Δημήτρης Καραθάνος - Αντίο, Καπετάνιε, Μια ζωντανή μαρτυρία για τις τελευταίες στιγμές του Άρη Βελουχιώτη (εκδ. Φιλίστωρ)

Δημήχρης Καραθάνος

φ ιλ ίσ τ ω ρ

Αντίο,

Καπ

Scanned by CamScanner

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΡΑΘΑΝΟΣ

,

Αντίο Καπετάνιε 0 Τ ε λ ε υ τ α ί ο ς Α π ο χ α ιρ ε τ ισ μ ό ς στον

Α ρ η Β ε λ ο υ χ ιω τ η

φιλίστωρ

Δ ημ ητρης Κ α ρ α θ α ν ο ς :

Avxio, Kamτάνΐ€. 0 Τιλίυταίος Αποχαφίτισμός στον Άρη Βϊλουχιώτη

Copyright © 1995 Δημήτρης Καραθάνος Copyright © 1995 γ ια την ελληνική γλώσσα Ε κδόσεις Φιλιςτωρ Πρώτη ελληνική έκδοση: Ιανουάριος 1996,21996 (Μάρτιος), 31996 (Σεπτέμβριος), M998 (Ιανουάριος), ^2000 (Αύγουστος) Σκίτσο εξωφύλλου: Σ πτρος Ο ρνερακης Μορφολογία: Κ τριακος Α θαναςιαδης Διορθώσεις: Μ αρία Ρ αμμοτ Στοιχειοθεσία - Σελιδοποίηση: Π ολτττπο (τηλ. 38 26 558) Εκτύπωση: Α ρτυπος επε Βιβλιοδεσία: Ρ οδοπουλος - Η λιοπουλος επε Ι στορία

και

Μ νημη / Μ αρτυρίες · 1

159 σσ, (13,2x20,5 εκ.) ISBN 960-369*000-7 Ε κδόσεις Φ ιλιςτωρ - Μ παμπης Γ ραμμένος

Θεμιστοκλέους 31, 106 77 Αθήνα, τηλ,: 38 18 457, fax: 38 19 167 Α παγορεύεται κάθε μορφής αναπαραγωγή μέρους ή όλου του κειμένου, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη

Περιεχόμενα

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Μαζί με τον 'Αρη Βελουχιώτη 1. Οι φωτοβολίδες της ανακωχής............................................ 2. «Δεν βαδίζω ενάντια στο Κόμμα, προσπαθώ νατό σώσω απ’το γκρεμό»...................................................................... 3. Η γλυκιά φωτιά του τζακιού και το πικρό παράπονο......... 4. Οι άνθρωποιτου Κόμματος συναντούν τον Αρη................ 5. «Α, ρε Θανάση 1Δε φανταζόμουν να σου τη σκάσει έτσι οΣιάντος».............................................................................. 6. Η τρυφερή συνάντηση του Έκτορα με το άλογό του......... 7. Η μεταστροφή του αχτιδικου που καταδίωκε τον Αρη — 8. Ο Τζαβέλας γυρίζει με άδεια χέρια..................................... 9. Γιατί ο Αρης δεν χτύπησε την Κόνιτσα................................ 10. Η καρδιά του Μανόλη Τσάφου........................., ................ 11. Το τέλος μιας αυταπάτης....................................................... 12. Ο Παράκλητος — «Τώρα θα βρω το δίκιο μου»............... 13. «Ας μ1ακούσει πρώτα ο Νίκος κι ας μ’ εκτελέσουν μετά» 14. Η τελευταία φορά που είδα τον Ά ρ η .................................... 15. Η παγιδευμένη χα ράδρα.....................................................

13 20 27 32 42 49 57 65 76 83 95 101 109 114 120

«Δ tv βαδίζω ενάντια στο Κόμμα, προσπαθώ να το σώσω απ' το γκρεμό». Α ΡΗ Σ ΒΕΛΟΤΧ1ΩΤΗΣ

Μαζί μ€ τον Άρη Βελουχ

Οι φωτοβολίδες της ανακωχής

ΓΕΝΑΡΗΣ ΤΟΥ 1945. Σ Τ Η ΧΙΟΝΙΣΜ ΕΝΗ Λ Α Μ ΙΑ I έφτασαν σε φ άλαγγες οι μαχητές της Α θή νας, μια ί και η πολύπαθη πόλη έπεφτε στα χέρ ια της δοσιλογικής Δ εξιά ς, η οποία , με τη «συμπαράσταση» τω ν α ε ρ ο ­ πλάνω ν και των τανκς του στρατηγού Σκόμπι, κατόρθω σε

6

] ΙΧΕ ΜΠΕΙ Ο

ν α κερδίσει τη μάχη ύστερα από 33 μ έρ ες ηρω ικής αντί­ στασης των υπερασπιστώ ν της.

Οι ελασίτες της Αθήνας, μαζί με τα πολυάριθμα μέλη των πολιτικών οργανώσεων, φτάνουν στη Λαμία κατάκο­ ποι και ταλαιπωρημένοι από την πολυήμερη πεζοπορία μέ­ σα στο λασπωμένο χιόνι, έχοντας οι περισσότεροι τυλιγ­ μένα τα πόδια τους μέσα σε κουρέλια. Ωστόσο, εκείνο που εντυπώσιασε (καθώς οι φάλαγγες έφταναν στο κέντρο της πόλης και σκόρπιζαν γεμίζοντας την πλατεία με το πλή­ θος τους) ήταν το ακμαίο ηθικό των ανθρώπων αυτών. Π α ρ’ όλες τις κακουχίες και τις στερήσεις που έζησαν κ α ι συνέ­ χιζαν ακόμη ν α δοκιμάζουν, τα πρόσ ω πα όλων ήταν ζωη-

14

Αντίο, Καπετάνιε

ρά χι έλαμπαν από ένα είδος ικανοποίησης, με τυπωμένη πάνω τους τη σφραγίδα του νικητή, Ή ταν πρόσωπα γελα­ στά που τραγουδούσαν με κέφι το γνωστό τραγουδάκι της εποχής για την Αθήνα:

«Μας ήρθαν οι Εγγλέζοι νανονμ-νανονμ-νανούμ... Μα ο λαός τούς χέζει...» κ.λπ. Παρακολουθώντας τις σκηνές αυτές σχολιάζαμε με τις πιο πάνω παρατηρήσεις μας, το γεναριάτικο εκείνο πα­ γωμένο απόγευμα της 13.1.1945, εγώ με δυο-τρεις άλλους συναγωνιστές μου, αντάρτες του ΕΛΑΣ στην Πλατεία Λαού της Λαμίας, ενώ όλο και νέες φάλαγγες Αθηναίων έμπαι­ ναν στην πλατεία. - Να ιδούμε πού θα πάει κι αυτό! λέει ο αξιωματικός του II γραφείου στο οποίο υπηρετούσα κι εγώ σαν αντάρ­ της. Απόψε θα ’χουμε την τύχη να κάνουμε ιδιαίτερη συ­ ζήτηση με τον ίδιο τον Αρη. Θα ’ρθει το βράδυ στο γρ α ­ φείο κι από κει θα πάμε να ρίξουμε τις φωτοβολίδες για την ανακωχή. Να ιδούμε τι θα μας πει κι αυτός. Είχαν περάσει καναδυό ώρες νύχτα όταν ο σ κ ο π ό ς της πύλης σταμάτησε μ’ ένα βροντερό «Αλτ!» τον α ρ χ ι-κ α π ετάνιο του ΕΛΑΣ, που μετά από τις διατυπώσεις α ν έ β η κ ε πάνω γελώντας με την παρατήρηση: - Μωρέ, πολύ άγριοι είστε σεις εδώ πέρα! και π έρ α ­ σε μέσα στο II Γραφείο του κλιμακίου της XIII Μ ερ α ρ ­ χίας, που είχε την ευθύνη για τη φρούρηση της πόλης και της περιοχής στη διάρκεια του Δεκέμβρη. Μόλις μπήκαν στο γραφείο ο Άρης μαζί με τον Λέοντα και κάθησαν στα μισοσκότεινα για το φ όβ ο των αεροπο­ ρικών επιδρομών, μαζευτήκαμε γύρω τους ο ι πέντ’-έξι που ήμαστε κει κι αρχίσαμε να ρωτάμε τον Ά ρη για το πώς

Οι φωτοβολίδες της ανακωχής

15

έ β λ ε π ε α υ τό ς την εξέλ ιξη της κατάστασης μετά α π ό τη χ α ­ μ ένη γ ια τ ο ν ΕΛΑΣ μάχη της Α θή να ς.

Ο Α ρης άρχισε και συνέχισε χωρίς να βιάζεται —μια και είχε χρ όνο στη διάθεση του — να μας εκθέτει την άπο­ ψή του γ ι’ αυτό που τον ρωτούσαμε με τον χαρακτηριστι­ κό του τρόπο, δηλαδή με σύντομες προτάσεις που κατέλη­ γα ν σε ερώτηση στην οποία δεν περίμενε απάντηση. Και είπε τα παρακάτω, όπως τα θυμάμαι, όχι βέβαια κατά λέ­ ξη, αλλά με αυτόν τον τρόπο και μ’ αυτό το νόημα: — Ακουστέ, λοιπόν! Τώρα σε καναδυό ώρες εμείς θα πάμε και στις δώδεκα ακριβώς θα ρίξουμε τις φωτοβολί­ δες για την ανακωχή. Έ τσι δεν είναι; Μετά θα ακολουθή­ σει η άλλη διαδικασία. Θα οριστεί αντιπροσωπεία μας που θα π ά ει στην Α θήνα και θ’ αρχίσουν οι συνομιλίες με την κυβέρνηση και με τους Άγγλους. Έ τσι δεν είναι; Οι συνο­ μιλίες αυτές θα τραβήξουν καιρό. Δυο-τρεις μήνες, ίσως και παραπάνω. Έ τσι δεν είναι; Μέσα στο διάστημα αυτό, εμείς θα έχουμε ανασυνταχθει. Οι μονάδες θα ξαναπάνε στις θέσεις τους, π.χ. η Ταξιαρχία Ιππικού θα πιάσει Θ εσ­ σαλία, καθώς και όλες οι άλλες μονάδες που είχαν τραβη­ χτεί στην Α θήνα θα επιστρέφουν στις βάσεις τους. Έ τσι δεν είναι; Κι όταν με το καλό διακοπούν οι συνομιλίες — γιατί δε γίνεται να μην τα σπάσουν— και επιστρέφει η αντιπροσωπεία μας, εμείς... παλιά μας τέχνη κόσκινο. Έ ­ τσι δεν είναι; Καταλάβατε λοιπόν; — Δηλαδή, αρχηγέ... δε βλέπεις πιθανότητα συμφω­ νίας; — Κοιτάχτε να ιδείτε! Δ εν αποκλείω ολωσδιόλου τη συμφωνία. Αλλά, ας μη γελιόμαστε! Έ τσι δεν είναι; Οι Ά γγλοι δεν ήρθαν στην Ελλάδα για να σκοτωθούν για το συμφέρον του ελληνικού λαού. Αυτοί ήρθαν και θυσίασαν Εγγλεζάκια —μην ξεχνάτε ότι έχουν κι αυτοί νεκρούς και αιχμαλώτους στα χέρια μ α ς—, ήρθαν λέω για τα δικά τους

hi

A vrio, K
ou|uj)tr(>o,vrr(t. K(ii τα δικάτους συμφέροντα ιιίναι ναέχουν μια Ελλ(ίι>α εξαρτημένιι από αυτούς, αποικία τους, \m Ελ­ λάδα υπηρέτη τους. Από αυτό καταλαβαίνετε ότι για να γίνει συμφοινία, για να τα βρούμε μεταξύ μας, πρέπει ε­ μείς, δηλαδή η αντιπροσουτεία μας, να δεχτούμε τους ό­ ρους που Οα προτείνουν αυτοί, οι Αγγλοι και οι εδώ υπο­ τακτικοί τους. Έτσι δεν είναι; Κι επειδή η δική μας αντι­ προσωπεία Οα προτείνει όρους που να κατοχυρώνουν τα συμφέροντα του ελληνικού λαού, καταλαβαίνετε ότι συμ­ φωνία δεν μπορεί να γίνει. Έ τσι δεν είναι; Κι εκεί Οα τα σπάσουν. Γι’ αυτό σας λέω, ταχτοποιήστε τις δουλειές σας, έχετε έτοιμα τα ντουφεκάκια σας, μην ξοδεύετε άσκοπα τις σφαιρούλες σας, γιατί εγώ τουλάχιστο είμαι βέβαιο: πως έχουμε πολλή δουλειά με τα καινούργια αφεντικά που μας κουβαληθήκανε. Τους Γερμανούς τούς διοϊξαμε, αλλά τούτους Οα ιδρώσουμε να τους ξεφορτιυΟούμε. Οι γερμανι­ κές χειροπέδες ήταν σιδερένιες και τις έτρωγε κι η σκου­ ριά. Οι εγγλέζικες όμιυς είναι χρυσές και δε σκουριάζουν. Και χωρίς να ρωτήσει: «Έτσι δεν είναι;», σηκώθηκε, αφού είχε κιόλας περιεργαστεί το πιστόλι με τις φωτοβο­ λίδες, μας χαιρέτησε και, με συνοδεία το Λέοντα, το Θη­ σέα κι άλλους δυο, βγήκε έξω. Σε λίγη ώρα - 1 2 μεσάνυχτα, στις 13 προς 14 του Γε­ νάρη 1945 - έξω απ’ τη Λαμία, κοντά στην Αλαμάνα, έπε­ σαν οι φωτοβολίδες που σημαιναν πως άρχισε να ισχύει η συμφωνία της ανακωχής. Η ανακωχή υπογράφτηκε στις 11.1.1945 και θα άρχιζε να ισχύει από τα μεσάνυχτα της 13 προς 14 Γενάρη 1945. Όμως οι Άγγλοι, παρόλο που υπογράφτηκε ανακωχή, συνέχιζαν τις επιθέσεις τους κατά του ΕΛΑΣ με ία μηχα­ νοκίνητα και τα αεροπλάνα τους. Πολυβολούσαν τους δρό­ μους προς και από την Αθήνα, όπου έβλεπαν συγκεντρω­ μένα άτομα. Επιτέθηκαν στην Ταξιαρχία Ιππικού που βρι*

Οι φωτοβολίδες της ανακωχής

17

σκόταν στη Λ οκρίδα μεταξύ Αταλάντης-Λαμίας και Μπράλου-Λαμίας. Οι Άγγλοι βιάζονταν να καταλάβουν τη Λα­ μία πριν από την έναρξη της ανακωχής. Αυτό δεν το πέτυχαν, αφού στη μάχη που έγινε σας Θερμοπύλες στις 12 Γενάρη, οι Άγγλοι, με απόκλειες σε μηχανοκίνητα - τ έ σ ­ σερα θω ρακισμένα αυτοκίνητα τα πήρε λάφυρα ο ΕΛΑΣ— και καμιά τριανταριά αιχμαλώτους στα χέρια του ΕΛΑΣ, αναγκάστηκαν να πισιυγυρίσουν. Το ίδιο αποκρούστηκε η α π όπειρά τους για προέλαση προς Λαμία και από τη μεριά του Μπράλου. Την επόμενη κιόλας, στις 14.1.1945, άρχισαν οι προε­ τοιμασίες γ ια την εκκένωση της Λαμίας από τον ΕΛΑΣ, και για τη μεταστάθμευση του Στρατηγείου της Μ εραρ­ χία ς έξω από την πόλη, σ’ ένα χωριό της Δ. Φθιώτιδας, όπου και έμεινε ώ ςτις 12 Φλεβάρη 1945 που υπογράφτη­ κε η γνωστή Συμφωνία της Βάρκιζας, κι ακόμα, σε συνέ­ χεια, ώς τις πρώτες μέρες του Μάρτη 1945 που έγινε η αποστράτευση του ΕΛΑΣ και η παράδοση των όπλων από τους αντάρτες. Στο διάστημα που μεσολάβησε από την ανακωχή ώ ςτη συμφωνία της Βάρκιζας, οι μονάδες του ΕΛΑΣ που είχαν μετακινηθεί για τη μάχη της Αθήνας ξαναγύρισαν στις βά­ σεις τους, και μάλιστα είχαν γίνει και ορισμένες μεταβο­ λές που θεωρήθηκαν αναγκαίες στην οργάνωσή τους, ώ ­ στε ν α είναι έτοιμες για κάθε ενδεχόμενο. Ό τα ν όμως υ­ πογράφτηκε η συμφωνία της Βάρκιζας, προέκυψαν άλλα καθήκοντα για τις ηγεσίες των διαφόρων μονάδων του ΕΛΑΣ.

Έ π ρ ε π ε οι αντάρτες να κατανοήσουν το περιεχόμενο της συμφωνίας που δέχτηκε η εαμική ηγεσία. Κι αυτό δεν ήταν και τόσο εύκολο. Βέβαια, οι αντάρτες του ΕΛΑΣ επι­ θυμούσαν να ειρηνεύσει ο τόπος και να γυρίσουν στα σπί­ τια τους. Ή θ ελ α ν ν’ αφήσουν τα όπλα και να πιάσουν το 2

18

Α ντίο , Κ α π ε τ ά ν ιε

αλέτρι, το μυστρί, το σφυρί, το εργαλείο, την πένα ν.αιτο βιβλίο. Αλλά για να γίνει αυτό, θεωρούσαν απαραίτητο να υπάρξουν οι εγγυήσεις ότι δε θα προδοθεί ο όρκος που έδωσαν όταν εθελοντικά πέρασαν στις τάξεις του ΕΛΑΣ, και που για την εκπλήρωση του περιεχομένου του υπόφεραν τόσα και τόσα, πείνασαν, ψείριασαν και στερήθηκαν τα πάντα προτάσσοντας τα στήθη τους στις σφαίρες των κατακτητών, κι άφησαν αγαπημένους συντρόφους τους στα πεδία των μαχών. Κι ο όρκος αυτός έλεγε ότι θα χύσουν και την τελευταία ρανίδα του αίματός τους και δε θ’ αφήσουν το όπλο τους ούτε θα σταματήσουν τον αγώνα, αν ο ελληνικός Λαός δε γίνει ελεύθερος και νοικοκύρης οτον τόπο του. Και τώρα; Τι σημαίνει η συμφωνία της Βάρκιζας; Η πολιτική ηγεσία του ΕΑΜ βεβαίωνε τους αντάρτες του ΕΛΑΣ ότι η συμφωνία της Βάρκιζας ναι, αποτελεί επίτευγ­ μα! Ό τι η εφαρμογή των όρων της συμφωνίας αυτής κατασφαλίζει την ομαλή δημοκρατική εξέλιξη στην πατρίδα μας, ότι μ’ αυτή εξασφαλίζονται οι συνθήκες για να επιδοθεί ο λαός μας στην ανοικοδόμηση των κατεστραμμέ­ νων σπιτιών του και στην ανόρθωση της καθημαγμένης οικονομίας, ότι τέλος έχουν εξασφαλισθεί οι όροι για πο­ λιτικούς αγώνες του λαού και ειρηνικές διεκδικήσεις των εργαζομένων. Ό λα αυτά σε λεπτομέρειες αναλύονταν συνέχεια στις ελασίτικες αντάρτικες συνελεύσεις από τους καπεταναίους και τους διαφωτιστές της ΕΔΑ (Επιτροπή Διαφώτισης Ανταρτών). Και όμως, παρ’ όλα αυτά, στη μάζα των α­ νταρτών υπέβοσκε η υποψία, ο φόβος ότι από τη συμφω­ νία αυτή της Βάρκιζας και από τον τρόπο που αφηνόταν στους αντιπάλους του ΕΑΜ και στους Άγγλους η εφαρμο­ γή της στην πράξη, κάτι κακό θα προκόψει για τον τόπο, κάποια συμφορά παραμονεύει το λαϊκό κίνημα. Αυτά, σε

Οι φωτοβολίδες της ανακωχής

19

συνδυασμό με κάτι μισόλογα που κυκλοφορούσαν ανάμε­ σα στους αντάρτες για το ότι ορισμένοι συναγωνιστές ει­ δοποιήθηκαν να φυγουν για τη Γιουγκοσλαβία, ερέθιζαν ακόμα περισσότερο τα πνεύματα. Θυμάμαι που όταν, σαν γραμματέας κομματικού πυ­ ρήνα ανταρτών, έκανα την «ανάλυση» της συμφωνίας της Βάρκιζας, δεν μπορούσα να δώσω απαντήσεις σε μια σει­ ρά ερωτήσεις που μου έκαναν οι σύντροφοι. — Αφήστε, τους είπα, θα ρωτήσω την καθοδήγηση και θα σας απαντήσω. Ωστόσο, έφτασε η μέρα που, συγκινημένοι, παραδώ ­ σαμε τα όπλα. Μου επέτρεφαν —χατιρικά και κατά π α ­ ράβαση των διαταγών, διότι ήμουν απλός αντάρτης και όχι αξιωματικός — να κρατήσω το περίστροφό μου για εν­ θύμιο.

«Δενβαδίζω

,

ενάντια στο Κόμμα προσπαϋώ να το σώσω απ το γκρεμό» Λ

Η ΠΡΩΤΗ ΟΜΙΛΙΑ Τ Ο Ϊ ΑΡΗ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΑΡΚΙΖΑ

τςι, στις 8 Μάρτη

1945, έχοντας στην τσέπη μου το

απολυτήριο του ΕΛΑΣ και την κομματική μου σύν­ δεση, πήρα το.δρόμο από την Καλλιθέα —ένα χωριό της Σπερχειάδας— για τη Μακρακώμη κι από κει για τον Αϊ-Γιώργη Τυμφρηστού, άλλοτε με ό,τι τροχοφόρο έβρι­ σκα κι άλλοτε με τα πόδια, ενώ απ’ τον Αϊ-Γιώργη για το χωριό μου, την Αγία Τριάδα Ευρυτανίας, μόνο με τα πό­ δια ή με ζώο μπορούσα να πάω, αφού τότε ακόμη δεν πα­ τούσε ρόδα. Ανηφόριζα απ’ τον Αϊ-Γ ιώργη προς το Νεοχώρι πηγαί­ νοντας για το χωριό μου, και στο μυαλό μου βάραιναν οι σκέψεις για το μέλλον. Ποια θα ήταν, άραγε, η κατάστα­ ση στην Αθήνα; Η φράση του Άρη «εμείς, παλιά μας τέ­ χνη κόσκινο», που σήμαινε συνέχιση της αντάρτικης δρά­ σης, σφηνωνόταν σε κάθε προσπάθειά μου να σχηματίσω οποιαδήποτε προοπτική. Σκεφτόμουν πως αν αυτά τα γύ­ ρω από τις συμφωνίες, που έκανε η ηγεσία μας, τα έκανε

«ΑενβαόιΧω ενάντια στο Κόμμα...»

21

μόνο για να της δοθεί ο καιρός να οργανώσει καλύτερα τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ και τις πολίτικες οργανώσεις, δε θα ε'πρεπε να φτάσει στην αποστράτευση, τη διάλυση και τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ. Πάνα} σ’ αυτούς τους διαλογι­ σμούς μου συναντώ ξαφνικά στο δρόμο μου ένα σύντρο­ φο, μέλος αχτιδικής επιτροπής του Κόμματος, που με γνώ­ ριζε καλά, όχι μόνο σαν κομματικό μέλος, αλλά και σαν αντάρτη που υπηρετούσα στο II Γραφείο του Επιτελείου της Μεραρχίας. Ο σύντροφος αυτός, μαζί με έναν άλλο, οδηγούσαν τέσσερα ζώα φορτωμένα με καινούργια ξύλινα κιβώτια. Στην ερώτηση μου: «Για πού;», ο σύντροφος μου απαντάει με νόημα: «Καλά, δεν κατάλαβες ότι εδώ μέσα είναι τα πιο διαλεχτά, που πάνε για κρύψιμο;» «Α!» έκα­ να. «Ναι, ναι, κατάλαβα». Σε λίγο χώρισαν οι δρόμοι μας με τους συντρόφους που οδηγούσαν τα φορτωμένα ζιόα κι εγώ τραβούσα ολομόναχος για το χωριό μου, περπατώντας στον ανηφορικό δρόμο μέσα στα έλατα, όντας βέβαιος πια ότι το «παλιά μας τέχνη κόσκινο» που είχε πει ο Άρης στη Λαμία, το βράδυ της ανακωχής, όπου να ’ναι θα εκδηλω­ θεί. Αυτό γινόταν φανερό με την απόκρυψη των όπλων. Έ φτασα στο σπίτι μου, όπου με καλοδέχτηκαν οι γ ο ­ νείς μου και τ’ αδέλφια μου, και μ’ αυτά και τα άλλα νέα του χωριού διασκεδάστηκαν κάπως οι παραπάνω δυσοίω­ νες σκέψεις μου για την παραπέρα πορεία των πραγμά­ των στη χώρα μας. Την Κυριακή —11 του Μάρτη 1945 — το απόγευμα, βρι­ σκόμουν στην εκκλησία του χωριού μου, όπου γινόταν ο γάμος μιας ξαδέλφης μου μ’ ένα παλικάρι από κοντινό χω ­ ριό. Ό τ α ν τελείωσε η τελετή, οι καλεσμένοι —μαζί τους κι εγώ — πήγαν στο σπίτι της νύφης για ένα κέρασμα πριν φύγουν για το σπίτι του γαμπρού να συνεχίσουν το γλέντι. Εκεί, στο σπίτι της νύφης, έσκασε το νέο: «Ο Άρης με πολ­ λούς αντάρτες βρίσκεται στην πλατεία του χωριού!»

VO

Αντίο, Καπετάνιε

Χωρίς να χάσω στιγμή κατευθύνθηκα στην πλατεία, ο­ πού βλέπω τον Αρη καθισμένο σε μια καρέκλα· κοντά του όρθιος ο δάσκαλος Νίκος Λάμπου, που ήταν και γραμμα­ τέας της κομματικής οργάνωσης του χωριού, και γύρω τους κάμποσοι —όχι πολλοί— αντάρτες μαυρο-σκούφηδες ο­ πλισμένοι μέχρι τα δόντια. Πλησίασα τον αρχικαπετάνιο του ΕΛΑΣ με σεβασμό και άπλωσα το χέρι μου για χαιρε­ τισμό, καλωσορίζοντάς τον. Εκείνος, όπως ήταν καθισμέ­ νος, άπλωσε το δεξί του χέρι προς το δικό μου, ενό) με την ανάστροφη της αριστερής παλάμης του άγγιξε την τσάκι­ ση του παντελονιού μου που ήταν φρεσκοσιδερωμένο, λέγοντάς μου πειραχτικά: - Σιγά, να μη με κόψεις! Βλέπω το ρίξαμε στην καλο­ πέραση. Γλεντάκια, ε; Γλεντάκια! Κατάλαβα πού το πήγαινε και, χω ρίς να δείχνω ότι πειράχτηκα, του απαντώ πριν καλά-καλά αποσώσει τη φρά­ ση του: - Αρχηγέ, εγώ είμαι από αυτούς που δεν αργώ να πετάξω το κοστούμι που βλέπεις και να ξαναβάλω την α­ ντάρτικη στολή αν χρειαστεί. Μη βλέπεις που βρέθηκα στο σπίτι μου και τη στιγμή αυτή έρχομαι από το γάμο μιας ξαδέλφης μου. Αλλά με σας, τι βλέπω; Τ ι συμβαίνει; Δεν αποστρατεύτηκε ο ΕΛΑΣ; Γιατί μας δόθηκαν τα απολυτή­ ρια; Γιατί παραδώσαμε τα όπλα; Και τότε μου δόθηκε η απάντηση που δεν την περίμενα; - Δεν τα 'πάμε στη Λαμία; Τ α ξέχασες κιόλας; Από­ ψε θα ’χουμε τον καιρό να τα ξαναπούμε, κα ι να πούμε κι άλλα που δεν είχαμε πει τότε, το βράδυ της ανακωχής. Πραγματικά, έμεινα κατάπληκτος. Ο άνθρω πος αυτός μπόρεσε να θυμηθεί την κουβέντα που ’χε κ ά νει με πέντ’έξι αντάρτες σ’ ένα μισοφωτισμένο γρ α φ είο στη Λαμία πριν από δυο μήνες και τη θυμήθηκε τώρα, όταν είδε τυχαία

«Δενβαδίζω ενάντια στο Κόμμα...»

23

έναν απ’ αυτούς, που του ήταν άγνωστος ώς τότε, παρόλο που στο όίμηνο αυτό διάστημα μεσολάβησαν τόσο συντα­ ρακτικά για όλους μας γεγονότα. Συνταρακτικά και για τον ίδιο τον Άρη, αφού σημάδεψαν την ίδια του τη ζωή. — Ό χι, αρχηγέ, δεν τα ’χω ξεχάσει, απάντησα. Αλλά έγιναν πράγματα που τότε δεν τα ’χες πει. Οι μονάδες του ΕΛΑΣ διαλύθηκαν. Δεν έμειναν στις βάσεις τους. Εγώ, ό­ πως το σύνολο των ανταρτών, παρέδωσα το όπλο μου και εδώ, στο σύντροφο γραμματέα, έδωσα την κομματική μου σύνδεση κι αυτός τη διαβίβασε στην αχτιδική επιτροπή του Κόμματος. Τώρα είμαι χωρίς όπλο και χωρίς κομματική σύνδεση. — Καλά, έλα το βράδυ που θα ’μαστέ στην Πολιτοφυ­ λακή κι εκεί θα τα κουβεντιάσουμε όλα με λεπτομέρειες. Ό σ ο για το όπλο σου που παρέδωσες, δε φταις εσύ. Αν θέλεις ν ’ ακολουθήσεις, εγώ θα σου βρω όπλο, θα φροντί­ σω να έρθει και η κομματική σου σύνδεση.

Άρχισε κιόλας να σουρουπώνει όταν ο Άρης με λίγους αντάρτες κατευθύνθηκαν στο οίκημα που κρατούσε η Πο­ λιτοφυλακή —που ακόμα δεν είχε παραδώσειτα όπλα—, ενώ τους περισσότερους αντάρτες τούς άφησε να καταλύ­ σουν στο σχολείο. Δε δέχτηκε να μοιραστούν για κατάλυ­ μα στα σπίτια του χωριού, ούτε ο ίδιος δέχτηκε πρόσκλη­ ση να μείνει σε σπίτι. Κράτησε το τμήμα συγκεντρωμένο στο σχολείο του χωριού κι αυτός ο ίδιος, με λίγους αντάρ­ τες, έμεινε στην Πολιτοφυλακή. Το βράδυ εκείνο, σ’ ένα χώρο όπου στεγαζόταν το γρα­ φείο του Σταθμού της Πολιτοφυλακής του χωριού, φωτι­ σμένο από μια λάμπα πετρελαίου, περιστοιχισμένος ο Ά­ ρης από αντάρτες του ΕΛΑΣ που είχαν απολυθεί κι από μέλη των πολιτικών οργανώσεων του χωριού τα οποία συ­ νωστίζονταν γύρω του, μιλούσε συνέχεια και για πολλές ώρες, εκθέτοντας τις απόψεις του για τα ζητήματα που μας

24

Α ντίο, Κ α π ετά νιε

έκαιγαν - κι αυτά ήταν ?) συμφωνία της Βάρκιζας και οι πιθανές εξελίξεις μετά από αυτή και σαν συνέπεια της εφαρμογής της, κι ακόμα τι έπρεπε να κάνουμε εμείς, οι πρώην ελασίτες αντάρτες. Ό ταν ο Αρης διατύπωσε τη γνώμη του πάνω σε όλα αυτά τα θέματα, οι ερωτήσεις ά ρχισαν να πέφτουν βροχή. Ο Αρης μιλούσε διεξοδικά και ανέλυε με υπομονή κά­ θε ζήτημα, χωρίς ν' αφ ήνει κ ενά και απορίες. Χαρακτήρι­ σε λάθος την από μέρους της αντιπροσω πείας μας υπο­ γραφή της συμφωνίας της Β άρκιζας κι ακόμα αδικαιολό­ γητη την έγκρισή της α π ό την υπόλοιπη εαμική ηγεσία. Απόδινε τη μεγαλύτερη ευθΰνη στην ηγεσία του ΚΚΕ που από την αρχή του αγώ να ακ ολουθούσ ε μια πολιτική υποχωρητικότητας απ έναντι στις π ιέσ εις των Ά γγλω ν συμμά­ χων, οι οποίοι υποστήριξαν τη Δ ε ξ ιά στη χώ ρα μας, με συνέπεια να δεχτούμε τις συμφ ω νίες του Λ ιβάνου και της Κ αζέρτας που οδήγη σαν στην τελευτα ία και χειρότερη, στη συμφωνία της Β ά ρκ ιζας, για την ο π ο ία αυτός (ο Ά ­ ρης) πίστευε και το ισ χυρ ιζότα ν με επιμονή ότι άφηνε ε­ κτεθειμένους στην εκδικητική μ α νία της δοσιλογικής Δ ε­ ξιά ς όλους τους αγω νιστές της Ε θνικ ή ς Α ντίστασης, όλους τους εαμίτες, ελασίτες και επ ο νίτες. Ή τ α ν βέβ α ιος, όπως έλεγε, ότι μ έσ α σ ε λ ίγ ες β δ ο μ ά δ ες ο ι φ υ λα κ ές της χώρας θα γεμ ίσ ου ν α π ό τους α γω νισ τές.

— Σκεφτείτε, έλεγε, η αντιπροσω πεία μας δε μερίμνησε να λευτερωθούν οΰτε οι αγω νιστές που είχαν συλληφθεί στη διάρκεια του Δεκέμβρη! Επιμένοντας στη θέση του ότι με τη συμφωνία της Βάρ­ κιζας η Δεξιά και οι Ά γγλοι προστάτες της έγιναν κύριοι του παιχνιδιού, καταφερόταν κατά της η γεσίας του ΚΚΕ, που αυτήν θεωρούσε απόλυτα υπεύθυνη γ ια την αποτυχία του αντιστασιακού αγώ να. - Ή τα ν λάθος της η γεσ ία ς μας, είπ ε ο Ά ρης, να δε-

«Αεν βαδίζω ενά\Ίΐα στο Κόμμα...»

25

χτεί τη συμφωνία του Λιβάνου. Γιατί να πάμε εμείς στη Μέση Ανατολή να τους συναντήσουμε και να μην έρθουν αυτοί να μας συναντήσουν στην Ελεύθερη Ελλάδα που ε ­ μείς δημιουργήσαμε και που συνεχίζαμε αδιάκοπα τον α ­ γώ να κατά των καταχτητών; Ο αγώ νας γινόταν εδώ, όχι στη Μέση Ανατολή. Ο αγω νιζόμενος λαός στο σ ύνολό του ήταν εδώ. Λάθος, λοιπόν, που πήγαμε, κι ακόμα λάθος που η αντιπροσω πεία μας εκείνη δέχτηκε τη συμφωνία. Κ ατό­ πιν ακολούθησε η συμφωνία της Καζέρτας που έθ εσ ε τον ΕΛΑΣ κάτω από τις διαταγές του στρατηγού Σκόμπι. Δ η ­ λαδή, ολοκληρωνόταν η υποταγή μας στους Α γγλους. Π α ρ’ όλα αυτά, έλεγε συνεχίζοντας ο Α ρης, αυτή η τ ε ­ λευταία συμφωνία της Βάρκιζας έπρεπε να α π ο φ ευ χθ εί, και συμπεραίνοντας κατέληγε στο ότι και με το λά θ ος της Β άρκιζας δεν π ρ έπ ει να θεωρείται πως ο αγώ να ς του ε λ ­ ληνικού λαού χάθηκε οριστικά. Ε ίπε χαρακτηριστικά ε ­ κείνη τη βραδιά:

— Ώ ς τώρα χάθηκε μια μάχη, η μάχη της Αθήνας. Ο πόλεμος, όμως, δε χάθηκε, γιατί πόλεμος σημαίνει πολλές μάχες. Το πρόβλημα είναι να αποφασίσουμε εμείς να συνεχίσουμε τώρα τον πόλεμο κατά των Αγγλων και των προστατευομένων τους, της Δεξιάς. Γιατί, ας μη γελιόμαστε. Την εξουσία της Δεξιάς στην Αθήνα, που σιγά-σιγά απλώ­ νεται και στις άλλες πόλεις, τη στηρίζουν οι Αγγλοι. Αυτό σημαίνει πως οι Αγγλοι είναι καταχτητές στη χώ ρα μας. Ή ρ θ α ν εδώ όχι για να διώξουν τους Γερμανούς που διώ ­ χτηκαν από εμάς και από το φόβο μην τους κόψ ει την υπ ο ­ χώρηση ο Κόκκινος Στρατός, αλλά ήρθαν γ ια να μείνουν. Π ρέπει λοιπόν να ιδούμε έτσι τη νέα κατάσταση. Έ χο υ μ ε να κάνουμε με τους Αγγλους καταχτητές κ α ι τους Έ λ λ η ­ νες υποταχτικούς τους. ΓΓ αυτό η απόφασή μας π ρέπ ει να είναι συνέχιση του αγώ να του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ για εθνική α νε­ ξαρτησία. Ας πάρουμε εμείς αυτή την απόφαση κι α ς προ-

Αντίο, Καπετάνιε

26

χωρήσουμε στην ανασυγκρότηση τω ν δυνάμεων μας και μετά ας κοπιάσουν τα τά γμ α τα που φ τιάχνει ο Πλασιήρας να μετρηθούμε. Το πολύ-πολύ ν α τους μείνουν οι μεγάλες πόλεις που δύσκολα θα επικοινω νούν κα ι μεταξύ τους, για­ τί οι δρόμοι δε θα ’ναι όλοι στα χ έρ ια τους. Σε όλα αυτά τα θέματα ο Ά ρης ήταν τόσο πειστικός ώστε δε χωρούσαν αντιρρήσεις. Το μόνο ζήτημα που μπή­ κε για συζήτηση ήταν αν η κίνηση αυτή του Άρη, με τους μαυροσ/.ούφηδες που τον ακολουθούσαν, ήταν σε γνώση του Κόμματος, και αν το Κ όμμα την εγκρίνει ή την αποδοκιμάζει* κι ακόμα, αν η κίνηση αυτή θα στραφεί τελικά ενάντια στο Κόμμα. Ο Ά ρης τότε, γ ια λόγους που αργότε­ ρα κατάλαβα, όπως θα καταλάβει κι ο αναγνώστης αυτού του γραπτού, έδωσε την παρακάτω απάντηση: — Θα ’ταν ανοησία να νομίζει κα νείς ότι εγώ είναι δυνατό να βαδίσω ενάντια στο Κόμμα* να το σώσω α π’ το γκρεμό θέλω. Το Κόμμα γνω ρ ίζει τι κάνω , βρίσκομαι σε συνεχή επαφή με την καθοδήγηση του Κόμματος, και οι κινήσεις μου θα ’ναι τέτοιες που θ α δ ο θ εί και ο χρόνος και η δυνατότητα στο Κόμμα να π ά ρ ε ι όλα τα μέτρα που θα απαιτήσει μια αλλαγή της πολιτικής του. Α ν εγώ λέω πως η συμφωνία της Β άρκιζας ήταν λάθος, το λέω καλώντας την ηγεσία να το εξετά σ ει κ α ι ν ’ α π ο φ α σ ίσ ει να καταγγείλει τη συμφωνία αυτή, ζητώ ντας μια ν έα συμφω­ νία που θα κατοχυρώνει την ελευθερία τω ν αγωνιστών και θα παρέχει πραγματικές εγγυήσεις γ ια τη σωστή εφαρμο­ γή της. Αυτή ήταν η πρώτη ολοκληρωμένη κ α ι τεκμηριωμένη ομιλία που ακούγαμε από τον Ά ρη Β ελουχιώ τη μετά από τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Κ ι όταν τελείω σ ε η πολύωρη συζήτηση που είχαμε με τον αρχηγό, τρ εις πρώ ην ελασίτες από το χωριό μου ζητήσαμε ν α τον ακολουθήσουμε στο νέο αγώνα που ξεκινούσε, τον π ιο δύσκολο της ζωής του.

Scanned by CamScanner

________

Η γλυκιά φωτιά τον τζακιού και το πικρό παράπονο

Ο ΠΡΩΙ ΤΗΣ ΕΠΟΜΕΝΗΣ ΗΜΕΡΑΣ ΧΑΙΡΕΤΗΣΑ ΤΟΥΣ ΔΙΚΟΥΣ

μου —απ’ αυτούς τη μάνα μου, τη μια αδελφή κι έ­ ναν αδελφό δεν τους ξα να είδα γιατί έπεσαν θύμα­ τα του εμφυλίου πολέμου— κι έφυγα με το τμήμα, αφοΰ πριν από την εκκίνηση ο Άρης είπε σε μένα και στους άλ­ λους δυο που ήμαστε άοπλοι και στοιχιζόμαστε μαζί με τους αντάρτες του τμήματος, να πάμε στο χώρο όπου θα μας οδηγούσε ένας πολιτοφύλακας και να διαλέξουμε α­ πό ένα όπλο, παίρνοντας και τα ανάλογα φυσίγγια, απ’ αυτά που υπήρχαν συγκεντρωμένα στην Πολιτοφυλακή και προορίζονταν να παραδοθούν. Το τμήμα αυτό με τον Άρη που αριθμούσε περίπου εικοσιπένιε άντρες κι ανάμεσά τους οι Θάνος και Πελο­ πίδας, γνωστοί καπεταναίοι και παλιοί αντάρτες, Τζαβέλας, Έκτορας, Καραϊσκάκης κ.ά., συντάχτηκε και μπήκε σε πορεία με κατεύθυνση προς Δομιανούς. Μετά από μισή ώρα πορεία περίπου, το τμήμα σταμάτησε και ο Άρης ξεχώ-

2S

Λ ν τ ι ο , Καττετύ \·ιε

ρισε π ιο π έ ρ α με το ν Τ ζα β έλ α , το Δ οάχο ν.αι δνο-τοει0iJ.ovz κ α ι κ ο υ β έν τια σ α ν γ ια λίγο. Στη συνέχεια οι ιέσσερι^-πέντε α υ το ί ς ε κ ίν η ο α ν με γρήγορο βήμα προς την ί­ δια κατεύθυνση π ου είχα μ ε. Τ ο υπόλοιπο τμήμα με τον Α­ ρη ακολούθησε ύ σ τερ α α π ό λίγη έυρα, και τελικά φτάσα­ με στους Δ ομ ια νούς μετά α π ό μιάμιση ώρα περίπου. Εκεί, στην πλατεία του χω ρ ιο ύ , κοντά στη βρύση, στέκονταν οι Δ ράκος, Τ ζα βέλας, κ α ι κοντά στα π όδια τους ένας άντρας, μαζεμένος κουβάρι σχεδόν* έδ ειχνε φοβισμένος. Ο Αρης, πλησιάζοντας και βλέποντα ς τον κρατούμενο, μάλασσε τον Τ ζαβέλα για τί δεν έδεσ ε τον κρατούμενο, ο οποίος θέλη­ σε να καλω σορίσει τον Ά ρη, προσφω νώ ντας τον «αρχη­ γό». Αλλά ο Ά ρης τον «κάρφ ω σε» με τούτα τα λόγια: — Ά κου, Δ ιάκο, τώ ρ α δεν είμαι αρχηγός σου. Πάει ο καιρός εκείνος. Εσύ, έφ υγες α π ’ τον ΕΛΑΣ. Εκαμες αρχη­ γό σου τον κύριο Ζ έρ β α και πολέμησες τον ΕΛΑΣ και τώ­ ρα ετοιμάζεις ντράβαλα με τον κόσμο του ΕΑΜ. Τιόρα που σ’ έπιασα θα πληρούσεις γ ια τα δικά σου. Καταλάβαινε κανείς ότι αυτό σήμαινε για τον κρατού­ μενο καταδίκη. Ο μέχρι εκείνη τη στιγμή άγνωστος σε μέ­ να κρατούμενος άντρας ήταν ο Η λία ς Παπαγειοργίου, άν­ θρωπος του κλαριού από χρόνια, φίλος μάλιστα και συ­ νεργάτης του Δράκου από παλιά, προτού προσχωρήσει ο Δράκος στον ΕΛΑΣ. Στην αρχή του αντάρτικου ο Η. Π απαγεω ργίου είχε α­ κολουθήσει κι αυτός τον ΕΛΑΣ κι έγινε μάλιστα καπετά­ νιος αρχηγείου στην Ευρυτανία με το ψευδώνυμο «Διά­ κος» και μ’ αυτό τον θυμήθηκε ο Ά ρης. Α ργότερα, όμως, πέρασε στον ΕΔΕΣ. Μ ετά από τον τερματισμό των επιχει­ ρήσεων του ΕΛΑΣ στην Ή π ε ιρ ο —στη διάρκεια του Δε­ κέμβρη 1944— και τη συντριβή τουν δυνάμεω ν του ΕΔΕΣ, ο Παπαγεωργίου ήρθε στην Ε υρυτανία με προορισμό την εκκαθάριση της περιφ έρειας από τις εαμικές οργανώσεις.

scanner

Η γλυχιά φωτιά τον τζακιού και το πικρό παράπονο

29

Κατά τη σύλληψή του από τους Δράκο και Τζαβέλα, βρέ­ θηκαν έγγραφα που βεβαίωναν τις σχετικές πληροφορίες που είχε ο Αρης. Ο Παπαγεωργίου διοριζόταν αρχηγός των Εθνικοφρόνων Ομάδων, όπως ήταν ο Σούρλας στη Φ θιώτιδα και Θεσσαλία. Αυτά όλα τα πληροφορήθηκα με λεπτομέρειες αργότερα από τον Τζαβέλα. Το τμήμα, παίρνοντας τον κρατούμενο και τα όπλα του που βρέθηκαν νωρίς το απομεσήμερο της ίδιας μέρας, α ­ κολούθησε το δρόμο προς Λογγιές Μαυρομάτας. Ο Αρης έστειλε μια ομάδα να προπορευθεί από το υπόλοιπο τμή­ μα. 'Οταν φτάσαμε σε μια τοποθεσία κοντά σ' ένα μοναχι­ κό σπίτι, η ομάδα που είχε προπορευθεί συνέλαβε άλλον ένα οπλισμένο άντρα. Ή τα ν συγγενής του Η. Π απαγεωρ­ γίου και μαζί του στον ΕΔΕΣ, α π ’ όπου ήρθαν στην Ευρυ­ τανία με προμελετημένα σχέδια για την εξόντωση κάθε εαμικοΰ στοιχείου. Στο μοναχικό αυτό σπίτι του δευτέρου κρατούμενου, που ήταν ο Θέος Λόζος, μπήκαν ο Άρης, ο Π ελοπίδας και ο Τζαβέλας, που άρχισαν την έρευνα για όπλα και άλλα στοιχεία, ενώ το υπόλοιπο τμήμα ήταν έξω στην αυλή. Είχε πια νυχτώσει για καλά και ήταν μια ξάστερη μαρ­ τιάτικη νύχτα με τσουχτερό κρύο, όταν ξαφνικά άρχισαν να μας βάλλουν από γύρω. Έ ν α ς αντάρτης τραυματίστηκε σοβαρά στο χέρι. Κι ενώ το τμήμα άπλωσε ένα γύρο και πιάσαμε θέσεις, ο Αρης με φώναξε και μου είπε να φροντί­ σω για τον τραυματία. Βιαστικά έσκισα το πουκάμισο του συναγωνιστή μου και του έδεσα το τραύμα του ώσπου στα­ μάτησε η αιμορραγία, κι ύστερα έτρεξα στη θέση που μου είπε ο Λευτέρης, ο ομαδάρχης μου, κι εκεί έμεινα ώς το ξημέρωμα, ξαγρυπνώντας με το δάχτυλο στη σκανδάλη του όπλου. Με την ανατολή του ήλιου, το τμήμα συντάχτηκε κι ε­ τοιμάστηκε για πορεία με τον τραυματία. Οι κρατούμενοι

30

Λ ν τ ιο, Κ α π ε τ ά ν ι ε

ε μ ε ιν α ν π ίσ ω φ ρ ο υ ρ ο υ μ ε ν ο ι α π ό το Δράκο. Με ολοημεοη π ο ρ ε ί α β ρ ε θ ή κ α μ ε κ α τ ά το β ρ α δ ά κ ι στο χωριό Νερώδα ( Σ π ιν α σ α ) τ η ς Ε υ ρ υ τ α ν ία ς . Σ το μεταξύ μάς πρόφτασε και σ υ ν τ ά χ τ η κ ε σ το τ μ ή μ α κ α ι ο Δ ρ ά κ ο ς που καθυστέρησε για* τ ι μ ε ε ν το λ ή , π ο υ ε ίχ ε α π ό το ν Ά ρη , εκτέλεσε την αποφα­ σ ισ μ έ ν η α π ό τ ο ν ίδ ιο τ ο ν Ά ρ η θα να τική καταδίκη των δυο κ ρ α τ ο υ μ έ ν ω ν . Ό τ α ν π λ η ρ ο φ ο ρ ή θ η κ α ότι οι κρατούμενοι ε κ τ ε λ έ σ τ η κ α ν λ υ π ή θ η κ α , γ ια τ ί τότε δε γνιυριζα καθόλου την α ιτ ία τ η ς τ έ τ ο ια ς κ α τ α δ ίκ η ς τους, αλλά και γιατί διαι­ σ θ α ν ό μ ο υ ν π ω ς η ε ν έ ρ γ ε ια αυτή, η α κ ρ α ία αυτή' πράξη, δε θ α μ ε ίν ε ι χ ω ρ ίς σ υ ν έ χ ε ια . Στη Ν ε ρ ά ιδ α κ α τ α λ ύ σ α μ ε μ ο ιρ α σ μ ένο ι σε δυο σπίτια. Β ρ έθ η κ α ε κ ε ί π ο υ π ή γ ε κ ι ο Ά ρ η ς, στο σπίτι του δάσκαλου Σ τέφ α νο υ Θ ά ν ο υ , ο ο π ο ίο ς ή τα ν π α λ ιό ς κομμουνιστής, α­ π ό το υ ς λ ίγο υ ς π ο υ γ λ ύ τω σ α ν τη σύλληψη στα χρόνια της Μ ετα ξικ ή ς Δ ικ τα το ρ ία ς κ α ι α π ό το υ ς πρω τοπόρους της Ε­ θνικής Α ντίσ τασ η ς στην Ε υ ρ υ τα ν ία , κ α ι τώ ρα γνωστό στέ­ λεχο ς της π ε ρ ιφ ε ρ ε ια κ ή ς ο ρ γά ν ω σ η ς του ΚΚΕ. Γλυκομί­ λητος κ α ι γελα σ τό ς, ο δ ά σ κ α λ ο ς υ π ο δ έχ θ η κ ε με θέρμη τον α ρ χικ α π ετά ν ιο του Ε Λ Α Σ, π ο υ του ήταν αρκετά οικείος α π ό την αρχή του α ντά ρ τικ ο υ . Κ ά θ ισ α ν δίπλα οτο ιζάχι που έκ α ιγε δυνατή φ ω τιά κ ι ά ρ χ ισ α ν τη συζήτηση μεταξύ τους, χω ρ ίς ν α ν ο ιά ζο ν τα ι α ν ό σ α έλ εγα ν τα άκουγαν οι άλλοι α ντά ρτες που β ρ ίσ κ οντα ν ε κ ε ί γύ ρ ω τους, αλλά ού­ τε κ α ι γ ια το αντίθετο, ν α θέλ ο υ ν ο π ω σ δή πο τε ακροατή­ ριο. Έ τ σ ι, μ έχρ ι ο ύ π ν ο ς κ α ι η κούρα σ η α π ό την πορεία ν α μου κλείσουν τα μάτια, μ π ό ρ εσ α κ α ι παρακολούθησα αν όχι όλη, οπω σ δή ποτε όμω ς έ ν α μ εγά λ ο μέρος της συζήτησης αυτής, α νά μ εσ α στο δά σ κ α λ ο κ α ι τον Ά ρη. Θυμού­ μαι καλά ότι τη συζήτηση την π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε, με κατάνύξη μπορώ να πω κι αμίλητος, ο Π ελ ο π ίδ α ς. Ο δάσκαλος εθετε μ εθοδικά ένα -ένα τα ζητήματα κ α ι ο Α ρη ς απαντού­ σε με υπομονή κ α ι με λεπτομέρειες. Κ α ι εκτός α π ό τις γνω-

Η γλνχιά φωτιά τον τζακιού και το πικρό παράπονο

31

στες σε μένα τώρα απόψεις του για την από μέρους της ηγεσίας διαχείριση της όλης υπόθεσης του κινήματος, κι ιδιαίτερα για τις συμφωνίες του Λιβάνου, της Καζέρτας και την τελευταία και χειρότερη, τη συμφωνία της Βάρκι­ ζας, στο δάσκαλο, που, όπως φάνηκε, τον θεωρούσε κάτι παραπάνω από σύντροφο, ας πούμε φίλο προσωπικό, εκ­ δήλωσε και την πίκρα, το παράπονο ότι οι αγώνες και οι θυσίες του δεν εκτιμήθηκαν από την ηγεσία, ότι ποτέ δεν τον λογάριασαν, ποτέ δεν πρόσεξαν τη γνώμη του, αλλά προσπαθούσαν να τον παραγκωνίζουν και ανέφερε γε­ γονότα που στήριζαν την αντίληψή του αυτή. Έ λεγε πως η εντολή να πάει την άνοιξη του 1944 στην Πελοπόννησο αποσκοπούσε στην απομάκρυνσή του από εκεί που βρι­ σκόταν η υπόλοιπη ηγεσία, να μην είναι μέσα στα πόδια τους, και όχι αυτό που χρησιμοποίησαν ως πρόσχημα, ότι τάχα η κατάσταση στο Μόριά έκανε απαραίτητη την εκεί παρουσία του. Εγώ, βέβαια, πρώτη φορά άκουγα τέτοια πράγματα. Ποτέ δε φανταζόμουν πως στην ηγεσία του εαμικού κινή­ ματος μπορείνα συμβαίνουν παρόμοια γεγονότα. Στο μυα­ λό μου, η ηγεσία του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος, που είχα νιώσει και το κοινωνικό του περιεχόμενο, φά­ νταζε σαν ένα σύνολο αφοσιωμένων αγωνιστών που κα­ θοδηγούν το κολοσσιαίο εαμικό κίνημα, παίρνοντας τις αποφάσεις τους ύστερα από συλλογική επεξεργασία με ενιαία σκέψη και μόνο στόχο την εκπλήρωση των σκοπών του ΕΑΜ, που ήταν με δυο λόγια η εθνική απελευθέρωση και η κοινωνική δικαιοσύνη.

Οι άνθρωποι του Κόμματος συναντούν τον Άρη Ο ΑΡΗΣ ΞΑΝΑΓΙΝΕΤΑΙ ΘΑΝΑΣΗΣ

Ε ΤΟ ΞΗΜΕΡΩΜΑ, ΤΟ ΤΜΗΜΑ ΚΙΝΗΘΗΚΕ ΚΑΙ ΤΟ ΑΠΟΜΕ-

σημερο έφτασε στη Μολόχα της Ευρυτανίας. Διανυκτερεύσαμε στο χωριό αυτό. Το πρωί, πριν συ­ νταχτούμε για να πάρουμε πάλι το δρόμο, ο Άρης με «ά­ λεσε και δίνοντάς μου ένα τετράδιο κι ένα μολύβι μου εί­ πε πως θα περάσουν ένας-ένας οι άντρες του τμήματος να γράψω τα στοιχεία τους, δηλαδή αρχίζοντας από τα δικά του στοιχεία με αύζοντα αριθμό 1 θα συνεχίσω γράφο­ ντας τα πραγματικά στοιχεία όλων, το όνομα, το επώνυμο, το πατρώνυμο, το ψευδώνυμο - για όσους είχαν - , τον τό­ πο γέννησης και κατοικίας τους. Είναι, μου είπε, τα στρα­ τολογικά μας στοιχεία που μας χρειάζονται επειδή είμα­ στε ένα στρατιωτικό τμήμα που δεν μπορεί παρά να ’χει τις μεταβολές του, αφού κινούμαστε και όλα τα ενδεχόμε­ να είναι πιθανά. Μπορεί να ’χουμε μια σύγκρουση και να χάσουμε κάποιον συναγωνιστή. Πρέπει να παραγγείλου­ με στους δικούς του να μάθουν για τον άνθρωπό τους. Πή-

-'Α

camScanner

Οι άνθρωποι τον Κόμματος σιητητούι* τον Αρη

33

ρα το τετράδιο κι έκανα τη δουλειά που μου ανέθεσε. Ό ­ ταν πήγα να του παραδιοσω το τετράδιο, με γραμμένα τα στοιχεία των άντρων του τμήματός μου, είπε να το φυλά­ ξω εγώ και θα ’χω την ευθύνη της φύλαξής του. Έ τσι έγινε, κι εγο) σημείωνα στη σειρά τα στοιχεία κάθε νέου που προ­ σχωρούσε στο τμήμα μας και κρατούσα το —ας πούμε — στρατολογικό μας μητρώο, μέχρι που με εντολή του Αρη το παρέδω σα στον σύντροφο Νίκο Τξένα, ο οποίος προ­ σχώρησε στο τμήμα από το χωριό Κηπουργιό της περιο­ χής Γρεβενών, που θα το συναντήσουμε και παρακάτω. Α πό τη Μολόχα, κάνοντας μια ολοήμερη πορεία μέσα στα χιόνια, το τμήμα έφτασε στο χωριό της Δ. Φθιώτιδας Πιτσωτά και στρατοπέδευσε στο σχολείο του χωριού, το οποίο —όπως όλα τα σ χ ο λ ε ία - δε λειτουργούσε. Βγάλα­ με, όπως συνήθως, τις σκοπιές και διανυκτερεύσαμε. Το άλλο πρωί, ο Τζαβέλας μου είπε εμπιστευτικά, απαντώ­ ντας σε ερώτηση μου, «Για πού θα πορευτούμε σήμερα;», ότι σήμερα θα μείνουμε εδώ γιατί ο αρχηγός έχει ορίσει συνάντηση με κάτι κομματικά στελέχη και ακόμα περιμέ­ νει κάποιον συναγωνιστή που θα ’ρθει μαζί μας. Α ργά το μεσημέρι της επομένης έφτασε στο χωριό Πιτσωτά μια παρέα από τρία-τέσσερα άτομα, μεταξύ των ο­ ποίων γνώρισα τον Τάκη Φίτσιο, παλιό στέλεχος του ΚΚΕ, δημοσιογράφο, και τον Αρίστο Βασιλειάδη, τότε γραμμα­ τέα της οργάνωσης περιοχής Στερεός του ΚΚΈ Ξεπέζε­ ψ αν και ανέβηκαν τις σκάλες ενός κοντινού σπιτιού όπου βρισκόταν ο Άρης. Ό π ω ς έμαθα αργότερα, τρίτος στην αποστολή αυτή ήταν ο Ζήσης Ζωγράφος, κι ακόμα ειπώ­ θηκε και γράφτηκε πως μετείχε και ο Νίκος Πλουμπίδης. Δεν τον ήξερα ούτε και τον θυμάμαι. Είναι γνωστό ότι ο Τάκης Φίτσιος και ο Αρίστος Βασιλειάδης εκτελέστηκαν αργότερα, στην περίοδο του εμφυλίου, και ο Ν. Πλουμπί­ δης μετά το τέλος του, καταδικασμένοι από Έκτακτα Στρα3

34

Αντίο, Καπετάνιε

τοδικεία. Τα πρόσωπα αυτά ά ρ χισα ν τις συζητήσεις τους στο παραπάνω σπίτι που είχα ν καταλύσει. Οι συζητήσεις αυτές συνεχίστηκαν σχεδόν αδιά κοπ α - με ελάχιστες ώ­ ρες διαλειμμάτων— δυο ολόκληρα εικοσιτετράωρα. Στο μεταξύ, με φροντίδα της οργάνω σης, ο τραυματίας που εί­ χαμε μεταφέρθηκε για νοσηλεία και δεν επέστρεψε πια στο τμήμα. Το τμήμα είχε πά ρει αυστηρά μέτρα φρούρη­ σης με διπλοσκοπιές μέρα και νύχτα και με φυλάκια προ­ ωθημένα έξω από το χωριό, ενώ η φρούρηση της πόρτας του δωματίου όπου γινόταν η σύσκεψη είχε ανατεθεί απο­ κλειστικά στον Έ κτορα και στον Τ ζαβέλα, οι οποίοι ε­ ναλλάσσονταν μεταξύ τους. Την τρίτη μέρα, ενώ ήμουν σκοπιά έξω από το σπίτι που γινόταν η σύσκεψη, πέρασε κοντά μου ο αξέχαστος Τάκης Φίτσιος και, σταματώντας, με ρώτησε αν εγώ είμαι ο φοιτητής από την Α γία Τριάδα. Απαντώντας του καταφατικά, συνέχισα με την ερώτηση, μήπως τρέχει κάτι ιδιαίτερο με μένα. «Ό χι», μου απάντη­ σε, «θα σου πει ο Αρης». Ό ταν έληξαν οι συνομιλίες, η αντιπροσω πεία του κόμ­ ματος, καθώς και ο Τάκης Φίτσιος, αναχώ ρησαν με τ’ ά­ λογά τους. Ο Άρης έδωσε εντολή να συνταχθεί το τμήμα και να είναι έτοιμο για πορεία μόλις νυχτώσει. Ό ταν σκο­ τείνιασε καλά, πήραμε το δρόμο βγαίνοντας α π ’ το χωριό, και ύστερα από πορεία περίπου μισής ώρας σταματήσαμε μπροστά σε μια έρημη και άδεια καλύβα που ανήκε στον συναγωνιστή Παρασκευά, ο οποίος μας οδήγησε ώς εκεί. Μπήκαμε στην καλύβα, ανάψαμε φωτιά και, αφού πήρα­ με τα μέτρα φρούρησής μας, ξαπλώ σαμε για ύπνο. Την άλλη μέρα, ο Αρης μάς κάλεσε και μας είπε: — Όπως είδατε, ήρθαν εδώ σύντροφοι εξουσιοδοτη­ μένοι από το Πολιτικό Γραφείο του Κόμματος, και ανταλ­ λάξαμε τις απόψεις μας. Εγώ διατύπωσα την άποψή μσυ για την κατάσταση και την πολιτική που π ρ έπ ει ν ’ ακολου-

Οι άνθρωποι τον Κόμματος σ υ να π ο νν τσ\·Άρη

35

θήσουμε. Οι σύντροφοι Οαμεταφέρουν την άποψή μου στο Κόμμα και θα 'γ ω την απάντησή του. Για τώρα, ωστόσο, αποψασίστηκε να κρύψουμε το τμήμα. Δεν πρέπει, για πολ­ λούς λόγους, να γίνει αντιληπτή η ύπαρξή μας. ΓΓ αυτό, όσοι σύντροφοι μπορούν και έχουν τη δυνατότητα να φύ­ γουν και να πάνε στα σπίτια τους, στις οργανιόσεις, ώστε να ξαλαφρώσει το τμήμα, καλά Οα κάνουν να το δηλώ­ σουν τώρα και να πάνε στο καλό. Τελειώνοντας την τελευταία του φράση, προχιόρησε υποδεικνύοντας σε ορισμένους συναγωνιστές να πάνε στα σπίτια τους. Επειδή δεν έβλεπα προθυμία από τους συνα­ γωνιστές να συμμορφωθούν προς τη σύσταση του αρχη­ γού, σήκωσα το χέρι και είπα πιος εγώ μπορώ να απαλλά­ ξω το τμήμα διότι έχω συνηθίσει στην παρανομία από την αρχή της κατοχής, που ήμουν στην Αθήνα. Και τώρα μπο­ ρώ να πάω στην Αθήνα, όπου η οργάνωση του Πανεπι­ στημίου και δυνατότητα έχει να με κρύψει, αλλά και χρή­ σιμος θα της φανοί Ο Αρης μού απάντησε ότι «ειδικά για σένα δεν ισχύει η σύσταση αυτή, γιατί μπορεί να χρεια­ στεί να γράψεις κάνα χαρτί». Εντύπωση μου έκανε η στάση του αξέχαστου Κίτσου (Ηλία Σίβου) από τη Σπερχειάδα. "Ηταν ένας άντρας πο­ λύ μελαχρινός, ψηλός και γεροδεμένος, που τον φοβόσουν όταν τον αντίκριζες, έτσι αξύριστος και άγριος όπως φά­ νταζε. Είχε όμως ψυχή μικρού παιδιού. Ο Αρης απευθύν­ θηκε και σ’ αυτόν και του είπε: —Εσύ, Κίτσο, πρέπει να πας σπίτι σου. Έχεις και μι­ κρά παιδιά. Ο Κίτσος αρνήθηκε και σχεδόν κλαψουρίζοντας παρακάλεσε τον Άρη να μην επιμείνει στη σύσταση του να τον απομακρύνει. Ο Αρης υποχώρησε κι άφησε τον Κίτσο να παραμείνει στο τμήμα. Στη συνέχεια, κι αφού έφυγαν από το τμήμα πέντ’-έξι

36 Αντίο, Κ α π ε τ ά ν ι ε

συναγωνιστές, οι υπόλοιποι ξυρίστηκαν, όσοι ακόμη έτρε­ φαν

γενειάδα

(Αρης, Έ κτορ α ς, Τ ζαβέλας, Θ άνος, Πελο­

πίδας, Καραϊσκάκης κλπ.), κρύφτηκαν οι μαύροι σκούφοι και τη θέση τους πήραν δίκωχα, κι ακόμα τα ψευδώνυμα καταργήθηκαν. Από τώρα κι ύστερα, κι όταν είμαστε με­ ταξύ μας, αλλά περισσότερο όταν κοντά μας βρίσκονται άλλα πρόσωπα, έστω κι αν είναι μέλη δικώ ν μας πολιτι­ κών οργανώσεων, θα καλούμε ο ένας τον άλλο με το μι­ κρό του όνομα. Έτσι, ο Αρης πήρε το όνομά του: Θανάσης, ο Πελοπίδας: Παντελής, ο Θ άνος: Φ ώτης κλπ. Πρόβλημα δημιουργήθηκε με τους Γιάννηδες. ΓΓ αυτό ο Λέων, που ήταν νεολαίος, έγινε Γιαννάκης και ο Έ κ τ ο ρ α ς Γιάννακας. Ό ταν ήρθε η σειρά μου, είπα το όνομά μου: «Μήτσος». Αλλά ο Άρης στο άκουσμά του αντέδρασ ε έντονα. - Όχι! λέει. Μήτσο λένε τον Π αρτσαλίδη που έχει βα­ ριά ευθύνη για σι Βάρκιζα! Ό χι! Δε θέλω ν ’ ακούω τ’ όνο­ μά του. Θα σε φωνάξουμε... Δημητρό! Έτσι μου ’μείνε «Δημητρός». Είχε σκοτεινιάσει για καλά όταν συνταχτήκαμε κα ι πή­ ραμε έναν ανηφορικό μουλαρόδρομο. Το χω ριό αυτό, κα­ θώς και όλα όσα μέχρι τιόρα περάσαμε, δεν «πατιούνταν» από ρόδα. Προπορευόταν από το τμήμα ο Θ ά νο ς μ’ άλ­ λους δυο, σαν εμπροσθοφυλακή. Ό τ α ν ξεμ ά κ ρ α ινα ν από το υπόλοιπο τμήμα, σταματούσαν γ ια λίγο κ α ι περίμεναν, ώστε να κρατιέται η επαφή. Π αράξενο! Κ αμ ιά φ ο ρ ά συμ­ βαίνει να ’χουν κολλήσει στη μνήμη σου εικ όνες που δεν είχαν, για εκείνες τουλάχιστον τις στιγμές, κ α μ ιά ιδιαίτε­ ρη σημασία. Έ χω μπροστά στα μάτια μου το Θ ά νο, ο ο­ ποίος έχει σταματήσει στην κορυφή ενός υψ ώ ματος με τους άλλους δυο που προπορεύονταν μαζί του μέχρι ν α πλη­ σιάσει και το υπόλοιπο τμήμα. Ε ίνα ι ξάστερη μαρτιάτικη νύχτα κι αχνοφέγγει στον ουρανό ένα κομμάτι φ εγγά ρι. Κι όπως προχωρούσαμε ξαναμμένοι στην ανη φ όρα , ακούnned by C am S canner

Οι άνθρω ποι τον Κ όμματος συναντούν τον Άρη

37

με ξα φ νικ ά μέσα στην ησυχία που απλω νόταν στην ερη­ μιά το Θ ά νο ν α τραγουδάει «...παίξε πλακιώτικη κιθάρα...» Ή τ α ν ο Θ ά νο ς, ο αλύγιστος αυτός αγωνιστής, που και στις πιο δύσκολες περιστάσεις, ακόμα κι όταν ο ίδιος ήταν ά ρ ­ ρω στος ή τραυματισμένος, δεν έχα νε το κέφι του. Π άντα γελα σ τός, με το καλαμπούρι έτοιμο. Τ ο σμίξιμο με το θ ά ­ νατο δ εν το ’λεγε σκοτωμό. Δ ε θα τον άκουγες να πει «Π ρό­ σ εχ ε μη σκοτω θείς!» ή «Κ ινδύνεψ α ν α σκοτωθιί»». Ο Θ ά ν ο ς σ’ αυτές τις περιπτιύσεις έλεγε: «Π ρ όσ εχε μη βγεις... π α ρα σύνθη μ α !» ή «Π αραλίγο ν α βγω πα ρασύνθη μα!» Α υ ­ τός ήταν ο Φώτης Μ αστροκώ στας με το ψ ευδιονυμο «Θ ά νο ς» α π ό τη Σ π ερ χειά δ α της Φθιώτιδας. Ο ρ γα νω μ ένο ς στο ΚΚΕ π ρ ιν α π ό τη μεταξική δικτατορία, ένα ς α π ό τους εν ν ιά α γω νισ τές της πρώτης αντάρτικης ομ ά δα ς του ΕΛΑΣ με το πρώ το ξεκ ίνη μ α του Ά ρη Βελουχιώ τη το Μ άη του 1942, τιμ η μ ένος μαχητής του α λβανικ ού μετώ που (ήταν λ ο χ ία ς της κλάσης 1938) με μετάλλιο α νδ ρ εία ς. Ν τύθη κε στο χ α ­ κί το 1938, σ υ νέχ ισ ε σ τρ α τευμ ένος ώ ς τον π ό λ εμ ο κ α ι με την κ α τά ρρ ευση του μετώ που, α π ό τις π ρ ώ τες μ έρ ες της κ α τοχή ς, ά ρ χ ισ ε την αντιστασιακή του δ ρά σ η . Α ντά ρ τη ς στην πρώτη ο μ ά δ α του Α ρη, έγ ινε κ α π ετά νιο ς σ ε δ ιά φ ο ­ ρ ε ς μ ο ν ά δ ε ς του ΕΛΑΣ κ α ι τελ ευ τα ία — π ρ ιν α π ό τη ν α π ο ­ στράτευση — κ α π ετ ά νιο ς του ΕΛΑΝ Ιο νίο υ . Μ ετ ά α π ό το θ ά ν α τ ο του Ά ρ η κ α ι τη διάλυση του τμ ή ματος, ο Θ ά ν ο ς π ιά σ τη κ ε μ α ζί με τ ο ν Έ κ τ ο ρ α στο Κ η φ ισ ο χώ ρ ι, π ο ρ ε υ ό μ ε ν ο ς με τα π ό δ ια π ρ ο ς την Α θ ή να , τ ο ν Α ύ γ ο υ σ τ ο του 1945, β α σ α νίσ τ η κ ε ά γ ρ ια , κ α τα δικ ά σ τη κ ε π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς σ ε θ ά ­ ν α τ ο χ ω ρ ίς ν α εκ τελ εσ τεί η π ο ιν ή το υ , π ο υ μ ετα τρ ά π η κ ε σ ε ισ ό β ια , κ α ι τ έλ ο ς π έ θ α ν ε κ ρ α τ ο ύ μ ε ν ο ς στο ν ο σ ο κ ο μ ε ίο τω ν φ υ λ α κ ώ ν Α β έ ρ ω φ σ τα 1960.

Ακούγοντας το τραγούδι του Θάνου απαντήσαμε πως πλησιάζουμε, κι αυτός μετους άλλους δυοξεκίνησε πάλι. Συνεχίζοντας τη νυχτερινή πορεία, το τμήμα έφτασε

38

Αντίο, Καπετάνι ε

πριν από το ξημέρωμα στη Ρεντίνα. Ο σύνδεσμος ειδοποίησε το γραμματέα της βάσης του ΚΚΕ του χωρίου, κι εκεί, νος, όντας προειδοποιημένος, μας οδήγησε σε ένα σπίτι όπου περάσαμε κρυμμένοι ολόκληρη την επόμενη μέρα. Νωρίς το απόγευμα στο σπίτι αυτό ο Αρης μάς κάλεσε σε συνέλευση και παίρνοντας το λόγο μάς είπε: - Τώρα πρέπει να μάθετε αυτά που δεν έπρεπε να σας πο) όσο παρέμεναν ακόμα στο τμήμα συναγωνιστές που θα έφευγαν. Ό λοι οι λόγοι συντρέχουν να μη γνωρί­ ζουν πράγματα που αυτούς δεν τους ενδιαφέρουν, αλλά που υπάρχει έστω και υποτιθέμενος κίνδυνος να βλάψουν εμάς σαν τμήμα, και το κίνημα. Μάθετε, λοιπόν, ότι με τους συντρόφους που ήρθαν εδώ, αντιπροσωπεύοντας το Πολιτικό Γραφείο του Κόμματος, συζητήσαμε σε λεπτο­ μέρειες όσα ζητήματα προκύπτουν από τη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στη δική μου άποψη και στην πολιτική του Κόμματος. Εγώ, από τη μια μεριά, πιστεύω πως η ώς τώρα γραμμή ήταν συμβιβαστική, γραμμή υποχώρησης μπροστά στις αξιώσεις των Άγγλων και της αντιδραστι­ κής Δεξιάς. Πιστεύω πως συνέπεια της γραμμής μας αυ­ τής ήταν μια σειρά από λάθη, με πιο μεγάλα τη συμφωνία του Λιβάνου, της Καζέρτας και το χειρότερο τη συμφωνία της Βάρκιζας, που παραδίνει αλυσοδεμένο το κίνημα στην εκδικητική μανία της δοσιλογικής Δεξιάς. Τους τόνισα να μη γελιούνται. Δε θα δοθεί η δυνατότητα να κάνει το Κόμ­ μα και γενικά το εαμικό κίνημα πολιτικό αγώνα. Δε θ’αφήσουν να αντιπαραθέσουμε εμείς (το ΕΑΜ) τις θέσεις μας, το πρόγραμμά μας για την πορεία της χώρας μας. Δεν έ­ χουμε να κάνουμε με τη Δεξιά, που θέλει ομαλή δημοκρα­ τική εξέλιξη. Έ χουμε να κάνουμε με τη δοσιλογική Δεξιά. Με το μέρος εκείνο της Δ εξιάς που συνεργάστηκε με τους καταχτητές και είναι υπόλογο στον ελληνικό λαό. Αυτής της Δεξιάς η λύσσα θα ξεσπάσει πάνω σ’ εμάς, στους α*

CamScanner

Οι άνθρωποι τον Κόμματος συναντούν τον Αρη

39

γωνιστές που ζήτησαν και ζητούν την τιμωρία της. Είναι οι Ταγματασφαλίτες που θα έχουν την εξουσία στα χέρια τους. Αυτοί Οα χάνουν οποιαδήποτε βιαιότητα για να τσα­ κίσουν το κίνημα. Η άλλη - ας πούμε η μετριοπαθής- Δ ε­ ξιά θα έχει την ευθύνη ότι δε θα εμποδίσει το όργιο σε βάρος των οργανοίσεών μας γιατί θέλει να τρομοκρατη­ θεί ο λαός, να λουφάξει ζητώντας προστασία από αυτήν. Και όλα αυτά θα γίνονται με την προτροπή και την προ­ στασία των Άγγλων. Ό λα αυτά σημαίνουν ξεκάθαρα ότι η πατρίδα μας τελεί υπό αγγλική κατοχή που καλύπτεται από δήθεν κυβέρνηση της ανεξάρτητης πια Ελλάδας. Ε ­ πομένως, στο κίνημα, σιο Κόμμα που είναι η ηγεσία του κινήματος, μπαίνει το καθήκον να οργανώσει και να διεξαγάγει τον αγώνα για την πραγματική ανεξαρτησία της πατρίδας, να διώξει τους Άγγλους από την πατρίδα μας για να μείνει ο ελληνικός λαός ελεύθερος και ανεξάρτη­ τος ν ’ αποφασίσει για το μέλλον του. Αγώνας για τη λευ­ τεριά, για την εθνική ανεξαρτησία με ένα Μέτωπο Εθνι­ κής Ανεξαρτησίας (ΜΕΑ) όπως ήταν το ΕΑΜ. Γνωρίζετε επίσης ότι η θέση του Κόμματος είναι η συνέπεια στη συμ­ φωνία της Βάρκιζας, η εφαρμογή της στην πράξη. Μετά από τις συζητήσεις που έγιναν, καταλήξαμε στα εξής: Ε ­ γώ ανέλαβα την υποχρέωση να μην προβεί το τμήμα μας σε καμία επιθετική ενέργεια κατά των δυνάμεων της Ε ­ θνοφυλακής, ούτε κατά των Άγγλων ή άλλων παραγόντων της Δεξιάς, και γενικά να μην κάνω καμιά ενέργεια που θα φανερώσει την ύπαρξη του τμήματος. Έ χω από το Κόμ­ μα την έγκριση να μεταβώ με όλο το τμήμα, ή με ορισμένο αριθμό από εσάς -ό π ω ς εγώ το κρίνω—, στις γειτονικές Λαϊκές Δημοκρατίες, κι εκεί να θέσω υπόψη των αδελ­ φών κομμάτων τις απόψεις μου. Αν χρειαστεί, ίσως να με­ ταβώ και παραπάνω —στην ΕΣΣΔ— για τον ίδιο σκοπό. Αν τα αδελφό κόμματα κρίνουν σωστές τις δικές μου από-

40

Αντίο, Κ α π ε τ ά ν ι ε

ψεις, τότε και το Κόμμα 0« α ρ ά ξ ε ι α νά λογα τη γραμμή του. Αν πάλι τα αδελφό κόμματα κρίνουν ότι εγα') ε*/ο) άδι­ κο, εγώ Οα συμμορφωθώ με τη γραμμή του Κόμματος. Τ αυτά μείναμε και δώσαμε το λόγο μας. Εγιύ, δηλαδή εμείς όλοι μαζί σαν τμήμα, 0α τηρήσουμε το λόγο που δώσαμε, γι’ αυτό θα συνεχίσουμε τις νυχτερινές πορείες ώς εκεί που θα χρειαστεί για να μη γίνει φανερή η ύπαρξη του τμήματος. Έτσι θα προχωρήσουμε προς τα βόρεια. Για την πορεία μας αυτή, το Κόμμα μου έδωσε φύλλα πορεί­ ας, δηλαδή φύλλα σύνδεσης με τις κομματικές οργανώ­ σεις των περιοχών που θα βρισκόμαστε κάθε φορά για να μας διευκολύνουν στην πορεία μας. Έβγαλε τότε ο Αρης από την τσάντα του και μας έδει­ ξε τα σχετικά έγγραφα, που μας τα διάβασε ένα-ένα, κι έλεγαν περίπου τα εξής: 1) «Ο σύντροφος Αρης μαζί με τόσους (έλεγε έναν α­ ριθμό μεταξύ 25 και 30) συντρόφους ένοπλοι πηγαίνουν για κομματική δουλειά. Οι οργανιόσεις μας πρέπει να τους διευκολύνουν σε συνδέσμους, κατάλυμα και τροφοδοσία». Τη στιγμή αυτή ήμαστε εικοσιδυό άντρες και με τον Αρη εικοσιτρείς. Αλλά ο Αρης είπε πως έχει έγκριση νά πάρει ελάχιστους ακόμα, μια και από το Πιτσωτά έφυγαν τέσσερις-πέντε άντρες από την ομάδα. 2) «Ο σύντροφος Αρης...» κλπ. όπως το προηγούμενο, μόνο που αντί «ένοπλοι» έλεγε άοπλοι... 3) «Ο σύντροφος Άρης μαζί με δυο συντρόφους, ένο­ πλοι ή άοπλοι πηγαίνουν για κομματική δουλειά...» κλπ. 4) «Ο σύντροφος Αρης μόνος του πηγαίνει για κομμα­ τική δουλειά...» κλπ. - Όπως καταλαβαίνετε, μας λέει, αυτά τα φύλλα πο­ ρείας συντάχτηκαν έτσι ώστε να χρησιμοποιηθούν ανάλο­ γα με τις ανάγκες που θα προκόψουν. Υ πάρχει ακόμα, συνέχισε, ένα φύλλο πορείας, ή μάλλον σύνδεσης, που δε

.^ranng^rl h\/ nam^nanner

O:

τνν K o u u t i r x x o v w m m V χ ο ν Α ρ η

A\

μου έδωσαν τώρα οι σύντροφοι που συναντηθήκαμε. Ili­ ven φύλλο σύνδεσης με το οποίο θα με εξουσιοδοτεί το Πολιτικό Γραφείο του Κόμματος να εμςχτνιστώ οτα αδελφά κόμματα και να συνομιλήσω επίσημα μαζί τους. Το φύλ­ λο αυτό υποσχέθηκαν οι σύντροφοι του Πολιτικού Γρα­ φείου να μου το στείλουν στην ΚΕΙ1Η (Κομμουνιστική Ε­ πιτροπή Περιοχής Ηπείρου) κι από αυτήν Οα βρούμε τρό­ πο να το πάρουμε. Και κατ έληξε ο Αρης έτσι περίπου: — Αυτά συζητήσαμε και σ' αυτά συμφωνήσαμε με την αντιπροσωπεία του Πολιτικού Γραφείου του Κόμματος. Σε μένα και, βέβαια, σε σας δεν μπαίνει άλλο από το να πειθαρχήσουμε σε ό,τι λέει το Κόμμα ύστερα από τη διατύ­ πωση της γνώμης μας. Ώστε, έχοντας τα φύλλα πορείας που είδατε, θα συνεχίσουμε την πορεία μας προς Βορρά, αποφεύγοντας με κάθε τρόπο την εμφάνιση μας — κι ακό­ μα παραπάνω, φροντίζοντας με όσο κόπο κι αν χρειαστεί να μη γίνει αντιληπτό το πέρασμα του τμήματός μας. Τέλος, αφού ο Αρης απάντησε σε ερωτήσεις που έγι­ ναν, όπως: «Αν πέσουμε σε μια ενέδρα τι θα κάνουμε;» και άλλες, η συνέλευση τελείωσε, κι όπως άρχισε να σου­ ρουπώνει, το τμήμα ετοιμάστηκε και σε λίγο, στα σκοτει­ νά, ξεκίνησε τη νυχτερινή πορεία του.

«Α, pe Θανάση! Ae φανταζόμουν να σου τη σκάσ€ΐ ότσι ο

— ερπατούσαμε όλητηνύχτα, κάνοντας κάθε ώραπέ11 j|νχε ώς δέκαλεπτά σχάοη γιαξεκούραση, καικονία J στο ξημέρωμα σταματήσαμε πάνω στη μουλαρόστρατα, κοντά στην άκρη του χωριού Απιδιά. Καθίσαμε και περιμέναμε μέχρι ο σύνδεσμος να πάει να βρει καινα φέρει μαζίτογραμματέατηςκομματικής βάσηςτουχωρίου, οοποίοςκαι θα μαςτακτοποιούσε σ' ένασπίτιτουχωρίου, όπουκλεισμένοι έπρεπε ναπεράσουμε όλητη μέραώσπου να νυχτώσει για να ξαναπάρουμε το δρόμο. Εκεί καθι­ σμένοι, κατάκοποι όπως ήμαστε, μας πήρε όλους ούπνος, όταν μας ξάφνιασε ένας άντρας, ο οποίος οδηγούσε ίο μουλάρι του και μας πλησίασε τόσο που το ζωντανό λίγο έλειψε ναπατήσει τα πόδια ενός αντάρτη. Ξαφνιαστήκα­ με όλοι κι ο Αρης αμέσως σταμάτησε το χωριάτη καιτον ροπησε από πού έρχεται. Εκείνος απάντησε ότι έρχεται απότοσπίτιτου, το πιοκοντινό σε μας, κι ότι πηγαίνειστα χο>ράφιατου. ΟΑρης τού είπε να γυρίσει πίσωστοσπίτι τουκαι μας είπεναακολουθήσουμε. Έτσι βρεθήκαμεστο

«Δε ([σπαζόμουν να σου τη σκάσει έτσι οΣιάπος»

43

πρώτο σπίτι του χωριού με το νοικοκύρη κρατούμενο. Δεν άργησε όμως να μας βρει ο σύνδεσμος με το γραμματέα της βάσης, που πληροφόρησε τον Λρη ότι ο σπιτονοικοκύ­ ρης που σταματήσαμε και κρατούσαμε από φόβο μη μας μαρτυρήσει και μαθευτεί ότι είδε τμήμα με ενόπλους και άλλα, ήταν συναγωνιστής που θα κρατούσε το μυστικό — κι έτσι μείναμε στο σπίτι αυτό για να περάσουμε όλη τη μέρα εκεί. Ο γραμματέας της οργάνωσης του χωριού ήταν πρώην ελασίτης και φορούσε ακόμα τη στολή του ΕΛΑΣ. Μετά από τις πρώτες κουβέντες άρχισε να μας ρωτάει, απευθυ­ νόμενος ιδιαίτερα στον Αρη, τον οποίο όμως δεν αναγνώ­ ρισε, μια και εμφανιστήκαμε ως «σύντροφοι που πάμε για κομματική δουλειά». — Α π’ αυτού που έρχεστε μάθατε τίποτα για τον Άρη; Α κούγεται ότι έχει βγει ξανά με πολλούς αντάρτες. — Δ εν ακούσαμε τίποτα, λέει ο Άρης. Πόσους λένε ότι έχει μαζί του; — Δυο-δυόμισι χιλιάδες, λέει ο άλλος. Μ παίνει στην κουβέντα ο Πελοπίδας που είχε γνωρί­ σει τον γραμματέα στο αντάρτικο: — Εσύ ήσουν αντάρτης α π ’ ό,τι φαίνεται. Σε ποια μο­ νά δα έκανες; — Σε πολλές, και στο λόχο του Γενικού Στρατηγείου. — Τότε τους ξέρεις! απαντά ο Πελοπίδας. — Και βέβαια τους ξέρω. Και τον Άρη γνωρίζω και το Τ ζαβέλα και πιο πολύ τον Πελοπίδα! — Αλήθεια; Γνωρίζεις και τον Πελοπίδα; του λέει ο ίδιος ο Π ελοπίδας, κι έσκασε στα γέλια μη μπορώντας να κρατηθεί άλλο. Ο σύντροφος γραμματέας έμεινε άναυδος: «Βρε κα­ πετάνιε; Γιά ν α ιδώ καλύτερα! Αρχηγέ;» λέει και ξαναχαιρετάει τον Άρη και σε συνέχεια τον Τζαβέλα κι όσους

ά λ λ ο υ ς ε ίχ ε γ ν ω ρ ίσ ε ι στο Γ ενικ ό Σ τρ α τη γείο του ΕΛΛΣ, Μ ε τ ά κ ο υ β έν τια σ ε πολλή ώ ρ α με τον Ά ρη κ ι έδειχνε ανή. σ υ χ ρ ς γ ια τις ε ξ ε λ ίξ ε ις που δ ια γ ρ ά φ ο ν τ α ν μπροστά μας, Δ ε μ π ό ρ ε σ α ν α παρα κολούθη σ α) τη συζήτηση αυτή γιατί η κ ό π ω σ η με α ν ά γκ α σ ε ν α π ιά σ ω μ ια ά κρ η ν α ξεκουραστώ), Ξ ύ π νη σ α με το σκούντημα εν ό ς συναγυηαστή όταν νύ­ χ τω ν ε κ ι ετοιμάστηκε το τμήμα γ ια νυχτερινή πορεία. Συ­ ντα χτή κ α μ ε, βγήκαν οι τρ ε ις κ α ι προπορεύτη κα ν για ε­ μ προσ θοφ υλακή μαζί με το σ ύνδεσ μ ο κ α ι σε λίγο ξεκινή­ σαμε γ ια τη συνέχιση της π ο ρ ε ία ς μας, που κοντά στις πρω­ ιν ές ώ ρ ες μάς οδήγησε στο Ν εοχιύρι, όπου καταλυσαμε ώ ένα ψηλό σπίτι όλοι μαζί. Τ η μ έρα αυτή ή ρθα ν κ α ι είδ α ν τον Άρη δυο-τρεις ά­ ντρες. Ο ένας έμεινε πολλή ιυρα κ α ι (ραινόταν να γνωρί­ ζ ε ι ιδια ίτερ α τον Άρη. 'Ο τα ν έφ υγα ν οι άλλοι δυο, αυτός συνέχισε την κουβέντα με τον Ά ρη, ενώ κάπου-κάπου έ­ πα ιρνα ν το λόγο ο Θ ά νο ς κ α ι ο Π ελοπ ίδα ς. Μετά από λί­ γη ό)ρα, κι ενό) συνεχιζόταν η συζήτηση, ο Τζαβέλας με πληροφόρησε, καθώ ς κ ι εμείς ο ι δυο πιάσαμε το ψιλοκου* βεντο, ότι αυτός που συνομιλεί τιορα με τον αρχηγό είναι ο Ν ικηταράς (Κ. Κ αφ αντάρης), κα π ετά νιος σε διάφορες μονάδες του ΕΛΑΣ εδώ στη Θ εσ σ αλία, που ήταν από τους προποπόρους αντάρτες, κ α ι π α λιό ς φίλος του Άρη. Τα λό­ γ ια του Τ ζαβέλα κέντρισαν την π ερ ιέρ γ ε ια μου και πήγα κοντά ν’ ακούσω μέσες-άκρες την κουβέντα, αλλά χωρίς να πετύχω τίποτα για τί η συζήτηση γινόταν σε πολύ στενό και κάπω ς ιδιαίτερα προσ ω πικό χαρακτήρα. Κάποια ώ­ ρα, ο Ν ικηταράς και μετά ο Ά ρης σηκώθηκαν όρθιοι, που σήμαινε ότι ο πρώτος ετοιμαζόταν ν α φύγει, και τότε τον άκουσα να λέει στον Ά ρη με π ιο δυνατό τόνο στη φωνή: — Α, ρε Θανάση! Δ ε φανταζόμουν ν α σου τη σκάσει έτσι ο Σιάντος! Κι ο Άρης:

«Δε φανταζόμουν να οου τη αχάοει έτσι οΣιάπος»

*1·5

— Γιατί, ρε Κ αφανταράκο; -

Θ α νά σ η , άκου με που σου λέω. Ο Σιάντος μ’ αυτά

και μ’ αυτά σε έβ γα λε, σε ξεμάκρυνε α π ’ τη Ρούμελη, σε ξερ ίζω σ ε α π ό κει π ου έχεις δύναμη. Ε κεί που θα φτάσεις θα ιόείς ότι θα σ ’ αφ ήσει να περιμένεις. Κι εκεί, κανένας δε θα β ρ εθ εί ν α σ ’ ακούσει, θα μείνεις μόνος σου. Α υτά λέγοντα ς χαιρέτησε με θέρμη τον Άρη κι έφυγε ο Ν ικηταράς. Α ρ γότερ α τον βρήκε ο θάνατος, στέλεχος του νέο υ αντάρτικου του ΔΣΕ. Α π ό το Ν εοχώ ρι το τμήμα κινήθηκε προς Ν εράιδα, αλ­ λά αυτή τη φ ορ ά δ εν πήγαμε σε χωριό για να καλυφθούμε σε ένα ή δυο σπίτια. Λημεριάσαμε στο δάσος και τη νύχτα κινηθήκαμε προς Μ εσενικόλα. Την ημέρα που την π ερ ά ­ σαμε καλυμμένοι οτο δάσος, μακριά από κατοικημένο και καλλιεργημένο τόπο, ο Αρης σταμάτησε το τμήμα κι εκεί μας ζήτησε να ορκιστούμε, ώστε με τον όρκο μας αυτό να σφραγίσουμε την ευθύνη μας σαν άτομα ο καθένας μας απέναντι στο νέο αντάρτικο, του οποίου γινόμαστε ενερ ­ γά μέλη, και απέναντι στο λαό και στην πατρίδα μας. Ο Ά ρης έκρινε πως ο όρκος που θα δώσουμε θα είναι ο ίδιος ο όρκος που έδωσε ο ΕΛΑΣ, αφού το περιεχόμενο είναι επίκαιρο και ανταποκρίνεται απόλυτα στις νέες συνθή­ κες του αγώνα. Έ τσι, σ’ ένα ξέφωτο του δάσους συντα­ χτήκαμε οι ομάδες στη σειρά και με το ένα γόνατο ακου­ μπισμένο στο χορτάρι και κρατώντας το όπλο προτεταμέ­ νο και στραμμένο προς τον ουρανό και εμπρός, επανα­ λαμβάναμε συγκινημένοι βαθιά τις φράσεις που ο Άρης διάβαζε με βαριά φωνή, δίνοντας έναν τόνο επισημότη­ τας και τελετουργίας. Κι εκεί, στο ξέφωτο του δάσους, μα­ κριά από άλλους ανθρώπους, στην ερημιά, η φωνή του Ά­ ρη, που η απέναντι πλαγιά ξανάστελνε στ’ αφτιά μας το τέλος κάθε φράσης, κάρφωνε, λες, με δυνατές σφυριές στην καρδιά μας το ιερό περιεχόμενο του όρκου:

,

46

Αντίο Καπετάνιε

«Ε γώ , π α ιδί του Ελληνικού Λαού, ορκίζομαι ν’ αγ0)ν σ ιώ πιστά από τις τάζεις του ΕΛΑΣ, χύνοντας και την τ* λευ τα ία ρανίδα του αίματός μου, σαν γνήσιος πάτριος γ ια το διώξιμο του εχθρού από τον τόπο μας, για τις Θερίες του Λαού μας, κι ακόμα, να είμαι πιστός και άγρ^ πνος φρουρός προστασίας στην περιουσία και το βιοςτ01] αγρότη. Δέχομαι προκαταβολικά την ποινή του θανάτου αν ατιμάσω την ιδιότητά μου ως πολεμιστή του έθνους του Λαού και υπόσχομαι να δοξάσω και να τιμήσω το
. . . . . i 'o m .s c a n n e r

«Δ ε φανταζόμουν να σου τη σκάσει έτσι ο Σιάντος»

47

πει να είναι η συμπεριφορά μας απέναντι στο λαό γενικά, αλλά και πώς πρέπει να ενεργούμε κάτω από ορισμένες συνθήκες που είναι πιθανό να βρεθούμε. Έ λ εγ ε πως δεν πρέπει ποτέ να είμαστε αυταρχικοί και απαιτητικοί. Να συναισθανόμαστε και να κατανοούμε την απερίγραπτη φτώχεια και την έσχατη α νέχεια που μαστίζει όλο το λαό και ιδιαίτερα το λαό των αγροτικών περιοχώ ν, κι ακόμα περισσότερο των ορεινιυν περιοχιύν. Ν α δεχόμαστε με ευ­ γνωμοσύνη αυτό που μπορούν να μας προσφ έρουν σε τρο­ φή, στέγη και περίθαλψη. Στις περιπτώσεις που καταλύ­ ουμε στα σπίτια του κόσμου, εκεί να ’μαστέ πολύ π ρ οσ ε­ χτικοί στη συμπεριφορά μας. Ν α σεβόμαστε και τους α ν ­ θρώπους, αλλά και τα σπίτια τους, την περιουσία τους. Και α να φ ερ ό μ ενο ς ο Α ρης ιδιαίτερα στις σχέσεις μας με τις γυνα ίκες —συγκρατώ στη μνήμη μου το μέρος αυτό της ομιλίας του που ήταν χαρακτηριστικό —, είπε: — Στα χρ όνια της Τουρκοκρατίας, οι κλέφτες που π ο ­ λεμ ούσ αν τους Τ ούρκους καταχτητές σχημάτιζαν ομάδες, όπω ς τώρα εμείς. Στις ομά δες αυτές των κλεφτών ίσχυε σ α ν απαράβατη αρχή το: όποιος δει γυναίκα, θα τον βρει βόλι. Μ ε την τήρηση της αρχής αυτής, οι κλέφτες κρατού­ σ α ν την άψ ογη ηθική που τους έδ ενε με τον σκλαβω μένο λα ό κι α κ όμ α εξα σ φ ά λιζα ν την ενότητα της ομάδας. Οι κλέφ τες που αγω νίζονταν με το φ λάμπουρο «Ε λευθ ερ ία ή θάνατος», ή ξερ α ν τι έκ ανα ν. Γι’ αυτό, σύντροφ οι, για τους ίδιους λόγους θα ισχύσει και στο τμήμα μας η αρχή της κλέφτουριάς: « Ό π ο ιο ς δ ει γυναίκα, θα τον βρει βόλι». Στη σ υ νέχ εια , μας μίλησε γ ια περιπτώ σεις που τυ χόν β ρ εθούμ ε ξεκ ο μ μ ένο ι ολιγάριθμοι, δυο-τρεις ας π ού μ ε ή κι ένα ς ακόμα. — Π ρ έπ ε ι ν α ξ έρ ετε, είπε, ότι ο αντάρτης είνα ι ο α γω ­ νιστής π ο υ πήρε το ό π λ ο και σ υ ν εχ ίζει με αυτό το ν α γώ να του λαού. ΓΓ αυτό, έ χ ε ι β έβ α ια την ευθύνη του όρ κου που

Sec nned by CamScanner

I

48

Α ν τ ίο , Κ α π ε τ ά ν ι ε

έδω σε, αλλά ταυτόχρονα έχει και την εξου σ ία , δηλαδή τη δύναμη που πρέπει να τη χρ η σ ιμ ο π ο ιεί γ ια ν α εκπληρώσει τον όρκο του. Λυτό σημαίνει πω ς η εξ ο υ σ ία εκεί όπου βρί­ σκεται ένοπλο τμήμα αγωνιστών, α κ ό μ α κι αν είναι ένας ένοπλος αγωνιστής, ο οποίος όμω ς εκ τελεί εντολή, ανήκει σ’ αυτούς που κρατούν τα όπλα. Α ν λ ο ιπ ό ν ένα ς αντάρτης, εκτελώντας εντολή, χρειαστεί έν α ά τομ ο γ ια οδηγό του, θα επιστρατεύσει έναν πολίτη, ο ο π ο ίο ς μπαίνει στην ε­ ξουσία του αντάρτη και υπα κούει στις δ ια τα γές του, ά­ σχετα αν ο πολίτης ανήκει στην ίδια πολιτική οργάνωση που ανήκει κι ο αντάρτης, α κ όμ α κι α ν ο πολίτης είναι στέλεχος της οργάνωσης. Η ομιλία του Άρη έκλεισε κ α ι με ά λ λ ε ς ακ όμ α οδηγίες του σχετικές με τη ζωή και την αντάρτικη δράση. Βέβαια, τέτοιες ομιλίες με οδηγίες και σ υ μ β ο υ λ ές έκ α νε ο Άρης κι άλλες φορές σε κάθε ευκαιρία π ο υ δ ινό τα ν κι όχι σε όλο μαζί το τμήμα, όπως αυτή τη φ ο ρ ά , α λ λ ά σ ε ένα ν αριθμό ανταρτών που τύχαιναν κοντά του. Σ υ νή θ ιζε, μάλιστα, πριν αρχίσει την κουβέντα αυτή ν α λέει: - Καθίστε τώρα να μ ά θ ει η α λ ε π ο ύ τ' α λεπ όπ ουλα α­ νατροφή. Όρκιση ανταρτών ξ α ν ά γ ιν ε μ ια ή δ υ ο φ ο ρ έ ς ακόμα στη διάρκεια της τρίμηνης ζωής του α ντά ρ τικ ο υ αυτού τμή­ ματος που συγκρότησε ο Ά ρ η ς, μ ετά α π ό τη συμφ ω νία της Βάρκιζας, αλλά δεν έγινε με τ ο ν τ ρ ό π ο π ο υ έχω περιγρά­ φει πιο πάνω. Ο Ά ρης π α ρ α σ τ εκ ό τ α ν ό τ α ν δ ια β α ζότα ν το περιεχόμενο του όρκου, ενώ ο μ ά δ α ο ρ κ ιζ ο μ έ ν ω ν ανταρ­ τών παρουσίαζε όπλα.

Η τρυφερή συνάντηση του Έκτορα μ€ το άλογό του

Ο ΤΜΗΜΑ ΣΥΝΤΑΧΤΗΚΕ ΚΑΙ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΠΟΡΕΙΑ ΒΓΑΙΝΟΝΤΑΣ

από το δάσ ος όταν άρχισε να πέφ τει η νύχτα. Το ξη­ μέρω μα μας βρήκε στην κοιλάδα ενός ορμητικού πο­ ταμιού που με δυσκολία κ α ι κίνδυνο περάσαμε ένας-ένας σε ένα μέρος που στένευε το ρέμα, πατώντας στα κλωνά­ ρια ενός δέντρου που απλώνονταν, φτάνοντας ώς την α­ π ένα ντι όχθη, στην ο π ο ία έπ ρ επ ε να φτάσει κανείς με πή­ δημα. Δ εν ε ίχ ε α κ ό μ α φ ω τίσ ει όταν περάσαμε όλοι και με­ τρη θή κα μ ε γ ια ν α βεβαιω θούμ ε ότι δεν λείπει κανένας. Μ ετά τρ α β ή ξ α μ ε π ρ ο ς την άκρη της κοιλάδας μέσα από χέρ σ α , α κ α λλ ιέρ γη τα χ ω ρ ά φ ια κατευθυνόμενοι προς μια καλύβα που α π ό μ α κ ρ ιά φ α ινό τα ν αδειανή, αφού η πόρτα της έχα σ κ ε ο ρ θά νο ιχτη . Ό π ω ς προχω ρούσαμε, διακρίναμε σε κ ά π ο ια α π όσ τα σ η έ ν α άλογο χω ρίς οδηγό ή καβα­ λάρη ν α β ό σ κ ει — κ ι όσο η απόσταση που μας χώ ριζε α π ’ αυτό λιγόσ τευε, σε κ ά π ο ια στιγμή που σήκωσε το κεφάλι 4

50 Αντίο, Κ α π ε τ ά ν ι ε

του κι έστριψε προς το μέρος μας, ο Έ κ το ρ α ς γνώρισε το άλογό του που το είχε στον Ουλαμό Ιππιχού των μαύροσκούφηδων του Γ ενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, που ακο­ λουθούσε τον Αρη. Το φώναξε με το όνομά του, «Κουρ­ σάρο», κι εκείνο, μόλις ακούσε να το καλεί ο Έκτορας, έτρεξε καλπάζοντας κοντά του και με το μουσούδι του και το λαιμό του χαϊδευόταν απάνω του ενώ ο Έκτορας, μουρ­ μουρίζοντας τρυφερά λόγια, του χάιδευε τη χαίτη κατασυγκινημένος και απορημένος για την απρόσμενη αυτή συνά­ ντηση με το άλογό του. Ό λοι συγκινηθήκαμε με τη σκηνή αυτή και περισσότερο όσοι σύντροφοί μας είχαν υπηρε­ τήσει στον Ουλαμό Ιππικού, όπως ο Καραϊσκάκης, ο Γζαβέλας, ο Τάσος, ο Λέων κ.ά. Με τη διάλυση του ΕΛΑΣ και την παράδοση των όπλων, τα άλογα του Ουλαμού Ιππικού των μαυροσκούφηδων πα­ ραδόθηκαν στην πολιτική οργάνωση στα Τρίκαλα, και οι πολιτικές οργανώσεις τα μοίρασαν σε διάφορους αγωνι­ στές. Έτσι βρέθηκε και το άλογο του Έ κτορ α στο σημείο εκείνο, ενώ ο ίδιος το είχε παραδώ σει στην οργάνωση ε­ νός χωριού στη Σπερχειάδα. Το τμήμα προχώρησε αφήνοντας τελευταίο τον Έκτο­ ρα που αποχαιρετούσε το όμορφο άτι του, και σε λίγο Ε­ φτασε στην καλύβα που είχαμε ιδεί για να καλυφθούμε σ’ αυτήν, μια και το φως της ημέρας είχε πια δυναμώσει. 0 καιρός φαινόταν βουρκωμένος, έτοιμος να βρέξει, κι εμείς μπαίναμε στην καλύβα που με δυσκολία μάς χωρούσε. 0 Αρης παρακολουθούσε το μπάσιμό μας στην καλύβα, κι όταν μπήκε κι ο τελευταίος, που αναγκαστικά θα ’μενε μπροστά στην πόρτα και θα τον έτρωγε το αγιάζι που έπε­ φτε κιόλας, τον κάλεσε να προχωρήσει μέσα να πιάσειτη θέση που κρατούσε αυτός, κι ο ίδιος επέμεινε να μείνει κοντά οτην πόρτα λέγοντας στον αντάρτη που δε δεχόταν την αλλαγή της θέσης του μ’ εκείνη του αρχηγού:

Η τ ρ ν φ ε ο ή σ ννά ιτη σ η το ν Έ κ το ο α μ ε το ά)χτγό του

5

1

— Π ή γαινε εσύ εκεί που σου λέω, γιατί εδώ θα μου­ σκέψεις. Εγό3, όπιυς βλέπεις, φορώ το πέτσινο και δεν έ ­ χω ανάγκη. Β έβαια, κ αταλάβαινε ο κ α θένα ς πως αυτά το είπε για να πειστεί ο σύντροφ ος να πιάσει τη θέση του και όχι ότι το «πέτσινο» χιτώνιο θα τον προστάτευε από το ανεμ οβρόχι. Έ τσ ι έκ α νε πάντα ο Αρης, και γι’ αυτό κέρδιζε τις καρδιές τιον συντρόφω ν του. Ό τ α ν μοιραζόμαστε κάτι, αυ­ τός προτιμούσε το μικρότερο κομμάτι. "Οταν δ ια γρ α φ ό­ ταν κ ίνδυνος, αυτός μπροστά. Τώ ρα που η ανάγκη το ’φ ερε ν α εκ τεθεί ένα ς α π ’ όλους μας στο κρύο και στ’ αγιάζι, διάλεξε ο ίδιος για τον εαυτό του αυτή τη χειρότερη θέση στην καλύβα. Π ριν κ αλά -κα λά σκοτεινιάσει, το τμήμα μπήκε σε π ο ­ ρεία. Έ τσι, με νυχτερινή π ορ εία και κάλυψη στη διάρ­ κ εια της ημέρας, π ερ ά σ α μ ε τα χω ριά Μ εσ ενικόλα ς και Κ ερασιά, από όπου προσχώ ρησε στο τμήμα ένα ς συναγω ­ νιστής πρώ ην ελασίτης με το όνομ α Βασίλης, και φτάσαμε στο Δραμίζι. Ε κεί ο συναγιονιστής Η λίας Κ άβουρας, ο οποίος π ρ ο ­ σχώρησε στο τμήμα κι αργότερα έγινε στέλεχος διμοιρί­ ας, μας οδήγησε σε μια αποθήκη με κρυμμένα όπλα. Μ ε την επίβλεψη του Αρη ένα ς-ένα ς διαλέγαμε όπλα και αλ­ λάζαμε με εκ είνα που είχαμε. Π ολλοί έπ α ιρ να ν αυτόμα­ τα. Σε μένα ο Α ρη ς θύμισε ν α μην πάρω αυτόματο, αλλά ένα κ αλό ατομικό, και ν α μην ξεχά σ ω να πάρω τρ ο χιο δ ει­ κτικά βλήματα. Έ τ σ ι κι έκανα. Ο Α ρης επ έμ εινε και π ή ­ ραμε ο κ α θ ένα ς, εκτός α π ό τις ατομικές μας σ φ α ίρες, και ένα κιβωτίδιο εφ εδρ ικ ές σφ α ίρες. Τώ ρα πια, το τμήμα ή­ ταν οπλισμένο περ ισ σ ότερ ο α π ό καλά. Η π ο ρ εία συνεχίζετα ι πά ντα νυχτερινή και κοπιαστι­ κή. Ο ι μεγαλύτεροι στην ηλικία δυσκολεύονται π ερ ισ σ ό ­ τερο. Ο Α ρη ς δε χ ά ν ει την ευκαιρία ν α π ετά ει την εύθυμη

Scanned by GamScanner

Αντίο, Καπετάνιε

52

νότα. 'Ο τα ν σε μ ια σ τ ιγμ ή α κ ο ύ σ τ η κ ε το πέσιμο στα νερ ά , ο Ά ρ η ς λ έ ε ι γ ε λ ώ ν τ α ς : «Ε γώ μαντεύω,·^. * to g ή τα ν ο Μ α νό λη ς!» Κ α ι π ρ ά γμ α τ ι, αντόςπον Χ ο ι^ β α λ ιά σ α γ /.ε κ α ί σ η κ ω ν ό τ α ν μ ο ν ρ μ ο ν ρ ίζ ο η α ξ βλαση^^ ή τα ν ο θ ε ό ρ α τ ο ς κ α ι β ρ α δ ύ ς Μ α ν ό λ η ς Τσάφο; από ^

τον

Κ α ισ α ρ ια ν ή π ο υ υπι']ρξε α π ό το υς

Ο Μ ανόλης

ή τα ν έ ν α ς α π ό το υς αντάρτες τη; πρέ^.

ο μ ά δ α ς του ΕΛΑΣ μ ε τ ο ν Ά ρ η , στα 1942. Περπατούσεβα. ρ ιά μ ε τις γ ε ρ μ α ν ικ έ ς τ ο υ μ π ό τ ες και κουβαλούσε εχχόα π ό το ν ο π λ ισ μ ό τ ο υ κ α ι μ ια

αρκτική' γερμαΜ

χλα ίνη , π ο υ π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς , ό τ α ν την έβγαζε από τους & μ ο ν ς του, την έσ τη νε ό ρ θ ια κ ι έμ ο ια ζ ε σα ν σκοπιά 0 Μα­ νόλη ς ήταν λ ιγ ο μ ίλ η τ ο ς , αλλά π ά ν τ α φρόντιζε για ψ ο ­ μάδα. Χ ω ρ ίς κ α μ ιά ιδ ια ίτ ερ η εντο λή , όταν του δινάανευ­ κα ιρία , την ώ ρ α π ο υ ε μ ε ίς

ά λ λ ο ι ξεκουραζόμαστε, αυ­

τός κ α τα π ια νό τα ν να μ α γ ε ιρ έ ψ ε ι κάτι για όλους μας. Μα­ ζ ί μ ε το ν Τ ζ α β έλ α , ή τα ν έ ν α ε ίδ ο ς επιμελητείας τον τμή­ ματος. — Μ α νό λη , τι θα φ ά μ ε β α δ ίζα μ ε στην π ο ρ ε ία .

; τον ρωτούσαμε καθώς

Κ ι ε κ ε ίν ο ς α π α ν τ ο ύ σ ε μ ε τη β α ρ ιά ιδιόμορφη μικρα­ σιατική (κ α τ α γ ό τ α ν α π ’ τα Β ο υ ρ λ ά της Μικρασίας) προ­ φ ο ρ ά του:

— Αφτιά

γαδ

α π ό τσι

Τ ο Μ α ν ό λ η θ α τ ο ν ξ α ν α β ρ ο ύ μ ε π ιο κάτω, έτσι που η εικ ό ν α του εκ είν η θ α μ ε ίν ε ι ά σ β η σ τη στη μνήμη μου. Τ ο τμήμα π ο υ μ ε τις π ρ ό σ φ α τ ε ς προσχω ρήσεις τον Βα­ σίλη κ α ι τ ο ν Η λ ία Κ ά β ο υ ρ α α ρ ιθ μ ο ύ σ ε εικοσιτέσσεριςάντρες, κ ιν είτ α ι π ρ ο ς Β ο ρ ρ ά μ ε ό λ ε ς τις

προφυλάξεις Ό­

μως, π α ρ ’ό λ ’ αυτά, μ ια ν ύ χ τ α κ ι εν ώ το τμήμα βάδιζε βουβό και σ ιω π η λό στη σ κ ο τ ε ιν ή π α ρ υ φ ή τ ο υ κάμπον των Τρικά­ λ ω ν π ρ ο ς το μ έ ρ ο ς ό π ο υ κ α τ ε β α ίν ο υ ν ο ι πλαγιές τουΚο ζιακα, π ο λ ύ κ οντά μ α ς έ π ε σ α ν μ ε ρ ικ ο ί πυροβολισμοί, δυο

b y C am scan n er

Η τρυφερή σνί’άπηση του Έχτορα με το ά)χτγό του

5 ?$

τρεις φ ο ρ ές ομαδικά. Οι σφ α ίρες σφ ύριξαν δίπλα μας κι

in

εμείς ξαπλιόσαμε, όπου βρέθηκε ο κ αθένας, περιμένοντα

να εκδηλω θεί επίθεση. Π έρα σε κάμποση ιυρα στη σιωπή κι ύστερα η ομ ά δα διατάχτηκε να προχω ρήσει, όπως κι έγινε. Π ροχω ρήσαμε, αφού ο Λευτέρης διέταξε να πηγαί­ νουμε μπροστά ένα ς κι α π ό άλλος ένας λίγο πιο πίσυ) και στα πλάγια. Σε λίγο σταματήσαμε και περιμέναμε τους άλ­ λους. Το τμήμα συντάχτηκε, κι αφού διαπιστώθηκε ότι α­ πό τον αιφ νιδιασμό αυτόν δεν έπαθε τίποτα κανένας, συ­ νέχισε την π ορ εία του με πρόσθετα μέτρα προφύλαξης. Π εράσαμε την Πύλη Τρικάλων κι ανάμεσα από τα χω­ ριά Γοργογύρι, Βαλτινό και Π ρόδρομο, κόψαμε αριστερά διασχίζοντας τον κάμπο των Τρικάλων κι αφήνοντας αρι­ στερά μας τα Μ ετέωρα, και φτάσαμε πριν από το ξημέ­ ρωμα έξω από τη Θ εόπετρα. Στη διαδρομή αυτή χρειά­ στηκε κάποια νύχτα ν α διαβούμε μια γέφυρα. 'Οταν πλη­ σιάσαμε εκεί, ο Αρης σταμάτησε το τμήμα και είπε: — Εγώ και τέσσερις ακόμα θα πάμε μπροστά να πιάσουμε το γεφύρι. Ό τ α ν ασφαλίσουμε το πέρασμά του, θα ειδοποιήσουμε να περάσετε οι υπόλοιποι. Έ τσι δεν είναι; Τότε ο Π ελοπίδας τον έκοψε νευριασμένος όπως ακού­ στηκαν στο σκοτάδι σφυριχτά τα λόγια του. — Ό χ ι, δεν είναι έτσι, αρχηγέ! Αυτό, την κατάληψη του γεφυριού, πρ έπει να το ρυθμίσω εγώ. Α ν ανακαλείς αυτό που μου ανέθεσες, πες το να το ξέρουμε όλοι! Ο Αρης ζήτησε συγγνώμη και σταμάτησε. Κι ο Π ελοπί­ δας φώναξε το Λευτέρη που ήταν εκεί δίπλα και του είπε να πάρει ένα στοιχείο της ομάδας του, να προχωρήσει, κι όταν πιάσει κανονικά το γεφύρι να ειδοποιήσει για το πέ­ ρασμά του. Ο Λευτέρης με άλλους πέντε άντρες —κι εγώ μαζί τους — προχωρήσαμε και φτάσαμε στο γεφύρι. Έ πιασαν θέσεις στην από ’δώ μεριά ol δυο και άλλοι δυο προχωρήσαμε πρώτοι πάνω στο γεφύρι, περάσαμε και πιά-

54 Λντ(ο> Κπχετάνιε

κου το ’χαμέ πιασμένο. Στη συνέλευση που ακολούθησε, ο Πελοπίδας έκανε αυστηρή κριτική στον Λρη. Είπε, απευθυνόμενος τόσο στον ίδιο τον Αρη, όσο και σε όλη τη συνέλευση: - Εσύ, έχεις αναλάβει ορισμένες υποχρεώσεις, συγκε­ κριμένα καθήκοντα. Κι αυτά με δυο λόγια είναι να μετα­ βείς στις γειτονικές χώρες να θέσεις υπόψη των αδελφών κομμάτων τις σκέψεις σου. Δεν ξέρεις ότι αυτό μπορεί να σημαίνει αλλαγή στην τακτική του κινήματος; Με το να εκθέτεις τον εαυτό σου στο πρώτο χτύπημα, δεν προστα­ τεύεις την αποστολή αυτί]! Αυτό είναι το κυριότερο. Αλλά είναι και το άλλο. Γιατί θέλησες εσύ να πας πρώτος να πιάσειςτο γεφύρι; Ε, δε νομίζεις ότι μ’ αυτά υποτιμούνται οι άλλοι, εμείς; Κι εμείς οι άλλοι ξέρουμε να κινδυνεύου­ με. Τα λέω αυτά να μη νομιστεί ότι εγώ στενοχωρήθηκα επειδή το πόστο μου αγνοήθηκε. Αυτό ήταν το νόημα της κριτικής του Πελοπίδα. Ο Ά­ ρης παραδέχτηκε πως έκανε λάθος κι ότι ο Πελοπίδας εί­ χε δίκιο σ’ αυτά που είπε. Ο Πελοπίδας - Παντελής Λ ά σ κ ο ς - από το Λουτράκι Κορινθίας ήταν παλιός κομμουνιστής κι από τους πρώτους αντάρτες του ΕΛΑΣ. Αναδείχτηκε σε στέλεχος του ΕΛΑΣ στη Στερεά και στην Πελοπόννησο. Ο Άρης τον εκτιμού­ σε ιδιαίτερα. Του ανέθεσε από την αρχή, όταν φύγαμε α­ πό το χωριό Πιτσωτά, τη στρατιωτική διοίκηση του τμήμα­ τος, και στο πόστο αυτό έμεινε ο Π ελοπίδας μέχρι τη διά­ λυση του τμήματος και το θάνατο του Αρη. Ο Πελοπίδας είχε σαν αντάρτης ιδιαίτερα χαρίσματα που δεν μπορούσες να μην τα προσέξεις. Είχαμε συνδεθεί με μια ιδιαίτερη φιλία. Θυμάμαι μια από τις πρώτες μέρες που βρέθηκα στο τμήμα και χρειάστηκε να μείνουμε νυ-

Η τρυφερή συνάντηση τον Έκτορα με το άλογό τον

55

χτα για ξεκούραση στο ύπαιθρο, σε δάσος. Με φώναξε και μου ’δείξε πώς πρέπει να φροντίζω για την ο3ρα της ξεκούρασης. Στη ζώνη του φορούσε κι ένα μαχαίρι απ’ εκείνα που έχουν οι ορειβάτες και μ’ αυτό έκοβε κλαδιά και τα ’στρώνε για να ξαπλώσει ή να καθίσει. — Μ’ αυτό τον τρόπο, μου είπε, δε λερώνεις ποτέ τη στολή σου με λάσπες ή κοπριές ζώων που δεν τις βλέπεις τη νύχτα. Ακόμα, δε σε περνάει η υγρασία. Αξέχαστη μένει και η άλλη συνήθειά του που κανένας άλλος αντάρτης δεν την είχε, παρόλο που όλοι τον παινεύ­ αμε γι’ αυτή. Ο Πελοπίδας μπορούσε και κρατούσε πάντα λίγο ψωμί ή λίγο καπνό, μόλο που στη διανομή έπαιρνε την ίδια μερίδα με τους άλλους. Την άλλη μέρα, πρωί-πρωί με το ξύπνημα, ο Πελοπίδας χώριζε το κομμάτι το ψιομί, που είχε κρατήσει από την προηγούμενη, σε μικρά-μικρά κομματάκια της μιας μπουκιάς και μας τα μοίραζε κάνο­ ντας τον παπά, με τα λόγια: «Δωρεάν ελάβετε, δωρεάν δότε». Το ίδιο έκανε με τον καπνό. 'Οταν «στεγνώναμε» από τσιγάρο, αυτός, που κατόρθωνε να κρατάεί πάντα μια μικρή ποσότητα, τη μοίραζε σε όλους από λίγο. Αυτά, κι άλλα ακόμα, έκαναν τον Πελοπίδα έναν αξιαγάπητο σύ­ ντροφο. Ό ντας κρατούμενος στις φυλακές της Λαμίας, το φθι­ νόπωρο του 1946, πήρα χαιρετίσματα από τον Πελοπίδα. Μου έστειλε ένα μήλο με χαραγμένο πάνω του, με το μα­ χαίρι του, το όνομά του: «Π Ε Λ Ο Π ΙΔ Α Σ ». Ο Πελοπίδας έ­ μεινε στην παρανομία μετά από τη διάλυση του τμήματός μας και πέρασε στο Δ Σ Ε . Τον βρήκε ο θάνατος κάπου στον Κιθαιρώνα, όπως πληροφορήθηκα από αντάρτες που έ­ καναν μαζί του. Σε όσους τον γνώρισαν θα μείνει για πά­ ντα αλησμόνητος. Από τη Θεόπετρα προσχώρησε στο τμήμα κι ο σύντρο­ φος Νέστορας Βώκος, δάσκαλος, πρώην έφεδρος αξιω-

μ α τ ικ ό ς κ α ι ελ α σ ίτη ς με το ψ ε υ δ ο ίν υ μ ο Τ ζ α β έ λ α ς . Εμείς, ό μ ιυ ς, τ ο ν φ ω ν ά ζ α μ ε με τ ’ ό ν ο μ ά τ ο υ , « Ν έ σ τ ο ρ α » . Α ργό­ τ ε ρ α , ό τ α ν το τμή μα α υ ξ ή θ η κ ε σ ε α ρ ιθ μ ό ανταρτοτν, στον Ν έ σ τ ο ρ α α ν α τ έ θ η κ ε η δ ιο ίκ η σ η μ ια ς δ ιμ ο ιρ ία ς . Η π ο ρ ε ία σ υ ν ε χ ίζ ε τ α ι α κ ό μ η ν υ χ τ ε ρ ιν ή . Σ το χω ριό Γάβ ρ ο κ α λυ φ τή κ α μ ε όλη μ έ ρ α σ ε δ υ ο γ ε ιτ ο ν ικ ά σπίτια και ξ ε κ ιν ή σ α μ ε π ά λ ι ό τ α ν ν ύ χ τ ω σ ε . Π ρ ιν ξ η μ ε ρ ό ίσ ε ι βρεθή­ κ α μ ε έξω α π ό το μ ο ν α σ τ ή ρ ι τ ω ν Σ τ α γ ιά δ υ τ ν . Ο Τζαβέ)χις χτύ π η σ ε το ρ ό π τ ρ ο τη ς ε ξ ώ θ υ ρ α ς τ η ς μ ο ν ή ς επανειλημμέ­ ν α . Σ ε λ ίγ ο τ ο ν ρ ο π ο ύ σ α ν α π ό μ έ σ α π ο ι ο ι ε ίν α ι κ αι απά­ ντη σ ε ότι είμ α σ τ ε α ν τ ά ρ τ ε ς κ α ι π α ρ α κ α λ ο ύ μ ε ν α περά­ σ ο υ μ ε την η μ έ ρ α μ έ σ α στη μ ο ν ή κ α ι μ ό λ ις νυ χτώ σ ει θα φ ύ γ ο υ μ ε π ά λ ι. Η α π ά ν τ η σ η π ο υ π ή ρ ε ύ σ τ ε ρ α α π ό λίγα λε­ π τ ά α ν α μ ο ν ή ς ή τ α ν α ρ ν η τ ικ ή , δ ε θ υ μ ά μ α ι γ ι α π ο ιο λόγο. Έ τ σ ι σ υ ν ε χ ίσ α μ ε τη ν π ο ρ ε ί α μ α ς κ α ι , π ρ ιν φ ω τίσει καλ ά -κ α λ ά , λ ο υ φ ά ξ α μ ε σ ’ έ ν α δ ά σ ο ς κ ο ν τ ά σ τη ν Αγναντιά.

Scanned by CamScanner

Η μεταστροφή του αχτιδικού που καταδίωκε τον 'Αρη

πο

την

Α γ ν ά ν τ ια

φύγαμε το βρά δυ και μας βρήκε το

φω ς της μέρας βαδίζοντας, αλλά συνεχίσαμε την πο­ ρεία χω ρίς να σταματήσουμε κάπου για κάλυψη, α­ φού, όπως είπε ο αρχηγός, κινούμαστε πολύ μακριά από κατοικημένους χώ ρους κι ώσπου να γίνει αντιληπτή η πα­ ρουσία του τμήματος θα έχουμε κιόλας απομακρυνθεί αρ­ κετά. Στη διαδρομή αυτή, και μάλιστα κατά την πορεία μας α π ό Γ άβρο προς Σταγιάδες, ο σύνδεσμος που οδη­ γούσε το τμήμα πληροφόρησε τον Αρη ότι σ’ ένα σημείο μιας μικρής κοιλά δα ς θα περνούσαμε πολύ κοντά από έ­ ναν καταυλισμό Ά γγλων. Ό τα ν το τμήμα σταμάτησε για ω ριαία στάση, ο Άρης μάς ανακοίνω σε την πληροφ ορία αυτή για να προσθέσει στη συνέχεια: — Κ αλά θα ’ταν ν α ξεβουλώναμε τα τουφέκια μας πέφτοντας πάνω στους Ε γγλέζους, μια και βρίσκονται στο δρόμο μας. Έ τ σ ι θα καταλάβουν πω ς η Ελλάδα δεν είναι Scanned by CamScanner

58

Αντίο, Κ απετάνιε

Vl a π ερ ίπ α το . Ν α είστε λ ο ιπ ό ν έτο ιμ ο ι! Α λλά χωρίς εν, ^•ή, δ ε θ α χ ά ν ει κ α ν έ ν α ς τίπ ο τα . Μ α όταν πλησ ιάσαμε π ο λύ κ ο ν τ ά σ τον κ α τα υ λισ μ ό ς δεν ακουγόταν ούτε α ν ά σ α , η εντο λή π ο υ δόθηκε ήταν \{χ προσπεράσουμε με πολλή π ρ ο σ ο χ ή άδοτε να μη μας αν^, ληφθούν. Α ποφ εύχθη κε κ ά θ ε ε ν έ ρ γ ε ια που θα μας οδη. γουσε σε σύγκρουση με τους Α γ γ λ ο υ ς π ο υ βρίσκονταν ΣυνεχΓζοντας την π ο ρ ε ία μ α ς, σ τη ν πραπη στάση για ανάπαυστι ο Α ρης μ άς ε ξ ή γ η σ ε ό τι δ ε ν ή τα ν σωστά ναχτυπήσουμε τους Α γγλους, α φ ο ύ έ χ ε ι δοδσει το λόγο του να μην προβεί το τμήμα μας σ ε κ α μ ιά επ ιθ ετικ ή ενέργεια. Α ργότερα, μετά α π ό τη ν α ν α το λ ή του ήλιου, πριν ακό­ μα φτάσει το τμήμα στο Κ η π ο υ ρ γ ιό , παρατηρούμε, άπω: βαδίζαμε δ εξιά κ ι α ρ ισ τ ε ρ ά σ το δ ρ ό μ ο , σε μεγάλες πέ­ τρες και σε κορμούς κ ο μ μ έ ν ω ν δ έ ν τ ρ ω ν γραμμένα με κι­ μωλία ή με μαλακή π έ τ ρ α α ν τικ ο μ μ ο υ ν ισ τικ ά συνθήματα, όπως «Θ άνατος στους κ ο μ μ ο υ ν ισ τέ ς» κ .ά . τέτοια. Ταχύ* νοντας το βήμα της η ε μ π ρ ο σ θ ο φ υ λ α κ ή , έπ εσ ε πάνω σ’αυ­ τόν που φ ιλοτεχνούσ ε τ ις ε π ιγ ρ α φ έ ς α υτές. Εκείνος, ά­ ντρας σ α ρ ά ν τα -σ α ρ α ν τα π έν τε χ ρ ό ν ω ν , νόμισ ε πως συνά­ ντησε τμήμα ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς κ α ι σ υ ν έ χ ισ ε κ α ι προφορικά την αντικομμουνιστική ε π ίθ ε σ ή το υ . Έ φ τ α σ ε κοντά του κι ο Α ρης, που ά ρ χισ ε το « δ ο ύ λ ε μ α » : — Κ αι γ ια τί ε χ θ ρ ε ύ ε σ α ι τ ό σ ο π ο λ ύ το υ ς κομμουνιστές; Έ λ λ η ν ες δεν ε ίν α ι κ ι α υ το ί; — Έ λ λ η ν ες ο ι κο μ μ ο υ νισ τές; Π ο ύ ζ ε ις εσύ; Θ ' αστειεύε­ σαι, βέβαια! Π ρ ιν γ ίν ε ις α υ τό π ο υ ε ίσ α ι (εννοούσε αξιωμα­ τικός της Ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς), τ ι δ ο υ λ ε ιά έ κ α ν ε ς; — Δ ά σ κ α λο ς, το υ λ έ ε ι ο Ά ρ η ς . — Δ ά σ κ α λο ς κ α ι δ ε ν ξ έ ρ ε ις τ ι π ρ ά μ α ε ίν α ι ο κομμου­ νισμός; Σ ο β α ρ ά μ ιλ ά ς τ ώ ρ α ; — Ε σ έ ν α τι σου κ ά ν α ν ε ; Κ α ι σ τη ν Ε λ λ ά δ α τι κακά κά­ να νε;

/ / μετηστ(}οφή τον αχτιύιχοχ) nov xatoAOnxi τονΆψη — Θ έλουν ν α φ έρ ο υ ν τον κομμουνισμό. Λυτό δε σσυ (ρτάνει; Και μόνο γ ι’ αυτό, θ έλου ν ξιιπό/π ρεμ α. — Εσύ τι δ ο υ λ ειά κάνεις; — Δασο<(/ι)λακας. Η συζήτηση συνεχίστηκε βαδίζοντα ς κι α π ό το ένα στο άλλο. Ο δ α σ οφ ύλα κ α ς έπ εφ τε α π ό α δ ιέξο δ ο σε αδιέξοδο, ώσπου τελικά κ α τά λα β ε ότι δ εν συζητάει με άντρες της Εθνοιρυλακής, αλλά ότι βρίσκεται α νά μ εσ α σε αντάρτες κομμουνιστές, οπ ότε κ α τερ ρ ευσ ε α π ό το φ όβο του για ό ­ σα είχε π ει κ αι είχε γ ρ ά φ ε ι στις πέτρες και άρχισε ν α παρακαλεί ν α μην το ν π ειρ ά ξο υ μ ε γιατί είνα ι καλός άνθρω ­ πος, αλλά νά , τώ ρα που γίνετα ι το κράτος κ ά νει τον αντικομμουνισχή γ ια ν α ξ α ν α π ά ρ ε ι τη θέση του και ν ’ αρχίσει να τρ έχει ο μισθός του. Ο Α ρης το ν βεβαίω σε ότι δ εν δια­ τρέχει κ α ν έν α κ ίνδυ νο. Β έβα ια, μ έχρ ι π ου φ τά σ α μ ε στο Κ ηπουργιό Γρεβενιυν ο δα σ οφ ύλα κ α ς θ εω ρ ο ύ σ ε τον εαυτό του κρα τούμενο κι ότι π η γα ίνει στο δ ρ ό μ ο υ π ό σ υ νο δ εία , αλλά μόλις μπήκα­ με στο χω ρ ιό κ α ι ο Α ρ η ς τού είπ ε ν α π ά ει στο σπίτι τσυ, η χαρά του π ο υ ένιω σ ε « ελ εύ θ ερ ο ς» ξ έ σ π α σ ε σε ενθ ου σ ια ­ σμό:

— Κ απετάνιε, είπε στον Αρη, πολλά είπαμε. Πολλές αλήθειες κατάλαβα α π ’ όσα μου είπες. Και το πρώτο απ’ αυτά, είναι ότι δε φταίνε οι κομμουνιστές. Οι ξένοι φταί­ νε για τις συμφορές μας, Γερμανο-Ιταλοί πρώτα, Εγγλεζοιτώρα. Τ ώ ρα χαίρομα ι που έγινε αυτή η συνάντησή μας. Γι’ αυτό σας καλώ να έρθετε στο σπίτι μου να σας φιλοξε­ νήσω. Και πραγματικά, πήγε ο Α ρης με ένα μέρος του τμήμα­ τος στο σπίτι αυτό, όπου κατέλυσε γ ια ένα διήμερο που μείναμε στο ίδιο χω ριό. Στο διήμερο αυτό στο Κ ηπουργιό, που ήταν κεφαλο­ χώρι, ο Α ρης είχε αρκετές συζητήσεις με τα τοπικά στελέby C a m S c a n n e r

60

Αντίο, Κ α π ετά νιε

'/Jl της πολιτικής ορ γά νω σ η ς του Κ όμματος και του Ea\ j καθώ ς και με πρώ ην ελασίτες. Σ το τμήμα μας προσχο)^’ σε από ?δώ ο σύντροφος Ν ίκ ο ς Τ ζ έ ν α ς που ήταν αντάρτη, και έγινε αξιω μ ατικός α π ό τη σχολή αξιωματικών του ΕΛΑΣ που λειτουργούσε στη Ρ εν τίν α Καρδίτσας. Στον ον.

ντροφο Τ ζένα μου είπε ο Α ρ η ς ν α παραδώ σω , όπως ν.ι έγινε, το τετράδιο με τα σ τρ α το λ ο γικ ά μας στοιχεία τον το κρατούσα από την αρχή τη ς π ο ρ ε ία ς μας, από τη Μοί,ά χα της Ευρυτανίας. Από το Κ ηπουργιό φ ύ γα μ ε π ρ ω ινή ώ ρα και βαδίσαμε πια με το φως της ημέρας, κ ι α υτό μας έκανε ενδιάθετους. Άλλωστε, είχαμε ξα π ο σ τά σ ει έν α διήμερο. Το τμήμα κατευθυνόταν προς τη Ν το ύ ρ ια -Κ ρ α ν ιά . Ε ίχε ψηλώσει αρκετά ο ήλιος, όταν σ’ ένα σ η μ είο που ο δρόμος έμπαινε οι μια ανηφορική ποταμιά, σ υνα ντή σ α μ ε μια παρέα που ερ­ χόταν από την αντίθετη κ α τεύ θυ νσ η κατηφορίζοντας, Ή· ταν δυο ταξιδιώ τες που φ ο ρ ο ύ σ α ν κοστούμια ανθρώπων των πόλεων κι όχι της υ π α ίθ ρ ο υ κ α ι προχωρούσαν καβά­ λα στ’ άλογά τους. Α π ό κ ο ν τά το ύ ς ακολουθούσαν ά)λα δυο ζώα φορτω μένα με π ρ ά γ μ α τα , π ο υ τα οδηγούσαν α­ γωγιάτες. Ο ι δυο που π ρ ο η γ ο ύ ν τα ν χαιρέτησαν κι έκαναν να περάσουν δίπλα, α λλά ο Τ ζα β έλ α ς, που πήγαινε μπρο­ στά, τους σταμάτησε, ο π ό τε α ν α γ κ α σ τικ ά πέζεψαν, ενώ έφτανε στο μέρος αυτό κ α ι το υ π ό λ ο ιπ ο τμήμα. Πλησιάζο­ ντας ο Θ άνος, α ν α γ ν ώ ρ ισ ε χ ω ρ ίς δυ σ κ ο λ ία στα πρόσωπα των δυο «ταξιδιω τώ ν» τα σ τελ έχη κομματικώ ν οργανώσεων των Ιονίω ν νη σ ιώ ν κ α ι μ άλλον, ό π ω ς είπε, της Κεφαλονιάς. Τους θυμήθηκε α π ό το ν π ερ α σ μ έ ν ο χρόνο που ε· κείνος, όντας κ α π ε τ ά ν ιο ς του ΕΛΑΝ Ιονίω ν, ερχόταν οε επαφή και σ υ ν ερ γ α σ ία με τ ις π ο λ ιτικ έ ς οργανώσεις για μια σειρά ζητημάτω ν το υ α γ ώ ν α . "Οταν τους χαιρέτησε και διαπίστω σε π ω ς δ ε ν το ν α ν α γ ν ώ ρ ισ α ν , έτσι ξυρισμένο; και αλλαγμένος π ο υ ή τα ν, β ά λ θ η κ ε ν α τους πειράζει με

Η μεταστροφή του αχτιόικού π ου καταδίωκε τον Αρη

G1

ερωτήσεις ανακριτικού τύπου και φορτισμένες με οξύτατο αντικομμουνιστικό πνεύμα και αυταρχισμό: — Γιά πέστε μου ποιοι είστε, από που έρχεστε και για που πηγαίνετε. Δείξτε μου τα χαρτιά σας. Τι πράγματα κουβαλάτε; Ό π ω ς βλέπετε, δε μπορείτε ν ’ αλωνίζετε όπου θέλετε. Και η απάντηση: — Είμαστε Έ λληνες πολίτες και πηγαίνουμε στις δου­ λειές μας. Γιατί πρέπει να δώσουμε λόγο και να δείξουμε χαρτιά; Εσείς, σαν Εθνοφυλακή, πρέπει να κρατάτε την τάξη και να εξασφαλίζετε την ελεύθερη διακίνηση μας. Αυτί} είναι η δουλειά σας κι όχι οι ανακρίσεις. — Α, έτσι ε; Α π’ αυτά που λέτε, κατάλαβα τι είστε. Είστε κομμουνιστές και κάνετε κομμουνιστικές οργανώ­ σεις. Τώρα δεν περνάν αυτά. Είστε κρατούμενοι. Αλλά, πριν ξεσπάσει η οργή και η αγανάκτηση των «κρατουμένων», ο ένας από τους δυο «ταξιδιώτες», ψά­ χνοντας τη μνήμη του, θες από την ομιλία του Θάνου, θες από τις κινήσεις του, τελικά τον αναγνώρισε και τότε έγι­ νε το σώσε. Αγκαλιές και φιλιά με το Θάνο και γέλια με όλους μας. Στα κομματικά αυτά στελέχη που, όπως είπα, επέστρεφαν από κάποια συνδιάσκεψη, ειπώθηκε απλά ό­ τι το τμήμα εκτελεί κάποια κομματική δουλειά κι έτσι χω­ ρίσαμε. Συνεχίσαμε την πορεία μας και κατά το μεσημέρι φτά­ σαμε στη Ντούρια-Κρανιά και σταματήσαμε στην άκρη στο κάτω μέρος του χωριού, που ήταν οι βρύσες με τις π έ­ τρινες κούπες. Εκεί ξεκουραστήκαμε αρκετή ώρα και συ­ νεχίσαμε την πορεία μας μέσα από δάση με ρεματιές, ό­ πως περνούσε ο δρόμος μας, για να φτάσουμε πριν βραδιάσει στη Μηλιά του Μετσόβου. Το χωριό ήταν σχεδόν άδειο από κατοίκους. Ελάχιστοι ήταν εκεί, αφού οι πε­ ρισσότεροι δεν είχαν επιστρέφει από τον κάμπο που πή-

Scanned by CamScanner

62 Αντίο, Κ α π ετά νιε 7

ί ν α ν γ ι α ξ ε χ ε ιμ α δ ιό . Ε δώ π λη ρ οφ ορη θή κ α μ ε ότι ^

°Θ Υ α ν ώ σ ε ις τω ν χω ρ ιώ ν της π ε ρ ιο χ ή ς κ ατεβαίνει η «γραμ! Μ-ή» π ο υ έ λ ε γ ε : Σ τ ο τμ ή μ α του Ά ρ η , ούτε ψ ω μί, ο ΰ τε ν ερ ό , ούτε στέγη Κ α μ ιά εξυ π η ρ έτη σ η . Ω σ τ ό σ ο , εδώ μα ς δ έχτ η κ α ν με κ α λ ο σ ύ νη και μας πρόσ φ ε ρ α ν κ α τά λυ μ α σ ε δ υ ο -τ ρ ία σ π ίτια . Α π ό το χωριό αϊτό ο Ά ρ η ς έσ τειλε τ ο ν Τ ζ α β έ λ α , ο ο π ο ίο ς βρίσκε και ντύθηκε ρ ο ύ χ α α νθ ρ ώ π ο υ π ου κ ινείτα ι στη ν π ε ρ ιο χ ή , ας πούμε ζω­ έμ π ο ρ ο υ , γ ια ν α π ά ε ι στο Μ έ τ σ ο β ο , ν α ’ρ θ ει σε επαφή με την ο ρ γά νω σ η του κ ό μ μ α το ς κ α ι ν α ρω τήσει αν έχει στα­ λ ε ί ε κ ε ί ή σ ε άλλη ο ρ γ ά ν ω σ η τ ο έ γ γ ρ α φ ο που περίμενεο Ά ρ η ς α π ό το Π ολιτικ ό Γ ρ α φ ε ίο του Κ όμματος. Ο Τ ζ α β έ λ α ς έ φ υ γ ε α π α ρ α τ ή ρ η τ ο ς κ α ι το τμήμα κινή­ θηκε την άλλη μ έρ α το π ρ ω ί π ρ ο ς τ α χ ω ρ ιά Μικρολείβαδο και Μ ο να χίτη ς, α π ’ ό π ο υ α κ ο λ ο ύ θ η σ ε το τμήμα ένας νεα­ ρ ό ς επ ο νίτη ς. Κ α τό π ιν, π ε ρ ν ώ ν τ α ς α π ό το χω ριό Σπήλαιο, π ο υ ό π ω ς έ μ α θ α α ρ γ ό τ ε ρ α ή τ α ν η π α τ ρ ίδ α του αξέχαστου χ ρ ο ν ο γ ρ ά φ ο υ του Ρ ιζ ο σ π ά σ τ η , τ ο υ Σ π ή λ ιο υ , με τις αλη­ σ μ ό νη τες « σ φ υ ρ ιές» τ ο υ , β γ ή κ α μ ε π ά λ ι σ το δρόμο προςτο Κ η π ο υ ρ γ ιό , α λ λ ά α ν τ ί ν α π ά μ ε σ ’ α υ τ ό , π ο υ δ εν ήταν και μ α κ ρ ιά , ο Ά ρ η ς π ρ ο τ ίμ η σ ε ν α μ ε ίν ο υ μ ε τ ο βράδυ στο mo κ ο ντ ινό χ ω ρ ιό , τη Λ α γ κ α δ ιά — κ ι έ τ σ ι π ή ρ α μ ε το δρομάκι π ο υ ο δ η γ ο ύ σ ε σ το χ ω ρ ιό α υ τ ό .

Στο έμπα του χω ριού, δ ίπ λ α σε μ ια βρύση, συναντήσα­ με καθισμένους τρ εις ά ντρ ες π ο υ ο έν α ς τους φορούσε α­ κόμα αντάρτικη στολή. Φ α ιν ό τα ν π ω ς ήταν πρώην ελασίτης. Φ ορούσε κάτι γ υ α λ ιά με μ ετα λλικό σκελετό, κι αδύ­ νατος όπω ς ήταν έμ ο ια ζε με τ ο ν Ιν δ ό Μ αχάτμα Γκάνα. Ό τα ν πλησίασε ο Ά ρ η ς κ α ι χ α ιρ έτη σ ε, απευθύνθηκε ιδιαί­ τερ α σ ιο ν δ ιο π τρ ο φ ό ρ ο , ρ ω τώ ν τα ς τον: - Φ α ίν εσ α ι π ρ ώ η ν α ντά ρ τη ς. Σ ε π ο ια μονάδα υπηρε­ τούσες;

Η μεταστροφή τον αχτιόιχον πον χαταόίωχε τον Αρη

03

Εκείνος, χιορίς να σηκωθεί, απάντησε πως ναι, ήταν αντάρτης ελασίτης και υπηρετούσε στην ΕΔΛ (Επιτροπή Διαφώτισης Ανταρτών) του συντάγματος. - Τότε, όπως φαίνεται, λύει ο Αρης, εσύ είσαι που καθοδηγείς εδώ τα χωριά να μη δίνουν ψωμί, νερό και στέγη στον Αρη. Έτσι δεν είναι; - Μάλιστα, έτσι είναι. Είμαι μέλος της αχτιδικής επι­ τροπής του Κόμματος και κατεβάζω την κομματική γραμ­ μή. - Κι εσύ τι λες; Eivat σωστή η θέση αυτή; - Και βέβαια, πιστεύω πως είναι σωστή η θέση του Κόμματος I - Αν δεν έχεις αντίρρηση κι αν διαθέτεις χρόνο, θέ­ λεις να συζητήσουμε το θέμα αυτό μαζί οι δυο μας απόψε; - Και βέβαια θέλω. Ναι, να το συζητήσουμε μαζί. Και μ’ αυτά ξεκίνησαν, μπαίνοντας στο χωριό. Το τμήμα μοιράστηκε στα σπίτια για κατάλυμα. Ο Ά­ ρης με τον αχτιδικό πήγαν μαζί σ’ ένα σπίτι, όπου βρήκαν το χρόνο να συζητήσουν, όπως είχαν συμφωνήσει. Το πρωί της επομένης, το τμήμα συντάχτηκε για πορεία. Τότε βλέ­ πουμε ένα θαύμα μπροστά μας. Ο αχτιδικός, αυτός που την προηγούμενη μέρα ήταν αμείλικτος διώκτης μας, αυ­ τός που έφερνε βόλτα τα χωριά με τη «γραμμή» Ούτε ψω­ μί, ούτε νερό, ούτε στέγη στον Άρη , αυτός τώρα ήταν ανά­ μεσα μας, στοιχισμένος στις γραμμές μας. Αυτός ήταν ο σύντροφος Λαχτάρας που κράτησε το ψευδώνυμο που εί­ χε και προηγούμενα στον ΕΛΑΣ κι έτσι τον μάθαμε στο τμήμα και τον θυμάμαι κι εγώ. Ή ταν φοιτητής —δε θυμά­ μαι ποιας σχολής— πριν βγει αντάρτης στον ΕΛΑΣ, τύπος αισιόδοξος, ευχάριστος και πνευματώδης, που σατίριζε τους πάντες και δε χαριζόταν ούτε στον εαυτό του για τα συχνά σκουντουφλήματα του στις νυχτερινές πορείες, λό­ γω της μειωμένης ικανότητας της όρασής του. Δεν έμαθα

Scanned by CamScanner

64

Αντίοf Καπετάνιε

α ν ε π ε ς η σ ε α π ο τη θ ύ ελ λ α τ ο υ εμ φ υ λ ίο υ . Στη μνήμη μ0ν

μ έν ει α λη σ μ ό νητη η μ ο ρ φ ή τ ο υ γ ια τα ψυχικά του χαρ(, σ μ α τα . Τ ο τμήμα μ α ζί με τ ο ν Λ α χ τ ά ρ α κατευθύνθηκε στο Κη.

π ο ν ρ γιά π ο υ είνα ι π ο λ ύ κ ο ν τ ά , κ α ι έφ τα σ ε εκεί σε 1(γη ώρα. Ο Λ α χ τ ά ρ α ς ζή τ η σ ε α π ό τη ν ο ρ γά νω σ η να συγ*ε. ντρώ σει το χ ω ρ ιό σ τη ν π λ α τ ε ία κ ι ε κ ε ί, στους συγκεντρο^ μ ένου ς, μίλησε ο ίδιος, λ έ γ ο ν τ α ς :

—Εγώ δ ε ν

είμαι π ο υ τις μ έ ρ ε ς α υ τ ές σα ς έλεγα: «Ούτε

ψωμί, ούτε νερ ό, ούτε σ τέγη σ τ ο ν Ά ρ η κ α ι στους αντάρτες του»; Ε, εγώ ο ίδ ιο ς τώ ρα σ α ς λ έ ω πω ς είχα λάθος και είναι λάθος αυτά π ο υ σ α ς είπ α . Τ ο σω στό είνα ι να βοηθή­

σουμε τον α ρ χη γό Ά ρ η . Γ ι' α υ τ ό κ ι ε γ ώ π ή ρα το όπλο και τον ακ ολουθώ . Τ ους είπ ε, σ ε σ υ ν έ χ ε ια , π ω ς η τρ ομ οκρα τία , που εχει

κιόλας φ ου χτώ σ ει, α π ο δ ε ικ ν ύ ε ι π ω ς η Δ ε ξ ιά και οι Αγ­ γλοι σ υ ν ε χ ίζ ο υ ν το κ α τ ο χ ικ ό κ α θ εσ τ ώ ς κ α ι ότι για να γί­ νουμ ε ελ εύ θ ερ ο ι π ρ έ π ε ι ν α α γ ω ν ισ τ ο ύ μ ε στο πλευρά των ανταρτώ ν του Α ρ η , ο ο π ο ί ο ς σ ω σ τ ά κ ρ α τ ά ε ι ψηλά τη ση­ μα ία της λ ε υ τ ε ρ ιά ς κ α ι της ε θ ν ικ ή ς α ν ε ξ α ρ τ η σ ία ς . Τ ο χω ρ ίο χ ε ιρ ο κ ρ ό τ η σ ε τ ο ν Λ α χ τ ά ρ α κ α ι μετά την ομι­ λ ία του έσ τη σ α ν χο ρ ό .

Unarmed by CamScanner

8 Ο Τ ζ α β έ λ α ς γ ύ ρ ιζ α μ ε άδεια χέρ ια Η Ε Κ Ρ Η Ξ Η ΤΟΥ Α ΡΗ : «Μ Π Ο ΡΟ Υ Σ Α Ν Α Χ Τ Υ Π Η Σ Ω ΤΟ Κ Α Ρ Π Ε Ν Η Σ Ι»

ΗΝ ΑΛΛΗ ΜΕΡΑ ΠΟΡΕΥΤΉΚΑΜΕ ΠΡΟΣ ΤΗ ΝΤΟΥΡΙΑ-ΚΡΑ-

ν ιά , α π ό ό π ο υ α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν το τμή μα ο Ν ίκ ο ς Σ τέρ .*==—^1 γ ιο υ , π ρ ώ η ν ελ α σ ίτ η ς, λ ο χ ία ς τ ο υ ο υ λ α μ ο ύ λ ο χ ιώ ν του ΕΛΑΣ κ α ι ε ξ α ιρ ε τ ικ ό ς ο π λ ο π ο λ υ β ο λ η τ ή ς, κι η σ υ ντ ρ ό φ ισ σ α Τ ο ΰ λ α , π ο υ ή τ α ν ε λ α σ ίτ ισ σ α ν ο σ ο κ ό μ α . Τ ο τμήμα δ ε ν κ α θ υ σ τ έ ρ η σ ε γ ια δ ια ν υ κ τ έρ ε υ σ η στη Ν τ ο ΰ ρ ια -Κ ρ α ν ιά α λ λ ά σ υ ν έ χ ισ ε τ η ν π ο ρ ε ία τ ο υ κ α ι το β ρ α δ ά κ ι έφ τα σε και π ά λ ι στη Μ η λ ιά τ ο υ Μ ε τ σ ό β ο υ , ό π ο υ κ α ι κ α τέλυσε γ ια τη νύ χτα . Τ η ν άλλη μ έ ρ α ή μ ο υ ν σ κ ο π ιά -κ α ρ α ο ΰ λ ι σ ε μια π ρ ο χ ω ­ ρημένη θ έσ η ό π ο υ έ π ρ ε π ε ν α π α ρ α κ ο λ ο υ θ ώ το δ ρ ό μ ο π ο υ ερ χό τ α ν α π ό τ ο Μ έ τ σ ο β ο . Τ ό τ ε κ α τ ά λ α β α π ω ς ο κύκ λος του χ ω ρ ιο ύ π ο υ κ ά ν α μ ε τις π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ε ς μ έρ ες ή ταν κί­ νηση γ ια ν α ξ α ν α γ υ ρ ίσ ο υ μ ε στη Μ η λιά, ό π ο υ θα επ έσ τ ρ ε­ φ ε ο Τ ζ α β έ λ α ς . Η β ά ρ δ ια μ ου ή τ α ν 2 με 4 μ.μ. Κ ατά τις 3 μ.μ, δ ιέκ ρ ινα α π ό μ α κ ρ ιά σ ε μια σ τρ οφ ή του δ ρ όμ ου ν α κινείται μια ο μ ά δ α άντρω ν. Χ ω ρ ίς ν α ειδοπ οιή σω , π ερί-

μ έ ν α ν α π λ η σ ιά σ ο υ ν κ α ι χ ω ρ ίς δ υ σ κ ο λ ία ξεχώ ρισα ^ π ο ρ ε υ ό μ ε ν ο τ ο ν Τ ζ α β ε λ α π ο υ ε π έ σ τ ρ ε φ ε - μαζί του έ ρ χ ο ν τ α ν κ αι οχτώ ά λ λ ο ι ά ν τ ρ ε ς ν τ υ μ έ ν ο ι με αντάρτικΕσ τ ο λ έ ς , ο π λ ισ μ έν ο ι κ α ι με δ υ ο ο π λ ο π ο λ υ β ό λ α . Κατευθάγ. θ η κ α ν ό λ ο ι π ρ ο ς την π λ α τ ε ία τ ο υ χ ω ρ ιο ύ έξω από την εχ. κ λη σ ία . Σ ε λ ίγ ο ή ρ θ ε α ν τ ικ α τ α σ τ ά τ η ς μου κ α ι πήγα κι εγιό στην π λ α τεία . Ο Α ρ η ς ε ίχ ε ζη τή σ ει ν α σ υ γ κ ε ν τ ρ ω θ ε ί το τμήμα κοντά του — εκτός α π ό τα κ α ρ α ο ύ λ ια — κ α ι ε κ ε ί ανακοίνωσε dti α π ό 'δώ —τη Μ η λ ιά — ο Τ ζ α β έ λ α ς σ τά λ θ η κ ε στο Μέτσοβ ο ν α έ ρ θ ε ι σ' επ α φ ή μ ε τ η ν ο ρ γ ά ν ω σ η το υ Κόμματος και ν α ζητήσει το τ ε λ ε υ τ α ίο φ ύ λ λ ο σ ύ ν δ ε σ η ς , π ο υ του είχε υπ ο σ χ ε θ ε ί η α ν τ ιπ ρ ο σ ω π ε ία τ ο υ Π ο λ ιτ ικ ο ύ Γραφείου στο χ ω ρ ιό Π ιτσω τά, με τ ο ο π ο ίο θ α π ε ρ ν ο ύ σ ε στην Αλβανία κ α ι στις λ ο ιπ έ ς Λ α ϊκ έ ς Δ η μ ο κ ρ α τ ίε ς . Στη συνέχεια, έδω­ σ ε το λ ό γ ο σ το ν Τ ζ α β ε λ α , λ έ γ ο ν τ α ς το υ ν α εκθέσει ση σ υ νέλ ευ σ η , στη ν ο π ο ία έ π α ι ρ ν α ν μ έ ρ ο ς κ α ι ο ι άντρες που ή ρ θ α ν μ α ζί με τ ο ν Τ ζ α β ε λ α , τ ι έ κ α ν ε σ τη ν αποστολή του. Ο Τ ζ α β έ λ α ς με λ ίγ α λ ό γ ι α ε ίπ ε ό τ ι π ή γ ε στο Μέτσοβο, α λ λ ά δε βρή κ ε το γ ρ α μ μ α τ έ α τη ς ΚΕΠΗ (Κομμουνιστική Ε π ιτρ οπ ή Π ε ρ ιο χ ή ς Η π ε ί ρ ο υ ) , μ ό ν ο τ ο ν δέχτηκε ο Γούσ ια ς, ο δ ε ύ τ ε ρ ο ς γ ρ α μ μ α τ έ α ς . Α υ τ ό ς ( ο Γ ο ύ σ ια ς) του είπε ότι δ ε ν έ χ ε ι σ τ α λ εί, α π ’ ό ,τ ι ξ έ ρ ε ι , τ ίπ ο τ α γ ια τον Άρη από το Π ο λ ιτικ ό Γ ρ α φ ε ίο , ο ύ τ ε χ α ρ τ ί, ο ύ τ ε μήνυμα. Έ χει ό­ μως α κ ο ύ σ ε ι, ε ίπ ε ο Γ ο ύ σ ια ς , ό τ ι κ ά τ ι υ π ά ρ χ ε ι για τον Ά­ ρη στη ν π ε ρ ιφ ε ρ ε ια κ ή ε π ιτ ρ ο π ή τ η ς Κ ό ν ιτ σ α ς . Τ α λ ίγ α λ ε π τ ά π ο υ μ ιλ ο ύ σ ε ο Τ ζ α β έ λ α ς , ο Άρης τον π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε κ α ι η ό ψ η τ ο υ έ δ ε ι χ ν ε β α θ ιά θλίψη και π ίκ ρ α . 'Ο τα ν τ ε λ ε ίω σ ε ο Τ ζ α β έ λ α ς , μ ίλ η σ ε ο Α ρη ς χρησι­ μ ο π ο ιώ ντ α ς σ κ λ η ρ έ ς ε κ φ ρ ά σ ε ι ς γ ι α τ η ν η γ ε σ ία του Κόμ­ μ α τος. Ε ίπ ε ό τ ι δ ε θ έ λ ε ι ν α φ α ν τ α σ τ ε ί π ω ς η καθοδήγηση το υ Κ ό μ μ α τ ο ς θ α π έ σ ε ι τ ό σ ο χ α μ η λ ά ν α τ ο ν γελάσει, να τ ο ν ε ξ α π α τ ή σ ε ι κ α ι ν α μ η ν τ ο υ δ ώ σ ε ι κ α θ ό λ ο υ το φύλλα

^

hy cam Scanner

Ο Τζαβέλας γυρίζει με ύόεια χέρια

G7

σύνδεσης π ου του υ π ο σ χ έθ η κ ε. Π ιστεύει, ει'πε, π ω ; η κ α­ θυστέρηση ο φ είλ ετα ι στην έκρυθμη κατάσταση που δημιουργήθηκε μετά α π ό τη Β ά ρ κ ιζα , στις α νώ μ α λες συνθή­ κες α π ό π λ ευ ρ ά ς τά ξη ς, στο ότι το Κ όμμα διώκεται στην ο υ σ ία κ α ι δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι ίχ ν ο ς ν ο μ ιμ ό τ η τ α ς . Έ τ σ ι, το Πολιτικό Γ ρ α φ είο θ εώ ρ η σ ε το ζήτημά του όχι επ είγον, πράγμα π ο υ ο ίδιος δ ε ν το δ ικ α ιο λ ο γο ύ σ ε. Κ ατέληξε πως θα στείλει έν α σ χετικ ό ση μείω μα γ ια την υπόθεση αυτή, ενώ το τμήμα θα π λ η σ ιά σ ει π ρ ο ς την Κ όνιτσα για ν α δ ια ­ πιστώσει α ν σ ’ αυτό π ο υ είπ ε ο Γ οΰσιας υπ ά ρχει βάση κι έχει στα λεί στην ο ρ γά νω σ η της Κ όνιτσας κ ά π οιο μήνυμα γι’ αυτόν (τον Ά ρ η ). Κ ατόπιν, α μ έσ ω ς μόλις τελείω σε με τα π α ρα π ά νω και οι αντάρτες σ κ ο ρ π ο ύ σ α ν, με κ ά λεσ ε σε μια άκρη και, δίνοντάς μου χαρτί, μου υ π α γ ό ρ ευ σ ε για προ'πη φ ορ ά από τότε που βρ έθ η κ α κ οντά του ν α γράψ ω το σημείωμα που π ροοριζόταν ν α το στείλει στο Π ολιτικό Γ ραφ είο του Κόμ­ ματος. Δ ε θυμάμαι το α κ ρ ιβ ές π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο του σημειώ­ ματος. Θ υμάμαι όμω ς π ολύ κ α λά την ο υ σ ία του κειμένου εκείνου. Μ ε το ση μείω μά του, ο Ά ρη ς μηνούσε στα μέλη του Π ολίτικου Γ ρ α φ είο υ του ΚΚΕ τα εξής: Για την α π ό υπαιτιότητά σα ς ματαίωση της συνάντη­ σης στο Μ έτσ οβ ο α ισ θ ά νο μ α ι α π ογοή τευση , λΰπη, αλλά και οργή. Α νη σ υ χώ α φ ά ντα σ τα κ αι αγω νιώ για την κατά­ σταση, όπ ω ς δ ια μ ο ρ φ ώ νετα ι κ α ι α π ό στιγμή σ ε στιγμή χ ε ι­ ροτερεύει. Δ ια πιστώ νω ότι εσ ε ίς έχετε α π ο κ ο π εί α π ό τη ζωή του λα ού της υ π α ίθ ρ ο υ . Η εύκολη ζωή της Α θή να ς σάς αποξένοοσε κ α ι δε γρ ο ικ ά τε τα βογκητά του λαού της επαρχίας π ο υ σ φ α δ ά ζ ε ι κάτω α π ό την αχαλίνω τη τρομ ο­ κρατία των α π ο β ρ α σ μ ά τω ν της δ οσιλογικ ή ς Δ ε ξ ιά ς που δολοφ ονουν, β α σ α ν ίζο υ ν , β ιά ζο υ ν κι εξευ τελ ίζο υ ν κάθε τίμιο και πατριω τικό σ το ιχείο . Ε γώ , μ όλο π ου νιώ θω α π ο ­ γοητευμένος α π ό την τελευ τα ία σ υ μ π ερ ιφ ο ρ ά σας, θα προ-

68 Καπετάνιε σ ^ α θ ή σ ω α κ ό μ α ν α τηρήσοη ό σ ο μ π ο ρ ι» , την υπόσχεση Λ( ο α ς έ δ ω σ α ν α μ η ν π ρ ο β ώ σ ε ε π ιθ ε τ ικ έ ς ε ν έ ρ γ ε ιε ς που \\u σ α ς ε ξ έ θ ε τ α ν . Α ν ό μ ω ς α ν α γ κ α σ τ ώ ν α συγκρουστο') με ν ά μ ε ις -που θ α μου ε π ιτ ε θ ο ύ ν ή π ο υ θ α θ ελή σ ου ν να μ(>1] φ ρ ά ξ ο υ ν το δ ρ ό μ ο , η ευ θ ύ ν η ε ίν α ι δική σ α ς. Επειδή cn0 Μ έ τ σ ο β ο δ ια τυ π ώ θ η κ ε κ ά π ο ι α υ π ό θ ε σ η , κατευϋύνομαι π ρ ο ς την Κ όνιτσ α με τη ν ε λ π ίδ α ν α υ π ά ρ ξ ε ι μια επαφή μ ετα ξύ μας γ ια την εκ π λ ή ρ ω σ η τη ς υ π ό σ χ ε σ ή ς σας προς εμ ένα . Σ α ς κ άνω γ ν ω σ τ ό ότι ο ι α ν ά γ κ ε ς γ ια άμυνα του τμήματος π ο υ με σ υ ν ο δ ε ύ ε ι μ ε υ π ο χ ρ εό 3 ν ο υ ν να αυξήσοι τη δύναμή του με ν έ ε ς π ρ ο σ χ ω ρ ή σ ε ις αντρόίν στο βαθμό που νομ ίζω α π α ρ α ίτη το. Π ήρε το γ ρ α π τ ό α π ό τ α χ έ ρ ι α μ ου κ α ι το διάβασε μό­ νο ς του. Στη σ υ ν έ χ ε ια μ ου το έ δ ω σ ε κ α ι μου είπε να κάνω άλλο ένα α ντ ίγ ρ α φ ο , ό π ω ς κι έ γ ιν ε . Ο Α ρ η ς, καίτοι στο σημείω μά του π ρ ο ς το Π ο λ ιτ ικ ό Γ ρ α φ ε ίο έ λ εγ ε πως είναι ε ν δ εχ ό μ εν ο ν α α υ ξ ή σ ει τη δ ύ ν α μ η τ ο υ τμήματος, ο^στόσο δ εν κράτησε κ α ν έ ν α α π ό τ α π α λ ικ ά ρ ια π ο υ είχαν ερθει με τον Τ ζα β έλ α γ ια ν α π ρ ο σ χ ω ρ ή σ ο υ ν στο τμήμα. Τοις είπ ε ν ’ α φ ή σ ο υ ν, ό π ω ς κ α ι έ κ α ν α ν , τ α οπλοπολυβόλα που έφ ερ α ν, α λλά α υ το ί ν α φ υ λ α χ τ ο ύ ν ε κ ε ί στην περιφέρεια τους γιατί, όπω ς π ά ν ε τα π ρ ά γ μ α τ α , ε ίπ ε , γρ ή γ ο ρ α θα φου­ ντώ σει το α ντάρτικ ο κ α ι θ α ε ίν α ι χ ρ ή σ ιμ ο ι εκεί. Τ ην επ ο μ ένη , το τμή μα μ π ή κ ε σ ε π ο ρ ε ία . Πριν απ’το μεσημέρι στα μ α τή σα μ ε σ ε μ ια τ ο π ο θ ε σ ία π ο υ προσφερόταν για ν α δ ο κ ιμ α σ το ύ ν τα ο π λ ο π ο λ υ β ό λ α μας. "Ηταν ένα πλάγι π ου κ α τ έβ α ινε σ ε μ ια λ α γ κ α δ ιά κι α π ότομ α ορθω­ νότα ν α π ένα ντ ι μ α ς μ ια π λ α γ ιά με α ρ α ιέ ς μ εγάλες βελα­ νιδιές. Τ α ό π λ α λ ε ιτ ο υ ρ γ ο ύ σ α ν π ο λ ύ κ α λ ά . Ο Αρης ξεχώ­ ρισε την ευ σ τοχία π ο υ έ δ ε ιξ ε μ ε τ ο ο π λ ο π ο λ υ β ό λ ο ο σύ­ ντροφ ός μας Θ ω μ ά ς Χ α σ ά π η ς α π ό τ η ν Ο μβριακή Δομοκού. Στον ΕΛΑΣ ήταν α π ό τ ο υ ς π ρ ω τ ο π ό ρ ο υ ς αντάρτες και έκανε μαζί με τ ο ν συμπατριαττη τ ο υ τ ο ν Ν ά κ ο Μπελή, γνω-

Ο Τζαβέλας γυρίζει με άδεια χέρια

69

στο κ α π ετά νιο της Ρούμελης. Ό π ω ς έμαθα ο Θωμάς σκοτώθηκε στον εμφύλιο, όντας αντάρτης του ΔΣΕ. Βραδιάσαμε φτάνοντας στη Βοβούσα Δωδώνης, κοντά στα όρια με το νομό Γρεβενών, ένα ωραιότατο χωριό που βρίσκεται δίπλα στο ποτάμι, στον άνω ρου του Αώου, και εκεί διανυκτερεύσαμε. Την άλλη μέρα το πρωί, το τμήμα συνέχισε την πόρε ία του, κινούμενο για να πλησιάσει στην Κόνιτσα, και, παρακάμπτοντας το Περιβόλι, έφτασε αρ­ γά το απόγευμα στο χωριό Αβδέλλα. Το χωριό ήταν έρη­ μο από κατοίκους. Ό λ α τα σπίτια ήταν κλειδαμπαρωμέ­ να. Α φού σταθήκαμε λίγη ώρα στην πλατεία με τις εγκα­ ταλειμμένες στο πα ρά πονο ψησταριές, ήρθε και μας βρή­ κε ο αγροφ ύλακας που φύλαγε το χωριό. Οι κάτοικοι του χωριού, όπω ς μας είπε αυτός, βρίσκονταν με τα κοπάδια τους ακόμη στα χειμαδιά. Ο αγροφύλακας που κρατούσε τα κλειδιά των σπιτιών προθυμοποιήθηκε να μας ανοίξει δυο-τρία σπίτια, όπου και καταλύσαμε για να ξενυχτήσουμε. Μ ας είπε ο αγροφύλακας και μας υπέδειξε να ανά­ ψουμε το τζάκι για να ζεσταθούμε, αλλά δε θελήσαμε για να μη δημιουργήσουμε ακαταστασία στα σπίτια. Ο Άρης επέστησε ιδιαίτερα την προσοχή μας ώστε να μην προξε­ νήσουμε την παραμικρή ζημιά στα σπίτια που μας άνοι­ ξαν για ν α περάσουμε τη νύχτα και ακόμα να μην τα ρυπάνουμε μια και οι νοικοκυραίοι απουσιάζουν. Π αρόλο που ήταν προχωρημένη άνοιξη, στα μέρη ε­ κείνα κρατούσε ακόμη χειμώνας. Γύρω και πολύ κοντά στο χωριό, το χιόνι σκέπαζε τις πλαγιές και το κρύο ήταν τσουχτερό. Είχε α νέβ ει ο ήλιος την επομένη, όταν το τμήμα συντά­ χτηκε για ν α ξεκινήσει την πορεία του. Η καθυστέρηση οφειλόταν στο ότι έπρεπε να βρεθεί ένα ζώο στο οποίο θα φορτώνονταν ορισμένα εφόδια, και το ζώο θα το έφερναν από άλλο, γειτονικό χωριό. Δ ε νομίζω πως πρέπει να ση-

70

Αν τ ί ο , Κ α π ε τ ά ν ι ε

μειώσω ιδιαίτερα ότι την π ο ρ ε ία που θα ακολουθοΰυι Το τμήμα την καθόριζε ο α ρ χ η γό ς. Γι’ αυτό ο Αρης είχε μ^( του σε έναν τόμο επιτελικό χάρτη που περιλάμβανε όλτ, την περιοχή στην ο π ο ία έ π ρ ε π ε ν α κινηθεί το τμήμα, ατό τη Ρούμελη ώς τα α λβα νικ ά σ ύ νο ρ α . Α π ό τον ίδιο τον Αρη ακόυσα πως το χάρτη α υ τόν του το ν είχε χαρίσει ο στρα­ τηγός Σαράφης. Συγκρατώ μάλιστα στη μνήμη μου ένα περιστατικόσ/ε· τικά με τη χρησιμότητα αυτοΰ του χάρτη. Έ να πρωινό, σε π ο ρ εία μας α π ό έν α χωριό σε άλλο, εδώ στην περιοχή αυτή της Η π είρ ο υ , ο σύνδεσμος που μα; είχε δώσει η πολιτική ορ γά νω ση του χω ριού, από το οκοίο (φύγαμε, για να μας οδηγή σει στο επ ό μ ενο χωριό, που σκό­ πευε να πάει το τμήμα, έχ α σ ε το δ ρ όμ ο γιατί βρεθήκαμε μέσα σε πολύ πυκνή ομίχλη. Ο Α ρ η ς, μόλις αντιλήφθηκε το λάθος του οδηγού, φ ώ να ξε ν α σταματήσει το τμήμα και, χρησιμοποιώντας το χάρτη κ αι την π υ ξίδ α του, βρήκε και έδειξε στον οδηγό το σωστό δ ρ ό μ ο , δηλαδή τον κατσικό­ δρομο, που έπρεπε να α κ ο λ ο υ θ ή σ ει το τμήμα. Αφήνοντας την Α β δέλλα π ή ρ α μ ε έ ν α ν ανηφορικό μουλαρόδρομο, κι ύστερα από κ ά μ π ο σ η ς ώ ρας πορεία (φτά­ σαμε σε μέρος που ο δρόμ ος σ κ επ α ζό τ α ν α π ό παγωμένο, γλιστερό χιόνι. Εδώ το π ερ π ά τη μ α γ ιν ό τ α ν με δυσκολία. Πρόβλημα όμως δημιουργήθηκε ό τα ν το ζώ ο που μετέφε­ ρε τα εφόδια γλίστρησε σε έ ν α σ η μ είο και, φορτωμένο όπως ήταν, πήρε την κ α τη φ όρα με τα μπροστινά του πό­ δια απλωμένα μπροστά κ αι σ τα μ ά τη σ ε στο κατώτερο μέ­ ρος της πλαγιάς, σε απόστα ση ίσω ς κ α ι τριάντα μέτρα πε­ ρίπου. Χρειάστηκε να κ α τ έβ ο υ ν δ υ ο -τ ρ εις άντρες στο μέ­ ρος εκείνο που βρισκόταν το ζώ ο π ο υ , α φ ο ύ το ξεφόρτω­ σαν και το σήκωσαν στα π ό δ ια του , βεβα ιώ θη κ αν ότι δεν

είχε πάθει τίποτα. Μ ετά α π ό π ρ ο σ π ά θ ε ια αρκετής ώρας, το μουλάρι και τα εφ όδ ια π ο υ ή τα ν φ ο ρ τω μ ένο ανεβάσιη* _________ λ

kw

r-o m ^ ra n n e r

Ο Τζαβέλας γνρίζει με άδεια χέρια

71

καν στο δρόμο και ετσί συνεχίστηκε η πορ εία ώσπου φτά­ σαμε στο χω ριό Δίστρατο Κονίτσης. Α πό εδώ π ρ οσ χώ ρη σ ε και ακολούθησε το τμήμα μια κοπέλα, που δ εν ήταν αντάρτισσα στον ΕΛΑΣ, αλλά στέ­ λεχος στις πολιτικές ορ γα νώ σ εις της περιφ έρειας. Ή ταν η Δ έσ π ο ινα Α γ ό ρ ο υ , που εμείς τη φω νάζαμε Δέσπω και ήταν η μόνη κ ο π έλα που έμ εινε στο τμήμα ώς τη διάλυσή του, αφ ού η Τ οΰλα , π ου είχε ακολουθήσει από τη Ντούρια-Κ ρανιά, έμ εινε στην Α λβα νία μετά από τον τραυματι­ σμό της, όπω ς θα δούμε πιο κάτω. Μ ετά α π ό το Δίστρατο το τμήμα συνεχίζει την πορεία του προς Κ όνιτσα. Π ερ ά σ α μ ε α π ό τα χω ριά Αρματα, Παλιοσέλλι και Ε λεύθ ερ ο. Στο πέρασμά μας από τα χωριά αυτά μ εσολάβη σαν τις μ έρ ες εκείνες ορισμένα περιστατι­ κά που έμ εινα ν στη μνήμη μου χωρίς τις λεπτομέρειέςτους, αλλά επειδή νομίζω πω ς π ρ έπ ει ν ’ αναφ ερθοΰν, τα παρα­ θέτω όπω ς τα θυμάμαι και μόνο ό,τι θυμάμαι καθαρά και σίγουρα. Μ ια μέρα, κ οντά στο μεσημέρι, όταν το τμήμα σταμά­ τησε για ω ριαία στάση, ακούσαμε στην απέναντι δασωμέ­ νη πλαγιά π υκ νοΰς πυροβολισμούς και κάτι σαν ριπές αυ­ τομάτων που συνεχίστηκαν για κάμποση ώρα. Βέβαια, δεν ξέραμε ούτε μπορούσαμε να υποθέσουμε τι συμβαίνει. Το βράδυ που φτάσαμε στο πρώτο χωριό, πληροφορηθήκαμε πως ήταν πρώ ην ελασίτες που πήγαιναν πα ρέες-παρέες για κυνήγι, το ο π ο ίο α φ θονου σ ε στην περιοχή, και χρησι­ μοποιούσαν τα όπλα που είχα ν από τον ΕΛΑΣ και τα ο ­ ποία δεν είχα ν π α ρ α δ ώ σ ει με τη συμφωνία της Βάρκιζας. Ο Α ρης είπε πω ς καλά έκ α να ν και κράτησαν τα όπλα, αλλά δεν κ ά νο υ ν κ αλά που ξοδεύου ν τα πυρομαχικά στο κυνήγι. Σε λίγο θα τους χρειαστούν, αλλά δε θα τα έχουν. Σ’ ένα α π ό τα χω ριά αυτά, που π ρ έπ ει να ήταν τα Ά ρ ­ ματα ή το Π αλιοσέλλι, όταν φτάσαμε σουρουπώ νοντας, ο Scanned by CamScanner

72

Αντίο, Καπετάνιε ξεχώ ρ ισ ε πιο π έ ρ α α π ό μας και συνομίλησε για λ(γ0

με τα στελέχη των πολιτικιάν ορ γα νώ σ εω ν του χωριού. Κω τό π ιν μοιραστήκαμε σε δ ιά φ ο ρ α σπίτια για κατάλυμα. Με πήρε στο σπίτι του ο πρώην υπεύθυνος του εφεδρικού ΕΛΑ1' του χω ριού. Τ ον θυμάμαι γιατί μου έκανε ιδιαίτερη εντύπιυση η «διακόσμηση» του δαηιατίου, στο οποίο με οδήγη­ σε για ν α ξενυχτήσω. Είχε κ ρεμ α σ μ ένα γύρω-γύρω στους τοίχους και τοποθετημένα στο π ερβά ζι του τζακιού πολλά ταριχευμένα κεφάλια θηραμάτων του, ελάφι, λύκο, αγριό­ χοιρο, διάφ ορα ω ραία πουλιά. Ό π ω ς μου είπε, ήταν μανιώδης κυνηγός και είχε μεράκι ν α διατηρεί τέτοια συλ­ λογή αφού γνιυριζε την τέχνη ν α τα ταριχεύει και μάλιστα με τέτοια ικανότητα που νόμ ιζες πω ς ήταν ζωντανά. Αλ­ λά, την ώρα που κουβεντιάζαμε γύρω στο θέμα αυτό με τον συναγωνιστή, φτάνει ο Λ έω ν και μου λέει πως ο αρχη­ γός είπε ν α πάω στο σπίτι που ήταν εκ εί κοντά. Πήγα χω­ ρίς καθυστέρηση κι ο Ά ρης, λέγοντά ς μου πως πρόκειται για κάτι βιαστικό και έπ ρ επ ε να φ ύγει σύνδεσμος, μου ε'δωσε χαρτί και μου υπ α γόρ ευσ ε ένα σημείωμα το οποίο έγραψα με το φως δαδιών που έκ α ιγα ν σε ειδικό για τέ­ τοια χρήση φανοστάτη. Μ ε το σημείωμα αυτό,'που ήταν το δεύτερο (μετά α π ό το σημείωμα της Μηλιάς) και τελευ­ ταίο που έγραψ α με υπα γόρευσή του, ο Άρης απευθυνό­ ταν στην Κομματική Π εριφερειακή Επιτροπή της Κόνιτσας και ζητούσε ν α τον πληροφ ορήσουν αν από μέρους του Πολιτικού Γραφείου του Κ όμματος έχ ει σταλεί εκεί κά­ ποιο έγγραφ ο ή μήνυμα που π ρ οορ ιζότα ν γΓ αυτόν. Περιστατικό όμως με ιδιαίτερη σημασία το οποίο συ­ νέβη τις μέρες που ακολούθησαν την π ορ εία του τμήματος από τα χωριά που π ρ οα νέφ ερ α , ήταν η συνάντηση του Άρη με τον γραμματέα της Κομματικής Π εριφερειακής Επιτρο­ πής Κόνιτσας. Η συνάντηση έγινε σ ’ ένα ξέφωτο του δά­ σους, κάπου έξω και μακριά α π ό το χω ριό Ελεύθερο. Δεν

____________ Ο ΤζαβΟχις γυριΧει με άδεια χέρια

73

ξέρω, ούτε ρώτησα να μάθω, πώς και πότε είχε κανονι­ στεί αυτή η συνάντηση. Από το χαιρετισμό που αντάλλα­ ξαν ο Αρης και το κομματικό αυτό στέλεχος, αλλά και α­ πό την οικειότητα που φάνηκε πως υπήρξε μεταξύ τους στη συνέχεια της συζήτησης, έβγαινε ότι ήταν γνωστοί α­ πό παλιά, αφού το πρόσωπο αυτό αποκαλούσε τον Άρη με το μικρό του όνομα, «Θανάση». Μετά από τους χαιρετι­ σμούς και τα προπα λόγια, ο Αρης κάλεσε τον άγνιυστο σε μας -κ α μ ιά σύσταση δεν έγινε, ούτε γνιορίζαμε τίποτα για τη συνάντηση — συνομιλητή του να αποσυρθούν κά­ που παράμερα για να συζητήσουν. Ο άλλος, όμως, με ύ ­ φος αυστηρό και κάπως απότομα απάντησε μ' αυτά περί­ που τα λόγια, ενώ όλοι εμείς παρακολουθούσαμε: — Ό χι, Θανάση! Προτιμώ η συζήτηση να γίνει μπρο­ στά σ’ όλους τούς άντρες σου. Αλλωστε, όλοι τους κομμα­ τικά μέλη είναι. Δ εν έχουμε λοιπόν να κρύψουμε τίποτα από τους συντρόφους. Ο Αρης απάντησε συμφωνώντας: — Πρότεινα να τραβηχτούμε χωριστά γιατί νόμισα πως εσύ το θέλεις. Αν εσύ δεν έχεις καμιά επιφύλαξη, κι εγώ το προτιμώ να συζητήσουμε εδώ, μπροστά σ’ όλους τούς συντρόφους. Στην αρχή ο γραμματέας, που δεν συγκρότησα τ’ όνο­ μά του, δήλωσε, πληροφορώντας τον Αρη, ότι στην Κομ­ ματική Οργάνωση της Κόνιτσας δεν έφτασε ούτε έγγρα­ φο, ούτε προφορική παραγγελία για τον Άρη, ο δε Αντρέας Τζήμάς, που πέρασε από κει και τράβηξε για έξω, δεν εί­ πε τίποτα σχετικό. Είπε όμως πως αν ο Τζήμας «έχει κάτι για σένα, το έχει μαζί του». Κατόπιν πέρασε στην κριτική του, καυτηριάζοντας την κίνηση του Αρη, που αποτελεί, όπως είπε, κατάφωρη αντίθεση στην πολιτική του Κόμμα­ τος, το οποίο εκθέτει ανεπανόρθωτα και του δημιουργεί σοβαρότατα προβλήματα στις κρίσιμες αυτές στιγμές που

περνάει το Κόμμα και το λαϊκό κίνημα γενικότερα. Από tic τελευταίες ψράσεις της ομιλίας του έμεινε τυμμένη στο μυαλό μου τούτη: «Θ ανάση, πρόσεχε! Το Κόμμα οού έδωσε ένα σπαθί. Μην το στρέψ εις εναντίον του!» Παίρνοντας στη συνέχεια ο Α ρης το λόγο, άρχισε από την τελευταία aim] σύσταση του συνομιλητή του και απα­ ντώντας είπε ότι η πρόθεση του να μη βρεθεί αντιμέτωπο; με το Κόμμα αποδεικνυεται όχι μόνο με λόγια αλλά με έργα, με συγκεκριμένες ενέρ γειες. Κι αυτές τις ανέφερε διεξοδικά. 'Οτι δηλαδή, από την πρώτη στιγμή που διαφώ­ νησε με την πολιτική της συμμόρφω σης στις επιταγές της συμφωνίας της Βάρκιζας, την οπ οία θεώ ρησε από την ώρατης υπογραφής φ οβερά λα θεμ ένη , διατύπωσε αμέσως -κ α ιχ ω ρ ίς άλλη ε ν έρ γ εια —τη γνώ μη του στα κομματικά όργανα και όταν του ζητήθηκε ν α συναντηθεί με αντιπρο­ σώπους του Πολιτικού Γ ραφείου του Κόμματος το δέχτη­ κε και πραγματοποιήθηκε η σύσκεψη στο χωριό Πιτσωτά. Ανέφερε περιληπτικά τι συζητήθηκε εκ εί και συνέχισε: - Τήρησα σε όλο αυτό το διάστημα με ευαισθησία και πλήρη συνέπεια τα εκεί συμφω νηθέντα, π α ρ ’ όλες τις δυ­ σκολίες και τα εμπόδια που συνάντησα . Κ αι τώρα, ακόμα κι αυτή τη στιγμή, ζητώντας το φ ύλλο σύνδεσης που μου είχαν ρητά υποσχεθεί στο χω ριό Π ιτσω τά, ώοαε να μπορώ να πάω να διατυπώσω την άποψ ή μου στα αδελφ ά κόμμα­ τα, αυτό δηλαδή που το δέχτηκε το Κ όμμα, δεν κάνω τι* πού άλλο παρά να πειθα ρχώ στο Κ όμμα. Α ν είχα πρόθε­ ση να εκθέσω το Κόμμα, είχα τη δυνατότητα, πριν φύγω από τη Ρούμελη, να χτυπήσω το Κ α ρ π ενή σ ι, που ήταν και πολύ εύκολο, οπότε η Β ά ρ κ ιζα θα τ ιν α ζό τ α ν στον αέρα! Όμως δεν το ’κανα. Δ ε ν το ’κ α ν α γ ια τ ί πειθάρχησα στο Κόμμα. Δεν το ’κανα γιατί πιστεύω π ω ς η άποψ ή μου εί­ ναι η σωστή και πως το Κ όμμα δ ε ν μ π ο ρ εί π α ρ ά τελικά να το διαπιστώσει αυτό και ν α υ ιο θ ετ ή σ ει την άποψ η μου που

Ο Τζαβέϊ.ας γυρίζει με άδεια χέρια

75

σημαίνει σ υ νέχισ η του α γ ώ να γ ια τη λευτεριά και την ε ­ θνική α νεξα ρ τη σ ία κάτω α π ό τις ν έ ε ς συνθήκες της και­ νούργιας, της αγγλικής κατοχής. Ό σ ο για τη διαφω νία μου με τη σ υγκ εκ ριμ ένη πολιτική, έχω να πω ότι αυτή, σαν τέ­ τοια, δ εν ζημιώ νει το Κ όμμα. Α ντίθετα, το βοηθάει για να διορθίόνει τα λάθη του. Στην περίπτω ση που συζητάμε, η διαφω νία μου π ρ ο ς την πολιτική του Κ όμματος δεν ζημίω­ σε, διότι δ εν εξελίχτη κε σε αντίθεση, αφ οΰ τη γεφ υρω σε η συμφω νία μας στο χω ρ ιό Πιτσαπά. Δ εν α π ομ ένει τώρα παρά το τελευταίο μ έρ ος που βα ρ ύνει την καθοδήγηση του Κόμματος. Ν α μου στείλει το φύλλο σύνδεσης για ν α βγω έξω και ν α γίνω δεκτός α π ό τα α δ ελ φ ά κόμματα, ν α θέσω στην κρίση τους την άποψ ή μου. Τη συζήτηση έκλεισε ο γραμματέας της Κομματικής Ο ρ­ γάνω σης με λίγα λόγια , επ α να λα μ β ά νοντα ς τη σύσταση στον Α ρη ν α π ρ ο σ έ ξ ε ι γ ια ν α μην π ρ ο ξενή σ ει ζημιά στο Κόμμα. Στη συζήτηση δ εν έκ α νε κ α νένα ς άλλος π α ρέμ ­ βαση. Κ α τα λά βα ινε, β έβ α ια , κ α νείς πω ς ο ι δυο συνομιλη­ τές π α ρ έ μ εν α ν αμετακίνητοι σ ’ αυτά που υποστήριζε ο κ α ­ θένας.

Γιατί ο Άρης 8ev χτύπηυς. την Κόνιτσα

ΜΕΣΩΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ, ΤΟΤΜΗΜΑ

I συνέχισε τις ε π ό μ ε ν ε ς μ έ ρ ε ς την πορεία του ago; τα βόρεια, π ερ νώ ντα ς α π ό μια σ ειρά χωριά: Νικάνορας, Μόλιστα, Λ υκόραχη , Φ ο ύ ρ κ α , Πευκόφυτο, Πεύκο, για να καταλήξουμε στο π α ρ α μ ε θ ό ρ ιο χω ριό Καλή Βρύση, όπου φτάσαμε μιαν α π ρ ιλ ιά τικ η μ έρ α κοντά στο μεσημέρι Στο μεταξύ, το τμ ή μ α α υ ξ ή θ η κ ε σε αριθμό αντροόν,οι οποίοι προσχώ ρησαν α π ό τ α χ ω ρ ιά π ο υ περάσαμε, όκιος από τον Ν ικάνορα, τη Μ ό λ ισ τα κ α ι τη Λυκόραχη. Έ ν α περιστατικό τω ν η μ ερ ώ ν α υτώ ν της διαδρομήςτου τμήματος από τα π ιο π ά ν ω χ ω ρ ιά , π ο υ το θεωρώ αξιοση­ μείωτο, ήταν η α π ό φ α σ η το υ Ά ρ η ν α χτυπήσει την Κόνι­ τσα, αλλά που τη μ α τα ίω σ ε τη ν τ ε λ ε υ τ α ία στιγμή, όταντο τμήμα, ύστερα α π ό π ο λ ύ ω ρ η ν υ χ τ ε ρ ιν ή πορεία, έφτασε έ­ ξω από την πόλη. Σύμφυτη στην ψ υ χο λο γία του Ά ρ η ήταν η φανερή ανυπο­ μονησία του κ α π ετά νιο υ π ο υ δ ε ν τ ο ν βόλευε να διοικεί μια

Γ ια τ ίο A qης όενχτύπησε την Κόνιτσα

77

μονάδα τόσω ν ά ντρ ω ν κ αι ν α την κρατά σε αδράνεια. Έτυχα επ α νειλη μ μ ένα σ ε πολύ στενά κύκλο, δηλαδή με έναν ή δυο απά του ς Θ ά ν ο , Π ε λ ο π ίδ α , Έ κ το ρ α , Τζαβέλα, Λεύτε­ ρη, Δήμο, π ου τ ο ν ά κ ο υ σ α ν α λέει μισοσοβαρά-μισοαστεία, α να ψ ερ ό μ ενο ς στην κατάσταση των άντρω ν του τμήματος: — Ν α ι, δε λέω , κ ο υ ρ α ζό μ α σ τε στις πορείες. Αλλά, τι τα θες. Σ τρ ά τευ μ α π ο υ δ ε ν π ολ εμ ά ει... μαλακίζεται! Π ολλές φ ο ρ έ ς όμω ς, και σε επήκοο πολλών ανταρτοη', έλεγε με φ α νερ ή νο σ τ α λ γ ία στα λό για του: — Ε δώ κ οντά , εδώ σιμά, αυτές τις μέρες κάπου θα τα ξεβ ο υ λώ σ ο υ μ ε (ε ν ν ο ώ ν τ α ς τα όπλα). Κ άπου πρέπει να σκοντάψ ουμε π ά νω τους. Κι α μ έσ ω ς π ρ ό σ θ ετ ε τη χαρακτηριστική του φράση: — Μ πε η π ρ ο β α τ ίνα , μπε το αρνί, κάπου θα συναντη­ θούμε με δα ύτους (Α γ γ λ ο υ ς ή ντόπιους). Στην περίπτω ση π ο υ α κ ολου θ εί, έγινε κάτι ανάλογο με το περιστατικό π ο υ π ερ ά σ α μ ε κοντά στον καταυλισμό των Ά γγλω ν, ότα ν π ο ρ ευ ό μ α σ τ ε π ρ ο ς τα Χ άσια. Τώρα όμως δεν σ υ νέβ α ινε η Κ όνιτσα ν α βρίσκεται στο δρόμο μας. Μό­ νο που βρ ισ κ όμ α σ τε στην π ερ ιφ έρ ειά της. Στην απόφαση για κατάληψη της Κ όνιτσας, έστω και για λίγες ώρες, με την εξουδετέρ ω ση μιας μικρής δύναμης Άγγλων που στάθ­ μευαν σ ’ έν α κτήριο μ έσ α στην πόλη και μιας επίσης ασή­ μαντης δύναμης Ε θνοφ υλα κ ή ς που κρατούσε ένα άλλο κτή­ ριο, σ υ νέβ α λ ε α π οφ α σ ισ τικ ά ο Χ αρίσης Ζδράβος, προη­ γο ύ μ ενα σ τ έ λ ε χ ο ς του 85ου Σ υντάγματος του ΕΛΑΣ με πλούσια κ α ι ηρω ική αντάρτικη δράση και τώρα γραμμα­ τέας ή μ έλος αχτιδικής επιτροπής του ΚΚΕ στην περιφε­ ρειακή της Κ όνιτσ α ς, π ο υ πρ οσχώ ρη σε μαζί με μια ομάδα άλλους αντά ρ τες στο τμήμα, ό π ο υ έγινα ν δεκτοί με ιδιαί­ τερη ικ α νοποίη ση α π ό το ν Ά ρη. Ο Χ α ρ ίσ η ς Ζ δ ρ ά β ο ς ήταν κ α ι έδ ειχνε ένα πραγματικό παλικάρι. Μ ε ω ρ α ίο πα ρά στη μα, φορώ ντας πεντακάθα-

7S

Αντίο, Καπετάνιε

ρη στολή α ξ ιω μ α τικ ο ύ το υ σ τρ α το ύ , με την εξάρτυσή, με το ξ α ν θ ό π ε ρ ή φ α ν ο κ ε φ ά λ ι του κ ι ένα π ρ ό σ ω π ο ,’ έλαμπε α π ό χ α μ ό γ ελ ο α ισ ιο δ ο ξ ία ς , φ ά ντα ζε ατρόμητο^ κ ά θε κίνδυνο κ α ι σου α π ο σ π ο ΰ σ ε γρ ή γο ρ α την εμπ1σΓο σύνη. Ο Ά ρης τον ξ ε χ ώ ρ ισ ε α π ό την αρχή, τον πήρε χον^ του και έδειξε π ω ς το ν υ π ο λ ό γ ιζ ε . Ο Χ αρίσης λοιπόν, & πω ς μου τα έλεγε κ α τ ό π ιν ο Τ ζα β έ λ α ς, που όντας πάντα στη σκιά του Ά ρη είχε π α ρ α κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι από κοντά τις ου. ζητήσεις Ά ρη κ α ι Χ α ρ ίσ η , π λ η ρ ο φ ό ρ η σ ε και έπεισε τον αρχηγό ότι το χτύπ η μ α τη ς Κ ό ν ιτσ α ς ήταν σχετικά εύκολο εγχείρημα γ ια το τμ ή μ α μ α ς κ α ι δε θα απαιτούσε πολύ χρόνο, αψού α υ το ί π ο υ την κ ρ α το ύ σ α ν, δηλαδή οι ολιγά­ ριθμοι Ά γγλοι κ α ι Ε θ ν ο φ ύ λ α κ ε ς, δε θα μπορούσαν ν’ αντισταθούν α π ο τελ εσ μ α τικ ά κ α ι γ ια πολλή ώρα στον αιφ­ νιδιασμό μας. Φ α ίν ετα ι έτσ ι π ω ς, στην ψυχοσύνθεση του Άρη, που τη δ ιέκ ρ ινε το π ά θ ο ς γ ια τη μάχη (να ξεβουλώ­ σουμε επιτέλους τα ό π λ α μ α ς...), επ έδ ρ α σ α ν αποφααιοτικά η σω ρευμένη π ικ ρ ία , η α π ο γο ή τευ σ η και η οργή για την ανεξήγητη α δ ια φ ο ρ ία κ α ι τη ν πλήρη εγκατάλειψη που έδειχνε τελευτα ία η η γ ε σ ία του Κ όμ μ ατος γ ι’ αυτόν, οπό­ τε η επίμονη π α ρ α κ ίνη σ η το υ Χ α ρ ίσ η βρήκε πρόσφορο έδαφ ος ώστε ν α α π ο φ α σ ισ τ ε ί το χτύ π η μ α της Κόνιτσας. Ή μ ο υ ν στην ο μ ά δ α του Λ εύ τερ η κ α ι διαταχτήκαμε να βαδίσουμε εμ π ροσ θοφ υλα κ ή . Σ το ν ομαδάρχη μας είχαν δοθεί σ υγκεκριμ ένες εντολές κ α ι ο Λ ευτέρη ς, στην πορεία και στις στάσεις π ου κ ά ν α μ ε, έ δ ιν ε τις οδη γίες του, κα0ορίζοντας γ ια το ν κ α θ έ ν α μ α ς τ ις ε ν έ ρ γ ε ιε ς που θα ’πρεπε να κάνει. Μ α ζί με την ο μ ά δ α μ α ς ή ρ θ ε κ α ι ο Τζαβέλας, που, για τη σ υ γκ εκ ρ ιμ ένη ε π ιχ ε ίρ η σ η , άφ ησε την ομάδα διοίκησης στην ο π ο ία α νή κ ε. Α υ τό έγιν ε γ ια τί ο Τζαβέλας είχε κ ά ν ει στην Κ ό ν ιτσ α π ρ ό σ φ α τ α , στη διάρκεια του Δεκέμβρη, κ α ι ήξερε τα σ η μ εία π ο υ αποτελούσαν τους (πά­ χους μας, όπω ς τον ο ρ μ ή νεψ ε ο Χ α ρ ίσ η ς. *~ι

kw r^mScanner

Ό

Γ ια τ ί ο Αρης όεν χτύπησε την Κόνιτσα

79

Ο Τ ζα β έλα ς, σ ’ όλη την π ο ρ εία , δεν κρατιόταν από τη χαρά του για το π α νη γ ύ ρ ι που ετοιμάζαμε. Θα δίναμε, έ­ λεγε, τέτοιο τρ ά κ ο που θα ’κ ά νε πάταγο. Οι χαρτογιακά­ δες της Α θή να ς — έτσι περιφ ρονητικά χαρακτήριζε την πο­ λιτική η γεσ ία της Α ρ ισ τ ερ ό ς μετά από τη Β άρκιζα— θα τραβούν τα μαλλιά τους. Θ α τρέχουν και δε θα φτάνουν. Τα ίδια αισθήματα εκδήλω νε κι ο Λευτέρης. Ό τ α ν φ τά σα με πολύ κοντά στη πόλη, στον Αϊ-Θανάση, σταματήσαμε β γα ίνοντα ς έξω από το δρόμο και περι­ μέναμε γιατί, όπω ς είπ ε ο Λ ευτέρης, είχε αυστηρή εντολή να μην κ ουνή σ ουμ ε ούτε το δάχτυλό μας χωρίς την τελευ­ ταία διαταγή. Π ιά σαμε θ έσ εις κοντά στον αυτοκινητόδρομο που ο­ δηγούσε μ έσα στην πόλη και, χωρίς ούτε τσιγάρο ν' ανά­ ψουμε, κρατούσαμε και την α νά σ α μας ακόμα. K lεκεί που όλα φ α ίνοντα ν έτοιμα για την έφοδο, φτάνει τρέχοντος σύνδεσμος α π ό τη διοίκηση και διαβιβάζει στο Λευτέρη την εντολή του α ρ χη γού — ν ’ αποσυρθούμε αμέσως πίσω. Οι βλαστήμιες του Τ ζα β έλ α πήγαν σύννεφο. Αλλά κι ο Λευτέρης γκ ρ ίνια ξε για τη ματαίωση αυτή. Ό τα ν γυρίσα­ με πίσω και σμίξαμε με το υπόλοιπο σώμα του τμήματος, ο Τ ζαβέλας πλη σία σε μέσα στο σκοτάδι τον Άρη κι ακού­ στηκε ν α του λέει, φ α νερ ά εκνευρισμένος: — Μ πορώ ν α μάθω, αρχηγέ, γιατί αυτό το καψόνι; Ο Α ρη ς τού απ άντη σε μ’ ένα μουρμούρισμα που ’βγαί­ νε σφ υρίζοντας α π ό τα δόντια του: — Δ ε ν είπ α μ ε, Γιάννη, ν α κρατάμε το λόγο μας; Καλά, εγώ είπα γ ια μια στιγμή ν α γίνει αυτό. Α λλά, προτού γίνει, είδα πάλι πως δ εν είνα ι σωστό. Κατάλαβες; Α κολούθησε σιωπή και, χω ρίς καθυστέρηση, το τμήμα, που στο μεταξύ είχε συγκεντρω θεί στο σημείο εκείνο σαν κοπάδι, ανασυντάχτηκε κ αι σ υνέχισε τη νυχτερινή του πο­ ρεία, α π ομ α κ ρ υ νόμ ενο όμω ς τώρα α π ό την Κόνιτσα.

Α ν τ ίο , Κ α π ε τ ά ν ι ε

Δ ε ν ξ έρ ω α ν π ρ ά γ μ α τ ι αυτά π ο υ έκ ανε τον Αρη ν1φ λ ά ξει α π όφ α σ η γ ια την Κ ό νιτ σ α ήταν η απάντηση που ^ δώ σε στον Τ ζα β έλ α . Α ρ γ ό τ ε ρ α π έ ρ α σ ε α π ’ το μυαλό μ0ΐ) η σκέψη πω ς π ιθ α ν ό ν , στο δ ρ ό μ ο π ρ ο ς την Κόνιτσα, ο Πε. λοπ ίδα ς ή ο Θ ά νο ς, π ο υ π ά ν τ α ο λ ό γ ο ς τους βάραινε % είχα ν σ τενές-φ ίλικ ές σ χ έ σ ε ις μ α ζί του, να τον μετεπεισαν την τελευταία ώ ρα. Α ν τότε ρ ω το ύ σ α τους παραπάνω συ. ντρόφ ους, θα μ ά θ α ινα σ ίγ ο υ ρ α , για τί και με τους δυο είχα σ υ νδ εθ εί με δυνατή συ ντρ οφ ικ ή φ ιλία. Μ όλις τελευταία έμαθα από τη Δ έσ π ω πω ς ο Α ρ η ς τής είχε πει ότι δεν μπή­ καμε στην Κ όνιτσα γ ια τ ί την τελ ευ τα ία στιγμή ήρθε η πλη­ ροφ ορία ότι η φ ρ ο υ ρ ά ενισ χ ύ θ η κ ε ξα φ νικ ά με μεγάλη δυ* ναμη, έτσι που το εγ χ είρ η μ α έ γ ιν ε αδύνατο. Ν ά και το δ εύ τερ ο π ερ ισ τα τικ ό τω ν ημερών αυτών: Το τμήμα, σ υ νεχ ίζο ντα ς την κίνησή του στην ίδια περιοχή της Κ όνιτσας, στα χ ω ρ ιά π ο υ είνα ι στην αριστερή —βαίνοντας π ρ ο ς Β ο ρ ρ ά — ό χθ η του Σαραντάπορου, έ­ φτασε ένα α π όγευ μ α σ ’ έ ν α α π ’ αυτά τα χω ριά που δε θυ­ μάμαι τ’ όνομ ά του. Ε κεί, σ ε λίγη ώ ρ α , ο Α ρης κάλεσε τον Τ ζαβέλα κι εμ ένα και μας είπ ε ότι έ χ ε ι εξακριβωμένες πληροφ ορίες α π ό τις ο ρ γ α ν ώ σ εις π ω ς σ ’ ένα σπίτι στο χω­ ριό αυτό έγινε τις π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ε ς μ έρ ες σύσκεψη δοσιλογικών στοιχείω ν π ο υ π ή ρ α ν α π ο φ ά σ ε ις ν ’ αρχίσουν τρο­ μοκρατική δράση στην ευρύτερη π ε ρ ιο χ ή και να μην αφή* σουν ρουθούνι εα μ οελα σ ίτικ ο. Σ το ν Τ ζα β έλ α έδωσε εντο­ λή να στείλει αντάρτες γ ια ν α σ υ λ λ ά β ο υ ν δυο-τρία άτομα που, κατά τις π λ η ρ ο φ ο ρ ίες της ο ρ γά νω σ η ς, είχαν άμεση σχέση με την υ π όθ εσ η αυτή. Σ ε μ έ ν α ο Α ρ η ς ανέθεσε, ό­ ταν προσαχθούν τα άτομα που θ α συλλαμβάνονταν, να τους πάρω κατάθεση σχετικ ά με το π ιο π ά νω θέμ α , βοηθούμενος βέβαια από το ν Τ ζα β έ λ α σ το «ανα κριτικ ό» αυτό έρ­ γο. Σε λίγο έφ ερ α ν σ υ ν ο δ ε ία δ υ ο ά ν τ ρ ες και τη γυναίκα του ενός α π ’ αυτούς.

Γιατί ο Αρης δεν χτύπησε την Κόνιτσα

81

Ο Τ ζαβέλας έφ ερ ε για εξέταση πρώτα τη γυναίκα, η οποία στην αρχή έκανε πως δε γνω ρίζει τίποτα σχετικό, αλλά, μόλις είδε τον Τ ζα βέλα ν ’ αγριεύει τη φωνή του, ξετύλιξε όλη την υπόθεση στις λεπτομέρειες, που πραγμα­ τικά γνώ ριζε, αφ ού η σύσκεψη είχε γίνει στο σπίτι της. Η γυναίκα αφέθηκε, μόλις τέλειιοσε την κατάθεσή της, να πάει στο σπίτι της, αλλά οι δυο άντρες, χωρίς να ρωτη­ θούν σε τίποτα, κρατήθηκαν ώς το πριυί της επομένης. Ο Αρης, το ίδιο απόγευμα, μίλησε σε συγκέντρωση του χω ­ ρίου. Δ εν παρακολούθησα την ομιλία αυτή, γιατί την ίδια ώρα εκτελοΰσα την παραπάνω ειδική εντολή που ο ίδιος είχε αναθέσει σε μένα και στον Τζαβέλα. Ο Λέων, που τον ρώτησα σχετικά την άλλη μέρα, μου είπε ότι ο αρχη­ γός μίλησε, αναπτύσσοντας τη γνωστή σε μας άποψή του για τη συμφωνία της Βάρκιζας και για την ανάγκη να συ­ νεχιστεί ο αγώ νας για την εθνική ανεξαρτησία, αλλά και για να αντιμετωπιστεί η τρομοκρατία που έχει εξαπολύ­ σει η δοσιλογική Δ εξιά με τις πλάτες των Άγγλων. Νωρίς το πρωί, όλοι ol άντρες του τμήματος συγκεντρώ­ θηκαν στην πλατεία του χωριού, έτοιμοι να συνταχτούν για πορεία. Την ώ ρα αυτή ο Άρης, μπροστά στους άντρες του τμήματος και σ’ άλλους κατοίκους του χωριού που έτυχε να βρίσκονται εκεί, άφησε ελεύθερους τους δυο, κρα­ τούμενους ώς την ώρα αυτή, άντρες που στέκονταν παρά­ μερα άφω νοι και φοβισμένοι, λέγοντάς τους: - Γλυτώνετε από τα στόματα σαράντα λιονταριών. Το τι αποφασίσατε να κάνετε το ξέρετε εσείς και το έμαθα κι εγώ. Α πό μένα είστε λεύτεροι να πάτε στα σπίτια σας και στις οικογένειες σας. Έ ν α μόνο σας λέω: γελαστήκατε αν νομίζετε πως το εαμικό κίνημα πέθανε, ότι οι άνθρωποι που αγωνίστηκαν μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ και ΕΛΑΣ για τη λευτεριά της πατρίδας έμειναν ανοργάνωτοι και ανυ­ περάσπιστοι στα νύχια των εχθρών τους. Βάλτε καλά στο

6

3 C>

Αντίο, Καπετάνιε

μυαλό σα ς πω ς το σ υ μ φ έρ ο σ α ς είν α ι ν α μονοιάσετε, V ^ ψήσετε τις διχόνοιες κ α ι τ α μίση, ν α κάτσετε ήσυχοι νυ.ι\(ι γυρίσετε τις πλάτες σ’ εκ είνο υ ς που γ ια το δικό τους συ\^(. ρον σας σπρώ χνουν στην τρονιοκρατία ενάντια στους gy. ντοπίτες σας. Ν α μη σ α ς π α ρ α σ έρ νο υ ν αυτοί που βέ>^ουν το κακό του τόπου, που είν α ι κ α ι δικό σας κακό. 'Οπός βλέπετε, ο ΕΛΑΣ θ α σ υ ν εχ ίσ ει ν α προστατεύει τη ζωή και την περιουσία των τίμιων πατριώ του. Αυτό μην το ξεχνάτε.

Κι ενώ οι δυο άντρες που, όπως έδειχναν, έτρεμε ακό­ μα το φυλλοκάρδι τους, ψέλλισαν κάτι: «Ευχάριστο), αο* χηγέ»,και: «Θακάνουμε όπως μας λες», απομακρυνόμενοι όσο πιο γρήγορα μπορούσαν, το τμήμα μπήκε σε πορεία.

Η καρδιά του Μανόλη Τσάφου

ΩΡΑ ΑΣ ΞΑΝΑΓΚΑΣΟΥΜΕ ΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΠΟΥ ΕΜΕΙΝΕ ΣΤΟ

α π ρ ιλιά τικ ο ε κ ε ίν ο π ρ ω ινό , ό τα ν το τμήμα έφ τασε κ α ι ο τ ά θ μ ευ σ ε στο π α ρ α μ εθ ό ρ ιο χω ρ ιό Καλή Β ρ ύ ­ ση Κ α σ το ρ ιά ς ( σ ’ έ ν α πλάτω μα του Γ ρά μ μ ου). Ε δώ θα ξα να π ώ άτι δ ε ν κ ρ α το ύ σ α η μ ερ ο λ ό γιο . Τ οποθετώ ντα ς, όμω ς, τα γ ε γ ο ν ό τ α π ο υ π ρ ο α ν έ φ ε ρ α κ οντά στο επ εισ ό δ ιο π ου είχα μ ε στην Κ αλή Β ρύση, είμ α ι β έβ α ιο ς πω ς ο Α ρ η ς ε ν ε ρ ­ γο ύ σ ε κάτω α π ό την ίδια φ όρτιση της α π ογοή τευ σ η ς, της πικ ρία ς κ α ι της α γα νά κ τη σ η ς, γ ια την α π ένα ντ ι ταυ α χ α ­ ρακτήριστη σ υ μ π ε ρ ιφ ο ρ ά της η γ εσ ία ς του Κ όμματος. ΓΓ αυτό, τό σ ο η α π ό π ε ιρ α κ ατά της Κ όνιτσ α ς ό σ ο κ α ι η ε ν ά ­ ντια στους τ ρ ο μ ο κ ρ ά τ ες ε ν έ ρ γ ε ιά του δ ε ν α λ λ ά ζο υ ν σ ε τί­ ποτα α ν πω ότι σ υ ν έ β η σ α ν α μ έσ ω ς π ρ ιν ή α μ έσ ω ς μετά από την Κ αλή Β ρ ύσ η , ή α ν το έ ν α π ρ ο η γ είτ α ι χ ρ ο ν ικ ά α π ό το άλλο. Στην Κ αλή Β ρύσ η μ ά ς υ π ο δ έχ τη κ ε η ο ρ γά νω σ η του χ ω ­ ριού, π ου π ρ ο σ φ έρ θ η κ ε μάλιστα και ν α βοη θή σ ει στη φ ρ ού-

ρησή μ α ς. Ο α ρ χ η γ ό ς ζήτησε να μας διαθέσουν τ,,ύ,. τια ό χ ι μ α κ ρ ιά το έ ν α α π ό το άλλο για να καταλίοοι^ αυτά , επ ειδ ή δ ε ν ή θ ε λ ε ν α σκορπίσουμε οε πολλά αγ,,, του χ ω ρ ίο υ . Ε τσ ι κι έ γ ιν ε . Η πρώτη δουλειά του Αρη, σω ς μ ετά α π ό τη ρύθμ ιση τω ν ζητημάτων της στάθμενσΓτου τμή ματος στο χ ω ρ ιό , ήταν να στείλει αποστολή τον Πε! λ ο π ίδ α μ α ζί με έ ν α ν ά λ λ ο αντάρτη, τον Παντελή Κοτσιαν ά α π ό τη Σ π ε ρ χ ε ιά δ α , ν α π ερ ά σ ο υ ν στην Αλβανία και να φ τά σ ο υ ν ώς την Κ ορ υ τσ ά , αναζητώ ντας να συναντήσουν τ ο ν σ ύ ντ ρ ο φ ο Σ α μ α ρ ινιώ τη (Α ντρέα Τζήμα), ιοστε μετη συνάντηση αυτή ν α ξ εκ α θ α ρ ισ τεί το ζήτημα αντο Πολιτικό Γ ρ α φ είο του Κ όμ μ α τος έστειλε στον Άρη το φύλλο σύνδε­ σης π ο υ του είχ ε υ π ο σ χ ε θ ε ί, εξακοντίζοντας τον στασνν ο ρ α της χ ώ ρ α ς, ή α ν τελ ικ ά υπαναχώ ρησε στην υπόσ/εσή του εκείνη. Ο Ά ρ η ς α ν έ θ ε σ ε στον Πελοπίδα την απο­ στολή αυτή, α φ ε ν ό ς επ ειδ ή είχε εμπιστοσύνη στις ικανό* τητές του γ ια την εκπλήρω σή της, αφετέρου επειδή ο Πε­ λοπίδας, α π ό τ ο ν κ α ιρ ό του ελληνοϊταλικού πολέμου, είχε μάθει πολύ κ α λά ν α σ υ ν ε ν ν ο ε ίτ α ι στην αλβανική γλωσσά, έχοντας κ α λά ξ ε τ ρ ο χ ίσ ε ι τα αρβανίτικα που ήξερε ατό την ιδιαίτερη π α τρ ίδα του, το Λ ουτράκι Κορινθίας, κι αυ­ τό ήταν ένα ιδια ίτερο π ρ ο σ ό ν γ ια την περίπτωση. Το α π ό γευ μ α της μ έρ α ς π ο υ φ τάσαμε στην Καλή Βρύ­ ση, όπως βρισκόμαστε κ ά μ π ο σ ο ι αντάρτες και ο Άρηςστην πλατεία του χω ριού, είδ α μ ε ν α μ π α ίνει στην πλατεία ένα καραβάνι με καμιά δ εκ α ρ ιά μ ο υ λά ρ ια φορτωμένα που τα οδηγούσαν α π ό ένα ς αγω γιά τη ς α ν ά δύο-τρία, ενώ στο τε­ λευταίο ζώ ο ερ χότα ν κ α β α λ ά ρ η ς έ ν α ς ευτραφής και κα­ λοντυμένος κύριος, π ο υ έ δ ε ιχ ν ε α φ εντικ ό. Μόλις τον είδε ° Άρης, φ ώ ναξε το ν Τ ζα β έ λ α κ α ι του είπ ε να σταματήσει το καραβάνι και ν α κρα τήσει τ ο ν κ ύ ρ ιο αυτόν. Την ίδια στιγμή κάλεσε κι εμ ένα κ α ι μ ου ’δ ώ σ ε εντολή να εοευνήσσυμε προσεχτικά μ α ζί ,ιε την τ* Π οτα

Η καηόιύ τον Μανόλη Τούφαν

ΚΓι

γω γιάτες κ α ι « α φ εν τ ικ ό » ), όσ α και τους σάκους με τα εί­ δη που μ ετ έφ ερ α ν . Σ το ν Α ρ η φ ά νη κ ε ύποπτη όλη (χυτή η κίνηση. « Π ρ έ π ε ι» , ε ίπ ε , « κ ά π ο ια άλλη βρομοδουλειά να σ κ επ ά ζει το ε μ π ο ρ ώ α υ τό». Ο Τ ζαβε'λας, ά λ λ ο π ο υ δ ε ν ήθελε! Χ ω ρίς ν α χάσει και­ ρό, σταμάτησε κ αι κ α τ έβ α σ ε α π ’ το ζο')θ τον κύριο του κα­ ρ α βα νιού κ α ι τ ο ν ο δ ή γ η σ ε σ τον α ρ χη γό , λέγοντας: «Κύ­ ριε λ ο χ α γ έ , ο κ ύ ρ ιο ς α π ό ’δώ είνα ι το αφ εντικό». Αυτό το «κύριε λ ο χ α γ έ » το ’ρ ίξε σ κ ό π ιμ α ο Τ ζα β έλα ς για να δη­ μιουργήσει την εντύπ ω ση στο «αφ εντικ ό» ότι είμαστε τμή­ μα της Ε θ νο φ υ λ α κ ή ς, κι α υτό το πέτυχε. Στις σχετικές εροπήσεις π ο υ έ κ α ν ε ο Α ρ η ς, ο άντρα ς αυτός απάντησε σε κ α θ α ρ ά ελ λ η νικ ά πιυς είνα ι Α λ β α ν ό ς έμ π ορ ος που πηγαί­ νει στη Φ λώ ρ ινα κ αι στη Θ εσ σ α λονίκ η , μεταφέροντας ε­ μπορεύματα. Ο Α ρ η ς δ ε ν α σ χο λ ή θ η κ ε π ερ ισ σ ό τερ ο . Π α ρέπ εμ ψ ετον ξ έν ο σ ε μ ένα κ α ι στον Τ ζα β έλ α με την εντολή να γίνει εξέ­ ταση κ α ι λ επ τ ο μ ερ εια κ ή έρ ε υ ν α . Τ ην εντολή αυτή την τό­ νισε ιδ ια ίτερ α κ α ι σ ε α υ σ τη ρ ό τ ό νο ο Α ρης. Τα ζώ α με τα φορτία του ς κ α ι ο ι α γ ω γ ιά τ ες με το α φ εντικ ό οδηγήθηκαν στο σπίτι π ο υ είχ α μ ε κ α τα λύ σ ει. Ε κ εί, όλη τη νύ χτ α , ο Τ ζα β έ λ α ς κι εγοχ ερευνήσαμε τα πάντα στο κ α ρ α β ά ν ι α υτό. Ε κ τός α π ό τις ποσότητες γυνα ικ είω ν εσ ω ρ ο ύ χ ω ν π ο υ α π ο τ ελ ο ύ σ α ν και το αντικείμε­ νο της εμ π ο ρ ία ς του « α φ εντικ ο ύ » , το μόνο αξιοπαρατήρη­ το που β ρ ή κ α μ ε ή ταν ο μ εγ ά λ ο ς α ρ ιθ μ ό ς φω τογραφιώ ν νέω ν γυ να ικ ώ ν. Στη σχετικ ή ερώτησή μας γ ια το λόγο που κρατάει τις φ ο π ο γ ρ α φ ίε ς τω ν κ οριτσιώ ν κι ότι αυτό πα ρα­ πέμ πει σ ε σ ω μ α τεμ π ο ρ ία , α π ά ντη σ ε πω ς πρόκειται για κυ­ ρίες που έ χ ο υ ν π α ρ α γ γ ε ίλ ε ι εμ π ο ρ εύ μ α τα . Τ ο πρω ί ο Τ ζα ­ βέλας κι εγώ α ν α φ έ ρ α μ ε σ το ν α ρ χ η γό τα αποτελέσματα της έρ ευ ν ά ς μας. Δ ε φ ά ν η κ ε ικ α νο π ο ιη μ ένο ς και ζήτησε ν α π ρ ο σ α χ θ εί ο κ ρ α τ ο ύ μ ε ν ο ς « έμ π ο ρ ο ς» . Τ ου ανακοίνω -

86

Αντίο, Κ α π ετά ν ιε

σ ε ότι γ ια το λ α θ ρ ε μ π ό ρ ιο π ο υ χ ά ν ε ι θα σταλεί να δικά, στει. Ο Α λ β α ν ό ς , π ο υ μ ιλού σ ε άπταιστα ελληνικά, ατά* ντησε με φ υσικότητα: « Ε ντά ξει. Στείλτε με με συνοδεία στην Κ α σ το ρ ιά η' στη Φ λώ ρ ινα ν α περάσω από δίκη». Αλ­ λά ο Ά ρ η ς τ ο ν έκ ο ψ ε: - Δ ε ν κ α τ ά λ α β ες χ α λ ά . Δ ε θα σε στείλιο στη Φλο5ρινα γιατί δ εν διοικο) τμήμα Ε θ νοφ υ λα κ ή ς. Θ α σε στείλω να δι­ καστείς α π ό τις α ρ χ έ ς της Λ α ϊκ ή ς Δημοκρατίας της Αλβα­ νίας. Στο άκουσμα α υ τό, ο Α λ β α ν ό ς κατέρρευσε. Έχασε το ροδαλό χρώ μα του κ α ι ω χ ρ ό ς σ α ν το κ ερ ί έπεσε στα γόνα­ τα και πα ρα κα λούσε το ν α ρ χ η γ ό ν α μην τον στείλει πίσω στην Α λβανία. Φ υσικά, ο Ά ρ η ς στάθηκε ανένδοτος στην απόφασή του κι έτσι, το μεση μεράκ ι, το καραβάνι με τα φορτία, τους α γω γιά τες κ αι το «αψ ε ντικό» γύριζαν, με συ­ νοδεία δυο ανταρτώ ν μας, π ίσ ω στην Αλβανία. Ό πω ς π ρ οα νέφ ερ α , η ορ γά νω σ η του χωρίου Καλή Βρύ­ ση προσφέρθηκε ν α βοη θ ή σ ει στη φρούρηση μας,γιαιιη θέση του χωριού είχε το μειονέκτη μα, α π ό πλευράς ασφά­ λειας, να βρίσκεται κοντά σε ση μείο απ όπου μπορούσαν να έρθουν στρατιωτικά αυτοκίνητα. Δ ε ν ξέρω με ποιο τρό­ πο, δηλαδή σε π οια σημεία, και π ό σ ο υ ς σκοπούς διέθεσε η πολιτική οργάνω ση, θυμάμαι, όμω ς, καλά ότι το τμήμα τοποθετούσε δικούς μας σ κ ο π ο ύ ς έξω α π ό κάθε σπιτικού κρατούσαμε για κατάλυμα κι έ ν α ν σ κ οπ ό στην άκρη του χωριού, έξω από το σ χολείο π ου ή ταν λίγο πιο μακριά κι απ’ το τελευταίο σπίτι, πάνω σ ’ έ ν α μικρό χωματόλοφο, χι έμοιαζε με εκκλησάκι. Ή τ α ν α π ό τα σ χ ο λ εία που χτίστη­ καν όταν υπουργός π α ιδ εία ς ή ταν ο Γ εώ ργιος Γϊαπανδρέου. Το θυμάμαι αυτό γιατί δ ιά β α σ α την πλάκα που εί­ χε εντοιχισμένη. Τη νύχτα αυτή της δεύτερης π ρ ο ς τη ν τρίτη μέρα παοαμονής μας στην Καλή Βρύση, φ ύ λ α ξα σ κ ο π ό ς έξω απάτην S c a n n e d by C a m S c a n n e r

Η χαρόιά τον Μανόλη Τυάφου

87

αυλόπορτα του σπιτιού π ου είχε καταλύσει η ομάδα μου από τις 2 μετά α π ό τα μ εσ ά νυ χτα ιός τις 4 πριν α π ’ το ξημέ­ ρωμα. 'Οταν με αντικατέστησαν κι α νέβ η κ α πάνω στο σπί­ τι. πριν κ α λά -κ α λά ξα π λώ σ ω γ ια ύ π νο, ά κ ουσα προς το μέρος του σ χ ο λ είο υ μια ριπή αυτομάτου κι αμέσω ς ένα ν πυροβολισμό. «Σ υ να γερ μ ός!» φ ώ να ξα με δύναμη, ενώ ο Λεύτερης, που τινάχτηκε π ά νω σ α ν ελατήριο, λέγοντας μου: «Κ λότσα τους γ ρ ή γ ο ρ α ν α ξυ π νή σ ου ν κι έλα κάτω», έτρεξε αστραπή κ α τεβ α ίνο ντα ς στην αυλή. Στο μεταξύ, ακούστηκε και η ριπή α π ό το αυτόματο του Λ έοντα για συναγερμό και σε μια στιγμή το τμήμα βρέθηκε συγκεντρω­ μένο κοντά στον α ρ χη γό, που αστραπιαία πέταξε τις δια­ ταγές του. Θ υμάμαι μόνο την πρώτη που αφ ορούσε την ομάδα μου: «Λ εύτερη με την ομ ά δ α σου αριστερά και π ά ­ νω με κατεύθυνση το φ υλάκιο». Φ ύγαμε τρ έχοντα ς χω ρίς τσιμουδιά με έτοιμα τα όπλα μας π ρ ος το α ρ ισ τερό μ έρος του χω ριού και πήραμε την ανηφόρα έξω α π ’ το χω ριό. Ο Λ ευτέρης, πηγαίνοντας στη μέση της ομ ά δα ς που αναπτύχθηκε σε τάξη μάχης, επ έβ α ­ λε σιιυπή κι επέατησε π ρ οσ οχή , γιατί το σκοτάδι ήταν πυ­ κνό και βαδίζαμε χω ρίς να ξ έρ ου μ ε πού θα συναντήσουμε τον εχθρό. Θ υμάμαι σ α ν τώ ρα τον α ξέχα σ το Λεύτερη που βάδιζε στην α νη φ ό ρ α προφ υλαχτικά και μισοσκύβοντας σαν αίλουρος, κρατώ ντας έτοιμο το αυτόματό του, κι όπως πήγαινα λίγο πιο πίσω κι α ρ ισ τερά του σε κ ανά μέτρο α­ πόσταση, άπλω νε κ ά θ ε τόσο το χ έρ ι του να μ" εμποδίσει να τον π ρ οσ π ερ ά σ ω . Για μια στιγμή μάς σταμάτησε στο σκοτάδι ένα: «Αλτ! Τις ει; Π αρασύνθη μα!» Και σ ’ αυτή την πιο κρίσιμη στιγμή νίκησε η αντάρτικη πονηριά, δ εμ έ­ νη με την πα λικ α ρ ιά και την απαράμιλλη ψ υχραιμία του ομαδάρχη μας. Ο Λ ευ τέρ η ς σταμάτησε ο ρ θ ό ς σ α ν α μη συνέβαινε τίποτα κι α π ά ντη σ ε αμ έσω ς με σταθερή αλλά ήρεμη φωνή: «Την ώ ρα της μάχης, π α ιδ ιά , δε λ ένε συνθή-

88

Αντίο. Καπετάνιε

ματα. Κ α τεβείτε π ιο κάτω ». Π ριν όμως τελειώσει τη φρ^. cn] του, α ε μικρή ουτόσταση πιο πάνω αναδεύτηκαν τα κλα* διά στους θ ά μ νο υ ς κι ο Λ εύτερ η ς άδειασε το αυτόματό του κι εμ είς ό λ ο ι μ ο νο μ ιά ς τα όπλα μας προς το σημείο εκ είνο κι επ α ν α λ ά β α μ ε τα π υ ρ ά μας προς τα εκεί. 0 ε­ χ θ ρ ό ς σά σ τισ ε. Τ α ’χ α σ α ν φ α ίνετα ι, κι αντί να αιφνίδιασ ο υ ν α ιφ νιδιά σ τη κ α ν. Στη φτυλιά τους, που πήγαμε κατό­ πιν, β ρ έθ η κ α ν σ κ ό ρ π ια κάτι φυσίγγια, που ϋ άφησαν ό­ ταν χά θ η κ α ν βιαστικά στο σκοτάδι. Η ο μ ά δ α π ρ οχώ ρ η σ ε π ά ντα σε τάξη μάχης μέχρι που ο Λ εύτερης διαπίστω σε ότι βρισκόμαστε εξω από τον κλοιό, ενώ η μάχη σ υ νεχ ιζό τα ν στις άλλες πλάγιός προς τα δεξιά μας και πάνω α π ό το χω ριό. Ο Λευτε'ρης, μόλις βγήκαμε σ ’ ένα σημείο και μέτρησε την ομάδα, απευθύνθηκε στον Λ αχτάρα και του είπε ν α π ά ει σύνδεσμος για να πει στον αρχηγό ότι α π ό το μ έρ ος μας είνα ι ελεύθερος ο τόπος προ; το φυλάκιο. Ο Λ α χτά ρ α ς π α ρ α κ ά λεσ ε το Λεύτερη να στεί­ λει άλλον στη θέση του γ ια σύνδεσμο, επειδή ήταν ακόμα σκοτεινά και δ εν τον β οη θ ού σ α ν τα μάτια του. Ετσι στάλ­ θηκε άλλος σύνδεσμ ος γ ια το ν αρχηγό, και η ομάδα, βαδί­ ζοντας πάντα προσεχτικά, προχοδρησε προς το φυλάκιο που απείχε αρκετά ακόμα. Στην πορ εία μας π ρ ος το φυλάκιο, μας σταμάτησε ξαφ­ νικά αλβανική π ερίπ ολος, α λλά όταν ακόυσαν ότι είμα­ στε αντάρτες του ΕΛΑΣ, μας υποδέχτηκαν με τέτοια ζε­ στασιά που μας συγκίνησαν. Μ ε τα σκοτωμένα ελληνικά τους μας είπαν ότι ά κ ου σ α ντη μάχη και βγήκαν στα σύνο­ ρα να ιδούν τι συμβαίνει. Μ ας είπ α ν ακόμα ότι αυτοί εί­ ναι μια ομάδα από τμήμα Π ολιτοφ υλακής που σταθμεύει στο αλβανικό χωριό κοντά οτα σ ύ νο ρ α κι ότι στο φυλάκιο θα βρούμε τον επικεφαλής του τμήματος. Προχωρώντας προς το φυλάκιο, που το διακρίναμε πια από ξέμακρα γιατί, στο μεταξύ, είχε ξημερώσει, βλέπου*

Η καρδιά του Μανόλη Τσάφου

89

με σ ε'να μικρό ξε'φοπο ανάμεσα στα δέντρα έναν άντρα ξαπλωμένο νεκρό. Πλησιάσαμε και είδαμε πο>ς ήταν ο Μα­ νόλης Τ σάφος. Ν αι, ο αγαπημένος μας Μανόλης κειτόταν εκεί νεκρός, α νά σκ ελα , χωρίς τον αντάρτικο σκούφο του, με τα μάτια μισάνοιχτα να ατενίζουν το άπειρο και το στό­ μα του πα γω μένο σ ’ ένα σπασμό αβάσταχτου πόνου. Αυ­ τοί που τον σκότωσαν τον είχαν τραυματίσει θανάσιμα με ριπή αυτομάτου στο στομάχι, κι όταν έπεσε κάτω τον χτύ­ πησαν στο στήθος με ξιφολόγχη που την έστριψαν στο βγάλσιμό της, γιατί κομμάτια της καρδιάς και του πνεύμο­ να τραβήχτηκαν έξω α π ’ την ανοιχτή πληγή, σχηματίζο­ ντας το πιο αποκρουστικό και μακάβριο μπουκέτο στο η­ ρωικό στήθος του νεκρού αγο^νιστή. Οι ύα ινες της δοσιλογικής εθνικοφροσύνης που πήραν τα βουνά για να προστατέψουν τη διάτρητη νομιμότητα της Βάρκιζας, κυκλώνοντας στα μουλωχτά τον «αρχιταραςία» Άρη με τους αντάρτες του, αφού τράβηξαν τη μα­ τωμένη ξιφ ολόγχη από το στήθος του Μανόλη και σιγου­ ρεύτηκαν για το θάνατό του, βάλθηκαν να συλήσουν το νεκρό: του είχαν αφ αιρέσει τις γερμανικές μπότες από τα πόδια, καθο3ς και την αρκτική χλαίνη που είχε πάντα μαζί του. Σταθήκαμε λίγες στιγμές άφωνοι και κοιτάζαμε τον νεκρό σύντροφό μας. Τ ο θεόρατο σώμα του ξαπλωμένο πάνω στ’ αγριοχόρταρα, με τα χέρια τεντωμένα στα πλά­ για δεξιά κι αριστερά και την ορθάνοιχτη πληγή στο μέ­ ρος της καρδιάς, έμοιαζε με Χριστό που τον είχαν κατε­ βάσει α π ’ το σταυρό του, αφού είχε προφέρει τη λέξη «τετέλεσται» και ο Ρωμαίος στρατιώτης είχε λογχίσει το στή­ θος του. Α κόμα κι ο ήλιος, που μόλις πρόβαλλε στ’ αντι­ κρινό βουνό, αντικρίζοντας το φρικτό θέαμα, μάζεψε βια­ στικά τις φ οβισμ ένες αχτίδες του και τις ακούμπησε στορ­ γικά να ηρεμήσουν στο πουπουλένιο στρώμα που του πρόσφερε το ανοιξιάτικο συννεφάκι. Και η ελληνική γη, μ’

90

Αντίο, Καπετάνιε

ολη της τη φ τώ χ εια στα μέρη εκείνα, φ ρ όντισε να τ«)γτο σ ώ μ α του Μ α νό λ η με τ ο ολοκέντητο, με no).wom t γ ρ ιο λ ο ύ λ ο υ δ α , σ ά β α ν ό της. Σ υ ντρ ιμ μ ένο ι α π ’ την οδύνη, αφήσαμε δυο αντάρτες φ ρ ο υ ρ ο ύ ν τ ο ν ν ε κ ρ ό κ α ι η υπόλοιπη ομάδα προχωρήσαμε π ρ ο ς το φ υ λά κ ιο . Ό τ α ν φ τάσαμε εκεί βρήκαμε τον Αρη και ά λ λ ο υ ς σ υ ντρ ό φ ο υ ς, ενώ συνέχιζαν ακόμα να φτάνουν κι ά λ λ ο ι, για τί η μάχη είχε π ια τελειιόσει αφού ο εχθρός, με το σ π ά σ ιμ ο του κ λοιού , βιάστηκε ν ’ αποχωρήσει ατό φ ό β ο , ό π ω ς είπ α ν α ρ γ ό τ ερ α μέλη της πολιτικής οργάνω­ σης του χω ρ ιο ύ , μην κ ατα στρέφ ουμ ε τα αυτοκίνητά τους. Ο Λ ευτέρ η ς α ν έ φ ε ρ ε αμέσω ς στον αρχηγό την απώ­ λ εια του Μ α νόλη . Έ ν α βαρύ σ ύ ννεφ ο θλίψης σκέπασε τη μορφή του Α ρη. Τ α φ ρ ύ δ ια του έσμιξαν πάνω από τα μά­ τια του, κ αι τα χείλη του, διπλοραμμένα, δεν άφηναν ν ακουστεί το τρίξιμ ο τω ν δοντιώ ν του. Ο α ρ χη γός έοτειλε ά ντρ ες κι έφ ερα ν το νεκρό του Μα­ νόλη κ αι τον α π ό θ ε σ α ν εκ εί έξω α π ό το ελληνικό φυλάκιο της Καλής Β ρύσης. Σ ε λίγο ήρθε εκ εί με σ υ ν ο δ εία άντρων και συναντήθη­ κε και συζήτησε με τον Ά ρη έν α ς ασπρομάλλης αξιωματι­ κός, ο ο π ο ίο ς ήταν ο επ ικ εφ α λή ς του τμήματος πολιτοφυ­ λακής που στάθμ ευε στο π α ρ α μ εθ ό ρ ιο αλβανικό χωριό. Στην ταφή του Μ α νόλη παρατάχτηκε μικτό τιμητικό α­ π όσ π α σ μ α α π ό εμ ά ς και Α λ β α ν ο ύ ς συντρόφους. 0 Άρη; απ οχα ιρέτη σε δ α κ ρ υ σ μ ένο ς το σ ύντροφ ό μας που σκοτώ­ θηκε στη μάχη και τη στιγμή π ο υ απομακρυνόταν από τον τάφ ο είπε μουρμουριστά κ α ι με π α ρά π ονο: - Μ ανόλη, δε φ α ντα ζό μ ο υ ν πω ς θα σ ’ άφηνα φρουρό στα σ ύνορα της Ε λλά δ α ς. Στο μεταξύ, μέλη της ο ρ γά νω σ η ς του χωριού, αφούτελειώ σε η μάχη και α π ο χώ ρ η σ α ν ί α ελληνο-εγγλέίάκατιιιίματα που μας είχα ν κυκλώ σει, β γή κ α ν σζο ψ ν ^ ι ο ί

Η χ α ο δ ι ά τον \la\'0 )j] Τοάψον

91

μας π λ η ρ ο φ ό ρ η σ α ν π ω ς έ ν α ς δικός μας, ο Ν ίκος Τζένας που μας έλ ειπ ε, πιά στη κε αιχμάλω τος. Ο Α ρης, μετά α π ό τη συζήτηση που είχε με τον Α λβανό αξιωματικό, μας κ ά λ εσ ε σε σύναξη και μας ανακοίνωσε πως ο Α λ β α νό ς αξιω μ ατικ ός τ ο ν προσκάλεσε να πάει στο κοντινό α λ β α νικ ό χω ρ ιό μ α ζί με όλο το τμήμα για να μας φ ιλοξενή σ ουν. Ό τ α ν όμω ς ο Α ρης τού έθεσε το ζήτημα τι θα κ ά νει α ν π ά ρ ε ι εντολή α π ό την κυβέρνησή του να μας αφ οπλίσει και ν α μας κρατήσει, απάντησε, δίνοντας το λόγο του, ότι ό π ο ια εντολή κι α ν πά ρει, τον ίδιο τον Αρη δε θα τον α φ οπ λίσ ει, ούτε θα τον κρατήσει. Μετά από τη δήλωση αυτή, ο Α ρ η ς α π ο φ ά σ ισ ε ν α π ά ρει μαζί του τους πέντε τραυματίες π ο υ είχα μ ε α π ό την πρωινή μάχη (δηλα­ δή: το Ν ικ όλα π ου όντα ς σ κ οπ ός στο σχολείο δέχτηκε την προίτη ριπή στο πάνο) μ έρ ος κ αι των δυο μηρών, τον Τάσο με δ ια μ π ερ ές στην κνήμη, τον Κ όρακα με συντριμμένο το χέρι, την Τ ο ύ λ α με ελ α φ ρ ό τραύμα στο δάχτυλο του χε­ ριού και το Ν ίκο α π ό τη Λ υκόραχη με τραύμα στο πόδι), που έτσι κι αλλιώ ς έπ ρ επ ε ν α π ερ ά σ ου ν στην Α λβανία για νοσηλεία και π ερίθ α λψ η , καθώ ς κ αι λίγους άλλους (Έ κτορα, Θ ά νο, Τ ζα β έλ α , Λ έο ντ α κ.ά.) και να πά ει για μια μέρα στο χω ρ ιό που το ν πρ οσκ α λούσα ν. Μ ιλώντας μας ο Α ρη ς έθ εσ ε το ζήτημα σε όλους, λέγο­ ντας ότι, ό π ο ιο ς α π ό μας θ έλει, είνα ι ελεύθερος να περά­ σει στην Α λ β α νία , ζητώ ντας άσυλο. Α να φ ερ όμ ενος στον εαυτό του, θύμισε τα λ ό γ ια του Κ ολοκοτρώνη, που, όταν βρέθηκε σε α νά λο γη περίσταση , είχε πει: «Κάλλιο να με φάνε τα κ ορ ά κ ια της π α τρ ίδα ς μου», και δήλωσε ότι δε σκοπεύει ν α π α ρ α τή σ ει το ν α γ ώ να του κατατρεγμένου λαού για ν ’ α σ φ α λ ίσ ει τη ζωή του. Έ φ τ α σ ε ώς τα σύνορα γιατί του υ π ο σ χ έθ η κ ε το Κ όμμα ν α του δώ σει σύνδεση να πάει για σ υ γκ εκ ρ ιμ ένο σ κ οπ ό. Α ν δ εν έχει τέτοια σύνδε­ ση, η π α ρ ου σ ία του έξω δε β οη θ ά ει σε τίποτα. Γι’ αυτό θα

92

Α ν τ ί ο , Κ α π ε τ ά ν ιε

συνεχίσειτον αγώνα στο εσωτερικό της Ελλάδας.
Η καρδιά του Μανόλη Ύσάφου

93

κάποιος τον π λ η ρ ο φ ό ρ η σ ε π ω ς η κ υβέρνηση μας είχε επικηρυξει με το π ο σ ά τιυν 30 λιριυν γ ια τον Αρη και μιας λίρας γ ια το ν κ α θ έ ν α α π ό μ α ς του ς άλλους. Ο Α ρης μόλις τ’ ακ ούσε,

μ ’ ά λο το φ α ρ μ ά κ ι π ο υ δ οκ ίμ α ζε α π ό το μαντά­

το για το φ ύ λλ ο σ ύ ν δ εσ η ς, π ικ ρ ο γ έλ α σ ε και είπε: — Κι εμ είς το υ ς επ ικ η ρ ύ σ σ ο υ μ ε για μια οκά κολοκύ­ θια το κ εφ ά λ ι του κ α θ ενά ς. Και σ υ νέχ ισ ε: — Έ τ σ ι είνα ι, π α ιδ ιά . Το3ρα π ο υ νικηθήκαμε κι έχουν αυτοί την ε ξ ο υ σ ία , μ α ς λ έ ν ε φ ο ν ιά δ ε ς και σ φ α γείς και μας κυνηγάνε σ α λη στές. Α ν νικ ο ύ σ α μ ε εμ είς θα μας υμνού­ σαν, κι ίσω ς ν α μ α ς α ν α κ ή ρ υ σ σ α ν κ αι αγίους. Κι ο Π ε λ ο π ίδ α ς π έτα ξε το π είρ α γμ α : — Π ολύ θ α σ ο υ π ή γ α ιν ε το « Ά γιο ς Α ρ ιο ς Βελουχιώτιος». — Ζ η λ εύ εις, γι' αυτά τα λες, του απ άντη σε ο Αρης. Ό π ω ς μου 'ρθε στο μ υαλά αυτή η σκηνή, κέντησα κι εγώ τον Τ ζα β έλ α : Δ ε ν ο μ ίζε ις , Γ ιά ννη , π ω ς α ξ ίζε ις ν α ανακηρυχθείς όσιος Ιω ά ννη ς Τ ζα β έλ ιο ς; — Ε σύ τώ ρα κ ο ρ ο ϊδ ε ύ ε ις! Φ ταίω εγώ π ο υ κάθομαι και σου τ’ α ρ α δ ιά ζω , α π ά ντ η σ ε ο Τ ζα β έ λ α ς κι έτρ εξε προς τον Α ρη π ο υ τ ο ν χ α λ ο ύ σ ε . Κ ατά το α π ο μ ε σ ή μ ε ρ ο , σ τ ο ν ίδιο εκ είνο χώ ρο, έξω α π ’ το φ υλά κιο, με κ ά λ ε σ ε ν α π λ η σ ιά σ ω ο Έ κ το ρ α ς, π ου στε­ κόταν κ οντά σ τ ο ν Α ρ η , κι ό τ α ν π ή γ α εκ ε ί ο Έ κ το ρ α ς είπε α π ευ θ υ νό μ ενο ς π ρ ο ς τ ο ν Ά ρη: — Α ρ χ η γ έ , δ ε ν ο μ ίζ ε ις π ω ς τώ ρ α π ρ έ π ε ι ν α δώ σεις στο Δημητρά κ ά π ο ιο χ α ρ τ ί ν α π ά ε ι ν α σ υ ν ε χ ίσ ε ι τις σπουδές του; Ο Α ρ η ς σ τρ ά φ η κ ε π ρ ο ς το μ έ ρ ο ς μ ου κι απάντησε: — Α ρ κ ε ί ν α το ζη τή σ ει ο Δ η μ ητράς. Ε δώ είνα ι, ας π ει τι θέλει.

.•Ιγ γ Λλ Κ α π ε τ ά ν ι ε

\Η

Eyoa τινάχτηκα μ ’ αυτά π ο υ α κ όυ σ α και διαμαρτυρή. ώ;\α στον Έ χτορα, αλλά και σ τον αρχηγό, γιατί αιπή η δκτχριση σε μ?να. γιατί ο ξ εχ ω ρ ισ μ ό ς μου από τους d)w λονς συντρόφους» ενώ εγώ δ ε ν ξεχω ρ ίζω την τύχη μου α­ πό τα άλλα μέλη του τμήματος. Τ ό σ ο ο Έ κτορας όσο κι ο Αρη; με βεβαίω σαν πω ς κ α ν έ ν α ς ξεχω ρισ μ ός δε γίνεται, και αφού εγώ α π οφ α σ ίζω έτσι, α υτό θ α γίνει* και το ζήτη­ μα έληξε για τότε. Ό μ ω ς, π ο λ ύ α ρ γ ό τ ερ α , στη φυλακή, ο Έκτορας μου εξήγησε ότι στο χ ω ρ ιό Πιτσωτά, όταν ήταν σκοπός στο δωμάτιο π ο υ γ ιν ό τ α ν η σύσκεψ η, ακούσε κα­ θαρά οτι η αντιπροσω πεία του Π ολίτικ ου Γραφείου του Κόμματος είπε στον Α ρη: «Τ ο φοιτητή π ο υ πήρες από την Αγια-Τοιάδα να τον β γά λεις έξ ω γ ια ν α συνεχίσει σπου­ δές*.

Το τέλος μιας αυταπάτης

ΡΟΧΩΡΗΜΕΝΟ ΑΠΟΓΕΥΜΑ Ο ΑΡΗΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΟΡΙΣΜΕΝΟΥΣ

συντρόφους (τους τραυματίες τούς είχαν κιόλας με­ ταφέρει) πέρασε τα σύνορα προς την Αλβανία, ε­ νώ εμείς οι υπόλοιποι συνταχτήκαμε και κατευθυνθήκαμε προς το Γιαννοχώρι, όπου σταθμεύσαμε και ξενυχτήσαμε κοντά στο χωριό, σε μια δασωμένη χαράδρα. Το πρωί της επομένης, πριν καν ακόμα ψηλώσει ο ήλιος στον ουρανό, εκεί που βρισκόμαστε καλυμμένοι στη χα­ ράδρα κοντά στο Γιαννοχώρι, ήρθε και μας βρήκε ο Άρης και μαζί του όσοι σύντροφοί μας τον είχαν ακολουθήσει, εκτός από τους τραυματίες. Ακόμα ήρθαν μαζί και ο Πε­ λοπίδας με τον Κοτσιανά, που είχαν πάει στη γνωστή α­ ποστολή για να συναντήσουν τον Σαμαρινιώτη, καθώς και οι σύντροφοι οι οποίοι πήγαν συνοδεία και παρέδωσαν στις αλβανικές αρχές τον λαθρέμπορο που ερευνήσαμε στην Καλή Βρύση. Ό λοι ήρθαν γελαστοί και χαρούμενοι και μετέδωσαν

96

Αντίο, Καπετάνιε

και σε μας το κλίμα αυτό. Μας έφεραν δώρα από το α), βανικό χωριό, εκτός από τρόφιμα και γλυκά, κουτές μ£ καλοκομμένο εξαίρετο καπνό και τσιγαρόχαρτα. Μας διηγήθηκαν πιος στο αλβανικό χωριό πέρασαν αρκετά ευχάριστα. Η υποδοχή που τους έγινε ήταν ενθουσιώδης και τους συγκίνησε. Έ γινε γιορτή στο χωριό. Νωρίς το βράδυ ήρθε και μίλησε σε συγκέντρωση το)ν κατοίκων ανοπερος αξιωματικός που, μετά από τα καλωσορίσματα προς τον Αρη και τους συντρόφους, συνέχισε λέγοντας: — Νομίσαμε για μια στιγμή ότι το λαϊκό κίνημα στην Ελλάδα υποχοδρησε μετά το χάσιμο της μάχης στην Αθή­ να κι ότι σόι γειτονική μας χιορα ρίζωσε η εγγλέζικη α­ ποικιοκρατία. Τώρα όμως βλέπουμε με τα ίδια μας τα μά­ τια ότι ο περήφανος αρχηγός του ΕΛΑΣ, ο ένδοξος Άρη; Βελούχιώτης, σήκωσε τη σημαία του αγώνα κατά της εγ­ γλέζικης κατοχής και των υποστηριχτών της. Εμείς, έχου­ με χρέος να παρασταθουμε στον αδελφό ελληνικό λαό του αγωνίζεται με τη σημαία του ΕΛΑΣ — και πιστεύιο πως οι Εγγλέζοι τελικά θα πεταχτούν έξω από το Ταίναρο, έξω από τα Βαλκάνια! Τελείωσε το λόγο του ζητωκραυγάζοντας για τον Άρη, για τον ΕΛΑΣ, για τον αδελφ ό ελληνικό λαό.

Οι σύντροφοι που μας τα έλεγαν αυτά ήταν συγκινημένοι από τα αισθήματα αγάπης που εκδήλωσαν γι’ αυτούς οι Αλβανοί. Τους έκανε ιδιαίτερη εντύπωση πως, για να μεταφέρουν τους τραυματίες μας στην Κορυτσά για περί­ θαλψη, έφεραν αυτοκίνητα σε μακρινή απόσταση και σε μέρος που δεν είχε πατήσει ρόδα ποτέ ώς τότε. Η υπηρε­ σία της Πολιτοφυλακής τους μας ευχαρίστησε θερμά για τη σύλληψη του λαθρέμπορου και μας πληροφόρησε ότι, με την έρευνα που έκαναν αυτοί, αποκάλυψαν σημειώμα­ τα ραμμένα στις σόλες των παπουτσιών, που τους οδήγη­ σαν στο ξήλωμα ολόκληρου κατασκοπευτικού δικτύου. Ό·

Το τέλος μιας αυταπάτης

97

ταν λέγο ντα ν αυτά, ο Α ρ η ς, κ οιτά ζοντα ς τον Τ ζαβέλα κι εμένα, β ά ζο ντ α ς το δ ά χτυ λ ο σ τον κ ρότα φ ό του με νόημα, είπε: «Μ ας β ά λ α ν τ α γ υ α λ ιά οι Α λ β α νο ί. Α ς μας γίνει μά­ θημα γ ι’ άλλη φ ο ρ ά » . Κι οπούς β ρ εθ ή κ α μ ε σ υ γκ εντρ ω μ ένο ι εκεί, όλη η δύνα­ μη του τμήματος, ο Α ρ η ς π ρ ό τ ε ιν ε την ένα ρ ξη συνέλευσης και π ρ οχώ ρ η σ ε σ ε κριτική της μ ά χη ς π ο υ είχε προηγηθεί. Στάθηκε ιδ ια ίτερ α α υ σ τη ρ ό ς στο περιστατικό της σύλλη­ ψης του σ υ ντρ ό φ ο υ Ν ίκ ο υ Τ ζέ ν α , π ο υ το ν θεώ ρησε αδι­ καιολόγητο και κ α υ τη ρ ία σ ε τη σ υ μ π ερ ιφ ο ρ ά του με τα πιο σκληρά λόγια , κ λ είν ο ν τ α ς το θ έμ α αυτό με εντολή προς όλους μας, ό π ο υ κ α ι ό π ο τ ε κ α θ έ ν α ς α π ό μας τον συναντή­ σει να τον εκ τ ε λ έ σ ε ι ω ς αποστά τη και επ ίορ κ ο. Ε ίναι ευ­ νόητο ότι η σκληρή αυτή α π ό φ α σ η του Α ρη είχε τη σκοπιμότητά της γ ια τη διατήρηση της σ υ νο χ ή ς του τμήματος και σε καμιά περίπτω ση δ ε ν ή τα ν α π ο νο μ ή δικαιοσύνης, αφού δεν εξετά σ τη κ α ν κ α θ ό λ ο υ ο ι σ υ νθ ή κ ες κάτω α π ’ τις οποίες πιάστηκε ο σ ύ ν τ ρ ο φ ο ς α υ τό ς την ώ ρ α της μάχης. Κ ατόπιν, ο Α ρ η ς α ν α κ ο ίν ω σ ε στη σ υ νέλευσ η ότι η α ­ ποστολή του Π ε λ ο π ίδ α ξ ε κ α θ ά ρ ισ ε την υ π όθ εσ η , α π ο δ εί­ χτηκε δηλαδή ότι το Π ο λ ιτικ ό Γ ρ α φ είο του Κ όμματος τον εξαπάτησε ό τ α ν του υ π ο σ χ έ θ η κ ε στο χω ρ ιό Π ιτσοπά πω ς θα του σ τείλει στην π ε ρ ιο χ ή της Η π ε ίρ ο υ το φ ύλλο σ ύ νδ ε­ σης για ν α μ π ο ρ έ σ ε ι ν α θ έ σ ε ι υ π όψ η τω ν α δ ελ φ ώ ν κομμά­ των την ά π οψ ή του . — Π ίσ τεψ α ν ίσω ς, ε ίπ ε στη σ υ ν έ χ ε ια ο Α ρ η ς, πω ς ό ­ ταν βρ εθώ σ τα σ ύ ν ο ρ α θ α α ν α γ κ α σ τ ώ ν α π ερ ά σ ω χω ρίς καμιά σ ύ νδ εσ η , γ ια ν α ζη τή σω ά σ υ λ ο σ α ν κ υνη γη μ ένος. Έ τσι, α υ τοί ξ ε μ π λ έ κ ο υ ν με μ έ ν α κ α ι την ά π ο ψ ή μου, ησυ­ χά ζουν κ α ι ε φ α ρ μ ό ζ ο υ ν τη Β ά ρ κ ιζ α , π ο υ σ η μ α ίνει α σ υ δ ο ­ σία στις σ υ μ μ ο ρ ίες τω ν τ α γ μ α τ α σ φ α λ ιτ ώ ν ν α δ ο λ ο φ ο νο ύ ν, να σ υ λ λ α μ β ά νο υ ν κ α ι ν α φ υ λ α κ ίζ ο υ ν , ν α β α σ α ν ίζο υ ν , ν α βιάζουν κ α ι ν α ε ξ ε υ τ ε λ ίζ ο υ ν τ ο υ ς α γ ω ν ισ τ ές κ α ι τις οικο-

98

Αντίο, Καπετάνιε

γένειές τους, έτσι ώστε να σβήσει κάθε ίχνος εαμικής 0ρ. γάνωσης. Ε, αυτό δε θα γίνει! Εμείς θα κατευθυνθούμε προς Νότο, αλλά από τώρα κιόλας θα στρατολογούμε α­ ντάρτες για αύξηση της δύναμής μας αυτής, που είναι το πρώτο τμήμα του νέου ΕΛΑΣ, και όπου μπορούμε θα σχηματίζουμε πολιτικές οργανώσεις του Μετώπου Εθνικής Α­ νεξαρτησίας, του ΜΕΑ. Ο Αρης είπε στη Δέσπω, τη μόνη αντάρτισσα που απόμεινε στο τμήμα μετά από τον τραυματισμό της Τούλας, να φροντίσει με τις επονίτισσες στα χωριά που περνάμε να προστεθεί στο εθνόσημο «ΕΛΑΣ» που υπήρχε στα δίκοχα και στους σκούφους μας ένα «Ν», όπως κι έγινε, κι έτσι από τότε κι ύστερα είχαμε το εθνόσημο «ΕΛΑΣ Ν». Ύστερα από καμιά ώρα αφότου έληξε η συνέλευση, το τμήμα έπαιρνε το δρόμο της επιστροφής προς Νότο, κα­ τά τη Ρούμελη, που ήταν η περιοχή του κέντρου της χώ­ ρας, αλλά και που στην περιοχή αυτή ο Αρης είχε τη μεγα­ λύτερη επιρροή στο λαό, κηρύσσοντας τη συνέχιση του α­ γώνα κατά της αγγλικής κατοχής και του κράτους της δοσιλογικής Δεξιάς και ιδιαίτερα κατά της άγριας τρομο­ κρατίας που ξαπολύθηκε με συγκεκριμένη επιδίωξη της εξαφάνισης του εαμικού κινήματος και την πλήρη υποτα­ γή του λαού στους δικούς τους σκοπούς. Τα γεγονότα στην Καλή Βρύση πρέπει να τοποθετη­ θούν χρονικά γύρω στις 20-24 Απρίλη του 1945. Το τμήμα, ξεκινώντας από το Γιαννοχώρι προς Νότο, ακολούθησε περίπου το ίδιο δρομολόγιο που είχε κάνει όταν κατευθυνόταν προς το Βορρά, προς τα σύνορα. Γυρίζοντας, δηλα­ δή, περάσαμε σχεδόν από τα ίδια χωριά με ελάχιστες πα­ ρεκκλίσεις, που δεν τις θυμάμαι κι όλες. Περάσαμε από την Πυρσόγιαννη, αλλά δεν ξαναπεράσαμε από τη Μάλι­ στα. Οι κάτοικοι των χωριών, παρόλο που μας δέχονταν με καλοσύνη και σε πολλές περιπτώσεις οι νεολαίοι συ-

Το τέλος μιας αυταπάτης

99

■/κεντρώνονταν στις πλατείες και τραγουδούσαν αντάρτι­ κα τραγούδια, εντούτοις είχαν κάποιο μούδιασμα κι έδει­ χναν φανερά διατακτικοί. ΓC αυτό κι ο αριθμός αυτών που προσχωρούσαν στο τμήμα ήταν ελάχιστος, σχεδόν μηδα­ μινός. Το Πάσχα του 1945, που ήταν στις 6 Μαΐου, το περά­ σαμε στη Μηλιά του Μετσόβου. Συνεχίζοντας την πορεία μας, ήρθαμε ξανά στο Κηπουργιό. Τις μέρες που το τμήμα είχε μπει στην περιοχή των Χασίων, ήρθε και συνάντησε τον Άρη ο Ζαραλής, καπετά­ νιος του ΕΛΑΣ στην περιοχή, γνωστός για την πλούσια σε κατορθώματα δράση του κατά των καταχτητιόν. Ο Ζαραλής ζήτησε να προσχωρήσει στο τμήμα και ν’ ακολουθή­ σει τον' Άρη, αυτός όμως, παρόλο που είχε ανάγκη να ενισχυθεί το τμήμα, προτίμησε να μην πάρει μαζί του τον Ζαραλή και του είπε να παραμείνει στην περιοχή του, αφού, όπως πάνε τα πράγματα, πολύ σύντομα θα είναι εκεί πε­ ρισσότερο χρήσιμος και αναγκαίος. Στην περιοχή αυτή, στα Χάσια, υπήρξαν περιπτώσεις που ο Άρης αποφάσισε να δώσει χτυπήματα κατά των τρο­ μοκρατών, οι οποίοι κυριολεκτικά οργίαζαν σε βάρος του λαού. Κάθε με'ρα που περνούσε, η αντιεαμική τρομοκρα­ τία ε'παιρνε ασύλληπτες διαστάσεις. Έτσι, όταν βρεθήκα­ με κοντά στο Αγιόφυλλο, ο Άρης έστειλε τον Τζαβέλα με μια ομάδα να συλλάβει έναν αρχιτρομοκράτη της περιο­ χής, με την εντολή να τον εκτελέσουν αν αντισταθεί. Η ομάδα επέστρεφε χωρίς αποτέλεσμα, γιατί το άτομο αυτό, μόλις πληροφορήθηκε ότι το τμήμα του Άρη βρίσκεται στην περιοχή, πήγε και φώλιασε στα Τρίκαλα. Άλλη μια μέρα, κοντά στο χωρτό Γεωργίτσα, ο Άρης πληροφορήθηκε πως η έφιππη συμμορία του διαβόητου τρομοκράτη Τσιαντουλα θα περνούσε από ένα δρόμο ανάμεσα στα χωριά εκεί­ να. Ο Άρης κινητοποίησε βιαστικά το τμήμα και σχεδόν

\00

Λ νπ'ο, Κ απετάνιε

τροχάδην πή γα μ ε κ αι στήσαμε ενέδρα σ’ ένα πέρασμα, όπου π ερ ιμ ένα μ ε έτοιμοι γ ια ώρες ολόκληρες. Φύγαμε όμως άπρακτοι όταν τελικά η πολιτική οργάνιυση μαςπληρ οφ όρη σε ότι ο Τ σ ια ντο ύ λα ς με την ομάδα του, μόλις έμα, θε ότι ο Ά ρη ς κινείται στην περιοχή, έτρεξε καλπάζοντας στην Κ αλαμπάκα γ ια ν ’ αποφ υγει το συναπάντημα.

Ο Παράκλητος «Τώρα ϋα βρω το δίκιο μου» -

ΙΣ ΜΕΡΕΣ ΑΥΤΕΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΙΔΙΑ ΑΥΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ, ΕΦΤΑΣΕ

στον Άρη η είδηση, που την ανακοίνω σ ε στο τμήμα, ότι ο Ν ίκος Ζ α χ α ρ ιά δ η ς βρίσκεται στη ζωή κ ι ότι είναι ελεύθερος σε χ έ ρ ια συμμαχικά. Η είδηση αυτή γ ια τον Άρη ήταν το μ άννα εξ ουρανού. Γ ια τον Ά ρη, η π ιθ α ­ νότητα επιβίω σης του Ν. Ζ α χ α ρ ιά δ η κ α ι απελευθέρω σής του από τα χιτλερ ικ ά σ τρ α τό π εδα , κ α θώ ς κ α ι η ανάληψη της καθοδήγησης του Κ όμματος π ά λ ι α π ’ αυτόν, ήταν η κρυφή του ελπίδα, η ανομολόγητη απαντοχή , το π ιο α π ά ­ νεμο λιμάνι, στο ο π ο ίο ά ρ α ζ ε γ ια λίγες στιγμές η σκέψη του, που ήταν κ α τα τα λα ιπ ω ρ η μ ένη στην τρικυμισμένη θ ά ­ λασσα της διά σ τα σ ή ς του με την η γ ε σ ία του Κ όμματος τον τελευταίο καιρό. Γ ια τον Ά ρη Β ελουχιώ τη, ο Ν ίκος Ζ α χ α ­ ριάδης, τις στιγμές αυτές, ή ταν ο «παράκλητος». Ή τ α ν α υ­ τός που είχε κ α ι το κ ύ ρ ο ς αλλά κ α ι την ικανότητα —όπω ς εκτιμούσε ο Ά ρ η ς — ν α κ ά ν ε ι β α θ ιά τομή κ α ι ν α ερευνή­ σει όλο το ζήτημα της πολιτική ς π ου ακολούθησε κ α ι ε-

102

Αντίο, Καπετάνιε

φάρμοσε ΐ| ηγεσία του κόμματος σε όλο το διάστημα τηκατοχής, μέχρι και τη συμφωνία της Βάρκιζας. Με τις σκέψεις αυτές, ο Άρης γαλήνευε και προσδο­ κούσε. Χαρακτηριστική αυτής της ψυχολογίας του Άρη ή. ταν η ακόλουθη σκηνή: Μια μέρα, πριν ακόμα βεβαιωθεί πως ο Ζαχαριάδης είναι ζωντανός, ένας αντάρτης έλεγε, ένα πρωινό μετά από το εγερτήριο, σε άλλους γύρω του, πως είδε στον ύπνο του τον ήλιο ν ’ ανατέλλει. Ακούγοντάς τον ο Άρης βιάστηκε να εξηγήσει το όνειρο, όλος χαρά: «Είναι σημαδιακό», είπε. «Σημαίνει πως ο Ζαχαριάδης ζει και θα ’ρθει στην Ελλάδα!» Ό ταν λοιπόν βεβαιώθηκε ότι πράγματι ο Ζαχαριάδης επέζησε και λευτερώθηκε από τα χιτλερικά στρατόπεδα, η διάθεση του Άρη άλλαξε. Έ γ ιν ε πιο αισιόδοξος και πιο χαρούμενος. Και όταν, ύστερα από κάμποσες μέρες, η πα­ ραπάνω είδηση συμπληρώθηκε με τη νεότερη και οριστι­ κή πως ο Νίκος Ζαχαριάδης έφτασε κιόλας και βρίσκεται στην Αθήνα, ο Άρης ήταν π ια βέβαιος ότι τώρα το Κόμμα θ’ αλλάξει πολιτική. - Δε γίνεται! έλεγε. Ο Ζαχαριάδης θα πάρει τα ηνία του Κόμματος στα χέρια του και θα διαπιστώσει πολύ εύ­ κολα ότι η πολιτική της κομματικής ηγεσίας αυτά τα χρό­ νια ήταν συμβιβαστική, ήταν ενδοτική απέναντι στους Άγ­ γλους και στη Δεξιά, και θα την καταδικάσει, πράγμα που σημαίνει ότι θα ανατρέψει την τακτική της προσαρμογής στη συμφωνία της Βάρκιζας, οπότε αυτό με τη σειρά του σημαίνει πως θα δικαιώσει τη δική μου άποψη. Την περίοδο αυτή, και μετά α π ’ την είδηση ότι ο Νίκος Ζαχαριάδης ήρθε στην Αθήνα, με το πέρασμα του τμήμα­ τος από τα Χάσια προς τον Κόζιακα, η δύναμή μας ελατ­ τώθηκε σημαντικά. Λόγος ήταν η απόφαση του Χαρίση Ζδράβου κι ορισμένων άλλων συντρόφων (Λαχτάρα κ.ά.), που όλοι τους κατάγονταν από τις γειτονικές περιοχές της

Ο Παράκλητος - «Τώρα θα βρω το δίκιο μου»

103

Κόνιτσας και των Γ ρ εβ ενώ ν, ν α επιστρέφ ουν στην περιο­ χή τους και ν α π ερ ιμ ένο υ ν τις εξελίξεις φυλαγμένοι εκεί και να μην α κ ολου θ ή σ ου ν την π ο ρ εία του τμήματος προς τη Ρούμελη. Σ ’ αυτό συμφώ νησε και ο Αρης. Έ τσι, ο Χ α­ ρίσης τέθηκε επ ικ εφ α λή ς των άλλων συντρόφων και σχη­ μάτισαν μια ο μ ά δ α που, πριν το υπόλοιπο τμήμα με τον Αρη ξεκ ινή σει την π ρ ο ς Ρούμελη π ορ εία του, γύρισε πί­ σω, με κατεύθυνση π ρ ο ς Β ορρά . Ο χωρισμός μας με τους συντρόφους που γύ ρ ιζα ν στα μέρη τους έγινε σε πολΰ κα­ λή ατμόσφαιρα κι εκ εί που χαιρετιόμαστε άλλοι με το «γεια σας, παιδιά» κι ά λλοι με το κλέφτικο «καλό βόλι», ο Αρης βρόντηξε τη συνηθισμένη του ευχή: «Α ιντε, παιδιά, και καλή αντάμωση σ τα γου να ρ ά δ ικ α ». Ο ι σύντροφοί μας, αυ­ τοί που γύρισαν στην περιοχή τους, παρέμειναν κρυμμέ­ νοι, ώσπου α ρ γότερ α π έρ α σ α ν στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας. Η συρρίκνωση του τμήματος, που σημειώθηκε με την αποχώρηση της ομ ά δα ς Ζ δρά βου, δεν κράτησε παρά μό­ νο λίγες μέρες, γιατί στην περιοχή του Κόζιακα, όπου τώ­ ρα έχουμε π ερ ά σ ει, πρ οσ χω ρ ού ν στο τμήμα ομαδικά πολ­ λοί αγω νιστές α π ό τα χω ριά της περιφ έρ εια ς (Βαλτινό, Γοργογύρι, Π ολ ιά να ). Τ ο φ α ινόμ ενο εξηγείται με το ότι οι τρομοκρατικές ο μ ά δ ες της Δ εξιά ς, που σχηματίστηκαν α ­ πό πρώην εασαδιτες, συνεργάτες των κατακτητών, στο διά­ στημα αυτό «έθ υα ν κ α ι α π όλυ α ν» στη θεσσαλική ύπαιθρο και δεν άφ η να ν σ ε χλω ρ ό κλαρί κ α νένα εαμικό στοιχείο. Έ τσι, γρ ή γορ α η δύναμη του τμήματος αυξήθηκε κι έφτα­ σε και ξεπ έρ α σ ε τα ογδ όντα άτομα. Ο ι περισσότεροι από τους στρατολογούμενους ήταν νεολα ίοι, πρώην ελασίτες. Από τους π ιο μ εγά λους ξεχώ ρ ιζε ο «Κ όζιακας», ασπρο­ μάλλης, παλιός αγροτιστής, που σκοτώθηκε με τους τελευ­ ταίους, όντας κοντά στον Α ρη. Το φούντω μα της τρομοκρατίας έστελνε καθημερινά

104

Α ντίο, Κ α π ε τ ά ν ιε

κι ά λλους α γ ω ν ισ τ ές γ ια έν τ α ξ η σ τ ο τμήμα. Ο Αρης όμως προτιμούσε ν α έ χ ε ι έ ν α τμ ή μ α ευ κ ίνη το γ ια να μπορεί να ελίσσεται εύ κ ο λ α . Έ β λ ε π ε π ω ς α κ ό μ α δ εν μπορούσε να δημιουργήσει μ εγ ά λ η μ ο ν ά δ α . Γι’ α υτό, σε μια σειρά συναντήσεις του με σ τελ έχη του ΕΛΑΣ, του ς σύστηνε να βρί­ σκουν τρ ό π ο υ ς ν α κ ρ α τ ο ύ ν επ α φ ή ο ι κυνηγημένοι μεταξύ τους, ιυστε στην κ α τά λλη λη στιγμή ν α σχηματίσουν αξιό­ μαχη δύναμη π ο υ , ό τα ν θ α π α ρ ο υ σ ια σ τ ε ί ανάγκη, θα δρά­ σει στην π ερ ιοχή τους. Στα χω ρ ιά του Κ ό ζια κ α τ ο τμ ή μ α κ α θυστερεί αρκετές μέρες. Ί σ ω ς μάλιστα η κ α θ υ σ τ έρ η σ η αυτή ν α έπαιξε απο­ φασιστικό ρόλο σ το ν εγ κ λ ω β ισ μ ό το υ μ έσ α στο απόκρη­ μνο και γενικ ά δ ύσ βα το τρ ίγω νο τω ν ο ρ ίω ν των νομών Τρικάλω ν-Ά ρτας-Ε υρυτανίας. Σ το ίδ ιο τ ο Π ερτούλι, που κα­ τά την κατοχική π ε ρ ίο δ ο υ π ή ρ ξ ε έ δ ρ α του Γενικού Στρα­ τηγείου του ΕΛΑΣ, κ α θ υ σ τ ερ ή σ α μ ε τρ εις-τέσ σ ερ ις μέρες. Το μέρος αυτό, π ου είν α ι έ ν α μ ε γ ά λ ο πλάτω μα πάνω στον Κόζιακα, με δ ά σ ος α π ό έλ α τα κ α ι ο λ ο π ρ ά σ ιν α ξέφωτα, όπου έβοσκαν κ οπ ά δια π ρ ό β α τα , κ α τα λή γει π ρ ος την πλευ­ ρά των Τρικάλων σε α π ότομ η π λ α γ ιά , π ο υ α π ό την κορυ­ φή της μπορεί ν ’ α γ να ντ έψ ει κ α ν ε ίς όλη τη θεσσαλική πε­ διάδα δεξιά κι αριστερά. Δ ε ξ ιά κ ο ιτ ά ζο ντ α ς, το μάτι χά­ νεται crro βάθος, που μ έσ α α π ό την α χλή της απόστασης προβάλλουν οι όγκ οι του Ό λ υ μ π ο υ κ α ι του Κίσσαβου, ε­ νώ προς τ’ αριστερά, μη σ υ να ντ ώ ντα ς π ο υ θ ε ν ά ορεινούς όγκους, γιατί δεν μ π ορ εί το ο π τικ ό π ε δ ίο ν α π ιά σει την Όθρυ, χάνεται το μάτι στον κ ά μ π ο τη ς Κ α ρ δ ίτσ α ς, χωρίς να φτάνει ώς το Δ ομοκό. Μ ια μ έ ρ α α π ’ α υ τές, όσο βρι­ σκόμαστε εκεί, πλησίασα τον α ρ χ η γ ό π ο υ σ τεκ ό τα ν μόνος του και κοίταζε με τα κυάλια του το β ά θ ο ς της πεδιάδας που απλωνόταν κάτω α π ό τα π ό δ ια μ α ς. 'Ο τα ν κατέβασε τα κυάλια από τα μάτια του, μου τα ’δ ώ σ ε κ α ι μου ’π ε να κοιτάξω κι εγω, ενώ άρχισε ν α μου ε ξ η γ ε ί τ α π ιο πάνω

ο Παράκλητος -

«Τώρα θα βρω το δίκιο μου »

105

γεωγραφικά σημεία, για τα οποία εγώ δεν είχα ιδέα , πα­ ρά μόνο από τις γνώ σεις των βιβλίων. - Ό πω ς βλέπεις , μου είπε, μπροστά μας εδώ είναι τα Τρίκαλα. Βλεπεις, φαίνεται το ρολόι και το μέρος το;ν φυ­ λακών. Εκεί μέσα είναι κλεισμένοι ποιος ξε'ρει πόσοι α­ γωνιστές και μ α ζί τους, όπω ς έμαθα , είναι κι ο Μπουκουβάλας της Τ α ξια ρχίας του Ιππικού. Μεσολάβησε λίγη σιωπή και, γυρίζοντας αριστερά, δεί­ χνει με το χέρι του το βάθος και συνεχίζει: - Π ρος τα εδώ μακριά είναι ο Δομοκός. Ποιος ξερει που να βρίσκεται ο Μ πελής. Κάπου εκεί γύρω θα φυλάγε­

ται. - Αλήθεια, αρχηγέ , τον ρωτώ, πόσο θα χρειαζόταν να φτάσει το τμήμα μας ώς εκεί; Α, μη το ρωτάς! απάντησε. Το τμήμα μας είναι δυσκί­ νητο τώρα. Α ν ήταν καμιά εικοσιπενταριά το πολΰ άντρες -

με γερό πόδι, μπορούσε να φτάσει ίσως την τρίτη νύχτα εκεί. Αλλά, όπω ς έχο υ ν τα πράγματα, ούτε σκέψη δε μπο­ ρεί να γίνει. Α λήθεια, γιατί να μην ήμαστε τώρα εκεί! Και βάζοντας τα κυάλια στη θήκη τους, έτοιμος να γυρί­ σει στο μέρος που ήταν οι άλλοι μας σύντροφοι, έβγαλε κάτι σαν αναστεναγμό ψ ιθυρίζοντας στον εαυτό του: «Ε, Νικηταρά, πόσο δίκιο είχ ες κι εγώ δε σε πίστεψα!» Σαν α­ στραπή ήρθε στο μυαλό μου η φράση που είχε πει ο Νικητα-

ράς όταν συναντήθηκαν στην αρχή της πορείας μας: «Α, ρε Θανάση! Δ ε φ ανταζόμουν να σου τη σκάσει έτσι οΣιάντος!» Στην περιοχή αυτή, ο Α ρ η ς κ ά νει κινήσεις που η σκοπιμότητά τους δ εν εξη γείτα ι με την απλή υπόθεση ότι προ­ σπαθούσε να έρθει σ ’ επαφή με την κομματική οργάνωση της περιφέρειας Τρικάλω ν. Α φ ο ύ η πορεία του τμήματος

είχε αντικειμενικό σκοπό ν α φτάσει στη Ρούμελη, όπως είχε ανακοινω θεί ότα ν ακόμα βρισκόμαστε στα σύνορα, οι κινήσεις α π ό Π ερτούλι π ρ ο ς Π ύρρα-Β ετερνίκο-Μ ελισ-

106

Α ντίο , Κ α π ε τ ά ν ιε

σ ο υ ρ γ ο ύ ς, με ξ α ν α γ ύ ρ ισ μ α π ρ ο ς τα πίσ ω ,

έμοιαζαν να μην

έ χ ο υ ν κ α ν έ ν α νό η μ α . Γ ι’ α υ τό , θ υ μ ά μ α ι καλά ότι ο Θάνος και

ο

ενώ ο στον Λρη κά­

Λ εύ τ ερ η ς εκ δ ή λ ω σ α ν τις επ ιφ υ λ ά ξ εις τους,

Π ελ ο π ίδ α ς α ν τ έ δ ρ α σ ε με έμ φ α σ η , λ έγ ο ν τ α ς

π ο ια στιγμή στη δ ιά ρ κ ε ια μ ια ς τ έτ ο ια ς πορείας: — Μ α για τί α φ ή ν ο υ μ ε το σ κ ο π ό μας και κλωθογυρί­ ζο υ μ ε εδώ σ' α υτά τ α χ ω ρ ιά , α ρ χ η γέ; Ή τ α ν τέτοιος ο τ ό ν ο ς της φ ω νή ς του Πελοπίδα, που ο Ά ρ η ς του απ ά ντη σε σ ε φ ιλ ικ ό ΰ φ ος: — Π αντελή, έ χ ε ις δ ίκ ιο. Ν ά ! Η τοπική οργάνωση με π α ρ α κ ά λεσ ε ν α π ά μ ε ώς τ ο υ ς Μ ελισ σ ου ρ γοΰ ς. Κατοπινή π ο ρ εία μας θα σ υ νεχ ισ τεί χ ω ρ ίς καθυστέρηση, εκτός κι αν προκόψ ει κάτι κ α ινο ύ ρ γ ιο . Ά λλω στε, βρισκόμαστε σ’ επαφή με την Π ερ ιφ ερ εια κ ή Τ ρ ικ ά λω ν. Στην π ο ρ εία π ρ ος Μ ελ ισ σ ο υ ρ γ ο ΰ ς, σε μια μεσημεριά­ τικη στάση που έκ α νε το τμήμα μ έσ α στα έλατα, έγινε μια ολόκληρη συζήτηση α νά μ εσ α σ τον Ά ρη και σε συντρόφους που είχαν πρ οσχω ρή σει στο τμή μα το ν τελευταίο καιρό, εδώ ατα χω ριά του Κ όζια κα . Τ α θ έμ α τα που έθιγαν οι νέ­ οι στο τμήμα σ ύντροφ οί μας ή ταν γνω σ τά σε μας τους πα­ λιούς, γι' αυτό και δ εν π α ίρ να μ ε το λόγο, ούτε είχαμε α­ πορίες για διευκρίνιση. Μ εγα λύτερη εντύπωση έκαναν οι ερωτήσεις που έθετε έ ν α ς ν ε α ρ ό ς επονίτης, ο Χρυσόστο­ μος Χριστάκος α π ό το Β α λτινό Τ ρικά λω ν. Ο προβληματι­ σμός του έκανε τον Ά ρη ν α π ρ ο σ έ ξ ε ι ιδιαίτερα το γυμνα­ σιόπαιδο εκ είνο με τη σ π ινθ η ρ ο β ό λ α σκέψη. Στους Μ ελισσουργοΰς βρ εθή κ α μ ε στις αρχές Ιούνη ίου 1945. Ο Άρης μίλησε σ ε συγκ έντρω ση του χωριού. Δεν παρακολούθησα την ομιλία εκ είνη , για τί την ώρα αυτή ή­ μουν σκοπός. Στη συγκέντρω ση, όπ ω ς μου είπε ο Πελοπί­ δας την άλλη μέρα, ο Ά ρ η ς υ π ο χ ρ εώ θ η κ ε α π ό στελέχη της τοπικής και της ευρύτερης π ε ρ ιφ έ ρ ε ια ς της οργάνωσης να απαντήσει σε μια σειρ ά ερω τήματα γ ια την αντιμετώπιση

Ο Παράκλητος - «Τώρα Θα βρω το όίκιο μου»

107

ζητημάτων που δημιουργούσε η εμφάνιση και η δράση του τμήματος με επικεφαλής τον αρχικαπετάνιο του ΕΛΛΣ. Ε­ κεί ο Αρης ανέπτυξε με λεπτομέρειες τη γνώμη του για τα λάθη της ηγεσίας κατά τη διάρκεια της κατοχής, για τα Δεκεμβριανά και για τη συμφωνία της Βάρκιζας, κι έκλει­ σε με την ανάγκη ν ’ αρχίσει από τώρα ο αγιυνας ενάντια στην αγγλική κατοχή, χτυπιόντας ανελέητα από εκείνη την ίδια στιγμή τούς τρομοκράτες που ξαπολύθηκαν και αφα­ νίζουν τους αγωνιστές στα χωριά. Ο Πελοπίδας ήταν ι­ διαίτερα εντυπωσιασμένος από την ομιλία εκείνη. «Ο αρ­ χηγός απάντησε σωστά και πειστικά σε ό,τι τον ροπή σαν», μου είπε ο Πελοπίδας. Στους Μ ελισσουργοΰς, το τμήμα διανυκτέρευσε. Το πρωί της επομένης επέστρεψε στο χωριό αυτό μια ομάδα με τον Τζαβέλα που στάλθηκε στα Άγναντα με εντολή να συλλάβει δυο άτομα που η εαμική πολιτική οργάνωση κατήγγειλε στον Άρη ότι οργανώνουν ομαδική σφαγή κα­ τά στελεχών και μελών των εκεί εαμικών οργανώσεων, που μάλιστα τα ονόματά τους τα είχαν γραμμένα σε κατά­ λογο προγραφών, κρεμασμένο στον πλάτανο μιας πλατείας του χωριού. Το τμήμα, παίρνοντας μαζί τούς δυο κρατούμενους ά­ ντρες, έφυγε προχωρημένο πρωινό από τους Μελισσουργούς και διαβαίνοντας από το ύψωμα «Σταυρός», που για να το ανεβούμε βαδίσαμε περισσότερο από τέσσερις ώ­ ρες απότομη ανηφόρα —τέτοια που δε θυμάμαι να συνα­ ντήσαμε άλλη στη διαδρομή μας από τη Ρούμελη ώς τα αλβανικά σύνορα—, έφτασε το βραδάκι στο Γαρδίκι, ό­ που πέρασε τη νύχτα. Εδώ θα σταθώ σ ’ ένα περιστατικό που, βέβαια, δεν έ­ χει ιδιαίτερη σημασία, είναι όμως ενδεικτικό της νοοτρο­ πίας ορισμένων ανθρώπων με καθυστερημένες αντιλήψεις. Πριν από μια βδομάδα περίπου είχε οριστεί από τον Άρη

Α ντίο , Κ α π ε τ ά ν ιε

! 08

κ α π ε τ ά ν ιο ς στη ν ο μ ά δ α μ ου έ ν α ς τρ ια ντά ρ η ς σε ηλικία συ να γιυνιοτή ς, π ο υ π ρ ό σ φ α τ α ε ίχ ε π ρ ο σ χω ρ ή σ ει στοτμή. μα. Ό τ α ν ο Α ρ η ς με κ ά λ ε σ ε χιυ ρ ισ τά γ ια ν α μου ανακοινώ σ ει ότι στη δ ιο ίκ η σ η της ο μ ά δ α ς μ ου, π ου ώς τότε την α π ο τ ελ ο ύ σ ε ο Θ ά ν ο ς ω ς σ τρ α τ ιω τικ ό ς κι εγο) ως πολιτι­ κ ός, Οα ε ίν α ι α π ό ’δ ώ κ ι ε μ π ρ ό ς κ α π ε τ ά ν ιο ς ο νέος, μου είπ ε κ α ι τη γνώ μ η το υ γ ια τ ο ν ν έ ο κ α π ετά νιο : «Δεν κάνει κ α ι π ο λ λ ά . Π ρ ό σ ε χ έ τ ο ν » . Ό τ α ν λ ο ιπ ό ν πλησιάσαμε στο χ ω ρ ιό Γ αρδίκι, ο Α ρ η ς έ κ ρ ιν ε ό τ ι έ π ρ ε π ε ν α πάρει κι άλ­ λ α μ έτρ α π ε ρ ιφ ρ ο ύ ρ η σ η ς , γ ι α τ ο ν π ρ ό σ θ ε τ ο λόγο ότι είχα­ με κ α ι το υ ς δ υ ο κ ρ α τ ο υ μ έ ν ο υ ς . Κ α τη φ ο ρ ίζο ντα ς προς το χ ω ρ ιό , ο Α ρ η ς φ ώ ν α ξ ε τ ο Θ ά ν ο κ α ι το υ έδω σε εντολή ν’ α φ ή σ ει στο ν ε κ ρ ο τ α φ ε ίο τ ο έ ν α σ τ ο ιχ ε ίο της ομάδας μας με επ ικ εφ α λ ή ς τ ο ν ν έ ο κ α π ε τ ά ν ιο , γ ια φ υ λά κ ιο στο σημείο ε κ ε ίν ο π ο υ α π ό τ ο ν Α ρ η κ ρ ίθ η κ ε ω ς θ έσ η οχυρή επειδή β ρ ισ κ ό τα ν σ ε κ ά π ο ια α π ό σ τ α σ η α π ό το χω ριό και προσ φ ε ρ ό τ α ν γ ια ά μ υ ν α , α φ ο ύ , εκ τ ό ς α π ό τη μάντρα, είχε και κ τίσμ α (κ ο ιμ η τή ρ ιο ) γ ια τη φ ύ λ α ξ η τ ω ν οστώ ν. Π ρ ο χ ω ρ ή σ α μ ε ο ι υ π ό λ ο ιπ ο ι π ρ ο ς το χω ρ ιό , ενώ έμεινε ε κ ε ί ο κ α π ε τ ά ν ιο ς μ ε τ ο έ ν α σ τ ο ιχ ε ίο της ομάδας. Πριν όμω ς μ π ο ύ μ ε σ τα π ρ ώ τ α σ π ίτ ια τ ο υ χ ω ρ ιο ύ , με ειδοποιούν ότι με ζη τ ά ει π ίσ ω ο α ρ χ η γ ό ς . — Ά ιν τ ε π ίσ ω ν α κ ρ α τ ή σ ε ις τ ο φ υ λ ά κ ιο στο νεκροτα­ φ είο , μου λ έ ε ι γ ε λ ώ ν τ α ς ο Ά ρ η ς , γ ια τ ί ο κ απετάνιος σου μου π α ρ ά γ γ ε ιλ ε ό τ ι δ ε ν κ ά θ ε τ α ι ν α ξ ε ν υ χ τ ή σ ε ι με τους πε­ θ α μ έ ν ο υ ς κ α ι ν α τ ο ν α ν τ ικ α τ α σ τ ή σ ω . Ά ιν τ ε , βιάσου μην π ά θ ε ι τ ίπ ο τ α ο ά ν θ ρ ω π ο ς , κ ι ε γ ώ , έ ν ν ο ι α σ ο υ , θα σας στείλω κ α ι φ α ΐ κ α ι κ ρ α σ ί α ν β ρ ω . Π ή γ α κι α ν τ ικ α τ έ σ τ η σ α τ ο ν κ α π ε τ ά ν ιο στο φυλάκιο, κι επ ειδ ή ά ρ χ ισ ε ν α β ρ έ χ ε ι ό τ α ν ν ύ χ τ ω σ ε κ α λ ά , ξενυχτήσαμε δ ίπ λ α σ το σ ω ρ ό τ ω ν ο σ τ ώ ν μ έ σ α σ τ ο κοιμητήριο, όπου α ν ά ψ α μ ε κ α ι φ ω τ ιά γ ια τ ί έ κ α ν ε κ ρ ύ ο , π α ρ ό λ ο που ήταν Ιο ύ ν η ς μ ή να ς.

«As μ ακόυσα πρώτα Νίκος κι as pc’ ζκτελέσουν μ α ά » ο

ΠΟ ΤΟ ΓΑΡΔ1Κ1 ΤΗΝ ΑΛΛΗ ΜΕΡΑ ΞΗΜΕΡΩΝΟΝΤΑΣ, ΤΟ ΤΜΗ-

μ α κ ιν ή θ η κ ε κ α ι α ρ γ ά τ ο α π ό γ ε υ μ α έφτασε στη Μεσ ο χ ώ ρ α . Ό π ω ς α ν έ β α ιν α τη ν α ν η φ ό ρ α κι έφτασα στην π λ α τ ε ία , ο Τ ζ α β έ λ α ς , π ο υ κ α θ ό τα ν μ αζί με τον Π ελο­ π ίδ α με α κ ο υ μ π ισ μ έ ν ε ς τ ις π λ ά τ ε ς το υ ς στον τοίχο της πλα­ τείας, μου έ κ α ν ε ν ό η μ α ν α π ά ω π ρ ο ς το μέρος τους. Μόλις έφ τα σ α κ α ι κ ά θ ισ α α ν ά μ ε σ ά το υ ς, όπ ω ς μου υπέδειξαν, ο Τ ζα β έλ α ς, δ ίν ο ν τ ά ς μου έ ν α δ ιπ λ ω μ έν ο χα ρ τί που έβγαλε α π ό τη ν τ σ έ π η το υ , μου ε ίπ ε : — Δ η μ η τρ ό , δ ιά β α σ έ μ α ς το τ ώ ρ α εδώ α ρ γά κα ι κα θα ­ ρά ν α το α κ ο ύ σ ο μ ε ε μ ε ίς , κ ι υ σ τ έ ρ α ν α π ά ω να το δώσω στο Μ α ύ ρ ο (ε ν ν ο ο ύ σ ε τ ο ν Ά ρ η ), Π ή ρ α το χ α ρ τ ί κ α ι το ξ εδ ίπ λ ω σ α . Ή τ α ν ένα κομμάτι, μάλλον μ ια λ ο υ ρ ίδ α , α π ό το Ριζοσπάστη με ολόκληρο το κύριο ά ρ θ ρ ο με υ π ο γ ρ α φ ή «Ν .Ζ .» Δ ιά β α σ α α ρ γά και κα­ θα ρ ά , α λ λ ά σ ε τ ό ν ο π ο υ ν α μην α κ ο ύ γετα ι παρα πέρα, ο­ λόκληρο τ ο κ ε ίμ ε ν ο . Τ ο π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο του άρθρου αναφε-

1 10

Αντίο, Καηετάνΐϊ

ρ<5ταν στην πολίτικη κατάσταση που διαμορφώθηκε „ΕΤ/, απά τη συμφ ω νία της Β ά ρκ ιζας και έθετε το ζητημα τη ανά γκης να εφ α ρ μ οσ τού ν α π ’ όλους οι όροι της συμφ0,. νιας αυτής, καχαλή γοντα ς με τη φράση: «...και όσοι από τους δικούς μας σ υ νεχ ίζο υ ν ν α αντιδρούν στη Βάρκιζα, εμείς θα τους χτυπήσουμε και θα τους απομονιυσουμε». Β έβαια, δε θυμάμαι α υ το λ εξεί τη διατυπιυση της κατάλη­ ξης του άρ θρου. Ό μ ω ς, η ουσία του περιεχομένου ήταν αυτή. Ό τ α ν τελείω σα το διάβασμα, οι δυο τους με κοίταζαν με ύφ ος που ρω τούσε τη γνώμη μου. Κι εγώ, σα να συνέχι­ ζα το διάβασμα, τους είπα ότι νομίζω πως το περιεχόμενο αυτό απευθύνεται και σ ’ εμάς. Κ αι οι δυο κούνησαν το κε­ φάλι σκεφτικοί. Α μέσω ς μετά, ο Τ ζαβέλας έφυγε πηγαί­ νοντας να δώσει το κομμάτι του Ριζοοτΐάσττ) στον αρχηγό, ενώ εγώ με τον Π ελοπίδα σμίξαμε με το υπόλοιπο τμήμα που κατευθυνθηκε έξω α π ό το χω ριό σε μια θέση όπου βρίσκονταν τρία-τέσσερα καλοχτισμένα σπίτια αδειανά, τα οποία χρησιμοποιούσαν για ξεκαλοκαίριασμα εύπορες οικογένειες από τη Μ εσοχώ ρα. Στα σπίτια αυτά περάσα­ με τη νύχτα. Το βράδυ εκείνο συστηθηκε από τον Αρη ανταρτοδικείο που καταδίκασε σε θάνατο τους δυο κρα­ τουμένους από τα Ά γναντα. Ο λόγος της καταδίκης, και της εκτέλεσης τους από αντάρτικο απόσπασμα, ήταν ότι οργάνωναν και προετοίμαζαν μαζική εξόντωση συμπολι­ τών τους, τους οποίους είχαν π ρογράψ ει και είχα ν προα­ ναγγείλει την εκτέλεσή τους. Ο φόβος της εξόντω σης έκα­ νε τους προγραμμένους να ζητήσουν από τον Α ρη να τους γλυτώσει από τον κίνδυνο της σφαγής, εκτελώντας εκεί­ νος τα άτομα αυτά. Την επομένη, αρκετή ώρα μετά από την ανατολή του ήλιου, εκεί στη Μεσοχώρα, με χάλεσε ο Α ρ η ς σ > λ ,α Λ η μάτιο που ήταν χιόλας συναγμένοι μια σειρά σύντροφοί

-

'«χούοα .πρώτα Νίκυς...»_1_Π μ

' .

ηη, τμήματος (Θ ύνος, Π ελοπίδας, Δήμος Ζαγκλά- Afi-n^n? Χ ουαιώ της, Νέστορας, Γέρικης, Έ κ τ ο ρ α ς,

■|1'α|1ίλας, Κ αραϊοκάκης, Λ έ ω ν κ .ά .), κ α ι μου έδ ω σ ε το χομΜ« Τ1 Τ01’ Ριζοσπάστη π ο υ ε ίΧα δ ια β ά σ ε ι την π ρ οη γου iu'Vii ιπους Π ελοπ ίδα κ α ι Τ ζ α β έ λ α , λ έγ ο ντ ά ς μου ν α το ξαναδιαβάσω για ν α το α κ ο ύ σ ο υ ν κ α ι ο ι ά λλοι π ου α γ ν ο ­ ούσαν το π ερ ιεχ ό μ ενά του. Ό τ α ν τελ είω σ α την α νά γ νω ­ ση). ο Αρης πήρε το λ ό γ ο κ αι είπ ε ότι το ά ρ θ ρ ο αυτό, που υπογράφεται α π ό τον ίδιο το Ν ίκ ο Ζ α χα ρ ιά δη , α φ ορ ά α υ ­ τόν (τον Αρη) και το τμήμα, δηλαδή όλου ς εμάς. Ε ίπε α κ ό­ μα πως αυτός, α π ό τη στιγμή π ου πληροφορήθηκε ότι ο Ζαχαριάδης ήρθε στην Α θ ή να και α νέλα β ε την καθοδήι'ηοη του κόμματος, μόνη του επιδίω ξη έχει να έρθει σ’ ιπαφή μαζί του, και τώ ρα τίποτε άλλο δεν επιδιώκει ε.\TOs απ αυτό, και ότι η π ο ρ εία μας προς τη Ρούμελη σ ’ αυτό α π οσ κ οπ εί. Ν α β ρ εθούμ ε π ιο κοντά στην Αθήνα, για Να είναι ευκολότερη μια προσω πική του συνάντηση με το Νίκο Ζ α χα ριά δη , στον οπ οίο θα έλεγε ό,τι θα έλεγε στα αδελφ ό κόμματα, α ν είχε π ά ρ ει το φύλλο σύνδεσης κι έ­ βγαινε ε^ω. Δ ηλώ νοντα ς την εμπιστοσύνη που έτρεφε στο πρόσω πο του Ζ α χα ριά δη , είπε πως έχει αρχίσει κιόλας με την οργάνω ση των Τρικάλω ν να προετοιμάζει από τώρα μια συνάντηση μαζί του. Κ ατά το μεσημεράκι, το τμήμα συντάχτηκε και κινήθη­ κε π ρ ο ς Κ ούτσ αινα (Στουρναρέικα), αλλά έμεινε έξω στο βουνό. Τ ο α π ό γευ μ α της ίδιας μέρας, ο Αρης κάλεσε το Δήμο Ζ α γκ λ ά ρ α κι εμ ένα και μας είπε να κατεβούμε οι δυο μας στο χω ριό, ν α βρούμε τον υπεύθυνο της οργάνω­ σης κι εκ είνο ς να ειδοποιήσει το χωριό για συγκέντρωση, όπου εμ είς θ α μιλούσαμε για το καινούργιο ξεκίνημα του ΜΕΑ και του ΕΛΑΣΝ. Ό μω ς, ο υπεύθυνος του χωριού, ό­ ταν τον βρήκαμε, δεν μας άφησε να προβούμε στην ενέρ- εια αυτή. Μ ας είπε πως δεν είναι δυνατόν να γίνει συ-

] 12

Α ν τίο , Κ α π ετά ν ιε

γκέντρω ση, α λ λ ά δ ε ν ε ίν α ι κ α ι φ ρ ό ν ιμ ο ν α μιλήσουμε στο χω ριό μ όνο δ υ ο ά ντ ρ ες. Υ π ά ρ χ ο υ ν , ε ίπ ε , π ο λ λ ο ί οπλισμέ'νοι Δ ε ξ ιο ί και θα α ν τ ιδ ρ ά σ ο υ ν , ο π ό τ ε κινδυνεύουμε χω­ ρίς υποστήριξή. Στην επιστροφ ή ή ρ θ ε μ α ζί μ α ς στο τμήμα και είπε στον Αρη πω ς π ρ έπ ει ν α το σ κ ε φ τ ε ί σ ο β α ρ ά π ρ ιν αποφασίσει ν α μπει με το τμήμα στο χ ω ρ ιό . Ο Ά ρ η ς τ ο ν ρώτησε για τον αριθμό των α τόμ ω ν π ο υ τ υ χ ό ν θ α α ν α τ α χ θ ο ύ ν και του δήλωσε πω ς το πρ ω ί της ά λ λη ς μ έ ρ α ς το τμήμα θα πάει στο χω ριό. Έ τ σ ι κι έγ ιν ε. Τ ο τμήμα κ α τη φ όρ ισ ε τις πρωι­ ν ές ώ ρες και π λη σ ία σ ε το χ ω ρ ιό . Τ ό τε έ π ε σ α ν μερικοί πυ­ ροβολισμ οί α π ό την π λ α γ ιά π ο υ ή τα ν α π έ ν α ν τ ι στο χωριό. Μ π αίνοντα ς η πρώτη ο μ ά δ α σ υ ν ά ν τ η σ ε αντίσταση από έ­ ν α άτομο που οχυρώ θηκε στο σπίτι του κ α ι τραυμάτισε μά­ λιστα ελα φ ρά στο κ εφ ά λι το ν αντάρτη Ν ίκ ο Α τζά , παιδι­ κό μου φίλο. Τ ελικά, το ά τομ ο α υτό π ιά σ τη κ ε και εκτελέστηκε. Κατόπιν, το τμήμα έφ υ γε με κατεύθυνση π ά λ ι π ρ ο ς Περτούλι. Μ εσ ολα βού ν μ ερ ικ ές μ έ ρ ε ς με κ ιν ή σ εις του τμήμα­ τος στα χω ριά Β ουλκάνο, Ε λληνικό, Μ π ο υ κ ο β ίσ τα κ α ι πάλι Ελληνικό. Τα π ιο α ξιοσ η μ είω τα κ α τά τη γνώ μ η μου π ε ρ ι­ στατικά των ημερώ ν αυτώ ν ε ίν α ι η σ υ ν έλ ε υ σ η του τμήμα­ τος π ου έγινε στο Ε λληνικό, σ ε έ ν α εκ κ λ η σ ά κ ι, ό π ο υ ο Ά ­ ρης, από την Ω ρ α ία Π ύλη, α φ ο ύ π ρ ώ τα ε υ λ ό γ η σ ε το «εκ ­ κλησίασμα» π ο υ κ α θ ότα ν σ τ α υ ρ ο π ό δ ι στο δ ά π ε δ ο , πή ρε το λόγο και είπε τα εξή ς π ερ ίπ ο υ : - Σ κ οπ ός δικός μου, τώ ρα π ο υ α ρ χ η γ ό ς του Κ ό μ μ α το ς είναι ο Ν ίκος Ζ α χα ρ ιά δ η ς, είν α ι ν α μ π ο ρ έ σ ω ν α α ν α π τ ύ ­ ξω σ ’ αυτόν, εγώ π ρ οσ ω π ικ ά κ α ι χ ω ρ ίς μ ε σ ο λ α β η τ έ ς , την άποψή μου γ ια την πολιτική π ο υ π ρ έ π ε ι ν ’ α κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι το Κόμμα. Έ χ ω πλήρη εμπιστοσύνη σ το Ν ίκ ο Ζ α χ α ρ ιά δ η και στην ικανότητά του ν α κ ρ ίνει τι ε ίν α ι σ ω σ τό κ α ι τι π ρ έ π ε ι ν α γίνει α π ό τώ ρα κι ύ σ τερ α γ ια ν α ξ ε π ε ρ ά σ ε ι το κ ίνη μ α

«Αςμ 'α χο νοει ηοώτα

ο Νίκος...»

113

UC δυσχέρειες κ αι τ ’ α δ ιέ ξ ο δ α π ο υ ο φ ε ίλ ο ν τ α ι στη μ έχρι τώρα λαθεμένη πολιτική τη ς η γ ε σ ία ς . Α ν α υτό γίνει, αν δηλαδή γίνει δ υ να τό ν α συνα ντη θ οι εγώ π ρ ο σ ω π ικ ά και να μιλήσω στο Ζ α χ α ρ ιά δ η , τότε λε'ω π ω ς ο π οια δ ή π οτε α ­ πόφαση π ά ρ ει το Κ ό μ μ α γ ια μ έ ν α κ α ι γ ια το τμήμα μας, θα πειθαρχήσω χ ω ρ ίς κ α μ ιά επ ιφ ύ λ α ξη . Α κ ό μ α κι α ν η απόφαση είνα ι ν α στηθώ ν α μ* εκ τελ έσ ο υ ν, κι αυτό θα το δεχτώ. Α ς μ’ α κ ο ύ σ ε ι π ρ ώ τα ο Ν ίκ ος, κι α ς μ’ εκτελέσει μετά. Π ροτείνω λ ο ιπ ό ν κ α ι σ ’ εσ ά ς ν α πειθα ρ χή σ ετε, ό ­ πως κι εγώ, στην α π ό φ α σ η π ο υ θ α π ά ρ ε ι το Κ όμμα για την τύχη του τμήματος, α φ ο ύ όμω ς η α π όφ α σ η αυτή π α ρ θ εί ύστερα α π ό τη σ υ νά ντη σ ή μου με το Ν ίκ ο Ζ αχαριάδη. Ό ­ ποιος δ εν π ε ιθ α ρ χ ή σ ε ι θ α ’ν α ι αποστάτης της ιδέας μας και το)ν σ κ ο π ώ ν του τμήματος. Ζ ε ερώτηση π ο υ έγ ιν ε στον Ά ρη τι θ α κ ά νει α ν ο Νίκος Ζ α χα ριά δη ς τού ζη τή σ ει ν α δ ια λύσει το τμήμα πριν ακό­ μα σ υ να ντη θ εί μ α ζί του κ α ι π ρ ιν α κ ούσει την άποψή του, απάντησε π ω ς μια τέτοια εντολή θα σήμαινε πως ο Ζ α χα ­ ριάδης π α ρ α π λ α νή θ η κ ε α π ό τους Σιάντο-Ιωαννίδη, γι’ αυ­ τό θέτει ως μ ό ν ο ό ρ ο τη συνάντησή του με το Ζαχαριάδη. Σ υ νεχ ίζο ντα ς, ο Ά ρ η ς α να κ οίνω σ ε ότι το τμήμα θα πορευθεί γ ρ ή γ ο ρ α π ρ ο ς τη Ρούμελη, προχω ρώ ντας όσο πιο ν ο ­ τιότερ α μ π ο ρ εί. — "ίσως χ ρ εια σ τεί, είπ ε, να σας αφήσω κάπου και να πάω μ ό ν ο ς μου κ ά π ου αλλού ν α συναντήσω τον αρχηγό του Κ όμ μ α τος, ή ν α πάρω μαζί μού μόνο έναν ή δυο από σας. Α υτό θ α κ ρ ιθ εί α π ό τις συνεννοήσεις που θα γίνουν, γ ια τις ο π ο ίε ς εγώ έστειλα κιόλας σημειώματα μου στην π ερ ιφ ερ εια κ ή Τ ρικάλω ν και περιμένω απάντηση.

Η τβλβυταία που βίδατον Αρη

ΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΙΝΑΜΕ ΩΣ ΤΟ ΜΕΣΗΜΕΡΙ ΣΤΟ ΙΔΙΟ ΧΩΡΙΟ

και το απόγευμα κινηθήκαμε προς την Μπουκοβίστα, όπου φτάσαμε πριν από το βραδάκι. Μας υπο­ δέχτηκαν με πυροβολισμούς από τα σπίτια, χωρίς όμως να ’χουμε καμιά απώλεια. Υποχωρήσαμε προς το πιο κοντινό χωριό, νομίζω την Καλή Κώμη, ενώ σκοτείνιασε καλά κι ο ουρανός έριχνε μια δυνατή βροχή. Ό ταν μετρηθήκαμε στο χωριό αυτό εκεί στα σκοτεινά, διαπιστώσαμε πως ο καπετάνιος της ομά­ δας μου, αυτός που φοβόταν τους πεθαμένους στο νεκρο­ ταφείο του Γαρδικιού, έλειπε. Φυσικά, ούτε την άλλη μέ­ ρα φάνηκε. Τόσο ήταν το κουράγιο του για το αντάρτικο.

Το πρωί μάς βρήκε στο Ελληνικό. Εδώ, κατά τις 3 η ώρα τ’ απομεσήμερο, ο Αρης κάλεσε το Θάνο και μένα και μας είπε να ετοιμάσουμε την ομάδα και να φ ύγουμε γιατο Λιάσκοβο (Πετρωτό). Να κανονίσουμε να φ τάσου­ μ ε εκεί όταν θα έχει νυχτώσει. Να πάμε σ’ ένα σ η μ είο έξω

Η τελευταία

φορά

που είδατον Άρη___ U 5

ό ίο χωριό όπου θα ’ρ θουν ν α μας συναντήσουν μια ^ιάδα άντρες που θα προσχω ρή σουν στο τμήμα. Ο Αρης, «νήσυ/ος, τόνισε πως π ρ επ ει ν α π ρ ο σ έξο υ μ ε ιδιαίτερα, γιατί την αποστολή αυτή τη θ εω ρ ούσ ε πολύ επικίνδυνη.

Είπε: - Αν αυτή η συνάντηση δε γ ίν ε ι ακριβώς στις 2 μετά από ία μεσάνυχτα, ν α φ ύγετε αμέσω ς, χω ρίς καμιά καθυ­ στέρηση, και να επιστρέφ ετε εδώ. Α ν καθυστερήσετε να γυρίσετε, που θα ση μαίνει ότι έγινε η συνάντηση, εγώ με το τμήμα θα κινηθώ π ρ ο ς το μέρος σας. Ιδιαίτερα σε μ ένα , ο Α ρης είπε: ~ Ο Θ άνος είνα ι και άρρωστος. Έ χ ε ι πυρετό, θα βρού­ με ζώο να μην π ά ει π εζό ς. Ε σύ π ρ όσ εχε πιο πολύ. Μ πορεί το ραντεβού ν α είνα ι προβοκάτσια και να σας την έχουν στημένη. Γι’ αυτό, τα μάτια σας τέσσερα. Αφού βρήκαμε ένα ζώ ο γ ια το Θ άνο, φύγαμε. Στο ση­ μείο που είχε οριστεί γ ια τη συνάντηση, ένας βράχος που από τη βάση του π ερ νο ύ σ ε ένα στενό μονοπάτι, φτάσαμε όταν είχε σκ οτεινιά σει καλά. Βγάλαμε σκοπούς προς τα δυο μέρη του μονοπατιού, κι όπως ήμαστε κουρασμένοι από την π ο ρ εία , μας πήρε ο ύπνος. Ο Θ άνος όμως κοιμή­ θηκε στη β ά ρ δ ια του κ αι τον ξύπνησε ο σκοπός, όταν είχε περάσει μιάμιση ώ ρα σχεδόν από το χρόνο της συνάντησης. Α νή σ υ χος ο Θ ά νο ς και για τη ματαίωση του ραντεβού αλλά κ α ι γ ια το ότι δεν είχαμε, σύμφωνα με την εντολή του Ά ρη, κ ινη θ εί π ρ ο ς το Ελληνικό, μας ξύπνησε βιαστικά και κ ινή σα μ ε αμέσω ς γ ια επιστροφή. Δ ε βαδίσαμε όμως ούτε δ έκ α λεπ τά δρόμο, και νά σου μπροστά μας ο Άρης με το τμήμα. Μ όλις ακούσε πως η συνάντηση δεν έγινε κι ότι α π ό α μ έλεια του Θ άνου δεν είχαμε φύγει στις 2 η ώρα γ ια επιστροφή στο Ελληνικό, ανησύχησε φοβερά, λέγοVta<^ Ετοιμαστείτε σήμερα για μάχη. Είμαι σίγουρος πως

116

Αντίο, Καπετάνιε

θα χτυπηθούμε. Μ ας ξ εγ έλ α σ α ν γ ια ν α μας κλείσουν εδώ. Αρχισε κιόλας ν α ξη μ ερ ώ νει. Μ πήκαμε στο χωριό. Ο Αρης σε λίγο φ ώ να ξε τον Τ ζα β έλ α κ ι εμένα και μας έδω­ σε εντολή να πάρουμε μαζί το ύς ά ν τρ ες που θέλουμε και ν ’ αφοπλίσουμε το χω ριό, π ο υ ή ταν β έβ α ιο ς πω ς έκρυβε όπλα. Κι αλήθεια, σε δυ ο-τρ εις ώ ρ ες βρέθηκαν αρκετά όπλα και πυρομαχικά σε μια σ ειρ ά σπίτια, κι ακόμα πιά­ στηκαν ορισμένοι κάτοικοι ω ς ύ π ο π το ι που με εντολή του Άρη οδηγήθηκαν στο σχολείο του χω ριού. Κατά τις 2 με 2.30" μετά από το μεσημέρι κα ι ύστερα από το φαγητό, όταν οι άντρες είχα ν ξαπλώ σ ει εκεί στο σχολειό και γύρω α π ’ αυτό για ανάπαυση, ενώ τρεις-τέσσερις είχαν σταλεί στην Π οταμιά έξω από το χω ριό, όπου βρισκόταν ένας μύλος, γ ια να π ά ρ ο υ ν κάτι όπλα που κρύ­ βονταν εκεί, άρχισαν να μας πυροβολούν α π ό ένα γύρο. Τα πυρά, ομαδικά και με αυτόματα, έρχονταν τόσο α π ’ το απέναντι ύψωμα «Πέντε αδέρφ ια» όσο και από γύρω και από πάνω από το χωριό. Το τμήμα πήρε θέσ εις και απα­ ντούσε στα πυρά. Ο Αρης ξαφ νικά έβγαλε το μαύρο σκού­ φο του, τον έβαλε στον κόρφο του, έδεσε στο κεφάλι το χακί μαντίλι του κι έτρεχε από μετερίζι σε μετερίζι, τρα­ γουδώντας με σιγανή φωνή ένα παλιό τραγουδάκι: «Ρηνάκι, Κατερινάκι...» Σε μια στιγμή με πλησίασε και μου ’δείξε ένα σημείο να ρίξω τροχιοδεικτική σφ αίρα για να δείξω στόχο στο οπλοπολυβόλο, όπω ς κι έγινε. Μ ετά, α ­ φού άφησε εντολή η ομάδα μου να καλύψει την υποχώ ρη­ ση, έτρεξε προς άλλο σημείο. Το τμήμα, υποχωρώντας προς το μέρος της Καλής Κώ­ μης και Ελληνικού, τελικά απαγκιστρώ θηκε με το ηλιοβα­ σίλεμα και με πορεία έφτασε νύχτα και προσ πέρα σ ε το Ελληνικό, ώσπου σταθμέυσε σε έναν αυχένα πάνω από το χωριό αυτό, όπου και πέρασε τη νύχτα. Μ ε το ξημέρω μα, ό τα ν ο ι α χ τ ίδ ες του ή λ ιο υ χ ρ ύ σ ω ν α ν

H rrXrvTata φορά που είδα τον Αρη_________ Π 7

, ηικρινά βουνά προς τη Μ εσοχώ ρα, ξυπνήσαμε και συ­ ρ όμ α σ τε σ’ ένα ξέφω το α νά μ εσ α σε ψηλούς θάμνους. 0 Αρης, όρθιος με τα κυάλια του, κοίταζε ένα γύρο. Κατόniv, γυρίζοντας προς το μέρος που στεκόμουν, σε καμιά δεκαριά μέτρα απόσταση, με φ ώ ναξε, όπως κι άλλες φο­ ρές μετά από περιστατικά σαν το χθεσινό, αστειευόμενος, αλλά και ζητώντας ν ’ α κ ούσει κουβέντες: - Ε, κύριε δη μ οσιογρά φ ε, γιά έλα προς τα ’δώ να μας πεις τις εττυπώσεις σου α π ό τα χθεσινά. Τι είδες εσύ; Πλησίασα χω ρίς ν ’ αστειεύομαι και είπα στον αρχηγό πως, απ ό,τι είδα, νομίζω πως οι άντρες, όλο το τμήμα γενικά, καλά αντιμετώ πισαν την κατάσταση, που, άλλω­ στε, δεν ήταν και δύσκολη. Μ όνο που προστέθηκε κούρα­ ση πάνω στην κούραση και μας περιμένουν πορείες, Ο ^ 9 % χω ρίς ν α σ υ νεχίσ ει τη συζήτηση πάνω στο θέμα αυ­ τό, δίνοντας μου τα κυάλια του, μου είπε:

— Κράτησε το ένα στοιχείο της ομάδας σου και μείνε εδώ. Θα παρατηρείς ολόγυρα όλη την κίνηση και ιδιαίτεQct το μέρος προς το Λιάσκοβο, απ’ όπου ερχόμαστε μετά από τη χθεσινή σύγκρουση. Εγώ με το υπόλοιπο τμήμα θα κινηθώ και θα πάω απέναντι στο χωριό που βλέπεις, στο Κοθώνι (Πολυνέρι). Ό ταν δεις ότι το τμήμα έφτασε και στάθμευσε εκεί, μετά από λίγο να πάρεις τους άντρες σου και να ’ρθεις να μου πεις τι είδες από ’δώ. Κ α ι δ είχ ν ο ν τ α ς μου το απέναντι μας βουνό που υψω­ ν ό τ α ν π ά ν ω α π ό το Κοθώνι, συνέχισε: -

Σ ’ α υ τό εκ εί το βουνό, όποια πέτρα κι αν ρωτήσεις

π ο ιο ς ε ίν α ι ο Αρης, θ α κουνηθεί και θα με δείξει. Τόσο κ α λ ά το ξ έ ρ ω αυτό το μέρος. Εκεί υπάρχουν τρία μονοπά­ τια . Τ ο βρ ά δ υ θ α πάρουμε ένα α π ’ αυτά, κι εκείνοι που

μας ψ ά χ ν ο υ ν θα μας χάσουν. Σ ε λίγ ο το τμήμα συντάχτηκε και πήρε το κατηφορικό μ ο ν ο π ά τ ι π ο υ οδηγούσε προς το ποτάμι και το απέναντι

118

Αντίο, Κ α π ε τ ά ν ιε

χω ριό, το Κ οθώ νι, ενώ εγώ κι ο ι σ ύ ντρ ο φ ο ι του στοιχείου μου μείναμε εκ εί, στο πα ρα τη ρ η τή ρ ιό μας. Κ όντευε μεοη. μέρι. Είδαμε που το τμήμα έφ τ α σ ε π ρ ιν α π ό κάμποση ώρα και βρισκόταν στο Κ οθώ νι. Τ ότε αφ ή σα μ ε κι εμείς τη θέ­ ση εκείνη, και με π ο ρ ε ία κάτω α π ό μεσημεριάτικο ήλιο φτάσαμε κοντά στους ά λλους. Β ρ ή κ α το ν Α ρη που καθό­ ταν σ ’ ένα χαμηλό π εζού λ ι, χω ρίς το σ κ ούφ ο του κι έχο­ ντας βουτηγμένα στο ν ε ρ ό του α υ λα κ ιού, που περνούσε σύρριζα στο πεζούλι, τα γυ μ νά ώ ς τις κνήμες πόδια του. Μ ου έδειξε ν α καθίσω κ οντά του κ α ι π ερ ίμ ενε την ανα­ φ ορά μου. Α νέφ ερ α στον α ρ χη γό ότι το πρώ το που παρα­ τήρησα είναι πως από το μ έρ ος του Λ ιά σ κ οβ ου μας ακο­ λουθεί κατά πόδας συγκροτημένο τμήμα π ου έχει και με­ ταγωγικά ζώα, χωρίς να μ πορέσω ν α εκτιμήσω το μέγε­ θος του. Τ ο δεύτερο που παρατήρησα κ αι μου έκανε εντύ­ πωση είναι πως εδώ, στην π λ α γιά αυτού του βουνού που βρίσκεται πάνω από το χω ριό, σε δ ιά φ ο ρ α σημεία που ε­ ξέχουν, σε «τσισυμάρια», όπω ς τα λέμ ε στη Ρούμελη, βρί­ σκονται άνθρωποι που π α ρ α κ ολουθ ού ν τις κινήσεις μας. Π ρόσεξα, είπα, πως έρχεται ο ένα ς κ αι φ εύ γ ει ο άλλος σα ν ’ αλλάζουν βάρδια στη σκοπιά. Ο Αρης είπε πως πιθανότατα α π ό το Λ ιά σ κ ο β ο έρχε­ ται στο κατόπι μας η δύναμη που μας χτύπησε χ θ ες. Ό σ ο για εδώ πάνω στην πλαγιά, είναι τσ ο π α να ρ α ίο ι, α φ ού στο βουνό αυτό βόσκουν κοπάδια πρόβατα. Κ α ι π ρ ό σ θ εσ ε μισοαστεία: — Εσύ, από την υπηρεσία σου στον ΕΛΑΣ, έμ α θ ες να ’σαι φιλύποπτος. Βλέπεις παντού τον εχθρ ό. Ε γώ σ ο υ λέω, δεν είναι τίποτα. — Δ ε θα ’ταν, του λέω, καλύτερα ν α π ά ε ι μια ο μ ά δ α να κάνει αναγνώριση; — Π ού να στείλεις τώρα εκεί πάνω άντρες που π ο έ π ε ι ν α ξεκουραστούν για νυχτερινή πορεία; Π ή γαινε τώ ρα κι

Η τελευταία φοοά που είδα τον Άρη

119

εσύ να ξεκ ου ρ α σ τείς, ^ιατί μόλις βραδιάσει ξεκινάμε 71α πορεία. Αυτή ήταν η τελευ τα ία φράση που ακόυσα από το στό­ μα του αρ χη γού, κι αυτή ήταν η τελευταία φορά που τον είδα...

Η 7Γ

ψ ϊΜ

αγιδευμένηχαράδρα

Η ΞΥΠΝΗΣΕ ΕΝΑΣ ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΜΟΥ ΟΤΑΝ

h y p ! είχε σουρουπώσει. Ι £ Μ - Σήκω, είμαστε έτοιμοι για π ο ρ εία , μου είπε. Κατέβηκα γρήγορα τις σκάλες του σπιτιού που είχα ξ α ­ πλώσει στο μπαλκόνι του κι έτρεξα στην πλατεία, εκ εί κο­ ντά. Το τμήμα είχε κιόλας συνταχθεί, έτοιμο ν α ξεκινήσει. Αναζήτησα και βρήκα την ομάδα μου. Ρωτώντας για το Θάνο που ήταν ο ομαδάρχης μου, πληροφορήθηκα πω ς το μικρό τραύμα στο έξω μέρος της παλάμης, α π ό τη χθεσινή μάχη, του είχε ανεβάσει πυρετό κι έμεινε πίσω, στην ομ ά ­ δα διοίκησης. Αμέσως το τμήμα κινήθηκε πα ίρνοντα ς το δρόμ ο από Κοθώνι προς Μυρόφυλλο. Στην πορ εία αυτή, εμ π ρ ο σ θ ο ­ φυλακή ήταν η ομάδα του Λευτέρη Χρυσιώτη που είχε π ά ­ ρει κιόλας την απόστασή της. Πρώτη ομ ά δα στο κύριο σώ ­ μα του τμήματος ήταν η ομάδα μου, και πρώ τος επ ικ εφ α ­ λής της βάδιζα εγώ, σε αντικατάσταση του Θ ά νου π ο υ έ-

r Η π ο γ ώ ευ μ ένη χ α ρ ά δ ρ α ________________ 121

νε πίσω με τον Άρη στην ομάδα διοίκησης, η οποία ή-

''αν γεχευταία στο κύριο σώμα. Μ προστά από μένα βάδιlt ο Πελοπίδας, π ου ήταν και στρατιωτικός υπεύθυνος του τμήματος. Βαδίζοντας προς Μυρόφυλλο, στο δρόμο που τότε ήταν μουλαρόδρομος, γιατί στα χω ριά αυτά δεν είχε πατήσει ακόμα ρόδα, εγώ κι ο Π ελοπίδας πιάσαμε την κουβέντα.

0 Πελοπίδας μου είπε πως την ημέρα που πέρασε - ώςτο μεσημέρι, δηλαδή ενώ εγώ ήμουν παρατηρητήριο κι αρ­

γότερα όταν ήρθα στο Κοθώνι και κοιμ ή θη κα - έγιναν μεταβολές στο τμήμα. Ορισμένοι, μου είπε, έφυγαν για τα

χωριά τους. Τα όπλα και τα πυρομαχικά που κουβαλού­ σαμε με ζώα κρύφτηκαν, κι έτσι το τμήμα έγινε πιο ευκί­ νητο. Τώρα, συνέχισε ο Πελοπίδας, δε θα ’χουμε πια καμιά καθυστέρηση. Από αύριο κιόλας πιάνουμε Ευρυτανία. Σή­ μερα μάλιστα ήρθε ένας αχτιδικός που ήταν γνωστός στον αρχηγό και τον πληροφόρησε ότι ο δρόμος προς Μυρόφυλλο, κι ακόμα πιο κάτω, είναι ανοιχτός. Η κουβέντα του Πελοπίδα ακουγόταν στο σκοτάδι γε­ μάτη αισιοδοξία και χαρά που θα γυρίζαμε επιτέλους στη Ρούμελη, στα χώματά μας, όπως έλεγε. Εγώ όμως, παρ’ όλ’ αυτά, δε μπορούσα ν’ απαλλαγώ από τη σκέψη ότι κά­ ποιοι, την ημέρα που πέρασε και το τμήμα βρισκόταν στο Κοθώνι, παρακολουθούσαν από τα ψηλώματα τις κινήσεις του. Κ ι επειδή έμεινα με την εντύπωση ότι ο αρχηγός δεν έδωσε τη σημασία που έπρεπε στην παρατήρησή μου αυ­ τή, λέω στον Πελοπίδα: -

Π α ντελή , πιστεύω ότι απόψ ε θα χτυπηθούμε. Στον

(χρχηγ(5 έχω α ν α φ έ ρ ε ι ότι είδα σήμερα στο βουνό καρα­ ο ύ λ ια π ο υ μας π α ρα κ ολουθούσα ν. Γι’ αυτό βάζω σφαίρα στη θαλάμη κ α ι περιμ ένω ν α μου π εις ποιο είναι το σημείο σύμπτυξης σ ε περίπτωση σύγκρουσης.

Ώ ς εκείνη τη στιγμή, δ εν είχε δ οθεί καθόλου σημείο mned by CamScanner

122

Αντίο, Καπετάνιε

σύμπτυξης. Ο Π ελοπίδας μεταβίβασε την εροπηση με «τηλέφωνο της φάλαγγας» προς τον αρχηγό και οε ήρθε η απάντηση: «Σημείο σύμπτυξης η κορυφή του βου* νου», χωρίς άλλο προσδιορισμό, που σήμαινε ότι ο αρχή, γός θεωρούσε απίθανη την περίπτωση σύγκρουσης. Ηκου. βέντα μας με τον Π ελοπίδα συνεχίστηκε με μικρότερα ή μεγαλύτερα διαλείμματα σιωπής, πάνω σε διάφορα 0έ· ματα. Βαδίσαμε κάμποση ώρα νύχτα. Σε μια στιγμή, όταν το κύριο σώμα μπήκε σε μια μεγάλη χαράδρα, εκδηλώθηκε ξαφνικά επίθεση εναντίον μας με ομαδικά πυρά που έ­ βαλλαν πάνω στο δρόμο και σε προσημασμένα σημεία, εκεί που ήταν αναγκαστική η διάβαση, γιατί ο δρόμος περ­ νούσε ανάμεσα σε βράχους και κάτω έχασκε απότομος γκρεμός. Με τα πρώτα πυρά, το τμήμα αντέδρασε ψύχραιμα με βαθιά σιωπή. Σαν με παράγγελμα, όλοι οι άντρες, χωρίς να βγάλουν τσιμουδιά, άφησαν το δρόμο που βάλλονταν κι έπεσαν άλλοι προς τα πάνω κι άλλοι προς τα κάτω. Βρέ­ θηκα μαζί με τον Πελοπίδα προς το πάνω μέρος από το δρόμο. Ξαπλώσαμε με το πλευρό ανάμεσα σε μεγάλες πέ­ τρες, χωρίς να μιλάμε, με το αφτί τεντωμένο, ενώ οι σφαί­ ρες περνούσαν ξυστά από πάνω μας θερίζοντας το δρόμο. Σε μια στιγμιαία διακοπή των πυρών, ακούσαμε δυνα­ τή ψιθυροκουβέντα που ερχόταν από πάνω μας. Ο Πελο­ πίδας με την άχνα της φωνής του με ρώτησε αν έχω χειρο­ βομβίδα, κι όταν του απάντησα ότι έχω δυο μιλς, μου είπε να προσπαθήσουμε ν ’ ανεβούμε ψηλότερα και να τις ρί­ ξουμε στη φωλιά που ακοΰγονταν οι κουβέντες. Σκαρφα­ λώσαμε κάμποσα μέτρα με προσοχή, πατώντας στις πέτ0εζ> γιατί όπου ακουγόταν θόρυβος αρβυλας αμέσως έ­ πεφταν βλήματα προς το μέρος εκείνο. Ανηφορίζοντας με τον Πελοπίδα, φτάσαμε σ’ ένα σημείο όπου δε μπορούσα-

Η π ά γ ιό ε υ μ ε ν ή χ α ρ ά δ ρ α

123

με ν ’ α ν ε β ο ύ μ ε ά λ λ ο για τί μ π ρ ο σ τά μ α ς ορθω νόταν βράχος. Σ ταματήσαμε ε κ ε ί κ α ι π ε ρ ιμ έ ν α μ ε ακίνητοι για λίγα λε­ πτά, ό τα ν έ φ τ α σ α ν σ τ ’ α φ τιά μου σ ιγ α ν έ ς φ ω νές αντρίόν της ο μ ά δ α ς μ ου π ο υ ο έ ν α ς κ α λ ο ΰ σ ε το ν άλλο. Τότε λέω στον Π ε λ ο π ίδ α , π ά ν τ α σ ε τ ό ν ο π ο υ μόλις ακουγόταν: — Ε γώ , Π α ντ ελ ή , κ α τεβ α ίνιυ π ρ ο ς τα κάτω για να συ­ γκεντρώ σω τη ν ο μ ά δ α μ ου . Έ χ ο υ ν σκ ορ π ίσ ει και πρέπει ν α τους μ α ζέψ ω . — Σ ω στά, λ έ ε ι ο Π ε λ ο π ίδ α ς κ αι συ νεχίζει: Ν α τους συ­ γκ εντρ ώ σ εις κ α ι ν α π ρ ο σ π α θ ή σ ε ις ν α π ερ ά σ ετε πέρα από την άκρη της χ α ρ ά δ ρ α ς . 'Ο ταν π ερ ά σ ετε, κοίταξε αμέσως να χτυ π η θ εί η φ ω λ ιά π ο υ είνα ι εδώ , π ά νω α π ό τα κεφάλια μας. Α υτές ή τα ν ο ι τ ελ ευ τ α ίες λ έ ξ ε ις που άκουγα κι αυτή ήταν η τελ ευ τα ία δια τα γή π ο υ έπ α ιρ να από τον αλησμό­ νητο αγω νιστή κ α ι φ ίλ ο μ ου Π ελοπ ίδ α . Τ ο ν ά φ η σ α ε κ εί γ α ντ ζω μ ένο στο β ρ ά χο και κατηφόρι­ σα με π ρ ο σ ο χ ή μ έσ α στη σ ά ρ α , όπ ου με υπομονή βρήκα τους ά ντ ρ ες της ο μ ά δ α ς μου κ αι, προχω ρώ ντας έξω και παράλληλα π ρ ο ς το δ ρ ό μ ο , φ τά σα με πολύ κοντά στο βαλ­ λόμενο, π ρ ο σ η μ α σ μ έ ν ο ση μ είο, και ένα ς-ένα ς με άλμα α ­ νά μ εσ α στα διαστήματα π ου κ όβ οντα ν τα πυρά, περά σα­ με έξω α π ά τ η ν άκρη εκ είνη ς της παγιδευμένης χαράδρας. Η στιγμή π ου π ε ρ ίμ ε ν α ν ’ α κ ούσ ω το βρόντημα που κάνει το πέσιμο της δ εσ μ ίδ α ς ότα ν α δ ειά ζει, για να περάσω με άλμα το β α λ λ ό μ ενο σ η μ είο, μου φ ά νηκ ε αιώ νας. Π αρακο­ λουθούσ α έ ν α -έ ν α τα βλήματα π ου χτυπούσαν δίπλα μου στο βρ ά χο κ ι ύ σ τερ α έπ εφ τα ν σ α ν α να μ μ ένα κάρβουνα στο χώ μα, γ ια ν α σ β ή σ ο υ ν σ ε λίγα δευτερόλεπτα. Μόλις π έρα σα α π ό κει, χω ρ ίς ν α χά σω ούτε στιγμή φώ ναξα το Θωμά, που με το ο π λ ο π ο λ υ β ό λ ο του εξουδετέρω σε τη φω­ λιά που έβα λλε π ρ ο ς το μ έρ ο ς μας και στο δρόμο, και τότε απλώθηκε β ο υ β α μ ά ρ α στη χα ρ ά δ ρ α . Σε λίγο άρχισαν να

124

Α ντίο, Κ α π ε τ ά ν ιε

περνούν προς το μέρος μας κι άλλοι αντάρτες κι ανάμεσα τονς οι διμοιρίτες Νεοτορας και Γερίκης, ώ σπου , μέσα σε μίση ώρα περίπου , παρόλο πον έπ εφ τα ν ακόμα α ρ α ιο ί πυ­ ροβολισμοί στη χαράδρα , είχαμε σ υγκ εντρ ω θ εί στο ση­ μείο εκείνο , δηλαδη' στην έξοδο της χα ρ ά δ ρ α ς , περίπου σαρανταπέντε άντρες.

Το

φαναράκι του 'Αρη ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΑΝ ΑΛΑΜΠΕΣ ΜΙΑΣ ΣΒΗΣΜΕΝΗΣ ΕΛΠΙΔΑΣ

7 * 1 Ν ε ΣΤΟΡΑΣ, ΧΩΡΙΣ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗ, ΕΣΤΕΙΛΕ ΣΥΝΔΕΣΜΟ ΠΡΟΣ

Κ Ρ Ι τ α π ίσ ω , με την εντολή ν α συναντήσει τον αρχηγό κ α ι ν α τ ο ν π λ η ρ ο φ ο ρ ή σ ει ότι ο δρόμος άνοιξε και ν α π ρ ο χ ω ρ ή σ ε ι, α υ τό ς κ α ι ό σ ο ι ήταν κοντά του, ελεύθερα π ρ ο ς το μ έ ρ ο ς μ α ς. Στη σ υ νέχεια , ο Νέστορας διέταξε ό­ λ ο υ ς ε μ ά ς ν α π ιά σ ο υ μ ε θ έσ εις για κάθε ενδεχόμενο και ν α π ε ρ ιμ έ ν ο υ μ ε . Π έ ρ α σ ε έτσι πολλή ώρα και δε φαινόταν κ α μ ιά κ ίνηση - ο ύ τε ο σ ύ νδ εσ μ ος γύρισε πίσω. Τότε ο Νέ­ σ τ ο ρ α ς έ σ τ ε ιλ ε κ α ι δ εύ τερ ο σύνδεσμο με την (δια εντολή, π ρ ο σ θ έ τ ο ν τ α ς ότι ό π ο ιο υ ς άλλους δικούς μας συναντήσει π η γ α ίν ο ν τ α ς ν α β ρ ει τον αρχηγό, να τους λέει να πάρουν τ ο δ ρ ό μ ο π ρ ο ς τη μ ερ ιά μας, διότι ο κλοιός έσπασε από το μ έ ρ ο ς α υ τ ό ό π ο υ βρισκόμαστε εμείς. Ό μ ω ς ο ι ώ ρ ες π ερ νού σ α ν και πλησίαζε να ξημερώσει, χ ω ρ ίς κ α μ ιά κίνηση α π ό τον αρχηγό. Ούτε ο δεύτερος σύν­ δ ε σ μ ο ς γ ύ ρ ισ ε πίσω. Τότε, σε μια στιγμή, φάνηκε κάτω σ το β ά θ ο ς του γκρεμού, κοντά στο ποτάμι, ένα μικρό φως

126

Α ν τ ί ο , Κ α π ε τ ά ν ιε

σ α ν α να μ μ ένο τ σ ιγ ά ρ ο π ο υ έ μ ο ια ζ ε με το φαναράκι-δυνα μ ό π ου είχε ο Α ρ η ς κ α ι το χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ σ ε για να κάνει σήματα τη νύχτα» Ε ίπ α σ του ς Ν έ σ τ ο ρ α κ α ι Γερίκη πως εί­ μαι β έ β α ιο ς άτι το φ ω τά κ ι α υ τό ε ίν α ι του α ρ χη γού , και μ’ αυτό ζη τά ει ν α σ υ γ κ ε ν τ ρ ω θ ο ύ μ ε σ το μ έ ρ ο ς εκ είνο . Ο ιΝ έσ τορ α ς κ αι Γ έρικη ς σ υ ζή τη σ α ν μ ετ α ξύ το υ ς κ α ι η απόφαση του ς ή τα ν π ω ς, κ α ι α ν α κ ό μ α ο α ρ χ η γ ό ς βρ ισ κ ότα ν με βε­ βαιότητα ε κ ε ί π ο υ φ α ιν ό τ α ν το φ ω ς α υ τό , π ά λ ι δ εν ήταν δ υ να τό ν ν α κ ινη θ ο ύ μ ε π ρ ο ς τ ο σ η μ ε ίο ε κ ε ίν ο για τί μας ε­ μ π ό δ ιζε ο α π ό τ ο μ ο ς γ κ ρ ε μ ό ς π ο υ β ρ ισ κ ό τ α ν α νά μ εσ α μας. ΓΓ α υτό κ α τ έλ η ξ α ν στη ν α π ό φ α σ η ν α σ υ ν ε χ ίσ ο υ μ ε το δρό­ μ ο π ρ ο ς Μ υ ρ ό φ υ λ λ ο , π ο υ ή τα ν κ α ι ο π ρ ο ο ρ ισ μ ό ς της πο­ ρ ε ία ς μας, με τη σ κ έψ η ότι, α ν ο α ρ χ η γ ό ς ή τα ν εκ εί που φ ά νη κ ε το φω ς, α ν α γ κ α σ τ ικ ά π ρ ο ς τ ο ίδ ιο μ έ ρ ο ς θα κινηθεί κι έτσι θ α σ υ να ντ η θ ο ύ μ ε π λ η σ ιά ζ ο ν τ α ς σ το Μ υρόφ υλλο.

Η σκέψη αυτή ήταν λογική, αφ ού ο δρόμος που θα πο­ ρευόταν π ρος Μ υρόφυλλο η δύναμη τω ν σαρανταπέντε άντρων ήταν παράλληλος π ρ ο ς την π ο ρ ε ία που αναγκα­ στικά —όπω ς υ π ο λ ό γιζα ν — Θ’ ακολουθούσ ε ο Άρης, α­ φού ήταν παράλληλος κ α ι π ρ ο ς το ποτάμι. Δ εν υπολόγι­ σαν καθόλου την περίπτω ση ν α έ χ ε ι π ε ρ ά σ ε ι ο Ά ρης το ποτάμι εκεί, στο σημείο που φ ά νη κ ε το φω ς. Κ α ι πρα γμα ­ τικά, ήταν απρόβλεπτη η π ερ ίπ τω σ η ν ’ α π ο φ α σ ίσ ε ι κανείς ν α π ερ ά σ ει το ν Α χελώ ο στο σ κ οτά δι. Κ ι όμω ς, αυτό έγινε. Το μ έρ ο ς αυτό του τμήματος τω ν σ α ρ α ν τα π έν τε π ερ ί­ που άντρω ν, π ου ήταν κ α ι η κ υ ρ ία δύναμ η του τμήματος, με διοίκηση π ια το υ ς Ν έσ το ρ α κ α ι Γ ερ ίκ η , π ρ ιν α κόμ α ξη. μ ερώ σ ει συντάχτηκε κα ι, με κ ά θ ε π ρ ο φ ύ λ α ξ η γ ια τυχόν νέο χτύπημα, π ή ρ ε το δ ρ ό μ ο π ρ ο ς Μ υ ρ ό φ υ λ λ ο , στο οποίο κα ι πλησίασε μόλις ά ρ χ ισ ε ν α ξ η μ ερ ώ ν ει. Ε κ ε ί α π ο φ α σ ίστηκε να π ερ ά σ ο υ μ ε το π ο τ ά μ ι π ρ ο ς το μ έ ρ ο ς τη ς Μ εσούντας. Ε π ειδ ή , όμω ς, το π έ ρ α σ μ α α π ό το π λ η σ ιέο τερ ο γεφ ύ ρ ι έ π ρ ε π ε να α π ο φ ε υ χ θ ε ί γ ια τ ί θ ε ω ρ ή θ η κ ε π ο λ ύ π ιθ α -

Το φαναράκι του Αρη

127

νό να έχει π ια σ τεί το γ ε φ ύ ρ ι α π ό το ν εχ θ ρ ό , κρίθηκε σκό­ πιμο και π ρ ο τιμ ό τερ ο ν α π ε ρ ά σ ο υ μ ε το ποτάμι δ ια β α ίνο­ ντας μέσα στο ν ε ρ ό . Γ ι’ α υτό ή τα ν α νά γκ η ν α βρούμε κά­ ποιο π έρα σ μ α , κ ά π ο ιο ν π ό ρ ο , έ ν α μ έρ ο ς δηλαδή που θα περνούσαμε το π ο τά μ ι με κ ά π ο ια σ ιγ ο υ ρ ιά γ ια ν α μην πνι­ γεί και κ α ν έν α ς α π ό εμ ά ς. Την ώ ρα π ο υ σ υ ζη το ύ ντα ν αυτά , ενου είχαμ ε σταματή­ σει σε κ ά π ο ια α π όσ τα σ η α π ό το α κ ρ ινό σπίτι του Μ υρόφυλλου, φ ά νη κ ε έ ν α ς ά ντ ρ α ς ν α β γ α ίνει α π ’ το σπίτι του. Αμέσως έτρ εξε έ ν α ς α ντά ρ τη ς κ ι οδή γη σε τον άνθρω πο αυτόν κ οντά μας, ό π ο υ ο Ν έσ τ ο ρ α ς του ζήτησε να μας ο ­ δηγήσει ν α βρ ού μ ε π ό ρ ο ν α π ε ρ ά σ ο υ μ ε το ποτάμι. Ο ά ν­ θρωπος μας υ π έ δ ε ιξ ε έ ν α σ η μ είο π ου το ποτάμι άνοιγε κάπως, αλλά φ ά νη κ ε σκεφ τικός κ α ι μας επ έσ ιη σ ε την προ­ σοχή γιατί το ποτά μ ι είχε π ο λ ύ ν ε ρ ό π ου , όπω ς κυλούσε με ταχύτητα και θ ο λ ό όντα ς α π ό τις β ρ ο χές που είχαν πέσει την περασμένη νύ χ τ α στα μέρη π ρ ο ς τις πη γές του, φάντα­ ζε φ οβερό, έν α κομμάτι τρικυμισμένης θάλασσας. Π αρ’ όλ’ αυτά, διαταχθήκαμε ν α π ερ ά σ ο υ μ ε μπαίνοντας ανά τριάδες στο ν ε ρ ό . Ο ι πρώ τοι π ου θα έβ γα ινα ν απέναντι έπρεπε αμ έσω ς ν α π ιά σ ο υ ν θ έσ εις γ ια υποστήριξη των υ­ πολοίπων που β ρ ίσ κ οντα ν στο ποτάμι ή δεν είχαν ακόμη μπει στο ν ερ ό , όπω ς α ντίσ τοιχα θ α έκ α να ν αυτοί που έμε­ ναν στην α π ό ’δώ όχθη . Οι Ν έστορ α ς-Γ ερίκ η ς π ίσ τευ α ν πω ς, περνώ ντας το π ο ­ τάμι, εξα σ φ α λίζοντα ν α π ό επ ίθεσ η της δύναμης που έστη­ σε τη νυχτερινή εν έ δ ρ α , ενώ α ν κ αθυστερούσαν στο μέ­ ρος εκείνο θ εω ρ ο ύ σ α ν βέβα ιη κ α ι επικείμενη από στιγμή σε στιγμή ν έ α επ ίθεσ η . Ε γώ , όταν είδ α τις πρώτες τριάδες να μπαίνουν στο ποτάμι κ α ι το ν ε ρ ό ν α φ τάνει στο στήθος τους, δίστασα κ ι είπ α , αντί ν α πνιγώ στα σίγουρα στο π ο­ τάμι, καλύτερα ν α πιά σω έ ν α μετερίζι εκ εί κι ό,τι γίνει ας γίνει. Α λλά ο ι σ ύ ντρ οφ οι κ α ι φ ίλοι μου, ο αξέχαστος Θω-

128

Α ν τ ίο , Κ α π ε τ ά ν ιε

μάς Χ ασάπης α πό την Ο μβριακή Δ ο μ ο κ ο ύ κι ο Νίκος Τσι τσίας από τη Σ π ερ χειά δ α , που ήμαστε μ α ζί σ ’ όλη την ρεία από τη Ρούμελη ώς τα α λ β α νικ ά σ ύ νορ α , δε μ’ άφη­ σαν και σχηματίσαμε την τριάδα μας, ο Θ ω μάς μπροστά, εγώ, ο πιο μικρόσωμος, στη μέση κι ο Ν ίκος τρίτος, και μπήκαμε με τις τελευταίες τρ ιά δες στο ποτάμι. Και τ<ύρα, όταν θυμάμαι αυτό το περιστατικό και μου ’ρχεται στο μυα­ λό η εικόνα του Α χελώ ου με το θολό ν ε ρ ό ν α με φτάνει, ορισμε'νες φορές, στο λαιμό, ενώ στα π ό δ ια που έπρεπε ν α τα σέρνω , χωρίς να ξεκολλώ α π ’ την κοίτη, βαδίζοντας, αισθανόμουν δυνατά τα χτυπήματα α π ό τις πέτρες που τις παράσερνε το ρεύμα του νερ ο ύ , με π ιά νει ίλιγγος. Και δεν είναι λίγες οι φ ορές που την εικ όνα αυτή τη βλέπω στον ύπνο μου σαν εφιάλτη. "Οταν φτάσαμε στην άλλη όχθη και βγήκαμε στάζοντας νερά, ένιω σα σ α ν α ξανα γεννή θη κ α . Ό λη η δύναμη των σαρανταπέντε αντρώ ν π ερά σ α μ ε το ποτάμι προς τη Μ εσούντα, π α ίρ νοντα ς πά ντα τα μέτρα μας για αντιμετώπιση νέα ς επίθεσης. Η διοίκηση Ν έστορα-Γερίκη μέτρησε τη δύναμη και διαπίστω σε πω ς όλοι οι άντρες που πέρασαν την ενέδρ α π ρ ος το μ έρ ος μας, προς το Μ υρόφυλλο, ήταν εκεί. Κατόπιν πήραμε το ν α νή φ ορ ο και μπήκαμε μέσα σε δάσος από έλατα, ενώ είχε π ια ξ η ­ μερώσει η 16.6.45 κι ο ήλιος φώτιζε τις γύρω κ ο ρ φ ές. Στα­ ματήσαμε σ’ ένα μέρος ανάμεσα στα έλατα κ αι π ε ρ ιμ έ ν α ­ με ανήσυχοι να έρθουμε σ’ επαφή με τον α ρ χη γό κ α ι τους υπόλοιπους συντρόφους. Η ώρα περνούσε. Γύρω μας, όπως υψωνόταν το ελατόδασος, α κ ο ύ γο ντα ν αραιοί πυροβολισμοί που έμοιαζαν άσκοποι. Στην α π έ ν α ­ ντι μας πλαγιά, που τη χά ρ α ζε ο δρόμος α π ό Κ οθώ νι π ρ ο ς Μ υρόφυλλο, δε φαινόταν ακόμα καμιά κίνηση, α λλά κ ο ­ ντά στο μεσημέρι το μέρος αυτό το έπιασε συγκροτημένο τμήμα, που στάθηκε πάνω στο δρόμο, λες και στάθμευσε

Το φαναοάχι τον Άρη

129

εν.εί απέναντι μας σα να γνώ ριζε τη θέση μας, μην προχω­ ρώντας ούλο προς το Μ υρόφυλλο. Κατά τις 2 το μεσημέρι, στο σημείο που βρισκόμαστε ήρθε και μας βρήκε ο Καράίσκάκης. Ό π ω ς είπε, ξεκόπηκε μόνος του κατά τη νυχτερινή ενέδρα και πέρασε το πο­ τάμι από τη γέφυρα του Τετρακόμου, που δεν είχε πια­ στεί. Όπως μπόρεσε ν α καταλάβει στην πορεία του προς το μέρος μας, ο αρχηγός, με λίγους ακόμα, πρέπει να βρί­ σκεται στο από δοΐθε, δηλαδή προς τη μεριά μας, μέρος του ποταμού, αλλά ακόμα αριστερότερα, απ’ ό,τι εμείς, από το χωριό Μ εσούντα, και πιο συγκεκριμένα πίσω από ένα αντέρεισμα που κατέβαινε από πάνω κι έφτανε ώς το ποτάμι και ήταν πολύ απόκρημνο και, το κυριότερο, ήταν κατειλημμένο από τον εχθρό. Έτσι, σύμφωνα και με τις πληροφορίες του Καραϊσκάκη, η επικοινωνία μας με τον αρχηγό ήταν πολύ δύσκολη. Κι ενώ οι Νέστορας και Γερίκης συζητούσαν ακόμα με τον Καραϊσκάκη πώς να βρουν τρόπο να επικοινωνήσουν με τον αρχηγό, κατά τις 4 με 4.30' το απόγευμα ήρθαν και μας βρήκαν οι Γιώργος και Ηλίας Τσιουμάνης από τη Μεσούντα, πατέρας και γιος. Ο γιος, ο Ηλίας, ήταν αντάρτης στον ΕΛΑΣ και είχε γίνει αξιωματικός της σχολής του ΕΛΑΣ που λειτούργησε στη Ρεντίνα. Είχε υπηρετήσει στο Γενι­ κό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ και είχε γνωρίσει τον Άρη από κοντά. Ο πατέρας του Γιώργος Τσιουμάνης ήταν στέλεχος της τοπικής εαμικής οργάνωσης. Ό τ α ν αυτοί μας συνάντησαν, ο Ηλίας γνωρίστηκε με τον Κ αραϊσκάκη κι αμέσως άρχισαν συζητήσεις με τους Ν έσ τορ α και Γερίκη. Στην αρχή, οι συναγωνιστές αυτοί μας πληροφόρησαν πως ο εχθρός γνωρίζει τη θέση μας κι α ς είμαστε καλυμμένοι στο δάσος. Το ότι δεν επιχειρούν ακόμη επίθεση εναντίον μας, είναι άλλο ζήτημα. Πιθανόν, είπαν, ν α θέλουν να στενέψουν ακόμα τον κλοιό γύρω μας.

130

Αντίο, Καπετάνιε

Μ ας πληροφόρησαν ακόμα πω ς, α π ένα ντι μας, το δρόμο μεταξύ Μ υρόφυλλου-Κ οθω νιού τον κρατούσε μονάδα της Εθνοφυλακής, ενώ την κορυφή της δασω μένης πλαγιάς και το αντέρεισμα π ου μας χώ ριζε α π ό το μέρος που —και αυτοί το π ίσ τευ α ν— βρισκόταν ο α ρχη γός, τα κρατούσαν ομάδες των Β όιδα ρ ου-Μ όκ κ α κ α ι άλλω ν που, όπως έλεγε ο πατέρας Τ σιουμάνης, σ φ ά ζα ν κ α ι ψ ή να ν το κοπάδι τους και πάσκιζαν ν α π ιά σ ο υ ν κι α υτούς ν α τους σκοτο5σουν. Στη σ υ νέχεια , ο Η λίας είπ ε πω ς θ έλ ει να πάει να βρει τον αρχηγό, πω ς ξ έρ ε ι π ερ ά σ μ α τα π ου θα φτάσει ώς εκεί χω ρίς να τον π ά ρ ο υ ν είδηση. Έ τ σ ι, οι Νέστορας-Γερίκης, συμφω νώ ντας με τη γνά>μη κ α ι τη σκέψ η των συναγωνι­ στών Γιώργου και Η λία Τ σ ιου μ ά νη , π ή ρ α ν την απόφαση; ο πατέρας να οδη γή σει τη δύναμη τω ν σαρανταπέντε αντρών, α π ό δ ρ ομ ο λ ό γιο π ο υ α υ τός γνώ ρ ιζε, ν α βγει από τον κ λοιό π ρ οσ εχτικ ά , ώ στε, α ν ε ίν α ι δυνα τόν, να μην την αντιληφ θεί ο εχ θ ρ ό ς, κ α ι ο γ ιο ς , ο Η λ ία ς, αφού θα βρει τον α ρ χη γό, ν α ο δ η γή σ ει α υ τό ν κ α ι του ς άλλους μαζί προς το μ έρ ος μας, α κ ο λ ο υ θ ώ ντα ς το δ ρ ο μ ο λ ό γ ιο που του είπε ο π α τέρ α ς του γ ια ν α μ α ς σ υ ν α ν τ ή σ ει έξω α π ό τον κλοιό. Ν α π ει στον Ά ρ η ότι, στην κ ίνη σ η τ ο υ π ρ ο ς το μέρος μας, α ν α κ ο ύ σ ει σ ύ γκ ρ ου σ η ν α π ρ ο χ ω ρ ή σ ε ι με όσ ου ς έχει μαζί του ά φ ο β α , γ νω ρ ίζο ντ α ς ότι κ ινείτα ι οπα νώ τα μας. Αν πάλι δ εν α κ ο ύ σ ει κ α μ ιά κ ίνη σ η , τότε ν α ξ έ ρ ε ι πω ς εμείς, βγαί­ νο ντα ς χω ρ ίς σ ύ γ κ ρ ο υ σ η α π ό τ ο ν κ λ ο ιό , θ α πιάσουμε θέ­ σ εις και θ α π ε ρ ιμ έ ν ο υ μ ε , ώ σ τ ε, α ν ο ε χ θ ρ ό ς αντιληφθεί την κίνηση τ ο υ ς κ α ι τ ο υ ς χ τ υ π ή σ ε ι, ε μ ε ίς θ α χτυπήσουμε τον εχ θ ρ ό κ ι έτσι ο κ λ ο ιό ς θ α σ π ά σ ε ι εύ κ ο λ α .

Μετά από τη συνεννόηση αυτή, ο Η λίας Τσιουμάνης έφυγε αμέσως π η γα ίνο ντα ς ν α συναντήσει τον Άρη, και η διοίκηση της δύναμης τω ν σ α ρ α ντα π έντε, δηλαδή οι Νέστορας και Γέρικης, μέτρησαν κ α ι συνέταξαν τη δύναμη αυτή και μας π ροετοίμ α σ α ν γ ια το εγχείρη μ α της απαγκί*

To (favaQOKt τον Άρη .

2 ,

131

„rir,.ε ή νω ρ ίς σ ύ γ κ ρ ο υ σ η , τ ο ν ίζ ο ν τ α ς μ α ς την

''να είμαστε π ο λ ύ π ρ ο σ ε χ τ ικ ο ί - μ π ο ρ ε ί ν α χρεια-

στεί και να ξυ π ο λ υ θ ο ύ μ ε α κ ό μ η - , γ ια τ ί σ υ μ φ έ ρ ο μας ε ί­ ναι να βγούμε α π ’ τ ο ν κ λ ο ιό χ ω ρ ίς ν α μ α ς κ α τα λ ά β ο υ ν. Έτσι, μας είπ α ν, κ ά ν ο υ μ ε τη σ υ νά ντ η σ η μ α ς με το ν α ρ χή γό και τους ά λλου ς σ υ ν τ ρ ό φ ο υ ς π ιο α σ φ α λ ή κ α ι π ιο α κ ίν­ δυνη. Χ ρειάστηκε ν α π ε ρ ιμ έ ν ο υ μ ε κ ά μ π ο σ η ώ ρ α έτοιμοι για ξεκίνημα, ώ σπ ου ν α π έ σ ε ι η μ έρ α . Σ το μ εταξύ, σ υ ν εχ ίζο ­ νταν γύρα) μας ο ι α ρ α ιο ί, ά σ κ ο π ο ι π υ ρ οβ ολισ μ οί. Μ όνο λίγα λεπτά π ρ ιν ξ ε κ ιν ή σ ο υ μ ε , α κ ού σ τη κ α ν π ρ ο ς το μέρος πίσω α π ό το α ν τ έρ ε ισ μ α π ου μα ς χ ώ ρ ιζε α π ό το ν τόπ ο που βρισκόταν ο Α ρ η ς, π υ κ ν ό τ ερ α π υ ρ ά κ α ι μια-δυο εκρήξεις. Σ αυτό δε δ ό θ η κ ε ιδια ίτερη σ η μ α σ ία α π ό κ α νένα . Α λλω ­ στε, την π ρ ο σ ο χ ή μ α ς ε ίχ ε α π ο ρ ρ ο φ ή σ ει η προετοιμ α σία για το ξ εκ ίν η μ ά μ α ς π ο υ έ γ ιν ε σ ε λίγο. Α φ ή σ α μ ε τη θ έσ η π ο υ λη μ ερ ιά σ α μ ε, πα ίρνοντας όλα τα μ έτρ α π ρ ο φ ύ λ α ξ η ς κ α ι α κ ο λ ο υ θ ώ ντ α ς τον π α τέρ α Τ σιουμ ά νη , π ο υ μας ο δ η γ ο ύ σ ε α π ό χα ρ ά δ ρ α σε χα ράδρα με πυκ νή βλάστηση, ενώ στο μεταξύ έπεφτε και μας τύλι­ γ ε π ρ ο σ τ α τ ευ τ ικ ά π υ κ ν ό σκοτάδι. Ο πα τέρας Γιώργος Τ σ ιο υ μ ά νη ς α π ο δ είχτη κ ε άριστος οδηγός. Οδήγησε όλους εμ ά ς το υ ς σ α ρ α ντ α π έντ ε αντάρτες κ αι περάσαμε σ ’ ένα ση μ είο τ ό σ ο κ ο ντά σ ε σκ οπούς του εχθρικού κλοιού, που α κ ο ύ γ α μ ε τις μ εταξύ τους κουβέντες. Ό τ α ν β γή κ α μ ε έξω α π ό τον κλοιό, πήραμε μια μικρή α π ό σ τα σ η , βρ ή κ α μ ε κατάλληλο μέρος κι εκεί σταματήσα­ με κ α ι π ιά σ α μ ε θ έσ εις με τα όπλα μας στραμμένα πίσω, π ρ ο ς τ ο ν κ λοιό. Στη θέσ η αυτή π εριμ ένα μ ε ώ ρες ολόκληρες να έρθει ο Α ρ η ς με του ς άλλους, οδηγούμενους από τον Η λία Τσιουμάνη* α λ λά μάταια. Δ ε φάνηκε κανένας. Ό τ α ν πλησίασε το ξημέρω μα , οι επικεφαλής της δύναμης έκριναν πως έ-

132

Αντίο, Κ α π ε τ ά ν ιε

πρεπε, για λόγους ασφάλειας, να μετακινηθούμε από το με'ρος αυτό. Ξεκινήσαμε με βαριά καρδιά, ανήσυχοι και γεμάτοι απορία για την αποτυχία της συνάντησής μας με τον Αρη και τους άλλους συντρόφους μας. Τα ίδια αισθή­ ματα μαζί με την αγωνία για την τύχη του γιου του είχε κι ο Γιώργος Τσιουμάνης, που μας άφησε στο μέρος αυτό για να γυρίσει πίσω προς το χωριό του.

«Σ κότω σε μ ε ν α μ η ν πέσω σ τα χ έρ ια τους»

ΠΟΡΕΙΑ ΜΑΣ ΠΗΡΕ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΠΡΟΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑ, ΓΝΩ-

ρ ί ζ ο ν τ α ς π ω ς ο Α ρ η ς γ ι α ε κ ε ί ο δ η γ ο ύ σ ε το τμήμα κ α ι π ι σ τ ε ύ ο ν τ α ς ό τ ι κ ά π ο υ — ό χ ι π ο λ ύ μ α κ ρ ιά — θ α σ υ ν α ν τ η θ ο ύ μ ε μ α ζ ί τ ο υ . Μ ε σ τ ό χ ο ν* α π α γ κ ισ τ ρ ω θ ο ύ μ ε ο ­ ρ ισ τ ικ ά α π ’ τ ο ν κ λ ο ι ό τ η ς Μ ε σ ο υ ν τ α ς κ α ι ν α χ ά σ ε ι ο εχ θ ρ ό ς τ α ίχ ν η μ α ς , ο ι Ν έ σ τ ο ρ α ς -Γ ε ρ ίκ η ς ο δ ή γ η σ α ν τη δύναμη των σ α ρ α ν τ α π έ ν τ ε ά ν τ ρ ω ν σ ’ έ ν α β ο υ ν ό -ψηλό π ο υ νομ ίζω π ω ς α ν ή κ ε ι σ τ α β ο υ ν ά τ ο υ Β ά λ τ ο υ , αςρου, για ν α ξεδ ιψ ά σ ου μ ε, β ά ζ α μ ε σ τ ο σ τ ό μ α κ ο μ μ ά τ ια π α γ ω μ έ ν ο χ ιό ν ι π ο υ βρίσκα­ μ ε σ ε λ α κ κ ο ύ β ε ς μ ε ς σ τις χ α ρ ά δ ρ ε ς του βουνου. Σ τ α υ ψ ώ μ α τ α α υ τ ά π ε ρ ά σ α μ ε τη νύχτα της 17 π ρ ος 18 Ι ο ύ ν η τ ο υ 1 9 4 5 . Κ α ι, β έβ α ια , α γ νο ο ύ σ α μ ε ολότελα αυτό π ο υ ε ί χ ε σ υ μ β ε ί σ τ ο ν Ά ρ η κ α ι τους υπόλοιπους. Την άλλη μ έ ρ α , 1 8 .6 .4 5 , π ο ρ ευ τή κ α μ ε μ έσ α στις πλαγιές του βουνου π ο υ ή τ α ν σ κ ε π α σ μ έ ν ε ς με έλατα και αργά το απόγευμα π λ η σ ι ά σ α μ ε τη γ έ φ υ ρ α του Α χελώ ου στο Αυλάκι, με σκο­ π ό ν α δ ια β ο έ μ ε το ποτάμι μπαίνοντας στην Ευρυτανία.

134

Αντίοf Καπετάνιε

Π ριν ακόμα κατεβούμε την π λα γιά , ακούσαμε στο α­ πέναντι μας μέρος πυροβολισμ ούς, Στην αρχή αισιόδοξη* σαμε, πιστεύοντας ότι ε κ ε ί είνα ι ο αρχηγός με τους άλ­ λους, και οι π υροβολισ μ οί ήταν σήμα τους ότι μας είδαν και μας π ερ ιμ ένουν. Σ ιγ ά -σ ιγ ά όμως, την αισιοδοξία δια­ δέχτηκε η αμ φ ιβολία , γ ι' αυτό διαταχθήκαμε να προχω­ ρήσουμε π ρος τη γ έ φ υ ρ α π α ίρ νο ντα ς όλα τα μέτρα για την κατάληψή της. 'Ο ταν π ερ ά σ α μ ε τη γ έ φ υ ρ α κ α ι προχωρήσαμε σ’ έναν κοντινό συνοικισμό, μας υπ οδέχτη κ α ν με πυροβολισμούς κ α ι ξεδιπ λώ θη κ ε μάχη που κράτησε ώς το σούρουπο. Εκεί είχαμε ένα νεκρό νεολαίο, τον Αντώνη, από ένα χωριά των Τ ρικάλω ν. Η μάχη σταμάτησε τη νύχτα, όταν καταλάβαμε ένα ύψ ω μα κ α ι ταμ πουρω θή καμ ε εκεί, αγρυπνώντας και με το χέρ ι στη σκανδάλη. Κ αταλάβαμε βέβαια ότι οι πυρο­ βολισμοί που ακούσαμε το α π όγευμ α ήταν σινιάλα μεταξύ τω ν δ ια φ ό ρ ω ν εχθρικώ ν μας ομάδω ν να συγκλίνουν προς το μέρος της γ έφ υ ρ α ς γ ια ν α μας χτυπήσουν. Τώρα είχαμε γνώ ση π ω ς είμαστε κυκλω μένοι κ ι ότι μόνο με μάχη θ’ α­ παγκιστρωθούμε. Ό π ω ς προβλέπαμε, το πρωί άρχισαν σπο­ ρ α δ ικ ές επιθέσεις, εναντίον μας, που τις αντιμετωπίσαμε. Κ οντά στο μεσημέρι αποφ άσισαν όλοι οι σύντροφοί μας που ήταν από τα χω ρ ιά τω ν Τ ρικάλω ν, με επικεφαλής τον Γέρικη, ν α κα τευθυνθούν π ρ ο ς την περιοχή τους, ενώ οι υ π ό λο ιπ ο ι δεκα π έντε π ερ ίπ ο υ με το Ν έστορα επικεφαλής μείναμε εκ εί με π ρόθεσ η ν α περάσ ουμε νοτιότερα προς τη Ρούμελη, διατη ρώ ντας π ά ντα την πεποίθηση ότι κάπου θα συναντηθούμε με τον Ά ρη. Δ εν π έρ α σ ε πολλή ώ ρ α μετά από τον αποχωρισμό μας κ α ι άρχισ ε μια σ φ οδρή επ ίθεσ η εναντίον μας. Μόνος τρό­ πος άμυνας ήταν η κατάληψ η ενός υψώματος που δέσπο­ ζε σε σχέση με τις θ έσ εις που κα τείχε ο εχθρός. Το πεδίο της μάχης καλυπτόταν με πυκνούς θάμνους από ρείκια.

«Σκότωσε μ ε να μην πέσω στα χέρια τους»

135

Σε μια στιγμή, εκεί που ανεβαίναμε προς το ύψωμα και η ομάδα μου έμεινε τελευταία κρατώντας άμυνα για να κα­ λύπτει αυτοΰς που προπορεύονταν, ο σύντροφος και φί­ λος μου Νίκος Τσιτσίας, πε'φτει και με καλεί κοντά του

μέσα σ’ ένα θάμνο, ενώ τα πυρά έβαλλαν εναντίον μας. - Γρήγορα, μου λέει, οκότωσέ με να μην πέσω στα χέ­ ρια τους! Χωρίς να χάσω καιρό, του παίρνω το όπλο του και α­ χρηστεύω το δικό μου πετώντας μακριά το κινητό του, γιατί σε μένα είχαν μείνει ελάχιστες σφαίρες, ενώ για το δικό του υπήρχαν ακόμα αρκετές. Παίρνω το γερμανικό πιστό­ λι του και σηκώνω το περίστροφό μου, έτοιμος να του ρί­ ξω τη χαριστική βολή, Αυτή τη στιγμή σαν αστραπή πέρα­ σε στο μυαλό μου το χρέος που είχα, στη συνέλευση, που πίστευα πως θ ’ ακολουθούσε μετά από τις μάχες, να ανα­ φέρω σε ποιο μέρος του σώματος τραυματίστηκε ο σύντρο­ φος που τον βοήθησα να τελειώσει για να μην πέσει ζω­ ντανός στον εχθρό. Και κρατώντας σηκωμένο το περίστρο­ φο, σταματώ και τον ρωτώ: —Πες μου, που είσαι χτυπημένος; —Στην καρδιά, μου απάντησε. —Αμέσως γρήγορα στην κορφή, του λέω επιταχιικά. Κι εκείνος, χωρίς ν ’ αρθρώσει λέξη, σύρθηκε και τρά­ βηξε προς τα πάνω, ενώ εγώ με τον οπλοπολυβολητή μου το Θωμά, υποστηρίζοντας ο ένας τον άλλο, φτάσαμε στην κορυφή του υψώματος, όπου βρήκαμε τους άλλους και τον τραυματία που παραλίγο να πάει από δική μου σφαίρα και γλύτωσε σαν από θαύμα. Σκίσαμε το πουκάμισό του και πρόχειρα δέσαμε το τραύμα του. Τον είχε βρει η σφαίρα στη μασχάλη, μα, βγαί­ νοντας πίσω, άνοιξε ολόκληρη πληγή ανάμεσα στα πλευ­ ρά. Το τραύμα φαινόταν σοβαρό, αλλά δεν ήταν σε μέρος που καθηλώνει ακίνητο τον τραυματία. Η αυτοκτονία σ’ Scann ed by C am Scanner

Hi Ο

Αντίο, Καπ ετά νι ε

mm] την περίπτωση 6 ε δικαιολογείται, και πιο πολύ δεν δικαιολογείται η διευκόλυνση που ζήτησε από μένα ο σύ­ ντροφος, όντας σαστισμένος την ώρα του τραυματισμού του. Ύ σ τερ α από λίγη ώρα ανάπαυλας, κατά την οποία και ο εχθρός ίσως ανασυντασσόταν, ο σύντροφός μας Πέτρος Α ντύπας είπε πιυς σε κάποια απόσταση από εκεί που βρι­ σκόμαστε υπάρχει ένας νερόμυλος που ο μυλωνάς είναι γνω στός του. Π ρότεινε να πάει εκεί και να πάρει ό,τι του δώσει σε τρόφιμα, να συνάξει πληροφορίες για την όλη κίνηση γύρω μας και, το σπουδαιότερο, να βρεθεί λύση στο πρόβλημα του τραυματία, που έπρεπε να σωθεί. Ο Νέστορας συμφιύνησε, και προσφέρθηκε μάλιστα κι έδιυσε στον Α ντύπα το μαύρο παλτό του για να καλύπτει μ’ αυτό την αντάρτικη στολή. Ο Α ντύπας, αφού παράτησε το αυ­ τόματό του κι έβαλε στην τσέπη του το γερμανικό πιστόλι του τραυματία, έφυγε. Π εριμέναμε πολλή ιυρα, χωρίς όμιυς να γυρίσει ο Α ντύπας, που, όπω ς αποδείχτηκε, εγκατέλειψ ε οριστικά την ομάδα μας και κρύφτηκε για να π ε­ ρ ά σ ει κατόπιν στο Δ Σ Ε , όπου και τον βρήκε ο θάνατος. Α ρ γ ά το απόγευμα της ίδιας μέρας, εκδηλώθηκε επί­ θεση κατά του υψώματος που κρατούσαμε, απ' όλες τις μεριές. Α π ’ τη σύγκρουση αυτή, που ήταν και η τελευταία, βγήκαμε τρεις μαζί σα ν ομάδα, εγώ, ο τραυματίας και ο Θ ω μάς Χ ασά πης, ο οπλοπολυβολητής μου, που στο μετα­ ξύ αναγκάστηκε ν α αχρηστέψ ει το οπλοπολυβόλο του, α ­ φ ού έρ ιξε και την τελευταία σφαίρα. Ό λ ο ι οι άλλοι διέρρ ευ σ α ν έν α ς-έν α ς ή το πολύ δυο μαζί, αλλά δ εν ξα να ντα ­ μώ σαμε ποτέ. Μ είνα με οι τρεις μας. Εγώ που είχα την αρ α β ίδ α του τραυματία με όλες κι όλες τέσσερις σφ αίρες, το π ερ ίσ τρ οφ ό μου με γεμ ά το το μύλο και δυο χειρ οβ ομ β ί­ δ ες μιλς, που τη μια την έδω σα στο Θωμά, ο οπ οίος είχε μ είνει μ όνο με το γεμ ά το πιστόλι του, και ο τραυματίας, εντελώ ς ά ο π λο ς. Σκεφτηκαμε πω ς άλλη επιλογή δ εν είχα-

«Σχ ό τω σ έμ ε να μ η ν πέσω στα ‘/ έρ ια τους»

137

με π α ρ ά ν α κ α τ ε υ θ υ ν θ ο υ μ ε σε μ έρη π ο υ είχα μ ε π ρ όσ ω π α γ νω σ τά ν α ε μ π ισ τ ε υ θ ο υ μ ε τ ο ν τρ α υ μ α τία γ ια περίθαλψ η και ν α μ ά θ ο υ μ ε π ο υ β ρ ίσ κ ετ α ι ο Ά ρ η ς. Π ε ρ ιμ έ ν α μ ε ν α νυ χτιύ σ ει κ α λ ά και ξεκ ινή σ α μ ε με κ α ­ τ εύ θ υ ν σ η π ρ ο ς το π ο τ ά μ ι Α γρ α φ α υ τ η , π ο υ περνιύντας το θα π λ η σ ιά ζ α μ ε σ τα χ ω ρ ιά Κ ε ρ ά σ ο β ο και Φ ρ α γκ ίσ ιες της Ε υ ρ υ τ α ν ία ς . Μ π ρ ο σ τ ά π ή γ α ιν α εγο3 σ α ν ο κ αλύτερα ο ­ π λ ισ μ έ ν ο ς , στη μ έσ η ο τ ρ α υ μ α τ ία ς κ α ι πίσω ο Θ ω μάς. Λού­ σ α μ ε λ ό γ ο ότι, σ ε π ερ ίπ τ ω σ η σ ύ γκ ρ ο υ σ η ς, δε θα κ ά νει κ α ­ ν έ ν α ς π ίσ ω , α λ λ ά θ α π ρ ο χ ω ρ ή σ ο υ μ ε μ προστά . Έ τσ ι, δε θ α χ α θ ο ύ μ ε μ ε τ α ξ ύ μ α ς. Β α δ ίσ α μ ε μ έσ α στη νύ χτα σε μ έ­ ρη σ ύ δ ε ν τ ρ α κάμποοτη ώ ρ α κ α ι κ α τη φ ο ρ ίζα μ ε π ρ ο ς την π ο τ α μ ιά τ ο υ Α γ ρ α φ ιώ τ η . Π ρ ο χ ω ρ ώ ντ α ς α κ όμ α , βλέπουμε μ έ σ α α π ’ τ α δ έ ν τ ρ α , κάτω σ τη ν α κ ρ ο π ο τα μ ιά , αναμμένη μια μ ε γ ά λ η φ ω τιά κ α ι γ ύ ρ ω της ά ν τ ρ ες της εθνοφ υλακής. Λ ο ξ έ ψ α μ ε κ ά π ω ς τη ν π ο ρ ε ία μ α ς π ρ ο ς τ ’ α ρ ισ τερ ά για να α π ο φ υ γ ο υ μ ε τ ο ν κ α τ α υ λ ισ μ ό και τρ α β ή ξα μ ε π ρ ο ς το π ο ­ τά μι, α φ ή ν ο ν τ α ς τ α δ έ ν τ ρ α κ α ι β α δ ίζο ν τ α ς ακάλυπτοι στα χ α λ ίκ ια τη ς π ο τ α μ ιά ς , π ο υ τη ν έ λ ο υ ζ ε το φ εγγα ρ όφ ω το. Φ α ίν ε τ α ι ό μ ω ς π ω ς υ π ο λ ο γ ίσ α μ ε λ ά θ ο ς, νο μ ίζο ντα ς ότι δε θ α ’χ ο υ ν β γ ά λ ε ι σ κ ο π ο ύ ς σ τη ν α π ό σ τα σ η π ο υ εμ είς π ή γα ­ με ν α δ ια β ο υ μ ε το π ο τ ά μ ι, κ α ι ξ α φ ν ικ ά , μ έσ α α π ’ το σ κ ο ­ τ ά δ ι μ ια ς φ υ λ λ ω σ ιά ς , α κ ο ΰ μ ε έ ν α «αλτ!» κ ι α μ έσ ω ς βροχή τα β λ ή μ α τ α γ ύ ρ ω μ α ς. Ε γώ , ό π ω ς είχ α μ ε σ υμ φ ω νή σ ει οι τ ρ ε ις μ α ς, π ρ ο χ ώ ρ η σ α μ π ρ ο σ τ ά ρ ίχ ν ο ν τ α ς τη σ φ α ίρ α που ε ίχ α στη θ α λ ά μ η τ ο υ ό π λ ο υ μ ου και, έ ρ π ο ν τ α ς μ έσ α στην π ο τ α μ ιά , α ν ά μ ε σ α σ τα χ α λ ίκ ια π ο υ τα χ τ υ π ο ύ σ α ν ο ι σ φ α ί­ ρ ε ς α δ ιά κ ο π α , π έ ρ α σ α τ ο π ο τ ά μ ι π ο υ ε ίχ ε ελ ά χισ το ν ε ρ ό , σ κ α ρ φ ά λ ω σ α σ τη ν α π έ ν α ν τ ι π ο λύ α π ό το μ η όχθ η , β γ α ίν ο ­ ντα ς στο ε π ά ν ω μ έ ρ ο ς της, κ α ι κ α λύ φ τη κ α μέσα σ ’ έ ν α ν π υ κ ν ό θ ά μ ν ο π ο υ ρ ν α ρ ιο ύ . Ε κ ε ί με β ρ ή κ ε το ξη μ έρω μ α . "Οταν φ ώ τισ ε κ α ι μ π ο ρ ο ύ σ α ν α δ ια κ ρ ίνω γύ ρ ω μου, ε ί­ δα στο β ά θ ο ς κ άτω α π ’ τα π ό δ ια μ ου το λ ιγ ο σ τ ό ν ε ρ ό του

188

Αντίο, Καπε τάνι ε

ποταμίου που κυλούσε ήσυχα. Πιο πέρα, σε καμιά πενη­ ντάρια μέτρα απόσταση, φαινόταν ο καταυλισμός πον εθνοφυλάκων που ακόμα δεν είχαν ξυπνήσει, ενώ η φωτιά τους έβγαζε λίγο καπνό. Π ρος την άλλη μεριά, πίσω μου, ανοιγόταν ένας χερσότοπος και πιο πέρα χωράφια. Έ μεινα αναγκαστικά καθηλωμένος εκεί μόνος μου, α­ γνοώντας την τύχη των άλλων δυο συντρόφων μου, του τραυματισμένου Νίκου, που τον είδα να σωριάζεται με τα πρώτα πυρά που έπεσαν γύρω μας, και του Θωμά, που, όπως φαίνεται, δεν προχώρησε μπροστά, όπως είχαμε πει. Α πό τη θέση αυτή παρατηρούσα σαν σε σκακιέρα τις κι­ νήσεις των εθνοφυλάκων. 'Οταν βγήκε ο ήλιος, ήρθαν στην ποταμιά, κοντά στο σημείο που είχα διαβεί το ποτάμι, πέντε-έξι εθνοφύλακες μαζί με τον τραυματία, που τον εί­ χαν πιάσει στο βραδινό μπλόκο, όταν με τις πρώτες σφαί­ ρες έπεσε κάτω χωρίς να χτυπηθεί. Α κουγα πολύ καθαρά τις κουβέντες τους. —Τον είδα στο φεγγάρι που έπεσε κάτω ’δω. Του ’ρίξα, κάπου ’δώ έπεσε. —Ό χι, έφυγε, απαντούσε ο Νίκος. Δ εν τον χτυπήσατε. Έ π εσ ε για ν ’ αποφυγει τις σφαίρες. Κ ανένας δε φανταζόταν πως εγώ βρισκόμουν ανεβασμένος τόσο ψηλά στην όχθη. Κι εγώ ο ίδιος απορούσα πώς μπόρεσα και σκαρφάλωσα σε τόσο απότομο μέρος εκεί πάνω. Φαίνεται πως η ένταση, την ώρα του κίνδυνου, πολλαπλασιάζει αφάνταστα τις δυνάμεις του ανθρώπου. Κοντά στο μεσημέρι, ο Νίκος, βαλτός από αυτούς που τον κρατούσαν, άρχισε να με φωνάζει: —Δημητρό, έλα, που είσαι; Τα παιδιά είναι καλά! Δ ε θα σε πειράξουν καθόλου! Ποντάροντας στην πείνα που μου θέριζε τα σωθικά και που ο Νίκος την ήξερε καλά, αλλά και ol άλλοι τη φαντά­ ζονταν, τον έβαλαν να φωνάζει:

«Σ κ ό τω σ ε μ ε να μ η ν πέσω στα χ έρ ια τους»

139

—Δ ημητρό! Έ λ α , κ α η μ έ ν ε ΙΈ δ ώ έχουν και άσπρο ψωμί! Ε γώ τ ’ ά κ ο υ γ α ό λ α α υτά . Τ ο μόνο καλό που ένιο>θα εκείνη τη στιγμή ή τα ν π ω ς ο Ν ίκ ο ς δε χτυπήθηκε το βράδυ και ήταν ζω ντα νό ς, κ α ι δ ε ν τον κακομεταχειρίστηκαν. Τους έβλεπα κάτιυ α π ό τ α π ό δ ια μου σ χεδόν, να με ψάχνουν, όντας β έ β α ιο ς ό τι δε θ α μ’ έβ ρισ κ α ν. Έ ν ιω θ α την πείνα να μου τ ρ ώ ε ι τ α σ π λ ά χν α , α λλά π ιο πολύ με βασάνιζε η δίψα. Ή τ α ν θ ε ρ ισ τή ς μ ή να ς κ ι εγώ ήμουν μέσα σ ’ ένα θά­ μνο που, ενώ με π ρ ο σ τά τευ ε α π οτελεσ μ α τικ ά από τα μά­ τια τω ν δ ιω κ τώ ν μου, δε με π ρ ο φ ύ λ α γε σχεδόν καθόλου από τις μ εσ η μ ερ ιά τικ ες φ ο ν ικ ές α χτίδ ες του ήλιου. Έ β λ ε ­ π α το ν ε ρ ά κ ι ν α κ υ λ ά ει κ ά τω στο β ά θ ο ς της όχθης και μου έρχονταν στα χείλ η α φ ρ ο ί α π ό τη δίψ α. Α υτό το μ α ρ τύ ρ ιο σ υνεχίσ τη κ ε ώ ς τ ’ απόγευμα. Ό τα ν έπεσε ο ήλιος, το τμ ή μ α τη ς εθνοφ υλα κή ς συνιάχτηκε, πή­ ραν μ α ζί τους το ν τρ α υ μ α τία , που το ν έβαλαν να με φω νά­ ξει μ ερ ικ ές φ ο ρ έ ς α κ ό μ α , κι ύ σ τερ α μπήκαν στον ανηφο­ ρικό δρ όμ ο π ρ ο ς το Κ ερ ά σ ο β ο . Α φ ού τους παρακολούθη­ σα μ έχρι π ο υ χ ά θ η κ α ν στην α νη φ όρ α , ξεκόλλησα από το θάμνο κ α ι κ ουτρουβα λώ ντα ς έφ τα σ α στο ποτάμι όπου χόρ­ τασα, π ίν ο ν τα ς ν ε ρ ά κ ι. Σ υνή λθα κ α ι κ ο ίτα ξ α ένα γύ ρο. Κ α μ ιά κίνηση. Η συχία που τη χα λ ο ύ σ ε τ ο μ ονότονο τ ρ α γ ο ύ δ ι τω ν τζιτζικιών. Ο ι ξω μ άχοι ε ίχ α ν τ ρ α β η χ τ ε ί στα χ ω ρ ιά κ α ι στα σπίτια τους. Τότε α ισ θ ά ν θ η κ α μόνος, Έ ν α ς α π ροσ διόρισ τος φόβος άρ­ χισε να μου π ιέ ζ ε ι το στήθος. Έ σ φ ιξ α το τουφ έκι μου με τα δυο μου χ έ ρ ια σ α ν α ’χ ε ζωή κ ι ένιω θε κι αυτό πω ς ήταν π ια ο μόνος μου σ ύ ντρ ο φ ο ς. Τ ο π ερ ίσ τρ ο φ ό μου είχε χ α ­ θεί τη νύχτα, ότα ν γ ια ν ’ α π ο φ ύ γ ω τα π υ ρ ά σερνόμουν πρηνηδόν στα χ α λ ίκ ια τη ς π ο τα μ ιά ς, κι έμ ενε η θήκη του ά ­ δεια κ α ι χ ω ρ ίς νόημα.

Ένασκούντημα και δυο όπλα προτεταμένα

ΣΕΣ ΩΡΕΣ ΚΡΥΒΟΜΟΥΝ ΣΤΟ ΘΑΜΝΟ ΚΑΙ ΕΚΕΙ ΚΟΝΤΑ ΜΟΥ

ήταν ο καταυλισμός με τους εθνοφύλακες να με ψά­ χνουν, τίποτ’ άλλο δεν περνούσε από το μυαλό μου, παρά μόνο να μη με ανακαλύψουν. Και μόνο τώρα άρχι­ σα να σκέφτομαι τι θα κάνω από ’δώ κι εμπρός που έμει­ να κατάμονος σε μια περιοχή την οποία, αν και ήταν ο νομός της ιδιαίτερης πατρίδας μου, δεν τη γνώριζα. Το μόνο παρήγορο για μένα ήταν ότι, περνώντας τον Αγρα­ φιώτη, γνώριζα πως βρίσκομαι στην Ευρυτανία. Δε γίνε­ ται, έλεγα μέσα μου, κάπου θ’ αντικρίσω το Βελούχι και θα προσανατολιστώ. Αυτό με καθησύχαζε. Αφού σκοτεί­ νιασε βγήκα στο ξέφωτο και κίνησα προς την κατεύθυνση που ακολούθησε το τμήμα της εθνοφυλακής, περπατώντας όχι στο δρόμο, αλλά μέσα σε χω ράφια και χερσοτοπιές. Βάδιζα έχοντας έτοιμο το όπλο να πυροβολήσω στην πε­ ρίπτωση που θα είχα τον καιρό και την πιθανότητα να δια-

Ένα σκυύχτημα και όνο όπλα προτεταμένα

ΜΙ

φύγω. Αν όμως ξαφνικά βρισκόμουν μπλοκαρισμένος, το λόγο 0α είχε η χειροβομβίδα που κρατούσα. Έτσι περπάτησα όλη τη νύχτα, χωρίς να πλησιάσω σε χωριό. Είναι πολύ πιθανό να μη μπόρεσα ν ’ απομακρυνθο') τόσο, όσο θα πετύχαι να αν γνόίριζα το μέρος. Όταν άρχισε να ξημερώνει, διάλεξα τον πιο πυκνό θάμνο στο μέρος που βρέθηκα και λούφαξα ολόκληρη την επόμενη μέρα. Κο­ ντά μου πέρασαν κοπάδια γίδια με τουςτσοπάνηδές τους, χωρίς κανένας ν’ ανιιληφθεί την κρύπτη μου. Όταν νύχτωσε, πήρα πάλι το δρόμο. Όπως προχωρού­ σα, ύστερα από λίγη ώρα πορείας, άκουσα από απόσταση το γάβγισμα ενός σκύλου. Με έτοιμο το όπλο μου πλησία­ σα και υποχρέωσα τον άντρα που βγήκε από ένα καλύβι και πλησίασε, σταματιυντας το σκύλο του, να σηκώσει ψη­ λά τα χέρια, κι όταν βεβαιώθηκα πως δεν κρατάει όπλο, τον οδήγησα μέσα στο καλύβι του. Εκεί έβαλα σ’ εφαρμο­ γή τα μαθήματα που είχα πάρει από τον Αρη για τέτοιες περιπτώσεις. Την ώρα που ο άνθρωπος αυτός μου έβαζε κάτι για φαγητό, επειδή φαινόμουν μέρες νηστικός, εγώ τον ρω­ τούσα για τα χωριά που βρίσκονταν σε κοντινές αποστά­ σεις, ελέγχοντας την αξιοπιστία του. Τέλος, του είπα ότι θα τον πάρω μαζί μου να με οδηγήσει ώς το ποτάμι που έρχεται απ’ το Βελούχι και πέφτει στο Μέγδοβα, και τότε θα τον άφηνα. Για μένα, αυτή ήταν η λύση του προβλήμα­ τος. Με οδηγό το ποτάμι αυτό, κινούμενος προς τις πηγές του, θα έφτανα στο χωριό μου. Ο άνθρωπος, χωρίς να φέρει αντίρρηση, μου αντιπρότεινε να με οδηγήσει στο γραμματέα της βάσης του Κόμ­ ματος του χωριού του, που είναι αδελφός του. Νόμισα πως η τύχη με ευνόησε, γιατί με τη βοήθεια της οργάνωσης θα γλύτωνα από δοκιμασίες και απόπειρες αμφίβολης επιτυ­ χίας. Έτσι, συμφώνησα αμέσως και, ύστερα από κάμποση

142

Αντίο, Κ α π ε τ ά ν ιε

ώρα πορεία στη νύχτα, συναντούσα σ’ ένα μισοκατεστραμμένο σπίτι έναν άντρα ο οποίος, από τα στοιχεία που μου εμφάνισε, βεβαιώθηκα άτι ήταν στ’ αλήθεια ο γραμματέ­ ας της κομματικής βάσης του χωριού. Α φού μου δήλωσε ότι έχει εμπιστοσύνη στον αδελφό του που με έφερε ιός εκεί και άφησα τον οδηγό μου να γυρίσει στο μαντρί του, ζήτησα από το γραμματέα να με οδηγήσει στο σημείο που ήθελα. Αυτός τότε με πληροφόρησε πως όλο το μέρος είναι πιασμένο και ελέγχεται από τη δύναμη της Εθνοφυλακής του Καρπενησιού και από πολλές ομάδες της Δεξιάς. -Β έβ α ια , μου είπε, εγώ μπορώ να σε οδηγήσω, όσο είναι νύχτα, στο μέρος που θέλεις χωρίς να μας αντιληφθούν, αλλά δε θα προλάβω να γυρίσω πίσω, γιατί θα ξη­ μερώσει, οπότε θα με πιάσουν και δε θα μπορώ να δικαιο­ λογήσω γιατί βρέθηκα τη νύχτα εκεί. Είναι καλύτερα, πρόσθεσε, αφού κανένας δε σε είδε, εκτός από τον αδελφό μου, να μείνεις εδώ κρυμμένος την υπόλοιπη τούτη νύχτα και όλη την αυριανή μέρα, κι όταν νυχτώσει, εγώ θα σε οδηγήσω εκεί που θέλεις. Έτσι, θα ’χω όλο το χρόνο να γυρίσω νύχτα και κανένας δε θα καταλάβει τίποτα. Αυτά που είπε μου φάνηκαν τόσο λογικά και πειστικά, ώστε τα δέχτηκα χωρίς να πολυσκεφτώ ότι έτσι παράβαινα βασικό κανόνα του αντάρτικου: να μην εμπιστεύομαι σε κανέναν και να επιμένω στην εκτέλεση της δικής μου απόφασης. Η κούραση, φαίνεται, και η απομόνωση άμ­ βλυναν την αντάρτικη συνείδηση και ψυχολογία. Σ’ αυτό ήρθε να προστεθεί κι η εμπιστοσύνη στην κομματική ορ­ γάνωση. Έ πρεπε κι αυτή να φυλαχτεί, σκέφτηκα, να μην εκτεθεί το κομματικό στέλεχος. Ό λ α αυτά συνέτειναν και πήρα την απόφαση να μείνω εκεί. Ώ ς την ώρα αυτή είχα περάσει τους τρεις μήνες ζωής στο καινούργιο αντάρτικο κοντά στον Αρη και είχα συνη­ θίσει να κοιμούμαι με το τουφέκι μου αγκαλιά, όπως α-

Έ να σκούντημα και όνο όπλα προτεταμένα

ι

3

κριβώς λέει το τραγούδι για τους κλέφτες. Τώρα, για πρώτη φορά, κρέμασα στο καρφί του αντικρινού τοίχου το όπλο μου και τη θήκη με τη χειροβομβίδα και ξάπλωσα χάμω σε μια γωνιά, όπου με πήρε ο ύπνος. Με ξύπνησε ένα σκούντημα με το πόδι και αντίκρισα πάνα) μου δυο όπλα προτεταμένα. Παράμερα στεκόταν όρ­ θιος ο ιυς τότε γραμματέας της κομματικής οργάνωσης του χωρίου με σκυμμένο το κεφάλι, αμίλητος. Σηκώθηκα χω­ ρίς ν ’ α\πιδράσω σ ’ αυτούς που με συνέλαβαν. Μόνο στον καταδότη μου απηυθυνα την ερώτηση: «Γιατί, σύντροφε, με πρόδουσες;» που έμεινε χωρίς καμιά απάντηση. Η συ­ νέχεια στη σκηνή αυτή ήταν δεκαέξι ολόκληρα χρόνια φυ­ λακές και καταδίκη σε θάνατο, που βέβαια δεν εκτελέστηκε, γιατί αλλιώς δε θα γράφονταν οι γραμμές αυτές...

υ υ α ι ι ι i c u u y w c ii ι ο υ α ι ii i c i

ΓΜ Ε Ρ Ο Σ

Λ ΕΥ ΤΕΡ Ο

Η εντολή να συνταχϋεί η Έκθεση

ΑΙ ΤΩΡΑ, ΖΗΤΩΝΤΑΣ ΣΥΓΓΝΩΜΗ ΠΑ ΤΗΝ ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕΜΑ-

κ ρ ο σ κ ε λ ή αυτή π α ρ έ ν θ ε σ η με την αναφορά μου σε π ε ρ ισ τ α τ ικ ά π ο υ α φ ο ρ ο ύ ν μόνο στο άτομό μου, ξε­ μ α κ ρ α ίν ο ν τ α ς α π ό τ ο θ έ μ α π ο υ ενδιαφ έρει, ξαναγυρίζω γ ια ν α θ υ μ ίσ ω ό τ ι τ ο ν Ά ρ η τον άφ ησα στο Κοθώνι να κά­ θ ε τ α ι σ ’ έ ν α π ε ζ ο ύ λ ι.μ ε τ α γυ μ νά του πόδια βουτηγμένα σ το ν ε ρ ό ε ν ό ς α υ λ α κ ιο ύ . Γ ια τ η ν π ο ρ ε ί α του Ά ρ η Βελουχιώ τη από τη στιγμή αυ­ τή κ α ι ώ ς τ ο θ ά ν α τ ό το υ , θεω ρώ απαραίτητο να παραθέ­ σω τις μ α ρ τ υ ρ ίε ς σ υ ντ ρ ό φ ω ν που βρέθηκαν κοντά του. Τέ­ τ ο ιο ι ε ίν α ι ο ι Θ ά ν ο ς (Φ ώτης Μ αστροκώστας), Έκτορας (Γ ιά ν ν η ς Μ α δ ω ν ή ς ) κ α ι Λ έω ν (Γιάννης Νικολόπουλος). Τ η ν ά ν ο ιξ η τ ο υ 1946, όντα ς κρατούμενος στις φυλακές Λ α μ ία ς , π ή ρ α εν τ ο λ ή α π ό την οργάνω ση του Κόμματος να σ υ ν τ ά ξ ω μ ια ό σ ο γ ιν ό τ α ν λεπτομερέστερη έκθεση για την π ο ρ ε ία κ α ι τη δ ρ ά σ η του Ά ρη Βελουχιώτη, από την ώρα π ο υ α κ ο λ ο ύ θ η σ α τ ο τμήμα ώς το θάνατό του. Κι επειδή

j48

Ανχιο, Κ α π ε τ ά ν ι ε _______________________

ι/>

προβαλα την αντίρρηση ότι, για τα περιστατικά που σχε­ τίζονται με τον Άρη και έχουν συμβεί από το Κοθώνι ώ το θάνατό του, εγο5 δεν έχω άμεση γνώση, αλλά οι συγκρο­ τούμενοι μας εκεί σύντροφοι Θ άνος, Έκτορας και Λέων, δόθηκε και σ ’ αυτούς παρόμοια εντολή, κι έτσι για το μέ­ ρος αυτό της έκθεσης-αναφοράς παρατέθηκαν οι μαρτυ­ ρίες των συντρόφων αυτών. Η έκθεση, ένα πολυσέλιδο, σε κόλλες αναφοράς, γραπτό, δόθηκε στα χέρια του Βα­ σίλη Μπαρτζιώτα (Φάνη), που μαζί με τον Σίμο (Παντελή Καραγκΐτση) της Εθνικής Αλληλεγγύης και τον Πέτρο Παπαγγέλου της ΚΟΠ/Στερεάς επισκέφτηκαν τις μέρες εκεί­ νες τις φυλακές. Στην έκθεση αυτή αναφέρθηκαν τα παρα­ κάτω περίπου σχετικά με τα περιστατικά του τελευταίου εικοσιτετραώρου της ζωής του Αρη Βελουχιώτη.

Η μοιραία αλλαγή πορβίας και η τσάντα του Άρη Μ ε την εκδήλωση της νυχτερινής ενέδ ρ α ς στο δρόμο από Κοθώνι προς Μ υρόφυλλο, ο Ά ρη ς και οι εικοσιπέντε περί­ που που ήταν μαζί του δ εν π ρ οχώ ρ η σ α ν ούτε προς το Μυ­ ρόφυλλο, όπως έκανε το μ εγαλύτερο μέρος του τμήματος κι όπως ήταν ο σκ οπός της π ο ρ εία ς μας, ούτε προς την «κορυφή του βουνού» π ου ήταν το δ ο σ μ ένο από τη διοίκη­ ση σημείο σύμπτυξης για περίπτω ση σύγκρουσης· αλλά, για άγνωστο λόγο, και κατά τη δική μου εκτίμηση αδικαιο­ λόγητα, άφ ησαν το δ ρ ό μ ο κ αι π ή ρ α ν το ν κατήφορο προς το ποτάμι (Α χελώ ο), ό π ο υ κ αι στα μ άτη σα ν. "Ισως αυτή η αλλαγή πορεία ς, που δ ύ σ κ ολ α ερ μ η νεύ ετ α ι α ν σκεφτεί κα­ νείς το καταπληκτικό, σ χ ε δ ό ν μ ο ν α δ ικ ό αισθητήριο του Ά­ ρη, να στάθηκε μ ο ιρ α ία γ ια τ ο ν α ρ χ η γ ό .

Στο σημείο που σταμάτησαν, ο Ά ρης αναζήτησε επίμονα τον αντάρτη που κρατούσε την τσάντα και δεν τον βρήκε. Όσο περνούσε η ώρα και ο αντάρτης με την τσάντα δε φαι-

Η ε π ο λ ή να συντα γθ είη Έ κθεση

149

νόταν, ο Αρης όλο και περισσότερο ανησυχούσε» ώσπου τέλος» πνιγμε'νος στην αγω νία, ξέσπασε στο Θ άνο που ή­ ταν δίπλα του: «Φιότη, φαίνεται πως η τσάντα μου χάθηκε. Τόση ώρα και να μη φ α νεί ο Σωτήρης, μάλλον θα ’χει σκο­ τωθεί. Έ τσι, σίγουρα την τσάντα θα τη βρει ο εχθρός. Κι άιντε υστέρα να με πιστέψουν στο Κόμμα ότι δεν το ’κανα εξεπίτηδες να πέσει η τσάντα στα χέρια του εχθρού — θα με βγάλουν αισχρό προβοκάτορα. Φώτη, δε θα τ’ αντέξω, θα σκοτωθώ!» Ο Θ άνος τον καθησύχασε, ανακρούοντας την άποψή του, λέγοντας πιυς δεν είναι καθόλου σωστό να θεωρεί βέβαιο πως ο αντάρτης που κρατούσε την τσάντα σκοτώ­ θηκε στη χαράδρα* αλλά ακόμα κι αν έχει συμβεί κάτι τέτοιο, να σκοτώθηκε ή να τραυματίστηκε ο αντάρτης αυ­ τός, δε μπορεί ν ’ αποκλείσει την περίπτωση —που είναι και η πιθανότερη— την τσάντα να την έδωσε σε άλλον αντάρτη ή να την πήρε άλλος αντάρτης για να μην πέσει στα χέρια του εχθρού. Μ’ αυτά και άλλα, λέει ο Θάνος, φάνηκε ότι ο Α ρης ησύχασε. * Ο Άρης, ωστόσο, έδειχνε στενοχωρημένος και ανήσυ­ χος για την κατάσταση που δημιουργήθηκε από τη νυχτε­ ρινή ενέδρα η οποία τεμάχισε το τμήμα, αλλά δεν ξανάκανε κουβέντα για την τσάντα του και τον αντάρτη που την κρατούσε.

«Φώτη, δώσ μου το περίστροφο. Παιδιά είμ α σ τε;...» Αφού εκεί κοντά στο ποτάμι περίμεναν πολλή ώρα και κανένας άλλος δεν κατηφόρισε προς το μέρος αυτό, α π ο­ φάσισαν να διαβούν το ποτάμι προς τη μεριά της Μ εσούντας. Π έρασαν το ποτάμι, πριν ξημερώσει, στο σκοτάδι και σε μέρος απρόσφορο για πέρασμα, κινδυνεύοντας να τους παρασύρει το ρεύμα, κρατώντας ο ένας τη ζώνη τού

άλλου. Ω σ τό σ ο , β γ ή κ α ν ό λ ο ι σ τη ν ό χ θ η π ρ ο ς τη Μ εσοΰντα κ α ι, β ρ ε γ μ έ ν ο ι, α ν η φ ό ρ ισ α ν λ ίγ ο σ ττ|ν π λ α γ ιά κ α ι σταμά­ τη σ α ν μ έ σ α σε σ ύ δ ε ν τ ρ ο μ έ ρ ο ς . Ε κ ε ί έ μ ε ιν α ν μ έχ ρ ι το ξη­ μ έρ ω μ α τη ς 16.6.45. Σ τ ο δ ιά σ τ η μ α α υ τ ό , λ έ ε ι ο Θ ά νο ς, βλέ­ π ο ν τα ς τ ο ν Ά ρ η π ο υ έ γ ε ιρ ε κ α τ ά κ ο π ο ς ν α τ ο ν π α ίρ νει ο ύ π ν ο ς, το υ π ή ρ ε τ ο π ε ρ ίσ τ ρ ο φ ο . Ό μ ω ς ο Ά ρ η ς σε λίγο ξύ­ π νη σ ε, το κ α τ ά λ α β ε κ α ι ζ ή τ η σ ε τ ο π ε ρ ίσ τ ρ ο φ ό του από το Θ ά ν ο , λ έ γ ο ν τα ς: —Φ ώ τη , δ ώ σ ’ μ ο υ τ ο π ε ρ ίσ τ ρ ο φ ο ! Τ ι, π α ιδ ιά είμαστε; Κ ι ο Θ ά ν ο ς το υ ’δ ώ σ ε τ ο π ε ρ ίσ τ ρ ο φ ο χ ω ρ ίς κουβέντα. Ξ η μ ε ρ ώ ν ο ν τα ς, τ ρ α β ή χ τ η κ α ν ψ η λ ό τ ε ρ α κ α ι καλύφτηκαν σ ε δ έ ν τ ρ α , θ ά μ ν ο υ ς κ α ι φ τ έ ρ ε ς , ε ν ώ α π ό μ α κ ρ ιν έ ς απο­ σ τά σ εις γ ύ ρ ω α κ ο ύ γ ο ν τ α ν σ κ ό ρ π ιο ι π υ ρ ο β ο λ ισ μ ο ί, πράγμα π ο υ σ ή μ α ιν ε π ω ς υ π ή ρ χ ε κ λ ο ιό ς γ ύ ρ ω , α λ λ ά σε μεγάλη α π ό σ τα σ η .

0 Η λ ία ς Τ σ ιο υ μ ά ν η ς

κ α ι τ ο δ ιπ λ ω μ έ ν ο χ α ρ τ ί

Τ ο α π ό γ ε υ μ α τη ς ίδ ια ς μ έ ρ α ς , π ρ ιν α π ’ τ ο ηλιοβασίλεμα, ή ρ θ ε κ α ι σ υ ν ά ν τη σ ε τ ο ν Ά ρ η ο γ ν ω σ τ ό ς τ ο υ α π ό το Γενικό Σ τ ρ α τ η γ ε ίο το υ ΕΛΑΣ Η λ ία ς Τ σ ιο υ μ ά ν η ς , π ο υ το ν γνώ ρι­ ζε κ α ι ο Λ έω ν . Ο Λ έ ω ν θ υ μ ά τ α ι κ α λ ά π ω ς ο Τ σιουμάνης τ ρ ά β η ξ ε π α ρ ά μ ε ρ α τ ο ν Ά ρ η κ α ι τ ο υ ’δ ώ σ ε έ ν α διπλω μένο χ α ρ τ ί, π ο υ δ ε μ π ό ρ ε σ ε ο Λ έ ω ν ν α δ ια κ ρ ίν ε ι α ν ήταν κομ­ μ ά τι ε φ η μ ε ρ ίδ α ς ή κ ά τ ι ά λ λ ο . Ο Ά ρ η ς , μ ό λ ις π ή ρ ε το χα ρ­ τ ί α υ τό , γ ύ ρ ισ ε κ α ι τ ο δ ιά β α σ ε α μ έ σ ω ς . Δ ε ν π έ ρ α σ ε πολ­ λή ώ ρ α α π ό ε κ ε ίν η τη σ τιγ μ ή κ α ι α κ ο ύ σ τ η κ ε ξ α φ ν ικ ά , σε κ ο ντινή α υτή τη φ ο ρ ά α π ό σ τ α σ η , έ ν α ς π υ ρ ο β ο λ ισ μ ό ς προς το μ έ ρ ο ς π ο υ ε κ ε ίν η τ η ν ώ ρ α φ ύ λ α γ ε κ α ρ α ο ύ λ ι ο Δράκος, κ α ι στη σ υ ν έ χ ε ια ε κ δ η λ ώ θ η κ ε ε π ίθ ε σ η α π ό τ ο επ ά νω μέ­ ρ ο ς τη ς π λ α γ ιά ς . Ο Ά ρ η ς δ ίν ε ι εντολή ν α α ν τ ε π ιτ ε θ ο ύ ν μ ε έ φ ο δ ο καταπά­ ν ω το υ ς, α λ λ ά ο Θ ά ν ο ς α ν α τ ά χ τ η κ ε , λ έ γ ο ν τ α ς π ω ς η σκέ-

Η ειτ ο λ ή να σ νντα γθ εί η Έκθεσΐ)

151

ψη αυτή οδ η γεί όλους σε βέβα ιο θάνατο, ενώ η υποχώρη­ σή τους π ρ ος τη μεριά του ποτάμιου προσφέρεται για άμυ­ να και για απαγκίστρω ση, που αυτή τη στιγμή ήταν το ζη­ τούμενο. Α υτά ειπώ θηκαν βιαστικά από το Θάνο και ο Αρης συμφώ νησε κι έδω σε αυτή τη διαταγή, οπότε όλοι τράβηξαν π ρ ος το μέρος του ποταμιού. Κατηφορίζοντας ο Λέων π ρ οσ π έρ α σ ε τον Αρη, κι όταν εκείνος είδε το μέτω­ πο του Λ έοντα ματωμένο, τον ρώτησε: —Τραυματίστηκες, Λέων; —Δ εν είναι τίποτα. Κ άποιο χαλίκι με χτύπησε, απά­ ντησε ο Λ έω ν βιαστικά και συνέχισε κατηφορίζοντας κο­ ντά στους άλλους.

Το τέλος τον 'Αρη —Απόπαρα ομαδικής αυτοκτονίας Ο Άρης είχε μείνει σχεδόν τελευταίος. Πριν όμως ξεμα­ κρύνει πολύ ο Λ έω ν, άκουσε τον Άρη να λέει κάτι σαν: «Το Κόμμα θα νικήσει» ή «Ο Λαός θα νικήσει», κι αμέσως στη συνέχεια ακούστηκε η φωνή του Τζαβέλα: —Έ ι! Ελάτε ’δώ! Ο αρχηγός σκοτώθηκε! Τότε μαζεύτηκαν γύρω στον σκοτωμένο Αρη οι Θάνος, Έ κτορας, Τζαβέλας, Δημοσθένης Ζαγκλάρας κι ένας-δυο ακόμη, που τα ονόματά τους δεν τα θυμήθηκαν οι τρεις (Θ άνος, Έ κτορας, Λέων) όταν συντασσόταν η έκ­ θεση. Αμέσως ο Τζαβέλας δηλώνει: —Ο αρχηγός σκοτώθηκε. Εγώ θα τον ακολουθήσω. —Το ίδιο θα κάνω κι εγώ, συνέχισε ο Έκτορας, σκίζο­ ντας την ταυτότητά του. —Κι εγώ το ίδιο, λέει κι ο Δήμος Ζαγκλάρας. Ό μω ς ο Θ άνος τούς σταμάτησε, λέγοντας επιβλητικά: —Οι αγωνιστές δεν αυτοκτονούν. Πολεμούν και πεθαίνουνε στη μάχη. Αυτό που έκανε ο αρχηγός δεν ήταν σωστό. Εγώ σας λέω πως πρέπει να συνεχίσου με τον αγώ-

Α ν τίο , Κ α π ε τ ά ν ιε

152

να που άφ ησε ο α ρ χη γός μας -

α υ τ ό ε ίν α ι το χ ρ έ ο ς μας.

Μ ε τα λ ό γ ια α υ τ ά τ ο υ Θ ά ν ο υ , α ν α κ ό π η κ ε η τάση για α υ τ ο κ τ ο ν ία π ο υ τ ο υ ς ε ίχ ε κ α τ α λ ά β ε ι. Χ α λ ά ρ ιυ σ α ν το σφί­ ξ ιμ ο στις λ α β έ ς τω ν π ισ ιο λ ιώ ν τ ο υ ς κι α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν το Θάν ο , εν ώ ο Τ ζ α β έ λ α ς ε π έ μ ε ιν ε σ τη ν α ρ χ ικ ή του απόφ αση ν α σ υ ν τ ρ ο φ ε ύ σ ε ιτ ο ν α ρ χ η γ ό σ το τ α ξ ίδ ι της ιστορίας. Φ εύ­ γ ο ν τ α ς , λ έ ε ι ο Θ ά ν ο ς , έ ρ ιξ ε τις τ ε λ ε υ τ α ίε ς μ α τιές του στον Τ ζ α β έ λ α . Ή τ α ν δ α κ ρ υ σ μ έ ν ο ς ό τ α ν έ σ κ ιζ ε τις κατοχικές α ντ ά ρ τικ ες φ ω τ ο γ ρ α φ ίες , π ο υ έ σ ε ρ ν ε μ α ζί του , κι έσ π α γε κ ο μ μ ά τια το ρ ο λ ό ι του κ αι το π ισ τ ό λ ι του , τ ο ν «Ε λβετό» του , ό π ω ς το έ λ ε γ ε , για τί ή τα ν ελ β ετικ ή ς κ α τα σ κ ευή ς, και π ο υ χ α ϊδ ε ύ ο ν τ ά ς τ ο , μου ’χ ε π ε ι κ α ν α δ υ ό φ ο ρ ές: « Ε μ ένα ο Ε λ β ε τ ό ς θ α με φ ά ει,..» , λ ε ς κ α ι π ρ ο μ ά ν τ ε υ ε το τέλ ο ς που θ α ’χ ε . Ο Τ ζ α β έ λ α ς δ εν β ια ζό τ α ν ν α σ η κ ώ σ ει την ά γ κ υ ρ α για το μ εγ ά λ ο ταξίδι. Π ε ρ ίμ ε ν ε ν ’ α π ο μ α κ ρ υ ν θ ο ύ ν πρώ τα οι ά λ λοι. Κι ότα ν αυτοί π ή ρ α ν κ ά π ο ια α π ό σ τα σ η , η χ α ρ ά δ ρ α τραντάχτηκε αντιβουίζοντα ς α π ό την έκρηξη της χ ειρ ο β ο μ ­ β ίδ α ς μιλς η ο π ο ία κ ομ μ ά τια σ ε τα κ ο ρ μ ιά του Τ ζα β έλ α κ αι του σκοτω μένου α ρ χη γο ύ του ΕΛΑΣ, π ο υ κ ειτότα ν δ ί­ π λ α του.

Ερωτήματα μζτά από την Έκϋβση ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ Η ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ TOV ΑΡΗ

I ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΜΑΡΤΎΡΙΕΣ ΤΩΝ 0ΑΝΟΥ, ΕΚΤΟΡΑ ΚΑΙ Λ ε Ο-

ντα, που στην αλήθεια τους εγώ πιστεύω, περιε'χονται στην έκθεση-αναφορά η οποία, αν δ εν ε'χει χ α ­ θεί, θα βρίσκεται στα αρχεία του Κομμουνιστικού Κ όμμα­ τος Ελλάδας. Παρόλο που είμαι ο συντάκτης της έκθεσ ης, αδυνατώ να την αναπλάσω με όλες τις λεπτομε'ρειες που συγκέντρωσα και κατέγραψα στη φυλακή π ρ ιν α π ό μισό περίπου αιώνα (άνοιξη του 1946). Γ ι’ αυτό, α ν π ρ α γ ­ ματικά βρίσκεται, στο ιστορικό αρχείο του ΚΚΕ, Θα πρε'πει τώρα, τιμώντας και τη μνήμη του πρω τοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ, να δοθεί στη δημοσιότητα. Για όσα έχο υ ν σ υ μ β εί τις μέρ ες π ο υ π ρ ο η γ η 'θ η κ α ν ώ ς και τη μέρα τον θανάτου του Ά ρη Β ελ ο υ χ ιώ τη , κα θώ ς κ α ι για

τους λόγους

που οδήγη σαν τ ο ν π ρ ω τ ο κ α π ε τ ά ν ιο τ ο υ

ΕΛΑΣ στην αυτοκτονία, έ χ ο υ ν δ ια τ υ π ω θ ε ί δ ι ά φ ο ρ ε ς υ π ο ­ θέσεις, απόψ εις και μ α ρ τυ ρ ίες. Τοποθετώντας στο π α ν έ ρ ι με τις ά λ λ ε ς κ α ι

τη

δ ικ ή μ ο υ

Αντίο, Κ α π ε τ ά ν ιε

154

αφ ήγηση, γ ρ ά φ ω α π λ ά τη γνώ μ η μ ου γ ια ο ρ ισ μ έν α θέμα­ τα με π ρ ό θ εσ η ν α σ υ μ β ά λ ω σ τη ν έ ρ ε υ ν α π ο υ , βέβαια, εί­ να ι έρ γο ά λ λ ω ν κ α ι ό χ ι δ ικ ό μ ου. Έ τ σ ι: 1) Δ ε ν π ισ τεύ ω στη ν π λ η ρ ο φ ο ρ ία ότι ο Α ρ η ς έμαθε την α π οκ ή ρ υ ξή του α π ό το Κ ό μ μ α σ το χ ω ρ ιό Μ εσ ο χ ώ ρ α . Εκεί ο Α ρ η ς δ ιά β α σ ε μ ό ν ο το ά ρ θ ρ ο του « Ν .Ζ .» σ ε κομμάτι του

Ριζοσπάστη , π ο υ ή ταν αυστη ρή π ρ ο ε ιδ ο π ο ίη σ η για «όσους α π ό τους δ ικ ο ύ ς μ α ς σ υ ν ε χ ίζ ο υ ν ν α α ν τ ιδ ρ ο ύ ν στη Βάρκι­ ζα » , α λ λ ά ούτε το ό ν ο μ α του Ά ρ η α ν α φ ε ρ ό τ α ν , ούτε ήταν η α π οκ ή ρυξή του π ο υ ή ρ θ ε α ρ γ ό τ ε ρ α . Μ ετά α π ό τη Μ εσο­ χώ ρ α , σε ε π α ν ειλ η μ μ έν ες σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ις π ο υ έγ ιν α ν , δεν α­ ν α φ έρ θ η κ ε σ ε κ α μ ιά η α π ο κ ή ρ υ ξ η το υ Ά ρ η . 2) Α νεπ ιβ εβ α ίω τη κ α ι ν ο μ ίζ ω α ν α λ η θ ή ς ε ίν α ι η πληρο­ φ ορ ία πω ς ο Α ρ η ς κ αι ό λ ο ι ο ι α ν τ ά ρ τ ε ς του τμήματος έμα­ θ α ν την αποκή ρυξη του Α ρ η στο Κ οθ ώ νι, τη μ έρ α που προηγήθηκε της νυ χτ ερ ινή ς ε ν έ δ ρ α ς . Τ η ν π επ ο ίθ η σ ή μου ότι η π ιο π ά νω π λ η ρ ο φ ο ρ ία δ ε ν α λ η θ ε ύ ε ι, τη στηρίζω στο ότι: σ ') Ο Π ελ ο π ίδ α ς δ ε θα π α ρ έ λ ε ιπ ε ν α μ ου π ε ι μια τέτοια σ οβ α ρ ή είδηση, κ αθώ ς κ ο υ β ε ν τ ιά ζ α μ ε β α δ ίζο ν τ α ς το βρά­ δυ α π ό Κοθώνι. π ρ ο ς Μ υ ρ ό φ υ λ λ ο , ό π ω ς μ ου είπ ε γ ια τόσα άλλα π ο υ σ υ νέβ η σ α ν στο τμήμα τη ν ίδ ια μ έρ α , κ α ι β') στις φ υ λα κ ές π ο υ έζη σ α χ ρ ό ν ια ο λ ό κ λ η ρ α μ α ζί με του ς Θ άνο, Έ κ το ρ α , Λ έο ν τ α , Γ ερίκη κ α ι ά λ λ ο υ ς, π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο υ ς από είκ οσ ι α ντά ρ τες του τμ ή μ α τος, κ α ν έ ν α ς δ ε ν α ν έ φ ε ρ ε την π λ η ρ ο φ ο ρ ία αυτή. Α ντίθ ετα , ό λ ο ι π ισ τ εύ α μ ε ότι ο Α ρης έμ α θε την α π οκ ή ρ υ ξή του α π ό το Κ ό μ μ α α π ό το ν Η λία Τ σιουμάνη. 3)

Α ν θ εω ρ η θ εί β ε β α ιω μ έ ν ο το γ ε γ ο ν ό ς ότι ο Ά ρ η ς έ­

βαλε τέλ ο ς στη ζω ή του α ρ γ ά το α π ό γ ε υ μ α στις 16.6.45, η σ ειρ ά των γ ε γ ο ν ό τ ω ν π ο υ π ρ ο η γ ή θ η κ α ν είνα ι: α") 14.6.45 η μάχη στο Α ιά σ κ ο β ο α π ό 2 το μ ε σ η μ έ ρ ι ώ ς τη δύση του ήλιου* α κ ο λ ο υ θ εί δ ια νυ κ τ έρ ευ σ η σ τ ο ν α υ χ έ ν α π ά νω α π ό το Ε λληνικό, β') 15.6.45 δ ιη μ έρ ευ σ η σ το Κ οθ ώ νι· ακ ολου-

Ερωτήματα μετά από την Έκθεση

155

θεί η νυχτερινή π ορ εία και η ενέδρα' ο Αρης, με εικοσιπέντε περίπου άντρες, πριν ξημεριύσει π ερνά ει τον Αχελώο προς τη Μ εσοΰντα. γ') 16.6.45 αργά το απόγευμα, θάνατο του Αρη. Την πληροφορία ότι ο Α ρης με τους εικοσιπέντε που ήταν κοντά του, έχοντας διαβεί το ποτάμι προς τη Μ εσοΰ­ ντα πριν από το ξημέρω μα της 14.6.45, έμεινε καθηλωμέ­ νος ή περιπλανήθηκε στην πλαγιά ώς το βράδυ της επόμε­ νης μέρας (15.6.45) που αυτοκτόνησε, δεν την πιστεύω γιατί είναι αντίθετη με αυτά που βεβαιώ νουν οι Θάνος, Έκτορας, Λέων και η Δέσπω . Αυτοί ήταν εκεί με τους εικοσιπέντε κοντά στον Άρη, και έχουν πει ότι ο Αρης σκοτώθη­ κε το βραδάκι της ημέρας που ξημέρωσε μετά από τη νυ­ χτερινή ενέδρα. Πιστεύω σ ’ αυτά που βεβαιώ νουν οι τελευταίοι τέσσε­ ρις (Θ άνος κλπ.), γιατί μου φαίνεται απίστευτο να έμενε ο Άρης καθηλωμένος σ ’ ένα σημείο ή να περιπλανιόταν στο ίδιο μέρος για περίπου 40 ώρες, από τα χαράματα της 14.6.45 μέχρι το βράδυ της 15.6.45 που αυτοκτόνησε, ό ­ πως το θέλει η εκδοχή αυτή. Την υπόθεση ότι ο Άρης σκοτώθηκε από χειροβομβίδα που τράβηξε ο Τζαβέλας με πρόθεση να σκοτωθούν μαζί, τη θεωρώ χωρίς βάση. Η βεβαίωση ότι το κεφάλι του Άρη ήταν άθικτο από σφαίρα δεν αποδεικνύει την πιο πάνω υπόθεση, γιατί μπορεί ο Άρης να έστρεψε το περίστροφό του στην καρδιά κι όχι στο κεφάλι του. Και, τέλος, αρνούμαι να δεχτώ τις απόψεις ότι ο Άρης αυτοκτόνησε φοβούμενος, μετά κι από τυχαίο χτύπημα στη μέση από πτώση, ότι θα συλληφθεί ζωντανός ή από απο­ γοήτευση γιατί τάχα αισθάνθηκε εγκαταλειμμένος από το μεγαλύτερο μέρος του τμήματος. Ο Έ κτορας θυμόταν πολύ καλά ώς πριν από το θάνα­ τό του, τον Ιούνιο του 1991, ότι το χτύπημα του Αρη στη

156

Αντίο, Καπετάνιε

μέση ήταν ασήμαντο και δεν π εριόρ ιζε τις κινήσεις του. Ούτε εγκαταλείφθηκε ο Αρης από το μεγαλύτερο τμήμα της δύναμής του, αφού ο επικεφαλής της δύναμης αυτής, ο Νέστορας, εκτός από τους δυο συνδέσμους τη νύχτα, που είναι αμφίβολο αν βρήκαν τον Αρη, έστειλε και τρίτον, τον Ηλία Τσιουμάνη, που σίγουρα συναντήθηκε με τον αρ­ χηγό, όπως βεβαίωσαν οι Θ ά νος και Έ κ τορ α ς, και ιδιαί­ τερα ο Λέων. Αρα, οι απόψεις αυτές δ εν έχουν σχέση με την αλήθεια, κι ακόμα έρχονται σε αντίθεση με τη συγκρό­ τηση και την ψυχολογία του Άρη Βελουχιώτη. Ο Άρης ήταν ψύχραιμος, τολμηρός και πολυμήχανος, ικανός ν’ αντιμετωπίσει κάθε στιγμή οποιαδήποτε δυσκο­ λία, όπως το ’δείξε με τη δράση του στην κατοχή. Στο μέ­ ρος εκείνο, στη χαράδρα του Φ άγγου, όπ ου κ α νένα ς δεν πιάστηκε ζωντανός, εκτός από το Δ ρ ά κ ο που λαγοκοιμή­ θηκε στο καραούλι του, δεν είναι δυνατόν ν α πιστέψει κα­ νείς ότι ο Αρης θα φοβόταν μην πιαστεί ζω ντανός. Εγώ, απ’ όσο γνώρισα τον Α ρη στις 95 μ έρ ες δράσης μου κοντά του, πιστεύω πως η μόνη, η αποκλειστική αιτία που οδήγησε το χέρι του πρω τοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ να στηρίξει την κάννη του περιστρόφου του στον κρόταφό του ή στο μέρος της καρδιάς του και ν α τρ α βή ξει τη σκαν­ δάλη, ήταν η αποκήρυξή του α π ό το Κ όμμα του, που την πληροφορήθηκε την τελευταία αυτή ώ ρα α π ό το ν Η λία Τσιουμάνη. Ο Αρης, απόλυτα κύριος του εαυτού του, χω ρίς το π α ­ ραμικρό αίσθημα φόβου, ψ ύχραιμος κ α ι απ οφ ασιστικός, όπως ήταν πάντα, και έχοντας πλήρη σ υνα ίσ θη ση του π ο ­ λιτικού χαρακτήρα που θα είχε η ε ν έ ρ γ ε ια του, βάζοντας με το χέρι του τέλος στην ίδια του τη ζωή, έκ α νε μια σαφή πολιτική πράξη. Ο θάνατός του, π ου θ υμ ίζει εικ ό να κ ορυ­ φαίας πράξης αρχαίας τραγω δίας, ήταν π ρ ά ξη έντονης διαμαρτυρίας του Αρη, γιατί το Κ όμμα του, το Κ ομμούνι-

Ερωτήματαμετά από την 'Εκθεση

157

στικό Κόμμα Ελλάδας με τον ηγέτη του το Νίκο Ζαχαρίαδη, τον καταδίκασε αναπολόγητο σ’ έναν επαίσχυντο πο­ λιτικό θάνατο, γκρεμίζοντας τον από την κορυφή του Ο­ λυμπου της Εθνικής Αντίστασης, που σαν ήροοα τον είχε τοποθετήσει η δράση του στον αγώνα, στα σκοτεινά τάρταρα, σαν δειλό, που ωφελεί τους εχθρούς του λαού. Στον Αρη, μετά από τον κεραυνό που απροσδόκητα δέ­ χτηκε κατακέφαλα, δεν απόμεινε άλλο, παρά να καλέσει το χάροντα, που μαζί του έπαιζε τόσα χρόνια κρυφτούλι και ποτέ του δεν τον φοβήθηκε, όχι για να παλέψει σαν το Διγενή, αλλά σαν καλό φίλο, να τον πάρει πισωκάπουλα στο μαυ'ρο του άτι και να τον σεργιανίσει στο ατέλειωτο ταξίδι της ιστορίας.

Έτσι έγινε κι έσπασαν τα φτερά του αϊτού και σωριά­ στηκε το σώμα του άψυχο στο φαράγγι του Φάγγου. Ο Νίκος Ζαχαριάδης, ο ηγέτης του ΚΚΕ, που στάθηκε πρωταίτιος στην αποκήρυξη του Άρη Βελουχιώτη, απαγ­ γέλλοντας έτσι την καταδίκη του σε πολιτικό θάνατο, ομο­ λόγησε πριν πεθάνει πως άδικα θυσίασε τον Αρη.

Αντίο, καπζτάνιβ

] ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΡΗ Β ε ΛΟΥΧΙΩΤΗ, Μ* ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΊΎΜΠΑΝΟ-

κρουσίες, τους αλαλαγμούς αγαλλίασης καιτους κα­ νιβαλικούς χορούς που η δοσιλογική Δεξιά, εμπνεόμε\πτ| και από τους Άγγλους προστάτες της, έστησε γύρω στο φανοστάτη της πλατείας των Τρικάλων, εκεί που, με τον πιο βάρβαρο και μεσαιωνικό τρόπο, κρέμασε τα κε­ φάλια του Άρη και του Τξαβέλα, σκόρπισε στο λαό και στους αγωνιστές ανάμεικτα αισθήματα. Στην αρχή δεν πί­ στευαν το γεγονός. Ύ στερα απόρησαν. Κι όταν, τελικά, έσβησαν οι αμφιβολίες, θρήνησαν γοεράτο χαμό του πρω­ τοκαπετάνιου, του χιλιοτραγουδισμένου τους Άρη. Δεν ήταν μόνο οι αγωνιστές και σύντροφοί του στον μεγάλο αγώνα της αντίστασης αυτοί που θρήνησαν. Ή ­ ταν οι καταδιωγμένοι, οι κρυμμένοι στις σπηλιές και στις χαράδρες σαν τ' αγρίμια. Ή ταν οι αλυσοδεμένοι στα σκο­ τεινά και μουχλιασμένα μπουντρούμια και στις φυλακές του μεταβαρκιζιανοΰ κράτους. Ή ταν το ανώνυμο πλήθος, ο απλός λαός, άντρες, γυναίκες, νέοι και γέροι, και τα παι­ διά ακόμη. Ο Άρης, πεθαίνοντας, έγινε πικρό μοιρολόγι στα χείλη αμέτρητων Ελληνίδων μανάδων, έγινε ποίημα αθάνατο, τραγούδι ολοζώντανο — έγινε θρύλος.

________________

_________________________

Αντίο, χαπετάνιε

j ΰ g

Η αξιολόγηση της προσωπικότητας του Αρη Βελουχιώτη και η σωστή τοποθέτησή του στη θέση που του ανήκει στην ιστορία του έθνους δ εν είναι καθόλου εύκολη υπόθε­ ση. Χ ρ ειά ζετα ι πολύπλευρη έρευνα. Κι αυτό είναι έργο της επιστήμης που θα συλλέξει, θα διασταυρώσει, θα επαληθεύσει και θα ερμηνεύσει γεγονότα , ενέρ γειες και συ­ νέπ ειες. Α ναμφ ίβολα, ο Ά ρης στάθηκε ο πρωτοπόρος, ο εμπνευστής, ο οργανω τής και ο καθοδηγητής του ΕΛΛΣ, που ήταν το ένοπλο τμήμα της πιο μαζικής αντιστασιακής οργάνω σης του ελληνικού λαού, του Εθνικού Απελευθερα)τικού Μετώπου, του ιστορικού ΕΑΜ. Γι’ αυτό και η προσφο­ ρά του Άρη δίκαια τον κατατάσσει στην πρώτη σειρά των πρωταγωνιστούν του έπους της Εθνικής μας Αντίστασης. Η καθημερινή ζωή και δράση μου ιος απλού αντάρτη κοντά στον Αρη, στο τελευταίο και πιο συγκλονιστικό τρί­ μηνο της ζωής του, μου επιτρέπει να πω ότι ο Αρης Βέλου* χιώτης ήταν ο τύπος του επαναστάτη αρχηγού που συνέ* παίρνε, που πυρπολούσε τις καρδιές των αγωνιστών και ατσάλωνε την πίστη τους στη νίκη. Κοντά στον Άρη ο αγωνιστής-αντάρτης ένιωθε να πολλαπλασιάζονται οι δυνά­ μεις του και η αντοχή του. Ν ικούσε κάθε ταλάντευση και κάθε δισταγμό κι αψηφούσε τον οποιοδήποτε κίνδυνο. Στα μαύρα χρόνια της τριπλής φασιστικής κατοχής τής πατρίδας μας, το πρόσω πο του Αρη έγινε σύμβολο, και σ' αυτό ακουμπούσαν οι πιο φωτεινές ελπίδες του μαχόμενου λαού για εθνική λευτεριά και κοινωνική λύτρωση. Α ναμφίβολα, στον τιτάνιο αγώ να του ελληνικού λαού διακρίθηκαν κι άλλες μορφές αγωνιστών που, με την προ­ σφ ορά και τη δράση τους, έχουν επάξια καταχτήσει περί­ οπτη θέση στο έπος της Εθνικής μας Αντίστασης. Μα ο Άρης Βελουχιώτης ήταν ο αϊτός του αγώνα. Αυτός που πρώ­ τος έσυρε της Ελλάδας το χορ ό στον υπέρ οχο αγώνα για τη χιλιάκριβη τη λευτεριά. Αντίο, καπετάνιε.

Ο ΖΑΧΑΡ1ΑΔΗΣ αναγνωρίζει ως ιό ρ ν v j του ΕΛΑΣ τον Αρη Βελουχιώτη. Ας προσέξει

αναγνώστης το παρακάτω κείμενο: ο

«Από την ημέρα της υπογραφής της Συμφωνίας της Βάρκιζας δεν υπάρχει ούτε μια περίπτωση εξάσκησης βίας από το ΗΑΜ και τον ΕΛΑΣ. Αποκαλυφθηκε αδιάψευστα

δεκάδες φορές η σκηνοθεσία από μέρους της Δεξιάς τρομοκρατικών πράξεων που θέλανε να αποδώσουν σε μας. Το Πολιτικό Γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ απσκήρυξε και διέγραψε ανοιχτά, όταν ακόμα

ζουσε, τον

ιδρυτή

και

Κ α π ετά νιο

του ΕΛΑΣ, Αρη

Γ ενικό

Βελσυχιώτη, για παράβαση της Συμφωνίας της Βάρκιζας».

Απότο μήνυματου Νίκου Ζαχαριάδη στον Αγγλο καθηγητή Λάσκυ, Πρόεδροτης Εκτελεστικής επιτροπήςτου Εργατικού Κόμματος. Ρ ιζοσπάστης 28-8*194$ 1ησελίδα

Ο Δημήτρης Καραθάνος γεννήθηκε στην Αγία Τριάδα Ευρυτανίας, σπούδασε Νομι/ά και είναι μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών. Πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση και αγωνίστηκε μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ, του ΕΑΜ Νέων, της ΕΠΟΝ και του ΕΛΑΣ. Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας ακολούθησε τον Αρη Βελουχιώτη με το τμήμα ταυ.

Μετά το θάνατο του Αρη, ταάστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο. Στη φυλακή Λαμίας, το 1946, συνέταξε με εντολή της οργάνωσηςτου ΚΧΕ έκθεση για τα γεγονότα που οδήγησαν στον τραγικό

το επαττ*'’*—

Δ η μ ή τρη ς Κ α ρ οθά νος

ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΤΑΞΙΔΙ ΠΑ ΤΟ ΘΡΥΛΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

Α ν τ ίο , κ α π ε τ ά ν ιε Ο θάνατος του Αρη Βελουχιώτη, μ’όλους τους κανιβαλικού:; χορούς γύρω από τρ κρεμασμένο κεφάλι του, μας φαινόταν αδιανόητος! Δ εν θέλαμε να το πιστέψουμε. Αργότερα, όταν έσβησαν οι αμφιβολίες, θρηνήσαμε γοερά το χαμό του χιλιοτραγουόισμένου Αρη. Δεν είμασταν μόνο εμείς οι τελευταίοι σύντροφοί του που τον θρηνήσαμε. Ή ταν και οι χιλιάδες αγωνιστές και σύντροφοί του στο μεγάλο αγώνα της Εθνικής Αντίστασης. Ηταν οι χιλιάδες καταδιωγμένοι, οι αλυσοδεμένοι στα σκοτεινά κελιά του μεταβαρκιζιαγσυ κράτους, ο απλός λαός. Πε βαίνοντας ο Αρης έγινε πικρό μοιρολόι στα χείλη αμέτρητων μανάδων, έγινε τραγούδι αθάνατο. Σ’ αυτό τον αητό του αγώνα, που μοιράσθηκα μαζί του την τελευταία περιπέτεια της ζωής του, είναι αφιερω­ μένο αυτό το βιβλίο. Καταγράφω τα γεγονότα όπως τα ζούσαμε από στιγμή σε στιγμή, μέχρι που το τμήμα μας παγιδεύτηκε στη χαράδρα της Μεσσυνιας. Ως το αιμάτινο εκείνο σούρουπο του Ιουνίου που απ οχα ιρετίσαμ ε τον αρχηγό μας στο μεγάλο του ταξίδι για την Ιστορία και το θρύλο. Α ν τ ί ο , χ α π ε τ ά ν ι ε , ψιθυρίσαμε· μόνο αυτό. Δημήτρης Καραθάνος Ι ΣΤΟΡΙ Α

ΚΑΙ

ΜΝΗΜΗ

Σκίτσο εξωφι^λου: Σπυρος Ορνεράκης Μακέτα εξώφυλλου; Αννα Τσαχουρβου ISBN: 960-389-000-7