

προγραμμάτων. Αλλά και οι μύριες όσες στρεβλώσεις συνήθως δρομολογούνται για εξυπηρέτηση Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


και επιδιώξεις ή και μισαλλοδοξίες αναξιοκρατικών συμπεριφορών. Και όσο για το ερευνητικό πρόγραμμα; Αφού δεν μπορούν να διεκδικήσουν αναπροσαρμογές μισθών, αλόγιστες είναι οι δαπάνες ταξιδιών, απόκτηση τηλεοράσεων πλάσμα, αναλώσιμα και πάλι αναλώσιμα. Μόνο που θα πρέπει να τηρηθούν τα προσχήματα και κυρίως τα χρονοδιαγράμματα των παραδοτέων ( ουσιαστικά, παραπλανητικά, εμβαλωματικά, ή….;;). Και όσο για τις πινακίδες, που συνήθως είναι έτοιμες πριν από την ολοκλήρωση του έργου, δηλώνουν τι; Πάντως, οι πινακίδες αυτές, πρέπει να έχουν καθορισμένο μέγεθος, ώστε να είναι εμφανείς -για τα μάτια του λαγού; ή της κουκουβάγιας; ή του μονόφθαλμου γραφειοκράτη των Βρυξελλών; Και το κλεπταποδόχο περιβαλλοντικό πρόγραμμα, απορροφά τα κονδύλια, πάντοτε σύμφωνα με το γενικό πλαίσιο της πρότασης ή της ετσιθελικής αναθεώρησής της. Όσο για τη συμμετοχικότητα των ντόπιων-που απαιτεί το έργο, εύκολα βρίσκουν και 5-8 άτομα, σε σύνολο 15000 ατόμων που υπάρχουν στην περιοχή, που θα τους βοηθήσουν για να βγάλουν τα ‘’κάστανα από η φωτιά’’ για την άδηλη και άδολη κοινωνική συναίνεση και αποδοχή που οφείλουν να έχουν τέτοια προγράμματα που ……νοιάζονται για το τοπικό Περιβάλλον και τη Φύση. Έτσι, οι Φυσικοί και οι Πολιτιστικοί μη ανανεώσιμοι πόροι της περιοχής, συχνά βλάπτονται

ή και

καταστρέφονται από κακοδιαχείριση, από απάλειψη των κοινών στρατηγικών της αυθεντικής πρότασης, αλλά και γιατί απουσιάζουν τα οράματα από τους τυχάρπαστους επιστημονικούς 66 υπεύθυνους που αυτοδιορίζονται εξαιτίας της κάποιας προσωρινής επιρροής ή και της θέσης που κατέχουν. Η κοινωνία έχει κουραστεί να ακούει συνέχεια για μελέτες από τον οποιονδήποτε που δηλώνει ερευνητής, οικολογιστής, οικολόγος, περιβαλλοντιστής, περιβαλλοντολόγος και μελετητής. Και κάπου ανάμεσα η δύσμοιρη Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, ως πανάκεια ‘’δια πάσα νόσο και ……… Αλλά, και για να την επικαλεστείς και για να την εφαρμόσεις την περιβαλλοντική εκπαίδευση χρειάζονται μεράκι, δουλειά, τόλμη και καινούριες ιδέες, σύνθεση στη διαφορετικότητα, ολοκληρωμένη παιδαγωγική πρόταση, οράματα και συμμετοχικότητα. Και τούτο γιατί τους έχουν πει ή το έχουν αποστηθίσει ‘’ότι …τα παιδιά που ζουν εδώ στο περιβάλλον, αποτελούν την καλύτερη εγγύηση για το καλύτερο μέλλον, και γιατί η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση όχι μόνο διδάσκει, αλλά και ευαισθητοποιεί, δημιουργεί στάσεις και συμπεριφορές, και οικοδομεί τους αυριανούς ενεργούς πολίτες κλπ, κλπ.’’. Φανταστείτε τώρα, τι έργο μπορεί να επιτελεστεί μέσω της Π.Ε., και μόνο για την ευαισθητοποίηση, όταν σε μια περιοχή για παράδειγμα που υπάρχουν 28 σχολεία με 700 μαθητές, συμμετέχουν μόνο 2-4 σχολεία με μία ομάδα από 5-15 μαθητές. Και κατά τα λεγόμενά τους, αυτό θεωρούν ότι είναι έργο υποδομής για το τοπικό περιβάλλον, για το συγκεκριμένο φυτό ή ζώο που κινδυνεύει να εξαφανιστεί ή για τις ευαίσθητες και ευπαθείς περιοχές που χρειάζονται ουσιαστική προστασία. Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


Ασφαλώς και υπάρχουν ευαίσθητες και ευπαθείς περιοχές (παράκτιες ζώνες, ορεινές περιοχές, περιοχές με διαβρωμένα και ασταθή εδάφη, οικότοποι που απειλούνται κ.ά), περιοχές με προβλήματα στη διαχείριση των υδάτινων πόρων (ανεπάρκεια νερού, πλημμυρικά φαινόμενα, υφαλμύρωση του υδροφόρου ορίζοντα κ.ά.). Υπάρχουν προβλήματα ρύπανσης, αλλά και περιοχές με σημαντικό ενδημισμός φυτών και ζώων, όπου απειλείται με αλλοίωση ή και εξαφάνιση της περιβαλλοντικής κληρονομιάς μιας ευρύτερης περιοχής. Παρόλα αυτά, είναι επόμενο η απαξίωση των δήθεν φιλοπεριβαλλοντικών δραστηριοτήτων και των προσχηματικών πρακτικών. Άλλωστε, όταν η οικολογική ευαισθητοποίηση απουσιάζει, η βιωματική προσέγγιση αποτελεί πρόσχημα, ενώ υπολείπονται και ο παιδαγωγικός ρόλος και ο κοινωνικός στόχος για καλύτερη ποιότητα ζωής και διατήρηση της περιβαλλοντικής κληρονομιάς. Εξάλλου, μέσα σε όλα τα φαιδρά και ζημιογόνα τους, υποκλέπτουν ακόμη και τη γνωστή παραίνεση της Περιβαλλοντική Αγωγής και Εκπαίδευσης, ’’….γιατί όταν η περιβαλλοντική αγωγή συνδυάζεται με βιωματικές δραστηριότητες μεγάλου αριθμού μαθητών και νέων, τότε μόνο αποτελεί ολοκληρωμένη παιδαγωγική πρόταση και δημιουργεί στέρεες υποδομές και υγιείς επενδύσεις προς την κοινωνία και το περιβάλλον, ώστε οι ενεργοί αυριανοί πολίτες να απαιτούν, με τη γόνιμη συμμετοχή τους στα κοινά, καλύτερη ποιότητα ζωής. __________

Για τη Βιοποικιλότητα & τη Δυναμική του Παράκτιου Χώρου Κάθε τι που είναι και πολύχρωμο είναι και ελκυστικότερο. Αλλά και η πολυμορφία δημιουργεί εναλλαγές, με ποικίλες δομές και όψεις, καθώς η αισθητική βασίζεται μεταξύ των άλλων στη σύνθεση, στην αρμονία, ίσως και στο μικρό που είναι και όμορφο πολλές φορές. Εξάλλου, η πολύ-πολιτισμική σύνθεση δημιουργεί τη διαφοροποιό δύναμη για συνεργίες με βάση το χθες προς ένα καλύτερο αύριο. Από την άλλη πλευρά, η οικολογία καθώς λέγουν, διαμορφώνει την αναγκαιότητα της σύνθεσης μέσα από την αρμονία των σχέσεων, ενώ η βιοποικιλότητα αποτελεί βασική ιδιότητα της ζωής. Η βιοποικιλότητα των ειδών φυτών και ζώων εκφράζεται σε απλά λόγια, με τον αριθμό, το πλήθος τους που απαντάτε σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Η διατήρηση της βιοποικιλότητας εξασφαλίζει την ανάπτυξη βιώσιμων πληθυσμών και ενεργητικών οικοσυστημάτων. Παρόλα αυτά, ο άνθρωπος δύσκολα αντιλαμβάνεται την αναγκαιότητα διατήρησης της βιοποικιλότητας, καθόσον θεωρεί ότι η επιβίωσή του εξαρτάται καθοριστικά από το άμεσο, αλλά και από το ευρύτερο περιβάλλον του. Εξάλλου, επικρατεί κακώς η άποψη ότι, ο ρόλος του κάθε είδους και η σχετική του σπουδαιότητα για τη βιωσιμότητα του οικοσυστήματος μέσα στο οποίο ζουν, δεν Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

67


έχουν ακόμα αποσαφηνιστεί πλήρως. Ωστόσο, προσεγγίζοντας ανθρωποκεντρικά

την

αναγκαιότητα διατήρησης της βιοποικιλότητας, μπορούμε να αναφερθούμε στα άμεσα οφέλη που προκύπτουν από αυτήν. Για παράδειγμα, η μεγάλη ποικιλία ειδών, οικοσυστημάτων και τοπίων μας εξασφαλίζει τροφή, ενέργεια, ξυλεία, ίνες, φαρμακευτικές ουσίες και πρώτες ύλες, πλούτο από εμπειρίες, οικονομική ευμάρεια, αφθονία από λειτουργικές πρακτικές και κυρίως γνώση. Παράλληλα, το τεράστιο αυτό απόθεμα-αποθήκη μορφών ζωής και οικοσυστημάτων γενικότερα, παρέχει εντελώς δωρεάν, υπηρεσίες φυσικής ανακύκλωσης των στοιχείων της Φύσης, αλλά και διεργασίες για τη φυσική εξυγίανση του περιβάλλοντος όταν αυτό ‘’βάλλεται’’ από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Πολλοί επιστήμονες δέχονται ως έκφραση της βιοποικιλότητας τον αριθμό των λειτουργιών που ασκούν τα είδη σε ένα συγκεκριμένο οικοσύστημα και τούτο επειδή συνεκτιμώνται διάφοροι παράμετροι, όπως είναι ο πληθυσμός των ειδών, το μέγεθος των ατόμων, η βιομάζα τους και η κυριαρχία ορισμένων ειδών. Πέρα από αυτά, συχνά γίνεται λόγος και για τη βιοποικιλότητα του τοπίου. Αυτή περιλαμβάνει τα φυσικά οικοσυστήματα, της γεωργικές καλλιέργειες, αλλά και της τύπους των οικισμών. Μάλιστα, θεωρείται μία από τις θεμελιώδεις συνθήκες για την επιβίωση των φυσικών οικοσυστηµάτων, αφού παρέχει την ποικιλοµορφία που απαιτείται, ώστε να αντιμετωπίζονται με επιτυχία οι κάθε είδους μεταβολές και πιέσεις που επιφυλάσσει η Φύση και οι ανθρώπινες δραστηριότητες. Η βιολογική ποικιλότητα εμφανίζεται σε όλα τα επίπεδα βιολογικής οργάνωσης από τα γονίδια, τα όντα της πανίδας και της χλωρίδας, μέχρι τα οικοσυστήµατα και τα τοπία. Ειδικότερα, η γενετική βιοποικιλότητα εκφράζει το πόσο πλατιές είναι οι κληρονομικές καταβολές του συγκεκριμένου είδους. Όσο μεγαλύτερο είναι το αυτό το εύρος, τόσο μεγαλύτερη είναι η ικανότητα επιβίωσης του είδους απέναντι σε εξωτερικές πιέσεις, σε ασθένειες και επιδημίες, σε κλιματικές αντιξοότητες, στη ρύπανση κ.ά. Όσο περισσότερα είδη μετέχουν στη σύνθεση ενός οικοσυστήματος, τόσο μεγαλύτερη σταθερότητα παρουσιάζει αυτό, τόσο πυκνότερο δίκτυο βιολογικών συστημάτων και τροφικών πλεγμάτων δημιουργείται, τόσο πιο απρόσκοπτες είναι οι ροές βιομάζας και ενέργειας, καθώς και η ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων και τόσο καλύτερα και αποτελεσματικότερα λειτουργούν οι ζωογόνοι μηχανισμοί που διαθέτει το περιβάλλον. Είναι γνωστό επίσης, ότι όσα μέλη απαρτίζουν μια φυσική βιοκοινότητα αυτά εξελίσσονται παράλληλα με προσαρμογές και σε αλλαγές του βιοτικού και αβιοτικού τους περιβάλλοντος (μεταβολές στο τοπικό μικροκλίμα, εισαγωγή ή αφαίρεση ανταγωνιστικών μελών κ.ά.). Επίσης, η γενετική ποικιλομορφία που χαρακτηρίζει τους περισσότερους πληθυσμούς των διαφορετικών ειδών προσφέρει συνήθως, επαρκείς δυνατότητες προσαρμογής σε βαθμιαίες αλλαγές των περιβαλλοντικών συνθηκών. Ωστόσο, όταν οι παραπάνω αλλαγές είναι ριζικές και συμβαίνουν απότομα (ρύπανση, περιορισμός οικοτόπων, ξενικά ανταγωνιστικών ειδών κ.ά.), τα


68


άτομα αδυνατούν να προσαρμοστούν άμεσα και κατά συνέπεια οι πληθυσμοί τους απειλούνται με συρρίκνωση ή και εξαφάνιση. Καθώς, η σημασία της βιοποικιλότητας αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο σε πολύ μεγάλη και πλατιά κλίμακα, η επιστημονική κοινότητα και ο τύπος επικεντρώνονται στη θάλασσα και στα οικοσυστήματά της. Συχνά, δίδεται ιδιαίτερη προσοχή στα παράκτια οικοσυστήματα, γιατί αυτά έχουν μεταβληθεί και ρυπανθεί σημαντικά, παρουσιάζουν υπεραλίευση ή και υφίστανται εξάντληση των φυσικών τους πόρων. Η παράκτια ζώνη είναι μια μεταβατική περιοχή μεταξύ ξηράς και θάλασσα. Εκεί αναπτύσσονται ενδιαφέροντες βιότοποι με μεγάλη ποικιλομορφία και σημαντικότητα για το παράκτιο οικοσύστημα. Διακρίνουμε βιότοπους με βράχια και γκρεμούς, αμμώδεις και χαλικώδεις παραλίες ή και επίπεδα λασποτόπια, αλυκές και λιμνοθάλασσες. Οι περισσότερες παραλίες, καθότι αντιπροσωπεύουν την αιχμή δυναμικών φυσικών διαδικασιών, βρίσκονται σε µια συνεχή κατάσταση αναπροσαρμογής, όπου τα μορφολογικά τους χαρακτηριστικά μεταβάλλονται ανάλογα µε την εποχή, τον κυµατισµό, τον άνεμο, τη βροχή, την εξάτμιση, τους υδροστροβιλισμούς, τα θαλάσσια ρεύματα και την παλίρροια. Κάθε παράκτιο οικοσύστημα κατέχει εν δυνάμει ενεργειακές ζώνες, όπου η έκτασή τους εξαρτάται από την κλίση του εδάφους και το πλάτος της παραλίας, τόσο στο χερσαίο όσο και στο θαλάσσιο τμήμα της παραλίας, ενώ οι ανθρώπινες δραστηριότητες εξασκούν πολυποίκιλες επιπτώσεις. Ειδικά, στο χερσαίο τμήμα ενός παράκτιου χώρου μπορούν να διακριθούν βιότοποι από αμμοθίνες και 69 βιότοποι που περιστασιακά βρέχονται από το θαλασσινό νερό. Πιο κάτω μέσα στο νερό μπορεί να διακριθεί η ζώνη όπου σπάνε τα κύματα και όπου ο κυματισμός μετακινεί το ίζημα και το μεταφέρει προς την ακτή ή και από την ακτή. Δηλαδή, η κατάσταση της παραλίας και η σύστασή της δείχνουν τη ενέργεια των κυμάτων της περιοχής, αλλά και τις δυναμικές καταστάσεις που εκεί δημιουργούνται. Οι αµµώδεις και χαλικώδεις παραλίες – κατέχουν τα ¾ των παγκοσμίων ακτών, διασυνδέουν τα οικοσυστήματα της ξηράς και της θάλασσας και δημιουργούν ένα σημαντικό οικότοπο, όπου η φύση των οργανισμών μεταβάλλεται ριζικά, η τροφή είναι πλούσια και για το θαλάσσιο και για το χερσαίο τροφικό πλέγμα, ενώ απορροφούν ή και ρυθμίζουν τις οποιεσδήποτε περιβαλλοντικές πιέσεις. Σημειώνουν οι ειδικοί, ότι σε

περιοχές µε έντονο κυµατισµό, μικρή κλίση και

λεπτόκοκκα ιζήματα, οι ακτές είναι συνήθως επίπεδες, έντονη είναι η διάβρωση, ενώ το μεγαλύτερο τμήμα των ιζημάτων βρίσκεται σε µια εκτεταμένη ζώνη απόσβεσης και σε παράλληλες µε την ακτή αµµώδεις λουρίδες. Οι ακτές αυτές χαρακτηρίζονται ως φιλικότερες, από την άποψη των περιβαλλοντικών παραγόντων για την πανίδα και γιαυτό εμφανίζουν μεγαλύτερη ποικιλομορφία στη βιομάζα. Σε αντίθεση, όταν οι παραλίες έχουν μικρό κυματισμό και μεγάλες κλίσεις, τα υλικά είναι χονδρόκοκκα και γενικά οι παραλίες αυτές λειτουργούν ως Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


‘’εισαγωγείς’’ υλικού από τη θάλασσα. Πέρα αυτών, υπάρχουν και παραλίες μικτού και περισσότερο πολύπλοκων συστημάτων με μεγαλύτερη ή μικρότερη μεταβλητότητα στη μορφολογία τους και στα ιζήματα τους. Ωστόσο, η μεταφορά και η κυκλοφορία των ιζημάτων που διαμορφώνει τη δομή και τη δυναμική μιας παραλίας εξαρτώνται από την εποχή, ενώ τα πρότυπα ζώνωσης μπορούν να αλλάξουν στη διάρκεια του χρόνου ανεξάρτητα από τον τύπο της παραλίας. Με απλά λόγια, η μεταφορά και η απόθεση άμμου ή και χαλικιών στο χερσαίο τμήμα της παραλίας γίνεται κατά τους θερινούς μήνες, όπου επικρατούν ενεργειακά ήπιες καταστάσεις, ενώ τους χειμερινούς μήνες που η ένταση των κυµατισµών είναι αυξημένη, η μεταφορά και η απόθεση των υλικών-άμμος και βότσαλα, γίνεται προς το µέρος την ανοιχτής θάλασσας. Από βιολογική άποψη, οι εκτεθειμένες παραλίες θεωρούνται φυσικά οικοσυστήματα που βρίσκονται σε διαρκή πίεση. Στα φυσικά οικοσυστήματα δεν φαίνεται ξεκάθαρη αυξητική μεταβολή της αφθονίας των ειδών από τα ρηχά νερά στη βαθιά θάλασσα. Εντούτοις, οι κυριότεροι μηχανισμοί που διαμορφώνουν την εκεί βιοποικιλότητα είναι μεταξύ των άλλων γεω-ιστορικοί και εξελικτικοί παράγοντες, οικολογικές παρεκκλίσεις, βιολογικές αλληλεπιδράσεις, η σχέση περιοχής- ενέργειας-παραγωγικότητας, το εύρος των ειδών και των θηρευτών, η υπόθεση του τυχαίου περιοριστικού παράγοντα και άλλα. Έτσι, η σημασία της βιοποικιλότητας είναι προφανής για την οικολογική ισορροπία, τη σταθερότητα και τη συνεχή λειτουργία των μηχανισμών κάθε οικοσυστήματος, ιδιαίτερα στον παράκτιο χώρο . περιοχή ιδιαίτερα ευαίσθητη για τη χώρα μας, 70 καθότι υφίστανται αλλεπάλληλες φυσικές μεταβολές και συνεχείς ανθρωπογενείς πιέσεις . ________

H Παράκτια Ζώνη, o Αιγιαλός & η Αναγκαιότητα Διαχείρισή του Ο παράκτιος χώρος ανέκαθεν αποτελούσε πόλο έλξης και εξάσκησης πολλών δραστηριοτήτων του ανθρώπου. Συγχρόνως όμως, ο χώρος αυτός περικλείει και πολύ παραγωγικά οικοσυστήματα από βιολογική άποψη. Η παράκτια περιοχή προσφέρεται για οικιστική, οικονομική και τουριστική ανάπτυξη, ενώ συνήθως υπάρχει μεγάλη εποχιακή συγκέντρωση διαφόρων δραστηριοτήτων. Εδώ υπάρχουν ή κατασκευάζονται λιμάνια, μαρίνες, μόλοι και αλιευτικά καταφύγια, ο γειτονικός θαλάσσιος παράκτιος χώρος μπορεί να παρέχει ευκαιρίες για αναψυχή, ψάρεμα και ιχθυοκαλλιέργειες, για απόρριψη αστικών λυμάτων και βιομηχανικών αποβλήτων, για εξόρυξη πετρελαίου, φυσικού αερίου και ορυκτών. Μερικές φορές περιοχές του παράκτιου χώρου αποτελούν προστατευόμενες περιοχές ή περιοχές για χρήση από το στρατό. Εξάλλου, τα αισθητικά οφέλη και η ανάπτυξη αθλητικών δραστηριοτήτων αποτελούν πρόσθετες χρήσεις που προσφέρονται στις παράκτιες περιοχές.



Οι παράκτιες περιοχές στα διάφορα κράτη, δεν κατανέμονται και δεν χρησιμοποιούνται ισόρροπα. Έτσι, σε άλλα κράτη επικρατεί ο παράκτιος χώρος σε σχέση με τη φυσιογραφία και τις κοινωνικο-οικονομικές δραστηριότητες, ενώ σε άλλες χώρες η ξηρά είναι το κυρίαρχο στοιχείο τους. Για παράδειγμα, όπως παρουσιάζονται τα σχετικά στοιχεία στον πιο κάτω πίνακα, ο παράκτιος χαρακτήρας είναι εντονότερος στη Δανία, Ελλάδα Ιρλανδία και Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ είναι λιγότερο φανερός στο Βέλγιο, Γερμανία και Γαλλία. Ως προς τη συγκέντρωση του πληθυσμού στο παράκτιο χώρο ή στην ενδοχώρα, ο πίνακας δείχνει ότι στη Δανία, Ιρλανδία, Σουηδία, Πορτογαλία και Ελλάδα μεγάλο μέρος του πληθυσμού τους κατοικεί στις παράκτιες περιοχές, ενώ αποφεύγεται ο χώρος αυτός για διαμονή στο Βέλγιο, Γερμανία και Γαλλία.

Πίνακας 1:Γεωγραφικά χαρακτηριστικά και πληθυσμός παράκτιων κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (πηγή: Eurostat 2007) Μήκος Κράτος

Πληθυσμός

Πληθυσμός

Εκταση

ακτογραμμής

Αναλογία

παράκτιων

κράτους

Αναλογία

(Β)

(Α)

Α/Β

περιοχών

(Ε)

Δ/Ε

τ. χλμ

Χλμ

ανά χλμ

(Δ)

Χ1000 κάτ.

%

Χ1000 κάτ. Βέλγιο Δανία Γαλλία Γερμανία Ελλάδα Ηνωμένο

30518 43080 543965 356958 131957

65 6227 4698 3378 12991

0.3 14.5 0.9 0.9 9.8

295 3600 5245 3910 3445

10041 5171 57372 80614 10323

3 70 9 5 33

Βασίλειο Ιρλανδία Ισπανία Ιταλία Πορτογαλία Σουηδία Φινλανδία

241752 68895 504790 301303 83859 410934 338147

17457 5629 5791 8290 2797 11930 9420

7.2 8.2 1.1 2.3 3.3 2.9 2.8

7961 1810 11703 16919 4351 4373 1826

57998 3549 39085 56859 9862 8668 5042

14 51 30 30 44 50 36

Στον παράκτιο χώρο υπάρχουν οικισμοί, λιμενικές εγκαταστάσεις, βιομηχανικές εγκαταστάσεις, αμμώδεις, χαλικώδεις και βραχώδεις παραλίες, αμμόλοφοι, παράκτιοι υγρότοποι και αλυκές. Εδώ εκβάλλουν τα ποτάμια που πολλές φορές σχηματίζουν τα δέλτα των ποταμών και τα επίπεδα λασποτόπια με τα υγρά λιβάδια και τις πρόσκαιρα κατακλυζόμενες από νερά περιοχές. Στην ενδιάμεση ζώνη μεταξύ θάλασσας και ξηράς ο έμβιος κόσμος έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά για να επιβιώνει στις ιδιόμορφες εκεί συνθήκες και επειδή αυτές οι περιοχές είναι μικρές σε έκταση, αποκτά ιδιαίτερη σημασία η προστασία και η διατήρησή τους. Σημειώνεται ότι μόνο οκτώ από τους σαράντα οικοτόπους με προτεραιότητα προστασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι παράκτιοι, ενώ το ένα τρίτο των υγροτόπων της Ε.Ε. είναι παράκτιοι, όπως και ότι περισσότερο Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

71


από

τριάντα στις

εκατό είναι περιοχές παράκτιες με Ειδική Προστασία βάση διεθνών

συμβάσεων. Τα παράκτια οικοσυστήματα τείνουν να έχουν πολύ υψηλή βιολογική παραγωγικότητα, ενώ τα αναπαραγωγικά πεδία και οι περιοχές όπου αναπτύσσονται τα νεαρά ψάρια και τα οστρακοειδή με οικονομική σημασία βρίσκονται συνήθως στην παράκτια ζώνη, η οποία έτσι αποτελεί πεδίο οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας. Η μεθοδολογία μελέτης του παράκτιου χώρου περιλαμβάνει, α) επεξεργασία και αξιολόγηση της υπάρχουσας πληροφορίας μέσα από χάρτες, αεροφωτογραφίες, εικόνες δορυφορικής λήψης, χρονοσειρές

κλιματικών

δεδομένων,

χρονοσειρές

κυματικών

δεδομένων,

ρευμάτων,

στερεοπαροχής, ιζημάτων, ποιότητας νερού, φαινόμενα ευτροφισμού, κοινωνικο-οικονομικά δεδομένα κ.ά, β) εργασίες υπαίθρου για επικαιροποίηση των δεδομένων και συλλογή καινούργιων στοιχείων και πληροφοριών μέσα από την κλασσική μεθοδολογία και με τη χρήση νέων τεχνολογιών Γεωγραφικό σύστημα πληροφοριών, ηλεκτρομαγνητικές διασκοπήσεις, ιχνηθετήσεις κ.ά), εργασίες εργαστηρίου (επεξεργασία, αναλύσεις, αξιολογήσεις, μοντέλα, κ.ά) . Ταξινόμηση και Χαρακτηριστικά Ενιαίος ορισμός, για το τι είναι παράκτια περιοχή, δεν υπάρχει. Ετσι, όταν μελετώνται οι χρήσεις γης ορίζεται ως παράκτια περιοχή ζώνη πλάτους 100 μέτρων στη χέρσο που οριοθετείται από τη 72 θάλασσα. Όταν μελετώνται οι υποδομές και οι δραστηριότητες που συνδέονται με τη θάλασσα ως παράκτια περιοχή λογίζεται η απόσταση και μέχρι 5 χιλιόμετρα προς το εσωτερικό από την ακτή. Σε περιπτώσεις περιγραφής τοπικών παράκτιων φαινομένων και λειτουργιών, ως παράκτια περιοχή θεωρείται η ζώνη της θάλασσας από την περιοχή της κυματωγής μέχρι το βάθος των 10 μέτρων. Ειδικότερα εκεί όπου η θάλασσα συναντά τη χέρσο, δηλαδή η ζώνη επαφής της χέρσου (λιθόσφαιρα) και της υδρόσφαιρας οριοθετεί την ακτή, αλλά και η μεταβατική ζώνη που περιοδικά καλύπτεται ή αποκαλύπτεται από τα νερά αποτελεί την παράκτια περιοχή. Η μεταβατική αυτή ζώνη, μεταξύ της χέρσου και της θάλασσας, καθορίζεται σε κάθε περιοχή από τα όρια μεταξύ πλημμυρίδας και αμπώτιδας. Έτσι, προς την πλευρά της θάλασσας έχουμε την υποθαλάσσια παραλία δηλαδή το θαλάσσιο περιβάλλον που διακρίνεται σε παράκτια νερά και στην ανοικτή θαλάσσια περιοχή. Σε ότι αφορά τα παράκτια νερά η νομική άποψη λέει ότι “κάθε χώρα ορίζει ως ανώτατο όριο των παράκτιων νερών της τα χωρικά ύδατα ή την αιγιαλίτιδα ζώνη της που μπορεί να επεκτείνεται μέχρι τα 12, τα 6 ή τα 3 ναυτικά μίλια μακριά από τη χέρσο”. Εξάλλου με

βάση φυσικά ή βιοφυσικά κριτήρια τα παράκτια νερά προς την πλευρά της

θάλασσας μπορούν να οριστούν “περιοχές με βάθος τέτοιο όπου το φως τις διαπερνά σε αρκετό βάθος και επιτρέπει τη φωτοσύνθεση”. Σε άλλες περιπτώσεις, μια περισσότερο πλατιά ερμηνεία Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


της παράκτιας ζώνης μπορεί να περιλαμβάνει ολόκληρη τη χερσαία λεκάνη απορροής και να επεκτείνεται μέχρι την υφαλοκρηπίδα, η οποία περιλαμβάνει τη ζώνη της θάλασσας και τον πυθμένα των υποθαλάσσιων περιοχών μέχρι το βάθος των 200 μέτρων. Στις παράκτιες περιοχές συνήθως προβάλλεται ο όρος “παραλία”. Έτσι, παραλία (υποθαλάσσια παραλία και χερσαία παραλία) είναι η ζώνη του υποστρώματος που περιλαμβάνει μετακινούμενο(άμμος, χαλίκια), ή μη συνεκτικό ίζημα το οποίο εναποτίθεται κυρίως με τη δράση των κυμάτων και των ρευμάτων κατά μήκος της περιμέτρου μιάς μάζας νερού. Από γεωμορφολογική άποψη όταν ο αιγιαλός καλύπτεται από πηλό (λάσπη) ή βράχια δεν συμπεριλαμβάνεται στις παραλίες. Το ίζημα που συνήθως καλύπτει τις παραλίες είναι συνήθως άμμος (διαστάσεις κόκκων 0.06-2 χιλιοστόμετρα), ή χαλίκια (διάμετρος 2-200 χιλιοστόμετρα). Η ζώνη της παραλίας διακρίνεται: - στη ζώνη κοντά στην ακτή ή προς την ακτή (επάκτια ζώνη) που είναι το βυθισμένο τμήμα της παραλίας από την κατώτατη στάθμη της παλίρροιας μέχρι την ισοβαθή στην οποία γίνεται αισθητή η επίδραση των κυμάτων στον πυθμένα, -στη ζώνη μπροστά από την ακτή (προάκτια ζώνη) που εκτείνεται από τη χαμηλότερη μέχρι την ανώτατη στάθμη της παλίρροιας, καθώς και τη ζώνη της διαβροχής, ή του παθλασμού των κυμάτων ή τη ζώνη του ψεκασμού και -στον οπισθοαιγιαλό (ζώνη πίσω από την ακτή), που εκτείνεται από το ανώτατο όριο της ζώνης 73 διαβροχής της πλημμυρίδας, μέχρι το κατώτατο όριο της ζώνης διαβροχής λόγω θύελλας και μπορεί να περιλαμβάνει κρημνούς, αμμοθίνες και βάλτους. Η παράκτια ζώνη ή γενικά η ακτή περιλαμβάνει προς το μέρος του νερού, τη ζώνη: - πριν από τη θραύση του κύματος που είναι η βαθύτερη ζώνη στην οποία αρχίζουν να εμφανίζονται οι παραμορφώσεις των κυμάτων πριν από τη θραύση τους, - θραύσης του κύματος που είναι το κατεξοχή δυναμικό τμήμα της παράκτιας ζώνης, αποτελεί την υψηλότερη ενεργειακή ζώνη του παράκτιου χώρου και τη γενεσιουργό αιτία των περισσότερων φαινομένων και διαδικασιών που εξασκούν την πιο σημαντική επίδραση στον παράκτιο χώρο, - μετά τη θραύση του κύματος που διακρίνεται στη ζώνη απόσβεσης ή κυματωγής όπου αποσβαίνυται το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειας και στη ζώνη διαβροχής ή παφλασμού των κυμάτων. Το πλάτος μιας παραλίας καθορίζεται, από πολλούς παράγοντες που περιλαμβάνουν τοπογραφικά, γεωμορφολογικά, υδρολογικά, δυναμικά χαρακτηριστικά και από το ισοζύγιο του ιζήματος. Αν το ισοζύγιο του μετακινούμενου υλικού ευνοεί την προσθήκη ιζήματος, τότε η παραλία θα επεκταθεί και ο οπισθοαιγιαλός θα επεκταθεί και αυτός ούτως ώστε να σχηματίσει μια πλατιά πλατφόρμα στην οποία εναποτίθεται υλικό. Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


Σε πρακτικό επίπεδο για τη μελέτη της παράκτιας ζώνης, συνήθως λαμβάνονται υπόψη η γεωμορφολογία της περιοχής, οι λεκάνες απορροής και οι δραστηριότητες που έχουν επιπτώσεις στον παράκτιο χώρο. Εξάλλου, η παράκτια περιοχή μπορεί να διακριθεί σε παράκτιες ενότητες κατά μήκος της ακτής με βάση τοπογραφικά και υδρολογικά χαρακτηριστικά. Εκείνο όμως που θα πρέπει να τονιστεί είναι ότι οι παράκτιες περιοχές περιλαμβάνουν και επεκτείνονται και προς την πλευρά της θάλασσας και προς την πλευρά της ξηράς. Δηλαδή με απλά λόγια ως παράκτια περιοχή ορίζεται ζώνη της ξηράς και της θάλασσας ποικίλου πλάτους το οποίο εξαρτάται από τη φύση του περιβάλλοντος, τις ανάγκες διαχείρισης του, τις δραστηριότητες που εξασκούνται και τις ευκαιρίες που προσφέρονται για περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Ως προς τους τύπους της παράκτιας ζώνης που συναντώνται, υπάρχει μεγάλη ποικιλία με διαφορετικές φυσικές, οικολογικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες. Έτσι, οι παράκτιες περιοχές μπορούν να ταξινομηθούν με διάφορα κριτήρια και διαφοροποιήσεις. Τα γεωμορφολογικά κριτήρια στοχεύουν στη διάκριση μεγάλων κατηγοριών ακτών ως προς το ανάγλυφο και το υπόστρωμα. Συνήθως εξετάζονται και μελετώνται χαρακτηριστικά που αφορούν τη μορφολογία, τοπογραφία, γεωλογία, τεκτονική, υδρολογία, δυναμική των νερών κ.ά. Τα οικολογικά κριτήρια αποβλέπουν στη διάκριση οικοσυστημάτων στην παράκτια περιοχή και στην περιοχή της ανοικτής θάλασσας. Ειδικότερα, οι παράγοντες που συνήθως λαμβάνονται υπόψη για να ταξινομηθούν οι παράκτιες περιοχές είναι: -μορφολογικά χαρακτηριστικά του παράκτιου χώρου κατά μήκος της ακτής. Δηλαδή, δομές και γνωρίσματα που απαντώνται και καταγράφονται κατά μήκος των παράκτιων περιοχών, -μεταβολές τη στάθμης της θάλασσας, -επίδραση ρευμάτων και κυμάτων, -τεκτονική δομή του παράκτιου χώρου (ρήγματα, πτυχώσεις κ.ά), -βιολογική παρουσία και δραστηριότητα στον παράκτιο χώρο -και άλλα. Μια άλλη διαφοροποίηση για την ταξινόμηση των ακτών βασίζεται στις διάφορες δομέςγνωρίσματα που απαντώνται κατά μήκος της παραλίας, εποχιακά χαρακτηριστικά, κοκκομετρική σύσταση των υλικών κ.ά. Το ίζημα που υπάρχει σε μία παραλία είναι στενά συνδεδεμένο με το υλικό που διαβρώνεται (κατατρώγεται) από τη γειτονική ξηρά και μεταφέρεται στη θάλασσα ή και με το υλικό που μεταφέρεται από τη θάλασσα προς τη ξηρά ή από άλλες πηγές κατά μήκος της ακτής. Ο πλέον πληρέστερος τρόπος ταξινόμησης όλων των ακτών λαμβάνει υπόψη του τους μηχανισμούς διαμόρφωσης των ακτών. Ετσι, πρωτογενείς είναι οι ακτές όπου η διαμόρφωσή τους δεν οφείλεται σε θαλάσσιες διεργασίες, ενώ δευτερογενείς ή ακτές διάβρωσης εκεί όπου η Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

74


εφόρμηση των κυμάτων στην ακτή προκαλεί μεγάλη διάβρωση και η διαμόρφωσή τους οφείλεται σε διεργασίες της θάλασσας. Στον πιο κάτω πίνακα παρατίθενται οι κυριότερες κατηγορίες των πρωτογενών και δευτερογενών ακτών . Πίνακας 2: Πρωτογενείς ακτές Ι

Ακτές

-Βυθισμένες κοιλάδες

Διάβρωσης από

-Ακτές

από

-Δικτυωτός τύπος -Ακτές φιόρδ

παγετώνες -Ακτές ποτάμιων αποθέσεων

-Παγετώδη βυθίσματα

Ξηράς Ακτές

-Ακτές ποτάμιων αποθέσεων

-Ακτές δελταικού τύπου

Χερσαίων

-Ακτές απόθεσης παγετώνων

-Ακτές αλλουβιακών πεδιάδων -Ακτές από μερικώς βυθισμένες

Μηχανισμούς ΙΙ

διάβρωσης

-Δενδριτικός τύπος

της

μοραίνες -Ακτές

από

μερικώς

βυθισμένες

δρουμπίνες -Ακτές από μερικώς βυθiσμένο υλικό που Αποθέσεων

μεταφέρεται

από

θαλάσσια

ρεύματα -Θίνες

-Ακτές αιολικής απόθεσης

-Απολιθωμένες θίνες -Αμμώδεις πεδιάδες ΙΙΙ

Ακτές Ηφαιστειακής Προέλευσης

-Ακτές κατολισθήσεων -Ακτές ροής λάβας -Ακτές απόθεσης τέφρας -Ακτές ηφαιστειακής βύθισης

ΙV

Ακτές

ή έκρηξης -Ακτές ρηγμάτων

-Ακτές μετώπου ρήγματος -Ακτές ρηξιγενούς βυθίσματος -Ακτές απόθεσης

που Σχηματίστηκαν από Διστροφικές

-Ακτές πτυχώσεων -Ακτές ιζηματογενών

-Ακτές από δόμους αλατιού

Κινήσεις

αποθέσεων

-Ακτές από πάγκους πηλού

Πίνακας 3:Δευτερογενείς ακτές ή ακτές θαλάσσιας διάβρωσης Ι

Ακτές

-Ακτές

ευθύγραμμες

από

διάβρωση κυμάτων Διάβρωσης από

-Ακτές

ακανόνιστες

διάβρωση κυμάτων ΙΙ

Κύματα Ακτές

-Ακτές με ομογενή υλικά -Ακτές με μονόκλινα στρώματα

από

-Ακτές ρηξιγενείς -Ακτές με κλίσεις -Ακτές με ετερογενή υλικά -Παράλιες θαλάσσιες θίνες

-Ακτές από

-Αποκομμένες θαλάσσιες θίνες -Ενωμένες θαλάσσιες θίνες


75


θαλάσσιες

-Κολποειδείς θίνες -Θαλάσσια ριπίδια

από Θαλάσσιες

ΙΙΙ

Αποθέσεις Ακτές Οργανογενούς Προέλευσης από Διαστροφικές Κινήσεις

θίνες -Σχηματισμοί

αντιστρόφου

δέλτα -Ακτές παράλιων πεδιάδων -Ακτές με αλμυρά έλη -Ακτές κοραλιογενείς -Ακτές σερπουλογενείς -Ακτές στρειδογενείς -Ακτές ριζογενείς -Ακτές αλοφυτογενείς

Λειτουργίες στον Παράκτιου Περιβάλλοντος Ο παράκτιος χώρος αποτελεί περιοχή όπου βρίσκονται σε συνεχή εξέλιξη και μετασχηματισμό διάφορες δραστηριότητες που έχουν επιπτώσεις στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Έτσι, το φυσικό περιβάλλον μπορεί να τροποποιείται με την πάροδο του χρόνου, για παράδειγμα, εξαιτίας του ανέμου, της ροής των νερών, της διάβρωσης, των κυμάτων, της ιζηματογένεσης, αλλά και από την επίδραση της βλάστησης και του ανθρώπου. Εξάλλου, με την πάροδο του χρόνου, τα κύματα αλλού “κατατρώγουν” (διάβρωση) την ακτή και αλλού αποθέτουν υλικά, ενώ τα ποτάμια φέρνουν από την ενδοχώρα υλικά και τα αποθέτουν στον παράκτιο χώρο και μπορεί να σχηματίσουν δέλτα ή και να δημιουργήσουν αβαθή θαλάσσια λεκάνη. Ακολούθως μέσα από δευτερογενείς επιδράσεις μπορούν να επηρεαστούν τα κυρίαρχα ρεύματα της περιοχής, ο κυματισμός, η θερμοκρασία των νερών, η βλάστηση και η ταχύτητα ροής του ποταμού. Η διάβρωση μιας οποιασδήποτε ακτής σε μιά θέση είναι το αποτέλεσμα μεγαλύτερης απώλειας παρά εναπόθεσης υλικού στη θέση αυτή. Γενικά, η προσφορά υλικού από τους ποταμούς, η διάβρωση των ακτών και η παράκτια μεταφορά συνιστούν τις κύριες φυσικές συνεισφορές υλικού στον παράκτιο χώρο. Στις πιό πάνω διεργασίες συνήθως δημιουργούνται ευνοϊκές για την υδρόβια ζωή συνθήκες (πλούσια βιοποικιλότητα, ανάπτυξη ποικίλων βιοκοινοτήτων), ενώ για τις κατασκευές του ανθρώπου είναι δυνατό να δημιουργούνται προβλήματα βιωσιμότητάς τους (μπάζωμα λιμανιών, μαρίνων και μόλων, δυσλειτουργία αποχετευτικών αγωγών μέσα στη θάλασσα). Τα περισσότερο παραγωγικά οικοσυστήματα της γής βρίσκονται στις αβαθείς παράκτιες περιοχές, γιατί εδώ, -παγιδεύονται οργανικά συστατικά στο ίζημα και έτσι αυτό παίζει ρόλο κύριας πηγής ενέργειας για πολλούς οργανισμούς,, - είναι έντονες οι διαδικασίες της ανακύκλωσης των θρεπτικών αλάτων από το νερό στο ίζημα και πάλι στο νερό και έτσι προσφέρονται άφθονα ενεργειακά συστατικά δηλαδή τροφή, Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

76


- είναι αυξημένη συνήθως η πρωτογενής παραγωγή, όταν δεν παρεμποδίζεται η διείσδυση του φωτός λόγω αυξημένης θολερότητας. Οι παράκτιες περιοχές είναι γενικά χώροι ανάπτυξης των πρωτογενών παραγωγών (φύκη), προσφέρουν βέλτιστες συνθήκες ανάπτυξης γόνου

των ψαριών, ανάπτυξης και παραγωγής

κοχυλιών, μαλακίων και καρκινοειδών, η περιεκτικότητα των νερών σε οξυγόνο είναι συνήθως υψηλή εκτός εάν υπάρχει ευτροφισμός ή οργανική ρύπανση. Εξάλλου, αυτές οι παράκτιες περιοχές αποτελούν πεδία στα οποία συγκεντρώνονται οι ρύποι που προέρχονται από τη χέρσο και επομένως κάτω από ορισμένες συνθήκες επιβαρύνεται αρνητικά το περιβάλλον. Αλλά και οι παθογόνοι οργανισμοί στις παράκτιες περιοχές βρίσκουν ευνοϊκές συνθήκες. Οικοσυστήματα Η κατάκλυση της παράκτιας περιοχής από θαλασσινά, υφάλμυρα και γλυκά νερά, η μίξη των νερών αυτών, ο ψεκασμός της χέρσου από τη θάλασσα, αλλά και οι παράκτιες βραχώδεις περιοχές δημιουργούν μωσαϊκό οικοσυστημάτων. Έτσι, μπορούν να διακριθούν οικοσυστήματα: -θαλάσσια παράκτια, -παράκτιοι αλμυροί, υφάλμυροι ή γλυκού νερού υγρότοποι , 77

-βραχώδεις ακτές, -αμμώδεις ή χαλικώδεις παραλίες και αμμοθίνες, -περιοδικά κατακλυζόμενα εδάφη, -παράκτια και παράλια δάση. Τα παράκτια οικοσυστήματα είναι πολύ σημαντικά και από βιολογική άποψη

γιατί

περιλαμβάνουν ένα μεγάλο φάσμα και ποικιλία βιοτόπων τόσο μέσα στο νερό, όσο και στη γειτονική χέρσο, αλλά και στη μεταβατική ζώνη μεταξύ χέρσου και νερού. Εδώ κατοικούν, αναπαράγονται, μεγαλώνουν και βρίσκουν καταφύγιο και άφθονη τροφή θαλάσσιοι, υφάλμυροι και χερσαίοι οργανισμοί. Εδώ συναντώνται υδρόβια και άλλα πουλιά, φύκια της θάλασσας, ανώτερα φυτά της χέρσου και της θάλασσας (Ποσειδώνιες και Ζωστέρες), αλλά και μύκητες και βακτήρια. Συνήθως, το υπόβαθρο των παράκτιων περιοχών αποτελείται από μετακινούμενα υλικά όπως είναι άμμος, χαλίκια, πηλός, άργιλος εμπλουτισμένη με οργανικά υπολείμματα (όστρακα, φύκια) ή από στέρεο υπόβαθρο (βράχια). Ο πυθμένας αυτών των παράκτιων περιοχών σχηματίζει αναχώματα ή υβώματα, αλλά και βυθίσματα τα οποία μετακινούνται από τη δράση των κυμάτων και των ρευμάτων της περιοχής. Στην παράκτια περιοχή, όπως και στην ανοικτή θάλασσα ζουν διάφοροι οργανισμοί οι οποίοι κυρίως ταξινομούνται σε πλαγκτόν (πλανώνται στο νερό), βένθος (κατοικούν στο ίζημα), νηκτό (κολυμπούν στο νερό) και το νευστό (διαβιούν στη δι-επιφάνεια του νερού με τον αέρα). Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


Η ποιότητα του παράκτιου περιβάλλοντος είναι επίσης σημαντική για τη δημιουργία ευκαιριών αναψυχής και τουρισμού. Οι αμμώδεις παραλίες και οι παράκτιοι υγρότοποι πολλές φορές λειτουργούν ως φυσικά φράγματα, απέναντι στη δράση των κυμάτων στη διάβρωση και στις πλημμύρες. Στα παράκτια οικοσυστήματα περιλαμβάνονται και οι παράκτιοι υγρότοποι, λιμνοθάλασσες, δέλτα, εκβολές και όχθες ποταμών, αλμυρά, υφάλμυρα και γλυκού νερού βαλτοτόπια και υγρά λιβάδια. Οι παράκτιοι υγρότοποι παρέχουν εκτός των άλλων αποτελεσματική άμυνα κατά των καταιγίδων, καθώς απορροφούν την ενέργεια των κυμάτων και συγκεντρώνουν ιζήματα που ανυψώνουν το επίπεδο της γης. Η κύρια βλάστησή τους αποτελείται από φυτά ανθεκτικά σε άλατα, όπως είναι τα αλόφυτα ή αλμυρίκια ή αλμυρίθρες. Οι εκβολές χωρίς τεχνικά έργα διαθέτουν μεγαλύτερο δυναμικό αποθήκευσης νερού, ώστε να μειώνονται οι απειλές από τον κυματισμό και την παλίρροια. Οι βραχώδεις ακτές είναι παράκτιοι σχηματισμοί με βραχώδες υπόστρωμα όπου ψεκάζονται, αποπλένονται ή αναδύονται από τα παράκτια νερά. Οι παραλίες που αποτελούνται από ασταθές, χαλαρό, χονδρόκοκκο έως λεπτόκοκκο υλικό, εκτείνονται από τη μέση στάθμη των παράκτιων νερών μέχρι τη χέρσο, εκεί όπου υπάρχει μεταβολή των εδαφικών υλικών ή τη φυσιογραφία της περιοχής. Οι παραλίες είναι συνήθως στενές λωρίδες παράλληλες με την ακτογραμμή και πολλές φορές χωρίζονται από το εσωτερικό της χέρσου με τους παράκτιους υγροτόπους. Αμμοθίνες είναι ασταθείς αμμόλοφοι ή αμμώδεις ράχες και επεκτείνονται από την ανώτερη στάθμη των υδάτων της θάλασσας μέχρι την καθαυτό χέρσο, ενώ η διαμόρφωσή τους επηρεάζεται από τον άνεμο ή και τον κυματισμό. Οι κατακλυζόμενες παράκτιες περιοχές δέχονται περιοδική κατάκλυση από νερά και λειτουργούν ως φυσικά συστήματα ελέγχου των πλημμυρών. Τα παράκτια δάση στο ελληνικό ξηροθερμικό περιβάλλον αποτελούνται από αμιγή ή μικτά δάση κυρίως κωνοφόρων (χαλέπιος

και τραχεία πεύκη, κουκουναριά) αλλά και σκληρόφυλλων

αειφύλλων (σχίνος, κουμαριά, ρείκια). Τα δάση αυτά είναι εξαιρετικά χρήσιμα εκτός των άλλων και για τη διατήρηση της γονιμότητας των καλλιεργούμενων εδαφών που βρίσκονται πίσω από αυτά. Τα δάση αυτά εμποδίζουν τη προς τη χέρσο κίνηση του αέρα, της άμμου και τον αεροψεκασμό του θαλασσινού νερού. Προβλήματα και Προοπτικές Η παράκτια ζώνη περιλαμβάνει τα ομαλότερα τμήματα της χώρας και αποτελεί έτσι φυσικό πλουτοπαραγωγικό πόρο, αλλά και πόλο έλξης για ποικίλες δραστηριότητες. Εξάλλου, λόγω του ιδιαίτερου χαρακτήρα που έχουν οι παράκτιες περιοχές και των πλεονεκτημάτων που αυτές προσφέρουν σε αναπτυξιακές δραστηριότητες και έργα κοινωνικο-οικονομικού χαρακτήρα, είναι Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

78


επόμενο να έχουν επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον. Οι παράκτιες περιοχές έχουν συνήθως υψηλή παραγωγικότητα η οποία σε συνδυασμό με τις ήπιες εκεί κλιματικές συνθήκες, δημιουργούν ευνοϊκούς οικοτόπους και περιοχές με εν δυνάμει υψηλές αποδόσεις ως προς την παραγωγικότητα. Στο παρελθόν, τα ευνοϊκά αυτά φυσιογραφικά και βιολογικά τους χαρακτηριστικά υποβοηθήθηκαν με έργα έγγειων βελτιώσεων (αποστραγγιστικά, αποξηραντικά, αρδευτικά κ.ά) με σκοπό η γη που θα προέκυπτε να δινόταν στην καλλιέργεια και στην εκτεταμένη εκμετάλλευση. Επανειλημμένες τέτοιες πρακτικές που είχαν εφαρμοστεί στο ελληνικό παράκτιο περιβάλλον, στις περισσότερες των περιπτώσεων δεν είχαν την αναμενόμενη επιτυχία, ενώ οι γειτονικές περιοχές της θάλασσας ή του παράκτιου υγρότοπου υπέστησαν αλλοιώσεις (νιτρορύπανση, ευτροφισμός) με αντίκτυπο στην παραγωγικότητα και βιοποικιλότητά τους. Από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει το παράκτιο περιβάλλον είναι η απώλεια των βιοτόπων, ενώ η ποιότητα των παράκτιων νερών αποτελεί ένα μέγιστο θέμα συζητήσεων, μελετών και προβληματισμών. Τα πλέον έντονα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι παράκτιες περιοχές είναι ο ευτροφισμός, η υπέρμετρη ανάπτυξη ορισμένων φυκών, η περιοδική εμφάνιση της “άνθησης του ύδατος” (waterbloom), αλλά και οι πετρελαιοκηλίδες. Εξάλλου, η οικιστική δραστηριότητα στον παράκτιο χώρο, η μεγάλη συγκέντρωση κατοικιών και ξενοδοχειακών μονάδων και η λειτουργία λιμενικών και άλλων εγκαταστάσεων, δημιουργούν ιδιόμορφα αστικά 79 περιβάλλοντα μέσα από τις κοινωνικο-οικονομικές δραστηριότητες οι οποίες έχουν ακτίκτυπο και συρρίκνωση του φυσικού περιβάλλοντος και των πόρων του. Η αστικοποίηση των παράκτιων περιοχών απαιτεί τις ουσιώδεις κατασκευές (κατοικίες, υπηρεσίες δημόσιες, δρόμοι, βενζινάδικα, χώρους πρασίνου και στάθμευσης των οχημάτων, μαρίνες, κ.ά), τις σχετικές υπηρεσίες υποδομής και υποστήριξης (μεταφορές, τηλεπικοινωνίες, ενέργεια, ύδρευση, επεξεργασία αποβλήτων και αποκομιδή απορριμάτων κ.ά), προϊόντα, σκεύη και συσκευές για η διαβίωση του εκεί πληθυσμού και των τουριστών, αλλά και αδιατάραχτο φυσικό περιβάλλον. Έτσι, αυτού του είδους η αστικοποίηση στις παράκτιες περιοχές, τροποποιεί αυτό τον ίδιο τον παράκτιο χώρο, έχει αρνητικές επιπτώσεις στην τοπική πανίδα και χλωρίδα, αλλά και σε δραστηριότητες που ήσαν περισσότερο συμβατές με το περιβάλλον. Ο τουρισμός και η αναψυχή στις παράκτιες περιοχές είναι μια πολύ μεγάλη οικονομική και όχι μόνο δραστηριότητα και ίσως αποτελεί το βασικότερο παράγοντα αλλαγών στην παράκτια ζώνη. Πέρα από τις καθαρές παραλίες και τα διαυγή νερά, απαιτούνται μεγάλες υποδομές και παροχή πολύ καλών υπηρεσίες στην περιοχή, ενώ η γενικότερη “πίεση” στον περιβάλλοντα χώρο είναι εξαιρετικά μεγάλη. Έτσι, ο προβληματισμός που γεννάται είναι, με πια μέσα και με ποιές παρεμβάσεις θα ελαχιστοποιηθούν οι οποιεσδήποτε επιβαρύνσεις και ίσως οι αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


Η απώλεια φυσικών πόρων, εξαιτίας της αλόγιστης ανάπτυξης που επικεντρώθηκε στον παράκτιο χώρο, είναι ιδιαίτερα έντονη. Κάτω από παρόμοιες συνθήκες, περιοχές υγροτόπων και συστήματα αμμοθινών έχουν χαθεί, ενώ οι λιμνοθάλασσες και οι αβαθείς θαλάσσιες περιοχές έχουν ρυπανθεί και μολυνθεί. Εξάλλου, μεγάλες περιοχές παράκτιων υγροτόπων έχουν αποξηρανθεί προς ώφελος της αστικοποίησης, της βιομηχανικής ανάπτυξης και της γεωργίας. Υπολογίζεται ότι συνολικά στο Μεσογειακό παράκτιο χώρο τα τελευταία 50 χρόνια έχουν χαθεί πάνω από ένα εκατομμύριο εκτάρια σε υγροτόπους. Οι αμμοθίνες που έχουν σημαντικό ρόλο στην προστασία κατά των πλημμυρών και αποτελούν απόθεμα βιοποικιλότητας, ωστόσο χάνονται εξαιτίας ανθρωπογενών κυρίως δραστηριοτήτων. Περισσότερο από το ένα τρίτο των ευρωπαϊκών συστημάτων αμμοθινών έχουν καταστραφεί ή υποβαθμιστεί τα τελευταία είκοσι χρόνια. Οι πυρκαγιές σε συνδυασμό με την εντατική βόσκηση έχουν άμεσες επιπτώσεις στην έλλειψη προστασίας του εδάφους από τις έντονες εποχιακές βροχοπτώσεις με αποτέλεσμα να δημιουργούνται προβλήματα διάβρωσης. Η διάβρωση όπως είναι γνωστό μειώνει την παραγωγικότητα του εδάφους και συμβάλλει στις πλημμύρες και τη συγκέντρωση λάσπης στις παράκτιες περιοχές. Διάβρωση όμως υπάρχει και στον παράκτιο χώρο και αποτελεί πρόβλημα σε πολλές περιοχές. Η διάβρωση και η επέκταση της παραλίας αποτελούν κυρίως φυσικές διαδικασίες που καθορίζουν τη σημερινή μορφή των ακτών. Ωστόσο, η ανεξέλεγκτη κατασκευή λιμανιών, μαρίνων και μόλων, οι αμμοληψίες και χαλικοληψίες από ποτάμια και τη θάλασσα, η 80 ναυσιπλοΐα κοντά στον παράκτιο χώρο, οι αποξηράνσεις παράκτιων υγροτόπων, οι κατασκευές φραγμάτων, αποβάθρων και άλλων τεχνικών έργων χωρίς την απαιτούμενη επιστημονική τεκμηρίωση έχουν δημιουργήσει πολλαπλά προβλήματα. Προβλήματα υποβάθμισης των οικοσυστημάτων, μετακίνηση της άμμου από τις παραλίες και τις αμμοθίνες, συχνό μπάζωμα των λιμανιών και των μόλων, απώλεια ιχθυοτόπων και επηρεασμός χώρων ωοτοκίας των ψαριών, δυσοσμία νερών, υπέρμετρη ανάπτυξη νηματοειδών φυκών και συχνά φαινόμενα άνθησης του ύδατος. Για τον παράκτιο χώρο της Ελλάδας οι επιπτώσεις αυτές και η προβληματική που συνήθως αναπτύσσεται έχουν ιδιαίτερη σημασία. Με τα καινούργια δεδομένα για την επερχόμενη παγκόσμια μεταβολή των κλιματικών συνθηκών σε τοπικό και ευρύτερο επίπεδο (ανύψωση της στάθμης της θάλασσας, πλημμυρικά φαινόμενα, ξηρασίες και ανομβρίες κ.ά) και σε συνδυασμό με τις αυξανόμενες πιέσεις πάνω στο φυσικό και αστικό περιβάλλον, τις κάθε είδους κατασκευές στις παράκτιες περιοχές και τις δραστηριότητες που εκεί εξασκούνται δημιουργούνται ευθύνες και υποχρεώσεις για κατασκευή έργων πολλαπλής προστασίας τους, αλλά και ευρύτερης διαχείρισης του παράκτιου χώρου. Η άνοδος του επιπέδου των θαλασσών δημιουργεί απειλές αλλά και ευκαιρίες για τους βιοτόπους κατά μήκος των ακτών. Ωστόσο οι συνολικές συνέπειες προβλέπονται ότι θα είναι αρνητικές. Ιδιαίτερα τονίζεται ότι σημαντικές περιοχές

κινδυνεύουν να εγκλωβιστούν ή και να



κατακλυσθούν από τα νερά. Και δεν είναι μόνο οι άμεσες επιπτώσεις από τις κλιματικές μεταβολές. Θα πρέπει να συνεκτιμηθούν επίσης οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ δραστηριοτήτων, διαφόρων κατασκευών και της προστασίας των φυσικών οικοσυστημάτων. Η υποβάθμιση όμως του παράκτιου περιβάλλοντος μπορεί να προέρχεται από μακριά. Για παράδειγμα, αυτό μπορεί να δημιουργηθεί όταν το υδρογραφικό δίκτυο της ενδοχώρας και τα μεγάλα ποτάμια μπορούν πολύ εύκολα και σε μεγάλες ποσότητες να φέρουν τα φερτά υλικά τους στον παράκτιο χώρο ή και να τον εμπλουτίσουν με κάθε είδους ρυπαντικά φορτία προερχόμενα από τις γεωργικές καλλιέργειες ή και τις απευθείας απορροές από αστικά λύματα και βιομηχανικά απόβλητα, τοξικά ή μη. Όπως αναφέρεται

σε σχετικά εγχειρίδια για την οικονομική ανάπτυξη και προστασία του

περιβάλλοντος σε παράκτιες περιοχές, το μεγαλύτερο εμπόδιο στην αποτελεσματική διαχείριση των παράκτιων ζωνών είναι ότι τα θεσμοθετημένε όρια και οι ζώνες σχεδιασμού δεν ανταποκρίνονται στις φυσικές ενότητες των παράκτιων ζωνών. Εξάλλου, η παράκτια ζώνη αποτελεί αρμοδιότητα τοπικών φορέων και οργανισμών με ποικίλα ενδιαφέροντα και στόχους, ενώ το πρόβλημα επιδεινώνεται λόγω της τάσης να καθορίζονται διοικητικά όρια και ένταξη μορφολογικών χαρακτηριστικών της ακτής στην ευθύνη αρκετών τοπικών ή περιφερειακών αρχών. Σύμφωνα με το Δίκτυο Διαχείρισης και Σχεδιασμού Παράκτιων Περιοχών η διαχείριση των 81 παράκτιων ζωνών ορίζεται ως “δυναμική διαδικασία στην οποία μια δεδομένη συντονισμένη στρατηγική αναπτύσσεται και τίθεται σε εφαρμογή για την κατανομή περιβαλλοντικών, κοινωνικο-οικονομικών και θεσμικών πόρων με σκοπό να επιτευχθεί η διατήρηση και η αειφόρος πολλαπλή χρήση της παράκτιας ζώνης”. Πίνακας 4 :Κύρια χαρακτηριστικά της διαχείρισης παράκτιων ζωνών (πηγή: Gubbay, 1990) Στοχεύει στην

•

προώθηση αειφόρου χρήσης

•

ισόρροπη ζήτηση των πόρων της παράκτιας ζώνης

•

επίλυση των αντιθέσεων χρήσης

•

προώθηση της ευαισθητοποίησης της κοινωνίας ως προς τις χρήσεις της

παράκτιας ζώνης

Αναγνωρίζει ότι

•

προώθηση στρατηγικού σχεδιασμού για τις ακτές

•

η παράκτια ζώνη αποτελεί μιά ενότητα από την άποψη του σχεδιασμού

•

ο σχεδιασμός και η διαχείριση της παράκτιας γης και των νερών δεν μπορούν

να αντιμετωπιστούν ξεχωριστά •

η παράκτια ζώνη είναι περιοχή στην οποια απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή και

δεδομένα για το σχεδιασμό και τη διαχείριση



Επιζητεί

•

εθνική προοπτική

•

μακροπρόθεσμη αντίληψη

•

ολοκληρωμένη προσέγγιση σχεδιασμού και διαχείρισης

•

επικοινωνία, συνεργασία και συντονισμό μεταξύ επιστημόνων, αρχών και

χρηστών •

ευέλικτη προσέγγιση

•

ένα ειδικό φορέα για την εφαρμογή και την αντιμετώπιση των ζητημάτων της

παράκτιας ζώνης

Πίνακας 5:Απαιτούμενες πληροφορίες για το σχέδιο ολοκληρωμένης διαχείρισης παράκτιων περιοχών (Πηγή:Esturiales, 2006) Φυσικές διαδικασίες

•

•

παλιρροϊκές στάθμες

εκβαθύνσεις

•

•

ιζηματογένεση και διάβρωση

κύματα και ρεύματα

•

ρυθμός συντήρησης εκβαθύνσεων

•

•

γεωμορφολογική ανάπτυξη

ανάβλυση γλυκού νερού

•

θέσεις διάθεσης εκσκαφών

•

•

αξιολόγηση παράκτιων έργων μετά την

φύση βυθού & κοίτης

κατασκευή

αποβάθρες,

κυματοθραύστης,

• διαχρονική βυθομετρία • γεωλογικό ιστορικό • Ποιότητα νερών και

θολότητα νερού •

•

κατηγορίες χρήσης νερών ποταμών

ιζημάτων

δεδομένα, στοιχεία, πληροφορίες

•

σχέδια εταιριών ύδρευσης

για την προστασία(φυσικοχημικές,

•

χρήσεις γης μεταξύ ξηράς και νερού

βιολογικές,

•

σημειακές

μικροβιολογικές,

ιζηματολογικές)

ρύπανσης

στον

παράκτιο χώρο

• λεκάνη

πηγές

απορροής

και

πηγές

ρύπανσης

•

τιμές/οδηγοί EE,WHO κ.ά

•

προβλήματα απορριμμάτων στις ακτές

και εκβολές ποταμών

• μελλοντικές πολιτικές και στόχοι για την ποιότητα Διατήρηση φύσης

•

•

φυσικά καταφύγια ή προστατευόμενες

περιοχές που διαχειρίζονται Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

82


θεσμοθετημένες περιοχές

•

ιστορική μεταβολή οικοτόπων

•

•

κατάλληλοι τόποι για φυσικά καταφύγια

με

•

επιδράσεις, συμφέροντα, αμφισβητήσεις

ιδιαίτερη σημασία για τη φύση ή

•

ανάγκες σε έρευνα,διαχείριση

και με γεωλογική/γεωμορφολογική

•

ευαισθησία περιοχής στη μεταβολή της

πληροφορίες

για

περιοχές

σημασία

ποιότητας

• είδη φυσικών οικοτόπων • είδη και κοινωνίες πανίδας και χλωρίδας • Τοπίο

ταξινόμηση και πληθυσμοί πουλιών •

•

συγκρούσεις ή αμφισβητήσεις

θεσμοθετημένες

•

θέσεις

περιοχές

και

πολιτικές

με

δυνατότητες

ανάπλασης/αποκατάστασης

• πιθανότητα θεσμοθέτησης • Πολιτιστική

ευαίσθητες περιοχές •

•

βαθμός ευπάθειας

κληρονομιά

εντοπισμός θέσεων και εν δυνάμει

•

ανάγκες μελλοντικής διαχείρισης

δυναμικό •

•

εντοπισμός πεδίων με οστρακόδερμα και

εθνική και ΕΕ αλιευτική πολιτική

αναπαραγωγής ψαριών

•

•

στοιχεία για ψαρότοπους

•

τάσεις και κατάσταση ψαρότοπων

οστρακοειδών

•

προβλέψεις, αντιξοότητες

•

•

ανάγκες

περίοδος αλιείας

•

εθελοντική διαχείριση

•

συγκρούσεις/ αμφισβητήσεις

•

•

χώροι ανάπτυξης, βελτίωσης

τύποι

•

εθελοντική διαχείριση

θέσεων Αλιεία

είδη

με

υψηλό

αλιευομένων

οικιστικό

ψαριών

και

• αριθμός ψαράδων και σκαφών • μέθοδοι αλιείας • μέγεθος και ιπποδύναμη σκαφών

• αξιολόγηση παράκτιων υποδομών Τουρισμός αναψυχή

και


83


•

•

υπάρχουσες πολιτικές

πόλοι έλξης

•

παράκτιες στρατηγικές

•

•

πολιτικές και αξιολογήσεις

διανομή και δυναμικό

•

προγράμματα και προτάσεις ανάπτυξης

•

•

απαιτήσεις καταναλωτών

τάσεις,παρελθόν, μέλλον

•

παραλίες και σημεία πρόσβασης

καταλύματα •

•

συγκρούσεις, αμφισβητήσεις

έκταση

•

απαιτήσεις για μελλοντική διαχείριση

πρότυπα για τη χρήση •

•

τύποι ναυτιλίας και ευκολίες

διαστάσεις της εκμετάλλευσης γης

•

συντήρηση και εκβάθυνση

και νερού

•

αμφισβητήσεις, συγκρούσεις

•

υπάρχουσες ρυθμίσεις

•

ιστορικές τάσεις

•

ανάγκες διαχείρισης

•

αμυντικά θέματα

•

διευθέτηση καταφυγίων

λόγοι απόρριψης προγραμματισμένων

• συγκρούσεις,

αμφισβητήσεις,

επιπτώσεις • ανέσεις

και

προσφερόμενες

υπηρεσίες • Ιδιοκτησίες γης

• υπάρχουσα και μελλοντική χρήση • Εμπόριο,

ναυτιλία,

ναυσιπλοΐα

• βιομηχανία

και

εμπορικά

συμφέροντα • σημασία της εκμετάλλευσης για Προστασία θάλασσας

την τοπική και εθνική οικονομία • φυσική προστασία •

Προγραμματισμός

αναχώματα για πλημμύρες •

•

και σχεδιασμός

τοπικά και άλλα σχέδια

παρεμβάσεων

•

•

πολιτικές που απέτυχαν

ιστορική αναδρομή και εν δυνάμει ανάπτυξη στο μέλλον • τοπικά έγγραφα σχεδιασμού και οδηγίες


84


Οι Παράκτιες Περιοχές της Ελλάδας Ο παράκτιος χώρος των χωρών στη Μεσόγειο και ειδικότερα η Ελλάδα αντιμετωπίζει το πρόβλημα του ελλείμματος του νερού. Εξάλλου είναι γνωστό, ότι η η ανισοκατανομή των βροχοπτώσεων και της ζήτησης του νερού σε σχέση με την υπερβολική χρήση του δημιουργεί περιβαλλοντικά προβλήματα, όπως είναι βλάβες στους υπόγειους υδροφορείς, στην αποξήρανση υγροτόπων, στη συγκέντρωση ρύπων και άλλα. Ειδικότερα, στις παράκτιες περιοχές της Αργολίδας, Μακεδονίας, Θεσσαλίας, Τροιζηνίας, Αττικής και των νησιών έχουν παρατηρηθεί φαινόμενα υφαλμύρωσης και καθιζήσεων του εδάφους που οφείλονται στην καταστροφή των υπόγειων υδροφορέων. Επομένως, το έλλειμμα του νερού στις παράκτιες περιοχές αποτελεί σημαντικό προβληματισμό και πρόκληση. Η Μεσόγειος θάλασσα επίσης, ως κλειστή θαλάσσια περιοχή και ως περιοχή με μικρή παλιρροιακή κίνηση, φαίνεται ότι είναι ευαίσθητη στη ρύπανση όπως το ίδιο συμβαίνει με τους περισσότερους κόλπους στην Ελλάδα. Σημειώνεται ότι τα ανεπεξέργαστα λύματα που ρίχνονται στη θάλασσα, οι απορροές από τις γεωργικές καλλιέργειες που είναι εμπλουτισμένες με νιτρικά και φωσφορικά θρεπτικά άλατα και φυτοφάρμακα και τα ατυχήματα της ναυτιλίας με τις πετρελαιοκηλίδες συμβάλλουν στη ρύπανση της θάλασσας. Υπολογίζεται ότι 80-85% του συνολικού φορτίου της ρύπανσης στη Μεσόγειο και κατ’ επέκταση στην Ελλάδα, έχει την προέλευσή της από τη στεριά και αποδίδεται κυρίως στα αστικά λύματα, τις γεωργικές απορροές και τα βιομηχανικά απόβλητα. Ο ελληνικός παράκτιος χώρος διαμορφώνεται από τη γεωλογία και τη γεωμορφολογία, το κλίμα και τη δυναμική κατάσταση των ακτών. Η Ελλάδα παρουσιάζει πλούσιο οριζόντιο και κατακόρυφο διαμελισμό αποτέλεσμα της δράσης των γεωλογικών παραγόντων. Η έντονη όμως μορφολογική διαφοροποίηση καθόρισε και το υδρογραφικό της δίκτυο. Οι λεκάνες απορροής των σημαντικότερων ποταμών είναι εκτεταμένες και τα φαινόμενα διάβρωσης και αποσάθρωσης των πετρωμάτων είναι έντονα εξαιτίας των κλιματικών συνθηκών και της σύστασης και δομής των γεωλογικών σχηματισμών. Το αποτέλεσμα είναι, χερσογενή υλικά να μεταφέρονται προς τις ακτές και τις θάλασσες. Με επιστημονικούς δηλαδή όρους η υδροδυναμική του υδρογραφικού δικτύου της Ελλάδας είναι ο κύριος παράγοντας διαμόρφωσης του παράκτιου χώρου. Εξάλλου και το κλίμα αποτελεί βασικό παράγοντα για τη διαμόρφωση των ακτών γιατί από αυτό εξαρτάται κατά κύριο λόγο η αποσάθρωση που δημιουργεί το έδαφος, το οποίο τροφοδοτεί τον παράκτιο χώρο. Ωστόσο, οι βροχοπτώσεις είναι ο κύριος παράγοντας της μεταφοράς των προιόντων της διάβρωσης (στερεο-μεταφορά). Οι άνεμοι με την ένταση, συχνότητα και κυρίως την κατεύθυνσή τους παίζουν τον πλέον κυρίαρχο ρόλο στην παράκτια υδροδυναμική. Αυτή η υδροδυναμική των θαλάσσιων μαζών στις παράκτιες περιοχές εκφράζεται με τον κυματισμό ο οποίος εξαρτάται από


85


τα επικρατούντα ανεμολογικά καθεστώτα, τα οποία στην Ελλάδα είναι κυρίως βορείων και νότιων κατευθύνσεων. Οι ακτές της Ελλάδας κατατάσσονται στις δελταϊκές, ακτές προσχωσιγενείς, ακτές διαβρωσιγενείς, ακτές μικτού τύπου και βραχώδεις ακτές. Στην Ελλάδα η παράκτια ζώνη είναι πυκνοκατοικημένη και σ’αυτό το χώρο εξασκούνται μιά μεγάλη ποικιλία από δραστηριότητες μέσα από τις οποίες γίνεται εντατική χρήση στο νερό και στο έδαφος. Έτσι, στην παράκτια περιοχή συγκεντρώνεται πάνω από το 60% του πληθυσμού της χώρας με μεγάλες εποχιακές εξάρσεις, εδώ συντηρείται το 70% της βιομηχανικής παραγωγής και το 90% των τουριστικών επενδύσεων. Εξάλλου από τα 350 εκατομμύρια των κατοίκων των 18 παρα-μεσογειακών κρατών, τα 130 εκατομμύρια ζουν μόνιμα στην παράκτια ζώνη, ενώ θα πρέπει να προστεθούν και άλλα 110 εκατομμύρια τουρίστες που φιλοξενούνται ετησίως στις περιοχές αυτές. Για τον ελληνικό παράκτιο χώρο έχουν ιδιαιτέρα σημασία και σπουδαιότητα οι αμμώδεις παραλίες ή γενικότερα παραλίες, τα δέλτα των ποταμών και οι απόκρημνες ακτές. Ως παραλίες χαρακτηρίζονται περιοχές της ακτής όπου υπάρχουν αποθέσεις, άμμου (κόκκοι με διάμετρο 63-1200μm), χολικών ( υλικό διαμέτρου 1200-2000μm) και κροκάλων (διάμετρος υλικών πάνω από 2000μm). Τα παράκτια συστήματα εκτός των φυσικών διεργασιών αλλοιώνονται και από τις ανθρωπογενείς παρεμβάσεις και δραστηριότητες. Ειδικότερα, εκτός του 86 σημερινού προβλήματος της μεταβολής των κλιματικών συνθηκών οι παραλίες επηρεάζονται από τις τεκτονικές κινήσεις του γήινου φλοιού, τα ξαφνικά ακραία καιρικά φαινόμενα, από τη χρήση της παράκτιας ζώνης από τον άνθρωπο, από τις δραστηριότητες του ανθρώπου τόσο στον παράκτιο χώρο ,αλλά και στην ευρύτερη λεκάνη απορροής. Οι παραλίες αυτές κάτω από την επίδραση ισχυρών ενεργειακών παραγόντων (κυματισμός, ρεύματα, άνεμος, παλίρροια) διαβρώνονται έντονα με αποτέλεσμα περιοδικά να μεταβάλλουν μορφή και χαρακτήρα, ενώ μπορεί ακόμη και να εξαφανιστούν. Εξάλλου, μεταβολές υφίστανται οι ακτές και από χρόνιες περιβαλλοντικές επιδράσεις. Οι φυσικοί παράκτιοι σχηματισμοί που συναντώνται σε μιά αμμώδη παραλία οφείλονται κυρίως στη δράση του ανέμου, του κυματισμού, αλλά και της γενικότερης τοπογραφικής και γεωλογικής δομής της ενδοχώρας. Οι παράκτιοι αυτοί σχηματισμοί συνήθως αναφέρονται ως γεωμορφές. Έτσι, σε μια αμμώδη παραλία μπορεί να συναντήσει κανείς: - λιμνοθάλασσες. Αβαθή παράκτια περιβάλλοντα τα οποία διαχωρίζονται από τη θαλάσσια περιοχή με φραγμούς, αναχώματα, τόξα, αμμολουρονησίδες κλπ. Εκτεταμένες λιμνοθάλασσες στον ελληνικό παράκτιο χώρο υπάρχουν στο Μεσολόγγι, στον Αμβρακικό κόλπο, στη Θράκη, στη δυτική Πελοπόννησο αλλά και στα νησιά. Τα οικοσυστήματα αυτά είναι πολύ παραγωγικά και τα αλιεύματά τους έχουν μεγάλη εμπορική σημασία. Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


- Αμμώδη βέλη. Δημιουργούνται από τη συνδυασμένη δράση δυο διαφορετικών κατευθύνσεων κυματισμών, πάνω σε μια αμμώδη παραλία η οποία έχει συμπαγές υπόβαθρο. Τέτοια βέλη συναντώνται στο Θερμαϊκό, Ποσίδι Χαλκιδικής, Λακωνία, Ηγουμενίτσα κ.ά. - Αμμώδεις λαιμοί. Οι αμμώδεις λαιμοί ή Tombolo δημιουργούνται μπροστά από αμμώδεις παραλίες όταν υπάρχουν υπολείμματα νησίδων βραχώδους ή αμμώδους σύστασης στο γειτονικό θαλάσσιο χώρο. Οι δομές αυτές συνδέονται με φαινόμενα παλαιών αποσύρσεων, ή επικλίσεων της στάθμης της θάλασσας ή ακόμη από αναδύσεις θαλάσσιου υποβάθρου. Τέτοιοι λαιμοί στον ελληνικό παράκτιο χώρο μπορεί να συναντήσει κανείς στο Καβούρι Αττικής, στη περιοχή Πάργας και στα νησιά. - Παραλιακοί ψαμμίτες. Είναι γεωμορφές συνεκτικού τύπου με υλικά που έχουν υποστεί επαναδιεργασίες (διαγένεση). Στην Ελλάδα τέτοιες εμφανίσεις υπάρχουν στην Αττική, Κρήτη, Πελοπόννησο, Εύβοια κ.ά Τα δέλτα των ποταμών που συνδέονται με περιοχές εκβολών ποταμών περιλαμβάνουν ένα ευρύτερο φάσμα γεωλογικών σχηματισμών. Για πρώτη φορά ο όρος “δέλτα” χρησιμοποιείται από τον Ηρόδοτο τον 5ο αιώνα π.χ. για να περιγράψει την τριγωνική περιοχή ξηράς που είχε σχηματίσει ο Νείλος ποταμός. Σημειώνεται ότι όλα τα ποτάμια δεν σχηματίζουν δέλτα. Οι σημαντικότεροι παράγοντες που καθορίζουν και διαμορφώνουν την εξέλιξη ενός δέλτα είναι: 87

- η γεωμορφολογία και η διαμόρφωση της ακτής - η διεύθυνση και η ένταση του κυματισμού - ο βαθμός της παράκτιας μετακίνησης των ιζημάτων και η σχέση τους με τη μεταφορά υλικού από τους ποταμούς - το εύρος της παλίρροιας. Ουσιαστικά οι διεργασίες δημιουργίας ενός δέλτα καθορίζονται από το καθεστώς του ποταμού, τις παράκτιες διεργασίες και τους κλιματικούς παράγοντες. Στον ελληνικό παράκτιο χώρο σχηματίζονται διάφορες μορφές δέλτα ως αποτέλεσμα των σχετικά υψηλών ποσοστών μεταφερόμενων ποτάμιων ιζημάτων στον παράκτιο χώρο σε συνδυασμό με το αβαθές των λεκανών μπροστά στις εκβολές των ποταμών και τις κυματικές διεργασίες στον παράκτιο χώρο. Πίνακας 6:Τα κυριότερα ελληνικά δέλτα με τα μορφολογικά τους χαρακτηριστικά Ποταμός /Δέλτα

Περιοχή Εκβολών

Λεκάνη

Πεδιάδα Δέλτα

Ακτογραμμή Δέλτα

Απορροής

έκταση σε τ.χλμ.

μήκος σε χλμ.

120 400 190

16 35 20

έκταση Αλιάκμονας Αξιός Έβρος

Θερμαϊκός Θερμαϊκός Θρακικό

τ. χλμ. 9250 23750 52900

σε



Καλαμάς Πηνειός (Θ.) Σπερχειός Στρυμόνας

Ιόνιο Θερμαϊκός Μαλιακός Στρυμονικός

1826 10750 1780 16550

80 70 104 10

30 20 25 10.5

Οι απόκρημνες ακτές χαρακτηρίζονται από σχεδόν κατακόρυφα ή κατακόρυφα τοιχώματα χέρσου, όπου η χέρσος συναντά το θαλάσσιο χώρο στην περιοχή της ακτογραμμής. Τα τοιχώματα αυτά υφίστανται έντονα τους μηχανισμούς διάβρωσης (άνεμος, θερμοκρασία, βροχόπτωση, κυματισμός) με τους οποίους εξελίσσονται συνήθως σε οριζόντιες πλατφόρμες. Η δομή και η γεωμορφολογική σύσταση αυτών των κρημνών, με τη σταδιακή διάβρωσή τους δημιουργεί στο γεωλογικό χρόνο κοιλάδες, όρμους, μικρά λιμάνια, αλλά και αμμώδεις κολπίσκους. Ουσιαστικά οι μηχανισμοί διάβρωσης έχουν διαφορετική συμπεριφορά πάνω στα διάφορα πετρώματα και τους γεωλογικούς σχηματισμούς. Έτσι, ανάλογα με το βαθμό αντοχής και συνοχής των γεωλογικών σχηματισμών δημιουργούνται ανάλογα διάφορες διαφοροποιήσεις. Ένα πολύ μεγάλο μέρος των ελληνικών νησιών καταλαμβάνεται από απόκρημνες ακτές.

---------------Υπαίθρια Περιβαλλοντικά Κέντρα Πρόκληση του Μέλλοντος Τα Υπαίθρια Περιβαλλοντικά Κέντρα στοχεύουν στην ανανέωση της συνοχής και των δομών της 88 τοπικής κοινωνίας, που καλείται να αναπτύξει δυναμικές, να συνθέσει σχέσεις, να προωθήσει καινοτομίες και να εξασφαλίσει προοπτικές για τον άνθρωπο και τη φύση. Ο πολιτισμός, το περιβάλλον, η παράδοση, η παραγωγή και η ήπια ανάπτυξη είναι τα ουσιώδη συστατικά της νέας πρόκλησης. Αναμφίβολα, η σημερινή πραγματικότητα σε ότι αφορά τη βιώσιμη ανάπτυξη φαίνεται ότι έχει οδηγηθεί σε αδιέξοδα εφαρμογής. Και τούτο, γιατί

οικοδομήθηκε με βερμπαλισμούς και

ευχολόγια από τους λίγους και τους έχοντες, πάνω στην αγωνία της κοινωνίας του μόχθου και της καθημερινής βιοπάλης. Έτσι, το μοντέλο τους, έχει φτάσει σε οριακό σημείο, απαξιώνοντας τις αρχές της οικονομικής αναβάθμισης

με την ταυτόχρονη έλλειψη σεβασμού προς τον

περιβάλλοντα, το γειτονικό χώρο όπου όλοι ζούμε, συνυπάρχουμε και δημιουργούμε γιατί … είμαστε ακόμα ζωντανοί. Ωστόσο, το σύγχρονο ολίσθημα στην ποιότητα ζωής, μπορεί να ξεπεραστεί μόνο με ένα νέο όραμα και επανασχεδιασμό των απαιτήσεων μας που θα βασίζονται συνδυαστικά και ολιστικά στον ορθολογισμό των απαιτήσεων της κοινωνίας και της οικονομίας και στη αναγκαιότητα της διασύνδεσής τους με το περιβάλλον. Οι γεωγραφικοί χώροι, όπου μπορούν να βρουν άμεση εφαρμογή βιώσιμα αναπτυξιακά σχέδια, είναι μόνο οι τοπικές κοινωνίες. Τα μικρά αυτά υποσύνολα ήταν ανέκαθεν οι μόνες μορφές κοινωνικής οργάνωσης που παρέμειναν αναλλοίωτες, στη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας. Αυτές ήταν εκείνες που Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


διαφύλαξαν την κληρονομιά - πολιτιστική, περιβαλλοντική – και τις παραδόσεις, γιατί αποτελούσαν τη ραχοκοκαλιά της τοπικής μικρο-οικονομίας. Τα μέχρι σήμερα σενάρια βιώσιμης ανάπτυξης μπορούμε να τα χαρακτηρίσουμε ως προς την εφαρμοσιμότητά τους, είτε ως ουδέτερα και άνευρα, είτε ως

στερούμενα πρωτοτυπίας,

προοπτικών και ευελιξίας. Επομένως, ο επαναπροσανατολισμός είναι η μόνη διέξοδος, αφού η αναγκαιότητα της σύνθεσης και διασύνδεσή τους περνά μέσα από τη γοητεία των σχέσεων ανθρώπου και φύσης. Μόνο έτσι θα μπορέσουν να υλοποιηθούν οι μελλοντικές ανάγκες της κοινωνίας, ώστε η σημερινή λιμνάζουσα συγκυρία να μετατραπεί σε δημιουργική και ολοκληρωμένη γνώση και εφαρμογή για την ήπια ανάπτυξη. Όταν δηλαδή θα γίνει ένα με την τοπική κοινωνία, όπως ήταν τότε. Η καινούργια προοπτική οφείλει πρωτίστως να δημιουργήσει συνθήκες οικονομικής συμβίωσης και να ενσωματωθεί μέσα στον τοπικό κοινωνικό ιστό. Έτσι, θα κατορθωθεί, το απλό και το αυτονόητο. Δηλαδή, μέσα από την παρατήρηση, το διάλογος, τις βιωματικές δράσεις, την κατανόηση και την ενημέρωση, να υιοθετηθεί ένας εναλλακτικός τρόπος σκέψης για μια νέα ανθρώπινη και υλοποιήσιμη πρακτική. Αυτή ουσιαστικά είναι η υπέρβαση, ζωτική αρχή για τα οράματα μιας καλύτερης ζωής. Σ’αυτό το σημείο, όπου σχεδιάζεται η ολοκληρωμένη τοπική ανάπτυξη, εμπλέκεται και ο ρόλος της περιβαλλοντικής αγωγής, η οποία οφείλει να είναι διαθέσιμη σε όλες τις κοινωνικές ομάδες, παρέχοντες σε όλους ευκαιρίες να παρατηρήσουν, να ερευνήσουν, να σκεφτούν, να προτείνουν και να εφαρμόσουν, αλλά και να διαφωνήσουν με ότι έχουν βιώσει, ακόμη και από τα παθήματα του σήμερα. Δεν αρκεί η περιβαλλοντική αγωγή μόνο για τη νέα γενιά. Ασφαλώς και δεν είναι αρκετό να περιμένουμε να ενηλικιωθούν οι νέες γενιές για να αναλάβουν δράση. Ασφαλώς και η διαχείριση των φυσικών πόρων, για παράδειγμα, δεν μπορεί να περιμένει ενηλικιώσεις. Το νέο ελπιδοφόρο μήνυμα για δράσεις ήπιας ανάπτυξης προέρχεται και έχει τις ρίζες του από την επαφή μας με τον κόσμο. Δηλαδή, τους παράγοντες του περιβάλλοντος –κοινωνικούς, οικονομικούς, οικολογικούς- που σαφέστατα περιλαμβάνουν τον άγριο και συμβιβαστικό άνθρωπο, την ελκυστική, τρυφερή και γοητευτική φύση που κάθε της επιλογή δημιουργεί αν μη τι άλλο, συγκινήσεις. Εξάλλου, η νέα δυναμική-πρόκληση, απαιτεί τον άνθρωπο μέσα στο περιβάλλον για να ζυμωθεί με το περιβάλλον του και τα προβλήματά του. Είναι αυτό το στήριγμα που χρειάζονται οι τοπικές κοινωνίες, είναι το όραμα της νέας αναπτυξιακής υποδομής, τα Υπαίθρια Περιβαλλοντικά Κέντρα δημιουργικής και ολοκληρωμένης ανάπτυξης για την περιοχή. Ένα υπαίθριο περιβαλλοντικό κέντρο μπορεί να ενσωματώνει για παράδειγμα, ένα οικολογικό μονοπάτι μέσα στη φύση, μια διαδρομή ιστορίας μέσα στην παλιά πόλη, δρόμους της παράδοσης, μονοπάτια στις ακτές και στις παραλίες, δίπλα στο ποτάμι, μια μέρα σε ένα κτήμα βιοκαλλιέργειας, αλλά και κέντρο επιμόρφωσης για νέους αγρότες, γραφείο διαμεσολάβησης για τα τοπικά προϊόντα κ.ά. Επίσης, τα Υπαίθρια Περιβαλλοντικά Κέντρα μπορούν να αποτελέσουν Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

89


αυτοτελείς πόλους-σταθμούς περιβαλλοντικής αγωγής και ενημέρωσης, τόπους συνάντησης και προσδοκιών καλύτερης ζωής, αλλά και πεδίο δράσεων. Το σχέδιο δράσης οφείλει να προκύψει μετά από την αναγκαία σύνθεση και το δημόσιο διάλογο. Ο διάλογος αυτός πέρα από το ότι είναι μια βαθύτατη κοινωνική διαδικασία, αποτελεί ταυτόχρονα και μια Αγωγή για τη δημοκρατία. Συνήθως, το τοπικό πολιτιστικό, φυσικό και κοινωνικό απόθεμα είναι πλούσιο. Αυτό που αναμένουν οι τοπικές κοινωνίες είναι κινητοποίηση μέσα από εφικτά σχέδια εργασίας, δημιουργία θέσεων εργασίας, αλλά και εξασφάλιση θετικής αντιμετώπισης από την Περιφέρεια. Παρόμοιες πρωτοβουλίες ασφαλώς και διαθέτουν την τοπική κοινωνική συναίνεση, γιατί η ήπια οικονομική ανάπτυξη με ουσιαστικές τοπικές περιβαλλοντικές πολιτικές είναι το ζητούμενο εδώ και αρκετό καιρό. Ωστόσο, οι ευεργετικές επιδράσεις που θα προκύψουν θα εξαρτηθούν από τη διαστρωματική διαχείριση, που θα έχει ως στόχο τη δημιουργία πολιτιστικών, οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών ευκαιριών. Δηλαδή, άνοιγμα ευκαιριών για απασχόληση, αποκατάσταση ή και συνέχεια αμιγών παραδοσιακών και ιστορικών στοιχείων, υποστήριξη εναλλακτικών μορφών παραγωγής και άλλα. Κάθε τοπική ανάπτυξη, μέσα από αυτή την ‘’Υπαίθρια’’ αυτονομία, καθώς είναι ορθολογική και γοητευτική, αποτελεί ευοίωνη προοπτική, όμως απαιτεί διάλογο και συναινέσεις, πολλές φορές υποχωρήσεις, ευέλικτα σχήματα αναπροσαρμοζόμενα, αυτοδυναμίες, 90

συνεργασίες και συνύπαρξη. Καθώς, τα Υπαίθρια Περιβαλλοντικά Κέντρα θα αποτελούν πόλους κοινωνικής συνοχής, ήπιας τοπικής ανάπτυξης, περιβαλλοντικής ανάδειξης και καινοτομίας και θα στηρίζουν την επιστροφή των ντόπιων στις ρίζες τους, η τοπική συναίνεση θα είναι εξασφαλισμένη. Γιατί, καμιά πολιτική δεν θα μπορέσει να προχωρήσει στην εφαρμογή της, εάν δεν υποστηριχτεί ενεργά από τους ίδιους τους πολίτες και από την ίδια την κοινωνία σε τοπικό επίπεδο. Ευεργετικές Επιδράσεις στην Κοινωνία -

Βελτίωση υποδομών για υποδοχή επιλεγμένων επισκεπτών

-

Βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών από τους επαγγελματίες της περιοχής

-

Αύξηση των επενδύσεων για ανάπτυξη εναλλακτικού τουρισμού

-

Αύξηση του εισοδήματος των τοπικών νοικοκυριών

-

Αύξηση θέσεων εργασίας μερικής ή πλήρους απασχόλησης

-

Ανάπτυξη κλίματος υποστήριξης για τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης

-

Ψυχολογική στήριξη των κατοίκων της τρίτης ηλικίας

-

Αύξηση της κοινωνικότητας με τις αντίστοιχες εκδηλώσεις και δραστηριότητες

-

Πρόσβαση σε υλικό και υπηρεσίες με πολλαπλασιαστική αξία



Ευεργετικές Επιδράσεις στο Περιβάλλον -

Παρεμβάσεις για ανάδειξη οικολογικών αξιών της περιοχής

-

Περιορισμός περιβαλλοντικών προβλημάτων

-

Παρεμβάσεις για προστασία και ανάδειξη ευαίσθητων οικολογικά περιοχών

-

Ενθάρρυνση για δημιουργία ομάδων πίεσης επίλυσης προβλημάτων

-

Κατάθεση προτάσεων για βελτίωση του τοπικού περιβάλλοντος

(το κείμενο αυτό συντάχθηκε από κοινού με τον εκπαιδευτικό Κ. Μαυρέλη, υπεύθυνο ΚΠΕ Θέρμου, Αιτωλοακαρνανίας). ----------

Για τις Λιμνούλες της Βροχής και του Χιονιού Μεσογειακά Εποχικά Τέλματα Πάνε γύρω στα επτά χρόνια, όταν μέσα από τις εντυπωσιακές φωτογραφίες ενός πασίγνωστου Χανιώτη φωτογράφου στο ημερολόγιο του 2000, ξεχωρίσαμε τα μικρά κοσμήματα του Ν. Χανίων, τις εποχικές κολύμπες, τις μικρές εποχικές λίμνες του χιονιού και της βροχής στο Ν. Χανίων. Και αναζητήσαμε τη συνδρομή ντόπιων για περισσότερες πληροφορίες. Ντόπιων 91 κατοίκων που νοιάζονται για το καλύτερο και δραστηριοποιούνται στον τόπο τους περιμένοντας κάτι το διαφορετικό για η φυσική κληρονομιά τους. Σήμερα, σχεδόν τρία χρόνια μετά την έναρξη του έργου, δυστυχώς επιβεβαιώθηκαν οι τότε Κασσάνδρες. Τα τότε οράματα, εγκαταλείφθηκαν ή και απαξιώθηκαν σύντομα, γιατί οι σημερινοί υπεύθυνοι, ήθελαν και έβλεπαν μονόδρομο την ενημέρωση, το διάλογο και τις συμμετοχικές δράσεις των ντόπιων. Είναι κοινή πεποίθηση ότι τα τοπικά έργα για τη Φύση και τα Περιβάλλον πορεύονται σε σωστούς προσανατολισμούς και έχουν ελπιδοφόρες προοπτικές για το αύριο, εφόσον παίζουν ενεργό ρόλο οι τοπικές κοινωνίες. Δυστυχώς, μέσα σε παραλογισμό υποσχεσιολογίας, εδώ κοντά μας, είδαν το φως εκπτώσεις με στόχο τον άνθρωπο, τις τοπικές κοινωνίες, τα σχολεία, τον επιστήμονα, το περιβάλλον, την απουσία της στοχοθετημένης ενημέρωσης και ελάχιστη έως πολύ μικρή πληροφόρηση ορισμένων και μόνο κοινωνικών εταίρων. Μήπως, για να τους αποθαρρύνουν να συμμετέχουν και να αναλάβουν ότι τους ανήκει δικαιωματικά; Γιατί μόνο έτσι μπορούν και γίνονται κάθε φορά οι κυρίαρχοι του παιχνιδιού, κάποιοι από τις τοπικές κοινωνίες. Καθώς ολοκληρώνεται σε μερικούς μήνες το ευρωπαϊκό πρόγραμμα που αφορά τις εποχικές μεσογειακές κολύμπες ή βρόχινες μπάρες και ειδικότερα την προστασία και ανάδειξή τους, είναι ευκαιρία για εποικοδομητική κριτική, μήπως και διορθωθούν αρκετά ανοιχτά ζητήματά τους. Κατά κοινή αποδοχή το επιστημονικό και ερευνητικό μέρος διεξάχθηκε με απόλυτη επιτυχία, όπου εκδόθηκαν σημαντικές επιστημονικές Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


μελέτες και έρευνες από το ΜΑΙΧ, το Πολυτεχνείο Κρήτης και το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Ωστόσο, άλλοι συμμετέχοντες φορείς απλά αναμάσησαν, όσα οι προηγούμενες ερευνητικές ομάδες είχαν ήδη με επιδεξιότητα ερευνήσει και συγγράψει. Και οι υπεύθυνοι παρακολούθησης του έργου από την πλευρά της ευρωπαϊκής ένωσης, ποτέ δεν μπήκαν στο κόπο να ελέγξουν σελίδα με σελίδα, κεφάλαια με κεφάλαια, πόσες φορές επαναλαμβάνονται και μηρυκάζονται ακριβώς τα ίδια και τα ίδια. Η θεωρούμενη, ως επιστημονική κοινότητα για το περιβάλλον, οφείλει επιτέλους να σταματήσει να θεωρεί την κριτική ως προσωπική επίθεση, πικρία ή και προσβολή για όλα όσα, τυχαίνουμε να έχουμε τεκμηριωμένη και έγκυρη άποψη. Άλλωστε, η τεχνογνωσία και οι εμπειρίες δεν αποκτώνται από η μια μέρα στην άλλη. Θέλουν και στηρίζονται στο ήθος, στην εργατικότητα, στη συνεχή ενημέρωση, κάτι που δυστυχώς δεν συμβαίνει στις μέρες μας από τυχάρπαστους και αυτόκλητους περιβαλλοντιστές ή και νεόκοπους περιβαλλοντολόγους. Απολογιστικά -όπως και παλαιότερα σε σχετικά άρθρα στα Χανιώτικα Νέα είχαμε επισημάνει, η πορεία και οι δράσεις του έργου παρουσιάζουν δύο όψεις, αλλά και πολλαπλές μάλλον αρνητικές παρενέργειες στις τοπικές κοινωνίες. Η μία πλευρά παρουσιάζει εντυπωσιακές για την τεκμηρίωση, το περιεχόμενο και το μεθοδολογικό τμήμα τους εργασίες από το Πολυτεχνείου Κρήτης, το ΜΑΙΧ και το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, που επισημαίνουν το στίγμα της αξίας και σημαντικότητας των Εποχικών Λιμνίων στη Δυτική Κρήτη. Θέλουμε να προσθέσουμε επίσης, τη σημαντική συμβολή διεθνούς φήμης εμπειρογνωμόνων από το Πανεπιστήμιο Goettingen, Γερμανίας (καθηγητής E. Bergmeier) και τη Γαλλική μη κυβερνητική οργάνωση Tour Du Valat (Dr. P. Grillas), όπου με εύστοχες παρεμβάσεις είχαν συμβάλλει τα μέγιστα στο επιστημονικό τμήμα του έργου και έδωσαν τις αναγκαίες κατευθύνσεις για τη σωστή διαχείρισή τους. Στα θετικά, πέρα από τις πιο πάνω επισημάνσεις, συγκαταλέγεται και ο σχετικός εκθεσιακός χώρος που δημιουργείται στο ΜΑΙΧ, για την προβολή των μικρών αυτών εποχικών λιμνών. Επίσης, ενδιαφέρουσα και σημαντική είναι και η πρόταση προς το Δήμο Ιναχωρίου, ώστε η αντίστοιχη περιοχή με τις ρουσιές ή βρόχινες μπάρες στη Χρυσοσκαλίτισσα, να μπορεί να αποτελέσει τον πυρήνα για δημιουργία, Γεω-βοτανικού Φυσικού Πάρκου από την Τοπική Αυτοδιοίκηση, . Η άλλη όψη του έργου, το έχει οδηγήσει ουσιαστικά σε αδράνεια, αφού εμφανής είναι η απουσία ένταξης-συμμετοχής της τοπικής κοινωνίας στο πρόγραμμα. Εξάλλου, οι περισσότερες εφαρμόσιμες δράσεις έχουν δημιουργήσει ελλειμματική περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση έως και την αρνητική διάθεση της Τοπικής Αυτοδιοίκηση. Ανάμεσα στις ανεδαφικές προτάσεις που έχουν δει το φως της δημοσιότητας είναι και εκείνες που αφορούν την περίφραξή τους και την κατασκευή ποτιστρών για τα βόσκοντα ζώα. Πιστεύουμε με τη σημερινή κατάσταση όπως έχει διαμορφωθεί με το έλλειμμα στην ενημέρωση και την απουσία της κοινωνικής αποδοχής και Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

92


συναίνεσης είναι ανώφελο έως και ριψοκίνδυνο να περιφραχτούν οι εποχικές αυτές λίμνες, αλλά και να δημιουργηθούν ποτίστρες για τα ζώα που βόσκουν στην περιοχή, όπως καθόριζαν οι στερεότυπες δράσεις του έργου. Έτσι, τα χρήματα που μπορούν να εξοικονομηθούν απ’εδώ οφείλουν να συνδράμουν την ένταξη Τοπικών Φορέων στο έργο και τούτο γιατί η συνέχεια της προστασίας του περιβάλλοντος και των υπόψη ειδών οικοτόπων δεν έχει ημερομηνία λήξης, όπως έχει ένα οποιοδήποτε συμβατικό έργο. Στη Φαλάσαρνα, ο τύπος αυτός των οικοτόπων, οι εποχικές μεσογειακές λιμνούλες εδώ και δύο χρόνια-καθώς το έργο βρισκόταν σε εξέλιξη, έχουν αποκοπεί, περιοριστεί ή και καταστραφεί. Τίποτα δεν θυμίζει ο άλλοτε πανέμορφος παλαιός υγρότοπος της περιοχής που μάζευε περισσότερα από 130 είδη πουλιών. Αυτό που έχει απομείνει βρίσκεται στο περιθώριο του αγροτικού δρόμου, παράλληλα προς την παραλία και δεν έχει έκταση μεγαλύτερη από 5 στρέμματα. Τόσο η οποιαδήποτε περίφραξη, όσο και οι ποτίστρες μπορούν να δημιουργήσουν απρόβλεπτες καταστάσεις. Όλες οι εκτάσεις στην περιοχή είτε ανήκουν σε ιδιώτες, είτε είναι διεκδικούμενες. Έτσι, στο συρρικνωμένο οικότοπο, κατά την άποψή μας και εκείνη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης του Δήμου Κισσάμου, είναι παρακινδυνευμένο έως και ανώφελο να γίνει η οποιαδήποτε παρέμβαση. Και εδώ, προ πολλού έχει χαθεί η συμμετοχή των ντόπιων, καθώς παραλήφθηκε η έγκαιρη και απαιτούμενη ενημέρωσή τους. Έτσι και απ’εδώ μπορούν να εξοικονομηθούν αρκετά χρήματα, για περισσότερο δημιουργικές δραστηριότητες. Πίσω από τις λυγαριές και δίπλα στο παλαιό φράγμα, στη λίμνη του Κουρνά, υπάρχουν λίγες κοιλότητες στο έδαφος, συνολικής έκτασης μικρότερης από τα 6 στρέμματα, όπου υποστηριζόταν παλαιότερα ότι μπορούσαν να εκληφθούν ως εποχικές λίμνες -αρκούντως παρατραβηγμένα και με αμφίβολη επιστημονική εγκυρότητα, καθόσον η δημιουργία τους εξαρτιόταν από τον πλημμυρισμό της λίμνης. Κάθε έννοια για οποιαδήποτε δράση στην περιοχή είναι απορριπτέα τόσο από τους γείτονες αγρότες, όσο και από τους επαγγελματίες με τις ταβέρνες. Επίσης, αρνητική είναι και η στάση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης του Δήμου Γεωργιούπολης, και για τις ποτίστρες που σχεδιάζονταν, και για το άνοιγμα και τη λειτουργία του φράγματος. Και απ’εδώ μπορούν να εξοικονομηθούν αρκετά ποσά, ώστε να διοχετευτούν σε εφικτότερες και βιώσιμες κατευθύνσεις ενισχύοντας το ρόλο και τη συμμετοχή Τοπικών Φορέων. Στη Γαύδο, όσοι αρόλιθοι -τοπική ονομασία για τις εποχικές λιμνούλες πάνω σε σχεδόν επίπεδα βράχια, βρίσκονται στο Καστρί ανήκουν σε ιδιώτες ή και διεκδικούνται, ενώ εκείνοι στην περιοχή Αγ. Παντελεήμονα και Αγ. Γιάννη ανήκουν στην εκκλησία. Οι αρόλιθοι στο Κόρφο και στα Φραγκουλέικα Μετόχια, είναι πολύ μικρής σημασίας, καθότι είναι εξαλλοιωμένοι. Εδώ, στη


93


νήσο Γαύδο, ένα Περίπτερο Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης θα ήταν το χρησιμότερο που θα μπορούσε να προσφέρει το πρόγραμμα στην εκεί Κοινότητα. Στον Ομαλό της Σαμαριάς, η εκεί εποχική λίμνη του χιονιού και της βροχής, είναι και η πλέον χαρακτηριστική από υδρολογική, βοτανική, οικολογική και γεωχημική άποψη και φυσικές διεργασίες. Και δεν είναι η μοναδική στην ευρύτερη περιοχή, καθόσον υπάρχουν και άλλες παρόμοιες

εποχικές

λίμνες,

ψηλότερα

στη

Μεγάλη

Μαδάρα,

Αυτό

το

πλέον

αντιπροσωπευτικότερο δείγμα είδους οικότοπου για προτεραιότητα προστασίας του, μέχρι πρόσφατα δεν αναφερόταν στην περιοχή NATURA2000. Το μέλλον της προστασίας και ανάδειξής του, οφείλει να περάσει, όσο διαρκεί το πρόγραμμα Life, στο Φορέα Διαχείρισης του Δρυμού της Σαμαριάς, ο οποίος και εφόσον ενταχθεί στο έργο οφείλει να συνεχίσει την προστασία του λιμνίου και μετά τα λήξη του έργου. Και εδώ, περιφράξεις, ποτίστρες, αλλά και οι γεωτρήσεις που ήδη διανοίχθησαν, ίσως δημιουργήσουν τοπικές εντάσεις και να είναι ανώφελες, καθόσον μπορούν να δημιουργήσουν –το πιθανότερο σενάριο, επιδείνωση του προβλήματος της ρύπανσης στο λιμνίο, ενώ και το ιδιοκτησιακό καθεστώς του παραμένει διεκδικούμενο. Καλά, ποτέ δεν έμαθαν ότι παραδίπλα στην εποχική λιμνούλα θα κατασκευαστεί λιμνοδεξαμενή του Ομαλού; Χάθηκαν, για άλλη μια φορά, οι ευκαιρίες για την ένταξη του φυσικού περιβάλλοντος δίπλαδίπλα στις τοπικές κοινωνίες, ενώ οι στόχοι για περιβαλλοντική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση ποτέ δεν πραγματοποιήθηκαν με ουσιαστικό τρόπο και εγκυρότητα. Με έμφαση σημειώνεται ότι στη σημερινή εποχή είναι αδιανόητο, η περιβαλλοντική αγωγή και εκπαίδευση, να στηρίζεται ακόμη στα θρυμματισμένα στοιχεία μιας αναλυτικής διαδικασίας –βλέπε σχετικά φυλλάδια με πουλιά, με φυτά και λογύδρια κάποιων φερόμενων ως ειδικών. Είναι ανάγκη πλέον να μάθουν, όσοι θεωρούν ότι είναι κατάλληλοι για την περιβαλλοντική, να διδάσκονται και να διδάσκουν τη σύνθετη σκέψη και ότι η Φύση δομείται από σχέσεις πολύπλοκες, πολύ-επίπεδες και δικτυωτές, αλλά όχι γραμμικές. Η οποιαδήποτε απολίθωση –λογύδρια, εποπτικό υλικό και δήθεν βιωματικά δρώμενα, έχει να κάνει σε όλα εκείνα που πρέσβευαν οι παιδαγωγικές επιταγές πριν από τριάντα χρόνια. Και κάπου εκεί κοντά, ανασύρονται πρώην εκπαιδευτικοί, κατά τα άλλα συμπαθείς και φιλότιμοι. Λέγεται ότι, προσπαθώντας να αιτιολογήσουν την ύπαρξή τους, στηρίζουν τα ‘’πολλαπλά κατάγματα’’ του προγράμματος για τις βρόχινες μπάρες ή και τις κολύμπες, με δεκανίκι τις παλιομοδίτικες παιδαγωγικές συνταγές τους, τις αταβιστικές συμπεριφορές προς φίλους και πρώην συνεργάτες τους, λες και η ανθρωπιά, η φιλία, η συντροφικότητα δεν τους έχει αγγίξει, παρά μόνο επιδερμικά. Δυστυχώς, είναι επόμενο η μονοδιάστατη οπτική τους, χωρίς πολύ-επίπεδες δράσεις με δικτύωση στην κοινωνία, να έχει φέρει σε αδιέξοδα την περιβαλλοντική εκπαίδευση, αφού παραμένει ξεκομμένη από το τοπικό περιβάλλον και την κοινωνία. Και Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

94


αποτελεί υποχρέωση μας να τους θυμίσουμε, αν δεν το γνωρίζουν ήδη, ότι η σύγχρονη διεθνής περιβαλλοντική πρακτική επιδιώκει την ουσιαστική, δημιουργική και ζωντανή Περιβαλλοντική Αγωγή και Εκπαίδευση, η οποία οφείλει να περιλαμβάνει την έγκυρη περιβαλλοντική ενημέρωση, την ευαισθητοποίηση, την κινητοποίηση και τη συμμετοχικότητα σε δραστηριότητες που αναβαθμίζουν το Φυσικό περιβάλλον και την ποιότητα ζωής. Αυτή και μόνο είναι ικανή και μπορεί να επιτυγχάνει, όταν κινητοποιεί και διασυνδέεται με την τοπική κοινωνία. Όταν, μπορεί και ευαισθητοποιεί την κοινωνία για τα ζητήματα του περιβάλλοντος και ότι την αφορούν άμεσα. Όταν στις δραστηριότητές της ενσωματώνει έμπρακτες δραστηριότητες για να τονιστεί το εφικτό και η αναγκαιότητα για ορισμένες πρωτοβουλίες. Απ’εκεί και πέρα –επειδή καλύπτει τη ζητούμενη ολοκληρωμένη πρόταση, οι προοπτικές είναι ευοίωνες, επειδή πείθει και προσδοκά αποτελεσματικότερη συμμετοχικότητα στα κοινά. Κρίμα γιατί χάθηκαν οι ευκαιρίες! Αλλά, και κάτι ακόμη. Για κάθε δημιουργική δραστηριότητα μπορείς να μοιραστείς, να συζητήσεις, να διαφωνήσεις, να δεσμευτείς, να ζωντανέψεις μνήμες, ευαισθησίες, φιλίες, ανθρωπιά, συντροφικότητες, κοινούς στόχους και προοπτικές με οράματα, αλλά είναι τουλάχιστον αναξιοπρεπές να βαφτίζεσαι συνοδοιπόρος για όλα εκείνα που κάποτε σχολίαζες με καυστικότητα. Και να θυμηθούμε μια γνωστή παραίνεση προς τους εκπαιδευτικούς. ‘’Αν μέσα στο σχολείο δεν διαμορφώσετε παιδιά ώστε να είναι ικανά να θέτουν ερωτήματα, να διατυπώνουν υποθέσεις και προτάσεις και να συμμετέχουν συλλογικά στη λήψη των αποφάσεων, τότε έχετε διαμορφώσει μαλθακούς, άβουλους και ευάλωτους πολίτες στους όποιους καιροσκοπισμούς και στην εκμετάλλευση, ενώ έχετε αποτύχει και ως παιδαγωγοί ‘’ ________

Μετά τις Πυρκαγιές Ζήστε το Μύθος τους Στης πυρκαγιάς τον καιρό, οι περισσότεροι καμώνονται ως ειδικοί με ανευθυνότητα και ελαφρότητα. Η άλλη όψη της νέο-ελληνικής ‘’μενταλιτέ’’. Να κόβονται τα καμένα λέγουν οι μεν. Όχι να μην κόβονται διατείνονται οι απέναντι. Καμένοι κορμοί και κλαδιά να χρησιμοποιούνται ενάντια στη διάβρωση οι μεν. Όχι, είναι επικίνδυνη τέτοια πρακτική γιατί προσφέρεται άφθονη εύφλεκτη ύλη για καινούργιες πυρκαγιές. Κύριοι, καταλάβετε το, η φύση μπορεί και τα καταφέρνει από μόνη της! Και πριν καλά σβηστούν και τα τελευταία αποκαΐδια μετά τις μεγάλες πυρκαγιές, πολλοί που αποκαλούν τους εαυτούς τους ειδικούς για τις δασικές πυρκαγιές, βρήκαν την ευκαιρία να τονίσουν την παρουσία τους με κομπασμό και αυταρέσκεια. Ιδού, οι ευκαιριακοί κατά την πιάτσα. Μάλλον, οσφραίνονται, μελέτες και χρηματοδότηση. Η πίτα φαίνεται ότι είναι μεγάλη και έτοιμο το μέλι στο πιάτο μετά από κάποια δασική πυρκαγιά. Και ο χορός των ανακοινώσεων Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

95


και ειδικών άρθρων από ειδικούς και δήθεν καλά κρατεί. Μαύρο, στάχτη και ολοσχερής η καταστροφή κατά τους οικολόγους και οικολογούντες. Για γκρίζο τοπίο αποφαίνονται οι περισσότεροι καθ’ύλην αρμόδιοι δασολόγοι. Προσωρινά μαύρο, για τους κατά τεκμήριο ειδικούς που θα πρασινίσει ο καμένος τόπος με τις πρώτες βροχές. Και κει κοντά ως γύπες –μια που οι πραγματικοί έχουν διαφύγει από την περιοχή λόγω πυρκαγιάς, οι αυτοαποκαλούμενοι και ως ειδήμονες.

Πάλι

μελέτες,

πειραματισμοί,

προτάσεις

για

δράσεις

πολλές

φορές

αλληλοσυγκρουόμενες. Άντε τώρα οι πολιτικοί και οι τοπικοί φορείς για την προστασία του περιβάλλοντος να καταλάβουν πως θα αντιμετωπιστεί η κατάσταση, τι θα κάνουν, πως θα επουλωθούν οι πληγές των πυρκαγιών στον τόπο τους! Αποκωδικοποιώντας τα άφθονα άρθρα στον ημερήσιο τύπο των τελευταίων εβδομάδων σχετικά με τις πυρκαγιές, είναι να παθαίνεις μπλάκ-άουτ, να χάνεις τα λογικά σου. Και να η απόδειξη: 1. Οι θιασώτες της ολικής καταστροφής, αποφαίνονται κραυγάζοντας μεταξύ των άλλων. Θεέ μου…προφύλαγε τα δάση (καθηγητής ανώτατου ιδρύματος). Πάρνηθα, ο ‘’Κατρίνα΄΄ της Ελλάδας (καθηγητής ανώτατου ιδρύματος). Το έγκλημα…δεν είναι αναστρέψιμο (άραγε υπάρχει έγκλημα που μπορεί να αναστραφεί;). Η Μεσόγειος φλέγεται απ’άκρη σ’άκρη. Κόλαση με τις πυρκαγιές και τους κολασμένους. Η επόμενη μέρα της συμφοράς μας βρήκε ανοχύρωτους. Η διάβρωση και οι οικοπεδοφάγοι έτοιμοι για δράση. Πράκτορες και δολιοφθορείς με κράνη και κουκούλες. Στάχτες έγιναν και οι ευθύνες. Κάψτε, καταπατήστε, εκχερσώστε, χτίστε. Θα μας λείψει ο αέρας που αναπνέουμε. Και ένα σωρό άλλα μαυρισμένα ή μη κείμενα, σαφέστατα των μη ειδικών για την περίπτωση των ελληνικών δασικών πυρκαγιών . 2. Οι μάλλον σοβαροί επιστήμονες και μετριοπαθείς στα άρθρα τους μας ενημερώνουν για την καταστροφή, τη μερική καταστροφή. Και σημειώνουν με τεκμηριωμένα κείμενα. Τα πευκοδάση συνήθως ευνοούνται από τις πυρκαγιές για να ανανεωθούν. Οι δασικές περιοχές που έχουν Σχίνους, Πουρνάρια, Ρείκια και άλλα φυτά του μεσογειακού οικοσυστήματος, με την πυρκαγιά δεν εξαφανίζονται, καθώς ξαναβλαστάνουν με τις πρώτες βροχές από τα ριζώματά τους, τα οποία ποτέ δεν καίγονται, εκτός αν συμβούν επαναλαμβανόμενες πυρκαγιές. Συνήθως, οι φωτιές προκύπτουν από τις ανεξέλεγκτες χωματερές, από τους πυλώνες της ΔΕΗ, από βοσκούς, από κεραυνούς, άντε και από αμέλεια ορισμένων που βγαίνουν να κάψουν ξερά χόρτα με άνεμο και υψηλές θερμοκρασίες, ή πετούν τα αποτσίγαρα έξω από το αυτοκίνητό τους. Όταν ξεσπούν θερινές καταιγίδες με αστραπές και κεραυνούς που είναι συχνές στο μεσογειακό χώρο, τότε η πιθανότητα πρόκλησης πυρκαγιάς ή και αυτό-ανάφλεξης στην κατάξερη βλάστηση είναι μεγάλη. Παρόλα αυτά, ως κράτος διαθέτουμε πυροσβεστική αντίληψη για τις πυρκαγιές και όχι πολιτική δασοπυρόσβεσης. 3. Οι πάντοτε αισιόδοξοι –γιατί χρειάζονται και αυτοί στη μαυρίλα και στη καφρίλα που μας περιζώνει, μέσα από τις στάχτες και τα αποκαΐδια βλέπουν φαίνεται και παραπέρα ή η εμπειρία Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

96


τους είναι δεδομένη και καταξιωμένη."Το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να μην κάνουμε τίποτε, απλώς να προστατέψουμε το δάσος από τη βόσκηση και τους καταπατητές" (διαπρεπής καθηγητής δασολογίας). Τα περισσότερα μεσογειακά δασικά οικοσυστήματα έχουν μάθει να ζούνε με τις πυρκαγιές. Τα πευκοδάση είναι προσαρμοσμένα στις πυρκαγιές, τα ελατοδάση όμως δεν είναι. Μετά από πυρκαγιά η κατάσταση δεν θα σωθεί με αναδασώσεις. Όχι παντού αναδασώσεις. Το Πουρνάρι παράγει μετά τη φωτιά παραβλαστήματα και ριζοβλαστήματα από τη βάση του κορμού και τις ρίζες αντίστοιχα. Η Κουμαριά, τα Ρείκια, οι Άρκευθοι-Κέδρα, το Φυλίκι, ο Σχίνος και άλλα δημιουργούν ριζώματα που μοιάζουν με ρόζο και βρίσκονται σε αδράνεια μετά τη φωτιά, για να ξυπνήσουν από το λήθαργό τους με τις πρώτες βροχές. Η Φελλοφόρος Δρυς, αντέχει τις υψηλές θερμοκρασίες χάρη στον παχύ φλοιό της. Ο ΄Ιταμος και κάποιες Δρύες, αναφλέγονται δύσκολα γιατί έχουν πολύ σκληρό ξύλο, ή έχουν υψηλή περιεκτικότητα μεταλλικών στοιχείων στο ξύλο τους (Αλμυρίκια). Η Κουκουναριά ρίχνει τα χαμηλά κλαδιά της, δημιουργώντας ομβρελοειδή κόμη πολλά μέτρα πάνω από το έδαφος, όπου καμιά φλόγα δεν τη φθάνει. Μερικές πτέριδες και άλλα φυτά προφυλάσσουν τα αναπαραγωγικά τους όργανα κάτω από το έδαφος. Η Σουσούρα - ένα είδος ρεικιού που βρίσκεται στα πιο φτωχά και ξηρά εδάφη της χώρας μας, παραμένει βιολογικά ανενεργή δύο-τρία χρόνια μετά τη φωτιά, δίνοντας τον απαραίτητο χρόνο στα νεαρά φυτά της πεύκης να ριζώσουν και να αναπτυχθούν. Η νομοτέλεια της Φύσης δεν αφήνει τίποτε στην τύχη. Η φύση δεν είναι τεχνικό έργο το οποίο όταν 97 καταστραφεί μπορούμε να το κτίσουμε ξανά ωραιότερο. Η φύση έχει φυσικούς κανόνες, οι οποίες όταν αγνοούνται, οι καταστροφές που προκαλούνται είναι πολύ μεγαλύτερες απ’ότι προκαλεί η ίδια η πυρκαγιά. Υπάρχουν και εκείνα τα ενεργητικά πυρόφυτα, όπου η πυρκαγιά ενεργεί για την καλύτερη διασπορά των σπόρων τους. Τέτοια φυτά είναι τα μεσογειακά Πεύκα, ιδίως η Χαλέπιος Πεύκη, που μαζί με την Τραχεία Πεύκη και την Κουκουναριά σχηματίζουν τα μεσογειακά πευκοδάση. 4. Και ως προς την απαραίτητη δράση μετά την πυρκαγιά σε δασική περιοχή, το απάνθισμα του αλαλούμ καλά κρατεί. Διχογνωμίες, αντιφάσεις, πολλές φορές με ελαφρότητα λόγων και ως μαθητευόμενοι μάγοι περί παντός επιστητού. Αυτό που πρέπει να μάθουν, όσοι θέλουν να επονομάζονται ειδικοί, είναι ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να αποτελεί εξαίρεση και να μην έχει πυρκαγιές στα οικοσυστήματα Μεσογειακού τύπου που διαθέτει. Ίδια οικοσυστήματα υπάρχουν εκτός των χωρών της μεσογειακής λεκάνης και στην Καλιφορνία, στη Χιλή, στη Ν.Αφρική, ακόμη και στην Αυστραλία. Και εκεί υπάρχουν οι πυρκαγιές, γιατί η φωτιά είναι νομοτελειακά συμβατά ενταγμένη σ’αυτά τα μεσογειακά οικοσυστήματα. Όλοι συμφωνούν ότι οι καλοκαιρινές πυρκαγιές δεν αντιμετωπίζονται σωστά στην Ελλάδα. Εδώ, ο καθένας προτείνει ότι θέλει. Αναδάσωση, μέτρα για τη διάβρωση, προσκλητήριο εθελοντών δασοπυροσβεστών, αλλά και μονιμοποιήσεις των εποχικών δασικών. Και η Πολιτική Προστασία κάθε μέρα έχει ολόκληρη την Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


Ελλάδα σε κατάσταση έκτατης ανάγκης και συναγερμού. Εκεί που οι περισσότεροι συμφωνούν είναι ότι στην καμένη περιοχή δεν πρέπει να πατήσει κανείς, ούτε και τα γιδοπρόβατα. Αλλά, ο ειδικός εδαφολόγος προτρέπει μεταξύ των άλλων το κόψιμο των καμένων δένδρων και θάμνων, τοποθέτηση τους παράλληλα στις ισουψείς, για να ανακόπτεται η ορμητικότητα τη απορροής μετά από έντονη βροχόπτωση. Ο καθηγητής οικολογίας είναι αντίθετος στο κόψιμο. Δεν πρέπει να πατήσει κανείς μέσα στην καμένη έκταση, ούτε να κόψει κορμούς και ούτε να τους σέρνει. Μακριά και τα γιδοπρόβατα. Κάποιος άλλος ειδικός –επιτρέψτε μου αλλά φαίνεται ότι είναι ανίδεος ο άνθρωπος, προτείνει, άκουσον, άκουσον. Να γίνει από αέρος διασπορά σπόρων γκαζόν, ώστε να φυτρώσουν γρήγορα (στη κάψα του κατακαλόκαιρου;) και έτσι να εμποδιστεί η επερχόμενη διάβρωση. Άλλοι και αυτοί ως ειδικοί με την πατέντα των πυρκαγιολόγων, προτρέπουν τους υπεύθυνους να καλύψουν με ξερά χόρτα ή και άχυρο (αυτά δεν είναι άριστα εύφλεκτα υλικά;) τις καμένες περιοχές, από πάνω, για να συγκρατούνται από τον άνεμο να τοποθετηθούν λένε κομμένα κλαδιά δένδρων, ή και να διασπείρουν στην περιοχή χαλίκια και πέτρες, γιατί αυτά μειώνουν τη διάβρωση, λες και τα ελληνικά βουνά δεν έχουν ούτε πέτρες, ούτε χαλίκια και ούτε βράχους. Τι να πούμε! Και μέσα σε όλα αυτά, κάποιοι επεσήμαναν την έλλειψη οξυγόνου για τις μεγαλουπόλεις μετά απ΄τις μεγάλες πυρκαγιές. Είναι σαφές όμως ότι από την πυρκαγιά στην Πάρνηθα δεν θα λιγοστέψει το οξυγόνο των Αθηναίων, αφού αυτό το ζωογόνο αέριο παράγεται περισσότερο από 90% μέσα από τη θάλασσα και τους ωκεανούς. Αναρωτιέται μάλιστα ο οικολόγος καθηγητής. Στη έρημο Σαχάρα ή και στους πόλους που δεν έχει δένδρα, δεν υπάρχει οξυγόνο; Αν έλεγαν ότι μετά τις πυρκαγιές αναμένεται ότι θα μεταβληθεί το μικροκλίμα της περιοχής τα προσεχή χρόνια, ίσως να είχαν δίκαιο. Ωστόσο, σε όλο αυτό το καταιγιστικό αλαλούμ προτάσεων, συμβουλών και δράσεων, όπως βλέπετε απουσιάζει η συνολική αντιμετώπιση του οικοσυστήματος. Και για την πανίδα που κάηκε ή και έφυγε ή και κρύφτηκε σε λαγούμια, πολύ λίγοι την αναφέρουν. Άλλωστε, έντονη είναι η ανησυχία παντού, για τις επιπτώσεις των πυρκαγιών στην πανίδα των μεσογειακών οικοσυστημάτων. Και οι έρευνες πολλές φορές δεν συμφωνούν μεταξύ τους, καθώς κάθε πυρκαγιά διαφέρει από τις υπόλοιπες σε ένταση, συχνότητα, διάρκεια, μορφή κ.ά. Όμως, με βάση τη λογική, εάν οι φωτιές επηρέαζαν σοβαρότατα την πανίδα, πολλά ζώα θα αποτελούσαν μουσειακά είδη στη χώρα μας εδώ και αιώνες. Σε πειράματα στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών διαπιστώθηκε ότι κατά τη διάρκεια πυρκαγιάς σε πευκόδασος, οι θερμοκρασίες κάτω από την επιφάνεια του εδάφους είναι ιδιαίτερα ανεκτές από τα περισσότερα ζώα που ζουν ή φωλιάζουν εκεί, όπως είναι τα μυρμήγκια ή και τα σκουλήκια. Όμως, οι πυρκαγιές έχουν ιδιαίτερα καταστρεπτικές επιπτώσεις στις φωλιές των πουλιών και στους νεοσσούς τους, στις χελώνες, στους σκαντζόχοιρους και σε άλλα ζώα.


98


Και οι δασικοί επιμένουν. ‘’ Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει ώριμο μεσογειακό δάσος που κάηκε και προστατεύθηκε, χωρίς να αναγεννηθεί με φυσικό τρόπο. Αντίθετα, σε περιοχές που δεν κάηκαν τον τελευταίο αιώνα τα πεύκα λιγοστεύουν κάθε χρόνο, χωρίς δυνατότητα αναγέννησης. Οι δασικές πυρκαγιές είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη διατήρηση των μεσογειακών οικοσυστημάτων. Απλώς, η οικολογική τους σημασία δεν έγινε μέχρι σήμερα κατανοητή επειδή τα αποτελέσματά τους συγχέονται με τη μετα-πυρική οικονομική δραστηριότητα του ανθρώπου, ιδιαίτερα με την υπερβόσκηση και την οικοπεδοποίηση που οδηγούν σε αποδάσωση. Η ισχυρότατη οικολογική σχέση μεταξύ πυρκαγιών και μεσογειακών οικοσυστημάτων εξηγεί γιατί οι πυρκαγιές δεν αντιμετωπίζονται εύκολα. Τα μεσογειακά οικοσυστήματα θα αντιδρούν σε κάθε προσπάθεια αλλαγής του αιώνιου κύκλου φωτιάς-αναγέννησης. ________

Τα Μυστικά της Αναγέννησης των Φυτών Τα αποτελέσματα μιας δασικής πυρκαγιάς, με πρώτη ματιά είναι καταστροφικά για την πανίδα και τη χλωρίδα και το συνολικό δασικό οικοσύστημα. Καταστρέφονται οι φυσικοί πόροι, τα οικολογικά αποθέματα, η βιοποικιλότητα, η περιβαλλοντική κληρονομιά. Αλλά, η καταστροφή αυτή έχει και μακρόχρονα επακόλουθα στην πορεία του χρόνου με απρόβλεπτες πολλές φορές περιβαλλοντικές ανατροπές. Και κάπου εκεί, κάτω από τις στάχτες και τα αποκαΐδια, περιμένει η Φυσική Αναγέννηση των φυτών, αρκεί να μη έχουμε πυρκαγιά και την επόμενη χρονιά. Μια δασική πυρκαγιά, έχει επιπτώσεις στη μεγιστοποίηση των πλημμυρικών φαινομένων, της διάβρωσης και της απομάκρυνσης γόνιμου εδάφους. Κάθε δασική πυρκαγιά, ελαχιστοποιεί τον εμπλουτισμό των υπόγειων νερών από τα νερά της βροχής και του χιονιού. Η ευρύτερη περιοχή χάνει ένα από τους σημαντικότερους πνεύμονές της σε καθαρό και δροσερό αέρα. Το μικροκλίμα της περιοχής μεταβάλλεται σε θερμότερα καλοκαίρια και ψυχρότερους χειμώνες. Πλήττονται, η Φύση, η κοινωνία και η οικονομία. Και όταν μάλιστα επαναλαμβάνονται οι πυρκαγιές στην ίδια περιοχή, τότε η ερημοποίηση με την πλατιά της έννοια γίνεται φαινόμενο γηγενές της περιοχής που δεν αναστρέφεται ποτέ πια. Οι ποιητές λόγω ευαισθησίας πάντα θρηνούσαν στους στίχους τους για τις πυρκαγιές των μυριόπνοων δασών. Οι δημοσιογράφοι, λόγω καθήκοντος στην ενημέρωση, κατήγγειλαν και καταγγέλλουν

τα

συμφέροντα,

την

ανυπαρξία

υπεύθυνης

πολιτικής

και

τα

σχέδια

δασοπροστασίας, που δεν υλοποιούνται, γιατί είναι επιχειρησιακά ανεφάρμοστα και που παραμένουν στα γραφεία κάποιων γραφικών. Οι απλοί πολίτες, οι ευαισθητοποιημένοι, συμμετέχουν εθελοντικά σε βάρδιες στα παρατηρητήρια ή και παίρνουν μέρος στην κατάσβεση, μέσα στους καπνούς και τις φλόγες. Οι άλλοι, οι επιτήδειοι ως συνήθως επωφελούνται από τα αποκαΐδια και τις στάχτες. Και τούτο είναι σύνηθες, αφού εδώ και δεκαετίες επικρατεί χωρίς


99


τελειωμό το δόγμα, καίω, καταπατώ, εκχερσώνω και κτίζω. Ότι το χειρότερο, το χυδαιότερο, το αναξιοπρεπέστατο. Μόνη της η δασοπυροσβεστική αντίληψη δεν είναι ούτε αρκετή, ούτε και αποσοβεί κινδύνους και καταστροφές. Η δασοπροστασία χρειάζεται μακρόπνοη πολιτική και όχι εμπαλωματικές ρήσεις του τύπου ‘’αναδάσωση παντού στα καμένα’’. Η δασοκάλυψη τη χώρας κυριαρχείται από τα Μεσογειακά δάση. Δάση με τα οποία έχουμε μάθει να ζούμε, αλλά και με τις πυρκαγιές τους. "Το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να μην κάνουμε τίποτε, απλώς να προστατέψουμε το δάσος από τη βοσκή και τους καταπατητές", απαντά σχεδόν πάντοτε ο διαπρεπής καθηγητής της δασολογίας Σ. Ντάφης στις επίμονες ερωτήσεις των δημοσιογράφων, μετά από κάθε δασική πυρκαγιά. Τέτοιες ή παρόμοιες απαντήσεις μας αποσβολώνουν, καθότι έχουμε μάθει - και είναι πραγματικά μύθος, να μας υπόσχονται … αναδασώσεις. Στη Ελλάδα και στην ευρύτερη Μεσογειακή λεκάνη, αλλά και στην Καλιφόρνια, στη Χιλή, στο νοτιοδυτικό άκρο της Αφρικής και της Αυστραλίας, μεταξύ του 30ού και του 40ού παραλλήλου του βόρειου και νότιου ημισφαιρίου, οι κλιματικές συνθήκες –Μεσογειακό κλίμα, χαρακτηρίζονται από θερμά και ξηρά καλοκαίρια και μέτρια βροχεροί, ήπιοι χειμώνες. Όμως, σ' αυτές τις τόσο απομακρυσμένες μεταξύ τους περιοχές, που δεν είχαν καμία χλωριδική επαφή, αναπτύσσεται ένας πανομοιότυπος τύπος βλάστησης, γνωστός ως "αείφυλλη σκληρόφυλλη βλάστηση". Η ομοιότητα δεν είναι τυχαία. Τα φυτά που συνθέτουν τη βλάστηση στις περιοχές με 100 μεσογειακό κλίμα πρέπει να επιβιώσουν στη μακριά άνυδρη και άνομβρη θερινή περίοδο. Και κάποιος ειδικός μας επισημαίνει τις λεπτές ισορροπίες χιλιάδων και εκατομμυρίων ετών, λογικές επιβίωσης της Φύσης και των έμβιων όντων της, που είναι δύσκολο να τις συλλάβουμε. Προσαρμογές στις αντιξοότητες συμβαίνουν και θα συμβαίνουν. Μια ισχυρή θέληση για ζωντάνια και ζωή από έμβιους οργανισμούς που δεν διαθέτουν μυαλό και συναισθήματα. Είναι τα φυτά της Μεσογειακής βλάστησης που δεν περπατούν, ούτε αισθάνονται, όπως τα ζώα και ο άνθρωπος. Τα περισσότερα των δασών μας είναι αείφυλλα-φέρουν όλο το χρόνο φύλλα, γιατί στις κλιματικές συνθήκες του Μεσογειακού χώρου, χρειάζονται για την επιβίωσή τους κατά πολύ μικρότερες ποσότητες νερού, απότι τα άλλα δασικά είδη. Επίσης, είναι σκληρόφυλλα για να μειώνουν την απώλεια νερού από τους επιδερμικούς τους πόρους. Δηλαδή, κάτω από την επιδερμίδα των φύλλων τους διαθέτουν αδιάβροχες κηρώδεις ουσίες που τους προσδίδουν χαρακτηριστική σκληρότητα, παγιδεύοντας όμως το νερό, που με άλλο τρόπο θα εξατμιζόταν κατά τη διάρκεια των υψηλών θερμοκρασιών του καλοκαιριού. Εξάλλου, και προκειμένου να μην εξαντληθεί το λιγοστό εδαφικό νερό στη διάρκεια του καλοκαιριού, τα μεσογειακά φυτά κλείνουν τα στόματα των φύλλων τους - από τα οποία διαχέεται η υγρασία στο περιβάλλον - κατά τις θερμές ώρες. Μεταπίπτουν δηλαδή σε θερινή νάρκη, μειώνοντας στο ελάχιστο τη βιολογική τους δραστηριότητα. Μια από αυτές τις φυσιολογικές λειτουργίες των φυτών είναι η γνωστή διαπνοή, Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


που είναι απαραίτητη στα φυτά, γιατί συμμετέχει στη μεταφορά νερού και διαλυμένων ανόργανων στοιχείων από τις ρίζες προς τα φύλλα. Σε κάθε τετραγωνικό μέτρο στο Μεσογειακό χώρο εκατομμύρια σπόροι διαφορετικών ετήσιων φυτών -όπως λέγονται κατά τους βοτανικούς, μεταφέρονται με τον άνεμο. Έτσι, χαμομήλια, ραδίκια, παπαρούνες, μαργαρίτες και ένα σωρό αλλά, πριν ριζώσουν κάπου, κάνουν το μοναδικό ταξίδι της ζωής τους με τη μορφή των σπόρων τους. Αν μάλιστα φύτρωναν όλοι αυτοί οι σπόροι, τότε κάθε φυτό θα απαιτούσε ισοκατανομή του όντος ελάχιστου εδαφικού νερού -στο Μεσογειακό χώρο, για να αναπτύξει τη βιομάζα του. Έτσι, αντιμέτωπες με αυτό τον κίνδυνο, οι μεσογειακές φυτοκοινωνίες, ανέπτυξαν δύο μηχανισμούς άμυνας ή προσαρμογής. Ο ένας είναι η μεγάλη πυκνότητα των θάμνων, που, κυριολεκτικά, κρύβουν τον ήλιο από το έδαφος και δεν επιτρέπουν στους νέους σπόρους να φυτρώσουν. Ο άλλος είναι, μια εκπληκτική προσαρμογή, η λεγόμενη αλληλοπάθεια. Δηλαδή, ορισμένοι μεσογειακοί θάμνοι τροφοδοτούν το έδαφος με ουσίες που εμποδίζουν την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος των ετήσιων φυτών. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που στα Μεσογειακά οικοσυστήματα δεν υπάρχουν τα συνήθη ετήσια φυτά άλλων δασικών τύπων. Η πυκνότητα των θάμνων και η αλληλοσυσχέτισή τους, επιδρούν και στους σπόρους των ίδιων των μεσογειακών θάμνων και πεύκων. Εξάλλου, όπως σημειώνουν ο ειδικοί, οι θάμνοι πολλαπλασιάζονται με πρεμνοβλάστηση και ριζοβλάστηση, ενώ τα πεύκα δεν διαθέτουν τέτοια ικανότητα. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, που φαίνεται ότι είναι ασφυκτικές με ανθρώπινους όρους, οι σπόροι των πεύκων που πέφτουν στο έδαφος δεν επιβιώνουν όλοι. Έτσι, τα μεσογειακά πεύκα αδυνατούν να ανανεωθούν, εκτός και εάν υπάρξει προσωρινή απελευθέρωση του εδάφους από τον ανταγωνισμό των πυκνών θάμνων και την αλληλοσυσχέτιση που προκαλούν. Δηλαδή, και πάλι με ανθρώπινους όρους, αφού η Φύση δεν διαθέτει ούτε πριόνια, ούτε σκαπτικά και τσεκούρια για να κόβει και να ξεριζώνει τους θάμνους, την ευκαιρία αυτή τους την προσφέρει μόνο η πυρκαγιά. Σημειώνεται, ότι οι θερινές καταιγίδες με αστραπές και κεραυνούς είναι συχνές στο μεσογειακό χώρο, οπότε η πιθανότητα πρόκλησης πυρκαγιάς ή και αυτοανάφλεξης στην κατάξερη βλάστηση είναι μεγάλη. Άλλωστε, με τη διαδικασία της φυσικής επιλογής τα σκληρόφυλλα αείφυλλα φυτά ανέπτυξαν και άλλες προσαρμογές, δημιουργώντας μια ιδιόμορφη βλάστηση, την πυρόφυτη βλάστηση, που αντέχει στις πυρκαγιές. Υπάρχουν τα παθητικά και τα ενεργητικά πυρόφυτα. Τα παθητικά πυρόφυτα, αναπτύσσουν ιδιαίτερη αντοχή στις υψηλές θερμοκρασίες, αλλά και στις ίδιες τις φλόγες, ως αποτέλεσμα ποικίλων μηχανικών και χημικών διεργασιών. Για παράδειγμα, ορισμένα είδη αντέχουν τις υψηλές θερμοκρασίες χάρη στον παχύ φλοιό τους (Φελλοφόρος Δρυς), άλλα αναφλέγονται δύσκολα γιατί έχουν πολύ σκληρό ξύλο (΄Ιταμος και κάποιες Δρύες) ή υψηλή περιεκτικότητα μεταλλικών στοιχείων στο ξύλο τους (Αλμυρίκια). Η Κουκουναριά ρίχνει τα χαμηλά κλαδιά της, δημιουργώντας ομβρελοειδή κόμη πολλά μέτρα πάνω από το έδαφος, όπου Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

101


καμιά φλόγα δεν τη φθάνει. Μερικές Πτέριδες και άλλα φυτά προφυλάσσουν τα αναπαραγωγικά τους όργανα κάτω από το έδαφος. Αντίθετα, τα ενεργητικά πυρόφυτα συνήθως καίγονται εύκολα, αλλά η βλαστητική ανάπτυξή τους ευνοείται από την πυρκαγιά. Το Πουρνάρι παράγει μετά τη φωτιά παραβλαστήματα και ριζοβλαστήματα από τη βάση του κορμού και τις ρίζες αντίστοιχα. Η Κουμαριά, τα Ρείκια, οι Άρκευθοι-Κέδρα, το Φυλίκι, ο Σχίνος και άλλα δημιουργούν ριζώματα που μοιάζουν με ρόζο και βρίσκονται σε αδράνεια επί πολλά χρόνια. Μετά τη φωτιά, τα ριζώματα ξυπνούν από το λήθαργό τους και δίνουν μέσα σε λίγες ημέρες τα πρώτα βλαστάρια με τη μορφή παραβλαστημάτων. Η ταχύτητα αύξησης των παραβλαστημάτων και των ριζοβλαστημάτων είναι πολύ μεγάλη. Στο τέλος της επόμενης από την πυρκαγιά βλαστητικής περιόδου φθάνουν σε ύψος μέχρι και 60% του μητρικού φυτού. Γιαυτό άλλωστε, συνηθίζουν οι βοσκοί –στην προσπάθειά τους να δημιουργήσουν φρέσκια τροφή για τα ζώα τους, να βάζουν φωτιές σε δασωμένους θαμνότοπους, αλλά πολλές φορές ξεφεύγουν της προσοχής τους και επεκτείνονται στο γειτονικό δάσος, με καταστροφικά αποτελέσματα. Η νομοτέλεια της Φύσης δεν αφήνει τίποτε στην τύχη. Η Σουσούρα - ένα είδος ρεικιού που βρίσκεται στα πιο φτωχά και ξηρά εδάφη της χώρας μας και ενοχοποιείται για το φαινόμενο της αλληλοπάθειας, παραμένει βιολογικά ανενεργή δύο-τρία χρόνια μετά τη φωτιά, δίνοντας τον απαραίτητο χρόνο στα νεαρά φυτά της πεύκης να ριζώσουν και να αναπτυχθούν. Επίσης, σημειώνουν οι ειδικοί δασολόγοι, ότι υπάρχουν και εκείνα τα ενεργητικά πυρόφυτα όπου η πυρκαγιά ενεργεί για την καλύτερη διασπορά των σπόρων τους. Τέτοια φυτά είναι τα μεσογειακά Πεύκα, ιδίως η Χαλέπιος Πεύκη, που μαζί με την Τραχεία Πεύκη και την Κουκουναριά σχηματίζουν τα μεσογειακά πευκοδάση μας. Είναι όντος μια μεγαλειώδη επίδειξη της δυνατότητας προσαρμογής που διαθέτει η Φύση. Εξάλλου, είναι γνωστό ότι σε όλα σχεδόν τα φυτά, οι ώριμοι καρποί πέφτουν στο έδαφος. Όμως στα Πεύκα, το 30% των ώριμων κουκουναριών παραμένουν κλειστά στο δέντρο από 5 ως και 10 χρόνια. Αν ξεσπάσει πυρκαγιά, διεγείρονται ειδικοί μηχανισμοί και τα κουκουνάρια ανοίγουν, διασκορπίζοντας μερικές χιλιάδες σπόρους σε έκταση 2-5 στρεμμάτων γύρω από κάθε δέντρο. Καθώς τα δέντρα βρίσκονται σε αποστάσεις μικρότερες από 10 μέτρα μεταξύ τους, φαντάζεστε την πυκνότητα των νέων φυτών που φυτρώνουν ! Από την πρώτη στιγμή που ένα νέο μεσογειακό δάσος αρχίζει τη μετα-πυρική διαδικασία φυσικής αναγέννησης, ετοιμάζεται για την επόμενη πυρκαγιά. Σ' αυτό βοηθούν και πάλι οι μεσογειακές κλιματικές συνθήκες, αφού στη μεγαλύτερη διάρκεια του έτους οι τιμές της θερμοκρασίας και της υγρασίας είναι εντελώς ακατάλληλες για την επιβίωση των σαπροφυτικών μυκήτων που αποσυνθέτουν την οργανική ύλη σε απλούστερα συστατικά. Με αυτό τον τρόπο, συσσωρεύονται στο έδαφος ξηρές βελόνες των πεύκων, φύλλα, κλαδιά, νεκροί θάμνοι και νεκρά δέντρα. Και όπως αντιλαμβάνεστε, δημιουργείται μια βιομάζα ιδιαίτερα εύφλεκτη, λόγω και της θερινής ξηρότητας, η οποία περιμένει κάποιο κεραυνό, την ανθρώπινη αμέλεια ή τον εμπρησμό για να Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

102


εκδηλωθεί ξανά το φαινόμενο της πυρκαγιάς. Τα μεσογειακά πεύκα είναι φωτόφιλα. Έτσι, όταν τα χαμηλότερα κλαδιά δεν φωτίζονται, αχρηστεύονται και ξηραίνονται, δεν πέφτουν όμως από τα δέντρα. Χρόνια ολόκληρα κρέμονται νεκρά κλαδιά με ξηρές βελόνες κοντά στο έδαφος. Έτσι, μια απλή έρπουσα φωτιά μετατρέπεται εύκολα σε επικόρυφη, άρα και με δυναμικότερη προοπτική εξέλιξης. Εξάλλου, τα πεύκα διαθέτουν και την εύφλεκτη ρητίνη, όπως εύφλεκτα είναι και τα αιθέρια έλαια των θάμνων που εμπλουτίζουν το δασικό μικροπεριβάλλον. Αυτό που θα πρέπει να συγκρατήσουμε ακόμη είναι ότι, όσο μεγαλύτερο είναι το διάστημα μεταξύ δύο διαδοχικών πυρκαγιών, τόσο μεγαλύτερη είναι η συγκεντρωμένη καύσιμη βιομάζα και τόσο η εκδήλωση του φαινομένου της πυρκαγιάς είναι περισσότερο βίαιη. Και οι δασικοί επιμένουν. ‘’ Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει ώριμο μεσογειακό δάσος που κάηκε και προστατεύθηκε, χωρίς να αναγεννηθεί με φυσικό τρόπο. Αντίθετα, σε περιοχές που δεν κάηκαν τον τελευταίο αιώνα τα πεύκα λιγοστεύουν κάθε χρόνο, χωρίς δυνατότητα αναγέννησης. Οι δασικές πυρκαγιές είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη διατήρηση των μεσογειακών οικοσυστημάτων. Απλώς, η οικολογική τους σημασία δεν έγινε μέχρι σήμερα κατανοητή επειδή τα αποτελέσματά τους συγχέονται με τη μεταπυρική οικονομική δραστηριότητα του ανθρώπου, ιδιαίτερα με την υπερβόσκηση και την οικοπεδοποίηση που οδηγούν σε αποδάσωση. Η ισχυρότατη οικολογική σχέση μεταξύ πυρκαγιών και μεσογειακών οικοσυστημάτων εξηγεί γιατί οι πυρκαγιές δεν αντιμετωπίζονται εύκολα. Ο άνθρωπος είναι ακόμη τεχνολογικά αδύναμος 103 απέναντι στα φυσικά φαινόμενα, όπως οι σεισμοί, οι πλημμύρες ή και οι δασικές πυρκαγιές. Τα μεσογειακά οικοσυστήματα θα αντιδρούν σε κάθε προσπάθεια αλλαγής του αιώνιου κύκλου φωτιάς-αναγέννησης. Ωστόσο, έντονη είναι η ανησυχία για τις επιπτώσεις των πυρκαγιών στην πανίδα των μεσογειακών οικοσυστημάτων. Οι έρευνες δεν συμφωνούν μεταξύ τους ως προς τις εκτιμήσεις, επειδή κάθε πυρκαγιά διαφέρει από τις υπόλοιπες σε ένταση, συχνότητα, διάρκεια, μορφή κ.ά. Όμως, με βάση τη λογική, εάν οι φωτιές επηρέαζαν σοβαρά την πανίδα, πολλά ζώα θα αποτελούσαν μουσειακά είδη στη χώρα μας εδώ και αιώνες. Σε πειράματα στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών διαπιστώθηκε ότι κατά τη διάρκεια πυρκαγιάς σε πευκόδασος, οι θερμοκρασίες κάτω από την επιφάνεια του εδάφους είναι ιδιαίτερα ανεκτές από τα περισσότερα ζώα που ζουν ή φωλιάζουν εκεί, όπως είναι τα μυρμήγκια ή και τα σκουλήκια. Όμως, οι πυρκαγιές έχουν ιδιαίτερα καταστρεπτικές επιπτώσεις στις φωλιές των πουλιών και στους νεοσσούς τους. Η φωτιά, ως φαινόμενο, θα εκδηλώνεται πάντα με την ίδια σφοδρότητα, όσο κι αν ο άνθρωπος βελτιώσει τα μέσα δασοπυρόσβεσης που διαθέτει είτε υπάρχουν εμπρηστές, είτε όχι. Είναι βέβαιο ότι, εάν αυτή η σκληρή πραγματικότητα είχε γίνει κτήμα των περισσοτέρων από μας πριν από αρκετά χρόνια, πολλές νόμιμες ή παράνομες οικοπεδοποιήσεις δασικών εκτάσεων θα είχαν Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


αποτραπεί. Σε καλύτερα οργανωμένες χώρες εκπονούνται συνεχώς ολοκληρωμένα προγράμματα ενημέρωσης των πολιτών και εκπαίδευσης των μαθητών - κάτι που θα έπρεπε να είχε ξεκινήσει και εδώ από τις πρώτες τάξεις του σχολείου -, εκδίδονται, καθημερινά, δελτία επικινδυνότητας για πρόκληση πυρκαγιάς, και πληροφορίες για τις ενέργειες που πρέπει να αποφεύγονται σε επικίνδυνες καιρικές συνθήκες. Στη χώρα μας, εκτός από ανούσια τηλεοπτικά σποτάκια που διαφημίζουν τον τρόπο εκπαίδευσης των πυροσβεστών ή πόσους υπολογιστές έχει το συντονιστικό κέντρο, τίποτε το ουσιαστικό φαίνεται ότι γίνεται.(πηγή: Άφθονο βιβλιογραφικό υλικό από ΕΘΙΑΓΕ/Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Αθήνας και Θεσσαλονίκης). ___________

Του Καιρού τα Γυρίσματα, όταν το Κλίμα Αλλάζει Μπροστά στις επερχόμενες κλιματικές αλλαγές η χώρα μας παραμένει ουσιαστικά απροετοίμαστη, παρά τις όποιες νομοθετικές ρυθμίσεις, καθώς απαιτούνται ριζικές μεταβολές σε σχεδιασμούς, στρατηγικές, νοοτροπίες, συνήθειες και πολιτικές αποφάσεις, που προς το παρόν δεν αγγίζονται. Πριν από μερικούς μήνες δημοσιεύτηκε η έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ για 104 την κλιματική αλλαγή, που μεταξύ των άλλων καλεί κάθε κράτος να οικοδομήσει τη δικιά του στρατηγική, στο πλαίσιο όμως μιας ενιαίας παγκόσμιας συνεργασίας και κοινών δράσεων. Όλα τα κράτη, οι επιχειρήσεις και το κάθε σπίτι οφείλουν να αντιμετωπίσουν τις κλιματικές προκλήσεις και την υπερθέρμανση του πλανήτη, μέσα τις πιο κάτω πρωταρχικές δράσεις: 1η Δράση. Μείωση τουλάχιστον κατά 20% στην κατανάλωση των ορυκτών καυσίμων, μέσα από νέες, περισσότερο αποτελεσματικές και αποδοτικές τεχνολογίες. 2η Δράση. Μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που καταστρέφουν το κλίμα, μέσα από αποτελεσματικούς μηχανισμούς ελέγχου και σεβασμού των μέγιστων ορίων που κάθε φορά καθορίζονται. 3η Δράση. Καθορισμός ρεαλιστικών στόχων κάλυψης των ενεργειακών αναγκών με ανανεώσιμες πηγές. 4η Δράση. Μακροπρόθεσμες στρατηγικές για τη σταδιακή μετάβαση σε εποχές κάποιων άλλων μορφών ενέργειας, όπως είναι λόγου χάριν η προερχόμενη από το υδρογόνο, η ηλιακή και η



αιολική ενέργεια, η ενέργεια από τον κυματισμό της θάλασσας, της γεωθερμίας, των βιοκαυσίμων κ.ά. 5η Δράση. Αναμόρφωση των συνηθειών και τις νοοτροπίας μας στην παραγωγή, διανομή και κατανάλωση της ενέργειας, στην ανακύκλωση των υλικών, στη διαχείριση του νερού και των άλλων φυσικών πόρων. Απαιτούνται ριζικές μεταβολές στο μοντέλο ανάπτυξης, στις κοινωνικές σχέσεις, στις συμπεριφορές και στις συνειδήσεις όλων μας. Από κανένα πλέον δεν αμφισβητείται ότι η κλιματική αλλαγή είναι εδώ παρούσα και στη χώρα μας. Το θέμα όμως για την Ελλάδα είναι πολύπλοκο αφού τα αντικρουόμενα συμφέροντα και οι επιστημονικοφανείς επιφυλάξεις δημιουργούν το αναγκαίο για κάθε περίπτωση εικονικό προπέτασμα καπνού και κατά το κοινώς ‘’θολώνουν τα νερά’’ με προβοκατόρικες ρητορικές και απόψεις νεόκοπων και όψιμων ειδικών.

Και οφείλουμε να ανησυχούμε γιατί αρχίζουν να

απειλούνται τα συγκριτικά πλεονεκτήματά μας, όπως είναι για παράδειγμα το κλίμα, οι θάλασσες και το περιβάλλον μας, ενώ οι εναλλακτικές πηγές ενέργειας, η αναπροσαρμογή των καλλιεργειών, η διαχείριση των νερών και των σκουπιδιών, η ανάσχεση της υφαλμύρωσης των υπόγειων νερών, η ερημοποίηση των εδαφών και άλλα, αντιμετωπίζονται ως περιφερειακές επιλογές ή και ως ανύπαρκτα ζητήματα που πάντως αναμένουν τους επόμενους για την αντιμετώπισή τους. Ειδικότερα, οι προβλέψεις υποστηρίζουν ότι η επιμήκυνση της θερμής περιόδου θα αντικαταστήσει το καλοκαίρι μας και αυτή η δύσκολη περίοδος θα διαρκεί έως και δύο μήνες περισσότερο. Στις νησιώτικες περιοχές στο Αιγαίο και στην Κρήτη, καθώς λέγουν οι ειδικοί, ο δείκτης δυσφορίας – η θερμοκρασία μαζί με την υγρασία- θα ανέβει σε επικίνδυνα επίπεδα κάνοντας δυσάρεστη τη διαμονή σε εξωτερικούς χώρους. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των τελευταίων ερευνών για τις τελευταίες δεκαετίες του αιώνα που διανύουμε, η μέση θερμοκρασία στον πλανήτη θα αυξηθεί μέχρι και 5 βαθμούς Κελσίου. Σε ότι αφορά τις βροχοπτώσεις προβλέπεται ότι, ενώ κάθε χρόνο θα μειώνεται η συχνότητα των χαμηλών βαρομετρικών τα οποία φέρνουν και τη βροχή, θα υπάρξουν ισχυρά βαρομετρικά χαμηλά, με συνέπεια να έχουμε περισσότερες καταιγίδες και ραγδαίες βροχοπτώσεις. Δηλαδή, οι πολυήμερες ποτιστικές βροχές μάλλον θα εκλείψουν και θα δίνουν τη θέση τους σε σύντομες δυνατές βροχές, με αποτέλεσμα τις συχνότερες πλημμύρες και πιθανότατα λειψυδρία, αφού το έδαφος δεν θα μπορεί να απορροφήσει σε σύντομο χρονικό διάστημα το άφθονο νερό των καταιγίδων. Έτσι, η χώρα μας θα χρειαστεί να αντιμετωπίσει ζητήματα, όπως είναι μεταξύ των άλλων και αυτά των πλημμυρικών φαινομένων, της λειψυδρίας, της διάβρωσης και της αστάθειας των εδαφών, της υφαλμύρωσης, της ερημοποίησης. Ωστόσο, οι υψηλές θερμοκρασίες αυξάνουν τις πιθανότητες Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

εκδήλωσης

105


πυρκαγιών, ενώ σταδιακά τα εδάφη δεν θα μπορούν να απορροφήσουν το νερό της βροχής, καθώς θα έχουν υποβαθμιστεί. H αγροτική παραγωγή θα μειωθεί δραστικά και θα κινδυνέψουν με εξαφάνιση ευαίσθητα οικοσυστήματα, ζώα και φυτά. Ανακατατάξεις και διαφοροποιήσεις αναμένονται και στις περισσότερες οικονομικές - παραγωγικές δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα στη γεωργία. Δεν αποκλείεται λοιπόν ένα σενάριο, αφ’ ενός δραστικής μείωσης των αγροτικών προϊόντων, αφ’ ετέρου

αλλαγής στη γεωγραφία της αγροτικής παραγωγής.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν, τέλος, οι εκτιμήσεις των ειδικών για τις επιπτώσεις των κλιματολογικών αλλαγών στον ευρωπαϊκό τουρισμό, που είναι πιθανόν

να οδηγήσουν σε

μετάθεση της περιόδου των διακοπών, ή οι τουρίστες θα προτιμήσουν άλλες περιοχές περισσότερο δροσερές, δηλαδή τη Βρετανία, τη Ρωσία και τις Σκανδιναβικές χώρες. Στην Ελλάδα, η νέα κατάσταση που διαμορφώνεται με τις επερχόμενες κλιματικές αλλαγές φαίνεται ότι δεν αγγίζεται ουσιαστικά τόσο με την υιοθέτηση νέων μορφών ενέργειας και τις καινοτόμες λύσεις, όσο και με τον περιορισμό των εκπομπών των αερίων θερμοκηπίου. Όμως η αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών απαιτεί αποφάσεις σημαντικές για το αύριο που οφείλουν να περιλαμβάνουν μεταξύ των άλλων, την αλλαγή συνηθειών και νοοτροπίας, αλλά και την ανατροπή του σημερινού τρόπου παραγωγής και κατανάλωσης τροφίμων, φυσικών πόρων και ενέργειας. Άλλωστε, τα ζητήματα αυτά έχουν παγκόσμιες προεκτάσεις και απαιτούν λύσεις σε 106 παγκόσμιο επίπεδο με απαραίτητη τη διεθνή συνεργασία, την αλλαγή συμπεριφορών από όλους μας, αλλά και την κοινή δράση. Ωστόσο, κάθε σύγχρονο κράτος θέτει τους εθνικούς στόχους και αναπτύσσει διεθνείς συνεργασίες. Πρόσθετα, θα έπρεπε να είχαν αρχίσει συζητήσεις, καθώς ο εθνικός τεκμηριωμένος σχεδιασμός κοινών δράσεων είναι απαραίτητος, όπως και η σοβαρή ανάλυση για τη μεγαλύτερη δυνατή κοινωνική αποδοχή και συναίνεση. Και τούτο γιατί οι όποιες αποφάσεις θα δημιουργήσουν τη βάση στήριξης των μακροχρόνιων στρατηγικών που έχουν να κάνουν με την Κοινωνία, το Περιβάλλον, την Ενέργεια, την Απασχόληση, τη Δημόσια Υγεία, την Πολιτισμική Κληρονομιά, τις Μεταφορές, τις Κατασκευές, τη Διαχείριση των Φυσικών Πόρων και άλλα. Ανατρέχοντας τις πρόσφατες επιστημονικές δημοσιεύσεις και τα ειδικά τεχνικά κείμενα που αφορούν τις Κλιματικές Αλλαγές, μένουμε έκπληκτοι για το φάσμα των διεργασιών που θα συμβούν. Οι προβλεπόμενες μεταβολές θα είναι σταδιακές ή ραγδαίες; ποιες περιοχές θα πληγούν περισσότερο; Πως πρέπει να αντιμετωπιστεί η κατάσταση σε παγκόσμιο και σε συλλογικό επίπεδο; Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι οι αναμενόμενες μεταβολές στο κλίμα είναι το μεγαλύτερο περιβαλλοντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει ολόκληρος ο κόσμος. Επισημαίνουν, επίσης, ότι το φαινόμενο του θερμοκηπίου, που θεωρείται ο κύριος παράγοντας γιαυτές τις κλιματικές αλλαγές,



επιδεινώνεται τεχνητά από τις κάθε είδους καύσεις, με κυρίαρχες εκείνες των ορυκτών καυσίμων για παραγωγή συμβατικών μορφών ενέργειας. Το κλίμα της Γης πάντοτε άλλαζε και πάντοτε θα αλλάζει. Όμως, στο παρελθόν ήταν σχεδόν αποκλειστικά το αποτέλεσμα φυσικών αιτιών. Οι μεταβολές του κλίματος που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια και που αναμένονται για τα επόμενα, προέρχονται κυρίως από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και παρεμβάσεις. Οι παράγοντες που οδηγούν στην παγκόσμια αλλαγή του κλίματος είναι πολλοί και γνωστοί. Οι φυσικές αλλαγές παρουσιάζουν γενικά μακροχρόνιες διακυμάνσεις. Αντίθετα με αυτές, υπάρχουν αλλαγές που γίνονται από τον άνθρωπο, καθώς η ανθρώπινη παρέμβαση οδηγεί σε μονότονη και περισσότερο ραγδαία αποσταθεροποίηση. Ο άνθρωπος με τις δραστηριότητές του αλλάζει τη σύσταση της ατμόσφαιρας και αλλάζοντας τη σύσταση της μπορεί να αλλάξει και το κλίμα. Πρόσφατες εργασίες δείχνουν ότι η ανθρώπινη παρέμβαση μπορεί να αλλάξει ακόμα και τον καιρό. Καθώς οι κλιματικές αλλαγές αποτελούν ήδη πραγματικότητα, έχουμε μπει σε μια νέα εποχή πολυδιάστατης θα λέγαμε επανάστασης, με νέες μορφές ενέργειας, με απαιτήσεις για λιγότερες εκπομπές των αερίων θερμοκηπίου, με δημιουργία καινοτόμων λύσεων και πιο αποτελεσματικών για την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών, αλλά και οι κοινωνίες οφείλουν να μεταβάλλουν συνήθειες και νοοτροπίες, συμπαρασύροντας τεχνοκράτες, επιχειρηματίες και πολιτικούς.


107


Αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2,0-2,4 βαθμοί Κελσίου -Η ανομβρία πλήττει και τη γεωργία, αλλά ενσκήπτουν και ξαφνικές καταιγίδες με πλημμύρες. -Η παράκτια ζώνη γίνεται επισφαλής για τη διαμονή και τις εκεί υποδομές.

Αύξηση της θερμοκρασίας κατά 4,4-5,4 βαθμοί Κελσίου Εκτός από τις προηγούμενες επιπτώσεις -Λιώνουν και οι πάγοι της Ανταρκτικής ανεβάζοντας ακόμη ψηλότερα τη στάθμη των θαλασσών. -Εκατομμύρια άνθρωποι μετακινούνται για διαμονή στη Σκανδιναβία, στη Ρωσία και στη Βρετανία. -Από το λιώσιμο των πάγων απελευθερώνονται τεράστιες ποσότητες μεθανίου, επιδεινώνοντας το παγκόσμιο κλίμα.

Αύξηση της θερμοκρασίας κατά 3,4-4,4 βαθμοί Κελσίου Εκτός από τις προηγούμενες επιπτώσεις -Συνεχίζεται η άνοδος της στάθμης της θάλασσας. -Εκατομμύρια άνθρωποι εγκαταλείπουν τις παράκτιες περιοχές. -Συνεχίζεται με αυξανόμενους ρυθμούς η εξαφάνιση φυτών και ζώων. -Η γεωργία έχει καταρρεύσει στις παραδοσιακές περιοχές της. -Οι σημερινές τροπικές περιοχές γίνονται ακατοίκητοι τόποι. -Οι έρημοι επεκτείνονται και στη νότια Ευρώπη. (Επιπτώσεις από την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη από στοιχεία ΟΗΕ, 2007)

---------


108


Η Λειψυδρία και τα Συνεπακόλουθα (Η Κρίση του Νερού) Λειψυδρία συμβαίνει κάθε φορά που οι ποσότητες του νερού που παίρνουμε από τα επιφανειακά και τα υπόγεια νερά είναι τόσο μεγάλες, ώστε δεν επαρκούν για να ικανοποιήσουν τη συνολική ζήτηση -ύδρευση, άρδευση, οικιακή και βιομηχανική χρήση, υδροηλεκτρισμός, υδατοκαλλιέργειες, ανάγκη οικοσυστημάτων, σε μια περιοχή. Οι διεθνείς οργανισμοί έχουν ορίσει τη λειψυδρία όταν οι η διαθεσιμότητα νερού σε μια χώρα ή μια περιοχή είναι λιγότερη από 1000 κυβικά μέτρα, ανά άτομο το χρόνο, παρότι υπάρχουν αρκετές περιοχές στον κόσμο που βιώνουν πολύ μεγαλύτερη έλλειψη, δηλαδή διαθέσιμες ποσότητες νερού μικρότερες από 500 κυβικά μέτρα, ανά άτομο το χρόνο. Παλαιότερα η λειψυδρία συγκαταλεγόταν στα φυσικά φαινόμενα. Στις μέρες μας όμως, οφείλεται κυρίως στην ανυπαρξία ή και στην κακή διαχείριση των νερών παράλληλα με την έλλειψη ή τον περιορισμό των βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων και στη πρωτόγνωρη ξηρασία. Η αυξημένη ζήτηση του νερού στην Ελλάδα, ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες και σε περιοχές προσέλκυσης μεγάλου αριθμού τουριστών, προσλαμβάνει τεράστιες διαστάσεις που αναμφίβολα θα έχει αντίκτυπο και επιπτώσεις σε κοινωνικές συνιστώσες, στην παροχή υπηρεσιών, στην οικονομική ανάπτυξη και στην περιβαλλοντική προστασία. Εκεί όπου ενσκήπτει λειψυδρία, το διαθέσιμο νερό δεν επαρκεί για την παραγωγή τροφίμων και την ανακούφιση της εκεί πείνας και της φτώχιας, αλλά και δεν επιτρέπει να προωθηθεί η αναγκαία βιομηχανική, αστική και τουριστική ανάπτυξη, χωρίς περιορισμούς στη χρήση νερού και τις πολιτικές καταμερισμού για χρήση σε άλλους τομείς, κυρίως στη γεωργία. Το νερό, ανεξάρτητα από το είδος της διαχείρισης συγκαταλέγεται στους φυσικούς πόρους, ενώ ανάλογα με το κύριο κριτήριο και το είδος της διαχείρισης, μπορεί να θεωρηθεί και ως οικονομικό αγαθό και ως περιβαλλοντικό στοιχείο. Σε σχέση όμως με άλλους φυσικούς πόρους και με άλλα οικονομικά αγαθά έχει μία ιδιαιτερότητα. Είναι μοναδικό και αναντικατάστατο αφού αποτελεί προϋπόθεση της ανθρώπινης ύπαρξης και της ζωής στον πλανήτη και δεν έχει υποκατάστατο στην ανάπτυξη. Οι υδατικοί πόροι δεν είναι απεριόριστοι. Μάλιστα σε πολλές περιοχές στη χώρα μας δεν είναι επαρκείς και η ανεπάρκειά τους αυτή συνιστά το μεγαλύτερο εμπόδιο και στη βιώσιμη ανάπτυξη. Εξάλλου, η ζήτηση του νερού είναι η μέγιστη το καλοκαίρι εξαιτίας πολλαπλών χρήσεων και


109


υπερκατανάλωσης, όταν δηλαδή η προσφορά-διαθεσιμότητά του στο ελληνικό ξηροθερμικό περιβάλλον -στη φύση, είναι η ελάχιστη. Με άλλα λόγια, σε πολλές περιοχές στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στον νησιωτικό χώρο, η χρονική και χωρική κατανομή της προσφοράς και ζήτησης του νερού είναι αντίστροφες. Ανέκαθεν, το νερό και τα αποθέματά του βρίσκονται στην επικαιρότητα είτε ως απαραίτητο φυσικό στοιχείο και ζωτική ουσία, είτε στην παράδοση , στον πολιτισμό και στις αναπτυξιακές ανάγκες κάθε περιοχής. Το νερό στην πρώτη γραμμή, ως φυσικός πόρος για την διασφάλιση της προστασίας και διατήρησης

του

περιβάλλοντος, είτε ως οικονομικό και κοινωνικό αγαθό. Συνεχώς βομβαρδιζόμαστε για τη σημασία και την αξία του ως αναντικατάστατο και βασικό στοιχείο, απαραίτητο όχι μόνο για την ανάπτυξη, αλλά και για την επιβίωση του ανθρώπου, των άλλων ζώων και των φυτών. Ωστόσο, έχει γίνει το πλέον ευαίσθητο, άμεσα απειλούμενο περιβαλλοντικό συστατικό και τούτο αποδίδεται στις συνήθειες της υπερκατανάλωσής του, της ρύπανσης και της απουσίας ουσιαστικών σχεδίων σωστής διαχείρισής του. Ο διαχειριστικός σχεδιασμός για το νερό απαιτεί μια σειρά από γενικές διερευνήσεις στο φυσικό περιβάλλον, κοινωνικο-οικονομικές συνιστώσες και προοπτικές και προτάσεις ιεραρχημένων δράσεων. Τα βασικά ερωτήματα που χρειάζονται απάντηση σε κάθε περιοχή περιλαμβάνουν μεταξύ των άλλων και τα : Ποια είναι τα υδρολογικά χαρακτηριστικά. Ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία για τους εκμεταλλεύσιμους υδατικούς πόρους. Χωρο-χρονική κατανομή και μεταβολή τους. Επαρκής διοικητική στελέχωση-οργάνωση σε σχέση με τους υδατικούς πόρους, δεδομένου του θεσμικού πλαισίου. Ενιαία πολιτική με διαφορετικές στρατηγικές για κάθε υδρολογική λεκάνη. Έτσι, προβάλει κατά καιρούς, ως βασική προϋπόθεση για την αντιμετώπιση αυτής της αναμενόμενης κρίσης του νερού, η ολοκληρωμένη και βιώσιμη διαχείριση των υδατικών πόρων με στρατηγικές, στόχους, μέτρα και μέσα-υποδομές. Όμως η εφαρμογή της Οδηγίας-πλαίσιο για το Νερό χρειάζεται πολλά παραπάνω από την τυπική προσαρμογή της νομοθεσίας, αλλαγές στις συνήθειες, στους τοπικούς σχεδιασμούς αντιμετώπισης έκτακτων καταστάσεων και σε υποδομές μαζί με την απαραίτητη στελέχωση. Χρειάζεται, σε κάθε περίπτωση ξεχωριστά να επανεξεταστεί το σύνολο των αναγκών σε νερό και να ρυθμιστεί η ζήτησή του, να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα στη χρήση του νερού και να εξεταστεί το κόστος σε σχέση με τα οφέλη για την κοινωνία και το περιβάλλον. Όλα αυτά σε συνδυασμό με μέτρα


110


παρακολούθησης της ποιότητας των νερών, πρόληψη της ρύπανσης, μέτρα αποκατάστασης, την ανακύκλωση, την αφαλάτωση και άλλα. Η λειψυδρία συγκαταλέγεται ανάμεσα στα σημαντικότερα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν από πολλές κοινωνίες σήμερα και για τον Κόσμο του αύριο. Η χρήση του νερού με τις σημερινές συνήθειές μας, έχει αυξηθεί ξεπερνώντας το ρυθμό αύξησης του πληθυσμού τον τελευταίο αιώνα. Σε περιοχές με λειψυδρία, οι φυσικοί πόροι του νερού έχουν συνήθως υποβαθμιστεί τόσο σε ποσότητα, όσο και σε ποιότητα, γεγονός που επιβαρύνει τη διαθεσιμότητα του νερού και συμβάλλει στη λειψυδρία. Εξάλλου, προβλήματα στη υγεία αρχίζουν να εμφανίζονται, όχι μόνο επειδή η υποβάθμιση του νερού, ευνοεί τις ασθένειες που αποδίδονται στο νερό, αλλά και επειδή η φτώχεια δυσκολεύει την ανάπτυξη των δικτύων σωστής κατανομής του νερού, καθώς και του αποχετευτικού συστήματος. Δεν είναι λίγες οι διαμάχες που προκύπτουν σε περιοχές που ταλαιπωρούνται από την καλοκαιρινή λειψυδρία. Γνωστές από τα βάθη της ιστορίας είναι και οι μεγάλες μεταναστεύσεις πληθυσμών στο εσωτερικό των χωρών ή προς άλλες χώρες, όπου οι άνθρωποι ελπίζουν σε μια καλύτερη ζωή, τουλάχιστον με άφθονο νερό. Ο Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών προβλέπει ότι περισσότεροι από 2000 εκατομμύρια άνθρωποι θα ζήσουν σε χώρες ή περιοχές με οξυμμένα προβλήματα λειψυδρίας μέχρι το 2025, ενώ για τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού οι συνθήκες διαβίωσης θα γίνουν ακόμη δυσκολότερες εξαιτίας της έλλειψης καθαρού και σε επαρκή ποσότητα νερού. Περιοχές όπου καταπονούνται, εξαιτίας της έλλειψης νερού, το νερό για τις ανάγκες της Φύσης και των οικοσυστημάτων της, έχει χαμηλή προτεραιότητα, καθότι το ζήτημα αντιμετωπίζεται συνήθως ανθρωποκεντρικά. Έτσι, συχνά θεωρείται περιττή η χρήση του νερού για τη διατήρηση των φυσικών οικοσυστημάτων, συγκρινόμενη με άλλες χρήσεις που συνδέονται άμεσα με την παραγωγή τροφίμων, τις καθημερινές ανάγκες στο σπίτι, στην υγιεινή, στη βιομηχανία, στην ενέργεια. Στη συνολική διαμόρφωση και κατάσταση της λειψυδρίας, οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν ένα σημαντικό μερίδιο. Εξαιτίας των υπεραντλήσεων, ταπεινώνονται οι στάθμες των υπόγειων νερών, ενώ τα υπάρχοντα αποθέματα δέχονται έντονες πιέσεις και λόγω του ελλιπούς φυσικού εμπλουτισμού τους από τις βροχοπτώσεις. Εξάλλου, αποψιλώσεις, πυρκαγιές, αστική ανάπτυξη και άλλες αιτίες έχουν μεταβάλλει τη φυσιογραφία αρκετών περιοχών με αποτέλεσμα να έχει δημιουργηθεί αύξηση της επιφανειακής απορροής και της μεταφορικής ικανότητας των χειμάρρων, με ταυτόχρονη μείωση της κατείσδυσης και του εμπλουτισμού των Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

111


υπόγειων υδροφόρων οριζόντων. Παράλληλα, υποβαθμίζονται τα εδάφη, συνήθη είναι τα φαινόμενα των διαβρώσεων, καθιζήσεων, ρηγματώσεων, ενώ μειώνεται η ικανότητα κατακράτησης του νερού στα επιφανειακά στρώματα. Ο λεγόμενος φαύλος κύκλος που επιδεινώνει τη λειψυδρία – διάβρωση, ερημοποίηση, αποσταθεροποίηση πρανών, έντονη απορροή, πλημμυρικά φαινόμενα, ταπείνωση της στάθμης των υπόγειων νερών, υποβάθμιση οικοσυστημάτων, καταστροφή υγροτόπων και άλλα, έχουν καταστρεπτικές συνέπειες στους εδαφικούς και υδατικούς πόρους μιας περιοχής. Για την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων που απορρέουν από την εφαρμογή Κοινοτικών οδηγιών και της Εθνικής νομοθεσίας επιδιώκεται: Συγκράτηση εδαφών και σταθεροποίηση πρανών στην ορεινή ή ημιορεινή ζώνη, σε περιοχές όπου έχει παρατηρηθεί αύξηση της στερεοπαροχής των χειμάρρων κατά την διάρκεια έντονων βροχοπτώσεων. Ενίσχυση της φυσικής διεργασίας εμπλουτισμού των υπόγειων υδροφορέων.

Μείωση

των

καταστρεπτικών

επιπτώσεων

των

πλημμυρικών

φαινομένων. Προστασία ευαίσθητων υδατικών οικοσυστημάτων. Οι ειδικότεροι στόχοι αποσκοπούν στη μείωση της στερεοπαροχής των χειμάρρων, στη μείωση της διάβρωσης των εδαφών, στην ανάσχεση πλημμύρων / μείωση πλημμυρικής αιχμής, στη μείωση των επιζήμιων προσχώσεων κατάντη σε υπάρχοντα υδρομαστευτικά έργα, στην προστασία των πρανών από διάβρωση, στη βελτίωση των εδαφών, στη μείωση της επιφανειακής απορροής και στην αύξηση της κατείσδυσης, στη δημιουργία έργων ταμίευσης επιφανειακών νερών που προορίζονται για ύδρευση και στην προστασία των χερσαίων και των υδατικών οικοσυστημάτων. (Πηγές:http://www.unwater.org/downloads/waterscarcity.pdf,http://www.unesco.org/water/wwap/wwd r2/table_contents.shtml, http://freshwater.unep.net/index.cfm?issue=water_scarcity).

---------Βιώσιμη Ανάπτυξη και Αειφορία Ο όρος ‘’αειφορία’’ καθιερώθηκε πριν από δύο περίπου αιώνες και αφορούσε τη διαχείριση των δασών, με την έννοια της προσφοράς συνεχούς, σταθερής και ανανεωμένης ποσότητας των δασικών προϊόντων, σε βάθος χρόνου. Αλλά και η γεωργική πρακτική της αμειψισποράς στην εκμετάλλευση των γεωργικών εδαφών είναι, ουσιαστικά, αειφορική διαχείριση των θρεπτικών συστατικών του εδάφους.


112


Με το πέρασμα των ετών, η έννοια της αειφορίας διευρύνθηκε και μετατράπηκε σε αρχή και μοντέλο, όχι μόνο διαχείρισης των φυσικών οικοσυστημάτων και των ανανεώσιμων φυσικών πόρων, αλλά και της κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης. που προβάλλεται ότι μπορεί να στηριχθεί στην αειφορία, έτσι ώστε να ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος, χωρίς να υπονομεύει

την κάλυψη των αναγκών των

μελλοντικών γενεών. Σήμερα, οι έννοια της αειφορίας είναι ταυτόσημη με τη βιώσιμη ανάπτυξη. Ωστόσο, πολλοί εννοούν τη βιώσιμη ανάπτυξη ή αειφορία, ως ευκαιρία διασύνδεσης των περιβαλλοντικών ζητημάτων, μόνο με την κοινωνική μέριμνα και φροντίδα, και όχι ως εφικτή και πρακτική διαδικασία, που εντάσσεται στον περιβαλλοντικό σχεδιασμό και στην ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων για καλύτερη ποιότητα ζωής. Και εδώ το ζητούμενο είναι κατά πόσον είναι ρεαλιστικό, εφικτό και προσεγγίσιμο αυτό το πλαίσιο ποιότητας ζωής, όταν καταναλώνουμε περισσότερα από αυτά που παράγουμε. Επίσης, ας αναλογιστούμε πόσοι από εμάς για παράδειγμα

δεν

χρησιμοποιούμε τα ‘’Μέσα Μαζικής Μεταφοράς’’ για τις μετακινήσεις μας, χρησιμοποιούμε σκεύη, υλικά και μέσα για μια και μόνο χρήση, ξοδεύουμε αλόγιστα νερό και ενέργεια, δεν χρησιμοποιούμε τα άχρηστα φωτοτυπημένα χαρτιά και από την άλλη όψη τους, χρησιμοποιούμε κατά κόρον πλαστικά και νάιλον. Εξάλλου, συνεκτιμώντας το ζήτημα των σκουπιδιών, παρατηρούμε ότι συνήθως υπάρχει άρνηση, ατολμία και αδιαφορία από την Τοπική Αυτοδιοίκηση να εξευρεθούν ‘’ Χώροι Υγειονομικής Ταφής των Υπολειμμάτων των Απορριμμάτων’’ και οι οποίοι χώροι όταν οριοθετηθούν, έστω και με επιστημονικά κριτήρια, έχουν να αντιμετωπίσουν όλους εμάς που θέλουμε τα σκουπίδια μας μακριά από την περιοχή μας. Από την άλλη πλευρά, οι τεχνολογικές δυνατότητες περιβαλλοντικής επανόρθωσης, δεν καταφέρνουν πάντοτε να επιλύσουν ικανοποιητικά τα περιβαλλοντικά προβλήματα, οδηγώντας συνήθως σε φαύλους κύκλους ‘’ρύπανση για την απορρύπανση’’ ή σε περιβαλλοντικά αδιέξοδα που προκαλούνται από μονοδιάστατες πρακτικές ή και συλλογικές –συντεχνιακές ανευθυνότητες και εγκλωβισμούς ή και τοπικιστικές νοοτροπίες. Επίσης, δεν θα πρέπει να λησμονούμε, ότι παλαιότερα οι φυσικές λειτουργίες του περιβάλλοντος, από μόνες τους, κατόρθωναν να αντισταθμίζουν (π.χ. μέσω του αυτοκαθαρισμού και της αυτό-εξυγίανσης), να εξισορροπούν και να επαναφέρουν την


113


περιβαλλοντική κατάσταση σε συνθήκες που υπήρχαν πριν από τις οποιεσδήποτε ανθρώπινες επεμβάσεις, πάνω στους πόρους του περιβάλλοντος. Σήμερα, στις λεγόμενες σύγχρονες κοινωνίες, ο άνθρωπος εντάσσεται σε μεγάλα παραγωγικά συστήματα, τα οποία σε συνδυασμό με τις αυξημένες απαιτήσεις για καταναλωτικά αγαθά και κάλυψη νέων αναγκών, οδηγούν στην εντατικοποίηση των διαφόρων δραστηριοτήτων και παρεμβάσεων στη ζωή και στο φυσικό περιβάλλον. Και το ζητούμενο είναι, αν μπορεί να γίνει ο τρόπος της ζωής μας απλούστερος και να βασίζεται στα τοπικά προϊόντα και στις παραδοσιακές ασχολίες και πρακτικές. Στην πραγματικότητα, η σημερινή κοινωνία ζει συνήθως το σήμερα και εγκλωβίζεται στην ατομική εξασφάλιση των μελών της. Εξάλλου, με το σημερινό τρόπο ζωή και συμπεριφορών, αναλώνονται τα φυσικά αγαθά και τα αποθέματα του πλανήτη, χρεώνοντας το μέλλον μας με τοξικές ουσίες, σκουπίδια, υποβαθμισμένες περιοχές, επικίνδυνες και ακατάλληλες τροφές και γενικά με αμφισβητούμενη ποιότητα ζωής. Ωστόσο, πιστεύουμε ότι δεν είναι συνετό να αποδίδεται η οξύτητα των κοινωνικοπεριβαλλοντικών ζητημάτων μονομερώς στη βιομηχανία, αλλά και στις συνθήκες εκμετάλλευσης των παραγωγικών μέσων. Γιατί είναι γνωστό ότι, τόσο στα καπιταλιστικά, όσο και στα σοσιαλιστικά συστήματα οικονομικής ανάπτυξης, προκλήθηκε η ίδια σοβαρή οικολογική κρίση, αφού στο σχεδιασμό τους δεν συνυπολογίστηκε η περιβαλλοντική διάσταση στο μέγεθος που της αναλογούσε, εξαρτημένη, κάθε φορά, από τις επικρατούσες φυσικές και ανθρωπογενείς τάσεις και σκοπιμότητες. Δεν είναι επομένως παράδοξο, που η προοπτική της βιώσιμης ή αειφορικής ανάπτυξης, παραμένει ακόμη μακρινό όραμα, αν και έχει σημειωθεί κάποια πρόοδος στον

τομέα

της

πρόληψης

της

ρύπανσης

και

της

αποκατάστασης

των

οικοσυστημάτων σε τοπικό επίπεδο, ενώ στα κυρίαρχα παγκόσμια περιβαλλοντικά ζητήματα (π.χ. φαινόμενο του θερμοκηπίου και κλιματικές αλλαγές, καταστροφή των δασών, μείωση της βιοποικιλότητας ) δεν έχει επιτευχθεί καμία σοβαρή βελτίωση. Όμως, για να γίνουν περισσότερο γόνιμες και αποτελεσματικές οι προσπάθειες προς την κατεύθυνση της βιώσιμης ανάπτυξης, χρειάζεται να προωθηθούν οι δυνατότητες υπέρβασης σ’αυτό που λέγεται ‘’κατακερματισμός και έλλειψη επικοινωνίας και συντονισμός δράσεων των επιστημών’’. Μια τέτοια υπέρβαση, θα καλύψει το έλλειμμα της δι-επιστημονικής προσέγγισης, η οποία θα συνεκτιμά όχι μόνο τις οικονομικές, κοινωνικές και τεχνολογικές διαστάσεις, αλλά και τις πολιτικές και θεσμικές διαστάσεις των περιβαλλοντικών ζητημάτων. Επίσης, θεωρούμε ότι η οικοΜε την Οικολογία & το Περιβάλλον

114


περιβαλλοντική σπουδή, αγωγή και εκπαίδευση, είναι ικανή να επαναπροσδιορίσει το σύστημα των αξιών και σχέσεων του αυριανού πολίτη με το συνολικό του περιβάλλον σε μία βάση που: •

θα εκτιμά τους συνανθρώπους,

•

θα καθορίζει συνετά τη χρήση και διαχείριση των αγαθών που προσφέρει το περιβάλλον,

•

θα εμπεριέχει στην παιδεία του, στοιχεία ανάπτυξης της προσωπικότητάς του και

θα διασφαλίζει το ρόλο του κάθε πολίτη, στην κοινωνία με ποιοτικότερους όρους και ευοίωνες προοπτικές. Διαχείριση Φυσικών & Ανθρωπογενών Πόρων Είδος Πόρου (Φυσικοί πόροι=Φ Ανθρωπογενείς πόροι=Α)

Αναλώσιμοι (ΑΝ) Μη Αναλώσιμοι (ΜΑ) Υποβαθμίσιμοι (ΥΠ) Πόροι

Ανανεώσιμοι (Α) & Μη Ανανεώσιμοι (Μ) Πόροι

Αιολική ενέργεια=Φ

ΜΑ

Α

Ηλιακή ενέργεια=Φ

ΜΑ

Α

Γεωθερμική ενέργεια=Φ

ΑΝ

Α

Υδατικοί πόροι=Φ

ΑΝ+ΥΠ

Α

Ατμόσφαιρα=Φ

ΜΑ+ΥΠ

Α

Δάση=Φ

ΑΝ+ΥΠ

Α

Λιβάδια=Φ

ΑΝ+ΥΠ

Α

Έδαφος=Φ

ΑΝ+ΥΠ

Α

Ορυκτά=Φ

ΑΝ

Μ

Χώρος=Φ

ΜΑ+ΥΠ

Μ

Κλίμα=Φ

ΜΑ+ΥΠ

Α

Πολιτιστική κληρονομιά=Α

ΜΑ+ΥΠ

Μ

Υποδομές=Α

ΜΑ+ΥΠ

Α

Πόλεις & Οικισμοί=Α

ΜΑ+ΥΠ

Α

Γεωργία-ΚτηνοτροφίαΑλιεία=Α

ΑΝ+ΥΠ

Α


115


Εξάλλου, σε γενικούς όρους η βιώσιμη ανάπτυξη έχει ως στόχο: • Την κάλυψη των αναγκών του παρόντος με τρόπο, ώστε να μην υπονομεύεται η

κάλυψη των αναγκών των μελλοντικών γενεών. • Τη διαχείριση των πόρων, χωρίς την εξάντλησή τους με στόχο την εξυπηρέτηση του σημερινού ανθρώπου και την διατήρησή τους για τις επόμενες γενεές. • Την εξοικονόμηση αναλώσιμων πόρων και εξασφάλιση της δυνατότητας αναπλήρωσης των ανανεώσιμων πόρων. • Την προώθηση ανάπτυξης νέων τεχνολογιών, ώστε η χρήση των πόρων να είναι πιο αποτελεσματική • Την προστασία του φυσικού χώρου από υπερβολική αστικοποίηση και δόμηση. Για

να

αντιμετωπιστεί

η

σημερινή

ζήτηση

προϊόντων

και

υπηρεσιών

εντατικοποιούνται οι κύριοι παραγωγικοί συντελεστές, όπως είναι το ανθρώπινο δυναμικό, η τεχνολογία, οι υπερ-κατασκευές και το κεφάλαιο. Αυτή η κατευθυνόμενη, όπως λέγουν πολλοί, εντατικοποίηση, είναι μια εν δυνάμει εκρηκτική απειλή-πίεση προς τους φυσικούς πόρους, όπως είναι το έδαφος, το νερό, ο αέρας, το υπέδαφος και γενικότερα το περιβάλλον. Τα πρώτα θύματα αυτής της κατάστασης θα είναι ασφαλώς οι επόμενες γενεές, οι οποίες δεν συμμετέχουν στη σημερινή χάραξη της περιβαλλοντικής πολιτικής που αφορά το αύριο. Επίσης, αυτές οι επόμενες γενεές δεν επωφελούνται από τις σημερινές κορεσμένες θέσεις εργασίας στη βιομηχανία, στη γεωργία, στον τουρισμό και στη ναυτιλία. Εξάλλου, οφείλουμε να αφήσουμε στις επόμενες γενεές παρακαταθήκες όχι μόνο περιβαλλοντικές –καθαρό και άφθονο νερό, υγιεινά τρόφιμα, καθαρό νερό, αδιατάραχτο φυσικό περιβάλλον με άφθονη βιολογική ποικιλότητα, αλλά και καλύτερη ποιότητα ζωής. Παρόλα αυτά υπάρχει μια μερίδα τεχνοκρατών που επισημαίνουν –για τους δικούς τους λόγους, ότι ο σεβασμός προς το περιβάλλον είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με χαμηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης, καθώς όπως διατείνονται τα φυσικά αποθέματα εξαντλούνται. Ωστόσο, όπως επισημαίνουν οι ειδικοί, ‘’οι προβλέψεις όταν έχουμε να κάνουμε με το περιβάλλον και τη ζωή εμπεριέχουν μεγάλο βαθμό αβεβαιοτήτων, την τυχαιότητα και πολλές φορές αποδεικνύονται και αναξιόπιστες, όσο και αν προέρχονται από επιφανείς για τον κλάδο τους επιστήμονες’’. Παρόλα αυτά, η μέχρι σήμερα ορθολογική εμπειρία και τα νέα εργαλεία που υπάρχουν στη διάθεση των τεχνοκρατών έχουν δείξει ότι τα περιθώρια όντος είναι στενά και γίνονται ακόμη στενότερα για την πρόβλεψη και εξέλιξη των


116


περιβαλλοντικών ζητημάτων που θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε στο μέλλον και τούτο γιατί τα θέματα αυτά είναι αλληλοεπηρεαζόμενα από πολλαπλές και αβέβαιες συνιστώσες, εμπεριέχουν το πρόβλημα της υστέρησης των δράσεων και αντιδράσεων, αλλά και στις καθυστερήσεις ανάμεσα στο αίτιο και το αιτιατό. Ποιος μπορεί να εγγυηθεί με απόλυτη σιγουριά ότι οι λιμνοδεξαμενές και τα φράγματα που σχεδιάζονται στα περισσότερα νησιά, μπορούν να εξασφαλίσουν το πολύτιμο νερό για άρδευση και ύδρευση, όταν σύμφωνα με τις επερχόμενες κλιματικές αλλαγές θα βρέχει σπανιότατα στον ελληνικό νησιωτικό χώρο. Από την άλλη πλευρά, οι σχεδιαζόμενες μεγάλες τεχνητές λίμνες στην ενδοχώρα, ποιος μπορεί να μας διαβεβαιώσει ότι δεν θα επηρεάσουν το κλιματικό μικρο-περιβάλλον της περιοχής τους; Σ’αυτή την περίπτωση, η μέχρι σήμερα εμπειρία από άλλες περιοχές δείχνει, ότι κάθε πρόσθετη ελεύθερη επιφάνεια σε νερό σε μια περιοχή δημιουργεί ηπιότερες μικρο-κλιματικές με ενδεχόμενο να περιοριστούν οι χιονοπτώσεις ή και να αυξήσει υπέρμετρα η τοπική υγρασία με επιπτώσεις στα καλλιεργούμενα είδη, στις παραγωγικές δραστηριότητες και στη ζητούμενη επάρκεια του νερό. Τι να τις κάνουμε τις λιμνοδεξαμενές και τα φράγματα όταν δεν θα βρέχει στα νησιά και δεν θα χιονίζει στα βουνά αντίστοιχα; Πέρα όμως από αυτά, η παλαιότερη προσέγγιση στα περιβαλλοντικά ζητήματα -που δυστυχώς εξακολουθεί να ταλαιπωρεί τη χώρα μας και τις τοπικές κοινωνίες, ήταν μονοδιάστατη, μονοσήμαντη και αποσπασματική, καθόσον η διεπιστημονικότητα ήταν αδύνατο να συνυπάρχει. Σήμερα, αυτό που έχουμε αντιληφθεί είναι ότι τα ζητήματα του περιβάλλοντος πρέπει να προσεγγίζονται και να αναλύονται μέσα από διεπιστημονική και συνολική οπτική που συνεκτικά μαζί τον περιβαλλοντικό προβληματισμό, τα

κοινωνικά ζητήματα και τα οικονομικά θέματα, με σαφείς

κατευθύνσεις και προοπτικές. Επομένως, οι τυχόν καθυστερήσεις στη λήψη των απαραίτητων μέτρων, αλλά και οι αναδράσεις των περιβαλλοντικών προβλημάτων, δημιουργούν μεγάλες δυσκολίες ως προς το προβλέψιμο χρονικό διάστημα εκδήλωσής τους, με κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις. Για παράδειγμα, τα χημικά που θεωρούνται υπεύθυνα για την καταστροφή του όζοντος στην στρατόσφαιρα είναι πολύ πιθανό να έχουν διάρκεια ζωής πάνω από 100 χρόνια, εφόσον δεν εξαντληθούν δεσμευμένα σε χημικές ενώσεις ή και με κάποιο άλλο τρόπο. Άρα το πρόβλημα, έστω και αν καταργήσουμε σήμερα τις εκπομπές των υπευθύνων για την καταστροφή του όζοντος χημικών, θα συνεχιστεί για ολόκληρο τον επόμενο αιώνα. Παρόλα αυτά, τα μέτρα πρόληψης ή και αποκατάστασης του σήμερα είναι σημαντικότατο γεγονός Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

117


με έμμεσο κόστος που αντανακλά στο αύριο και προσδοκούμε αυτό το αύριο να είναι καλύτερο σε ποιότητα ζωής. Η ζωή, με όλες τις εκφάνσεις της στη βιόσφαιρά μας, επιβάλλει τη συνεχή και αδιάλειπτη

παρακολούθηση

των

περιβαλλοντικών

συνθηκών,

ώστε

να

εξασφαλίζονται και η κατάλληλη ποιότητα του περιβάλλοντος και η συνετή χρήση των περιβαλλοντικών πόρων και η βιωσιμότητα των αναπτυξιακών δραστηριοτήτων. Έτσι, στις μέρες μας προβάλλει επιτακτικά η ανάγκη για εφαρμογή της καινούργιας γνώσης, σε άμεση συνάφεια και σύνδεση με τις τοπικές κοινωνίες. Ανέκαθεν, ο άνθρωπος χρησιμοποιούσε και εκμεταλλεύονταν το περιβάλλον σε μια αγωνιώδη προσπάθεια για επιβίωση, παραγωγή και ανάπτυξη. Εξάλλου, το περιβάλλον με τις διεργασίες του (βιο-γεω-φυσικο-χημικές), τη δυναμική λειτουργία των συστατικών του

και τις αλληλεπιδράσεις του, κατόρθωνε παλαιότερα να

αντισταθμίζει και να εξισορροπεί τις ανθρώπινες επεμβάσεις και συμπεριφορές πάνω στο περιβάλλον. Με το πέρασμα των αιώνων και διαβαίνοντας τη βιομηχανική επανάσταση και αργότερα την πράσινη επανάσταση, διαφοροποιούνται οι χρήσεις των φυσικών πόρων, αυξάνονται οι δραστηριότητες που έχουν επίπτωση και σχετίζονται με το περιβάλλον και αρχίζουν περισσότερο ή λιγότερο να εμφανίζονται κίνδυνοι που απειλούν και την ποιότητα του περιβάλλοντος και τη διαθεσιμότητα των φυσικών του πόρων. Συνάμα, η οργάνωση του σύγχρονου παραγωγικού συστήματος, σε συνδυασμό με τις αυξημένες απαιτήσεις για περισσότερα καταναλωτικά αγαθά και νέες ανάγκες, οδήγησαν στην εντατικοποίηση των διαφόρων δραστηριοτήτων, οι οποίες διατάραξαν την ισορροπία των φυσικών λειτουργιών και διεργασιών. Κάπως έτσι άρχισαν να δημιουργούνται τα προβλήματα της αλλοίωσης του περιβάλλοντος. Ωστόσο, πριν από λίγες δεκαετίες οι απαιτήσεις για βιώσιμη ανάπτυξη και για καλύτερες συνθήκες ζωής μέσα σε αναβαθμισμένο περιβάλλον, δημιούργησαν την ανάγκη ενεργητικότερης συμμετοχής και συμβολής των επιστημών στη συνολική περιβαλλοντική προβληματική και προοπτική. Για παράδειγμα, το περιβάλλον στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από ανομοιόμορφη κατανομή των βροχοπτώσεων, από τοπογραφική, εδαφική και γεωμορφολογική ετερογένεια, ενώ η υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων, οι πυρκαγιές, η υπερβόσκηση και άλλοι παράγοντες είναι υπεύθυνα για το μωσαϊκό των συνθηκών και ιδιαιτεροτήτων του ελληνικού φυσικού περιβάλλοντος. Εξάλλου, αρχίζουν να


118


εμφανίζονται σε μικρότερη ή μεγαλύτερη κλίμακα απειλές και αλλοιώσεις, τόσο για το παραγωγικό δυναμικό, όσο και για τις φυσικές διεργασίες στο νερό, στο έδαφος και στον αέρα. Έτσι, η ερημοποίηση που είναι μια σύνθετη διαδικασία η οποία εξελίσσεται αργά δημιουργώντας μη αναστρέψιμες συνθήκες και που περιλαμβάνει το νερό, το έδαφος, τη φυτοκάλυψη, αλλά και την κοινωνική και οικονομική συνιστώσα, είναι προ των πυλών. Σε αυτήν την περίπτωση, ανθρωπογενή αίτια (συνεχή αύξηση της ζήτησης του νερού και των εδαφικών πόρων, ελλιπής απόπλυση και στράγγιση εδαφών, μεγάλες πυρκαγιές, κ.ά,) σε συνδυασμό με ακραίες συνθήκες ξηρασίας και ανομβρίας καταστρέφουν τη δομή του εδάφους και το καθιστούν περισσότερο ευάλωτο στη διάβρωση και αποσάθρωση. Εξάλλου, η διαδικασία της ερημοποίησης έχει με τη σειρά της επιπτώσεις στη διακύμανση των βροχοπτώσεων και στις παραγωγικές δραστηριότητες. Ωστόσο, η απόκτηση περαιτέρω γνώσης και η συνεχή παρακολούθηση της πορείας της ερημοποίησης, αλλά και των επιπτώσεών της πάνω στα καιρικά φαινόμενα και τις αναπτυξιακές δραστηριότητες, αποτελούν επίκαιρα ζητήματα στην περιβαλλοντική προβληματική και προοπτική. Επίσης, όσο οι

παραγωγικές

δραστηριότητες

επεκτείνονται

και

επειδή

ο

‘’διαθέσιμος

περιβαλλοντικός χώρος’’ είναι πεπερασμένος, τόσο ο ανταγωνισμός με τους άλλους χρήστες του περιβάλλοντος γίνεται οξύτερος. Όμως, αυτό που θα πρέπει να επισημανθεί είναι ότι και οι μηχανισμοί ‘’ανάδρασης’’ που διαθέτει το περιβάλλον είναι καθορισμένοι, οι οποίοι μπορούν να ανασταλούν και επομένως υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να απειληθεί σε παρόμοιες περιπτώσεις ακόμη και η βιωσιμότητα μιας αναπτυξιακής δραστηριότητας, πέρα από τη δημιουργία καταστάσεων υποβάθμισης ως προς την ποιότητα του περιβάλλοντος. Σήμερα, με τη βοήθεια των επιστημών και της τεχνολογίας έχει αποκτηθεί αρκετή εμπειρία, η πληροφόρηση και η γνώση καλύπτουν ολιστικά το αντικείμενο της περιβαλλοντικής προβληματικής και προοπτικής, ενώ η συμμετοχικότητα των τοπικών φορέων και της κοινωνίας είναι καθοριστική στο να υπάρξει ο καλύτερος δυνατός σχεδιασμός, να αποτυπωθούν οι στρατηγικές με εναλλακτικές πολιτικές τοπικού χαρακτήρα και εθνικής πνοής. Αυτό που οφείλουμε να τονίσουμε για άλλη μια φορά είναι ότι: • η διαθεσιμότητα των πόρων του περιβάλλοντος και οι φυσικές διεργασίες τους (π.χ. νερό, έδαφος, αέρας, διάσπαση ρυπαντών, ανανέωση νερών,


119


δυναμική ιζημάτων, παράκτιες διεργασίες) είναι δεδομένα, πεπερασμένα και αποτελούν κυρίαρχα οικολογικά στοιχεία για κάθε περιοχή και, • τα προβλήματα ανταγωνισμού είναι μεγάλα, αλλά και η απουσία-έλλειψη προτεραιοτήτων για τη χρήση των ίδιων πόρων (αναψυχή, αλιεία, τουρισμός, λιμάνια, άρδευση, ύδρευση κ.ά). Εντούτοις, για να εξασφαλίζονται και η ορθολογική διαχείριση και προστασία του περιβάλλοντος και η βιωσιμότητα των παραγωγικών δραστηριοτήτων και η κοινωνική και οικονομική συνοχή, θα πρέπει να αναπτυχθούν σε κάθε περιοχή κριτήρια ουσίας, με τα οποία θα αποτυπωθεί: η φυσική-φέρουσα χωρητικότητα της περιοχής, τα περιθώρια για πρόσθετες δραστηριότητες και η κοινωνική αποδοχή και συναίνεση, λαμβάνοντας υπόψη τη βιώσιμη ανάπτυξη. Είναι λογικό εξάλλου, ότι οι κάθε είδους δραστηριότητες εμπεριέχουν κάποιο βαθμό οικολογικής απειλής και άλλων μεταβολών για το περιβάλλον. Για την αντιμετώπιση της κατάστασης και των τυχόν προβλημάτων που πιθανότατα να προκύψουν από την ορθολογική αξιοποίηση μιας περιοχής, χρειάζονται επιστημονικοί μηχανισμοί και εργαλεία πρόγνωσης των επιπτώσεων στο περιβάλλον, αλλά και υιοθέτηση μέσωνμέτρων ελαχιστοποίησή τους. Αν και πολλά χρήσιμα συμπεράσματα μπορούν να αποκτηθούν από τη διεθνή πρακτική για τις πιο πάνω επιπτώσεις, όμως αυτά πολλές φορές δεν είναι κατάλληλα να προσαρμοστούν στο είδος της ανάπτυξης που μας ενδιαφέρει ή ίσως η περιοχή δεν προσφέρεται και δεν είναι κατάλληλη για την επένδυση που σχεδιάζεται ή ότι η χωρητικότητα της περιοχής (νερό, έκταση, υποδομές, απόβλητα, απορρίμματα, ανθρώπινο δυναμικό, φυσικό περιβάλλον, προστατευμένοι οικότοποι, φυσικά, χημικά και οικολογικά δεδομένα κ.ά) για την απορρόφηση των οικολογικών ‘’κραδασμών’’ έχει φτάσει σε οριακό επίπεδο. Συνήθως, οι ζημιογόνες επιπτώσεις στο περιβάλλον προέρχονται από ελλιπείς μελέτες σκοπιμότητας και από εσφαλμένο σχεδιασμό του ελέγχου και της διαχείρισης των πόρων της περιοχής. Αυτή μάλιστα η συνθήκη για τη χώρα μας και ειδικότερα για την Κρήτη αποκτά ιδιαίτερη σημασία και βαρύτητα, καθότι υπάρχει επιμηκυμένη χρονικά βιο-παραγωγική περίοδος και οι υδατικοί πόροι βρίσκονται άνισα και ανομοιόμορφα, γεωγραφικά και χωροταξικά, κατανεμημένοι, ενώ παράλληλα οι πολλαπλές χρήσεις των πόρων του περιβάλλοντος γίνονται κατά κανόνα χωρίς ιεράρχηση των προτεραιοτήτων.


120


Επομένως, για κάθε αξιοποίηση σε οποιαδήποτε περιοχή, πρέπει να συνεκτιμώνται με σαφήνεια οι επιπτώσεις της επένδυσης αυτής προς το περιβάλλον, αλλά και τα ποσοτικά μεγέθη και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που χαρακτηρίζουν την υπόψη περιοχή. Μάλιστα η καταλληλότερη μεθοδολογία προσέγγισης και αποτύπωσης της κατάστασης οφείλει να βασίζεται σε προβλέψεις οικολογικών, οικονομικών και κοινωνικών παραμέτρων που λαμβάνουν υπόψη τους τα σημερινά τοπικά δεδομένα με στρατηγικές προοπτικές και για το αύριο και το μεθαύριο. _______

Υγρότοποι & Υγροτοπικές Περιοχές Αξίες που Εμπεριέχουν & Λειτουργίες που Επιτελούν Οι υγρότοποι, σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις, είναι “φυσικές ή τεχνητές περιοχές παρόχθιες, παραλίμνιες ή παράκτιες περιοχές, αλυκές, έλη, τέλματα, βάλτοι ή και κατακλυζόμενες, μόνιμα ή πρόσκαιρα, από τα νερά της βροχής εκτάσεις, αλλά και περιοχές που καλύπτονται από θαλασσινό νερό το βάθος του οποίου κατά την αμπώτιδα δεν ξεπερνάει τα έξι μέτρα” . Οι υγρότοποι είναι γνωστό ότι αποτελούν ευαίσθητα οικοσυστήματα ανυπολόγιστης αξίας για την οικονομία της φύσης, τη λειτουργία της και την περιβαλλοντικής μας κληρονομιά και τούτο γιατί : -Προσφέρουν οικονομικές, πολιτιστικές,

επιστημονικές και ψυχαγωγικές

δυνατότητες. -Αποτελούν κυρίαρχο στοιχείο για την υδρομηχανική ισορροπία του εδάφους. -Ρυθμίζουν την υδρολογική ισορροπία, δηλαδή το κλίμα, τη ροή και τη στάθμη των υδάτων. -Ανήκουν στα παραγωγικότερα σε βιομάζα οικοσυστήματα. -Είναι περιοχές αδιάκοπων ενεργειακών διεργασιών. -Συγκεντρώνουν μεγάλη ποικιλότητα σε είδη χλωρίδας και πανίδας κ.ά. Είναι γνωστό ότι από τις λειτουργίες των υγροτόπων απορρέουν “αξίες” οι οποίες έχουν ορισμένη δυναμική για κάθε υγροτοπική περιοχή. Έτσι, με τη γνώση των “αξιών” κάθε υγροτόπου μπορεί να διαπιστωθεί η σημαντικότητα ή όχι της περιοχής. Στις ερευνητέες “αξίες” συγκαταλέγονται μεταξύ των άλλων η βιοποικιλότητα, η ορνιθολογική, η αλιευτική και η χλωριδική τους αξία, η αποταμίευση νερού, η συγκράτηση και εξουδετέρωση τοξικών, θρεπτικών και άλλων συστατικών και ουσιών κ.ά. Οσες από τις “αξίες” μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τον άνθρωπο


121


αποτελούν τις “χρήσεις” του υγρότοπου, δηλαδή την κινητική ενέργεια του συστήματος και επομένως η ορθολογική διαχείριση των “χρήσεων” κάθε υγροτόπου συντελεί στη διατήρησή του . Πέρα όμως από τη σημαντικότητα ή όχι των λειτουργιών που περικλείει κάθε υγρότοπος, πρωταρχικής επίσης σημασίας, ερευνητέο και βάση για το βαθμό αποκατάστασης των λειτουργιών του υγροτόπου αποτελεί ο τύπος και το είδος της “υδροπεριόδου” που σήμερα επικρατεί και εκείνη που επιδιώκεται να διαμορφωθεί μετά τα έργα παρέμβασης. Γιατί όπως είναι γνωστό από τη διεθνή πρακτική και εμπειρία, η αποκατάσταση πολλών από τις βασικές λειτουργίες κάθε υγροτόπου εξαρτώνται από την “υδροπερίοδο” του υγροτόπου. Η οριοθέτηση για την προστασία κάθε υγροτοπικής περιοχής, τις περισσότερες φορές δεν μπορεί να ακολουθεί τα συγκεκριμένα όρια του υγρότοπου, όπως αυτά έχουν προκύψει από την αναγνώριση. Και αυτό είναι επακόλουθο γιατί: -μέσα στον υγρότοπο μπορεί να υπάρχουν περιοχές που βρίσκονται κάτω από διαφορετικό καθεστώς ιδιοκτησίας και χρήσης (δημόσιες και ιδιωτικές εκτάσεις, χρήση για βόσκηση, καλλιέργεια, άντληση νερών κ.ά) τα οποία είναι πρακτικά δύσκολο να διευθετηθούν,

122

- ο υγρότοπος ως οικοσύστημα δεν είναι απομονωμένος από τη γειτονική χέρσο, το γειτονικό δάσος, την ευρύτερη λεκάνη απορροής του και επομένως θα πρέπει να αξιολογείται ως ένα ενιαίο σύνολο, με τις ιδιαιτερότητες και τις επιρροές που προκύπτουν από τα φυσικά αίτια και τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες, - η εύκολη εφαρμογή της οριοθέτησης συνήθως ακολουθεί τα εμφανή και χαρακτηριστικά τοπογραφικά στοιχεία της περιοχής (λόφος, συστάδες δένδρων, αναχώματα, οδικό δίκτυο κ.ά) τα οποία μπορεί και να βρίσκονται έξω από τα στενά όρια του αναγνωρισμένου υγροτόπου. Ανάλογα με τους σκοπούς της η οριοθέτηση συνήθως βασίζεται σε διαφορετικά κριτήρια που για παράδειγμα έχουν να κάνουν με τον έμβιο κόσμο που χρειάζεται την ειδική προστασία (ενδημικά ψάρια), με τις κοινωνικοοικονομικές ανάγκες, με την εφικτότητα εφαρμογής των μέτρων κ.ά. Στην Ελλάδα η οριοθέτηση ενός υγροτόπου για λόγους προστασίας των έμβιων όντων, ακολουθεί τη διαδικασία της “ζώνης” όπου συνήθως οριοθετούνται δύο ζώνες, η περιοχή με τη μικρότερη και τη μεγαλύτερη (πυρήνας) προστασία ή και η ζώνωση σε τέσσερις ζώνες με την αυστηρή προστασία, την ενδιάμεση καθώς και με τη συμβατότητα ή όχι ορισμένων ή όλων των τοπικών δραστηριοτήτων. Με την Οικολογία & το Περιβάλλον


Οι κίνδυνοι που απειλούν τους υγροβιότοπους είναι αρκετοί. Υγρότοποι με εξαιρετική

πλούσια

πανίδα

αποστραγγίζονται

και

αποξηραίνονται

για

να

χρησιμοποιηθούν για τη γεωργική ανάπτυξη ή τα νερά τους χρησιμοποιούνται εντατικά για την άρδευση των γειτονικών γεωργικών καλλιεργειών (Στυμφαλία, Φενεός κά). Εξάλλου, πολλές περιοχές υγροτόπων δέχονται επικίνδυνα βαριά μέταλλα, οικιστικά λύματα, εντομοκτόνα, απορρυπαντικά, πλαστικά και άλλες ουσίες και υλικά που υποβαθμίζουν τις βιοκοινωνίες και την ισορροπία τους. Επομένως, οι υγροτοπικές περιοχές είναι οικοσυστήματα με εκπληκτική δομή και λειτουργικότητα, αποτελούν ζωτικούς χώρους όπου επιβιώνουν αναρίθμητα είδη χλωρίδας και πανίδας, προσφέρουν στον άνθρωπο και στο περιβάλλον γενικότερα οφέλη και υπηρεσίες με κλιματική, οικονομική, πολιτιστική, επιστημονική, ψυχαγωγική και άλλη σημασία. Εξαιτίας της μεγάλης τους παραγωγικότητας συγκεντρώνουν δραστηριότητες του πρωτογενή τομέα οι οποίες συχνά υποβαθμίζουν και διαταράσσουν την οικολογική ισορροπία των υγροτόπων . Το σύνολο της επιφάνειας της χώρας (131990 τ.χλμ) καλύπτεται με επιφανειακούς υδατικούς πόρους συνολικής επιφάνειας γύρω στα 2200 τ.χλμ., δηλαδή ποσοστό κάλυψης 1.6%. Από αυτά οι φυσικές και οι τεχνητές λίμνες καλύπτουν έκταση

123

περίπου 956 τ.χλμ. (47.2%), οι λιμνοθάλασσες 288 τ.χλμ (14.2%), οι ποταμοί έχουν μήκος 4268 χλμ, και οι εκβολές ποταμών με τα δέλτα τους καλύπτουν έκταση περίπου 723 τ.χλμ. (35.7%) που χρόνο με το χρόνο μειώνονται με έργα αποξήρανσης και διευθέτησής τους.. Από την άποψη της γεωγραφικής κάλυψης της χώρας μας με εσωτερικά νερά μπορούμε να πούμε ότι, η πλέον βροχοφόρα περιοχή, η δυτική Ελλάδα έχει τη μεγαλύτερη κάλυψη με εσωτερικά νερά (444 τ.χλμ) και ακολουθούν η κεντρική Μακεδονία (386 τ.χλμ), η Ήπειρος (337 τ.χλμ), η ανατολική Μακεδονία και Θράκη (316 τ.χλμ), η δυτική Μακεδονία (213 τ.χλμ), η Στερεά Ελλάδα (159 τ.χλμ), ενώ μικρότερες εκτάσεις με εσωτερικά ύδατα και υγροτοπικές περιοχές έχουν η Θεσσαλία (59 τ.χλμ), τα νησιά του βόρειου Αιγαίου (33 τ.χλμ), τα Ιόνια νησιά (22 τ.χλμ), η Κρήτη (14 τ.χλμ), τα νησιά του νότιου Αιγαίου (7 τ.χλμ) και τέλος η Αττική (5 τ.χλμ). Γεωγραφική κατανομή των κυριότερων επιφανειακών υδατικών πόρων στην Ελλάδα (φυσικές και τεχνητές λίμνες, λιμνοθάλασσες, ποταμοί, έλη και άλλες υγροτοπικές περιοχές, ανά γεωγραφικό διαμέρισμα (αριθμός και έκταση σε τετραγωνικά χιλιόμετρα)).

Γεωγραφικό

Λίμνες

Λίμνες

Λιμνοθά-


Ποταμοί

Έλη

Άλλοι


Διαμέρισμα

Φυσικές

Μακεδονία

Τεχνητές

λασσες

Υγρότοποι

Νο

τ.χλμ

Νο

τ.χλμ

Νο

τ.χλμ

Νο

χλμ

Νο

τ.χλμ

Νο

τ.χλμ

14

370

5

150

7

63

29

173

9

10

17

323

7

& Θράκη Θεσσαλία

3

1

3

30

4

0.7

8

649

13

2

6

26

Ηπειρος

13

32

2

54

3

2

8

466

2

0.6

6

248

Στερεά &

15

188

8

121

14

297

21

846

13

10

16

102

4

6

1

1.4

6

4

7

276

7

11

5

29

-

-

1

2

6

13

1

8

12

16

2

0.8

Ν.

3

0.4

2

0.2

7

2.5

6

65

11

4

-

-

Νησιά Ιονίου

3

0.1

-

-

10

21

2

20

2

0.5

4

0.2

Κρήτη

1

0.6

3

0.3

3

4

9

201

6

3

15

5

Δ. Ελλάδα Πελοπόννησ ος Νησιά Β.Αιγαίου Νησιά Αιγαίου

Μορφολογικά και άλλα Χαρακτηριστικά Στη διάρκεια της γεωτεκτονικής εξέλιξης της Ελλάδας, οι περισσότερες λίμνες που σχηματίστηκαν πριν από 20 εκατομμύρια χρόνια περίπου, πήραν τη σημερινή τους θέση, που δεν είναι τίποτα άλλο παρά τα απομεινάρια των άλλοτε πολύ μεγάλων λιμνών που σκέπαζαν τη χώρα μας. Σήμερα έχουμε γύρω στις 56 φυσικές λίμνες με συνολική έκταση γύρω στα 598 τ.χλμ. Οι μεγαλύτερες σε έκταση είναι οι λίμνες, Τριχωνίδα, Βόλβη, Βεγορίτιδα, Κορώνεια, Βιστωνίδα, Μικρή Πρέσπα, Μεγάλη Πρέσπα, Καστοριά κ.λ.π. Οι φυσικές λίμνες της χώρας μας εξυπηρετούν την κάλυψη κυρίως αναγκών σε τοπικό επίπεδο, την άρδευση, την αλιεία, την απόρριψη κάθε είδους υλικών και ουσιών μέσα στις λεκάνες και άλλες δραστηριότητες που είναι σταθερές ή και


124


μεταβάλλονται ανάλογα με διάφορους τοπικούς παράγοντες και ιδιαιτερότητες. Από την άποψη της αλιευτικής παραγωγής 20 περίπου λίμνες προσφέρουν αλιεύματα με εμπορική σημασία, συνολικής έκτασης 540 τ.χλμ, με συνολική παραγωγή περίπου 1400 τόνους και με μέση ετήσια απόδοση 2.6 κιλά ανά στρέμμα . Οι τεχνητές λίμνες από τη φύση της κατασκευής τους, καλύπτουν συνήθως μονομερείς χρήσεις και ο λειτουργικός σκοπός τους εντοπίζεται σχεδόν αποκλειστικά, στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, στην άρδευση και στην ύδρευση, ενώ προδιαγράφονται

προοπτικές για την αξιοποίησή τους, ώστε να

καλύπτονται και άλλες χρήσεις, χωρίς να παρεμποδίζεται όμως η κύρια λειτουργικότητά τους. Εκτός από τους ταμιευτήρες για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, υπάρχουν και ταμιευτήρες για πόσιμο νερό, για άρδευση, λιμνοδεξαμενές και μικρές τεχνητές συλλογές νερών. Oι λιμνοθάλασσες και τα φυσικά ιχθυοτροφεία (287 τ.χλμ.) είναι συνήθως μικρές ή μεγάλες παράκτιες περιοχές στις οποίες εισέρχονται ψάρια από τη θάλασσα κυρίως για τροφικούς λόγους, ορισμένες εποχές. Συνήθως, χωρίζονται από την ανοικτή θάλασσα με αμμώδεις λουρίδες (ράμματα ή ντολμάδες) που διακόπτονται από φυσικά ή τεχνητά ανοίγματα (στόμια ή μπούκες). Ανήκουν στα πιο παραγωγικά οικοσυστήματα και τούτο γιατί συνεχής είναι ο εμπλουτισμός τους με θρεπτικά συστατικά, ενώ η αλληλεπίδραση γλυκών και θαλασσινών νερών σε συνδυασμό με το αβαθές των περιοχών αυτών δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες προσέλκυσης και γρήγορης ανάπτυξης των οργανισμών. Η σημασία τους επομένως είναι μεγάλη και έγκειται στο ότι διατηρούνται διαρκώς σε νεαρά σχετικά στάδια ως οικοσυστήματα. Αυτό είναι συνέπεια της συνεχούς επίδρασης της θάλασσας που

εφοδιάζει με

ενέργεια και υλικά όλα τα τροφικά τους επίπεδα. Οι λιμνοθάλασσες στη χώρα μας απειλούνται κυρίως από την επίδραση του κυματισμού και τη μειωμένη προσφορά φερτού υλικού ως απόρροια των τεχνικών έργων μονομερούς εξυπηρέτησης. Οι ανθρωπογενείς εξάλλου δραστηριότητες μεταβάλλουν σημαντικά τις μορφολογικές και υδρολογικές τους συνθήκες γεγονός που προκαλεί έντονες διακυμάνσεις στη θερμοκρασία, και στην αλατότητα, ενώ δημιουργούνται δυσάρεστες για την υδρόβια ζωή συνθήκες. Επομένως, κάθε διαταραχή στο οικοσύστημά τους έχει άμεση επίδραση στην αλιευτική τους παραγωγικότητα. Από αλιευτική παραγωγή οι πλέον αξιόλογες λιμνοθάλασσες στην Ελλάδα είναι περίπου 25 με συνολική έκταση 230 τ.χλμ. και με μέση απόδοση αλιευμάτων 6.3 κιλά Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

125


ανά στρέμμα και συνολική ετήσια παραγωγή περίπου στους 1500 τόνους. Οι κέφαλοι αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό της συνολικής παραγωγής (56%). ακολουθούν τα χέλια (18%), τα λαυράκια (8%), τσιπούρες (5%) κ.ά. Το σύνολο των λιμνοθαλασσών και των φυσικών ιχθυοτροφείων προσφέρει αποκλειστικά αξιόλογα αλιεύματα με δυνατότητες περαιτέρω αξιοποίησής τους, όχι μόνο για την αλιευτική παραγωγή, αλλά και για τις υδατοκαλλιέργειες (καλλιέργειες ψαριών, φυκών κ.ά). Η Ελλάδα δεν διαθέτει μεγάλους ποταμούς με εξαίρεση τον Αξιό, Νέστο, Στρυμόνα και Έβρο που πηγάζουν έξω από τα σύνορά μας, τους Αχελώο και Αλιάκμονα που βρίσκονται μέσα στην Ελλάδα, ενώ ο Αώος πηγάζει μέσα στην Ελλάδα και χύνεται στην Αλβανία. Οι περισσότεροι από τους ποταμούς

στη χώρα μας είναι

χειμαρρώδεις, προκαλούν διαβρώσεις στα εδάφη και η γρήγορη ροή των νερών τους μεταφέρει μεγάλες ποσότητες φερτού υλικού στις εκβολές τους. Αυτή η ανομοιόμορφη χωρο-χρονική παροχή των ποταμών στην Ελλάδα δημιουργεί μηχανισμούς και παράγοντες που καθορίζουν εποχιακά την ποιότητα των ποταμών. Οι ποταμοί υφίστανται ποικίλες επιδράσεις και απειλές όπως είναι οι αμμοληψίες, οι απορρίψεις στερεών και υγρών απορριμμάτων, οι τροποποιήσεις των όχθων τους, ευθυγραμμίσεις, κ.ά. Η απουσία επαρκών έργων δασικής διευθέτησης και αντιπλημμυρικής προστασίας μαζί με την εκτεταμένη υλοτομία και τις δασικές πυρκαγιές, δημιουργούν την απογύμνωση των ελληνικών εδαφών. Ετσι, τα φερτά υλικά από τα απογυμνωμένα εδάφη είναι δυνατό να δημιουργήσουν προβλήματα σε όλο το μήκος των ποταμών, καθώς και στο θαλάσσιο ή λιμναίο αποδέκτη τους. Οι περισσότεροι από τους ποταμούς

έχουν διαφορετικό ρόλο στους τομείς της

προστασίας του περιβάλλοντος, των απορρίψεων υγρών και στερεών απορριμμάτων, αλλά και στην άρδευση, ύδρευση, ενέργεια κ.ά.

Αναπόσπαστα τμήματα των

ποταμών αποτελούν, οι παρόχθιες περιοχές οι οποίες είναι δυνατό να λειτουργούν ως ζώνες εξυγίανσης και συγκράτησης ρυπογόνων ουσιών, καθώς και τα δέλτα τους. Τα δέλτα των ποταμών είναι συστήματα με πολύπλοκη, αλλά και λεπτή ισορροπία. Σε αυτά ευνοούνται πολλά είδη υδρόβιων οργανισμών νεαρής κυρίως ηλικίας, γιατί εδώ βρίσκουν άφθονη τροφή. Οι περιοχές αυτές επίσης, συμβάλλουν άμεσα στην αύξηση της παραγωγικότητας και της αλιευτικής παραγωγής. Η λειτουργικότητα των εκβολών και των δέλτα βασίζεται στο ότι τα συστήματα αυτά λειτουργούν ως παγίδες τροφής, δημιουργώντας ένα είδος αυτό-εμπλουτιζόμενου οικολογικού συστήματος ανάμεσα στη θάλασσα και το γλυκό νερό του ποταμού. Από τα οκτώ δέλτα ποταμών Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

126


στον Έβρο, Νέστο, Αξιό, Αλιάκμονα, Πηνειό, Αχελώο, Άραχθο και Στρυμόνα τα τέσσερα έχουν υποβαθμιστεί από έργα διευθέτησης με αποτέλεσμα ο ζωτικός τους χώρος να έχει συρρικνωθεί. Οι ορεινές ροές αποτελούν ένα αξιόλογο πόρο εμπλουτισμού των εσωτερικών υδάτων με θρεπτικά συστατικά, αλλά και οργανισμούς, ενώ θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη διαχείρισή τους η οποία έχει επιπτώσεις στις κατάντι χρήσεις και στη διατήρηση της προστασίας του περιβάλλοντος. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πόλος έλξης για τους ερασιτέχνες αλιείς, αλλά και για την αναψυχή, τα σπορ, την άρδευση και την ύδρευση. Οι κατακλυζόμενες από νερά εκτάσεις αποτελούν ένα ακόμη προβληματικό πόρο ο οποίος χρειάζεται ειδική μεταχείριση και διαχείριση, ώστε

το νερό τους, έστω και εποχιακά, να αξιοποιηθεί κατάλληλα (π.χ.

εμπλουτισμός υπόγειων υδροφόρων στρωμάτων). Οι υγρότοποι στο ελληνικό περιβάλλον έχουν ξεχωριστή σημασία και απλώνονται από το δέλτα του Έβρου μέχρι τη λίμνη του Κουρνά στην Κρήτη και από τον υγρότοπο της Κω μέχρι τη λιμνοθάλασσα Αντινιώτη στην Κέρκυρα. Οι κυριότεροι από τους υγρότοπους της Ελλάδας που έχουν ενταχθεί ή πρόκειται να ενταχθούν σε διεθνείς συμβάσεις είναι:- το δέλτα του ποταμού Έβρου,- το έλος Κουμπουρνού Θράκης, η λίμνη Μητρικό ή Ισμαρίδα και το σύμπλεγμα των γειτονικών λιμνών,- η λίμνη Βιστωνίδα και το Πόρτο Λάγος,- η λίμνη Κερκίνη, - οι λίμνες Βόλβη και Κορώνεια,- το έλος του Αγ. Μάμα στη Χαλκιδική, - το δέλτα των ποταμών Αξιού, Αλιάκμονα και Λουδία,- το δέλτα του Νέστου,- οι λίμνες Μικρή και Μεγάλη Πρέσπα,- ο Αμβρακικός κόλπος με τις λιμνοθάλασσες και τους υγροτόπους στους ποταμούς Λούρο και Άραχθο,- το δέλτα του ποταμού Καλαμά,- το δέλτα του ποταμού

Σπερχειού,-

η

λιμνοθάλασσα

Μεσολογγίου

και

Αιτωλικού,-

η

λιμνοθάλασσα Κοτύχι και δάσος Στροφυλιάς,- η λίμνη Μουστός ή Μελιγκού Κυνουρίας, - η αλυκή Πιερίας,- μικροί υγρότοποι στη Μήλο, Τήνο, Νάξο, Σκιάθο, Σκόπελο,- η αλυκή, και η χορταρολίμνη στη Λήμνο, - ο κόλπος της Καλλονής στη Λέσβο και οι γύρω μικροί υγρότοποι κ.ά. Συνήθως, φυσικά αίτια και ανθρωπογενείς επεμβάσεις έχουν προκαλέσει εδώ και αρκετά χρόνια, βλάβες και καταστροφές στους ελληνικούς υγροτόπους. Φαίνεται εξάλλου, ότι διάφορα προβλήματα είναι υπεύθυνα για την απώλεια πολλών φυσικών λειτουργιών των υγροτόπων που σήμερα υπάρχουν, ενώ μέχρι με αποσπασματικό τρόπο αντιμετωπίζεται κάθε προβληματική κατάσταση. Η αποκατάσταση των βασικών λειτουργιών ενός υγροτόπου είναι μια χρονοβόρα Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

127


φυσική εν πολλοίς διαδικασία, η οποία για να προωθηθεί έχει την ανάγκη υποστήριξης με τεχνικά μέσα, με παρεμβάσεις ήπιου χαρακτήρα, με αξιοποίηση όλων των δυνατοτήτων που σήμερα προσφέρονται στην περιοχή, ενώ οι περιβαλλοντικές, κοινωνικοοικονομικές και άλλες συνθήκες είναι σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά επιδεκτικές για την εφαρμογή των πιο πάνω διαδικασιών. Θα πρέπει εξάλλου να σημειωθεί ότι η αποκατάσταση μέρους των λειτουργιών κάθε υποβαθμισμένου υγροτόπου είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη συνέχιση της περιβαλλοντικής μας κληρονομιάς και της αειφορικής ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής. Σε γενικές γραμμές οι περισσότεροι των υγροτόπων περιλαμβάνουν ποικιλία βιοτόπων και ενδιαιτημάτων, όπως υγρά λιβάδια, μικρές αβαθείς περιοχές που καλύπτονται περιοδικά ή μόνιμα με νερό, αλοφυτικά έλη, αλίπεδα, διαπλάσεις από ελόφυτα, υδρόφυτα και αλόφυτα όπως αλμυρίθρες και αλμυρίκια, ενώ όταν ο υγρότοπος είναι παράκτιος σημαντικό μορφολογικό και λειτουργικό σύστημα αποτελούν οι αμμολουρίδες που διαχωρίζουν τον υγρότοπο από τη γειτονική θαλάσσια περιοχή. Όπως είναι γνωστό, μέσα στην ποικιλία και στον πλούτο των βιοτόπων που συνθέτουν το ελληνικό περιβάλλον, οι υγρότοποι αποτελούν μια ιδιαίτερα σημαντική ενότητα.

Οι

υγρότοποι

ως

οικοσυστήματα

έχουν

πολύπλοκη

δομή

και

λειτουργικότητα, αποτελούν ζωτικούς χώρους για την επιβίωση αναρίθμητων ειδών της πανίδας και της χλωρίδας και προσφέρουν στον άνθρωπο υπηρεσίες και οφέλη με ανυπολόγιστη οικονομική, πολιτιστική, επιστημονική, ψυχαγωγική και άλλη σημασία. Οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες και επεμβάσεις στους υδατικούς πόρους στην Ελλάδα αποτελούν σημαντικό παράγοντα εξέλιξής τους και έχουν άμεσο και έμμεσο χαρακτήρα. Στις άμεσες επεμβάσεις ανήκουν οι αλλαγές στις όχθες και κοίτες, οι εκτροπές, οι εγκιβωτισμοί καναλιών, οι αποξηράνσεις λιμνών, λιμνοθαλασσών, ελών ή και η διευθέτηση και εκμετάλλευση αυτών για ιχθυοκαλλιέργεια και αλυκές, η επέκταση των καλλιεργειών, γεωργοκτηνοτροφικών εγκαταστάσεων, βιομηχανιών και των οικισμών. Στις έμμεσες επεμβάσεις ανήκουν οι δραστηριότητες εκείνες οι οποίες αλλοιώνουν ή και ανατρέπουν την ισορροπία του φυσικού περιβάλλοντος. Οι κατασκευές φραγμάτων και τεχνητών λιμνών στις κοίτες των ποταμών, διακόπτουν την ελεύθερη ροή του νερού και των υλικών, οι αποψιλώσεις και τα έργα προστασίας από τη διάβρωση και τις πλημμύρες, η απόδοση εδαφών για καλλιέργεια με αντίστοιχη δέσμευση του νερού, ή και η ανεξέλεγκτη εγκατάσταση ανθρωπογενών Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

128


δραστηριοτήτων κοντά στους υδάτινους πόρους επιδρούν δραστικά στο φυσικό περιβάλλον. Μεταξύ των φυσικών αιτίων οι σπουδαιότερες αλλοιώσεις είναι αποτέλεσμα:-Της φυσικής γήρανσης των οικοσυστημάτων, δηλαδή τα οικοσυστήματα τείνουν προς σταθερότερες συνθήκες.-Των προσχωματικών υλικών που ποτάμια και χείμαρροι μεταφέρουν με τις φυσικές διεργασίες και που η προσφορά τους εξαρτάται από γεωμορφολογικούς, γεωτεκτονικούς

και

κλιματικούς παράγοντες.-Των αθέατων

(υπόγειων) και ορατών εισροών και εκροών υδάτων που αρκετές φορές απειλούν την ύπαρξη του υγροβιότοπου και επιτρέπουν ή εμποδίζουν υδρόβιους οργανισμούς να εποικίζουν την περιοχή.-Της ενέργειας του ανέμου, του κυματισμού και άλλων αιτίων που διαφοροποιούν με τη γνωστή στρωμάτωση τα νερά, μεταβάλλοντας την ποιότητά τους επιδρώντας σε ολόκληρο το οικοσύστημα μεταβάλλοντας την ποιότητα των υδάτων τους και τη φυσιογραφία τους. Οι πιό πάνω αλλοιώσεις, που προέρχονται από τις διεργασίες της φύσης, μπορούν να αντιμετωπιστούν με κατάλληλη διαχείριση, επιβραδύνοντας τα εξελικτικά τους στάδια και με τη βοήθεια τεχνικών μέσων, έργων και ειδικών κατασκευών. Οι αλλοιώσεις όμως που προέρχονται από ανθρωπογενείς δραστηριότητες θα πρέπει να αντιμετωπίζονται στην πηγή τους μετά από

ορθολογικό προγραμματισμό των

χρήσεων και λειτουργιών των υδατικών πόρων. Προβλήματα και Προοπτικές Οι πιο πάνω δραστηριότητες φαίνεται ότι προξενούν μεταβολές στο υδρόβιο φυσικό περιβάλλον και το σπουδαιότερο εισάγουν επιπλέον θρεπτικές και άλλες ουσίες σε αυτό. Οι αλλαγές που προξενούνται συχνά εμποδίζουν τις χρήσεις του ύδατος, αφαιρούν την αισθητική του τοπίου και ελαττώνουν τις αξίες του. Τελικά, απειλείται με καταστροφή ο υδάτινος πόρος. Η παρεμπόδιση λοιπόν πρόσθετων ζημιών για κάθε περιοχή είναι επείγουσας προτεραιότητας, με όλα τα μέσα θα πρέπει να επιδιωχθεί και αποτελεί τη βάση για την εξυγίανση , αξιοποίηση και την προστασία των εσωτερικών υδάτων. Για τις φυσικές λίμνες, οι κυριότερες προβληματικές καταστάσεις εντοπίζονται και για το σύνολο των αναφερομένων περιπτώσεων, στην απότομη διακύμανση της στάθμης του νερού,

στην υπερβολική ανάπτυξη της

υδρόβιας βλάστησης, στη ρύπανση κ.ά. Για τις τεχνητές λίμνες τα φερτά υλικά και η διακύμανση της στάθμης είναι τα σοβαρότερα προβλήματα για μια πληθώρα από χρήσεις που είναι δυνατό να συνυπάρξουν εκεί. Ουσιαστικά τα προβλήματα αυτά είναι

απόρροια

του

διαθέσιμου

υδροδυναμικού


κάθε

περιοχής

και

της

129


λειτουργικότητάς τους. Τα φερτά υλικά που απειλούν με “μπάζωμα” τις τεχνητές λίμνες είναι απόρροια της ερήμωσης των ελληνικών εδαφών που κατά κύριο λόγο προέρχονται από την υπερβόσκηση, την ανεξέλεγκτη υλοτομία και τις πυρκαγιές. Η διακύμανση

της στάθμης των ταμιευτήρων θα μπορούσε να μετριαστεί και να

μεθοδευτεί κατάλληλα, ώστε να είναι δυνατή η συνύπαρξη και άλλων χρήσεων, αξιοποιώντας έτσι το υδάτινο δυναμικό τα μέγιστα, στο ξηροθερμικό ελληνικό περιβάλλον. Οι προβληματικές καταστάσεις για τις λιμνοθάλασσες και τα φυσικά ιχθυοτροφεία προέρχονται από φυσικά αίτια (ενέργεια κυματισμού, απόθεση ή μη υλικών στα στόμια, υδρολογικές συνθήκες, διαβρωσιγενή φαινόμενα κ.ά) από ρύπανση των υδάτων και από τη μείωση ή και έλλειψη ιχθύων που τροφοδοτούν τους πλουτοπαραγωγικούς αυτούς πόρους.

Ως προς τις λιμνοθάλασσες η προσοχή

εντοπίζεται στο να προστατευθεί και διατηρηθεί το υδρολογικό τους καθεστώς, αλλά και η προστασία τους από την ενέργεια του κυματισμού, τις πλημμύρες και τη ρύπανση. Ζωτικής σημασία για αυτές έχουν οι αμμολουρονησίδες, καθώς και οι δίοδοι επικοινωνίας θάλασσας- λιμνοθάλασσας και η τροφοδοσία τους με γλυκά νερά. Ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα περιοχών που έχουν υποστεί αλλοιώσεις και που αποτελούν περιπτώσεις για αποφυγή, αλλά και προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν είναι οι: -Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου: Tα έργα αποστράγγισης των υγροτόπων της περιοχής και οι σημειακές σήμερα εκροές των γλυκών νερών, με τη βοήθεια αντλιοστασίων, έχουν μεταβάλλει το υδρολογικό καθεστώς της λιμνοθάλασσας. Επιπλέον, τα λύματα μαζί με την υπεραλίευση ή και την εκλεκτική αλίευση έχουν δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα στις πλουτοπαραγωγικές δυνατότητες της λιμνοθάλασσας. Σε αυτά θα πρέπει με έμφαση να αναφερθεί και η έλλειψη αφθονίας φερτού υλικού, που άλλοτε χαρακτήριζε την περιοχή, ως αποτέλεσμα της τροποποίησης των παροχών του Αχελώου ποταμού και της γενικότερης υδρονομίας του. -Λιμνοθάλασσα Αμβρακικού: Οι ποταμοί Άραχθος και Λούρος με τα νερά και τα φερτά τους υλικά επηρέαζαν την παραγωγικότητα του κόλπου και κατ’αντιστοιχία τα ιχθυοτροφεία της περιοχής. Τα κάθε είδους τεχνικά έργα (υδροηλεκτρικό φράγμα στο Πουρνάρι, αποστραγγιστικά κανάλια κ.ά), οι απορρίψεις και η υπεραλίευση του κόλπου εμποδίζουν τον εφοδιασμό των ιχθυοτροφείων με αλιεύματα. Η οριοθέτηση της περιοχής, σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις, αποτελεί ένα από τα σημαντικά βήματα για την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά θα πρέπει να ενισχυθούν οι Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

130


αμμολουρίδες για να προστατευτούν και διατηρηθούν οι λιμνοθάλασσες. -Ποταμός Αχελώος: Η δυναμικότητα του Αχελώου χρησιμοποιείται σχεδόν μονομερώς για παραγωγή ενέργειας, για άρδευση και ύδρευση, με αποτέλεσμα οι υπόλοιποι πλουτοπαραγωγικοί του πόροι να συμπιέζονται. Τα υδροηλεκτρικά φράγματα κατά μήκος του φαίνεται ότι έχουν μονιμοποιήσει την κατάσταση στα ιχθυοτροφεία του Μεσολογγίου. Η συνεχή απελευθέρωση νερών από τον πυθμένα των τεχνητών λιμνών μαζί με τα φερτά τους θα υποβοηθήσουν την παραγωγικότητα στον κόλπο του Μεσολογγίου. -Ποταμός Πηνειός: Η μικρή δυναμικότητα του Πηνειού στο να απορροφήσει τις κάθε είδους απορρίψεις, δημιουργεί προβλήματα ποιότητας των νερών καθόλο το μήκος του, τη στιγμή που οι κάθε είδους απορρίψεις αυξάνονται. Η έλλειψη επεξεργασίας λυμάτων και αποβλήτων σε συνδυασμό με το αποσπασματικό υδρολογικό καθεστώς του ποταμού, δημιουργεί προβλήματα ακόμη και στις εκβολές του όπου υπάρχει ένας σημαντικός υγρότοπος -Ποταμός Νέστος: Η ποιότητα των νερών του Νέστου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις απορρίψεις στη γειτονική Βουλγαρία, από την οποία προέρχεται ο ποταμός. Τα τεχνικά έργα κατά μήκος του και οι ευθυγραμμίσεις των όχθων του, λειτουργούν αρνητικά, τόσο στη διατήρηση του περιβάλλοντος που χαρακτηριζόταν άλλοτε από παραποτάμια δάση, όσο και στην προστασία και παραγωγικότητα των ιχθυοτροφείων που βρίσκονται στις εκβολές του. Διακρατικές συμφωνίες για τη διατήρηση της ποιότητας των νερών του, παρακαμπτήρια κανάλια, προστασία των υγρών λιβαδιών από τη βόσκηση, επανεξέταση ή και παρεμβάσεις στα τεχνικά έργα, μέσα από οικολογική προσέγγιση, αποτελούν αρχές που μπορούν να υποβοηθήσουν το οικοσύστημα του ποταμού και του περιβάλλοντος γενικότερα. Τα τελευταία έτη οι πλημμύρες και τα πλημμυρικά φαινόμενα είναι αιτία που χάνονται ζωές, καταστρέφονται καλλιεργούμενες εκτάσεις, τεχνικά έργα και περιουσίες και για μερικές μέρες παραλύουν οι δραστηριότητες στις περιοχές που πλήττονται από αυτές. Η κύρια αιτία των πλημμυρικών φαινομένων είναι το ύψος και οι ραγδαίες βροχοπτώσεις σε συνδυασμό με την αδυναμία παροχέτευσης του φυσικού ή του τεχνητού αποχετευτικού συστήματος πάνω από ένα ορισμένο ύψος παροχής νερού. Υπάρχουν όμως και άλλα αίτια που προκαλούν τις πλημμύρες και τα οποία στην πλειονότητά τους οφείλονται σε ανθρώπινες ενέργειες, παρεμβάσεις και επεμβάσεις. Μεταξύ των αιτίων αυτών αναφέρονται οι καταστροφές των δασών από Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

131


πυρκαγιές και εκτεταμένες υλοτομίες, από επιχωματώσεις των φυσικών οδών απορροής των νερών, από άστοχες παρεμβάσεις με τεχνικά έργα, από μετατροπή στραγγιστικών τάφρων σε αρδευτικές διώρυγες, αυθαίρετες παρεμβάσεις σε αναχώματα κλπ. Με τα μέχρι σήμερα δεδομένα (μορφολογικά, υδρολογικά, ποιοτικά, τροφικά κ.ά) μπορούν να διατυπωθούν τα παρακάτω σχετικά με την επικρατούσα κατάσταση και τα προβλήματα που υπάρχουν ή και ανακύπτουν στις κυριότερες ελληνικές λίμνες: -Τριχωνίδα: Η μεγαλύτερη σε έκταση λίμνη της Ελλάδας, δέχεται ποικιλία από επιδράσεις (γεωργοκτηνοτροφικές δραστηριότητες, αστικές απορρίψεις), αλλά κατορθώνει να τις αντιπαρέρχεται επειδή τα νερά της έχουν γρήγορο ρυθμό ανανέωσης σε συνδυασμό με το μεγάλο όγκο των νερών της. Η μεγάλη διαφάνεια στα νερά της, η καλή τους οξυγόνωση, οι σχεδόν μικρές συγκεντρώσεις των θρεπτικών τους αλάτων είναι μερικά από εκείνα τα χαρακτηριστικά που χαρακτηρίζουν την λίμνη ολιγοτροφική έως μεσοτροφική. Η σημασία που έχει αυτή η λίμνη είναι ότι αποτελεί μια πολύ μεγάλη δεξαμενή νερού, υπάρχει από την άποψη του περιβάλλοντος ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί στην Τριχωνίδα έχουν περιγραφεί πολλά είδη ενδημικής πανίδας και χλωρίδας, τόσο από το πλαγκτό, όσο και από την ασπόνδυλη πανίδα και τα ψάρια της, ενώ και η αλιευτική της παραγωγή δεν είναι αμελητέα αφού μια αρκετή μεγάλη ποσότητα αλιευμάτων εξυπηρετεί τις ανάγκες της Αιτωλοακαρνανίας αλλά και ακόμη μακρύτερα αφού η αθερίνα της έχει υψηλή εμπορική σημασία και πωλείται στην Πάτρα και την Αθήνα. Για την προστασία της λίμνης, των βιολογικών της πόρων και της ποιότητας των νερών της ιδιαίτερη σημασία θα πρέπει να δοθεί σε έργα αποχέτευσης και εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων και αποβλήτων των παραλίμνιων οικισμών και των μεταποιητικών μονάδων επεξεργασίας αγροτικών προϊόντων. -Βόλβη: Παρόλο το μεγάλο βάθος της η λίμνη χαρακτηρίζεται ως μεσο-ευτροφική δηλαδή είναι σχετικά πλούσια σε θρεπτικά συστατικά. Οι εντατικοποιημένες γεωργοκτηνοτροφικές δραστηριότητες, η επέκταση της αστικής περιοχής και οι εγκαταστάσεις στην ευρύτερη περιοχή βιοτεχνιών και βιομηχανιών, επιδρούν λιγότερο ή περισσότερο στο οικοσύστημα της λίμνης εμπλουτίζοντας το περιβάλλον με επιπλέον θρεπτικά και τοξικά συστατικά. Τα θρεπτικά άλατα είναι αυξημένα, η διαφάνεια των νερών της σχετικά μικρή και το οξυγόνο βρίσκεται σε οριακές συγκεντρώσεις κυρίως κοντά στον πυθμένα με αποτέλεσμα να δημιουργούνται όχι πολύ συχνά δυσάρεστες για την υδρόβια ζωή και το περιβάλλον καταστάσεις. Στη Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

132


Βόλβη βρίσκεται η λιπαριά, το μοναδικό ενδημικό είδος ψαριού στον κόσμο, τα περκιά και τα χέλια λιγοστεύουν, ενώ με παρεμβάσεις του ανθρώπου έχει αλλοιωθεί η ιχθυοπανίδα της λίμνης αφού έχει εμπλουτιστεί με γλανίδια, πεταλούδες, κουνουπόψαρα και ψευδορασμπόρα. Οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων και αποβλήτων, η βελτιστοποίηση της γεωργικής παραγωγής με ήπιες και συμβατές με το φυσικό περιβάλλον πρακτικές, η διατήρηση της στάθμης της λίμνης στα σημερινά επίπεδα, η εξασφάλιση της συνέχειας του νερού στα ρέματα της περιοχής, χωρίς την παρεμβολή τεχνικών έργων που εμποδίζουν τις μετακινήσεις των οργανισμών και την ενίσχυση της ποικιλίας των φυσικών ενδιαιτημάτων με την ορθολογική διαχείριση των καλαμώνων και του υδάτινου συστήματος της περιοχής είναι από τις προτάσεις που θα πρέπει να προωθηθούν για το περιβάλλον, τη βιοποικιλότητα και τη διατήρηση της παράδοσης μας. -Βεγορίτιδα: Η βαθύτερη (75μ.) λίμνη της χώρας μας, δέχεται βιομηχανικά απόβλητα από τα εργοστάσια της περιοχής Πτολεμαΐδας (ΑΕΒΑΛ, ΔΕΗ, κ.ά), αλλά και αστικά λύματα από τις πόλεις της Πτολεμαΐδας και του Αμύνταιου. Παρόλα αυτά κατά το μεγαλύτερο μέρος τα νερά της έχουν μεγάλη διαφάνεια, χαμηλές συγκεντρώσεις φωσφορικών αλάτων, αλλά και αρκετά υψηλές συγκεντρώσεις αζωτούχων ενώσεων. Πρόσθετα με αυτά, τα τελευταία χρόνια με την ελάττωση του όγκου των νερών της από τους σταθμούς της ΔΕΗ, η λίμνη περνάει ένα μεταβατικό στάδιο από την ολιγοτροφική προς τη μεσοτροφική κατάσταση με παραπέρα τάσεις προς την ευτροφική κατάσταση. Παρόλα αυτά η λίμνη βρίσκεται σε ισορροπημένη κατάσταση και αυτό οφείλεται κυρίως στα άφθονα υπόγεια νερά που προέρχονται από το γειτονικό ορεινό όγκο και που ανανεώνουν τα νερά της με γρήγορους ρυθμούς. Εδώ, πριν από αρκετά έτη, εμπλουτίστηκε η λίμνη με το ψάρι κορέγονο που ευδοκίμησε και το οποίο σήμερα αποτελεί μεγάλης εμπορικής σημασίας αλίευμα. Προσπάθειες για ιχθυοτροφική εκμετάλλευση της λίμνης με πλωτούς ιχθυοκλωβούς δεν είχαν αποτέλεσμα και τούτο γιατί, ενώ το περιβάλλον για τη δραστηριότητα αυτή ήταν κατάλληλο, οι αλιείς δεν μπορούσαν να συνεταιριστούν και να αναλάβουν από κοινού τη σχετική ευθύνη και τα έξοδα των εγκαταστάσεων. -Μικρή Πρέσπα: Ο εθνικός δρυμός της Μικρής Πρέσπας με την εκτεταμένη και πυκνή ανάπτυξη της υδρόβιας βλάστησης, ιδιαίτερα των καλαμιών, προσφέρει σημαντικές ποσότητες από φυτικό υλικό που αποσυντιθέμενο στον πυθμένα της λίμνης επιταχύνει τη γήρανση του οικοσυστήματός της. Επίσης, η λίμνη δέχεται τουλάχιστον εποχιακά αρκετά επιβαρυμένες

απορροές από τις γύρω γεωργικές


133


καλλιέργειες. Η έλλειψη του διαλυμένου στο νερό οξυγόνου αρχίζει να επεκτείνεται ολοένα και σε μεγαλύτερη έκταση, καθώς και οι αυξημένες συγκεντρώσεις των θρεπτικών αλάτων και η μικρή διαφάνειας στα νερά της. Η τροφική κατάσταση της λίμνης χαρακτηρίζεται ως μεσοτροφική

με επικίνδυνη φόρτιση θρεπτικών

συστατικών. Ο σημαντικός αυτός διεθνούς σημασίας υγρότοπος από την άποψη των υδρόβιων πτηνών απειλείται, τόσο από εξωγενείς και αλλόχθονους παράγοντες, όσο και από αυτόχθονες, τοπικούς στους οποίους κυρίαρχο ρόλο καταλαμβάνει η υπέρμετρη και πυκνή ανάπτυξη των καλαμιώνων. Η απουσία κατάλληλου διαχειριστικού σχεδίου για τον οικολογικό έλεγχο και διαχείριση της υδρόβιας αυτής βλάστησης αποστερεί το οικοσύστημα από εκείνα τα χαρακτηριστικά που θα το χαρακτήριζαν πολύπλοκο και σταθερό, ενώ μόλις πρόσφατα συστήθηκε και λειτουργεί αποτελεσματικά όργανο διαχείρισης και προστασίας της περιοχής. -Κορώνεια: Οι εντατικές γεωργοκτηνοτροφικές και άλλες δραστηριότητες στη λεκάνη απορροής της εμπλουτίζουν τα νερά της με αφθονία από θρεπτικά συστατικά, αλλά και τοξικές ουσίες. Η διαφάνεια των νερών της βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα, ενώ η έλλειψη του διαλυμένου στο νερό οξυγόνου γίνεται όλο και περισσότερο χαρακτηριστική με συχνούς θανάτους ψαριών. Η μαζική ανάπτυξη πλαγκτικών οργανισμών είναι σύνηθες φαινόμενο για τη λίμνη που παίρνει χρωματισμούς από βαθύ πράσινο μέχρι και βαθύ καστανόχρωμο μετά το θάνατο των οργανισμών αυτών. Σήμερα η λίμνη είναι ‘’υπό εξαφάνιση’’ αφού η στάθμη των νερών της έχει κατέβει σημαντικά, ενώ η έκτασή της έχει συρρικνωθεί τα μέγιστα. Παλαιότερα η λίμνη χαρακτηριζόταν από τους κυπρίνους της, τα σαζάνια και τα ενδημικά της είδη όπως ήταν η γκελάρτσα και το τυλινάρι. Σήμερα, η παραγωγή του κυπρίνου είναι προβληματική, ενώ έχουν εξαφανιστεί από τη λίμνη ψάρια που την χαρακτήριζαν όπως είναι ο γουλιανός, η λεστιά, το χέλι και η τούρνα. Η λίμνη γενικά χαρακτηρίζεται ως ευτροφική, συχνές είναι οι δυσάρεστες έως απαγορευτικές καταστάσεις που δημιουργούνται για την υδρόβια ζωή και την αλλοίωση του περιβάλλοντός της, ενώ οι χρήσεις του νερού με την απουσία διαχειριστικού οργάνου, είναι αλληλοσυγκρουόμενες μεγιστοποιώντας έτσι τα προβλήματα που έχουν γίνει εγγενή της περιοχής. Πρόσφατα με σχετικές Νομαρχιακές αποφάσεις τέθηκαν σε ισχύ διατάξεις που προβλέπεται ότι θα συμβάλλουν στο μετριασμό των δυσάρεστων καταστάσεων και στη προώθηση της προστασίας του περιβάλλοντος, ενώ βαθμιαία αλλά μακρόχρονα είναι δυνατή η αντιστροφή της υποβάθμισης με μέτρα, πρακτικές και διαχειριστικά σχέδια. Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

134


-Βιστωνίδα: Η αβαθής αυτή λίμνη-λιμνοθάλασσα δέχεται πλούσιο υλικό σε θρεπτικά συστατικά και ρύπους από αλλόχθονες πηγές ευτροφισμού, από αστικά λύματα, γεωργοκτηνοτροφικές δραστηριότητες και βιομηχανικές-βιοτεχνικές δραστηριότητες της ευρύτερης περιοχής. Εξάλλου, τα νερά της Βιστωνίδας εμπλουτίζονται και με αυτόχθονες πηγές ρύπων και συστατικών που προέρχονται από τη λάσπη του πυθμένα της λίμνης που έτσι τροφοδοτείται συνεχώς το σύστημα με μεγάλες ποσότητες θρεπτικών και άλλων συστατικών. Σε αυτά, θα πρέπει να προστεθεί και το θαλασσινό νερό που εισέρχεται περιοδικά στη λίμνη και την εμπλουτίζει με επιπλέον θρεπτικές ουσίες και θειικά άλατα. Έτσι, πολύ συχνά δημιουργούνται ασφυκτικές για την υδρόβια ζωή συνθήκες και παράγεται υδρόθειο, τοξικό για την υδρόβια ζωή αέριο. Το οξυγόνο στα νερά της λίμνης βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα ή ελλείπει κοντά στον πυθμένα και η μαζική υπεραφθονία στην ανάπτυξη του φυτοπλαγκτού διαρκεί τους περισσότερους μήνες κάθε έτος, ενώ υποβαθμίζεται εκτός των άλλων και η αισθητική του νερού χρωματίζοντάς το από πράσινη μέχρι καστανή χροιά. Οι περιβαλλοντικοί αυτοί παράγοντες στη λίμνη

ευνοούν και την ανάπτυξη

μολυσματικών ασθενειών για τα ψάρια και από καιρό σε καιρό ενσκήπτουν θάνατοι ψαριών και αποκρουστικό θέαμα. Η αλιευτική παραγωγή της λίμνης, αν και βρίσκονταν στο παρελθόν σε υψηλά επίπεδα, σήμερα υφίσταται έντονες μεταβολές και σημειώνονται σημεία υποβάθμισης ποιοτικά και ποσοτικά. Παρόλα αυτά οι δυσμενείς συνθήκες είναι δυνατό να μετριαστούν με πρακτικά και θεσμικά μέτρα για την ορθολογική διαχείριση του περιβάλλοντος και την ενίσχυση της ιχθυοπαραγωγής. Σημειώνεται με έμφαση ότι θα πρέπει να διαχειριστεί η υδρόβια βλάστηση με κατάλληλη τεχνογνωσία, να εκτραπούν από τη λίμνη οι οδοί μεταφοράς των ρύπων και να είναι συνεχής η εξυγίανσή τους, ενώ επιβάλλεται η εντατικοποίηση της λειτουργίας των λεκανών αναπαραγωγής και εκκόλαψης του κυπρίνου, ώστε γηγενή στελέχη να εμπλουτίζουν κάθε χρόνο τη λίμνη. -Μεγάλη Πρέσπα: Η έκταση και ο όγκος της λίμνης απορροφούν κάθε δραστηριότητα που επιδρά στη λίμνη. Η μεγάλη διαφάνεια και τα οξυγονωμένα νερά μαζί με τις μικρές συγκεντρώσεις της στα θρεπτικά άλατα κατατάσσουν τη λίμνη ως ολιγοτροφική. Η λίμνη μπορεί να προσφέρει οικοτουριστικές δραστηριότητες με τα ασκηταριά που διαθέτει, ενώ η προσφερόμενη αναψυχή με την πλαζ που απλώνεται στη γειτονία της με την Μικρή Πρέσπα αποτελεί πόλο έλξης επισκεπτών. Σχεδιάζεται, από το Εθνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών στα πλαίσια πόντισης πλωτήρων με κατάλληλους αισθητήρες στις ελληνικές θάλασσες για τη συνεχή Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

135


παρακολούθηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος, όπως επεκταθεί η παρακολούθηση του περιβάλλοντος και στα νερά της λίμνης Μεγάλης Πρέσπας που αποτελούν σύνορο μεταξύ της Ελλάδας της Αλβανίας και των Σκοπίων. Έτσι, θα ποντιστεί ειδική εξέδρα-κατασκευή η οποία θα είναι εφοδιασμένη με ειδικούς αισθητήρες για να παρακολουθείται, σε διαρκή βάση, το υδάτινο περιβάλλον και τα κλιματικά χαρακτηριστικά της περιοχής στην προσπάθεια να μελετούνται οι παγκόσμιες κλιματικές μεταβολές στη βιόσφαιρά μας και να παρέχονται οι σχετικές πληροφορίες σε διακρατικό επίπεδο και σε χρήστες. -Καστοριά: Οι αστικές απορρίψεις από την πόλη της Καστοριάς κατά κύριο λόγο έχουν δημιουργήσει ευτροφισμό στα νερά της λίμνης ενώ όλα τα επακόλουθά του είναι εμφανή. Έτσι, στις αβαθείς περιοχές που άλλοτε εύρισκαν καταφύγιο τα ψάρια και αποτελούσαν πεδία ωοτοκίας και διαβίωσης των νεαρών ψαριών αρχίζουν να σπανίζουν, ενώ οι ασφυκτικές συνθήκες για την υδρόβια ζωή είναι ένα συνηθισμένο φαινόμενο. Η άλλοτε πλούσια σε αλιεύματα λίμνη που αποτελούσε με την Παμβώτιδα το σπουδαιότερο αλιευτικό κέντρο της ηπειρωτικής Ελλάδας, σήμερα βρίσκεται σε φθίνουσα κατάσταση, τόσο από άποψη ποσοτική, όσο και από την άποψη της αλλοίωσης των ψαριών που είχαν εμπορική σημασία. Για μεγάλα χρονικά διαστήματα κυριαρχούν η μικρή διαφάνεια, η έλλειψη του διαλυμένου οξυγόνου, η μαζική ανάπτυξη του πλαγκτού, η υπερβολική ανάπτυξη των καλαμιώνων, καθώς επίσης και μεταβολές στη σχετική αφθονία και την ποιοτική σύνθεση των αλιευμάτων της. Σήμερα η λίμνη μπορεί να χαρακτηριστεί ως υπερτροφική, ενώ η αισθητική της αξία συνεχώς μειώνεται και αποκρουστική είναι η όψη των νερών της για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Η διαχείριση των καλαμώνων και της υδρόβιας βλάστησης είναι δυνατό να προωθηθούν, κάτω από ορισμένη τεχνογνωσία ώστε να αποφορτιστεί σταδιακά το επιβαρυμένο περιβάλλον μιά που σήμερα λειτουργούν οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας των λυμάτων της πόλης. -Δοϊράνη: Η λίμνη δέχεται επιδράσεις από τις γεωργικές απορροές και τις τουριστικές εγκαταστάσεις της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Η διαφάνεια και η οξυγόνωση των νερών της είναι αρκετά καλή. Τα θρεπτικά της άλατα βρίσκονται σε οριακές συγκεντρώσεις και η τροφική της κατάσταση χαρακτηρίζεται ως ολιγομεσοτροφική. Η λίμνη αποτελεί ακόμη σημαντικό αλιευτικό κέντρο και αυτό έχει να κάνει με τα περκιά που αποτελούν σημαντικά αλιεύματα. Η σταθεροποίηση της στάθμης της αποτελεί σημείο τριβής με τους γείτονες και θα πρέπει να ρυθμιστεί με διακρατικές συμφωνίες. Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

136


-Ιωάννινα: Οι αστικές και εδώ απορρίψεις μαζί με το σε αποσύνθεση φυτικό υλικό που έχει συσσωρευτεί στον πυθμένα της λίμνης έχουν αλλοιώσει το οικοσύστημά της. Η μικρή διαφάνεια στα νερά της, η έλλειψη διαλυμένου οξυγόνου, η μαζική ανάπτυξη του πλαγκτού και οι διαχρονικές μεταβολές στη σύνθεση των αλιευμάτων της δείχνουν την υπερτροφική κατάσταση της λίμνης. Σήμερα γίνονται αρκετές προσπάθειες για την εξυγίανση της λίμνης αλλά απουσιάζει ο συντονισμός ενεργειών. Με τη λειτουργία του βιολογικού καθαρισμού της πόλης, η λίμνη πλέον δεν δέχεται σε σημαντικό βαθμό τα λύματα της πόλης πέρα από τις αθέατες και κρυφές απορρίψεις. Επίσης, για την αναβάθμιση της ποιότητας των νερών της Παμβώτιδας εδώ και μερικά έτη

έχει εμπλουτιστεί η λίμνη με χορτοφάγα και

πλαγκτονοφάγα ψάρια με σκοπό να ελεγχεί η υπέρμετρη αφθονία του φυτοπλαγκτου και της υδρόβια μακροφυτικής βλάστησης. Για την ταχύτερη εξυγίανση της λίμνης και τη διάθεση περίσσειας νερού για τις αρδευτικές ανάγκες της γειτονικής γεωργικής περιοχής προβλέπεται ο εμπλουτισμός της λίμνης με καθαρά νερά από τον άνω ρου του ποταμού Άραχθου. -Αμβρακία: Οι εντατικές γεωργικές καλλιέργειες και ιδιαίτερα του καπνού στη γύρω από τη λίμνη περιοχή δημιουργούν μια σοβαρή απειλή για το υδάτινο περιβάλλον και την υδρόβια ζωή της. Η εντατική χρήση του νερού της λίμνης για τις αρδευτικές ανάγκες της περιοχής, εμπλουτίζουν και συμπυκνώνουν με θρεπτικά συστατικά τα νερά της βαθιάς λίμνης Αμβρακίας, ενώ το βόρειο τμήμα της που ήταν το ρηχότερο έχει εξαφανιστεί. Η μέση μέχρι μικρή διαφάνεια, οι σχεδόν χαμηλές συγκεντρώσεις του οξυγόνου στα πλησίον του πυθμένα νερά της και η μαζική ανάπτυξη του πλαγκτού κατά τη θερμή περίοδο, είναι μερικά από εκείνα τα χαρακτηριστικά που δείχνουν το μεσοτροφικό χαρακτήρα της λίμνης. Η λίμνη αποτελούσε άλλοτε σημαντικό πόρο συλλογής νεαρών κυπρίνων με τους οποίους εμπλουτίζονταν άλλες ελληνικές λίμνες. Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι οι αβαθείς λίμνες στη χώρα μας δέχονται από φυσικές αιτίες (άνεμος, βροχή, νερά απορροών κ.ά), περισσότερα θρεπτικά συστατικά ανά μονάδα όγκου τους, παρότι οι βαθιές λίμνες και επομένως οι συγκεντρώσεις των θρεπτικών τους αλάτων είναι υψηλές. Πέρα από τις πιο πάνω ουσίες και εκείνες που προκύπτουν από την αποσύνθεση του οργανικού υλικού, χρησιμοποιούνται για την ανάπτυξη του πλαγκτού, ενώ το οξυγόνο που χρησιμοποιείται κατά τις πιο πάνω διεργασίες εξαντλείται εύκολα. Η αποσύνθεση για Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

137


κάθε επιπλέον υλικό που έρχεται σε μιά υδάτινη περιοχή χρειάζεται περισσότερο οξυγόνο και έτσι κατά την πιο πάνω πορεία παρατηρείται έλλειψη του. Τις θερμές περιόδους η απαίτηση για οξυγόνο, τόσο από τους υδρόβιους οργανισμούς, όσο και για την αποσύνθεση των νεκρών τους συστατικών είναι μεγαλύτερη, οπότε η έλλειψη οξυγόνου και οι ανοξικές συνθήκες είναι συνήθεις και επιδρούν δυσμενώς στην υδρόβια ζωή. Αντίθετα, οι βαθιές λίμνες έμειναν σε κατώτερα τροφικά επίπεδα, λόγω μεγαλύτερης αφομοίωσης των εισερχόμενων θρεπτικών συστατικών, αλλά και επειδή ο μικρός εφοδιασμός των συστημάτων με φωσφορικές ενώσεις εμποδίζει συνήθως τη χρησιμοποίηση των νιτρικών θρεπτικών που σε περίσσεια εμπλουτίζουν τις υδατοσυλλογές στη χώρα μας.

Βιβλιογραφικές Πηγές -Combes B. P. Y., 2005. The United Nations Decade of Education for Sustainable Development ,2005 – 2014. Learning to Live Together Sustainability, Applied Environmental education and Communication, 4:215-219 . -Cornell J., 1994. Sharing nature with children. Εκδόσεις Παρατηρητής, Αθήνα. -Δεληκανάκη Ν., Ρ. Κοκολάκη, Μ. Νοϊδου, 2001. Περιβαλλοντική εκπαίδευση στην προσχολική εκπαίδευση. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα. -Δίτσιου, Μ., 2002. Αξιολόγηση του προγράμματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης «Πρώτη γνωριμία με τους φυσικούς πόρους: Από την παραγωγή στην κατανάλωση». Αθήνα, Διδακτορική διατριβή, Τμήμα Φιλοσοφίας- Παιδαγωγικής- Ψυχολογίας. -ΕΚΚΕ/ΙΑΑΚ-Ομάδα Περιβάλλοντος, 1997. Οδηγός ανίχνευσης θεμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στο internet,ΕΚΚΕ-ΥΠΕΧΩΔΕ-ΥΠΕΠΘ. -Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, 2004. Οι προστατευόμενες περιοχές Natura 2000 στην Ελλάδα. ΕΕΠΦ. -Institute for Learning Innovation, 2002. What is Free-Choice Learning?: http://www.ilinet.org/freechoicelearning.html. -IUCN, 1970. International Working Meeting on Environmental Education in the School Curriculum, Carson City, Nevada, USA. -Ιωαννίδου, Ε., Γεωργόπουλος, A., Κουράκης, Κ., Τσιτουρίδου, Μ., Ψυχίδου, Ρ., Παρασκευόπουλος, Στ., 2006. ΤΠΕ και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: Η έρευνα στον ελληνικό χώρο, Πρακτικά 5ου Πανελλήνιου Συνεδρίου «Οι ΤΠΕ στην Εκπαίδευση, Θεσσαλονίκη. -Καλαϊτζίδης Δ., & Κ. Ουζούνης, 1999. Περιβαλλοντική εκπαίδευση. Θεωρία και πράξη. Εκδόσεις Σπανίδη, Ξάνθη. -Knapp, D. , 2000. The Thessaloniki Declaration: A Wake-Up Call for Environmental Education?, Journal of Environmental Education, 31(3), pp. 32-39. -Κοσμίδης Π., 2000. Περιβαλλοντική εκπαίδευση. 1. Οδηγός υλοποίησης προγράμματος. 2. Εφαρμογή σε σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ανατολικής Αττικής 1995-2000. Έκδοση της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Αττικής. -Κουσουρής Θ., Α. Αθανασάκης, 1996. Περιβάλλον οικολογία εκπαίδευση. Εκδ., Σαββάλα, Αθήνα, σελ., 191 (ανατύπωση 2002 από Εκδ. Χρ. Δαρδανός)


138


-Κουσουρής Θ., Α. Μπαλιάκου, Κ. Λεμπέσης, 2007: Οδηγός Περιβαλλοντικής.Εκπαίδευσης - Εκεί ψηλά στον Ομαλό, http://www.perivallon.com. -Κουσουρής Θ., & Κ. Παπαδογιαννάκη, 2005. Περιβαλλοντικά παιχνίδια….στο περιβάλλον,… για το περιβάλλον και την αειφορία. Εκδόσεις Χ. Δαρδανός, Αθήνα. -Κουτσόπουλος και συνεργάτες, 2006. Σχεδιασμός, Οργάνωση και Εκτέλεση Σεμιναρίου Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Επιμορφωτικό Υλικό σε CD , Εθνικό Μετσόβο Πολυτεχνείο. -Κουσουρής Θ., Κ. Τσακίρης, 2006. Εγχειρίδιο-Οδηγός Δραστηριοτήτων Περιβαλλοντικής Αγωγής και Εκπαίδευσης. Ο ποταμός Ευρώτας χθες, σήμερα αύριο. Εκδοση ΕΚΚΕ/Ομάδα Περιβάλλοντος. Στην Έκδοση: Νικολαϊδης Ν., Ν. Καλογεράκης, Ν. Σκουλικίδης, Κ. Τσακίρης, 2005-2009. Τεχνολογίες φιλικές προς το περιβάλλον για αγροτική ανάπτυξη. Πρόγραμμα Life-περιβάλλον, LIFE05ENV/Gr/000245 EE (EnviFriendly). -Μαυρέλης Κ. (Επιμέλεια έκδοσης), 1997. Βιώσιμη Ανάπτυξη με την Περιβαλλοντική Αγωγή, έκδ., Νομαρχ. Αυτοδ., Αιτωλοακαρνανίας, Μεσολόγγι. -Monroe M. C., Day B. A., Grieser M., 2000. GreenCOM Weaves Four Strands, Chapter 1, στο: Day B. A., Monroe C. M., (Eds), Environmental Education & Communication for a Sustainable World, GreenCom διαθέσιμο στο http://www.usaid.gov/environment/greencom. -Palmer J., 2001. Environmental education. Theory, practice, progress and promise. Ed., Routledge, London. -Ουζούνης & Α. Καραφύλλης, 2001. Ο δάσκαλος του 21ου Αιώνα στην ΕυρωπαϊκήΈνωση.Εκδόσεις Σπανίδης .Ξάνθη. -Papadoyiannaki K., K. Tsakiris, Th. Koussouris, K. Mavrelis, & I. Zacharias, 2002. Adopt and Care the Ecological Vulnerable Areas of Trichonis Wetland, Greece. Proceedings of the International Conference ‘’Protection and Restoration of the Environment, VI. Skiathos, Greece July 1-5, 2002, pages 1527-1534. -Ράπτης Ν. ,2000. Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και Αγωγή, Το Θεωρητικό Πλαίσιο των Επιλογών, Εκδόσεις Τυπωθήτω. -Τσαμπούκου – Σκαναβή Κ., 2004. Περιβάλλον και Κοινωνία, Μια σχέση σε αδιάκοπη εξέλιξη, Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο, Αθήνα. -UN/DESA, 2002. Key Outcomes of the Summit, Johannesburg Summit 2002, United Nations. -UN, Economic & Social Council, 2004. Draft UNECE Strategy for Education for Sustainable Development, Addendum, 2nd Regional meeting on education for sustainable development, Rome. -UN, Economic & Social Council, 2005. UNECE Strategy for Education for Sustainable Development, Vilnius. -UNESCO, 1999 & 2000. Τεύχος 1ο: "Η Χάρτα του Βελιγραδίου" (1975),Τεύχος 2ο: "Η Διακήρυξη της Τιφλίδας" (1977),Τεύχος 3ο: "Η Διάσκεψη της Μόσχας" (1987),Τεύχος 4ο: " Agenda 21-Διάσκεψη για το περιβάλλον και την ανάπτυξη, Κεφάλαιο 36 της Ημερήσιας Διάταξης 21 (1992). `Eκδοση Π.Ε.Ε.Κ.Π.Ε. & Ε.Ε.Π.Π.Π.Κ.- Βασικά Κείμενα για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. ( χορηγία Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε).


139


-UNESCO , 2000. World Education Report The right to education: towards education for allthroughout life, UNESCO. Δικτυακοί τόποι: http://www.usaid.gov/environment/greencom. http://www.ilinet.org/freechoicelearning.html. http://www.ekke.gr/estia http://www.perivallon.com ____________________

140


Ι -Οικολογία και Περιβάλλον: Περιηγήσεις, Περιπλανήσεις, Απόψεις

Recommend Documents