ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΒΟΡΕΙΩΝ ΛΑΩΝ

a

ALPHA MI

R.

Ι

Ι.

PAGE

ΤΩΝ

ΒΟΡΕΙΩΝ

ALPHA MI

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΗΜ. Ν. ΠΑΠΑΔΗΜΑ ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ

1996

8,

ΑΘΗΝΑ

Περιεχόμενα Εισαγωγή

7

Πηγές των μύθων των Βορείων

11

Οι Αίσιρ, οι Βάνιρ και μερικοί οασιλιάδες Όντιν και Θορ

43 Μπαλ ντρ και Λόκι 59 Αρχή, μέq,η και τέλος 71 Θεοί και ήρωες 85

33

ΓΡΟΙΛΑΝΔΙΑ

ιt::>

.~ Ατλαντικός Ωκεανός ιr

f

Ο κόσμος του Βορρά

Ρ

Εισαγωγή

Σ

ύμφωνα με το

Oxford English Dictionary,

ο μύθος είναι «μια κα­

θαρά φανταστική διήγηση στην οποία συνήθως αναφέρονται υπερφυσικά πρόσωπα, ενέργειες ή γεγονότα, και η οποία ενσωματώ­

νει κάποια λα·ίκή δοξασία σχετικά με φυσικά ή ιστορικά φαινόμενα». Το λεξικό προσθέτει, σε πιο εύθυμο τόνο, ότι η λέξη συχνά χρησιμοποιείται

...

αόριστα για να εκφράσει «οποιαδήποτε διήγηση περιέχει φανταστικά στοιχεία». Στο οιολίο αυτό δεν χρησιμοποιώ τη λέξη «μύθος» ούτε τόσο χαλαρά όσο θέλει ο δεύτερος ορισμός, ούτε τόσο αυστηρά όσο απαιτεί ο πρώτος. Οπωσδήποτε οι περισσότερες από τις ιστορίες που αφηγούμαι εδώ αφορούν υπερφυσικά πρόσωπα και πράξεις, αποτελώντας έτσι έναν οδηγό για την ειδωλολατρική σκέψη των Βορείων έτσι όπως μας παραδίδεται από τους

συγγραφείς του Μεσαίωνα. Δεν είναι όμως όλες οι ιστορίες καθαρά φαντα­ στικές. Μερικές από αυτές του τελευταίου κεφαλαίου, που μιλούν για τη μάχη, το φόνο και τον ξαφνικό θάνατο σε αυτή την εμποτισμένη από το ιδεώδες του ήρωα κοινωνία, έχουν τις ρίζες τους σε ιστορικά γεγονότα, αν και πολύ παλαιότερα.

Πάντως τα περισσότερα κεφάλαια περιέχουν μύθους για τους θεούς και τις θεές της ειδωλολατρικής Σκανδιναοίας των Βίκινγκ. Είναι σαφές ότι με­ ρικοί από αυτούς εμπεριέχουν ερμηνείες φυσικών φαινομένων (γι' αυτό άλ­ λωστε και δημιουργήθηκαν, υποθέτω)· αυτές πιθανότατα θα αρέσουν στους

αναγνώστες που ασχολούνται με τις σύγχρονες μυστικιστικές θρησκείες. Αυτό μπορεί να συμοαίνει και με άλλες ιστορίες, αλλά αυτές είναι δυσνόητες, και εγώ, που δεν είμαι ούτε ανθρωπολόγος ούτε λαογράφος, μπορώ μόνο να προ­ σπαθήσω να μαντέψω τι ιδέες προορίζονταν να εκφράσουν. Άλλες πάλι μας φαίνονται σαν να λέγονταν απλά για διασκέδαση, και φαντάζομαι ότι αυτό ακριοώς θα σκεφτούν και οι περισσότεροι σύγχρονοι αναγνώστες. Από τις πηγές που σώζονται φαίνεται καθαρά ότι οι Βόρειοι είχαν πολ­ λούς θεούς και θεές. Κάποιοι από αυτούς μας είναι σχεδόν άγνωστοι, όπως

ο Ουλ, λαμπρός τοξότης, πρωταθλητής του σκι και πολεμιστής, και η Βαρ, η θεά «που σημειώνει τους όρκους και τις ειδικές συμφωνίες που γίνονται

μεταξύ ανδρών και γυναικών ... και εκδικείται όσους τούς παραΟαίνουν». Τέ­ τοιου είδους θεότητες δεν είναι παρά ονόματα για τον σύγχρονο αναγνώ-

7

ι

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

ν μ

μ Τ

)

Ρουνική αναμνηστική πλάκα από το Χάνινγκ της Δανίας. Επάνω αριστερά το σύμΌολο του σφυριού, που συσχετίζεται με τον Θορ, αν και η χρονολόγησή του τον 120ν αι. ενισχύει την άποψη ότι πρόκειται για σήμα εμπόρου. Μονόφθαλμη μορφή, που ταυτίζεται με τον Όντιν, τη μόνη σημαντική μονόφθαλμη μορφή

στη σκανδιναΌική μυθολογία.

στη, αν και στην εποχή τους, όπως συνέΌαινε και με τους άλλους θεούς, μπορεί να διηγούνταν μύθους και γι' αυτούς. Αναπόφευκτα όμως ο κύριος

όγκος του ΌιΌλίου αυτού περιλαμΌάνει τους μύθους των μεγάλων θεών και θεαι νών της Σκανδι ναΌίας, αν και πρέπει πάντα να έχουμε υπόψη μας ότι ό,τι σώζεται ίσως δεν είναι παρά ένα μικρό, και οπωσδήποτε τυχαίο, δείγ­

μα αυτού που υπήρξε κάποτε. ΟΙ περισσότερο γνωστοί είναι οι θεοί της φυλής των Αίσιρ, μίας από

τις δύο κύριες ομάδες θεών του πανθέου των Βορείων. Επικεφαλής τους εί-

8

μa

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

ναι ο Όντιν, πατέρας του σύμπαντος, θεός της ποιητικής έμπνευσης, του μυστηρίου και της μαγείας, προστάτης των πολεμιστών. Είναι παντρεμένος με τη Φριγκ, τη θεά που γνωρίζει το πεπρωμένο όλων των ανθρώπων. Ως παιδιά του Όντιν αναφέρονται συχνά άλλοι θεοί. Πρώτος ο Θορ, ένας πο­ λεμικός θεός, υπερασπιστής των Αίσιρ ενάντια στους φυσικούς εχθρούς τους, τους γίγαντες. Είναι παντρεμένος με τη Σιφ, για την οποία γνωρίζουμε ελά­

χιστα, εκτός από το ότι τα μαλλιά της ήταν από χρυσάφι. Άλλοι γιοι του Όντιν είναι ο Μπράγι, θεός της ευγλωττίας και της ποίησης, παντρεμένος με τη σπουδαία θεά Ί ντουν, που κρατούσε τα μήλα της αιώνιας νεότητας, και ο όμορφος αλλά άτυχος Μπαλντρ, σύζυγος της Νάννα, ο οποίος σκο­ τώθηκε κατά λάθος από τον τυφλό θεό Χοδ. Ως γιος του Όντι ν φέρεται και ο Τυρ, ο γενναίος και συνετός θεός του πολέμου που έχασε το χέρι του ενώ οοηθούσε να αλυσοδέσουν το φοοερό λύκο Φένριρ. Μια περισσότερο

μυστηριώδης μορφή είναι ο Χέιμνταλ, φύλακας και προάγγελος της τελικής μάχης που οάζει τέλος στη ζωή των θεών σε αυτό τον κόσμο. Εχθρός του

είναι ο Λόκι, που αποτελεί μπερδεμένη περίπτωση, μισός θεός και μισός δαίμονας, γιος ενός κάποιου γίγαντα Φάρμπο·ίτι και σύζυγος της αφοσιωμέ­ νης Σίγυν, πράγμα που πάντως δεν τον εμπόδισε να αποκτήσει απογόνους με τη γιγάντισσα Άνγκρμποντα, που αποδείχτηκαν πραγματικά φριχτοί: ο

λύκος Φένριρ, το Παγκόσμιο Ερπετό Γιόρμουνγκαντ και το υπερφυσικό ον που οασίλευε στον άλλο κόσμο, η Χελ. Κοντά στους Αίσιρ ζει και μια ομάδα θεών της φυλής των Βάνιρ, θεό­ τητες της γονιμότητας και της αφθονίας. Πρόκειται για τους θεούς Νίορδ, Φρέυρ και Φρέγια. Ο Νίορδ είναι ο θεός της ναυσιπλο"ί:ας, της αλιείας και του πλούτου. Είχε παντρευτεί τη γιγάντισσα Σκάδι, αλλά δεν κατόρθωναν

Χρυσά ελάσματα μινιατούρες από τη Νορ6ηγία. Κάποιοι 6λέπουν σε αυτές τις σκηνές τον Φρέυρ και την Γκερδ, χωρίς όμως ιδιαίτερο λόγο.

9

l

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

να συνεννοηθούν. Παιδιά του Νίορδ είναι οι δίδυμοι Φρέυρ και Φρέγια, που

κι αυτοί ζευγάρωσαν μεταξύ τους. Ο Φρέυρ παντρεύτηκε τη γιγάντισσα Γκερδ, και η Φρέγια κάποιον Οντ. Ο Φρέυρ και η Φρέγια ελέγχουν τη γονιμότητα και τη σοδειά.

Υπάρχουν επίσης και πολλές ελάσσονες θεότητες, οι Χόνιρ, Κοάσιρ, Γκέ­ φιον, Βάλι, Βίλι, Βε, Βίνταρ κ.ά., όπως επίσης και διάφορα άλλα υπερφυσι­

κά όντα κατώτερα από τους θεούς: νάνοι, ξωτικά, νόρνες, μάγισσες, οαλκυ­ ρίες. Αλλά οι μεγαλύτεροι εχθροί των θεών είναι οι ίδtnar (ενικός ίδtunn), λέξη που συνήθως μεταφράζεται ως «γίγαντες»' λέξεις όπως «δαίμονες» ή «τρολ» θα ήταν εξίσου κατάλληλες για να περιγράψουν αυτά τα αρχαία,

άσχημα, τρομερά και κακοπροαίρετα όντα.

κτ τις

ά. ρί: δί τιl

λι ΠΙ ΠΙ κ(

ΤΙ

σ: σ χ

ν σ

~

Ι

c (

10

Ρ

Ια, Που l~κεΡδ, ~oτητα

Ι

, Γκέ-

Πηγές των μύθων

φυοι­

αλκυ­

των Βορείων

tunn), ες» ή

χαία,

Α

κούγοντας τη λέξη «Βόρειοι», σκέφτεται κανείς αμέσως τους Βί­ κινγκ, αυτούς του
τρεις αιώνες μεταξύ

800

και

1100,

λεηλάτησαν, αποίκησαν, κατέ­

κτησαν, εμπορεύτηκαν, ανέπτυξαν και μερικές φορές ακόμη και εκπολίτισαν τις χώρες στα ανατολικά και στα δυτικά της ΣκανδιναΌίας. ΑναμφίΌολα οι άνθρωποι αυτοί είχαν ειδωλολατρική θρησκεία, και μαζί της μια αρκετά πε­

ρίπλοκη μυθολογία. Δεν είναι όμως καθόλου σαφές τι μέρος από αυτές τις

δύο μπορεί να ανακτηθεί. Οι Βίκινγκ ήταν αγράμματοι, αν εξαιρέσει κανείς τις επιγραφές τους, και έτσι κατέγραψαν ελάχιστες δοξασίες τους και ακόμη λιγότερους μύθους. Οι γνώσεις μας γι' αυτές σήμερα προέρχονται είτε από πηγές εκτός ΣκανδιναΌίας, σύγχρονες των Βίκινγκ, είτε από σκανδιναΌικές πηγές αλλά μεταγενέστερες των Βίκινγκ. Το εκτός ΣκανδιναΌίας υλικό έχει καταγραφεί από χριστιανούς που δεν συμπαθούσαν τις ιδέες, τις δοξασίες και

τη συμπεριφορά των Βίκινγκ, και έτσι είναι διασκορπισμένο. Μεταγενέστερα σκανδιναΌικά κείμενα ίσως Όασίζονται σε πηγές των Βίκινγκ, αλλά είναι δύ­ σκολο να ξέρουμε σε ποιο Όαθμό. Επιπλέον η εκφορά τους επηρεάζεται συ­ χνά από τρόπους σκέψης και γραφής που είναι κοινοί στους Ευρωπαίους και τους χριστιανούς.

Ο Χριστιανισμός επικράτησε σχετικά αργά στη ΣκανδιναΌία. Στη Δα­ νία σημειώθηκε έντονη και κατευθυνόμενη μετακίνηση προς τη νέα θρησκεία

στα μέσα του 1Ο0υ αι. Στη ΝορΌηγία λίγο αργότερα, κατά τα τέλη του 1Ο0υ και τις πρώτες δεκαετίες του 110υ αι. Στη Σουηδία ακόμη πιο αργά. Οι

Ισλανδοί, αν είναι καλά πληροφορημένοι οι μεσαιωνικοί συγγραφείς τους, ασπάστηκαν επίσημα τον Χριστιανισμό γύρω στο

1000.

Οι Βίκι νγκ άποικοι

σε άλλες περιοχές ίσως εκχριστιανίστηκαν νωρίτερα, αν και πάλι καθυστε­ ρημένα, για τα δυτικοευρωπα·ίκά δεδομένα.

Οι Βόρειοι άποικοι της Ανατολικής Αγγλίας έκοψαν νόμισμα τιμώντας τη χριστιανική αγιότητα του Όασιλιά Εδμόνδου

τυρικό θάνατό του το

870.

10-20

χρόνια μετά το μαρ­

Οι αποικιστές της Νήσου του Μαν ανήγειραν

11

ι

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Καλούπι από σαπουνόπετρα και για χριστιανούς και για ειδωλολάτρες

-

μπορούσε

να παράγει και χριστιανικού, σταυρούς και σφυριά του Θορ.

...

Ο λύκος Φένριρ επιτίθεται στον Όντιν στο Ράγκναροκ. Ένα από τα κοράκια του Όντιν κουρνιάζει νωχελικά στον ώμο του. Από αναμνη­ στική στήλη στο Α ντρεας, Ν/ίσαι:; του Μαν.

12

ΠΗΓΕΣ ΤΩΝ ΜΥΘΩΝ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

~όπετρα

αναμνηστικούς σταυρούς τον

~αι για

100

αιώνα' έτσι κι αλλιώς όμως τότε είχαν ήδη

έλθει σε επιγαμία με τους ντόπιους χριστιανούς Κέλτες.

~oύσε

ΒεΌαίως δεν είναι ανάγκη να θεωρήσουμε δεδομένο ότι ο ερχομός του

ιανικούς

Χριστιανισμού επέφερε αναγκαστικά ριζικές αλλαγές στα έθιμα και την πί­

του

στη των Βορείων. Όπως μας λένε, ένας Βόρειος της Ιρλανδίας ήταν πολύ πιθανό να πιστεύει εξίσου στον Χριστό και στον Θορ. Αντί να τους αντικα­

ταστήσει, ο χριστιανικός μύθος μπορεί απλά να προστέθηκε, ή να διείσδυσε, στους μύθους των Βορείων. Ο μεγάλος σταυρός του 110υ αι. στο κοιμητή­ ριο του Γκόσφορθ, στην ΚουμΌρία, έχει μια ανάγλυφη αναπαράσταση της σταύρωσης, αλλά και άλλες ανάγλυφες παραστάσεις που ερμηνεύονται ως απεικονίσεις των μύθων για τους Όόρειους θεούς. Στην τοποθεσία Άντρεας, στη Νήσο του Μαν, Όρίσκεται τμήμα σταυρικής πλάκας που έχει, κάτω από

μία από τις κεραίες του σ't'αυρoύ, τη μορφή ενός λογχοφόρου ανδρός που του επιτίθεται ένα θηρίο' προφανώς πρόκειται για το θεό Όντιν και το φο­ Όερό λύκο Φένριρ. Επομένως για σύγχρονες καταγραφές των μύθων των Βίκινγκ δεν ανα­ τρέχουμε σε κείμενα, αλλά στα ανάγλυφα ή σε μινιατούρες, όπως τα φυλα­ κτά σε σχήμα σφυροκεφαλής που Όρίσκουμε από καιρό σε καιρό σε σχέση με τους Βίκινγκ και τα οποία μας δείχνουν ότι ήταν ήδη διαδεδομένες οι ιστο­ ρίες για το σφυροφόρο θεό Θορ ή, με πολύ λιγότερη ΌεΌαιότητα, σε μια μι­

κρή ομάδα ειδωλίων που μερικοί νόμισαν ότι είναι αγαλματίδια των θεών με τα χαρακτηριστικά του καθενός, ενώ άλλοι, ταπεινότερης άποψης, τα θεώρη­ σαν ως πιόνια για κάποιο επιτραπέζιο παιχνίδι. Αν ψάχνουμε πάντως επε­ ξεργασμένες εκδοχές των μύθων, πρέπει να τις αναζητήσουμε στη μεσαιωνική ΣκανδιναΌία της μετα-Βίκινγκ εποχής, με όλα τα προΌλήματα παραφθοράς

και ανακρίΌειας που συνεπάγεται αυτή η μεταγενέστερη προέλευση.

Η Έμμετρη Έδδα Οι γνώσεις μας προέρχονται από τρεις κύριες πηγές. Η πρώτη είναι η Έμμε­

τρη Έδδα, μια ομάδα κειμένων που συνδέονται χαλαρά μεταξύ τους, ποιη­ μάτων μικρής ή μέσης έκτασης. Την καρδιά αυτής της συλλογής αποτελεί ένα χειρόγραφο με τίτλο

Codex Regius

(Βασιλικός Κώδικας), που ονομά­

στηκε έτσι επειδή φυλασσόταν για αιώνες στη Βασιλική ΒιΌλιοθήκη της Κοπεγχάγης, ώσπου επιστράφηκε στη χώρα του το

1971,

μετά από συμφω­

νία των κυΌερνήσεων Δανίας και Ισλανδίας.

Ο

Codex Regius

είναι ένα χειρόγραφο σε περγαμηνή γραμμένο στο δεύ­

τερο μισό του 130υ αι., σχεδόν lσλανδών. ΠεριλαμΌάνει

29

300

χρόνια μετά τον εκχριστιανισμό των

ποιήματα, έντεκα από τα οποία έχουν μυθολο­

γικό θέμα, και τα υπόλοιπα δεκαέξι, μαζί με δύο αποσπάσματα, αναφέρο-

13

ι

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

νται σε ήρωες και ηρωίδες της γερμανικής αρχαιότητας. Σώζονται και άλλα χειρόγραφα με ποιήματα παρόμοιας μορφής και ύφους, ενώ οι παραθέσεις στίχων σε πεζά κείμενα αποδεικνύουν την ύπαρξη πολύ περισσότερων, τα οποία έχουν πλέον χαθεί εκτός από τα σημεία που παρατίθενται. Στην πραγματικότητα κατέχουμε ένα τυχαίο δείγμα μιας έμμετρης λο­ γοτεχνικής παραγωγής αγνώστου μεγέθους, κάτι που πρέπει πάντα να έχουμε στο μυαλό μας όταν προσπαθούμε να ογάλουμε συμπεράσματα από ό,τι σώ­ ζεται. Επιπλέον, αν και μπορούμε σχετικά εύκολα να πούμε πού και πότε

γράφτηκε ο

Codex Regius,

είναι φοοερά δύσκολο, ίσως αδύνατο, να καθο­

ρίσουμε πού και πότε συντέθηκαν τα ίδια τα ποιήματα της Έδδας. Τυχαία στον

Codex Regius

αναφέρονται έργα από διαφορετικές χρονολογίες και

χώρες. Μερικά από τα ποιήματα ίσως χρονολογούνται από τα πρώτα χρό­ νια της επ~ής των Βίκινγκ' άλλα ίσως είναι μεταγενέστερα, μέχρι και του 120υ αι., όταν πια ο σκανδιναοικός πολιτισμός είχε ενταχθεί στον ευρωπα'ί­ κό Μεσαίωνα. Μερικά μπορεί να είναι νοροηγικά, άλλα από τις δυτικές αποικίες, ίσως την Ισλανδία ή τη Γροιλανδία. Τα ποιήματα της Έδδας είναι λίγο-πολύ οργανωμένα σε στροφές, με περιορισμένη μετρική ποικιλία, και έτσι παρουσιάζουν ένα ομοιογενές σύνο­ λο. Παρ' όλα αυτά, τα μυθολογικά ποιήματα διαφέρουν πολύ στο περιεχό­ μενο και το ύφος. Μερικά είναι αφηγηματικά, με τον τρόπο που είναι αφηγηματική μια

μπαλάντα, με μια σειρά σκηνών που εναλλάσσονται γρήγορα, στις οποίες παρεμοάλλονται κομμάτια σε ευθύ λόγο που παρουσιάζουν τις περιπέτειες

Ασημένιο ζωόμορφο κόσμημα από την Ισλανδία με τρύπα για το λουρί- ίσως παριστάνει τον χριστιανικό σταυρό, ίσως όμως και το σφυρί του Θορ.

14

ΠΗΓΕΣ ΤΩΝ ΜΥΘΩΝ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Φυλακτό στο σχήμα του σφυριού του Θορ, φοριέται σαΥ περιδέραιο. Από το

ΡόμερσΥταλ της ΔαΥίας.

των θεών. Άλλα είναι σε μορφή ερωταποκρίσεων, διαλόγων μεταξύ υπερφυ­

σικών όντων που εξυπηρετούν την παροχή μυθολογικών πληροφοριών. Πού και πού υπάρχει μια σειρά στροφών που περιέχουν παραδοσιακή σοφία ή γνωμικά που αποδίδονται σε κάποια θεότητα. Όλα αυτά αποκαλύπτουν σε μεγάλο Όαθμό την εικόνα που είχαν οι Βόρειοι για τους θεούς τους, αλλά συχνά με υπαινιγμούς, έτσι ώστε ο ακροα­ τής να χρειάζεται να ανατρέξει σε γνώσεις που ήδη κατέχει για να κατα­ νοήσει μια τυχαία αναφορά.

Παράδειγμα αποτελεί ένα από τα απλούστερα αφηγηματικά ποιήματα, η

jJrymskviOa

(Ιστορία του γίγαντα σασιλιά Θρυμ). Αρχίζει με τον Θορ να

ξυπνά στο κρεΌάτι του Και να ψάχνει το δυνατό σφυρί του που του δίνει

δύναμη και ασφάλεια. Δεν είναι πουθενά, το έκλεψαν! Πρέπει να το Όρει οπωσδήποτε, αλλιώς οι γίγαντες θα εισΌάλουν στη χώρα των θεών και θα

τους καταστρέψουν. Ο παλιόφιλός του, ο Λόκι, θεότητα της οποίας οι ιδιό­ τητες ποικίλλουν από το θράσος και την κατεργαριά μέχρι τη φαυλότητα, είναι μαζί του. Πηγαίνουν παρέα μέχρι το σπίτι της όμορφης θεάς Φρέγια και της ζητούν το φτερωτό δέρμα, με το οποίο ένας από τους δύο θα πετά­ ξει πάνω από τη γη σε αναζήτηση του σφυριού. Η Φρέγια τούς το δανείζει ευχαρίστως. Ο Λόκι φορά το δέρμα και πετά από την Άσγκαρδ (τη Χώρα των Θεών) στο Όασίλειο των γιγάντων. Τυχαία συναντά τον Θρυμ, ο οποίος καυχιέται ότι έχει κρυμμένο το σφυρί και ότι δεν θα το επιστρέψει μέχρι να του στείλουν οι θεοί τη Φρέγια για νύφη. Ο Λόκι επιστρέφει και δίνει ανα-

15

,

--ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

φορά στον Θορ, και μαζί ξαναπάνε στο σπίτι της όμορφης Φρέγια -εδώ

τρης να α

υπάρχει μια χαρακτηριστική της μπαλάντας επανάληψη των λέξεων- και

ενώ ταυτ(

της λένε να φορέσει αμέσως ένα νυφικό για να πάει στην Γιότουνχεϊμ (τη

λειά κάπc

Χώρα των Γιγάντων), όπου θα γίνει σύζυγος του Θρυμ: Η Φρέγια ήταν έξαλλη, μ' οργή ξεφυσούσε

Η αίθουσα των μεγάλων θεών σειόταν από κάτω της Το λαμπερό της περιδέραιο σκορπίστηκε κομμάτια

λαιότερη

Υπάι

«Μα είμαι τόσο τρελή για άντρα

(Άσμα το

ώστε να έρθω μαζί σας στη Γιότουνχε'ίμ!»

από πολλ

Οι θεοί συγκαλούν επειγόντως συμοούλιο και ένας από αυτούς, ο διορατι­

ίδιο τίτλο

κός Χέιμνταλ, έχει μια ιδέα. Ας φορέσει ο Θορ γυναικεία ρούχα και ας πάει

κάποιους,

στη Γιότουνχε'ίμ, υποκρινόμενος ότι είναι η Φρέγια.

χείο την J

Κραταιότερος των "εών, ο Θορ μίλησε τότε:

υπoστηρί~

«Οι θεοί θα νομίσουν ότι έγινα "τοιούτος"

ται ίσως

αν 6άλω νυφικό φόρεμα».

ότι το Η

Οι θεοί υπερνικούν τις αντιρρήσεις του, τον ντύνουν και τον στέλνουν στη

κινγκ: μα

Γιότουνχε'ίμ μαζί με τον Λόκι, μεταμφιεσμένο σε υπηρέτριά του. Περιέργως

κόσμο.

ο Θρυμ και οι γίγαντες ξεγελιούνται, αλλά ο Θορ παραλίγο να αποκαλυ­

Μεγ'

φθεί κατά το γαμήλιο γεύμα, καταοροχθίζοντας τεράστιες ποσότητες και

προσγεια;

πίνοντας τόσο πολύ που ο Θρυμ τρομοκρατείται από την αδηφάγο όρεξη

Μιλάει γ

της νύφης. Αυτό που τους σώζει είναι η ευστροφία του Λόκι' δικαιολογεί

καθήκοντl

τη «Φρέγια» λέγοντας ότι είναι τόσο ερωτευμένη με τον Θρυμ που εδώ και

σου τέσσι

μέρες δεν έχει φάει απολύτως τίποτα. Ο Θρυμ ανυπομονεί να γίνει η τελετή

ποιον μπ l

του γάμου και διατάζει να του φέρουν το ιερό σφυρί για να ευλογήσει με

άλλοι κα)

αυτό τη νύφη. Την ώρα που ο Θορ αντικρίζει το σφυρί η καρδιά του ανα­

θεό που 1

γαλλιάζει. Το αρπάζει και ξαπλώνει κάτω ολόκληρη τη φυλή των γιγάντων.

ξόρκια, π

Έτσι ξαναπαίρνει πίσω το σφυρί του.

νεχούς α<

Η ιστορία αυτή λέγεται με πολύ πνεύμα και πολλές λεπτομέρειες. Φαί­

νονται σ1

νεται αστεία ακόμη και σε κάποιον που δεν έχει προηγούμενη γνώση των

γειών Π01

θεών των Βορείων. Αλλά η οργή της Φρέγια φαίνεται ακόμη πιο αστεία αν

μπερδεμέ'

ξέρει κανείς ότι αυτή είναι η θεά της γονιμότητας και της ερωτικής επα­

No~

φής, για την οποία οι πάντες γνωρίζουν ότι «είναι τρελή για άντρα». Η ιστο­

Νύ)

ρία μάς αποκαλύπτει επίσης κάποια πράγματα για την ηθική των Βορείων.

Απ(

Ο τρόμος του Θορ μπροστά στην προοπτική να ντυθεί γυναίκα είναι ένα «πικάντικο» στοιχείο, γιατί η θηλυπρέπεια σε έναν άντρα γέμιζε τους Βί­ κινγκ αηδία, και γιατί ο Θορ ήταν σκληρός, επιθετικός και ρωμαλέος, αν και όχι ιδιαίτερα έξυπνος. Όταν Όλέπει κανείς τη δύναμη των αστείων αυ­

Μό Γι' Απι

Ψω

Κά'

τών, πολύ λογικά θέτει την ερώτηση: μα τι ποιητής θα μπορούσε να γράψει

Μά

τέτοιους στίχους; Δεν γνωρίζουμε τη χρονολογία συγγραφής τους, εκτός του

Και

ότι τοποθετείται πριν το τέλος του 130υ αι. Θα μπορούσε ένας ειδωλολά-

16

συμοαίνει

Βορείων'

ΠΗΓΕΣ ΤΩΝ ΜΥΘΩΝ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

τρης να αστειεύεται έτσι για τους θεούς του, να διασκεδάζει έτσι μαζί τους, ενώ ταυτόχρονα 6ασιζόταν στην υποστήριξή τους; Ή το ποίημα είναι δου­ λειά κάποιου χριστιανού που περιφρονούσε αυτές τις ψεύτικες θεότητες; Αν συμ6αίνει το δεύτερο, πρόκειται για μια γνήσια ιστορία της μυθολογίας των

Βορείων ή για μια ιστορία που επινοήθηκε για να γελοιοποιήσει την πα­ λαιότερη πίστη; Οι διαφωνίες πάνω σε αυτό το θέμα συνεχίζονται.

Υπάρχει επίσης η περίπτωση του ποιήματος με τον τίτλο ΗάναmάΙ (Ά.σμα του Υψηλού). Πρόκειται για ένα πολύπλοκο έργο που αποτελείται από πολλές ξεχωριστές ακολουθίες στροφών που συγκεντρώθηκαν υπό τον ίδιο τίτλο πολύ νωρίς. Για το πότε ακρι6ώς οι απόψεις συγκρούονται. Κατά κάποιους, είναι μια τυχαία συλλογή αρχαίων ποιημάτων που έχουν κοινό στοι­ χείο την προσωπικότητα του μεγάλου θεού Όντιν, που είναι ο Υψηλός. Άλλοι υποστηρίζουν ότι είναι μιQ. λόγια και επιμελημένη συλλογή που χρονολογεί­ ται ίσως στον

120

αι. Και στις δύο περιπτώσεις οι μελετητές συμφωνούν

ότι το ΗάναmάΙ εμπεριέχει αρχαιότατο υλικό, ίσως της εποχής των Βί­ κινγκ: μας δίνει πληροφορίες για την εικόνα που είχαν οι Βίκινγκ για τον κόσμο.

Μεγάλο μέρος του ποιήματος είναι σε μορφή γνωμικών, χρήσιμων και προσγειωμένων συμ60υλών για το πώς πρέπει να ζει κανείς τη ζωή του.

Μιλάει για τη φιλία, τις υποχρεώσεις και τα πλεονεκτήματά της, για τα καθήκοντα της φιλοξενίας, για τη σημασία της προφύλαξης, να έχεις τα μάτια σου τέσσερα, για τη φτώχεια και τα πρ06λ ήματα που συνεπάγεται, για το

ποιον μπορείς να εμπιστεύεσαι και 'ποιον όχι, για την ανάγκη να έχουν οι άλλοι καλή γνώμη για σένα κ.ο.κ.

-

όλα τα θέματα που ταιριάζουν σε ένα

θεό που κατέχει τη σοφία του κόσμου. Υπάρχει επίσης μαγεία, άσματα και

ξόρκια, που ταιριάζουν σε ένα θεό της μαγείας. Υπάρχουν τέλος σημεία συ­

νεχούς αφήγησης. Αμέσως μετά από μια ομάδα στίχων σοφίας που απευθύ­ νονται στον άγνωστο Λόντφαφνιρ και αμέσως πριν από έναν κατάλογο μα­

γειών που έχει μάθει τέλεια κάποιος, υποθέτουμε ο Όντιν, υπάρχουν οι εξής μπερδεμένοι στίχοι: Νομίζω κρεμόμουν απ' τ' ανεμοδαρμένο δέντρο

Νύχτες ολάκερες εννιά Από τη λόγχη καρφωμένος που δόθηκε στον Όντιν Μόνος με τον εαυτό μου. Γι' αυτό το δέντρο κανένας δεν γνωρίζει Από τι ρίζες ξεπετιέται. Ψωμί δεν μου 'δωσαν, ούτε πιοτό απ' το κέρας Κάτω προσεκτικά κοιτούσα Μάζεψα ρούνους, ουρλιάζοντας τους σήκωσα Και πίσω ξανάπεσα.

17

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Πραγματικά μυστήρια πράγματα. Οι ακροατές πρέπει να καταλάοαιναν τις περιστάσεις (αν και φυσικά, αν πρόκειται για κομμάτι μεγαλύτερου ποιήμα­ τος που σώθηκε κατά τύχη, το πρωτότυπο ίσως παρείχε περισσότερες λε­ πτομέρειες), αλλά ποιες ήταν; Νομίζω ότι πουθενά αλλού στη λογοτεχνία των Βορείων δεν σώζεται κάποια εκδοχή αυτού του μύθου, έτσι είμαστε αναγκα­ σμένοι να μαντέψουμε τη σημασία και το γενικό του πλαίσιο. Κατά τα φαι­ νόμενα απεικονίζει ένα είδος σαμανιστικής δοκιμασίας που επέοαλε στον

εαυτό του ο Όντιν για να αποκτήσει τη γνώση της εσωτερικής μαγείας, της μαγείας των ρουνικών συμΟόλων. Υπάρχουν στοιχεία στις πηγές της μυθο­ λογίας των Βορείων που ταιριάζουν με κάποιες λεπτομέρειες. Γνωρίζουμε ότι στο μεγάλο ναό της Ουψάλας, στη Σουηδία, θηρία και άνθρωποι ήταν κρε­

μασμένοι από τα δέντρα του ιερού δάσους, θυσία στους θεούς. Γνωρίζουμε ότι ο 'Qντιν είχε και το παρανόμι «θεός των κρεμασμένων». Ξέρουμε ότι η

λόγχη ήταν το δικό του ξεχωριστό όπλο. Γνωρίζουμε ότι ήταν ικανός να χειρίζεται τους ρούνους και ότι αυτή η παράξενη γραφή πιστευόταν ότι έδι­

νε τη δυνατότητα πρόσοασης σε υπερφυσικές δυνάμεις. Καμία όμως από τις ιστορίες που σώζονται για τον Όντιν δεν επιοεοαιώνει αυτό το σύντομο και απόκρυφο κομμάτι του Ηάναmάl. Επιπλέον, έτσι όπως παραδίδεται, ο μύ­ θος παρουσιάζει ανησυχητικές ομοιότητες με το χριστιανικό μύθο: ο Χριστός

κρέμεται από το σταυρό, τρυπημένος από λόγχη, οασανίζεται από τη δίψα, επιτυγχάνει την πλήρη θεοποίηση με την εθελοντική θυσία του. Επρόκειτο εδώ για δύο μύθους που ίσως τελικά ενώθηκαν; Ή ο ένας εισέοαλε στον κόσμο του άλλου; Τρίτο παράδειγμα αποτελεί το ποίημα Lokαsennα (Ο λόκι φιλονικει).

Εδώ έχουμε τον κακό Λόκι, αποκλεισμένο από την παρέα των υπόλοιπων θεών και θεαινών. Οι θεοί οργανώνουν μια γιορτή, στην οποία ο Λόκι δεν

είναι καλεσμένος. Μπαίνει λοιπόν μέσα με το ζόρι και αρχίζει να τσακώνε­ ται χωριστά με τον κάθε έναν από τους παρόντες. Κάθε χοντροκομμένος υπαι­ νιγμός

-

από τον Λόκι ή τον εκάστοτε αντίπαλό του

-

καταλαμοάνει μια

στροφή. Για παράδειγμα, όταν ο θεός Τυρ επεμοαί νει για να υπερασπίσει έναν από τους θεούς: Είπε ο Λόκι: «Πάψε, Τυρ. Ποτέ δεν ήσουν ικανός Ν α συμφιλιώσεις δύο εχθρούς.

Για να μην αναφέρω εκείνο το δεξί σου χέρι Που κομμάτιασε ο λύκος Φένριρ».

Κι είπε ο Τυρ: «Ε και; Εγώ έχασα ένα χέρι. Εσύ τον ΧρόδρσΟιτνιρ.

Κι οι δυο μας υποφέρουμε από θλιοερή απώλεια. Κι ο λύκος αξιοθρήνητος να περιμένει πρέπει Αλυσοδεμένος ως το τέλος του κόσμου».

18

F

ΠΗΓΕΣ ΤΩΝ ΜΥΘΩΝ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Αν και ήδη έχω παραθέσει σχεδόν ό,τι αναφέρει το Lokasennα γι' αυτό το συγκεκριμένο μύθο, το ακροατήριο πρέπει σίγουρα να γνώριζε περισσό­ τερα για να καταλάοει αυτούς τους στίχους. Έχουμε την τύχη να γνωρίζου­ με ολόκληρη αυτή την ιστορία, επειδή ο Σνόρι Στούρλουσον

(1179-1241)

περιέλαοε μια λεπτομερή περίληψή της στην Πεζή Έδδα του. Σε δύο ξεχω­ ριστά εδάφια ο Σνόρι αφηγείται τη συνάντηση του Τυρ με το θηριώδη λύκο Φένριρ, ο οποίος κατά τα φαινόμενα στο Lokαsennα έχει και το όνομα ή

παρανόμι ΧρόδρσΟιτνιρ. Ο Τυρ, λέει ο Σνόρι, ήταν ο τολμηρότερος των θεών, προστάτης των γενναίων πολεμιστών. Ο λύκος Φένριρ ήταν ένας από τους τερατώδεις απογόνου ς του Λόκι, που τον είχε κάνει με μια γιγάντισσα. Οι

θεοί έλαοαν μια προφητεία ότι μια μέρα ο λύκος και η οικογένειά του θα κατέστρεφαν τον κόσμο, κι έτσι αποφάσισαν να πιάσουν το θηρίο ώστε να το έχουν υπό τον έλεγχό τ~υς. Μόνο ο Τυρ είχε το θάρρος να τον φροντί­ ζει. Τα πράγματα ήταν ήσυχα όσο ο λύκος ήταν ακόμη κουτάοι, αλλά μόλις οι θεοί είδαν πόσο τεράστιος θα γινόταν όταν μεγάλωνε, ανησύχησαν και αποφάσισαν να τον αλυσοδέσουν. Πώς όμως να το κάνουν αυτό; Προσπά­ θησαν να ξεγελάσουν το λύκο (κι εδώ αξίζει να σημειώσουμε ότι η πονηριά και ο δόλος ήταν αναπόσπαστο κομμάτι του ηθικού κώδικα των θεών). Τον

έπεισαν να κάτσει να τον αλυσοδέσουν υποκρινόμενοι ότι ήταν μια δοκιμα­ σία για τη δύναμή του· όσο πιο οαριά ήταν η αλυσίδα, τόσο μεγαλύτερο κύρος θα αποκτούσε αν την έσπαγε. Δυστυχώς, όσο οαριές αλυσίδες κι αν χρησι­ μοποίησαν, ο λύκος τις έσπασε όλες. Η μόνη λύση ήταν να παραγγείλουν στους νάνους, ικανότατους τεχνί­ τες, να κατασκευάσουν μια ειδική αλυσίδα από έξι στοιχεία: τον ήχο της γάτας την ώρα που κυνηγάει τη λεία της, το γένι μιας γυναίκας, τη ρίζα

ενός οουνού, τους τένοντες μιας αρκούδας, την αναπνοή ενός ψαριού και το σάλιο ενός πουλιού, όλα τους υλικά με ελάχιστη ή καθόλου φυσική υπό­ σταση. Οι νάνοι δέχτηκαν και από όλα αυτά κατασκεύασαν μια, όπως ήταν φυσικό, λεπτή αλυσίδα, εν τούτοις όμως εξαιρετικά δυνατή. Οι θεοί προσπά­ θησαν να πείσουν το λύκο να δεχθεί να του την περάσουν, λέγοντας ότι

όποιος μπορούσε να σπάει σιδερένια δεσμά πολύ εύκολα θα απαλλασσόταν και από αυτή. Νικήθηκαν όμως από το ίδιο τους το σόφισμα, γιατί ο λύκος

απάντησε ότι δεν είχε καμιά αξία να σπάσει κανείς μια τόσο λεπτή αλυσί­ δα, εκτός κι αν είχε φτιαχτεί με δόλο, οπότε αυτός δεν ήθελε να έχει καμιά

σχέση. Στο τέλος πάντως, φοοούμενος μήπως αμφισοητήσουν το θάρρος του, ο Φένριρ συμφώνησε, αλλά μόνο με τον όρο, ως ένδειξη καλής πίστης, να

οάλει ένας από τους θεούς το χέρι του στο στόμα του λύκου τη στιγμή που θα του περνούσαν την αλυσίδα. Οι θεοί κοιτάχτηκαν μεταξύ τους αμήχανοι. Κανείς δεν ήθελε να αναλάοει την ευθύνη. Τελικά ο γενναίος Τυρ δέχτηκε.

Έδεσαν το λύκο με την αλυσίδα. Αυτός προσπάθησε να τη σπάσει, δεν τα

19

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

κατάφερνε, δάγκωσε λοιπόν το χέρι του Τυρ και του το έκοψε. «Τότε όλοι γέλασαν

-

εκτός από τον Τυρ».

Οι θεοί πήραν τον Φένριρ και τον έδεσαν σε ένα οράχο, με ένα σπαθί σφηνωμένο ανάμεσα στα σαγόνια του για να μην μπορεί πια να δαγκώνει. Τον άφησαν εκεί και

par liggr hann ti1 ragnarokrs,

«εκεί κείται μέχρι το τέ­

λος του κόσμου».

Η Πεζή Έδδα Αυτή η ιστορία μάς εισάγει στη δεύτερη από τις μεγάλες συλλογές μυθολο­ γικού υλικού, την Πεζή Έδδα. Ο Σνόρι Στούρλουσον ήταν ένας πολύ πλού­ σιος Ισλανδός αγρότης, τοπικός άρχοντας, μεγαλογαιοκτήμονας, πρέσοης, και

κάτι σαν.. προδότης της πατρίδας του στην υπηρεσία του ιμπεριαλιστή Νορ­ οηγού οασιλιά Χάκον Χάκοναρσον. Επίσης ήταν μορφωμένος και γνώριζε

όσο κανένας άλλος τις αρχαιότητες και τη λογοτεχνική παράδοση της χώ­ ρας του. Ήταν και ο ίδιος ποιητής και δημιούργησε την Πεζή Έδδα του γύρω στο

1220

ως οδηγό μυθολογίας για τους επίδοξους ποιητές.

Το οιολίο διαιρείται σε τέσσερα μέρη: τον πρόλογο, το

Gylfaginning

(Ξεγελώντας τον Γκύλφι), την SkάΙdskaΡarmάl (Άρθρωση της ποίησης) και τον Ηattatάl (Κατάλογος των ποιητικών μορφών). Το τελευταίο έχει και τη

λιγότερη σχέση με το θέμα μας: πρόκειται για μια σειρά ορισμών, με τεχνι­ κές περιγραφές και παραδείγματα, των ποικίλων και πολύπλοκων μορφών του στίχου και της στροφής που χρησιμοποιούσαν οι πρώτοι Σκανδιναοοί ποιητές της αυλής. Τα τρία πρώτα μέρη έχουν περισσότερη σχέση μεταξύ

τους. Ο σκοπός τους αναλύεται σε ένα εδάφιο της SkάΙdskaΡarmάl, που απευ­ θύνεται στους νέους ποιητές «που θέλουν να εντρυφήσουν στην άρθρωση της ποίησης και να αποκτήσουν ευρύ λεξιλόγιο παραδοσιακών όρων, ή που θέ­ λουν να μπορούν να παρακολουθούν ό,τι εκφράζεται ελλειπτικά σε στίχους». Το οιολίο του Σνόρι αποτελεί μια εξήγηση των μυθολογικών υπαινιγμών που συναντάμε συχνά στην παραδοσιακή ποίηση και στοχεύει στο να οοηθήσει

τους νεοφερμένους στο χώρο να μάθουν την τέχνη να τους καταλαοαί νουν σωστά. Αυτοί οι ποιητές του 130υ αι. πρέπει να ήταν χριστιανοί, και όμως

τα ποιήματά τους ήταν αναμενόμενο να περιέχουν πλήθος αναφορές σε μια ειδωλολατρική μυθολογία που ήταν ήδη νεκρή, λίγο-πολύ, για περισσότερα από διακόσια χρόνια. Χωρίς οδηγίες λοιπόν θα μπορούσαν εύκολα να κά­ νουν λάθη.

Ας πάρουμε ένα παράδειγμα. Αν στο ποίημά σας έπρεπε να αναφέρετε το χρυσάφι, τότε μπορούσατε να το περιγράψετε ως «το φαί του Φρόδι». Στην περίπτωση αυτή θα ήταν χρήσιμο να γνωρίζετε το μυθικό οασιλιά Φρόδι της Δανίας, που είχε ένα χειροκίνητο μύλο που μπορούσε να αλέσει οτιδή-

20

ΠΗΓΕΣ ΤΩΝ ΜΥΘΩΝ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Ο ΓκάνΥκλερι υπο6άλλει ερωτήσεις στους τρεις 6ασιλιάδες: τον Υψηλό, τον Εξίσου Υψηλό και τον Τρίτο.

Ασημένιο εξάρτημα τουαλέτας από το

Μπίρκα της Σουηδίας. Η μορφή που κρατεί το κέρας συχνά ερμηνεύεται ως

6αλκυρία που καλωσορίζει τους πολεμιστές στη Βαλχάλα.

21

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

ποτε του ζητούσε ο ιδιοκτήτης του. Ο Φρόδι ήθελε χρυσό και υποχρέωνε τις σκλά6ες του Φένια και Μένια να δουλεύουν μέρα νύχτα αλέθοντας στο μύλο πλούτη γι' αυτόν.

Ή πάλι, θα μπορούσατε να ονομάσετε το χρυσάφι «σπόρο του Κράκι», αναφερόμενοι στον επίσης μυθικό Δανό 6ασιλιά Χρολφ Κράκι, ο οποίος, κυνηγημένος από έναν εκδικητικό εχθρό του, σκόρπιζε πίσω του το χρυσά­ φι που είχε αρπάξει όπως ο σπορέας σπέρνει τους σπόρους. Αν δεν είχατε υπόψη σας αυτές τις ιστορίες, θα μπορούσατε να κάνετε λάθος και να γρά­ ψετε «ο σπόρος του Φρόδι» ή «το φα"ϊ του Κράκι». Για να δώσουμε κι ένα σύγχρονο παράδειγμα: τις προάλλες παρακολουθούσα μια ραδιοφωνική εκ­ πομπή στην οποία η οικοδέσποινα έπαιρνε συνέντευξη από έναν διάσημο

καλεσμένο που κάποια στιγμή της ζωής του είχε αλλάξει ριζικά την καριέ­

ρα του. Τον ρωτούσε λοιπόν: «Αποφασίσατε να το κάνετε αυτό μετά από προσεκτική σκέψη; Ή είδατε, όπως λένε, ένα εκτυφλωτικό φως στο δρόμο

προς τους Εμμαούς;» Αν η κυρία είχε στη διάθεσή της ένα σύγχρονο χρι­ στιανικό αντίστοιχο της Έδδας του Σνόρι, ή έστω αν είχε δια6άσει τις Πρά­ ξεις των Αποστόλων, ίσως να μην μπέρδευε το δρόμο προς τους Εμμαούς με το δρόμο προς τη Δαμασκό.

Αλλά και ο Σνόρι ήταν χριστιανός, και 6ε6αίως δεν ήταν δυνατόν να διηγείται τέτοιες ιστορίες σαν να ήταν αλήθεια, ειδικά εκείνες που μιλούσαν για τις περιπέτειες των παγανιστικών θεών. Έτσι αποστασιοποιήθηκε από το αντικείμενό του με μια σειρά τρόπους. Συνέθεσε έναν πρόλογο γεμάτο από πρώιμες ανθρωπολογικές παρατηρήσεις: πώς οι πρωτόγονοι άνθρωποι συνει­ δητοποίησαν ότι υπήρχε τάξη στο σύμπαν και συμπέραναν ότι αυτό έπρεπε

να έχει κάποιον άρχοντα· πώς η πιο θαυμαστή από τις πρώτες κοινότητες ήταν η Τροία στη Μικρά Ασία, με δώδεκα 6ασίλεια που το καθένα τους είχε

από έναν πρίγκιπα με υπερφυσικές ικανότητες και με έναν 6ασιλιά ανώτερο όλων αυτών. Ο Σνόρι ανακάλυψε τον απόγονο μίας από αυτές τις δυναστείες σε κάποιον Τρορ: «Εμείς τον λέμε Θορ». Ο Θορ ξεκίνησε για να γνωρίσει

την περιπέτεια, συνάντησε μια όμορφη μάγισσα που λεγόταν Σί6υλλα, «την οποία εμείς ονομάζουμε Σιφ», και μαζί της δημιούργησε μια φυλή γεμάτη από τα ονόματα των μεγάλων ηρώων και ιδιαίτερα ενός, του Όντιν. Ο Όντιν διέ­ θετε υπερφυσικές δυνάμεις (όπως και η σύζυγός του Φριγκ) και γνώριζε πως γι' αυτές το όνομά του θα «γινόταν το πιο τιμημένο από όλων των 6ασιλιά­

δων». Έφυγε από την Ασία και ταξίδεψε στον Βορρά, τοποθετώντας τους γιους του επικεφαλής των 6ασιλείων που ίδρυε και οργανώνοντας τις κοινό­ τητες κατά το πρότυπο της Τροίας. Αυτοί οι νεοφερμένοι από την Ασία (που γι' αυτό ονομάστηκαν Αίσιρ, στη γλώσσα των παλαιών Βορείων «θεοί») ήταν

οι πρόγονοι των μεγάλων 6ασιλέων της Σκανδινα6ίας. Εδώ ο Σνόρι υιοθετεί μια ορθόδοξη χριστιανική θέση, ταυτίζοντας τους ειδωλολατρικούς θεούς με

22

ΠΗΓΕΣ ΤΩΝ ΜΥΘΩΝ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

ε ο

αρχαίους ήρωες που θεοποιήθηκαν από τους αδαείς οπαδούς τους.

Το πρώτο καθαρό μέρος της Έδδας του Σνόρι, το

Gylfaginning,

πα­

ρουσιάζει το υλικό του σε ένα αφηγηματικό πλαίσιο. Ο Γκύλφι ήταν ένας

>,

Σουηδός οασιλιάς, κάτι σαν φιλόσοφος. Αντιμετώπιζε τους Αίσιρ με αμηχα­ νία, γιατί όλα φαίνονταν να γίνονται σύμφωνα με τη θέλησή τους. Ήταν οι ίδιοι θεοί ή έπαιρναν τη δύναμή τους από τους θεούς που λάτρευαν; Ξεκί­

ε

νησε λοιπόν να το μάθει, μεταμφιεσμένος σε έναν αλήτη με το όνομα Γκάν­ γκλερι. Οι Αίσιρ όμως τον είδαν να έρχεται, τον κατάλαοαν και ετοίμασαν γι' αυτόν μια παραίσθηση· εξ ου και ο τίτλος αυτού του μέρους, Ξεγελώ­ ντας τον Γκύλφι. Όταν αυτός έφτασε στη χώρα των Αίσιρ, είδε μια τερά­

ο

στια αίθουσα που αποδείχτηκε ότι ήταν γεμάτη από ανθρώπους που περ­ νούσαν ευχάριστα την ώρα τους. Στη μια άκρη της ορίσκονταν τρεις θρόνοι

ό

και στον κάθε ένα τους καθισμένo~ ένας οασιλιάς: ο πρώτος οασιλιάς λεγό­ ταν Υψηλός, ο δεύτερος Εξίσου Υψηλός και ο τρίτος απλώς Τρίτος. Αυτοί οι μεγαλόπρεποι μονάρχες ήταν έτοιμοι να απαντήσουν στις ερωτήσεις του

Γκύλφι. Τους ρώτησε λοιπόν για τους θεούς και για απάντηση πήρε εγκυ­ ς

κλοπαιδικές γνώσεις, λα"ίκές παραδόσεις, μύθους. Με αυτό το τέχνασμα ο

Αυτή η παράσταση, χαραγμένη σε πέτρα στο Γκότλαντ της Σουηδίας, δείχνει το άλογο

με τα οκτώ πόδια που συνήθως θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει το αγαπημένο άλογο του Όντιν, τον Σλέιπνιρ.

23

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Σνόρι μπόρεσε να αφηγηθεί τις ιστορίες του μέσω τρίτων, χωρίς να δεσμεύεται ο ίδιος για την αλήθεια τους. Αυτό επίσης του έδωσε τη δυνατότητα να τους

διηγηθεί με ένα αποστασιοποιημένο, πνευματώδες, στεγνά ειρωνικό ύφος που είναι απόλαυση να το διαοάζει κανείς. Μέρος του υλικού ο Σνόρι το είχε οπωσδήποτε πάρει από ποιήματα

σαν αυτά της Έμμετρης Έδδας, αν και ίσως δεν ήταν ακριοώς τα ίδια με αυτά που έφτασαν ως εμάς. Ως απόδειξη για όσα γράφει, μερικές φορές παραθέτει στίχους από ποιήματα που υπάρχουν στον

Codex Regius,

όπως

παρακάτω, σε ένα εδάφιο που μας λέει για τους πολεμιστές που σήκωσε ο Όντιν από το πεδίο της μάχης για να ζήσουν μαζί του στο τρανό παλάτι της Βαλχάλας. Ο Σνόρι οάζει τον Υψηλό να λέει: Κάθε μέρα μόλις σηκωθούν, φορούν τα όπλα τους και ογαίνουν στην αρένα και μάχονται,

ορμώντας ο ~νας πάνω στον άλλον. Αυτή είναι η ιδέα που έχουν για τη διασκέδαση. Κι όταν πλησιάζει η ώρα του δείπνου, επιστρέφουν έφιπποι στη Βαλχάλα και κάθονται να πιουν, όπως λένε κι αυτοί οι στίχοι:

Όλοι οι μεγάλοι πρωταθλητές Στον κύκλο του '()ντιν Πολεμούν παρέα κάθε μέρα.

Διαλέγουν ποιος θα πεθάνει, Φεύγουν απ' τη μάχη πάνω στ' άλογα Και ξανακάθονται παρέα εν ειρήνη.

Οι στίχοι αυτοί συναντώνται με αυτήν ακριοώς τη μορφή στο ποίημα ερω­ ταποκρίσεων Va'!ΡruοnίsmάΙ του

Codex Regius.

Αλλά ο Σνόρι μάς λέει καθαρά ότι γνώριζε ποιήματα που δεν έχουν διασωθεί ανεξάρτητα: δείτε για παράδειγμα την ιστορία που διηγείται για τον Νίορδ, το θεό των θαλάσσιων ταξιδιών και των εμπορικών περιπετειών, που έκανε μια παράτυπη συμφωνία με τη γιγάντισσα Σκάδι και αναγκάστηκε να συμοιοαστεί ως προς το πού θα ζούσε τη ζωή του. Η Σκάδι ήθελε να ζήσει εκεί που είχε ζήσει κι ο πατέρας της, στους λόφους που ονομάζο­ νταν Θρύμχε'ίμ, Ο Νίορδ, από την άλλη, ήθελε να ζήσει κοντά στη θάλασσα, Συμφώνησαν λοιπόν να μένουν εναλλάξ και στα δύο μέρη, εννιά μέρες στο Θρύμχε'ίμ και τις επόμενες

εννιά στο Νόατουν [την παραθαλάσσια κατοικία του Νίορδ], Κι όταν ο Νίορδ επέστρεψε στο Νόατουν από τους λόφους, δήλωσε τα εξής: Βαριέμαι τους λόφους, δεν έμεινα πολύ

Μονάχα εννιά νύχτες Το ουρλιαχτό των λύκων μίσησα Συγκρίνοντάς το με των κύκνων το τραγούδι, Και η Σκάδι είπε:

Δεν μπόρεσα να κοιμηθώ πλάι στα οάθη του ωκεανού Γιατί έκραζε το θαλασσοπούλι

24

ΠΗΓΕΣ ΤΩΝ ΜΥΘΩΝ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Κάθε αυγή με ξυπνάει Ο γλάρος που εδώ απ' τη θάλαοοα πετάει. Έτσι η Σκάδι πήγε στους λόφους και έζησε στο Θρύμχε·ίμ. Συνήθως φοράει σκι και έχει

ένα τόξο για να σκοτώνει ζώα. Κι είναι γνωστή ως η θεά που κάνει σκι.

Οι στίχοι αυτοί μας είναι γνωστοί μόνο από την Έδδα του Σνόρι, αλλά πρέ­ πει να προέρχονται από ένα μεγάλης έκτασης ποίημα που πια έχει χαθεί. Σε άλλες περιπτώσεις δεν είναι σαφές από πού πήρε ο Σνόρι την ιστο­

ρία του, αν και οι πάμπολλες λεπτομέρειες που δίνει δείχνουν ότι είχε πλη­ ρέστατες πηγές που ίσως ήταν λα·ίκοί μύθοι ή παραδόσεις. Σε αυτή την ομάδα πιθανώς ανήκει και η ιστορία για το πώς οι θεοί σχεδίασαν να υψώσουν έναν αμυντικό τείχος γύρω από την περιοχή τους για να την προστατεύ­ σουν από τις επιθέσεις των γιγάντων. Βρήκαν ένα χτίστη ο οποίος, μολονό­

τι δεν το συνειδητοποίησα" στην αρχή, καταγόταν από τη φυλή των γιγά­ ντων. Αυτός συμφώνησε να χτίσει το τείχος και ζήτησε για αμοι6ή τον ήλιο, το φεγγάρι και τη θεά Φρέγια. Δεν θα είχε καμιά άλλη 60ήθεια εκτός από το άλογο που έσερνε το κάρο του, τον Σ6άντιλφορι, και η δουλειά έπρεπε να τελειώσει μέσα σε τρεις εποχές, αλλιώς θα τα έχανε όλα. Ο Θορ δεν 6ρι­

σκόταν εκεί όταν έγινε η συμφωνία, ήταν όμως ο Λόκι, που συμ60ύλεψε τους θεούς να δεχτούν το συμ6όλαιο, θεωρώντας το έργο αδύνατο να πραγματο­ ποιηθεί. Οι θεοί συμφώνησαν και δεσμεύτηκαν να τηρήσουν τη συμφωνία. Ο χτίστης δούλευε όλη την ημέρα, και τη νύχτα πήγαινε με το άλογό του να φέρει πέτρες. Όταν οι θεοί είδαν πώς δούλευε το άλογο, συνειδητο­

ποίησαν με φρίκη ότι μπορούσε να σύρει απίστευτες ποσότητες κάθε φορά

-

δούλευε δυο φορές σαν το χτίστη! Η προθεσμία κόντευε να λήξει και το

τείχος ήταν σχεδόν έτοιμο. Οι θεοί είχαν τρομάξει ότι θα έχαναν και τα

έ6αζαν με τον Λόκι, κατηγορώντας τον για την άστοχη συμ60υλ ή. Ο Λόκι φο6όταν κι αυτός, και σκέφτηκε ένα κόλπο για να εμποδίσει το χτίστη να

νικήσει. Μεταμορφώθηκε σε φοράδα και, την τελευταία νύχτα που 6γήκε ο χτίστης με το άλογό του για να κου6αλήσει τα τελευταία υλικά, πετάχτηκε

μπροστά του χλιμιντρίζοντας το άλογο φρένιασε, έσπασε τα γκέμια και έτρεξε προς το ταίρι του. Χάθηκαν και οι δύο στο δάσος και έλειψαν όλη νύχτα,

κι έτσι ο χτίστης δεν μπόρεσε να τελειώσει τη δουλειά του. Τότε τον κυρίε­ ψε μια οργή γίγαντα, και έτσι τελικά οι θεοί κατάλα6αν ότι προερχόταν από

την εχθρική φυλή. Την κρίσιμη στιγμή επέστρεψε ο Θορ, είδε τον κίνδυνο και με το δυνατό σφυρί του έσπασε το κεφάλι του γίγαντα. Το πιο αστείο της ιστορίας όμως συνέ6η στον Λόκι: γέννησε ένα πουλάρι τέρας με οκτώ πόδια! Αυτό μεγάλωσε και έγινε ο διάσημος Σλέιπνιρ, το αγαπημένο άτι του Όντιν. Ως απόδειξη γι' αυτή την ιστορία, ο Σνόρι παραθέτει δύο ομάδες στί­ χων από το μεγάλο εδδικό ποίημα Vδ!USΡά, Η προφητεία της σοφής, που

25

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

εν τούτοις δεν αρκούν για να δικαιολογήσουν τη λεπτομέρεια με την οποία

αφηγείται την ιστορία ο Σνόρι. Έτσι συμπεραίνουμε ότι είτε επινόησε μό­ νος του ολόκληρη την ιστορία -πράγμα απίθανο- είτε είχε κάποια άλλη πηγή που δεν μπορούμε να 6ρούμε. Και το δεύτερο καθαρό μέρος της Έδδας του Σνόρι, η SkάΙdskαΡarmάΙ, έχει αφηγηματικό πλαίσιο. Πάλι έχουμε κάποιον που επισκέπτεται τους Αί­ σιρ, που και πάλι δεν αναγνωρίζονται ως θεοί παρ' ότι έχουν τα ίδια ονό­ ματα με τους θεούς. Ο επισκέπτης αυτός είναι ο Αίγιρ, ένας 6ασιλιάς με μαγικές ικανότητες. Και πάλι οι Αίσιρ τον αντιλαμ6άνονται από μακριά και του ετοιμάζουν και υποδοχή και εξαπάτηση. Τον καλωσορίζουν λαμπρά και ετοιμάζουν συμπόσιο για χάρη του, καθίζοντάς τον δίπλα στον Μπράγι, που

έχει το όνομα του θεού της ποίησης. Ο Μπράγι διηγείται τα κατορθώματα των Αίσιρ •.:Ετσι ξετυλίγονται οι παραδοσιακοί μύθοι, τελειώνοντας με έναν πολύ σημαντικό για τους σκοπούς του Σνόρι. Ο μύθος αυτός μας μιλάει για δύο νάνους, τον Φίαλαρ και τον Γκάλαρ, που σκότωσαν το ον Κ6άσιρ και ανακάτεψαν το αίμα του με μέλι, φτιάχνοντας έτσι το ποτό που κάνει όποιον

το πιει ποιητή. Οι νάνοι φυλούσαν το ποτό σε τρία καζάνια. Ο γίγαντας Σούτουνγκ τούς το πήρε, και ο Όντιν με τη σειρά του έκανε σχέδια να του το κλέψει. Αποπλάνησε την κόρη του γίγαντα, η οποία τον ερωτεύτηκε τόσο

πολύ ώστε τον άφησε να ρουφήξει τρεις φορές ποτό από τα καζάνια, που άδειασαν τελείως. Μετά ο Όντιν μεταμορφώθηκε σε αετό και πέταξε μα­ κριά πάνω από τα 60υνά. Όταν ο Σούτουνγκ ανακάλυψε ότι το ποτό έλει­ πε, φόρεσε το δικό του αετόδερμα και πέταξε πίσω του, σχεδόν φτάνοντάς

τον. Οι Αίσιρ είδαν ότι ο Όντιν, που πετούσε πάνω από τις κατοικίες τους, 6ρισκόταν σε κίνδυνο και έ6γαλαν στην αυλή όλους τους κου6άδες και τα

δοχεία τους. Ο Όντιν ξέρασε το ποτό που είχε ρουφήξει μέσα σε αυτά, και εκεί παραμένει, περιμένοντας να δοθεί σε οποιονδήποτε επιθυμεί να γίνει ποιητής. Έτσι, λέει ο Σνόρι (ή ίσως ο Μπράγι), η ποίηση μπορεί να ονομα­ στεί και «πλιάτσικο του Όντιν» ή «ανακάλυψη του Όντιν» ή «ποτό του Όντιν».

Εδώ ο Σνόρι φτάνει στον κύριο στόχο που είχε γράφοντας την Έδδσ. μια συζήτηση για τη γλώσσα και τα καλολογικά στοιχεία της ποίησης, και

πώς μπορούν οι μεταφορές της να γίνουν κατανοητές σε σχέση με τη μυθο­ λογία των Βορι::ίων.

Τώρα το αφηγηματικό πλαίσιο της SkάΙdskaΡarmάΙ μπαίνει σε δεύτε­ ρη μοίρα, και ο Σνόρι αρκείται να υπο6άλλει ερωτήσεις. Γιατί το χρυσάφι αναφέρεται ως «μαλλιά της Σιφ», ή ως «αμοι6ή για το φόνο της ενυδρί­ δας», ή ως «φωτιά του Αίγιρ»; Και παραθέτει τις ιστορίες που εξηγούν αυ­ τές τις εικόνες. Ή δίνει κατευθείαν τις μεταφορές που πρέπει να χρησιμο­

ποιούνται για κάθε θεό: «Πώς αναφερόμαστε στον Τυρ; Αποκαλώντας τον

26

ΠΗΓΕΣ ΤΩΝ ΜΥΘΩΝ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

"μονόχειρα θεό" ή "ταϊστή του λύκου"». Το γιατί το ξέρουμε: μας το είπε ο

ίδιος ο Σνόρι στο

Gylfaginning.

«Πώς αναφερόμαστε στον Χοδ; Αποκαλώ­

ντας τον "τυφλό θεό", "φονιά του Μπαλντρ", ''σκοπευτή του γκυ"»' όλα αυτά

έχουν σχέση με την τραγική ιστορία του Μπαλντρ, ένα σημαντικότατο μύθο που θα συζητήσουμε αργότερα. Αυτό το είδος μετωνυμίας, που στη γλώσσα

των Βορείων ονομάζεται

kenning,

είναι κάτι σαν μύθος σε στενογραφία και

αποτελεί ουσιώδες συστατικό της αυλικής ποίησης των Βορείων.

Σκαλδική ποίηση Τα παραπάνω μάς εισάγουν φυσικά στην τρίτη από τις μείζονες πηγές μας για τους μύθους των Βορείων, τις συνθέσεις των ποιητών της αυλής, των

σκάλδων, όπως λέγονται συνήθως. Η Έμμετρη Έδδα είναι ανυπόγραφη' αντί­

θετα, οι δημιουργοί πoλλcEν σκαλδικών ποιημάτων κατονομάζονται. 'Ισως μάλιστα έχουν διασωθεί οι Όιογραφίες τους ή είναι γνωστές οι πολιτικές τους θέσεις. Επιπλέον τα ποιήματά τους συχνά αναφέρονται σε γεγονότα της επο­ χής που μπορούν να χρονολογηθούν Όάσει άλλων, ανεξάρτητων αποδείξεων. Έτσι με τη σκαλδική ποίηση μας είναι εύκολο να φτιάξουμε ένα χρονολό­ γιο των κειμένων, να χρονολογήσουμε πολλά ποιήματα με απόκλιση το πολύ

μια δεκαετία. Η σύνθεση σκαλδικών ποιημάτων άρχισε πιθανώς τον

90

αι.

και συνεχίστηκε κατά την εποχή των Βίκινγκ και τον Μεσαίωνα' αλλά φυ­ σικά, εκτός από τυχαίους στίχους χαραγμένους σε ρουνική γραφή, ελάχιστο μέρος τους είχε καταγραφεί μέχρι τον ερχομό του Χριστιανισμού και της λατινικής γραφής. Έτσι ερχόμαστε πάλι αντιμέτωποι με το γνωστό πρόΌλη­ μα. Είμαστε αναγκασμένοι να εμπιστευθούμε χριστιανικές πηγές για μια προ­

χριστιανική ή πρωτοχριστιανική εποχή. Πρέπει ακόμη να θεωρήσουμε δεδομένη την ακρίΌεια της προφορικής μετάδοσης των ποιημάτων μέχρι την περίοδο που άρχισαν να γράφονται. Και πρέπει να δεχτούμε ότι η μεταγε­ νέστερη απόδοση στίχων σε συγκεκριμένους ποιητές είναι ορθή. Είναι σαφές ότι το να χρησιμοποιεί κανείς τα σκαλδικά ποιήματα ως αποδεικτικά στοι­ χεία είναι επικίνδυνο. Η σκαλδική ποίηση χαρακτηριζόταν συνήθως από υψηλή τεχνοτροπία

και τεχνική εκζήτηση, όπως ταιριάζει σε ένα ποιητικό είδος σχεδιασμένο να υμνεί τους ΣκανδιναΌούς Όασιλιάδες και ευγενείς. Μερικές φορές χρησιμο­

ποιούνταν και ως όχημα για περιστασιακούς στίχους, Π.χ. για να τιμήσει την επέτειο κάποιου γεγονότος ή απλά για αυτοσχεδιαστικό σχολιασμό γεγονό­ των τα οποία παρατηρούσε ο ποιητής ή στα οποία συμμετείχε. Εκτός από το ότι είχαν πολύπλοκη στιχουργική μορφή, τα περισσότερα σκαλδικά ποιή­ ματα μεταχειρίζονταν και περίπλοκους γλωσσικούς τύπους, με αλληλοδιαπλε­ κόμενες προτάσεις, ασυνήθιστες λέξεις στη θέση συνηθισμένων και συχνή

27

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

χρήση μετωνυμιών. Σε αυτές τις μετωνυμίες είναι πολύ πιθανό να κρύοο­ νται οι μύθοι. Για παράδειγμα, ο ποιητής Έιναρ Σκάλαγκλαμ συνέθεσε ένα ποίημα, το

Vellekla,

προς τιμήν του μεγάλου κόμη Χάκον του Λάντε, κοντά στο

Τρόντχα'ίμ της Νοροηγίας, περί τα τέλη του 1Ο0υ αι., το οποίο άρχιζε με μια τυπική παράκληση προς τον προστάτη του για να τον ακούσει: Μεγαλόκαρδε της γης προστάτη Σε ικετεύω ν' ακούσεις τον σαν ζυμάρι αφρό

Των κατοίκων της ραχοκοκαλιάς του φιορδ. Άκουσε, κόμη, το αίμα του ΚΟάσιρ.

Την πρώτη φορά που απαγγέλθηκε, οι ακροατές θα πρέπει να έσπασαν το κεφάλι τους για να κατορθώσουν να καταλάοουν τις διάφορες περιφράσεις.

Το «αίμα"'του Κοάσιρ» ήταν από τις εύκολες, αν ήξερες ότι από αυτό είχε γίνει το ειδικό ποτό που χάριζε την ποιητική έμπνευση. Έτσι η μετωνυμία μπορεί να χρησιμοποιείται για ένα ιδιαίτερο παράδειγμα ποιητικής έμπνευ­ σης, ένα συγκεκριμένο ποίημα. Ο «σαν ζυμάρι αφρός των κατοίκων της ρα­ χοκοκαλιάς του φιορδ» είναι πιο δύσκολος, περιέχει περισσότερες αναφορές. Η «ραχοκοκαλιά του φιορδ» είναι η οραχώδης ακτή ενός φιορδ. Οι «κάτοι­

κοι της ραχοκοκαλιάς του φιορδ» είναι, ή τουλάχιστον μπορεί να είναι, νά­ νοι, αφού και ο τελευταίος μαθητής ξέρει πως οι νάνοι ζουν σε γκρεμούς ή

τεράστιους ογκόλιθους. Εδώ οι νάνοι είναι ο Φίαλαρ και ο Γκάλαρ. Ο «σαν ζυμάρι αφρός» πρέπει να είναι το ποτό τους πάλι έχουμε λοιπόν μια μετω­ νυμία για την ποίηση, για ένα ποίημα. Το μόνο που λέει το ποίημα σε αυ­ τές τις γραμμές είναι «Παρακαλώ σώπασε και άκου αυτά που θα διαοά­ σω», αλλά έτσι όπως το λέει ακούγεται πιο εντυπωσιακό. Πάντως και αυτό εξαρτάται από τη συμμετοχή του ακροατηρίου: αν αυτοί δεν μπορέσουν να

θυμηθούν το μύθο και να λύσουν το γρίφο, τότε το ποίημα θα τους μπερδέ­ ψει τελείως.

Ευτυχώς δεν είναι όλη η σκαλδική ποίηση τόσο ερμητική. Υπήρξαν σκάλ­ δοι που έγραψαν συγκριτικά ευνόητους στίχους, εκμεταλλευόμενοι την ίδια

στιγμή τύπους της μυθολογικής σκέψης. Όταν ο μεγάλος Ισλανδός ποιητής του 1Ο0υ αι. Έγιλ Σκάλαγκριμσον έχασε δύο από τους γιους του, συνέθεσε έναν πικρό θρήνο στον οποίο παραπονιόταν στον προστάτη του, τον Όντιν, το θεό των ποιητών, ότι τον είχε προδώσει. Ήταν δύσκολο να συνθέτει κα­ νείς υπό αυτές τις συνθήκες, έλεγε. «Δεν είναι ευνο'ίκή στιγμή για την κλο­ πή του Βίδριρ». Βίδριρ λεγόταν αλλιώς ο Όντιν και η κλοπή του ήταν το

ποτό της ποίησης. Αλλά, αν και ο Όντιν τον είχε πληγώσει, του είχε επίσης δώσει δύναμη, χαρίζοντάς του το δώρο της ποίησης. «Αν δω τα πράγματα

σωστά, ο φίλος τού Μίμιρ με έχει αποζημιώσει για την οδύνη μου». Ο Μί-

28

rΠΗΓΕΣ ΤΩΝ ΜΥΘΩΝ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

0-

μιρ ήταν φίλος του Όντιν και το σοφό κεφάλι του, ακρωτηριασμένο και δια­ τηρημένο στην άλμη, έλεγε στον Όντιν πολλά μυστικά για το μέλλον.

α,

Από την άλλη, ένας σκάλδος μπορεί να υμνούσε τον κύριό του χρησι­

το

μοποιώντας σχεδόν εδδική μορφή, γράφοντας απλούς αφηγηματικούς στίχους

με

για μια σκηνή που παίζεται ανάμεσα στους θεούς. Όταν ο Έιρικ Μπλόου­ δοξ (ματωμένο τσεκούρι), εξόριστος οασιλιάς της Ν οροηγίας και της Υ όρ­ κης, έπεσε σε μια μάχη στα μέσα του 120υ αι., η φανατική ειδωλολάτρισσα γυναίκα του παρήγγειλε μια ταιριαστή νεκρική ωδή, απο την οποία σώζο­ νται ελάχιστοι στίχοι. Αρχίζει στο παλάτι του Όντιν: Ο Όντιν είπε:

το

«Τι όνειρο ήταν αυτό; Σηκώθηκα πρωί-πρωί

ις.

Να καθαρίσω τη Βαλχάλα για έναν σκοτωμένο στρατό

Σήκωσα τους μεγάλcnις μου πρωταθλητές και ξύπνησα τις οαλκυρίες Έστρωσα τους πάγκους, έπλυνα τα μπιροπότηρα

Έογαλα το κρασί για τον πρίγκιπα που ερχόταν Από τη γη ψάχνω Για ευγενείς πολεμιστές τέτοιους Που θα κάνουν την καρδιά μου να χαρεί».

ς.

Ρωτάει το σύντροφό του Μπράγι τι είναι αυτός ο οροντερός θόρυοος που

ι-

έρχεται απ' έξω. Ο Μπράγι νομίζει ότι είναι ο θεός Μπαλντρ που γυρίζει ή

σπίτι. Ο Όντιν τού λέει να μη λέει παλαοομάρες είναι προφανώς ο Έιρικ και ο στρατός των νεκρών που έπεσαν μαζί του. Στέλνει τους δύο μεγαλύ­

ν

τερους ήρωές του να υποδεχτούν το Οασιλιά. Ο ένας τους, ο Σίγκμουντ, με­ γάλος ήρωας αλλά όχι παραπάνω από όσο χρειάζεται έξυπνος, ρωτάει τον Όντιν γιατί περιμένει τον Έιρικ και όχι κάποιον άλλο. Ο Όντιν εξηγεί υπο­

μονετικά ότι ο Έιρικ είναι σπουδαίος πολεμιστής, «γιατί κοκκίνησε το σπα­ θί του, τη ματωμένη λάμα του έσυρε σε χώρες πολλές». Τότε ο Σίγκμουντ

ρωτάει απολύτως λογικά: «Αν φαινόταν τόσο γενναίος, γιατί του στέρησες τη νίκη;» Όπου ο Όντιν δίνει την εξής μυστηριώδη απάντηση: «Αυτό που θα 'ρθει κανείς δεν το ξέρει. Ο γκρίζος λύκος αγριοκοιτάζει τις κατοικίες των θεών».

Ο Έιρικ ήταν ένας μετριότατος οασιλιάς, αποτυχημένος στις περισσότερες δραστηριότητές του. Αντιμετωπίζοντάς τον με αυτό τον τρόπο, ο ποιητής

τον παρουσιάζει ως έναν από τους μεγαλύτερους πολεμιστές, άξιο να συνα­ ναστρέφεται τους ήρωες της αρχαιότητας, άξιο να συμπεριληφθεί στον αμυ­ ντικό στρατό που θα φτιάξει ο Όντιν όταν ο γκρίζος λύκος Φένριρ σπάσει

τα δεσμά του και πάρει τη φοοερή εκδίκησή του από τους θεούς. Σε μερικές περιπτώσεις ο μύθος μπορεί να αποτελεί με πιο άμεσο τρό­ πο το θέμα του ποιήματος ενός σκάλδου. Τέτοιο παράδειγμα αποτελεί το

\

Ι

29

.. ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

ποίημα Hαustl6ng, Όλο το φθινόπωρο, που ονομάστηκε έτσι γιατί ο δημιουρ­ γός του Θίοδολφ χρειάστηκε ένα ολόκληρο φθινόπωρο για να το τελειώσει. Το ποίημα περιγράφει μια ασπίδα που έχει δοθεί στον σκάλδο, διακοσμημέ­ νη με μια ομάδα σκηνών που αναπαριστούν έναν-δυο μύθους για τους θεούς. Ο ένας διηγούνταν την ιστορία της Ίντουν, μιας θεάς χρήσιμης, αφού κρα­ τούσε σε ένα μπαούλο τα μήλα που χάριζαν παντοτινή νιότη. Ο Σνόρι, που γνώριζε το Hαustl6ng, μας λέει την ιστορία της με απλά λόγια. Τρεις από τους Αίσιρ, ο Όντιν, ο Λόκι και ο Χόνιρ, ορίσκονταν σε μια αποστολή. Μια μέρα λοιπόν έπιασαν και σκότωσαν ένα οόδι για να γευματί­

σουν. Προσπάθησαν να το μαγειρέψουν, μα κάθε φορά που δοκίμαζαν, το κρέας δεν ήταν ακόμα έτοιμο. Πίσω τους υψωνόταν μια οελανιδιά, στα κλα­ διά της οποίας καθόταν ένας αετός. Ο αετός τούς αποκάλυψε ότι αυτός ήταν

υπεύθυνος ,?ια την αποτυχία του μαγειρέματος το κρέας δεν θα γινόταν ποτέ αν δεν έπαιρνε μερίδιο και ο αετός. Οι θεοί το δέχτηκαν και κάλεσαν τον

αετό να πάρει το μερτικό του, πράγμα που εκείνος έκανε αμέσως, αρπάζο­ ντας υπεροολική ποσότητα κατά τη γνώμη του Λόκι. Ο Λόκι εξαγριώθηκε, άρπαξε ένα ραοδί και άρχισε να χτυπάει το πουλί. Το ραοδί κόλλησε στον

αετό, ο οποίος πέταξε ψηλά τραοώντας πίσω του και τον Λόκι, που είχε κολ­ λήσει στο ραΟδί. Ο Λόκι, ταρακουνημένος και στραπατσαρισμένος, τρομοκρα­ τήθηκε και ικέτευε τον αετό να τον αφήσει. Ο αετός συμφώνησε με τον όρο ότι ο Λόκι θα ξελόγιαζε την Ί ντουν και θα την έκανε να ογει από το φρού­ ριό της, που ορισκόταν ανάμεσα στα παλάτια των θεών, μαζί με τα μήλα

της. Έτσι ο Λόκι και οι άλλοι γύρισαν πίσω σώοι και αΟλαΟείς. Ο Λόκι κράτησε πιστά τη συμφωνία, παρασύροντας την Ί ντουν στο δάσος. Ο αετός, που τώρα αποκαλύφθηκε ως ο γίγαντας Θιάζι, έπεσε πάνω

της, την άρπαξε και την πήρε στη χώρα του, στο Θρύμχε"ίμ. Οι θεοί, χωρίς τα μήλα, άρχιζαν να γερνούν και να αδυνατίζουν. Δεν μπορούσαν να κατ α­

λάοουν πώς είχε συμοεί τέτοιο πράγμα στην Ίντουν, μέχρι που κάποιος θυ­ μήθηκε πως την τελευταία φορά που την είδαν ήταν μαζί με τον Λόκι. Έτσι έπιασαν τον Λόκι και τον απείλησαν ότι θα τον σκότωναν αν δεν έορισκε

την Ίντουν και δεν την έφερνε πίσω. Ο Λόκι μεταμορφώθηκε σε γεράκι και πέταξε στο Θρύμχε·ίμ. Ευτυχώς ο γίγαντας έλειπε για ψάρεμα και η Ίντουν ήταν μόνη στο σπίτι. Ο Λόκι τη μεταμόρφωσε σε καρύδι, την έπιασε με τα νύχια του και σηκώθηκε στον αέρα. Ο Θιάζι, μη ορίσκοντας την Ίντουν σπίτι, πήρε ξανά τη μορφή του αετού και άρχισε να καταδιώκει τον Λόκι, χτυπώ­ ντας τόσο δυνατά τις φτερούγες του που προκαλούσε θύελλες. Οι Αίσιρ εί­

δαν το γεράκι που πάλευε να ξεφύγει από τον αετό και συνειδητοποίησαν την κατάσταση. Έφτιαξαν ένα σωρό από κούτσουρα μέσα από τα τείχη τους

και, όταν το γεράκι μπήκε μέσα και ήταν πια ασφαλές, έοαλαν φωτιά στα ξύλα. Ο αετός πετούσε τόσο μανιασμένα που δεν μπόρεσε να σταματήσει.

30

ΠΗΓΕΣ ΤΩΝ ΜΥΘΩΝ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

i

ιουρ _

Έπεσε με ορμή στη φωτιά και οι φτερούγες του καταστράφηκαν. Οι Αίσιρ

~σει.

σκότωσαν τον Θιάζι.

ιημέ­

Ο Σνόρι έχει και συνέχεια γι' αυτή την ιστορία. Ο Θιάζι είχε μια κόρη,

~oύς.

αντρογυναίκα, που την έλεγαν Σκάδι. Όταν αυτή έμαθε ότι ο πατέρας της

.κρα­

είχε σκοτωθεί, φόρεσε τα όπλα και την πανοπλία της και έσπευσε να πάρει

Ι που

εκδίκηση. Οι Αίσιρ προτίμησαν να συμφιλιωθούν μαζί της και της πρότειναν

να παντρευτεί έναν από αυτούς. Έπρεπε όμως να τον διαλέξει από τα πό­ tμια

δια, τίποτε άλλο δεν θα την άφηναν να δει. Οργάνωσαν λοιπόν οι θεοί ένα

ιατί-

διαγωνισμό αστραγάλων. Η Σκάδι είδε δυο πολύ κομψά πόδια και, μαντεύο­

1,

το

ντας ότι ανήκαν στον όμορφο θεό Μπαλντρ, διάλεξε αυτά, που αποδείχτηκε

κλα­

ότι ήταν του γέρου Νίορδ. Όπως είδαμε ήδη, ο γάμος τους δεν περπάτησε.

'~ταν

Το

HaustlDng

αφιερώνει δώδεκα στροφές για την ιστορία του Θιάζι.

~oτέ

Η κάθε μία περιγράφει ένα..επεισόδιο ή μια κατάσταση: η πρώτη δείχνει τον

[τον

Θιάζι, με τη μορφή αετού, να παρακολουθεί τους Αίσιρ που προοπαθούν να

! ι

~ζo-

μαγειρέψουν το Όόδι τους, η δεύτερη αναφέρει τον ισχυρισμό του Θιάζι ότι

n κε ,

εκείνος εμπόδιζε το κρέας να μαγειρευτεί, η τρίτη την προσφορά κρέατος

~τoν

στον Θιάζι εκ μέρους των θεών, ενώ ο Λόκι αγωνίζεται να διατηρήσει τη

φωτιά, η τέταρτη τη λαιμαργία του Θιάζι που παίρνει αυτή την τεράστια μερίδα, η πέμπτη τον Λόκι να χτυπάει τον Θιάζι με το ραοδί κ.ο.κ. Ενώ

αυτό είναι αρκετά εύκολο να το παρακολουθήσει κανείς αν ξέρει την ιστο­ ρία, θα ήταν δύσκολο -ειδικά αν σκεφτούμε και τη στριφνή γλώσσα των στίχων- να καταλάοει την υπόθεση αν δεν την ήξερε. Και πάλι το ποίημα απαιτεί συμμετοχή του ακροατηρίου. στο

Αυτές είναι οι κύριες πηγές της μυθολογίας των Βορείων. Υπάρχουν και

,Χνω

πολλές άλλες, μερικές ασήμαντες ως προς την ποσότητα των παρεχόμενων

lρίς

πληροφοριών, σημαντικότατες όμως ως προς τη σπουδαιότητά τους. Ανα­

~α­

φέρουμε δύο παραδείγματα: εκτός από την Πεζή Έδδα, ο Σνόρι επιμελήθη­

ι

lθυ_

κε και μια ιστορία της Νοροηγίας με τίτλο

Heimskringla,

Ο κύκλος του

lτσι

κόσμου, η οποία περιλαμοάνει οιογραφίες Ν οροηγών οασιλέων από την εποχή

,σκε

του πρώτου «ιστορικού» μονάρχη Χάραλντ, του επονομαζόμενου Ομορφο­ μάλλη, στα τέλη του 90υ αι. Πριν από την ιστορία του Χάραλντ υπάρχει

ένα οιολίο που λέγεται

Ynglingasaga,

Η ιστορία των οασιλέων της δυνα­

στείας Ύνγκλινγκ, και εδώ υπάρχουν αφηγήσεις για μυθικούς οασιλιάδες και κάποιους θεούς. Όταν ο Σάξων ο Γραμματικός στις αρχές του 130υ αι. συ­ νέγραψε στα λατινικά ιστορία της Δανίας, το

Gesta Danorum,

οασίστηκε

σε πληθώρα μυθολογικών παραδόσεων και θρύλων, μέρος των οποίων αντι­ φάσκει με το υλικό που ορίσκουμε, ας πούμε, στον Σνόρι. Από αυτό το ανακάτεμα πηγών από διάφορες περιοχές και περιόδους,

που ανταποκρίνονται σε διαφορετικές λογοτεχνικές απαιτήσεις, είναι απίθανο να αποκτήσουμε μια ολοκληρωμένη και κατανοητή εικόνα της μυθολογίας

31

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

των Βορείων. Υπάρχει σύγχυση με τις επιμέρους ιστορίες: άλλες αποτελούν

σαφώς τμήματα μεγαλυτέρων ακολουθιών, άλλες είναι κατά τα φαινόμενα σκόρπιες χωρίς λόγο. Είναι δύσκολο να διακρίνουμε τι είναι γνήσιος θρύλος και τι λογοτεχνική επινόηση. Και οι γνώμες πάνω στη σχέση των μύθων με τις δοξασίες των Βορείων διίστανται. Όπως μας λένε, ένας μύθος πρέπει να

περιέχει «μια λα'ίκή δοξασία σχετικά με φυσικά ή ιστορικά φαινόμενα». Κατά

πόσο ισχύει αυτό για τους μύθους που θα αφηγηθούμε εδώ απομένει να το αποφασίσει ο αναγνώστης.

ούν να

με

ΟΙ

να

τά

,.

ΟΙ Βάνιρ και

AiOIP,

μερικοι

,(

βασιλιάδες

το

Σ

τους μύθους των Βορείων υπάρχουν δύο ομάδες θεών, οι Αίσιρ ενικός

Ass)

και οι Βάνιρ

Σνόρι, η λέξη

Ass

(Vanir,

ενικός

Vanr).

(Aesir,

Παρά τα όσα λέει ο

δεν παράγεται από τη λέξη Ασία: αυτό είναι τυ­

πικό δείγμα μεσαιωνικής «λόγιας» ετυμολογίας. Το

Ass

παράγεται από μια

κοινή λέξη της πρωτογερμανικής που σήμαινε θεός. Έχει και αντίστοιχη λέξη

στην παλαιά αγγλική, το

os

(λέξη που σήμερα επιζεί μόνο ως πρώτο συνθε­

τικό αρσενικών κυρίων ονομάτων όπως ΌσΌαλντ, Όσμπερτ)· υπάρχει ακόμη σε ένα λατινικό κείμενο ένας γοτθικός πληθυντικός

semidei,

«ημίθεοι». Το

Vanr

ansis

που μεταφράζεται

είναι ακόμη πιο προΌληματικό. Τα λεξικά πα­

ραδέχονται ότι «οι ετυμολογίες γι' αυτό αφθονούν», αλλά η πιο ελκυστική το συσχετίζει με το παλαιό

vinr

(φίλος) και τη λατινική

Venus,

την Αφρο­

δίτη, «θεά του φυσικού έρωτα».

Ο διάσημος Γάλλος μελετητής της συγκριτικής θρησκείας Ζωρζ Ντυμε­ ζίλ υποστήριζε ότι η διάκριση μεταξύ Αίσιρ και Βάνιρ είναι πανάρχαια και συναντάται και στις θρησκείες άλλων ινδοευρωπα·ίκών λαών. Οι Βάνιρ, κατά τη γνώμη του, ήταν αρχικά κατώτεροι θεοί, που έγιναν δεκτοί στην ομάδα των ανωτέρων μόνο μετά από μια περίοδο συγκρούσεων, πράγμα που αντι­ κατοπτρίζεται και στη οχέση μεταξύ των δύο τύπων θεών όπως αυτή μας παραδίδεται στον

Heimskringla,

αν και εκεί έχει μετατραπεί οε ούγκρου­

ση μεταξύ γειτονικών λαών: Ο Όντιν συγκέντρωσε στρατό για να επιτεθεί στους Βάνιρ. Εκείνοι υπερασπίστηκαν γεν­ ναία τη χώρα τους, και κάθε πλευρά σημείωνε νίκη εναλλάξ. Οι μεν λεηλατούσαν τη χώρα των δε, προξενώντας μεγάλες καταστροφές. Και όταν πια οι δύο λαοί 6αρέθηκαν να πολε­

μούν, έκαναν συμ60ύλιο ειρήνης, κήρυξαν ανακωχή και d.ντάλλαξαν ομήρους. Οι Βάνιρ έδω­ σαν τα πιο διακεκριμένα μέλη τους, τον πλούσιο Νίορδ και το γιο του τον Φρέυρ. Με τη σειρά τους οι Αίσιρ έδωσαν τον άνθρωπο που ονομαζόταν Χόνιρ, λέγοντας ότι ήταν ο πιο κατάλληλος για να αναλά6ει εξουσία. Ήταν ένας πανύψηλος και πολύ όμορφος άντρας. Μαζί

του οι Αίσιρ έστειλαν και τον παμπόνηρο Μίμιρ, και σε αντάλλαγμα οι Βάνιρ έδωσαν και τον εξυπνότερο ανάμεσά τους. Αυτού το όνομα ήταν Κ6άσιρ. Όταν έφτασε ο Χόνιρ στη Χώρα των Βάνιρ, του δόθηκε αμέσως εξουσία. Ο Μίμιρ τον δίδαξε όσα έπρεπε να λέει. Και όποτε ο Χόνιρ ήταν παρών σε τοπικές συναντήσεις ή

33

L

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

διαφωνίες, χωρίς τον Μίμιρ διαθέσιμο, και του τύχαινε καμιά δύσκολη υπόθεση, έδινε πά­ ντα την ίδια απάντηση. «Ας αποφασίσει κάποιος άλλος», έλεγε. Έτσι οι Βάνιρ υποψιάστη­ καν ότι οι Αίσιρ τούς είχαν ξεγελάσει στη συμφωνία για την ανταλλαγή ομήρων. Επιασαν τον Μίμιρ, τον αποκεφάλισαν και έστειλαν το κεφάλι του στους Αίσιρ. Ο Όντιν πήρε το κεφάλι, το πασάλειψε με Όότανα για να μη σαπίσει και του έψαλε ξόρκια, που έδωσαν στο κεφάλι τέτοια δύναμη ώστε του μίλησε, λέγοντάς του πολλά απόκρυφα μυστικά. Ο Όντιν έκανε τον Νίορδ και τον Φρέυρ ιερείς των θυσιών, και αυτοί έγιναν αρχιτε­ λετουργοί μεταξύ των Αίσιρ. Κόρη του Νίορδ ήταν η Φρέγια, που ήταν ιέρεια των θυσιών.

Ήταν η πρώτη που δίδαξε στους Αίσιρ την πρακτική της

seior

[μαγείας], που ήταν πολύ

γνωστή στους Βάνιρ. Όταν ο Νίορδ ζούσε με τους Βάνιρ, είχε ζευγαρώσει με την ίδια του

την αδελφή, γιατί αυτό θεωρούνταν νόμιμο σε εκείνους. Παιδιά τους ήταν ο Φρέυρ και η Φρέγια. Στούς Αίσιρ όμως απαγορευόταν ο γάμος μεταξύ δύο ατόμων με τέτοιο δαθμό συγ­ γένειας.

Μεγάλο μέρος αυτού του μύθου επιοεοαιώνεται από υπαινικτικές αναφορές

των εδ~ικών ποιημάτων. Στο ποίημα Vα'!ΡruσnίsmάΙ τίθεται το ερώτημα: «Από πού ήρθε ο Νίορδ για να ζήσει ανάμεσα στους γιους των Αίσιρ; Ελέγχει εκατοντάδες ναούς και ιερά, και όμως δεν γεννήθηκε μεταξύ των Αίσιρ».

Και δίνεται η απάντηση: «Οι σοφές δυνάμεις τον δημιούργησαν στη χώρα των Βάνιρ και τον έδωσαν στους θεούς ως όμηρο. Στο τέλος του κόσμου θα ξαναγυρίσει να ζήσει ανάμεσα στους σοφούς Βάνιρ».

Για τα καλύτερα σκάνδαλα σε σχέση με τους θεούς ανατρέξτε στο Lokαsennα, όπου οι προσοολές που ανταλλάσσει ο Λόκι με τους αντιπάλους του συνήθως αποκαλύπτουν κάποια επονείδιστη πράξη ή ενέργεια του ενός ή του άλλου. Ο Νίορδ καυχιέται για το γιο του, που είναι αγαπητός από όλους και πρίγκιπας μεταξύ των θεών. Ο Λόκι απαντά: «Σταμάτα, Νίορδ. Συγκρατήσου. Δεν θα το κρατήσω άλλο μυστικό. Αυτό το γιο τον έκανες με την αδελφή σου Και θα 'πρεπε να το περιμένει κανείς».

Κι όταν επεμοαίνει η Φρέγια, ο Λόκι τής ρίχνεται: «Πάψε Φρέγια. Σε ξέρω καλά. Δεν είσαι ακριδώς αλάθητη. Όλοι οι Αίσιρ και τα ξωτικά που είναι σ' αυτή την αίθουσα

Όλοι τους υπήρξαν εραστές σου».

Και στην επόμενη ανταπάντησή του, την κατηγορεί ότι την έπιασαν στα πράσα με τον ίδιο της τον αδελφό. Σε αυτούς τους στίχους επιοεοαιώνεται ο ιδιαίτερος χαρακτήρας των

Βάνιρ

-

ιδιαίτερος αλλά μάλλον διαοολικός, ή τουλάχιστον ανορθόδοξος.

Η άσκηση της

seior,

για παράδειγμα, ήταν χρήσιμη αλλά μπορούσε να γίνει

επικίνδυνη. Ήταν μια μορφή μαγείας που έδινε σε όποιον την εξασκούσε τη δύναμη ή να ολάψει τους άλλους ή να αποκτήσει απόκρυφες γνώσεις. Ο Σνόρι λέει ότι ο Όντιν το ήξερε, προφανώς τον είχε διδάξει η Φρέγια:

34

...

ΟΙ ΑΙΣΙΡ, ΟΙ ΒΑΝΙΡ ΚΑΙ ΜΕΡΙΚΟΙ ΒΑΣΙΛΙΑΔΕΣ

Φαλλική μορφή από το

ε πά-

Ρέλινγκε της Σουηδίας. Ίσως παριστάνει το θεό της γονιμότητας Φρέυρ. στο

του

ρές ημα:

''(Χει ιρ».

ώρα θα

στο ους

νός

από

Ο Όντιν είχε αυτή την ικανότητα

-

μεγάλη δύναμη. Ονομαζόταν

Χρησιμοποιώντας τη μπορούσε να μάθει το πεπρωμένο

seior.

την εξασκούσε πράγματι μόνος του

-

που χάριζε

των ανθρώπων και τα γεγονότα που θα συνέοαιναν στο μέλλον. Μπορούσε να προκαλέσει θάνατο, δυστυχία ή αρρώστια στους ανθρώπους, ή να πάρει διάνοια και δύναμη από κά­ ποιον και να τη μεταφέρει σε έναν άλλο. Η μαγεία όμως αυτή, όταν κάποιος την εξασκού­ σε, του προσέδιδε τέτοια θηλυπρέπεια που οι άντρες θεωρούσαν ντροπή να έχουν οποιαδή­ ποτε σχέση μαζί της. Έτσι διδασκόταν στις ιέρειες.

Γενικά πάντως οι Βάνιρ ευεργέτησαν την ανθρωπότητα. Ο Ντυμεζίλ τούς

lστα

θεωρεί «δότες υγείας, νεότητας, γονιμότητας και ευτυχίας». Μιλάει για δί­ ι

δυμες θεότητες, και φανταζόμαστε ότι οι δίδυμοι είναι ο Φρέυρ και η Φρέ­

των

~oς. rίνει

για (που ήταν άλλωστε και ζευγάρι). Και ο Νίορδ θα πρέπει να είχε δίδυμη

~όρι Ι

ιστορικός του 10υ αι., ανέφερε μια θεά που λατρευόταν από γερμανικά φύλα

αδελφή (με την οποία ζευγάρωσε), και ίσως μπορούμε να δρούμε τα ίχνη της, αν και όχι ακριδώς στη μυθολογία των Βορείων. Ο Τάκιτος, ο Ρωμαίος

~ τη

των περιοχών της Βόρειας Θάλασσας. Την ονόμαζαν Νέρθους (λέξη που έχει

Ι

Ι

35

L

.. ΜΥΘΟ! ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

την ίδια ρίζα με το όνομα Νίορδ), το οποίο ο Τάκιτος αποδίδει ως «μητέρα

π

γη». Έφερνε ειρήνη και γονιμότητα στους πιστούς της. Κατά τις σκανδινα­

κ

οικές πηγές, ο Νίορδ είναι ο θεός του πλούτου, των πλούσιων εδαφών, των

τι

εμπορικών επιχειρήσεων και της αλιείας. Ο Φρέυρ είναι ο θεός των ευνο·ί­

θ

κών καιρικών συνθηκών και επομένως της σοδειάς, της ειρήνης και της ευη­

κ

μερίας, και το όσο αρμόζει ανδροπρεπές άγαλμά του στο μεγάλο ναό της

Τ

Ουψάλας το επικαλούνταν για να χαρίζει πολλούς απογόνους στους νιόπα­

ει

ντρους. Στη Φρέγια «αρέσουν πολύ τα αισθηματικά τραγούδια. Είναι καλό

ν

να προσεύχεσαι σ' αυτή για ζητήματα της καρδιάς».

:rι

Εξαιτίας της κεντρικής σημασίας που είχαν αυτά τα θέματα για την

α

καθημερινή ζωή στον Μεσαίωνα, πρέπει να υπήρξαν πολλοί μύθοι για τους

δ

θεούς Βάνιρ, από τους οποίους όμως, και αυτό προκαλεί έκπληξη, σώζονται

:rι

πολύ λίγοι. Ι:.ια μερικούς έχουμε μόνο νύξεις. Για παράδειγμα, η Φρέγια ήταν

σ

παντρεμένη με τον ελάχιστα γνωστό θεό Οντ, που έφευγε για ταξίδια αφή­ νοντάς τη να κλαίει. Μετά εκείνη ξεκινούσε να τον ψάξει, παίρνοντας διά­ φορα περίεργα ονόματα. Προφανώς υπήρχαν εξιστορήσεις των περιπετειών της, αλλά δεν σώζονται παρά κάποιες νύξεις στον Σνόρι και στους ποιητές.

Όταν η Φρέγια έκλαιγε για τον Οντ, τα δάκρυά της γίνονταν χρυσάφι, έτσι

Ι

στις μετωνυμίες για το χρυσό συγκαταλέγονται και οι «κλάμα της Φρέγιας»,

Ύ

«λιώσιμο του ολέφαρου της Φρέγιας» κ.ο.κ.

λ

Ο πιο λεπτομερώς καταγραμμένος μύθος για τους Βάνιρ είναι αυτός για το πάθος του Φρέυρ για μια γιγαντοκοπέλα, την Γκερδ, μια ερωτική ιστορία αντάξια του θεού της γονιμότητας και του φυσικού πόθου. Μας τη

διηγείται το εδδικό ποίημα

For Skirnis

(Το ταξίδι του Σκίρνιρ), και την πα­

ραφράζει ο Σνόρι στη δική του Έδδα. Ο Όντιν έχει ένα μεγάλο θρόνο, ονό­ ματι Χλίδσκιαλφ, από τον οποίο μπορεί να επιθεωρεί όλους τους κόσμους.

Μια μέρα ο Φρέυρ ανέοηκε πάνω του και τιμωρήθηκε για την έπαρσή του. Καθώς κοίταξε προς Βορρά (ακόμη και ο τελευταίος μαθητής ξέρει ότι στα Όόρεια ζουν οι γίγαντες), είδε την πιο όμορφη κοπέλα του κόσμου, με χέρια

που έλαμπαν. Την ερωτεύτηκε αμέσως κι άρχισε να μαραζώνει, άρρωστος από αγάπη. Ο Νίορδ, ανησυχώντας για την κατάσταση του γιου του, φώ­ ναξε τον ακόλουθο του Φρέυρ, τον Σκίρνιρ, και τον διέταξε να ορει την αι­ τία. Ο Σκίρνιρ ρώτησε τον Φρέυρ γιατί καθόταν μελαγχολικός, εξορκίζοντάς

τον για χάρη της παιδικής τους φιλίας να του αποκαλύψει το μυστικό του. Ο Φρέυρ ομολόγησε τον έρωτά του και ικέτεψε τον Σκίρνιρ να μεσολαοήσει για χάρη του. Αναγνωρίζοντας ότι το ταξίδι του Σκίρνιρ προολεπόταν επι­ κίνδυνο, ο Φρέυρ τού έδωσε το θαυμαστό του άλογο και έναν από τους με­

γαλύτερους θησαυρούς του, ένα σπαθί που πολεμούσε μόνο του. Ο Σκίρνιρ έφτασε στο μέρος όπου έμενε η γιγάντισσα, που το φύλαγαν σκυλιά που γρύλιζαν. Ένας οοσκός που καθόταν απ' έξω τον προειδοποίησε να μην

36

τ

ΟΙ ΑΙΣΙΡ, ΟΙ ΒΑΝΙΡ ΚΑΙ ΜΕΡΙΚΟΙ ΒΑΣΙΛΙΑΔΕΣ ,

i

~ητέρα

προσπαθήσει να μπει μέσα. Ο Σκίρνιρεπέμεινε. Η Γκερδ, ακολουθώντας τους

~δινα­

κανόνες της φιλοξενίας των Βορείων, τον κέρασε υδρόμελι και τον ρώτησε

~, των

τι γύρευε. Ο Σκίρνιρ τής μίλησε για τον έρωτα του Φρέυρ και της υποσχέ­

ευνοι-

θηκε δώρα αν ανταποκρινόταν: έντεκα χρυσά μήλα και ένα δαχτυλίδι που

ς ευη-

κάθε εννιά μέρες δημιουργούσε ένα αντίγραφό του

Ι

L ro ι,

••

-

σαφής ένδειξη του

της

τεράστιου πλούτου που είχε στη διάθεσή του ο Βάνιρ. Αυτή τα απέρριψε

rιόπα -

είχε ήδη αρκετό χρυσάφι. Έτσι ο Σκίρνιρ κατέφυγε στις απειλές, που γίνο­

Ι καλό

νταν όλο και πιο φοΌερές (και σε ένα Όαθμό όλο και πιο μυστηριώδεις), μέχρι

που στο τέλος η Γκερδ ενέδωσε. Κανόνισε μια συνάντηση για εννιά μέρες

α την

αργότερα, υποσχόμενη ότι θα δινόταν στον Φρέυρ τότε. Ο Σκίρνιρ πήρε το

τους

δρόμο της επιστροφής. Ο Φρέυρ ανυπομονούσε τόσο πολύ να μάθει τα νέα

ονται

που τον περίμενε απ' έξω. Ο Σκίρνιρ τού μεταΌίΌασε το μήνυμα. Η απάντη­

~ ήτ~ν

ση του Φρέυρ θα μι~ήσει στην καρδιά κάθε αληθινού ερωτευμένου:

!αφη­

«Μια νύχτα είναι πολύ. Δύο είναι πολύ.

~ διά­

Πώς εγώ ν' αντέξω τρεις;

Ιτειών ι ,

Πιο γρήγορα περνά για μένα ένας μήνας

ητες.

, έτσι

Παρά μια τέτοια μισή γαμήλια νύχτα».

Παρά τα σκοτεινά του σημεία, το

For Skίrnis

αφηγείται έναν από τους διαυ­

ιας»,

γέστερους μύθους των Βορείων. Το όνομα Γκερδ έχει συσχετιστεί με το πα­

υτός

την Γκερδ ερμηνεύεται ως έκφραση του ιερού γάμου μεταξύ του θεού της

λαιό ουσιαστικό garor (περιφραγμένο χωράφι), και το σμίξιμο του Φρέυρ με τική ς τη πα-

Ι~:~~ rτου. ι

fστα

~έρια ~στ~ς

lφω~ αι­

Ιντάς ι του.

ρήσει 'επι-

~ με­

~νιρ

!που μην

Α ναπαράσταση του ναού της Ουψάλας, από το έργο του Όλαους ΜάγΚΥους Ιστορία των δόρειων λαών, που δημοσιεύτηκε το

1555.

37

... ΜΥΘΟ! ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

έχει καλό τέλος.

Vf

Ας αφήσουμε όμως τον σαρδόνιο Λόκι να τονίσει τις συνέπειές του σε μια

κι

χαρακτηριστική στροφή από το

ει

γονιμότητας και της καλλιεργημένης γης. Το

For Skirnis

Lokasenna:

τι

«Αγόρασες την κόρη του Γκύμιρ [την Γκερδ] με χρυσάφι

σι

Γι' αυτό έδωσες το σπαθί σου. Μα όταν οι γιοι του Μούσπελ περάσουν το δάσος του Μιρκ,

τι

Ταλαίπωρε, δεν θα ξέρεις με τι να πολεμήσεις».

q: θ

Οι γιοι του Μούσπελ θα αποτελούν τμήμα της καταστροφικής στρα­

τ

τιάς που θα επιτεθεί στους θεούς στο τέλος του κόσμου. Ο Φρέυρ θα πολε­

ε

μήσει για να προστατέψει τους θεούς, αλλά πώς, χωρίς το θαυμαστό σπαθί του που χάρισε σε μια στιγμή πάθους;

σ

Aκoλo~εί ένας σημαντικός μύθος για τον Φρέυρ, που τα επακόλουθά του είναι όμως αμφισΌητήσιμα. Είναι από τον

του Σνόρι και

τ

επομένως αντιμετωπίζει τον Φρέυρ σαν έναν από τους πρώτους Όασιλιάδες,

ν

Heimskringla

όχι σαν θεό' ακόμη μια πλευρά της ευημεριστικής προσέγγισης των παγανι­ στικών θεοτήτων των Βορείων από αυτό το συγγραφέα, που επηρεάζει το περιεχόμενο της ιστορίας. Ο Νίορδ και ο Φρέυρ παρουσιάζονται ως διαδο­

χικοί Όασιλιάδες των Σουηδών. Ο Φρέυρ ήταν πολύ δημοφιλής: κατά τη Όα­ σιλεία του οι σοδειές ήταν καλές και επικρατούσε μακρόχρονη ειρήνη, την

οποία οι Σουηδοί απέδιδαν στο Όασιλιά τους. Ίδρυσε το μεγάλο ναό της Ουψάλας, χρησιμοποιώντας όλα τα χρήματα που προέρχονταν από τη φο­ ρολογία των πολιτών και τους φόρους υποτελείας. Ο Φρέυρ αρρώστησε, και όσο προχωρούσε η αρρώστια, οι άντρες του σκέφτονταν τι πολιτική

να ακολουθήσουν. Άφηναν ελάχιστο κόσμο να τον πλησιάζει και του έχτισαν ένα μεγάλο τύμοο με μία πόρτα και τρία παράθυρα. Όταν πέθανε ο Φρέυρ, μετέφεραν κρυφά το σώμα του στον

τύμοο και είπαν στους Σουηδούς ότι ήταν ακόμα ζωντανός. Εκεί τον κράτησαν τρία χρόνια. Όλα τα λεφτά από τους φόρους τα άδειαζαν μέσα στον τύμ60, το χρυσάφι από το ένα παρά­ θυρο, το ασήμι από το δεύτερο και τα χάλκινα νομίσματα από το τρίτο. Η περίοδος της γο­ νιμότητας και της ειρήνης συνεχίστηκε ... Όταν όλοι οι Σουηδοί συνειδητοποίησαν ότι ο οασι­ λιάς τους είχε πεθάνει και παρ' όλα αυτά η ειρήνη και οι καλές σοδειές συνεχίζονταν, συμπέ­ ραναν ότι αυτό θα γινόταν για όσον καιρό έμενε ο Φρέυρ στη Σουηδία, κι έτσι αρνήθηκαν

να τον aπoτεφρώσoυν. Τον ονόμασαν νeraldargoo, «θεό των εγκοσμίων πραγμάτων», και αρ­ γότερα ακόμα του προσέφεραν θυσίες για την ειρήνη και την καλή σοδειά.

ΒεΌαίως υπάρχουν κάποια στοιχεία σε αυτή την ιστορία -τα πλούτη, η γονιμότητα- που είναι χαρακτηριστικά των περιπετειών του θεού Φρέυρ,

αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για έναν ύμνο στο θεσμό της Όασι­ λείας και στη θεοποίηση. Στο κάτω-κάτω το όνομα

Freyr

ήταν αρχικά ένα

κοινό ουσιαστικό που σήμαινε «κύριος» και έχει σχέση με τη λέξη

frea

της

παλαιάς αγγλικής, που χρησιμοποιούνταν και για τους επίγειους και για τους ουράνιους Όασιλιάδες. Από τους μεταγενέστερους μεσαιωνικούς μύθους φαί-

38

-

ο

ΟΙ ΑΙΣΙΡ, ΟΙ ΒΑΝΙΡ ΚΑΙ ΜΕΡΙΚΟΙ ΒΑΣΙΛΙΑΔΕΣ

Ι

~έλoς.

νεται ότι οι πρώτοι Σκανδιναοοί οασιλιάδες κερδίζουν τσ σεοασμό των υπη­ κόων τους ανάλογα με το αν μπορούν να τους χαρίσουν την ευλογία της

ε μια

ειρήνης και της ευημερίας και να εξασφαλίσουν περιόδους μεγάλης αποδο­ τικότητας των καλλιεργειών και των κοπαδιών. Σύμφωνα με μυθικές διηγή­ σεις, τους οασιλιάδες που αποτύγχαναν στα παραπάνω τούς σκότωναν. Ενας

τέτοιος δυστυχής, που αναφέρεται στον Heimskringlα του Σνόρι, ήταν ο φυγάς οασιλιάς της Σουηδίας Όλαφ, που πήρε το παρατσούκλι Δεντροκα­ θαριστής, επειδή κατέφυγε στα δυτικά της χώρας όπου ξεχέρσωσε με ζήλο τα δάση και καλλιέργησε τη γη. Μαζί του πήγαν και άλλοι εξόριστοι, όταν

είδαν πόσο εύφορο ήταν το έδαφος εκεί: Και τέτοιο πλήθος κόσμου συνέρρευσε στην περιοχή του που η γη δεν μπορούσε να τους συντηρήσει όλους. Έτσι επήλθε μεγάλη πείνα και λιμός. Οι Σουηδοί έριξαν το φταίξιμο στο οασιλιά τους, γιατί οι Σoυηδ~ί συνηθίζουν να θεωρούν το 6ασιλιά τους υπεύθυνο και για τις καλές εποχές και για τις κακές. Ο 6ασιλιάς Όλαφ ποτέ δεν ήταν απ' αυτούς που έκα­ ναν θυσίες, και οι Σουηδοί ήταν δυσαρεστημένοι γι' αυτό, θεωρώντας το ως αιτία του λι­ μού. Έτσι συγκεντρώθηκαν όλοι μαζί και ρίχτηκαν στο 6ασιλιά. Τον έκλεισαν στο σπίτι του και το έκαψαν με αυτόν μέσα. Μ' αυτό τον τρόπο τον έδωσαν στον Όντιν, θυσιάζοντάς τον για να έχουν καλή σοδειά. Αυτό έγινε κοντά στη λίμνη Βαίνερ.

οα-

Στο μύθο για τον Φρέυρ ο Σνόρι μάς διηγήθηκε μια οασιλική ιστορία που

την

είναι ταυτόχρονα και θρησκευτική. Μοιάζει με ένα ανέκδοτο που λέει ο

της

Σάξων ο Γραμματικός για τον Δανό οασιλιά Φρόδι, που ήταν επίσης γνω­

φα-

στός για τη μακρά περίοδο ειρήνης που εξασφάλισε στο λαό του. Όταν πέ­ θανε ο Φρόδι, οι ακόλουθοί του θέλησαν να το κρατήσουν κρυφό για να συνεχιστεί η κατάσταση ηρεμίας που επικρατούσε στη χώρα. Ταρίχευσαν το

τική

, 00

σώμα του και το γύριζαν στην ύπαιθρο μέσα σε ένα φορείο, σαν να ήταν ο

lστον

οασιλιάς τους πολύ αδύναμος για να ταξιδεύει με οποισνδήποτε άλλο τρό­

ρνια.

πο. Μόνο όταν το σώμα άρχισε να σαπίζει, το έθαψαν όπως έπρεπε.

ιψά-

Και αυτή η ιστορία φαίνεται σαν θρησκευτικός μύθος που υπέστη αλ­

~γo-

λαγές. Το όνομα

σι-

μπορεί να έχει σχέση με το επίθετο

froor

(εύφορος,

γόνιμος). Η μεταθανάτια μεταφορά του στην ύπαιθρο (ίσως για να είναι καλή

~Πέ-

η σοδειά) θυμίζει την αντίστοιχη ιστορία της Νέρθους, teπa mater, όπως τη

καν

!αρι ι

Frothi

διηγείται ο Τάκιτος: Σε ένα νησί του ωκεανού 6ρίσκεται ένα ιερό άλσος, και μέσα σ' αυτό μια ιερή άμαξα σκε­

η

πασμένη με ένα κάλυμμα. Μόνο ένας ιερέας επιτρέπεται να το αγγίξει. Καταλα6αίνει ότι η

"~ρ,

θεά έχει μπει στο ιερό της άρμα και την παρακολουθεί με σε6ασμό καθώς τα δαμάλια της

ισι -

το σέρνουν. Τότε οι μέρες είναι γεμάτες χαρά' τα μέρη που εκείνη θεωρεί άξια να τα επι­ σκεφτεί φορούν τα γιορτινά τους. Κανείς δεν πηγαίνει στον πόλεμο. Κανείς δεν φέρει όπλα.

~~

Όλο το ατσάλι είναι κάπου κλειδωμένο. Μόνο τότε αναγνωρίζονται και λατρεύονται η ει­ ρήνη και η ηρεμία, μέχρι που ο ίδιος ιερέας επιστρέφει τη θεά στο ναό της, ικανοποιημένη

bυς

από την επαφή της με την ανθρώπινη κοινωνία. Αμέσως η άμαξα, το κάλυμμα και, αν θέ­

r ί-

λετε το πιστεύετε, η ίδια η θεά πλένονται σε μια μακρινή λίμνη. Η δουλειά αυτή γίνεται

39

ι

Ι·

L

ΜΥΘΟ! ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

από δούλους, που αμέσως μετά τους καταπίνει η ίδια λίμνη. Από αυτό προκύπτει ένας με­ γάλος τρόμος και ένα αίσθημα ευσεοούς άγνοιας σχετικά με το τι είναι αυτό που μόνο όσοι

ορίσκονται στα πρόθυρα του θανάτου επιτρέπεται να δουν.

Με τη σειρά της, αυτή η ιστορία για το νεκρό Όασιλιά που τον γυρίζουν γύρω­ γύρω στο Όασίλειό του για να εξασφαλίσουν τη διατήρηση της ευημερίας έχει μια μικρή ομοιότητα με την ιστορία του τυχαίου θανάτου του οχεδόν μυθι­ κού ΝορΌηγού Όασιλιά Χάλφνταν του Μαύρου, πατέρα του Χάραλντ του Ομορφομάλλη. Ο Σνόρι μάς τη διηγείται σε ένα από τα πρώτα κεφάλαια του Heimskringlα. Ο Χάλφνταν επέστρεφε από μια γιορτή στο Χάντελαντ και ο δρόμος του τον έφερε πάνω από το παγωμένο φιορδ Ραντ. Ήταν άνοιξη και

ο πάγος ξεγελούσέ. Καθώς περνούσαν από πάνω του έσπασε, και ο Χάλφνταν με όλη την ακολουθία του πνίγηκαν. Τα πτώματά τους ανασύρθηκαν από το

φιορδ. Ο Χάλφνταν ήταν Όασιλιάς που είχε ιδιαίτερη επιτυχία στο να εξα­

σφαλίζει εποχές'" γονιμότητας για το λαό του. Οι άντρες του Ρίνγκερικε έφε­ ραν το σώμα του στην πατρίδα του για να ταφεί. Σ' αυτό αντιτάχθηκαν οι

Οι τ

άνθρωποι των άλλων περιοχών, του Ρόμερικε, του Βέστφολντ και του Χάι­

αρια

ντμαρκ, γιατί πίστευαν ότι οι καλές εποχές θα συνεχίζονταν σε οποιαδήποτε

θεά

περιοχή και αν θαΌόταν το σώμα του Όασιλιά. Έτσι το ήθελαν όλοι. Έφτα­

γικc

σαν λοιπόν σε έναν πολιτικάντικο συμΌιΌασμό, τεμαχίζοντας το σώμα σε τέσ­

μαί,

σερα κομμάτια και θάΌοντας από ένα σε κάθε μία από τις επαρχίες. Γι' αυτό,

παρ

υποστηρίζει ο Σνόρι, υπάρχουν στη Ν ορΌηγία τέσσερα διαφορετικά μέρη που έχουν το όνομα ΤύμΌος του Χάλφνταν. Η σχέση του ονόματος

Frothi

llQC «εί\

με το επίθετο

froor

(γόνιμος, καρποφό­

δώσ

ρος) δείχνει ότι πιθανόν αυτό να ήταν και ένα παρανόμι του Φρέυρ. Σε ένα

σπο

κεφάλαιο της Ynglingαsαgα, στον Heimskringlα του Σνόρι, διευκρινίζεται

χτα

ότι τα δύο ονόματα έχουν στενότατη σχέση μεταξύ τους. Ο Σνόρι θεωρεί

αξιc

τον Φρέυρ, Σουηδό Όασιλιά, διάδοχο σε αυτή τη θέση του Νίορδ. Να πώς

και

περιγράφει τη Όασιλεία του:

μή.

Ήταν ευλογημένος να έχει φίλους και καλές σοδειές, όπως και ο πατέρας του. Ο Φρέυρ

Όγά

έχτισε ένα μεγάλο ναό στην Ουψάλα, μετακόμισε εκεί και χρησιμοποίησε γι' αυτόν όλα τα

φυλ

έσοδα από τους φόρους, όλες του τις γαίες και το ελεύθερο κεφάλαιό του. Τότε ιδρύθηκε

πλο

το οασιλικό θησαυροφυλάκιο της Ουψάλας, που λειτουργεί ακόμη. Στις ημέρες του Φρέυρ

άρχισε η «ειρήνη του Φρόδι», τότε που όλες οι χώρες είχαν πλούσια σοδειά. Οι Σουηδοί το απέδωσαν αυτό στον Φρέυρ.

θέμ

Η ειρήνη και η γονιμότητα συνδέονται στενά στη γλώσσα των Βορείων, γιατί συχνά διαΌάζουμε για θυσίες που γίνονται

40

χω

til ars ok fήδar,

«για ευφορία και

προ ντρ'

ειρήνη». Η πρωτόγονη λατρεία της Νέρθους, όπως είδαμε, ήταν επίσης λα­

ναι

τρεία της ειρήνης. Διάφορα τοπωνύμια και αναφορές που Όρίσκουμε στα

λαό

επικά ποιήματα επιΌεΌαιώνουν αυτή τη σύνδεση μεταξύ Βάνιρ και γονιμό­

ση·

τητας εν ειρήνη. Το όνομα του Φρέυρ συναντάται αρκετά συχνά σε νορΌη-

τα!,

ΟΙ ΑΙΣΙΡ, ΟΙ ΒΑΝΙΡ ΚΑΙ ΜΕΡΙΚΟΙ ΒΑΣΙΛΙΑΔΕΣ

ας με­

σ όσοι

αν

ό το εξα­

έφε­ ν οι

Οι τρεις μεγάλοι θεοί στο ναό της Ουψάλας. 2;τ/} μΕσ/} κάθεται ο Θορ, με τον Οl'τι ν στα

αριστερά του. Δεξιά του θα έπρεπε να στέκει ο Φρέυρ, αλλά κατά λάθος μπήκε εκεί η θεά Φριγκ. Και αυτό από την Ιστορία των 6όρειων λαών του Όλαους Μάγκνους.

γικά και σουηδικά τοπωνύμια που έχουν δεύτερο συνθετικό λέξεις που ση­ μαίνουν «αγρός», «λιΌάδι», και αναφέρονται, υποθέτω, σε κομμάτια γης που

παράγουν πλούσιες σοδειές. Ο Νίορδ και ο Φρέυρ ήταν και οι δύο πλούσιοι. Πράγματι, ο Σνόρι (ή μάλλον ο Υψηλός στο Gylfαginning) λέει ότι ο Νίορδ

«είναι τόσο πλούσιος και ευλογημένος στην περιουσία του που μπορεί να δώσει γη και χρήμα σε όποιον του ζητήσει». Ο Φρέυρ έχει στην κατοχή του

ένα

σπουδαίους θησαυρούς, όπως ο κάπρος Γκούλινμπουρστι που έκανε τη νύ­

ται

χτα μέρα με τη λάμψη των χρυσών του τριχών. Έχει και ένα καράοι με

ρεί

aξιoζήλευτες ιδιότητες: μπορεί να χωρέσει όλη τη φυλή των Αίσιρ με τα όπλα

ώς

και τις Jl(ανοπλίες τους, μπορεί να κάνει να φυσήξει ούριος άνεμος τη στιγ­ μή που σηκώνεται το πανί, και όταν δεν χρησιμοποιείται, μπορείς να το

ευρ τα

Όγάλεις από τη θάλασσα, να το διπλώσεις σαν να είναι ύφασμα και να το φυλάξεις σε ένα σάκο. Ο πατέρας τού Φρέυρ είχε και αυτός σχέση με τα

πλοία και τη θάλασσα. Παρ' όλες τις διαφορές τους, οι μύθοι του Φρέυρ, του Φρόδι και του

Χάλφνταν (και κατά κάποιον τρόπο και της Νέρθους) έχουν κοινά στοιχεία, θέματα που μπορούν να υποστηριχθούν σε διάφορους Όαθμούς από άλλες πρώιμες σκανδιναΌικές, ακόμη και γερμανικές ιστορίες, και ο Όλαφ ο Δε­

ντροκαθαριστής δεν είναι σίγουρα το μοναδικό παράδειγμα. Τα θέματα εί­ ναι τα εξής: μια θεότητα/Όασιλιάς που προσφέρει ειρήνη και ευημερία στο λαό του' πλούσιες σοδειές που συνδέονται στη λα"ίκή σκέψη με τη διατήρη­ ση της κατοχής του σώματός του, και που για να τις εξασφαλίσει η θεότη­ η-

τα/Όασιλιάς ταξιδεύει στο Όασίλειό του μέσα σε μια άμαξα.

41

ΜΥΘΟ! ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Πίσω από θρύλους σαν κι αυτούς 6ρίσκεται κάποιος κοινός σκανδινα6ικός ή πιθανόν γερμανικός μύθος, ίσως ακόμη και κάποια θρησκευτική τε­

λετουργία. Οι Βάνιρ ήταν σαφώς σημαντικές θεότητες για το τυπικό της θρησκευτικής δραστηριότητας των Βορείων. Προσέφεραν και ήλεγχαν τον πλούτο από τον οποίο εξαρτιόταν η αγροτική και εμπορική κοινωνία των Βορείων. Δεν αποτελεί λοιπόν έκπληξη το γεγονός ότι συχνά αποκαλούνται

θεοί και τους αφιερώνονται θυσίες. Το παράδοξο είναι ότι αυτή ακρι6ώς η πρακτική σημασία τους ίσως δικαιολογεί το συγκριτικά μικρό αριθμό μύθων που σώζονται για μια τόσο σπουδαία ομάδα θεών όπως αυτοί. Ο ιστορικός

του 120υ αι. Αδάμ της Βρέμης συνέταξε μια περιγραφή του μεγάλου παγα­ νιστικού ναού της Ουψάλας και των τελετουργιών που τελούνταν εκεί. Στο

εσωτερικό του ναού 6ρίσκονταν τρεις μεγάλες μορφές θεών- ένας από αυ­ τούς, τθ-V οποίο ο Αδάμ ονομάζει

Fricco,

ήταν σίγουρα ο Φρέυρ, «που μοι­

ράζει ειρήνη και χαρά στους θνητούς». Ο Αδάμ κάνει μια σύντομη περιγρα­ φή των μεγάλων θυσιών της άνοιξης, αλλά μας απογοητεύει προσθέτοντας: «Οι ψαλμοί που συνήθως τραγουδιούνταν κατά την τέλεση αυτών των εορ­ τών είναι ποικίλοι και αηδιαστικοί, γι' αυτό καλύτερα να μην πούμε τίποτα γι' αυτούς». Αναπόφευκτα οι ειδωλολατρικές τελετές σόκαραν τους χριστιανούς συγ­ γραφείς, οι οποίοι προτιμούσαν να μην τις αναφέρουν καν. Αν επρόκειτο για ιεροτελεστίες των θεοτήτων που επηρέαζαν την καθημερινή ζωή, την οικονομία της γεωργίας ή της κτηνοτροφίας, την επιτυχία των εμπορικών ταξιδιών ή της αλιείας, τότε θα ήταν και οι πιο επικίνδυνες για τις πρωτο­

χριστιανικές κοινωνίες οι άνθρωποι θα ήθελαν να τις διατηρήσουν, εφόσον η επι6ίωση των κοινοτήτων τους εξαρτιόταν από την επιτυχία που θα εί­ χαν ως γεωργοί ή ναυτικοί. Γι' αυτούς τους λόγους είχε μεγάλη σημασία για τους επαγγελματίες χριστιανούς να εξαφανίσουν αυτούς τους θεούς της

υπαίθρου και της θάλασσας, και οι μύθοι τους να ξεχαστούν ή να αντικα­ τασταθούν με τους αντίστοιχους χριστιανικούς.

42

-

~νδινα­ κή τε­

Γ ι

ι

ό της

των

Όντιν και Θορ

Ο

Ι δύο διασημότεροι και ισχυρότεροι Αίσιρ, ο Όντιν και ο Θορ, ήταν πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους: ο Όντιν ήταν ο θεός των ποιητών και των Όασιλιάδων, των πολεμιστών, της μαγείας και ο Θορ ήταν

αυτός που εξέφραζε τον κοινό Βίκινγκ, τον Ισλανδό ή ΝορΌηγό κάτοικο του φιορδ. Ο Ντυμεζίλ θεώρησε αυτούς τους δύο ως τύπους και τους κατατάσ­ μοι­

σει ανάλογα. Διαιρώντας "tους θεούς Όάσει των λειτουργιών και των πιστών

ιγρα-

τους, Όλέπει τον Όντιν ως υπέρτατο θεό, ως Όασιλιά, ιερέα και μάγο. Ο Θορ,

κατά τη γνώμη του, έχει τα χαρακτηριστικά του θεού του πολέμου, κατ' ουσία σκληρός και επιθετικός. Αυτή η διάκριση έχει ένα νόημα, αν και φαί­ νεται απλο'ίκό να την εφαρμόζουμε στους μύθους και την πίστη της εποχής των Βίκινγκ. Είναι σίγουρο ότι ο Θορ πολεμάει για να σώσει τους θεούς συγ-

"

από τους θνητούς εχθρούς τους, τους γίγαντες. Αλλά και ο Όντιν έχει στε­

νούς δεσμούς με τη μάχη, προστατεύοντας τους διαλεγμένους του πολεμι­

την

στές και τελικά συγκεντρώνοντάς τους γύρω του.

ικών ωτο­

όσον

Όντιν

α εί-

Από τους δύο, ο Όντιν είχε πολύ περισσότερο πολύπλοκο χαρακτήρα, πράγμα

ασία

που οφείλεται, κατά κάποιους μελετητές, στο γεγονός ότι με το πέρασμα

ς της

των αιώνων ο Όντιν οικειοποιήθηκε χαρακτηριστικά και τομείς δραστηριό­ τητας που προηγουμένως ανήκαν σε άλλους θεούς. Η ετερογένεια της φύσης

τικα-

του Όντιν αντικατοπτρίζεται στην τεράστια ποικιλία ονομάτων που του

αποδίδονται, ονομάτων που δεν είναι ακριΌώς παρατσούκλια, αλλά έχουν και τέτοιο χαρακτήρα' αυτό δηλαδή που οι Βόρειοι ονόμαζαν που παράγεται από το ρήμα

heita,

heiti,

ουσιαστικό

«ονομάζομαι».

Ο Σνόρι, αυτή τη φορά ως Τρίτος στο Gyljαginning, λέει ότι ο Όντιν είναι ο παλαιότερος και επιφανέστερος θεός, αυτός που ελέγχει τα πάντα. Οι άλλοι θεοί τον υπακούν όπως τα παιδιά τον πατέρα τους

-

αυτό, φυσι­

κά, γινόταν πριν πολλά χρόνια. Ο Τρίτος τον ονσμάζει επίσης Πατέρα των Πάντων (ΑΙfόσr), αλλά τον αποκαλεί και Πατέρα των Σκστωμένων

fόσr), Θεό των Κρεμασμένων Θεό των Φορτίων

(Val(HaptaguD),

(Hangaguo), Θεό των Αιχμαλώτων (Farmaguo), και προσθέτει ότι ο Όντιν έδωσε

στσν εαυ­

τό του ακόμη περισσότερα ονόματα κατά την επίσκεψή του στο Όασιλιά

43 Ι

Ι

,

r

.... ΜΥΘΟ! ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Γκέιροντ. Σε αυτό το σημείο ο Τρίτος παραθέτει έναν έμμετρο κατάλογο ονομάτων από το ποίημα GrίmnίsmάΙ: «Ονομάζομαι Γκριμ

Θουν,Ουν

Και Γκάνγκλερι,

Χέλμπλιντι, Χαρ,

Χέριαν, Χιάλμπερι,

Σαν, Σοίπαλ,

Θεκρ, Θρίδι,

Σάνγκεταλ. .. »

Και ούτω καθεξής για

16

Ι

γραμμές ακόμη. Δεν είναι να απορεί κανείς που ο

Θεέ μου, πόσο μορφωμένος πρέπει να είναι κανείς για να μπορέσει

να πει με λεπτομέρειες από πού προέρχεται κάθε όνομα». Αυτό που στην πραγματικότητα χρειάζεται κανείς είναι καλές οάσεις στην ετυμολογία των Βορείων. Το Grίmr συχνά ερμηνεύεται ως «μασκοφό­ ρος, ΚΟ'\JXουλοφόρος». Το

Hialmberi

Herian έχει σχέση με το heπ (στρατός), και το hiaImr, «κράνος». Το Har προφανώς σημαίνει

περιέχει τη λέξη

«ο υψηλός», αλλά μια εναλλακτική ετυμολογία -που προτάθηκε μεν αλλά

ποτέ δεν αποδείχτηκε-- το θέλει να σημαίνει «ο τυφλός». Το δέεται με το επίθετο

svipull,

Svipall

συν­

«ευμετάολητος», «άστατος». Στο υπόλοιπο ποίη­

μα αναφέρονται διάφορα ονόματα που σημαίνουν «πυροδότης» (Ηnίkaπ), «αρρωστομάτης»

(Bileygr), αγριομάτης (Baleygr), «κακοποιός» (Bolverkr), (SiohDttr), «πατέρας της νίκης» (Sίgfόοr), «ο τυφλός» (Blindi), «αυτός με το μαγικό ραοδί» (Gondlir), «ευνουχιστής» (Ialkr), «τα'ί­ στής» (ΚίaΙaπ), «εξολοθρευτής» (Viourr), «τρόμος» (Yggr), «άνεμος» (Vafuor) και «θεός των ανθρώπων» (Veratyr). Τα ονόματα αυτά δείχνουν δια­ «μακρυκούκουλος»

φορετικές πλευρές του χαρακτήρα του Όντιν, καθώς επίσης και την ποικι­ λία των δραστηριοτήτων του: θεός του πολέμου και χορηγός της νίκης, θεός της μαγείας, θεός διαοολικός, θεός που προκαλεί τον τρόμο και το δέος, θεός που ελέγχει τους ανέμους, θεός που δεν μπορείς να εμπιστευτείς τα λόγια

του. Σε μερικά ονόματα διατηρούνται ολόκληροι μύθοι. Στο γεγονός ότι ο Όντιν εξασκούσε τη

seior,

πσυ όπως είδαμε μπορούσε να θέσει την αρρενω­

πότητά του υπό αμφισοήτηση, μπορεί να οφείλεται τσ όνομα

Ialkr.

Οι πσλ­

λές ιστορίες κατά τις οπσίες ο Όντιν ταξιδεύει μεταμφιεσμένος ίσως δικαιο­ λογούν ονόματα όπως τα Grίmr και και ίσως

Har

SiohOttr.

Τα ονόματα

Bileygr, Blindi

μας θυμίζουν ότι ο Όντι ν ήταν μονόφθαλμος, γιατί έδωσε το

ένα του μάτι σε αντάλλαγμα για να πιει από την Πηγή του Μίμιρ, που εί­ ναι η πηγή της σοφίας και του πνεύματος. Τα ονόματα που παραπέμπουν σε πόλεμο και αρματωσιά αναφέρονται στο θεό της μάχης, τον προστάτη των μεγάλων πολεμιστών, το θεό που δια­ λέγει για το στρατό τους τους λαμπρότερους μαχητές, άντρες σαν τον Έιρικ Μπλόουδοξ. Ακριοώς όμως εξαιτίας αυτής του της δραστηριότητας ο Όντιν

αποδεικνύεται άπιστος, άστατος, ιδιότροπος αφού οοηθήσει ένα μεγάλσ πρω-

44

Ι

!

Γκάνγκλερι ξεσπάει κατά την απάντησή του: «Μα πάρα πολλά ονόματα του

, δωσες.

Ι

ΟΝΤΙΝ ΚΑΙ ΘΟΡ

~άλoγo

ταθλητή για κάμποσο καιρό, μετά θα τον προδώσει, αφήνοντας να τον σκο­ τώσουν ώστε μετά να μπει στο στρατό του Όντιν στη Βαλχάλα. Πράγματι, η απιστία είναι μέρος της συνολικής φύσης του Όντιν, όπως ήταν και μέ­ ρος του τρόπου ζωής των Βίκινγκ, πολλοί από τους οποίους πρέπει να θεω­ ρούσαν τον Όντιν προσωπικό τους θεό. Η προδοσία της εμπιστοσύνης είναι ένα από τα θέματα του εδδικού

που ο

ποιήματος Ηάvamάl. Εκεί ο Όντιν μιλάει για τις εμπειρίες του από τον κό­

α του

σμο, σχολιάζοντας κυνικά τις απιστίες που κάνουν μεταξύ τους οι άντρες και οι γυναίκες:

ορέσει

Ν' αγαπάς μια γυναίκα που η καρδιά της είναι σκάρτη

άσεις

Είναι σαν να οδηγείς ξεπετάλωτο άλογο στο γλιστερό πάγο

Θαρραλέο πουλάρι δυο χρονών σε πάγο μισοσπασμένο

οφό­

Ή σαν να κουμαντάρεις πλοίο χωρίς τιμόνι σε θύελλα σφοδρή

αι το

'Η σαν να κυνηγάει έν~ς σακάτης ταράνδους στους παγωμένους ξερόλοφους.

αίνει αλλά

Προσθέτει όμως με επιείκια:

συν­

Τώρα όμως θα μιλήσω καθαρά. Γνωρίζω και τις δυο πλευρές.

ποίη­

Ο άντρας σκέφτεται ύπουλα για τη γυναίκα.

kaπ),

Όταν ο σκοπός μας είναι δόλιος, τότε λέμε τα καλύτερα λόγια

erkr),

Αυτό ξεγελάει και τις πιο συνετές καρδιές.

λός»

Στη συνέχεια κάνει νύξεις για δύο περιπέτειες που αποτελούν παράδειγμα

«τα'ί-

αυτών των διαφορετικών μορφών προδοσίας. Δεν μας λέει ολόκληρους τους

(Va-

μύθους, και για τον πρώτο δεν έχουμε άλλες πληροφορίες εκτός από ό,τι

δια-

υπάρχει στο ΗάvamάΙ. Τον δεύτερο μπορούμε να τον συμπληρώσουμε από

οικι­

άλλες πηγές.

θεός

Ο πρώτος αφηγείται μία από τις ερωτικές ραδιουργίες του Όντιν που

θεός

απέτυχε. Του άρεσε μια κοπέλα, κατά τα φαινόμενα γιγάντισσα, που ανα­

άγια

φέρεται μόνο ως «κόρη του Μπίλινγκ». Πλησίασε το κρε6άτι της, αλλά αυτή

'τι ο

τον ικέτεψε να φύγει και να γυρίσει τη νύχτα, αφού θα ήταν ανάρμοστο να

νω-

μάθουν και οι άλλοι για το αμοι6αίο πάθος τους. Ο Όντι ν επέστρεψε την

καθορισμένη ώρα και 6ρήκε όλους τους φύλακες του σπιτιού να παραφυλά­ νε ξάγρυπνοι με αναμμένους δαυλούς. Ξανάφυγε και γύρισε κρυφά το πρωί. Τώρα πια οι φύλακες κοιμούνταν, και ο Όντιν ήλπιζε να ικανοποιήσει τον πόθο του. Η κοπέλα όμως είχε δέσει ένα σκύλο-φύλακα στο κρε6άτι της ώστε να μην μπορεί να την πλησιάσει. Ο δεύτερος είναι μια ιστορία που την ξέρουμε ήδη, για την κλοπή από τον Όντιν του ποτού της ποίησης που κατείχε ο γίγαντας Σούτουνγκ. Το ΗάvamάΙ επικεντρώνεται κυρίως στο θέμα της αποπλάνησης της κόρης του γίγαντα, της Γκούνλοντ, από τον Όντιν καθώς αυτός ψάχνει για το ποτό. Με την υπαινικτική μέθοδο που ακολουθεί, ο συγγραφέας απαιτεί από το ακροατήριο να γεμίσει τα κενά της ιστορίας από τις δικές του γνώσεις:

~ω­

Ι

Ι

45

, ~

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Τον αρχαίο γίγαντα αναζητούσα. Τώρα είμαι πάλι πίσω. Λίγα θα 'χα πετύχει εκεί με τη σιωπή. Λόγια πολλά είπα προς δική μου δόξα Στα παλάτια του Σούτουνγκ.

(Αλλού το ΗάναmάΙ μάς λέει πολλά για τη σημασία που είχε η ευγλωττία για τον άντρα που ήθελε να πετύχει.) Σε χρυσή καρέκλα πάνω μου 'δωσε η Γκούνλοντ Μια γουλιά απ' το ακριαό ποτό. Και άσχημα της ανταπέδωσα Την ειλικρίνεια της καρδιάς της Και του μυαλού την ταραχή.

Ακολουθούν μερικοί σκοτεινοί στίχοι, ίσως σε λάθος θέση, που δείχνουν πώς

ο Όντιν μπ~κε στην περικυκλωμένη από Όράχους κατοικία του Σούτουνγκ τρυπώντας τους τοίχους

-

γ

r

ή μήπως μας λέει πώς ξαναΌγήκε έξω;

δ

Με το στόμα του Ράτι έκανα χώρο

ο

Και ροκάνισα το αράχο. Πάνω μου και κάτω μου τα μονοπάτια των γιγάντων

r

Έτσι έπαιξα το κεφάλι μου κορόνα-γράμματα.

τ

Ακολουθεί μια δυσνόητη στροφή για το ποτό της ποίησης, και μετά:

r

Αμφιαάλλω αν θα είχα ποτέ ξεφύγει

μ

Από τα παλάτια των γιγάντων

:π

Αν δεν είχα χρησιμοποιήσει την Γκούνλοντ, την καλή αυτή γυναίκα

ο

Που στην αγκαλιά μου έκλεισα.

:π

Και τελικά:

σ

Ο Όντιν, νομίζω, έκανε τον όρκο του δαχτυλιδιού.

λ

Μα πώς να εμπιστευτείς τα λόγια του;

τ

Ξεγέλασε τον Σούτουνγκ και του πήρε το ποτό

τ

Κι έφυγε αφήνοντας την Γκούνλοντ να κλαίει.

τ

Γνωρίζουμε και από άλλες πηγές, συμπεριλαμΌανομένης μίας από την αγ­

δ

γλοσαξονική ιστορία, ότι οι Βίκινγκ έκαναν τον όρκο του δαχτυλιδιού

~

ορκίζονταν σε ένα ιερό δαχτυλίδι

-

-

με ιδιαίτερο σεΌασμό. Και όμως ο Όντιν

ο

τον παραΌίασε. Στην ιστορία αυτή για τον Όντιν που κλέΌει το ποτό υπάρχουν και

τ

άλλα πράγματα, δεν είναι όμως δυνατό να τα Όρούμε όλα. Για παράδειγμα,

Ο

ένα μέρος του ΗάναmάΙ αποτελεί προειδοποίηση για την εγκράτεια στο ποτό:

Ο

31

Δεν είναι τόσο καλή όσο λένε Η μπίρα για τους γιους του ανθρώπου.

C

Όσο πιο πολύ πίνει, τόσο λιγότερο

'(

Καταλαααί νει ένας άντρας τις σκέψεις του μυαλού του.

ι

ι

46

--

t

L_

(

ΟΝΤΙΝ ΚΑΙ ΘΟΡ

Μετά από το οποίο έρχονται οι στίχοι: Ερωδιό της λήθης λένε το πουλί Που πετάει πάνω απ' τις παρέες που πίνουν.

ττία

Και παίρνει τα μυαλά του ανθρώπου. Μ' αυτού του πουλιού τα φτερά δέθηκα Στην αυλή της Γκούνλοντ. Και μέθυσα,

Μέθυσα πράγματι πολύ, Στο σπίτι του συνετού Φίαλαρ. Σ' ένα πράγμα μόνο κάνει καλό το πιοτό Στ' ότι ο άντρας τελικά ξανάρχεται στα συγκαλά του.

πώς

Ο μεθυσμένος Όντιν που αποπλανά την Γκούνλοντ είναι μια καινούρ­

νγκ

για εικόνα. Επιπλέον, αν cψτές οι δύο στροφές έχουν σχέση, η αυλή της

Γκούνλοντ και το σπίτι του Φίαλαρ είναι το ίδιο μέρος επομένως ο Όντιν δεν έκλεψε το ποτό από τον γίγαντα Σούτουνγκ, αλλά από τον Φίαλαρ, έναν από τους νάνους που έφτιαξαν το ποτό από το αίμα του ΚΌάσιρ.

Ο Σνόρι προσθέτει και έναν πρόλογο στην ιστορία. Οι νάνοι Φίαλαρ και Γκάλαρ ήταν αυτοί που έφτιαξαν αρχικά το ποτό, αλλά ο Σούτουνγκ τούς το πήρε ως αποζημίωση για το θάνατο των γονέων του, κάποισυ γίγαντα

Γκίλινγκ και της γυναίκας του. Οι νάνοι είχαν προσκαλέσει τον Γκίλινγκ για μια Όόλτα με τη Όάρκα τους, η οποία όμως αναποδογύρισε και ο Γκίλινγκ πνίγηκε. Η γυναίκα του Γκίλινγκ θρηνούσε ασταμάτητα και τόσο γοερά που ο Φίαλαρ δεν άντεχε πια να την ακούει. Την παρότρυνε να προσπαθήσει να

παρηγορηθεί πηγαίνοντας στην πόρτα και κοιτάζοντας το μέρος όπου είχε συμΌεί η τραγωδία. Αυτή συμφώνησε. Καθώς στεκόταν στην πόρτα, ο Γκά­

λαρ τής έριξε από πάνω στο κεφάλι μια μυλόπετρα και τη σκότωσε. Ο Σού­ τουνγκ, οργισμένος με την όλη ιστορία, σχεδίασε την εκδίκησή του. Άρπαξε τους νάνους και τους μετέφερε σε ένα σκόπελο που με την παλίρροια Όυθιζό­ ταν κάτω από την επιφάνεια του νερού. Απείλησε να τους παρατήσει εκεί αν αγ-

δεν τον αποζημίωναν για το θάνατο των δικών του, και έτσι οι νάνοι δέχτη­ καν να του δώσουν το ποτό. Αυτός το πήρε σπίτι του και το εμπιστεύτηκε στην κόρη του, την Γκούνλοντ. Ο Όντιν αποφάσισε να αποκτήσει το ποτό. Καθώς προχωρούσε προς το φρούριο του Σούτουνγκ, έφτασε σε ένα λιΌάδι όπου θέριζαν εννέα σκλά­ σοι. Αυτοί ήταν υποτακτικοί του Μπόιγι, του αδελφού τού Σούτουνγκ. Όντας

σκλάΌοι, δεν ήταν και πολύ έξυπνοι και χρησιμοποιούσαν στομωμένα δρε­ πάνια. Ο Όντιν προσφέρθηκε να τους τα ακονίσει και οι σκλάΌοι διαπίστω­ σαν με ευχάριστη έκπληξη ότι τώρα έκοΌαν πολύ καλύτερα. Ρώτησαν τον Όντι ν αν μπορούσαν να αγοράσουν το ακόνι του. Αυτός το πέταξε ανάμε­ σά τους και όλοι όρμησαν να το αρπάξουν. Μέσα σε όλη τη σύγχυση και με

47

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

τα κοφτερά δρεπάνια που κρατούσαν, κατάφεραν να κόψουν ο ένας το λαι­

1

μό του άλλου και πέθαναν όλοι. Ο Όντιν προχώρησε προς το αγρόκτημα. Ο

Ί

Μπόιγι ενοχλήθηκε πολύ που είχε μείνει χωρίς εργάτες, αλλά ο Όντιν προ­

1

θυμοποι ήθηκε να του κάνει όλες τις δουλειές με αντάλλαγμα μια γουλιά από

')

το ποτό του Σούτουνγκ. Του συστήθηκε ως ΜπόλΟερκ, πράγμα που όφειλε

Ε

να οάλει ακόμη και ένα γίγαντα σε υποψίες, αφού σημαίνει «κακοποιός».

Ι

Πάντως, το μόνο που έκανε ο Μπόιγι ήταν να τονίσει ότι δεν είχε καμία

(

δικαιοδοσία πάνω στο ποτό του Σούτουνγκ, αλλά συμφώνησε ότι θα έκανε

')

ό,τι μπορούσε για να ικανοποιήσει την επιθυμία του Όντιν. Ο Μπόλοερκ

1

δούλεψε σαν σκλάοος όλο το καλοκαίρι και όταν ήρθε ο χειμώνας ζήτησε

<

από τον Μπόιγι την πληρωμή του. Πήγαν μαζί στον Σούτουνγκ, αλλά αυ­ τός αρνήθηκε να του δώσει έστω και μια σταγόνα από το ποτό του. Ο Μπόιγι και ο Μπόλeερκ σχεδίασαν να του κλέψουν λίγο παρ' όλα αυτά, και μαζί

άνοιξαν μια τρύπα στον πέτρινο τοίχο για να φτάσουν στο ποτό. Ο Μπόλ­ οερκ μεταμορφώθηκε σε φίδι και πέρασε μέσα από την τρύπα, και τη συνέ­ χεια της ιστορίας την ξέρουμε. Η ιστορία αυτή φωτίζει μερικές από τις λιγότερο ελκυστικές πλευρές

του χαρακτήρα του Όντιν: την πανουργία και την ιδιοτέλειά του, την ικα­

']

νότητά του να αλλάζει μορφή, την τάση του να μεταμφιέζεται και να χρη­

(

σιμοποιεί ψεύτικο όνομα, την προσφυγή του στην απάτη. Για να έχουμε μία οριακά θετικότερη άποψη του θεού αυτού, θα πρέπει να ανατρέξουμε στους

ισχυρισμούς του ότι ήταν ο θεός της γνώσης. Έχουμε ήδη συναντήσει τρό­

ν

πους με τους οποίους αποκτούσε τη σοφία: προσφέροντας τον εαυτό του ως

C

θυσία πάνω στο δέντρο' οάζοντας ενέχυρο το μάτι του για να μπορέσει να

τ

πιει από την πηγή της γνώσης. Υπάρχουν και άλλοι: μπορούσε να κάνει τους

Ύ '(

νεκρούς να μιλούΥ μπορούσε να ρωτάει τους σοφούς μπορούσε να εκμεταλ­ λεύεται πλήρως τη δύναμη της

seior'

είχε δύο κοράκια, τον Χούγιν και τον

μ

Μούνιν, που πετούσαν σε όλο τον κόσμο και του έφερναν ειδήσεις.

J1

Η μελέτη από τον Όντιν της κοσμολογίας και των παρελθόντων και

J1

μελλοντικών γεγονότων είναι σπουδαία για μας, επειδή είναι καταγραμμένη

μ

σε μια μικρή ομάδα ποιημάτων από τα οποία παίρνουμε τις περισσότερες

τ

από τις γνώσεις μας για τις δοξασίες και τους μύθους των Βορείων. Ενα

Χ

από αυτά είναι και το VαjJJruσnίsmάΙ, που αφηγείται ένα διαγωνισμό ικα­

J1

νοτήτων και επιστήμης μεταξύ του Όντιν και ενός γίγαντα, του Βάφθρουδ­

Ο

νιρ, γνωστού για την ευρυμάθειά του. Το ποίημα ξεκινά με μια συνομιλία ανάμεσα στον Όντιν και τη γυναίκα του Φριγκ, κατά την οποία ο Όντιν

ο

ζητάει συμοουλές που δεν προτίθεται να ακολουθήσει. Να επισκεφτεί τον Βά­


φθρουδνιρ για να μάθει πόσα ξέρει; Η Φριγκ, πιστή σύζυγος, τον αποχαιρε­

θ

τά ελπίζοντας ότι θα γυρίσει σώος και αΟλαΟής. Ο Όντιν φτάνει στην κα­

Ρ

τοικία του Βάφθρουδνιρ και τον χαιρετάει αγενέστατα' παρ' όλα αυτά αυ-

:π

48

,

ι

ΟΝΤΙΝ ΚΑΙ ΘΟΡ

i

i

lτo λαι~ημα. Ο

Όντιν τού δίνει ψεύτικο όνομα, Γκάγνραντ. Ο γίγαντας κάνει μερικές ερω­

ιν προ­

τήσεις στον Γκάγνραντ, τον Όρίσκει να ξέρει αρκετά, και προτείνει ένα δια­

ιά από

γωνισμό: θα δοκιμάσει ο ένας τις ικανότητες του άλλου, και όποιος χάσει

τός τον καλεί να περάσει μέσα και τον ρωτάει τι θέλει. Κατά τα γνωστά, ο

όφειλε

θα πληρώσει με το κεφάλι του. Αρχίζει λοιπόν ο Γκάγνραντ, ρωτώντας τον

οιός».

Βάφθρουδνιρ για την προέλευση του κόσμου, τη φύση των θεών, το τέλος

καμία

όλων των πραγμάτων. Ο γίγαντας απαντά ικανοποιητικά, μέχρι που ο Γκά­

~ έκανε lόλ6ερκ

γνραντ κλέΌει με την τελευταία του ερώτηση: τι ψιθύρισε ο Όντιν στο αυτί

iζήτησε

Φυσικά μόνο ο Όντι ν γνωρίζει την απάντηση σε αυτή την ερώτηση, και ο

Ι~~~{i

γίγαντας καταλαΌαίνει ότι έχασε:

όλ­

συνέ-

του γιου του Μπαλντρ καθώς ο νεκρός θεός τοποθετούνταν στη νεκρική πυρά;

Κανένας δεν ξέρει σ' εκείνους τους μακρινούς καιρούς Τι είπες στου γιου tlΌυ το αυτί.

Απ' την αρχή χαμένος, όλες μου τις ιστορίες είπα Και μίλησα για το πεπρωμένο των θεών. Τώρα ξέρω ότι με τον Όντιν πολεμούσα,

ευρές

Που πάντα είναι ο σοφότερος όλων.

ν ικα-

Ένα άλλο ποίημα για τη σοφία με πρωταγωνιστή τον Όντιν είναι το

χρη­

Grίmnίsmάl. Αυτό τοποθετείται σε ένα περισσότερο περίπλοκο αφηγηματι­

ε μία

κό πλαίσιο, με μια εισαγωγή σε πεζό λόγο που Όρίσκουμε στο κείμενο του

!στους

Codex Regius.

~ι τρό-

νών, και τον Γκέιροντ, οκτώ. Οι νεαροί αυτοί πήγαν για ψάρεμα, ο άνεμος

Ιου ως

όμως τους παρέσυρε στα ανοιχτά και ναυάγησαν σε μια ακτή όπου Όρισκό­

ι

rει να

~ τους ~εταλ-

Μιλάει για δύο νεαρούς πρίγκιπες, τον Ά γκναρ, δέκα χρο­

ταν η μικρή καλύΌα ενός γεωργού. Πέρασαν το χειμώνα εκείνο μαζί με το

γεωργό και τη γυναίκα του, και ο γεωργός πρόσεξε ιδιαίτερα τον Γκέιροντ. Όταν έφτασε η άνοιξη, τους 6ρήκε ένα πλοίο και, καθώς έφευγαν, του έδωσε

μερικές συμ60υλές. Όταν το πλοίο έφτασε στην πατρίδα τους, ο Γκέιροντ, που στεκόταν στην πλώρη, πήδηξε πρώτος στη στεριά και ξανάσπρωξε το πλοίο στα ανοιχτά, αφήνοντας το μεγαλύτερο αδελφό του έρμαιο των κυ­ μένη

μάτων. Ο Γκέιροντ γύρισε σπίτι και ανακάλυψε πως στο μεταξύ ο πατέρας

τερες

του είχε πεθάνει' τον υποδέχτηκαν λοιπόν ως διάδοχό του και αυτός με τα

I·Ενα

χρόνια έγινε σπουδαίος πρίγκιπας. Ο νόμιμος κληρονόμος, ο Άγκναρ, περι­

Ι:~~

πλανήθηκε με το καράΌι, έφτασε σε έναν έρημο τόπο και εκεί τον Όρήκαν

lμιλία

Η διαμάχη μεταξύ των δύο αδελφών δημιουργούσε συγκρούσεις και σε

ρντιν

ανώτερα επίπεδα, γιατί ο Όντιν ήταν προστάτης του Γκέιροντ, ενώ η

~ Βά-

Φριγκ του Άγκναρ. Μια μέρα το θε'ίκό ζευγάρι καθόταν στον ψηλό του

οι γίγαντες και τον πήραν μαζί τους.

ιαιρε -

θρόνο και κοιτούσε τι συνέΌαινε σε όλο τον κόσμο, όταν ο Όντιν παρατή­

~ κα-

ρησε μάλλον χωρίς τακτ: «Για κοίτα το θετό σου γιο, τον Ά γκναρ. Κάνει

~ αυ-

παιδιά με μια γιγάντισσα σε μια σπηλιά. Ενώ ο δικός μου θετός γιος, ο

49

ΜΥΘΟ! ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Γκέιροντ, είναι 6ασιλιάς στη χώρα του». Η Φρίγκ απάντησε ξινά: «ο Γκέι­ ροντ είναι ένας τσιγκούνης, τόσο σφιχτός στη διασκέδασή του που 6ασανί­ ζει τους ίδιους του τους καλεσμένους αν νομίσει ότι έχουν μαζευτεί πολ­

Θορ Το ν<

λοί». Αυτό ήταν συκοφαντία και έγινε αιτία να τσακωθούν. Ο Όντιν έ6α­

στον

λε στοίχημα πως μπορούσε να αποδείξει ότι αυτά που έλεγε η γυναίκα του

και ε:

δεν ίσχυαν. Μεταμφιέστηκε λοιπόν και πήγε στο παλάτι του Γκέιροντ για να ελέγ­

νάμει Ο Θo~

ξει αν οι κατηγορίες της Φριγκ είχαν 6άση. Η Φριγκ όμως ήταν πιο πονηρή

δυνατι

από το σύζυγό της. Έστειλε έναν αγγελιαφόρο στον Γκέιροντ προειδοποιώ­

πράγμ

ντας τον γι ,. αυτό τον περίεργο ξένο που είχε φτάσει στη χώρα του. Ο Γκέι­

ται ψt

ροντ ξεγελάστηκε και έ6αλε να συλλά60υν τον Όντιν. Ο Όντιν ήταν τυλιγ­

μένος σε έναν μαυρογάλαζο μανδύα και είπε ότι λεγόταν Γκρίμ νιρ' και τα δύο αυτά στοιχείCt',θα έπρεπε να προειδοποιήσουν τον Γκέιροντ, αν ήταν πιο

αφού ι

μαστό του δι

Πρέπε

έξυπνος. Ο Γκέιροντ γύρεψε περισσότερες πληροφορίες. Ο Γκρίμνιρ υπερα­ σπίστηκε το δικαίωμά του να παραμείνει σιωπηλός και έτσι ο Γκέιροντ έ6αλε

να τον 6ασανίσουν. Άναψαν δύο μεγάλες φωτιές, έ6αλαν τον Γκρίμνιρ ανά­ μεσά τους και τον άφησαν εκεί οκτώ μέρες, τόσο καψαλισμένο που ο μαν­

δύας καιγόταν επάνω του. Ο Γκέιροντ είχε ένα δεκάχρονο γιο, τον οποίο είχε (επίσης χωρίς πολύ τακτ) ονομάσει Άγκναρ, από τον αδελφό του. Ο

νεαρός Άγκναρ λυπήθηκε τον Γκρίμνιρ και του πήγε ένα κέρας γεμάτο ποτό. Το ποίημα αρχίζει με τις ευχαριστίες του Γκρίμνιρ και την προφητεία ότι ο Άγκναρ θα ανταμει6όταν γι' αυτό με το θρόνο. Μετά ο Γκρίμνιρ αποκαλύπτει το φάσμα των γνώσεών του, κατονομά­

ζοντας τις αυλές των διαφόρων θεών, τα υπερφυσικά όντα που κατοικούν

Για τ

πρώτ

ίσως Ίσως επικc

«ο Ε τα μ'

είναι μόνο ξασίc

στον κόσμο τους, μιλώντας για τη δημιουργία του στερεώματος και τους θησαυρούς των θεών, για όλα δηλαδή αυτά που θα έπρεπε να δώσουν στο ακροατήριο να καταλά6ει την ταυτότητά του. Τελειώνει με την πρό6λεψη

ότι ο Γκέιροντ θα πεθάνει από σπαθί και φανερώνοντας το όνομά του: «Τώρα τον Όντιν δλέπεις. Πλησίασέ με αν μπορείς».

Η συνέχεια σε πεζό λόγο: Ο δασιλιάς Γκέιροντ καθόταν με το σπαθί μισοδγαλμένο από τη θήκη πάνω στα γόνατά

ροντ

Όντι λανδl

ρίζο\: το π(

τα πι

νεία δοχή

του. Μόλις άκουσε ότι ο επισκέπτης του ήταν ο Όντιν, πήδηξε όρθιος, θέλοντας να δγάλει τον Όντιν απ' τη φωτιά. Το σπαθί τού γλίστρησε και έπεσε με τη λαδή προς τα κάτω. Ο

γερα:

δασιλιάς σκόνταψε και έπεσε πάνω στο σπαθί, που τον διαπέρασε σκοτώνοντάς τον. Τότε

ται ο

ο Όντιν εξαφανίστηκε. Και ο Άγκναρ έγινε δασιλιάς και δασίλεψε για πολλά χρόνια μετά.

ζι το παρο υπηρ

δύσκ

50

-

!

Ι

~ Γκέι­ ~ασανί­

~ί πολ­ ν έ6α­ α του

r

ΟΝΤΙΝ ΚΑΙ ΘΟΡ

Θορ Το να πηγαίνει κανείς από τον πανούργο, σατανικό και πολύπλοκο Όντιν

στον απλό και άμεσο Θορ είναι σκέτη ανακούφιση. Ο Θορ είναι μαχητής και εχθροί του είναι οι εχθροί των θεών: νάνοι, τέρατα και πρωτόγονες δυ­ νάμεις. Ο Σνόρι μάς δίνει μια περίληψη:

ελέγ­

ονηρή

Ο Θορ είναι ο πρώτος των θεών. Ονομάζεται Θορ των Αίσιρ ή Αρματηλάτης Θορ. Είναι ο

δυνατότερος όλων των. θεών και των ανθρώπων ... Έχει οτην κατοχή του τρία πολύτιμα

ποιώ­

πράγματα. Το πρώτο είναι το σφυρί Μιόλνιρ, που το αναγνωρίζουν αμέοως μόλις σηκώνε­

Γκέι­

ται ψηλά τα τέρατα των πάγων και οι γίγαντες των λόφων [πράγμα καθόλου περίεργο,

τυλιγ­

αφού αυτό έχει λιώοει τα κεφάλια πολλών πατεράδων και συγγενών τους]. Το δεύτερο θαυ­ μαστό αντικείμενο που κατέχει είναι η ζώνη της δύναμης όταν τη ζώνεται, η θε'ίκή δύναμή

αι τα

του διπλασιάζεται. Το τρίτο που έχει είναι και το πολυτιμότερο: τα σιδερένια γάντια του.

ν πιο

Πρέπει πάντα να τα φοράει ότq"ν κραδαίνει το σφυρί του.

Για τον Θορ σώζονται πολλοί μύθοι. Μερικοί από αυτούς παρατίθενται στα πρώτα σκαλδικά ποιήματα, πράγμα που δείχνει τη μεγάλη τους ηλικία και ίσως υπονοεί ότι ο θεός λατρευόταν πρακτικά και στην εποχή των Βίκινγκ. Ίσως εδώ είναι σημαντικό το γεγονός ότι ο Θορ είναι ο μόνος θεός που ου. Ο

ποτό. ότι ο

επικαλούνται οι αναμνηστικές επιγραφές των Βίκινγκ, όπου φράσεις όπως «ο Θορ ας καθαγιάζει αυτούς τους ρούνους» ή «ο Θορ ας καθαγιάζει αυτά τα μνημεία» τον παρουσιάζουν ως θεότητα-προστάτη. Παρ' όλα αυτά δεν είναι πάντα εύκολο να 6ρούμε τους μύθους, ούτε να τους ερμηνεύσουμε, παρά

μόνο ως απλή αφήγηση γεγονότων ξασία σχετικά με φυσικά

[... ]

-

υπάρχει άραγε πίσω τους κάποια «δο­

φαινόμενα»;

Ας πάρουμε για παράδειγμα τη συνάντηση του Θορ με το γίγαντα Γκέι­ στο

λεψη

ροντ (καμία σχέση με τον 6ασιλιά Γκέιροντ με τον οποίο ασχολήθηκε ο Όντιν). Προς το τέλος της ειδωλολατρικής εποχής στη Σκανδινα6ία, ο Ισ­

λανδός ποιητής Έιλιφ Γκόντρουναρσον έγραψε ένα ποίημα που εμείς γνω­ ρίζουμε σήμερα ως ΡόrsdrάΡα, Οι στίχοι για τον Θορ. Αυτό σώζεται επειδή το παραθέτει ο Σνόρι στην SkάΙdskαΡαrmάl, αλλά γενικά θεωρείται ένα από τα πιο σκοτεινά και δύσκολα σκαλδικά ποιήματα. Ο Σνόρι έδωσε μια ερμη­

νεία διηγούμενος την ιστορία, μα ποιος μπορεί να πει αν είχε δίκιο; Η εκ­ 'νατά

γάλει τω. Ο

δοχή του Σνόρι είναι η εξής: Το πρό6λημα άρχισε ως συνήθως με τον Λόκι. Μια μέρα δοκίμαζε τη γερακοφορεσιά της Φριγκ, με την οποία μπορούσε να πετάει και να φαίνε­

Τότε

ται σαν πουλί. Έφτασε στον πύργο του Γκέιροντ, προσγειώθηκε στο περ6ά­

μετά.

ζι του παραθύρου και κοίταξε μέσα. Του Γκέιροντ δεν του άρεσε που τον παρακολουθούσε ένα πουλί και διέταξε έναν υπηρέτη του να το πιάσει. Ο υπηρέτης άρχισε να σκαρφαλώνει στον τοίχο, και ο Λόκι, 6λέποντας πόσο δύσκολο ήταν το σκαρφάλωμα, περίμενε να πετάξει μακριά την τελευταία

51

Ρ

ΜΥΘΟ! ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

στιγμή, μόνΟ' και μόνΟ' για να τσν εκνευρίσει. Αλίμσνσ, μόλις έκανε να πε­ τάξει, είδε ότι τα πόδια τσυ είχαν κσλλήσει και δεν μπσρσύσε να ξεφύγει. Ο

άρ? ση

Γκέιρσντ κατάλαΌε από τα μάτια ότι ΤΟ' πσυλί ήταν ένας μεταμφιεσμένσς

ξω

άντρας και ζήτησε να μάθει ΤΟ' όνσμά τσυ. Ο Λόκι δεν μίλησε, κι έτσι τσν

κά{

έκλεισε σε ένα κσυτί για τρεις μήνες χωρίς φαγητό. Αυτή η φιλική μέθσδσς

Θσ

έφερε απστέλεσμα, γιατί, όταν σ Γκέιρσντ τσν έΌγαλε έξω, σ Λόκι ήταν έτσι­

παl

μσς να σμσλσγήσει. Ο Γκέιρσντ τσύ είπε ότι θα τσυ χάριζε τη ζωή αν κα­

χει!

τόρθωνε να παρασύρει τσν Θσρ στσν πύργΟ' τσυ χωρίς ΤΟ' σφυρί και τη ζώνη της δύναμης. Με τι δελέασε σ Λόκι τσν Θσρ δεν μας λέει η ιστσρία, αλλά σ τρανός

θεός ξεκίνησε άσπλσς και με τσν Λόκι παρέα. ΣτΟ' δρόμΟ' φιλσξενήθηκαν στΟ' σπίτι μιας γιγάντισσας, η σπσία είπε στσν Θσρ την αλήθεια για την αιμσδι­

Ση

ψή φύση τσυ Thέιρσντ και τσυ δάνεισε μια ζώνη δύναμης, ένα ραΌδί και

φώ

ένα ζευγάρι σιδερένια γάντια

ρσ\

-

πσιος ξέρει, μπσρεί να τα χρειαζόταν. Όταν

έφτασε σ Θσρ στσν τεράστιΟ' πσταμό Βίμσυρ, έδεσε τη ζώνη γύρω τσυ, πήρε

τις

στΟ' χέρι ΤΟ' ραΌδί και διέσχισε ΤΟ' πστάμι πατώντας πάνω στΟ' νερό, με τσν

γά,

Λόκι κρεμασμένΟ' από τη ζώνη τσυ. Όταν ήταν περίπσυ στη μέση, ΤΟ' νερό

ντα

τσυ πσταμσύ ανέΌηκε και έφτασε μέχρι τσυς ώμσυς τσυ. Κσί ταξε γύρω τσυ

πέ(

και να, εκεί σε μια ρωγμή ανάμεσα στσυς λόφσυς, δίπλα στΟ' πστάμι, στεκό­

στc

ταν η Γκίαλπ, η κόρη τσυ Γκέιρσντ. Αυτή είχε κάνει τα νερά τσυ πσταμσύ

Όαι

να ανέΌσυν. Ο Σνόρι έχει πσλύ καλή ανατρσφή για να μας πει πώς έγινε

Γρ(

αυτό, αλλά μπσρσύμε να υπσθέσσυμε ότι κατσυρσύσε μέσα στΟ' πστάμι (πσυ ταιριάζει στΟ' ύφσς ενός λα·ίκσύ θρύλσυ, αν και κάπσισι ανθρωπσλόγσι και

λασγράφσι θα πρστιμσύσαν τη λύση της εμμηνόρρσιας). Ο Θσρ παρατήρησε

σι ι

ρά παι

φιλσσσφώντας, «Φράξε τσν πσταμό στην πηγή τσυ», και της πέταξε έναν

και

πελώριΟ' Όράχσ. Όταν έφτασε στην απέναντι όχθη, πιάστηκε από μια μελιά

χσι

και Όγήκε έξω. Γι' αυτό, μας λέει σ Σνόρι, λέμε τη μελιά «σωτηρία τσυ Θσρ».

ντα

Αυτό ΤΟ' κσμμάτι της ιστσρίας επιΌεΌαιώνεται και από μια εδδική στρσ­

τρ-ι;

φή πσυ παραθέτει σ Σνόρι, πράγμα πσυ ίσως σημαίνει ότι είχε στη διάθεσή

«κ(

τσυ μια εκτενέστερη έμμετρη παραλλαγή, από την σπσία και φτιάχνει ΤΟ'

δικό τσυ πεζό κείμενΟ':

κό'> τρ-ι;

τρι:

Μη σηκώνεσαι, Βίμουρ, αφού με δυσκολία θα σε περνούσα Για να πάω στις αυλές των γιγάντων. Γνώριζε πως, αν σηκωθείς, έτσι κι η θε"ίκή μου δύναμη Μέχρι ψηλά τους ουρανούς θα φτάσει.

σώι

vac μερ

Ο Θσρ συνέχισε ΤΟ' δρόμΟ' τσυ πρσς τσν πύργΟ' τσυ Γκέιρσντ, όπσυ μαζί με τσν Λόκι τσύς έμπασαν σε μια στάνη για κατσίκια, καθόλσυ ταιριαστό τόπΟ'

52

νεα

κώ'

διαμσνής για θεότητες τσυ δικσύ τσυς επιπέδσυ. Μέσα στη στάνη υπήρχε

τις

ένα μσναδικό έπιπλΟ', μια καρέκλα. Ο Θσρ κάθησε πάνω της, και τότε αυτή

θεό

ΟΝΤΙΝ ΚΑΙ ΘΟΡ

ι

wε να πε-

άρχισε να σηκώνεται, πιέζοντάς τον στο ταΌάνι. Ο Θορ κρατούσε αντίστα­

φύγει. Ο

ση πιέζοντας με το ραΌδί της γιγάντισσας τα δοκάρια της σκεπής για να

ιεσμένος

ξανακατέΌει, οπότε ακούστηκε ένας κρότος και μια κραυγή. Κάτω από το

έτσι τον μέθοδος

αν έτοι-

κάθισμα ήταν οι κόρες του Γκέιροντ που προσπαθούσαν να συνθλίψουν τον Θορ στην οροφή. Ο Θορ τούς είχε σπάσει τις πλάτες. Και εδώ έχουμε μια παράθεση στίχων από την Έδδα του Σνόρι, αν και σώζεται μόνο σε ένα χειρόγραφο: Μια φορά μόνο χρησιμοποίησα όλη μου τη δύναμη Στις αυλές των γιγάντων Όταν η Γκίαλπ και η Γκρέιπ, οι κόρες του Γκέιροντ, Προσπάθησαν να μ' ανεοάσουν στους ουρανούς.

Στη συνέχεια ο Γκέιροντ κάλεσε τον Θορ στη μεγάλη του αίθουσα που τη

φώτιζαν και τη ζέσταιναν δuο μεγάλες φωτιές. Καθώς έμπαινε ο Θορ, ο Γκέι­

. Όταν

ροντ πήρε μια λαΌίδα, έπιασε από τη φωτιά μια σιδερένια ράΌδο κόκκινη από τις φλόγες και την πέταξε στο θεό. Ευτυχώς ο Θορ φορούσε τα σιδερένια γάντια του. Έπιασε τη ρουκέτα και την πέταξε πίσω στον Γκέιροντ. Ο γίγα­ ντας όρμησε να προφυλαχτεί πίσω από μια κολόνα από σίδερο. Η ράΌδος δια­ πέρασε την κολόνα, τον Γκέιροντ, τον τοίχο πίσω του και καρφώθηκε έξω στο χώμα. Έτσι τελειώνει η ιστορία του Σνόρι. Το τελευταίο κομμάτι επιΌε­

οαιώνεται και από ένα περίεργο εδάφιο της Gestα Dαnorum του Σάξωνα του Γραμματικού. Αφηγούμενος μια περιπετειώδη αποστολή που είχαν οργανώσει ι (που οι και

τήρησε ε έναν

μελιά Θορ». στρο­

άθεσή νει το

οι Δανοί στη Όόρεια ΣκανδιναΌία, ο Σάξων περιγράφει μερικά από τα τρομε­ ρά πράγματα που είδαν. Έφτασαν σε μια πόλη, πρώιμο δείγμα της αστικής παρακμής μέσα στην πόλη υπήρχε μια πέτρινη αίθουσα εξαιρετικά Όρόμικη και απεριποίητη. Εκεί μέσα οι Δανοί είδαν «ένα θρυμματισμένο κομμάτι Όρά­

χου, και όχι πολύ μακριά του, πάνω σε έναν υπερυψωμένο χώρο, έναν γέρο­ ντα καθισμένο απέναντι από το σωρό της σπασμένης πέτρας, με το σώμα του

τρυπημένο». Ο επικεφαλής των Δανών Θόρκελ εξήγησε στους υπόλοιπους ότι «κάποτε ο θεός Θορ, έξαλλος με το θράσος των γιγάντων, είχε πετάξει ένα κόκκινο από τη φωτιά κομμάτι ατσάλι στον μοχθηρό Γκέρουτους και του είχε

τρυπήσει την κοιλιά' το ατσάλι συνέχισε την πορεία του, καταστρέφοντας και τρυπώντας τις πλαγιές του Όουνού». Εκεί κοντά Όρήκαν και κάτι γυναικεία σώματα, με τις πλάτες σπασμένες. Περίεργη ιστορία, και από αυτές που είναι ψωμί και νερό για τον πει­ νασμένο μυθολόγο. Επιδέχεται πλήθος ευφάνταστων ερμηνειών. Επιλέγουμε

μερικές: Εμπεριέχει αυτός ο μύθος μια δοκιμασία ανδρείας για τη μύηση του νεαρού πολεμιστή, με τον άοπλο Θορ να αντιμετωπίζει την επίθεση φυσι­ κών και έμψυχων εχθρών; Δείχνει μήπως τη θε'ίκή δύναμη σε σύγκρουση με ήρχε

τις δυνάμεις της φύσης; Μήπως ο Θορ, εδώ ένας νεαρός και ανδροπρεπής

αυτή

θεός, αντιμετωπίζει την απειλή που αποτελούν «οι δυαδικές δυνάμεις της

53

ΜΥΘΟ! ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

υπεροολικής προσκόλλησής του στα θηλυκά αντικείμενα της πρώτης του δέ­ σμευσης και της καταστρεπτικής αντιπαλότητάς του με τον πατέρα;» Κα­ ταλήγω στο συμπέρασμα ότι οι διάφορες ερμηνείες των οιολίων δεν έχουν τέλος και το να τις παραμελετά κανείς είναι χαμένος χρόνος.

Σώζονται και άλλοι μύθοι που διηγούνται τον αγώνα του Θορ κατά των γιγάντων: για παράδειγμα, αυτός που μιλάει για το διαγωνισμό του με τον Χρούνγκνιρ και ο οποίος στο

Lokasenna

θεωρείται πασίγνωστος. Στο

τέλος αυτού του ποιήματος ο Λόκι έχει τόσο εξαγριωθεί που καταφτάνει ο Θορ για να τον ηρεμήσει. Ο Λόκι τον υποδέχεται σαρδόνια: «Γιατί αφηνιά­ ζεις έτσι;» Ο Θορ τού απαντά με απειλές: Πάψε, κακομοίρη. Το δυνατό μου σφυρί,

Το Μιόλνιρ, θα σου κλείσει το στόμα.

Με το δεξί μου χέρι θα σε χτυπήσω με το φονιά του Χρούνγκνιρ Κι όλα τα κόκαλα στο σώμα σου θα σπάσω.

Στους επόμενους στίχους η προσφορά επαναλαμοάνεται: Ο φονιάς του Χρούνγκνιρ θα σε στείλει στη Χελ, Κάτω στις πύλες του θανάτου.

Στα σκαλδικά ποιήματα συναντάμε νύξεις για το φόνο του Χρούνγκνιρ από τον Θορ, αλλά την εκτεταμένη εκδοχή μάς τη δίνει και πάλι ο Σνόρι.

Ο Χρούνγκνιρ ήταν ένας άσχημος γίγαντας, με πέτρινο κεφάλι και πέ­ τρινη καρδιά. Η απίστευτα χοντρή ασπίδα του ήταν επίσης από πέτρα, και το όπλο του ήταν μια πελώρια ακονόπετρα που την κουοαλούσε στον ώμο του. Αυτός και ο Όντιν τσακώνονταν για τις ικανότητες των αλόγων τους.

Ο Όντι ν άρχισε να καλπάζει και ο Χρούνγκνιρ τον ακολούθησε με μανία, καλπάζοντας τόσο γρήγορα που όταν έφτασε στην Άσγκαρδ δεν μπορούσε να σταματήσει' έπεσε πάνω στις πύλες, πέρασε από μέσα τους και κατέληξε στην αυλή. Οι θεοί τον προσκάλεσαν ευγενικά για ένα ποτό. Αυτός μέθυσε και άρχισε να καυχιέται ότι μπορούσε να καταστρέψει τους θεούς και να απα­

γάγει τις θεές. Οι Αίσιρ έστειλαν να φωνάξουν τον Θορ, που κατ έφτασε εξαγριωμένος, απαιτώντας να μάθει ποιος είχε καλέσει τον εχθρό και του είχε προσφέρει ποτό. Ο Χρούνγκνιρ ζήτησε προστασία από τον Όντιν, αλλά δέχτηκε να παλέψει με τον Θορ σε ουδέτερο έδαφος, στα σύνορα των πε­ ριοχών τους.

Γύρισε λοιπόν ο Χρούνγκνιρ για να πάρει την ασπίδα και την ακονό­ πετρά του. Οι υπόλοιποι γίγαντες ανησυχούσαν για την έκοαση της μάχης,

φοοούμενοι ότι ο Χρούνγκνιρ ίσως έχανε. Ετοίμασαν λοιπόν μια πελώρια μορφή πολεμιστή από πηλό και του έοαλαν την καρδιά μιας φοράδας (γιατί μόνο αυτή ήταν αρκετά μεγάλη, κι αυτή ακόμη άρχισε να τρέμει μόλις εμ-

54

~ δέ­

r

ΟΝΤΙΝ ΚΑΙ ΘΟΡ

φανίοτηκε ο Θορ). Ο Χρούνγκνιρ οτεκόταν έτοιμος να αντιμετωπίοει τον

Κα­

Θορ, με δοηθό του τον πήλινο γίγαντα, που είχε κατουρηθεί από το φόδο

'χουν

του. Βοηθός του Θορ ήταν ο υπηρέτης του ο Θίαλφι, που ήταν πρωταθλη­ τής στο τρέξιμο και είχε φτάσει πρώτος. Είπε στον Χρούνγκνιρ ένα επονεί­

κατά

διστο ψέμα, ισχυριζόμενος ότι ο γίγαντας δεν θα έπρεπε να έχει την ασπίδα του μπροστά του, αφού ο Θορ ταξίδευε υπόγεια και θα του ριχνόταν από

Στο

κάτω. Έτσι ο Χρούνγκνιρ πάτησε πάνω στην ασπίδα του και περίμενε με

ει ο

την ακονόπετρά του έτοιμη.

νιά-

Ο Θορ έφτασε με τη συνηθισμένη θε'ίκή οργή του και πέταξε το σφυρί του στον Χρούνγκνιρ. Αυτός ανταπέδωσε τη δολή με την ακονόπετρα. Τα δύο δλήματα συγκρούστηκαν στο μέσο της απόστασης και η ακονόπετρα έγινε

κομμάτια, μερικά από τα οποία έπεσαν στο έδαφος (εξ ου και όλες οι ακο­ νόπετρες που δρίσκονταl στον κόσμο). Τα υπόλοιπα κομμάτια καρφώθηκαν στο κεφάλι του Θορ, που έπεσε κάτω. Το σφυρί Μιόλνιρ συνέχισε την πο­

ρεία του και συνέτριψε το κρανίο του Χρούνγκνιρ, κι έτσι έπεσε κι αυτός, με το πόδι του πάνω στον Θορ. Στο μεταξύ ο Θίαλφι πετσόκοδε τον πήλινο γίγαντα. Έτσι ο Θορ κειτόταν, καρφωμένος στο έδαφος από το πόδι του Χρούν­

από

γκνιρ. Κανείς δεν μπορούσε να το μετακινήσει, μέχρι που ήρθε ο Μάγκνι, ο

τρίχρονος γιος του Θορ, και το κούνησε με μεγάλη ευκολία. Ο Θορ σχολία­ πέ­ και

ώμο τους.

σε ευγενικά ότι μια μέρα ο γιος του θα γινόταν πολύ δυνατός.

Ο Θορ γύρισε σπίτι, μα η ακονόπετρα έμενε ακόμη καρφωμένη στο κεφάλι του. Οι θεοί παρακάλεσαν μια μάγισσα ονόματι Γκρόα, σύζυγο κά­ ποιου μυστηριώδους Όιρδαντιλ. Αυτή έψαλε κάτι ξόρκια πάνω από τον Θορ

και τα κομμάτια της πέτρας χαλάρωσαν. Ο Θορ, θέλοντας να την ανταμεί­ ψει, της είπε πώς κάποτε είχε διασχίσει το παγωμένο ρεύμα Έλιδαγαρ κου­ δαλώντας τον Όιρδαντιλ σε ένα καλάθι. Ένα από τα δάχτυλα των ποδιών

του Όιρδαντιλ εξείχε από το καλάθι και πάγωσε. Ο Θορ το έσπασε και το πέταξε στον ουρανό, και αυτό έγινε αστέρι. Η Γκρόα ενθουσιάστηκε τόσο από την ιστορία που ξέχασε τα ξόρκια της και η ακονόπετρα έμεινε στο κεφάλι του Θορ. Γι' αυτό δεν είναι σωστό να πετάει κανείς ακονόπετρες εδώ κι εκεί μέσα στο σπίτι' όταν συμδαίνει κάτι τέτοιο, τα κομμάτια στο κεφάλι του Θορ τρέμουν. Από αυτό το μύθο προέρχονται οι μετωνυμίες «φύλ­ λο της σόλας του Χρούνγκνιρ» (ασπίδα) και «θρα;ύστης του κεφαλιού του Χρούνγκνιρ» (Θορ). νό­

Ο Θορ αναφέρεται επίσης ως «εχθρός του Παγκόσμιου Ερπετού», τί­

~χης,

τλος που υπονοεί τους αγώνες του εναντίον του φοδερού τέρατος Γιόρμουν­

~ρια

γκαντ, που κρύδεται στους δυθούς του ωκεανού. Υπάρχουν πολλές αναπα­

~ιατί

ραστάσεις του μύθου αυτού σε ανάγλυφα της εποχής των Βίκινγκ. Σε μας

ς εμ-

είναι γνωστός με αρκετές λεπτομέρειες από ένα εδδικό ποίημα, το Hymiskνi-

ι

55

ρ

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Η αλιευτική στήλη του

σαν, ι

Γκόσφορθ, παριστάνει τον Θορ

χισε,

να ψαρεύει το Παγκόσμιο

J

έΌγαλ

Ερπετό Γιόρμουνγκαντ, που

ήταν τόσο δυνατό, ώστε το πόδι

Όο'ίδ01

του Θορ τρύπησε το σκάφος,

το δό;

όταν το τρά6ηξε με το αγκίστρι.

χτηκε

Η άλλη μορφή στο σκάφος ίσως

εχασε

είναι ο γίγαντας Χύμιρ.

δια τc

θάλασ κοίται

έτοιμc έκοψε το σφ

το Πο

ότι το περιΌc

τη Όάι

C προς

1

τερατ( νως

κ(

όπως σει σε

την Άι οα. Εκεί πάντως αποτελεί τμήμα μιας σειράς διαγωνισμών δύναμης μεταξύ

τις δύ(

του τρομερού γίγαντα Χύμιρ και του θεού Θορ, που είχε πάει να τον Όρε ι

αναλά

σε μια προσπάθεια να πάρει το τεράστιο καζάνι του που το ήθελαν οι. θεοί

C

για να φτιάχνουν την μπίρα τους. Ο Σνόρι, που Όρήκε το υλικό από άλλες

κινγκ.

πηγές, διηγείται την ιστορία πιο εντυπωσιακά και κομψά. Δεν αναφέρει το

ματα'

λόγο για τον οποίο ο Θορ έμεινε στου γίγαντα, λέει απλά ότι Όρισκόταν σε

Θορ,

ταξίδι και πέρασε εκεί μια νύχτα.

αέρα,

Το πρωί της επομένης ο Χύμιρ ετοιμάστηκε να πάει για ψάρεμα. Ο Θορ

56

<

δες, τ(

θέλησε να τον συνοδέψει, αλλά ο Χύμιρ απέρριψε την πρόταση, λέγοντας

λιμού,

ότι ο Θορ ήταν πολύ αδύναμος και θα κρύωνε στην ανοιχτή θάλασσα. Ο

πτουν

Θορ θύμωσε και επέμεινε, οπότε ο Χύμιρ τον έΌαλε να Όρει δικό του δόλω­

οπωσδ

μα. Αυτός πήγε στο κοπάδι με τα Όόδια του Χύμιρ, διάλεξε το μεγαλύτερο,

Όασίζc

του ξερίζωσε το κεφάλι και το πήρε μαζί του στη Όάρκα που είχε ετοιμάσει

του

ο Χύμιρ. Οι δυο τους έπιασαν τα κουπιά και γρήγορα Όρέθηκαν στην περιο­

εποχή

0:11

χή όπου αφθονούσαν οι γλώσσες. Ο Θορ ήθελε να προχωρήσουν και συνέχι­

(Θόργ1

σε να κωπηλατεί. Σε λίγο ο Χύμιρ τον προειδοποίησε ότι, αν δεν σταματού-

που λc

Ι

Ι

+ ΟΝΤΙΝ ΚΑΙ ΘΟΡ

σαν, υπήρχε κίνδυνος να συναντήσουν το Παγκόσμιο Ερπετό. Ο Θορ συνέ­

χισε, πράγμα που προκάλεσε στον Χύμιρ ταραχή και φόΌο. Στο τέλος ο Θορ έΌγαλε μια μακριά πετονιά και ένα τεράστιο αγκίστρι, κάρφωσε πάνω τη Όο·ίδοκεφαλή και το πέταξε στη θάλασσα. Το Παγκόσμιο Ερπετό τσίμπησε το δόλωμα και το αγκίστρι καρφώθηκε στα σαγόνια του. Το τέρας τραΌή­ χτηκε προς τα πίσω και τα χέρια του Θορ χτύπησαν στην κουπαστή. Τότε

έχασε την ψυχραιμία του και τράΌηξε την πετονιά τόσο δυνατά που τα πό­ δια του τρύπησαν τον πάτο της Όάρκας και καρφώθηκαν στον πυθμένα της

θάλασσας. Σήκωσε το ερπετό μέχρι το ύψος της κουπαστής, και εκεί αγριο­ κοίταξαν ο ένας τον άλλο, ενώ το ερπετό ξερνούσε δηλητήριο. Ο Θορ ήταν έτοιμος να το σκοτώσει με το σφυρί του, όταν ο Χύμιρ, τρομοκρατημένος, έκοψε την πετονιά του Θορ και το ερπετό ξέφυγε. Ο Θορ πέταξε πίσω του

το σφυρί και, λέει ο Σνόρι, ...ή μάλλον ο Υψηλός, μερικοί λένε ότι σκότωσε το Παγκόσμιο Ερπετό, «αλλά εγώ διαφωνώ· πιστεύω πως η αλήθεια είναι

ότι το Παγκόσμιο Ερπετό ζει ακόμη, καραδοκώντας στον ωκεανό που μας περιΌάλλει». Ο Θορ οργίστηκε τόσο πολύ με τον Χύμιρ που τον πέταξε από τη Όάρκα και ο ίδιος γύρισε στη στεριά περπατώντας στο νερό. Οι μύθοι για τον Θορ που διηγήθηκα εδώ, αν και διαφέρουν πολύ ως

προς τις λεπτομέρειες, έχουν ένα κοινό θέμα: τους αγώνες του Θορ εναντίον τερατωδών όντων που μπορούν να θεωρηθούν εχθροί των θεών, και επομέ­ νως και εχθροί των ανθρώπων. Σώζονται και άλλοι μύθοι αυτού του είδους, όπως και νύξεις στις σκαλδικές μετωνυμίες για μύθους που δεν έχουν φτά­ σει σε μας. Υπάρχουν ακόμη ιστορίες για το πώς ο Θορ, που έλειπε από την Άσγκαρδ, επέστρεφε την κατάλληλη στιγμή για να σώζει τους θεούς από

τις δύσκολες καταστάσεις, όπως στην περίπτωση του γίγαντα χτίστη που είχε αναλάΌει να οχυρώσει την Άσγκαρδ. Ο Θορ ήταν ένας θεός που τον τιμούσαν ιδιαίτερα την εποχή των Βί­ κινγκ. Στο ναό της Ουψάλας, μας λέει ο Αδάμ της Βρέμη ς, υπάρχουν αγάλ­

ματα τριών θεών τους οποίους αναγνωρίζουμε ως Θορ, Όντιν και Φρέυρ. Ο Θορ, «ο ισχυρότερος των τριών», είχε τοποθετηθεί στο μέσον: «ελέγχει τον αέρα, κυΌερνά τον κεραυνό και την αστραπή, τους ανέμους και τις καταιγί­

δες, τον αίθριο καιρό και τα σπαρτά». Αν εμφανιστεί απειλή επιδημίας ή λιμού, ο Θορ είναι ο θεός που επικαλούνται στις θυσίες. Αυτά δεν συμπί­ πτουν με το πώς δείχνουν τον Θορ οι νορΌηγικοί και ισλανδικοί μύθοι, αλλά οπωσδήποτε δικαιολογούν τη δημοτικότητά του στις κοινότητες αυτές που

~ερo,

Όασίζονταν στη γεωργία και την αλιεία. Ο Θορ είναι ο μοναδικός θεός με

~άσει ~ριo-

του οποίου το όνομα σχηματίζονταν πολυάριθμα σύνθετα κύρια ονόματα την

εποχή των Βίκινγκ, τόσο αρσενικά (Θόρστε·ίν, Θόρφινρ) όσο και θηλυκά

~έΧ~-

(Θόργκερδρ, Θόργκουνρ). Τα τελευταία ισλανδικά έπη αναφέρουν ανθρώπους που λάτρευαν τον Θορ ως προσωπικό τους θεό, όπως ο Θόρολφ από το νησί

~τoυ-

57

1

ρs

ΜΥΘΟ! ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Μοστρ της δυτικής ΝορΟηγίας. «Συντηρούσε το ναό του Θορ στο νησί, ήταν πολύ καλός φίλος του Θορ, γι' αυτό και τον έλεγαν Θόρολφ». Σε μια πε­ ρίοδο πολιτικής κρίσης «οργάνωσε ένα λαμπρό συμπόσιο με θυσίες και συμ­ οουλεύτηκε τον αγαπημένο του φίλο, τον Θορ, αν έπρεπε να συμφιλιωθεί με το οασιλιά ή να εγκαταλείψει τη χώρα και να ορει ένα διαφορετικό τρό­ πο ζωής για τον εαυτό του· και η συμοουλή του Θορ οδήγησε τον Θόρολφ στην Ισλανδία». Καθώς πλησίαζε στη χώρα αυτή, έριξε στη θάλασσα τους ξύλινους στύλους που στήριζαν το επίσημο τιμητικό κάθισμά του στο νορ­

Ε

οηγικό προγονικό του παλάτι. «ο Θορ έδειξε μία μόνο λύση. Ο Θόρολφ αποφάσισε να εγκατασταθεί στην Ισλανδία, στο μέρος που ογήκε στην ξηρά ο Θορ». Οι άποικοι ακολούθησαν τους στύλους που επέπλεαν και ογήκαν

χνά, ο

σε ένα ακρωτήριο της δυτικής Ισλανδίας. «Το οποίο», μας λέει το έπος, «από

ρι λέει

τότε ονομάζεται Θόρσνες». Και έτσι λέγεται ακόμα.

και εξ

αυτά: ο γιος

δίνει Ι κανένl να ήτl συχνά

( να έχ< δαίμσ κτή τc

αστεί< τον ΟΙ θεούς

μήλα' μεσά' τίθετο θα κα μνταλ Μεταξι

πατέρα

ή Λοπι εμφάνιl

διαθέτl πάντα.

τώσει ~

Ο Σν<' σαΆ,

58

Ι.

\νησί, ήταν

~ε μια πε­

~ και συμ-

'ι.ιφι~ιωθ~ί

~τικo τροι

Μπαλντρ και Λόκι

Θόρολφ οσα τους οτο νορ­

Θόρολφ ην ξηρά

Ε

νας δημοφιλής μύθος των Βορείων μάς μιλάει για δύο θεούς εντε­ λώς διαφορετικούς στο χαρακτήρα από αυτούς που γνωρίσαμε μέχρι τώρα: τον Μπαλ ντρ και τον Λόκι. Ο Μπαλ ντρ κατονομάζεται συ­

6γήκαν

χνά, αλλά δεν είναι ιδιαίτερα γνωστός στη μυθολογία των Βορείων. Ο Σνό­

ος, «από

ρι λέει ότι είναι γιος του Όντιν, ο καλύτερος των θεών, με φωτεινό δέρμα και εξίσου φωτεινή φύση, .ιJoφός, εύγλωττος και γεμάτος χάρη. Παρ' όλα

αυτά είναι αποτυχημένος. Μπορεί να είναι κάτι σαν θεός του νόμου, γιατί ο γιος του ο Φόρσετι ελέγχει τη μεγάλη αίθουσα της κρίσης Γκλίτνιρ, όπου δίνει λύση σε όλες τις διαφωνίες. Για τον πατέρα του όμως ο Σνόρι λέει ότι κανένας από τους νόμους που φτάχνει δεν κρατάει. Ο Μπαλντρ θα πρέπει

να ήταν και πολεμιστής ή κάτι παρόμοιο, γιατί το όνομά του αναφέρεται συχνά σε μετωνυμίες για τους πολεμιστές. Ο Λόκι έχει ήδη κάνει την εμφάνισή του σε αυτό το 6ι6λίο και πρέπει να έχουμε καταλά6ει ότι πρόκειται για μια μπερδεμένη μορφή, μισό θεό μισό δαίμονα. Το Prymskνioa τον δείχνει εφευρετικό, πνευματώδη και υποστηρι­ κτή του Θορ, αν και την ίδια στιγμή παρουσιάζει αυτό το μεγάλο θεό σαν

αστεία φιγούρα. Στο μύθο του γίγαντα-χτίστη που οχύρωσε την Άσγκαρδ τον ολέπουμε πανούργο και όχι πάντοτε συνετό στην κρίση του. Βάζει τους

θεούς σε μπελάδες με την έλλειψη προνοητικότητάς του. Στο μύθο για τα μήλα της Ίντουν προδίδει τους θεούς και δεν ξαναπαίρνει τη θέση του ανά­ μεσά τους παρά μόνο με κίνδυνο της ζωής του. Στο τέλος του κόσμου υπο­ τίθεται ότι θα είναι ένας από τους επικεφαλής του αναρχικού στρατού που θα καταστρέψει τους θεούς, και ο ιδιαίτερος εχθρός του είναι ο θεός Χέι­ μνταλ. Ο Σνόρι μάς δίνει περιληπτικά τις αντιφάσεις του χαρακτήρα του: Μεταξύ των Αίσιρ λογαριάζεται και κάποιος που μερικοί ονομάζουν συκοφάντη των θεών, πατέρα της απάτης, ντροπή όλων των θεών και των ανθρώπων. Το όνομά του είναι Λόκι ή Λοπτρ και είναι γιος του γίγαντα Φάρμπο·ίτι ... Ο Λόκι είναι όμορφος, ευχάριστος στην

εμφάνιση, αλλά κακός από τη φύση του και ιδιότροπος στις συνήθειές του. Πάνω από όλα διαθέτει το είδος νοοτροπίας που αποκαλούμε πονηριά και σχεδιάζει συνωμοσίες για τα πάντα. Πολλές φορές έχει φέρει τους Αίσιρ σε εξαιρετικά δύσκολη θέση και τους έχει γλι­ τώσει ξανά με τα κόλπα του.

Ο Σνόρι στη συνέχεια απαριθμεί τα νόθα παιδιά του Λόκι από τη γιγάντισ­ σα Άνγκρμποντα. Το όνομά της είναι μάλλον δυσάρεστο' σημαίνει «προάγ-

59

Ρ ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

γελος της θλίψης», και ο κατάλογος των απογόνων της το δικαιολογεί: ο

Η ξο

λύκος Φένριρ, το Παγκόσμιο Ερπετό Γιόρμουνγκαντ και η Χελ, η θεά των'

αυτά

νεκρών. «Και όταν οι θεοί αντιλήφθηκαν ότι τα αδέλφια αυτά μεγάλωναν

κρών

στην Γιότουνχε"ίμ, ζήτησαν χρησμούς και έμαθαν ότι επρόκειτο να τους προ­ καλέσουν μεγάλη ζημιά και καταστροφή. Όλοι καταλά6αιναν ότι έπρεπε να

μελι. τού

περιμένουν μεγάλο κακό, και εξαιτίας της φύσης της μητέρας τους, αλλά κυρίως εξαιτίας αυτής του πατέρα τους». Πήγε λοιπόν ο Όντιν να τα αιχ­ μαλωτίσει. Τον Γιόρμουνγκαντ τον πέταξε στα 6άθη του ωκεανού, όπου πα­ ρέμεινε γυρίζοντας γύρω από τον κατοικημένο κόσμο. Τη Χελ την γκρέμισε στον Κάτω Κόσμο, για να υποδέχεται όλους όσοι πεθαίνουν από αρρώστιες και γεράματα. Το τι συνέ6η στον Φένριρ το είδαμε ήδη. Ο περίπλοκος χαρακτήρας του Λόκι έχει τρα6ήξει το ενδιαφέρον πολ­

Μια μα. j

ται:

λών μελετητών, μ'f!ρικοί από τους οποίους έγραψαν γι' αυτόν με οξυδέρκεια. Η σημαντικότερη ίσως πρόσφατη συνεισφορά είναι αυτή του Ζωρζ Ντυμε­ ζίλ, ο οποίος θεωρεί το θεό-δαίμονα ως αντανάκλαση μιας δαιμονικής φι­ γούρας, του Σύρντον, που εμφανίζεται σε πολλούς καυκασιανούς μύθους, και

ΟΛ ήτα,

υποστηρίζει ότι οι δύο τους έχουν κοινή καταγωγή. Αν αυτό είναι αλήθεια, η άποψη που θέλει τον Λόκι να κα6γαδίζει συνεχώς με τους θεούς είναι

πράγματι αρχαία.

κακί τον

θάνc

Μπαλντρ

μια' ναν

Μας 60λεύει να αρχίσουμε το μύθο του Μπαλντρ με το σχετικά πιο πρό­ σφατο

Baldrs draumar (Τα όνειρα του Μπαλντρ), ένα ποίημα-που δεν πε­ Codex Regius, αλλά σε μια μικρότερη συλλογή εδδικού υλικού, το χειρόγραφο ΑΜ 7484. Πρόκειται για ένα ποίημα σε μορφή ερω­ ριλαμ6άνεται στον

ταποκρίσεων, που αρχίζει, όπως και τα περισσότερα του είδους, με λίγη αφήγηση:

ορκί μπο{

σκω τσε)(

κατ(

Οι Αίσιρ όλοι συγκαλέσαν γρήγορα συμσούλιο,

γιατ

Μαζί κι οι Άσυνιουρ [θεές], σύναξη μυστική,

όρκ(

Κι οι ισχυροί όλοι γυροφέρναν στο μυαλό τους

νέρο

Γιατί ο Μπαλντρ σασανιζόταν από όνειρα δυσοίωνα.

Ο Όντι ν αναλαμ6άνει δράση, σελώνει το άλογό του, καλπάζει στο 6ασίλειο των νεκρών, ανασταίνει μια νεκρή μάντισσα και της ζητά να του εξηγήσει. Αυτή δεν είναι καθόλου πρόθυμη να το κάνει, και κάθε φορά τελειώνει τα λόγια της με την πικρή παρατήρηση: «Παρά τη θέλησή μου μίλησα. Τώρα

60

χους

λένε πήγl που νει

.

τον

θα σιωπήσω». Κάθε φορά όμως ο Όντιν αποδεικνύεται πολύ δυνατός γι'

σμό

αυτήν- αρχίζει τις ερωτήσεις του ως εξής:

τός

«Μη σωπαίνεις, μάγισσα! Και πάλι θα σε ρωτήσω.

του

Πρέπει να μάθω κι άλλα, μέχρι να τα ξέρω πια όλα!»

Μπ(

"

ΜΠΑΛΝΤΡ ΚΑΙ ΛΟΚΙ

ιολογεί: ο θεά των'

Η ξαναζωντανεμένη γριά μάγισσα συνεχίζει να Όοηθά τον Όντι ν να μάθει αυτά που θέλει. Γιατί γίνονται τέτοιες προετοιμασίες στο Όασίλειο των νε­ κρών; Απάντηση: περιμένουν να εμφανιστεί ο Μπαλντρ' του ετοιμάζουν υδρό­

τους προ­

'πρεπε να

μελι. Πώς θα πεθάνει ο Μπαλντρ; Ο Χοδ θα τον σκοτώσει, τη ζωή του γιου τού Όντιν θα πάρει. Ποιος θα εκδικηθεί γι' αυτή την πράξη;

υς, αλλά

Στις δυτικές τις χώρες η Ριντ τον Βάλι θα γεννήσει

α τα αιχ­

Την πρώτη του νύχτα αυτός, εκδίκηση για το γιο τού Όντιν θα πάρει

όπου πα­

Χέρια δεν θα πλύνει, μαλλιά δεν θα χτενίσει Παρά μόνο όταν ο φονιάς του Μπαλντρ καεί στην πυρά.

γκρέμισε ρρώστιες

Μια στροφή του

Lokasenna

αποκαλύπτει την ευθύνη του Λόκι για το έγκλη­

μα. Απαντώντας σε μια απειλή της Φριγκ, της γυναίκας του Όντιν, καυχιέ­ ρον πολ­

δέρκεια. Ντυμε-

ικής φι­ ους, και

αλήθεια, ύς είναι

ται:

«Εγώ φρόντισα ώστε να "ην ξαναδείτε

Τον Μπαλντρ να γυρίζει σπίτι πάνω στ' άλογο».

Ο Λόκι ήταν ο ήταν ο

raobani, ο «ηθικός handbani, ο «εκτελεστής».

αυτουργός» του φόνου' ο αθώος Χοδ

Από νύξεις σαν αυτές ο Σνόρι ανακατασκευάζει μια ιστορία απάτης και κακίας. Αρχίζει με την αναίτια κακεντρέχεια του Λόκι, τη ζήλια του για

τον Μπαλ ντρ. Ο λαμπερός θεός έΌλεπε δυσοίωνα όνειρα που προμηνούσαν θάνατο. Η Φριγκ ανέλαΌε δράση εκ μέρους όλων των θεών για να εμποδίσει μια τέτοια ατυχία. ΈΌαλε όλα τα πλάσματα να ορκιστούν ότι δεν θα έκα­ ναν κακό στον Μπαλντρ: «φωτιά και νερό, σίδερο και όλα τα μέταλλα, Όρά­ ιο πρό­

χους, χώμα, δέντρα, αρρώστιες, θηρία, πουλιά, δηλητήριο, φίδια». Όλα τους

δεν πε­

ορκίστηκαν. Ο Μπαλντρ έγινε λοιπόν το κέντρο ενός παιχνιδιού. Εφόσον δεν

εδδικού

μπορούσε να πάθει κακό, οι θεοί τον χρησιμοποιούσαν για να ασκούνται στη

Fή ερω­

σκοποΌολή, στεκόμενοι γύρω του και πετώντας του Όέλη, λόγχες, σπαθιά,

\με λίγη

τσεκούρια και πέτρες. Τίποτε δεν τον πείραζε. Ο Λόκι όμως σχεδίασε την καταστροφή του. Εμφανίστηκε μεταμφιεσμένος στη Φριγκ και τη ρώτησε γιατί τίποτε δεν μπορούσε να Όλάψει τον Μπαλντρ. Εκείνη του είπε για τους

όρκους. Τη ρώτησε αν υπήρχε κάτι που δεν είχε ορκιστεί κι εκείνη του φα­ νέρωσε το μυστικό. «Δυτικά της Βαλχάλας φυτρώνει ένα δεντράκι που το

ItΟίλειο

λένε γκυ. Μου φάνηκε πολύ νεαρό για να το δεσμεύσω με όρκο». Ο Λόκι πήγε και ξερίζωσε το Όλαστάρι του φυτού από το έδαφος και το πήγε εκεί

~γήσει.

που έπαιζαν οι θεοί. Ο τυφλός θεός Χοδ στεκόταν παράμερα χωρίς να κά­

νει τα

νει τίποτα. «Γιατί δεν ρίχνεις κι εσύ στον Μπαλντρ;» «Πρώτα-πρώτα δεν

I

,

f r ωρα

~ός γι' i

τον Όλέπω' κι έπειτα, δεν έχω με τι να του ρίξω». Ο Λόκι έΌαλε σε πειρα­ σμό τον Χοδ, τονίζοντάς του ότι θα ήταν θαυμάσιο να αποδείκνυε και αυ­

τός ότι ο Μπαλντρ ήταν άτρωτος. «Θα σου δείξω εγώ πού στέκεται. Ρίξε του αυτή τη σα·ίτα». Ο Χοδ έριξε σύμφωνα με τις οδηγίες του Λόκι και ο

Μπαλντρ έπεσε νεκρός.

61

Ρ ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

το έ μπο, ποιc

τότε που

αν Ι

Χέρ ροχl του

γκχ

ρίξc απΛ για

του ρος

Τυ} τσιl

ρο":

ΠΟ1 απl νες

δηξ σε

Χε: ναι αρ' νυ~ πρι

Κο Μορφές στο Σταυρό του Γκόσφορθ. Οι κάτω ίσως είναι ο λόκι και η γυναίκα

εί31

του. Ο λόκι είναι δεμέΥος

απ

και η γυναίκα του τον σώζει από το δηλητήριο που στάζει επάνω του. Είναι η

εκδίκηση των θεών για το θάνατο του Μπαλ ντρ.

62

--

χοι

νά'

Τ ι

ΜΠΑΛΝΤΡ ΚΑΙ ΛΟΚΙ

Κατάπληξη, φό60ς και 6αθιά θλίψη κατέλα6αν τους θεούς. Το παιχνίδι το έπαιζαν στο χώρο των συμ60υλίων τους, που ήταν τόπος ιερός. Εκεί δεν

μπορούσαν να εκδικηθούν το φονιά του Μπαλντρ, αν και ήξεραν πολύ καλά ποιος ήταν. Και σχεδόν δεν μπορούσαν να μιλήσουν από τα δάκρυα. Η Φριγκ τότε έδειξε την πρακτικότητα του γυναικείου μυαλού της. Αναζήτησε κάποιον που θα είχε το κουράγιο να πάει στη Χελ, να 6ρει τον Μπαλντρ και να μάθει αν μπορούσε να του επιτραπεί να γυρίσει στην Άσγκαρδ. Ο τρανός ήρωας

Χέρμοντ συμφώνησε να κάνει αυτό το επικίνδυνο ταξίδι, ιππεύοντας το υπέ­ ροχο άλογο του Όντιν, τον Σλέιπνιρ. Στο μεταξύ οι θεοί ετοίμασαν το σώμα

του Μπαλ ντρ για την πυρά. Το σώμα σχεδίαζαν να το χτίσουν στο καρά6ι του Μπαλντρ, το Χρίν­ γκχορνι, που το είχαν τρα6ήξει στη στεριά και δεν μπορούσαν να το ξανα­

ρίξουν στη θάλασσα. Φώναξαν λQj,πόν τη μάγισσα Χύροκιν, η οποία με ένα απλό σπρώξιμο το έστειλε στο νερό με τέτοια γρηγοράδα που τα δοκάρια για την καθέλκυση πήραν φωτιά και σείστηκε όλη η γη. Μετέφεραν το σώμα του Μπαλντρ στο πλοίο, και η χήρα του η Νάννα, μην αντέχοντας το 6ά­ ρος της θλίψης της, ξεψύχησε κι εκείνη και τοποθετήθηκε μαζί του στην πυρά. Τυχαία περνούσε από εκεί ένας γερονάνος κι ο Θορ τον έστειλε με μια κλο­

τσιά και αυτόν στη φωτιά για γούρι. Στην πυρά έ6αλαν επίσης και θησαυ­ ρούς, μεταξύ των οποίων το μαγικό χρυσό δαχτυλίδι Ντρόιπνιρ. Στο μεταξύ ο Χέρμοντ 6άδιζε στο μακρύ, σκοτεινό μονοπάτι για τον ποταμό Γκιολ που χωρίζει αυτό τον κόσμο από τον επόμενο. Πέρασε πάνω από τη γέφυρα, αφήνοντας έναν αντίλαλο σαν να περνούσαν πέντε λεγεώ­ νες νεκρών. Έφτασε στις πύλες της Χελ, σπιρούνισε το άλογό του και πή­ δηξε κάτω. Εκεί στη μεγάλη αίθουσα 6ρήκε τον Μπαλντρ. Ο Χέρμοντ ζήτη­

σε να τον ελευθερώσουν, γιατί ήταν τόσο αγαπητός σε όλους, όπως είπε. Η Χελ όμως ήταν σκεπτική. «Αν τα πάντα στον κόσμο, έμψυχα ή άψυχα, θρη­ νούν γι' αυτόν, τότε ας γυρίσει στους Αίσιρ- αλλά αν κάτι έχει αντίρρηση ή αρνηθεί να θρηνήσει, τότε θα μείνει στη Χελ». Ο Χέρμοντ μετέφερε το μή­ νυμα. Οι θεοί έστειλαν πρέσ6εις σε όλο τον κόσμο να ζητήσουν από όλα τα

πράγματα να θρηνήσουν για τον Μπαλντρ ώστε να έλευθερωθεί από τη Χελ. Και όλοι και όλα δέχτηκαν: οι άνθρωποι, τα άλλα πλάσματα, η γη, οι 6ρά­ χοι, τα δέντρα, όλα τα μέταλλα. Καθώς οι αγγελιαφόροι γύριζαν πίσω, συ­ νάντησαν μια σπηλιά στην οποία καθόταν μια γιγάντισσα ονόματι -όπως

είπε- Θοκ. Την παρακάλεσαν να θρηνήσει τον Μπαλντρ για να τον σώσει από τη Χελ. Τότε αυτή τους απάντησε με αυτούς τους στίχους: «Μόνο στεγνά θα είναι τα δάκρυα που θα χύσει η Θοκ Στη νεκρική πυρά του Μπαλντρ. Ζωντανός ή νεκρός, ο γιος του ανθρώπου ποτέ δεν με ωφέλησε.

Ας κρατήσει η Χελ την περιουσία της».

63

\

φss

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Πρσσθέτει σ Σνόρι: «Μαντεύει κανείς ότι θα πρέπει να πρόκειται για τσν Λόκι

στΟ' :π

Λόιφεϋαρσσν, πσυ έκανε τα πιο μσχθηρά πράγματα ανάμεσα στσυς Αίσιρ».

σεισμl

Ο μύθσς αναγνωρίζεται εύκσλα. Αν και αυτή η παραλλαγή έχει έντσνα

ρα π(

τα χαρακτηριστικά των Βσρείων, σ τύπσς τσυ παρσυσιάζεται σε πσλλές μυ­

λευτα

θσλσγίες. Ο μύθσς τσυ «θεσύ πσυ πεθαίνει», πσυ μπσρεί επίσης να είναι ένας

j

θεός πσυ ανασταίνεται, έχει οεοαίως κεντρική σημασία για τη χριστιανική

νται

εμπειρία

χε μι(

-

ή τσυλάχιστσν είχε πριν αναμσρφώσσυν αυτή την πίστη κάπσισι

επίσκσπσι της Εκκλησίας της Αγγλίας. Συναντάται ακόμη, για παράδειγμα,

Σάξω

στΟ' θρύλΟ' τσυ Όσιρη στην αρχαία ΑίγυπτΟ', σε αυτόν τσυ Άδωνι από την

ιστσρi

Εγγύς Ανατσλή και, μάλλσν σε ηρωική παρά σε μυθσλσγική μσρφή, στΟ' φιν­

ΤΟ' πσ

λανδικό μύθΟ' τσυ Λέμινκαϊνεν. Για ΤΟ' αν αυτό απσδεικνύει την ύπαρξη ενός

ρία δι

μυθσλσγικσύ αρχέτυπσυ ή αν σημαίνει επίδραση τσυ μύθσυ τσυ ενός πσλιτι­

ντερσ

σμσύ στΟ' μύθΟ' ενός άλλσυ σι γνώμες διχάζσνται.

φης π

Η ιστσρία τσυ Σνόρι δεν τελειώνει εδώ. Αν και σι θεσί δεν μπσρσύσαν

ΟΧό,

να καταστρέψσυν ΤΟ' φσνιά τσυ Μπαλντρ, μπσρσύσαν να τσν τιμωρήσσυν.

αθλητ

Πράγματι η σργή τσυς ήταν τόσΟ' μεγάλη πσυ σ Λόκι ΤΟ' έσκασε, ορίσκσ­

δης: ή

ντας καταφύγιΟ' σε ένα σπίτι με μια πόρτα σε κάθε τσίχσ, από όπσυ μπσ­

κτικά

ρσύσε να παρακσλσυθεί όλες τις πλευρές. Την ημέρα μεταμσρφωνόταν σε

τίτλΟ'

σσλσμό, και ζσύσε κρυμμένσς σε έναν κσντινό καταρράκτη. Όταν ορισκόταν

Ο Χό,

στη στεριά, πρσσπαθσύσε να σκεφτεί πώς μπσρσύσαν να τσν παγιδέψσυν σι

ρσυς'

θεσί και φυλαγόταν. Επινόησε ΤΟ' δίχτυ ψαρέματσς και έφτιαξε ένα πρωτό­

και π(

τυπΟ' από ίνες λιναρισύ για να δει αν έφερνε απστέλεσμα. Από τότε έτσι

:Σ

φτιάχνσνται τα δίχτυα.

ντερσι

Σσυηδ

Ο Όντιν κάθησε στΟ' λαμπρό θρόνΟ' Χλίδσκιαλφ και από εκεί είδε πσύ

ορισκόταν σ Λόκι και έδωσε σδηγίες στσυς θεσύς πώς να τσν Ορσυν. Όταν

ρσυς

1

σ Λόκι τσύς είδε να έρχσνται καταπάνω τσυ, έριξε ΤΟ' δίχτυ τσυ στη φωτιά

σεις α:

και κρύφτηκε στσν καταρράκτη. ΤΟ' δίχτυ κάηκε, αλλά ΤΟ' περίγραμμά τσυ

των δι

απ στυπώθηκε καθαρά στις στάχτες. Ο σσφός θεός Κοάσιρ ΤΟ' είδε και κα­

οσυλές

τάλαοε σε τι χρησίμευε' έτσι σι θεσί έφτιαξαν ένα παρόμσισ δίχτυ και πή­

θα ΤΟ"

γαν στσν καταρράκτη για να πρσσπαθήσσυν να πιάσσυν τσν Λόκι. Σάρω­

Ο

σαν τσν πσταμό με ΤΟ' δίχτυ, αλλά σ Λόκι τσύς ξέφυγε δύΟ' φσρές, κσλλώ­

ρσυς :χ

ντας στα Οότσαλα τσυ ουθσύ ή πηδώντας πάνω από ΤΟ' δίχτυ. Την τρίτη φσρά όμως σ Θσρ είχε ΤΟ' νσυ τσυ και, μόλις σ Λόκι πήδηξε πάνω από το δίχτυ, τσν άρπαξε. Οι θεσί ρίχτηκαν επάνω τσυ και τσν ακινητσπσίησαν. Τσυ έδεσαν τρεις μεγάλσυς οράχσυς, έναν ανάμεσα στις ωμσπλάτες, έναν

64

1

Ι

Αυτό' μινγκσ

οραχιό σμένσς

κάτω από τσυς οσυοώνες και έναν πίσω από τα γόνατα. Για να αισθάνεται

ντερσυ

ακόμη λιγότερΟ' άνετα, κρέμασαν από πάνω τσυ ένα ισΟόλσ φίδι πσυ του

ντηση

έσταζε ΤΟ' δηλητήριό τσυ. Η πιστή τσυ σύζυγσς πρσσπάθησε να τσν οσηθή­

Μπάλ'\

σει παρεμοάλλσντας ένα δσχείσ. Κάθε φσρά όμως πσυ ΤΟ' δοχείΟ' γεμίζει, εί­

Ο

ναι αναγκασμένη να ΤΟ' πάρει για να ΤΟ' αδειάσει, και ΤΟ' δηλητήριΟ' πέφτει

ντρωσε

ΜΠΑΛΝΤΡ ΚΑΙ ΛΟΚΙ

r3t~f: ~Oλλές μυ­

\είναι ένας

~ιστιανική

στο πρόσωπό του. Τότε αυτός τρέμει σύγκορμος, και έτσι προκαλούνται οι σεισμοί. Πάντως ο Λόκι ορίσκεται ακόμη εκεί γερά δεμένος, μέχρι την ημέ­ ρα που είναι από τη μοίρα γραμμένο να ξεφύγει και να επισπεύσει την τε­ λευταία ημέρα αυτού του κόσμου. Αυτή είναι η ιστορία του Μπαλντρ όπως μας τη λένε ή την υπαινίσσο­ νται τα νοροηγικά και ισλανδικά κείμενα. Πιο ανατολικά, στη Δανία, υπήρ­

rη κάποιοι

χε μια διαφορετική παράδοση, πολύ λιγότερο γραφική. Την κατέγραψε ο

~ράδειγμα,

Σάξων ο Γραμματικός στο Gestα Dαnorum. Προφανώς πίστευε ότι έγραφε

~ από την

j, στο

φιν­

ιστορία και όχι μυθολογία, εξ ου και η ιστορία του μιλάει για οασιλείς (ή το πολύ για ημίθεους και άλλα υπερφυσικά όντα), και όχι για θεούς. Η ιστο­

\αρξη ενός

ρία διαδραματίζεται στην προ Άμλετ Δανία, όπου ο Χόδερους και ο Μπάλ­

ς πo~ιτι-

ντερους είναι αντίζηλοι για το θρόνο, όπως και για την καρδιά της όμορ­

~

ορουσαν

φης πριγκίπισσας Νάννας, κόρης του Γέοαρους, θετού πατέρα του Χόδερους. Ο Χόδερους ήταν κοινός θνητός, αν και ιδιαίτερα προικισμένος, ικανότατος

ρήσουν.

αθλητής και μουσικός. Η καταγωγή του Μπάλντερους ήταν πιο μυστηριώ­

\,6ρίσκο'~~υ μπο­

δης: ήταν γιος κάποιου 'Οδινους από την Ουψάλα, στον οποίο, γράφει δη­

~oταν σε

κτικά ο Σάξων, «εκείνη την εποχή όλη η Ευρώπη αναγνώριζε τον ψευδή

τίτλο της θε"ίκότητας». Επομένως ο Μπάλντερους ήταν

semideus,

ημίθεος.

~ισκόταν

Ο Χόδερους ήταν ο εκλεκτός της καρδιάς της Νάννας, αλλά ο Μπάλντε­

μ πρωτό­

και πολλοί άλλοι πριν ή μετά από αυτόν.

\έψουν οι ιότε έτσι \

\είδε πού 1'0

~μ~Ξ

rκαι κα­

i και πή-

~ Σάρω­ \κολλώ­ ~ τρίτη από το σαν.

ρους την είχε ερωτευθεί όταν την είχε δει να κάνει το μπάνιο της, όπως Στήνεται λοιπόν το σκηνικό για τη μάχη μεταξύ Χόδερους και Μπάλ­

ντερους για την απόκτηση της Νάννας και τον έλεγχο των οασιλείων στη Σουηδία και τη Δανία. Ο Μπάλντερους είναι απόγονος θεού, αλλά ο Χόδε­ ρους το αντισταθμίζει αυτό με τη οοήθεια που δέχεται σε αρκετές περιπτώ­

σεις από μια ομάδα, ή πιθανόν και ομάδες, υπερφυσικών γυναικών (νυμφών των δασών) που είχαν τον έλεγχο της νίκης και του έδιναν χρήσιμες συμ­ οουλές τακτικής. Από αυτές πήρε ένα πανωφόρι που τον έκανε άτρωτο και θα τον οοηθούσε πάρα πολύ στη μάχη. Ο Μπάλντερους ήταν απρόσολητος από το ατσάλι, και έτσι ο Χόδε­

ρους χρειαζόταν ένα ειδικό σπαθί για να διαπεράσει το χοντρό δέρμα του. Αυτό το πήρε με το ζόρι από ένα υπερφυσικό ον, ένα σάτυρο ονόματι Μί­ μινγκους, που ζούσε σε μια σπηλιά στην παγωμένη ερημιά. Πήρε επίσης ένα οραχιόλι που είχε τη δύναμη να αυξάνει τα πλούτη του κατόχου του. Οπλι­

ς, έναν

σμένος με αυτά, ο Χόδερους ξεκίνησε για περιπέτειες. Στο μεταξύ ο Μπάλ­

άνεται

ντε ρους πλησίασε τη Νάννα, της έκανε πρόταση γάμου και πήρε την απά­

i

ου του ,

ντηση πως, όντας θνητή, δεν ήταν σωστό να γίνει σύζυγος θεού. Ετσι ο

Ι60ηθη-

Μπάλ ντερους υπέφερε από ερωτική απογοήτευση.

Ί

ντρωσε στρατό και του επιτέθηκε από τη θάλασσα, νικώντας τον, μολονότι

~ει, εί' Ίπεφτει

Ο Χόδερους, οργισμένος με τη συμπεριφορά του Μπάλ ντε ρους, συγκέ­

65

+ ΜΠΑΛΝΤΡ ΚΑΙ ΛΟΚΙ

ιν υπο­

:χντρεύ­

Λόκι

ου του.

Στην εκδοχή των Βορείων ο ρόλος του Λόκι είναι εντελώς διαΟολικός. Εί­

~χες. Ο

ναι ο εχθρός των θεών, που μοναδικό του κίνητρο είναι η επιθυμία να κα­

/ις νύμ­

ταστρέφει. Τον ίδιο ρόλο έχει και στη μάχη που θα σημάνει το τέλος του

!συν τη

κόσμου. Φυσικά υπάρχουν ομοιότητες με τη φιγούρα του Σατανά του χρι­

Ιαν και Ι

στιανικού μύθου, και αυτό ίσως επηρέασε τις μεταγενέστερες απόψεις. Στο

ι

~ στον

~ αυτή

~ό μια ~ερoυς Ιαν το ~νώς,

μύθο της απαγωγής τη~ 'Ιντουν ο Λόκι παίζει πάλι άσχημο παιχνίδι, αν και εκεί εξαναγκάζεται από τη δύσκολη θέση στην οποία έχει Ορεθεί. Άλλες φορές οι πράξεις του είναι περισσότερο ζαοολιές παρά διαΟολικές. Σκαρώνει ασήμαντες φάρσες και απάτες, που όμως μπορεί να έχουν σοοαρές συνέ­ πειες.

«Γιατί το χρυσάφι λέγεται "μαλλιά της Σιφ";» ρωτάει ο Σνόρι στο

~α το

SkaldskaΡαrmάl και δίνει μόνος του την απάντηση. Μια μέρα ο Λόκι έκο­

\

ψε όλα τα μαλλιά της Σιφ. Το έκανε tilΙaevίsί, το οποίο θα μετέφραζα ως

~τισε \μάχη \ήταν ,όνια \ του ιμε

r -

\του

«από σκέτο Οανδαλισμό». Ο σύζυγος της Σιφ, ο Θορ, έχασε την ψυχραιμία του και ήταν έτοιμος να τον ξυλοφορτώσει, αλλά εκείνος υποσχέθηκε αμέ­ σως να πάει στα ξωτικά, που ήταν ικανότατοι τεχνίτες και θα της έφτια­ χναν μια καινούργια κόμη από χρυσάφι, που θα ρίζωνε στο κεφάλι της και θα μεγάλωνε σαν κανονικά μαλλιά. Έτσι κάποιοι νάνοι έφτιαξαν για τον Λόκι την κόμη, και ακόμη ένα πλοίο, το Σκί ντμπλαντνιρ, και μια λόγχη, την Γκούνγκνιρ. Ο Λόκι εντυπωσιάστηκε τόσο ώστε έοαλε αμέσως στοίχη­ μα με ένα νάνο ονόματι Μπροκ, που είχε έναν τεχνίτη αδελφό, τον Έιτρι·

\από

στοιχημάτισε το κεφάλι του ότι ο Έιτρι δεν ήταν ικανός να φτιάξει τρία

ό-

τόσο θαυμάσια πράγματα. Ο Έιτρι στρώθηκε στη δουλειά, έριξε ένα γου­ ρουνοτόμαρο στο καμίνι και είπε στον Μπροκ να φυσάει με το φυσερό και να μη σταματήσει μέχρι να του πει εκείνος. Ο Μπροκ ξεκίνησε δουλειά, μόλις όμως ογήκε έξω ο Έι τρι, κάθησε στο μπράτσο του μια μύγα και άρχισε να τον τσιμπάει. Ο Μπροκ την αγνόησε, και ο Έι τρι ξαναμπήκε μέσα, άνοιξε το καμίνι και έογαλε από μέσα έναν κάπρο με ολόχρυσες τρίχες που έλα­

t::ba

χτα. Έπειτα ο Έι τρι έριξε στο καμίνι μια ράοδο χρυσού και ξανάοαλε τον

~ε-

Μπροκ να φυσάει με το φυσερό. Η μύγα επέστρεψε και αυτή τη φορά τσί­

μα.

μπησε τον Μπροκ στο λαιμό. Εκείνος δεν της έδωσε σημασία και σύντομα

!

μπαν τόσο πολύ ώστε έκαναν να φαίνεται σαν μέρα και η πιο σκοτεινή νύ­

~ρ­

ο χρυσοχόος ξαναγύρισε και έογαλε από το καμίνι ένα χρυσό δαχτυλίδι που

~ό

ονομάστηκε Ντρόιπνιρ. Κάθε εννιά νύχτες έογαιναν από αυτό άλλα οκτώ

~η

δαχτυλίδια με το ίδιο Οάρος. Την τρίτη φορά ο Έιτρι έριξε στο καμίνι σίδε­

~ι

ρο. Αυτή τη φορά όμως η μύγα τσίμπησε τον Μπροκ στα Ολέφαρα· αίμα

έτρεξε στα μάτια του και ο Μπροκ άφησε για λίγο το φυσερό για να το σκουπίσει. Όταν γύρισε ο Έι τρι, του είπε ότι παραλίγο να καταστραφεί το

67

\

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

έργο του, έδγαλε όμως από το καμίνι ένα σφυρί. Εξαιτίας της επέμδασης

άλλη άκ(ι

της μύγας η λαδή του είχε δγει πολύ κοντή. Πάντως δεν θα έχανε ποτέ το

παλίρ~oιl

στόχο του και θα γυρνούσε στο χέρι αυτού που το είχε ρίξει' ακόμη, ήταν

μπορουσ1

τόσο μικρό ώστε να χωράει άνετα στο πουκάμισο ενός άντρα. Ο Σνόρι δεν

Τελικά ~

μας το λέει, αλλά μπορούμε να είμαστε σίγουροι πως η μύγα ήταν ο Λόκι

Παγκόσl

σε μία από τις μεταμφιέσεις του.

μπορσ'4 πάλης κι

Πώς να κριθεί τώρα ο νικητής; Ο Όντιν, ο Θορ και ο Φρέυρ ήταν οι κριτές. Ο Λόκι έδωσε στον Όντιν τη λόγχη, στον Θορ τη χρυσή κόμη και

στον Φρέυρ το καράδι. Μετά ήρθε η σειρά του Μπροκ. Αυτός έδωσε στον Όντιν το δαχτυλίδι, στον Φρέυρ τον κάπρο και στον Θορ το σφυρί. Οι θεοί χρειάζονταν ένα όπλο για να προστατεύονται από τους γίγαντες, έτσι απο­

Έλι, ΠΟI νει «γειl

νες. ,~~

φάσισαν ότι ο καλύτrρoς θησαυρός ήταν το σφυρί. Ο Λόκι είχε χάσει και

γ~ρoτε~

έπρεπε να πληρώσει με το κεφάλι του. Ο ίδιος προσπάθησε να εξαγοράσει

καποιοl

πε~ιoύ,1

το τίμημα, αλλά ο Μπροκ είπε ότι δεν υπήρχε περίπτωση. Ο Λόκι το έδαλε στα πόδια, αλλά ο Θορ τον έπιασε και τον παρέδω­

τρωνε Ι

σε. Ο Μπροκ ετοιμάστηκε να του κόψει το κεφάλι, όταν αυτός ο νομικι­

τ~απε~

στής θεός είχε μια ξαφνική έμπνευση: το κεφάλι του θα το έχανε, ο λαιμός

ειχε Κ1

όμως παρέμενε δικός του. Έτσι αντί γι' αυτό ο Μπροκ τού έραψε το στό­

γενΙΚ1

μα, προφανώς για να πάψει τους σκανταλιάρικους λόγους του στο μέλλον.

σαν ~1

Η ιστορία έχει ένα σαφή δομικό στόχο μέσα στη σειρά των μύθων των Βορείων, όπως τη διηγείται ο Σνόρι: να εξηγήσει από πού προήλθαν οι λα­

Κότη~

μπροί θησαυροί των θεών. Κατά πόσο αυτό ήταν ένα πρωτότυπο σχέδιο,

ισχυΡ1

πραγματικό τμήμα του μύθου της εποχής των Βίκινγκ, δεν ξέρουμε. Στο μύθο

τους,

αυτό ο Λόκι δεν έχει θεϊκά χαρακτηριστικά. Το περισσότερο που μπορούμε

ζουμ,

να πούμε είναι ότι έχει την υπερφυσική ικανότητα να αλλάζει μορφή και να παίρνει τα χαρακτηριστικά άλλων όντων

-

αλλά στις αφηγήσεις των

Βορείων αυτό μπορούν να το κάνουν και οι άνθρωποι.

τες αl

Λόκι

έΡθειΙ

Μια άλλη ιστορία του Σνόρι, αυτή για την αποστολή του Θορ στην

χoυ~1

αυλή του γίγαντα δασιλιά Ούτγκαρδ-Λόκι, δείχνει αυτή την παραλλαγή της

φτηΊ

φιγούρας του Λόκι. Ο Θορ ξεκίνησε να κάνει αυτή την επίσκεψη χωρίς συ­

αυτ1

γκεκριμένο λόγο. Για παρέα είχε τον Λόκι και, αργότερα, τον Θίαλφι. Μετά

μυστl

από μια απρόσμενη περιπέτεια με τον γίγαντα Σκρύμιρ, έφτασαν στο τερα­

j

τώδες παλάτι του Ούτγκαρδ-Λόκι, όπου οι κορο'ίδίες του γίγαντα τους τα­ πείνωσαν. Ο Ούτγκαρδ-Λόκι τούς προκάλεσε να συναγωνιστούν τους δικούς

j

του ακολούθους σε διάφορους τομείς. Ο Θίαλφι διάλεξε τον αθλητισμό, αφού μπορούσε να τρέξει γρηγορότερα από οποιονδήποτε, Όταν όμως έτρεξε με

~αιl

τον τοπικό πρωταθλητή, τον Χούγι, έχασε εύκολα, και αυτό γιατί

ηταl

Hugi

ση­

μαίνει «σκέψη», και η σκέψη είναι γρηγορότερη από όλα. Ο Θορ αγωνίστη­

θαl

κε τελευταίος, σε τρεις διαγωνισμούς. Προσπάθησε να αδειάσει το περιεχό­

μει~

μενο ενός κέρατος, αλλά απέτυχε οικτρά. Αργότερα πληροφορήθηκε ότι η

ρε ς

ι

68

j

-----j j

+ ΜΠΑΛΝΤΡ ΚΑΙ ΛΟΚΙ

~έμoασης ε ποτέ το

,μη, ήταν

άλλη άκρη του κέρατος ήταν ουθισμένη στη θάλασσα. Πίνοντας προκάλεσε

παλίρροια, αλλά αυτό ήταν όλο. Ο δεύτερος διαγωνισμός ήταν ανόητος: θα μπορούσε να σηκώσει στα χέρια τη μάλλον μεγάλη γάτα του Ούτγκαρδ-Λόκι;

~νόρι δεν

Τελικά δεν μπόρεσε, αλλά ο λόγος ήταν ότι η γάτα ήταν αυτοπροσώπως το

Ι

μπορούσε να το σηκώσει. Για την τρίτη δοκιμασία ο Θορ πρότεινε έναν αγώνα

.~ ο Λόκι

\ ήταν

οι

~t~:e::

σι απο­

'σει και ,

\

lγορασει

αρέδω­ νομικι­

λαιμός

ο στό-

Παγκόσμιο Ερπετό, τόσο μεγάλο που κανείς, ούτε και ο Θσρ ακόμα, δεν πάλης και ο γίγαντας του έστειλε περιφρονητικά για αντίπαλο μια γριά, την Έλι, που γρήγορα έκανε τον Θορ να γονατίσει. Αυτό έγινε γιατί Εl1ί σημαί­ νει «γεράματα», που τελικά νικούν και τους δυνατότερους. Με τη δοκιμασία του Λόκι, ένα διαγωνισμό φαγητού, άρχισαν οι αγώ­ νες. Ο Λόκι έΌαλε στοίχημα ότι μπορούσε να καταοροχθίσει το φαγητό γρη­ γορότερα από οποιονδήποτε άλλον. Ο Ούτγκαρντ-Λόκι τού έοαλε αντίπαλο

..

κάποιον Λόγι. Κάθησαν λοιπόν οι δυό τους στις απέναντι πλευρές ενός τρα-,

πεζιού, με μια ξύλινη πιατέλα γεμάτη κρέας ανάμεσά τους. Ξεκίνησαν να τρώνε όσο μανιασμένα μπορούσαν και συναντήθηκαν ακριοώς στη μέση του τραπεζιού. Και ενώ ο Λόκι είχε φάει όλο το κρέας από τα κόκαλα, ο Λόγι είχε καταοροχθίσει το κρέας, τα κόκαλα, την πιατέλα, τα πάντα. «Και η γενική γνώμη ήταν ότι ο Λόκι είχε χάσει». Μόνο αργότερα συνειδητοποίη­ σαν οι θεοί ότι

Logi

σημαίνει φωτιά, το πιο αδηφάγο από τα στοιχεία.

Αυτή η πλευρά του Λόκι -μια απλή αστεία μορφή χωρίς αξίωση θε"ί­ κότητας- πρέπει να ληφθεί υπόψη, αλλά υποψιάζομαι ότι η σκοτεινότερη, χέδιο,

!

~~~:~ η και

ς των

στην της συ­

Μετά τερα­ ς τα-

ισχυρή πλευρά του είναι πιο σημαντική, Δυστυχώς γνωρίζουμε πολύ λίγα για τους μύθους που πρέπει να κυκλοφορούσαν γι' αυτό το θεό, και όσα γνωρί­ ζουμε είναι πρόχειρα και αλληλοσυγκρουόμενα. Σώζονται κάποιες δυσνόη­ τες αναφορές σε άλλους μύθους, όπως αυτός για τη σύγκρουση μεταξύ τσυ

Λόκι και του παράξενου θεού Χέιμνταλ, έχθρα που θα ξαναζωντανέψει όταν έρθει το τέλος του κόσμου. Κάποιοι στίχοι σημαντικοί γι' αυτό το μύθο υπάρ­ χουν στο ποίημα του Ισλανδού ποιητή Ουλφ Ούγκασον ΗusdrάΡa, που γρά­ φτηκε γύρω στο

1000.

Ο Σνόρι υποστηρίζει ότι ο Ουλφ έγραψε αρκετά γι'

αυτή την ιστορία στο ποίημά του, το μόνο που σώζεται όμως είναι το εξής μυστηριώδες τετράστιχο: ο φημισμένος φύλακας του δρόμου των θεών, εξέχων στη σοφία, Έφυγε για το Σίνγκαστε'ίν με τον πανούργο γιο τού Φάρμπο'ίτι, Γιος οκτώ μητέρων και μιας, ισχυρός στο μυαλό, Πρώτος αυτός απέκτησε το θαυμαστό

hafnyra.

Και πάλι το ακροατήριο πρέπει να ορει τις διάφορες αναφορές. Ο Χέιμνταλ ήταν ο φύλακας των μονοπατιών των θεών: αυτός είναι που κάποια μέρα

θα φυσήξει το κέρας του δίνοντας έτσι σήμα ότι πλησιάζουν εχθρικές δυνά­ μεις. Αυτός ήταν και το μαιευτικό παράδοξο, γεννημένος από εννιά μητέ­ ρες. Ο γιος του Φάρμπο'ίτι ήταν ο Λόκι. Έτσι με κάποιον τρόπο ο Λόκι και

69

f ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

ο Χέιμνταλ πήγαν στο Σίνγκαστε·ίν, όπου ο Χέιμνταλ έπιασε ένα

hafnyra,

μια περίεργη λέξη που απαντά μόνο σε αυτούς τους στίχους. Στην κυριολε­ ξία σημαίνει «νεφρό της θάλασσας», και όποιος θέλει ας προσπαθήσει να

μαντέψει τι νόημα έχει εδώ. Ο Σνόρι δίνει μια απάντηση στο SkάΙdskαΡαrmάΙ: «ο Χέιμνταλ είναι ο επισκέπτης στο ψε με τον Λόκι για το Βήsίngamen

...

...

Σίνγκαστε·ίν. Αυτό έγινε όταν πάλε­

Τότε είχαν μεταμορφωθεί σε φώκιες».

Προφανώς το Σίνγκαστε·ίν ήταν ένας Όράχος στον ωκεανό, εξ ου και οι αλλόκοτες μεταμορφώσεις των θεών. Το Βrίsίngamen είναι αρκετά γνωστό

(αν και δεν έχω την παραμικρή ιδέα τι σχέση έχει με «νεφρά της θάλασ­ στη Φρέγια. Σύμφωνα με μεταγενέστερο κείμενο, είχε κατασκευαστεί από

(

τέσσερις νάνους και η θεά το επιθυμούσε τόσο πολύ που κοιμήθηκε και με

ντα

τους τέσσερις νάνους στη σειρά και πήρε έτσι το περιδέραιο ως πληρωμή·

κόσ

σας»). Ήταν ένα περίφημο και δοξασμένο χρυσό περιδέραιο που κάποτε ανήκε

..

μάλλον θα έπρεπε να το περιμένει κανείς από αυτή. Περισσότερα δεν γνω-

μυθ

ρίζουμε, εκτός από το ότι στο τέλος του κόσμου ο Λόκι υποτίθεται ότι θα

Οι ι

αναζητήσει τον Χέιμνταλ και θα παλέψει μαζί του μέχρι θανάτου.

nLec κές. και

εδδl νολ, να ι μα, οπο νο

c

τηρl που

κή: κατ,

επι~

τήσl ματ και{

yovc χία

70 i

1

• 'σει να

rmάΙ:

Αρχή, μέση και τέλος

Ο

ι περισσότεροι άνθρωποι, ίσως όλοι, κάνουν σκέψεις για το μακρι­ νό παρελθόν και το απώτατο μέλλον. Πώς άρχισε αυτός ο κόσμος και τι υπήρχε πριν; Ποια είναι τα όρια του κόσμου και πώς ορίζο­

νται; Πώς δημιουργήθηκε ο άνθρωπος (σπανίως γιατί); Πώς θα τελειώσει ο

κόσμος και τι θα γίνει μετά; Οι σκέψεις αυτές αποτελούν πιθανές πηγές της γνω­

ι'τι θα

μυθολογίας, και ιδιαίτερ~ στην περίπτωσή μας, της μυθολογίας των Βορείων. Οι απαντήσεις που έδιναν οι Βόρειοι στα παραπάνω ερωτήματα κατά πάσα πιθανότητα δεν έχουν λογική συνέπεια και οπωσδήποτε δεν είναι περιεκτι­ κές. Και δεν υπάρχει λόγος να υποθέσουμε ότι για όλα αυτά υπήρχε μία και μοναδική, ορθόδοξη, άποψη. Μια καλή περίπτωση για αρχή αποτελεί το πρώτο μέρος του μεγάλου εδδικού ποιήματος V61USΡά, Η προφητεία της σοφής, που πιθανότατα χρο­

νολογεί ται γύρω στο

1000,

την εποχή δηλαδή που ο Χριστιανισμός άρχιζε

να εξασκεί έντονη επιρροή στις υποθέσεις των Βορείων. Έτσι ίσως το ποίη­ μα, όπως το έχουμε στα χέρια μας, παρουσιάζει μύθους των Βορείων στους οποίους έχουν παρεισφρήσει άλλοι, ιουδαιοχριστιανικοί. Επιπλέον, το κείμε­

νο αυτού του ποιήματος που υπάρχει στον

Codex Regius

είναι ήδη ακρω­

τηριασμένΟ" υπάρχουν προφανή κενά και πιθανότατα ενδιάμεσες προσθήκες που είναι δυσκολότερο να τις ανακαλύψουμε. Έτσι, ακόμη και η πρωταρχι­ κή πηγή μας είναι ελαττωματική. Το ποίημα παρουσιάζεται ως η ρήση μιας

κατά τα άλλα απροσδιόριστης

volva

(προφήτισσας, μάντισσας), ύστερα από

επιμονή του Βάλφοδρ, που είναι ο Όντιν με ένα ακόμα όνομα. Της είχε ζη­ τήσει να του διηγηθεί «την αρχαία ιστορία των ανθρώπων», τα πρώτα πράγ­

ματα που μπορούσε να θυμηθεί. Μετά τις αναμνήσεις της από αρχέγονους καιρούς, συνέχισε και μίλησε για μεταγενέστερα, αν και επίσης αρχαία, γε­

γονότα, και τελικά για το μέλλον, το οποίο προέολεψε, προς μεγάλη ανησυ­ χία του Όντιν. Για την πρωταρχική κατάσταση του σύμπαντος λέει: Ήταν σε μακρινούς καιρούς

Καθόλου γη

Όπου τίποτε δεν υπήρχε

Ούτε ουρανοί

Ούτε στεριά ούτε θάλασσα

~όνo το μεγάλο κενό

Ούτε παγωμένα κύματα

Και 6λάστηση καμία.

71

r

ΜΥΘΟ! ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

1 1

Εντάξει ως εδώ. Μετά όμως η ιστορία είναι τόσο γεμάτη από ασαφείς ανα­

}

φορές που καταντάει σχεδόν κρυπτογραφημένη. Οι γιοι του Μπουρ, λέει η μάντισσα, σήκωσαν την ξηρά και δημιούργησαν τη Μίδγκαρδ, την κεντρική κλειστή περιοχή της κατοικημένης γης. Αυτή καλύφθηκε γρήγορα από ολά­ στηση, αλλά οι ουρανοί δεν είχαν σχεδιαστεί ακόμη. Ο ήλιος, το φεγγάρι

και τα άστρα δεν γνώριζαν τις λειτουργίες και τη θέση τους. Οι θεοί λοιπόν -η λέξη εδώ είναι

reginn,

που σημαίνει κάτι σαν «οργανωτικές δυνάμεις»-­

έκαναν συμοούλιο, συζήτησαν την κατάσταση και όρισαν τις ώρες της ημέ­ ρας και της νύχτας και τη διαίρεση του χρόνου σε έτη. Συναντήθηκαν σε μια πεδιάδα που ονομαζόταν Ίνταοολ, όπου έχτισαν σπίτια και ναούς, έστη­ σαν σιδηρουργεία, έφτιαξαν εργαλεία και κατεργάζονταν πολύτιμα μέταλλα.

Ζούσαν έτσι ευτυχισμένοι, πλούσιοι και χωρίς ανάγκες, και παίζοντας ένα είδος επιτραπέζιου παιχνιδιού με χρυσά πιόνια που, όπως πιστεύουν μερι-

""

κοί, καθόριζαν την πορεία του κόσμου. Τότε χτύπησε η καταστροφή. Το πρόολημα ήταν ότι δεν ξέρουμε τι ήταν αυτή η καταστροφή. Είχε κάποια σχέση με την άφιξη τριών τερατωδών γιγαντισσών, μα σε αυτή τη στροφή οποιαδήποτε συνέχεια υπήρχε στο ποίημα χάνεται. Ούτε και αυτός ο Σνόρι Στούρλουσον δεν ήξερε την απάντηση.

Ακόμη και ένας ερασιτέχνης κοσμογράφος μπορεί να ορει πλήθος μαύ­ ρες τρύπες στην ιστορία του VδΙUSΡά. Αφήνει πάρα πολλά πράγματα ανεξή­ γητα. Ποιοι ήταν οι γιοι του Μπουρ (ίσως ο Όντιν και οι δύο αδελφοί του;) και από πού ξεφύτρωσαν; Ποιος έφτιαξε τα ουράνια σώματα; Ποια ήταν η καταγωγή των θεών και πώς απέκτησαν τις «οργανωτικές δυνάμεις» τους; Και ούτω καθεξής. Αυτή η έλλειψη πληροφοριών στο VδΙUSΡά μπορεί φυσι­

κά να είναι αποτέλεσμα της ελαττωματικής μεταφοράς και καταγραφής αυτού του ποιήματος. Ο Σνόρι προφανώς συνάντησε δυσκολίες, αλλά έκανε μια

μάλλον καλή απόπειρα να εξηγήσει τη δημιουργία, κυρίως ερμηνεύοντας το επιπλέον υλικό που ορήκε στο ποίημα ερωταποκρίσεων Vαj]Jriιόnίsmάl. Όταν ο ΓκάνγκλεριΙΓκύλφι υπέοαλλε τις ερωτήσεις του στους τρεις μυστηριώδεις οασιλιάδες, μία από τις πρώτες που έκανε ήταν: «Ποια ήταν η αρχή; Πώς άρχισαν όλα; Τι υπήρχε πριν;» Ο Υψηλός απήγγειλε τη στροφή από το

VδΙUSΡά που μόλις παρέθεσα (και στην πραγματικότητα απήγγειλε μια κα­ λ ύτερη εκδοχή από αυτή που υπάρχει στον

Codex Regius).

Αλλά προφανώς

οι οασιλείς δεν το θεώρησαν αυτό αρκετό, γιατί συνέχισαν προσθέτοντας άλλες πληροφορίες, αν και δεν μας είναι πάντα εύκολο να καταλάοουμε τι εννοού­

σαν. Ορίζουν ένα σύμπαν που ένα μέρος του είναι παγωμένο και λέγεται Νίφλχε"ίμ (Χώρα της Ομίχλης) και ένα μέρος του είναι καυτό και φλέγεται, και λέγεται Μούσπελ. Αυτές οι δύο περιοχές ορίσκονται εκατέρωθεν του Γκίνουνγκαγκαπ, του Μεγάλου Κενού. Ένας ποταμός κύλησε μέσα στο Γκί­ νουνγκαγκαπ και πάγωσε σταδιακά, σε στρώματα που συσσωρεύονταν το

72

r

!

• ΑΡΧΉ, ΜΕΣΉ ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ

ανα-

ένα πάνω στο άλλο, σχηματίζοντας έναν πυθμένα. Στο σημείο που συναντή­ θηκαν το ζεστό με το κρύο η πάχνη άρχισε να λιώνει, και οι σταγόνες της, οοηθούμενες από τη ζέστη, σχημάτισαν έναν παγογί γαντα, τον Ύ μιρ. Από αυτόν, με μια αξιοθαύμαστη παρθενογένεση, γεννήθηκε η φυλή των παγογι­ γάντων: «κάτω από το αριστερό του μπράτσο φύτρωσαν ένας άντρας και μια γυναίκα, και ένα από τα πόδια του έκανε με το άλλο ένα γιο». Ο Γκάνγκλερι προσπάθησε να καταλάοει την πρακτική πλευρά του θέ­

ημέ­

ματος: με τι τρεφόταν ο Ύμιρ; «Το επόμενο που συνέοη, καθώς συνέχιζε να

αν σε

λιώνει η πάχνη, ήταν ότι δημιουργήθηκε μια αγελάδα ονόματι Όιντχουμλα.

έστη­

Τέσσερις ποταμοί γάλακτος έρευσαν από τους μαστούς της και έτσι τράφη­

αλλα.

κε ο Ύμιρ». Και με τι τρεφόταν η αγελάδα; «Έγλειφε τις πέτρες της πά­

ς ένα

χνης, αφού ήταν αλμυρές. Την πρώτη μέρα που έγλειφε τις πέτρες, το ορά­

μερι­

δυ φύτρωσαν πάνω τους τq. μαλλιά ενός άντρα, τη δεύτερη μέρα το κεφάλι

ΌΤο

του και την τρίτη ολόκληρος ο άντρας. Ονομάστηκε Μπούρι». Ο Μπούρι ζευγάρωσε (αλλά ο Γκάνγκλερι ξέχασε να ρωτήσει με ποιον) και έκανε ένα γιο ονόματι Μπορ, που παντρεύτηκε μια γιγάντισσα με την οποία απέκτησε τρεις γιους, τον Όντιν, τον Βίλι και τον Βε.

Εκείνο τον καιρό υπήρχαν στη Γη γίγαντες, και τους συνέοη ό,τι συνέ­ οη και σε εκείνους της εποχής του Νώε. Ο Όντιν, ο Βίλι και ο Βε σκότωσαν τον Ύμιρ και χύθηκε τόσο πολύ αίμα από τις πληγές του που έπνιξε σχεδόν του;)

όλους τους απογόνους του. Ένας από αυτούς, ονόματι Μπέργκελμιρ, κατόρ­

luor του, λέξη

αν η

θωσε να ξεφύγει με την οικογένειά του πηδώντας μέσα στο

ους;

που φαίνεται να σημαίνει «μπαούλο», «φέρετρο», αλλά που ο Σνόρι μάλλον

υσι-

το ταύτισε με την «κιΟωτό». Το σώμα του Ύμιρ δεν πήγε χαμένο. Ο Όντιν

και οι αδελφοί του το μετέφεραν στο Γκίνουνγκαγκαπ και το έχωσαν στο κέντρο του. Η σάρκα του έγινε το χώμα και τα κόκαλά του οι γκρεμοί· τα

κομμάτια από τα σπασμένα του κόκαλα έγιναν οότσαλα και μικροί Οράχοι. Το αίμα του έγινε νερό και θάλασσα και περιέοαλε την ξηρά από παντού.

Τα αδέλφια έφτιαξαν τον ουρανό από το κρανίο του Ύμιρ και κάτω από κάθε σημείο του ορίζοντα έοαλαν ένα νάνο (αυτούς πού τους ορήκαν, ανα­ το

ρωτιέμαι;), υποτίθεται για να το κρατάει. Τις περίεργες σπίθες και τα λιωμέ­

κα-

να σωματίδια που πετάγονταν από το Μούσπελ τα έπιασαν και τα έστησαν στους ουρανούς, μερικά σε σταθερή θέση και άλλα να περιπλανώνται ανάμε­

σά τους. Όμως τα αδέλφια δεν είχαν τελειώσει ακόμη την ανακύκλωση του Ύμιρ. Πήραν τα φρύδια του και τα έκαναν προστατευτικό τείχος για να είναι οι άνθρωποι ασφαλείς από τους γίγαντες αυτή η προστατευμένη πε­ ριοχή ήταν η Μίδγκαρδ, ο κεντρικός τόπος όπου κατοικούσαν οι άνθρωποι. ου

Τον εγκέφαλο του Ύμιρ τον πέταξαν στον ουρανό και έτσι σχηματίστηκαν

κί­

τα σύννεφα. Ο Υψηλός υποστηρίζει αυτή την ιστορία παραθέτοντας στροφές

το

από ένα άλλο ποίημα σε μορφή ερωταποκρίσεων, το Grίmnίsmάl:

\ \ ι

\

73

ψ

ΜΥΘΟ! ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Από τη σάρκα του Ύ μιρ πλάστηκε ο κόσμος Κι από το αίμα του η θάλασσα. Βράχια απ' τα κόκαλά του, δέντρα απ' τα μαλλιά του, Και ο θόλος του ουρανού απ' το κρανίο του. Κι από τα φρύδια του οι πρόσχαροι θεοί

ΟιΝ

φτιάξαν τη Μίδγκαρδ για την ανθρωπότητα.

με

Κι απ' τα μυαλά του όλα αυτά

Vf

εμπο;

Τα σκούρα σύννεφα της καταιγίδας γίνανε.

και

c

Μέσα σε αυτό τον κόσμο επρόκειτο να κατοικήσει ένας ανομοιογενής πλη­ ριότε

θυσμός: άνθρωποι, θεοί, τέρατα, γίγαντες και ξωτικά. Η γεωγραφική σχέση των διαφορετικών τόπων κατοικίας τους δεν είναι ξεκάθαρη, και ίσως δεν

πoιή~

ήταν ποτέ. Ο Σνόρι έκανε μια απόπειρα να την ορίσει. Οι γίγαντες, λέει,

αν εί'

ζούσαν δίπλα στο ,ραθύ ωκεανό, στα έσχατα όρια του στρογγυλού κόσμου.

ρειες

Οι άνθρωποι κατοικούν πιο κοντά στο κέντρο, στην προστατευμένη χώρα

τομα:

τους που λέγεται Μίδγκαρδ. Τα ξωτικά είναι δύο ειδών: τα σκοτεινά, που

κρύοονται μέσα στη γη, και τα φωτεινά, που ζουν στην Άλφχε"ίμ. Οι θεοί και οι θεές κατοικούν στην Άσγκαρδ, ο κάθε ένας στο δικό του Οωμό. Στο

ιερότερο σημείο του κόσμου, στο κέντρο της γης, οι θεοί οργανώνουν τις καθημερινές τους συναντήσεις, κάτω από τη μεγάλη μελιά Ύγκντρασιλ, που τα κλαδιά της απλώνονται πάνω από όλο τον κόσμο. Κάτω από μία ρίζα της ορίσκεται η Πηγή του Μίμιρ, όπου είναι κρυμμένη όλη η σοφία και η

σύνεση. Όταν ο Όντιν θέλησε να αποκτήσει τη σοφία πίνοντας μια φορά Ο Σν

από αυτή την πηγή, του ζητήθηκε να αφήσει ως ενέχυρο το ένα του μάτι. Γι' αυτό ο Όντιν παριστάνεται πάντα μονόφθαλμος. Υπάρχει και μια δεύ­

του ~

τερη πηγή στις ρίζες του δέντρου, η Πηγή της Μοίρας. Δίπλα σε αυτή

ρωτά

ορίσκεται μια μεγάλη αίθουσα όπου ζουν οι τρεις ημίθεες Ουρδ, Βερδάδι

ΥψηΛ

και Σκουλδ (που τα ονόματά τους σημαίνουν περίπου Γραμμένα, Συμοαίνο­

Οι γιο

ντα, Μελλούμενα). Αυτές είναι οι Νόρνες, που καθορίζουν την πορεία της

VD[usJ

ζωής των ανθρώπων. Στο σημείο αυτό ο Σνόρι δείχνει ότι υπάρχει σύγχυση

σαν κc

δεύτερ

στη μυθολογία των Βορείων, γιατί αναφέρει και προσωπικές νόρνες, που

και ον,

δένονται με έναν άνθρωπο τη στιγμή της γέννησής του και ελέγχουν το

λι]. A~

πεπρωμένο του, και όχι πάντα με τον ευτυχέστερο τρόπο. Όπως σχολιάζει

η περι,

ο Γκάνγκλερι: «Αν οι νόρνες ελέγχουν το πεπρωμένο των ανθρώπων, τότε

Για ν

κανονίζουν τα πράγματα πολύ άδικα' άλλοι έχουν μια καλή και θαυμαστή

τρέχο

ζωή, άλλοι γνωρίζουν ελάχιστη επιτυχία και δόξα' άλλοι ζουν πολύ, άλλοι

μερικ

λίγο». Και ο Υψηλός δεν έχει καμία πειστική λύση γι' αυτό το αιώνιο

ποίημ

πρόΟλημα.

74

σε έν<

Τίποτε δεν είναι αιώνιο σε αυτό τον κόσμο. Ακόμη και η περίφημη μελιά

νταλ,

μπορεί να δεχτεί επίθεση. Ο Σνόρι παραθέτει κάποιους στίχους του Grίm­

δεν εί

nίsmάΙ σχετικά με τους εχθρούς του δέντρου:

όνομc

i

-1

Τ

ΑΡΧΗ, ΜΕΣΗ ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ

Η μελιά Ύγκντρασιλ υποφέρει πολύ Παραπάνω απ' όσο φαντάζονται οι άνθρωποι.

Το κόκκινο ελάφι μασουλάει την κορφή της, ο φλοιός σαπίζει Το ερπετό Νίδχογκ ξεσκίζει τις ρίζες της.

Οι Νόρνες προσπαθούν να την προστατέψουν ραντίζοντας τα κλαδιά της

\

με νερό και λάσπη από την Πηγή της Μοίρας. Το μαγικό αυτό υγρό την

\

και οι θεοί. Είναι και αυτοί θνητοί όπως ο άνθρωπος.

εμποδίζει να σαπίζει. Στο τέλος το δέντρο είναι προορισμένο να πέσει, όπως ι,

~ πλη-

Ένας άλλος μύθος μάς μιλάει για τις αρχές την ανθρωπότητας. Η κυ­

!σχέση

ριότερη πηγή γι' αυτόν είναι δυο-τρεις στροφές του VδΙUSΡά. Οι στίχοι του

rς δεν

ποιήματος είναι ανακατεμένοι εδώ, και δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι

~ λέει, ~σμoυ. \χώρα

αν είναι πρωτότυποι ή μεταγενέστερες προσθήκες. Οπωσδήποτε οι λεπτομέ­ ρειες της ιστορίας είναι μπερδεμένες, και αρχίζει (όπως και τελειώνει) απότομα:

~, που

Μέχρι που απ' αυτή την ομάδα ήλθαν τρεις

~ θεοί

Τρανοί, μεγαλόκαρδοι Αίσιρ σ' αυτή την κατοικία.

Ρ.Στο

Και ορήκαν στην ακτή δύο με δύναμη μικρή,

i

Τον Ασκ και την Έμπλα, όντα χωρίς προορισμό.

hπου

Αναπνοή δεν είχαν, μήτε ζωντανή ψυχή,

rv τις i!

ρίζα

~αι η

,

Ι

Μήτε αίματος ροή, μήτε φωνή, μήτε χρώμα.

Ο Όντιν τούς εδωσε πνοή, ο Χόνιρ ψυχή, Ο Λόδουρ έδωσε κι αίμα και χρώμα.

~~,μΞ

Ο Σνόρι έπρεπε να ογάλει νόημα από αυτές τις στροφές για την Πεζή Έδδα

υτή

ρωτάει από πού κατάγονται οι άνθρωποι που κατοικούν στον κόσμο. Ο

δάδι

Υψηλός απαντά:

~ίνo­ , της

Οι γιοι του Μπορ [δηλαδή ο Όντιν, ο Βίλι και ο Βε, εκδοχή διαφορετική από αυτή του

~υση

σαν και τους έδωσαν τη μορφή ανθρώπινων όντων. Ο πρώτος τούς έδωσε πνοή και ζωή, ο

ι

που

του και το πέτυχε, αλλά με προσθήκες και αλλαγές. Βάζει τον Γκύλφι να

VδΙUSΡά] περπατούσαν στην ακτή και ορήκαν στο δρόμο τους δυο κούτσουρα. Τα σήκω­

δεύτερος νόηση και συναίσθημα, ο τρίτος ομιλία, ακοή και όραση. Τους έδωσαν και ρούχα και ονόματα. Ο άντρας ονομάστηκε Ασκ [μελιά] και η γυναίκα Έμπλα [ίσως φτελιά ή αμπέ­ λι]. Από αυτούς κατάγονται οι φυλές των ανθρώπων που τους δόθηκε ως τόπος κατοικίας

η περιοχή κάτω από τη Μίδγκαρδ.

Για να ορούμε τις αρχές των κοινωνικών τάξεων σε αυτό τον κόσμο, ανα­ στή

τρέχουμε σε ένα άλλο, μάλλον ασυνήθιστο, ποίημα, που λέγεται Rίgs(JuΙa, ή

~λoι

μερικές φορές Rίgsmάl, Η ιστορία του Ριγ. Αν και πρόκειται για εδδικό

ρνιο

ποίημα, δεν υπάρχει στον

λιά ~ίm­

σε ένα χειρόγραφο της Πεζής Έδδας του Σνόρι. Ο μύθος είναι για τον Χέιμ­

Ι

όνομα Ριγ, το οποίο έχει συνδεθεί με την παλιά ιρλανδική λέξη rίg (οασι-

\

ι

Codex Regius.

Το αρχικό κείμενό του ορίσκεται

νταλ, έναν μάλλον σκοτεινό θεό, στην πραγματικότητα τόσο σκοτεινό που δεν είναι πάντοτε σαφές αν είναι

Ass

ή

Vanr.

Αυτός ταξίδευε συχνά με το

75

φs

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

λιάς), αφού το ποίημα μάς μιλάει για την καταγωγή της οασιλικής και άλ­

τή~

λων τάξεων. Έτσι εδώ υπάρχει μια υποψία κελτικής επιρροής στο μύθο. Η

τη(

πεζή εισαγωγή του ποιήματος είναι η εξής:

διc

Στις αρχαίες ιστορίες οι άνθρωποι λένε ότι ένας από τους Αίσιρ, αυτός με τ' όνομα Χέιμ­

κτ'

νταλ, ήταν σε ταξίδι. Περπάτησε ως την ακτή, έφτασε σε μια αγροικία και συστήθηκε ως

ρο

Ριγ. Το ποίημα ακολουθεί αυτή την ιστορία.

ον,

Ο θεός παρουσιάζεται ως

kunningr, rammr

και

roskr

(γνώστης, σκληρός και

γο

ρωμαλέος), ιδιότητες κατάλληλες γι' αυτό που πρόκειται να κάνει στο ποίημα.

εκ:

Στην κουζίνα της αγροικίας κάθονταν δύο ηλικιωμένοι, ο Άι και η Έδδα (προπάππος και προγιαγιά). Καλωσόρισαν τον Ριγ και του έκαναν το τρα­

κά

πέζι με ό,τι καλύτερο μπορούσαν, χοντροφτιαγμένο ψωμί και ζωμό. Μετά

νά

πήγαν όλοι για ύπνο, και ο Ριγ κοιμήθηκε ανάμεσά τους. Σε εννιά μήνες η

μο

Έδδα γέννησε r:vα αγοράκι, που το ονόμασαν Θράιλ (σκλάΟος). Αυτός με­

θέ,

γάλωσε και έγινε δυνατός, αλλά τραχύς και άσχημος, ικανός για σκληρή

τέ,

χειρωνακτική εργασία. Παντρεύτηκε μια παρόμοια γυναίκα και έκαναν οι­

nc

κογένεια, όλα τα μέλη της οποίας είχαν κοινά ονόματα. Αυτοί θα έκαναν

κο

τις οαριές δουλειές στην αγροικία: θα κόπριζαν τους αγρούς, θα φρόντιζαν

στ

τα ζώα, θα έσκαοαν για τύρφη. Έτσι γεννήθηκε η φυλή των σκλάΟων.

το

Ο Ριγ συνέχισε το δρόμο του και έφτασε σε ένα σπίτι που φαινόταν

πλουσιότερο. Μέσα καθόταν ένα καλοντυμένο ζευγάρι· ο άντρας ήταν ένας

λc

ικανός δουλευτής και αγρότης και η γυναίκα ύφαινε. Τα ονόματά τους ήταν

θε

Άφι και Άμμα (παππούς και γιαγιά). Καλωσόρισαν τον Ριγ και φανταζόμα­

τΌ

στε (εδώ μάλλον κάτι λείπει από το ποίημα) ότι του προσέφεραν ένα μάλ­

κ(

λον καλύτερο γεύμα από τους προηγούμενους οικοδεσπότες του. Πήγαν για

λc

ύπνο, με τον Ριγ πάλι ανάμεσα. Εννιά μήνες αργότερα η Άμμα γέννησε ένα

ΤΎ

αγοράκι με κόκκινο πρόσωπο και ανήσυχα μάτια, που το ονόμασαν Καρλ

σ1

(άντρας). Αυτός μεγάλωσε και έγινε τεχνίτης, ικανός εργάτης και γεωργός.

κ.

Η σύζυγός του κρατούσε το νοικοκυριό και φύλαγε τα λινά ρούχα, κρατώ­

γί

ντας τα κλειδιά από τα κλειδωμένα μπαούλα. Η οικογένειά τους αποτέλεσε

σι

την αρχή της φυλής των μικροκτηματιών.

Ο

Και ο Ριγ συνέχισε και έφτασε σε ένα λαμπρό αρχοντικό, όπου ζούσε

α:

ένα ακόμα ζευγάρι, ο Φάδιρ και η Μόδιρ (πατέρας και μητέρα). Ο Φάδιρ

αc

επιθεωρούσε τα όπλα του, ελέγχοντας αν ήταν τακτοποιημένα το τόξο και

γι

τα οέλη του. Η Μόδιρ ασχολούνταν μάλλον με την εμφάνισή της σίγουρα

πι

ήταν πολύ κομψά ντυμένη. Έογαλε το καλύτερο λινό τραπεζομάντιλό της και οργάνωσε ένα πολυτελές δείπνο, με ασημένιο σεροίτσιο, φίνο ψωμί, χοι­

ρινό και ψητά πουλερικά, και κρασί. Κάθησαν και κουοέντιασαν πολλή ώρα,

j

η ρc

και μετά πήγαν για ύπνο. Εννιά μήνες αργότερα η Μόδιρ γέννησε ένα αγο­

ράκι με ξανθά μαλλιά, ανοιχτόχρωμο δέρμα και ολέμμα διαπεραστικό σαν του φιδιού. Τον ονόμασαν Έαρλ (ευγενής). Αυτός έγινε ο αριστοκράτης αθλη-

76

Ί

)

1

Σ

i,

~ι άλ­

reo. Η

Ι ~ Χέιμ-

~ηκε ως

!

~ς και ι

~ίημα.

I'Εδδα

I~;;~

~

Τ

ΑΡΧΗ, ΜΕΣΗ ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ

τής και μαχητής, γνώστης της σκοποοολής, της λογχομαχίας, της ξιφασκίας,

της ιππασίας και της κολύμΟησης. Αυτό το γιο ο Ριγ τον αναγνώρισε, εν­ διαφέρθηκε για τη μόρφωσή του, του δίδαξε τους ρούνους και του χάρισε κτήματα. Ο νεαρός έγινε μεγάλος και πλούσιος πολεμιστής και γενναιόδω­ ρος πρίγκιπας. Παντρεύτηκε και έκανε παιδιά αριστοκράτες. Το μικρότερο ονομάστηκε Κονρ, και εδώ ο ποιητής μας επιτρέπει στον εαυτό του ένα λο­ γοπαίγνιο: το

Konr ungr

(ο νεαρός Κονρ) γίνεται

konungr

(Οασιλιάς). Και

εκεί το ποίημα διακόπτεται απότομα. Ο μύθος είναι σαφέστατος. Όλα τα ανθρώπινα όντα κατάγονται τελι­

κά από τους θεούς, αλλά δεν είναι ίσα. Πράγματι, το ποίημα VδΙUSΡά ξεκι­ νά ζητώντας από όλους τους απογόνους του Χέιμνταλ, σπουδαίους και ασή­

'νες η

μαντους, να σωπάσουν. Η σπουδαιότητα ή ασημαντότητα της κοινωνικής

'ς με-

θέσης ενός ανθρώπου εξα~τιόνταν από την οικογένειά του. Αυτό ίσχυε ιδιαι­

' ληρή

~

τέρως για τους οασιλείς, αφού η λέξη

konungr

έχει και την έννοια «άνθρω­

ν οι­

πος της οικογένειας». Οι ικανότητες, η εμφάνιση, τα δικαιώματα και τα

αναν

καθήκοντα ενός άντρα ή μιας γυναίκας καθορίζονταν από την κοινωνική θέση

rτιζαν

στην οποία γεννιούνταν. Η ζωή των Βορείων ήταν αριστοκρατική, οασιζό­

~όταν

ταν στην κοινωνική διάσταση και οι τάξεις της ήταν σαφώς διαχωρισμένες.

ν ένας

\ήταν

Για την ανθρωπότητα, μας λένε, ο θάνατος είναι το αναγκαστικό τέ­ λος, που θα έλθει όταν είναι να έλθει. Και όμως, πολλοί λαοί δεν έχουν διά­ θεση να δουν το θάνατο ως τέλος και προτιμούν να τον σκέφτονται ως με­

~όμα­

τάοαση σε μια άλλη ζωή' και για να το ερμηνεύσουν αυτό έχουν αναπτύξει

Ι μάλ-

και μύθους. Οι Βόρειοι ήταν εξίσου απρόθυμοι με τους περισσότερους άλ­

~ν '!ια ~ ενα

!Καρλ

~γός. ~τώ-

r

λεσε

~oύσε ~άδιρ ~ και iουρα

rτης

Ι ~oι­ Ιωρα, 'αγο-

Ι

σαν

ι

~θλη-

Ι

λους να φτάσουν στο τέλος τους, και έχουν πολλές ιστορίες που μιλούν για τη ζωή μετά θάνατο: ζωή σκοτεινή μέσα σε έναν τύμοο' ζωή που επιτρέπει

στους νεκρούς να ξαναπερπατήσουγ ζωή γιορτινή μέσα σε ένα ιερό οουνό κ.ο.κ. Όλα αυτά, υπέροχα αν και απίθανα, δεν συνιστούν ακριοώς μυθολο­ γία. Η ποικιλία τους υποδηλώνει ότι δεν υπήρχε ξεκάθαρη ή λογικά εξηγή­ σιμη άποψη για τους νεκρούς σε ολόκληρη την παγανιστική ΣκανδιναΟία. Οι μυθολογικές ιστορίες και αναφορές επιοεοαιώνουν αυτή την ποικιλία

απόψεων, δίνοντας ασυνεπείς αιτιολογίες, μερικές φορές πραγματικά πολύ αδύναμες. Για παράδειγμα, στην Πεζή Έδδα ανάμεσα στις θεές συγκαταλέ­ γεται και μία ελάχιστα γνωστή, η Γκέφιον: «είναι παρθένα και όλες οι κο­ πέλες που πεθαίνουν παρθένες την υπηρετούν».

Μια στροφή από το εδδικό ποίημα ΗάrbarόsΙίόό μάς λέει ακόμη ότι η ευθύνη για τους νεκρούς ή η διεκδίκησή τους αποδιδόταν σε περισσότε­ ρους του ενός: Στον Όντιν ανήκουν οι πολεμιστές που πεθαίνουν στη μάχη,

Και ο Θορ παίρνει τη φυλή των σκλάδων.

Στο GrίmnίsmάΙ αναφέρεται μια άλλη κατανομή:

77

ΜΥΘΟ! ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Φόλκδανγκ λέγεται το μέρος όπου η Φρέγια διαθέτει

«Εμεί

Καθίσματα στην αίθουσά της.

Και 1

Κάθε μέρα μαζεύει τους μισούς σκοτωμένους

Ο Χάκον ι

Και τους άλλους μισούς ο Όντιν.

στεύεται τ' Την εποχή των Βίκινγκ, για τους πολεμιστές που έφευγαν για τη μάχη ο

διά. Αν κc

πιο ελκυστικός μύθος ήταν αυτός που έλεγε ότι ο Όντιν παίρνει για τον

Όντιν και

εαυτό του όσους πεθαίνουν στον πόλεμο. Το μερίδιο της Φρέγιας δεν ανα­

μένει να μ

φέρεται συχνά, αν και ο Όντι ν κάνει σίγουρα διακρίσεις, παίρνοντας αυ­ «Φύ)

τούς που αποδεικνύονται πιο γενναίοι. Βοηθοί του είναι οι ημίθεες οαλκυ­

ρίες πράγματι η λέξη νalkyria (νalr

=

Καλ(

αυτοί που σκοτώνονται στη μάχη,

διαλέγω) σημαίνει «αυτή που μαζεύει

Οι θεοί κ(

διαλέγοντας ανάμεσα στους νεκρούς του πολέμου». Όταν ο οασιλιάς της

με ένα δυ

Ν οροηγίας Χάκον ο Καλός πέθανε από τραύματα που υπέστη στη μάχη γύρω

άντρες στ

-kyria = παράγωγο

του ρήματος

kiosa,

...

στο

ο Έυοιντ (που είχε το παρατσούκλι «λεηλάτης ποιητών», επειδή

Ελει

έκλεοε τις ιδέες άλλων σκάλδων), συνέθεσε γι' αυτόν μια νεκρική ωδή. Αν

Πρι'

960,

και ο Χάκον ήταν χριστιανός -εξ ου και το προσωνύμιό του-, ο Έυοιντ

Η ζωή σ1

έγραψε το μοιρολόι του κατά μίμηση του ΕίrίksmάΙ, του παγανιστικού ποίη­

αυτό το

ματος που είχε γραφτεί για τον Έιρικ Μπλόουδοξ. Στην αρχή του δύο οαλ­

χρησιμοπ

κυρίες, η Γκόντουλ και η Σκόγουλ, ενημερώνονται για μια αποστολή:

γανώνον1

Ο Γκόιτατυρ [Όντιν] έστειλε την Γκόντουλ και τη Σκόγουλ

που οι νι

Να διαλέξουν ανάtιE"(%~ στους οασιλιάδες

Σνόρι εΥ

Ποιος απ' τη γενιά του Ύνγκδι θα πήγαινε στον Όντιν

ράστιο κ

Και θα κατοικούσε στη Βαλχάλα.

Πε'

Φτάσαν και στον αδελφό τού Μπιορν [τον Χάκον), με πανοπλία ντυμένο,

Ση

Βασιλιά λαμπρό με τη σημαία της μάχης.

Οκ

Λόγχες πετάξαν, ανέμισε το λάοαρο,

Θα

Καθώς ξεκίνησε η πολεμική η σύγκρουση.

Ακόμη 'ί

Ο Χάκον είναι πρωταγωνιστής:

προστεθ:

Έτσι το σπαθί στο χέρι του δασιλιά

θεί ο Φ

Χώθηκε στην αρματωσιά του Όντι ν σαν σε νερό.

Άντχριμ

Τρίξαν των κονταριών οι αιχμές, σπάσαν ασπίδες

μαγειρε1

Και τα σπαθιά τρυπήσαν τα κεφάλια.

νε

οι π(

Οι οαλκυρίες, αναγνωρίζοντας το ταλέντο του, διαλέγουν τον Χάκον για να

είναι υδ

συμμετάσχει στις δυνάμεις του Όντιν. Ο Χάκον δεν εντυπωσιάζεται' δεν θεω­

Βαλχάλl

ρεί φοοερή προοπτική το να πεθάνει στη μάχη:

που λέγ

μελι ώc

«Γιατί κανόνισες έτσι τον αγώνα μας, Γκόντουλ;

Γκάνγκ

Δεν αξίζαμε να μας χαρίσουν οι θεοί επιτυχία;»

αξίζει,

Και η απάντηση:

78

(

σπουδαl

1

ΑΡΧΗ, ΜΕΣΗ ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ i

Ι

«Εμείς σας επιτρέψαμε να κρατήσετε το πεδίο της μάχης Και τρέψαμε τους εχθρούς σας σε φυγή».

Ι

Ο Χάκον εξακολουθεί να μη μένει ικανοποιημένος, ειδικά εφόοον δεν εμπι­

στεύεται τον Όντιν, που όλοι ξέρουν ότι είναι

Ι

il1uoigr,

δηλ. έχει μαύρη καρ­

lμάχη ο

διά. Αν και οι οαλκυρίες τού υπόσχονται να τον πάνε σώο στο παλάτι του

lγια τον

Όντι ν και να του δώσουν να πιει όσο θέλει όταν φτάσουν εκεί, αυτός επι­

~εν ανα­ ~ας αυ-

μένει να μην αποχωριστεί τα όπλα και την πανοπλία του:

ααλκυ-

«Φύλαγε πάντα καλά το κράνος και την πανοπλία. Καλό είναι να τα 'χεις εύκαιρα».

Οι θεοί καλωσορίζουν τον Χάκον στη χώρα τους, αλλά το ποίημα τελειώνει με ένα δυσοίωνο δίστιχο σχετικά με την ανάγκη του Όντιν να έχει τέτοιους άντρες στο στρατό τoυ:~ Ελεύθερος, ο λύκος Φένριρ θα εισ6άλει στα σπίτια των ανθρώπων Πριν ένας 6ασιλιάς τόσο καλός γυρίσει σε τούτα τα έρημα τα μέρη.

ποίη6αλ-

Η ζωή στο παλάτι του Όντιν, τη Βαλχάλα, είναι ωραία αν σου πηγαίνει αυτό το στυλ. Το GrίmnίsmάΙ μάς λέει πολλά γι' αυτό το θέμα και ο Σνόρι χρησιμοποιεί αυτές τις πληροφορίες στην Έδδα του, επεκτείνοντας και ορ­

γανώνοντάς τες ορθολογικά, και κάνοντας παράξενα σχόλια. Από τη στιγμή που οι νεκροί πολεμιστές εδώ και αιώνες μαζεύονται στη Βαλχάλα -και ο Σνόρι εννοεί όλοι τους, όχι μόνο μερικοί- θα πρέπει να πρόκειται για τε­ ράστιο κτίριο: Πεντακόσιες πόρτες και σαράντα παραπάνω Στη Βαλχάλα, νομίζω, υπάρχουν.

Οκτακόσιοι πολεμιστές τη φορά Θα περνούν την κάθε πόρτα το λύκο να πολεμήσουν.

Ακόμη και τότε, λέει ο Σνόρι δυσοίωνα, ακόμη και με όλους όσοι θα έχουν προστεθεί από τους μελλοντικούς πολέμους, θα φαίνονται λίγοι όταν επιτε­

θεί ο Φένριρ. Τη φροντίδα αυτού του ισχυρού στρατού έχει ο μάγειρας Άντχριμνιρ, που διαθέτει το τεράστιο καζάνι Έλντχριμνιρ. Μέσα σε αυτό μαγειρεύει κάθε μέρα το κρέας του μεγάλου κάπρου Σάιχριμνιρ για να τρώ­ νε οι πολεμιστές. Κάθε νύχτα ο κάπρος ξαναδημιουργείται. Το ποτό τους να

είναι υδρόμελι, προ'ίόν μιας εξίσου ασυνήθιστης διαδικασίας. Στη σκεπή της

θεω-

Βαλχάλας ζει μια κατσίκα ονόματι Χέιντρουν που τρέφεται από ένα δέντρο που λέγεται Λέραδ' από τους μαστούς της κατσίκας ογαίνει τόσο πολύ υδρό­ μελι ώστε γεμίζει ένα μεγάλο οαρέλι κάθε μέρα. «Αυτή μάλιστα», λέει ο

Γκάνγκλερι με θαυμασμό

-

ή ίσως ειρωνικά

-,

«είναι μια κατσίκα που

αξίζει να την έχεις. Αλλά και το δέντρο απ' όπου τρώει πρέπει να είναι σπουδαίο».

79

·

ψ

'

ΜΥΘΟ! ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Ο ίδιος ο Όντιν είναι περισσότερο εγκρατής. Αν και προ·ίσταται κάθε

τοιμ

δείπνου, πίνει μόνο κρασί, που γι' αυτόν είναι και φαί και ποτό. Το κρέας

και

που του σερδίρουν το δίνει στα λυκάκια του, τον Γκέρι και τον Φρέκι.

σε ~

Υπάρχει και άλλο ένα μυστηριώδες μέρος που αναφέρεται στη σχετική

μπρ,

φιλολογία ως κατοικία των νεκρών. Ονομάζεται Χελ και το κυδερνάει η

ομώνυμη θεά: ένας άθλιος τόπος που χωρίζεται από τον κόσμο των ανθρώ­

γκλι

πων από τον ποταμό Γκιολ, πάνω από τον οποίο περνά η γέφυρα Γκιάλαρ­

νηγι

μπρου. Από εκεί πέρασε ο Χέρμοντ όταν επισκέφτηκε το δασίλειο των νε­

μαθl

κρών αναζητώντας τον Μπαλντρ. Ο Σνόρι δίνει ακριδείς οδηγίες για να

φτάσεις στη Χελ: nίδr

ok nοrδr liggt Helvegr,

«ο δρόμος για τη Χέλ δρίσκε­

ται προς τα κάτω και προς τον Βορρά».

Τα ο

Πού και πού, αλλά συνεχώς σε αυτό το διδλίο, όπως και στο σύνολο της εδδικής και Qκαλδικής λογοτεχνίας, γίνεται αναφορά στο τέλος του κό­ σμου, τη μεγάλη καταστροφή που προσπαθεί να αποφύγει ο Όντιν συγκε­

σεισι

στού' θερω

ντρώνοντας το στρατό του από επιλεγμένους και δετεράνους πολεμιστές. Αυτό

Η ε.

είναι το

στη'

RagnarOk.

Η λέξη είναι σύνθετη. Το πρώτο συνθετικό της,

είναι η γενική πληθυντικού της λέξης

ragna-,

που, όπως είδαμε, χρησιμο­

μια

ποιήθηκε για να εκφράσει τις <<οργανωτικές δυνάμεις» των θεών. Το δεύτε­

μία

ρο συνθετικό της,

reginn,

σημαίνει στην κυριολεξία «θαύματα», «μοίρα», «πε­

λασ<

πρωμένο». Έτσι η λέξη κυριολεκτικά σημαίνει «μοίρα/θαύματα των θεών»,

μιου

αλλά πολύ νωρίς υπήρξε σύγχυση του δεύτερου συνθετικού της με τη λέξη

να λ

rokkr,

-rok,

«λυκόφως». Εξ ου και το λυκόφως των θεών του Βάγκνερ.

Οι θεοί ξέρουν ότι το Ράγκναροκ είναι αναπόφευκτο. Σύμφωνα με την προφητεία, σε αυτή την τελική μάχη θα καταστραφούν και όμως

μένc νείς και'

προετοιμάζονται γι' αυτή. Η μεγαλοσύνη τους φαίνεται στο ότι αψηφούν

Τιμc

ένα πεπρωμένο από το οποίο δεν μπορούν να ξεφύγουν. Το VδΙUSΡά είναι

Από

και πάλι η πρωταρχική πηγή μας για τις λεπτομέρειες αυτής της σύγκρου­

(στα

σης, αν και πολλά άλλα ποιήματα κάνουν νύξεις σε αυτή. Ο Σνόρι χρησι­

σπελ

μοποίησε την αφήγηση του VδΙUSΡά, αλλού παραθέτοντας αυτούσια κομ­

τα σ

μάτια και αλλού αποδίδοντας ελεύθερα. Η τελευταία εποχή αυτού του

ουρο

κόσμου θα αρχίσει με τρομακτικούς οιωνούς. Θα έρθει ένας σφοδρότατος

ρος»

χειμώνας, ο

fimbulvetr,

«ο τερατώδης χειμώνας»· «οι χειμώνες αυτοί πάνε

ανά τρεις χωρίς καλοκαίρι ενδιάμεσα». Στον κόσμο θα κυριαρχήσουν οι

δούλ

διαμάχες, ακόμη και μεταξύ οικογενειών, πράγμα που μας δείχνει τον

πολ';

πυρήνα της κοινωνικής σκέψης των Βορείων. Οι ηθικοί δεσμοί θα διαλυ­

αλλά

θούν. Θα ακολουθήσουν:

Σκίρ

Μια εποχή τσεκουριών, μια εποχή σπαθιών, σπασμένων ασπίδων, Μια εποχή θυελλών, μια εποχή λύκων, πριν γκρεμιστεί η εποχή των ανθρώπων,

Διακρίνουμε και εδώ έναν αντίλαλο των τρομερών συμφορών που προε-

80

Ο έν στρOl

μουν

κατο

πατέ καρδ

ΑΡΧΗ, ΜΕΣΗ ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ

τοιμάζουν τον ερχομό του Αντίχριστου στην ιουδαιοχριστιανική μυθολογία, και πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι το VδΙUSΡά πιθανότατα χρονολογείται σε μια εποχή όπου ο παγανισμός των Βορείων είχε αρχίσει να υποχωρεί μπροστά στον Χριστιανισμό. Έχουμε λοιπόν φυσικούς οιωνούς. Ο Υ ψηλός είχε εξηγήσει στον Γκάν­ γκλερι ότι ο ήλιος και το φεγγάρι διασχίζουν τρέχοντας τους ουρανούς κυ­

νηγημένοι από λύκους που προσπαθούν να τους φάνε. Στο Ράγκναροκ, όπως μαθαίνουμε, θα τους φτάσουν. Ο ένας λύκος θα κατα6ροχθίσει τον ήλιο, και οι άνθρωποι θα το θεωρήσουν μεγάλη κατα­

στροφή. Ο άλλος λύκος θα πιάσει το φεγγάρι, και αυτό δεν θα καλυτερέψει τα πράγματα. Τα αστέρια θα πέσουν από το στερέωμα. Και θα γίνει κι αυτό' όλη η γη και τα δουνά θα σειστούν τόσο δυνατά που τα δάση θα ξεριζωθούν από το χώμα και οι δράχοι θα κλονι­

στούν και όλες οι αλυσίδες και τα δεσμά θα σπάσουν και θα διαλυθούν. Και τότε θα ελευ-

θερωθεί ο λύκος Φένριρ.

....

Η επίθεση στους θεούς εξιστορείται λίγο μπερδεμένα στα ποιήματα-πηγές και

στην πεζή εκδοχή του Σνόρι. Χρειάζεται σο6αρή επέμ6αση για να προκύψει μια ιστορία που να 6γάζει νόημα, και αυτή που ακολουθεί δεν είναι παρά μία από τις πολλές δυνατές. Υπάρχουν τρεις κύριοι εισ60λείς. Από τη θά­ λασσα έρπει το Παγκόσμιο Ερπετό Γιόρμουνγκαντ, με άγριες διαθέσεις, δη­ μιουργώντας τεράστια παλιρρο'ίκά κύματα που κάνουν το πλοίο Νάγλφαρ να λυθεί (το όνομα του πλοίου ο Σνόρι το ερμηνεύει ως «νυχόπλοιο», φτιαγ­ μένο από τα άκοπα νύχια των θεών, θαυμάσιος λόγος για να κρατάει κα­ νείς τα νύχια του περιποιημένα). Στο πλοίο αυτό 6ρίσκεται ο γίγαντας Χρυμ και κατά τα φαινόμενα και οι γιοι του Μούσπελ, όποιοι και αν είναι αυτοί.

Τιμονιέρης είναι ο Λόκι, που έχει και αυτός ελευθερωθεί από τα δεσμά του. Από τα νότια επελαύνει ο Σουρτ, ο δαίμονας της φωτιάς, με το στρατό του

(στον οποίο μερικοί πιστεύουν ότι συμπεριλαμ6άνονται και οι γιοι του Μού­ σπελ). Και πιο φο6ερός από όλους, ορμά μπροστά ο μανιασμένος Φένριρ, με τα σαγόνια του τόσο πολύ ανοιχτά, λέει ο Σνόρι, ώστε το πάνω αγγίζει τον ουρανό και το κάτω τη γη. «Και θα τα άνοιγε περισσότερο αν υπήρχε χώ­ ρος».

Ο Χέιμνταλ φυσάει το κέρας του για να συγκαλέσει το πολεμικό συμ60ύλιο των θεών. Ο Όντιν συμ60υλεύεται την κεφαλή του Μίμιρ αλλά είναι πολύ αργά. Οι θεοί ντύνονται τα όπλα τους. Ο Φρέυρ πολεμά με τον Σουρτ, αλλά είναι ανεπαρκώς οπλισμένος -έχει δώσει το θαυμαστό σπαθί του στον Σκίρνιρ-- και έτσι σκοτώνεται. Ο Θορ καταφέρνει να καταστρέψει τον Γιόρ­ μουνγκαντ, αλλά υποκύπτει στο δηλητήριό του και πέφτει νεκρός. Ο Φένριρ

καταπίνει τον Όντιν. Ο γιος του Όντιν, ο Βίδαρ, εκδικείται το θάνατο του πατέρα του είτε, σύμφωνα με το VδΙUSΡά, μαχαιρώνοντας τον Φένριρ στην καρδιά, είτε, σύμφωνα με τον Σνόρι και το Vαffirίtοnίsmάl, πατώντας με το

81

, -~~

Ρ

ΜΥΘΟ! ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

00 π~ γι α]]

τέI Λ< κλ Μι μει

νυι

'Ο' λαι ση

ο ~

ζετ< πα) χει σημ

Τιθ και

κάθl

ΟΙ ζωή

ήσσ μαί, τω,

Ένα τέρας καταπίνει μια ανδρική μορφή' που μπορεί να

ΡΙ j[

ερμηνευτεί ως η συνάντηση του Όντιν με το πεπρωμένο του στο

ΡάΥκναροκ. Από την εκκλησία του Τόρπο, στο Χάλινγκταλ της Νορ6ηΥίας.

Nasl ρά, δηλr ναι ι

Ένας άντρας παλεύει με ένα τέρας στο Σταυρό του Γκόσφορθ

-

ξανά

ο Όντιν στο ΡάΥκναροκ;

82

Voltι

ΑΡΧΗ, ΜΕΣΗ ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ

Όαρύ του υπόδημα στο κάτω σαγόνι του και τραΌώντας με δύναμη το πάνω προς τα πάνω, ξεσκίζοντάς τον έτσι στα δύο (αναρωτιέμαι πού Όρήκε χώρο γι' αυτό). Ο Σνόρι προσθέτει δύο ακόμα μονομαχίες, νομίζω όμως ότι καμία από τις δύο δεν υποστηρίζεται από άλλες αναφορές. Ο Γκαρμ, ένας σκύλος­ τέρας, και ο Τυρ αλληλοσκοτώνονται, όπως και οι δύο προαιώνιοι εχθροί, ο Λόκι και ο Χέιμνταλ. Στο σημείο αυτό ο Σουρτ πετάει φωτιά πάνω σε ολό­ κλ ηρη τη γη, η οποία γίνεται στάχτη.

Καλός ο σκελετός της ιστορίας, αλλά η ίδια ελάχιστα ικανοποιητική. Μας λέει τόσο λίγα. Δεν υπάρχει γενικό σχέδιο μάχης ανάμεσα στις δυνά­ μεις των θεών και σε εκείνες του σκότους. Τι γίνεται με τους άλλους επώ­ νυμους θεούς; Τι συμΌαίνει στις θεές; Πού είναι οι εκλεκτοί πολεμιστές του Όντιν, που εκπαιδεύονταν τόσο σκληρά γι' αυτήν ειδικά τη στιγμή; Εν τούτοις, το ΡάγκναρQJ< σημαίνει το τέλος του καθεστώτος των πα­

λαιών θεών. Αν και αλλού έχω μεταφράσει τη λέξη ως «τέλος του κόσμου»,

στην πραγματικότητα δεν σημαίνει το τέλος των πάντων. Το Vδ!USΡά, και ο Σνόρι που το ακολουθεί, μας μιλούν για μια νέα αρχή, που ίσως προορί­ ζεται να προαναγγείλει ένα νέο κόσμο αποκαθαρμένο από τη δολιότητα του παλιού, ή τουλάχιστον να τιμωρήσει αυτή την κακία. Εδώ προφανώς υπάρ­ χει πιθανότητα χριστιανικής επιρροής στο μύθο. Ο Γκάνγκλερι υποΌάλλει τη σημαντική ερώτηση: Τι θα συμ6εί αφσύ κασύν ο ουρανός, η γη και όλος ο κόσμος, αφού πεθάνουν όλοι οι θεοί, και όλοι οι τρανοί πολεμιστές, και όλο το γένος των ανθρώπων; Εσύ δεν μου είπες πως

κάθε ανθρώπινο ον πρέπει να ζήσει για πάντα σε κάποιον κόσμο;

Ο Τρίτος δίνει τη ζοφεΡ11 απάντηση: «Θα υπάρξουν πολλές καλές μορφές

ζωής και πολλές κακές», και μετά δίνει παραδείγματα της κάθε μίας. Αν ήσουν ενάρετος μπορεί να ζήσεις σε υπέροχο περιΌάλλον, το οποίο ίσως ση­ μαίνει ότι θα πίνεις όσο θέλεις στο ανάκτορο Μπρίμιρ ή θα κάνεις, υποθέ­ τω, μια άνετη ζωή στο χρυσό ανάκτορο Σί νδρι. Αντίθετα -και εδώ ο Σνό­ ρι παραθέτει το VδΙUSΡά- υπάρχει και ένας τόπος με το δυσοίωνο όνομα

Nastrond

(<<γιαλός των πτωμάτων»). Οι πόρτες του Όλέπουν προς τον Βορ­

ρά, σημάδι κακό. Είναι φτιαγμένο από ερπετά πλεγμένα μεταξύ τους, το δηλητήριο των οποίων πλημμυρίζει το κτίριο. Αυτοί που κατοικούν εδώ εί­ ναι οι παραΌάτες των όρκων και οι στυγεροί δολοφόνοι. Υπάρχει όμως και άλλη ανανέωση. Ο οραματιστής που έγραψε το VδΙUSΡά τη θέτει ως εξής: Μια δεύτερη γη 6λέπει να ανατέλλει Μέσα από τη θάλασσα, πράσινη ξανά, Οι καταρράκτες κυλούν, ο αετός ζυγιάζεται από πάνω τους Κυνηγώντας ψάρια στους χειμάρρους του 60υνού.

83

μ

ΜΥΘΟ! ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Οι Αίσιρ στο Ίνταδολ ξανασμίγουν Και μιλούν για το δυνατό Παγκόσμιο Ερπετό Και τις φοδερές κρίσεις φέρνουν στο μυαλό τους Και τα αρχαία μυστήρια του ίδιου του Μεγάλου Θεού.

Γίνεται αναφορά ακόμη και σε εκείνο το επιτραπέζιο παιχνίδι που ήταν χαρακτηριστικό της πρώτης (και αθώας;) περιόδου της ζωής των παλιών θεών: Τότε ξανά θα δρεθούν στο χορτάρι Κείνα τα θαυμαστά τα πιόνια από χρυσάφι Αυτά που σε αρχαίους καιρούς κατείχαν.

Είτε κάποια στιγμή στο μέλλον είτε αμέσως μετά θα έλθει μια χρυσή εποχή. Τα χωράφια θα καρποφορήσουν χωρίς σπορά

- ένα από τα προαιώνια όνει­ - και όλες οι αρρώστιες θα θεραπευτούν. Ο Μπαλντρ θα επιστρέψει, και τα παιδιά των παλιών θεών θα αναλάσουν την κληρονο­ ρα του ανθρώπου

μιά τους. Σύμφωνα με τον Σνόρι (όχι στο Vδ!USΡά αλλά στο Vajpriιοnίsmάl), δύο άνθρωποι θα επιζήσουν από το ολοκαύτωμα, τρεφόμενοι με την πρωινή δροσιά. Από αυτούς θα γεννηθεί το νέο γένος των ανθρώπων.

Έτσι η όλη θλισερή διαδικασία ξαναρχίζει. Ο Γκάνγκλερι αναμφίσολα θα ήθελε να μάθει περισσότερα, αλλά ο Υψηλός τον κόσει αποφασιστικά:

c ) Jl

δ 'Ι σ

μ

«Αν θες να μάθεις οτιδήποτε μετά απ' αυτά, δεν έχω ιδέα από πού πρόκει­ ται να το μάθεις. Δεν έχω ακούσει κανέναν να μιλάει για το μέλλον του κόσμου πέρα από αυτό το σημείο. Γι' αυτό αρκέσου σε όσα ήδη έμαθες». Σημείο όπου μάλλον έχει φτάσει και κάθε φιλόσοφος.

σ ρ π τ~ μι

δι φ τ(

d~ ε]

τ( Τ,

εί: τρ

κc

νό Ή ξι( εΥ

84

Θεοi και ήρωες

Ω

ς τώρα οι μύθοι των θεών και των θεαινών τούς έδειχναν απομο­ νωμένους, άσχετους από την ανθρωπότητα. Αναφέρονταν σε πρά­ ξεις που

επηρεάζουν μόνο τις θεότητες (όπως ο

μύθος του

Μπαλντρ) ή ακόμη θυελλώδεις σχέσεις μεταξύ των θεών και άλλων υπερφυ­

σικών όντων

-

γιγάντων, δαιμόνων, νάνων κλπ. (όπως ο μύθος της απα­

γωγής της 'Ιντουν). Ο Όν~ν ενδιαφερόταν για την τάξη των πολεμιστών, προσφέροντας τη οοήθειά του στους επαγγελματίες μαχητές πριν τους προ­ δώσει. Οι θεοί συνδέονται αναπόφευκτα με τους ανθρώπους στους μύθους για τη δημιουργία και την καταστροφή του κόσμου. Κατά τα άλλα όμως, στους μύθους που έχουν συμπεριληφθεί εδώ οι θεοί έχουν ελάχιστη σχέση με τους ανθρώπους.

Πάντως υπάρχει ένας ισχυρός μύθος -ισχυρός από την άποψη της συνεχιζόμενης επιρροής του στον ευρωπα"ίκό πολι τισμό- που αποτελεί πα­ ράδειγμα για το πώς μια πράξη των Αίσιρ μπορούσε να επηρεάσει το πε­ πρωμένο συγκεκριμένων ανθρώπων, ένας μύθος που συνδέει μια περιπέτεια των θεών με έναν κύκλο θρύλων για ήρωες οασιλιάδες και πολεμιστές. Δίνει

μάλιστα απάντηση σε μια ερώτηση που έθεσα στο πρώτο κεφάλαιο και που δεν έχει απαντηθεί ακόμη: γιατί το χρυσάφι αναφέρεται ως «αμοιοή για το

φόνο της ενυδρίδας»; Το μύθο μάς αφηγείται ένα από τα εδδικά ποιήματα, το RegίnsmάΙ (Ιστορία του ΡέΥιν), μαζί με την πεζή εισαγωγή του στον

dex Regius.

Co-

Ο Σνόρι έχει μια εκδοχή του στην Πεζή Έδδα, και εμφανίζεται

επίσης, ουσιαστικά συνδεδεμένη με ηρωικές πράξεις, σε ένα ισλανδικό έπος

του ύστερου Μεσαίωνα με τίτλο

Volsunga saga

(Έπος των ΒόλσουνΥΚ), για

το οποίο θα πούμε περισσότερα αργότερα. Η ιστορία αρχίζει με έναν πλούσιο αγρότη ονόματι Χρέιδμαρ. Αυτός είχε μαγικές ικανότητες, και δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι και οι τρεις γιοι του είχαν περίεργα χαρακτηριστικά. Δύο από αυτούς, ο Φάφνιρ και ο Οτρ, είχαν την ικανότητα να αλλάζουν μορφή. Ο τρίτος, ο Ρέγιν, ήταν

νάνος. Όπως όλοι οι νάνοι ήταν εξαίρετος τεχνί της, ιδιαίτερα σιδηρουργός. Ήταν επίσης, λέει με σημασία ο

Codex Regius,

«γνώστης, άγριος και επιδέ­

ξιος στη μαγεία». Ο Οτρ είχε την περίεργη συνήθεια να μεταμορφώνεται σε ενυδρίδα (αυτό που σημαίνει και το όνομά του) και να ζει σε ένα χειμαρ-

85

r

ΜΥΘΟ! ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

ρώδη ποταμό τρώγοντας τα ψάρια που έπιανε. Αυτό στάθηκε και η κατα­

στροφή του. Μια μέρα τρεις θεοί, ο Όντιν, ο Χόνιρ και ο Λόκι, ορίσκονταν σε μια από τις αποστολές τους, και ως συνήθως ο Λόκι τούς έοαλε σε μπελάδες, αυτή τη φορά με μια απρόσεκτη, αν και συγχωρητέα, ενέργεια. Έφτασαν Ο

κοντά σε έναν καταρράκτη και είδαν στην όχθη μια ενυδρίδα να καταορο­

(και

δαχτυι

θα ήταν ενδιαφέρον να μάθουμε αν αυτό επιοεοαιώνεται από τη ζωολογία),

τον χρ

χθίζει ένα σολομό. Όπως όλες οι ενυδρίδες, μας λέει το

Volsunga saga

η ενυδρίδα αυτή έτρωγε με τα μάτια της κλειστά. Η εξήγηση που δίνει το

καλύψ

έπος είναι ότι η ενυδρίδα δεν μπορούσε να ολέπει το φαγητό της να λι γο­

είδε ότ

στεύει καθώς το έτρωγε. Όπως και να έχει, η ενυδρίδα δεν είδε τους θεούς

το δα)(

που πλησίαζαν. Ο Λόκι τής πέταξε μια πέτρα και τη σκότωσε, κερδίζοντας

του X~

έτσι και το τομάρι ΤΎ)$ ενυδρίδας και το σολομό. Οι θεοί ήταν ενθουσιασμέ­

νοι με την καλή ριξιά, μέχρι που έφτασαν στο σπίτι του Χρέιδμαρ και ζή­

Ι

τησαν να τους αφήσει να περάσουν τη νύχτα εκεΙ Καυχήθηκαν για το κε­

}

λεπούρι τους και έδειξαν στον Χρέιδμαρ το τομάρι της ενυδρίδας. Ο αγρό­

j.

της και οι γιοι του το αναγνώρισαν, έπιασαν τους τρεις θεούς και ζήτησαν

Έτσι κ

αποζημίωση. Οι Αίσιρ συμφώνησαν να γεμίσουν το τομάρι με χρυσάφι και

ζημίωσ1

μετά να στοιοάξουν χρυσάφι επάνω του μέχρι να το καλύψουν εντελώς.

το θησ<

Εστειλαν λοιπόν τον Λόκι να ορει το χρυσάφι που χρειαζόταν.

μεταμο

Ευτυχώς αυτός γνώριζε ένα νάνο που τον έλεγαν Άντοαρι' οι νάνοι,

Ο

ως ικανότατοι τεχνίτες, συνήθως είχαν μπόλικο χρυσό γύρω τους. Αυτός ο

στοιχείc

νάνος ήταν επίσης περίεργος χαρακτήρας. Μεταμορφωνόταν σε λούτσο και

χτυλίδι,

ζούσε σε ένα μικρό καταρράκτη πιάνοντας ψάρια. Ο Λόκι δανείστηκε ένα

φθεί με

δίχτυ από τη θεά της θάλασσας Ραν και έπιασε το λούτσα. Το Regίnsmάl

Ο πρόλ

καταγράφει τη συνομιλία τους. Ο Λόκι ρώτησε:

νακλά; φρούριc

«Τι είδους ψάρι είναι αυτό που κολυμπάει στην πλημμυρίδα

ί~

Κι όμως δεν μπορεί να σωθεί από την καταστροφή;

παραοι(

ι

Σώσε με λύτρα τη ζωή σου απ' το αασίλειο του θανάτου

οάνεται

Ι

Και αρες μου λαμπερό χρυσό.»

νούν. Εί

«Άντααρι είναι τ' όνομά μου, και του πατέρα μου Όιν,

μυθολογ

ι

Και σε πολλούς χειμάρρους έχω κολυμπήσει.

σκοπού,

Στ' αρχαία χρόνια μια μοίρα κακή

τις περι:

Μου όρισε να ααδίζω στο νερό.»

γιου, η 4

Ο Λόκι ζήτησε ως λύτρα όλο το χρυσάφι του ΆντΟαρι. Ο νάνος πλήρωσε,

Όντιν

Και

δή αυτό είχε μαγικές ιδιότητες που θα τον οοηθούσε να ξαναπάρει πίσω τα

καταρα~

πλούτη του. Ο Λόκι απέσπασε το δαχτυλίδι από τον Ά ντΟαρι. Φεύγοντας για το ασφαλές σπίτι του που ορισκόταν σε ένα οράχο, ο νάνος καταρά­ στηκε οποιονδήποτε κρατούσε το θησαυρό του:

86

(1

αλλά προσπάθησε να κρατήσει ένα μόνο δαχτυλίδι (μάλλον οραχιόλι), επει­

παραδόc

.

οάση μά

καλύτερι:

ΘΕΟΙ ΚΑΙ ΗΡΩΕΣ

«Το χρυσάφι αυτό [η λέξη θα μπορούσε να σημαίνει και δαχτυλίδι] που κάποτε κατείχε ο Γκουστ Θα είναι ο θάνατος δύο αδελφών, Θα είναι η πτώση οχτώ πριγκίπων.

Κανένας με τα πλούτη μου δεν θα χαρεί.»

α Λόκι γύρισε με το πλιάτσικό του και ο Όντιν, εποφθαλμιώντας το δαχτυλίδι, το κράτησε για τον εαυτό του. Τον υπόλοιπο θησαυρό οι Αίσιρ τον χρησιμοποίησαν για να γεμίσουν το τομάρι της ενυδρίδας και να το καλύψουν με χρυσάφι. α Χρέιδμαρ, που επιθεωρούσε την προσπάθειά τους,

είδε ότι μια τρίχα του τομαριού δεν είχε σκεπαστεί. Απρόθυμα ο Όντιν έογαλε το δαχτυλίδι και κάλυψε την τρίχα. Καθώς οι θεοί έφευγαν από το σπίτι του Χρέιδμαρ, ο Λόκι αποκάλυψε την κατάρα του νάνου: «Σε σένα τώρα χρυσάφι, σπoυ~ία λύτρα, Για τη ζωή μου παραδίδεται. Καμιά τύχη ο γιος σου δεν θα 'χει. Αυτό θα φέρει και στους δυο σας θάνατο.»

Έτσι και έγινε. α Φάφνιρ και ο Ρέγιν ζήτησαν το μερίδιό τους από την απο­ ζημίωση, αλλά ο Χρέιδμαρ αρνήθηκε. α Φάφνιρ σκότωσε τον πατέρα του, πήρε

το θησαυρό μακριά στην ερημιά και τον έκρυψε. Και εκεί έμεινε και ο ίδιος, μεταμορφωμένος σε δράκοντα, μέχρι που ο Ρέγι ν σχεδίασε το θάνατό του. α «τέλειος οαγκνεριστής» του Σω θα αναγνωρίσει πολλά από αυτά τα στοιχεία, έστω και ένα περίγραμμα: το χρυσό θησαυρό, το καταραμένο δα­ χτυλίδι, που πάρθηκε με δόλο από ένα νάνο, το σώμα που πρέπει να καλυ­

φθεί με χρυσάφι και που για να σκεπαστεί τελείως ΧΡfιάζεται το δαχτυλίδι. α πρόλογος στο Δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν, ο Χρυσός του Ρήνου, αντα­ νακλά και άλλους μύθους, που έχουν ήδη ειπωθεί σε αυτό το οιολίο: ένα φρούριο για τους θεούς που χτίστηκε από γίγαντες με ένα συμΟόλαιο που παραΟιάστηκε· μια θεά που φυλάει τα μήλα της νεότητας και που συλλαμ­

οάνεται από τους γίγαντες με αποτέλεσμα οι θεοί να φθίνουν και να γερ­ νούν. Είναι σαφές ότι ο Βάγκνερ πήρε μεγάλο μέρος του υλικού του από τη μυθολογία των Βορείων και το προσάρμοσε στους δικούς του καλλιτεχνικούς

σκοπούς. Εν τούτοις το μουσικό δράμα του Βάγκνερ ασχολείται κυρίως με τις περιπέτειες δύο ηρώων, του Ζίγκμουντ και του Ζίγκφριντ, πατέρα και γιου, η διφορούμενη σχέση των οποίων με τους θεούς και ιδιαίτερα με τον Όντιν (τον Βόταν του Βάγκνερ) οδηγεί στην καταστροφή. Και οι παραδόσεις των Βορείων δείχνουν αυτή τη σχέση του μύθου του καταραμένου δαχτυλιδιού με μια οικογένεια ηρώων Οασιλιάδων. Λέω «οι παραδόσεις των Βορείων», αλλά στην πραγματικότητα το υλικό είναι κατά οάση μάλλον κεντροευρωπα·ίκό παρά σκανδι ναοικό, αν και έχει διατηρηθεί

καλύτερα <Νη λογοτεχνία της μεσαιωνικής ΣκανδιναΟίας. Πίσω από τα μυ-

87

> ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

θικά ονόματα που αναφέρουν οι Σκανδινααοί συγγραφείς μπορούμε να δια­

Αυτ(

κρίνουμε συγκεκριμένα ιστορικά πρόσωπα. Ο αασιλιάς που λέγεται Γκούναρ

ρης

(

ήταν πιθανότατα ο Γκουνταχάριους της δυναστείας της Βουργουνδίας του

Βόλc

50υ αι., ενώ ο κακός Άτλι αντανακλά τον μοχθηρό ηγέτη των Ούννων Ατ­

γαλό

τίλα, που πέθανε το

ντρο.

451.

Ο αασιλιάς Γιόρμουνρεκ αντιστοιχεί στον Ερμα­

νάριχο, αασιλιά των Οστρογότθων του

αι., ενώ ο Χίαλπρεκρ μπορεί να

φλέρ'

είναι ο Μεροαίγγειος Χιλπέριχος του 60υ αι. Η σειρά με την οποία εμφανί­

γλένΊ

ζονται αυτοί οι χαρακτήρες στο σκανδινααικό κύκλο είναι άσχετη με την

μια ι

πραγματική χρονολογία.

είχε'

40

Οι θρύλοι των Βορείων σχετίζονται με μια ομάδα ηρωικών ποιημάτων

είναι

της Έμμετρης Έδδας. Α ν και τα αποκαλώ ομάδα, διαφέρουν σημαντικά

μαζί

μεταξύ τους ως προς την ημερομηνία συγγραφής και τη μορφή. Μερικά

ότι ό

προέρχονται πιθαv.Pν από την πρώιμη εποχή των Βίκινγκ, άλλα ίσως από

συνέ;

τον

σπαθ

120

αιώνα. Μερικά είναι σε καθαρή αφηγηματική μορφή, που διακό­

πτεται από στροφές με διάλογο. Άλλα έχουν αφηγηματικούς και διαλογικούς στίχους στους οποίους παρεμαάλλονται κομμάτια αφήγηση ς σε πεζό λόγο,

ρετικ

και η σχέση μεταξύ έμμετρων και πεζών τμημάτων έχει αποτελέσει αντικεί­

Σίγκ~

μενο συζήτησης, μάλιστα και διαφωνίας. Άλλα πάλι λένε την ιστορία τους

ΟΙΚΟι

από την άποψη ενός από τους ήρωές της, με αναφορές σε περασμένα γεγο­

Βαλκ.

νότα. Παρά την ποικιλία τους, έχουν πολλές ομοιότητες στο θέμα και το περιεχόμενα τα γεγονότα που αφηγούνται είναι άγριες αντιδικίες μεταξύ αά­

νοντο

ναυσων και σκληρών αασιλιάδων, που συχνά τους αοηθούν γυναίκες εξίσου

καλέc

άκαρδες. Οι αασιλείς είναι αλαζόνες, συχνά φιλάργυροι, λαχταρούν τη δόξα

λαντ

ή φοαούνται μήπως φανούν δειλοί. Η γενική ατμόσφαιρα είναι παγανιστική,

έχει

όπως πρόθυμα θα επιαεααίωναν όλοι οι χριστιανοί.

δεν τ(

Μέρος της ιστορίας έχει καταγραφεί από τον Σνόρι στην Πεζή Έδδα,

ρίχτη:

πιο σημαντική όμως για την πλήρη εικόνα της αφήγησης είναι η εκδοχή του

οι άν'

Volsungα sαgα, μια αναδιήγηση σε πεζό λόγο από τον

στηκο

σε ένα χειρόγραφο περίπου του

130

αι., που σώζεται

Στην ουσία το Volsungα sαgα ανα­

~

παράγει τα εδδικά ποιήματα, ενώνοντάς τα σε μια συνεχή ιστορία και ακό­

σους:

1400.

μη διασώζοντας υλικό από πηγές που δεν υπάρχουν πια. Αυτό έχει μερικές

της κ(

φορές ως αποτέλεσμα κάποιες ανακολουθίες, γιατί τα ποιήματα δεν διηγού­

το ση

νται πάντα ακριαώς την ίδια ιστορία. Επιπλέον υπάρχουν ελάσσονες σκαν­

υπηρέ

δινααικές πηγές (στις οποίες περιλαμαάνουμε και τον Σάξωνα τον Γραμμα­

γκμo~

τικό), ένα σεααστό πλήθος πληροφοριών από μεσαιωνικά γερμανικά έργα

-

αν και μερικές διαφέρουν από τη σκανδινααική εκδοχή--, ακόμη και σύ­

'( φει τc

ντομες αναφορές από την αγγλοσαξονική Αγγλία που δείχνουν ότι σε κάθε

για νι

περίπτωση μέρη του θρύλου ήταν γνωστά και εκεΙ

γλώσc

Η σκανδι νααική εκδοχή αρχίζει με ένα αασιλιά ονόματι Βόλσουνγκ, ιδρυ­

τή μεγάλης δυναστείας στη Χούνλαντ, θεωρούμενο ως απόγονο του Όντιν.

88

c

χνουν

τη γλι

ΘΕΟΙ ΚΑΙ ΗΡΩΕΣ

Αυτός απέκτησε δέκα γιους και μία κόρη, μόνο όμως τα ονόματα της κό­ ρης (Σίγκνυ) και του δίδυμου αδελφού της (Σίγκμουντ) μας είναι γνωστά. Ο Βόλσουνγκ ήταν σκληρός μονάρχης και γενναίος πολεμιστής, και ζούσε με­ γαλόπρεπα σε ένα λαμπρό παλάτι στη μέση του οποίου μεγάλωνε ένα δέ­ ντρο. Ο ισχυρός οασιλιάς Σίγκε·ίρ της Γκόιτλαντ (η σουηδική Γκόταλαντ) φλέρταρε τη Σίγκνυ και κανονίστηκε ο γάμος. Φυσικά έγινε μεγάλο γαμήλιο γλέντι. Καθώς λοιπόν ήταν όλοι καθισμένοι γύρω από τις φωτιές, μπήκε μέσα

μια άγνωστη μορφή, ένας μονόφθαλμος γέρος που φορούσε μια κάπα και είχε το πρόσωπό του καλυμμένο με μια κουκούλα. Ποιος θα μπορούσε να είναι εκτός από τον Όντιν; Παρ' όλα αυτά, κανείς δεν τον κατάλαΟε. Είχε μαζί του ένα σπαθί που το έμπηξε στον κορμό του δέντρου και ανήγγειλε ότι όποιος κατάφερνε να το τραοήξει έξω θα μπορούσε να το κρατήσει. Στη συνέχεια αποχώρησε. Όλοι οι -.ιαλεσμένοι προσπάθησαν να τραοήξουν το

σπαθί, αλλά μόνο ο Σί γκμουντ το κατόρθωσε. Όταν εξέτασαν το όπλο, συμφώνησαν όλοι τους ότι ήταν το πιο εξαι­ ρετικό σπαθί που είχαν δει ποτέ. Ο Σίγκε"ίρ θέλησε να το αγοράσει, αλλά ο Σίγκμουντ αρνήθηκε, και έτσι δημιουργήθηκε δυσαρέσκεια ανάμεσα στις δύο οικογένειες. (ΤΟ θέμα του σπαθιού στο δέντρο επανέρχεται οεοαίως στη Βαλκυρία του Βάγκνερ.)

Ο Σίγκε·ίρ διέκοψε το γαμήλιο γλέντι και γύρισε στη χώρα του, παίρ­ νοντας μαζί του τη Σίγκνυ, σχεδόν παρά τη θέλησή της. Η Σίγκνυ όμως είχε

καλέσει τον Βόλσουνγκ και τους γιους του να την επισκεφτούν στην Γκόι τ­ λαντ σε τρεις μήνες. Όταν ο Βόλσουνγκ έφτασε εκεί, ορήκε τον Σίγκε·ίρ να

έχει συγκεντρώσει στρατό και να οαδίζει εναντίον του. Η υπερηφάνειά του δεν τον άφηνε να υποχωρήσει, αν και ήταν πια σε προχωρημένη ηλικία. Έτσι ρίχτηκαν στη μάχη. Παρά τη γενναία αντίστασή τους, ο Βόλσουνγκ και όλοι οι άντρες του σκοτώθηκαν, και επέζησαν μόνο οι δέκα γιοι του, που πιά­ στηκαν αιχμάλωτοι. Με πρόταση της Σίγκνυ, τους έδεσαν σε έναν κορμό στη μέση του δά­ σους και τους άφησαν εκεί. Κάθε νύχτα μια λύκαινα έογαινε από τη φωλιά

της και έτρωγε και από έναν, μέχρι που απέμεινε μόνο ο Σίγκμουντ. Σε αυτό το σημείο, μάλλον αργά δηλαδή, η Σίγκνυ είχε μία έμπνευση. Εστειλε τον υπηρέτη της με ένα δοχείο μέλι να το αλείψει πάνω στο πρόσωπο του Σί­ γκμουντ και μέσα dτο στόμα του.

Όταν ως συνήθως έφτασε η λύκαινα, μύρισε το μέλι και άρχισε να γλεί­ φει το πρόσωπο του Σίγκμουντ· τελικά έοαλε τη γλώσσα της στο στόμα του

για να γλείψει και το υπόλοιπο. Ο Σίγκμουντ έμπηξε τα δόντια του στη γλώσσα της και αυτή τινάχτηκε προς τα πίσω με τα πόδια της να σπρώ­

χνουν τον κορμό, που από την πίεση διαλύθηκε. Ο Σίγκμουντ τής ξερίζωσε τη γλώσσα με τα δόντια του, και τελικά η λύκαινα ήταν αυτή που πέθανε.

89

f ΜΥΘΟ! ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Έτσι ο Σίγκμουντ ελευθερώθηκε και έμεινε κρυμμένος στο δάσος με τη

γκ

συνενοχή της Σί γκνυ. Εκεί οι δυο τους σχεδίασαν την εκδίκησή τους. Η Σί­

εδ

γκνυ έστειλε τους δύο γιους της να δουν αν μπορούσαν να Όοηθήσουν τον

0:71

αδελφό της, αλλά αυτοί αποδείχτηκαν πολύ αδύναμοι και ο Σίγκμουντ τούς

δε

σκότωσε. Περιέργως ο Σίγκε'ίρ δεν φάνηκε να αντιλαμΌάνεται την εξαφάνι­

σε

σή τους. Η Σίγκνυ αποφάσισε ότι, αν ήθελε ένα γιο αρκετά σκληρό ώστε να

έν(

τους Όοηθήσει να πάρουν εκδίκηση, έπρεπε να τον κάνει με τον αδελφό της.

δρl

Έτσι άλλαξε τη μορφή της με μιας χαριτωμένης μάγισσας, επισκέφτηκε τον

τό

αδελφό της και κοιμήθηκε μαζί του. Από αυ:rή την ένωση γεννήθηκε ένας

ζω

γιος, ο Σίνφιοτλι, που αποδείχτηκε πραγματικά πολύ τραχύς χαρακτήρας.

ναι

(Αυτή η αιμομιξία που καταλήγει στη γέννηση ενός ήρωα υπάρχει και στη Βαλκυρία).

..

Πατέρας και γιος πέρασαν ένα διάστημα εκπαιδευόμενοι στα της μά-

,j j

χης και μετά πήγαν στο παλάτι του Σί γκε'ίρ και κρύφτηκαν στον προθάλαμο. Εκεί τους κατάλαΌαν όμως τα δύο μικρότερα παιδιά της Σί γκνυ, οπότε

ο Σί νφιοτλι τα έσφαξε με το σπαθί του και πέταξε τα πτώματά τους στην

1 ~

Το

λιό τοι

. όπ( οι ( γκι

αίθουσα. Ακόμη και ο απαθής Σίγκε'ίρ αντέδρασε τότε, και πρόσταξε να

ριώ

συλληφθούν οι παρείσακτοι. Μετά από τη συνήθη γενναία αντίσταση, ο Σί­

γος

γκμουντ και ο Σίνφιοτλι πιάστηκαν και θάφτηκαν ζωντανοί σε έναν χωμά­

θάν

τι νο τύμΌο για να πεθάνουν αργά και Όασανιστικά. Αλλά η Σί γκνυ πέταξε μέσα στον τύμΌο ένα κομμάτι κρέας πριν τον κλείσουν. Όταν αυτοί το έψα­

κα

ξαν, Όρήκαν ότι κοντά στο κόκαλο ήταν σφηνωμένο ένα σπαθί. Με τη Όοή­

ξεφ

θειά του κατόρθωσαν να Όγουν από τον τύμοο, να οάλουν φωτιά στο παλά­

η~

τι του Σίγκε"ίρ και να τον κάψουν ζωντανό. Η Σίγκνυ αρνήθηκε να εγκατα­

φιΟ"

λείψει το σύζυγό της, καταλαΌαίνοντας ότι η μέχρι τότε συμπεριφορά της

και

δεν της επέτρεπε να γλιτώσει. Έτσι πέθανε μαζί του.

οπό

Γι' αυτή την άγρια ιστορία δεν υπάρχει πηγή, αν και η προέλευσή της υπονοείται σε ένα δίστιχο που παρατίθεται για να περιγράψει τη διαφυγή των δύο συγγενών από τον τύμΌο. Όπως λέει το δίστιχο:

και

ο Σι φΙΟ1

ξει

Με δύναμη έκοψαν την πελώρια πλάκα,

.

γκχι

Ο Σίγκμουντ με το σπαθί του και ο Σίνφιοτλι.

ο Σί

Προφανώς εδώ, όπως και αλλού, ο συγγραφέας του

Volsunga saga

έχει με­

τατρέψει ένα ποίημα που ήξερε (που όμως δεν έφτασε ως εμάς) σε μάλλον κοινότοπη πρόζα.

τη θ

Ο Σίγκμουντ και ο γιος/ανιψιός του μπάρκαραν για τα πάτρια εδάφη, όπου ο Σίγκμουντ έγινε Όασιλιάς, παντρεύτηκε κάποια Μπόργκχιλντ και

άπέκτησε μαζί της δυο γιους, ένας από τους οποίους, ο Χέλγκι, θα γινόταν διάσημος. Εδώ τελειώνει το πρώτο επεισόδιο της ιστορίας των Βόλσουνγκ. Το δεύτερο μέρος του

90

νει.

ακοϊ

Volsunga saga

διηγείται τις περιπέτειες του Χέλ-

άνΤf χωρ(

πτώ~ τότε εκδι)

Τ ΘΕΟΙ ΚΑΙ ΗΡΩΕΣ

γκι και του θείου του του Σίνφιοτλι. Εν μέρει χρησιμοποιεί υλικό από ένα εδδικό ποίημα, Το πρώτο τραγούδι του Χέλγκι, φονιά του Χούντινγκ, το οποίο μπορούμε να συμπληρώσουμε από το πιο περίπλοκο περιεχόμενο ενός

δεύτερου τραγουδιού γι' αυτό τον ήρωα. Όταν ήταν νεαρός, ο Χέλ γκι πήγε σε μια πειρατική αποστολή με τον Σί νφιοτλι, κατά την οποία επιτέθηκε σε ένα οασιλιά ονόματι Χούντινγκ και τον σκότωσε. Οι γιοι του Χούντινγκ αντέ­ δρασαν και, όταν ο Χέλγκι αρνήθηκε να τους αποζημιώσει, μάζεψαν στρα­

τό και του επιτέθηκαΥο νικήθηκαν όμως στον πόλεμο και πολλοί έχασαν τη ζωή τους. Επιστρέφοντας από τη μάχη ο Χέλ γκι συνάντησε μια ομάδα γυ­

ναι κών, μία από τις οποίες, η Σί γκρουν, ήταν κόρη οασιλιά και Οαλκυρία. Του παραπονέθηκε ότι την ανάγκαζαν να παντρευτεί έναν ανάξιο, το οασι­ λιά Χόδμπροδ, και ο Χέλγκι προθυμοποιήθηκε να τη γλιτώσει από μια τέ­

τοια τρομερή μοίρα. Eισέoα~ με τις δυνάμεις του στη χώρα του Χόδμπροδ,

. όπου

τους περίμενε η τοπική φρουρά. Μετά από μια επονείδιστη σκηνή όπου

οι αρχηγοί των δύο στρατευμάτων ανταλλάσσουν αμοιοαίες προσοολές, ο Χέλ­ γκι επιτέθηκε και νίκησε τον εχθρό του με τη συμπαράσταση των οαλκυ­ ριών της Σίγκρουν. Ο Χέλγκι έζησε με τη Σίγκρουν και δεν ξαναγίνεται λό­

γος γι' αυτόν στο

Volsunga saga,

αν και το δεύτερο τραγούδι αφηγείται το

θάνατό του στα χέρια ενός εκδικητή. Ο Σίνφιοτλι συνέχισε την πειρατεία και συνάντησε μια όμορφη γυναί­

κα που τη φλέρταρε επίσης και ο αδελφός τής Μπόργκχιλντ. Ο Σίνφιοτλι ξεφορτώθηκε τον αντίζηλό του. Επιστρέφοντας, διαπίστωσε με έκπληξη ότι η Μπόργκχιλντ δεν τον καλοδεχόταν. Ο Σίγκμουντ επέμεινε να μείνει ο Σίν­ φιοτλι μαζί τους. Η Μπόργκχιλντ ετοίμασε την κηδεία του αδελφού της, μαζί

και ένα υπέροχο συμπόσιο. Όπως ήταν το έθιμο, εκείνη σέροιρε τα ποτά, οπότε προσέφερε στον Σίνφιοτλι ένα γεμάτο κέρας. Αυτός είδε το υγρό θολό και αρνήθηκε να πιει· έτσι το κατέοασε ο Σίγκμουντ. Έτσι κι αλλιώς όμως ο Σίγκμουντ μπορούσε να πιει δηλητήριο χωρίς να πάθει κακό, ενώ ο Σίν­ φιοτλι όχι. Η Μπόργκχιλντ έφερε και δεύτερο κέρας. «Κάποιος έχει πειρά­ ξει το ποτό», είπε ο Σίνφιοτλι. Και πάλι ο Σίγκμουντ το ήπιε. Η Μπόρ­

γκχιλντ προσπάθησε και τρίτη φορά. «Αυτό το ποτό έχει δηλητήριο», είπε ο Σίνφιοτλι. Τώρα όμως ο Σίγκμουντ είχε μεθύσει και δεν μπορούσε να κρί­ νει. «Στράγγιξέ το στο μουστάκι σου τότε», τον συμΟούλεψε. Ο Σίνφιοτλι ακολούθησε τη συμοουλή και έπεσε νεκρός. Ο Σίγκμουντ, τσακισμένος από

τη θλίψη, μετέφερε το πτώμα στην ακτή του φιορδ όπου συνάντησε έναν άντρα (να πρόκειται ξανά για τον Όντιν;) με μια οάρκα τόσο μικρή που χωρούσε μόνο άλλον έναν επιΟάτη. Ο Σί γκμουντ φόρτωσε στη οάρκα το πτώμα και ετοιμάστηκε να πάει με τα πόδια από την άλλη πλευρά του φιορδ,

τότε όμως η οάρκα εξαφανίστηκε. Ο Σί γκμουντ γύρισε σπίτι και εξόρισε την εκδικητική σύζυγό του, που πέθανε λίγο καιρό αργότερα.

91

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Ο Σίγκμουντ ξαναπαντρεύτηκε, αυτή τη φορά με την πριγκίπισσα Χιόρ­ δις. Ο άτυχος αντίζηλός του σε αυτή την περίπτωση ήταν ένας από τους

)

γιους του Χούντινγκ, ο ΛύνγκΌι. Ο ΛύνγκΌι ένιωσε πως είχε ξεχειλίσει πια

~

το ποτήρι και ορκίστηκε να καταστρέψει τον Σί γκμουντ. ΕισέΌαλε στη Χούν­

~

λαντ και τον προκάλεσε σε μάχη. Ακολούθησε σκληρός αγώνας, και ο Σί­

")

γκμουντ, αν και γέρος πια, αμύνθηκε με θάρρος. Στη μάχη εμφανίστηκε κι

(

ένας μονόφθαλμος άντρας με μαύρο μανδύα και μαλακό καπέλο, που κρα­

1

τούσε μια λόγχη (ο Όντιν!). Ο άντρας μπήκε μπροστά στον Σίγκμουντ με

31

προτεταμένη τη λόγχη, ο Σίγκμουντ πληγώθηκε θανάσιμα και η μάχη γύρι­

C

σε κατά των αμυνομένων. (Παρόμοιο συμΌάν υπάρχει και στη Βαλκυρία.)

Ο

Η εγκυμονούσα Χιόρδις, που είχε τοποθετηθεί σε ένα ασφαλές μέρος μέσα στο δάσος, με όλους τους Όασιλικούς θησαυρούς της, Όγήκε από την

Ρ ν

κρυψώνα τη~ για να ψάξει ανάμεσα στους τραυματίες και Όρήκε τον Σί­

ε

γκμουντ στην επιθανάτια αγωνία του. Ο Σί γκμουντ προφήτεψε το μεγαλείο

ν

του γιου που θα γεννούσε και συμΌούλεψε τη Χιόρδις να φυλάξει τα κομ­

ν

μάτια του σπαθιού του για το καλό του παιδιού. Πάνω σε αυτό ξεψύχησε και τη Χιόρδις την πήραν μαζί τους για να την προστατέψουν μια ομάδα

ά

περαστικών Βίκινγκ με επικεφαλής το γιο του Όασιλιά της Δανίας.

σ

Το τρίτο μέρος του Vo/sungα sαgα διηγείται τα κατορθώματα του γιου

δ

που γέννησε η Χιόρδις με τον Σίγκμουντ, που επρόκειτο να αναδειχθεί στο

ν

μεγαλύτερο γερμανικό ήρωα, τον Σίγουρδ (ο Ζίγκφριντ του Βάγκνερ). Σε αυτό

το σημείο συνδέεται ο ηρωικός θρύλος των Βόλσουνγκ με το θε"ίκό μύθο του χρυσού θησαυρού και του καταραμένου δαχτυλιδιού. Ο Σί γουρδ με'(άλωσε

με τιμές στην αυλή του Όασιλιά της Δανίας. Ο δάσκαλός του εκεί ήταν ο σιδηρουργός Ρέγιν, ο δυσαρεστημένος αδελφός του Φάφνιρ, που είχε μετα­ ;i

μορφωθεί σε δράκοντα για να φυλάει τα κλεμμένα πλούτη του. Ο Ρέγι ν δί­

11

δαξε στον Σίγουρδ όλα όσα έπρεπε να ξέρει ένας πρίγκιπας, ταυτόχρονα όμως

ι'

ι

προσπάθησε να του υποΌάλει δυσαρέσκεια για τη θέση του ως υποτελούς του Όασιλιά. «Και ποιος φροντίζει για τη δίκαιη Όασιλική κληρονομιά του Σίγουρδ;» «ο Όασιλιάς της Δανίας και ο γιος του». Μα ο Σίγουρδ τούς εμπι­

στευόταν; Του φέρονταν όσο γενναιόδωρα έπρεπε; Γιατί δεν του έδιναν δικό του άλογο;

ο

Ο Σί γουρδ απάντησε πως θα μπορούσε να έχει ένα άλογο -και οτιδή­ ποτε άλλο ήθελε- αρκεί να το ζήταγε. Ο Όασιλιάς τον άφησε να διαλέξει από το στάΌλο του. Καθώς ο Σίγουρδ πήγαινε να διαλέξει το καλύτερο άλογο,

92

:Μ

συνάντησε έναν άγνωστό του άντρα. Η ιστορία δεν μας λέει ότι ήταν μονό­

Κ{

φθαλμος, αλλά μπορούμε να το υποψιαστούμε. Προφανώς ο Όντιν. Ο άγνω­

το

στος υπέδειξε στον Σί γουρδ πώς να διαλέξει άλογο και μαζί διάλεξαν ένα

έν

που ο πατέρας του ήταν ο Σλέιπνιρ (και επομένως θα πρέπει να είχε αξιο­

μτ

θαύμαστες ικανότητες). Το ονόμασαν Γκράνι.

εί;

r

ΘΕΟΙ ΚΑΙ ΗΡΩΕΣ

Μετά ο Ρέγιν έ6αλε στο μυαλό του Σίγουρδ τη λαχτάρα για το χρήμα, λέγοντάς του ότι ήξερε ένα μέρος όπου ήταν κρυμμένος ένας θησαυρός. Τον φύλαγε ένας δράκος που λεγόταν Φάφνιρ, που είχε τη φωλιά του σε κάτι ρείκια, όχι πολύ μακριά από εκεΙ Αλλά ο Σίγουρδ θα χρειαζόταν ένα σπαθί για να σκοτώσει το τέρας. Ο Ρέγιν έφτιαξε ένα σπαθί για τον νεαρό, όταν όμως ο ήρωας χτύπησε με αυτό ένα αμόνι, η λάμα κομματιάστηκε. Ο Ρέγιν

τού έφτιαξε ένα δεύτερο, καλύτερο, όμως και αυτό θρυμματίστηκε σαν το πρώτο. Τότε ο Σίγουρδ πήγε στη μητέρα του και της ζήτησε τα κομμάτια από το σπαθί του πατέρα του που είχε φυλάξει όλα αυτά τα χρόνια. Με αυτό το μέταλλο ο Ρέγιν έφτιαξε ένα τρίτο σπαθί, τόσο σκληρό που μπο­ ρούσε να κόψει στα δύο ένα αμόνι, και όμως τόσο κοφτερό που μπορούσε να κόψει μια μάλλινη τρίχα που παρασύρεται από το νερό του ποταμού. Πριν

επιτεθεί στο δράκοντα, ο ~γoυρδ ανέλα6ε μια αποστολή κατά των δολοφό­ νων του πατέρα του και τους κατέστρεψε. Τώρα ήταν έτοιμος για τον Φάφ­ νιρ.

Μαζί με τον Ρέγιν έφτασαν στα ρείκια και ακολούθησαν τα ίχνη που άφηνε ο Φάφνιρ όταν πήγαινε να πιει νερό σε μια λακκού6α. Ήταν τερά­ στια και ο Σίγουρδ τρόμαξε. Ο Ρέγιν τον συμ60ύλεψε να σκάψει ένα λάκκο δίπλα στα ίχνη ώστε, τη στιγμή που ο δράκος θα πήγαινε έρποντας να πιει

νερό, ο Σί γουρδ θα ήταν κρυμμένος στο λάκκο και θα τον μαχαίρωνε στο μαλακό μέρος της κοιλιάς. Ο Σίγουρδ άρχισε να ετοιμάζει την παγίδα του,

αλλά τον διέκοψε ένας γέρος (ποιος να ήταν άραγε;) που του έδωσε τη συμ60υλή να σκάψει ένα ολόκληρο αυλάκι ώστε να κυλήσει μέσα το αίμα του δράκου και να μην πειράξει τον Σίγουρδ. Ο Σίγουρδ ακολούθησε τη συμ60υ­ λή και με αυτό τον τρόπο σκότωσε τον Φάφνιρ. Στο εδδικό ποίημα FάjnίsmάΙ

(Ιστορία του ΦάφΥΙΡ), παρατίθεται η συνομιλία μεταξύ του ετοιμοθάνατου Φάφνιρ και του νικητή του, στην οποία περιλαμ6άνεται και προειδοποίηση προς τον νεαρό για την κακιά τύχη που θα του έφερνε ο θησαυρός: «Το κουδουνιστό χρυσάφι, ο λαμπροκόκκινος θησαυρός Τα δαχτυλίδια, στο θάνατο θα σε οδηγήσουν».

Ο Σίγουρδ παρέμεινε ατάραχος: «Κάθε άνθρωπος στο πλήρωμα του χρόνου Πρέπει το θάνατό του να '6ρει».

Μόλις 6ε6αιώθηκε ο Ρέγιν ότι το τέρας ήταν νεκρό, 6γήκε από εκεί όπου κρυ6όταν, ξερίζωσε την καρδιά του και ήπιε λίγο αίμα. Μετά ζήτησε από

τον Σίγουρδ να ψήσει την καρδιά για χάρη του. Ο Σίγουρντ την πέρασε σε έναν πάσσαλο και την κράτησε πάνω από τη φωτιά. Μόλις του φάνηκε έτοι­ μη και είδε ότι έ6γαζε ζουμί, την ακούμπησε με το δάχτυλό του να δει αν είχε γίνει. Το κρέας έκαιγε, και ο Σίγουρδ έ6αλε το καμένο δάχτυλό του

93

~

.

Ι

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Όλι

εικc

εξώ Όλ1 ΑΡΙ:Σ.

ξίφι θυμ, του

κομl ντρι

κοιλ κοφ του

..

Ι

έτοιl νει

1

πάν! συμΙ

Ρέγι Γκρι ανψ Ρου1

φίδι τονι

στο μπη,

Ι'

γλώ ,

ι~

νάκc

il

11

i\ 11

I~

!'

Ι:

Στη'

ι ι

ι

πευf

Ι

το κ και

"

χιλν'

λούθ γιν.

μελλ

χνά{; πολλ γα,

(

καλ3'l

94

,,

Ι

ΘΕΟΙ ΚΑΙ ΗΡΩΕΣ

Όλες οι ξυλογραφίες του Σίγουρδ που εικονίζονται παραπλεύρως Όρίσκονται στην

εξώθυρα της εκκλησίας του Χύλεσταντ, στο Όλντσακσαμλινγκ του Όσλο, στη ΝορΌηγία. ΑΡΙΣΤΕΡΑ: Ο Σίγουρδ, δεξιά, δοκιμάζει το ξίφος του και το σπάει. Ο Ρέγιν κοιτάζει θυμωμένος (πάνω). Ο Ρέγι ν και ο Όοηθός

του κατασκευάζουν άλλο σπαθί από τα κομμάτια του σπαθιού του Σίγουρδ (κέ­ ντρο). Ο Σίγουρδ μπήγει το σπαθί του στην κοιλιά του δράκοντα (κάτω). ΔΕΞΙΑ: Ο Ρέγιν κοιμάται, ενώ ο Σίγουρδ ψήνει την καρδιά του Φάφνιρ και τη δοκιμάζει αν είναι

έτοιμη. Καθώς γεύεται το αίμα, καταλαΌαί­ νει τη μιλιά των πουλιών στα δέντρα από πάνω του (πάνω). Ο Σίγουρδ !J.κολουθεί τη συμΌουλή των πουλιών και σκοτώνει τον Ρέγιν (κέντρο). Το άλογο του Σίγουρδ ο

Γκράνι, φορτωμένο με το θησαυρό που ανήκε στον δράκοντα Φάφνιρ (κάτω).

Ρουνική αναμνηστική επιγραφή (δεξιά) μέσα σε σχήμα φιδιού. Ο χαράκτης θεώρησε ότι το φίδι ήταν ο δράκοντας Φάφνιρ και σκάλισε τον Σίγουρδ από κάτω, να τρυπά στην κοιλιά τον δράκοντα.

στο στόμα για να το δροσίσει. Τη στιγμή που το αίμα του Φάφνιρ ακού­

μπησε στη γλώσσα του, συνειδητοποίησε ότι μπορούσε να καταλαοαίνει τη γλώσσα των πουλιών. Στο δέντρο από πάνω του κάθονταν μερικοί τσοπα­ νάκοι και κουΟέντιαζαν. Ένα από αυτά είπε: «Να ο Σίγουρδ ο ματο6αμμένος. Ψήνει στη φωτιά του Φάφνιρ την καρδιά. Αυτός ο δαχτυλιδοσκορπιστής θα μου φαινόταν συνετότερος Αν την καρδιά την έτρωγε του γλιστερού ερπετού».

Στην κουοέντα μπήκαν και άλλα πουλιά, αποκαλύπτοντας ότι ο Ρέγιν σκό­ πευε να ξεγελάσει το παλικάρι και συμοουλεύοντας τον Σί γουρδ να κόψει το κεφάλι του σιδηρουργού, να κρατήσει όλο το θησαυρό για τον εαυτό του

και να ξεκινήσει για να μάθει τη σοφία του κόσμου από τη οαλκυρία Μπρύν­ χιλντ, που είχε πέσει σε μαγεμένο ύπνο στον οράχο Χιντ. Ο Σίγουρδ ακο­ λούθησε τη συμοουλή του, τράοηξε το σπαθί του και αποκεφάλισε τον Ρέ­ γιν. Έφαγε λίγη από την καρδιά του δράκοντα, φύλαξε την υπόλοιπη για

μελλοντική χρήση, πήδηξε στο άλογό του τον Γκράνι και ακολουθώντας τα χνάρια του δράκοντα έφτασε στη φωλιά του. Εκεί ορήκε θησαυρούς πιο

πολλούς από όσους μπορούσαν να μεταφέρουν δύο ή τρία συνηθισμένα άλο­ γα, αυτός όμως τα φόρτωσε όλα στον Γκράνι, ανέοηκε στη σέλα και έφυγε καλπάζοντας.

95

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Από εδώ και πέρα η ιστορία του Σί γουρδ, που μέχρι τώρα ήταν σχετι­ κά απλή, μπερδεύεται, γιατί ο ήρωας Όρίσκεται μπλεγμένος με δύο αποφασι­ στικές γυναίκες, την Μπρύνχιλντ και την Γκούντρουν, τη μελλοντική του

ΟΓκ(

φίδια Δεν ~

την εΙ

σύζυγο. Υπάρχει επίσης και σύγχυση των παραδόσεων: δεν είναι εύκολο να

εκκλη

καταλήξουμε σε μία και μόνη ιστορία από τις διάφορες πηγές. Το

Χύλεc

saga

Volsunga

μάς διηγείται πώς ο Σίγουρδ ξεκίνησε για το Όράχο Χιντ και είδε από

μακριά φωτιά να καίει. Όταν πλησίασε ανακάλυψε πως οι φλόγες περικύ­ κλωναν ένα φρούριο, μέσα στο οποίο κειτόταν μια πάνοπλη μορφή παραδο­

ΌλVΤ(

'(

του

ΝΟΡΟ1

μένη σε Όαθύ ύπνο. Ο Σίγουρδ έκοψε την πανοπλία -το σπαθί του έκοΌε το μέταλλο σαν να ήταν ύφασμα- και αντίκρισε μια γυναίκα, τη Όαλκυρία Μπρύνχιλντ, που ο Όντιν την είχε τιμωρήσει με Όαθύ ύπνο για την ανυπα­ κοή της. Ο Σίγουρδ την ξύπνησε και καταγοητεύτηκε από την ομορφιά και

την εξυπνάδα της. Ερωτεύτηκαν ο ένας τον άλλο και ορκίστηκαν αιώνια πίστη. Εδώ ο μύθος μπερδεύεται. Ο Σίγουρδ έφυγε (γιατί;) και πήγε στο σπίτι του Χέιμιρ, θετού πατέρα της Μπρύνχιλντ, όπου προκάλεσε αίσθηση με τη λαμπρή του εμφάνιση. Η Μπρύνχιλντ τώρα έμενε στου Χέιμιρ (πώς Όρέθηκε εκεί;) και ο Σίγουρδ τής ξανακάνει ερωτική εξομολόγηση. Αυτή τη φορά εκείνη τρόμαξε, γιατί στο κάτω-κάτω ήταν μια Όαλκυρία, ευτυχισμένη μόνο όταν οδηγούσε τους πολεμιστές στη Βαλχάλα. Και αυτός είχε από τη μοίρα του γραμμένο να παντρευτεί την Γκούντρουν, την κόρη του Γιούκι. Ο Σί­ γουρδ δήλωσε ότι αυτό δεν θα συνέΌαινε ποτέ, και με την Μπρύνχιλντ ξα­ νάδωσαν όρκους πίστης και αφοσίωσης. Ο Σί γουρδ τής χάρισε ένα χρυσό δαχτυλίδι: για την ακρίΌεια, το χρυσό δαχτυλίδι. Και πάμε στο παλάτι του Γιούκι, νότια του Ρήνου. Ο Γιούκι ήταν πα­ ντρεμένος με τη μάγισσα Γκρίμχιλντ και είχε τρεις γιους, τον Γκούναρ, τον

Χόγκνι και τον Γκούτορμ, και μια κόρη, την Γκούντρουν. Η Μπρύνχιλντ ήταν

λίγη

φίλη της Γκούντρουν και συχνά συζητούσαν για το μέλλον. Η Μπρύνχιλντ

αλλά

είχε ερμηνεύσει τα όνειρα της Γκούντρουν, προλέγοντας την κακή της μοί­ ρα: θα παντρευόταν τον Σίγουρδ και θα τον έχανε. Ο Σίγουρδ έφτασε στο παλάτι του Γιούκι με όλους τους θησαυρούς του.

96

Απoc Όοηθ

Ο Γιούκι τον καλωσόρισε, και η Γκρίμχιλντ γρήγορα κατάλαΌε πόσο πολύ­

σει τ

τιμος θα τους ήταν. Μόνο που αυτός ήταν ερωτευμένος με την Μπρύνχιλντ.

θησε

(

Η Γκρίμχιλντ έλυσε το πρόΌλημα δίνοντας στον Σίγουρδ να πιει ένα μαγικό

και

ποτό που τον έκανε να ξεχάσει την παλιά του αγάπη. Για να κερδίσει την

νείσε

εύνοια του Σίγουρδ, ο Γιούκι τού προσέφερε το χέρι της κόρης του, της

ναρ

Γκούτρουν, και ο Σίγουρδ, έχοντας λησμονήσει την Μπρύνχιλντ, δέχτηκε.

(ανα,

,

Οργανώθηκε μια μεγαλοπρεπής γαμήλια τελετή και, για να σφραγίσουν τη

από

συμφωνία, ο Γκούναρ, ο Χόγκνι και ο Σίγουρδ έγιναν αδελφοποιτοί. Μετά

την:

από αυτό όλοι οι άντρες της οικογένειας Όγήκαν στην πειρατεία και γύρι­

είχε·

σαν σπίτι με πλούσια λάφυρα. Ο Σί γουρδ έδωσε στην Γκούντρουν να φάει

χτηκ:

ΘΕΟΙ ΚΑΙ ΗΡΩΕΣ

Ο Γκούναρ δεμένος στο λάκχο με τα

φίδια προσπαθώντας να τα Υοητέψει. Δεν τα πολυκαταφέρνει. Και αυτό από την εξώθυρα της

εκκλησίας του Χύλεσταντ, στο Όλ ντσακσαμλΙνΥΚ, του Όσλο, στη

Νορ6ηΥία.

λίγη από την καρδιά του Φάφνιρ, «και τότε αυτή έγινε πιο σκληρή από πριν, αλλά και πιο σοφή».

Στο μεταξύ ο Γκούναρ ανυπομονούσε να δοκιμάσει τον έγγαμο οίο. Αποφάσισε να φλερτάρει την Μπρύνχιλντ, και ο Σίγουρδ συμφώνησε να τον Οοηθήσει. Η Μπρύνχιλ ντ θα παντρευόταν μόνο όποιον κατάφερνε να περά­

σει το τείχος της φωτιάς και να μπει στο φρούριό της. Ο Γκούναρ προσπά­ θησε να το πετύχει, αλλά το άλογό του κοντοστάθηκε μπροστά στις φλόγες και δεν προχωρούσε άλλο. Ο Γκούναρ ζήτησε από τον Σίγουρδ να του δα­ νείσει τον Γκράνι, αλλά ούτε και ο Γκράνι έμπαινε στις φλόγες με τον Γκού­

ναρ αναΟάτη. Έτσι ο Γκούναρ και ο Σίγουρδ αντάλλαξαν τις μορφές τους (αναρωτιέμαι πώς), και ο Σί γουρδ ανέοηκε στον Γκράνι και κάλπασε μέσα από τις φλόγες. Στο φρούριο μέσα καθόταν η Μπρύνχιλ ντ, μεγαλόπρεπη με

την πανοπλία και το κράνος της. Ο ΣίγουρδΙΓκούναρ τής ανακοίνωσε ότι είχε νικήσει τη φωτιά και είχε δικαίωμα να ζητήσει το χέρι της. Εκείνη δέ­ χτηκε, καλωσορίζοντάς τον στο σπίτι και στο κρεοάτι της. Ο ΣίγοvρδjΓκού-

97

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

ναρ έΌαλε ανάμεσά τους στο κρεΌάτι το σπαθί του καθώς πήγαν για ύπνο. Έπει τα πήρε πίσω το χρυσό δαχτυλίδι και έΌαλε στη θέση του ένα άλλο. Ύστερα ξαναΌγήκε περνώντας πάλι μέσα από τις φλόγες, συνάντησε τον Γκούναρ και ξαναπήρε ο κάθε ένας τη δική του μορφή. Έγινε μεγάλο γα­ μήλιο γλέντι για την Μπρύνχιλντ και τον Γκούναρ, και τώρα, που ήταν πια πολύ αργά, ο Σίγουρδ θυμήθηκε τη συνάντησή του με την Μπρύνχιλντ. Αλλά δεν το έδειξε. Λίγο μετά η Γκούντρουν και η Μπρύνχιλντ τσακώθηκαν για το ποια

είχε το προΌάδισμα. Η Μπρύνχιλντ ισχυρίστηκε πως ο δικός της άντρας ήταν ο καλύτερος, αφού είχε περάσει μέσα από τη φωτιά για να την κερδίσει. Η Γκούντρουν τής φανέρωσε τι είχε στ' αλήθεια συμΌεί, ότι δηλαδή ήταν ο Σίγουρδ με τη μορφή του Γκούναρ που είχε περάσει το τείχος της φωτιάς, και της παρουσίασε για απόδειξη το τρομερό δαχτυλίδι. Η Μπρύνχιλντ πά-

...

νιασε από το θυμό της και ορκίστηκε να εκδικηθεί τον Σίγουρδ και την Γκούντρουν, τον άντρα και τη γυναίκα που την είχαν ντροπιάσει, και τον Γκούναρ, το σύζυγο που την είχε αποκτήσει με δόλο. Οι ήρεμες απαντήσεις του Σί γουρδ δεν μπόρεσαν να σι γάσουν την οργή της. Η Μπρύνχιλντ μίλησε στον άντρα της για το πόσο επικίνδυνο ήταν να

έχει έναν τόσο σπουδαίο πολεμιστή στο σπίτι του: «Πίσω θα πάω εκεί που ήμουνα Να ζήσω πάλι με το σόι του πατέρα μου Εκεί θα κάτσω και θα κοιμηθώ αιώνια Αν δεν εξασφαλίσεις το θάνατο του Σίγουρδ Αν δεν γίνεις ο μεγαλύτερος πρίγκιπας όλων».

Ο Γκούναρ Όρέθηκε σε δύσκολη θέση. Δεν μπορούσε να πειράξει τον Σίγουρδ

γιατί ήτανε αδελφοποι τοί, αν και θα του άρεσε να Όάλει χέρι στο θησαυρό. Ούτε ο Χόγκνι μπορούσε να κάνει κακό στον Σίγουρδ' στην πραγματικότητα εκείνος ένιωθε πιο δεσμευμένος από τον όρκο του από όσο ο Γκούναρ. Τότε ο Γκούναρ είχε μια ιδέα. Γιατί να μη Όάλουν το μικρότερο αδελφό τους, τον Γκούτορμ, να κάνει το φόνο; Αυτός δεν είχε σχέση με τον όρκο. Τα δυο αδέλ­

φια προέτρεψαν τον Γκούτορμ να κάνει το φόνο, προσφέροντάς του πλούτη και εξουσία. Του έδωσαν και μαγεμένο φαγητό (που ακούγεται ιδιαίτερα άνο­ στο) για να τον κάνουν να δεχτεί. Πρόσθεσε και η Γκρίμχιλντ την πειθώ της,

1

C 1

έ

)( )( σ

)( σ :π :π α

μ π

μ

Γ

και ο Γκούτορμ υπέκυψε. Ο Σίγουρδ ήταν ξαπλωμένος στο κρεΌάτι, ανύποπτος. Ο Γκούτορμ μπήκε

δύο φορές στο δωμάτιό του, αλλά ο Σίγουρδ ήταν ξύπνιος και είχε τόσο τρομακτική όψη που ο Γκούτορμ ξαναΌγήκε πανικοΌλημένος. Την τρίτη φορά όμως ο Σίγουρδ κοιμόταν, και ο Γκούτορμ τού έμπηξε το σπαθί του. Αυτός ξύπνησε με το χτύπημα, άρπαξε το σπαθί του και το πέταξε στον Γκούτορμ τη στιγμή που έΌγαινε τρέχοντας από την πόρτα. Τον πέτυχε και τον έκο-

98

ά· Π4

ΠΙ δι τc

ΘΕΟΙ ΚΑΙ ΗΡΩΕΣ

ψε στη μέση, και το πάνω μισό του έπεσε μέσα στο δωμάτιο, ενώ το κάτω μισό έξω. Η Γκούντρουν, που είχε αποκοιμηθεί στην αγκαλιά του Σίγουρδ, ξύπνησε οουτηγμένη στο αίμα και έοαλε τις φωνές. Ο Σίγουρδ πέθανε, κα­ τηγορώντας την Μπρύνχιλ ντ ότι ήταν υπεύθυνη για το θάνατό του, αλλά αναγνωρίζοντας ότι ήταν από καιρό γραμμένο να συμΟεί. Όταν η Μπρύν­ χιλντ άκουσε το γοερό θρήνο της Γκούντρουν, άρχισε να γελάει δυνατά. Μετά

έδωσε στον Γκούναρ να καταλάοει τις συνέπειες του φόνου: τώρα πια τα αδέλφια δεν θα είχαν την υποστήριξη του Σίγουρδ όταν ρίχνονταν στη μάχη. Καθώς ετοιμαζόταν η κηδεία του Σί γουρδ, η Μπρύνχιλ ντ μαχαιρώθηκε και ζήτησε να την οάλουν στη νεκρική πυρά μαζί του, με το σπαθί ανάμεσά τους,

όπως είχε γίνει τόσο καιρό πριν. Έτσι τελείωσε ο μεγάλος ήρωας, μετά από μια ζωή κινδύνων, δόξας και προδοσίας. (Οι οαγκνερικοί θα αναγνωρίσουν εδώ μεγάλο τμήμα της υπόθεσης του Ζίγκφριντ και του λυκόφωτος των θεών.) Τα τελευταία μέρη του

Volsunga saga

διηγούνται την τραγική μοίρα

της Γκούντρουν μετά το θάνατο του συζύγου της. Για λίγο καιρό κρυοόταν στην ερημιά, μετά έζησε εξόριστη στη Δανία. Εκεί τη ορήκαν τα αδέλφια της, φέρνοντας μαζί τους παρηγοριά για τα οάσανά της. Η Γκρίμχιλντ τής έδωσε ένα από τα μαγικά ποτά της για να ξεχάσει τις συμφορές της. Μετά, χωρίς πολύ τακτ, την αρραοώνιασαν με τον Άτλι, τον αδελφό της Μπρύν­ χιλντ, σχεδόν παρά τη θέλησή της. Ο Άτλι επιθυμούσε να αποκτήσει το θη­

σαυρό που είχε αφήσει πίσω του ο Σίγουρδ και που τώρα ορισκόταν στα χέρια των αδελφών. Προσκάλεσε τον Γκούναρ και τον Χόγκνι να τον επι­ σκεφτούν, έχοντας δόλο στο μυαλό του. Η Γκούντρουν προσπάθησε να τους προειδοποιήσει, αλλά δεν τα κατάφερε' τα αδέλφια είχαν γοητευτεί από την

πιθανότητα να κληρονομήσουν το οασίλειο του Άτλι. Έτσι πήγαν. Όταν αποοιοάστηκαν στη χώρα του Άτλι, η προδοσία αποκαλύφθηκε, αλλά ο Γκού­ ναρ και ο Χόγκνι πήγαν με θάρρος στο παλάτι του Άτλι. Εκεί διεξήγαγαν μάχη εκ παρατάξεως με τους άντρες του Άτλι, και όταν η αδελφή τους είδε πόσο σκληρά πιέζονταν, φόρεσε πανοπλία, πήρε ένα σπαθί και ρίχτηκε στη

μάχη στο πλευρό τους. Σκοτώθηκαν πολλοί στη μάχη, αλλά στο τέλος ο Γκούναρ και ο Χόγκνι πιάστηκαν και αλυσοδέθηκαν. Ο Άτλι έκανε μια προσφορά στον Γκούναρ. Θα του χάριζε τη ζωή αν

εκείνος του αποκάλυπτε πού ήταν κρυμμένος ο θησαυρός. «Πρώτα θα δω την καρδιά του αδελφού μου του Χόγκνι ξεριζωμένη από το σώμα του». Οι άντρες του Άτλι όμως έογαλαν την καρδιά ενός δειλού σκλάοου και την παρουσίασαν στον Γκούναρ ότι τάχα ήταν του Χόγκνι. Ο Γκούναρ δεν τους πίστεψε. Η καρδιά έτρεμε από τρόμο, έτσι όπως ποτέ δεν θα έτρεμε η καρ­

διά του αδελφού του. Έτσι έογαλαν την καρδιά του Χόγκνι, και όση ώρα το έκαναν αυτός γελούσε περιφρονητικά. Πήγαν την καρδιά στον Γκούναρ

99

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

και αυτός την αναγνώρισε. «Τώρα που δεν μπορεί να μιλήσει ο Χόγκνι, μόνο εγώ ξέρω πού είναι ο θησαυρός. Όσο ζούσε είχα τις αμφιΌολίες μου, μα τώρα

η απόφαση είναι όλη δική μου. Ο Ρήνος θα κρατήσει το χρυσάφι αυτό· οι Ούννοι δεν θα το φορέσουν ποτέ στα χέρια τους». Ο Άτλι έριξε τον Γκούναρ σε ένα λάκκο με δηλητηριώδη φίδια. Τα χέ­ ρια του ήταν δεμένα, αλλά η Γκούντρουν τού πέταξε μια άρπα και εκείνος

Αι

Α'

κατάφερε να γητέψει τα ερπετά παίζοντας με τα δάχτυλα των ποδιών του.

Άι

Τελικά πάντως τον δάγκωσε μια οχιά, και πέθανε.

Αι

Τόσο ο Άτλι όσο και η Γκούντρουν είχαν φίλους να θρηνήσουν, κανό­

Αι

νισαν λοιπόν μια κοινή κηδεία εν είδει συμφιλίωσης, ή τουλάχιστον έτσι νό­ μιζε ο Άτλι. Στο δείπνο η Γκούντρουν σέρΌιρε τις καρδιές των γιων που είχε αποκτήσει με τον Άτλι, ενώ είχε ανακατέψει το αίμα τους με το κρασί και

είχε διαμoρφώσ~ι τα κρανία τους σε κύπελλα. Μετά αυτή και ένας από τους γιους του Χόγκνι μαχαίρωσαν τον Άτλι και έΌαλαν φωτιά στο παλάτι. Χω­

ρίς αμφιΌολία, όταν μια γυναίκα φάει καρδιά δράκοντα, Όγάζει το χειρότε­ ρο εαυτό της. Και όμως, οι δυστυχίες της Γκούντρουν δεν είχαν τελειώσει ακόμη. Η όμορφη κόρη της, η ΣΌάνχιλ ντ, ήταν αρραΌωνιασμένη με τον γέρο Όασιλιά Γιόρμουνρεκ. Αυτός την υποψιάστηκε για απιστία και έΌαλε να τη ρίξουν

μπροστά στα άλογά του την ώρα που έτρεχαν· οι οπλές τους τη σκότωσαν. Εκδικούμενοι το θάνατο της αδελφής τους, οι εναπομείναντες γιοι της Γκού­ ντρουν πήγαν στο παλάτι του Γιόρμουνρεκ, τον έπιασαν και του έκοψαν τα χέρια και τα πόδια. Πριν τον σκοτώσουν φώναξε στους άντρες του να λιθο­ Όολήσουν τους δολοφόνους του, και έτσι χάθηκαν και εκείνοι. Ως τότε όμως,

Bc

Bc 6α

BC Bc ΒΌ

Βό

σύμφωνα με τον Σνόρι, το καταραμένο δαχτυλίδι, κληρονομιά του Φάφνιρ,

Βε

το είχαν ήδη κρύψει στα νερά του Ρήνου. «Και κανείς δεν το Όρήκε από

Βε

τότε».

ΒίΑ ΒίΑ

Βίϊ

Βίl Βί1 Βό

Βα Βή

Γέt Γιό

Γιό Γιό Για

Γκέ Γκιi ΓκΙ:

ΓκΌ

100

Ευρετήριο

Αδάμ της Βρέμης Αγκνάρ Άι

41, 57

49-50

76

Αίγιρ

26 9, 22-23, 26, 30-31, 33-34, 41,43,51,54,59,60,62, 64,75,76,84,85,87 Άλφχεϊμ 74 Άμμα 76 Άνγκρμποντα 9, 59 Άντ6αρι 86 Άντρεας 13 Άντχριμνιρ 79 Άσγκαρδ 15, 54, 57, 59, 62, 74 Ασκ 75 Άουνιορ 60 Άτλι 88, 89, 100 Αίσιρ

Βαίνερ

39 10,61,66 6αλκυρίες 29, 78, 79, 91 Βάλφορδ 71 Βαλχάλλα 21, 24, 29, 45, 61, 78, 79,96 Βάνιρ 9, 33-37, 40-41 Βάφθρουδνιρ 48 Βε 73, 75 Βερδάδι 74 Βίδαρ 81 Βίδριρ 28 Βίλι 10, 73, 75 Βίμουρ 52 Βίνταρ 10 Βόλοουνγκ 85, 88, 89, 90, 92 Βάλι

79,81,83,84 51-53 Γκερδ 9, 10, 36-38 Γκέρι 80 Γκέρουτους 53 Γκέφιον 10, 77 Γκιάλαρμπρου 80 Γκίαλπ 52-53 Γκίλινγκ 47 Γκίνουνγκαγκαπ 72, 73 Γκι~ 62, 80 Γκλίτνιρ 59 Γκόιτατυρ 78 Γκόντουλ 78 Γκόοφοθρ 13, 56, 63, 82 Γκούλινμπουρστι 41 Γκούναρ 88, 96-100 Γκούνγκιρ 67 Γκούνλοντ 45-47 Γκούντρουν 96-100 Γκουστ 86 Γκούτορμ 96, 98, 99 Γκραμ 83 Γκράνι 92, 94, 95, 97 Γκρέιπ 53 Γκριμ 44 Γκρίμνιρ 50 Γκρίμχιλντ 96, 98, 99 Γκρόα 55 Γκύλφι 23, 72, 75 Γκύμιρ 38 Γκέιροντ

Codex Regius 13, 24, 49, 60, 71, 75, 85

BaIdris draumar 60 Brisingamen 70

Έαρλ

Γέ6αρους

Έιτρι

Έδδα

76 76

Γιόρμουνρεκ

Έλι69

Έλντχριμνιρ

96

44, 49-51 Γκάγνραντ 49 Γκάλαρ 26, 28, 47 Γκάνγκλερι 21, 23, 44, 72-74,

Έυ6ιντ

Hαustl6ng

30-31 17-18, 45-46 HeimskringIa 31, 33, 38-40 ΗusdrάΡα 69 ΗΥmίskvίόά 55 44 30, 31 Θίαλφι 54, 55, 68 Θίοδολφ 30 Θοκ 62 Θορ 9, 12, 13, 14, 15, 16, 22, 25,41,43,51-58,59,62, 64,65,67,68,69,77,81 Θόρολφ 57, 58 Θόρκελ 53 Θουν 44 Θράικλ 76 Θρίδι 44 Θρυμ 15, 16 Θρύμχε'ίμ 24, 25, 30 Θεκρ

Θιάζι

Ίντα60λ

'Ιντουν

75 78

Καρλ

76 10,26,28, 33,47,64 77

Κράκι22

13-15, 24, 27, 88

Λέραδ

79

Λίντχολμ Χόγιε Λόγι

78

4

69

Λόδουρ ΕίrίksmάΙ

72, 84 9, 30, 59, 67, 85

79

Έμμετρη Έδδα Έμπλα

77

ΗάναmάΙ

Κουρ

Γιότουνχε'ίμ

Γκέιροντ

ΗάrbαrόόsΙίόό Ηαttαtάl20

Κ6άσιρ

Έλιααγαρ55

Γιούκι

29, 44, 78

67

Γιόρμουνγκατ

55 16, 60

GestaDanorum 31, 53, 65 Grίmnίsmάl 44, 49, 73, 74, 77, 79 Gylfαginning 20,23,27,41,43

Iotnar 10

Έιρικ Μπλόουδοξ

65

Fαfnismal 93 F6r Skirnis 36-38

75

Λόκι Λόιφεϋαροον

9, 15, 16, 18,

101

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

19,25,30,31,34,38,51, 52,54,59,60,61,63,64, 65,66,67-70,81,83,85, 86,87 Λόντφαφνιρ 17 Λοπτρ 59 Λύνγκ6ι 92 Lokasenna 18, 19, 34, 38, 54, 61 Μάγκνι

55 Μένια 22 Μίδγκαρδ 72, 73, 74, 75 Μίμινγκους 65 Μίμιρ 28, 33, 34, 74, 81 Μιόλνιρ 51, 54, 55 Μόδιρ 76 Μιρκ 38 Μούνιν 48 Μούσπελ 38, 72, 73, 81 Μπάλντερους 65, 66 Μπαλντρ 9, 27, 29, 31,49,59, 60-66, 80, 84, 85 Μπέργκελμιρ 73 Μπίλινγκ 45 Μπιορν 78 Μπίρκα 28 Μπόιγι 47, 48 Μπόλδερκ 48 Μπορ 73, 75 Μπόργκχιλ ντ 90, 91 Μπουρ 72 Μπουρι 73 Μπους 66 Μπράγι 9, 26, 29 Μπρίμιρ 83 Μπροκ 67, 68 Μπρύνχιλντ 94, 96-99

Ι

'ι

!

Όιν86 Όιντχουμλα

Όιρ6αντιλ

72 55

Όλαφ ο Δεντροκαθαριστής

39, 41 Οντ 10,36 Όντιν 9, 12, 13, 17, 18, 22-25, 26, 28, 29, 30, 33, 34, 35, 36,39,41,43-50,51,54, 57,59,60,61,62,64,68, 69,71,72,73,74,75,77, 78,79,80,81,82,83,85, 86, 87, 88, 89, 91, 92, 96 Οτρ 85 Ουν 44 Ουρδ 74 Ούτγκαρδ 68, 69,

10, 24, 25, 31 Σκίντμπλαντιρ 67 Σκίρνιρ 36, 37, 80 Σκόγουλ 78 Σκουλδ 74 Σκρύμιρ 68 Σλέιπνιρ 23, 25, 62, 92 Σνόρι Στούρλουσον 19,20,2227, 30, 31, 33, 34, 35, 36, 39,40,41,43,47,51,52, 53,54,56,59,61,64,6669,73,74,75,79,80,81, 83, 84, 85, 88, 100 Σουρτ 81, 83, Σούτουνγκ 26, 45, 46, 47, 48 Σύρτον 60 SkάΙdskαΡαrmάl

Παγκόσμιο Ερπετό Γιόρμουνγκαντ

9, 55, 56, 57, 60, 69, 81, 84, Πεζή Έδδα 19, 20, 22, 23, 25, 26,31,36,53,75,77,79, 85,88

Τρορ

Ράγκναρσκ

ΡοrsdrάΡα

12, 80, 81, 82

86 46 Ρέγιν 85, 87, 92-95 Ριγ 75, 76, 77,83 Ριντ 61, 66 Ρίντα 66

81 9, 62, 65, 66 Νέρθους 35, 39,40,41 Νίορδ 9, 10, 24, 31, 33, 35, 36, 38,40,41 Νίδχογκ 75 Νίφλχε'ίμ 72 Νόατουν 24 Νόρνες 74, 75 Ντρόιπνιρ 62, 66, 67 Νάννα

'ι

Νάstrδnd

\'1

!Ι

Όδινους

j

102

83

65, 66

XάMV'Y'1 Χάλφντ,

ΧάνιV'Y'1 Χαρ44

Χάραλν Χέιμιρ ς

Χέιμντα

76,

20, 26, 51, 67,

82 22 9, 18, 19,20,26,83

ftrymskvida 15, 39 51

Regίnsmάl RίgSΡuΙα

85, 86 75

Vαffin:ιόnίsmάl

24, 34, 48, 72, 81,84 Vellekla 28 Volsunga saga 85, 86, 88, 90, 91,92,96,99 VδΙUSΡά 25, 71, 72, 75, 77, 80, 81,83,84 Ύγκντρασιλ

Σάιχριμνιρ Σαν

79

44

74, 75

Ύμιρ

73 Ύνγκ6ι 78

44 Σ6άντιλφορι 25 Σδάνχιλ ντ 100 Σ6ίπαλ 44 Σί6υλλα 22 Σίγκε'ίρ 89, 90 Σίγκμουντ 29, 89, 90, 91, 92 Σίγκνυ 89, 90 Σίγκρουν 91 Σίγουρδ 92-99 Σίγυν 9 Σίνγκαστεϊν 69, 70 Σίνδρι 83 Σίνφιοτλι 90, 91 Σιφ 9, 22, 26

Φάδιρ

9, 59, 69

Φάφνιρ 85, 87, 92-95, 100 Φένια

Ι ι

Ι

('1

76

Φάρμποϊτι

22

Φένριρ 9, 12, 18, 19,20,29,60,

79,81 26, 28, 47 Φόλκσ6ανγκ 78 Φόρσετι 59 Φρέγια 10, 15, 16, 25, 34, 35, 36,78 Φρέκι 80 Φίαλαρ

Φρέυρ 10, 33, 34, 35, 36, 37, 38,

39, 40, 41, 57, 68, 81

(

Χάκον;

Ραν

Ράτι

9 61, Φρόδι 2

Χάκσν 1

Τόρπο

Τυρ

Φριγκ

Χάκον

70

Σάνγκεταλ

Νάγλφαρ

Ι

Σκάδι

Φριγκ

9, 22, 41, 48, 49, 50, 51, 61,62 Φρόδι20, 22, 39, 40, 41 Χάκον ο Καλός

78, 79 28 Χάκον Χάκοναρσον 20 Χάλινγκταλ 82 Χάλφνταν ο Μαύρος 40, 41 Χάνινγκ 8 Χαρ 44 Χάραλντ ο Ομορρφομάλλης 31, 40 Χέιμιρ 96 Χέιμνταλ 9, 16,59,69,70,75, 76,77,81,83 Χάκον του Λάντε

Χέιντρουν

Χόνιρ

Χελ

Χούγι

79 9, 54, 60, 62, 80 Χέλγκι 90, 91 Χέλμπλι ντι 44 Χέριαν 44 Χέρμοντ 62, 80 Χιάλμπερι 44 Χίαλπρεκρ 88 Χιντ 94, 96 Χιόρδις 92 Χλιδσκιαλφ 36, 64 Χόγκνι 96-100 Χοδ 9, 27, 61, 66 Χόδερους 65, 66 Χοδμπροδ 91

75, 85 68 Χούγιν 48 Χούνλαντ 92 Χρέιδμαρ 84, 85, 87 Χρίνγκχορνι 62 Χρόδρσ6ι τνιρ 19 Χρούνγκνιρ 54, 55 Χούνλαντ 88 Χούντινγκ 91, 92 Χρυμ 81 Χύροκιν 62 Χύμιρ 56, 57 Ynglingasaga 31, 40

...

103

----~--------