Σύμφωνο Ρίμπερντοπ-Μολότωφ

Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ 1. Οι τυφλοί νικητές Η χτεσινή επέτειος της ήττας του φασισμού φαίνεται πως έκατσε βαρειά στο στομάχι των σύγχρονων φασιστοειδών. Αφού ανακάλυψαν "ρετουσάρισμα" στην φωτογραφία όπου ο σοβιετικός στρατιώτης καρφώνει την σημαία με το σφυροδρέπανο στην οροφή τού Ράιχσταγκ (την δημοσιεύσαμε κι εδώ, στο χτεσινό μας κείμενο), ξαναθυμήθηκαν το "γερμανοσοβιετικό σύμφωνο μη επίθεσης", το γνωστό "Σύμφωνο ΜολότοφΡίμπεντροπ". Επειδή, όμως, η Ιστορία δεν γράφεται ούτε αποσπασματικά ούτε με αφορισμούς, ας δούμε με ψυχραιμία τι σόι πράμα είναι αυτό το σύμφωνο και πώς φτάσαμε σε δαύτο. Ένας από τους όρους τής Συνθήκης των Βερσαλλιών περιόριζε το μέγεθος του γερμανικού στρατού (την Ράιχσβερ) σε 100.000 άνδρες. Η Ράιχσβερ απαγορευόταν να διαθέτει αεροπλάνα, τανκς, βαρύ πυροβολικό, ακόμη και γενικό επιτελείο. Επίσης, απαγορευόταν η υποχρεωτική θητεία, οπότε αυτή η μικρή δύναμη θα έπρεπε να απετελείτο από μισθοφόρους. Αυτός ο περιορισμός θα στερούσε τον γερμανικό στρατό από εφεδρείες, οι οποίες είναι πλήρως απαραίτητες σε περίπτωση πολέμου. Τα παραπάνω μειονεκτήματα όξυναν την επινοητικότητα των γερμανών στρατιωτικών. Έχοντας περιθώρια επιλογών, λόγω του μικρού αριθμού, η ηγεσία τής Ράιχσβερ επέλεξε τα καλύτερα στοιχεία του παλαιού στρατού, τα εμπειρότερα στελέχη και τα πιο κοφτερά μυαλά. Ανάμεσά τους, για παράδειγμα, ήταν ο Χάιντς Γκουντέριαν, ο κορυφαίος θεωρητικός του μηχανοκίνητου πολέμου. Ήταν, ακόμη, ο Κουρτ Στούντεντ, ο οποίος έθεσε τις βάσεις του περίφημου σώματος των αλεξιπτωτιστών, παρ' ότι δεν διέθετε αεροπλάνα. Ήταν και ο Βάλτερ Ντόρνμπεργκερ, ο οποίος διέβλεψε μια "τρύπα" στην Συνθήκη των Βερσαλλιών: αφού κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο δεν είχαν χρησιμοποιηθεί ρουκέττες, δεν προβλεπόταν απαγόρευση χρήσης τους από την Ράιχσβερ. Κάπως έτσι, όταν ο Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία το 1933, βρήκε έναν μικρό μεν άριστα οργανωμένο και αποτελεσματικό δε στρατό. Λίγες μέρες αργότερα, μάζεψε τους διοικητές τής Ράιχσβερ και τους ανακοίνωσε την απόφασή του να ξεκινήσει ο επανεξοπλισμός της χώρας. Στην αρχή, όλα γίνονταν με άκρα μυστικότητα αλλά σύντομα ο Χίτλερ έγραψε την Συνθήκη των Βερσαλλιών στα παλιά του τα παπούτσια. Ο αριθμός των στρατιωτών άρχισε να αυξάνει ταχύτατα και οι παραγγελίες όπλων στο εξωτερικό δίνονταν μαζικά και απροκάλυπτα. Φυσικά, όλα αυτά δεν ήταν δυνατόν να περάσουν απαρατήρητα από τις ξένες κυβερνήσεις. Κι ενώ οι δυνάμεις της πρώην Αντάντ θα μπορούσαν να επέμβουν αμέσως και να βάλουν τα πράγματα στην θέση τους, ουδέν έπραξαν. Καθεμιά για τους δικούς της λόγους: - Η Πολωνία, η οποία θα έπρεπε να φοβάται περισσότερο αφού η "Δημοκρατία τής Βαϊμάρης" ουδέποτε αναγνώρισε τα γερμανοπολωνικά σύνορα που χάραξε η Συνθήκη των Βερσαλλιών, βολεύτηκε υπογράφοντας το 1934 με τον Χίτλερ ένα σύμφωνο μη επίθεσης. Έτσι, ξεφορτώθηκε τον Στάλιν, ο οποίος είχε προτείνει στους πολωνούς ένα σύμφωνο βοήθειας, σε περίπτωση που η Πολωνία δεχόταν επίθεση από

τους ναζί. - Η Γαλλία, με νωπές τις πληγές τού Α' Π.Π., δεν είχε όρεξη για καινούργιες σκοτούρες. Αντί να τραβήξει το αφτί τού Χίτλερ, προτίμησε να ολοκληρώσει την περίφημη Γραμμή Μαζινό (η οποία υποτίθεται ότι ήταν απαραβίαστη). Βέβαια, εξακολουθούσε να ισχύει το -πριν το Α' Π.Π. φτιαγμένο- Γαλλορωσσικό Σύμφωνο, το οποίο προέβλεπε αμοιβαία βοήθεια σε περίπτωση που μια από τις δυο χώρες προσβαλλόταν από την Γερμανία. Όμως, εκείνο το Σύμφωνο είχε υπογραφεί από τον τσάρο. Έτσι, τόσο η γαλλική αστική τάξη όσο και αρκετές ξένες κυβερνήσεις (Βρεττανία, Ρουμανία, Πολωνία κλπ), οι οποίες δεν ήθελαν με τίποτε τον Στάλιν ως σύμμαχο, φρόντισαν να το αδρανοποιήσουν. - Η Βρεττανία, πιστή στο δόγμα "διαίρει και βασίλευε", ανησυχούσε για τις ηγεμονικές τάσεις που έδειξε η Γαλλία μετά τον Α' Π.Π. και προτίμησε την πολιτική τής "ισορροπίας δυνάμεων" (balance of power): μια ισχυροποιημένη Γερμανία θα σήμαινε ταυτόχρονη εξασθένηση της γαλλικής ισχύος. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι ανάμεσα στα μέλη της βρεττανικής άρχουσας τάξης κέρδιζε συνεχώς έδαφος η ιδέα να ανακάμψει στρατιωτικά η Γερμανία ώστε να εναντιωθεί στους γάλλους. Έτσι, οι βρεττανοί δεν δίστασαν να παραβιάσουν την Συνθήκη των Βερσαλλιών, συνάπτοντας διμερή συμφωνία με το Γ' Ράιχ! Η συμφωνία υπεγράφη τον Ιούνιο του 1935 και επέτρεπε στους γερμανούς να αυξήσουν το μέγεθος του στόλου τους, με μόνη δέσμευση να μη ξεπεράσουν το μέγεθος το οποίο οι βρεττανοί θα εκτιμούσαν πως απειλούσε την υπεροχή τού δικού τους στόλου. Κάπως έτσι, λοιπόν, οι νικητές τού Α' Παγκοσμίου Πολέμου, μέσα από τα παραμορφωτικά αστικά τους γυαλιά, δεν κατάφεραν να δουν εγκαίρως τον κίνδυνο που σήμαινε για τον ελεύθερο κόσμο η στρατιωτική ενίσχυση του Χίτλερ. Αλλά τί γινόταν με την Σοβιετική Ένωση; Θα το δούμε αύριο.

2. Η ΕΣΣΔ σε κίνδυνο Κι ενώ η δύση κοιμόταν τον ύπνο τού δικαίου, στην Μόσχα οι ανησυχίες εντείνονταν. Η ελπίδα ορισμένων αιθεροβαμόνων πως το γερμανικό προλεταριάτο θα επαναστατούσε κόντρα στην αυξανόμενη ισχύ τού φασισμού, απορριπτόταν ασυζητητί από τους θεωρητικούς αναλυτές τού μαρξισμού, οι οποίοι ήσαν πεπεισμένοι -ορθώς- πως, με δεδομένο ότι η σοσιαλδημοκρατία στήριζε τους ναζί, τα λαϊκά στρώματα όχι μόνο δεν θα επαναστατούσαν αλλ' αντιθέτως θα συντάσσονταν με τον Χίτλερ. Παράλληλα, ο δαιμόνιος Στάλιν με το επιτελείο του είχαν κάνει φύλλο και φτερό το ευαγγέλιο του χιτλερισμού, δηλαδή το διαβόητο βιβλίο τού Χίτλερ Ο Αγών μου (Mein Kampf), όπου τα σχέδια του φύρερ εξετίθεντο πεντακάθαρα και δεν επιδέχονταν αμφισβητήσεων, όσον αφορούσε τις προθέσεις τού Χίτλερ απέναντι στην Σοβιετική Ένωση: αυτά τα σχέδια μιλούσαν ευθέως για εξάλειψη της μαρξιστικής ιδεολογίας. Παράλληλα, ο Χίτλερ απέκλειε κάθε περίπτωση επέκτασης της Γερμανίας προς την Μεσόγειο ή και προς τις βόρειες ακτές τής Αφρικής, ενώ επικεντρωνόταν σε αυτό που ανέκαθεν εθεωρείτο ως ουσία των γερμανικών επιδιώξεων: το Drag nach Osten, δηλαδή την επέκταση προς ανατολάς, εις βάρος των

σλαβικών λαών, ειδικώτερα δε των ρώσσων και των ουκρανών. Με σαφή την φιλοδοξία τού Χίτλερ να κερδίσει, για λογαριασμό της Γερμανίας εδάφη τής Σοβιετικής Ένωσης και όχι τμήματα των βρεττανικών ή γαλλικών αποικιών, η κατάσταση ήταν επικίνδυνη για τους σοβιετικούς. Εξ άλλου, κατά τον Α' Π.Π. οι γερμανοί είχαν νικήσει κατ' επανάληψη τα τσαρικά στρατεύματα, αφήνοντας πικρές αναμνήσεις και αίσθηση ταπείνωσης στους ρώσσους. Κι αν στο μεταξύ η ΕΣΣΔ είχε ισχυροποιηθεί στρατιωτικά και αναπτυχθεί βιομηχανικά, είχε να σκέφτεται όχι μόνο τους γερμανούς αλλά και τους ιάπωνες, οι οποίοι την αψηφούσαν ευθέως στην ανατολή, καταλαμβάνοντας την Μαντζουρία. Τότε ο Στάλιν συνέλαβε την ιδέα να προσεγγίσει όσες καπιταλιστικές χώρες μπορεί να αισθάνονταν ότι απειλούνταν από την ισχυροποίηση της Γερμανίας. Πρώτη του δουλειά ήταν να πλησιάσει τους γάλλους και να διερευνήσει τις προθέσεις τους σχετικά με την τήρηση της γαλλορωσσικής συμμαχίας, η οποία είχε συμφωνηθεί τόσο με την συμφωνία του 1891 όσο και με την στρατιωτική σύμβαση του 1892. Όμως, οι Γάλλοι (πιεζόμενοι ταυτόχρονα και από άλλες κυβερνήσεις, όπως είπαμε χτες) δεν είχαν καμμιά διάθεση να καθήσουν στο ίδιο τραπέζι με τον Στάλιν. Έτσι, βρήκαν ως πρόφαση για να "στρίψουν α λα γαλλικά" το ότι η εν λόγω συμμαχία είχε γίνει με την Ρωσσία, η οποία δεν υπήρχε πλέον ως αυτόνομο κράτος. Κατά βάθος, όμως, είχαν στον νου τους δυο πράγματα: πρώτον, αισθάνονταν ασφαλείς έναντι του οποπιουδήποτε γερμανικού κινδύνου, λόγω της περίφημης "Γραμμής Μαζινό" και, δεύτερον, ήσαν σίγουροι ότι ο Χίτλερ θα εκινείτο (αν εκινείτο) προς ανατολάς, οπότε δεν είχαν κανένα λόγο να σπεύσουν σε βοήθεια των κομμουνιστών. Επίσης, το καλοκαίρι του 1935 ο Στάλιν πέρασε προς όλα τα κομμουνιστικά κόμματα της δύσης (μέσω Κομιντέρν) την οδηγία να εγκαταλειφθεί η πολιτική σύγκρουσης με την σοσιαλδημοκρατία ή με άλλες αριστερές δυνάμεις και ταυτόχρονα να ενεργοποιηθούν διαδικασίες σύμπηξης Λαϊκών Μετώπων. Από πρώτη άποψη, η οδηγία δείχνει ως οπισθοχώρηση της επαναστατικής διαδικασίας. Όμως, η ιδέα τού Στάλιν ήταν να αποφευχθεί με κάθε τρόπο στην Ευρώπη η εδραίωση αντικομμουνιστικών ή φιλοφασιστικών κυβερνήσεων (πιθανών μελλοντικών συμμάχων τού Χίτλερ) και, παράλληλα, να προωθηθεί η άνοδος στην εξουσία κάποιων δυνάμεων που θα ήσαν διατεθειμένες να συμμαχήσουν με την ΕΣΣΔ. Στο μεταξύ, η σοβιετική διπλωματία είχε καταφέρει να γίνει δεκτή η χώρα στην Κοινωνία των Εθνών (τον πρόδρομο του σημερινού ΟΗΕ) το 1934, αλλά από το σημείο αυτό μέχρι το να θεωρηθούν οι κομμουνιστές ως επιθυμητοί σύμμαχοι η απόσταση ήταν αβυσσαλέα. Η δύση δεν καλόβλεπε την αύξηση των σοβιετικών εξοπλιστικών προγραμμάτων, φοβούμενη πως ο Στάλιν δεν θα χρησιμοποιούσε τα όπλα του μόνο κατά της Γερμανίας. Έτσι, η προσπάθεια του Στάλιν να ξυπνήσει τους μακαρίως κοιμωμένους ευρωπαίους έπεσε στο κενό. Οι νικητές τού Α' Π.Π. δεν πήραν χαμπάρι τον κίνδυνο ούτε όταν η Ιαπωνία χτύπησε την Μαντζουρία στις 19/9/1931, ούτε όταν η Ιταλία εισέβαλε στην Αιθιοπία στις 25/11/1935, ούτε όταν η Γερμανία με την Ιαπωνία υπέγραψαν στις 25/11/1936 σύμφωνο στρατιωτικής συνεργασίας κατά των χωρών-μελών της Κομμουνιστικής Διεθνούς (το γνωστό ως "Σύμφωνο Αντικομιντέρν"), το οποίο συνιστούσε απροκάλυπτη παραβίαση των όρων τής Συνθήκης των Βερσαλλιών. Όσο εκτιμούσαν πως η Γερμανία δεν συνιστούσε κίνδυνο παρά μόνο για την ΕΣΣΔ, όλα

ήταν καλά. Λένε πως ο Χίτλερ παραβίασε κατάφωρα την Συνθήκη των Βερσαλλιών και κακώς οι σύμμαχοι της πρώην Αντάντ δεν αντέδρασαν. Λάθος. Η Συνθήκη των Βερσαλλιών παραβιάστηκε με τις ευλογίες των συμμάχων, για να μη πούμε ότι παραβιάστηκε πρώτα απ' αυτούς. Στην ουσία, ο Χίτλερ δεν παραβίασε παρά μόνο...ανοιχτές πόρτες. Στο επόμενο σημείωμα θα επιχειρήσουμε μια σύντομη παρουσίαση του διπλωματικού πλέγματος από τα τέλη του 19ου αιώνα έως την άνοδο των ναζί στην εξουσία. Έτσι, θα καταλάβουμε καλύτερα το πώς παίχτηκε το παιχνίδι την περίοδο 1933-1939 αλλά θα έχουμε και την ευκαιρία να πούμε περισσότερα για την γαλλορωσσική συμμαχία, ικανοποιώντας όσους θα ήθελαν περισσότερα στοιχεία γι' αυτήν (σημειώστε ότι θα δυσκολευτείτε να βρείτε ιστορικό βιβλίο που να εγκαλεί τους γάλλους για την αδρανοποίηση αυτής της συμφωνίας).

3. Διπλωματικά παιχνίδια Για να βγάλουμε μια άκρη στο διπλωματικό κομφούζιο που επικρατούσε στην Ευρώπη εκείνης της εποχής, πρέπει να γυρίσουμε μερικές σελίδες πίσω στο βιβλίο τής Ιστορίας και να φτάσουμε στις αρχές του 1871, όταν η Πρωσσία κατανικά την Γαλλία, επιβάλλει υπέρογκες πολεμικές αποζημιώσεις στους ηττημένους και τους ακρωτηριάζει εδαφικά, προσαρτώντας την Αλσατία και την Λορραίνη (συνθήκη της Φρανκφούρτης, 1871). Στις 18/1/1871, ο παντοδύναμος Όθων Βίσμαρκ κηρύσσει την ίδρυση της Γερμανικής Αυτοκρατορίας. Οι Γερμανοί κυριαρχούν πλέον στην Ευρώπη, τόσο οικονομικά όσο και στρατιωτικά. Κύριο μέλημα της εξωτερικής πολιτικής τού Βίσμαρκ ήταν η αποφυγή σύμπηξης αντιγερμανικών συνασπισμών με την συμμετοχή τής Γαλλίας, κυρίως δε η αποτροπή γαλλορωσσικής προσέγγισης. Οι προσπάθειες του Βίσμαρκ ευοδώθηκαν στις 22/10/1873, όταν οι αυτοκράτορες της Γερμανίας, της Αυστροουγγαρίας και της Ρωσσίας υπέγραψαν τον "Πρώτο Σύνδεσμο των Τριών Αυτοκρατόρων". Έτσι, ο Βίσμαρκ κατάφερε να απομονώσει την Γαλλία και να φέρει στο πλευρό του τις δυο άλλες μεγάλες δυνάμεις τής Ευρώπης. Με δεδομένη την εχθρότητα ανάμεσα σε γάλλους και άγγλους, η Γαλλία βρέθηκε δίχως συμμάχους. Σύντομα, όμως, ο τσάρος Αλέξανδρος Β' τίναξε τον Σύνδεσμο στον αέρα, μιας κι έβλεπε ότι, μέσω αυτού, σύντομα η Γερμανία θα γινόταν παντοδύναμη και ανεξέλεγκτη. Τότε, το Βερολίνο στράφηκε προς την Βιέννη, με αποτέλεσμα την σύναψη της "Διπλής Συμμαχίας" στις 7/10/1879. Η "Διπλή Συμμαχία" είχε σαφή αντιρωσσικό χαρακτήρα, έστω κι αν αυτός ήταν μόνο αμυντικός (η μια χώρα θα βοηθούσε την άλλη σε περίπτωση ρωσσικής επιθέσεως αλλά όχι σε περίπτωση επιθέσεώς της κατά της Ρωσσίας). Προφανώς, επρόκειτο για έμμεση πίεση του Βίσμαρκ προς τον τσάρο, προκειμένου να επαναφέρει την Ρωσσία στο πλευρό του. Πράγματι, ο τσάρος επανήλθε και στις 18/6/1881 υπεγράφη ο "Δεύτερος Σύνδεσμος των Τριών Αυτοκρατόρων". Μ' αυτόν, ο μεν Βίσμαρκ εξασφάλιζε την ρωσσική ουδετερότητα σε περίπτωση γαλλογερμανικής σύρραξης, ο δε τσάρος εξασφάλιζε την μη ανάμειξη Γερμανίας και Αυστροουγγαρίας σε περίπτωση ρωσσοβρεττανικής

σύρραξης, λίαν αναμενόμενης λόγω των εντάσεων στην ανατολική Μεσόγειο και νοτίως τού Καυκάσου. Το 1882, ο Βίσμαρκ ολοκλήρωσε το πλάνο του, επεκτείνοντας την "Διπλή Συμμαχία" σε "Τριπλή", με την προσθήκη τής Ιταλίας. Η "Τριπλή Συμμαχία" απετέλεσε την ρίζα που ένωσε τις "κεντρικές δυνάμεις" κατά τον Α' Π.Π. αλλά και τον κορμό τού "Άξονα" κατά τον Β' Π.Π. Η βαλκανική κρίση τού 1885 οδήγησε στην κατάρρευση του "Δευτέρου Συνδέσμου" αλλά ο Βίσμαρκ κατάφερε να υπογράψει με τους ρώσσους την "Συνθήκη Αντασφαλίσεως" της 18/6/1887, η οποία ήταν τριετούς διαρκείας και προέβλεπε την τήρηση ευμενούς ουδετερότητας σε περίπτωση που μια από τις δυο χώρες ερχόταν σε ρήξη με άλλη μεγάλη δύναμη. Όμως, στις 18/3/1890 ο Βίσμαρκ εξωθείται σε παραίτηση και ο διάδοχός του (ο Γκέοργκ Λέο φον Καπρίβι) αρνείται την ανανέωση της Συνθήκης Αντασφαλίσεως. Χολωμένος ο τσάρος, στρέφεται προς την Γαλλία, η οποία αρπάζει την ευκαιρία. Το Παρίσι χρειάζεται την στήριξη των ρώσσων για την ανάκτηση της Αλσατίας και της Λορραίνης, ενώ η Μόσχα θέλει την συμπαράσταση των γάλλων στην προσπάθειά της να προσεταιριστεί τις σλαβόφωνες περιοχές των Βαλκανίων. Έτσι, στις 27/8/1891, οι δυο χώρες υπογράφουν συμφωνία συνεργασίας και στις 18/8/1892 στρατιωτική σύμβαση με σαφή αντιγερμανικό χαρακτήρα, ως αντιστάθμισμα στην Τριπλή Συμμαχία. Τα πράγματα άρχισαν να σκουραίνουν για την Γερμανία ενώ μαύρισαν περισσότερο στις 31/8/1907, όταν βρεττανοί και ρώσσοι υπέγραψαν συμφωνία διευθέτησης των διαφορών τους στην κεντρική Ασία. Κι όταν στις 8/4/1908 Αγγλία και Γαλλία υπέγραψαν την περίφημη "Εγκάρδια Συνεννόηση", η οποία έβαζε τέλος σε μια εχθρότητα που βάσταξε σχεδόν χίλια χρόνια, η Γερμανία αισθάνθηκε απομονωμένη και περικυκλωμένη. Ό,τι ακολούθησε την δολοφονία τού αρχιδούκα Φερδινάνδου το 1914, δεν ήταν παρά το χρονικό ενός προαναγγελθέντος πολέμου. Είναι σαφές ότι όλες οι συμφωνίες και συνθήκες που προαναφέραμε δεν υπογράφονταν με στόχο την διατήρηση της ειρήνης. Υπογράφονταν κάθε φορά επειδή εξυπηρετούσαν τα συμφέροντα των αρχουσών τάξεων κατά τις συγκεκριμένες χρονικές στιγμές. Έτσι γινόταν πάντοτε. Έτσι έγινε και με την Συνθήκη των Βερσαλλιών. Έτσι έγινε και με όλες τις διμερείς συμφωνίες που συνήφθησαν κατά τον μεσοπόλεμο. Αλλά θα συνεχίσουμε.

4. Οι συνθήκες του Α' Π.Π. Για να συμπληρώσουμε όσα λέγαμε χτες, επιβάλλεται να ρίξουμε μια ματιά στις συνθήκες που υπεγράφησαν με το τέλος τού Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Συνηθίζουμε να μιλάμε κυρίως για την Συνθήκη των Βερσαλλιών, επειδή αυτή ήταν που ρύθμιζε τις τύχες τής Γερμανίας, ενώ είναι ευρύτατη η παραδοχή πως αυτή η συνθήκη περιείχε πολύ σκληρούς όρους. Όμως, η αλήθεια είναι πως την Συνθήκη των Βερσαλλιών ακολούθησαν άλλες τέσσερις συνθήκες (όλες υπογραμμένες σε κάποιο παρισινό προάστιο), οι οποίες περιείχαν πολύ σκληρότερους όρους για τους ηττημένους. Βεβαίως, μιλάμε για την Συνθήκη τού Αγίου Γερμανού (με την Αυστρία), του Τριανόν (με την Ουγγαρία), του Νεϊγύ (με την Βουλγαρία) και των

Σεβρών (με την Τουρκία). Πρόκειται για συνθήκες-σφαγεία των ηττημένων συμμάχων τής Γερμανίας. Ούτε λίγο ούτε πολύ, μ' αυτές τις συνθήκες εξαφανίστηκαν οριστικά από τον χάρτη τρεις αυτοκρατορίες. Παράλληλα, έκαναν την εμφάνισή τους μια σειρά καινούργια κράτη, τα σύνορα των οποίων χαράχτηκαν εντελώς αυθαίρετα και δίχως να ληφθεί υπ' όψη η εθνοτική σύνθεση καθενός. Λες και οι νικητές το έκαναν επίτηδες, θέλοντας να ανάψουν εθνικιστικές φωτιές σε ολόκληρη σχεδόν την Ευρώπη από την επόμενη κιόλας μέρα. Και μάλιστα, εθνικιστικές φωτιές που θα υποδαυλίζονταν τόσο από την καταστροφή που άδηνε πίσω του ο πόλεμος όσο κι από την φτώχεια που θα ακολουθούσε. Για να αποφύγουμε τις πολλές λεπτομέρειες, αξίζει να δώσουμε τον λόγο στον γνωστό μας οικονομολόγο Τζων Μαίυναρντ Κέυνς, ο οποίος συμμετείχε στην συνδιάσκεψη που διαμόρφωσε τις παραπάνω συνθήκες ως οικονομικός σύμβουλος της Βρεττανίας (τότε ήταν αναπληρωτής υπουργός οικονομικών). Το 1919, λίγο μετά την υπογραφή των συνθηκών, ο Κέυνς εξέδωσε ένα βιβλίο με τίτλο "Οι οικονομικές συνέπειες της ειρήνης" (εκδόσεις Παπαζήση, 2009), όπου γράφει μεταξύ άλλων: "Το Συμβούλιο των Τεσσάρων δεν έδωσε καμμία σημασία σ΄ αυτά τα ζητήματα, καθώς άλλα είχαν στο νου τους: Ο Κλεμανσώ πώς να συντρίψει την οικονομική ζωή του εχθρού του, ο Λόυντ Τζωρτζ πώς να κλείσει μια συμφωνία για να επιστρέψει με κάτι που θα γινόταν αποδεκτό για μια εβδομάδα, ο Πρόεδρος πώς να μη κάνει τίποτε που δεν θα ήταν δίκαιο. Είναι εκπληκτικό το γεγονός, ότι τα θεμελιώδη προβλήματα μιας Ευρώπης που λιμοκτονούσε και διαλυόταν μπρος στα μάτια τους, ήταν το μόνο ζήτημα που δεν ήταν ικανό να διαγείρει το ενδιαφέρον των Τεσσάρων. Οι αποζημιώσεις ήταν η μόνη τους παρέκκλιση προ το χώρο της οικονομίας και τις προσέγγισαν σαν να ήταν πρόβλημα θεολογικό, πολιτικό, ψηφοθηρικό και, εν πάση περιπτώσει, από κάθε άλλη άποψη εκτός απ΄ αυτή που αφορούσε το οικονομικό μέλλον των Κρατών των οποίων το μέλλον διαχειρίζονταν (...) Οι άνθρωποι δεν είναι πάντοτε διατιθεμένοι να πεθάνουν ήσυχα. Διότι η λιμοκτονία, που σε ορισμένους φέρνει λήθαργο και την ανημπόρια της απόγνωσης, σε άτομα διαφορετικού ταμπεραμέντου προξενεί τη νευρική αστάθεια της υστερίας και τρελή απόγνωση. Κι αυτοί στην απελπισία τους μπορεί να ανατρέψουν τα υπολείμματα οργάνωσης και να καταποντίσουν τον ίδιο τον πολτισμό στη προσπάθειά τους να ικανοποιήσουν όπως μπορούν τις κυρίαρχες ανάγκες του ατόμου (...) Ποτέ δεν έχω νιώσει τόσο δυστυχισμένος όσο τις περασμένες δύο-τρεις εβδομάδες· η Συνθήκη ειρήνης είνα παράλογη και ανεφάρμοστη και δεν θα φέρει παρά δυστυχία..." Επειδή τούτα τα κείμενα έχουν στόχο την διερεύνηση της Συμφωνίας ΜολότοφΡίμπεντροπ, ας περιοριστούμε στα βασικά σημεία τής Συνθήκης των Βερσαλλιών, η οποία αφορούσε την Γερμανία ή, μάλλον, τσάκιζε την Γερμανία, εφ' όσον: - Αλσατία και Λορραίνη (περ. 2.000.000 κάτοικοι) αποδίδονταν στην Γαλλία. - Η επαρχία τού Βόρειου Σλέσινγκ (163.000 κάτοικοι) δινόταν στην Δανία. - Οι -σχεδόν αμιγώς γερμανικές- επαρχίες Πόζεν (σημ. Πόζναν) και Δυτική Πρωσσία (πάνω από 4 εκατ. κάτοικοι) χαρίζονταν στο νεοδημιουργούμενο κράτος Πολωνία, ώστε αυτό να έχει διέξοδο στην Βόρεια Θάλασσα. - Το ανατολικό τμήμα τής Άνω Σιλεσίας (965.000 κάτοικοι, στην συντριπτική τους πλειοψηφία γερμανόφωνοι) δινόταν επίσης στην Πολωνία. Η υπόλοιπη Άνω Σιλεσία (450.000 κάτοικοι) περνούσε στην Τσεχοσλοβακία. - Οι πόλεις Όυπεν και Μαλμεντύ, με την ευρύτερη περιοχή τους, περνούσαν στο

Βέλγιο. - Οι περιοχές τού Ζολντάου, της Βάρμιας και της Μασουρίας γίνονταν κι αυτές πολωνικά εδάφη. - Η βόρεια Ανατολική Πρωσσία (Μέμελ, 150.000 κάτοικοι) τέθηκε υπό γαλλικό έλεγχο και αργότερα αποδόθηκε στην Λιθουανία, δίχως δημοψήφισμα. - Η ανθρακοφόρα περιοχή τού Σάαρ αποδιδόταν για εκμετάλλευση στην Γαλλία, με τον όρο ότι σε 15 χρόνια θα γινόταν δημοψήφισμα για να αποφασίσουν οι κάτοικοι αν θέλουν να "κολλήσουν" με την Γαλλία ή με την Γερμανία. - Το λιμάνι Ντάντσυχ (σημ. Γκντανσκ) θα αποτελούσε ανεξάρτητο έδαφος, υπό την επίβλεψη της Κοινωνίας των Εθνών. - Όλες οι γερμανικές αποικίες χάνονταν: η Γερμανική Ανατολική Αφρική (Μπουρούντι, Ρουάντα, Τανγκανίκα) γινόταν βρεττανική, η Γερμανική Νοτιοδυτική Αφρική (σημ. Ναμίμπια) δινόταν στην Νότιο Αφρική, το Καμερούν και το Τόνγκο τα μοιράζονταν βρεττανοί και γάλλοι, η Γερμανική Σαμόα πήγαινε στην Νέα Ζηλανδία, η Γερμανική Νέα Γουινέα στην Αυστραλία και οι υπόλοιπες γερμανικές αποικίες του Ειρηνικού δίνονταν στην Ιαπωνία. - Τα -πλουσιώτατα- εδάφη τής δυτικής όχθης του Ρήνου, της Κολωνίας, του Κόμπλεντζ και του Μάιντζ θα παρέμεναν υπο συμμαχική στρατιωτική κατοχή. Κοντά σε όλα αυτά, η Γερμανία έχανε όλα τα εμπορικά της δικαιώματα με ξένες χώρες (Κίνα, Αίγυπτος, Μέση Ανατολή κλπ), αποδεχόταν την "πολεμική ενοχή" της, δήλωνε ότι ήταν η μόνη υπεύθυνη για τον πόλεμο και δεσμευόταν να καταβάλει όσες πολεμικές αποζημιώσεις τής επιδικάζονταν. Κι όλα αυτά ενώ η Συνθήκη τής αποστερούσε τις πιο πλουτοπαραγωγικές της περιοχές. Τα ίδια και χειρότερα πάθαιναν κι οι άλλοι χαμένοι τού πολέμου. Θα έλεγε κανείς ότι οι σύμμαχοι έβγαλαν το μένος τους κατά των γερμανών και θά 'πρεπε να αισθάνονταν ευτυχείς. Δυστυχώς, όμως, σύντομα απεδείχθη ότι ο Κέυνς είχε δίκιο: με την Συνθήκη, η παγκόσμια καπιταλιστική μηχανή έχανε ένα από τα σημαντικώτερα γρανάζια της (για παράδειγμα, η Γερμανία αποτελούσε προπολεμικά τον δεύτερο καλύτερο πελάτη τής Βρεττανίας) και άρχισε να ρετάρει. Δεν χρειάστηκε να περάσουν παρά μονάχα δέκα χρόνια για να μπουκώσει τελείως αυτή η μηχανή και να γνωρίσει ο πλανήτης την μεγαλύτερη οικονομική κρίση τού εικοστού αιώνα. Παράλληλα, η Συνθήκη των Βερσαλλιών οδήγησε σε ανατροπή των ενδοκαπιταλιστικών ισορροπιών. Πάνω στο ξεσκισμένο κορμί της Γερμανίας, οι αντιθέσεις εντάθηκαν. Γάλλοι και Άγγλοι καταλάβαιναν ότι σύντομα οι ΗΠΑ θα διεκδικούσαν τον πρωτεύοντα ρόλο στο σύστημα ενώ η Σοβιετική Ένωση δεν θ' αργούσε να αναδειχτεί σε επικίνδυνο αντίπαλο μέσω της εξάπλωσης του κομμουνισμού. Το σύστημα αναζητούσε εναγωνίως νέο σημείο ισορροπίας. Μπροστά σ' αυτά τα προβλήματα, ο καπιταλισμός δεν άργησε να επιλέξει διέξοδο: η Γερμανία έπρεπε να επανενταχθεί στο σύστημα. Κι αυτό φαινόταν πως θα μπορούσε να γίνει σχετικά εύκολα, μιας και η χώρα (όση είχε απομείνει, τέλος πάντων) δεν είχε γνωρίσει την ισοπέδωση του πολέμου και οι υποδομές της ήσαν αλώβητες: η Γερμανία συνθηκολόγησε δίχως να πατήσει στα εδάφη της εχθρικός στρατός.

5. Η δύση συμπαρίσταται στον Χίτλερ

Είναι σύνηθες να αποκαλούμε "παράφρονα" τον Χίτλερ, όταν αναφερόμαστε σ' αυτόν. Όμως, αυτός ο χαρακτηρισμός τού γερμανού δικτάτορα είναι μάλλον αποτυχημένος. Παρά την χαμηλή του μόρφωση και την ανύπαρκτη κουλτούρα του (ο φασισμός έχει ιδιαίτερη ροπή στο κιτς), ο Χίτλερ ήταν αρκετά έξυπνος για να καταλάβει πολύ νωρίς ότι το κεφάλαιο, γερμανικό και ξένο, τον χρειαζόταν. Τον χρειαζόταν για δυο λόγους. Πρώτον, για να επανεκκινήσει την γερμανική οικονομία, βοηθώντας να βρεθεί διέξοδος στα προβλήματα που είχε δημιουργήσει το κραχ τού 1929. Και, δεύτερον, τον χρειαζόταν ως αντίβαρο στην εξάπλωση του κομμουνισμού και στην επέκταση της σοβιετικής επιρροής στην Δύση. Το μόνο που όφειλε να κάνει αυτός από την μεριά του ήταν να επιβληθεί στο εσωτερικό της χώρας του και να ποδηγετήσει τις μάζες. Απτό παράδειγμα της συμπαράστασης που έδειξε η δύση στον Χίτλερ αποτελεί η στάση της στο αυστριακό πραξικόπημα του 1934. Εκείνη την εποχή, καγκελλάριος της Αυστρίας ήταν ο χριστιανοσοσιαλιστής Ένγκελμπερτ Ντόλφους. Ο Ντόλφους ήταν κατ' όνομα μόνο "σοσιαλιστής". Στην ουσία, είχε επιβάλει μια ιδιότυπη δικτατορία, την οποία οι κατοπινοί ιστορικοί ονόμασαν "αυστροφασισμό". Οι κύριοι στόχοι τού Ντόλφους ήταν δύο: η συντριβή τής αριστεράς (ακόμη και της μετριοπαθούς σοσιαλδημοκρατίας) και η αποτροπή τής ενσωμάτωσης της Αυστρίας στο Γ' Ράιχ, μια ενσωμάτωση που ευαγγελιζόταν ο -αυστριακής καταγωγής- Χίτλερ. Τον Ιούλιο του 1934, οι αυστριακοί εθνικοσοσιαλιστές, επιζητώντας την ένωση της χώρας τους με την Γερμανία, εκδήλωσαν πραξικόπημα, δολοφονώντας τον Ντόλφους. Τελικά, το πραξικόπημα δεν πέτυχε και οι εθνικοσοσιαλιστές εξουδετερώθηκαν από τον αυστριακό στρατό. Αν και το Βερολίνο δήλωσε ότι δεν είχε καμμιά σχέση μ' αυτά τα γεγονότα, οι δυτικοί αναλυτές δεν πείστηκαν. Όλα έδειχναν ότι το πραξικόπημα εντασσόταν σε μια προσπάθεια αναθεώρησης της συνθήκης των Βερσαλλιών. Παρά ταύτα, καμμία χώρα δεν κατηγόρησε ανοιχτά την Γερμανία. Η μοναδική αντίδραση ήρθε (τί ειρωνεία!) από την...φασιστική Ιταλία, η οποία καταδίκασε δριμύτατα το πραξικόπημα και κάλεσε την Γερμανία να αποφύγει οποιαδήποτε εμπλοκή. Σημείωση: Η αντίδραση της Ιταλίας είναι λογική. Πρόσφατα, ο Μουσσολίνι είχε προσαρτήσει την γερμανόφωνη περιοχή τού Νοτίου Τυρόλου, την οποία οι ιταλοί αποκαλούν Άλτο Άντιτζε. Ο ιταλός δικτάτορας φοβόταν πως, αν η Γερμανία ενωνόταν με την Αυστρία, ο Χίτλερ θα ζητούσε πίσω τα προσαρτημένα εδάφη. Δεύτερο και πιο τρανταχτό παράδειγμα της δυτικής συμπαράστασης στον Χίτλερ, ήταν η περίφημη "Αγγλο-Γερμανική Ναυτική Συμφωνία (Anglo-German Naval Agreement, AGNA), η οποία υπεγράφη στο Λονδίνο, στις 18 Ιουνίου 1935. Η εν λόγω διμερής συμφωνία όχι μόνο καταστρατηγούσε κατάφωρα την Συνθήκη των Βερσαλλιών αλλά έγινε και ερήμην των υπολοίπων δυνάμεων της πρώην Αντάντ. Πράγματι, οι άγγλοι προχώρησαν στην σύναψη της AGNA δίχως καν να ενημερώσουν (τουλάχιστον επίσημα) γάλλους και αμερικανούς. Το μόνο που τους ενδιέφερε ήταν να αναθερμάνουν τις οικονομικές τους συναλλαγές με την Γερμανία. Φυσικά, οι βρεττανοί "ξέχασαν" να ρωτήσουν ή, έστω, να ενημερώσουν και την Κοινωνία των Εθνών. Συνοπτικά, η AGNA επέτρεπε στην Γερμανία να αυξήσει την χωρητικότητα του πολεμικού της στόλου μέχρι το 35% του βρεττανικού, ποσοστό που ανέβαινε σε 45%

για τα υποβρύχια. Κι αν αυτά τα νούμερα δεν λένε πολλά έτσι σκέτα, αρκεί να πούμε πως, με αυτά τα ποσοστά, η Γερμανία πενταπλασίαζε την πολεμική ναυτική της δύναμη και ξεπερνούσε ακόμη και την Γαλλία. Έτσι, ο Χίτλερ θα κυριαρχούσε στην Βαλτική Θάλασσα, εμποδίζοντας την πιθανή σχετική ανάπτυξη των σοβιετικών. Όπως ήταν αναμενόμενο, η AGNA "άνοιξε" δουλειές για τα αγγλικά μονοπώλια, τα οποία άρχισαν να εφοδιάζουν την Γερμανία με πρώτες ύλες, στρατηγικά υλικά αλλά και πατέντες. Σύντομα, στο φαγοπότι πήραν μέρος και οι ΗΠΑ ενώ δεν άργησε και η Γαλλία να διεκδικήσει κομμάτι από την πίττα. Ο Χίτλερ είχε κάθε λόγο να χαμογελάει κάτω από το κολοβό μουστάκι του. Α! Παρά λίγο να ξεχάσω μια μικρή λεπτομέρεια. Εκ μέρους της Αγγλίας, την AGNA υπέγραψε ο υπουργός εξωτερικών σερ Σάμιουλ Χόαρ και εκ μέρους της Γερμανίας υπέγραψε ο ομόλογός του Γιόακιμ φον Ρίμπεντροπ...

6. Η φαρσοκωμωδία της Ρηνανίας Μ' αυτά και μ' αυτά, μπήκε το 1936. Ο Χίτλερ αντιμετωπίζει προβλήματα επιβολής στο ίδιο του το κόμμα, όπου αμφισβητείται πλέον η μονοκρατορία του. Μια σειρά διπλωματών καρριέρας, έμπειροι αξιωματικοί αλλά και κομματικά στελέχη πρώτης γραμμής διατυπώνουν σοβαρές επιφυλάξεις στην πρόθεση του αρχηγού να αμφισβητήσει έμπρακτα την Συνθήκη των Βερσαλλιών. Παρ' ότι έχει ξεκινήσει ήδη η ενίσχυση της Βέρμαχτ με αθρόες στρατολογήσεις, η στρατιωτική δύναμη της χώρας είναι ακόμη πολύ ασθενική και δεν επιτρέπει την δημιουργία προκλήσεων. Όμως, ο Χίτλερ είναι αποφασισμένος: θα ανακαταλάβει στρατιωτικά την Ρηνανία! Όπως είδαμε σε προηγούμενο σημείωμα, η Συνθήκη των Βερσαλλιών προέβλεπε την εκμετάλλευση της περιοχής από την Γαλλία επί 15 χρόνια και, κατόπιν, θα γινόταν δημοψήφισμα για να αποφασίσουν οι κάτοικοι αν θα έμεναν οριστικά με την Γαλλία ή θα επέστρεφαν στην Γερμανία. Μιας και βρισκόμαστε στο 1936, τα συμμαχικά στρατεύματα έχουν από καιρό αποχωρήσει και η περιοχή θα μπορούσε άνετα να ξαναγίνει γερμανική με ένα απλό δημοψήφισμα, αφού η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων της ήσαν γερμανοί. Αλλά ο Χίτλερ δεν αρκείται στις πολιτικές λύσεις. Έχει ανάγκη από μια επίδειξη ισχύος, προκειμένου να αναδειχθεί σ' αυτό που ονειρεύεται: σε πραγματικό αρχηγό, σε φύρερ. Εξ άλλου, με μια τέτοια επίδειξη θα αποδείξει στους γερμανούς ότι έχει χεσμένη την -τόσο ταπεινωτική γι' αυτούς- Συνθήκη των Βερσαλλιών. Έτσι, στις 7 Μαρτίου 1936 δίνει εντολή στα γερμανικά στρατεύματα να εισβάλουν στην Ρηνανία. Για την επιχείρηση, ο Χίτλερ κινητοποίησε τρεις στρατιές. Οι δυο απ' αυτές (με 5 μεραρχίες συνολικά) θα καταλάμβαναν την βόρεια Ρηνανία, με σχετικά μικρό κίνδυνο αφού η περιοχή συνορεύει με τις Κάτω Χώρες. Η τρίτη στρατιά, με 7 μεραρχίες συν μία εφεδρική, θα εισέβαλε στην νότια Ρηνανία, η οποία συνορεύει με την Γαλλία. Αλλά κι αυτή η στρατιά θα τηρούσε στάση αναμονής, ώσπου να πιστοποιηθούν οι διαθέσεις των γάλλων. Τον Ρήνο θα διάβαιναν μόνο 19 τάγματα πεζικού και 11 ίλες πυροβολικού, συνολικά 22.000 άνδρες. Φυσικά, οι δυνάμεις αυτές ήσαν εξαιρετικά μικρές για ένα τέτοιο εγχείρημα. Για να παρακάμψει τις επιφυλάξεις των αξιωματικών του, ο Χίτλερ υποστήριξε ότι στο

πλευρό των στρατιωτών του θα έμπαιναν και οι ντόπιοι πολιτοφύλακες, δηλαδή άλλα 38 τάγματα. Παράλληλα, έστειλε στα αεροδρόμια της Ρηνανίας μερικά καταδιωκτικά και βομβαρδιστικά διπλάνα (συνολικά 27 αεροσκάφη) και κινητοποίησε το σύνολο σχεδόν των 720 αρμάτων μάχης που διέθετε. Μόνο που αυτά τα άρματα ήσαν παντελώς άχρηστα σε μάχη, ως αμιγώς...εκπαιδευτικά. Από την πλευρά της, η Γαλλία διέθετε πάνω από 50 μεραρχίες πλήρως εξοπλισμένες. Αν αποφάσιζε να δώσει αποστομωτική απάντηση στον Χίτλερ, θα μπορούσε να στείλει αμέσως στην Ρηνανία πάνω από 200.000 άντρες, οι οποίοι θα "κατάπιναν" τους γερμανούς σε ελάχιστο χρόνο. Ανήσυχος, ο γερμανός υπουργός άμυνας, ο Βέρνερ φον Μπλόμπεργκ, διέταξε τα στρατεύματά του να μην εμπλακούν σε μάχη και να υποχωρήσουν αμέσως αν οι γάλλοι εκδήλωναν επίθεση. Παραδόξως, δεν συνέβη τίποτε. Η μοναδική εντολή που δόθηκε στα γαλλικά στρατεύματα ήταν να οχυρωθούν στην Γραμμή Μαζινό και...να περιμένουν (!), λες και η γαλλική ηγεσία φοβόταν εισβολή των γερμανών στην χώρα! Όπως αποκαλύφθηκε αργότερα, το γαλλικό γενικό επιτελείο πήρε αυτή την απόφαση επειδή εκτιμούσε πως οι γερμανοί διέθεταν 24 μεραρχίες πεζικού (!), μια ταξιαρχία ορεινών κυνηγών (!!), δυο μεραρχίες ιππικού και τρεις τεθωρακισμένες μεραρχίες (!!!), χώρια οι πολιτοφύλακες και οι Ες-Ες. Με δυο λόγια, κατά τους γάλλους επιτελείς, οι γερμανοί μπήκαν στην Ρηνανία με 790.000 άντρες και 1.800 τανκς, δηλαδή με δυνάμεις πολλαπλάσιες των γαλλικών! Αν δεν επρόκειτο κακοστημένη παράσταση, τότε επρόκειτο για καθαρή προδοσία. Στην ουσία, γάλλοι και άγγλοι γνώριζαν ότι η σύνθεση του ρηνανικού πληθυσμού ήταν σχεδόν αμιγώς γερμανική, οπότε το αποτέλεσμα του -προβλεπόμενου από την Συνθήκη των Βερσαλλιών- δημοψηφίσματος ήταν δεδομένο εκ των προτέρων. Προφανώς, λοιπόν, η φαρσοκωμωδία που σκηνοθετήθηκε στην Ρηνανία, σε πλήρη συνεννόηση των δυτικών δημοκρατιών με τον γερμανό δικτάτορα, είχε σκοπό την ενδυνάμωση του Χίτλερ και την απόλυτη επίβολή του τόσο στο κόμμα του όσο και στην χώρα του. Πράγματι, ο Χίτλερ βγήκε από την Ρηνανία παντοδύναμος. Είχε πετύχει την απόλυτη νίκη, δίχως να πέσει έστω μια ντουφεκιά. Ο πρώτος blumenkriege (= πόλεμος λουλουδιών) που κέρδισε η Βέρμαχτ, εκτόξευσε την δημοτικότητα του αρχιναζί στα ύψη και, παράλληλα, βούλωσε τα στόματα όσων τον αμφισβητούσαν. Η καθολική ισχύς τού πρώην δεκανέα με το αστείο μουστάκι ήταν πλέον αδιαμφισβήτητη σ' ολόκληρη την Γερμανία. Και μόλις τέσσερις μήνες αργότερα, αυτή η ισχύς θα μετριόταν και εκτός γερμανικών συνόρων...

7. Ο ισπανικός εμφύλιος Στο σημείο αυτό, αξίζει να σταθούμε για λίγο, προκειμένου για να ρίξουμε μια ματιά στο γεγονός που συντάραξε την Ευρώπη το 1936: τον ισπανικό εμφύλιο. Η λήξη του Α' Π.Π. δεν σήμανε ηρεμία για την Ισπανία, η οποία βίωνε μια διαρκή αναταραχή. Και δεν ήταν μόνο τα εθνοτικά προβλήματα (κυρίως το βασκικό και το καταλανικό) που συντηρούσαν αυτή την αναταραχή. Ήταν, κυρίως, η προσπάθεια της προπολεμικής αστικής εξουσίας να εμποδίσει την διαφαινόμενη ανατροπή της από

ένα ογκούμενο αριστερό (κατά βάση, περισσότερο αναρχιστικό παρά κομμουνιστικό) κίνημα. Η στρατιωτική δικτατορία υπό τον στρατηγό Μιγκέλ Πρίμο ντε Ριβέρα (1923-1930) δεν έλυσε κανένα πρόβλημα. Τελικά, οι επαναστάτες επεκράτησαν, η μοναρχία ανετράπη και το 1931 ιδρύθηκε η "Δεύτερη Ισπανική Δημοκρατία". Όμως, τα πράγματα κάθε άλλο παρά εύκολα ήσαν. Μη ξεχνάμε ότι στην Ευρώπη εξαπλώνονται και ριζώνουν τόσο ο κομμουνισμός στην ανατολή όσο και ο φασισμός στο κέντρο. Το χάσμα ανάμεσα σ' αυτούς τους διαμετρικά αντίθετους κόσμους βαθαίνει διαρκώς, δημιουργώντας πολώσεις τύπου "αντί-": οι αριστερές δυνάμεις (αναρχιστές, κομμουνιστές, σοσιαλιστές κλπ) ενώνονται υπό την προμετωπίδα τού "αντιφασισμού" ενώ οι υπόλοιποι (συντηρητικοί, μοναρχικοί, εθνικιστές, χουντικοί, μετριοπαθείς δεξιοί κλπ) συγκροτούν τον "αντικομμουνισμό". Και η Ισπανία, η χώρα των έντονων αντιθέσεων, δεν θα μπορούσε να εξαιρεθεί απ' αυτόν τον κανόνα. Η εξάπλωση της αριστεράς δεν ήταν δυνατόν να αφήσει ασυγκίνητους τους ισπανούς στρατιωτικούς, οι οποίοι επιχείρησαν να ανατρέψουν την δημοκρατία αλλά το πραξικόπημα που εκδηλώθηκε στις 10 Αυγούστου 1932 (υπό τον στρατηγό Σανχούρχο) απέτυχε. Αναθαρρημένη η αριστερά, άρχισε να οργανώνει την μεγάλη τελική επανάσταση, η οποία θα ανέτρεπε οριστικά τις παλιές αστικές δομές. Αυτή η επανάσταση ξέσπασε τον Οκτώβριο του 1934 και οι επαναστάτες νομιμοποιήθηκαν στην εξουσία με τις εκλογές που έγιναν τον Φεβρουάριο του 1936. Σ' αυτές τις εκλογές, το φασιστικό κόμμα τής Ισπανίας (η περίφημη "Φάλαγγα") δεν έβγαλε ούτε έναν βουλευτή! Οι αντικομμουνιστικές δυνάμεις τής Ισπανίας ανατρίχιασαν. Μαζί τους ανατρίχιασε όλη η "δημοκρατική" δύση. Άγγλοι και Γάλλοι έβλεπαν με τρόμο ότι δίπλα τους στήνεται μια καινούργια "Σοβιετία", όσο κι αν οι ακραιφνείς κομμουνιστές δεν αποτελούσαν παρά μια από τις συνιστώσες τού "Λαϊκού Μετώπου" που κυβερνούσε την Ισπανία. Όμως, το πάθημα του Σανχούρχο τούς είχε δείξει πως ένα απλό πραξικόπημα δεν ήταν δυνατόν να ανατρέψει μια κυβέρνηση η οποία είχε βαθειές ρίζες στον λαό. Έπρεπε να οργανωθεί κάτι πιο μεγάλο και πιο δραστικό. Έτσι κι έγινε. Στις 18 Ιουλίου 1936, ο στρατηγός Φράνκο εξαπέλυσε τις δυνάμεις του κατά της Δημοκρατίας. Με τους άγγλους και τους γάλλους να δηλώνουν "ουδέτεροι", η νόμιμη εξουσία μπορούσε να στηριχτεί μόνο στον δημοκρατικό λαό και στα όπλα που έστελνε ο Στάλιν. Από την άλλη, ο Φράνκο είχε την αμέριστη υποστήριξη του Μουσσολίνι, ο οποίος έθεσε στην διάθεση των ισπανών φασιστών το πολυπληθέστατο CTV (σώμα εθελοντών) και μια ισχυρή αεροπορική δύναμη ενώ διέταξε και το ιταλικό πολεμικό ναυτικό να προσφέρει κάθε δυνατή βοήθεια στους εθνικιστές. Παράλληλα, η Ιταλία ανεφοδίαζε αδιάκοπα τις φρανκικές δυνάμεις με όπλα και πολεμοφόδια. Τότε, ο Χίτλερ αποφάσισε να κάνει ένα πείραμα, στέλνοντας στην Ισπανία (στο πλευρό τού Φράνκο, φυσικά) την περίφημη "Λεγεώνα Κόνδωρ", μια μονάδα η οποία απετελείτο από ένα σμήνος αεροπλάνων και ένα μικρό σώμα στρατιωτών. Η "Λεγεώνα Κόνδωρ" έμεινε στην ιστορία χάρη στον Πικάσσο, μιας κι ήταν αυτή που κατέστρεψε την μικρή ισπανική πόλη Γκουέρνικα. Στόχος του Χίτλερ δεν ήταν τόσο να βοηθήσει τον Φράνκο (άλλωστε, τα σχέδια του Φύρερ δεν περιλάμβαναν την επέκταση της Γερμανίας τόσο νότια) όσο να "μετρήσει"

τις αντιδράσεις άγγλων και γάλλων. Μετά τον Α' Π.Π., ήταν η πρώτη φορά που γερμανικές ένοπλες δυνάμεις θα δραστηριοποιούνταν εκτός των γερμανικών συνόρων και έπρεπε να διερευνηθούν οι αντιδράσεις σε μια τέτοια ενέργεια. Προς μεγάλη ικανοποίηση του Χίτλερ, ουδεμία αντίδραση υπήρξε. Ούτε η Αγγλία ούτε η Γαλλία θεώρησαν ότι η Γερμανία έκανε κάτι κακό. Κανείς δεν είδε την παραμικρή παραβίαση της συμφωνίας των Βερσαλλιών. Το μόνο που έβλεπαν ήταν πως αυτό το "κακό" με τους αριστερούς στην Ισπανία, έπρεπε κάπου, κάπως και από κάποιους να σταματήσει. Το ότι αυτοί οι "κάποιοι" ήσαν οι τρεις μεγαλύτεροι φασίστες τής Ευρώπης, αποτελούσε μια απλή και αμελητέα λεπτομέρεια για τους "δημοκράτες" της δύσης.. Πάντως, από την συμμετοχή του στον ισπανικό εμφύλιο, ο Χίτλερ έβγαλε ένα πολύ απλό και χρήσιμο συμπέρασμα: όταν θα έφτανε η ώρα να επιτεθεί στην Σοβιετική Ένωση, κανένας στην δύση δεν θα διαμαρτυρόταν. Διάβολε! Αν δεν ήταν αυτός ο λόγος για τον οποίο τον άφηναν ανεξέλεγκτο να αλωνίζει, ποιός ήταν; Σήμερα, η μελέτη τής Ιστορίας έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο ισπανικός εμφύλιος, όσο κι αν απετέλεσε σημαντικώτατο γεγονός, δεν προκάλεσε τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ούτε έπαιξε ρόλο σ' αυτόν. Προσωπικώς, συμφωνώ με το πρώτο αλλά διαφωνώ -τουλάχιστον εν μέρει- με το δεύτερο. Το συμπέρασμα, στο οποίο αναφέρεται η προηγούμενη παράγραφος, ενθάρρυνε τον Χίτλερ να προχωρήσει στην υλοποίηση των σχεδίων του μια ώρα αρχύτερα. Αν στην Ισπανία έκανε πείραμα για να μάθει, στην Τσεχοσλοβακία θα έκανε εφαρμογή όσων έμαθε...

8. Το Άνσλους Όσο οι Αψβούργοι ηγούνταν μιας τεράστιας πολυεθνικής αυτοκρατορίας, οι αυστριακοί δεν πολυνοιάζονταν για την ένωσή τους με την Γερμανία. Όμως, όλα άλλαξαν μετά τον Α' Π.Π., οπότε και διαλύθηκε η Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία. Η νεοσύστατη Αυστριακή Δημοκρατία αριθμούσε λίγο πάνω από 6 εκατομμύρια κατοίκους αλλά υπήρχαν άλλα 4 εκατομμύρια αυστρογερμανοί στο -προσαρτημένο από την Ιταλία- νότιο Τυρόλο κι άλλα 3,5 εκατομμύρια που είχαν γίνει τσεχοσλοβάκοι υπήκοοι. Η αίσθηση πως η νέα Αυστρία δεν ήταν βιώσιμη (πολιτικά και οικονομικά) παγιωνόταν όλο και περισσότερο. Έτσι, στο πρώτο σύνταγμα της χώρας, το οποίο καταρτίστηκε τον Νοέμβριο του 1918, η Αυστρία αυτοανακηρυσσόταν ως "τμήμα τής Γερμανικής Δημοκρατίας". Όμως, κάτι τέτοιο δεν ήταν δυνατόν να γίνει αποδεκτό από τους νικητές τής Αντάντ, οι οποίοι είχαν στόχο να αποδυναμώσουν την Γερμανία όσο περισσότερο γινόταν, κομματιάζοντάς την και χαρίζοντας εδάφη και πληθυσμό σε άλλες χώρες. Πώς ήταν δυνατόν, λοιπόν, αυτοί οι νικητές να επιτρέψουν στην Γερμανία να "ρεφάρει" τις απώλειές της ενσωματώνοντας την Αυστρία; Μιλήσαμε ήδη, σε προηγούμενο σημείωμα αυτής της σειράς, για την δικτατορία Ντόλφους και για το εναντίον του πραξικόπημα εκ μέρους των αυστριακών εθνικιστών, το οποίο απέτυχε αν και κατάφερε να δολοφονήσει τον δικτάτορα. Στην εξουσία ανέβηκε ο Κουρτ φον Σούσνιγκ, ο οποίος όχι μόνο δεν κατέλυσε την

δικτατορία αλλά την ενίσχυσε κιόλας. Είναι χαρακτηριστικό ότι από τα πρώτα μελήματα του Σούσνιγκ ήταν η αποκατάσταση της μοναρχίας των Αψβούργων. Δυστυχώς για τον Σούσνιγκ, κάτι τέτοιο δεν το ήθελαν ούτε οι πρώην αυτοκρατορικοί υπήκοοι (ούγγροι, τσέχοι κλπ έτρεμαν στην ιδέα ανασύστασης της αυτοκρατορίας) ούτε οι ιταλοί (οι Αψβούργοι θα διεκδικούσαν το νότιο Τυρόλο) ούτε οι γερμανοί (η παλινόρθωση της μοναρχίας θα απομάκρυνε την ενσωμάτωση της Αυστρίας). Κι ενώ τα χρόνια περνούν και η Γερμανία έχει βάλει πλέον σε πλήρη κίνηση την οικονομία της (πάντοτε με τις ευλογίες τής δύσης), οι αυστριακοί δεν μπορούν με τίποτε να συνέλθουν από τις συνέπειες της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης τού 1929, έτσι όπως πιέζονται αφόρητα από την Γερμανία στον βορρά κι από την Ιταλία στον νότο. Παράλληλα, οι αυστριακοί ναζί όλο και δυναμώνουν, καταντώντας άσχημος βραχνάς για τον Σούσνιγκ. Τελικά, τον Ιούλιο του 1936, ο Σούσνιγκ υποχρεώνεται να υπογράψει τις "Συμφωνίες του Ιουλίου", όπου δηλώνεται ευθέως ότι η Αυστρία είναι "γερμανικό κράτος". Φτάνουμε στον Νοέμβριο του 1937. Σε κομματική συνεδρίαση, ο Χίτλερ ανακοινώνει στους συνεργάτες του την απόφασή του να δημιουργήσει την "μεγάλη Γερμανία" και, χρησιμοποιώντας τα όπλα, να την επεκτείνει ανατολικά, προς αναζήτηση "ζωτικού χώρου". Οι περισσότεροι συνεργάτες του αντιδρούν: σύμφωνα με τους υπολογισμούς τους, η Γερμανία δεν θα είναι έτοιμη για πόλεμο πριν από το τέλος του 1943. Ο Χίτλερ δεν σηκώνει κουβέντα. Ξεσπάει κρίση στην γερμανική ηγεσία και οι παραιτήσεις πέφτουν βροχή: Σαχτ (υπουργός οικονομίας), φον Νόυρατ (υπουργός εξωτερικών), φον Μπλόμπεργκ (στρατηγός, υπουργός άμυνας), φον Φριτς (στρατηγός, αρχηγός στρατού) κλπ. Το κύρος τού Χίτλερ δέχεται πλήγμα. Ο φύρερ ψάχνει αγωνιωδώς μια μεγάλη επιτυχία... Η Αυστρία! Στις 20 Φεβρουαρίου 1938, μιλώντας στο Ράιχσταγκ, ο Χίτλερ τονίζει: "Υπάρχουν σε όμορα κράτη δέκα εκατομμύρια γερμανοί που θέλουν να ενωθούν με την μητέρα πατρίδα αλλά κάποιοι θέλουν να τους στερήσουν το δικαίωμά τους να αναγνωριστούν ως γερμανοί. Αυτό είναι κάτι που δεν πρόκειται να το ανεχτώ". Μάλιστα δε, δεν παραλείπει να τονίσει πονηρά: "Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον αυστριακό καγκελλάριο για την κατανόησή του". Όμως, ο άμυαλος Σούσνιγκ δεν καταλαβαίνει το υπονοούμενο και τέσσερις μέρες αργότερα προκηρύσσει δημοψήφισμα. Επρόκειτο για ένα από τα πιο "στημένα" δημοψηφίσματα της Ιστορίας. Το ερώτημα για τους αυστριακούς ήταν: "Είστε υπέρ μιας Αυστρίας ελεύθερης, ανεξάρτητης, σοσιαλχριστιανικής, ενωμένης;" αλλά στα ψηφοδέλτια ήταν προτυπωμένο το "Ναι". Όποιος διαφωνούσε, έπρεπε να σβήσει το "Ναι" και να γράψει το "Όχι" με το χέρι του. Μόνο που στα ψηφοδέλτια προβλεπόταν και η συμπλήρωση των στοιχείων τού ψηφοφόρου (!!!) ενώ η συλλογή τους δεν γινόταν μέσω κάλπης αλλά θα μαζεύονταν από μέλη τού κυβερνώντος κόμματος!! Φυσικά, ο Χίτλερ δεν ήταν δυνατόν να καταπιεί την κοροϊδία. Έτσι, το πρωί της 10ης Μαρτίου προανήγγειλε ότι τα στρατευματά του θα εισέβαλαν στην Αυστρία μετά από 48 ώρες. Η προαναγγελία τής εισβολής είχε στόχο την διερεύνηση των αντιδράσεων της δύσης και, παράλληλα, λειτουργούσε ως προσκλητήριο ξεσηκωμού των αυστριακών εθνικοφρόνων.

Η ιστορία αυτής της εισβολής βγάζει πολύ γέλιο. Κατ' αρχάς, δεν υπήρχε...σχέδιο εισβολής! Απλώς, ο γερμανικός στρατός θα μαζευόταν στα σύνορα και, κάποια στιγμή, θα σήκωνε τις μπάρες και...θα έμπαινε. Επίσης, το γερμανικό επιτλείο δεν διέθετε στρατιωτικούς χάρτες τής Αυστρίας, οπότε οι γερμανοί διοικητές αναγκάστηκαν να κατασχέσουν από τα βιβλιοπωλεία...τουριστικούς χάρτες τής χώρας! Ακόμη, ο ανώτατος στρατιωτικός διοικητής δεν ήταν στην θέση του διότι...συμμετείχε σε άσκηση στην άλλη άκρη τής Γερμανίας! Και το καλύτερο: τα άρματα έμειναν καθ' οδόν από καύσιμα διότι στο σχεδιασμένο δρομολόγιο δεν είχαν προβλεφθεί σταθμοί ανεφοδιασμού! Ο Σούσνιγκ τα χρειάστηκε. Το πρωί τής 11ης Μαρτίου διέταξε γενική επιστράτευση αλλά η αδιαφορία των αυστριακών ήταν τόση ώστε, πριν νυχτώσει, η διαταγή ανακλήθηκε και ο Σούσνιγκ παραιτήθηκε. Στην θέση του, κατόπιν επιμονής τού Χίτλερ, διορίστηκε ο εθνικοσοσιαλιστής Ζάις Ίνκβαρτ, ο οποίος έμεινε στην θέση τού πρωθυπουργού για 24 ώρες. Δηλαδή, όσο χρειαζόταν για να ανοίξει τα σύνορα, να υποδεχτεί με λαϊκό πανηγύρι τους "εισβολείς", να οργανώσει στρατιωτική παρέλαση προς τιμή τού Χίτλερ και να υπογράψει την ένωση της χώρας του με την Γερμανία. Ήταν ο δεύτερος blumenkrieg (πόλεμος λουλουδιών) που κέρδιζε ο Χίτλερ. Πώς αντέδρασε η δύση σε όλα αυτά; Μα...δεν αντέδρασε! Με το πρόσχημα πως όλα έγιναν κεραυνοβόλα, οι "δημοκράτες" νικητές τού Α' Π.Π. βρέθηκαν -υποτίθεταιπρο τετελεσμένων γεγονότων και αναγκάστηκαν να δεχτούν την κατάσταση που διαμορφώθηκε, δίχως να προβάλουν την παραμικρή διαμαρτυρία (έτσι, για την τιμή των όπλων). Η ένωση Γερμανίας-Αυστρίας (το περίφημο Άνσλους) έγινε δίχως να ανοίξει μύτη και ο Χίτλερ έφτασε στο ζενίθ τής δημοτικότητάς του: είχε καταφέρει μέσα σε λίγες ώρες αυτό που δεν κατάφερε ποτέ ο Βίσμαρκ. Ήταν, πλέον, ο αδιαμφισβήτητος Φύρερ.

9. Ο ρόλος της Ιαπωνίας Ας αφήσουμε για λίγο τον Χίτλερ να απολαμβάνει την παντοδυναμία του και να καταστρώνει τα επόμενα σχέδιά του κι ας μεταφερθούμε στην πίσω πλευρά τού πλανήτη. Εκεί, στην Άπω Ανατολή, ο επεκτατισμός τής Ιαπωνίας παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Όταν οι ΗΠΑ έστελναν τον πλοίαρχο Πέρρυ (1853-1854) να "ανοίξει" την Ιαπωνία στις προκλήσεις τής εποχής, δεν ήταν δυνατόν να μαντέψουν πού θα κατέληγε όλο αυτό. Μετά από μια μεγάλη περίοδο μεταρρυθμίσεων (γνωστή ως Περίοδος Μέιτζι Meiji Period), η χώρα βγήκε τόσο ισχυρή και βιομηχανοποιημένη ώστε φιλοδοξούσε να γίνει κι αυτή αυτοκρατορία. Το πρόβλημα ήταν πως τα μόνα εδαφη που προσφέρονταν για επέκταση ήσαν τα κινέζικα και, όσο κι αν η Κίνα παρέμενε μια κλειστή και ανίσχυρη χώρα, όντας μακρυά από κάθε ιδέα εκσυγχρονισμού, δεν συνέβαινε το ίδιο με τις μεγάλες δυνάμεις τής εποχής: οι βρεττανοί είχαν καταλάβει την Βιρμανία και το Νεπάλ, οι γάλλοι την Ινδοκίνα και οι Ρώσσοι μεγάλες εκτάσεις τού Τουρκεστάν και της Σιβηρίας. Έτσι, οι ιάπωνες προσπάθησαν να στριμωχτούν κι αυτοί από δίπλα, αφαιρώντας από την Κίνα τον έλεγχο της Κορεατικής Χερσονήσου και της νήσου Φορμόζας.

Οι ευρωπαίοι δεν είδαν με καλό μάτι τον ιαπωνικό επεκτατισμό: οι ιάπωνες ήσαν "έγχρωμοι" και υπήρχε κίνδυνος να μιμηθούν το παράδειγμά τους οι άλλες "έγχρωμες" αποικίες, αμφισβητώντας την "λευκή ανωτερότητα". Από την μεριά τους, οι ιάπωνες καταλάβαιναν ότι υστερούσαν έναντι των πανίσχυρων δυτικών χωρών και φρόντισαν να συνάψουν συμμαχία με την Βρεττανία. Δεν είχαν, όμως, κανένα πρόβλημα να τα βάλουν με τους ρώσσους, οι οποίοι, αναζητώντας διέξοδο στον Ειρηνικό, είχαν καταφέρει να πάρουν από την Κίνα την βορειοανατολική επαρχία Αμούρ (απέναντι στην Ιαπωνία) ενώ ήλεγχαν και την Μαντζουρία. Η επιθυμία των ιαπώνων να καταλάβουν αυτά τα εδάφη οδήγησε στον ρωσσοϊαπωνικό πόλεμο του 1905, ο οποίος κατέληξε σε ταπεινωτική ήττα των τσαρικών δυνάμεων. Η ανησυχία των "λευκών" εντάθηκε και άρχισε να γίνεται λόγος για "κίτρινο κίνδυνο". Προσπαθώντας να διασκεδάσει αυτές τις ανησυχίες, η Ιαπωνία όχι μόνο διατήρησε την συμμαχία της με την Βρεττανία αλλά βγήκε και στο πλευρό τής Αντάντ κατά τον Α' Π.Π. Και κάπως έτσι, μετά τον πόλεμο οι ιάπωνες βρέθηκαν να κατέχουν όλες τις γερμανικές αποικίες στον Ειρηνικό αλλά και όλες τις εγκαταστάσεις τής Γερμανίας στην Κίνα. Την ίδια ώρα η Κίνα κατέρρεε. Στα υπολείμματα της παλιάς αυτοκρατορίας, το Κουόμιτανγκ (το κινεζικό εθνικιστικό κόμμα) δεν κατάφερε να κρατήσει ενωμένη την χώρα, η οποία διασπάστηκε σε κρατίδια διοικούμενα από πολέμαρχους. Αυτή η χαώδης κατάσταση έκανε τους ιάπωνες να ξερογλείφονται. Κι όταν το κραχ τού 1929 τσάκισε τις ιαπωνικές εξαγωγές και οι ΗΠΑ αποφάσισαν να κλείσουν τα σύνορά τους στους ιάπωνες μετανάστες, ξέσπασε η επεκτατική καταιγίδα: Το 1931, η Ιαπωνία εισέβαλε στην Μαντζουρία και δημιούργησε εκεί ένα κράτος-μαριονέττα, το Μαντζούκουο. Το 1932, οι ιάπωνες προσπάθησαν να καταλάβουν την Σαγκάη αλλά απωθήθηκαν. Το 1933 κατέλαβαν την επαρχία Τζεχόλ, μεταξύ Μαντζουρίας και Πεκίνου. Τότε ήταν που, επί τέλους, ξύπνησαν οι δυτικοί και κατάλαβαν ότι οι ιάπωνες μιλιταριστές είχαν βάλει σκοπό τους να καταλάβουν ολόκληρη την Κίνα. Με αντανακλαστικά Ραν-Ταν-Πλαν και δυο χρόνια καθυστέρηση, η Κοινωνία των Εθνών καταδίκασε την ιαπωνική επίθεση στην Μαντζουρία. Τα αφτιά των ιαπώνων δεν ίδρωσαν καθόλου: αν δεν τους ήθελαν οι άγγλοι κι οι γάλλοι, θα πήγαιναν με τους γερμανούς! Έτσι, τον Νοέμβριο του 1936, Γερμανία και Ιαπωνία υπέγραψαν το γνωστό Σύμφωνο Αντικομιντέρν, δηλαδή μια καθαρά αντικομμουνιστική συμμαχία. Παράλληλα, η Ιαπωνία κατήγγειλε τις συνθήκες της με την Βρεττανία και τις ΗΠΑ. Μη πιστεύοντας στο αξιόμαχο των σοβιετικών δυνάμεων, το καλοκαίρι του 1938 οι ιάπωνες εξαπέλυσαν επίθεση κατά της ρωσσικής επαρχίας Άπω Ανατολής (με πρωτεύουσα το Βλαδιβοστόκ) αλλά δεν κατάφεραν να νικήσουν. Την επόμενη χρονιά εξαπέλυσαν καινούργια επίθεση από την Μαντζουρία προς την Εξωτερική Μογγολία. Ήταν η γνωστή Μάχη του Τζαλτζίν-Γκολ, η οποία διήρκεσε από τον Μάιο ως τον Σεπτέμβριο του 1939 και κατέληξε σε ήττα του ιαπωνικού στρατού. Ξαφνικά, οι ιάπωνες κατάλαβαν ότι δεν μπορούσαν να τα βάλουν μόνοι τους με τους σοβιετικούς, οπότε η συμμαχία τους με το Γ' Ράιχ ήταν επιβεβλημένη. Ίσως να αναρωτιέται κάποιος γιατί οι δυτικοί δεν πήραν χαμπάρι έγκαιρα τον κίνδυνο που εγκυμονούσε ο ιαπωνικός μιλιταρισμός. Η απάντηση δεν είναι δύσκολη: για τον

ίδιο λόγο που άργησαν να πάρουν χαμπάρι και τον χιτλερικό κίνδυνο! Όσο ιάπωνες και γερμανοί τα βάζουν με τους κομμουνιστές και όσο οι δουλειές μαζί τους πάνε καλά, δεν υπάρχει πρόβλημα. Πάνω απ'όλα οι δουλειές! Μόνο που αυτές οι "δουλειές" συσπείρωσαν με την Γερμανία (μέσω του Συμφώνου Αντικομιντέρν) δυο ισχυρές χώρες (Ιταλία, Ιαπωνία), οι οποίες κατά τον Α' Π.Π. ανήκαν στην Αντάντ...

10. Το τσεχοσλοβακικό μόρφωμα Αν όλα όσα αναπτύξαμε ως εδώ "μυρίζουν" πόλεμο, λένε πως το πραγματικό προανάκρουσμα του επικείμενου πολέμου ήταν η διάλυση της Τσεχοσλοβακίας, η οποία επισημοποιήθηκε με την κατάπτυστη Συμφωνία του Μονάχου, του 1938. Όμως, πριν εξετάσουμε την διάλυση καθ' εαυτήν και πριν αναλύσουμε την εν λόγω Συμφωνία, επιβάλλεται να πούμε δυο λόγια για το παρασκήνιο αλλά και για τα αίτια που οδήγησαν στις τελικές εξελίξεις. Και, πρώτα-πρώτα, πώς προέκυψε το μόρφωμα που ονομάστηκε Τσεχοσλοβακία (όπως λέμε Αττικοβοιωτία); Εδώ έχουμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της βλακείας με την οποία αντιμετώπισαν οι νικητές τις συνθήκες τού Α' Π.Π. και διά της οποίας αναδύθηκαν από το πουθενά καινούργια κράτη στον ευρωπαϊκό χάρτη, με ανιστόρητα -ενίοτε δε και ασαφή- σύνορα και χαώδη -ενίοτε δε και ανύπαρκτοεθνοτικό χαρακτήρα. Στην περίπτωση της Τσεχοσλοβακίας, ας είναι καλά οι τσέχοι εθνικιστές, οι οποίοι ονειρεύονταν ένα δικό τους κράτος να γεννιέται από το πτώμα τής Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας. Και τα κατάφεραν, βγαίνοντας στον πόλεμο στο πλευρό τής Αντάντ. Μόνο που αυτό το κράτος, έτσι όπως σχεδιάστηκε με την συνεργασία των συμμάχων, είχε μόνο 45% τσέχους (περ. 7 εκατομμύρια) και οι υπόλοιποι ήσαν κυρίως γερμανοί (22%) και σλοβάκοι (15%) αλλά υπήρχαν και ευάριθμες κοινότητες πολωνών, ούγγρων και ουκρανών. Ωραίο αμάλγαμα! Από τη μια, η νέα χώρα ονομάστηκε Τσεχοσλοβακία, αποδεικνύοντας εμμέσως ότι τσέχοι και σλοβάκοι είναι δυο λαοί με ελάχιστα κοινά σημεία. Από την άλλη, οι αρχές της αρνούνταν πεισματικά να αναγνωρίσουν ως ιδιαίτερη εθνότητα τους γερμανούς, αντιμετωπίζοντάς τους ως τσεχοσλοβάκους πολίτες β' κατηγορίας. Μόνο που αυτοί οι γερμανοί δεν αποδέχτηκαν ποτέ την μοίρα που τους επιφύλαξε η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Δεν μπορούσαν να ξεχάσουν ότι οι περιοχές της Βοημίας και της Μοραβίας ανήκαν στην "Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους" από το 962 έως το 1806, περνώντας κατόπιν στην επικυριαρχία των Αψβούργων μέχρι το 1918. Κι αφού αυτά τα εδάφη ήταν γερμανικά επί χίλια σχεδόν χρόνια, πότε πρόλαβαν κι έγιναν "εθνικό λίκνο" των τσέχων; Εν πάση περιπτώσει, στην μεγάλη τους πλειοψηφία οι γερμανοί τής Τσεχοσλοβακίας ζούσαν συγκεντρωμένοι στην Σουδητία, μια περιοχή που απλώνεται κατά μήκος των συνόρων με την Αυστρία και την Γερμανία. Αυτό το γεγονός θα ήταν από μόνο του αρκετό για να ικανοποιηθεί το αίτημα των σουδητών να προσκυρωθεί η περιοχή τους είτε στην Αυστρία είτε στην Γερμανία. Οι τσέχοι, όμως επέμειναν ότι η περιοχή αυτή τους ανήκει και οι σύμμαχοι δεν τους χάλασαν το χατήρι.

Πάντως, με το τούτο και με το κείνο, η Τσεχοσλοβακία δεν μπόρεσε να ξεφύγει από την μοίρα όλων των "διάδοχων κρατών", δηλαδή των κρατών που γεννήθηκαν από την διάλυση των μεγάλων αυτοκρατοριών. Ήδη μιλήσαμε για την κόντρα της με Αυστρία και Γερμανία, σχετικά με το ζήτημα των σουδητών. Όμως, είχε μπελάδες και με την Ουγγαρία, τόσο λόγω της ουγγρικής μειονότητας (οι μαγυάροι ανέρχονταν στο 5% του πληθυσμού) όσο και λόγω του ότι η Ουγγαρία διεκδικούσε σημαντικό τμήμα της Σλοβακίας αλλά και ολόκληρη την Ρουθηνία (όπου, όμως, έμεναν κυρίως ουκρανοί). Όπως είχε προβλήματα και με την Πολωνία, η οποία διεκδικούσε την μικρή -αλλά πλούσια σε ορυκτά- περιοχή τού Τέσσεν. Προκειμένου να αντισταθεί στην πιέσεις, η τσεχοσλοβακική ηγεσία συμμάχησε με δύο άλλα "διάδοχα κράτη", τα οποία αντιμετώπιζαν κι αυτά προβλήματα με μειονότητες και με συνοριακές διαφορές, την Ρουμανία και την Γιουγκοσλαβία. Η συμμαχία αυτών των τριών κρατών ονομάστηκε "Μικρή Αντάντ" και απετέλεσε βασικό σύμμαχο της Γαλλίας στην κεντρική Ευρώπη και στα Βαλκάνια. Όμως, επειδή κάθε δράση φέρνει και μια αντίδραση, ήταν λογικό οι αντίπαλοι της "Μικρής Αντάντ" να στραφούν στον άλλο πόλο, με αποτέλεσμα Πολωνία και Ουγγαρία ν' αρχίσουν τα γλυκοκοιτάγματα προς το Βερολίνο... Στο επόμενο σημείωμα θα δούμε την διάλυση της Τσεχοσλοβακίας. Σήμερα, 75 χρόνια αργότερα, υπάρχουν ιστορικοί αναλυτές που λένε πως η εξαφάνιση της Τσεχοσλοβακίας ως κράτος το 1938 οφειλόταν στις χιτλερικές βλέψεις εναντίον της. Διαφωνώ. Τουλάχιστον, διαφωνώ με την απλότητα ενός συμπεράσματος που αφήνει πλήρως ακάλυπτη την δεύτερη -και οριστική- διάλυση της ίδιας χώρας το 1993. Τότε, δηλαδή, που δεν υπήρχε Χίτλερ...

11. Η Ευρώπη στα πρόθυρα του πολέμου Έχοντας κατά νου όλο το παρασκήνιο, έτσι όπως το εκθέσαμε στα προηγούμενα σημειώματα, οι εξελίξεις γίνονται εύκολα κατανοητές. Κατ' αρχάς, μόλις ανέβηκε στην εξουσία ο Χίτλερ, η πολυδιασπασμένη γερμανική κοινότητα της Σουδητίας άρχισε να συσπειρώνεται στο ναζιστικό Sudetendeutsche Partei (SDP - Κόμμα Γερμανών Σουδητών). Η Πράγα απάντησε με διώξεις και λήψη μέτρων καταστολής κατά των γερμανοσουδητών. Παράλληλα, η Τσεχοσλοβακία υπέγραψε σύμφωνο αμοιβαίας στρατιωτικής βοήθειας με την ΕΣΣΔ. Κι ο μεν Στάλιν την χρειαζόταν αυτή την συμφωνία με μια σύμμαχο της Γαλλίας, προκειμένου να πιέσει το Παρίσι να δεχτεί την αναβίωση των γαλλορωσσικών συμμαχιών τού 19ου αιώνα, όμως η Πράγα δεν κέρδισε τίποτε απ' αυτήν: για να φτάσουν τα ρωσσικά στρατεύματα σε τσεχοσλοβακικό έδαφος θα έπρεπε να περάσουν είτε από ρουμανικά είτε από πολωνικά εδάφη, πράγμα αδύνατο γιατί Βαρσοβία και Βουκουρέστι είχαν ξεκαθαρίσει ότι δεν θα επέτρεπαν τέτοια διέλευση. Αντίθετα, μάλιστα, αυτή η συμφωνία τροφοδότησε την γερμανική προπαγάνδα, η οποία έσπευσε να παρουσιάσει την Τσεχοσλοβακία ως...προκεχωρημένη βάση των κομμουνιστών! Τότε, οι τσέχοι στράφηκαν για βοήθεια στην Γαλλία. Όμως, το μόνο που εισέπραξαν ήταν η συμβουλή να κατασκευάσουν την δική τους Γραμμή Μαζινό. Η χώρα είχε

αυτή την δυνατότητα, μιας και διέθετε την μεγαλύτερη εξοπλιστική βιομηχανία τής κεντρικής Ευρώπης. Επί Αυστροουγγαρίας, όλη η βαρειά οπλική βιομηχανία τής αυτοκρατορίας βρισκόταν στην Βοημία και την Μοραβία. Αυτή η βιομηχανία όχι μόνο είχε διατηρηθεί αλλά είχε επεκταθεί περισσότερο, κατασκευάζοντας πλέον και τεθωρακισμένα άρματα και μαχητικά αεροσκάφη. Λογικά, λοιπόν, αυτή η αυξανόμενη τσεχική στρατιωτική ισχύς δαιμόνιζε τους γερμανούς. Το πρόβλημα που αντιμετώπιζε ο πρωθυπουργός Έντβαρντ Μπένες (φανατικός τσέχος εθνικιστής, ο "πατέρας της ανεξαρτησίας") ήταν τεράστιο. Τα μήκους 1.545 χλμ σύνορα με την Γερμανία είχαν γίνει 2.103 χλμ μετά το Άνσλους ενώ δεν ήσαν λιγότερο επικίνδυνα ούτε τα 832 χλμ συνόρων με την Ουγγαρία ούτε τα 948 χλμ συνόρων με την Πολωνία. Όσο κι αν ο τσεχικός στρατός ήταν ο καλύτερα οπλισμένος σ' όλη ατή την περιοχή, ήταν φανερό πως δεν θα μπορούσε να υπερασπίσει μόνος του σχεδόν 4.000 χιλιόμετρα επικίνδυνων συνόρων. Οι λύσεις που είχε ο Μπένες ήταν δυο: ή να δεχτεί τα αιτήματα των σουδητών και να τους παραχωρήσει πλήρη αυτονομία (ακόμη και ένωση με το Γ' Ράιχ) ή να μπει σε πόλεμο, προκαλώντας την ανάμειξη άγγλων, γάλλων και σοβιετικών. Στις δημοτικές εκλογές στα τέλη Μαΐου του 1938, το SDP ακολούθησε πολιτική όξυνσης (προφανώς, υποκινούμενο από τον Χίτλερ). Σύντομα, οι συγκρούσεις εξελίχθηκαν σε αιματοχυσίες, καθώς η Πράγα χρησιμοποίησε όπλα κατά των σουδητών. Ο Μπένες, φοβούμενος γερμανική εμπλοκή, έστειλε 200.000 στρατιώτες στα σύνορα με την Γερμανία. Αυτή η αψυχολόγητη κίνηση έκανε τον Χίτλερ να τα πάρει στο κρανίο: κι αν ακόμη δεν ήθελε να επιτεθεί, τώρα έπρεπε να το κάνει για να μη τον θεωρήσουν δειλό. Όταν στις 22 Μαΐου το SDP μάζευε το 90% των σουδητικών ψήφων, ο Χίτλερ όριζε την 1η Οκτωβρίου ως ημερομηνία εισβολής στην Τσεχοσλοβακία. Πολλοί πίστεψαν ότι ο Χίτλερ είχε τρελλαθεί: όχι μόνο θα τα έβαζε με τον ισχυρότερο αντίπαλο που θα μπορούσε να διαλέξει αλλά τον προειδοποιούσε κιόλας μήνες πριν! Η γερμανική στρατιωτική ηγεσία κόντεψε να πάθει ομαδική αποπληξία ενώ κάποιοι δεν δίστασαν να ρίξουν την ιδέα τής ανατροπής τού δικτάτορα. Η βασική τους ένσταση ήταν ότι η εισβολή θα κρατούσε πολλές βδομάδες και στο μεταξύ οι γάλλοι θα έμπαιναν από τα δυτικά. Αντί για απάντηση, ο Χίτλερ έδωσε εντολή να ξεκινήσει αμέσως η κατασκευή οχυρών στα γαλλογερμανικά σύνορα, με την πομπώδη ονομασία Westwall (Δυτικό Τείχος) ή Siegfriedwall (Τείχος Ζήγκφρηντ). Στο μεταξύ, οι σουδήτες γερμανοί ξεκίνησαν κανονικό αντάρτικο κατά του τσεχοσλοβακικού στρατού. Τα καθημερινά βίαια γεγονότα αναμεταδίδονταν κι αναπαράγονταν σ' όλον τον κόσμο. Στις εφημερίδες άρχισαν να εμφανίζονται ειδήσεις για επιστρατεύσεις στον γαλλικό στρατό και στο βρεττανικό ναυτικό. Όλα μύριζαν μπαρούτι. Η Ευρώπη έδειχνε να οδεύει ολοταχώς σε πόλεμο... Στην Αγγλία, επί κεφαλής της κυβέρνησης βρίσκεται ο συντηρητικός Άρθουρ Νέβιλ Τσάμπερλαιν. Στην Γαλλία, ομόλογός του είναι από τον Απρίλιο ο ριζοσπάστης Εντουάρ Νταλαντιέ, μέχρι τότε υπουργός πολέμου. Παρά τις -υποτιθέμενεςπολιτικές διαφορές τους, οι δυο ηγέτες συμφώνησαν να ακολουθήσουν κοινή γραμμή. Είχαν ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα να επιλύσουν, προκειμένου να πάρουν σωστές αποφάσεις: με βάση το σύμφωνο του 1935, ποιά στάση θα κρατούσε η ΕΣΣΔ

αν ο Χίτλερ χτυπούσε την Τσεχοσλοβακία; Το πρόβλημα ήταν πράγματι σοβαρό. Οι δυο πρωθυπουργοί γνώριζαν ότι οι χώρες τους (βοηθούντος και του κραχ) δεν είχαν ακόμη ανακάμψει απολύτως από τις καταστροφές τού Α' Π.Π. και ήταν σίγουρο ότι ένας καινούργιος πόλεμος θα τις αποδυνάμωνε σχεδόν τελείως. Αν, λοιπόν, η ΕΣΣΔ αποφάσιζε να αναμειχθεί, ο κίνδυνος διάδοσης του κομμουνισμού στην δύση θα γινόταν μεγάλος. Συνεπώς, Αγγλία και Γαλλία έπρεπε να κάνουν κάτι αμέσως. Αλλά τί; Τελικά, η λύση στο πρόβλημα βρέθηκε και, μάλιστα, ήταν απλούστατη. Θα την δούμε στο επόμενο σημείωμα.

12. Η διάλυση της Τσεχοσλοβακίας Αφήσαμε χτες Τσάμπερλαιν και Νταλαντιέ να ξύνουν τις κούτρες τους προκειμένου να βρουν λύση στο τσεχοσλοβακικό πρόβλημα δίχως να γίνει πόλεμος. Κι η λύση φάνηκε καθαρά, μόλις οι δυο ηγέτες έκαναν έναν απλούστατο συλλογισμό: Όταν εμείς, το 1919, ανάβαμε πράσινο φως για την δημιουργία τής Τσεχοσλοβακίας, το κάναμε με την σκέψη πως κάποτε ο τσεχοσλοβακικός στρατός θα μπορούσε να αποδειχθεί πολύτιμος σύμμαχος. Σήμερα, ο Μπένες πάει να γυρίσει τα πράγματα ανάποδα και μας παρασύρει σε πόλεμο προκειμένου να διατηρήσει την χώρα του άθικτη. Όμως, αφού εμείς ήμασταν που φτιάξαμε αυτη την χώρα, εμείς είμαστε και οι μόνοι που μπορούμε να αποφασίσουμε για τα σημερινά ή τα αυριανά της σύνορα. Έτσι, λοιπόν, ο Τσάμπερλαιν συνέστησε επιτροπή, η οποία μελέτησε το σουδητικό πρόβλημα και σύστησε στην Πράγα να ικανοποιήσει τα αιτήματα της γερμανικής μειονότητας. Ο ίδιος ο βρεττανός πρωθυπουργός ταξίδεψε δυο φορές στο Βερολίνο (15 και 22 Σεπτεμβρίου) με σκοπό να μεταπείσει τον Χίτλερ. Εις μάτην. Ο Χίτλερ είχε καπριτσώσει... ο Μπένες ούτε ν' ακούσει για υποχώρηση... κι από δίπλα ούγγροι και πολωνοί να αβαντάρουν την Γερμανία, προσδοκώντας ν' αρπάξουν κι αυτοί το μερίδιό τους από την διαφαινόμενη διάλυση της Τσεχοσλοβακίας. Κι ενώ η 1η Οκτωβρίου (η προαναγγελμένη ημέρα τής γερμανικής εισβολής) πλησίαζε και ο πόλεμος έδειχνε αναπόφευκτος, η λύση δόθηκε από τον...Μουσσολίνι! Ως από μηχανής θεός, ο ιταλός δικτάτορας πήρε την πρωτοβουλία να συγκαλέσει συνάντηση κορυφής στο Μόναχο, στις 29 Σεπτεμβρίου 1938, δηλαδή μόλις 48 ώρες πριν την έναρξη του πολέμου. Αλήθεια, τί δουλειά είχε ο Μουσσολίνι να παραστήσει τον μεσάζοντα, έναν ρόλο που έτσι κι αλλοιώς ούτε του πήγαινε ούτε τον ξανάπαιξε ποτέ στην ζωή του; Από πού κι ως πού ο φασίστας δικτάτορας της Ιταλίας αναγορεύθηκε -με τις ευλογίες των "δημοκρατών" της δύσης- σε διαιτητή τής...ειρήνης; Πώς "ξεχάστηκε" το γεγονός ότι από τον Δεκέμβριο τού 1937 η Ιταλία έχει αποχωρήσει από την Κοινωνία των Εθνών; Πώς και δεν υπολογίστηκε ότι δεν έχουν περάσει ούτε 3 χρόνια από τον Οκτώβριο του 1935, όταν οι ιταλοί κυρίευαν την Αβησσυνία; Και με ποια ιδιότητα θα συμμετείχε η Ιταλία σε διαπραγματεύσεις για την τύχη τής Τσεχοσλοβακίας; Σύμφωνα με τις σημερινές, ψύχραιμες εκτιμήσεις των ιστορικών αναλυτών, ο Μουσσολίνι επιστρατεύτηκε από τους ενδιαφερόμενους (Χίτλερ, Τσάμπερλαιν και Νταλαντιέ), ώστε κανείς απ' αυτούς να μη χρεωθεί την "ρετσινιά" τού υποχωρητικού ή του συρόμενου σε διαπραγματεύσεις.

Λεπτομέρεια με σημασία: Οι προτάσεις που υποτίθεται πως παρουσίασε ο Μουσσολίνι, είχαν συνταχθεί από το επιτελείο τού Χίτλερ. Πώς πάει η σειρά, δηλαδή; 15/9 πάει ο Τσάμπερλαιν στο Βερολίνο, 22/9 ξαναπάει ο Τσάμπερλαιν στο Βερολίνο, 29/9 έχει ο Μουσσολίνι προτάσεις ετοιμασμένες από τους γερμανούς... Μάλιστα. Σ' εκείνη την συνάντηση δεν κλήθηκε να πάρει μέρος ο Μπένες! Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία και Ιταλία θα αποφάσιζαν για την τύχη τής Τσεχοσλοβακίας αλλά δεν κρίθηκε αναγκαίο να προσκληθεί στις συζητήσεις ο πρωθυπουργός τής υπό διάλυση χώρας! Τελικά, η Συμφωνία του Μονάχου αποφάσισε: η Τσεχοσλοβακία έπρεπε να παραδώσει την Σουδητία στο Γ' Ράιχ και ταυτόχρονα έπρεπε να βρεί λύση στις διαφορές της με Πολωνία και Ουγγαρία. Τότε μόνο κλήθηκε ο Μπένες να προσυπογράψει το τελικό πόρισμα. Μη αντέχοντας τέτοια προσβολή, ο Μπένες παραιτήθηκε και στην θέση του πήγε ένα ανδρείκελο, του οποίου το όνομα έχει γίνει καλαμπούρι μέχρι σήμερα. Τον έλεγαν Χάχα... Σύμφωνα με τους όρους τής Συμφωνίας του Μονάχου, ο τσεχοσλοβακικός στρατός θα έπρεπε να αποσυρθεί μέσα σε δέκα μέρες από τα υπό παραχώρηση εδάφη. Καθώς, λοιπόν, τα κυβερνητικά στρατεύματα εγκατέλειπαν την μια περιοχή μετά την άλλη, οι γερμανοί στρατιώτες που έπαιρναν την θέση τους γίνονταν δεκτοί με λουλούδια και ζητωκραυγές. Όπως ακριβώς έγιναν δεκτοί οι πολωνοί στρατιώτες στο Τέσσεν και οι ούγγροι στην νότια Σλοβακία. Όλοι -πλην τσέχων- ήσαν ευτυχείς. Ο Χίτλερ κέρδισε άλλον έναν "λουλουδοπόλεμο", δίχως ν' ανοίξει ρουθούνι, ούγγροι και πολωνοί βολεύτηκαν (αν κι οι δυο θα ήθελαν κάτι παραπάνω απ' όσα πήραν) κι οι αγγλογάλλοι απέφυγαν έναν πόλεμο. Εκείνοι που δεν ικανοποιήθηκαν ήσαν οι σλοβάκοι εθνικιστές, οι οποίοι συνέχισαν να πιέζουν για να αποκτήσουν κι αυτοί την ανεξαρτησία τους, με επί κεφαλής τον επίσκοπο Τίσο. Για να καταπνίξει την αντίσταση, ο τσεχικός στρατός κατέλαβε την Μπρατισλάβα στις 10 Μαρτίου 1939. Ο Τίσο διέφυγε στην Γερμανία, όπου -με την παρότρυνση των ναζί- κήρυξε την ανεξαρτησία τής Σλοβακίας. Τότε ο Χίτλερ έκανε την κίνηση ματ: κάλεσε στο Βερολίνο τον Χάχα για να υπογράψει διακήρυξη με την οποία ζητούσε γερμανική προστασία στην Βοημία και την Μοραβία! Η υπογραφή τού Χάχα μπήκε το πρωί της 14ης Μαρτίου και το απόγευμα της ίδιας μέρας τα γερμανικά στρατεύματα μπήκαν στην Μοραβία. Ξημερώματα της 15ης Μαρτίου, οι γερμανικές δυνάμεις έμπαιναν στην χώρα από παντού. Πριν ξυπνήσουν οι τσέχοι, τα πάντσερ είχαν καταλάβει την Πράγα. Και πάλι δίχως να πέσει έστω ένας πυροβολισμός. Ο Χίτλερ είχε κάθε λόγο να είναι ευτυχής. Με αποκλειστικό όπλο την διπλωματία, κατάφερε: (α) με την προσάρτηση της Αυστρίας και της Σουδητίας, να προσθέσει 10 εκατομμύρια υπηκόους και να ενισχύσει την στρατολογική δεξαμενή του, (β) να εξαφανίσει τον τσεχικό στρατό, έναν από τους πλέον υπολογίσιμους πολεμικούς αντιπάλους του και, ταυτόχρονα, να αποκτήσει τον οπλισμό του μέσω του οποίου εξόπλισε τις δικές του δυνάμεις, (γ) να αναλάβει τον έλεγχο του προτεκτοράτου Βοημίας-Μοραβίας, ιδιοποιούμενος την ισχυρή εξοπλιστική βιομηχανία που υπήρχε εκεί,

(δ) να "ταπώσει" μια για πάντα τους εσωκομματικούς του αντιπάλους, αναδεικνυόμενος σε αδιαμφισβήτητο Φύρερ και (ε) να αναγκάσει την δύση να υποκλιθεί στην ευφυΐα του. Από την πλευρά τους, άγγλοι και γάλλοι αποδέχτηκαν μοιρολατρικά την δημιουργία του γερμανικού προτεκτοράτου Βοημίας-Μοραβίας, παρ' ότι η γερμανική εισβολή στην Τσεχία αποτελούσε κατάφωρη παραβίαση της Συμφωνίας του Μονάχου. Τσάμπερλαιν και Νταλαντιέ αναλώθηκαν σε υποκριτικούς πανηγυρισμούς για την διατήρηση της ειρήνης. Προφανώς, οι "φωτισμένοι ηγέτες" δεν έβλεπαν την τύφλα τους...

Η διάλυση της Τσεχοσλοβακίας 1: Εδάφη προσαρτηθέντα στο Γ' Ράιχ (Σουδητία) 2 - 2α: Εδάφη προσαρτηθέντα στην Πολωνία (2. Τέσσεν - 2α. Λοιπά) 3: Εδάφη προσαρτηθέντα στην Ουγγαρία το 1938 (Νότια Σλοβακία) 4: Εδάφη προσαρτηθέντα στην Ουγγαρία το 1939 (Ρουθηνία) 5: Γερμανικό προτεκτοράτο Βοημίας-Μοραβίας 6: Ανεξάρτητο κράτος της Σλοβακίας

13. Σύνορα της πλάκας Με όσα έχουμε πει ίσαμε τώρα αλλά και με όσα θα προσθέσουμε σήμερα, ακόμη και ο πλέον ανυποψίαστος αναγνώστης πρέπει να καταλαβαίνει πόσα λάθη έγιναν κατά την σύναψη των συνθηκών με τις οποίες τερματίστηκε ο Α' Π.Π. Οι πιο προχωρημένοι ιστορικοί αναλυτές δεν κάνουν καν λόγο για δυο παγκόσμιους

πολέμους και, βεβαίως, δεν αναφέρονται σε "μεσοπόλεμο". Γι' αυτούς υπάρχει μόνο "Παγκόσμιος Πόλεμος, 1914-1945", ενώ ο μεσοπόλεμος δεν ήταν παρά μια ανακωχή. Μερικά από τα τεράστια λάθη έχουν να κάνουν με όσα ανέφερε ο Κέυνς (βλ. "...- 4. Οι συνθήκες του Α' Π.Π."), αναφερόμενος στην εξαθλίωση που επιφύλαξαν οι νικητές για τους ηττημένους. Στο σημερινό μας σημείωμα θα αναφερθούμε σε μια άλλη κατηγορία εγκληματικών λαθών: στην ανάδειξη των "διάδοχων κρατών" και στην χάραξη των νέων συνόρων. Ας επανάλάβουμε, λοιπόν, όσα έχουμε ήδη θίξει σχετικά κι ας τα συμπληρώσουμε. Είδαμε την ταπείνωση που υπέστη η Γερμανία με την αποκοπή των δυτικώννοτιοδυτικών περιοχών της και το πώς ο Χίτλερ ανακατέλαβε την Ρηνανία. Όμως, μεγαλύτερη ταπείνωση για τους γερμανούς ήταν ο διαχωρισμός της Ανατολικής Πρωσσίας από το υπόλοιπο Ράιχ, με την χάραξη του "πολωνικού διαδρόμου" (ή "διαδρόμου Ντάντσυχ"), μέσω του οποίου δινόταν στην νεοσύστατη Πολωνία διέξοδος στην Βαλτική. Όμως, εκτός από την περιοχή τού Ντάντσυχ, οι σύμμαχοι "έκλεβαν" άλλο ένα σημαντικό τμήμα τής Ανατολικής Πρωσσίας: την βορειοανατολικώτερη επαρχία της, την οποία οι γερμανοί αποκαλούσαν Memelland και είχε πρωτεύουσα το Μέμελ. Υποτίθεται ότι η Μεμελάνδη θα έμενε υπό την διοίκηση της Κοινωνίας των Εθνών. Όμως, όταν το 1923 η Λιθουανία εισέβαλε στην περιοχή, η ΚτΕ δεν έκανε τίποτε περισσότερο από το να αναγνωρίσει το γεγονός ως τετελεσμένο! Οι λιθουανοί προχώρησαν σ' αυτή την "μαγκιά" για να τονώσουν την εθνική τους περηφάνεια, η οποία είχε τρωθεί ταπεινωτικά όταν το 1920 η Πολωνία κατέλαβε το Βίλνιους, την ιστορική πρωτεύουσά τους. Μη μπορώντας να τα βάλουν με τους πολωνούς, οι λιθουανοί τα έβαλαν με την Κοινωνία των Εθνών! Δυστυχώς γι' αυτούς, όμως, η προσπάθεια εκλιθουανισμού τού αμιγώς γερμανικού πληθυσμού τού Μέμελ απέτυχε. Κι όταν ο Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία, οι κάτοικοι της περιοχής ξεσηκώθηκαν κι άρχισαν να ζητούν με ενθουσιασμό την επανένταξή τους στο Ράιχ. Φυσικά, τόσο το ¨Ανσλους όσο και η προσάρτηση της Σουδητίας αποτελούσαν σαφή ένδειξη ότι είχε φτάσει η σειρά τους. Πράγματι, τον Οκτώβριο του 1938 ο Χίτλερ ανέθεσε στο πολεμικό του ναυτικό να προετοιμάσει την επέμβαση σε Ντάντσυχ και Μέμελ με την πρώτη ευκαιρία. Ο γερμανός δικτάτορας ήταν σίγουρος ότι σύντομα η Πολωνία θα του έδινε την αφορμή. Πού στήριζε την σιγουριά του αυτή ο φύρερ; Αμέσως μετά το Άνσλους, η πλειοψηφία των πολωνών ηγετών επανέφεραν στο τραπέζι ένα από τα παλιά όνειρα του πολωνικού εθνικισμού: την προσάρτηση της Λιθουανίας στην Πολωνία, ώστε να αναβιώσει η "Μεγάλη Πολωνία", η οποία κατά τον Μεσαίωνα εκτεινόταν από την Βαλτική ως τον Εύξεινο Πόντο. Μόλις οι γερμανοί μπήκαν στην Πράγα, οι πολωνοί ξεψάρωσαν και δυο μέρες αργότερα (17/3/1939) επέδωσαν τελεσίγραφο στην Λιθουανία, η οποία έπρεπε να αναγνωρίσει το στάτους κβο στο Βίλνιους, να ανοίξει τα σύνορα (ήταν κλειστά από το 1922) και να δεχτεί την ανταλλαγή πρεσβευτών. Μέσα σε 48 ώρες, οι αδύναμοι λιθουανοί δέχτηκαν όλες τις απαιτήσεις των γειτόνων τους. Για τον συνταγματάρχη Μπεκ, τον πολωνό υπουργό εξωτερικών, ήταν ένας θρίαμβος. Ο Μπεκ πίστευε ότι, αφού η Γερμανία μπορούσε να προσαρτήσει την

Αυστρία, γιατί να μη μπορεί να κάνει το ίδιο και η Πολωνία με την Λιθουανία; Μόνο που ο Μπεκ παρέβλεψε κάτι σημαντικό: ανάμεσα στα δυο κακά (ΓερμανίαΠολωνία), οι λιθουανοί φοβόντουσαν κυρίως την Πολωνία, η οποία ήθελε να τους απορροφήσει τελείως. Στο κάτω-κάτω, οι γερμανοί διεκδικούσαν μόνο το Μέμελ. Οπότε, τί θα έκανε ο πολωνός συνταγματάρχης αν έμπαινε κι ο Χίτλερ στο παιχνίδι; Και σιγά που δεν θα έμπαινε! Στις 17 Μαρτίου επιδόθηκε το πολωνικό τελεσίγραφο και στις 19 το έκαναν δεκτό οι λιθουανοί; Ε, λοιπόν, στις 20 του μηνός, το Ράιχ απαίτησε από την Λιθουανία την παράδοση του Μέμελ! Ανακουφισμένοι οι λιθουανοί δέχτηκαν αμέσως. Στις 23, γερμανικά πολεμικά πλοία αποβίβασαν τα πληρώματά τους στο Μέμελ και, λίγο αργότερα, επισκέφθηκε την πόλη ο ίδιος ο Χίτλερ, εν μέσω πανηγυρισμών. Με έναν ακόμη Blumenkreige (λουλουδοπόλεμο), ο γερμανός δικτάτορας εδραίωνε ακόμη περισσότερο την θέση του ως φύρερ. Βέβαια, τότε δεν ήξερε ότι αυτός ήταν ο τελευταίος του λουλουδοπόλεμος αλλά αυτό είναι άλλη συζήτηση... Η διάλυση της Τσεχοσλοβακίας έφερε στον Χίτλερ δυο καινούργιους συμμάχους. Ο ένας ήταν η Σλοβακία, η οποία είχε προβλήματα με την Ουγγαρία. Τώρα που είχε εκλείψει ο τσεχικός κίνδυνος, οι σλοβάκοι φοβόντουσαν μόνο τους ούγγρους, που επέμεναν να αποκαλούν την χώρα τους "Άνω Ουγγαρία". Για να επιβιώσουν οι σλοβάκοι, είχαν απόλυτη ανάγκη την στήριξη της Γερμανίας. Ο δεύτερος καινούργιος σύμμαχος του Ράιχ ήταν η...Ουγγαρία! Παρ' ότι ο Χίτλερ τούς έκοψε τον βήχα με την Σλοβακία, ήταν αυτός που μπήκε στην μέση για να "καθαρίσει" τους ουκρανούς αυτονομιστές τής Ρουθηνίας, αποδίδοντας την περιοχή στους ούγγρους. Μεριά η Ρουθηνία, λοιπόν... μεριά η νότια περιοχή τής Σλοβακίας, όπου έμεναν μαγυάροι... ε, ας μην είμαστε και πλεονέκτες, έτσι; Στο κάτω-κάτω, αν ο Χίτλερ δεν διέλυε την Τσεχοσλοβακία, τί θα έπαιρνε η Ουγγαρία; Με τα τούτα και με τα κείνα τού Χίτλερ, άνοιξε η όρεξη και του Μουσσολίνι! Αφού το "συνεταιράκι" έκανε παιχνίδι στον βορρά, ο Μπενίτο θα μπορούσε να παίξει στον νότο. Κι αν δυτικά η Γαλλία δεν προσφερόταν για πολλά-πολλά, ανατολικά υπήρχε η Αλβανία (άλλο "διάδοχο κράτος" κι αυτή) που έμοιαζε μπουκιά κατάλληλη για την μασέλα τού ιταλού δικτάτορα. Καθώς η νεοσύστατη Αλβανία ένοιωθε απειλητικές τις πιέσεις των γειτόνων της (εδώ είναι Βαλκάνια, δεν είναι παίξε-γέλασε...), αναζητούσε έναν ισχυρό προστάτη, ο οποίος θα την βοηθούσε να επιβιώσει. Από τα μέσα της δεκαετίας του '20, τον ρόλο του προστάτη τον είχε αναλάβει η Ιταλία. Όμως, οι όλο και περισσότερες απαιτήσεις του φασιστικού καθεστώτος είχαν αρχίσει να προκαλούν αντιδράσεις από τους αλβανούς. Ο Μουσσολίνι ενοχλήθηκε από τις αλβανικές "μαγκιές" και αποφάσισε να προχωρήσει στην κατάληψη της χώρας, προκειμένου να την προσαρτήσει στην "Νέα Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία" που ονειρευόταν να δημιουργήσει (φυσικά, με τον ίδιο στην θέση τού Καίσαρα). Και καθώς ο Χίτλερ ήταν απασχολημένος με την Πολωνία και την Ανατολική Πρωσσία, στις 7 Απριλίου 1939 ο ιταλικός στρατός αποβιβάστηκε στην Αλβανία, την οποία κατέλαβε σε λίγες ώρες, δίχως να συναντήσει σοβαρή αντίσταση. Ο

δικτατορίσκος βασιλιάς Αχμέτ Ζόγου διέφυγε στο εξωτερικό και ο Βίκτωρ Εμμανουήλ, ο βασιλιάς της Ιταλίας, στέφθηκε και βασιλιάς της Αλβανίας (όπως είχε στεφθεί πριν λίγα χρόνια και αυτοκράτορας της Αιθιοπίας). Επισήμως, η Αλβανία συνέχισε να υπάρχει ως κράτος εφ' όσον ο Μουσσολίνι δεν την προσάρτησε τελικώς στην Ιταλία, αλλά υπό την ασφυκτική φασιστική διοίκηση δεν ήταν παρά ένα προτεκτοράτο, δίχως περιθώριο οποιασδήποτε αυτόνομης παρουσίας. Για τους "δημοκράτες" τής δύσης, όλη αυτή η εκτράχυνση του φασισμού δεν σήμαινε τίποτε. Συνθήκες παραβιάζονταν, κράτη διαλύονταν και κάθε έννοια δικαίου και δημοκρατίας ξεσκιζόταν αλλά κανένας από τους "θεματοφύλακες της ειρήνης", άγγλους γάλλους ή πολιτειακούς, δεν έβλεπε κάτι κακό σ' όλα τούτα. Όσο ο φασισμός σεβόταν τα αλισβερίσια του με την δύση κι όσο υπηρετούσε πιστά την αντιμαρξιστική του αποστολή, δεν υπήρχε λόγος να του εναντιωθεί κανείς... Λίγο πιο πάνω απεκάλεσα "συνεταιράκια" τον Μουσσολίνι και τον Χίτλερ. Ο "συνεταιρισμός" τους έχει νομιμοποιηθεί με την ιταλογερμανική συμφωνία τής 25/10/1936, η οποία είχε ως θέμα της τον διαχωρισμό των σφαιρών οικονομικής επιρροής των δυο χωρών τόσο στα Βαλκάνια όσο και στις παραδουνάβιες χώρες και η οποία απετέλεσε την ιδρυτική πράξη τού Άξονα Ρώμης-Βερολίνου. Αυτός ο "συνεταιρισμός" θα επιβεβαιωνόταν και θα διευρυνόταν στις 21 Μαΐου 1939, με την υπογραφή τής "Χαλύβδινης Συμφωνίας", για την οποία θα μιλήσουμε στο επόμενο σημείωμα.

14. Τα φίδια ζώνουν την δύση Βρισκόμαστε στον Απρίλιο του 1939. Παρά το γερμανοπολωνικό σύμφωνο του 1934, οι συνεχείς διακηρύξεις τού Χίτλερ περί "ζωτικού χώρου" καθιστούν σαφές ότι δεν θ' αργήσει η στιγμή που ο γερμανός δικτάτορας θα στραφεί κατά της Πολωνίας. Ξαφνικά, η δυτική διπλωματία αρχίζει να ανησυχεί. Όμως, δεν ανησυχεί για την τύχη της Πολωνίας. Κάθε άλλο. Ανησυχεί μήπως οι γερμανοί "τα βρουν" με τους σοβιετικούς! Πράγματι, η δύση αφ' ενός μεν γνωρίζει καλά ότι οι σοβιετικοί έχουν προβλήματα με την γερμανόφιλη Φινλανδία, για την οποία όμως ο Χίτλερ δεν πολυσκοτίζεται, αφ' ετέρου δε θεωρεί σχεδόν σίγουρο πως η Μόσχα δεν θα έλεγε όχι αν προσεταιριζόταν κάποιες βαλτικές δημοκρατίες, όπου υπάρχει σημαντικώτατο κομμουνιστικό στοιχείο. Βρεττανοί και γάλλοι, λοιπόν, εκτιμούν ότι Χίτλερ και Στάλιν θα μπορούσαν να βρουν (τουλάχιστον προσωρινά) πεδίο συνεννόησης και να μοιράσουν την ανατολική Ευρώπη με τρόπο που να ικανοποιεί και τους δυο. Για παράδειγμα, ο Χίτλερ θα μπορούσε να επιτρέψει την κυριαρχία της ΕΣΣΔ στην ανατολική Σκανδιναβία (ακόμη και στα βαλτικά εδάφη που διεκδικούν οι φινλανδοί) ενώ ο Στάλιν θα μπορούσε να επιτρέψει στην Γερμανία να βρει δίοδο προς τον Εύξεινο Πόντο και τα ρουμανικά πετρέλαια. Έτσι, στις 31 Μαρτίου, Βρεττανία και Γαλλία εγγυήθηκαν -με δημόσια συμφωνία- την βοήθειά τους στην Πολωνία, σε περίπτωση που η χώρα δεχόταν επίθεση. Λίγες μέρες αργότερα, το ίδιο "δίδυμο" πρόσφερε ανάλογες εγγυήσεις στην Ρουμανία (η οποία είχε διενέξεις με την Ουγγαρία) αλλά και στην Ελλάδα (την οποία ορεγόταν η Ιταλία).

Το αφτί τού Χίτλερ ίδρωσε τόσο πολύ μ' αυτή την συμφωνία ώστε μόλις τρεις μέρες αργότερα, στις 3 Απριλίου 1939, παρουσίασε στους επιτελείς του την Λευκή Εκδοχή (Fallweiss), κωδική ονομασία τού σχεδίου εκστρατείας κατά της Πολωνίας. Ουδείς αξιωματικός τόλμησε να εναντιωθεί στο σχέδιο αυτό, όχι μόνο επειδή είχαν καταπιεί την γλώσσα τους μετά τις απανωτές επιτυχίες του φύρερ αλλά και επειδή οι περισσότεροι απ' αυτούς είχαν πρωσσική καταγωγή, άρα μισούσαν τους πολωνούς. Βρεττανοί και γάλλοι ήσαν σχεδόν βέβαιοι ότι οι δημόσιες δηλώσεις τους για συμπαράσταση σε Πολωνία, Ρουμανία και Ελλάδα θα προβλημάτιζαν τους γερμανούς. Πολύ περισσότερο, επειδή οι ΗΠΑ είχαν ήδη πολλαπλασιάσει τις δηλώσεις συμπάθειάς τους προς Αγγλία, Γαλλία και Πολωνία, ενώ αρνούνταν να ανγνωρίσουν το προτεκτοράτο Βοημίας-Μοραβίας. Μάλιστα δε, στις 15 Απριλίου, ο Ρούζβελτ απευθύνθηκε δημοσίως σε Χίτλερ και Μουσσολίνι, απαιτώντας από τους δυο φασίστες δικτάτορες να δώσουν εγγυήσεις ότι στο μέλλον δεν θα επετίθεντο κατά -ούτε λίγο, ούτε πολύ- 31 συγκεκριμένων χωρών. Φυσικά, οι δυο δικτάτορες έγραψαν τις απαιτήσεις τού Ρούζβελτ εκεί που δεν πιάνει μελάνι. Εδώ, αξίζει να κάνουμε ένα διάλειμμα για να δώσουμε μερικές εξηγήσεις. Από τον Ιανουάριο του 1939, ο Ρούζβελτ είχε ζητήσει από το Κονγκρέσσο την έγκριση πιστώσεων για να ξεκινήσει ο επανεξοπλισμός τής χώρας. Βλέπετε, οι ΗΠΑ δεν μπορούσαν να ανακάμψουν από το κραχ τού 1929 και η αύξηση των δημοσίων δαπανών για εξοπλισμούς αποτελούσε έναν καλό τρόπο για να πάρει μπρος η πολιτειακή οικονομία. Όμως, οι χώρες του Συμφώνου Αντικομιντέρν (Γερμανία, Ιταλία, Ιαπωνία), μαζί με τους συμμάχους και τους δορυφόρους τους, θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μια παγκόσμια ζώνη ελεύθερων συναλλαγών, η οποία θα έπληττε καίρια τα οικονομικά συμφέροντα των ΗΠΑ. Όπως έγραψε και ο πρέσβης Γκρου, "πρόκειται για μια ομάδα κρατών που ζητά να ανατρέψει το στάτους κβο (...) είναι οι φτωχοί εναντίον των πλουσίων (...) ο αντικομμουνισμός τους είναι απλώς το λάβαρο κάτω από το οποίο συσπειρώνονται". Υπ' αυτό το πρίσμα, Βρεττανία και Γαλλία μπορούσαν βάσιμα να ελπίζουν σε βοήθεια των ΗΠΑ, αν χρειαζόταν να ελέγξουν τον Χίτλερ. Τέλος του διαλείμματος. Το παιχνίδι στην διπλωματική σκακιέρα άρχισε να χοντραίνει. Μια γαλλοβρεττανική αποστολή πήγε στην Μόσχα, με εμφανή σκοπό να ξεκινήσει συζητήσεις για πιθανή συμφωνία με τους σοβιετικούς και με αφανή να καθυστερήσει κάθε πιθανή επαφή του Στάλιν με τον Χίτλερ (η "ψιλοκουβεντούλα" θα διαρκούσε μέχρι τον Ιούνιο και, φυσικά, δεν επρόκειτο να καταλήξει πουθενά). Την ίδια ώρα, ο Χίτλερ, εμφανώς θυμωμένος αλλά και θέλοντας να δείξει την αποφασιστικότητά του, κατήγγειλε δημοσίως τόσο το σύμφωνο μη επίθεσης τού 1934 με την Πολωνία όσο και την αγγλογερμανική ναυτική συμφωνία (AGNA) του 1935. Κυρίως, όμως, προχώρησε στην τροποποίηση της απλής συνεργασίας Γερμανίας-Ιταλίας (δηλαδή, του Άξονα Βερολίνου-Ρώμης) σε στρατιωτική συμμαχία, διά της υπογραφής τής περίφημης Χαλύβδινης Συμφωνίας. Στις αρχές Μαΐου 1939, λοιπόν, ο γερμανός υπουργός εξωτερικών Γιοακίμ φον Ρίμπεντροπ πήγε στο Κόμο τής Ιταλίας, για να προετοιμάσει από κοινού με τον ιταλό ομολογό του, τον κόμη Γκαλεάτσο Τσιάνο, το κείμενο της επικείμενης συμφωνίας. Τελικά, η συμφωνία υπεγράφη μεταξύ των δυο υπουργών στο Βερολίνο στις 22 Μαΐου και ονομάστηκε "Χαλύβδινη Συμφωνία" (γερμ.: Stahlpakt, ιταλ.: Patto d' Acciaio) επειδή για την υπογραφή της χρησιμοποιήθηκαν δυο ατσάλινες πέννες, οι

οποίες κατασκευάστηκαν ειδικά για την περίσταση. Μεταξύ άλλων, η Συμφωνία προέβλεπε ότι (α) σε περίπτωση που κάποιο από τα συμβαλλόμενα μέρη εμπλεκόταν σε πόλεμο, το άλλο έπρεπε να προστρέξει σε βοήθειά του με όλες του τις δυνάμεις και (β) σε περίπτωση πολεμικής εμπλοκής, κανένα από τα δυο μέρη δεν θα υπέγραφε επί μέρους ανακωχή. Λεπτομέρεια: Λίγο πιο πάνω είδαμε ότι τον Απρίλιο του 1939 Βρεττανία και Γαλλία πρόσφεραν εγγυήσεις για βοήθεια στην Ρουμανία, σε περίπτωση που η χώρα δεχόταν επίθεση από δυνάμεις τού Άξονα. Τελικά, έναν χρόνο αργότερα κι ενώ είχε ήδη ξεσπάσει ο πόλεμος, η Ρουμανία θα συνυπέγραφε την Χαλύβδινη Συμφωνία. Βέβαια, τότε η πολιτική κατάσταση στην χώρα είχε ανατραπεί και στην ηγεσία της βρισκόταν ο πραξικοπηματίας στρατηγός Ίον Αντονέσκου, μέγας θαυμαστής τού Χίτλερ. Είπαμε πρωτύτερα ότι εκείνο για το οποίο κυρίως ανησυχούσε η δύση, ήταν μήπως η Γερμανία και η ΕΣΣΔ βρουν κοινό πεδίο συνεννόησης. Διάβολε, αυτοί είχαν επιτρέψει το θέριεμα της Γερμανίας και την θυσία ολόκληρων λαών για πάρτη της, με την προοπτική ότι ο Χίτλερ θα τα έβαζε με τους κομμουνιστές. Αν, τελικά, κατέληγε σε συνεννόηση μαζί τους, τί στα κομμάτια θα έκανε τόση δύναμη που είχε συγκεντρώσει; Ξαφνικά, Τσάμπερλαιν και Νταλαντιέ άρχισαν να νοιώθουν ένα περίεργο μυρμήγκιασμα και κάτι φίδια να τους ζώνουν...

15. Το χαμόγελο του Στάλιν Ακούγεται περίεργο αλλά εκείνη την άνοιξη του 1939 μύριζε μπαρούτι απ' άκρη σ' άκρη στην Ευρώπη, παρ' όλες τις συνθήκες που είχαν υπογραφεί, εξακολουθούσαν να υπογράφονται ή γίνονταν συζητήσεις προκειμένου να υπογραφούν. Ήδη έχουμε αναφερθεί σ' ένα σωρό από δαύτες αλλά μπορούμε να προσθέσουμε επί πλέον: - την κοινή δήλωση Χίτλερ-Τσάμπερλαιν μερί αμοιβαίας μη επίθεσης, η οποία υπεγράφη τον Σεπτέμβριο του 1938, στο περιθώριο των συζητήσεων που κατέληξαν στην Συμφωνία του Μονάχου, - την αντίστοιχη γαλλογερμανική δήλωση, που υπέγραψαν οι υπουργοί εξωτερικών Μπονναί και Ρίμπεντροπ στις 6 Δεκεμβρίου 1938, - τις διαπραγματεύσεις που ξεκίνησαν στο Λονδίνο τον Οκτώβριο του 1938 και συνεχίστηκαν τον Μάρτιο του 1939, με σκοπό την υπογραφή πλατειάς αγγλογερμανικής συμφωνίας πάνω σε οικονομικά, εδαφικά και αποικιακά ζητήματα (η Αγγλία ήταν διατεθειμένη να επιστρέψει στην Γερμανία τις αποικίες που της είχε αποσπάσει με την Συνθήκη των Βερσαλλιών), - τα σύμφωνα μη επίθεσης που πρότεινε ο Χίτλερ προς όλες τις χώρες τής Σκανδιναβικής χερσονήσου και της Βαλτικής, τον Απρίλιο του 1939. Η ναζιστική διπλωματία δεν έπαυε να διακηρύσσει, σε Ευρώπη και ΗΠΑ, ότι στόχος τού Ράιχ ήταν η εδραίωση ενός ευρωπαϊκού δόγματος Μονρόε: η Ευρώπη για τους ευρωπαίους. Το θέμα είναι ότι δεν μπορούσε να πείσει κανέναν. Όλοι γνώριζαν ότι στο δόγμα Μονρόε, η φράση "η Αμερική για τους αμερικανούς" κάλυπτε την πρακτική "η Αμερική για τους πολιτειακούς". Έτσι, όλοι φοβόντουσαν ότι η ευρωπαϊκή εκδοχή αυτού του δόγματος θα σήμαινε, πολύ απλά, "η Ευρώπη για τους

γερμανούς". Στην Μόσχα, ο δαιμόνιος (σ.σ.: επιμένω στον χαρακτηρισμό!) Στάλιν και το επιτελείο του είχαν απόλυτη επίγνωση της κατάστασης. Κι όπως φάνηκε από τις εξελίξεις, ήσαν οι μόνοι που καταλάβαιναν ακριβώς τι συμβαίνει και πού πάει το πράγμα. Η σοβιετική ηγεσία ήξερε από την αρχή ότι η εμφάνιση και η ενδυνάμωση του φασισμού, η ενίσχυση του Χίτλερ και όλο το παιγνίδι με τις συμμαχίες και τις συμφωνίες είχαν ως κύριο στόχο την συντονισμένη επίθεση των ιμπεριαλιστικών χωρών κατά της ΕΣΣΔ. Αυτό που δεν καταλάβαιναν (ή υποτίθεται ότι δεν καταλάβαιναν) οι δυτικοί, το είχε καταγράψει και ερμηνεύσει η μαρξιστική θεωρία πολύ καιρό πριν: σύμφωνα με τον μαρξισμό-λενινισμό, η σύγκρουση των καπιταλιστικών-ιμπεριαλιστικών κρατών μεταξύ τους είναι αναπόφευκτη, λόγω των ενδοκαπιταλιστικών αντιθέσεων και ανταγωνισμών, που διογκώνονται μέχρις εκρήξεως κάθε φορά που ξεσπούν οι περιοδικές κρίσεις τού καπιταλισμού. Αυτό είχε γίνει κατά τον Α' Π.Π. κι αυτό επρόκειτο να ξαναγίνει πολύ σύντομα. Πολύ σωστά, οι σοβιετικοί εκτίμησαν ότι όλα όσα είχαν κάνει οι δυτικοί κατά τα τελευταία χρόνια, από την παθητική αποδοχή τής ανακατάληψης της Ρηνανίας μέχρι την Συμφωνία του Μονάχου, αποτελούσαν παραμέτρους ενός συνολικού σχεδίου, το οποίο αποσκοπούσε στο να κατευθύνει τον γερμανικό επεκτατισμό προς ανατολάς και να οδηγήσει σε εξοντωτική πολεμική εμπλοκή την Γερμανία με την ΕΣΣΔ. Φυσικά, σ' αυτή την εμπλοκή η δύση θα τηρούσε θέση παρατηρητή και θα περίμενε να ξαναπαιχτεί το φινάλε τού Α' Π.Π., όταν οι αποκαμωμένες Γερμανία και Ρωσσία κατέληξαν στον ρόλο τού "κράτους-παρία". Η χειρότερη εξέλιξη που φοβόντουσαν οι σοβιετικοί ήταν να γίνουν όλα τούτα με γενικώτερη συνεννόηση όλων των καπιταλιστικών χωρών (της Ιαπωνίας συμπεριλαμβανομένης), ώστε η χώρα τους να δεχτεί ταυτόχρονα χτυπήματα στα δυτικά και στα ανατολικά της σύνορα. Θα επρόκειτο όντως περί εφιαλτικής εξελίξεως, αφού η ΕΣΣΔ θα ήταν υποχρεωμένη να πολεμήσει δίχως συμμάχους. Τότε ήταν που ο Στάλιν συνέλαβε ένα σατανικό σχέδιο, το οποίο θα έκανε τους δυτικούς να βγάλουν σπυράκια: θα έκανε την δύση να φοβηθεί πως η γερμανική πολεμική μηχανή θα μπορούσε να στραφεί κατά πάνω τους! Δεν είμαστε μόνο εμείς που διαπιστώσαμε στο προηγούμενο σημείωμά μας ότι "εκείνο για το οποίο κυρίως ανησυχούσε η δύση, ήταν μήπως η Γερμανία και η ΕΣΣΔ βρουν κοινό πεδίο συνεννόησης" και αναρωτηθήκαμε για το τι θα έκανε τις δυνάμεις του ο Χίτλερ αν κατέληγε σε συμφωνία με τους κομμουνιστές. Τις ίδιες διαπιστώσεις έκανε και το σοβιετικό επιτελείο. Επί τέλους, αυτός ο ατελείωτος Απρίλιος του 1939 πλησιάζει στο τέλος του. Από την Μόσχα αναχωρεί για Βερολίνο μια εμπορική αντιπροσωπεία, προκειμένου να διαπραγματευτεί με τους γερμανούς μια σειρά οικονομικών συνεργασιών. Όμως, τα μέλη αυτής της αντιπροσωπείας έχουν πάρει και την εντολή να βολιδοσκοπήσουν τους γερμανούς σχετικά με την πιθανότητα επιτυχίας μιας πολιτικής συμφωνίας πολύ μεγαλύτερης εμβέλειας. Λίγες μέρες αργότερα, ο Στάλιν παίρνει ένα μονολεκτικό τηλεγράφημα από το

Βερολίνο: одобрено. Έχει κάθε λόγο να χαμογελάσει κάτω από το παχύ του μουστάκι. Οι γερμανοί είχαν συμφωνήσει.

16. Η υπογραφή Είναι λογικό να αναρωτηθεί κανείς πώς είναι δυνατόν να επιδιώκει συμφωνία με την ΕΣΣΔ ο Χίτλερ, ο σημαιοφόρος τού παγκόσμιου αντικομμουνισμού, ο άνθρωπος που διεκήρυττε ότι στόχος τής Γερμανίας είναι η εξασφάλιση "ζωτικού χώρου" προς ανατολάς. Η απάντηση σ' αυτή την απορία είναι απλή: Ο Χίτλερ θέλει όσο τίποτε την επανάκτηση των εδαφών που κάποτε ανήκαν στην Γερμανία και από το 1918 είχαν δοθεί στην Πολωνία. Εκείνη η Πομερανία κι εκείνος ο "διάδρομος Ντάντσυχ" τού κάθονται στον λαιμό. Όμως, χρειάζεται και κάτι παραπάνω: διέξοδο στον Εύξεινο Πόντο και στα πετρέλαια της Ρουμανίας. Αλλά για να φτάσει στην Ρουμανία, πρέπει να καθαρίσει οριστικά με το πολωνικό αγκάθι. Και το πρόβλημα είναι ότι Αγγλία, Γαλλία και ΗΠΑ δεν χάνουν ευκαιρία να δηλώσουν την στήριξή τους στην Πολωνία. Η άνεση με την οποία η δύση δήλωνε αυτή την στήριξη, οφειλόταν στην πεποίθηση ότι ο Χίτλερ θα φοβόταν να χτυπήσει την Πολωνία επειδή θα αντιμετώπιζε τον κίνδυνο να του την πέσουν οι μεν αγγλογάλλοι από τα δυτικά οι δε σοβιετικοί από τα ανατολικά. Πονηρά σκεπτόμενος ο Χίτλερ, πίστευε ότι μια συμφωνία με την ΕΣΣΔ θα αποθάρρυνε κάθε σκέψη των δυτικών για ένοπλη σύγκρουση μαζί του, εφ' όσον η ηρεμία στα ανατολικά θα ήταν εξασφαλισμένη. Έτσι, η Βέρμαχτ θα είχε την ευκαιρία να φτάσει τουλάχιστον μέχρι τον Βιστούλα και ίσως -γιατί όχι;- και στα Καρπάθια, κάνοντας έναν ακόμη υγιεινό περίπατο, έναν ακόμη blumenkreige (λουλουδοπόλεμο). Μόλις ο Στάλιν ενημερώθηκε για την κατ' αρχάς σύμφωνη γνώμη των γερμανών, ανασκουμπώθηκε. Το Κομισσαριάτο Εξωτερικών Υποθέσεων (το σοβιετικό υπουργείο εξωτερικών) άλλαξε τελείως πολιτικό προσανατολισμό: η προσέγγιση με την δύση ξεχάστηκε κι άρχισαν οι προετοιμασίες για την σύναψη της συμφωνίας με την Γερμανία. Παράλληλα, ο κεντρικός σοβιετικός σχεδιασμός έβαλε μπρος ένα μεγαλόπνοο σχέδιο, το οποίο μόνο σε μια κομμουνιστική (άρα, κεντρικά σχεδιαζόμενη) οικονομία θα μπορούσε να υλοποιηθεί με ταχύτητα και αποτελεσματικότητα: η βαρειά βιομηχανία τής χώρας άλλαξε τελείως πλάνα κι άρχισε να παράγει πολεμικό υλικό (όπλα, άρματα, αεροπλάνα κλπ), ενώ οι μεγάλες βιομηχανικές μονάδες που βρίσκονταν δυτικά τής Μόσχας, άρχισαν να ξεστήνονται και να μεταφέρονται στις παρυφές των Ουραλίων ή και ακόμη ανατολικώτερα. Η Μόσχα γνώριζε πως καμμιά συμφωνία δεν θα εμπόδιζε τον Χίτλερ να επιτεθεί κατά της ΕΣΣΔ και προετοιμαζόταν γι' αυτόν τον πόλεμο. Κι ο Στάλιν δεν ήθελε με τίποτε να πάθει αυτό που έπαθε ο τσάρος κατά τον Α' Π.Π., όταν σε κάθε 14 στρατιώτες αντιστοιχούσε μόλις ένα όπλο. Οι πολωνοί πήραν χαμπάρι ότι κάτι περίεργο συμβαίνει και αλαφιάστηκαν. Ο πρέσβης Γιούζεφ Λίπσκι κάνει μια τελευταία προσπάθεια συνεννόησης με τους γερμανούς, προτείνοντάς τους συμμαχία σε περίπτωση που το Ράιχ θα επιχειρούσε κατά της ΕΣΣΔ. Το Βερολίνο δέχεται, υπό την προϋπόθεση ότι η Πολωνία θα

επιστρέψει όλα τα γερμανικά εδάφη τα οποία απέκτησε με τις συνθήκες τού Α' Π.Π., μια απαίτηση που η πολωνική περηφάνεια δεν θα μπορούσε ποτέ να κανει δεκτή. Έτσι, οι ελπίδες των πολωνών στρέφονται πλέον προς την Αγγλία και την Γαλλία. Τί άλλο τους έμενε να κάνουν, αφού είχαν ήδη απορρίψει από καιρό την σοβιετική πρόταση για συμμαχία κατά της Γερμανίας; Τελικά, στις 23 Αυγούστου 1939, ο γερμανός υπουργός εξωτερικών Γιόακιμ φον Ρίμπεντροπ και ο σοβιετικός ομόλογός του Βιατσεσλάβ Μιχαήλοβιτς Μολότοφ υπέγραψαν στην Μόσχα, υπό το βλέμμα του χαμογελαστού Ιωσήφ Στάλιν, το περίφημο Γερμανοσοβιετικό Σύμφωνο μη επίθεσης, το οποίο έμελλε να περάσει στην ιστορία ως Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ. Το τελικό κείμενο είναι απλό: Η Κυβέρνηση του Γερμανικού Ράιχ και η Κυβέρνηση της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, με κίνητρο την επιθυμία να ενισχύσουν την υπόθεση της ειρήνης μεταξύ της Γερμανίας και της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, και θεωρώντας ως βάση τις θεμελιώδεις ρυθμίσεις της Συμφωνίας Ουδετερότητας στην οποία κατέληξαν τον Απρίλιο του 1926 μεταξύ της Γερμανίας και της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, έχουν καταλήξει στην ακόλουθη συμφωνία: - Άρθρο 1. Τα δύο Συμβαλλόμενα Μέρη δεσμεύονται να απόσχουν από κάθε πράξη ισχύος, κάθε πράξη επίθεσης και κάθε επίθεση του ενός εναντίον του άλλου, είτε κατά μόνας είτε σε συνδυασμό με άλλες Δυνάμεις. - Άρθρο 2. Σε περίπτωση κατά την οποία ένα από τα Συμβαλλόμενα Μέρη γίνει στόχος πολεμικής ενέργειας εκ μέρους τρίτης Δύναμης, το άλλο Συμβαλλόμενο Μέρος κατά κανέναν τρόπο δεν θα προσφέρει την αρωγή του σε αυτήν την Τρίτη Δύναμη. - Άρθρο 3. Οι Κυβερνήσεις των δύο Συμβαλλομένων Μερών και στο μέλλον θα παραμείνουν σε διαρκή μεταξύ τους, διά διαβουλεύσεων, ώστε να προσφέρουν αμοιβαία ενημέρωση για ζητήματα που αφορούν τα κοινά ενδιαφέροντά τους. - Άρθρο 4. Κανένα από τα δύο Συμβαλλόμενα Μέρη δεν θα συμμετάσχει σε οιαδήποτε ομαδοποίηση Δυνάμεων, η οποία στρέφεται αμέσως ή εμμέσως σε βάρος του άλλου Μέρους. - Άρθρο 5. Σε περίπτωση διενέξεων ή διαφωνιών μεταξύ των Συμβαλλομένων Μερών επί ζητημάτων του ενός ή του άλλου είδους, και τα δύο Μέρη θα διασαφηνίζουν αυτές τις διενέξεις ή διαφορές αποκλειστικώς μέσω φιλικής ανταλλαγής γνωμών ή, αν αυτό καταστεί αναγκαίο, μέσω επιτροπών διαιτησίας. - Άρθρο 6. Το παρόν Σύμφωνο θα έχει διάρκεια 10 ετών. Υπό τον όρο ότι ένα από τα Συμβαλλόμενα Μέρη δεν το καταγγείλει ένα έτος προ της εκπνοής του, η περίοδος ισχύος του παρόντος Συμφώνου θα ανανεωθεί αυτομάτως για μια νέα περίοδο πέντε ετών. - Άρθρο 7. Το παρόν Σύμφωνο θα επικυρωθεί το συντομώτερο. Τα έγγραφα επικυρώσεως θα ανταλλαγούν στο Βερολίνο. Το Σύμφωνο τίθεται εν ισχύι αμέσως μόλις υπογραφεί. Είναι γεγονός ότι το Σύμφωνο (ειδικά τα άρθρα 3-6) βγάζει γέλιο κάθώς το διαβάζουμε σήμερα. Αλλά και τότε δεν ηχούσε λιγώτερο αστείο. Ποιός θα έπαιρνε στα σοβαρά μια συμφωνία ότι ναζί και κομμουνιστές για 10 χρόνια π.χ. θα τακτοποιούσαν τις διενέξεις τους με "φιλική ανταλλαγή γνωμών"; Ο Στάλιν καταλάβαινε πως η δύση δεν θα "τσίμπαγε" εύκολα. Έτσι, έβαλε και

δεύτερη φάκα: στο επίσημο Σύμφωνο επισυνάφθηκε και ένα συμπληρωματικό μυστικό πρωτόκολλο, το οποίο θα έκανε τους δυτικούς να νοιώσουν ρίγη αν το μάθαιναν. Το μόνο που έπρεπε να κάνουν οι σοβιετικές αρχές ήταν να φανούν κάπως..."απρόσεκτες", ώστε αυτό το μυστικό πρωτόκολλο να πέσει στα χέρια των βρεττανών κατασκόπων. Όλα πήγαν σύμφωνα με το σχέδιο.

17. Το μυστικό πρωτόκολλο Ας δούμε τώρα τι περιελάμβανε το μυστικό πρωτόκολλο, το οποίο επισυνάφθηκε στο κυρίως σώμα τού Γερμανοσοβιετικού Συμφώνου. Πρώτα-πρώτα, γερμανοί και σοβιετικοί συμφωνούσαν να χωρίσουν την Πολωνία με σύνορο τον ποταμό Βιστούλα. Επίσης, η Γερμανία δεχόταν να παραδώσει στον σοβιετικό έλεγχο την Φινλανδία και τις Βαλτικές Χώρες, πλην της Λιθουανίας. Τέλος, οι γερμανικές μειονότητες που βρίσκονταν στην σοβιετική περιοχή (Βαλτική, Μπουκοβίνα, Βεσσαραβία κλπ) θα αποχωρούσαν. Θα έλεγε κανείς ότι αυτό το μυστικό πρωτόκολλο φτιάχτηκε καθ' υπαγόρευση του Στάλιν. Οι γερμανοί δέχονταν, δίχως αντίρρηση, να ανακτήσει η ΕΣΣΔ όλα τα εδάφη που είχαν καταλάβει οι πολωνοί το 1920 (δυτική Ουκρανία, δυτική Λευκορωσσία κλπ) και όπου κατοικούσαν πάνω από 20 εκατομμύρια άνθρωποι. Παράλληλα, η Σοβιετική Ένωση ανακτούσε όλα τα έδάφη τα οποία είχαν χαθεί για την Ρωσσία με την συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ. Ταυτόχρονα, οι γερμανοί άφηναν "κρεμασμένους" τους φινλανδούς, οι οποίοι είχαν καταπατήσει αμιγώς ρωσσικά εδάφη και ήλπιζαν πως -με την βοήθεια των γερμανών- θα ανασύντασσαν την παλιά "Μεγάλη Φινλανδία", που έφτανε σχεδόν ως την Κριμαία. Το μυστικό πρωτόκολλο "διέρρευσε" σχεδόν αμέσως και οι αγγλογάλλοι κόντεψαν να πάθουν εγκεφαλικό. Τώρα πια δεν ήσαν καθόλου βέβαιοι πως ο Χίτλερ θα χτυπούσε την ΕΣΣΔ. Σίγουρα, δεν θα την χτυπούσε αμέσως. Αν εξαφάνιζε την Πολωνία και παγίωνε τα ανατολικά του σύνορα στον Βιστούλα, θα στρεφόταν νότια, προς την Ρουμανία. Κι από κει και κάτω, η Μεσόγειος δεν ήταν μακρυά και ο κίνδυνος να ταχθεί η Τουρκία στο πλευρό τού Άξονα ήταν μεγάλος (άλλωστε, κατά τον Α' Π.Π. η Τουρκία είχε πολεμήσει στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων, κατά της Αντάντ). Οι βρεττανοί έκαναν την τελευταία προσπάθειά τους να αποτρέψουν το αναπότρεπτο: δυο μέρες μετά την υπογραφή τού Γερμανοσοβιετικού Συμφώνου, η συμμαχία Λονδίνου-Βαρσοβίας αναβαθμίστηκε σε σύμφωνο αμοιβαίας βοήθειας. Ο Χίτλερ δεν πολυσκοτίστηκε. Την 1η Σεπτεμβρίου 1939, οι γερμανικές δυνάμεις μπήκαν στην Πολωνία. Αυτή η ημέρα θεωρείται (με αρκετή αυθαιρεσία, πάντως) ως η έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Στις 3 του μηνός η Αγγλία, σύμφωνα προς όσα είχε συνυπογράψει λίγες μέρες πρωτύτερα με την Πολωνία, κήρυξε τον πόλεμο κατά της Γερμανίας. Λίγη ώρα αργότερα, το ίδιο έκανε και η Γαλλία. Η αλήθεια είναι ότι αυτός ο πόλεμος που κήρυξαν οι αγγλογάλλοι κατά των γερμανών είναι λιγουλάκι...περίεργος: παρά την κήρυξή του, οι σύμμαχοι δεν εκδήλωσαν καμμία απολύτως επιχείρηση κατά της Γερμανίας, επί μήνες! Οι μεν γάλλοι οχυρώθηκαν στην Γραμμή Μαζινό και περίμεναν, οι δε βρεττανοί αποβιβάστηκαν

στην βορειοανατολική Γαλλία και...περίμεναν επίσης. Το μόνο που έκαναν οι άγγλοι ήταν να υποκινήσουν την Φινλανδία σε πόλεμο με την ΕΣΣΔ, ενισχύοντάς την με πολεμικό υλικό, με στόχο την δημιουργία ενός μετώπου, το οποίο θα απασχολούσε τις σοβιετικές δυνάμεις (*). Ο Στάλιν δεν ήταν καθόλου ευχαριστημένος με την στάση αναμονής των δυτικών. Ήξερε πως, αργά ή γρήγορα, οι ναζί θα κινούνταν κατά της Μόσχας και χρειαζόταν επειγόντως το άνοιγμα ενός μετώπου στο άλλο άκρο τής Ευρώπης. Για να πείσει τους αγγλογάλλους ότι η "συμμαχία" του με τον Χίτλερ πήγαινε μια χαρά, στις 28 Σεπτεμβρίου τροποποίησε το "μυστικό πρωτόκολλο", επιτρέποντας στην Γερμανία να φτάσει και πέρα από τον Βιστούλα (ως τον ποταμό Μπουγκ) και παίρνοντας την Λιθουανία ως αντάλλαγμα. Μ' αυτή την τροποποίηση γινόταν ακόμη πιο καθαρός ο προσανατολισμός των γερμανικών δυνάμεων προς τον Εύξεινο Πόντο και την Μεσόγειο. Παρ' όλα αυτά, οι δυτικές δυνάμεις δεν έλεγαν να ξεκουνηθούν. Ακόμη ήλπιζαν ότι ο Χίτλερ θα επετίθετο κατά της ΕΣΣΔ μόλις ξεκαθάριζε την κατάσταση στην Πολωνία. Εκείνο που δεν είχαν υπολογίσει, όμως, ήταν ότι οι γερμανοί, πριν κινηθούν κατά της Μόσχας, θα ξεκαθάριζαν την κατάσταση και στα δυτικά τους. Κάτι που έκαναν τον Μάιο του 1940, συντρίβοντας την Γαλλία και πετώντας τούς βρεττανούς στην θάλασσα της Δουνκέρκης. Μέχρι τότε, όμως, η Σοβιετική Ένωση θα είχε κερδίσει δέκα πολύτιμους μήνες για να προετοιμαστεί. Κάπου εδώ ολοκληρώνουμε μια εκτεταμένη παρουσίαση των ιστορικών δεδομένων που οδήγησαν στην υπογραφή του Γερμανοσοβιετικού Συμφώνου, γνωστότερου ως Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ. Μπορεί να κουραστήκαμε αρκετά αλλά τώρα πια έχουμε απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα. Μένει να απαντήσουμε σε ένα τελευταίο. Θα το κάνουμε αύριο, γράφοντας τον επίλογο. _____ (*) Για την Ιστορία, η Φινλαδία ηττήθηκε και αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει τον Μάρτιο του 1940, χάνοντας οριστικά τα εκτός σκανδιναβικής χερσονήσου εδάφη που είχε κατακτήσει ως τότε. Η παθητική στάση τής Αγγλίας έγινε αφορμή ώστε χρόνια αργότερα να κατηγορηθεί ο Τσώρτσιλ ως...φιλοσταλινικός!

18. Επίλογος και συμπεράσματα Κι ενώ ο πόλεμος ξεσπάει, ο Τσάμπερλαιν έχει χάσει τον μπούσουλα. Δεν καταλαβαίνει τι ήταν αυτό που πήγε στραβά και, κυρίως, δεν ξέρει πώς να αντιδράσει. Παρά ταύτα και παρά τον καρκίνο που τον πλήττει, παραμένει στην θέση του. Όμως, όλοι -εντός κι εκτός Βρεττανίας- καταλαβαίνουν ότι πλησιάζει η ώρα τού Ουίνστον Τσώρτσιλ. Τυπικά, ο Τσώρτσιλ έγινε πρωθυπουργός μόλις ο Τσάμπερλαιν παραιτήθηκε με το καζίκι τής Δουνκέρκης (Μάιος 1940), αλλά είχε αναλάβει πολιτικές πρωτοβουλίες αμέσως μόλις άρχισε ο πόλεμος. Ο Τσώρτσιλ είναι ένας μάλλον υπερτιμημένος πολιτικός. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που η ξεροκεφαλιά του έχει γίνει πρόξενος καταστροφών. Τί να πρωτοθυμηθεί κανείς; Το καταστροφικό του σχέδιο για απόβαση στα Δαρδανέλλια

κατά τον Α' Π.Π.; Την άλλη συμμαχική καταστροφή στα Δωδεκάνησα κατά τον Β' Π.Π.; Την ηλίθια επιμονή του να αποβιβαστούν οι σύμμαχοι πρώτα στην Πελοπόννησο και αργότερα στην νοτιοανατολική Γαλλία αντί στην Νορμανδία; Την εμμονή του στην διατήρηση της βρεττανικής αυτοκρατορίας, όταν όλοι έβλεπαν ότι ο βρεττανικός λέων έπνεε τα λοίσθια; Τα απανωτά λάθη του τα οποία παρά λίγο να κοστίσουν στους συμμάχους την Βόρεια Αφρική, κάτι που ίσως να είχε συμβεί αν ο Ρόμμελ δεν ξέμενε από καύσιμα; Την πολύμηνη καθυστέρηση στην δημιουργία ενός δυτικού μετώπου, το οποίο θα ανακούφιζε τους σοβιετικούς; Παρ' όλα αυτά, ο Τσώρτσιλ ήταν ο μόνος που αντελήφθη απολύτως το νόημα του Γερμανοσοβιετικού Συμφώνου. Κατάλαβε το παιχνίδι τού Στάλιν και από τότε η εκτίμησή του προς τον σοβιετικό ηγέτη όλο και μεγάλωνε (*). Όσο κι αν το συμφέρον της Βρεττανίας απαιτούσε μια αποδυναμωμένη ΕΣΣΔ, ο Τσώρτσιλ δεν άργησε να διαπιστώσει ότι ο προσεταιρισμός των σοβιετικών ήταν πλέον ο μόνος τρόπος για να συγκρατηθεί ο εκτός ελέγχου Χίτλερ: αν κάποιος μπορούσε να σταματήσει την Βέρμαχτ, αυτός ήταν μόνον ο Κόκκινος Στρατός. Έτσι, λοιπόν, τον Οκτώβριο του 1939 και ενώ ο πόλεμος ήδη μαινόταν, ο Τσώρτσιλ ήρθε σε ανεπίσημη επαφή με τον Στάλιν, προκειμένου να φτάσουν σε κάποια συνεννόηση. Φυσικά, ο Στάλιν δέχτηκε. Οι συζητήσεις κράτησαν περίπου τρεις μήνες και κατέληξαν σε μια μυστική συμφωνία ανάμεσα στους δυο άνδρες (σ.σ.: υπενθυμίζω ότι ο Τσώρτσιλ δεν έχει γίνει ακόμη πρωθυπουργός), η οποία προέβλεπε συμμαχία Αγγλίας-ΕΣΣΔ ώστε να δημιουργηθούν 4 μέτωπα με την Γερμανία: στις Κάτω Χώρες, στην Δανία, στην Γαλλία και στην ανατολή. Ο Τσώρτσιλ θα αναλάμβανε αφ' ενός μεν να βάλει στο παιχνίδι ΗΠΑ και Γαλλία αφ' ετέρου δε να προχωρήσει στις απαραίτητες συνεννοήσεις με Δανία, Νορβηγία και Σουηδία. Τελικά, το μυστικό αυτό σύμφωνο υπεγράφη από τον Στάλιν στις 28 Ιανουαρίου 1940 και από τον Τσώρτσιλ στις 8 Φεβρουαρίου. Βέβαια, οι εξελίξεις του πολέμου (εισβολή των γερμανών σε Δανία και Νορβηγία, άρνηση των ΗΠΑ να βγουν αμέσως στον πόλεμο, επιμονή της Σουηδίας σε ουδετερότητα κλπ) δεν κατέστησαν εφικτή την υλοποίηση της συμφωνίας ΣτάλινΤσώρτσιλ. Όμως, η σύναψη αυτής ακριβώς της συμφωνίας και, μάλιστα, με πρωτοβουλία ενός ορκισμένου αντικομμουνιστή, ανατρέπει και την παραμικρή ένσταση σχετικά με τον πραγματικό στόχο που είχε το Σύμφωνο ΜολότοφΡίμπεντροπ και με τις αντικειμενικές συνθήκες που οδήγησαν στην σύναψή του. Συνοψίζοντας με δυο λόγια όσα αναφέραμε ως τώρα, μπορούμε να πούμε ότι με την σύναψη του Γερμανοσοβιετικού Συμφώνου, ο Στάλιν επεδίωκε δυο βασικά πράγματα. Πρώτον, να κερδίσει χρόνο ώστε να προετοιμαστεί όσο τον δυνατόν καλύτερα για την -θεωρούμενη ως σίγουρη- χιτλερική επίθεση. Και, δεύτερον, να δείξει στην δύση ότι ο κίνδυνος από την επέλαση του φασισμού δεν αποτελούσε πρόβλημα μόνο για τους κομμουνιστές. Παράλληλα, υπογράφοντας το Σύμφωνο, ο Στάλιν έδωσε δύση δυο μηνύματα. Πρώτον, έδειξε στους δυτικούς πως είχε καταλάβει απολύτως το σχέδιό τους να στρέψουν την Βέρμαχτ κατά της ΕΣΣΔ. Και, δεύτερον, τους προειδοποίησε (εμμέσως πλην σαφέστατα) ότι η Μόσχα δεν ήταν διατεθειμένη να σηκώσει μοναχή της το βάρος της απόκρουσης του χιτλερικού κινδύνου.

Τελικά, εφ' όσον η Ιστορία γράφεται με γεγονότα και υπό την έννοια ότι και οι κύριες επιδιώξεις επιτεύχθηκαν και τα μηνύματα έπιασαν τόπο, πρέπει να δεχτούμε ότι το Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ απεδείχθη μοναδική επιτυχία τής σοβιετικής διπλωματίας. Φτάνοντας στο τέλος αυτής της σειράς, πρέπει να απαντήσουμε και στο τελευταίο ερώτημα για το οποίο κάναμε λόγο χτες. Αφορά μια "εθνικόφρονης" προέλευσης συκοφαντία κατά του ΚΚΕ και των κομμουνιστών εν γένει, πως τάχατες αρνήθηκαν να πολεμήσουν κατά την εισβολή τής Βέρμαχτ στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941. Σύμφωνα με την κατηγορία, οι κομμουνιστές αρνήθηκαν να πολεμήσουν τον εισβολέα λόγω του Συμφώνου Μολότοφ-Ρίμπεντροπ. Βέβαια, η ιστορική αλήθεια αποστομώνει τους πάσης φύσεως συκοφάντες (χουντικούς, χρυσαυγήτες, ταγματασφαλίτες και λοιπούς ηλίθιους) εφ' όσον δεν υπάρχει ούτε μία μαρτυρία κι ούτε ένα έγγραφο που να συμφωνεί με τα λεγόμενά τους. Ίσα-ίσα που το αντίθετο συμβαίνει. Αλλά πέρα κι απ' αυτά, τώρα πλέον καταλαβαίνουμε ότι δεν ήταν ποτέ δυνατόν να δώσει η Μόσχα "γραμμή" στους κομμουνιστές να μη πειράξουν τους ναζί. Για να μη τρελλαθούμε, δηλαδή! Και τώρα, ο λόγος σε όσους επιμένουν να μιλούν για "κατάπτυστο" σύμφωνο ανάμεσα σε "μαύρο και ερυθρό φασισμό". Εμείς ό,τι είχαμε να πούμε, το είπαμε. Καιρός να δούμε και τα δικά τους στοιχεία. Αν έχουν. ________ (*) Εκτός από τα καταγεγραμμένα κολακευτικά σχόλια που έκανε κατά καιρούς ο Τσώρτσιλ για τον Στάλιν, κυκλοφορεί ευρέως ένας "ύμνος", τον οποίο υποτίθεται ότι εκφώνησε ο Τσώρτσιλ στην Βουλή των Λόρδων το 1959, κατά την επέτειο των 80 χρόνων από την γέννηση του σοβιετικού ηγέτη. Λυπάμαι που ίσως στενοχωρήσω κάποιους αλλά θεωρώ αυτό το κείμενο πλαστό. Δεν είναι μόνο το ότι δεν μπορώ να το βρω αλλού παρά μόνο στο διαδίκτυο. Κυρίως, είναι ζήτημα λογικής: εκτιμώ ότι είναι των απιθάνων απίθανο να συνεδρίασε η Βουλή των Λόρδων για να τιμήσει τα 80 χρόνια από την γέννηση του Στάλιν και, μάλιστα, να βγάλει τον πανηγυρικό της ημέρας ο Τσώρτσιλ! Παρά ταύτα, αν κάποιος έχει κατά νου κάποια σοβαρή πηγή, ας μου την γνωστοποιήσει.

Επίμετρο Τα κείμενα αυτής της σειράς γράφτηκαν μάλλον αυθόρμητα και δίχως προεργασία ή λογοτεχνική επιμέλεια, όμως αυτό δεν μειώνει ούτε θέτει εν αμφιβόλω την εγκυρότητα των στοιχείων που παρατέθηκαν. Φυσικά, επειδή η πραγματική Ιστορία δεν έχει σχέση με προσωπικές εκτιμήσεις, όπου υπάρχουν τέτοιες οφείλονται αποκλειστικά σε μένα. Κι όπως συνηθίζω να λέω προς τους αυστηρούς κριτές, κάθε κριτική είναι όχι απλώς δεκτή αλλά και επιβεβλημένη εφ' όσον κατανοεί ότι απλώς γράφω στο ιστολόγιό μου και δεν συντάσσω διδακτορική εργασία.

Βιβλιογραφία - Εργογραφία Τον περασμένο μήνα αφιερώσαμε 18 σημειώματα στο περίφημο Σύμφωνο ΜολότοφΡίμπεντροπ, εξετάζοντας ενδελεχέστατα τις συνθήκες οι οποίες οδήγησαν στην υπογραφή του. Φαίνεται πως πολλά από τα στοιχεία που παρατέθηκαν, ήσαν άγνωστα σε πολλούς αναγνώστες, μερικοί από τους οποίους ενδιαφέρθηκαν να μάθουν περισσότερα. Παράλληλα, κάποιοι άλλοι αναγνώστες ζήτησαν πρόσβαση σε πηγές, ασκώντας το δικαίωμα και την υποχρέωση κάθε σοβαρού αναγνώστη. Έτσι, αντί για την συνηθισμένη κυριακάτικη βιβλιοπαρουσίαση, το σημερινό σημείωμα θα συμπληρώσει εκείνη την σειρά με βιβλιογραφία-εργογραφία. Ένα από τα πιο εύληπτα ολοκληρωμένα έργα για τον Β' Π.Π. είναι το φιλόδοξο "Β' Παγκόσμιος Πόλεμος 19391945: τα κυριότερα γεγονότα της μεγαλύτερης αναμέτρησης στην ιστορία", το οποίο κυκλοφόρησε το 2009 στην Ισπανία από την Centro Editor. Πρόκειται για συλλογικό έργο το οποίο μπορεί να φέρει έντονα τα χαρακτηριστικά τής αστικής ιστοριογραφίας αλλά είναι εντυπωσιακό σε απλότητα, σαφήνεια και περιεκτικότητα, ενώ προσφέρει άφθονο εποπτικό υλικό. Στην Ελλάδα κυκλοφόρησε την ίδια εποχή από την "Καθημερινή", σε 30 τομίδια των 144 σελίδων, τα οποία συνοδεύονταν κι από ισάριθμους σύμπηκτους δίσκους (cd). Στην σειρά που δημοσιεύθηκε εδώ, χρησιμοποιήθηκε υλικό από τον πρώτο τόμο του έργου. Σημαντική βοήθεια στην ανάλυση των γεγονότων πήρα από το κλασσικό -και πάντοτε αμείωτης αξίας- έργο "Β' Παγκόσμιος Πόλεμος 1939-1945", το οποίο εκδόθηκε από το υπουργείο αμύνης τής ΕΣΣΔ. Εδώ χρησιμοποίησα την ιστορική τρίτομη έκδοση της "Κυψέλης" του 1959, η οποία είναι εμπλουτισμένη με ένθετους αναδιπλούμενους έγχρωμους χάρτες, πράγμα εξαιρετικά πρωτοποριακό για εκείνη την εποχή. Το έργο κυκλοφόρησε αργότερα και σε έναν τόμο (προφανώς συντομευμένο) από την "εκδόσεις 20ος αιώνας". Εδώ χρησιμοποίησα στοιχεία από τον πρώτο τόμο της "Κυψέλης". Αναζητείστε το έργο στα παλαιοβιβλιοπωλεία και, αν το βρείτε, μη διαστάσετε να το αποκτήσετε. Δεν θα μετανοιώσετε.

Τα βιβλία τού Ίαν Κέρσω "Χίτλερ 1889-1936: Ύβρις" και "Χίτλερ 1936-1945: Νέμεσις" συνιστούν απαραίτητο εργαλείο για κάθε μελετητή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Με τις συνολικά 2.100 σελίδες τους, ο Κέρσω κλείνει οριστικά την όρεξη σε όποιον θα ήθελε να ασχοληθεί με την βιογραφία τού Χίτλερ. Τί άλλο θα μπορούσε να γράψει κανείς; Η αναμφισβήτητη αξία τής δουλειάς τού Κέρσω υπογραμμίζεται από το γεγονός ότι σχεδόν το ένα τρίτο του όγκου της αποτελεί σημειώσεις, παραπομπές και ερμηνευτικά σχόλια. Η Ύβρις φτάνει μέχρι την εισβολή στην Ρηνανία και μετά δίνει την σκυτάλη στην Νέμεσι, οπότε στην σειρά χρησιμοποίησα στοιχεία και από τα δυο βιβλία. Κυκλοφορούν από τις εκδόσεις "Scripta". Δευτερευόντως, χρησιμοποίησα μερικές ενδιαφέρουσες σημειώσεις που είχα κρατήσει από τρία άλλα βιβλία, στα οποία έχουμε ήδη αναφερθεί από τούτη τη γωνιά. Πρόκειται για το "Οι πόλεμοι της μνήμης" του Χάκεν Φλάισερ, το "Το Ολίσθημα του Τσόρτσιλ" του Άντονυ Ρότζερς και "Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος" του Μάικλ Χάουαρντ. Τέλος, πολύτιμο υλικό βρήκα στο διαδίκτυο, το οποίο παραμένει προσβάσιμο στον καθένα. Ψάξτε το. Για παράδειγμα, βρείτε λεπτομέρειες για την Αγγλογερμανική Ναυτική Συμφωνία στο σχετικό λήμμα τής Wikipedia (στα αγγλικά) και ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την μυστική συμφωνία Τσώρτσιλ-Στάλιν στο αντίστοιχο λήμμα τής Metapedia (επίσης στα αγγλικά). Υστερόγραφο: Τα ιστορικά γεγονότα είναι δεδομένα και σήμερα είναι πολύ δύσκολη η παραχάραξη ή η πλαστογράφησή τους. Θέλω να πω πως όλοι τα ίδια πράγματα μαθαίνουμε. Το πρόβλημα είναι πώς τα αναλύει κάποιος και σε ποια συμπεράσματα καταλήγει. Υπ' αυτή την έννοια, υπάρχουν δεκάδες άλλα βιβλία που έχω διαβάσει και επηρέασαν την σκέψη μου παρ' ότι μπορεί να είχαν ελάχιστη ή μηδαμινή σχέση με το θέμα που ανέπτυξα. Ελπίζω ότι δεν μου καταλογίσετε αβελτηρία επειδή δεν μπορώ να τα αναφέρω εδώ...