Έγκλημα εναντίον της Κύπρου

ISBN 960-252-006-X © Κώστας Κάππος

ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΠΠΟΣ

ΕΓΚΛΗΜΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Η ανάκριση της Βουλής δείχνει τον ένοχο

ΓΝΩΣΕΙΣ ΑΘΗΝΑ 1992

Η δική μου πατρίδα έχει μοιραστεί στα δυο ποιο από τα δυο κομμάτια πρέπει ν' αγαπώ. Νεσιέ Γιασίν Τουρκοκύπρια ποιήτρια

Ο εθνικισμός και ο σωβινισμός φουντώνουν καθημερινά. Εκκλη σιαστικές και παραεκκλησιαστικές οργανώσεις, οργανώσεις ταμπέ λες, παπάδες, μαζικά μέσα δημοσιότητας, στελέχη της ΝΔ, του Π ΑΣΟΚ και του ΣΥΝ ακονίζουν τα ψεύτικα σπαθιά τους. Ετοιμά ζονται μεραρχίες. Η αρχή έγινε στην Κρήτη... Καλλιεργείται η νέα «μεγάλη ιδέα». Πάνε να μας μπλέξουν σε πόλεμο, κάνοντας το χατήρι των ιμπεριαλιστών που έχουν σημάνει συναγερμό στα Βαλκάνια, στην προσπάθειά τους να τα διαμελίσουν παραπέρα και να τα θέ σουν υπό τον απόλυτο έλεγχό το υ ς.. Ο λαός πρέπει να ξέρει ότι τα υπαρκτά εθνικά ζητήματα όπως το λεγόμενο Μακεδονικό δεν λύνονται στα πλαίσια του ιμπεριαλι σμού. Γιατί ιμπεριαλισμός σημαίνει δίψα για κέρδος, για σφαίρες επιρροής, για υπεροχή που φέρνει αντιπαραθέσεις, συγκρούσεις, πόλεμο. Ο ελληνικός λαός έχει πικρή πείρα από την παλιά «μεγάλη ιδέ α», που κινιόταν στα πλαίσια του,ιμπεριαλισμού με αποτέλεσμα να πνιγεί στα νερά της Σμύρνης, στη Μικρά Ασία. Από την άλλη μεριά, είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι για την Κύπρο, που άμεσα και πανηγυρικά διαμελίζεται, επικρατεί σιωπή. Τα αστικά μέσα δημοσιότητας και οι αστοί διανοούμενοι έχουν π ι ει το αμίλητο νερό. Φαίνεται ότι για την αστική τάξη δεν νοούνται

6_

ΚΟΣΤΑΣ ΚΑΠΠΟΣ

εθνικά συμφέροντα που είναι αντίθετα με τις επιδιώξεις του ιμπε ριαλισμού. Δεν είναι τυχαίο ότι η εφημερίδα «Βήμα» δεν δημοσίευ σε άρθρο για το Κυπριακό που έστειλα στην αρχή του χρόνου και η εφημερίδα «Έθνος» σταμάτησε την εβδομαδιαία συνεργασία στις αρχές του Μάη, όταν έστειλα πάλι άρθρο για το Κυπριακό που και στα δύο έγραφα, ότι η αστική τάξη καθοδηγείται από το δόγμα του Γ. Παπανδρέου: «Η Ελλάς αναπνέει με δύο πνεύμονες, τον μεν αγγλικόν, τον δε αμερικανικόν και δ ι’ αυτό δεν ημπορεί, λόγω του Κυπριακού, να διακινδυνεύση να πάθη ασφυξίαν.» Η πραγματικότητα είναι ωμή. Το δόγμα του Γ. Παπανδρέου επι βεβαιώνεται καθημερινά και σε όλα τα επίπεδα. θεωρώ, ότι η σιωπή απέναντι στο έγκλημα που διαπράττεται ενάντια στον κυπριακό λαό ισοδυναμεί με ανάληψη σοβαρών ευ θυνών. Γι’ αυτό με βάση τις σημειώσεις μου από την ανάκριση της Βουλής για το Φάκελο της Κύπρου, ετοίμασα την εργασία αυτή που δίνω στη δημοσιότητα. Η έκδοση αυτή θέλω να θεωρηθεί και ως απολογισμός για τη δράση μου 2,5 περίπου χρόνια στην Ανακριτική Επιτροπή της Βουλής, μιας και δεν έγινε αποδεκτό το αίτημα που είχα βάλει να γίνει η ανάκριση δημόσια, παρουσία και της τηλεόρασης.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το Κυπριακό είναι ένα πολύ σοβαρό ζήτημα που προσδιόρισε τις εξελίξεις στην Ελλάδα τουλάχιστον στην εικοσαετία 1955-1975. Αυτό οφείλεται κύρια στη σημασία της Κύπρου για το παγκόσμιο σύστημα του ιμπεριαλισμού. Ο έλεγχος του νησιού δίνει τη δυνατότητα για κυριαρχία πάνω στα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής και τις πλούσιες χώρες της Ασίας και της Αφρικής. Είναι χαρακτηριστικό τι είπε ο Αγγλος στρατηγός Ζ.Λ. Βόγγαντο 1878: «Η κατοχή της Κύπρου διπλασιά ζει τη δύναμη ελέγχου, που είχαμε μέχρι σήμερα πάνω στη διώρυγα του Σουέζ... και μας δίνει τη δυνατότητα, σε περίπτωση που κινδύ νευε ο δρόμος μας προς τις Ινδίες, να αποβιβάσουμε δυνάμεις μας, στο συντομότερο διάστημα στις ακτές της Αιγύπτου. Σε περίπτωση που θα επιθυμούσαμε νέους δρόμους προς τις Ινδίες, τόσο από στρατιωτικοπολιτική πλευρά όσο και οικονομική, η Κύπρος μας δίνει αυτή τη δυνατότητα, κάτω από πολύ ευνοϊκές συνθήκες παρά άλλοτε.» Ή ταν η εποχή, που η Αγγλία κατάκτησε την Κύπρο με μυ στική συμφωνία από την Τουρκία, με αντάλλαγμα να την στηρίξει, για να καθυποτάξει τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα των Βαλ κανίων και να την προστατεύσει από τις αρπακτικές διαθέσεις της Ρωσίας. Κάτι ανάλογο γράφει και ο Τόμας Έρλιχ, ειδικός σύμβουλος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ των ΗΠ Α στα θέματα της Εγγύς Ανατολής: «Η Κύπρος έχει ένα σημαντικό προσόν, ιη στρατηγική της θέση. Εί

8_


ναι το τρίτο σε μέγεθος νησί της Μεσογείου και είναι έτσι καλά το ποθετημένο που προσφέρεται για την αστυνόμευση ολόκληρης της Ανατολής.»1 Έτσι ο ιμπεριαλισμός από τα πρώτα βήματα της διαμόρφωσής του έδωσε ιδιαίτερη σημασία για τον έλεγχο της Κύπρου. Από την άλλη μεριά, η αστική τάξη της Ελλάδας όχι μόνο δεν αντέδρασε όταν η Βρετανία έθεσε την Κύπρο υπό την κυριαρχία της, αλλά αποδοκίμασε και οποιαδήποτε εθνικοαπελευθερωτική προσπάθεια των Κυπρίων. Το 1931, ο τότε πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος όταν οι Κύπριοι εξεγέρθηκαν ενάντια στους Αγγλους, διακήρυξε: «Όπως δήλωσα και άλλοτε, ζήτημα Κυπριακό δεν υφίσταται μεταξύ της ελληνικής κυβερνήσεως και της αγγλικής. Υφίσταται μεταξύ της τε λευταίας ταύτης και των Κυπρίων. Και μέχρι τούδε, ο μεν αγών αυτός διεξήγετο εκ μέρους των τελευταίων δ ι’ υπομνημάτων, ψη φισμάτων, συλλαλητηρίων, δια μέσων δηλαδή, τα οποία ο φιλελεύ θερος αγγλικός χαρακτήρ θεωρεί απολύτως θεμιτά. Αλλά, δυστυ χώς, σήμερον εσημειώθηκαν, κατά τας ειδήσεις των εφημερίδων, και εγκληματικοί παρεκτροπαί, όπως επιθέσεις κατά του στρατού και της αστυνομίας και εμπρησμός του Διοικητηρίου της Λευκω σίας. Ενώπιον δε τοιούτων παρεκτροπών, είναι γνωστόν ότι η φι λοσοφική ανοχή των Αγγλων σταματά και αρχίζει η αυστηρά πλέον εφαρμογή των νόμων. Δεν ημπορώ παρά να εκφράσω την βαθυτάτην λύπην μου δια τας παρεκτροπάς αυτάς, τας οποίας βέβαια δεν ήθελον οι ηγούμενοι της κινήσεως, έπρεπεν όμως να γνωρίζουν ότι, ωθούντες τα πράγματα, ημπορούσαν να φθάσουν εις μίαν στιγμήν εκεί όπου δεν θα ήσαν κύριοι της καταστάσεως».2 Στις 18 Νοέμβρη 1931, ο Βενιζέλος σε μακρά αγόρευσή του στη Βουλή, αποδοκίμασε όχι μόνο τις «παρεκτροπές» στην Κύπρο, αλ

ί .Thomas Erlich, Cyprus 1958-1967, London, 1974,σελ. 1. 2. A. Ξύδης-Κ. Χατζυαργύρης-Σ. Λιναρδάτος, Ο Μακάριος και οι σύμ μαχοί τον, εκδ. «Γκοΰτεμπεργκ», σελ. 255,256.

ΕΓΚΛΗΜΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

.2

λά και το γεγονός ότι οι ελληνικές εφημερίδες, όχι μόνο δεν επέκριναν τους εμπρησμούς, «αλλά και εχαρακτήρισαν την άμυναν που δικαιούται να αντιτάξη κάθε νόμιμος εξουσία εναντίον οιασδήποτε απόπειρας βιαίας ανατροπής της, ως κακουργίαν αξίαν στιγματισμού». Και συνέχισε: «Κάθε ανεύθυνος πληροφορία περί παρεκτροπών αποδιδομένων εις τους στρατιώτας λαού, ο οποίος έχει ανέλθει εις την ανωτάτην κορυφήν του ψυχικού ιδίως πολιτισμού, εδημοσιεύετο εις σοβαρά όργανα του εγχωρίου τύπου, χωρίς να υπολογίζεται ότι ηδύνατο εντεύθεν να διαταραχθή η πατροπαράδοτος μεταξύ των δύο εθνών φ ιλία...»1 Το ΚΚΕ και το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κύπρου υποτιμού σαν τότε την αντιιμπεριαλιστική πάλη - είχαν συγκεντρώσει την προσοχή τους στην αντίθεση εργασία-κεφάλαιο τόσο στην πολιτι κή, όσο και στην ιδεολογία (τέχνη κλπ.). Το 1944, ο Γ. Παπανδρέου, στην ομιλία του στο Σύνταγμα, δεν ανέφερε λέξη για την Κύπρο, ενώ ζήτησε προσάρτηση της Β. Ηπεί ρου, ένωση της Δωδεκανήσου, αναπροσαρμογή των συνόρων στη Μακεδονία και τη Θράκη. Το ΚΚΕ, το 1945, είχε ζητήσει την από δοση της Κύπρου στην Ελλάδα. Στη διάρκεια της ένοπλης επανά στασης 1946-1949 έριξε το σύνθημα: «Λεύτερη Κύπρος σε λεύτερη Ελλάδα», για να κάνει καθαρό ότι είναι εναντίον της υπαγωγής της Κύπρου στην επιρροή των ΗΠΛ. Το 1950, ο τότε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου, σε γράμμα του προς το Δήμαρχο Λευκωσίας, έγραφε: «Η Ελλάς αναπνέει με δύο πνεύμονες, τον μεν αγγλικόν τον δε αμερικανικόν και δ ι’ αυτό δεν ημπορεί, λόγω του Κυπριακού, να διακινδυνεύση να πάθη ασφυξίαν». Η δήλωση αυτή έγινε παρά το γεγονός ότι το 1947 η ελληνική Βουλή είχε ζητήσει την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. 1. Πρακτικά Βουλής, 18-11-1931.

jo .


To 1954, η κυβέρνηση του Εθνικού Συναγερμού πήρε την πρωτο βουλία για τη συζήτηση του Κυπριακού στον ΟΗΕ, μέσα στα πλαί σια μεταφοράς του ελέγχου της,Κύπρου από την Αγγλία στις ΗΠ Α. Στις 6 Οκτώβρη 1955, μετά το θάνατο του Αλ. Παπάγου, το πα λάτι προώθησε πραξικοπηματικά ως πρωθυπουργό τον Κ. Καρα μανλή. Επειδή, εν τω μεταξύ, 170 βουλευτές είχαν υπογράψει πρω τόκολλο ότι αρχηγός τους ήταν ο Σ. Στεφανόπουλος, δεν συνήλθε η κοινοβουλευτική ομάδα του Ελληνικού Συναγερμού να εκλέξει νέο αρχηγό. Οι εφημερίδες έγραψαν ότι προτιμήθηκε, γιατί είχε δώσει μνη μόνιο στην αμερικάνικη πρεσβεία ότι θα κλείσει το Κυπριακό. Ο Σ. Στεφανόπουλος, αντιπρόεδρος και υπουργός Εξωτερικών στην κυβέρνηση Παπάγου, στις 26 Γενάρη του 1956, αποκάλυψε ότι «ο κύριος Κ. Καραμανλής ήταν ο μόνος από τους υπουργούς που είχε ταχθεί ενάντια στην ανακίνηση του Κυπριακού»1. Ο ίδιος, το Γενάρη του 1959, είπε στη Βουλή: «Ο τότε υπουργός Δημοσίων Έργων (Κ. Καραμανλής)... και εν πλήρη αγνοία του Προέδρου του και του υπουργού Εξωτερικών, ήρχετο εις μυστικάς επαφάς με σκοπόν το κλείσιμο του Κυπριακού... »2 Ο Κ. Καραμανλής διέψευσε στη Βουλή ότι υπήρξε μνημόνιο, χωρίς όμως να πείσει. Σε βάρος του έμεινε ανεξήγητος ο τρόπος που αναδείχτηκε πρωθυπουργός. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι ο βιογράφος του, γάλλος ακαδημαϊκός Ζενεβουά, σιωπά για την ανάδειξη του Καραμανλή στην πρωθυπουργία. Στα πλαίσια του ΟΗΕ, διαμορφώθηκε κύρια από τις τότε σοσια λιστικές χώρες η θέση γ ι’ αυτοδιάθεση της Κύπρου, μιας και ένωση σήμαινε υπαγωγή στο ΝΑΤΟ. Το ΚΚΕ, στην 6η Ολομέλεια το Μάρ τη του 1956, προσάρμοσε τη θέση για «Λεύτερη Κύπρο σε λεύτερη

1. Γ. Ζωίδης-Τ. Αδάμος, Η πάλη της Κύπρου για τη λευτεριά, σελ. 145. 2. Ν. Ψυρούκης, Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας, τόμ. 2, σελ. 331.


Ελλάδα» στις νέες συνθήκες και μίλησε γ ι’ αυτοδιάθεση. «Πρωτα θλητές της εθνικής ανεξαρτησίας και της δημοκρατίας οι κομμου νιστές της Ελλάδας υποστηρίζουν ολόψυχα τον απελευθερωτικό αγώνα του κυπριακού λαού ενάντια στον ιμπεριαλιστικό ζυγό, για την αυτοδιάθεσή του, στιγματίζουν τα βάρβαρα μέτρα της αγγλι κής αποικιοκρατίας.»1 Για το ρόλο της αστικής τάξης της Ελλάδας απέναντι στο Κυ πριακό, είναι χαρακτηριστικό το γεγονός της δολοφονίας τριών διαδηλωτών, του Ευάγγελου Γεροντή, του Ιωάννη Κωσταντόπουλου και του Φραντζέσκου Νικολάου από αστυνομικούς, σε νόμιμο συλλαλητήριο, που έγινε στην Αθήνα το Μάη του 1956, για την αυ τοδιάθεση της Κύπρου. Η αχαρακτήριστη αυτή ενέργεια της κυβέρ νησης Καραμανλή έγινε για να κάμψει το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα για την αυτοδιάθεση της Κύπρου, που διαρκώς δυνάμωνε τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκόσμια. Την εποχή αυτή, ο Ιωάννης Πασαλίδης έγραφε στην τότε «Αυγή»: «Οι δούλοι δεν μπορούν να ελευθερώσουν τους σκλάβους.»2 Μέσα στα πλαίσια αυτά, ο υπουργός Εξωτερικών Ε. Αβέρωφ δήλωσε στις 18-2-57 στην αμερικάνικη τηλεόραση: «Αν αντί των Αγγλων ήταν στην Κύπρο οι Αμερικάνοι, τότε δεν θα υπήρχε Κυ πριακό ζήτημα.» Και στη συνέχεια ότι «η κυβέρνησή του ήταν σύμ φωνη να μπει η Κύπρος κάτω από τον έλεγχο του ΝΑΤΟ.»3 Ο Κ. Καραμανλής, στις 15-3-57, διακήρυσσε πιο κομψά στην ελ ληνική Βουλή: «Η Ελλάς είναι υποχρεωμένη να διεξάγη τον κυπριακόν αγώνα εις τα πλαίσια των συμμαχιών της. Το τελευταίο αυτό καθιστά το κυπριακό πρόβλημα ένα πρόβλημα με δραματικές αντιφάσεις. Υπάρχουν στιγμαί κατά τας οποίας μια ενέργεια, προ ωθούσα το Κυπριακό, είναι δυνατόν να είναι επιβλαβής για την

1. «Νέος Κόσμος», τεύχ. 4-5,1956, σελ. 14. 2. «Αυγή», 24-5-56. 3. Γ. Ζωίδης-Τ. Αδάμος, Η πάλη της Κύπρον για τη λευτεριά, σελ. 158.

12_


Ελεύθερα Ελλάδα. Υπάρχουν αντιθέτως άλλαι περιπτώσεις, κατά τας οποίας μια ενέργεια ορθή για την εθνική πολιτική να γίνεται επιζήμια δια την Κύπρον.»1 Τι γίνεται όμως, στην Κύπρο; Για να κατανοήσουμε τις εξελίξεις στην Κύπρο, πρέπει να δούμε συνοπτικά την ταξική διάρθωση της κυπριακής κοινωνίας. Έτσι, σύμφωνα με την απογραφή του 1946, το 78% του πληθυσμού ήταν αγρότες. Ο συνολικός αριθμός των αγροτικών οικογενειών ήταν γύρω στις 100.000. Α π’ αυτές οι 42.100 ήταν χωρίς γη, οι 34.400 εί χαν κάτω από 26 στρέμματα και οι 16.300 κάτω από 67 στρέμματα. Εν τω μεταξύ, το 15% ανήκε στην εκκλησία, που ήταν διάσπαρτη σ’ όλη την Κύπρο και την εκμεταλλευόταν καπιταλιστικά. Η αγροτιά ήταν αντικείμενο της πιο ληστρικής εκμετάλλευσης. Ο πρώτος αρμοστής της Αγγλίας πληροφορούσε το Λονδίνο με έκ θεσή του: «.. .αν ένας χωρικός χρειάζεται σπόρο... ο τοκογλύφος του δα νείζει το σπόρο με τον όρο να πάρει το μισό α π ’ αυτό που θα παραχθεί. Κι επειδή ένα κιλό κριθάρι δίνει σε καλές χρονιές 16 κιλά, ο τοκογλύφος παίρνει 800 στα εκατό σε 5 μήνες. Αν για οποιοδήποτε λόγο η σπορά καταστραφεί ο, χωρικός είναι υπόχρεος να πληρώ σει το σπόρο με τόκο 30-40%... »... Με τέτοιο τρόπο δανείζανε χρήματα πολλοί πλούσιοι γαιο κτήμονες και σχεδόν όλοι οι έμποροι.. .»2 Ένας άλλος άγγλος διοικητής σε μια επισκόπηση της αγροτικής ζωής στην Κύπρο, που έγινε με εντολή του άγγλου Κυβερνήτη, πε νήντα χρόνια αργότερα γύρω στο 1930, γράφει: «... Γίνονται καταχρήσεις τέτοιες, όπως δόλος στο δανειζόμενο ποσό, λαθεμένος υπολογισμός του τόκου σε βάρος του οφειλέτη,

1. Πρακτικά Βουλής, 14-3-57, σελ. 895. 2. Φ. Ζαννέτου, Ιστορία της Νήσου Κύπρου..., τόμ. 2, σελ. 255-256.


Λ1

πληρωμές σε είδος, που λογαριάζονται όχι στο σωστό βάρος του και στη σωστή του αξία και τόκος που δεν πιστώνεται για τις τέτοι ες (σε είδος) πληρωμές... » ...0 τοκιστής της πόλης είναι η αιτία για.τις δυσκολίες του αγρότη... Μα ο δανεισμός με ψηλό τόκο δεν περιορίζεται στον κε φαλαιούχο της πόλης. Οι πιο πλούσιοι αγρότες που έχουνε διαθέ σιμα λεφτά επιμένουνε το ίδιο στη “λίτρα το αίμα”, κι αφού αυτοί αποτελούνε και τη μοναδική πηγή δανεισμού για τους φτωχότε ρους αγρότες, οι απαιτήσεις τους είναι “συνήθως” πιο μεγάλες και πιο ασυνείδητες...»1 Οι αγρότες, βέβαια, δεν αποτελούν τάξη, είναι διαταξικό στρώ μα. Έ να μικρό μέρος ανήκει στην αστική τάξη, το μεγαλύτερο μέ ρος τους ανήκει στα μεσαία στρώματα και το υπόλοιπο στην εργα τική τάξη. Για τα μεσαία στρώματα των αγροτών έγραφε ο Κ. Μαρξ: «Εφόσον στους μικρούς αγρότες υπάρχει μια τυπική συνά φεια και η ταυτότητα των συμφερόντων δεν δημιουργεί ανάμεσά τους καμιά ενότητα, κανένα εθνικό δεσμό και καμιά πολιτική οργά νωση, δεν αποτελούν τάξη... Δεν μπορούν ν ’ αντιπροσωπεύουν τον εαυτό τους, πρέπει να τους αντιπροσωπεύουν. Οι αντιπρόσω ποί τους πρέπει ταυτόχρονα να παρουσιάζονται και σαν κύριοί τους, σαν εξουσία πάνω σ’ αυτούς, σαν απεριόριστη κυβερνητική δύναμη που τους προστατεύει από τις άλλες τάξεις.»2 Εν τω μεταξύ, στη διάρκεια της αγγλικής κατοχής, η Εκκλησία ήταν η μόνη που έκανε εκλογές για τους ιερείς και τον αρχιεπίσκο πο και ακόμη έβαζε τα ζητήματα και τα αιτήματα του λαού στην αγ γλική διοίκηση. Έτσι η αγροτιά στήριζε και στηριζόταν ιδιαίτερα, στην Εκκλη σία. Κατά συνέπεια δεν πρέπει να κάνει εντύπωση το γεγονός ότι

1. ΓιάννηςΛέφκης, Οιρίζες, Λεμεσός-Κΰπρος, 1984,σελ 12. 2. Κ. Μαρξ-Φ. Ένγκελς, Διαλεχτά Έργα,«18η Μπρυμαίρ του Λουδοβί κου Βοναπάρτη», σελ. 388.

J4_


οι εκπρόσωποι της Εκκλησίας έπαιζαν ιδιαίτερο-ρόλο στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Κυπρίων και ότι ο Μακάριος ο Γ ' αναδείχτηκε και πρώτος πρόεδρος της Κύπρου. Οι εργάτες στη μεταποίηση το 1956 ανέρχονταν σε 36.200 περί που, στα μεταλλεία 6.300 και στις οικοδομές 20.000 (Περιοδικό «θέσεις», τεύχ. 7, σελ. 95). Ανάμεσα στους Ελληνοκύπριους, όμως, και τους Τουρκοκύπριους υπήρχαν διακρίσεις. Οι τουρκοκύπριοι εργάτες έπιαναν τις χειρότερες, τις πιο βαριές και με λιγότερη ειδί κευση δουλειές. Χρησιμοποιούνταν ως φτηνή εργατική δύναμη. Η αστική τάξη αποτελούνταν από δύο μερίδες, την ελληνοκυ πριακή και την τουρκοκυπριακή. Η οικονομική δύναμη της ελληνι κής μερίδας ήταν πολύ μεγαλύτερη από το ποσοστό του ελληνικού πληθυσμού στο σύνολό του. Ανάμεσα στις δύο μερίδες δεν υπήρχε κλίμα συνεργασίας. Έτσι το 1962 το 93,9% της ακαθάριστης βιομη χανικής παραγωγής και της παραγωγής μεταλλείων ανήκε σ’ Ελλη νοκύπριους και το υπόλοιπο 6,1% στους Τουρκοκύπριους. Όσον αφορά το εξαγωγικό εμπόριο το 99,5% ανήκε σ’ Ελληνοκύπριους και μόνο το 0,5% σε Τουρκοκύπριους. Η κατάσταση αυτή εμπεριείχε εν δυνάμει τον κίνδυνο διάσπα σης των δύο εθνοτήτων. Μετά το 1960 δεν έχει γίνει γενική απογραφή πληθυσμού στην Κύπρο. Από επιμέρους απογραφές και έρευνες του Τμήματος Στα τιστικής και Ερευνών του Υπουργείου Οικονομικών της Κύπρου προκύπτουν τα εξής στοιχεία με ορισμένες διορθώσεις: Η εργατική τάξη αποτελεί το 65,47% του Οικονομικά Ενεργού Πληθυσμού (ΟΕΠ) δηλαδή 167.130 άτομα. Απ’ αυτά τα 68.400 δουλεύουν στη μεταποίηση, τις οικοδομές, τα μεταλλεία, τον ηλεκτρισμό και τις μεταφορές. Τα 4.900 στην αγροτική οικονομία και τα 93.830 στα ξε νοδοχεία, στις τράπεζες, στις ασφαλιστικές εταιρίες, στις υπηρε σίες (αγγλικές βάσεις κλπ.) και στον κρατικό μηχανισμό. Τα μεσαία στρώματα του χωριού, χωρίς να υπολογίζονται οι αγροτοεργάτες, αποτελούν το 11,08% του ΟΕΠ δηλαδή 28.289 άτομα. Τα μεσαία στρώματα της πόλης (επαγγελματοβιοτέχνες, μικρέμποροι, π ρ οϊ στάμενοι πωλήσεων, λογιστηρίων κλπ.) αποτελούν το 18,34%, δη


λαδή 46.826 άτομα. Τέλος η αστική τάξη μαζί και οι μάνατζερςείναι το 5,11%, δηλαδή 13.055 άτομα. Από τα στοιχεία αυτά, είναι φανερό ότι μετά την εισβολή των Τούρκων και την κατοχή, συντελέστηκαν ραγδαίες ανακατατάξεις στην ταξική διάρθρωση της κοινωνίας, που ζει στο ελληνοκυπρια κό έδαφος. Για τις εξελίξεις και την κατάσταση στην τουρκοκυπριακή κοινότητα δεν εξασφαλίστηκαν στοιχεία. Στην Κύπρο, από το 1926, είχε ιδρυθεί το Κομμουνιστικό Κόμ μα Κύπρου, ως κόμμα της εργατικής τάξης, που σε μια πορεία λόγω της θέσης του εκτός νόμου, εξελίχθηκε στο σημερινό ΑΚΕΛ. Το κόμμα αυτό έπαιξε και παίζει σημαντικό ρόλο στην πολιτική ζωή του νησιού. Το 1954, η ελληνική κυβέρνηση του Εθνικού Συναγερμού, μετά το ενδιαφέρον των ΗΠ Α για την Κύπρο, οργάνωσε την ΕΟΚ Α μ’ επικεφαλής τον αρχηγό της «X» Γ. Γρίβα. Η ενέργεια αυτή είχε στόχο να προλάβει το ΑΚΕΛ να μην πάρει την πρωτοβουλία για ένοπλο αγώνα. «Κύκλοι της δεξιάς φοβούνταν ότι αργά η γρήγορα η πρωτοβουλία ενός ένοπλου αγώνα στην Κύπρο θα περιερχόταν στα χέρια της κυπριακής Αριστερός και γ ι’ αυτό έσπευσαν στην αποστολή του Γρίβα στην Κύπρο.»1 Ο Γρίβας εκμεταλλεύτηκε τους πόθους των Κυπρίων γ ι’ αυτο διάθεση και ελευθερία. Ο λαός της Κύπρου έδινε το αίμα του στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα και η ηγεσία της ΕΟΚ Α τον υπονό μευε, καλλιεργώντας το ρατσισμό σε βάρος των Τουρκοκυπρίων και τον αντικομμουνισμό. Για το χαρακτήρα του αγώνα της ΕΟΚΑ αψευδής μάρτυρας εί ναι το γεγονός ότι κατ’ επανάληψη κήρυξε ανακωχή, για να διευκο λύνει τη διέλευση από την Κύπρο αγγλικών στρατευμάτων, που προορίζονταν για την καταστολή του εθνικοαπελευθερωτικού κι νήματος στις χώρες της Ασίας και της Αφρικής. Ο θ . Τσεκούρας

1. Τ. Βουρνάς, Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1953-1967, σελ. 82.

ϋ.


εύστοχα αναρωτιέται: «.. .Όταν τα αγγλικά στρατεύματα χρειάζο νται τη διέλευση από την Κύπρο, για να δείξουν στους εξεγερμένους λαούς της Ασίας και της Αφρικής τι σημαίνουν αρχές του “ελεύθερου κόσμου”, ποιος περίεργος αντιιμπεριαλισμός σπρώ χνει την ΕΟΚΑ να κηρύσσει ανακωχή μαζί τους, βοηθώντας επι πλέον τη διέλευσή τους κατ’ επανάληψη;»1 Το κίνημα της ΕΟΚΑ, φυσικά, δεν κατέβαλε καμιά προσπάθεια, για να συνδυαστεί η ένοπλη πάλη με τη μαζική πάλη στις πόλεις, ώστε ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας να γίνει υπόθεση των μα ζών. Οι Αγγλοι, για να μπορέσουν να διατηρήσουν την κυριαρχία τους, εφάρμοσαν το δόγμα του «διαίρει και βασίλευε». Υποκίνη σαν τους Τουρκοκύπριους ενάντια στους Ελληνοκύπριους. Το κα λοκαίρι του 1955, εμφανίστηκε η τρομοκρατική τουρκοκυπριακή οργάνωση Τ.Μ.Τ. (Οργάνωση Τουρκικής Αντίδρασης). Η οργάνω ση αυτή ανάμεσα στ’ άλλα δολοφόνησε τον Ντερβίς Αλί Καβάζογλου, Τουρκοκύπριο, μέλος της ΚΕ του ΑΚΕΛ και τον Κώστα Μισαούλη, στέλεχος του ΑΚΕΛ, πρωτοπόρους αγωνιστές για την ανάπτυξη της ενότητας ανάμεσα στις δυο κοινότητες. Στις αρχές του 1956, μετά τα γεγονότα στην Πόλη και τη Σμύρνη το 1955, φα νατισμένοι Τουρκοκύπριοι λεηλάτησαν και έκαψαν σπίτια και κα ταστήματα στην Κύπρο. Δολοφόνησαν αναίτια πολλούς Έλληνες. Ανάλογα επεισόδια οργανώθηκαν στις αρχές του 1957 στη Λευκω σία και την Αμμόχωστο. Μέσα στα πλαίσια αυτά, υπογράφτηκαν οι συμφωνίες της Ζυρί χης και του Λονδίνου που απέδιδαν «εξαρτημένη ανεξαρτησία» στο νησί. Η Αγγλία διατηρούσε βάσεις στη Δεκέλεια και το Ακρωτήρι και η Κύπρος εντασσόταν στην Κοινοπολιτεία. Οι ΗΠΑ πα τούσαν το πόδι τους στην Κύπρο μέσω των δύο κύριων εκφραστών της αμερικανοκρατίας στην περιοχή: της Ελλάδας και της Τουρ κίας. Η Ελλάδα και η Τουρκία γίνονταν εγγυήτριες δυνάμεις και εί

1. θ. Τσεκούρας, Περιοδικό «θέσεις». No 7/1984, σελ. 84.


JL2

χαν το δικαίωμα να διατηρούν στρατιωτικές δυνάμεις στο νησί. Οι Τουρκοκύπριοι εξοπλίζονταν με μια σειρά veto σε όλα τα σοβαρά ζητήματα και συμμετείχαν με υψηλά ποσοστά στον κρατικό μηχα νισμό, πράγμα που δημιουργούσε προβλήματα στη διακυβέρνηση της Κύπρου. Οι συμφωνίες αυτές έθεσαν τις βάσεις για τη διχοτόμηση του νη σιού. Εν τούτοις, για την υπογραφή των συμφωνιών αυτών, ο τότε πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής δήλωσε ότι «η ημέρα αυτή ανήκει εις τας ευτυχεστέρας της ζωής μου.» Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, τον Αύγουστο του 1963, υποχρεώ θηκε να ζητήσει την αναθεώρηση του Συντάγματος και το Δεκέμβρη των συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου. Η ελληνική κυβέρνηση της ΕΡΕ ήταν αντίθετη στην ενέργεια αυτή του Μακάριου. Ο τότε υπουργός Εξωτερικών Ε. Αβέρωφ σ’ επιστολή του προς τον Μακά ριο, τον Απρίλη του 1963, έγραφε: «...Εάν επιδιωχθεί μονομερής κατάργησις των συμφωνιών ή μέρους αυτών από την Κύπρο, η Ελλάς θα διαχωρίση τας ευθύνας της.»1 Ο ιμπεριαλισμός, για ν ’ αποτρέψει αυτή.την προσπάθεια, ενερ γοποίησε τον τουρκικό παράγοντα. Η Τουρκία απείλησε εισβολή. Τουρκικά καράβια μπήκαν στα χωρικά ύδατα της Κύπρου και έκα ναν επίδειξη δύναμης. Στις 22 Δεκέμβρη 1963, η ΤΟΥΡΔΥΚ βγήκε από τους στρατώνες και κατέλαβε το δρόμο Λευκωσίας-Κηρύνειας που σήμαινε προετοιμασία για την τούρκικη απόβαση. Αρχισαν οι Τουρκοκύπριοι να δημιουργούν τους πρώτους θύλακες. Στις 28 Δεκέμβρη, φτάνει στη Λευκωσία ο υπουργός των αποικιών της Μ. Βρετανίας Σάντις και άρχισε τις πιέσεις, για να δεχτεί ο Μακάριος να μπουν τα βρετανικά στρατεύματα ανάμεσα στους Ελληνοκύ πριους και τους Τουρκοκύπριους και να χαράξουν τη γραμμή, που θα χώριζε τις δυο κοινότητες. Ο ιστορικός Ν. Ψυρούκης γράφει ότι «ο Σοφοκλής Βενιζέλος, υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης Γ.

1. Γ. Πεσμαζόγλου, Μια Δεκαετία 1967-1976, σελ. 140.

JJL


Παπανδρέου, ήταν εκείνος που “εισηγήθηκε” να παίξουν τα βρετα νικά στρατεύματα το ρόλο του ειρηνοποιού στην Κύπρο.» (Ν. Ψυρούκης, Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας, τόμ. 3, σελ. 280). Ο ίδιος ο Μακάριος σε συζήτηση με τη συμμετοχή και του Π. Κανελλόπουλου, που έγινε τον Ιούλη του 1976 στο Προεδρικό Μέγα ρο της Λευκωσίας, μας είπε ότι ο Σάντις του ζήτησε να δεχτεί να δημιουργηθεί η λεγόμενη πράσινη γραμμή, (ονομάστηκε έτσι γιατί χαράχτηκε με πράσινο μολύβι πάνω στο χάρτη), από τα βρετανικά στρατεύματα. Ο Μακάριος bey το δέχτηκε. Το επόμενο βράδυ τα τουρκικά καράβια έδειχναν πως ετοιμάζονται για απόβαση (έβα λαν μπροστά τις μηχανές, άναψαν τα φώτα). Τότε επικοινώνησε ο Σάντις με τον Μακάριο και του ζήτησε να δεχθεί να χαραχθεί η πρά σινη γραμμή. Ο Μακάριος και πάλι απάντησε αρνητικά. Τότε του τηλεφώνησε από την Αθήνα ο Σ. Βενιζέλος και τον ειδοποίησε ότι στέλνει μήνυμα με ειδικό απεσταλμένο. Όταν πήρε το μήνυμα, είδε ότι του έλεγε τα ίδια που του είχε πει ο Σάντις. Στη συζήτηση αυτή ο Μακάριος και ο Κανελλόπουλος έκφρασαν και αμφιβολίες, για το κατά πόσο ήταν φυσιολογικός ο θάνα τος του Σ. Βενιζέλου, που πέθανε ξαφνικά στις 6-2-64 μέσα στο πλοίο ΕΛΛΑΣ, που εκτελούσε τη γραμμή Κρήτη-Πειραιάς. Τότε βέβαια ανακοινώθηκε ότι πέθανε από οξύ πνευμονικό οίδημα. (Κα τά την ανάκριση για το Φάκελο της Κύπρου και στην προσπάθεια αναζήτησης μαρτύρων, αποδείχτηκε ότι αρκετοί από αυτούς που συνδέονται με το Κυπριακό πέθαναν από βίαιο θάνατο, όπως ο Χένρι Τάσκα, ο συν/χης Κων/νος Μπούρλος, διευθυντής του Α-2 του ΓΕΕΦ το 1974, ο Ρότζερ Ντέβις, αμερικανός διπλωμάτης που ήρθε στην Ελλάδα στις παραμονές της 21 -4-67 κλπ.). Στις 30-12-63, ο Μακάριος δέχτηκε και υπογράφτηκε συμφωνία για την κατάπαυση του πυρός ανάμεσα στους Ελληνοκύπριους και τους Τουρκοκύπριους, τη χάραξη των ορίων ανάμεσα στις δύο κοι νότητες (πράσινη γραμμή) και την κατάληψη της γραμμής αυτής από βρετανικά στρατεύματα. («Καθημερινή», 30-12-63). Στη συνέχεια συγκλήθηκε πενταμερής διάσκεψη για το Κυπριακό στο Λονδίνο. Η Ένωση Κέντρου και η ΕΡΕ, στη διάσκε


ψη αυτή, δέχτηκαν το σχέδιο Σάντις-Μπολ. Δέχτηκαν, δηλαδή, να μπει η Κύπρος κάτω από τη στρατιωτική κατοχή του ΝΑΤΟ και να καταλυθούν οι ελευθερίες του κυπριακού λαού. Ο πρεσβευτής Αγγ. Βλάχος γράφει: «Η διάσκεψη του Λονδίνου (πενταμερής) δεν κα ταλήγει σε αποτέλεσμα, παρά τη θέση της ελληνικής κυβερνήσεως Παρασκευοπούλου, η οποία με σύμφωνη γνώμη του Γ. Παπανδρέ ου και του Π. Κανελλοπούλου (νέου αρχηγού της ΕΡΕ) είχε αποδε χθεί να εγκατασταθεί διεθνής δύναμη του ΝΑΤΟ στην Κύπρο και να ιδρυθεί διακυβερνητική επιτροπή στο Λονδίνο, η οποία να πα ρακολουθεί την εσωτερική κατάσταση της Κύπρου»1. Ο Κ. Χατζηαργύρης γράφει: «Στις 21 Γενάρη άρχισε να σερβίρε ται στον τύπο, με τη μορφή των “διαρροών”, το πραγματικό σχέδιο, να μπει δηλαδή το νησί κάτω από την κατοχή των δυνάμεων του ΝΑΤΟ και να καταλυθούν οι ελευθερίες του κυπριακού λαού».2 Ο Δ. Μπίτσιος, στο βιβλίο του Κρίσιμες ώρες, σιωπά γ ι’ αυτή τη θέση της ελληνικής κυβέρνησης.3 Το σχέδιο Σάντις-Μπολ απορρίφθηκε τελικά από τον Μακάριο, ο οποίος στη συνέχεια στράφηκε για βοήθεια στη Σοβιετική Ένωση και τον Νάσερ. Τότε ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου του τηλεγρα φούσε: «Εκφράζω τη βαθύτατη λύπη μου, διότι άλλα συμφωνούμεν και άλλα πράττετε.»4 Στις 15-6-64, ο Γ. Παπανδρέου στέλνει μήνυμα στον πρόεδρο των ΗΠ Α Τζόνσον με το οποίο ζητάει την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και τη νατοποίηση του νησιού για ν ’ αποφευχθεί, όπως λέ ει, η κουβανοποίηση. Το μνημόνιο συγκεκριμένα έγραφε: «Με την εξέλιξη των γεγονότων, το κυπριακό πρόβλημα έπαψε να είναι ελ-

1. Αγγ. Βλάχος, Μια φορά χαι ένα καιρό ένας διπλωμάτης, εκδ. «Εστία», τόμ. 4, σελ. 503. 2. Α. Ξύδης-Κ. Χατζηαργύρης-Σ. Λιναρδάτος, Ο Μακάριος και οι σύμ μαχοί τον, σελ. 63. 3. Δ. Μπίτσιος, Κρίσιμες ώρες, σελ. 144. 4.1. Βαρβιτσιώιης, «Καθημερινή», 19-9-85.

20.


ληνο-τουρκικό ζήτημα. Έγινε πρόβλημα μεταξύ των δύο κόσμων. Το δίλημμα είναι: “Νατοποίηση” ή Κούβα. “Νατοποίηση” μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της ένωσης με την Ελλάδα. Ως αποτέλε σμα της ένωσης ολόκληρο το νησί, όντας τμήμα της Ελλάδας, θα μπορούσε να είναι νατοϊκή βάση, όπως η Κρήτη. Ο εσωτερικός κομμουνισμός θα μειωθεί σημαντικά, όπως στην Ελλάδα, όπου ελαττώθηκε στο 12%. Έτσι, η ασφάλεια της Τουρκίας και ολόκλη ρης της Μέσης Ανατολής θα περιφρουρηθεί πλήρως. »Εάν δεν πραγματοποιηθεί η νατοποίηση της Κύπρου το νησί αναπόφευκτα θα μετατραπεί σε μια άλλη Κούβα, γιατί ο εσωτερι κός κομμουνισμός θα γίνει πανίσχυρος και η ενεργή υποστήριξη από τη Σοβιετική Ένωση θα είναι αναπόφευκτη.» Τη στιγμή αυτή παρεμβαίνουν ανοιχτά οι ΗΠΑ, για να σταθερο ποιήσουν τη νοτιανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ με στόχο να εξα σφαλιστούν τα στρατηγικά συμφέροντά τους στην περιοχή. Ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Τζόνσον στέλνει επιστολή, προς τον τότε πρω θυπουργό της Τουρκίας Ινονού, όπου με καθαρό και απροκάλυπτο τρόπο καλεί την Τουρκία να παραιτηθεί από οποιαδήποτε ενέργεια στην Κύπρο. Στην επιστολή ανάμεσα στα άλλα υπογραμμίζεται: «Η προτεινόμενη επέμβαση της Τουρκίας θα γινόταν με σκοπό να υποστηριχτεί μια απόπειρα των Τουρκοκύπριων ηγετών να διχο τομήσουν το νησί, λύση που αποκλείεται ειδικά από τη συμφωνία εγγύησης»1. «Αν επιμείνετε δεν θα διατηρήσω το θέμα σε μυστικό τητα και θα συγκαλέσω το συμβούλιο του ΝΑΤΟ και το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ»2 και τους κάλεσε να αναβάλουν οποιαδήπο τε απόφαση έχουν πάρει. Το δεύτερο τετράμηνο του 1964, στέλνεται σταδιακά στην Κύ προ ελληνικός στρατός με δύναμη πυρός μεραρχία συνολικής δύ ναμης 8.500 στρατιωτών και αξιωματικών, χωρίς καμιά αντίδρα

1. Η αμερικάνικη πολιτική στην Ελλάδα και Κύπρο, εκδ. «Παπαζήση», σελ. 269. 2. Ν. Σαρρής, Η άλλη πλευρά, σελ. 423^27.


21

ση της Τουρκίας και στόχο κύρια να κάμψει τη θέληση της πολιτι κής ηγεσίας της Κύπρου, που τασσόταν υπέρ της ενιαίας ανεξάρ τητης, κυρίαρχης και αδέσμευτης Κύπρου. Ο ελληνικός στρατός καλλιεργούσε την όξυνση και την αντιπα ράθεση ανάμεσα στις δύο κοινότητες. Το ίδιο έκανε και η τουρκοκυπριακή ηγεσία. Η τρομοκρατική δραστηριότητα των Τουρκοκυ πρίων συνεχίστηκε, εντάθηκε και το 1964' Το Σεπτέμβρη του 1964, οι ελλαδοκυπριακές δυνάμεις, με δια ταγή -του Γρίβα, εξαπόλυσαν επίθεση ενάντια στο θύλακα των Τουρκοκυπρίων, Μανσούρας-Κοκκινά, που έφερε γενικότερη αναστάτωση. Ενδεικτική για το ρόλο του ελληνικού στρατού, είναι και η κα τάθεση του αντιστράτηγου I. Μπίτου στην Επιτροπή για το Φάκελο της Κύπρου ότι ο μετέπειτα δικτάτορας Δ. Ιωαννίδης διέταξε το 1964, να περικυκλώσουν ένα τουρκοκυπριακό χωριό, που κατοι κούσαν 1.500 περίπου κάτοικοι και να δολοφονήσουν όλους του κατοίκους. Οι έλληνες αξιωματικοί αρνήθηκαν, βέβαια, να εκτελέσουν αυτή την παράνομη διαταγή. Εν τούτοις, ο Ιωαννίδης παρέμεινε στις τάξεις του ελληνικού στρατού και προήχθη, με αποτέλε σμα να μπορέσει τελικά, να οργανώσει το πραξικόπημα τον Ιούλη του 1974 με όλες τις δυσμενείς συνέπειες. Οι ΗΠΑ, τον Ιούλη του 1964, πρότειναν το σχέδιο Ατσεσον που πρόβλεπε την άμεση ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, την παρα χώρηση βάσης στην Τουρκία με ενοίκιο για 50 χρόνια, που δεν θα ξεπερνούσε το 4,5% της συνολικής έκτασης της Κύπρου στην πε ριοχή της Καρπασίας και καθεστώς για τους Τουρκοκύπριους ανά λογο με το καθεστώς των Μουσουλμάνων στη Δ. Θράκη. Αυτό δείχνει ότι η αμερικάνικη παρέμβαση αναθέτει στην Ελλά δα ρόλο διαχειριστή της κρίσης, συναινώντας ουσιαστικά στην ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Το γεγονός αυτό τινάζει στον αέρα το μύθο του ανθελληνικού και,φιλοτουρκικού χαρακτήρα της αμερικάνικης πολιτικής.

1. Ε. Ν. Τζελέπης, Το Κυπριακό και οι συνομώτες του, σελ. 144,179.

22.


Αυτό, βέβαια, έγινε γιατί την εποχή αυτή οι ΗΠ Α δεν μπορούσαν να στηριχτούν στην Τουρκία που αντιμετώπιζε σοβαρά εσωτερικά προβλήματα και πολιτική αστάθεια (πραξικόπημα το 1960, απα νωτές εκλογικές αναμετρήσεις κλπ.). Πρέπει να είναι καθαρό ότι οι ΗΠΑ δεν είναι ούτε φιλοτουρκικές ούτε φιλελληνικές. Δρουν πά ντοτε σύμφωνα με τα συμφέροντά τους. Όλα τα άλλα είναι προσχή ματα για τις διάφορες μερίδες της άρχουσας τάξης, για να πάνε πό τε με τον έναν πόλο του ιμπεριαλισμού και πότε με τον άλλο. Η κυπριακή πολιτική ηγεσία απέρριψε το σχέδιο Ατσεσον και ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος μίλησε γ ι’ αυτόκλητους μεσολαβητές με το επιχείρημα ότι το σχέδιο Ατσεσον, ουσιαστικά, διχοτομεί την Κύπρο. Η άρχουσα τάξη της Κύπρου σε μια πορεία, πρέπει να πούμε, διαμόρφωσε συνείδηση ενάντια στην ένωση με την Ελλάδα. Κι αυ τό γιατί η ενσωμάτωση της Κύπρου σ’ ένα πιο αναπτυγμένο καπι ταλισμό, χωρίς καμιά ενίσχυση, αναπόφευκτα σήμαινε παραπέρα καθυστέρηση. Ακόμη έχανε το προτιμησιακό καθεστώς στις εξαγω γές στα πλαίσια της Κοινοπολιτείας. Τέλος έχανε τη δυνατότητα ν ’ αναπτύξει τη ναυτιλία σαν μια «δεύτερη Ελλάδα» που είχαν υποσχεθεί οι έλληνες εφοπλιστές από το 1959: «Είχομεν την ευκαιρία... ν ’ αναπτύξωμεν τας απόψεις μας καθ’ ας μια σημαία της Κυπριακής πολιτείας θα ηδύνατο να καλύψη την ελληνική εφο πλιστική δραστηριότητα, ηναγκασμένη λόγω της ανεξάντλητης δυναμικότητος να προσφεύγη προς τας μάλλον απιθάνους σημαίας των καλουμένων ευκαιριών.»1 Από την άλλη μεριά, βέβαια, και οι προοδευτικές δυνάμεις είχαν επιφυλάξεις για την ένωση γιατί σήμαινε ένταξη της Κύπρου στο ΝΑΤΟ και όξυνση των σχέσεων των δυο κοινοτήτων, πράγμα που θα δυσκόλευε την ειρηνική συμβίωση στο νησί.

1. Περιοδικό «Κρίκος», τεύχ. 103-104,1959, σελ. 64.

Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Το ΚΚΕ, το 1967, εκτίμησε ότι «ένας από τους βασικούς σκο πούς του πραξικοπήματος (στην Ελλάδα) είναι να επιβληθεί νατοϊκή λύση στο Κυπριακό...»' Ο πόλεμος, όμως, των επτά ημερών στη Μέση Ανατολή το 1967, μετατόπισε το βάρος στις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή. Στην εισή γηση του 9ου Συνεδρίου,t o 1973 αναφέρεται: «Οι εξελίξεις στο χώ ρο της Εγγύς και Μέσης Ανατολής και η επιδίωξη των ΗΠ Α να στε ρεώσουν τις στρατηγικές τους θέσεις στην περιοχή αυτή και να καταφέρουν άμεσα πλήγμα κατά των αραβικών λαών, επέδρασαν αποφασιστικά στο να προκριθεί και προωθηθεί το φασιστικό πρα ξικόπημα της 2 1ης του Απρίλη.»2 Υπήρχε, βέβαια, πρόβλημα χρησιμοποίησης των αμερικάνικων βάσεων στην Ελλάδα και αποφυγής διαδηλώσεων και άλλων αντιιμπεριαλιστικών εκδηλώσεων από μέρους του λαϊκού κινήματος -που ήταν τότε δυνατό- στην Ελλάδα. Η ανάκριση, όμως, για το Φάκελο της Κύπρου και ιδιαίτερα η κατάθεση του Γ. Παπαδόπουλου έκανε φανερό, επιβεβαιώνοντας την αρχική θέση του ΚΚΕ, ότι η δικτατορία του 1967 έγινε κύρια για να γίνει δυνατή η διχοτόμηση της Κύπρου. Ο Γ. Παπαδόπου1. Απόφαση του Πολιτικού Γραφείου της ΚΕ του ΚΚΕ, «Νέος Κόσμος» τεύχ. 5,1967, σελ. 503. 2. Υλικά του 9ου Συνεδρίου του ΚΚΕ, Αθήνα, 1974, σελ. 49.

24.


λος, βέβαια, αρνήθηκε να μιλήσει για την 21 η Απριλίου 1967. Δήλω σε, μάλιστα, ότι δεν ξέρει αν θα μιλήσει ζωντανός ή μετά θάνατο. Αυτό και μόνο το γεγονός λέει πολλά και κύρια ότι δεν οργάνωσε η χούντα το πραξικόπημα με δική της πρωτοβουλία. Ο Κ. Καραμανλής, σε συνέντευξή του στη γαλλική εφημερίδα «Μοντ» στις 29-11 -67, ισχυρίστηκε ότι οι λόγοι που οδήγησαν στη Δικτατορία ήταν «η ύπαρξις ορισμένου αριθμού φιλόδοξων αξιω ματικών και η χρεοκοπία της Δημοκρατίας... Οι συνταγματάρχες δεν έκαναν άλλο παρά να της δώσουν τη χαριστική βολή.» Ο Σ. Γρηγοριάδης στο τρίτομο έργο του Ιστορία της Δ ικτατο ρίας, που εκδόθηκε το 1975, ισχυρίζεται ότι είναι αναπόδεικτο ότι οι ΗΠΑ οργάνωσαν τη Δικτατορία και αμφισβητεί ότι ο Γ. Παπαδόπουλος ήταν όργανο της Cl Α. Και αυτά, παρά το γεγονός ότι η βρετανική εφημερίδα «Ομπσέρβερ» με δημοσιεύματά της τον Ιούλη του 1973, είχε γράψει, χωρίς ουσιαστικά να διαψευστεί, ότι «ο Γ. Παπαδόπουλος είναι ο πρώτος πράκτορας της CIA που έγινε πρωθυπουργός σ’ ευρωπαϊ κή χώρα.» Συγκεκριμένα η εφημερίδα, την 1η Ιούλη του 1973, κυκλοφόρησε με πρωτοσέλιδο δημοσίευμα με τον τίτλο: «Ο έλληνας δικτάτορας στην τσέπη της CI Α» και τον εξής υπότιτλο: «Ο Τσαρλς Φόλι ερευ νώντας στην Αθήνα, την Κύπρο και την Ουάσιγκτον, βρίσκει απο δείξεις ότι η CIA οργάνωσε το πραξικόπημα των συνταγματαρχών στην Ελλάδα, με τον δικτάτορα σαν αχυράνθρωπό της. Τώρα η CIA χρησιμοποιεί το ότι γνωρίζει τη συνεργασία του με τους Ναζί στη διάρκεια του πολέμου, για να κρατάει υπό τον απόλυτο έλεγχό της το καθεστώς.» Στο κείμενο υπάρχει η εξής χαρακτηριστική παράγραφος: «Οι παλιές καραβάνες της JUSMAAG (Μικτή Ομάδα Διαχείρησης της Αμερικάνικης Στρατιωτικής Βοήθειας) λένε γελώντας ότι ο Παπαδόπουλος είναι ο πρώτος πράκτορας της CIA που έγινε πρωθυπουργός σε μια ευρωπαϊκή χώρα. Πολλοί Έλληνες θεωρούν ότι αυτή είναι η απλή αλήθεια.»


21

Στον πρόλογο ο Foley γράφει: «Η παραμονή μου στην Αθήνα μου επέτρεψε να βρω πολλά κομμάτια του παζλ, που υπήρχε από τότε που η συμμορία του Παπαδόπουλου πήρε την εξουσία το 1967. Μερικά κομμάτια βρήκα στην Κύπρο, όπου πράκτορες της χούντας έδειξαν την πυγμή τους με την απόπειρα δολοφονίας του αρχιεπίσκοπου Μακάριου, άλλα στην Αμερική, την κύρια πηγή της εξουσίας των συνταγματαρχών.» Αφού αναφέρεται στη θερμή και ανοιχτή υποστήριξη και τους επαίνους των αμερικανών επισήμων για τη χούντα καταλήγει στην εξής δήλωση αμερικανού στρατηγού στην Αθήνα: «Είναι η καλύτε ρη κυβέρνηση από την εποχή του Περικλή!» Συνεχίζει ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου «μου είπε, πώς ανακάλυ ψε ότι οι προϊστάμενοι της Κ ΥΠ είχαν υπό παρακολούθηση τις τη λεφωνικές συνδιαλέξεις όλων των υπουργών και τις έδεναν σε τό μους για τους αμερικανούς καθοδηγητές τους.» Επίσης του είπε για την Κ ΥΠ ότι «όλος ο εξοπλισμός ήταν αμε ρικάνικος που ελεγχόταν από τη Cl Α ή από Έλληνες που ήταν κά τω από την επίβλεψη της CIA.» «Δεν υπήρχε διάκριση ανάμεσα στις δυο υπηρεσίες», συνέχισε. «Έκαναν πανομοιότυπη δουλειά. Στην ουσία ήταν μια ενιαία υπηρεσία.» Αναρωτιέται στη συνέχεια ο Τσαρλς Φόλι: «Ποια απόδειξη υπάρχει ότι η CIA εργαζόταν παρασκήνιακά, για να προωθήσει το πραξικόπημα του 1967;» Και απαντάει ανάμε σα στα άλλα: «...Τέσσερες από τους πέντε κύριους συνομώτες εί χαν στενή σύνδεση με τις ένοπλες δυνάμεις ή τις μυστικές υπηρε σίες των ΗΠΑ... Τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν επίσης σημαντικά. Το σχέδιο του ΝΑΤΟ “Προμηθέας” που εκπονήθηκε από κοινού με αμερικάνους αξιωματικούς, ήταν ένα σχέδιο για να χρησιμοποιηθεί στην Ελλάδα σε περίπτωση άμεσης απειλής πολέ μου ή επανάστασης. Παρ’ όλα αυτά, όταν οι συνταγματάρχες ξεκί νησαν το πραξικόπημά τους και πλημμύρισαν την Αθήνα με τανκς οι Αμερικάνοι, σύμμαχοι της Ελλάδας δεν κινήθηκαν. Ούτε αερο πλάνα απογειώθηκαν, ούτε πεζοναύτες αποβιβάστηκαν, ούτε κα μιά κίνηση έκανε ο έκτος στόλος που βρισκόταν ανοιχτά της Κρή


της. Οι έλληνες αξιωματικοί που τηλεφώνησαν σ’ αμερικάνους συ ναδέλφους τους πήραν την απάντηση, αφήστε τη φύση ν ’ ακολου θήσει την πορεία της.» Μια βδομάδα αργότερα, στις 8 Ιούλη 1973, η εφημερίδα επανέρ χεται και δίνει ρεπορτάζ από συζήτηση σε επιτροπή της αμερικάνι κης Γερουσίας, για το δημοσίευμα της 1-7-1973, με την ευκαιρία της επικύρωσης από το Κογκρέσο του διορισμού του Γ. Κόλμπι ως αρ χηγού της CIA. Ανάμεσα στα άλλα γράφει: Γερουσιαστής Σάιμιγκτον: Πληρώσαμε οποτεδήποτε χρήματα (στον Παπαδόπουλο); Γ. Κόλμπι: Δεν μπορώ ν ’ απαντήσω σ’ αυτό, κ. Πρόεδρε, με σι γουριά. Απλώς δεν ξέρω. Προσωπικά δεν πιστεύω ότι τον πληρώ σαμε. Η εφημερίδα σημειώνει στη συνέχεια ότι δίπλα στον Κόλμπι κα θόταν ο John Maury που, το 1967 που έγινε το πραξικόπημα, «ήταν σταθμάρχης της CIA στην Αθήνα και μπορούσε να συμπληρώσει το κενό, αλλά ο γερουσιαστής Σάιμιγκτον δεν τον ρώτησε.» Η εφημερίδα τέλος με υπότιτλο: «Κάντε μήνυση στον “Ομπσέρβερ”» γράφει ότι «Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος (στην Αθήνα) δεν σχολίασε το δημοσίευμα, παρά το γεγονός ότι ρωτήθηκε τέσσερες φορές με διάφορες ευκαιρίες.» Επίσης γράφει ότι «η “αντιπολιτευ όμενη” εφημερίδα “Βραδυνή” ζήτησε, με μελιστάλαχτο τρόπο, να ασκηθεί δίωξη στον “Ομπσέρβερ” για τη χωρίς προηγούμενο συκο φαντία του ενάντια... στον ανώτατο ηγέτη μας. Οι αναγνώστες κα ταλαβαίνουν ανάμεσα στις γραμμές του κειμένου ότι μια τέτοια δί κη μπορεί να ξεκαθαρίσει το ζήτημα της δράσης τον καιρό του πολέμου και της θητείας στη CIA του πρωθυπουργού κ. Παπαδόπουλου.» Ούτε δίκη, βέβαια, έγινε, ούτε τόλμησε η Χούντα να αμφισβητή σει τις καταγγελίες του «Ομπσέρβερ». Ο Γ. Παπαδόπουλος ήξερε καλά ότι μια διάψευση μπορούσε να οδηγήσει στη δημοσίευση της ίδιας της μισθοδοτικής κατάστασης της Cl Α όπου θα φαινόταν ότι ήταν έμμισθος πράκτορας. Αλλωστε και ο αρχηγός της CIA δεν βε


-22

βαίωσε ότι δεν πληρωνόταν ο Γ. Παπαδόπουλος γιατί φοβόταν ότι η εφημερίδα θα είχε στα χέρια της τη μισθοδοτική κατάσταση. Στην Ελλάδα ο Γιάννης Κάτρης, το 1974, έγραψε ότι ο Γ. Παπα δόπουλος από το 1952 «άρχισε να μισθοδοτείται από τη CIA»1. Η εφημερίδα «Ποντίκι», στις 28-9-79, έγραψε ότι ο Γ. Παπαδόπου λος ήταν «ο πρώτος πράκτορας της Cl Α που έγινε πρωθυπουργός σ’ ευρωπαϊκή χώρα.» Πρόσφατα, όμως, ο Σπ. Λιναρδάτος στο έργο του Από τον εμ φύλιο στη χούντα, γράφει: «Ανεξάρτητα λοιπόν από το αν ήταν η Cl Α ή η υπηρεσία πληροφοριών του Πενταγώνου, η DIA, που βοή θησε τον Παπαδόπουλο και τους συνεργάτες του, έστω και αν η αμερικάνικη πρεσβεία περίμενε να εφαρμοστεί το σχέδιο “Ιέραξ” από το βασιλιά, τον Σπαντιδάκη και αιφνιδιάστηκε από το “λάθος πραξικόπημα”, αναμφισβήτητο είναι ότι η αμερικάνικη πολιτική όχι μόνο δεν αντιτάχθηκε, αλλά ευνόησε την κατάργηση της δημο κρατίας στην Ελλάδα το 1967.»2 Ο Τ. Βουρνάς, γράφει ότι ο Παπα δόπουλος και οι πραξικοπηματίες ήταν απλώς «εκλεκτοί της αμε ρικάνικης CIA, η οποία και τους έδωσε το σύνθημα να σπεύσουν να καταλάβουν την εξουσία.»3 Αλλά και το ίδιο το «Ποντίκι», στις 21-4-92, αναιρεί ό,τι είχε γράψει το 1979 και κάνει λογοπαίγνιο ανεπίτρεπτο για το αν ήταν ή δεν ήταν πράκτορας ο Γ. Παπαδόπουλος. Φαίνεται ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια συγχορδία στην κατεύθυνση να αποφυλακιστούν οι χουντικοί. Όλα τα στοιχεία, όμως, επιβεβαιώνουν ότι ο Γ. Παπαδόπουλος ήταν πράκτορας της CIA και ότι η Cl Α οργάνωσε το πραξικόπημα στην Ελλάδα στις 21 -4-67. 1. Γ. Κάτρης, Η γέννηση τον νεοφασισμού στην Ελλάδα, εκδ. «Παπαζήση», σελ. 273. 2. Σπ. Λιναρδάτος, Από τον Εμφύλιο στη Χούντα, εκδ. «Παπαζήση», τόμ. 5, σελ. 444. 3. Τάσος Βουρνάς, Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας, Χούντα, φάκελος της Κύπρον, tub. «ΑφοιΤολίδη»ΟΕ,σελ. 10.

30.


Ο Γ. Παπαδόπουλος, απαντώντας σε ερωτήσεις παραδέχτηκε, ουσιαστικά, ότι η δικτατορία έκανε προσπάθεια να παρέμβει δυνα μικά στην Κύπρο, αλλά δεν μπόρεσε. Όλες οι απαντήσεις του έδι ναν την αίσθηση ότι είχε ασχοληθεί, μελετήσει το ζήτημα της ανα τροπής του Μακάριου και είχε καταλήξει ότι αυτό είναι αδύνατο. Αλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι στις 9 Αυγούστου 1967, επισκέφθηκε ο ίδιος την Κύπρο, ως υπουργός Προεδρίας, προφανώς για να κά νει αναγνώριση προσώπων και πραγμάτων. Η κατάθεσή του, βέβαια, στα συγκεκριμένα ζητήματα ήταν αόρι στη και σιβυλλική. Να π.χ. τι είπε για τη συνάντηση, που έγινε στις 9-10 Σεπτέμβρη 1967, ανάμεσα στην ελληνική χούντα και την τουρ κική κυβέρνηση: Κ. Κάττπος: Είπατε ότι το 1967 δεν μπορούσαμε να αντιδράσουμε σε τυχόν τουρκική επέμβαση. Και ακόμα είπατε ότι ήταν λάθος η αποστολή της μεραρχίας, γιατί δεν εξασφάλιζε την άμυνα του νησιού. Εδώ τα πρακτικά της Κεσάνης, η αντιπροσωπεία εκεί, ο κύ ριος Κόλλιας, είπε ότι η Ένωση θα γίνει, είτε το θέλουμε, είτε όχι. Πού στηριζόταν η αντιπροσωπεία και ήταν τόσο κατηγο ρηματική; Μάρτυς: Το είπε πού; Κ. Κάππος: Στην Κεσάνη. Μάρτυς: Στις συνομιλίες; Κ. Κάππος: Μάλιστα. Πού στηριζόσασταν; Μάρτυς: Δεν το θυμάμαι, κύριε Κάππο. Κ. Κάππος: Το λένε τα πρακτικά. Μάρτυς: Δεν ρωτήσατε τον κύριο Κόλλια; Τι σας είπε ο ίδιος; Κ. Κάππος: Είπε διάφορα ο κύριος Κόλλιας, αλλά εσείς ήσα σταν η ψυχή. Μην κρυβόμαστε τώρα πίσω από το δάκτυλό μας. Εσείς πρέπει να τα ξέρατε. Και εν πάση περιπτώσει πού στηριζόσασταν για να γίνει μια τέτοια σοβαρή δήλωση; Μάρτυς: Με συγχωρείτε. Αυτό δεν το δέχομαι, όχι από πλευ ράς ευθυνών αλλά από πλευράς πραγματικότητας. Δεν είναι έτσι τα πράγματα. Πώς να το κάνουμε. Αλλά δεν το θυμάμαι. Γιατί δεν ρωτήσατε τον ίδιο;


JU

Κ. Κάππος:Τον ρωτήσαμε. Αλλά εσείς ήσασταν η ψυχή και πι

στεύουμε ότι εσείς ξέρετε πολύ περισσότερα και καλύτερα από τον κύριο Κόλλια. Μάρτυς: Από την πλευρά τη δική μου δεν ετέθη τέτοιο θέμα, ότι την Ένωση θα την κάνουμε. Πρακτικά Ανακριηκής Επιτροπής της Βουλής 5-5-87, σελ. 159-160. Οι Τούρκοι απάντησαν στο αίτημα της ένωσης μέσω του υπουρ γού Εξωτερικών Τσαγλαγιαγκίλ: «Αν παραχωρούσατε τη βάση και το έδαφος που κατέχεται από Τουρκοκύπριους θα βλέπαμε το θέμα της ένωσης, δηλαδή της δι πλής ένωσης.»1 Από την απάντηση αυτή, βέβαια, είναι φανερό ότι οι Τούρκοι έβαζαν θέμα διπλής ένωσης, κάτι που δεν πρόβλεπε το σχέδιο Ατσεσον. Προφανώς γινόταν ριζική τροποποίηση του σχεδίου Ατσεσον. Ο Ε. Αβέρωφ απαντώντας για την 21 Απρίλη 1967, παραδέχτηκε ότι η διχοτόμηση της Κύπρου δεν μπορούσε να γίνει με κοινοβου λευτική κυβέρνηση. Κ. Κάττπος: Η πρώτη ερώτηση που ήθελα να σας κάνω είναι

θέμα κρίσης: Η 21η Απριλίου, κατά τη δική σας γνώμη, έχει σχέση με την κατάσταση που δημιουργήθηκε στην Κύπρο το 1974, δηλαδή με την κατοχή του 40% περίπου του εδάφους από τους Τούρκους; Γιατί, σας θυμίζω ότι μετά το πραξικόπη μα της 21ης Απριλίου είχαμε τη συνάντηση στην Κεσάνη, εί χαμε την απομάκρυνση της μεραρχίας, είχαμε το πραξικόπη μα του Ιωαννίδη και τελικά είχαμε το πραξικόπημα ενάντια στον Μακάριο. Ποια είναι η γνώμη σας, είχε σύνδεση η δικτα τορία της 21ης Απριλίου με το κυπριακό ζήτημα; Μάρτυς: Δεν νομίζω ότι είχε, με την εξέλιξη που πήραν αυτά.

1. Υπουργείο Εξωτερικών, Πρακτικά ελληνοτουρκικής συνάντησης στην Κεσάνη, 9-10/9/67.

32.


Η 21η Απριλίου έγινε καθαρώς για να καλύψει τις εγωιστικές προθέσεις ενός μικρού γκρουπ αξιωματικών και δεν απέβλεψε καθόλου στο Κυπριακό. Κ. Κάππος: Επιφυλάσσομαι, δεν τα δέχομαι αυτά που μου εί πατε αλλά θα σας κάνω μία ερώτηση. Πιστεύετε δηλαδή ότι αν υπήρχαν κοινοβουλευτικές κυβερνήσεις θα μπορούσε να σταθεί οποιαδήποτε κυβέρνηση με την εισβολή και την κατο χή από τους Τούρκους του 40% του εδάφους της Κύπρου; Μάρτυς: Βεβαίως όχι. Κ. Κάππος: Άρα χρειαζόταν κάποια δικτατορία. Μάρτυς: Έπεσε και η δικτατορία ακόμη. Κ. Κάππος: Άρα με κοινοβουλευτική κυβέρνηση δεν γινόταν αυτό που επεδιώκετο.

Πρακτικά Ανακριτικής Επιτροπής της Βουλής 6-6-87, σελ. 48^9. Το ζήτημα, βέβαια, δεν είναι ότι θα ανατρεπόταν οποιαδήποτε, κοινοβουλευτική ή μη κυβέρνηση. Το ζήτημα είναι ότι θα δημιουργούνταν πραγματική επαναστατική κατάσταση (οι «κάτω» να μην θέλουν να κυβερνούνται όπως πριν και οι «πάνω» να μην μπορούν να κυβερνούν όπως πριν, κινητικότητα των μαζών κλπ.) που με την ύπαρξη δυνατού Κομμουνιστικού Κόμματος μπορούσε να οδηγή σει σ’ επανάσταση. Γι’ αυτό, άλλωστε, πέντε μήνες πριν το πραξι κόπημα στην Κύπρο το 1974, η χούντα εξαπέλυσε ένα τρομερό αν θρωποκυνηγητό σε βάρος των οργανωμένων δυνάμεων του ΚΚΕ και της ΚΝΕ.

Η ΧΟΥΝΤΑ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΩΝ

Το Δεκέμβρη του 1966, η ΕΡΕ και η Ένωση Κέντρου είχαν υπο γράψει μυστικά, πίσω από τις πλάτες του λαού, συμφωνία με την έγκριση του βασιλιά, που πρόβλεπε «να όιεξαχθούν εκλογές το ταχύτερον με υπηρεσιακή κυβέρνηση και μετεκλογικώς τα δυο μεγά λα κόμματα να συνεργασθούν σ’ ένα συμμαχικό κυβερνητικό σχή μα.»1 Πριν την επιβολή της δικτατορίας το 1967, γινόταν πολύς λόγος για χούντα στρατηγών με επικεφαλής τον τότε βασιλιά και με τη σύμφωνη γνώμη ενός τμήματος της τότε ΕΡΕ και μετέπειτα Νέας Δημοκρατίας, που θα οργάνωνε κάποιας μορφής εκτροπή. Ο κοι νοβουλευτικός εκπρόσωπος της ΕΔΑ Η. Ηλιού στη Βουλή, στις ΙΟ Ι-67, δήλωνε: «Η ιστορική πείρα μας εδίδαξε ότι αι μεταβατικοί κυβερνήσεις (εννοεί την υπηρεσιακή κυβέρνηση Παρασκευόπουλου), όχι μόνο είναι ανωμαλία καθ’ εαυτάς, αλλά αποτελούν τον προθάλαμον της μονίμου ανωμαλίας και εκτροπής. Αυτό είχε συμβεί και με την μεταβατικήν κυβέρνησιν Μεταξά μετά τον θάνατον του Δεμερτζή.»2 Στις αρχές Γενάρη 1967, η εφημερίδα «Ελευθερία» έφερε στη δη μοσιότητα «μνημόνιο» που αποκάλυπτε τις «μεθοδεύσεις» της

1. Σ. Γρηγοριάδης, Ιστορία της Δικτατορίας, τόμ. 1, σελ. 38. 2. «Αυγή», 11-1-67.

34.


ΕΡΕ για τον έλεγχο της πολιτικής ζωής σε συντηρητική κατεύθυν ση. Στο «μνημόνιο» αναφέρεται, ανάμεσα στα άλλα: «Αρχηγός (Π. Κανελλόπουλος): “Φυσικόν είναι τότε να πιέσωμεν τα πράγματα δια παντός τρόπου και κυρίως με το στρατό. Νο μιμοποιείται κάθε ενέργεια τότε.”» (Εννοεί προφανώς συνεργασία ΕΔΑ-Α. Παπανδρέου). «Αλλά περί αυτών θα τα ξαναπούμε.»1 Η ΕΡΕ χαρακτήρισε πλαστό το «μνημόνιο» και προσέφυγε στα δικαστήρια. Στη δίκη, που άρχισε στις 17 Απρίλη ’67 και διάρκεσε τέσσερες μέρες, κατατέθηκε ότι το «μνημόνιο» αποδίδει την πραγ ματικότητα. Κατά την ακροαματική διαδικασία, ο Ε. Αβέρωφ, υπουργός Γε ωργίας τότε, αρνήθηκε να απαντήσει αν είναι νόμιμη η επέμβαση του στρατού σε περίπτωση συνεργασίας του Ανδρέα Παπανδρέου με την ΕΔΑ. Συγκεκριμένα έγινε ο εξής διάλογος: Α. Λυκουρέζος: Νομιμοποιείται η χρησιμοποίησις του στρα τού αν συνεργαστεί ο κύριος Α. Παπανδρέου με την ΕΔΑ, όπως αναφέρει το «μνημόνιο» ότι είπε ο κύριος Κανελλό πουλος; Ε. Αβέρωφ: Δεν απαντώ. Π. Κόκκας: Δεν αρνείται συνεπώς ο κ. Αβέρωφ.2 Το Ιδιο απάντησε και ο τότε υπουργός Εσωτερικών Σπ. Θεοτόκης.

Η δίκη διακόπηκε στις 21 -4-67 και τελικά ματαιώθηκε με παραί τηση του Παναγιώτη Κανελλόπουλου και της Ελένης Βλάχου από τη μήνυση. Στις 29-3-67, η «Αυγή» με πηχιαίους τίτλους έγραφε: «Η ΕΔΑ καλεί την Ένωση Κέντρου σε σύμπραξη γ ι’ ανατροπή των εκβια σμών της χούντας. Ο Γ. Παπανδρέου καταγγέλει τη χούντα...» Το 9ο Συνέδριο του ΚΚΕ το 1973, εκτιμώντας την περίοδο αυτή

1. «Μεσημβρινή», 2-2-67. 2. «Αυγή», 19-4-67.


επισημαίνει: «Μια μερίόα της ολιγαρχίας μαζί με το παλάτι έχο ντας την ενθάρρυνση ιμπεριαλιστικών κύκλων, προετοιμάζουν την επιβολή στρατιωτικής δικτατορίας με όργανα τη χούντα των στρατηγών.»1 Μετά το 1974, δεν έγινε λόγος ούτε από το ΚΚΕ και τη λοιπή Αριστερά, ούτε από τον Ανδρέα Παπανδρέου, για τη χούντα των στρατηγών και τη σχέση με το κόμμα της ΕΡΕ, τη μετέπειτα Νέα Δη μοκρατία. Αντίθετα η Νέα Δημοκρατία παρουσιάστηκε σαν αντιχουντική και άγγελος της δημοκρατίας. Το 1975, ο Σ. Γρηγοριάδης έκδοσε το τρίτομο έργο Ιστορία της δικτατορίας, όπου μιλάει για τη χούντα των στρατηγών. Αναφέρεται και στην έκθεση Π. Πανουργιά (υπουργού της Ν. Δημοκρατίας μετά το 1974), που παραδέχεται ότι συνομωτούσε μαζί με τον Σπαντιδάκη. «...Ο Σπαντιδάκης μου είχεν δώσει εντολήν προς προε τοιμασίαν επαναστάσεως. Είχομεν μάλιστα ομού με τον Παττακόν ομιλήσει εις τον διοικητήν Βαρέων Όπλων Πεζικού ταξίαρχον Λατσούδην και εις τον διοικητήν καταδρομών ταξίαρχον Ζαφειρόπουλον.»2 Ο Σ. Γρηγοριάδης, βέβαια, σιωπά για τις ευθύνες της ΕΡΕ για τη δικτατορία. Κατά τη διάρκεια της ανάκρισης για το Φάκελο της Κύπρου, ο Γρ. Σπαντιδάκης, τότε αρχηγός του ΓΕΣ, κατέθεσε ότι για τη χού ντα των στρατηγών ήταν ενήμερος και ο μετέπειτα υφυπουργός Εθνικής Αμυνας της Ν. Δημοκρατίας Κάτσαδήμας και ότι το σχέ διο «Προμηθέας» και τον κατάλογο για τις συλλήψεις που έγιναν στις 21 Απρίλη 1967 τα είχαν ετοιμάσει οι προηγούμενες κυβερνή σεις. Συγκεκριμένα, έγινε ο εξής διάλογος πάνω σ’ αυτό το ζήτημα: Κ. Κάππος: Λέτε ότι θέλατε να προτείνετε μία κυβέρνηση προσωπικοτήτων. Εσείς αρχηγός του ΓΕΣ, στρατιωτικός, τι

1. Υλικά του 9ου Συνεδρίου του ΚΚΕ, Αθήνα, 1974,, σελ. 49. 2. Σ. Γρηγοριάδης, Ιστορία της Δικτατορίας, τόμ. 1, σελ. 50.

36.

ΚΩΣΤΑΣ Ι<ΑΠΠΟΣ

δουλειά είχατε με τον βασιλιά να του κάνετε μία τέτοια εισή

γηση; Μάρτυς: Σας είπα το παραδέχομαι ήταν... πώς να το πω... παράνομο. Κ. Κάππος: Ποιον σκεπτόσαστε για πρωθυπουργό; Μάρτυς: Κανέναν. Ο βασιλιάς θα αποφάσιζε για πρωθυπουρ γό. Μπορεί να ξαναέβαζε τον Κανελλόπουλο. Ξέρω εγώ ποι ον; Δ. Λίβανός: Τον Στράτο; Μάρτυς:Τον Στράτο. Ξέρω και εγώ ποιον θα έβαζε; Κ. Κάππος: Είπατε ότι είχατε μιλήσει με μερικούς στρατη γούς μέχρι ποιο βαθμό είχατε φθάσει; Μάρτυς: Μέχρι μεράρχου. Κ. Κ άππος:Τι συζητήσατε; Δεν σας άρεσε ο Κανελλόπουλος, ο Παπανδρέου; Μάρτυς: Δεν συζητούσαμε για πρόσωπα. Επειδή ήτο διάχυ τος η δυσαρέσκεια και η φοβία του κόσμου, καλώς ή κακώς υπήρχε - και άρχισαν να φωνάζουν όλοι υπαινισσόμενοι γιατί ο στρατός τα βλέπει αυτά τα πράγματα και δεν επεμβαίνει και εγώ πήγα να δω περί τίνος πρόκειται. Κ. Κάππος: Ποιος το ’λεγε ότι «γιατί ο στρατός δεν επεμβαί νει;» Μάρτυς: Όλος ο κόσμος το 'λεγε. Έ νας βουλευτής: Αυτούς που έβαζαν να το λένε. Μάρτυς: Δεν ξέρω ποιους βάλανε να το λένε. Κ. Κάππος: Υπήρχε δηλαδή ένα αίσθημα... Μάρτυς: Μία ανησυχία... Κ. Κάππος: Για να επέμβει ο στρατός. Και εσείς πήγατε μέχρι μεράρχους και τι τους λέγατε δηλαδή; Μάρτυς: Πώς βλέπετε την κατάσταση; Ανησυχούν οι στρα τιώτες! Ανησυχεί ο κόσμος! Τι γίνεται εδώ πέρα; Τι λένε για το στρατό και ποια είναι η γνώμη σας; Κ. Κ άππος: Και αυτοί τι λέγανε; Μάρτυς: Όλοι οι στρατηγοί έλεγαν ότι ο στρατός πρέπει να επέμβει και έθεταν ως όρον, χωρίς τη σύμφωνο γνώμη του βασιλέως, δεν δέχονται. Όχι όλοι. Αλλος έλεγε επέμβαση. Αλλος έλεγε να δούμε δια της μεθόδου του σαλαμιού -κάτι που δεν κατάλαβα ποτέ μο υ- μήπως μπορούμε να διορθώ σουμε τα πράγματα και να μη φθάσουμε...

Κ. Κάππος: Εδώ είπατε ότι ο Πανουργιάς και ο Κατσαδήμας ήταν αντίθετοι στο να επέμβει ο στρατός. Μάρτυς: Δεν είπα τέτοιο πράγμα εγώ. Κ. Κάππος: Α! συμφωνούσαν και αυτοί; Μάρτυς: Ο μεν Κατσαδήμας ενώπιον του Πιπινέλη... Κ. Κάππος: Μιλήσατε με τον Πανουργία; Μάρτυς: Αφού ήταν 2ο γραφείο δικό μου. Κ. Κάππος: Και ο Κατσαδήμας; Κάνατε όλες αυτές τις διαβουλεύσεις. Εσείς με τον βασιλιά είχατε σχέσεις; Μάρτυς: Ο βασιλιάς, όπως πίστευα εγώ, είχε κάποια ιδιαίτερη συμπάθεια προς εμέ. Κ. Κάππος: Ο βασιλιάς είχε ανησυχίες. Με τον ανένδοτο κλπ. Μάρτυς: Το ότι ο βασιλιάς ήταν ανήσυχος για την πολιτική κα τάσταση γενικώς, χωρίς να εκφράζεται για κάποιο κόμμα. Έπειτα, όπως ξέρετε, ο βασιλιάς και όλοι οι βασιλιάδες δεν μιλάνε πολύ. Κ. Κάππος: Δεν έχω συναντήσει ποτέ μου βασιλιά και δεν ξέ ρω. Μάρτυς: Δεν μιλάνε πολύ πάντως ή μάλλον δεν πρέπει να μι λάνε. Κ. Κάππος: Εσείς πάντως με τον βασιλιά, πριν από τις 30 Νο εμβρίου 1966, δεν είχατε μιλήσει σχετικά. Λέω 30 Νοεμβρίου, μπορεί να είναι 29, 28 πάντως εκεί γύρω υπογράφτηκε το πρωτόκολλο. (Σ.σ.: Πρόκειται για τη συμφωνία ΕΡΕ-ΕΚ για την προσφυγή σ ’ εκλογές και μετεκλογική συνεργασία). Μάρτυς: Εγώ δεν ξέρω αυτό. Εγώ ξέρω τούτο: Στην εορτή του Αγ. Ανδρέου είχαμε πάει στην Πάτρα. Και εκεί ήταν και ο Στεφανόπουλος και ο Κανελλόπουλος. Δ. Λίβανός: Και ο Γ. Παπανδρέου ήταν. Μάρτυς: Μου φαίνεται όχι. Δεν ξέρω. Δεν θυμάμαι. Και μάλι στα από την εκκλησία του Αγίου Ανδρέου μέχρι τη Νομαρχία που μας έγινε το τραπέζι, ήμουνα εγώ, ο Κανελλόπουλος και ο Αντωνάτος και ακολουθούσαμε την πομπή και ήμαστε πα ρέα και συζητούσαμε. Δ. Λίβανός: Ο βασιλιάς ήτανε; Μάρτυς: Ήτανε. Βέβαια! Κ. Κάππος: Πριν από το Νοέμβρη δεν του είχατε κουβεντιά σει κάτι ότι δηλαδή κάτι πρέπει να γίνει με το στρατό;

38.


Μάρτυς: Όχι. Κ. Κάππος: Είπατε ότι δώσατε εντολή και σε άλλους για κά ποιο σχέδιο «Προμηθέας». Μάρτυς: Αυτό έγινε περί το μήνα... τέλος Φεβρουάριου; Μαρτίου; Κ. Κάππος: Αυτό το σχέδιο το ’χετε εσείς; Πού μπορεί να το βρει κάποιος; Μάρτυς: Όχι. Στο ΓΕΣ. Κ. Κάππος: Είπατε ότι αυτό το τροποποίησαν μετά. Το είδατε ξανά μετά την εντολή που δώσατε; Μάρτυς: Το σχέδιο «Προμηθεύς», όπως σας είπα και προ χθές, έχει πολλούς κλάδους. Περίπτωση αντιμετωπίσεως πυρκαγιών, θεομηνιών κλπ., κλπ. Επειδή συνεζητείτο, δηλαδή επειδή οι υπηρεσίες πληροφο ριών έφεραν ως πιθανές ταραχές και λίγο αργότερα ότι ήτο πιθανόν ο στρατός να αναγκασθεί να επέμβει, εθεώρησα ανα γκαίο να γίνει μία προσαρμογή του σχεδίου σύμφωνα με την επικρατούσα κατάσταση. Κάθε χρόνο αυτό γινότανε στην αναθεώρηση του σχεδίου. Δηλαδή σήμερα τι έχουμε. Ηρεμία απόλυτη: Να μείνει όπως έχει. Κλοπές, πυρκαγιές μεγάλες, σεισμοί καταποντισμοί, προσαρμογή πάλι προς... Κ. Κάππος: Εσείς προβλέπατε συλλήψεις... Μάρτυς: Να σας πω. Οι δικές μου οδηγίες και οποιουδήποτε αρχηγού, είναι ότι δεν μπαίνει σε λεπτομέρειες. Δίνει μία γραμμή ορισμένη σε βασικά θέματα και από κει και πέρα οι επιτελείς το διατυπώνουν. Όσον αφορά τις συλλήψεις, συλ λήψεις που έγιναν σπς 20 προς 21 το βράδυ, οι περισσότε ρες ήταν ήδη γραμμένες σε πίνακα ο οποίος είχε συνταχθεί από πληροφορίες από τις προηγούμενες κυβερνήσεις. Ο αρχηγός του επιτελείου δεν κάθεται να ασχοληθεί με λε πτομέρειες. Κ. Κάππος: Αρα ήταν από τις προηγούμενες κυβερνήσεις.

Πρακτικά Ανακριτικής Υποεπιτροπής της Βουλής σελ. 66-71.


.2 2

Έτσι είναι καθαρό ότι με την ευθύνη, τουλάχιστον, μιας μερίδας της τότε ΕΡΕ και μετέπειτα ΝΔ -άλλωστε γιατί ο Κ. Καραμανλής μεταβάπτισε το κόμμα του;- προετοιμάστηκε ιδεολογικοπολιτικά και ψυχολογικά η επιβολή της δικτατορίας και όταν η κατάσταση ήταν ώριμη, οι ΗΠΑ προχώρησαν με τη χούντα των συνταγματαρ χών στην εγκαθίδρυση της δικτατορίας.

ΑΠΟΣΥΡΣΗ ΤΗΣ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Στις 15 του Νοέμβρη 1967, δυνάμεις του ελλαδοκυπριακού στρατού με αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Φρουράς (ΓΕΕΦ) τον Γ. Γρίβα, με τεθωρακισμένα και βαρύ οπλισμό, κατέλα βαν το χωριό Αγιοι θεόδωροι στα υψώματα Κοφίνου. Από τη σύ γκρουση υπήρξαν δεκάδες Τούρκοι νεκροί και τραυματίες. Τα γεγονότα αυτά προκάλεσαν την αντίδραση των Τούρκων. Τουρκικά μαχητικά αεροπλάνα άρχισαν να πετούν πάνω από τη Λευκωσία. Τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις συγκεντρώθηκαν στα λιμάνια απέναντι από την Κύπρο. Ο Ντεμιρέλ δήλωσε: « θα κά νουμε κάθε τι δυνατό κι αναγκαίο για να σταματήσει η ελληνική επίθεση» και ο Τσαγλαγιαγκίλ συμπλήρωσε ότι «πήραμε την από φαση να λύσουμε το Κυπριακό μια για πάντα.» Τότε έγινε παρέμβαση των ΗΠΑ με τον Σάιρους Βανς υπέρ της Τουρκίας και ζήτησαν την απόσυρση της μεραρχίας. Ηχούντα απέ συρε σταδιακά τη μεραρχία. Δεν έγινε το ίδιο και για τους Τούρ κους στρατιωτικούς που είχαν σταλθεί παράνομα στην Κύπρο.1 Το ερώτημα που τίθεται είναι, γιατί η χούντα προκάλεσε τα γε γονότα των Αγίων θεοδώρων. Ο Σ. Γρηγοριάδης υποστηρίζει ότι η χούντα προκάλεσε τα γεγο νότα για να αποσύρει τη μεραρχία από την Κύπρο, επειδή ήταν στε 1. Α. Ξύδης-Κ. Χατζηαργύρης-Σ. Λιναρδάτος, Ο Μακάριος και οι σύμ μαχοί του, σελ. 149.

42_


λεχωμένη από αξιωματικούς που δεν ήταν πιστοί σ’ αυτή. Γι’ αυτό ήθελε ν ’ αποσυρθεί η μεραρχία και να στελεχωθεί η Εθνοφρουρά από δικούς της αξιωματικούς. Αυτή η εκδοχή δεν ευσταθεί, γιατί η χούντα μπορούσε ν ’ αντικαταστήσει οποτεδήποτε τους αξιωματι κούς που ήθελε. Από τις καταθέσεις του τότε «πρωθυπουργού» Κ. Κόλλια και του Γ. Παπαδόπουλου βγαίνει το συμπέρασμα ότι τα γεγονότα των Αγίων Θεοδώρων ήταν προβοκάτσια για ν ’ αποσυρ θεί η μεραρχία, ώστε να μπορέσει να γίνει η διχοτόμηση της Κύ πρου με εισβολή της Τουρκίας. Συγκεκριμένα στην κατάθεση του Κ. Κόλλια, ανάμεσα στ’ άλλα, έγινε και ο παρακάτω διάλογος: Κ. Κάππος: Παρακαλώ πείτε μου το εξής: Γιατί μέχρι το 1967, οι Τούρκοι δεν είχαν αντιδράσει στην παραμονή της μεραρ χίας στην Κύπρο; Μάρτυς: Θέλετε να πείτε ότι λόγω του ότι ανεκάλυψαν... (κε νό). Κ. Κάππος: Μετά μελετήσατε, διαπραγματεύσεις κάνατε, υπεύθυνα αντιμετωπίσατε πράγματα. Δεν έπρεπε να είχατε σκεφθεί αυτά τα πράγματα; Μάρτυς: Οι Τούρκοι πάντοτε προέβαλλαν το θέμα της παρα νόμου παραμονής της μεραρχίας αυτής, όπως τουλάχιστον εγώ αντελήφθην. Και βρήκαν την ευκαιρία τότε, στη συμφω νία που κάναμε για την εκκαθάριση της καταστάσεως αυτής, να θέσουν ως όρο απαραίτητο να αποσύρομε τη μεραρχία. Κ. Κάππος: Ναι, αλλά εσείς, η χούντα, ο Σπαντιδάκης, ο οποί ος ήταν αντιπρόεδρος δικός σας, σε γνώση με τον Γρίβα προκαλέσανέ προβοκατόρικα τα γεγονότα της Κοφίνου. Το πα ραδεχτήκατε αυτό. Μάρτυς: Η αφορμή εδόθη από τους Τούρκους. Διότι οι Τούρ κοι έκαναν τον θύλακα των Αγίων Θεοδώρων. Κ. Κάππος: Ναι, αλλά εσείς είπατε ότι σε συνεννόηση έκαναν αυτές τις επιχειρήσεις. Και αυτό φυσικά ήταν αφορμή... Μάρτυς: Όχι. Η κυπριακή κυβέρνηση ενέκρινε την πρωτο βουλία του Γ ρίβα για να κάνει εκκαθαριστικές επιχειρήσεις. Και αυτό εγνωστοποιήθη στο δικό μας στον Α ' ΓΕΣ ο οποίος


Α1

φαίνεται -δ ε ν ξέρω, δεν συζητήθηκε το θέμα, εκ των υστέ ρων τα έμαθα όλα αυτά- ότι δεν έφερε αντιρρήσεις και δεν το απηγόρευσε. Κ. Κάππος: Όπως είπατε κ. μάρτυς, αίτημα δεν υπήρχε από την πλευρά της Τουρκίας επίσημο, για απόσυρση της μεραρ χίας. Ο Βανς, ένας ιδιώτης, πώς ήλθε εδώ; Σας συνάντησε, μίλησε μαζί σας, πήγε στην Τουρκία... Μάρτυς: Ο Βανς δεν ήταν ιδιώτης. Ηταν επίσημος απεσταλ μένος του Τζόνσον. Κ. Κάππος: Μα, εσείς είπατε ότι ήταν ένας δικηγόρος. Μάρτυς: Δικηγόρος ήταν τότε. Δεν ήταν υπουργός των Εξω τερικών, όπως έγινε μεταγενεστέρως. Κ. Κάππος: Όμως δεν ήταν κανένα επίσημο πρόσωπο, υφυ πουργός, ή οτιδήποτε άλλο. Μάρτυς: Με συγχωρείτε. Και ο Μπενέτι δεν ήταν επίσημο πρόσωπο του Ου Θαντ, αλλά ωστόσο εξεπροσώπη τον Ου Θαντ. Τι πάει να πει αυτό; Έπρεπε να έχει επίσημη ιδιότητα; Ηταν ένας δικηγόρος -δ ε ν ξέρω την αμερικάνικη νομοθεσίαο οποίος ήταν απεσταλμένος του προέδρου Τζόνσον. Αυτό δεν έπρεπε να το λάβουμε υπόψη μας; Κ. Κάππος: Συνάντησε και τον Παπαδόπουλο, ο Βανς; Μάρτυς: Δεν ξέρω. Αλλά υποθέτω όχι. Κ. Κάππος: Εν πάση περιπτώσει από όσα είπατε, ουσιαστικά, ο Βανς σας υποχρέωσε να αποσύρετε τη μεραρχία. Μάρτυς: Όχι μας υποχρέωσε. Είπα ότι ήταν μια φορτική σύ σταση εκ μέρους της Αμερικής, διότι η Αμερική ανελάμβανε όλη την ευθύνη πλέον της συρράξεως. Κ. Κάππος: Γιατί; Ήταν καμία εγγυήτρια δύναμη; Είχαν καμία σχέση; Τι ήταν οι ΗΠΑ; Μάρτυς: Τι ήταν οι ΗΠΑ στην περίπτωση αυτή!! Κ. Κάππος: Μάλιστα, σε ό,τι αφορά το Κυπριακό. Μάρτυς: Να σας πω. Νομίζω ότι κάποιο ενδιαφέρον θα πρέ πει να είχαν οι ΗΠΑ για τη Μέση Ανατολή, για την Ελλάδα και για την Τουρκία, είτε ως ΝΑΤΟ, είτε ως οτιδήποτε άλλο. Εάν πούμε ότι οι ΗΠΑ δεν έπρεπε να αναμειχθούν τότε, και το 1964 που ανεμείχθησαν και ανέκοψαν την πορεία του τουρκικού στόλου προς την Κύπρο, τι ήταν; Θα πούμε ότι και


τότε ήταν αδικαιολόγητη η επέμβαση της Αμερικής; Κ. Κάππος: Δεν μπορώ να σρς πω για το 1964, τι έγινε. Αλλά εγώ δεν καταλαβαίνω. Ένας δικηγόρος να έρχεται εδώ και να επικαλείται τους Τούρκους, οι οποίοι δεν είχαν κάνει κανένα διάβημα, προκειμένου να σας επιβάλει να αποσύρετε τη με ραρχία.

Πρακτικά Ανακριτικής Επιτροπής της Βουλής 26-2-87, σελ. 71-74. Είναι φανερό από την κατάθεση του Κ. Κόλλια ότι παραδέχεται ότι τα γεγονότα των Αγίων θεοόώρων ήταν στημένη προβοκάτσια για να αποσυρθεί η μεραρχία και ότι «η αφορμή δόθηκε από τους Τούρκους... (που) έκαναν το θύλακα των Αγίων θεοδώρων.» Ο Κ. Κόλλιας παραδέχεται επίσης ότι η στρατιωτική ενέργεια των Αγίων θεοδώρων είχε γνωστοποιηθεί στον αρχηγό του ΓΕΣ που «δεν έφερε αντιρρήσεις, και δεν το απαγόρευσε.» Για να ελαφρύνει, βέβαια, τη θέση της χούντας ισχυρίζεται ότι «η κυπριακή κυβέρνηση ενέκρινε την πρωτοβουλία του Γρίβα». Ο Μακάριος, όμως, κατάγγειλε ότι η ενέργεια αυτή έγινε με έγκριση της χουντικής κυβέρνησης1. Κατά συνέπεια, δεν μπορεί να είχε εγκρίνει την ενέργεια ο Μακάριος και στη συνέχεια να κατάγγελνε τη χούντα. Κατά την κατάθεση του Γ. Παπαδόπουλου για το ίδιο θέμα, έγινε ο εξής διάλογος: Κ. Κάππος: Γιατί οι Τούρκοι δεν αντέδρασαν στην αποστολή της Μεραρχίας από το 1964 στην Κύπρο; Μήπως υπήρχε, τυ χόν παρέμβαση των «Συμμάχων» και ιδιαίτερα των ΗΠΑ; Μάρτυς: Δεν το ξέρω, κύριε Κάππο. Με ρωτάτε για κάτι, το οποίο ούτε ήξερα, ούτε εν συνεχεία είχα την ευκαιρία να το μάθω.

1. Περιοδικό «θέσεις», τεύχος 28, σελ. 96).

ΕΓΚΛΗΜΑ ΕΝΑΝΠΊΟΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

Κ. Κάππος: Για τα γεγονότα των Αγίων Θεοδώρων, είπατε ότι δεν ξέρετε ποιοι τα δημιούργησαν, μετά είπατε για το ρόλο του Σπαντιδάκη ότι δεν θέλετε να μιλήσετε, είπατε ακόμα ότι ο Βανς έθεσε σαν όρο για να μη γίνει επέμβαση των Τούρκων, την απόσυρση της·Μεραρχίας και είπατε ακόμα, βεβαίως ότι οι Τούρκοι άμεσα δεν έθεσαν θέμα στην ελληνική κυβέρνηση. Μάρτυς: Όχι, δεν είπα τέτοιο πράγμα, κύριε Κάππο. Είπα ότι το έθεσαν μέσω του Βανς. Κ. Κάππος: Ναι, αλλά με όλα αυτά τα στοιχεία, που δώσατε εδώ, βγαίνει κατά τη δική μου εκτίμηση το συμπέρασμα, ότι ουσιαστικά οι Αμερικάνοι δημιούργησαν τα επεισόδια σαν προβοκάτσια, για να, στη συνέχεια, απαιτήσουν την απόσυρ ση της Μεραρχίας απ’ την Κύπρο. Πώς το σχολιάζετε; Μάρτυς: Δεν το σχολιάζω, κύριε Κάππο, διότι είπα ότι δεν θα κάνω σχόλια, ούτε προσωπικές μου θέσεις θα εκφράσω. Κ. Κάππος: Ουσιαστικά τι ήθελε ο Βανς εδώ, εκείνη τη στιγ μή, που εσείς διαπραγματευόσασταν και έβαλε θέμα απόσυρ σης της Μεραρχίας; Μάρτυς: Ό ,π είπα, κύριε Κάππο, νομίζω το διαπιστώσατε, το είπα ευθέως και σαφώς. Κ. Κάππος: Ναι, αλλά δεν είπατε για τον Σπαντιδάκη, αν πα ρότρυνε ή όχι τους έλληνες αξιωματικούς στην Κύπρο να εί ναι πιο επιθετικοί, κλπ. Μάρτυς: Ποιος παρότρυνε; Κ. Κάππος: Ο Σπαντιδάκης. Ερωτηθήκατε αν ο Σπαντιδάκης παρότρυνε τους Έλληνες... Μάρτυς: Δεν το ξέρω, είπα. Κ. Κάππος: Είπατε «αρνούμαι να μιλήσω». Μάρτυς: Είπα, αρνούμαι να μιλήσω, όταν μου ετέθη το δεύτε ρον σκέλος, ως προς τον Σπανπδάκη, αν ο Σπαντιδάκης είχε ανάμειξη στα γεγονότα της Κοφίνου. Εκεί είπα δεν το ξέρω. Κ. Κάππος: Εν πάση περιπτώσει, το διορθώνετε τώρα. Πά ντως η αρχική σας δήλωση, εάν δούμε τα πρακτικά, είναι ότι αρνούμαι να πω οτιδήποτε αφορά στο τι είπε ο Σπαντιδάκης ή τι έκανε στην Κύπρο όταν πήγε. Είπατε ότι υπήρχε παρέμβαση να αποσύρουμε τη Μεραρχία κι απ’ το ΝΑΤΟ. Γ ια κάντε το μας συγκεκριμένο. Μάρτυς:Όχι, για το ΝΑΤΟ δεν είπα ότι υπήρξε παρέμβαση.

46.


Κ. Κάππος: Μα, το είπατε, κύριε Παπαδόπουλε. Μάρτυς: Θα σας πω τώρα, τι είπα. Αν διαπιστώσετε ότι πω ά λ λα τότε να μου πείτε. Είπα ότι με την δημιουργηθείσαν κατάστασιν, προκειμένου να αποτραπεί η σύγκρουσις, παρενέβη ο Γ.Γ. του ΟΗΕ, ο ΓΓ του ΝΑΤΟ, οι Καναδοί με τους Εγγλέ ζους και τελικώς ευθέως οι Αμερικάνοι με την αποστολή του Βανς. Κ. Κάππος: Εγώ ερωτώ το ΝΑΤΟ τι ακριβώς έκανε; Δηλαδή ο Γ ενικός Γ ραμματέας επεκοινώνησε μαζί σας και σας έβαλί ζήτημα να αποσύρετε τη Μεραρχία; Μάρτυς: Το ΝΑΤΟ παρενέβη τις πρώτες ώρες να αποτραπεί η κρίση δηλαδή «μην εξωθείτε τα πράγματα εις πόλεμον.» Διότι ενδεχομένως εσκέφθησαν ότι θα μπορούσαμε να κινη τοποιήσουμε δυνάμεις προς την Κύπρον. Εν τω μεταξύ, πα ρενέβη ο Βανς, και όλοι οι άλλοι εσταμάτησαν. Διότι ανέλαβε, ίσως, για λογαριασμό όλου του χώρου των Συμμάχων να χειρισθεί το θέμα ως μεσολαβητής, ο Βανς. Κ. Κάππος: Εγώ δεν καταλαβαίνω πάντως, ο Βανς ένας Αμερικάνος να έρχεται εδώ, στην Ελλάδα και να βάζει όρους για σχέσεις που έχουμε με γειτονικά κράτη. Τι ήταν ο Βανς; Μάρτυς: Εκπρόσωπος του προέδρου των Ηνωμένων Πολι τειών, κύριε Κάππο, τι να κάνουμε; Κ. Κάππος: Δηλαδή, αναγνωρίζετε το ρόλο των Ηνωμένων Πολιτειών, στα γεγονότα αυτά. Μάρτυς: Δεν αναγνωρίζω το ρόλο κανενός. Αναγνωρίζω ότι η Χώρα ανήκε κάπου σε κάποιες συμμαχίες, είχε κάποιες σχέ σεις. Επομένως, κάπου έπρεπε να υπολογίζει. Αλλωστε μην ξεχνάτε ότι εγώ ήμουν ο πρώτος, ο οποίος ομίλησα και ευθέ ως και είχα και συχνές επαφές και με τον Πρέσβυ της Ρωσίας. Κ. Κάππος: Αυτό δεν έχει σχέση, κύριε μάρτυρα. Μάρτυς: Απλώς, σας το υπενθυμίζω. Κ. Κάππος: Εκείνο που έχει σχέση, είναι ότι ήλθε ο Βανς εδώ και ουσιαστικά απαίτησε να πάρουμε πίσω τη Μεραρχία, κλπ., ενώ οι Τούρκοι μέχρι το 1967, δεν είχαν βάλει καν θέμα για τη Μεραρχία.

Πρακτικά Ανακριτικής Επιτροπής της Βουλής 5-5-87. σελ. 161-164.


AL

Είναι χαρακτηριστική η δουλοπρέπεια του Γ. Παπαδόπουλου, που όταν ερωτάται για τον Σάιρους Βανς απαντάει ότι ήταν «εκ πρόσωπος του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, τι να κάνου με.» Αλλά πέρα α π ’ αυτό και κύρια, αρνείται να μιλήσει για το ρόλο του Σπαντιδάκη στην Κύπρο, που προφανώς τον έστειλε ο ίδιος, και παραδέχεται ότι οι Τούρκοι δεν αντέδρασαν από το 1964 μέχρι το 1967 για την αποστολή της μεραρχίας. Από τα παραπάνω, βγαίνει το συμπέρασμα ότι οι ΗΠΑ είχαν αλλάξει θέση σε σχέση με το 1964 όσον αφορά τη διχοτόμηση της Κύπρου. Τώρα έβλεπαν τη διχοτόμηση μέσω της Τουρκίας. Κατά συνέπεια η μεραρχία ήταν εμπόδιο. Αν παρέμενε, θα δυσκολευόταν η απόβαση των Τούρκων στην Κύπρο. Γι’ αυτό μεθοδεύτηκαν τα γε γονότα των Αγίων θεοδώρων, για ν ’ αποσυρθεί η μεραρχία.

ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΑΝΑΤΡΟΠΗΣ ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ

Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος στην επιστολή του προς τον «πρό εδρο» Γκιζίκη, στις 2-7-74, που παρατίθεται στο παράρτημα, αναφέρεται στις προσπάθειες της χούντας να τον δολοφονήσει. Συγκε κριμένα γράφει: «Ουχί άπαξ μέχρι τούδε ησθάνθην, και εις τινας περιπτώσεις σχεδόν εψηλάφησα, εκτεινομένην αοράτως εξ Αθη νών χείρα, αναζητούσα προς αφανισμόν την ανθρώπινην ύπαρξίν μου.» Οι προσπάθειες, πραγματικά, ανατροπής του Μακάριου άρχι σαν το φθινόπωρο του 1969. Την εποχή αυτή σχηματίστηκε στην Κύπρο το «Εθνικό Μέτωπο» που το στελέχωσαν αντίπαλοι του Μακάριου και είχε ω ς πρόγραμμα «να φύγουν από την κυβέρνηση οι εχθροί του Εθνικού Μετώπου, να διακοπούν οι συνομιλίες με τους Τουρκοκύπριους και να εφαρμοστεί μια πολιτική ένωση με την Ελλάδα.» Επακολούθησαν εκρήξεις βομβών, επιθέσεις σ ’ αστυνομικούς σταθμούς κι άλλες τρομοκρατικές εκδηλώσεις με στόχο να εκφοβί σουν το λαό. Στις 8-3-70, έγινε απόπειρα κατά της ζωής του Μακάριου. Μετά οχτώ μέρες δολοφονήθηκε ο πρώην υπουργός της Κύπρου Πολύ καρπος Γιωρκάτζης. Ο Π. Γιωρκάτζης, σύμφωνα με τον Σ. Γρηγοριάδη, είχε μυστικές επαφές με τη χούντα μέσω του I. Λαδά, από το καλοκαίρι του 1967, και δούλευε και για λογαριασμό της.1 1. Σ. Γρηγοριάδης, Ιστορία της Δικτατορίας, τόμ. 1, σελ. 147.

50.


Τον Απρίλη του 1970, το γερμανικό «Σπήγκελ» έγραφε ότι στην Αθήνα είχε καταστρωθεί το σχέδιο «Ερμής», που απέβλεπε στην ανατροπή του Μακάριου, το διαχωρισμό Ελλήνων και Τούρκων και τελικά τη διχοτόμηση της Κύπρου. Αντίγραφο του σχεδίου «Ερμής» παραδόθηκε στον Μακάριο με τά τη δολοφονία του Γιωρκάτζη από συνεργάτη του, που κατέθεσε ότι του το εμπιστεύθηκε ο Γιωρκάτζης. Το περιεχόμενό του ήταν σχέδιο επιχείρησης των μονάδων της Εθνοφρουράς για την κατά ληψη της εξουσίας με πραξικόπημα, αμέσως μετά τη δολοφονία του Μακάριου. Ο Μακάριος, προφανώς, για να μην έρθει σε σύ γκρουση με τη χούντα, χαρακτήρισε το έγγραφο πλαστό. Ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, στις 19 Μάρτη, δήλωσε: «Επίκειται πραξικόπημα κατά της κυπριακής κυβερνήσεως. Αι σχετικαί πληροφορίαι προέρχονται από τας μυστικάς υπηρεσίας πληροφοριών. Οφείλομεν να πληροφορήσωμεν ότι οιαδήποτε απόπειρα για την ενέργεια πραξικοπήματος και ανακήρυξιν της ενώσεως, θα αντιμετωπισθή υπό της Τουρκίας με όλας τας δυνά μεις της και την ισχύ της.»1 Εν τω μεταξύ το σοβιετικό πρακτορείο ΤΑΣ, δυο εβδομάδες πριν, κατήγγειλε ότι προετοιμάζουν στρατιωτική δικτατορία κατά το πρότυπο της Ελλάδας «και επέρριψε ευθύνες σ ’ αντιδραστικούς έλληνες αξιωματικούς, που εξακολουθούν να κατέχουν σημαντι κές θέσεις στις ένοπλες δυνάμεις της Ελλάδας.»2 Τότε πήγε στην Κύπρο ο Γρίβας, που με τη βοήθεια των χουντι κών αξιωματικών της Εθνοφρουράς οργάνωσε την ΕΟΚΑ Β ' . Ο Γρίβας πήγε να αναζωπυρώσει το Εθνικό Μέτωπο, που μετά την αποτυχία της δολοφονίας, είχε εξαρθρωθεί. Ο Σ. Γρηγοριάδης υπο στηρίζει ότι «υφίστατο συντονισμός σχεδίων και δράσεων μεταξύ δικτατορίας και Γρίβα, που απέβλεπε σ ’ ένα κοινό σκοπό: την ανα τροπή του Μακάριου.»3 1. Στο ίδιο σελ. 118. 2. Ό.π., τόμ. 2 σελ. 22. 3. Ό.π. τόμ. 2, σελ. 130.

ΕΓΚΛΗΜΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ________________________________ $1

Ο Μακάριος, στην επιστολή που αναφέρθηκε προηγούμενα, ση μειώνει ότι η ΕΟΚΑ Β ' «υπό πατριωτικό μανδύα και ενωτική συνθηματολόγησιν διέπραξε πολιτικάς δολοφονίας και πολλά άλλα εγκλήματα και διανοίγει ρήγματα εις το εσωτερικόν μας μέτωπο και οδηγεί τον Κυπριακόν Ελληνισμόν προς εμφύλιον σπαραγ μόν.» Το Γενάρη του 1972, η κυπριακή κυβέρνηση εισήγαγε όπλα από την Τσεχοσλοβακία για τον εξοπλισμό της Αστυνομίας ώστε να μπορέσει ν ’ αντιμετωπίσει τυχόν απόπειρα πραξικοπήματος. Η χούντα ζήτησε από τον Μακάριο με διάβημα να παραδοθούν τα όπλα στην Εθνοφρουρά, που τη διοικούσαν, ω ς γνωστόν, χου ντικοί αξιωματικοί ή τουλάχιστον στις δυνάμεις του ΟΗΕ «για έλεγχο και φύλαξη». Επίσης ζήτησε να σχηματισθεί κυβέρνηση εθνικής ενότητας στην οποία να συμμετάσχει και ο Γρίβας.1 Παράλληλα, έγινε δήλωση από τη χούντα ότι ισχύουν οι συμφω νίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου, που δίνουν το δικαίωμα στην ελληνική κιβέρνηση να επέμβει στα εσωτερικά της Κύπρου. Τότε εκδηλώθηκαν και οι τρεις μητροπολίτες της Κύπρου (Κιτίου, Κυρήνειας και Πάφου) και ζήτησαν, ω ς Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Κύπρου, από τον Μακάριο να παραιτηθεί από το κοσμικό αξίωμα, την προεδρία. Ο Γ. Παπαδόπουλος, απαντώντας σε σχετική ερώτηση στην Ανακριτική Επιτροπή της Βουλής, είπε ότι κανένας λογικός άν θρωπος δεν θα επιχειρούσε να ανατρέψει τον Μακάριο γιατί ήταν «λαοπρόβλητος ηγέτης», « θ α έσπαγε τα μούτρα του», πρόσθεσε χαρακτηριστικά. Αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο Παπαδόπουλος προσπάθησε να ανατρέψει τον Μακάριο, αλλά είδε ότι αυτό ήταν δύσκολο και εγκατέλειψε τελικά το εγχείρημα αυτό, το οποίο αποτελούσε προϋ πόθεση για τη διχοτόμηση της Κύπρου. Αυτός ήταν ένας από τους λόγους για τους οποίους οι Αμερικάνοι ανέτρεψαν τελικά και τον ίδιο τον Παπαδόπουλο. 1.

Α. Ξύόης-Κ. Χατζηαργύρης-Σ. Λιναρδάτος, ΟΜακάριος και οι σύμ

μαχοί του, σελ. 191.

ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ ΙΩΑΝΝΙΔΗ

Το έργο της ανατροπής του Γ. Παπαδόπουλου ανέλαβε ο ταξίαρχος Ιωαννίδης. Ο Ιωαννίδης είχε επαφή με τη CIA. Ο τότε πρε σβευτής των ΗΠ Α στην Ελλάδα έχει καταθέσει στο νομικό σύμβου λο της αρμόδιας υποεπιτροπής του Κογκρέσου: «Η CIA αποτελεί τμήμα της αποστολής της χώρας και η CIA είχε επικοινωνία με τον Ιωαννίδη.» «...(Τα μέλη του σταθμού της CIA) είχαν προσβάσεις προς τον Ιωαννίδη. Είχαν προσβάσεις προς τον Ιωαννίδη, και, φυσικά είχαν προσβάσεις σε ανθρώπους των μυστικών υπηρεσιών (της Ελλά δας).» Ο ναύαρχος Αραπάκης, στην έκθεσή του προς τον Κ. Καραμαν λή, γράφει: «Μόνη σχετική συζήτησίς μου μετά του ταξιάρχου Ιω αννίδη εις όλως ανύποπτον χρόνον, ήτο κατά την επίσκεψιν τού του εις το γραφείον μου προ ενός μηνός εκ των γεγονότων της 25ης Νοεμβρίου ότε μοι είπεν ότι οι Αμερικάνοι του συνέστησαν να ανατρέψη τον Γ. Παπαδόπουλον, αλλ’ ούτος δεν το έπραξεν.»1 Ενδεικτικό για το ρόλο της CIA και γενικότερα των ΗΠ Α, είναι το γεγονός ότι πρωθυπουργός ανέλαβε ο Α. Ανδρουτσόπουλος, που ήλθε στην Ελλάδα τις παραμονές του πραξικοπήματος του 1967 και θεωρείται άνθρωπος των Αμερικάνων. Ο ιστορικός Ν. Ψυρούκης γράφει ότι «ο Αδ. Ανδρουτσόπουλος ήταν... άνθρωπος

1. Σ. Γρηγοριάδης, Ιστορία της Δικτατορίας, τόμ. 3, σελ. 137.


-52

των Αμερικάνων (ομογενής από το Σικάγο, άνθρωπος της CIA).»1 Ο εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, άλλωστε, στις 27 Νοέμ βρη, δήλωσε: «Αι Ην. Πολιτείαι θα συνεχίσουν ω ς συνήθως την συ νεργασίαν των με την νέαν ελληνικήν κυβέρνησιν. θέμα αναγνωρίσεως δεν υφίσταται.» Ο Δ. Ιωαννίόης χρησιμοποίησε σαν πρόσχημα για το πραξικό πημα τη διαφθορά, το νεποτισμό και το χρηματισμό του περιβάλ λοντος του Γ. Παπαδόπουλου. Ο αστικός πολιτικός κόσμος εκφράστηκε μάλλον ευνοϊκά για το πραξικόπημα. Ο Ε. Αβέρωφ δήλωσε: «Οι ραγδαίες και βασικές εξελίξεις των τελευταίων ημερών περιέχουν ελπιδοφόρα στοιχεία. Τα στοιχεία αυτά εμφανίζουν τας προσφιλείς εις το έθνος ενό πλους δυνάμεις, ω ς αντιλαμβανομένας τον ρόλον τους και ω ς σεβομένας την ελευθερίαν και την αξιοπρέπειαν του ελληνικού λα ο ύ ... Το αίσθημα ανακουφίσεως το οποίον τούτο προκαλεί δεν πρέπει να μειούται από το ότι τα διακυρηχθέντα δεν συνοδεύουν ενέργειαι αποκαθιστώσαι την δημοκρατίαν. Δεν περνά κανείς αμέ σως από την δικτατορία στην δημοκρατία...» Η Ελένη Βλάχου στο Λονδίνο δήλωσε: «Έφυγε από το προσκήνιο ο πιο μισητός Έλλην από αιώνος τουλάχιστον.» Ο Π. Κανελλόπσυλος είδε καλά σημά δια αλλά ... στην πορεία τα πάντα άλλαξαν και κατέληγε ότι «εχάθη η μεγάλη ιστορική ευκαιρία να εξέλθη η χώρα ομαλά από το αδιέξοδο...»2 Το ερώτημα που τέθηκε στην κοινή γνώμη είναι πώ ς μπόρεσε ο Ιωαννίδης ν ’ ανατρέψει τον Παπαδόπουλο χωρίς ν ’ ανοίξει μύτη. Ο Δ. Ιωαννίδης αρνήθηκε να καταθέσει στην επιτροπή με το επι χείρημα ότι είναι κατηγορούμενος για το πραξικόπημα στην Κύ προ. Συγκεκριμένα έγινε ο εξής διάλογος:

1. Ν. Ψυρούκης, Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας, τόμ. 4, σελ. 329. 2. Σ. Γρηγοριάδης, Ιστορία τηςΔικτατορίας, τόμ. 3, σελ. 135-136.

54.


Μάρτυς: Κύριε Πρόεδρε, δεν θα καταθέσω σήμερα στην Επι τροπή σας, διότι θεωρώ ταύτην ως μη αντικειμενικήν και αμερόληπτον μετά την συζήτησιν εις την Βουλήν την 21ην Φε βρουάριου 1986. Η Βουλή τότε υπεισήλθε εις θέματα ουσίας, διεχώρισε τους καθ’ οιονδήποτε τρόπον εμπλεκομένους εις το Κυπριακόν εις καλούς και εις κακούς. Και εις μεν τους καλούς ανεγείρει ανδριάντας, τους δε κακούς παρέδωσε εις τον διασυρμόν της Τηλεοράσεως και του Τύπου. Επιπλέον εις την ιδίαν συζήτησιν διεπιστώθη μια εμπάθεια και εχθρότητά της έναντι του προσώπου μου. Και θα επικαλε στώ ένα και μόνο παράδειγμα: Ο συνάδελφός σας κύριος Κύρκος, αναφερόμενος εις το πρόσωπόν μου, είπε μεταξύ άλλων ότι τον Δεκέμβριον του 1963, ότε υπηρέτουν εις την Κύπρον, επρότεινα εις τον Μακάριο να γίνει γενοκτονία των Τουρκοκυπρίων. Αυτή η ύβρις είναι τελείως ανυπόστατος. Δεν έχει ίχνος αλή θειας και αποτελεί ύβριν και δι εμέ και δι ολόκληρον τον Ελλη νικό Στρατό, διότι στη μακραίωνα ιστορία του ο Ελληνικός Στρατός ουδέποτε διέπραξε ή εσκέφθη να κάνει γενοκτονία... Κ. Κάππος: Κύριε Πρόεδρε, ο μάρτυς μίλησε για το τι ειπώθη κε στη Βουλή. Ήθελα να τον ρωτήσω αν είχε υφιστάμενο το 1964 τον κύριο Μπίτο και αν τον διέταξε τίποτα σχετικά με αυ τά που είπε (σ.σ:. γενοκτονία). Μάρτυς: Λυπάμαι, κύριε Κάππο δεν θα απαντήσω. Δεν είναι θέμα. Ήξερα χιλιάδες αξιωματικούς. Αν με ρωτάτε για όλους αυτούς τι να απαντήσω. Πρόεδρος (Μπασαγιάννης): Η ερώτησή σας, κύριε Κάππο, αν δεν απατώμαι, συνέχεται με την κατηγορία που του είχε απευθύνει ο κύριος Κύρκος και απήντησε ο κύριος μάρτυς. Κ. Κάππος: Μάλιστα. Μάρτυς: Δεν έχω τίποτα με τον κύριο Κάππο. Πρόεδρος (Χρίστος Μπασαγιάννης): Επειδή εσείς αυτή την κατηγορία την ανασκευάσατε, σας ρωτάει τώρα για τον κύριο Μπίτο αν τον είχατε υφιστάμενο. Αν θέλετε απαντάτε. Μάρτυς: Δεν διαβάζω εφημερίδες, ούτε ξέρω τι είπε ο κύριος Μπίτος. Πρόεδρος (X. Μπασαγιάννης): Να σας το θέσει υπ’ όψη ο κύ ριος Κάππος.


31

Μάρτυς: Εφόσον όμως σας ανέφερα ότι οτιδήποτε και αν εί ναι, δεν θα απαντήσω.

Πρακηκά Ανακριηκής Επιτροπής της Βουλής 7-5-87, σελ. 34-35,44. Ο Γρ. Μπονάνος, τότε αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων, δεν θέ λησε να απαντήσει στο σχετικό ερώτημα για το πραξικόπημα της 2 5 - 11-7 3 .

Κ.Κάππος: Δεν μου λέτε πώς ο Παπαδόπουλος τα κατάφερε το ’67 να ανατρέψει την πολιτική ηγεσία και στις 25 Νοέμβρη 1973 να τον ανατρέψετε εσείς με τον Ιωαννίδη χωρίς να σπά σει μύτη; Μάρτυς: Έχω κι εγώ την ίδια απορία με εσάς. Κ.Κάππος: Μήπως οι Αμερικάνοι οργάνωσαν την ανατροπή; Μάρτυς: Απορία έχω όπως και εσείς και δεν βρίσκω απάντη ση. Κ.Κάππος: Έπρεπε εσείς να ξέρετε. Μάρτυς: Πολλά έπρεπε. Δεν έχω όμως στοιχεία. Εκείνο που ξέρω είναι ότι την απορία που έχετε εσείς έχω και εγώ. Κάτι ανάλογο απάντησε και ο Γ. Παπαδόπουλος. Κ.Κάππος: Μια τελευταία ερώτηση, κύριε Παπαδόπουλε: Βέ βαια, κάπως απαντήσατε, αλλά εκείνο που και στην Επιτροπή αλλά και στον ελληνικό λαό είχε δημιουργήσει τότε και μετά ερωτήματα είναι: Πώς εσείς, έξι περίπου χρόνια αρχηγός της χούντας, πρόεδρος, πρωθυπουργός κλπ. ανατραπήκατε μέ σα σε μια νύχτα χωρίς ν’ ανοίξει μύτη; Τ ι ήταν εκείνο που σας αφόπλισε και δεν αντιδράσατε ή δεν είχατε δυνάμεις να αντιδράσετε; Ποιος τελοσπάντων τα είχε ρυθμίσει αυτά τα πράγ ματα λες και γίνονταν από ψηλά; Μάρτυς: Κύριε Κάππο, να μου επιτρέψετε να επανέλθω στην απάντηση που έδωσα στον συνάδελφό σας προηγουμένως. Εκείνο το οποίο θέλω να σας τονίσω, είναι ότι δεν ήταν συμπαγνία η ενέργεια. Το γιατί έγιναν έτσι τα πράγματα, δυστυ

ΚΏΣΤΑΣ ΚΑΠΠΟΣ

56.

χώς για μένα και για τον τόπο, αφήστε το να το πούμε άλλη ώρα. Δεν θα απαντήσω τώρα. Κ.Κάππος: Δεν λέω εγώ ότι ήταν συμπαιγνία, εγώ λέω ότι το οργάνωσαν οι ΗΠΑ. Μάρτυς: Πέστε το εσείς έτσι, για λογαριασμό σας. Μη με μπλέκετε εμένα. Κ.Κάππος: Αυτό θέλω να πω. Δεν λέω ότι είναι συμπαιγνία δι κή σας, απλώς, αυτοί εκίνησαν τα νήματα όπως και το ’67 και το '73 για να γίνει η ανατροπή σας.

Πρακτικά Ανακριτικής Επιτροπής της Βουλής 5-5-87, σελ. 165-166. Ο ίδιος, όμως, ο Γ. Παπαδόπουλος, στην κατάθεσή του για τα γε γονότα του Πολυτεχνείου στον ανακριτή Χρ. Χριστοφορίδη, είπε: «Ο Ιωαννίδης με τους ανθρώπους του δημιούργησαν εκρηκτική ατμόσφαιρά, με υπερφαλάγγισαν και δημιούργησαν την τραγω δία... Εγώ ήθελα να κάνω εκλογές, για να στηριχτώ στο λαό γιατί είχα χάσει την εμπιστοσύνη των Αμερικάνων... Ο Ιωαννίδης... συ νεργάστηκε με τη CIA και μ’ έριξε.»1 Κατά συνέπεια, είναι καθαρό ότι με παρέμβαση των ΗΠΑ έγινε η ανατροπή του Γ. Παπαδόπουλου.

1. «Απογευματινή», 3-7-75, σελ. 1,10.

ΤΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Το Φλεβάρη-Απρίλη 1974, (ο Γκιζίκης και ο Μπονάνος που κα τέθεσαν στην Επιτροπή λένε διαφορετικές ημερομηνίες) με πρωτο βουλία του Ιωαννίδη συναντήθηκαν στο σπίτι του Ανδρουτσόπουλου οι Ιωαννίδης, Ανδρουτσόπουλος, Γκιζίκης, Μπονάνος και αποφάσισαν την ανατροπή του Μακάριου, γιατί δήθεν προσπα θούσε να κόψει τους δεσμούς των Ελληνοκυπρίων με τον ελληνι σμό. Ο Ιωαννίδης είχε πει με άλλη ευκαιρία στον Γκιζίκη ότι η CIA του είχε επανειλημμένως πει ότι «αι ΗΠ Α δεν θα έβλεπαν δυσαρέστως την απομάκρυνσιν του Μακαρίου.» Επίσης ότι «από υποκλο πήν είχεν εις χείρας του σήμα συμψώνως προς το οποίον η Τουρκία θα έβλεπε ευχαρίστως την αντικατάστασιν τού Μακαρίου εις τον οποίο δεν είχεν καμμίαν εμπιστοσύνην.»1 Σημαντικό στοιχείο για το ρόλο των ξένων μυστικών υπηρε σιών είναι και το γεγονός ότι οι Αγγλοι ήξεραν ότι θα γίνει πραξι κόπημα, τουλάχιστον από τις 13-7-74. Απόδειξη γι’ αυτό αποτελεί το γεγονός ότι στις 13-7-74 συγκέντρωσαν όλους τους βρετανούς υπηκόους που δούλευαν στο κυπριακό έδαφος ακόμη και στα υπουργεία, και στις βάσεις. (Αυτό κατατέθηκε από μάρτυρα και αναφέρθηκε κατά την κατάθεση του Ε. Αβέρωφ χωρίς ν ’ αμφισβη-

1. Έγγραφο Ε. Αβέρωφ προς τον Κ. Καραμανλή που παρατίθεται στο παράρτημα.

58.


τηθεί από κανέναν). Προφανώς η CIA, όπως κάνει σ ’ αυτές τις πε ριπτώσεις, ενημέρωσε την Ιντέλιτζενς Σέρβις για το πραξικόπημα, για να ξέρει η αγγλική κυβέρνηση και να ενεργήσει ανάλογα. Για να διευκολυνθεί η χούντα στην εκτέλεση του πραξικοπήμα τος, ανακάλεσε στην Αθήνα τον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Φρουράς (ΓΕ Ε Φ ) στρατηγό Ντενίση, δήθεν για υπηρεσια κούς λόγους και ουσιαστικά γιατί δεν του είχε εμπιστοσύνη. Στη συνέχεια κάλεσε στην Αθήνα τον αντικαταστάτη του ταξίαρχο Μ. Γεωργίτση, για να πάρει μέρος σε σύσκεψη. Στη σύσκεψη, που έλαβε χώρα στις 2-7-74, πήραν μέρος ο Γρ. Μπονάνος, ο Δ. Ιωαννίόης, ο υποστράτηγος Παπαδάκης, ο ταξίαρχος Γεωργίτσης και ο συνταγ ματάρχης Κομπόκης. Απ’ αυτά βγαίνει το συμπέρασμα ότι δεν είναι σωστό ότι αιτία για το πραξικόπημα ήταν η επιστολή του Αρχιεπίσκοπου Μακάρι ου που γράφτηκε στις 2 Ιούλη και παραλήφθηκε από τον Γκιζίκη στις 3. (Περιοδικό «θέσεις», No 28, σελ. 110). Ο Γρ. Μπονάνος, ω ς αρχηγός του Αρχηγείου Ενόπλων Δυνάμε ων (ΑΕΔ), ανακοίνωσε ότι αποφασίστηκε η ανατροπή του πρόε δρου Μακάριου και ότι ω ς αρχηγός της «ενέργειας» ορίζεται ο Μ. Γεωργίτσης και σε περίπτωση σύλληψης ή θανάτου την αρχηγία θα αναλάμβανε ο Κομπόκης. Μετά το τέλος της ανακοίνωσης, ο Γεωργίτσης ρώτησε για το ποιες θα είναι οι διεθνείς επιπτώσεις και ο Μπονάνος απάντησε ότι υπάρχουν διαβεβαιώσεις. Στην κατάθεσή του ο Γεωργίτσης είπε συγκεκριμένα: Κ. Κάππος: Όταν πήρατε την εντολή για το πραξικόπημα, ρωτήσατε απ’ ότι λέτε στην κατάθεση εδώ, ποιες θα ήταν οι διεθνείς επιπτώσεις της ενέργειας της ανατροπής του Μακά ριου και ιδίως ποια θα ήταν η αντίδραση της Τουρκίας. Και ο Μπονάνος απάντησε ότι το θέμα είναι δικό του και ότι έχει διαβεβαιώσεις, χωρίς να διευκρινίσει περαιτέρω. Εδώ είπατε ότι και ο Ιωαννίδης και ο Μπονάνος είπαν ότι ενδεχόμενα -να μην το λέω όπως το είπατε σεις- είχαν κάλυψη από τις ΗΠΑ.


.52

Μάρτυς: Δεν είπα ότι είχαν κάλυψη από τις ΗΠΑ. Δεν ανέφε ρα χώρα. Κ. Κάππος: Αμερική,είπατε. Δ. Λίβανός: Είπατε Αμερική. Αβ. Ξαρχάς: Είπατε ότι φαινόταν ότι ήταν η Αμερική. Μάρτυς: Ναι, φαινόταν λέω, όχι ήταν οι ΗΠΑ. Φαινόταν. Συ μπέρασμα έβγαζα. Κ. Κάππος: Συμπέρασμα το οποίο βγάλατε τότε φυσικά, όχι εκ των υστέρων. Μάρτυς: Τότε. Κ. Κάππος: Δεν μου λέτε, εσείς δεν είχατε επαφή με την αμε ρικάνικη πρεσβεία στην Κύπρο; Μάρτυς: Όχι με ουδένα. Προκαλώ οποιονδήποτε να μου πα ρουσιάσει ότι έχει έστω και το παραμικρό ότι είχα την άλφα επαφή. Δεν είχα καμία επαφή ούτε με ΕΟΚΑ, ούτε με Αμερικάνους, ούτε με κανένα. Κ.Κάππος: Είπατε ότι οι Τούρκοι πράκτορες βρίσκονταν στην Κύπρο από τις 15 Ιουνίου 1974. Μάρτυς: Έτσι είπαν στην κατάθεσή τους, την οποία δεν ξέρω τούρκικα, αλλά αυτός, που έκανε τον διερμηνέα μου ανέφερε προφορικά αυτά τα πράγματα. Κ.Κάππος: Δηλαδή, εσείς πιστεύετε ότι υπήρχε ένα κέντρο, το οποίο αποφάσισε και το πραξικόπημα και την εισβολή των Τούρκων; Μάρτυς:Όταν λέτε ένα κέντρο... Κ.Κάππος: Όταν λέτε ότι από τη μια μεριά πήγαν οι Τούρκοι, πριν εκδηλωθεί το πραξικόπημα και από την άλλη πάλι λέτε ότι αφήσανε να εννοηθεί ότι το πραξικόπημα οι Αμερικάνοι το καθοδηγούσαν, τι πιστεύετε; Ότι δηλαδή υπήρχε συντονι σμός μεταξύ της χούντας της Αθήνας και την κυβέρνηση της Τουρκίας. Μάρτυς: Αυτό δεν το ξέρω, ούτε μπορώ να πω τέτοιο πράγ μα.

Πρακτικά Ανακριτικής Επιτροπής της Βουλής 2-7-86, σελ. 184-186.

60_


Πάνω στο ίδιο θέμα ο αντισυνταγματάρχης Αλ. Σημαιοφορίδης κατέθεσε: Κ.Κάππος: Είπατε ότι από τον Απρίλη του 1974 πετούσαν τουρκικά αεροπλανοφόρα πάνω από το κυπριακό έδαφος. Μάρτυς: Δεν είπα στο κυπριακό έδαφος, είπα στο δικό τους χώρο (σ.σ.: το τουρκοκυπριακό). Κ,Κάππος: Πώς βγάλατε το συμπέρασμα ότι προετοιμάζο νται για εισβολή; Μάρτυς: Κοντά σε όλα τα άλλα ήταν μια ένδειξη. Κ.Κάτπτος: Είπατε ότι μετακίνησαν ένα ραντάρ από μια υπη ρεσία σε άλλη. Μάρτυς: Όχι το εκστρατείας έγινε μόνιμο σε μικρή απόστα ση... (που) δεν δικαιολογείται για ένα ραντάρ μόνιμο. Κ.Κάππος: Είπατε ότι στις 15 Ιούλη του 1974 απαγόρευσαν τις άδειες οι Τούρκοι κι οποιαδήποτε μετακίνηση. Μάρτυς: Μάλιστα. Κ.Κάτπτος: Αυτά όλα σας δημιούργησαν την πεποίθηση ότι επίκειται εισβολή στην Κύπρο; Μάρτυς: Μάλιστα. Κ. Κάππος: ...Ξέρετε αν στην Κυρήνεια πιάστηκαν Τούρκοι κατάσκοποι που ήταν εκεί πριν τις 15-6-74 και συγκέντρωναν πληροφορίες; Μάρτΰς: Ακουσα κι αυτό δεν είναι καθόλου παράξενο. Το φυ σικό είναι αυτό και πρέπει να υπήρχαν όχι μόνο στην Κυρήνεια αλλά και στις άλλες πόλεις.

Πρακτικά Ανακριτικής Επιτροπής της Βουλής 31-3-87. Από την κατάθεση του Μιχ. Γεωργίτση, προκύπτει ότι το πραξι κόπημα αποφασίστηκε να γίνει στις 15-7-74 στις 8.15 το πρωί, επειδή τη νύχτα τα στρατόπεδα εποπτεύονταν από το Επικουρικό Σώμα της Κύπρου. Το Επικουρικό Σώμα ήταν αστυνομία που στε λεχωνόταν από ανθρώπους πιστούς στον Μακάριο. Οσον αφορά το σχέδιο του πραξικοπήματος, ο Μιχ. Γεωργίτσης είπε:


Κ. Κάππος: Κύριε Γεωργίτση, είπατε ότι τα σχέδια ή τα εκπό νησε ή τα εκτέλεσε ο Κομπόκης για την ανατροπή του Αρχιε πίσκοπου Μακάριου, εν πάση περιπτώσει για την κατάληψη των κτιρίων και τη σύλληψη του Μακάριου ή τη δολοφονία του. Είπατε, όμως μετά, σε ερώτηση εδώ ότι είχατε εντολή αν μεν δολοφονηθεί καλώς, αν δεν δολοφονηθεί να τον μεταφέ ρετε στην Αθήνα. Το ερώτημα είναι να ξεκαθαρίσετε τι εντο λές είχατε πάρει σε όλη την έκταση για τις συλλήψεις και για το πώς θα ενεργήσετε ή αν είχατε εν λευκώ εξουσιοδότηση και εκπονήσατε σχέδιο δικό σας, ή σχέδιο με τον κύριο Κομπόκη. Εν πάση περιπτώσει, τι ακριβώς εντολές είχατε, όσον αφορά την κατάληψη του Προεδρικού Μεγάρου ή της Αρχιε πισκοπής για τις συλλήψεις άλλων παραγόντων, ή πολιτών κλπ. Μάρτυς: Επανέλαβα και νωρίτερα ότι είχαμε εντολή για συλ λήψεις των τριών ατόμων (σ.σ.: Τον αρχηγό της κυπριακής ΚΥΠ και δυο άλλα στελέχη του Μακάριου) και του Επικουρι κού Σώματος. Για πολίτες και οτιδήποτε άλλο δεν είχαμε κα μιά εντολή και δεν εδόθη εντολή να συλλάβουμε πολίτες. Κ. Κάππος: Με συγχωρείτε, αυτές τις εντολές είχατε πάρει από το ΑΕΔ, από τον Μπονάνο; Μάρτυς: Ναι. Κ. Κάππος: Και ενήργησε ο Κομπόκης από κει και πέρα γι’ αυ τά; Μάρτυς:Όταν ήλθε στην Κύπρο εν συνεχεία ο ταγματάρχης Κοντώσης, κάναμε μια συγκέντρωση στην Κύπρο, στην ΕΛΔΥΚ. Βάλαμε κάτω τις δυνάμεις. Δεν υπήρχαν δυνάμεις, υπήρχαν δυο μοίρες καταδρομών και μου είπαν να χρησιμο ποιήσω και ολόκληρη την ΕΛΔΥΚ. Εγώ δεν χρησιμοποίησα ολόκληρη την ΕΛΔΥΚ, παρά μόνο δυο λόχους. Και ανετέθη πλέον αποστολή στον κύριο Κομπόκη να οργανώσει την ενέργεια. Τουτέστιν με μέρος δυνάμεως να επιτεθεί εναντίον του Επικουρικού (σ.σ.: του στρατοπέδου) και με μια άλλη δύ ναμη να επιτεθεί εναντίον του Προεδρικού Μεγάρου. Τις λε πτομέρειες τις ρύθμισε ο κ. Κομπόκης. Δεν τις ρυθμίζει ο αρ χηγός, τις ρυθμίζει το εκτελεστικό όργανο. Κ. Κάππος: Θα κάνω μία συμπληρωματική ερώτηση. Αφού ο κύριος στόχος σας ήταν η εξουδετέρωση του Μακάριου, πώς

62.


εξηγείται ότι δεν ξέρατε πού βρίσκεται κλπ.;Δεν είχατε δυνα τότητα να μάθετε πού βρίσκεται ο Μακάριος; Τόσο δύσκολο ήταν; Μάρτυς: Δεν ξέραμε. Κ. Κάππος: Δεν μπορώ να το καταλάβω. Μάρτυς: Αυτό που σας λέω είναι "γεγονός. Ουδείς εγνώριζε πού βρίσκεται ο Μακάριος. Και όταν έγινε η αποστολή του Κοντώση (σ.σ.:στην Αθήνα) ανεφέρθη αυτό: Κύριοι, δεν γνω ρίζουμε, οπότε κατόπιν αυτού να μην κάνουμε καμία ενέργεια. Κ. Κάππος: Εν πάση περιπτώσει, εκ των υστέρων τώρα τι νο μίζετε ότι ο Μακάριος ήταν στο Προεδρικό Μέγαρο ή δεν ήταν; Μάρτυς: Στην κατάθεση, ο επικεφαλής που ήταν στο κυλι κείο, ο μόνος άνθρωπος που κατέθεσε, μας είπε ότι ήταν. Αν ήταν πράγματι ή όχι, δεν μπορώ να το βεβαιώσω.

Πρακτικά Ανακριτικής Επιτροπής της Βουλής 2-7-87, σελ. 182-184. Ο συνταγματάρχης Κ. Κομπόκης στην κατάθεσή του, ισχυρί στηκε ότι είχε εντολή από τον Δ. Ιωαννίδη να μη συλλάβει τον Μα κάριο, αλλά να τον φυγαδεύσει και μετά έγινε ο εξής διάλογος: Κ. Κάππος: Τώρα να πάμε στο θέμα της διαφυγής του Μακά ριου. Εγώ επισκέφθηκα ένα χρόνο μετά, τον Ιούλη του 1975, το Προεδρικό Μέγαρο και από ότι θυμάμαι, αυτά που είπατε εδώ έρχονται σε αντίθεση με τη γνώμη που είχα σχηματίσει. Είχα τη γνώμη ότι βομβαρδίστηκε και το ίδιο το Προεδρικό Μέγαρο και όχι αυτό που λέτε εσείς, από βραχυκύκλωμα κλπ. Μάρτυς: Δεν υπάρχουν βολές από άρματα στο Προεδρικό Μέγαρο. Κ. Κάππος: Καλά, αυτό θα ελεγχθεί. Μάρτυς: Πάρτε και μια χθεσινή ακόμη φωτογραφία των εφη μερίδων. Κ. Κάππος: Αν θυμάμαι καλά ο Μακάριος είχε πει ότι τον κα ταδίωξαν αυτοκίνητα όταν επρόκειτο να φύγει, αλλά ορισμέ να περιστατικά τον βοήθησαν ώστε να διαφύγει.


Μάρτυς:Δεν το κατάλαβα. Ποιος τον καταδίωξε; Κ.Κάππος: Ο ίδιος είπε ότι υπήρχαν αυτοκίνητα που τον κα ταδίωκαν, αλλά ευτυχώς άναψε το πράσινο, έφυγε, κλείστη καν αυτά πίσω, δεν μπόρεσαν να ακολουθήσουν και έτσι ξέφυγε. Μάρτυς: Όχι. Το μόνο που έγινε ήταν, όταν ο Μακάριος έφυ γε προς την κατεύθυνση που υπελόγιζα ότι θα φύγει, ένα μέ ρος της φρουράς του, αν όχι όλοι, στάθηκε σε κάποιο σημείο του δρόμου αυτού διαφυγής για να προβάλει αντίσταση, αν κάποιος τον κατεδίωκε και να του δώσει το χρόνο να φύγει. Όταν εγώ έστειλα μια αναγνώριση, για να δω πώς εξελίσσο νται τα πράγματα, έπεσε πάνω σε αυτούς και αυτοί έβαλαν κατ’ αυτών και ήλθαν και μου ανέφεραν ότι στο τάδε σημείο υπάρχει αντίσταση. Τότε εγώ βεβαιώθηκα ότι τα πράγματα εξελίσσονται σύμφωνα με το σχέδιο. Κ. Κάππος: Είπατε ότι δώσατε διαταγή, εάν τυχόν συλληφθεί ο Μακάριος, να σας το αναφέρουν και να τους πείτε τι να κά νουν. Δηλαδή, εάν τον έπιαναν, τι ακριβώς θα τον κάνατε; Μάρτυς: Αυτό, το είπα στον υφιστάμενό μου διοικητή, διότι σ’ αυτόν κάτι έπρεπε να πω. Και του είπα ότι, μετά απ' όλη αυτή την ιστορία, όπως θα εξελιχθεί, της μάχης ή μη μάχης, εάν συλληφθεί ζωντανός ο Μακάριος, θα σου πω τι να κάνεις πε ραιτέρω, έχω εντολές που δεν είναι του παρόντος, δεν σε αφορά. Κ.Κάππος: Σύμφωνοι, δεν του είπατε. Μάρτυς:Δεν του είπα, διότι δεν είχα τέτοιαεντολή. Κ.Κάιπιος; Το σχέδιο, θα ήθελα να μου πείτε, τι προέβλεπε; Μάρτυς: Το σχέδιο προέβλεπε να διαφύγει ο Μακάριος. Κ.Κάππος: Ωραία, αλλά αν τον έπιαναν; Μάρτυς: Μα, δεν επρόκειτο να τον πιάσουν, πώς θα τον έπια ναν; Κ.Κάππος: Ναι, αλλά είπατε, αν συλληφθεί να μου πείτε. Μάρτυς: Αφού δεν θέλαμε να τον πιάσουμε. Αυτό ίσχυε για τον παρακάτω από εμένα. Κ. Κάππος: Σε ποιον αξιωματικό είπατε να σας αναφέρει; Μάρτυς: Στον αξιωματικό που ήταν επικεφαλής... Κ. Κάππος: Το όνομά του, εάν θα είναι εδώ στους μάρτυρες, με ενδιαφέρει.

61


Μάρτυς: Ο κύριος Κορκόντζηλος. Κ. Κάππος: Είπατε ότι στην Πάφο στείλατε δυο φάλαγγες, απλώς για εκφοβισμό, να κάνουν θόρυβο, να δημιουργήσουν σκόνη, κλπ. ώστε να φύγει ο Μακάριος. Ποιος ήταν επικεφα λής σ' αυτές τις φάλαγγες; Μάρτυς: Αυτό ήταν την 16η του μηνός, ζήτησα από τον Γεωργίτση να συγκροτήσει φάλαγγες. Τότε του απεκάλυψα ότι είχα εντολή αν ήταν αυτή η εξέλιξη, να ενεργήσει έτσι, συνεκροτήθησαν οι φάλαγγες, ξεκίνησαν και αποτελούντο από κάμποσες μονάδες, γιατί ζήτησα να συμμετάσχουν άρματα ει δυνατόν, πυροβολικό ει δυνατόν, τεθωρακισμένα, αυτοκίνη τα, για να φαίνονται μεγάλες. Τώρα σ’ αυτή τη συλλογή των μονάδων ποιοι ήταν επικεφα λής και ποιας εκτάσεως ήταν αυτές οι φάλαγγες δεν ξέρω. Απλώς ικανοποιήθηκα, βλέποντάς τις να κινούνται και να δί νουν την εντύπωση ότι πρόκειται περί συγκροτημάτων. Κ. Κάππος: Η σύλληψη της ιδέας για να αφήσετε δίοδο και οδό διαφυγής προς τις Βρετανικές Βάσεις, προς το Ακρωτήρι, ήταν δική σας, ή είχατε πάρει εντολή προς αυτή την κα τεύθυνση; Από πού βγάζετε το συμπέρασμα ότι αν πήγαινε στις Βρετανικές Βάσεις, θα έφευγε στο εξωτερικό; Μάρτυς: Η εντολή μου ήταν να αφήσω οδό διαφυγής. Η οδός διαφυγής, ήταν πολύ φυσικό, να είναι προς την κατεύθυνση του ακραίου μέρους του νησιού, του μακρύτερου, και από εκεί ήταν η Πάφος. Σε κάποια απόσταση ήταν και ένα μέρος των βρετανικών βάσεων. Εγώ ήλπιζα ότι για μένα έληγε η αποστο λή. Ο Μακάριος είχε πλέον διφύγει στο εξωτερικό και εν πά ση περιπτώσει, ήταν γνωστό, πως οι σχέσεις ήταν καλές. Νο μίζω δε ότι ο οποιοσδήποτε, είτε φυγάδας, είτε διωκόμενος ενός, είτε βρισκόμενος σε μια κατάσταση φυγής, ζητούσε άσυλο σε μια βάση στην Κύπρο, θα πρέπει να γινόταν δεκτός.

Πρακτικά Ανακριτικής Επιτροπής της Βουλής 9-7-86, σελ. 51-55. Δεν μπορούμε να ξέρουμε τι ακριβώς συνέβη με τον Μακάριο. Δεν μπορούμε, όμως, να δεχτούμε ότι ο Δ. Ιωαννίδης έδωσε εντολή


να τον αφήσουν να διαφύγει γιατί οπωσδήποτε θα ήταν ενήμερος και ο επικεφαλής του πραξικοπήματος Μιχ. Γεωργίτσης, γιατί ήταν θέμα κλειδί. Στο έγγραφο του Ε. Αβέρωφ προς τον Κ. Καραμανλή αναφέρεται ότι «η εντολή προς τον Γεωργίτση, Κομπόκη ήτο μόλις ανατραπεί ο Μακάριος, να ορκίσουν πρόεδρο τον Κληρίδη, ή αν τούτο ήταν αδύνατο, δυο ά λλους...» «Αλλά ο Κληρίδης με τας πρώτας βολάς κατά της Αρχιεπισκοπής εξηφανίσθη κρυπτόμενος» και τους άλλους δύο δεν τους βρήκαν. Έ τσ ι όρκισαν τον Σαμψών που προκάλεσε μεγάλη απογοήτευση στη χούντα. ΓΤ αυτό, όταν βρήκαν τον Κληρίδη, «παραίτησαν» τον Σαμψών και όρκισαν τον Κληρί δη. Ο μάρτυς Γεωργίτσης, όταν ρωτήθηκε, απάντησε ω ς εξής: Κ. Κάππος: Ο Κληρίδης ήταν τότε πρόεδρος της Βουλής. Έτσι δεν είναι: Μάρτυς: Μάλιστα. Κ.Κάππος: Αφού ήταν πρόεδρος της Βουλής και από το νόμο αναπληρωτής του Μακάριου, γιατί εσείς πήγατε και τον ορκί σατε Πρόεδρο, αφού κανονικά ήταν ο διάδοχος του Μακάρι ου; Έλειπε ο Μακάριος και τον αντικαθιστούσε. Γιατί; Μάρτυς: Σας είπα ότι δεν ενθυμούμαι, αν έλαβα εντολή από το Α ΕΔ ή αν αυτοβούλως κάναμε την ενέργεια αυτή διότι θέ λαμε να απομακρύνουμε τον Σαμψών, επειδή υπήρχαν κρί σεις από τον ξένο τύπο και όλα τα σχετικά. Κ.Κάππος: Δηλαδή, εσείς ήσασταν αυτός που είπατε να ορκι στεί και τα λοιπά, δώσατε δηλαδή εντολή. Διότι εσείς είσαστε διοικητής του ΓΕΕΦ (Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς) εκεί, μετά από τις 15, όπως είπατε. Μάρτυς: ...Σας είπα εγώ, αλλά δε θυμάμαι τη λεπτομέρεια, αν εγώ διέταξα απ’ ευθείας ή αν ήλθε η εντολή από το Α ΕΔ (Αρχηγείο Ενόπλων Δυνάμεων) να γίνει αλλαγή. Κ. Κάππος: Είσαστε αρχηγός του ΓΕΕΦ έτσι; Σ. Δήμας: Δεν ακούσαμε τι είπατε. Παρακαλώ να επαναλάβετε. Πρόεδρος: Επαναλάβατε παρακαλώ, κύριε Γεωργίτση. Μάρτυς: Γ ιατί ορκίσαμε τον κ. Κληρίδη, ενώ ήταν ο νόμιμος αντικαταστάτης του αρχιεπισκόπου Μακαρίου.

66.


Σ. Δήμας: Γιατί ορκίσατε τον Σαμψών; Μάρτυς: Όχι τον κ. Κληρίδη, είναι η ερώτηση. Και λέγω ότι δεν ενθυμούμαι αν ιδία πρωτοβουλία τον ορκίσαμε ή αν πήρα διαταγή από το Αρχηγείο των Ενόπλων Δυνάμεων.

Πρακτικά Ανακριτικής Επιτροπής της Βουλής 2-7-86, σελ. 188-189. Το γεγονός, ότι ο Γλ. Κληρίδης ορκίστηκε Πρόεδρος, σημαίνει ότι αποδέχτηκε το πραξικόπημα και θέλησε να το υπηρετήσει. Αυ τό, βέβαια, δεν τον εμποδίζει να παρουσιάζεται σαν δημοκράτης.

Ο ΑΒΕΡΩΦ ΨΕΥΔΕΤΑΙ ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΛΥΨΕΙ ΤΟΥΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΥΣ

Ο Ε. Αβέρωφ, κατά την κατάθεσή του, προσπάθησε να βγάλει λά δι τους Αμερικάνους για το πραξικόπημα στην Κύπρο. Ισχυρίστη κε, λοιπόν, ότι ο τότε πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Αθήνα Χένρι Τάσκα, του έδειξε, πριν το πραξικόπημα στην Κύπρο, τηλεγράφημα του Κίσιγκερ, που έγραφε να βρουν τον Ιωαννίδη και να του πουν να μην κάνει τίποτα το δυναμικό στην Κύπρο. Βεβαίωσε τρεις φο ρές ότι είδε το τηλεγράφημα, πριν τις 15-7-74, και δήλωσε ότι δεν ειδοποίησε τον Μακάριο για κίνδυνο πραξικοπήματος, γιατί επρόκειτο «γι’ απόρρητο τηλεγράφημα εσωτερικό της αμερικάνι κης υπηρεσίας». Ύ στερα από σύσταση των βουλευτών της ΝΔ -μ ε λών της εξεταστικής επιτροπής— άλλαξε την κατάθεσή του και έκανε διάφορες προσθήκες στα πρακτικά. Γ ι’ αυτό παραθέτουμε σε φωτοτυπία τη σελίδα 61 των πρακτικών της 16-6-87. Τα πλήρη πρακτικά για το ζήτημα αυτό έχουν ω ς εξής: Κ.Κάτπτος: Πέραν αυτού, κ. Αβέρωφ, σας έκανα αυτή την ερώτηση διότι εδώ διαβάσατε και είναι στα πρακτικά με εισα γωγικά, αν δεν κάνω λάθος, στις σελίδες 35,36 ένα τηλεγρά φημα του Κίσιγκερ προς Τάσκα το οποίο επί λέξει λέει «ανα ζητήσατε το ταχύτερο τον ταξίαρχο Ιωαννίδη να του πείτε ότι περιέρχεται η πληροφορία ότι κάτι το δυναμικό ετοιμάζει στην Κύπρο. Συμβουλεύω να αποφύγει απολύτως, διότι το πράγμα θα έχει πολύ δυσάρεστες συνέπειες για όλους.» Εί-

68.


ναι, λέτε, τηλεγράφημα του Κίσιγκερ προς Τάσκα και σας το έδειξε και προφανώς πήρατε και αντίγραφο, αφού το έχετε στα χέρια σας επί λέξει. Μάρτυς: Αυτό πήγα να σας πω ότι το «επί λέξει» είναι με κάποια επιφύλαξη. Μπορεί κάποια λέξη να διαφεύγει. Εάν το έβαλαν στα πρακτικά με εισαγωγικά δεν φταίω εγώ. Θυμού μαι ότι αυτή ήταν ακριβώς η ουσία όμως. Κ. Κάππος:Τώρα εσείς πληροφορηθήκατε από τον Τάσκα και σε μια ερώτηση που σας έκανα, είπατε 2-3 μέρες πριν απο το πραξικόπημα ότι είδατε αυτό το τηλεγράφημα. Μάρτυς: Μερικές ημέρες, δεν θυμάμαι ακριβώς. Κ. Κάππος: Μερικές ημέρες, με διευκολύνετε περισσότερο. Εσείς, είδατε ότι ο Ιωαννίδης ετοιμάζει κάτι δυναμικό στην Κύπρο, και τι κάνατε, σαν ένας πολιτικός άνδρας, ο οποίος εί χε χειριστεί τις τύχες της χώρας; Μάρτυς: Είχα ειδοποιήσει πρώτον τον Μακάριο για το μήνυμα το οποίο μου είχε δώσει φίλος μου γεωπόνος, αλλά δεύτερον ήταν ένα απόρρητο τηλεγράφημα εσωτερικό της αμερικάνι κης υπηρεσίας, το οποίο ήλπιζα ότι θα ήταν για το καλό, τόσο μάλλον που το δεύτερο τηλεγράφημά του έλεγε, βρέστε οποιονδήποτε κατώτερο μπορείτε για να τα μεταδώσετε αυ τά. Και ασφαλώς κάποιον κατώτερο θα έβρισκε. Κ. Κάππος: Κύριε Αβέρωφ, να με συγχωρείτε, εδώ μπαίνει με γάλο ζήτημα. Είναι δυνατόν, να μάθω εγώ ότι πρόκειται να γί νει κάτι μεγάλο στην Ελλάδα ή στην Κύπρο από αμερικάνικη υπηρεσία και να προτιμήσω το μυστικό το απόρρητο της αμε ρικάνικης υπηρεσίας, να ξαναειδοποιήσω τον Μακάριο να πά ρει τα μέτρα και ακόμα να το καταγγείλω δημόσια; Να το κα ταγγείλω δημόσια. Μυσπκή διπλωματία εις βάρος των εθνικών συμφερόντων;


in _____ r±___ ________ i t .e.ev τηλεγράφημα cecjtcpixi m e αμερικανικής υπηρεσίας το οποίο ήλπιία ότι 6α ΛΤΛν για ΐο καλό τόαο μάλλον

με το δεύτερο τηλεγόα«ημα ©>υ

έλεγε (f)pt0W οηοιονδήποτε κατώτερο μπορείτε για να τα μεταδώσετε αυτά. Και αόφαλώς κάποιο κατώτερο 9α έβρισκε. ΚΟΝ/ΝΟΕ ΚΛΙΜΟΕ ι Κύριε Λβέρωα να με συγχωρείτε εδώ μπαίνει μεγάλο ζήτημα, ΕίνΑι βυνατόν να μάθω εγώ ότι πρόκειται να γίνει κάτι μεγάλο Otnv ΕλλάΑα ή otnv Κύπρο από αμερικάνικη υπηρεσία και να προτιμήσω to μυθικό to απόρρητο της αμερικάνικης υπηρεσίας, να Εαναειδοποιήσω Τον Μακάριο να Πάρει τα μέτρα και ακόμα να το καταγγείλω δημόσια;

7

«αταγγείλω δημόσια. .Μυστική διπλωματίας εις βάρος των εθνικών

Τ

IQ.


Στο σημείο αυτό ο Ευάγγελος Αβέρωφ συμπλήρωσε στα πρακτι κά εκ των υστέρων: «Όπως εξήγησα σε μάλλον λεπτομερή υποση μείωση των σελ. 36-37 της κατάθεσής μου της 10-6-87, κενόν μνή μης προκάλεσεν αμφιβολία ως προς τον χρόνο, που προκύπτει, άλλωστε, και από τον εδώ ακολουθούντο διάλογο. Τα τηλεγραφή ματα Κίσιγκερ μου επεδείχθησαν, μετά το πραξικόπημα κατά Μα καρίου, όπως έγινε και διά τον κ. Αγγελον Βλάχον. Δηλαδή μετά την 15ην Ιουλίου όταν ήταν λογικό, και μόνον τότε, ειδοποιήσαμε τον Πρέσβυ των ΗΠΑ ότι η εγκληματική ενέργεια αποδίδεται σ ’ αυτόν. Τότε, όμως, δεν υπήρχε θέμα προειδοποίησης του Μακαρί ου, όπως είχα κάμει (ήμουν ο μόνος Έλλην που το έκαμε) στις αρ χές Ιουλίου.» Και συνεχίζουν τα πρακτικά. Μάρτυς: Πιθανώς να έπρεπε, δεν το αρνούμαι. Κ. Κάππος: Μια άλλη ερώτηση τώρα: Και αφού έπρεπε... (Σ.σ.: Εν τω μεταξύ έχουν συγκεντρωθεί οι βουλευτές της ΝΔ, μέλη της Εξεταστικής Επιτροπής, γύρω από τον Ε. Αβέρωφ και τον συμβουλεύουν να πει ότι είδε το τηλεγράφημα, μετά το πραξικόπη μα στην Κύπρο.) Μάρτυς: Για σταθείτε. Είπα «προ του πραξικοπήματος» ή «προ της τουρκικής εισβολής»; Κ. Κάππος: «Προ του πραξικοπήματος», είπατε. Σας ρώτησα μάλιστα, πότε. Πρέπει να είναι στα πρακτικά. Τώρα δεν τα έχω τα πρακτικά. I. Κουτσογιάννπς: Και εγώ έτσι θυμάμαι ότι είπατε, αλλά μπορεί να έκανα λάθος. Μάρτυς: Εγώ δεν ενθυμούμαι, αν ήταν προ του πραξικοπήμα τος, ή προ της τουρκικής εισβολής. Κ. Κάππος: Τώρα αλλάζετε την κατάθεσή σας. Γ. Περράκης: Κύριε Κάππο, το έχω γραμμένο. Μου επιτρέπετε; Κ. Κάππος: Το έχει γραμμένο ο κ. Περράκης. Παρακαλώ να διαβαστεί, γιατί είναι κρίσιμο.


J1

Γ. Περράκης: Κύριε Αβέρωφ είπατε: «Συνάντηση με Τάσκα 10-12 Ιουλίου... Κ. Κάππος: Μα, τι συμβαίνει; Διαβουλεύσεις γίνονται, κύριε Πρόεδρε; Πρόεδρος (X. Μπασαγιάννης): Να σας δώσω εξήγηση. Δεν γίνονται διαβουλεύσεις. Προσπαθώ να διακριβώσω, ποια εί ναι η απάντηση του κ. Αβέρωφ στις ερωτήσεις τις δικές μου και τις δικές σας, δηλαδή αν ήταν προ του πραξικοπήματος ή προ της τουρκικής εισβολής. Γ. ΠερρΙάκης: Αλλο εννούσε ο κ. Κάππος, κύριε Πρόεδρε. Και να προχωρήσω στην ερώτησή μου: Λέτε, κύριε Αβέρωφ, είναι στις σελίδες 37 και επόμενα, κύριε Πρόεδρε, έχω κρατή σει κάποιες σημειώσεις - «συνάντηση με Τάσκα 10-12 Ιουλί ου». Δεν ενθυμείσθε, ποια ακριβώς ήταν η ημερομηνία, πάντως 10-12 Ιουλίου. Πρόεδρος (X. Μπασαγιάννης): Κύριε Περράκη, είναι ανεπί σημα τα πρακτικά σας. Έδωσα εντολή να κοιτάξουν τα επίση μα πρακτικά. Μάρτυς (Ε. Αβέρωφ): Κύριε Πρόεδρε, δε?ν αμφισβητώ τα πρα κτικά. Δεν αποκλείεται να έχω κάνει σύγχυση. Μπορεί να είπα 12-13 Ιουλίου. Διερωτώμαι, αν ήταν λίγες ημέρες προ του πραξικοπήματος ή λίγες ημέρες προ της εισβολής. Νομίζω ότι ήταν προ της εισβολής. Σ’ αυτό θα μπορέσει να με βοηθή σει ο Αγγελος Βλάχος, στον οποίο το είχα ανακοινώσει. Πρόεδρος (X. Μπασαγιάννης): Δεν λέω ότι αμφισβητείτε τα πρακτικά. Να το δούμε, όμως, στα πρακτικά, για να το επιβε βαιώσουμε. Γ. Περράκης: Θ' αναφερθώ, κύριε Αβέρωφ, αμέσως στον κ. Αγγελο Βλάχο. Επιτρέψτε μου, κύριε Πρόεδρε, να ολοκληρώσω την ερώτη σή μου. Πρόεδρος (X. Μπασαγιάννης): Δεν ξέρω, όμως, αν με τον τρόπο αυτόν καταργείται ο κ. Κάππος. Γ. Περράκης: Συνήνεσε, κύριε Πρόεδρε, ο κ. Κάππος. Κ. Κάππος: Συναινώ, κύριε Πρόεδρε, αλλά ν’ ακούμε, τι λέγε ται. Γ. Περράκης:Έχετε καταθέσει, κύριε Αβέρωφ, -θα βρούμε τα πρακτικά- ότι είχατε μία συνάντηση με τον Τάσκα, 10-12 Ιου

72.


λίου, δεν ξέρετε ακριβώς την ημερομηνία. Σας έδωσε ένα τη λεγράφημα του Κίσιγκερ, που έλεγε αυτά που λέει κατά λέξη (θα τα δούμε στα πρακτικά): «Αναζητήσατε τον ταξίαρχο Ιω αννίδη. Κάτι ετοιμάζουν για την Κύπρο», και τους παροτρύνει να το αποφύγουν. Απάντηση του τηλεγραφήματος: «Δεν βρί σκω τον Ιωαννίδη.» Ξανά τηλεγράφημα του κ. Τάσκα: «Να βρείτε, έστω ένα κατώτερο αξιωματικό. Αυτό είναι το πνεύμα, τώρα...» I. Βαρ6ιτσιώτης:Του Κίσιγκερ, όχι του Τάσκα. Γ. Περράκης: Απάντηση Κίσιγκερ προς Τάσκα: «Σπεύσατε να βρείτε έναν κατώτερο αξιωματικό.» Πρόεδρος (X. Μπασαγιάννης): Κύριε Περράκη, αν είχατε την καλοσύνη... Γ. Περράκης: Να ολοκληρώσω την ερώτησή μου, κύριε Πρό εδρε. Κ. Κάππος:Όταν θα έλθει η σειρά σας, κύριε Περράκη. Π. Ζακολίκος: Λύνεται το θέμα. Είναι τα επίσημα πρακτικά εδώ. Γ. Περράκης: Δεν είναι θέμα πρακτικών, είναι θέμα ερωτήσεως, κύριε Ζακολίκο. Δηλαδή τι κάνατε, κύριε Αβέρωφ, όταν μάθατε αυτά τα πράγματα και δεν ειδοποιήσατε τον Μακάριο; Αν μου επιτρέπετε, κύριε Κάππο, να προχωρήσω. Κ. Κάππος: Σας επιτρέπω, δεν έχω αντίρρηση. Γ. Περράκης: Και έρχομαι, κύριε Αβέρωφ, στον κ. Βλάχο... Πρόεδρος (X. Μπασαγιάννης): Με συγχωρείτε, κύριε Περρά κη, ρωτάτε; Γ. Περράκης: Ρωτώ. Πρόεδρος (X. Μπασαγιάννης): Μα, δεν σας έδωσε το δικαίω μα ο κ. Κάππος να ρωτήσετε. Σας έδωσε την άδεια να παρεμ βληθείτε, για να διευκολύνετε αυτόν σε μια ερώτηση που έκα νε. Θα έλθει η σειρά σας, για να ρωτήσετε. Γ. Περράκης: Κύριε Πρόεδρε, ο κ. Κάππος επιτρέπει. Σεις, μου αφαιρείτε το λόγο. Πρόεδρος (X. Μπασαγιάννης): Με συγχωρείτε, κύριε Κάππο, εδώσατε... Κ. Κάππος: Του επιτρέπω, κύριε Πρόεδρε. Πρόεδρος (X. Μπασαγιάννης): Ωραία. Συνεχίστε, κύριε Περ ράκη.


11

I. Βαρβιτσιώτης: Οπότε, κύριε Πρόεδρε, ο κ. Κάππος θα πάει στη σειρά του κ. Περράκη. Κ. Κάππος: Κύριε Πρόεδρε, γι’ αυτό το συγκεκριμένο θέμα επιτρέπω την ερώτηση. Πρόεδρος (Χρίστος Μπασαγιάννης): Για να είμαι εκτεθειμέ νος εγώ στο τέλος; Κ. Κάππος: Τότε θα μιλήσετε στη σειρά σας, κύριε Περράκη. Μάρτυς (Ε. Αβέρωφ): Κύριε Πρόεδρε, αυτά είναι χρήσιμα, διότι αύριο θα βγουν στις εφημερίδες ως πρακτικά, που θέ λουν οι κύριοι, λοιπόν, αφήστε τους να πουν, εμένα δεν με πειράζει. Κ. Κάππος: Κύριε Αβέρωφ, και σήμερα παραδεχθήκατε ότι «ήταν λάθος ενδεχόμενα» κλπ. Μάρτυς: Δεν ενθυμούμαι εάν ήταν προ του πραξικοπήματος του ελληνικού ή του τουρκικού. Κ. Κάππος: Εγώ, κύριε Αβέρωφ, έχω να σας πω τα εξής: Εδώ παρουσιαστήκατε σαν θερμός υποστηρικτής των Ηνωμένων Πολιτειών. Μάρτυς: Όταν έχουν δίκαιο το υπερασπίζομαι. Δεν είμαι, όπως άλλοι, οι οποίοι προς ορισμένη κατεύθυνση δεν διαφω νούν ποτέ μα ποτέ. Κ. Κάππος: Με συγχωρείτε εγώ κάνω ερωτήσεις, και μη προ σπαθείτε να μεταθέσετε το θέμα. Και δεν είναι έτσι τα πράγ ματα.

Πρακτικά Ανακριτικής Επιτροπής της Βουλής 16-2-87; σελ. 62-67. Οι ισχυρισμοί του Ε. Αβέρωφ δεν μπορούν να γίνουν δεκτοί. Αν είναι δυνατό να πιστέψουμε ότι οι Αμερικάνοι δεν μπορούσαν να βρουν τον Ιωαννίδη. Λες και ήταν αγνώστου διαμονής. Το ζήτημα είναι, όμως, για τον Ε. Αβέρωφ ότι δέχτηκε να πει ψέμματα ακόμη και να βγει προδότης ο ίδιος, για να αθωώσει τους Αμερικάνους!!!

ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ-ΑΤΤΙΛΑΣ1

Πριν το πραξικόπημα, η Τουρκία προετοιμαζόταν έντονα για ειοβολή στην Κύπρο. Ο επικεφαλής του κλιμακίου της ελληνικής Κ Υ Π , που δρούσε στην Κυρήνεια Αλ. Σημαιοφορίδης στις 22-1086 κατέθεσε στην Ανακριτική Επιτροπή της Βουλής: «Είπαμε οι προετοιμασίες (για την εισβολή) άρχισαν από τον Απρίλιο» (σελ. 125). «Στις 15-6-74, απαγορεύτηκαν οι άδειες και οι μετακινή σ εις...» (σελ. 19). «Οι αποβατικές δυνάμεις που έδρευαν στη Μερ σίνα ήταν προσανατολισμένες για την Κύπρο. Όλες αυτές τις πλη ροφορίες τις μετέδινα... πολύ πιο πριν από τις 15-7-74» (σελ. 23, 24,25). Παρά τις πληροφορίες αυτές και μετά το πραξικόπημα δεν πάρθηκε κανένα μέτρο γι’ αντιμετώπιση τυχόν εισβολής. Και όχι μόνο αυτό. Στις 19-7-74, ημέρα Παρασκευή, που επιβιβάστηκε το 5ο σύ νταγμα της Τουρκίας σε πλοία, το Αρχηγείο Ενόπλων Δυνάμεων (ΑΕΔ) ενημέρωσε το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς (ΓΕΕΦ) ότι πρόκειται για προγραμματισμένη άσκηση στα πλαίσια του ΝΑΤΟ. (Την αναχώρηση από τη Μερσίνα του τουρκικού στόλου την έδειξε η αγγλική τηλεόραση στις 5.30 το απόγευμα της 19-7-74). Στις 23.00 της 19-7-74 το ΑΕΔ γνώρισε στο ΓΕΕΦ: «Οι Τούρκοι εκτελούν ναυτικήν άσκησιν κατόπιν αδείας αρχών ΝΑΤΟ. Να επιδείξομεν αυτοσυγκράτησιν.» Οταν εμφανίστηκαν στα ραντάρ του ναυτικού και της αεροπο ρίας του ΓΕ Ε Φ στίγματα πλοίων, αναφέρθηκε στο ΑΕΔ, και δόθηκε

76.


η απάντηση ότι οι Τούρκοι μπλοφάρουν όπως το 1967. Οταν τα τουρκικά πλοία παραβίασαν τα χωρικά ύδατα και αναφέρθηκε ότι πιθανόν θα κάνουν απόβαση το ΑΕΔ συνιστούσε «αυτοσυγκράτηΌταν στις 5.00-5.30 το Σάββατο, άρχισε η απόβαση στην Κυρήνεια και οι βομβαρδισμοί στη Λευκωσία, ο συνταγματάρχης Γ. Πούλος είπε τηλεφωνικά στον υπόστρατηγο Κων/νο Χανιώτη που υπηρετούσε στο ΑΕΔ: «Δεν ακούτε κ. αρχηγέ τους βομβαρδι σμούς;» Η απάντηση ήταν η ίδια: «Αυτοσυγκράτηση.»1 Στις 6.30, εμφανίστηκαν τα πρώτα μεταγωγικά αεροπλάνα, που έκαναν τον κύκλο της Λευκωσίας και έριχναν αλεξιπτωτιστές στο τουρκοκυπριακό θύλακα του Κιόνελλι. Το ΓΕ ΕΦ ζήτησε ν ’ αποδεσμευθούν τα πολυβόλα για να χτυπηθούν οι αλεξιπτωτιστές. Η απάντηση και πάλι ήταν «αυτοσυγκράτηση». Οι αξιωματικοί του ΓΕ Ε Φ έπρεπε φυσικά να εφαρμόσουν τη βα σική γραμμή άμυνας, που ισχύει είτε σε πόλεμο είτε σε πολιτικές συγκρούσεις ότι τμήμα που βάλλεται απαντάει και δεν περιμένει εντολές. Στη στάση αυτή όμως του ΑΕΔ, μόνο μια εξήγηση μπορεί να δο θεί. Ο Ιωαννίδης είχε διαβεβαιώσεις από τις ΗΠΑ ότι σε περίπτω ση πραξικοπήματος δεν θα γίνει εισβολή των Τούρκων. Ο Φ. Γκιζίκης, στις 24-2-87, κατέθεσε: Κ. Κάππος: Είπατε ότι ο Ιωαννίδης σας έλεγε ότι «έχω διαβε βαιώσεις -και εννούσε εκεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες, εν πάση περιπτώσει, ανάμεσα στους άλλους- ότι δεν θα γίνει τί ποτα άμα κάνουμε πραξικόπημα στην Κύπρο.» Σεις, πώς το καταλαβαίνετε; Πώς ο Ιωαννίδης είχε διαβεβαιώσεις και δεν τις είχατε σεις, που ήσασταν ο αρχηγός του κράτους. Μάρτυς: Ξέρω ότι είχε διαβεβαιώσεις. Τώρα τίνι τρόπω εί χε...

1. Κατάθεση Μ. Γειοργίτση στον ανακριτή Μπέλκα στις 24-1 -75.


J1

Κ. Κάππος: Από πού και πώς και ποιοι ήταν οι δεσμοί του με τις Ηνωμένες Πολιτείες παραδείγματος χάρη; Μάρτυς: Δεν μπορώ να ξέρω. Κ. Κάππος: Διαβεβαιώνετε ότι σας έλεγε ότι «ναι, έχω διαβε βαιώσεις μην ανησυχείτε.» Μάρτυς: Βεβαίως. Όχι μόνον ο Ιωαννίδης. Πρόεδρος (X. Μπασαγιάννης): Αλλά και ποιος άλλος, κύριε μάρτυς; Μάρτυς: Για διαβεβαιώσεις, ότι δεν πρόκειται να εμπλακούν; Πρόεδρος (X. Μπασαγιάννης): Ναι. Μάρτυς: Και ο Πρωθυπουργός μέσα στο διάστημα 15-20, (σ.σ.: εννοεί τον Αδ. Ανδρουτσόπουλο) και ο αρχηγός της ΚΥΠ (σ.σ.: Σπ. Σταθόπουλος) και ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων (σ.σ.: Γρ. Μπονάνος). Όσον αφορά δια τας διαβεβαιώσεις ότι έχει συνεννοηθεί — ή δεν ξέρω πώς απέκτησε τις εγγυήσεις και τις διαβεβαιώσεις από εξωτερικούς παράγοντες- ήτο αυτή η διαβεβαίωσις μό νον από τον Ιωαννίδη. Το διευκρινίζω αυτό.

Πρακτικά Ανακριτικής Επιτροπής της Βουλής 24-2-87, σελ. 103. Το πρωί της 20-7-74, ημέρα Σάββατο, έγινε στην Αθήνα σύσκεψη με τη συμμετοχή του αμερικάνου υφυπουργού Σίσκο και του πρε σβευτή Τάσκα. Είναι χαρακτηριστική η κατάθεση του τότε αρχηγού Αεροπορίας Αλ. Παπανικολάου στον ανακριτή Μπέλκα:. «Ενωρίς τας πρωινάς ώρας της 20-7-74, ότε επληροφορήθημεν έναρξιν της εισβολής των Τούρκων εις την Κύπρον, συνεκεντρώθημεν εις γραφείον ΑΕΔ, οι αρχηγοί των κλάδων, ο πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο πρωθυπουργός, αρμόδιοι υπουργοί και επιτελείς, υποστράτηγος Χανιώτης, ταξίαρχος Ιωαννίδης κλπ. Εν ω χρόνω εγένετο η έκθεσις της καταστάσεως, περί την 7.30 πρωινή προσήλθεν ο υφυπουρ γός Εξωτερικών των ΗΠΑ, κ. Σίσκο μετά του πρεσβευτή Τάσκα. » 0 κ. Σίσκο είπεν εις γενικάς γραμμάς τα εξής περίπου: “Είχα μακράν συζήτησιν εις Τουρκίαν αλλά ω ς εφοβούμην, ό,τι επήρα

78.


απ’ εδώ μαζί μου δεν ήταν αρκετό. Ήμεθα εις διαφορετικήν κατάστασιν. Οι Τούρκοι δεν θέλουν πόλεμον με την Ελλάδα. Το ζήτημα είναι ότι αν πάτε εις πόλεμον εναντίον του ΝΑΤΟ, αι συνέπειαι θα είναι ανυπολόγιστοι. Είμαι εις συνεχήν επαγρύπνησιν με τα πράγ ματα. Κάνω έκκλησιν να αποφύγετε κάθε ενέργεια της οποίας θα απωλέσετε τον έλεγχον. » 0 ταξίαρχος Ιωαννίδης παρέμβηκε... και με οργή είπε: »“Μας εξαπατήσατε, θα πάμε εις επιστράτευσιν και πόλεμον.”» Κατά την κατάθεση του Αλ. Παπανικολάου στην Επιτροπή ανά μεσα στα άλλα έγινε και ο εξής διάλογος: Κ. Κάππος: Ήταν φυσιολογικό για σας, σε μια σύσκεψη της ανώτατης πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας της χώρας να συμμετέχει ο ΣΙσκο και ο Τάσκα; Δεν είναι λίγο παράξενο; Μάρτυς: Δεν ήταν δική μου ευθύνη και υποχρέωση να κρίνω ποιοι θα ήταν στη σύσκεψη. Εγώ ήμουν παριστάμενος αρχη γός Αεροπορίας. Αλλοι ήταν εκείνοι, οι οποίοι έπρεπε να κρί νουν ποιοι έπρεπε να παρίστανται. Δεν ήμουν εγώ υπεύθυ νος. Κ. Κάππος: Έχετε καταθέσει, κ. μάρτυρα, στον κ. Μπέλκα και το επαναλάβατε και εδώ ότι ο Ιωαννίδης είπε: «Μας εξαπατή σατε θα πάμε για επιστράτευση και πόλεμο.» Μάρτυς: Μάλιστα. Κ. Κάππος: Εσείς πώς το εξηγήσατε; Ότι του είχαν υποσχεθεί οι Αμερικάνοι ότι δεν θα αντιδράσουν οι Τούρκοι; Πιστεύ ετε ότι είχαν δώσει τέτοιες διαβεβαιώσεις στον Ιωαννίδη; Μάρτυς: Εγώ ανέφερα ότι άκουσα. Κ. Κάππος: Λέτε τώρα ότι ξαναμπήκε ο Ιωαννίδης και είπε: «παίξαμε θέατρο». Μάρτυς: Είπα ότι άκουσα από τον Ιωαννίδη «έπαιξα λίγο θέα τρο.»

Πρακτικά Ανακριτικής Επιτροπής της Βουλής 3-2-87. Τ α λόγια αυ τά του Δ. Ιω αννίδη ερμηνεύτηκαν α π ό ορισ μένους


J2.

βουλευτές, μέλη της Ανακριτικής Επιτροπής, ω ς απόδειξη ότι δεν είχαν δώσει οι Αμερικάνοι διαβεβαιώσεις ότι δεν θα γίνει εισβολή των Τούρκων σε περίπτωση ανατροπής του Μακάριου. Αυτό, βέβαια, δεν προκύπτει απ’ όσα κατέθεσε ο Αλ. Παπανικολάου. Αντίθετα και ο Αλ. Παπανικολάου και ο Π. Αραπάκης σε εκ θέσεις τους που συνέταξαν το 1974 υποστηρίζουν ότι «έπαιξε ολί γον θέατρον δια να πιέση τους αμερικανούς» (Σ. Γρηγοριάδης, Ιστορία της Δικτατορίας, τόμ. 3, σελ. 223-224). Τελικά, διαταγή για την εφαρμογή των σχεδίων άμυνας της Κύ πρου, δόθηκε στις 10.00 της 20-7-74. «Τελικώς διαταγήν εφαρμο γής σχεδίου δ ι’ απόκρουσιν εχθρικής αποβάσεως έλαβα την 10.00 ώραν της 20-7-74 από τον υποστράτηγον Χανιώτη...» 1 Πάνω σ ’ αυτά τα ζητήματα ο τότε ταξίαρχος Π. Σεμερτζάκης σ ’ έκθεσή του γράφει: «Από το πρωί της 20-7-74 αεροπλάνα του 6ου αμερικάνικου στόλου και της αγγλικής αεροπορίας (RAF), που ήταν ενταγμένα στο ΝΑΤΟ, έκαναν ασυνήθεις κινήσεις που έδειχναν ότι θα παρε μποδίσουν οποιαδήποτε προσπάθεια της Ελλάδας να ενισχύσει αε ροπορικά την Κύπρο. γ) Κατά την 20-7-74, ανεγνωρίσθησαν υπό ημετέρων αεροσκα φών Αεραμύνης αεροσκάφη της RAF ιπτάμενα εντός του ελληνι κού FIR (20 ν.μ. βορείως Αγ. Νικολάου ΚΡΗΤΗΣ). Ταύτακατά την αναγνώρισιν έλαβον θέσιν επιθετικήν. δ) Την 20-7-74 και μεταξύ των ωρών 15.04-22.20, απεκαλύφθησαν 14 ίχνη αεροσκαφών του 6ου στόλου, εκτελούντα ασυνήθεις πτήσεις, εντός του ελληνικού FIR και εις απόστασιν 60 ν.μ. νοτίως και ανατολικώς Κρήτης μέχρι Ρόδου, δημιουργούντα ένα είδος «φράγματος» μεταξύ του ημετέρου εναερίου χώρου και τοιούτου της Κύπρου (προφανώς, προς παρεμπόδισιν τυχόν ημετέρας αερο πορικής ενεργείας προς Κύπρον). ε) Την αυτήν ημέραν (20-7), ημέτερον ζεύγος αεροσκαφών F-5 1. Κατάθεση Μ. Γεωργίτση στις 24-1-75 στον ανακριτή Μπέλκα.


ενεπλάκη μετά ζεύγους F-4 του 6ου στόλου, ιπταμένου εις περιοχήν Μήλου. Ο ημέτερος σχηματισμός ευρεθείς εις πλεονεκτικήν θέσιν ητήσατο άδειαν εκτελέσεως βολής κατά του Αμερικανικού Σχημα τισμού, πλην όμως, τούτο δεν ενεκρίθη. η) Περί την 22.00 το Βρετανικό Ελικοπτεροφόρον «ΕΡΜΗΣ» ευρίσκετο εγγύς των ακτών ΚΥΡΗΝΕΙΑΣ. Κατά την ημέραν ταύτην έλαβε χώραν η κύρια αποβατική προσπάθεια των Τούρκων εις Κύπρον και εκ τηλεπικοινωνιακής υποκλοπής εξήχθη ότι τούτο συνεργάζετο μετά των Τούρκων. ι) Γενικώς δύναται να λεχθεί ότι κατά την τουρκικήν εισβολήν εις Κύπρον, αι συμμαχικοί δυνάμεις, ου μόνον ετέλουν εν γνώσει ταύτης, αλλά και ετήρησαν στάσιν ενισχυτικήν προς τους Τούρ κους. Ταύτα, πέραν της διπλωματικής δραστηριότητος, επιβεβαιούνται, αφ’ ενός εκ της προαναφερθείσης δυναμικής παρουσίας (αεροπορικής και ναυτικής) εις την επίμαχον περιοχήν, από την παραμονήν της Τουρκικής επεμβάσεως και αφ’ ετέρου, εκ των χαλκευθεισών πληροφοριών περί αυξήσεων της απειλής εκ Βορρά, σκοπουσών εις την αποθάρρυνσιν της Ελλάδος προς υποστήριξιν των Ελληνοκυπρίων.» Κατά την κατάθεσή του δόθηκαν ορισμένες παραπέρα εξηγήσεις: Κ. Κάππος: Κύριε Σεμερτζάκη, στην έκθεση αναφέρετε δύο φορές ότι οι αμερικάνικες και βρετανικές υπηρεσίες χάλκευ αν πληροφορίες για κίνηση στρατευμάτων του Συμφώνου της Βαρσοβίας προς τα κάτω, με στόχο να μην προχωρήσει η Ελλάδα στην ενίσχυση των κυπριακών δυνάμεων άμυνας σπς 18,19 και 20. Αυτά τα στοιχεία από πού τα έχετε συγκεντρώσει ότι χαλκεύ ονταν οι πληροφορίες που δίνονταν; Μάρτυς: Μην το συνδέετε με τις 3 αυτές ημέρες. Οι πληροφο ρίες αφορούν την προηγηθείσα περίοδο και επαναλαμβάνω ότι θα ήθελα να σας καταστήσω σαφές ότι η έκθεσή μου δεν εί ναι τίποτε άλλο, παρά επιλογή, ταξινόμηση και κωδικοποίηση


Μ

όλων των εγγράφων που υπήρχαν, σχετικά με την έκθεση. Συνεπώς αυτές οι πληροφορίες για την εκ Βορρά χάλκευση πληροφοριών, έχουν έρθει από τη διεύθυνση πληροφοριών του ΓΕΑ (Γενικού Επιτελείου Αεροπορίας). Κ. Κάππος: Δηλαδή αυτοί είχαν αξιολογήσει ότι είναι χαλκευμένες; Μάρτυς: Εκ των υστέρων εμφανίστηκαν όπ είναι χαλκευμένες. Κ. Κάππος: Σχετικά μ’ αυτό το σημαντικό ζήτημα που έβαλε και ο κύριος Αντιπρόεδρος, ότι συμμαχικές δυνάμεις δημι ουργούσαν προσκόμματα, για να μην ενισχυθεί αεροπορικά και ναυτικά η Κύπρος. Όταν λέτε συμμαχικές δυνάμεις φα ντάζομαι εννοείτε τις αμερικάνικες και αγγλικές. Μάρτυς: Μόνο αυτές που είπατε. Κ. Κάππος: Η ΡΑΦ έχει αεροπλάνα στο χώρο της Μεσογείου; Μάρτυς: Η ΡΑΦ έχει στην Κύπρο σπουδαιότατη βάση και έχει δυνάμεις αεροσκαφών εκεί. Κ. Κάππος: Αυτές οι δυνάμεις δεν ήταν ενταγμένες στο ΝΑΤΟ; Μάρτυς: Δ εν είπα τέτοιο πράγμα. Οι δυνάμεις της Αγγλίας στην Κύπρο ήταν ενταγμένες στο ΝΑΤΟ. Κ. Κάππος: Για επαναλάβετε, για να το καταλάβουμε, γιατί τα διάβαζε ο κύριος Αντιπρόεδρος. Αν θυμόσαστε από την έκθε ση, τι εμπόδια, τι εμπόδια παρενέβαλαν και δημιουργούσαν υποψίες ότι δεν θα μπορέσουμε να ενισχύσουμε την Κύπρο; Μάρτυς: Νομίζω επρόκειτο περί ασυνήθων πτήσεων. Κ. Κάππος: Ασυνήθων πτήσεων, που έβαζάν σε κίνδυνο τυ χόν δική μας μετακίνηση δυνάμεων; Μάρτυς: Κύριε Πρόεδρε, δεν συμπλήρωσα ότι στις 22 του μηνός και πριν ξημερώσει, κάναμε την απελπισμένη εκείνη αποστολή δυνάμεων καταδρομών, με 15 δικά μας «Νορ Ατλας» αεροσκάφη στην Κύπρο, τα οποία δεν παρενοχλήθηκαν από κανέναν. Πήγαν 15 αεροσκάφη στην Κύπρο, αποβί βασαν 300 άνδρες των δυνάμεων καταδρομών και γύρισαν -όσα γύρισαν- πριν βγει ο ήλιος. Σ ’ αυτή την πτήση συγκε κριμένα δεν ενοχλήθηκαν από κανέναν.



Αυτό μεν είναι σωστό, αλλά σύμφωνα με αναφορά του τότε υπο πτέραρχου Χαρ. Σκεπαρνάκου, στην Ανακριτική Επιτροπή της Βουλής (6-8-87), ο άγγλος στρατιωτικός διοικητής της Κύπρου, μέ σω του ΝΑΤΟ Σμύρνης, προειδοποίησε ότι αν η Ελλάδα ξάναστείλει αεροπλάνα θα τα παρεμποδίσει η RAF. Αυτό, άλλωστε, βεβαιώνεται και από την έκθεση του Α. Παπανικολάου που σημειώνει: «Την επομένην ελήφθη σήμα του διοικητού βρετανικών δυνάμεων εις Κύπρον, δι ου εδηλούτο ότι εις περίπτωσιν επαναλήψεως τοιούτων πτήσεων, τα αεροσκάφη της Ελληνικής Αεροπορίας θα ανεχαιτίζοντο υπό βρετανικών: μία εισέτι απόδειξις της βρετανικής συμπαιγνίας εις το όλον εγχείρημα.»1 Αλλά ας γυρίσουμε στην κατάθεση του Π. Σεμερτζάκη. Κ. Κάππος: Για το μέρος που αφορά την Τουρκία και την ενί σχυση την ναυτική ή αεροπορική του προγεφυρώματος, αυ τές οι δυνάμεις οι βρετανικές δεν παρενέβαλαν κανένα εμπόδιο. Έτσι δεν είναι; Μάρτυς:Όχι δεν παρενέβαλαν κανένα εμπόδιο.

Πρακτικά Ανακριτικής Επιτροπής της Βουλής 26-5-87, σελ. 75. Τα σχέδια άμυνας της Κύπρου πρόβλεπαν να σταλούν 18 αερο πλάνα F-84 κατά την ώρα της προσέγγισης των τουρκικών πλοίων στα σημεία απόβασης με στόχο να τα βυθίσουν. Κάτι που είναι λο γικό, αν σκεφτούμε ότι τα σημεία απόβασης δεν είναι λιμάνια, υπάρχουν ναρκοπέδια κλπ. Αυτό δεν έγινε με ευθύνη του ΑΕΔ. Ο υποπτέραρχος Ιωαν. Καραστατήρας κατέθεσε σχετικά: Κ. Κάππος: Είπατε ότι τα σχέδια πρόβλεπαν να έρθουν 18 αε ροπλάνα από την Ελλάδα; Μάρτυς: Μάλιστα F-84. Κ. Κάππος: Το κύριο ζήτημα που θέλω να ρωτήσω είναι, επί πόσο χρόνο μπορούσαν να πετούν πάνω από το στόχο;

1. Σ. Γρηγοριάδης, Ιστορία π/ς Δικτατορίας, τόμ. 3, σελ 238.


.82

Μάρτυς: Η απόσταση είναι 410 μίλια. Κ. Κάππος: Η επιχείρηση πόσο μπορούσε να διαρκέσει; 8 λε πτά είπαν άλλοι. Μάρτυς: Θα έκαναν 2-3 βυθίσεις θα έριχναν τα όπλα και τε λείωνε. Κ. Κάππος: Αυτό θέλω να ρωτήσω. Η απόβαση θα διαρκούσε ένα εικοσιτετράωρο; Μάρτυς: Αργησαν τελικά ν’ αποβιβαστούν όλες οι δυνάμεις, γιατί ήταν μικρή η προσγιάλειος ακτή και δεν μπορούσαν. Κ. Κάππος: Επομένως και λιγότερα αεροπλάνα αν έρχονταν μπορούσαν να κάνουν κάτι σοβαρό μιας και ήταν συγκεντρω μένες οι τουρκικές δυνάμεις; Μάρτυς: Ναι αλλά τα 18 ήταν καλύτερα. Και λιγότερα κάτι θα μπορούσαν να κάνουν, αλλά τα περισσότερα θα μπορούσαν να κάνουν περισσότερα. Κ. Κάππος: Αφού οι Τούρκοι σε αυτή τη φάση επενέβαιναν, έτσι ή αλλιώς, πιστεύετε εσείς, που μετά αναδειχθήκατε και σε ανώτερο αξιωματικό ότι υπήρχε κίνδυνος εμπλοκής σε πόλεμο Ελλάδας-Τουρκίας ή υπήρχαν κάποιες δεσμεύσεις; Γιατί δεν ήρθαν τα αεροσκάφη; Μάρτυς: Οι ιθύνοντες μπορεί να σκέφτονταν ότι μπορούσε να εμπλακεί η Ελλάδα σε πόλεμο με την Τουρκία δεν μπορώ να σας πω. Κ. Κάππος: Μα έτσι και αλλιώς, η Τουρκία δρούσε στην Κύ προ αν δρούσαμε και εμείς τι μπορούσε να γίνει; Μάρτυς: Κοιτάξτε, νομίζω ότι έπρεπε να τα στείλουν σε τελι κή ανάλυση. Κ. Κάππος: Τ ώρα ποιος λέτε να είπε τελικά να μην έλθουν τα αεροπλάνα; Ποιος υπεύθυνος; Ποιος θα έδινε την εντολή; Μάρτυς: Αυτό έπρεπε να το διατάξει η κυβέρνηση ή το ΑΕΔ. Πρόεδρος (X. Μπασαγιάννης): Κύριε Κάππο μου επιτρέπετε; Μόνο το ΑΕΔ; Το Αρχηγείο Αεροπορίας δεν μπορούσε να διατάξει; Μάρτυς: Όχι, το σχέδιο ήταν τέτοιο που πρόβλεπε η διαταγή να δοθεί από το ΑΕΔ, επειδή ενεπλέκετο πλέον η Ελλάδα σε πόλεμο με την Τουρκία. Ήταν ανωτέρου κλιμακίου.

Πρακτικά Ανακριτικής Επιτροπής Βουλής 25-9-86.

84.


Σύμφωνα με τα σχέδια άμυνας προβλεπόταν και η αποστολή ενός υποβρύχιου και μιας τορπιλακάτου. Στις 19-7-74, διατάχτη καν 3 αντιτορπιλικά να πλεύσουν στο θαλάσσιο χώρο που βρίσκε ται ανάμεσα στην Κρήτη και τη Ρόδο. Στις 20-7-74, διατάχτηκαν 2 απ’ αυτά να πλεύσουν προς Κύπρο για να προσβάλλουν τις τουρ κικές αποβατικές δυνάμεις. Με απόφαση, όμως, του ΑΕΔ ανακλήθηκε η διαταγή πλεύσης προς Κύπρο.1 Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι έφτασαν με πλοίο 1.200 Κύπριοι εθελοντές στην περιοχή της Πάφου, αλλά δεν μπόρεσαν ν ’ αποβι βαστούν. Ύ στερα απ’ αυτό το πλοίο αναχώρησε για Χάιφα, επέστρεψε και προσπάθησε να μπει στο λιμάνι της Λεμεσού πλην, όμως, εμποδίστηκε από δυο αντιτορπιλικά του αγγλικού στόλου.2 Αλλη επιβεβαίωση για το ρόλο των «συμμάχων», είναι το γεγο νός ότι όταν οι Τούρκοι επεσήμαναν ένα ελληνικό αρματαγωγό που πήγε να πάρει τη δύναμη της ΕΛΔΥΚ που είχε λήξει η θητεία της, ρώτησε ο Ετσεβίτ τηλεφωνικά τον Κίσιγκερ τι να κάνουν και πήρε την απάντηση να το βυθίσουν. Να τι κατέθεσε ο αντιστράτηγος I. Μπίτος: Κ. Κάππος: Είπατε εδώ ότι το αρματαγωγό θεωρήθηκε σαν ελληνικός στόλος και ερωτήθηκε ο Κίσιγκερ. Μάρτυς: Μάλιστα. Κ. Κάππος: Το πρώτο ερώτημα είναι, καλά ποια είναι η γνώμη σας, πώς ρωτήθηκε ο Κίσιγκερ από τους Τούρκους τι να κά νουν και αν έχετε τη γνώμη ότι υπήρχαν διαβεβαιώσεις από τη μεριά της χούντας προς τους Αμερικάνους ή προς τους Τούρκους ότι δεν θα πάνε δυνάμεις στην Κύπρο. Δεν ξέρω αν με καταλάβατε. Μάρτυς: Το κατάλαβα, αλλά πώς να ξέρω εγώ τώρα, αν είχαν δοθεί διαβεβαιώσεις πράγματι; Είναι ένα ερωτηματικό που

1. Πόρισμα για το φάκελο της Κύπρου, Πρακτικά Βουλής, 31-10-88, σελ. 594. 2. Κατάθεση του Μ. Γεωργίτση στον ανακριτή Μπέλκα στις 24-'-75, Φ33-3.


_8*

σας το ανέφερα. Δεν έχει εξήγηση κατά την άποψή μου. Γιατί να πάρει ο ΕτζεβΙτ και να ρωτάει τον Κίσιγκερ, τι να κάνει και ότι ο ελληνικός στόλος πλησίασε τις ακτές της Κύπρου, λέτε και είχε -διερωτώμαι- συμφωνηθεί, ότι δεν θα πάει ο ελληνι κός στόλος εκεί; Κ. Κάππος: Ποια είναι η γνώμη σας; Μάρτυς: Κύριε Κάππο, τι να σας πω; Ποια να είναι η γνώμη μου; Είναι δυνατόν σ’ αυτά τα ζητήματα κανείς να είναι κατη γορηματικός; Πώς να το αποδείξει; Έχει στοιχεία; Έχει τίπο τε; Απλώς αναφέρονται όλα αυτά. Αν γίνει ένας συσχετισμός, σεις, που τώρα έχετε όλα τα στοιχεία εδώ, βγάλτε τα συμπεράσματά σας.

Πρακτικά Ανακριτικής Επιτροπής της Βουλής 4-9-86, σελ. 93-95. Κατά συνέπεια, οι ΗΠΑ, η Μ. Βρετανία και το ΝΑΤΟ έκαναν ότι ήταν δυνατόν για να παρεμποδίσουν τυχόν ενίσχυση της άμυ νας της Κύπρου από την Ελλάδα, μέχρις ότου κάνουν απόβαση οι Τούρκοι και δημιουργήσουν το αναγκαίο προγεφύρωμα.

ΑΝΑΚΩΧΗ-ΕΠΙΣΤΡΑΤΕΥΣΗ-ΜΕΤΑΠΟΛΓΓΕΥΣΗ

Στις 20 Ιούλη 1974, με πρωτοβουλία του Μακάριου, που βρι σκόταν στη Νέα Υόρκη, συνήλθε το Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο ΗΕ και κατέληξε στο Ψήφισμα 353, το οποίο ανάμεσα στα άλλα αναφέρει: «1. Καλεί όλα τα κράτη να σεβαστούν την κυριαρχία, την ανε ξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα της Κύπρου. 2. Καλεί όλα τα μέρη που μετέχουν στη σύρραξη, να σταματή σουν τις εχθροπραξίες ω ς ένα πρώτο βήμα και ζητάει απ’ όλα τα κράτη να δείξουν τη μεγαλύτερη δυνατή σύνεση, αυτοσυγκράτηση και να αποφύγουν οποιαδήποτε πράξη που μπορεί να επιδεινώσει παραπέρα την κατάσταση. 3. Απαιτεί άμεσα τερματισμό της ξένης στρατιωτικής επέμβα σης στη Δημοκρατία της Κύπρου, που έρχεται σε αντίθεση με την παράγραφο 1. 4. Ζητάει την απόσυρση, χωρίς καθυστέρηση, από τη Δημοκρα τία της Κύπρου των ξένων στρατευμάτων εκτός από αυτά που βρί σκονται ύστερα από διεθνείς συμφωνίες, περιλαμβανομένων εκεί νων που ζήτησε την απόσυρσή τους ο πρόεδρος της Δημοκρατίας της Κύπρου, Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, στο γράμμα του στις 2 Ιούλη 1974. 5. Καλεί την Ελλάδα, την Τουρκία και τη Μεγάλη Βρετανία να προχωρήσουν σε διαπραγματεύσεις, χωρίς καθυστέρηση, για την αποκατάσταση της ειρήνης στην περιοχή και της συνταγματικής


κυβέρνησης στην Κύπρο και να κρατήσουν ενήμερο το Γενικό Γραμματέα.» Σύμφωνα με την απόφαση αυτή έγινε κατάπαυση του πυρός στις 22 Ιούλη και άρχισαν διαπραγματεύσεις στη Γενεύη για την υλο ποίηση της απόφασης. Στις 20 Ιούλη, στην Ελλάδα, διατάχτηκε γενική επιστράτευση με αιτιολογία τον εκφοβισμό των Τούρκων και των Αμερικάνων. Η επιστράτευση σημείωσε αποτυχία, γιατί δεν είχαν προηγηθεί οι αναγκαίες προπαρασκευαστικές ενέργειες (δημιουργία πυρήνων, άνοιγμα αποθηκών από τους πυρήνες, διασπορά υλικών των ειδι κοτήτων κλπ.). ένα βαθμό, όμως, εξοπλίστηκε ο λαός. Το πραξικόπημα στην Κύπρο και η εισβολή των Τούρκων, εν τω μεταξύ, είχαν δυναμώσει την υπάρχουσα λόγω της καταπίεσης αγανάκτηση του λαού ενάντια στη χούντα. Υπήρχαν όλες οι προϋ ποθέσεις να δημιουργηθεί επαναστατική κατάσταση. Έ τεινε να δημιουργηθεί κατάστασή, όπου οι «πάνω» να μην μπορούν να κυβερ νούν όπως πριν και οι «κάτω» να μη θέλουν. Στις 22 του Ιούλη το πρωί (ώρα Ν. Υόρκης), ο Χένρι Κίσιγκερ δήλωσε ότι «αυτή τη στιγμή στην Αθήνα συντελείται κυβερνητική μεταβολή (στην Ελλάδα).»1 Ο J. A. Morris σημειώνει σχετικά: «Η επιστροφή της Ελλάδας στο κοινοβουλευτισμό ήταν μια ιστορία στην οποία ο αμερικάνος υπουργός των Εξωτερικών Χένρι Κίσιγκερ έπαιξε καίριο ρόλο.»2 Στις 7 η ώρα το πρωί στις 23-7-1974, ο Ιωαννίδης επισκέφτηκε τον Γκιζίκη. Την ίδια μέρα, η χούντα του Ιωαννίδη κάλεσε τους αστούς πολιτικούς και τους παράδωσε την εξουσία. Ο Γκιζίκης στην κατάθεσή του ισχυρίζεται, ουσιαστικά, ότι ήταν δική του πρωτοβουλία. Κ. Κάππος: Πόιος αποφάσισε τελικά να παραδοθεί η εξουσία

1. Σ. Γρηγοριάδης, Ιστορία τηςΔικτατορίας, τόμ. 3, σελ. 268. 2. «Βήμα», 1-8-1974.


στους πολιτικούς; Ερχεται ο κύριος Αραπάκης λέει: «στις 21 εγώ πρότεινα» κλπ. Ερχεται ο Παπανικολάου και λέει στις 22. Ερχεται ο Μπονάνος και λέει «εγώ στις 23.» Ποιος τελικά αποφάσισε και πότε, την παράδοση της εξουσίας στους πο λιτικούς; Μάρτυς: Σας προκατέλαβα δια της καταθέσεώς μου σε ένα κομμάτι και σας είπα... Κ. Κάππος:Ισως δεν το επρόσεξα. Μάρτυς: Με συγχωρείτε. Και σας είπα ότι αυτή η ενέργεια έγινε 23 -ξεκίνησε από το βράδυ της 22ας- ότι ήτο μία διάχυ τος, μία ανησυχία των αξιωματικών, πώς και γιατί, να βρούμε κάποια λύση, τι γίνεται, σχόλια, σούσουρο μεταξύ των αξιω ματικών. Στις 23 το πρωί, έρχεται ο Ιωαννίδης στο γραφείο μου σ πς 7.00 η ώρα, όπως σας είπα. Του λέω να αντικατασταθεί ο κύριος Κυπραίος. Καλώς ή κακώς -μ ε συγχωρεί ο κύριος Κυπραίος-εθεωρείτο ακατάλληλος. Εν συνεχεία, με παίρνει στο τηλέφωνο ο κύριος Μπονάνος και μου λέει ότι θέλει να έλθει. Του λέω: «ελάτε ευχαρίστως!» Ερχεται ο Μπονάνος. Προτού όμως έλθει ο Μπονάνος, έγινε η συζήτηση με την πα ρουσία του κυρίου Μπραβάκου και των άλλων δύο αξιωματι κών του στενού περιβάλλοντος. Κ. Κάππος: Ναι, το είπατε. Μάρτυς: Προ της 22ας του μηνός, ουδεμία σκέψις υπήρχε με τη λεπτομέρεια αυτή ότι ήτο διάχυτος μέσα μας η σκέψις της μεταπολιτεύσεως. Αυτή η σκέψις ανδρώθηκε οπωσδήποτε 23 του μηνός. Σας απήντησα ότι πολλοί εμονοπώλησαν την μεταπολίτευσιν. Κ. Κάππος: Σύμφωνοι. Πέρασαν από εδώ. Το είπα και εγώ. Ο πρώτος που το επρότεινε ήταν ο δικός σας ο Μπραβάκος; Μάρτυς: Ναι, ο συνταγματάρχης Μπραβάκος. Ήτο διευθυ ντής του στρατιωτικού γραφείου. Κ. Κάππος:Όταν είπατε, εν πάση περιπτώσει, όταν αποφασί σατε να παραδώσετε την εξουσία και πριν έλθουν οι πολιτι κοί, με όρους, ή απλώς εν λευκώ, είπατε: «παραδίδουμε την εξουσία και σεις αποφασίζετε»; Υπήρξαν όροι οποιοιδήποτε; Μάρτυς: Η σύσκεψις άρχισε στις 2 η ώρα και έληξε 6 παρά 20. Στην αρχή, επρότεινα στους παρόντες εκεί πολιτικούς, να κρατήσουν οι στρατιωτικοί τις θέσεις 2-3 υπουργείων, Αμύ-

90_


νης, Τάξεως κλπ. Δια βοής δεν το εδέχθησαν αυτό και αμέ σως υπεχώρησα. Εάν εννοείτε αυτό τον περιορισμό, τον οποίο απέσυρα αμέσως. Κ. Κάππος: Α, αυτό ήταν μόνο! Δ ε μου λέτε, αφού στις 23 έγινε η αλλαγή και ουσιαστικά στις 23 σας το προτείνανε, πώς ο Κίσιγκερ σπς 22 του μηνός έχει κάνει δήλωση, ότι θα γίνει με ταπολίτευση στην Ελλάδα; Μάρτυς: Δεν το ξέρω αυτό. Κ. Κάππος: Δεν το ξέρετε, ούτε το έχετε ακούσει αυτό; Μάρτυς: Το έχω ακούσει, δεν το ξέρω.

Πρακτικά Ανακριτικής Επιτροπής της Βουλής 24-2-87, σελ. 105-107. Ο Ε. Αβέρωφ ισχυρίζεται ότι ο Κίσιγκερ πρόβλεψε ότι θα γίνει η μεταπολίτευση στην Ελλάδα. Κ. Κάππος: Πώς ο Κίσιγκερ ήξερε μια ή δυο μέρες πριν πως θα γίνει μεταπολίτευση στην Ελλάδα; Μάρτυς: Πώς ήξερε ότι θα γίνει η μεταπολίτευση στην Ελλά δα; Αν είχε την πεποίθηση αυτή που λέω εγώ, ότι τηλεγράφη σε στον Τάσκα, προφανώς ήξερε, προέβλεπε ότι θα γίνει. Κ . Κάππος:Α, «προέβλεπε»; Ετσι λέτε; Οι δηλώσεις γίνονται έτσι;


Από τα παραπάνω είναι καθαρό ότι οι ΗΠΑ, μετά την απόβαση των Τούρκων στην Κύπρο, που ήταν ο αντικειμενικός στόχος του πραξικοπήματος και τον κίνδυνο εξέγερσης στην Ελλάδα, έκαναν παρέμβαση, για να περάσει η εξουσία από τη χούντα στους αστούς πολιτικούς.

ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΑΤΤΙΛΑΣ 2

Η κυβέρνηση που παρέλαβε την εξουσία από τη χούντα, -την ονόμασαν «εθνικής ενότητας» ενώ δεν ήταν- παρά το γεγονός ότι οι Τούρκοι παραβίαζαν καθημερινά τη συμφωνία ανακωχής, τη ρούσε τη συμφωνία μονομερώς. Μετά την ανακωχή αποβιβάστη καν γύρω στα 400 άρματα. Η κατάθεση του Μ. Γεωργίτση σ ’ αυτό το θέμα έχει ως εξής: Κ. Κάππος: Εσείς, είσαστε ο αρχηγός του ΓΕΕΦ μετά τις 15, έτσι δεν είναι; Μάρτυς: Μάλιστα. Κ. Κάππος: Μετά την ανακωχή, μετά από τις 22, βλέπατε ότι οι Τούρκοι δυναμώνουν, παρά την ανακωχή, το προγεφύρω μα. Και αν ήταν δυνατόν να μας πληροφορήσετε σε ποια έκταση διευρύνθηκε το προγεφύρωμα μετά την κατάπαυση του πυρός; Μάρτυς: Μάλιστα. Κ. Κάππος: Και εν πάση περιπτώσει, γιατί δεν αντιδράσατε στο δυνάμωμα του προγεφυρώματος; Αυτές είναι οι τρεις ερωτήσεις πάνω σ’ αυτό το ζήτημα. Μάρτυς: Μέχρι τις 22 του μηνός, οι Τούρκοι ολίγη ώρα πριν της καταπαύσεως του πυρός -σ α ς ανέφερα- κατείχαν δυο ξενοδοχεία με μια δύναμη γύρω στους 150-200 Τούρκους και δυο άρματα μάχης. Την ώρα που ο κύριος Κομπόκης με ορι σμένους άλλους αξιωματικούς έκαναν την τελευταία ενέρ γεια για να καθαρίσουν τις δυο αυτές εστίες, απεβιβάσθησαν στα νώτα των ημετέρων τμημάτων νέες τουρκικές δυνάμεις με αποτέλεσμα να επέλθει σύγχυση...

2L


Κ. Κάππος: Μετά την κατάπαυση ή πριν; Μάρτυς: Λίγο προ της καταπαύσεως. Κ. Κάππος: Μάλιστα. Μάρτυς: Εδώ είναι και το λάθος, διότι δεν καθορίσθη η ώρα καταπαύσεως του πυρός. Την είχαν αφήσει, δηλαδή έδωσαν τόσο χρόνο, που οι Τούρκοι προλάβαιναν να φέρουν νέες δυ νάμεις. Ενώ από τη στιγμή που απεφασίσθη η κατάπαυση του πυρός, έπρεπε την ώρα που συμφώνησαν, να πουν κατάπαυ ση του πυρός. Και ανέθεσαν σε μένα να υπογράψω τη συμ φωνία. Όταν ήλθα για να υπογράψω τη συμφωνία, εγώ έβαλα ορισμένους περιορισμούς. Ουδεμία μετακίνηση τμημάτων, να μη γίνει νέα απόβαση και να μην προωθηθούν τουρκικές δυνάμεις προς Λευκωσία, τίρος τον θύλακα που δεν είχαν συνδεθεί. Πλην όμως το κλιμάκιο του ΟΗ Ε επροφασίσθη ότι δεν βρίσκουν τον τούρκο διοικητή και δεν υπόγραψαν την κα τάπαυση του πυρός. Α. Παυλίδης: Πόσες του μηνός αυτό; Μάρτυς: Την ημέρα της καταπαύσεως του πυρός, 22. Η τε λευταία απόβαση έγινε λίγην ώρα πριν της λήξεως καταπαύ σεως του πυρός. Και εκείθεν, δηλαδή όταν έγινε η κατάπαυ ση του πυρός, είχαν καταλάβει την Κυρήνεια. Το κάστρο κατείχετο υπό του ναυτικού και έφυγαν ή στις 24 ή σπς 25 από μια δίοδο που υπήρχε και συνεδέθησαν με τα υπόλοιπα τμήματα. Ό,τι πήραν οι Τούρκοι το πήραν μετά την κατάπαυ ση του πυρός, διότι εμείς μεν λέγαμε εφαρμογή του σχέδίου καταπαύσεως του πυρός και έπρεπε να τους αφήσουμε να φθάσουν μέχρι την γραμμή εφόδου. Αμα έφθαναν στη γραμ μή εφόδου... δεν ήταν τίποτε (σ.σ.: σημαντικό). Συγκροτήθηκε επιτροπή εν συνεχεία με έλληνα αξιωματικό, τούρκο και άγγλο και οι Τούρκοι είχαν την απαίτηση ό,τι βλέπουν μπρο στά τους και ό,τι ήταν δυνατόν να εβάλλετο ότι ήταν δικό τους... (σ.σ.:έδαφος). Και κατέβαιναν με το ελικόπτερο κάτω και ήταν ελληνικά τμήματα. Όταν κατέλαβαν την Λάρνακα Λαπίθου, την κατέλαβαν σπς 6 Αυγούστου. Δ. Λιθσνός: Αλλά η Ελλάς δεν αντιδρούσε. Κ. Κάππος: Σεις, γιατί δεν αντιδρούσατε; Αυτό είναι το ερώ τημα. Μάρτυς: Α ντιδρούσαμε. Π ώς δ ε ν αντιδρούσ αμε. Καταλήψεις,


.91

ανακαταλήψεις, αλλά εν συνεχεία, όταν συγκέντρωσαν 400 άρματα μάχης και εμείς δεν είχαμε τίποτε πώς θα τους κρατάγαμε; Κ. Κάππος: Τα 400 άρματα μάχης, πριν την κατάπαυση του πυρός τα αποβίβασαν ή μετά; Μάρτυς: Εκείνες τις ημέρες. Συνέχισαν να αποβιβάζουν. Και αυτό ζήτησα εγώ, να μην έχουν δικαίωμα να αποβιβάζουν. Κ. Κάππος: Εσείς τι εντολές παίρνατε; Να με συγχωρείτε κύ ριε Γ εωργίτση. Τ ι εντολές παίρνατε από το αρχηγείο; Μάρτυς: Να τηρήσω την κατάπαυση του πυρός. Κ. Κάππος: Μονομερώς δηλαδή; Μάρτυς: Βεβαίως. Κ. Κάππος: Μάλιστα. Μάρτυς: Πλην όμως, όταν έφθαναν τα τμήματα σε τέτοιο ση μείο που έβλεπαν ότι κινδυνεύουν διέτασσα πυρ. Διετάχθην να μην κάνω χρήση του πυροβολικού, επειδή οι Τούρκοι ηπείλησαν ότι θα βομβαρδίσουν κατωκημένες περιοχές. Και να κάνω χρήση του πυροβολικού κατά την κρίση μου.

Πρακτικά Ανακριτικής Επιτροπής της Βουλής 2-7-87, σελ. 190-193. Στο διάστημα 23-7-74 μέχρι 14-8-74, δεν έλαβε χώρα κανένα πο λεμικό συμβούλιο ή τουλάχιστον δεν υπάρχουν πρακτικά, από τα οποία να προκύπτει ότι δεν μπορούσαν να σταλούν στρατιωτικές δυνάμεις για ενίσχυση της άμυνας της Κύπρου. Ο Ε. Αβέρωφ κατέθεσε: Κ. Κάππος: Γιατί αφού χειριζόσαστε τόσο σοβαρά ζητήματα δεν τηρούσατε λεπτομερή πρακτικά, ώστε να φαίνεται τι υποστήριξε ο καθένας, να μπορούμε να βγάλουμε συμπερά σματα; Από ό,τι εβεβαίωσε ο κ. Μπίτος ή ο κ. Κατσαδήμας, πρακτικά λεπτομερή των συσκέψεων, έτσι ώστε να φαίνεται τι είπε ο καθένας, ποια ήταν τα δεδομένα και ποιες ήταν οι προτάσεις, δεν υπήρξαν. Γιατί δεν τηρούσατε πρακτικά; Εμείς έχουμε μια πρακτική στο κόμμα μας και για απλά ζητή ματα να τηρούμε πρακτικά, έτσι ώστε να φαίνεται τι υποστή

94_


ριξε ο καθένας κλπ. Πώς εσείς που χειριζόσαστε τις τύχες του κράτους δεν τηρούσατε λεπτομερή πρακτικά; Μάρτυς: Κύριε συνάδελφε, το π λέγαμε και ποιες ήταν οι γε νικές γραμμές το δείχνουν τα πρακτικά αυτά. Τα πληρέστερα πρακτικά δεν τα σκεφθήκαμε, γιατί δεν κοιτούσαμε εκείνη την ώρα τις λεπτομέρειες της υστεροφημίας μας, αλλά κοιτούσα με να δώσουμε λύση στην κρίση τη φοβερή που υπήρχε. Τι θα προσέθετε αν σε αυτά που βεβαίωσα ότι έτσι είναι και έδινα όλες τις γενικές γραμμές, λέγαμε και μερικές λεπτομέρειες ακόμη; Απλώς θα σας βοηθούσαν τώρα. Κ. Κάππος: Θα βοηθούσαν γενικότερα, για να επιμερίσουμε ευθύνες. Αυτά δεν βοηθάνε και δεν μπορούμε εμείς να ξέ ρουμε ποιες είναι οι ευθύνες του ενός και του άλλου.

Πρακτικά Ανακριτικής Επιτροπής της Βουλής 16-6-87, σελ. 47-48. Ο Ε. Αβέρωφ κατέθεσε ότι αυτός ανέλαβε την ευθύνη να μην πά ει ενίσχυση στην Κύπρο, γιατί κινδυνεύαμε να υποστούμε απόβα ση στα νησιά του Αιγαίου. Από την ανάκριση και όλο το υλικό, δεν προκύπτει ότι μπορούσαν να σταλούν στρατιωτικές δυνάμεις στην Κύπρο, μετά τις 23-7-74. Αυτό μπορούσε να γίνει στις 20-7-74 και στη διάρκεια της από βασης των Τούρκων που, όπως είναι γνωστό, είναι μια πολύ δύ σκολη επιχείρηση (υπάρχουν ναρκοπέδια) και χρειάζεται αρκετές ώρες για να ολοκληρωθεί. Πέρα απ’ αυτό, πρέπει να σημειώσουμε ότι ο αντιστράτηγος Μπιτσάκης κατέθεσε ότι κατά τον Αττίλα 2 πήρε τρεις απανωτές διαταγές σύμπτυξης από Χαλεύκα μέχρι Λευκόνοικο και στη συνέ χεια προς Αμμόχωστο και εν συνεχεία προς Λάρνακα! Συγκεκριμένα κατέθεσε: Κ. Κάππος: Εγώ σε ένα ζήτημα θέλω να σταθώ, κυρίως για τον δεύτερο Αττίλα και τη σύμπτυξη που πήρατε διαταγή να κάνετε. Έχετε υπόψη σας τη γραμμή Γκιουνές;


.25

Μάρτυς:Όχι, δεν την ξέρω. Προεδρεύων (Π. ΖακολΙκος): Δεν έχετε ακούσει για ένα σχέ διο που έφερε μια γραμμή μέχρι που θα κατελάμβαναν οι Τούρκοι κυπριακό έδαφος; Μάρτυς:Όχι. Πρώτη φορά το ακούω. Κ. Κάππος:. Ξέρετε πάντως πόσο έχουν καταλάβει οι Τούρ κοι σήμερα; Μάρτυς: Ενα 38% περίπου. Κ. Κάππος: Πόσες διαταγές σύμπτυξης πήρατε; Μάρτυς: Η μία ήταν από την Χαλεύκα μέχρι τον Λευκόνικο και εν συνεχεία προς Αμμόχωστον και εν συνεχεία προς Λάρνα κα. Τρεις διαταγές. Κ. Κάππος: Εμείς δεν είχαμε δυνατότητα να κάνουμε έστω στην πρώτη σύμπτυξη, να σταθούμε και να αμυνθούμε; Μάρτυς: Όχι διότι το έδαφος, αν είδατε στο χάρτη, είναι τε λείως αναπεπταμένο, δεν είχαμε καμία αεροπορική κάλυψη, αυτοί είχαν άρματα. Δεν είχαμε πρώτα αντιαρματικά. Με τι αντιαρματικά, με τι πολυβόλα και πώς; Και οι Κύπριοι, όπως αναφέρω, ήταν τελείως ανεκπαίδευτοι σε πόλεμο εναντίον αρμάτων και εναντίον κατωκημένων περιοχών. Ήταν 18 χρονών παιδιά. Ποιος να αμυνθεί; Κ. Κάππος: Δηλαδή εσείς είχατε κάνει αναφορές ειδικές ότι δεν μπορούμε να αμυνθούμε... Μάρτυς: Με τον ασύρματο, είχα επικοινωνία με τον στρατη γό. Αλλά εγώ είχα μόνο μια επαφή με τον στρατηγό, όταν ήμουν στη Χαλεύκα και όταν υπερκέρασα, οπότε του είπα ή πρέπει να μείνουμε ή να εφαρμόσουμε το σχέδιο. Κ. Κάππος: Το σχέδιο τι ήταν δηλαδή; Μάρτυς: Συμπτύξεως στην γραμμή Λευκόνοικος. Οπότε εν συνεχεία, έρχεται άλλο σήμα, χωρίς εγώ να έλθω σε επαφή με το ΓΕΕΦ, συμπτυχθείτε προς Αμμόχωστο. Κ. Κάππος: Και από την Αμμόχωστο να φύγετε για να πάτε στη Λάρνακα... Μάρτυς: Στη Λάρνακα. Κ. Κάππος: Μα, η Αμμόχωστος δεν καταλήφθηκε ουσιαστικά ακόμη από τους Τούρκους; Εμεινε κατά κάποιο τρόπο ουδέ τερη περιοχή. Μάρτυς: Το ξέρω.

96.


Κ. Κάππος:. Πώς έμεινε ουδέτερη και εσείς συμπτυχθήκατε; Αφήσατε την Αμμόχωστο; Μάρτυς: Δεν ξέρω τι διαταγές είχε το ΓΕΕΦ από κάτω από την Αθήνα. Πρακτικά Ανακριτικής Επιτροπής της Βουλής 27-1-87, σελ. 174-176. Υπάρχει επίσης έκθεση του ΓΕΕΦ προς ΑΕΔ 710154/14-1-75 που στη σελ. 39 αναφέρει τα εξής: «Εν συνεχεία το ΑΕΔ και αφ’ ής διέταξε να αποφευχθή εγκλωβισμός των τμημάτων βορείως της γραμμής Λευκωσίας-Αμμοχώστου, ο δε υπουργός Εθνικής Αμύνης (σ.σ: ο Ε. Αβέρωφ) ενετείλατο όπως το ΓΕΕΦ εκδώση τας αναγκαί ας διαταγάς δια την απαγκίστρωσιν των τμημάτων και την αποφυ γήν της αιχμαλωσίας.» Από τα παραπάνω πρέπει να οδηγηθούμε στο συμπέρασμα ότι η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε να αφήσει τους Τούρκους μόνους τους να καταλάβουν το έδαφος που κατέχουν χωρίς να ξέρει ποιο ακριβώς έδαφος επιδιώκουν να καταλάβουν. Αλλιώτικα δεν μπορεί να εξηγηθεί η διαταγή σύμπτηξης στη Λάρνακα που απέχει του λάχιστον 30 χιλιόμετρα από τη γραμμή που έφτασαν οι Τούρκοι. Προφανώς η ενημέρωση της κυβέρνησης, από την αντιπροσωπεία που διεξήγαγε τις διαπραγματεύσεις στη Γενεύη, δεν ήταν πλήρης, όσον αφορά τι έδαφος ζητούσαν να πάρουν οι Τούρκοι. Αυτό επιβεβαιώνεται από τα παρακάτω γεγονότα: Σε έκθεσή του (Φ. 20-8), ο αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Τσουμής (Φ. 20-8), που επιβεβαίωσε και ένορκα αναφέρει τα εξής: «Ολίγον μετά την ανακωχή της 16-8-74, κατέφθασε στο τακτικό συγκρότημα ΓΕΕΦ (Σταυροβούνι) ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Γλ. Κληρίδης.προερχόμενος εκ Γενεύης, όστις περικυκλωθείς υπό αριθμού αξιωματικών εξεδήλωσε την απογοήτευσίν του δια το μέλλον της Κύπρου, ειπών ότι οι Τούρκοι εις Γενεύην προέβαλαν δύο λύσεις, μιαν πολυπεριφερειακήν και ετέραν διζωνικήν με όριον την γραμμή Γκιουνές, ήτοι εκάστη χειροτέρα της άλλης και


.22

απεφασίσθη όπως μη υπογραφή συμφωνία, αλλά οι Τούρκοι να κα ταλάβουν μόνοι τους την γραμμήν Γκιουνές και εν συνεχεία ηρώτησεν (σ.σ.: ο Κληρίδης) ποίον χώρον κατέλαβον. Πληροφορηθείς ότι κατελήφθην πολύ περισσότερος χώρος της γραμμής Γκιουνές και την κατάστασιν της Εθνικής Φρουράς, εν απογνώσει, είπε ότι θα υπογράψη για την γραμμήν Γκιουνές και «ας χαρακτηριστεί προδότης». Ο κ. Τσουμής, κατά την εξέτασή του, κατέθεσε και σχεδιάγραμμα που ορίζει τη γραμμή Γκιουνές ως μία ευθεία που αρχίζει από την Αμμόχωστο, περνάει από Λευκωσία και καταλήγει στην περιοχή της Μόρφου. Συγκεκριμένα κατέθεσε: Κ. Κάππος: Και απεφασίσθη -αυτό θέλω να μου βεβαιώσετεείπε ο Κληρίδης όπως μη υπόγραφε! συμφωνία, αλλά οι Τούρ κοι να καταλάβουν μόνοι τους τη γραμμή Γκιουνές. Από ποι ον αποφασίσθηκε και τι γνώμη σχηματίσατε εσείς κλπ. I. Βαρβιτσκίιτης: Κύριε μάρτυς, ήσασταν παρών όταν ο Κλη ρίδης είπε αυτά; Μάρτυς: Ναι. I. Βαρβιτσιώτης: Δηλαδή, είσθε αυτήκοος μάρτυς. Μάρτυς: Είμαι αυτήκοος μάρτυς. Προφανώς απεφασίσθη από την αντιπροσωπεία την κυπρια κή και ελληνική η οποία ήξερε ότι δεν είχαμε δυνατότητες αμύνης αλλά δεν δεχόντουσαν να υπογράψουν και παραχώ ρηση του ελληνικού-κυπριακού εδάφους. Πρακτικά Ανακριτικής Επιτροπής της Βουλής 11-12-86, σελ. 73-74. Το σχέδιο Γκιουνές επιβεβαιώνει και ο τούρκος δημοσιογράφος Μεμέτ Αλί Μπιράντ, που παρακολούθησε τη Διάσκεψη της Γενεύ ης και δημοσίευσε το 1984 το βιβλίο Απόφαση-Απόβαση. Ανάμεσα στα άλλα, ο Αλί Μπιράντ γράφει ότι ο Ντεκτάς υπόβαλε πρόταση στον Κληρίδη: «Σύμφωνα με την πρόταση... η Κύπρος μοιραζόταν στα δυο με


μια γραμμή που άρχιζε από το Λιμνίτη-Λεύκα, περνούσε από το τουρκικό τομέα της Λευκωσίας, περιλάμβανε την τουρκική περιο χή της Αμμοχώστου και κατέληγε στο λιμάνι της πόλεως. Το κομ μάτι αυτό κάλυπτε το 40% του κυπριακού εδάφους.»1 Στις 13-8-74, ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών Γκιουνές υπόβα λε επίσημα την πρόταση στη Διάσκεψη. Ο Μπιράντ συνεχίζει: «Η Τουρκία δεν ενήργησε, όπως ενήργησε με σκοπό να εισβάλει στην Κύπρο. Τα εδάφη που κατέλαβε είχε δι καίωμα να τα καταλάβει. Σκοπός της ήταν να κρατήσει όσο μέρος ήταν απαραίτητο για την ασφάλεια της τουρκοκυπριακής κοινότη τας και της Τουρκίας και να επιατρέψει τα υπόλοιπα. Όλοι γνώρι ζαν ότι ο στρατός προχώρησε πέρα από τα προσχεδιασμένα όρια και τα επιπλέον εδάφη χαρακτηρίζονταν σαν “γραμμές παραχωρή σεων”. (Βλέπε χάρτη). «Προορίζονταν δηλαδή για επιστροφή στους Έλληνες. »Και δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς. Δεν ήταν δυνατό το σημερι νό 40% να παραμεΐνει -συνεχώς υπό τουρκικό έλεγχο. Ο σκοπός ήταν η εξασφάλιση οικονομικής ανεξαρτησίας για την τουρκοκυπριακή κοινότητα και η ριζική λύση του Κυπριακού.»2 Έτσι είναι καθαρό ότι η λεγόμενη κυβέρνηση «εθνικής ενότη τας» με επικεφαλής τον Κ. Καραμανλή ανέχτηκε να δυναμώνει το προγεφύρωμα χωρίς καμιά αντίδραση -μετά την ολοκλήρωση του εγκλήματος έβγαλε την Ελλάδα από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ- και τελικά δέχτηκε να καταλάβουν οι Τούρκοι, μόνοι τους, το έδαφος που ζήτησαν να πάρουν στις διαπραγματεύσεις της Γε νεύης. Αυτό ισοδύναμεί με εκχώρηση κυπριακού εδάφους, με συνθηκο λόγηση, με παράδοση στον εχθρό.

1. Αλί Μπιράντ, Απόφαση-Απόβαση σελ. 289. 2. Ό.π., σελ. 306.

ΛΕΜΕΣΟΣ

ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΑΝΟΙΞΕ Ο ΦΑΚΕΛΟΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

Το θέμα αυτό συζητήθηκε κατά την κατάθεση του Ε. Αβέρωφ. Κ. Κάππος: Κύριε Αβέρωφ τελειώνω. Θα σας κάνω μία τελευ ταία ερώτηση: Ρωτηθήκατε εδώ, γιατί δεν διώξατε τους πρα ξικοπηματίες και προσθέτω εγώ, γιατί δεν ανοίξατε το «Φάκε λο της Κύπρου». Απ’ ότι είπε ο κ. Παναγιωτόπουλος -α ν θυμάμαι καλά- αν ανοίγαμε, τον Φάκελο, διώκαμε τους πραξικοπηματίες, μπορεί να είχαμε καμία εκτράχυνση, ας πούμε, της κατάστασης από τους χουντικούς κλπ. Το ερώτημά μου όμως είναι το εξής: Καλά, μπορώ να το καταλάβω να μην ανοίξει ο Φάκελος το '75. Αλλά μέχρι το '81 γιατί δεν διώξατε τους πραξικοπη ματίες και γιατί δεν ανοίξατε το Φάκελο της Κύπρου; Μάρτυς: Θα σας απαντήσω αμέσως, κύριε συνάδελφε. Πρώτον, ο Φάκελος της Κύπρου δεν άνοιξε, αφού ο κ. Καρα μανλής πρωθυπουργός τότε, κάλεσε όλους τους αρχηγούς των κομμάτων και από κοινού αποφάσισαν να μην ανοίξει ο Φάκελος. Κ. Κάππος:Όχι και τον κ. Φλωράκη, φυσικά. Μάρτυς: Πιθανόν όχι. Δεν ξέρω. Ενόμιζα... Κ. Κάππος: Ενομίζατε όλους. Όχι όλους, αλλά ορισμένους. Μάρτυς: Ευχαρίστως, για να το λέτε έτσι θα είναι. Εξαιρώ τον κ. Φλωράκη. Οι άλλοι παρεδέχθησαν ότι δεν έπρεπε να τον ανοίξει. Κ. Κάππος: Ναι, αλλά και οι άλλοι είπαν μετά από 3-4 μήνες ότι τώρα μπορεί να ανοίξει.

102


Μάρτυς: Οι άλλοι δεν τον άνοιξαν και όταν ήρθαν στην εξου σία... Κ. Κάππος: Γι’αυτό θα μας απαντήσει το ΠΑΣΟΚ. Μάρτυς:... Μολονότι επέρασαν 5 χρόνια. Κ. Κάππος: Ωραία, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα, είναι θέμα του ΠΑΣΟΚ. Μάρτυς: Αυτό έδωσε αφορμή σε κακόπιστους να πουν ότι επί 5 χρόνια έκριναν ότι δεν έπρεπε να ανοίξει και τώρα τον ανοί γουν, γιατί θέλουν να δημιουργήσουν εντυπώσεις. Αυτό δεν το δέχομαι. Δέχομαι και με τη σοβαρότητα με την οποία γίνε ται η δουλειά από τον κύριο Πρόεδρο ότι θέλουν να βρεθεί η αλήθεια. Το εύχομαι και εγώ, αν και η αλήθεια είναι μία: Αναλάβαμε, όταν βούλιαζε η Κύπρος και η Ελλάς επίσης, κινδύνευε να εμπλακεί σε φοβερές περιπέτειες και σώσαμε και την Κύ προ και την Ελλάδα από χειρότερες. Ενώ επί της σημερινής κυβερνήσεως έγινε... Κ. Κάππος: Μη λέτε για τη σημερινή κυβέρνηση, κύριε Αβέ ρωφ, να με συγχωρείτε, αλλά δεν είναι αυτό το θέμα μας. Μάρτυς: Μα επιτρέψτε μου να μιλήσω χωρίς διακοπές. Κ. Κάππος: Ναι, αλλά τώρα βάζετε ζητήματα. I. Κουτσογιάννης: Αφήστε τον να μας πει, κύριε Κάππο. Κ. Κάππος: Σε μένα να απαντήσει. Δεν απαντάει στο δικό μου ερώτημα και απαντάει σε άλλα. Μάρτυς: Οι λόγοι τους οποίους είχαν οι Αρχηγοί όταν το συ ζήτησαν ήταν ότι: Πρώτον συνεχίζονται οι προσπάθειες επιλύσεως κατά το δυνατόν του προβλήματος της Κύπρου. Αυ τό μπορούσε να δυσχερανθεί αφ’ ενός για λόγους, που δεν ήξερε κανείς τι μπορούσε, δηλαδή, να βγει και να βαρύνει το διάλογο, αφ’ ετέρου δε, ότι μπορούσαν να προκύψουν και επιχειρήματα υπέρ των Τούρκων από το άνοιγμα του Φακέ λου. Δεύτερον, στην αρχή είχαμε μία πολύ ευπαθή ισορροπία στο στράτευμα, την οποία αποκαταστήσαμε και την αποκαταστή σαμε πλήρως. Τόσο πλήρως, ώστε ο κ. Παπανδρέου να με συγχαρεί θερμώς για την κατάσταση των Ενόπλων Δυνάμε ων, όταν ανέλαβε. Φοβούμεθα, ότι δεν θα ξέραμε πόσους θα έπρεπε να διώξου με, οι οποίοι δεν είχαν καμία ευθύνη παρά το ότι ευρέθησαν


m

στην Κύπρο και δεν αντέδρασαν. Αλλοι εξετέλεσαν διαταγάς, άλλοι δεν αντέδρασαν. Ήτο δυνατόν να διαταράξουμε την ισορροπία, την οποία είχαμε επιτύχει να φέρουμε. Κ. Κάππος: Μάλιστα. Κύριε Αβέρωφ δεν είναι πειστικά αυτά που μας είπατε. Μάρτυς: Με συγχωρείτε... Κ. Κάππος: Α, δεν τελειώσατε ακόμα; Να με συγχωρείτε. Μάρτυς:Τρίτον, αν με το άνοιγμα του Φακέλου απεδεικνύετο δημοσίως και ασφαλώς ότι η Ελλάς, έστω δια της χούντας, απέβλεπε στην ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, αυτό θα έδιδε αφορμή στους Τούρκους, για να επικαλεσθούν αιτιολο γία. Τίποτε δεν δικαιολογεί την τουρκική εισβολή, διότι την έκαναν βάσει της Συνθήκης Εγγυήσεως, η οποία λέει ότι πά σα παρέμβαση γίνεται προς αποκατάσταση της προηγουμένης τάξεως. Συνεπώς, δεν ήταν δυνατόν να βρει argumenta για να δικαιολογηθεί. Κ. Κάππος: Κύριε Αβέρωφ, όταν δεν ανοίγουμε το Φάκελο, δεν διώκουμε τους πραξικοπηματίες, δεν σημαίνει αυτό ότι δεχόμαστε ό,τι έγινε σαν καλώς γενόμενο; Πρακτικά Ανακριτικής Επιτροπής της Βουλής 16-6-87, σελ. 80-84. Αλλά το κυριότερο είναι ότι δεν δικάστηκαν οι πρωταίτιοι για το πραξικόπημα στην Κύπρο και το διαμελισμό του νησιού, πράγ μα που καθιστά συνυπεύθυνες όλες τις μετά το 1974 ελληνικές κυ βερνήσεις. Κατά τη σύνταξη του πορίσματος για το Φάκελο, είχα προτείνει εκ μέρους του ΚΚΕ: «Ποινική ευθύνη φέρουν οι Δ. Ιωαννίδης, Γ. Παπαδόπουλος, Φ. Γκιζίκης, Γρ. Μπονάνος, Αδ. Ανδρουτσόπουλος, Μιχ. Γεωργίτσης, Κων/νος Κομπόκης, Χρ. Παλαΐνης, Κων. Παπαγιάννης, Γεωργ. Παπαγιάννης, Παν. Γιαννακόδημος και Περ. Κορκότζελος για εσχάτη προδοσία με βάση το κυπριακό Δίκαιο και τον ελληνικό Ποινικό Κώδικα. Επίσης, ποινική ευθύνη φέρουν και μια σειρά άλλοι, αξιωματι

104


κοί που πήραν μέρος στην εκτέλεση του πραξικοπήματος στην Κύ προ και προέβησαν σε μια σειρά αδικήματα και παραβιάσεις του ποινικού νόμου. Το Υπουργικό Συμβούλιο έχει χρέος να καταργήσει την πράξη 45/7-3-75 και τις εκδοθείσες με βάση αυτή την πράξη διαταγές του υπουργού Εθνικής Αμυνας, για αναστολή δίωξης των κατηγορου μένων για το πραξικόπημα της Κύπρου, ώστε οι υπεύθυνοι να λο γοδοτήσουν ενώπιον των ελληνικών δικαστηρίων. (Πρακτικά Βουλής, 31-10-88, σελ. 623). Δυστυχώς όχι μόνο οι πρωταίτιοι δεν παραπέμφθηκαν, αλλά ούτε καν το πόρισμα συζητήθηκε στην ελληνική Βουλή. Πρόσχημα εχρησιμοποιείτο από τον Μένιο Κουτσόγιωργα, δήθεν αίτημα του κύπριου προέδρου Γ. Βασιλείου να μη συζητηθεί στη Βουλή το πό ρισμα. Είναι φως φανάρι ότι οι έλληνες πολιτικοί έχουν δώσει συγχωροχάρτι για τα εγκλήματα στην Κύπρο στη χούντα του Ιωαννίδη, επειδή τους παρέδωσε την εξουσία και γράφουν φυσικά στα παλιά τους τα παπούτσια τα αισθήματα του ελληνικού και κυπριακού λα ού για κάθαρση και τιμωρία.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Τα ιστορικά γεγονότα, που παρουσιάστηκαν, δείχνουν ότι η αστική τάξη της πατρίδας μας έχει εγκληματίσει σε βάρος του κυ πριακού λαού και ότι ο ιμπεριαλισμός χρειάζεται την Κύπρο, που αποτελεί αβύθιστο αεροπλανοφόρο, για να εξασφαλίσει τα στρα τηγικά του συμφέροντα στην ευρύτερη περιοχή. Κατά συνέπεια, η λύση του Κυπριακού με βάση τα συμφέροντα του λαού (Ελληνοκυ πρίων και Τουρκοκυπρίων) είναι, τουλάχιστον, πολύ δύσκολη. Ο ιμπεριαλισμός και κύρια ο αμερικάνικος έχει πατήσει για καλά το ποδάρι του στο νησί και κάνει ότι είναι δυνατό .για να διατηρήσει την παρουσία του. Οι διακηρύξεις των ιδεολόγων του ιμπεριαλισμού για «ελευθε ρία» και «δημοκρατία», δεν αφορούν το τείχος του αίσχους της Λευκωσίας που χωρίζει τους Κύπριους σ’ Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους, δεν αφορούν την κατοχή του 40% του κυπριακού εδάφους από τα τουρκικά στρατεύματα. Η ενασχόληση μ’ αυτά τα ζητήματα, φαίνεται, δεν βγάζει μεροκάματο ενώ όταν επρόκειτο για το «τείχος» του Βερολίνου και την κατοχή του Κουβέιτ ή της Κροατίας ή της Σλοβενίας ή της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης ήταν και εί ναι διαφορετικά. Τα διεθνή ερείσματα για τη σωστή λύση του Κυπριακού έχουν αδυνατίσει μετά την αντεπανάσταση στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και, κύρια, τη Σοβιετική Ένωση και το διαμελισμό της Γιουγκοσλαβίας. Παράλληλα, έχουν δυναμώσει τα

106


ερείσματα της Τουρκίας, με τη δημιουργία των ισλαμικών δημο κρατιών στην πρώην Σοβιετική Ένωση με τις οποίες συγγενεύει θρησκευτικά και πολιτιστικά και υπάρχει περίπτωση ακόμη και να αναγνωρίσουν το ψευδοκράτος του Ντεκτάς. Από την άλλη μεριά, το αντιιμπεριαλιστικό, δημοκρατικό κίνη μα βρίσκεται σε κάμψη και δέχεται απανωτά κτυπήματα από τον ιμπεριαλισμό. Μέσα στα πλαίσια αυτά, οι ΗΠΑ επιδιώκουν να λύσουν το Κυ πριακό με βάση τα συμφέροντά τους, να νομιμοποιήσουν τα τετελε σμένα, να διχοτομήσουν, τουλάχιστον, την Κύπρο. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούν ως όργανο τον ΟΗΕ που, με τά τις εξέλιξεις στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώ πης, έχει αλλάξει χαρακτήρα. Ενδεικτικό γ ι’ αυτό είναι το τελευ ταίο ψήφισμα 750 του Συμβουλίου Ασφαλείας και η έκθεση του Γενικού Γραμματέα για το Κυπριακό που παρατίθενται στο πα ράρτημα. Τα ντοκουμέντα αυτά, όχι μόνο δεν ζητούν τον τερματι σμό της ξένης στρατιωτικής κατοχής και την απόσυρση των τουρ κικών στρατευμάτων, αλλά ουσιαστικά τη νομιμοποιούν αφού επανέρχονται στις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου. Μετατρέπουν την κυπριακή Δημοκρατία σε ελληνοκυπριακή κοινότητα. Ζητούν τη σύγκληση διεθνούς διάσκεψης, ουσιαστικά, για να αναγνωρί σουν ντεφάκτο το ψευδοκράτος του Ντεκτάς. Τα ανώτατα κρατικά όργανα προβλέπεται να συγκροτηθούν έτσι ώστε να είναι δυνατή ανά πάσα στιγμή μια νέα κρίση. Δεν προβλέπουν την επιστροφή όλων των προσφύγων στις εστίες τους. Τέλος απειλούν, ουσιαστι κά, ότι αν δεν γίνουν δεκτές οι προτάσεις του Γενικού Γραμματέα του OH Ε θα αποσυρθεί η στρατιωτική ειρηνευτική δύναμη από την Κύπρο. Όλα αυτά σημαίνουν, ουσιαστικά, διχοτόμηση του νησιού, δια σφάλιση των στρατηγικών συμφερόντων του ιμπεριαλισμού στην περιοχή. Οι αστοί πολιτικοί μαζί και ο πρόεδρος της Δημοκρατίας κα θώς και τα μέσα δημοσιότητας σιωπούν, ουσιαστικά, για τις τελευ ταίες εξελίξεις στο Κυπριακό ή περνούν το θέμα στα ψιλά. Η τε-


-1ΩΖ

λειτταία συζήτηση στη Βουλή, έδωσε την αίσθηση ότι δεν συμβαίνει τίποτε το σημαντικό. Μια φευγαλέα σωστή έπισήμανση του κ. Α. Παπανδρέου και τίποτε περισσότερο. Το υπουργείο Εξωτερικών θεωρεί απόρρητη την έκθεση του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ. Φαίνεται ότι ξέρει καλά το περιεχόμενο και την ουσία της. Μπροστά σ’ αυτή την κατάσταση ο κυπριακός και ο ελληνικός λαός, οι πατριωτικές δυνάμεις, ξεπερνώντας τις δυσκολίες και τα εμπόδια, επιβάλεται να παλέψουν για να μην γίνουν δεκτά τα τετε λεσμένα, ν ’ αποκρούσουν τα σχέδια των ιμπεριαλιστών, ν ’ αλλά ξει ο συσχετισμός δυνάμεων τόσο στην Κύπρο, όσο και διεθνώς. Η ελληνική κυβέρνηση έχει χρέος να διαχωρίσει τις ευθύνες της από τη χούντα και το πραξικόπημα στην Κύπρο του 1974. Αυτό μπορεί να γίνει, μόνο αν αρθεί η απαγόρευση δίωξης των πρωται τίων για το πραξικόπημα, παραπεμφθούν οι υπεύθυνοι στα ελλη νικά δικαστήρια, και δοθούν τα πρακτικά της ανάκρισης της Επι τροπής της Βουλής για το Φάκελο της Κύπρου, ώστε να ενημερωθεί και ο λαός για το τι έγινε πίσω από την πλάτη του. Σε τελευταία ανάλυση, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η χούντα του Ιωαννίδη δεν μπορεί να μείνει ατιμώρητη για τα εγκλήματα που διέπραξε το 1974 στην Κύπρο και την Ελλάδα, επειδή παρέδω σε την εξουσία στον Καραμανλή και τους αστούς πολιτικούς. θεμελιακό ζήτημα και προϋπόθεση ήταν και παραμένει ο αγώ νας ενάντια στον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό που είναι υπεύθυνος για τη δικτατορία στην Ελλάδα το 1967, το πραξικόπημα στην Κύ προ το 1974 και την τουρκική εισβολή και κατοχή. Επίσης η απομά κρυνση του τουρκικού κατοχικού στρατού και των εποίκων, η απο μάκρυνση των αγγλικών βάσεων και όλων των ξένων στρατευμάτων. Η ανάπτυξη της φιλίας της συνεργασίας και της ενότητας ανάμεσα στις δυο κοινότητες, ελληνοκύπριους και τουρ κοκύπριους, που η δική τους πατρίδα, όπως λέει η τουρκοκύπρια ποιήτρια Νεσιέ Γιασίν, έχει μοιραστεί στα δυο και δεν ξέρει ποιο από τα δυο κομμάτια πρέπει ν ’ αγαπά. Πρωταγωνιστικό ρόλο σ’ αυτό μπορεί να παίξει η εργατική τάξη, η αυτοτελής της παρουσία, ο διεθνισμός της. Οι εργάτες δεν έχουν να χωρίσουν τίποτε μεταξύ

108


τους, έχουν κοινά συμφέροντα. Γι’ αυτό πρέπει να εξασφαλιστεί η προσέγγιση των εργατών των δυο κοινοτήτων, να δυναμώσει η ενότητά τους. Οι εργάτες, που αποτελούν την ψυχή της κοινωνίας, έχουν ανεξάντλητες δυνάμεις και μπορούν να νικήσουν. Η πείρα, όμως, έδειξε ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει μέσω... εκπροσώπων. Η εργατική τάξη δεν χρειάζεται να δανείζεται ηγέτες. Μπορεί να εί ναι πάντοτε παρούσα η ίδια και να έχει τους δικούς της ηγέτες. Αυ τό είναι το μεγάλο ζητούμενο της εποχής μας. Αυτό θα αποτρέψει και το έγκλημα σε βάρος του κυπριακού λαού και θα συμβάλλει στη δημιουργία μιας Κύπρου ενιαίας, κυρίαρχης, ανεξάρτητης και αποστρατιωτικοποιημένης.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

I. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΜΑΡΤΥΡΩΝ

1. Αραπάκης Πέτρος του Ιωάννη, αντιναύαρχος, αρχηγός ΓΕΝ. 2. Γεωργίτσης Μιχαήλ του Νικολάου, ταξίαρχος, επικεφαλής του πραξικοπήματος στην Κύπρο. 3. Καραστρατήρας Ιωάννης του Παντελή, υποπτέραρχος, υπηρε τούσε στο ΓΕΕΦ. 4. Κομπόκης Κ ω ν /ν ο ς του Παντελή, συνταγματάρχης, αντικατα στάτης του Γεωργίτση. 5. Μπίτος Ιωάννης του Γεωργίου, αντιστράτηγος, υπηρετούσε στο ΑΕΔ. 6. Μπιτσάκης Αντώνης του Παναγιώτη, ταξίαρχος, υπηρετούσε στην Κυρήνεια. 7. Μπονάνος Γρηγόριος του Γεράσιμου, στρατηγός, αρχηγός ΑΕΔ. 8. Παπαδάκης Παύλος του Ευαγγέλου, υποστράτηγος, πήρε μέ ρος στη σύσκεψη της 2-7-74 επειδή ήταν έμπιστος του Δ. Ιωαν νίδη και είχε υπηρετήσει στην Κύπρο. 9. Παπανικολάου Αλέξανδρος του Παναγιώτη, αντιπτέραρχος, αρχηγός ΓΕΑ. 10. Πούλος Γεώργιος του Ευσταθίου, υποστράτηγος, αρχηγός πυ ροβολικού ΓΕΕΦ. 11. Σεμερτζάκης Παύλος του Αυγούστου, ταξίαρχος, υπηρετούσε στο ΓΕΑ.

112


12. Σημαιοφορίδης Αλέξανδρος του Αγαπίου, αντισυνταγματάρχης, υπηρετούσε στο κλιμάκιο της Κ ΥΠ στην Κύπρο. 13. Σπαντιδάκης Γρηγόριος, αντιστράτηγος, αρχηγός ΓΕΣ το 1967 και αντιπρόεδρος της πρώτης χουντικής κυβέρνησης. 14. Τσουμής Γεώργιος του Ιωάννου, αντιστράτηγος, υπηρετούσε στο κλιμάκιο της ΚΥΠ στην Κύπρο. 15. Χανιώτης Κων/νος του Νικολάου, αντιστράτηγος, υπηρετούσε στο ΑΕΔ.

ΕΓΚΛΗΜΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ________________________________L11

II. ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΜΑΚΑΡΙΟΥ ΠΡΟΣ ΓΚΙΖΙΚΗ

ΠΡΟΕΔΡΙΚΟΝ ΜΕΓΑΡΟΝ Εν Λευκωσία τη 2α Ιουλίου 1974 Κύριε Πρόεδρε, Μετά βαΟείας θλίψεως είμαι υποχρεωμένος να εκθέσω προς υμάς ωρισμένας απαραδέκτους εν Κύπρω καταστάσεις και γεγο νότα, δια τα οποία θεωρώ υπεύθυνον την Ελληνίκήν Κυβέρνησιν. Από της λαθραίας αφίξεως εις Κύπρον του Στρατηγού Γρίβα, κατά Σεπτέμβριον του 1971, εκυκλοφόρουν φήμαι και υπήρχον βά σιμοι ενδείξεις ότι ούτος ήλθεν εις Κύπρον κατά προτροπήν και ενθάρρυνσιν ωρισμένων εν Αθήναις κύκλων. Βέβαιον πάντως είναι ότι ο Γρίβας από των πρώτων ημεριάν της ενταύθα αφίξεώς του εί χεν επαφήν μετά υπηρετούντων εις την Εθνικήν Φρουράν αξιωμα τικών εξ Ελλάδος, παρά των οποίων έτυχε βοήθειας και συμπαραστάσεως εις την προσπάθειάν του να σχηματίση παράνομον οργάνωσιν και να αγωνισθή δήθεν δια την Ένωσιν. Και κατήρτισε την εγκληματικήν οργάνωσιν «ΕΟΚΑ Β '» , η οποία κατέστη αιτία και πηγή πολλών δεινών δια την Κύπρον. Γνωστή είναι η δράσις της οργανώσεως αυτής, η οποία υπό πατριωτικόν μανδύαν και ενωτικήν συνθηματολόγησιν διέπραξε πολιτικός δολοφονίας και πολλά άλλα εγκλήματα. Η στελεχουμένη και ελεγχομένη υπό Ελλή

114


νων αξιωματικών Εθνική Φρουρά υπήρξεν εξ αρχής ο εις έμψυχον και άψυχον υλικόν κυριώτερος τροφοδότης της «ΕΟΚΑ Β '», της οποίας τα μέλη και οι υποστηρικταί έλαβον τον εύφημον τίτλον και αυτοαπεκλήθησαν «ενωτικοί» και «ενωτική παράταξις». Πολλάκις διηρωτήθην διατί μία παράνομος και επιζήμιος εθνικώς οργάνωσις, η οποία επιφέρει διαιρέσεις και διχονοίας, διανοίγει ρήγματα εις το εσωτερικόν μας μέτωπον και οδηγεί τον Κυπριακόν Ελληνισμόν προς εμφύλιον σπαραγμόν, υποστηρίζεται υπό Ελλήνων αξιωματικών. Και πλειστάκις επίσης διηρωτήθην κατά πόσον η τοιαύτη υποστήριξις τυγχάνει της εγκρίσεως της Ελληνικής Κυβερνήσεως. Έκαμα διαφόρους σκέψεις και υποθετι κούς συλλογισμούς δια να εύρω λογικήν απάντησιν εις τας απο ρίας και τα ερωτήματά μου. Ουδεμία απάντησις, υπό οιασδήποτε προϋποθέσεις και συλλογισμούς δια να εύρω λογικήν απάντησιν εις τα απορίας και τα ερωτήματά μου. Αλλ’ αδιάψευστον πραγμα τικότητα αποτελεί η υποστήριξις της «ΕΟΚΑ Β '» υπό Ελλήνων αξιωματικών. Τα εις διαφόρους περιοχάς της νήσου στρατόπεδα της Εθνικής Φρουράς και οι πλησίον αυτών χώροι κατακοσμούνται με συνθήματα κατά της Κυπριακής Κυβερνήσεως και ιδιαιτέ ρως κατ’ εμού. Εντός των στρατοπέδων της Εθνικής Φρουράς απροκάλυπτος πολλάκις είναι η υπό Ελλήνων αξιωματικών προπαγάνδα υπέρ της «ΕΟΚΑ Β '». Γνωστόν και αδιάψευστον εί ναι επίσης το γεγονός ότι ο αντιπολιτευόμενος και υποστηρίζων την εγκληματικήν δραστηριότητα της «ΕΟΚΑ Β '» Κυπριακός τύ πος, έχων πηγήν χρηματοδοτήσεως τας Αθήνας, λαμβάνει καθοδήγησιν και γραμμήν από τους υπευθύνους του 2ου Επιτελικού Γρα φείου και του εν Κύπρω Κλιμακίου της Ελληνικής Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (ΚΥΠ). Είναι αληθές ότι, οσάκις διεβιβάζοντο υ π ’ εμού παράπονα προς την Ελληνικήν Κυβέρνησιν δια την στάσιν και συμπεριφοράν ο ρ ι σμένων αξιωματικών, είχον την απάντησιν ότι δεν έπρεπε να δι στάζω όπως καταγγέλω αυτούς ονομαστικώς και αναφέρω τας συ γκεκριμένος κατ’ αυτών κατηγορίας, δια να ανακαλώνται εκ Κύπρου. Είς μίαν μόνον περίπτωσιν έπραξα τούτο. Μου είναι δυ-


111

σάρεστον το τοιούτον έργον. Αλλά και το κακόν δεν θεραπεύεται δια της κατ’ αυτόν τον τρόπον αντιμετωπίσεώς του. Σημασίαν έχει η εκρίζωσις και πρόληψις του κακού και ουχί απλώς η αντιμετώπισις των εκ τούτου επιπτώσεων. Λυπούμαι να είπω, κύριε Πρόεδρε, ότι η ρίζα του κακού είναι πολύ βαθεία και φθάνει μέχρις Αθηνών. Εκείθεν τροφοδοτείται και εκείθεν συντηρείται και απλούται αναπτυσσόμενον το δένδρον του κακού, του οποίου τους πικρούς καρπούς γεύεται σήμερον ο Κυπριακός Ελληνισμός. Και δια να είμαι απολύτως σαφής, λέγω ότι στελέχη του στρατιωτικού καθεστώτος της Ελλάδος υποστηρί ζουν και κατευθύνουν την δραστηριότητα της τρομοκρατικής οργανώσεως «ΕΟΚΑ Β '». Εντεύθεν εξηγείται και η ανάμειξις Ελλή νων αξιωματικών της Εθνικής Φρουράς εις την παρανομίαν, την συνωμοσίαν και εις άλλας απαραδέκτους καταστάσεις. Περί της ενοχής κύκλων του στρατιωτικού καθεστώτος καταμαρτυρούν έγ γραφα, τα οποία ευρέθησαν προσφάτως εις την κατοχήν ιθυνόντων στελεχών της «ΕΟΚΑ Β '». Εκ του Εθνικού Κέντρου απεστέλλοντο αφθόνως χρήματα δια την συντήρησιν της οργανώσεως, εδίδοντο εντολαί δια την αρχηγίαν μετά τον θάνατον του Γρίβα και την ανάκλησιν του μετ’ αυτού ελθόντος εις Κύπρον ταγματάρχου Καρούσου, γενικώς δε εξ’ Αθηνών κατηυθύνοντο τα πάντα. Η γνησιότης των εγγράφων τούτων δεν είναι δυνατόν να τεθή εν αμφιβόλω, γιατί και τα δακτυλογραφημένα εξ αυτών έχουν διορθώσεις δια χειρός γενομένας και γνωστός είναι ο γραφικός χαρακτήρας του γράψαντος. Ενδεικτικώς επισυνάπτω εν τοιούτον έγγραφον. Είχον πάντοτε ως αρχήν και επανειλημμένως εδήλωσα ότι η συ νεργασία μου μετά της εκάστοτε Ελληνικής Κυβερνήσεως αποτελεί δι εμέ εθνικόν καθήκον. Το Εθνικόν συμφέρον υπαγορεύει την αρμονικήν και στενήν συνεργασίαν Αθηνών και Λευκωσίας. Οιαδήποτε και αν ήτο η Κυβέρνησις της Ελλάδος, ήτο δ ι’ εμέ η Κυβέρνησις της Μητρός Πατρίδος και έπρεπε να συνεργάζομαι μετ’ αυτής. Δεν δύναμαι να είπω ότι τρέφω ιδιαιτέραν συμπάθειαν προς στρα τιωτικά καθεστώτα και μάλιστα εις την Ελλάδα, την χώραν, η οποία εγέννησε και ελίκνισε την δημοκρατίαν. Αλλά και εις αυτήν

116


την περίπτωσιν δεν παρεξέκλινα της αρχής μου περί συνεργασίας. Αντιλαμβάνεσθε, όμως, κύριε Πρόεδρε, τας θλιβεράς σκέψεις, αι οποίαι βασανιστικώς με απασχολούν κατόπιν της διαπιστώσεως ότι άνθρωποι της Κυβερνήσεως της Ελλάδος εξυφαίνουν αδιαλείπτως κατ’ εμού συνωμοσίας και, όπερ το χειρότερον, διαιρούν και εξωθούν τον Κυπριακόν Ελληνισμόν εις την δ ι’ αλληλοσπαραγ μού καταστροφήν. Ουχί άπαξ μέχρι τούδε ησθάνθην, και εις τινας περιπτώσεις σχεδόν εψηλάφησα, εκτεινομένην αοράτως εξ Αθη νών χείρα, αναζητούσαν προς αφανισμόν την ανθρωπίνην ύπαρξίν μου. Χάριν, όμως, εθνικής σκοπιμότητος ετήρησα σιγήν. Και αυτό ακόμη το πονηρόν πνεύμα, υπό του οποίου εκυριεύθησαν οι τρεις καθαιρεθέντες Κύπριοι Μητροπολίται, οι μεγάλην κρίσιν προκαλέσαντες εν τη Εκκλησία, είχεν πηγήν εκπορεύσεώς του τας Αθήνας. Ουδέν, όμως, εν προκειμένω είπον. Σκέπτομαι μόνον και διαλογίζομαι προς τι πάντα ταύτα. Θα εξηκολούθουν δε να τηρώ σιγήν περί της ευθύνης και του ρόλου της Ελληνικής Κυβερνήσεως εις το σημερινόν δράμα της Κύπρου, εάν επί της σκηνής του δράμα τος ήμην ο μόνος πάσχων. Αλλ’ η συγκάλυψις και η σιωπή δεν επι τρέπονται, όταν πάσχη ολόκληρος ο Κυπριακός Ελληνισμός, όταν Έλληνες αξιωματικοί της Εθνικής Φρουράς κατά προτροπήν εξ Αθηνών υποστηρίζουν την «ΕΟΚ A Β '» εις εγκληματικήν δραστη ριότητα, περιλαμβάνουν πολιτικός δολοφονίας και γενικώς αποσκοπούσαν εις την διάλυσιν του κράτους. Εις την προσπάθειαν διαλύσεως της κρατικής υποστάσεως της Κύπρου μεγάλη είναι η ευθύνη της Ελληνικής Κυβερνήσεως. Το Κυπριακόν κράτος πρέπει να διαλυθή μόνον εις περίπτωσιν Ενώσεως. Μη καθισταμένης, όμως, εφικτής της Ενώσεως επιβάλλεται η ισχυροποίησις της κρατικής υποστάσεως της Κύπρου. Η Ελληνι κή Κυβέρνησις δια της όλης στάσεώς της έναντι του θέματος της Εθνικής Φρουράς ασκεί καταλυτικήν πολιτικήν επί του Κυπρια κού κράτους. Προ μηνών το εξ Ελλήνων αξιωματικών αποτελούμε· νον Γενικόν Επιτελείον της Εθνικής Φρουράς υπέβαλεν εις την Κυπριακήν Κυβέρνησιν προς έγκρισιν κατάλογον υποψηφίων δο κίμων εφέδρων αξιωματικών, οίτινες θα εφοίτων εις ειδικήν σχο


112

λήν δια να υπηρετήσουν ακολούθως κατά την διάρκειαν της στρα τιωτικής θητείας των ως αξιωματικοί. Εκ του υποβληθέντος κατα λόγου δεν ενεκρίθησαν υπό του Υπουργικού Συμβουλίου πεντήκοντα επτά εκ των υποψηφίων. Ειδοποιήθη περί τούτου γραπτώς το Γενικόν Επιτελείον. Παρά ταύτα, κατόπιν οδηγιών του Υπουργι κού Συμβουλίου, έχοντος βάσει νόμου το απόλυτον δικαίωμα διο ρισμού αξιωματικών της Εθνικής Φρουράς. Ενεργούν ασυδότως και αυθαιρέτως, το Γενικόν Επιτελείον κατεπάτησε νόμους, περιεφρόνησε την απόφασιν της Κυπριακής Κυβερνήσεως και ενέγραψεν εις την Σχολήν Αξιωματικών τους μη εγκριθέντας υποψηφί ους. Απολύτως απαράδεκτον θεωρώ την τοιαύτην στάσιν του εκ της Ελληνικής Κυβερνήσεως εξαρτωμένου Γενικού Επιτελείου της Εθνικής Φρουράς. Η Εθνική Φρουρά είναι όργανον του Κυπρια κού κράτους και υ π’ αυτού πρέπει να ελέγχεται και ουχί εξ Αθη νών. Η θεωρία περί ενιαίου αμυντικού χώρου Ελλάδος-Κύπρου έχει την συναισθηματικήν πλευράν της. Αλλ’ εν τη πραγματικότητι διάφορος είναι η κατάστασις. Η Εθνική Φρουρά, ως έχουν σήμερον ή σύνθεσις και η στελέχωσίς της, εξετράπη του σκοπού της και κα τέστη και πηγή τροφοδοσίας της «ΕΟΚΑ Β '». Αρκεί να λεχθή ότι κατά την προσφάτως ενταθείσαν τρομοκρατικήν δραστηριότητα της «ΕΟΚΑ Β » αυτοκίνητα της Εθνικής Φρουράς μετέφερον οπλισμόν και μετεκίνουν εν ασφαλεία μέλη της οργανώσεως, των οποίων επέκειτο η σύλληψις. Και δια την εκτροπήν αυτήν της Εθνι κής Φρουράς απόλυτον την ευθύνην έχουν Έλληνες αξιωματικοί, μερικοί των οποίων είναι από ποδών μέχρι κεφαλής αναμεμιγμένοι και συμμέτοχοι εις την δραστηριότητα της «ΕΟΚΑ Β '». Και εις τούτο ευθύνης άμοιρον δεν είναι το Εθνικόν Κέντρον. Ηδύνατο η Ελληνική Κυβέρνησις δ ι’ απλού νεύματός της να θέση τέρμα εις την θλιβεράν αυτήν κατάστασιν. Ηδύνατο το Εθνικόν Κέντρον να διατάξη τον τερματισμόν της ’β ίας και της τρομοκρατίας υπό της «ΕΟΚΑ Β '» , διότι εξ Αθηνών αντλεί η οργάνωσις τα μέσα συντηρήσεως και την δύναμίν της, ως εγγράφως μαρτυρούν τεκμήρια και αποδείξεις. Δεν έπραξεν, όμως, τούτο η Ελληνική Κυβέρνησις. Ως ένδειξις μιας ανεπιτρέπτου καταστάσεως σημειώ ενταύθα παρεν-

118


θετικώς ότι και εις Αθήνας ανεγράφησαν προσφάτως συνθήματα κατ’ εμού και υπέρ της «ΕΟΚΑ Β '» εις τους τοίχους ναών και άλ λων κτιρίων, συμπεριλαμβανομένου και του κτιρίου της Κυπρια κής Πρεσβείας. Και η Ελληνική Κυβέρνησις, καίτοι γνωρίζει τους δράστας, ουδενός επεδίωξε την σύλληψιν και την τιμωρίαν, ανεχομένη κατ’ αυτόν τον τρόπον προπαγάνδαν υπέρ της «ΕΟΚΑ Β '». Πολλά έχω να είπω, κύριε Πρόεδρε, αλλά δεν νομίζω ότι πρέπει να μακρηγορήσω περισσότερον. Και δια να καταλήξω, διαβιβάζω ότι η υπό Ελλήνων αξιωματικών στελεχουμένη Εθνική Φρουρά, της οποίας το κατάντημα εκλόνισε την προς αυτήν εμπιστοσύνην του Κυπριακού λαού, θα αναδιαρθρωθή επί νέας βάσεως. Εμείωσα την στρατιωτικήν θητείαν δια να ελαττωθή η οροφή της Εθνικής Φρουράς και το μέγεθος του κακού. Πιθανώς να παρατηρηθή ότι η ελάττωσις της δυνάμεως της Εθνικής Φρουράς, λόγω συντμήσεως της στρατιωτικής θητείας, δεν καθιστά αυτήν ικανή να ανταποκριθή εις την αποστολήν της εν περιπτώσει εθνικού κινδύνου. Δια λό γους, τους οποίους δεν επιθυμώ ενταύθα να εκθέσω, δεν συμμερί ζομαι αυτήν την άποψιν. Και θα παρεκάλουν όπως ανακληθούν οι στελεχούντες της Εθνικήν Φρουράν αξιωματικοί εξ Ελλάδος. Η παραμονή των εις την Εθνικήν Φρουράν κ α ιη υ π ’ αυτών δωίκησίς της θα είναι επιζήμιος εις τας σχέσεις Αθηνών και Λευκωσίας, θ α ήμην, εν τοντοις, ευτυχής, εάν ηθέλετε να αποστείλητε εις Κύπρον περί τους εκατόν αξιωματικούς ως εκπαιδευτάς και στρατιωτι κούς συμβούλους δια να βοηθήσουν εις την αναδιοργάνωσιν και αναδιάρθωσιν των ενόπλων δυνάμεων της Κύπρου. Ελπίζω, εν τω μεταξύ, να εδόθησαν εντολαί εξ Αθηνών εις την ΕΟΚΑ Β ' όπως τερματίση την δραστηριότητά της, καίτοι, εφ’ όσον αύτη δεν δια λύεται ορκπικώς, δεν αποκλείεται νέον κύμα βίας και δολοφο νιών. θλίβομαι, κύριε Πρόεδρε, διότι ευρέθην εις την ανάγκην να εί πω πολλά δυσάρεστα δια να περιγράφω εις αδράς γραμμάς με γλώσσαν ωμής ειλικρίνειας την από μακρού υφισταμένην εν Κύπρω αξιοθρήνητον κατάστασιν. Τούτο, όμως, επιβάλλει το εθνικόν συμφέρον, το οποίον έχω πάντοτε γνώμονα όλων των ενεργειών


112

μου. Δεν επιθυμώ διακοπήν της συνεργασίας μου μετά της Ελληνι κής Κυβερνήσεως. Δέον, όμως, να ληφθή υ π’ όψιν ότι δεν είμαι διωρισμένος νομάρχης ή τοποτηρητής εν Κύπρω της Ελληνικής Κυβερνήσεως, αλλ’ εκλεγμένος ηγέτης μεγάλου τμήματος του Ελληνισμού και απαιτώ ανάλογον προς εμέ συμπεριφοράν του Εθνικού Κέντρου. Το περιεχόμενον της παρούσης δεν είναι απόρρητον. Μετ’ εγκαρδίων ευχών, Ο Κύπρου Μακάριος

120________________________________________________ ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΠΠΟΣ

III. ΕΓΓΡΑΦΟ ΑΒΕΡΩΦ ΠΡΟΣ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ

Την 6ην Φεβρουάριου ε.ε. επεσκέφθην εις την οικίαν του, τη αι τήσει μου, τον στρατηγόν ε.α. Φαίδωνα Γκιζίκην. Του εδήλωσα ότι εντελώς εμπιστευτικά, και προς το παρόν, μό νον προς χρήσιν του Προέδρου της Κυβερνήσεως, εθεωρούσα χρέ ος μου να ενημερωθώ επί ωρισμένων πραγμάτων που αφορούσαν το πρόσφατον παρελθόν. Ήθελα δι’ αυτό να έχω τας απόψεις του επί των διαδραματισθέντων αφ’ ενός την 25ην Νοεμβρίου 1973 και αφ’ ετέρου την 15ην Ιουλίου. Ο στρατηγός Γκιζίκης επροθυμοποιήθη να μου ανακοίνωση παν ό,τι εγνώριζε. Εκράτησα πολύ προχείρους σημειώσεις τας οποίας και λαμβά νω υπ’ όψιν δια να γράψω το παρόν. Έθεσα τα ακόλουθα τρία ερωτήματα: 1. Πώς ήχθησαν εις την ενέργειαν της 25ης Νοεμβρίου 1973 και έπειτα εις την 15ην Ιουλίου 1974, και αφ’ ετέρου ποιοι ενεργώς ανεμίχθησαν. 2. Ποιοι ήσαν οι σκοποί της ενεργείας. 3. Αν ανεμίχθησαν ξένοι παράγοντες ή αν ενεθάρρυναν αυτήν. Επί του πρώτου σημείου ο στρατηγός είπε τα εξής: Περίπου το φθινόπωρον του 1969, άρχισαν να ακούγονται, με ταξύ των οπαδών της 2 1ης Απριλίου εις το στράτευμα, οι πρώτοι ψίθυροι αμφιβολιών δια την απόδοσιν και ιδία δια την ηθικήν του νέου καθεστώτος. Λόγω της υπαρχούσης παρακολουθήσεως οι ψί


-121

θυροι ήσαν ολίγοι και πολύ προσεκτικοί. Τα αποκαλυπτικά όμως στοιχεία, που εκοινολογούντο δια διαφόρων μέσων και ιδία των ραδιοφ. σταθμών του εξωτερικού και μερικοί έκδηλοι πλουτισμοί ή άλλοι φαβοριτισμοί, επέτειναν την κρυφήν δυσαρέσκειαν, συνε χώς δε ευρύτερα επιστεύετο ότι η ηγεσία της Επαναστάσεως διαπνεέται από έντονο εγωισμόν, από πνεύμα νεποτισμού και ότι χρη ματίζεται ή ότι βοηθεί χρηματιζόμενους ή τουλάχιστον ανέχεται τον πλουτισμόν «ημετέρων». Όλα αυτά όμως ελέγοντο πολύ εμπιστευτικά και εις περιορι σμένους κύκλους. Ο ίδιος ησθάνετο μεν μίαν δυσφορίαν αλλά δεν ήτο καλός δέκτης της δυσφορίας των άλλων, διότι ησχολείτο μόνον με τα στρατιωτικά καθήκοντα και ετήρει εις απόστασιν τους κατω τέρους του. Εγνώριζε όμως ότι οι δυσφορούντες εξαιρούσαν κάθε κατηγο ρίας τον Δημ. Ιωαννίδην τον οποίον θεωρούσαν -όπω ς και ο ίδιος— απολύτως έντιμον και στρατιώτην. Πρώτην νύξιν περί ευρυτέρας δυσφορίας του έκαμε ο Ιωαννί δης το φθινόπωρον του 1972. (Δεν το εσημείωσα αλλά αν ενθυμού μαι καλά, τούτο έγινε εις την Καβάλαν). Του είπεν ότι κλέβουν όλοι, ότι ιδία οι κατώτεροι αξιω ματική δεν ανέχονται πλέον την κατάστασιν. Την 17ην Σεπτεμβρίου 1973, τον επεσκέφθην ο έμπιστος του Ιω αννίδη λοχαγός θανόπουλος, ο οποίος του είπεν ότι οι μικροί ομι λούν πλέον περί σφαγής, ότι πρέπει η ηγεσία ν ’ αντικατασταθή δ ι’ άλλης, απολύτως ηθικής, και του έρριψε την ιδέαν ν ’ αναλάβη ο ίδιος πρόεδρος της Δημοκρατίας και ο Ιωαννίδης πρωθυπουργός. Απήντησε ότι δεν επεθύμει ν ’ αναμιχθή και δεν θα εδέχετο. Αργότερα εδέχθη θέτων ωρισμένους όρους περί υγειών εξελίξεων. Ούτω, είναι δύσκολον να λεχθή ποίος ήτο ο σκοπός της τότε μεταπολιτεύσεως, διότι όπως απεδείχθη έκαστος απέβλεπε εις δια φόρους σκοπούς. Ο ίδιος έβλεπε τον εγωισμόν του Παπαδόπουλου και την ανηθικότητα του περιβάλλοντός του, και ενόμιζε ότι δια μιας μεταπολιτεύσεως θα απεκαθίστατο η ηθική και θα εξησφαλίζετο ομαλή εξέ-

122


λιξις. Δ ι’ αυτό και ηγωνίσθη δια να περιληφθούν εις τα δύο διαγ γέλματα της 25ης Νοεμβρίου μερικαί δεσμευτικοί φράσεις. Ο Ιωαννίδης απέβλεπε εις μίαν διαιώνισιν του καθεστώτος αλλά με αυστηράν και ηθικήν διακυβέρνησιν. Αλλοι εις βραχυκυκλώσεις διαφόρων μορφών. Την Ιην Νοεμβρίου, ο Ιωαννίδης του είπεν ότι ο καλλίτερος Πρωθυπουργός θα ήτο ο Ανδρουτσόπουλος, όστις ήτο τίμιος και είχε καλήν πείραν των οικονομικών. Ενθάρρυνσιν από ξένους δεν είχαν καμμίαν, ουδείς δε ξένος εγνώριζε τίποτε. Η επίσκεψις του Αμερικανού στρατηγού Ζάις εις την Έδραν της Στρατιάς εις Λάρισαν, ήτο καθαρώς εθιμοτυπική και ουδέν ελέχθη σχετικώς εκατέρωθεν. Ακόμη και Έλληνες ενήμεροι ήσαν ελάχιστοι. Ουδείς εκ των αρ χηγών εγνώριζε. Ενήμερος ήτο ο στρατηγός Μπονάνος, τότε διοι κητής Γ ' Σώματος Στρατού και οι Χρήστος Πυρόπουλος και Σπύρος Ηλιόπουλος. Κάποια νύξις είχε γίνει προς τον Υποπτέραρχον Παπανικολάου, τότε Διοικητήν της 28 Τ Α Δ εις Λάρισαν. Πιθανώτατα θα εγνώριζαν επίσης τα σχεδιαζόμενα μερικοί εκ των πολύ εμπίστων του Ιωαννίδη. Την παραμονήν το εσπέρας οι μυηθέντες ανήλθαν εις 430. Το πρωί της 25ης Νοεμβρίου, ο ίδιος ο στρατηγός Γκιζίκης ετηλεφώνησε εις τον αντ/τηγον Γαλατσάνον τότε Δ/τήν Β Σ Σ, ενώ ο Ιωαννίδης και ο Ανδρουτσόπουλος εκάλουν διάφορα πρόσωπα (Παλαμάν, Τσουδερόν κ.ά.) δια ν ’ αναλάβουν Υπουργεία. Ο στρατηγός Γκιζίκης επρόκειτο να μεταβή εις Αγκυραν δ ι’ εθιμοτυπικήν επίσκεψιν. Προς παραπλάνησιν της Στρατιωτικής Ηγε σίας, ήτις φαίνεται κάτι είχε υποψιασθή, ησχολήθη ολόκληρον την πρωίαν 24ην με προετοιμασίαν ταξειδίου, μέχρι παραλαβής αναγκαιούντος συναλλάγματος. Και εκ των ανωτέρω και εξ όσων από αλλού έχω ακούσει, π ι στεύω ότι ο στρατηγός Γκιζίκης δεν συμμετείχε ενεργώς εις την «οργάνωσιν» της συνωμοσίας προς ανατροπήν του καθεστώτος Παπαδοπούλου. Την ωργάνωσαν επιμελώς ο Ιωαννίδης και ολίγοι έμπιστοί του. Ο στρατηγός Γκιζίκης τους εδάνεισε το καλόν του


J21

όνομα και είχε μίαν μικράν ανάμιξιν τας εντελώς ή την εντελώς τελευταίαν ημέραν. Όσον δια τα περαιτέρω, -ω ς προς τον στρατηγόν Γκιζίκην—χαρακτηριστικόν είναι τούτο. Το είπε απαντών σε μένα κατά τη δρα ματική σύσκεψιν του απογεύματος της 23ης Ιουλίου 1974: «Κατελήφθημεν πολύ γρήγορα από απογοήτευσιν μόλις είδαμε και ακούσαμε τον κ. Ανδρουτσόπουλο εις την τηλεόρασιν.» Περί της 15ης Ιουλίου 1974: Τα γεγονότα δεν οφείλονται, ως πιστεύεται συνήθως εις την γνωστήν επιστολήν Μακαρίου σχετικώς με την απόσυρσιν των Ελλήνων αξιωματικών της Εθνοφρουράς. Η επιστολή επέσπευσε τα γεγονότα. Ο Μακάριος είχε προκαλέσει πολλάς δυσχερείας και επιστεύετο ότι απέβλεπε μόνον εις εγωιστικούς σκοπούς. (Σημειώνω ότι εις το ΕΑΤ- ΕΣΑ, το καλοκαίρι του 1973, σχεδόν όλοι οι υπηρετούντες εκεί υπεστήριζαν επιμόνως ότι ο Μακάριος προσπαθούσε να κόψη τους δεσμούς των Ελληνοκυπρίων με τον Ελληνισμόν. Μίαν εκ των πολλών αποδείξεων της προσπαθείας του εβεβαίωναν ότι δεν την είχαν πιστεύσει και δ ι’ αυτό την είχαν ελέγξει οι ίδιοι: εβεβαίωναν ότι κατ’ εντολήν του Μακαρίου εις τας αιθούσας των σχολείων είχαν καταβιβασθή όλαι αι εικόνες των ηρώων της Επαναστάσεως του ’21, και είχαν αναρτηθή αι εικόνες του Αυξεντίου, του Καραολή και των άλλων ηρώων της ΕΟΚΑ. Εις τοιαύτας λεπτομερείας δεν εισήλθε ο στρατηγός Γκιζίκης. Την αναφέρω ως χαρακτηριστικήν). Πέραν των εγωιστικών σκοπών του Μακαρίου αλλά και λόγω αυτών, επιστεύετο ότι ο Μακάριος υπέκυπτε εις την επιρροήν του Λυσαρίδη και άλλων αριστερών. Είχε δημιουργήσει πολλάς και ποικίλας υποψίας. Όταν εφοβήθη την παρουσίαν των Ελλήνων αξιωματικών, δια ν ’ απαλλαγή αυτών, απεφάσισε (ως είχε πάντως ανακοινώσει εις πρε σβευτήν Λαγάκον και στρατηγόν Ντενίσην, διοικητήν της Εθνοφρου ράς) την μείωσιν της Εθνοφρουράς από 11.000 άνδρας εις 4300. (Τούτο μου είχε αναφέρει και ο κ. Κρανιδιώτης μετά την αποστο

124


λήν της γνωστής επιστολής ως μέσον εξαναγκασμού αναχωρήσεως πέραν του ημίσεος των εξ Ελλάδος αξιωματικών). Η μείωσις αυτή της δυνάμεως της Εθνοφρουράς θα εσήμαινε μεγάλην μείωσιν της δυνατότητος αντιστάσεως κατά των Τούρκων. Η απόλυσις δύο κλάσεων είχε αποφασισθή από τον Μακάριον δια την 20ήν Ιουλίου. Τότε ο Ιωαννίδης εσκέφθη ότι δεν υπήρχε άλλη λύσις παρά η ανατροπή του Μακαρίου. Ο Ιωαννίδης έθεσε το θέμα εις σύσκεψιν εις την οικίαν του Ανδρουτσοπούλου, εις την οποίαν ήσαν παρόντες μόνον οι Ανδρουτσόπουλος-Γκιζίκης-Ιωαννίδης-Μπονάνος. Εδίστασαν και οι τρεις και τελικώς αντετάχθησαν φοβούμενοι τας συνεπείας. Ο στρατηγός Γκιζίκης ετήρησε αυτή την στάσιν μολονότι προ της συσκέψεως, ιδιαιτέρως, ο Ιωαννίδης, όστις είχε επαφάς με την CIA, του είχε πει ότι η CIA του είχε επανειλημμένως πει ότι αι ΗΠΑ δεν θα έβλεπαν δυσαρέστως την απομάκρυνσιν του Μακαρίου. Του είπεν επίσης ότι από υποκλοπήν είχεν εις χείρας του σήμα συμφώνως προς το οποίον η Τουρκία θα έβλεπε ευχαρίστως την αντικατάστασιν του Μακαρίου, εις τον οποίον δεν είχεν καμμίαν εμπι στοσύνην. Δεν γνωρίζει μέχρι ποίου βαθμού τούτο είναι αληθές. Τότε το επίστευεν, ιδία λόγω των καχυποψιών που προκαλούσε εις ξένους η πολιτική του Μακαρίου. Εις δευτέραν σύσκεψιν των τεσσάρων εις την οικίαν Ανδρου τσοπούλου, το απεφάσισαν. Εμυήθη αμέσως ο στρατηγός Γαλατσάνος, Αρχηγός Στρατού, όστις ήτο εκ των πλέον φοβισμένων από τα όσα έπραττε ο Μακάριος. Ταύτα περί τα τέλη Ιουνίου. Ο Διοικητής της Εθνοφρουράς, στρατηγός Ντενίσης, δεν εθεωρείτο βέβαιον ότι θα εκτελούσε το σχέδιον. Δ ι’ αυτό εκλήθη εις τας Αθήνας «δι’ υπηρεσιακούς λόγους» και ηχρηστεύθη. Την 2αν Ιου λίου έλαβε χώραν σύσκεψις εις το γραφείο του στρατηγού Μπονάνου, εις το Πεντάγωνον, εις την οποίαν πλην του Γκιζίκη, Ανδρου τσοπούλου, Ιωαννίδη, Μπονάνου, εκλήθησαν να συμμετάσχουν οι Ταξίαρχοι Γεωργίτσης, Επιτελάρχης Εθνοφρουράς, και Αν/ρχης


-125

Κομπόκης, Διοικητής των εν Κύπρω ΛΟΚ, ως και ο Παπαδάκης όστις είχε διατελέσει επί διετίαν επιτελάρχης της Εθνοφρουράς, ήτο φανατικά κατά του Μακαρίου, εγνώριζε άριστα πρόσωπα και πράγματα, και είχε ανακληθή και τοποθετηθή εν Ελλάδι προ ολί γων εβδομάδων. Ελέχθη εις τους τελευταίους ότι πρέπει να ενεργήσουν. Συνεζητήθη σκοπός και σχέδιον. Την ιδίαν ημέραν εστάλη η επιστολή Μακαρίου ήτις επεδόθη εις παραλήπτην της στρατηγόν Γκιζίκην, από κ. Κρανιδιώτην, την 3ην Ιουλίου εις τας 11 π.μ. Τούτο ηύξησε την αποφασιστικότητα των ήδη ενημέρων. Δυο-τρεις ημέρας αργότερα, μετά καθορισμόν σχεδίου -Π απαδάκης ο κυριώτερος σχεδιαστής- οι Γεωργίτσης και Κομπόκης επέ στρεψαν εις Κύπρον. Εμύησαν αρκετούς αξιωματικούς, και μόνον εις ίλαρχος διετύπωσεν επιφυλάξεις, ερωτών αν εγνώριζε πάντα ταύτα το Κέντρον και ζητών να διατάξη ο Αρχηγός Στρατού. Ο Γαλατσάνος του έστειλε μήνυμα. Μερικάς ημέρας προ του πραξικοπήματος εκλήθη εις τας Αθή νας Ταγματάρχης όστις απεστήθισε το διάγγελμα το οποίον είχε συνταχθή δια να το εξαγγείλη η Εθνοφρουρά μετά την εκτέλεσιν του εγχειρήματος. Δεν γνωρίζει ποίος συνέταξε το μήνυμα. Ίσως ο Ιωαννίδης. 3-5 ημέρας προ του εγχειρήματος, ο Ταγματάρχης αποστηθίσας το διάγγελμα, ανεχώρησε. Οι άλλοι Αρχηγοί όπλων, ναύαρχος Αραπάκης, υποπτέραρχος Παπανικολάου, ουδέν εγνώριζαν. Ουδείς άλλος εγνώριζε πλην ίσως 2-3 πρώην Διοικητών μονάδων εν Κύπρω. Εκ των Ελλήνων Υπουργών ουδείς ανεξαιρέτως εγνώριζε. Ο Ανδρουτσόπουλος ήτο πάρα πολύ εχέμυθος και δεν θα το ενεπιστεύετο εις ουδένα. Κακός δαίμων της όλης υποθέσεως υποθέτει ότι ήτο ο Παπαδά κης, όστις και θα παρέσυρε τον Ιωαννίδην. Ο Παπαδάκης υπηρε τούσε εν Κύπρω κατά τας περιόδους ’61 -63 και ’70-73. Η εντολή προς Γεωργίτσην, Κομπόκην ήτο, μόλις ανατροπή ο

126


Μακάριος, να ορκίσουν Πρόεδρον τον Κληρίδην, ή αν τούτο αδύ νατον, δύο άλλους (δεν ενθυμείται τα ονόματα) ο εις των οποίων ήτο ο γνωστός ανώτατος δικαστικός (όχι Τορναρίτης). Αλλά ο Κληρίδης με τας πρώτας βολάς κατά Αρχιεπισκοπής εξηφανίσθη κρυπτόμενος, ο εις των άλλων δύο ήτο εκτός Κύπρου, και ο τρίτος δεν εδέχθη. Ούτω ώρισε Σαμψών. Τούτο προεκάλεσε μεγάλην απογοήτευσιν εις τους εν Αθήναις. Οι καθορισθέντες σκοποί του πραξικοπήματος ήσαν: -Ν ’ αποφευχθή η μείωσις του αριθμού των υπηρετούντων εις την Εθνοφρουράν. -Ν ’ ανατροπή ο Μακάριος δια να σταματήσουν αι ερωτοτροπίαι του με Σοβιετικήν Ένωσιν και άλλους αριστερούς, τοπικούς και μη. -Ε ν περιπτώσει συγκρούσεως με την Τουρκίαν, ν ’ απασχολη θούν τουρκικοί δυνάμεις εν Κύπρω ώστε ν ’ ανακουφισθούν Έβρος και Νήσοι. -Καλλιτέρα διαχείρισις Κυπριακού (όχι άμεσος Ένωσις) χω ρίς την παρεμβολήν εμποδίων από Μακάριον. Τέλος ο στρατηγός Γκιζίκης πιστεύει ότι πράγματι ο Ιωαννίδης είχε ενθαρρύνσεις από την CIA. Εις αμφιβολίας ιδικάς μου (παρετήρησα ότι αι ΗΠ Α είχαν κάθε λόγον ν ’ αποφύγουν ενέργειαν που θα εψύχραινε τας ελληνοτουρκικός σχέσεις ή και ηδύνατο να οδηγήση εις σύγκρουσιν), ο στρατηγός Γκιζίκης απήντησε, λέγων ότι πιθανόν η ενθάρρυνσις να προήρχετο από την CIA μόνον ή έστω από δευτέρας σειράς όργανά της. Πάντως, θεωρεί ότι υπήρξε μία ενθάρρυνσις. 13 Φεβρουάριου 1975

IV. ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ Γ.Γ ΤΟΥ ΟΗΕ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΤΙΣ 3 ΑΠΡΙΛΗ 1992 (S/23750)

1. Η παρούσα έκθεση, όσον αφορά την αποστολή μου για το Κυ πριακό, υποβάλεται ύστερα από αίτηση των μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας να αναφέρω μέχρι τον Απρίλη του 1992, αν έχει γίνει ικα νοποιητική πρόοδος ώστε να συγκληθεί η ανωτάτου επιπέδου διε θνής διάσκεψη και, στην περίπτωση που οι συνθήκες δεν είναι ώριμες, να μεταφέρω στο Συμβούλιο το σύνολο των ιδεών όπως θα έχουν εξε λιχθεί μέχρι τότε μαζί με τη δική μου εκτίμηση της κατάστασης. 2. Η έκθεση διαιρείται σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος, περιγρά φω τις προσπάθειες για να προετοιμασθεί μια σειρά ιδεών για μια συμφωνία πλαίσιο. Το δεύτερο μέρος αφιερώνεται στις ιδέες που έχουν συζητηθεί. Και τέλος στο τρίτο μέρος θα υποβάλω τα συμπε ράσματα και τις συστάσεις μου.

Οι προσπάθειες μέχρι σήμερα 3. Τα μέλη του Συμβουλίου θα θυμούνται ότι μετά την άκαρπη συνάντηση των ηγετών των δυο κοινοτήτων και του προκατόχου μου από 26 Φλεβάρη μέχρι 2 Μάρτη 1990 το Συμβούλιο υιοθέτησε το ψήφισμα 649 (1990). Μετά τη μελέτη της έκθεσης του προκατό χου μου το Συμβούλιο έκανε καθαρό για μια ακόμη φορά ότι η λύση

128


που προέβλεπε βασιζόταν στην ύπαρξη ενός κυπριακού κράτους που θα περιλάμβανε δυο κοινότητες και ότι ο σκοπός ήταν ένα νέο σύνταγμα για το κράτος της Κύπρου που θα ρυθμίζει τις σχέσεις μεταξύ των δύο κοινοτήτων σε μια ομοσπονδιακή, δικοινοτική και διζωνική βάση. Το Συμβούλιο επανέλαβε ότι η αποστολή του Γενι κού Γραμματέα ήταν να εξασφαλίσει τη συμμετοχή των δυο κοινο τήτων σε ισότιμη βάση. Παρακάλεσε τον Γενικό Γραμματέα να εντείνει τις προσπάθειες του και να βοηθήσει τις δυο κοινότητες, κάνοντας υποδείξεις, για να διευκολυνθούν οι διαπραγματεύσεις. Και οι δυο πλευρές επιβεβαίωσαν την πλήρη αποδοχή του ψηφί σματος 649(1990). 4. Κατά τη διάρκεια του δεύτερου εξαμήνου του 1990, έγιναν χωριστές συζητήσεις ανάμεσα στους εκπροσώπους του Γενικού Γραμματέα και τους ηγέτες των δυο κοινοτήτων, για να εξετάσουν ιδέες που μπορούσαν να οδηγήσουν τις δυο πλευρές κοντά σε μια συμφωνία σε καθένα από τα κεφάλαια και υποκεφάλαια μιας γενι κής συμφωνίας: (α) Γενικοί σκοποί της συμφωνίας (β) Κατευθυντήριες αρχές της ομοσπονδίας (γ) Συνταγματικές πλευρές της ομοσπονδίας: 1. Εξουσίες και λειτουργίες της ομοσπονδιακής κυβέρνησης. 2. Δομή, σύνθεση και λειτουργία της ομοσπονδιακής κυβέρνησης. 3. θεμελιώδη δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένων των τριών ελευθεριών και τα πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστι κά δικαιώματα. δ) Ασφάλεια και εγγυήσεις ε) Εδαφικοί διακανονισμοί στ) Πρόσφυγες ζ) Οικονομική ανάπτυξη και εξασφαλίσεις η) Μεταβατικές ρυθμίσεις Αναγνωριζόταν ότι εν όψη της ολοκληρωμένης συνολικής φύ σης μιας συμφωνίας σε όλα τα κεφάλαια έπρεπε να διατυπωθούν με ίδια σαφήνεια, έπρεπε να αναπτυχθούν παράλληλα, και δεν θα επι διωκόταν συμφωνία μέχρις ότου αυτό έχει επιτευχθεί.


J29.

5. Από τις 27 Μάρτη 1991, ήταν δυνατό να αναφερθεί στα μέλη του Συμβουλίου ότι οι συνομιλίες, που είχαν συνοδευτεί από συζη τήσεις ανάμεσα σε έναν από τους εκπροσώπους του Γενικού Γραμ ματέα και έναν ανώτατο αξιωματούχο του υπουργείου Εξωτερικών της Τουρκίας, υπήρξαν χρήσιμες και για την υπογράμμιση των ζητη μάτων ιδιαίτερης σημασίας για την κάθε πλευρά και για τον καθορι σμό σύγκλησης των νόμιμων ανησυχιών και συμφερόντων σ’ έναν αριθμό ζητημάτων σε βαθμό που θα έκανε δυνατή τη συμφωνία. 6. Στην πορεία των συζητήσεων, η τουρκοκυπριακή πλευρά είχε τονίσει ιδιαίτερα τη σημασία της διζωνικότητας, της πολιτικής ισό τητας, της αποτελεσματικής συμμετοχής της στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση, και της ασφάλειας που περιλαμβάνονται στα κεφάλαια γενικοί σκοποί, κατευθυντήριες αρχές, συνταγματικές πλευρές της ομοσπονδίας και ασφάλεια και εγγυήσεις αντίστοιχα. Η ελληνοκυ πριακή πλευρά είχε τονίσει κύρια το εδαφικό ζήτημα, το προσφυγικό, την αποτελεσματική λειτουργία της ομοσπονδιακής κυβέρνη σης, και την ασφάλεια, που περιλαμβάνονται στα κεφάλαια εδαφικές ρυθμίσεις, πρόσφυγες, συνταγματικές πλευρές της ομο σπονδιακής κυβέρνησης, και ασφάλεια και εγγυήσεις αντίστοιχα. 7 . Σημειωνόταν ότι οι διευκρινίσεις που προέκυψαν στην πο ρεία των συζητήσεων θα έπρεπε να καταστήσουν δυνατή μια προ σέγγιση των δυο πλευρών σε απόσταση συμφωνίας, ειδικότερα στους γενικούς σκοπούς, τις κατευθυντήριες αρχές, την ασφάλεια και τις εγγυήσεις. 8 . Αφ’ ετέρου, τονίσθηκε ότι υπήρχε ένας αριθμός ζητημάτων για τα οποία οι λύσεις παρέμειναν προς διευκρίνιση, ιδιαίτερα, οι εδαφικές ρυθμίσεις και το προσφυγικό. Τα κύρια προβλήματα που προέκυπταν α π ’ αυτά τα ζητήματα είναι οι περιοχές που θα υπα χθούν υπό Ελληνοκυπριακή διοίκηση και οι πρόσφυγες από τη μια κοινότητα να μπορούν να παραμείνουν στην περιοχή που θα διοικείται από την άλλη κοινότητα. Το Μάρτη του 1991, έγινε αισθητό ότι μπορούσαμε να φτάσουμε σε λύση αν μπορούσαμε να έχουμε πρόοδο στις εδαφικές ρυθμίσεις και τους πρόσφυγες. Ενομίζετο ότι αυτό μπορούσε να επιτευχθεί σε λίγους μήνες.

130


9. Στις 27 Ιούνη 1991, τα μέλη του Συμβουλίου πληροφορήθηκαν ότι οι συζητήσεις που είχαν λάβει χώρα από το Μάρτη 1991, δεν μπό ρεσαν να φέρουν πρόοδο στα προαναφερόμενα ζητήματα. Η ιδέα για μια υψηλού επιπέδου συνάντηση, που πρότεινε ο πρόεδρος Οζάλ τον προηγούμενο μήνα, αντιμετωπίσθηκε ευνοϊκά υπό την προϋπόθεση ότι θα προετοιμάζετο καλά, ώστε να εξασφαλισθεί η επιτυχία της. Υπογραμμίστηκε ότι για μια ικανοποιητική λύση, έπρεπε να υπάρ ξει σύγκλιση και στα οκτώ κεφάλαια μιας συμφωνίας και τονίστηκε και πάλι ότι ήταν επείγουσα ανάγκη να υπάρξει πρόοδος στο εδαφι κό και το προσφυγικό πρόβλημα. Σημειώθηκε επίσης ότι η θέση των δυο πλευρών διέφερε στο θέμα της ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Κα θώς θα θυμόσαστε, τα μέλη του Συμβουλίου συνέπιπταν σ ’ αυτήν την εκτίμηση και συμφωνούσαν ότι ένας περαιτέρω γύρος συνομιλιών θα ανελαμβάνετο τον Ιούλη και τον Αύγουστο, για να οδηγήσει τα δυο μέρη κοντά σε μια συμφωνία-πλαίσιο. 10. Στην πορεία των συζητήσεων, από τον Ιούλη μέχρι το Σε πτέμβρη, στη Λευκωσία, την Αγκυρα και την Αθήνα, οι εκπρόσω ποι του Γενικού Γραμματέα συνέχισαν τη διαδικασία αναζήτησης αντιδράσεων και προτάσεων στη βάση των οποίων οι ιδέες έγιναν περισσότερο λεπτομερείς και τροποποιήθηκαν, σε μια προσπάθεια να αντανακλούν με λογικό και δίκαιο τρόπο τα νόμιμα συμφέρο ντα και ανησυχίες των δυο πλευρών. Με την ολοκλήρωση των συ νομιλιών τον Αύγουστο του 1991 στην Αγκυρα, ήταν προφανές ότι, αν και οι δυο πλευρές διαφωνούσαν σε ορισμένα ζητήματα, και οι εδαφικές ρυθμίσεις έπρεπε να προσδιοριστούν παραπέρα, το σύ νολο των ιδεών που είχαν παρουσιασθεί, αντιπροσώπευαν ένα ση μαντικό βήμα προς τα μπρος που θα μπορούσε ν ’ αποτελέσει βάση για την επεξεργασία μιας συμφωνίας. Όμως, στην έκθεση της 8 Οκτώβρη 1991, εξηγήθηκε ότι οι ελπίδες ότι μια υψηλού επιπέδου συνάντηση, θα ελάμβανε χώρα το Σεπτέμβρη για να καταρτιστεί ένα γενικό πλαίσιο συμφωνίας, δεν θα εκπληρώνονταν. 11. Στην απόφαση 716(1990), το Συμβούλιο Ασφαλείας σημείω σε με ικανοποίηση την πρόοδο που έγινε στην προετοιμασία μιας σειράς ιδεών, αλλά έκφρασε την ανησυχία του για τις δυσκολίες


121

που είχαν προκύψει για την ολοκλήρωση αυτής της εργασίας. Ανά μεσα στα άλλα επαναβεβαίωσε τα προηγούμενα ψηφίσματά του και ότι η θέση του για τη λύση του Κυπριακού προβλήματος είχε ως βάση ένα Κυπριακό κράτος που περιλαμβάνει δυο πολιτικά ίσες κοινότητες. Σε σχέση με αυτό το Συμβούλιο υιοθέτησε τον ακόλου θο ορισμό της πολιτικής ισότητας: «Εφόσον η πολιτική ισότητα δεν σημαίνει ίση αριθμητική συμ μετοχή σε όλους τους κλάδους της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και διοίκησης θα έπρεπε να αντανακλάται σε όλα τα άλλα με διάφο ρους τρόπους: Για την έγκριση ή τροποποίηση του ομοσπονδιακού συντάγματος του κράτους της Κύπρου απαιτείται η συμφωνία και των δύο κοινοτήτων. Να υπάρχουν εγγυήσεις που θα εξασφαλί ζουν ότι η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δεν θα είχε τη δυνατότητα να υιοθετήσει οποιοδήποτε μέτρο ενάντια στα συμφέροντα της μιας κοινότητας και στην ισότητα και τις πανομοιότυπες εξουσίες και λειτουργίες στα δυο ομόσπονδα κράτη.» 12 . Το Συμβούλιο ζήτησε από τους ηγέτες των δύο κοινοτήτων και την Ελλάδα και την Τουρκία να συνεργαστούν με τον Γενικό Γραμματέα και τους εκπροσώπους του και παρακάλεσε τον Γενικό Γραμματέα να αναφέρει το αργότερο το Νοέμβρη του 1991 αν υπάρχει επαρκής πρόοδος για να συγκληθεί η υψηλού επιπέδου συ νάντηση. Το Συμβούλιο θα θυμάται ότι εξαιτίας των βουλευτικών εκλογών στην Τουρκία και την κυβερνητική αλλαγή που ακολούθη σε στη χώρα αυτή οι συνομιλίες που ζητούσε το ψήφισμα 716(1990) δεν μπορούσαν να ξαναρχίσουν πριν το τέλος του 1991. 13 . Στις 9 Γενάρη του 1992, έγραψα στους ηγέτες των δυο κοινο τήτων και στους πρωθυπουργούς της Ελλάδας και της Τουρκίας υπογραμμίζοντας τη σημασία που έδινα σε μια γρήγορη διευθέτηση του Κυπριακού ζητήματος και την ανάγκη να προχωρήσουμε γορ γά ώστε να εκπληρώσουμε την εργασία που μας είχε ζητήσει το Συμβούλιο Ασφαλείας. Προς αυτό το στόχο, πρότεινα οι εκπρόσω ποί μου να ξαναρχίσουν συνομιλίες με τους ηγέτες των δυο κοινο τήτων στην Κύπρο και με την Ελλάδα και την Τουρκία. 14. Στις 20 και 21 Γενάρη 1992, συναντήθηκα με τον πρόεδρο

132

ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΠΠ.ΟΣ

Βασιλείου και τον εξοχότατο (!) κ. Ντεκτάς αντίστοιχα για να εξε τάσουμε το Κυπριακό πρόβλημα. Τόνισα τη σημασία της διατήρη σης του ρυθμού που είχε επιτευχθεί το τελευταίο χρόνο και επανέλαβα την ανάγκη να προωθήσουμε γοργά τις διαδικασίες. Αμφότεροι οι ηγέτες ανταποκρίθηκαν θετικά στην πρότασή μου να αρχίσουν συνομιλίες με τους εκπροσώπους μου το Φλεβάρη. Στις 13 και 16 Φλεβάρη, έλαβα απαντήσεις από τον πρωθυπουργό της Ελλάδας Μητσοτάκη και τον πρωθυπουργό της Τουρκίας Ντεμιρέλ αντίστοιχα που συμφωνούσαν για την επίσκεψη των εκπροσώ πων μου. Είχα, επίσης, την ευκαιρία να συζητήσω το Κυπριακό πρόβλημα με τον έλληνα υπουργό Εξωτερικών Σαμαρά στις 24 Γε νάρη και με τον τούρκο πρωθυπουργό Ντεμιρέλ στις 14 Φλεβάρη που με διαβεβαίωσαν και οι δυο για την πλήρη υποστήριξη των κυ βερνήσεων τους. 15. Οι εκπρόσωποί μου άρχισαν στην Κύπρο έναν πρώτο κύκλο συνομιλιών από τις 5 μέχρι τις 9 Φλεβάρη. Είχαν αρκετές συναντή σεις με τον πρόεδρο Βασιλείου κατά τις οποίες συζήτησαν τις πιο πρόσφατες ιδέες για κάθε ένα από τα οκτώ κεφάλαια και τα μέτρα καλής θέλησης που τα συνοδεύουν. Λόγω της ασθένειάς του, μια όμοια συνάντηση δεν έλαβε χώρα με τον εξοχότατο (!) κ. Ντεκτάς. Από τις 18 μέχρι τις 20 Φλεβάρη, οι εκπρόσωποί μου επισκέφθηκαν την Αγκυρα όπου συναντήθηκαν με τον τούρκο υπουργό Εξωτερι κών Σετίν και τους άλλους τούρκους αξιωματούχους για να εξετά σουν τις ιδέες. Από τις 25 μέχρι τις 27 Φλεβάρη, ήταν στη Λευκωσία όπου συζήτησαν τις προτάσεις με τον εξοχότατο (!) κ. Ντεκτάς. Επίσης ενημέρωσαν τους ηγέτες των δυο κοινοτήτων για τις από ψεις που εκφράστηκαν από την άλλη πλευρά. Τελικά, στις 28 και 29 Φλεβάρη, οι εκπρόσωποί μου ήταν στην Αθήνα όπου είχαν μια όμοια συνάντηση με τον υπουργό Εξωτερικών Σαμαρά και άλλους αξιωματούχους. Δυστυχώς, αυτές οι συζητήσεις δεν πέτυχαν να προωθήσουν τα ζητήματα. Οι δυσκολίες που περιγράφηκαν στην έκθεση της 8 Οκτώβρη 1991 παρέμειναν. 16 . Στις 26 και 30 Μάρτη 1992, εξέτασα ξανά την κατάσταση με τον πρόεδρο Βασιλείου και τον εξοχότατο (!) κ. Ντεκτάς αντίστοι


m

χα. Αμφότεροι οι ηγέτες μου είπαν για την επιθυμία τους να συνεχίσουν να συνεργάζονται μαζί μου και με τους εκπροσώπους μου. Υπενθύμισα ότι το περασμένο καλοκαίρι φαινόταν ότι μια συμφω νία ήταν εφικτή αλλά από τότε οι προσδοκίες διαψεύστηκαν. Ό χι μόνο δεν υπήρξε πρόοδος, αλλά σε μερικά ζητήματα είχαμε και οπισθοδρόμηση.

Οι ιδέες 17. Οι προτάσεις που περιγράφονται πιο κάτω και που προέκυψαν από τις συνομιλίες του περασμένου χρόνου παρέχουν τα στοι χεία για μια δίκαιη λύση σε έναν σημαντικό αριθμό στοιχείων της συμφωνίας πλαίσιο. Αν μπορεί να γίνει μια παρόμοια πρόοδος στα σοβαρά ζητήματα, ιδιαίτερα στο εδαφικό και το προσφυγικό, μπο ρεί να επιτευχθεί μια συνολική λύση. 18. Οι ιδέες ενσωματώνουν τις σύμφωνημένες αντιλήψεις που διέπουν μια λύση, δηλαδή: «Η Κύπρος είναι το κοινό σπίτι της ελληνοκυπριακής κοινότη τας και της τουρκοκυπριακής κοινότητας. Η σχέση τους δεν είναι πλειοψηφίας και μειοψηφίας, αλλά μιας από τις δυο κοινότητες στο κράτος της Κύπρου. Η εντολή που μου δόθηκε από το Συμβού λιο Ασφαλείας κάνει καθαρό ότι η αποστολή μου καλών υπηρε σιών είναι και με τις δύο κοινότητες. Η εντολή μου είναι επίσης ρη τή ότι η συμμετοχή των δύο κοινοτήτων σε αυτή τη διαδικασία είναι ισότιμη. Η λύση που αναζητείται έτσι είναι μια λύση που πρέ πει ν ’ αποφασίσουν και να αποδέχονται και οι δυο κοινότητες. Πρέπει επίσης να σέβεται την πολιτιστική, θρησκευτική, κοινωνική και γλωσσική ταυτότητα κάθε κοινότητας. Οι υψηλού επιπέδου συμφωνίες το 1977 και 1979 ανάμεσα στις δύο κοινότητες, καθώς και η εντολή που μου εμπιστεύθηκε το Συμ βούλιο Ασφαλείας, έχουν καθορίσει πλαίσιο, μέσα στο οποίο πρέ πει να βρεθεί μια λύση. Οι δυο κοινότητες και το Συμβούλιο Ασφα λείας έχουν συμφωνήσει για μια λύση που θα εξασφαλίζει την κυριαρχία, την ανεξαρτησία, την εδαφική ακεραιότητα και το αδέ

134


σμευτο της Κύπρου. Οι δυο κοινότητες έχουν, στη συμφωνία υψη λού επιπέδου του 1979, απορρίψει ειδικά την προοπτική ένωσης του όλου ή μέρους με μία ή άλλη χώρα και οποιαδήποτε μορφή διαμελισμού ή απόσχισης. Οι δυο κοινότητες έχουν δηλώσει ότι επιθυ μούν να δημιουργήσουν μια ομοσπονδία που θα είναι δικοινοτική όσον αφορά τις συνταγματικές πλευρές και διζωνική όσον αφορά τις εδαφικές πλευρές». 19. Ενσωματώνουν την αντίληψη της πολιτικής ισότητας των δυο κοινοτήτων που υιοθετήθηκε από το Συμβούλιο Ασφαλείας στο ψήφισμα 716(1991). 20. Η διζωνικότητα της ομοσπονδίας αντανακλάται στο γεγο νός ότι κάθε ομόσπονδο κράτος θα διοικείται από μια κοινότητα που θα έχει εξασφαλισμένη μια καθαρή πλειοψηφία πληθυσμού και ιδιοκτησίας γης στο έδαφός της. Αντανακλάται στο γεγονός ότι κάθε ομόσπονδο κράτος θα διοικείται από μια κοινότητα που θα έχει εξασφαλισμένη μια καθαρή πλειοψηφία πληθυσμού και ιδιοκτησίας γης στο έδαφός της. Αντανακλάται επίσης στο γεγονός ότι η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δεν θα επιτρέπεται να σφετερίζεται εξουσίες και λειτουργίες των ομόσπονδων κρατών, ούτε το ένα ομόσπονδο κράτος μπορεί να σφετερίζεται εξουσίες και λειτουρ γίες του άλλου. 21. Η ενότητα της χώρας εξασφαλίζεται μέσω της μοναδικής διε θνούς προσωπικότητας και κυριαρχίας του κράτους της Κύπρου καθώς και της μοναδικής ιθαγένειας και της διατήρησης της εδαφι κής ακεραιότητας. 22. Οι εξουσίες και οι λειτουργίες της ομοσπονδιακής κυβέρνη σης όπως προβλέπονται θα εξασφαλίζουν την αποτελεσματική συμμετοχή των δυο κοινοτήτων καθώς και την αποτελεσματική λειτουργία της κυβέρνησης, και περιλαμβάνουν κατάλληλους μη χανισμούς λύσης αδιεξόδων. Προβλέπει δυο νομοθετικά σώματα με την κάτω Βουλή να έχει αναλογία 70:30 μεταξύ των Ελληνοκυ πρίων και Τουρκοκυπρίων και μια αναλογία 50:50 στην άνω Βου λή. Η προοπτική ειδικών πλειοψηφιών στην κάτω Βουλή για ορι σμένα μείζονα ζητήματα συζητήθηκε επίσης. Συζητήθηκε η ύπαρξη


ενός υπουργικού συμβουλίου στο οποίο οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι θα αντιπροσωπεύονται σε μια αναλογία 7:3, με ένα από τα τρία σημαντικότερα υπουργεία να δίνεται σε Τουρκοκύ πριο. Επίσης προβλέπεται ότι όλες οι εξουσίες που δεν εκχωρού νται στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση θα παραμένουν στα δυο ομό σπονδα κράτη. 23 . Συζητήθηκαν όροι που θα εξασφαλίζουν τα θεμελιώδη δι καιώματα όλων των πολιτών, περιλαμβανομένων των πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων. Τα δι καιώματα αυτά θα αναγνωρίζονται στο ομοσπονδιακό σύνταγμα και θα υλοποιούνται από τα ομόσπονδα κράτη κατά τρόπο που θα συμφωνηθεί και θα είναι εναρμονισμένα με το ομοσπονδιακό σύ νταγμα. Η ελευθερία της μετακίνησης θα ιστύσει μόλις η ομοσπον διακή δημοκρατία εγκαθιδρυθεί. Η ελευθερία της εγκατάστασης και το δικαίωμα της ιδιοκτησίας θα ισχύσουν μετά την ολοκλήρω ση της επανεγκατάστασης που θα προκύψει από τις εδαφικές διευ θετήσεις και θα ρυθμιστούν από τα ομοσπονδιακά κράτη κατά τρό πο που θα συμφωνηθεί και θα είναι εναρμονισμένος με το ομοσπονδιακό σύνταγμα. 24. Η ασφάλεια και των δύο κοινοτήτων θα είναι εγγυημένη μέ σω των Συνθηκών Εγγύησης και Συμμαχίας του 1960κάθε μια από τις οποίες θα συμπληρωθεί κατάλληλα. Προβλέπεται η αποχώρηση το αργότερο με την εγκαθίδρυση της ομοσπονδιακής δημοκρατίας, όλων των μη κυπριακών δυνάμεων που δεν προβλέπονται από τη Συνθήκη Συμμαχίας, και μηχανισμός που θα ασχολείται αποτελε σματικά με οποιοδήποτε ζήτημα κάθε μιας κοινότητας. 25 . Οπως αναφέρθηκε παραπάνω απομένει να γίνει επείγουσα εργασία όσον αφορά τις εδαφικές ρυθμίσεις και τους πρόσφυγες. Τα στοιχεία για το προσφυγικό πρόβλημα που έχουν συζητηθεί θα πρέπει να δίνουν την ουσία μιας λύσης. Το ζήτημα των εδαφικών ρυθμίσεων πρέπει να εξετασθεί χωρίς αναβολή. Αυτό το ζήτημα θα αντανακλάται στη συνολική συμφωνία-πλαίσιο με ένα χάρτη που θα οριοθετεί τα δυο ομόσπονδα κράτη έτσι ώστε ένας σημαντικός αριθμός ελληνοκυπρίων προσφύγων θα μπορούσε να επιστρέφει

136


στην περιοχή που θα υπαχθεί στην ελληνοκυπριακή διοίκηση, θ α ανταποκρίνεται επίσης αποτελεσματικά στις ανάγκες των Τουρκο κυπρίων που θα επηρεαστούν από τις εδαφικές ρυθμίσεις. 26. Έχουν συζητηθεί όροι για την ισόρροπη ανάπτυξη της οικο νομίας που θα είναι προς όφελος εξίσου και για τα δυο ομόσπονδα κράτη. Ένα μείζον πρόγραμμα δράσης θα καταρτιστεί για να διορ θώσει την υπάρχουσα οικονομική ανισορροπία και να προωθήσει την ανάπτυξη του ομόσπονδου κράτους που θα διοικείται από την τουρκοκυπριακή κοινότητα. Το ζήτημα της ένταξης στην Ευρω παϊκή οικονομική κοινότητα θα υποβληθεί για έγκριση στις δυο κοινότητες σε χωριστά δημοιμηφίσματα. 27 .Τελικά, μεταβατικές ρυθμίσεις για την εφαρμογή της συνολι κής συμφωνίας πλαίσιο και διαδικασίας που θα ακολουθήσουν στη διάρκεια αυτής της περιόδου που είναι ευαίσθητη στα συμφέ ροντα των δυο κοινοτήτων έχουν συζητηθεί. Ένα πρόγραμμα δρά σης για να προαγάγει την καλή θέληση και στενότερες σχέσεις ανά μεσα στις δυο κοινότητες θα εφαρμοστεί μόλις εγκριθεί από τις δυο κοινότητες σε ξεχωριστά δημοψηφίσματα.

Συμπεράσματα και συστάσεις 28 . Η προσπάθεια για την προετοιμασία ενός συνόλου ιδεών για μια συνολική συμφωνία-πλαίσιο συνεχίζεται εδώ και πολλά χρό νια. Ένα χρόνο πριν είχε εκτιμηθεί ότι αν τα ζητήματα των εδαφι κών ρυθμίσεων και των προσφύγων μπορούσαν να ξεκαθαριστούν επαρκώς, μπορούσαμε να φτάσουμε σε μια συνολική συμφωνία. Μετά τις συζητήσεις στην Αγκυρα τον Αύγουστο του 1991 εύλογες προσδοκίες είχαν δημιουργηθεί ότι μια συμφωνία ήταν τελικά επί θύραις και ότι η συνάντηση υψηλού επιπέδου μπορούσε να λάβει χώρα το Σεπτέμβρη του 1991 για να κλεισθεί η συμφωνία. Καθώς εξηγήθηκε στην έκθεση του Οκτώβρη του 1991 αυτές οι ελπίδες διαψεύστηκαν. Παρά τις διαβεβαιώσεις υποστήριξης από όλους τους ενδιαφερόμενους, η ανανεωμένη προσπάθεια το Φλεβάρη του 1992 αποδείχθηκε εξίσου άχρηστη.


137

29. Παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες, δεν έχει υπάρξει πρόοδος και, καθώς έχουμε αναφέρει παραπάνω, σε ορισμένη έκταση έχει υπάρξει οπισθοδρόμηση. Αυτό είναι ένας λόγος σοβα ρής ανησυχίας. Η παρούσα προσπάθεια δεν μπορεί να αναμένεται ότι θα συνεχίζεται επάπειρον αν όλα τα ενδιαφερόμενο μέρη δεν θέλουν να συμβάλουν σε μια συμβιβαστική λύση. Είναι ζωτικό τα μέρη να έχουν τη θέληση να ξεκαθαριστούν εξίσου όλα τα στοιχεία της συμφωνίας και να ακολουθήσουν πιστά τις αρχές που τέθηκαν από το Συμβούλιο Ασφαλείας. Όπως υπογραμμίσθηκε ένα χρόνο πριν, η χρησιμότητα της υιοθέτησης από τα μέρη των ψηφισμάτων του Συμβουλίου έχει υπονομευθεί από τις ερμηνείες που έχουν δώ σει. Είναι ουσιώδες οι απόψεις των μερών να είναι σε αρμονία με τη θέση του Συμβουλίου για το κυπριακό πρόβλημα. 30. Η έλλειψη προόδου στην αποστολή του Γενικού Γραμματέα συνδέεται με τις εξελίξεις που σχετίζονται με την ειρηνευτική δύ ναμη του ΟΗΕ στην Κύπρο που κάνει απίθανο να μπορούν τα Ηνωμένα Έθνη για πολύ ακόμη να διατηρούν μια ειρηνευτική πα ρουσία στην Κύπρο, εν πάση περιπτώσει, στην παρούσα κλίμακα. 31. Από το 1974, η ειρηνευτική δύναμη έχει πετύχει ιδιαίτερα στον έλεγχο της ουδέτερης ζώνης και στην αποτροπή μιας επανέναρξης εχθροπραξιών. Με τα χρόνια, όμως, οι κυβερνήσεις που συμβάλλουν με στρατό όλο και περισσότερο δυσφορούν λόγω της έλλειψης προόδου για μια δίκαιη και διαρκή λύση και λόγω της επι δείνωσης της οικονομικής κατάστασης της Δύναμης. Αυτοί οι πα ράγοντες οδήγησαν τη Σουηδία να αποσύρει το δικό της τάγμα το 1987. Η προσοχή του Συμβουλίου Ασφαλείας έχει επανειλημμένα συγκεντρωθεί στην ανεπάρκεια της εθελοντικής χρηματοδότησης και έχει υπάρξει σύσταση ότι το κόστος της Δύναμης για το οποίο τα Ηνωμένα Έθνη είναι υπεύθυνα πρέπει να καλυφθεί από τις συ νεισφορές που συγκεντρώνονται. Μια εξαντλητική εξέταση της UNFICYP στα 1990 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν μπορούν να γίνουν παραπέρα περικοπές στη δύναμη χωρίς να μειωθεί η ικανό τητά της να ελέγχει την Ουδέτερη Ζώνη και να εμποδίσει την κλιμά κωση μικρής σημασίας επεισοδίων. Στη βάση της μελέτης, και με τη

138


συνεργασία των κυβερνήσεων που έχουν συμβάλει με στρατό, προτάθηκε μια αναδιάρθρωση της Δύναμης που θα μείωνε το κόστος στα Ηνωμένα Έθνη κατά 30% περίπου χωρίς να χειροτερεύσει η λειτουργική αποτελεσματικότητα. Ένα σχέδιο ψηφίσματος ετοιμά στηκε σύμφωνα με το οποίο το Συμβούλιο Ασφαλείας θα αποφασί ζει ότι στο μέλλον το κόστος της Δύναμης που τα Ηνωμένα Έθνη είναι υπεύθυνα θα καλύπτεται από συνεισφορές αλλά, σε ανεπίση μες διαβουλεύσεις στις 12 Δεκέμβρη 1991, διαπιστώθηκε ότι η ανα γκαία συμφωνία δεν υπήρξε στο Συμβούλιο για να γίνει αυτή η αλ λαγή. 32. Στο φως αυτού του συμπεράσματος, η δυσαρέσκεια των κυβερνήσεων που συνεισφέρουν σε στρατιώτες έχει αυξηθεί παραπέ ρα. Δυο από τις τέσσερες κύριες κυβερνήσεις που συμβάλλουν σε στρατιώτες έχουν δείξει ότι είναι απίθανο να είναι σε θέση να δια τηρήσουν την παρουσία τους περισσότερο από μια περίοδο εντο λής και μια τρίτη με έχει πληροφορήσει ότι ξαναεξετάζει το ρόλο της στη Δύναμη. Αν οποιαδήποτε χώρα αποσύρει το τάγμα της, δεν πιστεύω ότι θα είναι δυνατό να βρούμε ένα άλλο κράτος μέλος έτοιμο να αναλάβει το κόστος να συμπληρώσει το κενό με τις σημε ρινές χρηματοδοτικές ρυθμίσεις. Φαίνεται έτσι απίθανο ότι θα εί μαι σε θέση να διατηρήσω τη Δύναμη με τη σημερινή της μορφή πέ ρα από το τέλος αυτού του χρόνου. Εξετάζω εναλλακτικές δυνατότητες και θα κάνω έκθεση γ ι’ αυτό στο Συμβούλιο στη διάρ κεια του Μάη. 33. Εκτός από τις καθόλου ικανοποιητικές χρηματοοικονομι κές ρυθμίσεις, η θέση των κυβερνήσεων που συμβάλλουν με στρατό αντανακλάται σε μια πλατιά διαδομένη άποψη, την οποία συμμερί ζομαι, ότι σε· μια περίοδο αυξημένης ζήτησης για ειρήνευση, μια κριτική στάση πρέπει να υιοθετηθεί απέναντι σε μακρόχρονες επι χειρήσεις όπως της UNFICYP και την πρόοδο της ειρήνης που στη ρίζει. Αν μια Δύναμη έχει διατηρήσει για 28 χρόνια συνθήκες για να γίνουν διαπραγματεύσεις για την ειρηνική διευθέτηση της σύ γκρουσης αλλά οι διαπραγματεύσεις δεν πετυχαίνουν, πρέπει να ερευνηθεί αν αυτή η δύναμη έχει δικαίωμα προτεραιότητας δεδομέ


νης της σπανιότητας των πόρων που μπορούν να διαθέσουν τα μέ λη για τις ειρηνευτικές δραστηριότητες του οργανισμού. Αυτή η σο βαρή κατάσταση κάνεΛ λο και περισσότερο επείγον όλα τα ενδια φερόμενο μέρη να αφιερώσουν όλες τις ενέργειές τους για να υπάρξει πρόοδος για μια γρήγορη διευθέτηση στο Κυπριακό πρό βλημα. 34 . Το σύνολο των ιδεών, υπό την προϋπόθεση ότι διευκρινίζει επαρκώς τα πιο σοβαρά ζητήματα, ιδιαίτερα το εδας ικό και το προσφυγικό, θα πρόσφερε μια δίκαιη βάση πάνω στην οποία μπο ρεί να κλεισθεί μια συμφωνία. Π ιστεύω ότι άλλη μια αποφασιστική προσπάθεια, που ετοιμάζομαι να αναλάβω, θα βοηθιόταν πολύ αν το Συμβούλιο Ασφαλείας συμφωνούσε να υποστηρίξει ενεργητικά την προσπάθειά μου και να εργασθεί μαζί μου άμεσα και τους εκ προσώπους μου και όλα τα ενδιαφερόμενο μέρη για να πετύχουμε το στόχο μας. Αν αυτή η προσπάθεια δεν επιτύχει, θα πρέπει να εξε τάσουμε μια εναλλακτική πορεία δράσης όσον αφορά το κυπριακό ζήτημα.

V. ΨΗΦΙΣΜΑ 750 ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙόΥ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΟΥ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ (40-4-92)

Το Συμβούλιο Ασφαλείας Έχοντας υπόψη την έκθεση του Γενικού Γραμματέα της 3ης Απρίλη 1992 για την αποστολή του στην Κύπρο. Επιβεβαιώνοντας τα προηγούμενα ψηφίσματα για την Κύπρο. Σημειώνοντας ότι δεν έχει υπάρξει πρόοδος στην υλοποίηση των ιδεών για ένα γενικό πλαίσιο συμφωνίας από την έκθεση του Οκτώβρη 1991 του Γενικού Γραμματέα, και ότι σ’ ένα βαθμό έχει υπάρξει οπισθοδρόμηση. Καλωσορίζοντας τις διαβεβαιώσεις που δόθηκαν στον Γενικό Γραμματέα στους τελευταίους δύο μήνες από τους ηγέτες των δύο κοινοτήτων και τους Πρωθυπουργούς της Ελλάδας και της Τουρ κίας για την επιθυμία τους να συνεργαστούν μαζί του και με τους εκπροσώπους του: 1. Εκφράζει την υποστήριξή του στον Γενικό Γραμματέα για τις προσπάθειές του. 2 . Επαναβεβαιώνει τη θέση, που παρουσιάστηκε στα ψηφίσματα 649/1990 και 716/1991, ότι μια διευθέτηση του Κυπριακού πρέπει να βασίζεται σ’ ένα κυπριακό κράτος με ενιαία κυριαρχία και διε θνή προσωπικότητα και μια υπηκοότητα, να εξασφαλίζει την ανε ξαρτησία και εδαφική ακεραιότητα, και να περιλαμβάνει δυο πολι


-141

τικά ισότιμες κοινότητες όπως ορίζεται στην παράγραφο 11 της έκθεσης (5/23780) του Γενικού Γραμματέα και σε μια δικοινοτική και διζωνική ομοσπονδία, και ότι αυτή η διευθέτηση πρέπει ν ’ απο κλείει ένωση εν όλω ή εν μέρει με οποιαδήποτε άλλη χώρα ή οποιαδήποτε μορφή διχοτόμησης ή τιπόσχισης. 3. Καλεί πάλι τα μέρη να εμμείνουν πλήρως σ’ αυτές τις αρχές και να διαπραγματευτούν χωρίς να θέτουν αντιλήψεις που είναι σε διάσταση με αυτές τις αρχές. 4 . Υιοθετεί τη σειρά των ιδεών που περιγράφονται στις παρα γράφους 17 έως 25 κα την παράγραφο 27 της έκθεσης του Γενικού Γραμματέα ως μια πρόσφορη βάση για την επίτευξη μιας γενικής συμφωνίας-πλαίσιο, υποκείμενης στην αναγκαία εργασία που μπορεί να γίνει στα σημαντικά ζητήματα, ιδιαίτερα στις εδαφικές διευθετήσεις και τους πρόσφυγες, ώστε να επιτευχθεί ένα αποτέλε σμα και ένα ολοκληρωμένο πακέτο αμοιβαία αποδεκτό από τις δυο κοινότητες. 5. Καλεί όλους τους ενδιαφερόμενους να συνεργαστούν πλή ρως με τον Γενικό Γραμματέα και τους εκπροσώπους του για τη δι ευκρίνιση χωρίς αναβολή αυτών των σοβαρών ζητημάτων. 6. Επαναβεβαιώνει ότι η αποστολή του Γενικού Γραμματέα εί ναι να συμμετέχουν οι δυο κοινότητες στη διαδικασία πάνω σε ισό τιμη βάση για να εξασφαλιστεί η ευημερία και η ασφάλεια και των δυο κοινοτήτων. 7 .Αποφασίζει να ασχολείται με το Κυπριακό ζήτημα σε μια στα θερή και άμεση βάση για την υποστήριξη της προσπάθειας να εκ πληρώσει τη σειρά των ιδεών που αναφέρονται στην παράγραφο 4 και να κλειστεί μια γενική συμφωνία-πλαίσιο. 8 . Καλεί τον Γενικό Γραμματέα να εντείνει τις προσπάθειές του να εκπληρώσει τη σειρά των ιδεών που αναφέρονται στην παρά γραφο 4 κατά τη διάρκεια του Μάη και Ιούνη 1992, να ενημερώνει το Συμβούλιο συχνά για τις προσπάθειες και να ζητάει την άμεση υποστήριξη του Συμβουλίου όταν είναι ανάγκη. 9 . Συνεχίζει να πιστεύει ότι, παρακολουθώντας το ικανοποιητι κό αποτέλεσμα των εντατικών προσπαθειών του Γενικού Γραμμα

142


τέα για να εκπληρώσει τις ιδέες που αναφέρονται στην παράγραφο 4, η σύγκληση μιας υψηλού επιπέδου διεθνούς διάσκεψης που θα προεδρεύεται από τον Γενικό Γραμματέα στην οποία οι δυο κοινό τητες και η Ελλάδα και η Τουρκία θα συμμετέχουν αποτελεί ένα δραστικό μηχανισμό για να κλειστεί μια γενική συμφωνία-πλαίσιο. 10. Καλεί, παραπέρα, τον Γενικό Γραμματέα να υποβάλει μια πλήρη έκθεση στο Συμβούλιο για το αποτέλεσμα των προσπαθειών μέχρι τον Ιούλη 1992 το πολύ και να κάνει ειδικές συστάσεις για να ξεπεραστούν οι οποιεσδήποτε δυσκολίες. 11 . Επαναβεβαιώνει την εμπιστοσύνη στις διεθνείς δυνάμεις του ΟΗΕ στην Κύπρο και ζητάει να πάρει την έκθεση που ο Γενικός Γραμματέας πρότεινε να υποβάλει το Μάη 1992.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Π ρόλογος Εισαγω γή Η στρατιωτική δικτατορία στην Ελλάδα Η χούντα των στρατηγών Απόσυρση της μεραρχίας από την Κύπρο Απόπειρα ανατροπής του Μακαρίου Πραξικόπημα Ιωαννίδη Το πραξικόπημα στην Κύπρο Ο Αβέρωφ ψεύδεται για να καλύψει τους Αμερικάνους Εισβολή των Τούρκων-Αττίλας 1 Ανακωχή-Επιστράτευση-Μεταπολίτευση Εισβολή των Τούρκων-Αττίλας 2 Γιατί δεν άνοιξε ο Φάκελος της Κύπρου Ε π ίλ ογος

5 7 23 33 41 49 52 57 67 75 87 91 101 106

Παράρτημα

109 111 113 120

I. Κατάλογος μαρτύρων II. Επιστολή Μακάριου προς Γκιζίκη III. Έγγραφο Αβέρωφ προς Καραμανλή IV. Έκθεση του Γ.Γ. του ΟΗΕ προς το Συμβούλιο Ασφαλείας (3-4-92) V. Ψήφισμα 750 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ (10-4-92)

127 140

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ TOY ΚΩΣΤΑ ΚΑΠΠΟΥ «ΕΓΚΛΗΜΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ» ΦΩΤΟΣΤΟΙΧΕΙΟ©ΕΤΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΥΡΑ ΓΡΑΨΑ ΚΑΙ ΤΥΠΩΘΗΚΕ ΣΤΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ ΤΗΣ Μ. ΣΠ ΥΡΟΥ & ΣΙΑ ΤΟΝ ΙΟΥΝΙΟ ΤΟΥ 1992 ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ «ΓΝΩΣΕΙΣ»

Έγκλημα εναντίον της Κύπρου

Recommend Documents