Ο Φρόυντ κι εγώ - Βίλχελμ Ράιχ

Jl, Y Λ. M

ΒΙΛΧΕΛΜ

ΡΑ

Ι Χ

Ο ΦΡΟΫΝΤ ΚΙ ΕΓΩ Μετάφραση

ΑΘΗΝΑ

Μάχη

Ζνγά

1078

«

Ή

μβτάφοαβη Ιγιν» άπδ τη γϊθμ»νι*ή.

«

Τό έξώφυλλο «Ινα» ούνδββη τπϋ Μανώλη Μπινααξάκη.

' E x M o w ç Π T A H — "Αγοας Β9, ΆΟηνα ( Τ . Τ . 501), τηλ. 711.189 Τικογοαφάο:

Γ . Βααλ«<ου,

Βαο. Karr/νου >8, τηλ.

7Μ.710

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Σελίδα 1 . Βίλχελμ Ράϊχ

(ή μιά άπελευθερωμένη κουλ-

τούρα) , δοκίμιο τοΟ Νίκου ΚολοβοΟ

9

"2. Σχόλια των γερμανών μεταφραστών

27

3 . Σημείωση τοϋ Ράιχ

28

4 . Εισαγωγή

28

Β. Ή άπόφαση τοϋ Ράϊχ γιά τή δημοσίευση

34

6 . Ό Ράϊχ μιλάει γιά τόν ΦρόΟντ

86

7 . Σημειώσεις

119

ΒΙΛΧΕΛΜ ΡΑ I Χ 'Ή μια άπελευδερωμένη κουλτούρα Δοκίμιο - εισαγωγή

Νίκου

Κολο6οι~

'Υπομνήσεις Ό Βίλχελμ Ράιχ θά μπορούσε νά μείνει Ζνας διάσημος ψυχίατρος στη Βιέννη. Δέν κατόρθωσε ΐγκαιρα να ξεχωρίσει την έπιστήμη τον άπ την τνολιτικη. Σ' αντή του tifr αάδνναμία» χρωστά την δυναμική έπιβίωσή τον. 24-3-1897 Γέννηση τον Β. Ράιχ στη Γαλικία. 'Ανάμεσα σέ γερμανούς χωρικούς. 1915 Στρατιώτης στόν αυστριακό στρατό, 7ΐολεμιστης τον Πρώτον Πόλεμου. 1918 Στην Ιατρική σχολή τον Πανεπιστήμιου της Βιέννης. 'Αρχικός προσανατολισμός ή νομική. Λαμπρές σπουδές. 1920 Μέλος της Ψυχαναλυτικής 'Εταιρείας τής Βιέννης. 'Αρχίζει νά άοκεϊται στην ψυχανάλυση. 1922 Τελειώνει τις σπονδές στην ιατρική. Βοηθός τοΰ Φρόϋντ ατό ψυχαναλυτικό θεραπευτήριο τής Βιέννης. 1924 Τελειώνει τις οτιουδές στην ψυχιατρική. Διευθυντής τον σεμινάριον ψυχαναλυτικής τεχνικής ατό Ιδιο Ιδρυμα ώς τό 1930. 1925 -1926 Πρώτες διαμάχες μέ τους όρθόδοξους ψυχαναλυτές. 1926 θεραπεία oè σανατόριο για φυματίωση. 1927 Έγγραφη στό σύστριακό κομμουνιστικό κόμμα. 'Ενδιαφέρον για την έθνολογία και την κοινωνιολογία. Διαβάζει Μέρινγκ, Κάοντοκν καΐ "Ενγκελς. 1928 Ύτηδιευθυντής τον ψυχαναλυτ ικοϋ θεραπευτηρίου τής Βιέννης ώς τό 1930. "Ιδρνοη Σοσιαλιστικής 'Εταιρείας για σεξουαλικά και σεξολογιχά τιροόΐήματα. Πολύς μόχθος καΐ χρήμα για την δημιουργία σεξουαλικής υγιεινής. 1929 Ταξίδι στη Pojoia. 'Ενθουσιασμός μέ την νομοθεσία γ là τη σεξουαλική άπελενθέροΜη.

11

1930

Τελευταία έπίοχεψη ο τόν Φρόυντ. Μετοίκηση οχό Βερολίνο. Μαΰηματα στην, ψυχαναλυτική κλινική τον Βερολίνου και στη Μαρξιστική Σχολή 'Εργατών πού έξαρτιέται άπ' το Κομμουνιστικό Κόμμα της Γερμανίας. 1931 "Ιδρυση της Γερμανικής 'Εταιρείας γιά μιά προλεταριακή σεξουαλική πολιτική, άλλοιώτικα SexpoL Μαχητικότητα και πικρίες ατούς κόλπους τοϋ κομτ μουνιστικοΰ κόμματος. 1932 Ρήξη μέ τήν ηγεσία ισΰ κόμματος. 'Απαγόρευαif της άνάγνωσης τών βιβλίων του στους νεαρούς κομμουνιστές. 1933 Ή Sexpol στρέφεται έναντίσν στόν Ράιχ. Οί ναζιστές παίρνουν τήν έξουσία. Καταφεύγει στή Βιέννη. Κι άτώ κει στήν Κοτιεγχάγη. Τό κόμμα τόν περιφρονεί και το 1933 τόν άποβάλλει άπ' τους κόλπους του σάν έπικίνδυνο. "Ετοιμο τό έργο του u'H μαζική ψυχολογία τον φασισμού». 'Ανοιχτή ρήξη και μέ τή Διεθνή 'Εταιρεία Ψυχανάλυσης. 1934 'Αποβολή κι άπ* τους κόλπους της Διεθνούς Εταιρείας Ψυχανάλυσης. 'Εγκατάσταση ατό "Οσλο· της Νορβηγίας. 'Εκδίδει ώς τό 1938 μια ιι'ΕπιΦεώρηση τχολιτικής ψυχολογίας και σεξουαλικής οίκονομίαςιι. Ή Sexpol κχτκλοφορεί τα βιβλία καΐ ι if μπροσούρες τον. 1936 "Ιδρυση τοϋ 'Ινστιτούτου μελέτης τής ζωής. u Ανακάλυψη» τών bions. Έκοτρατεία ψυχιάτρων καΐ βιολόγων έναντίον τον. 1939 «'Ανακάλυψη» τής αόργόνης». 'Αναχώρηση γιά tlç Η.Π.Α. μέ τιρόοκληοη να διδάξει στή «Νέα Σχολή· Κοινωνικής "Ερεννας» στή Νέα 'Υόρκη. Ή άρχή ίγινε τό 1940-41. 1942 "Ιδρυση τον 'Ινστιτούτου Όργόνης στή Ν. ΎόρχηΣτή* πολιτεία Μαίην έγκατάοταση Ιδιόκτητου έργατστήριου γιά τή μελέτη τής όργόνης. Ώς τό 1954 δραοτηριάτητα μεταξύ έπιστήμης, μαγείας xal τσαρλατανισμοΰ. 1954 Πρώτη δίκη τοϋ Ράϊχ. 'Αγνοεί τό δικαστήριο xal 1956 Δεύτερη δίκη. Καταδίκη oh δύο χρόνια φυλάχιοης3-11-1957 θάνατος τοϋ Ράϊχ στή φυλακή. Μέ τήν π*12

ποίΰηση δτι χάνεται ωτος έφενρέτης.

Ενας <(διωγμένος» κι'

άόικαί-

Ό Ρά·ι·χ σήμερα Ό βραχύς αυτός 6ίος, άνάλογα με την άποψη που λχ χόν Ιδεί κανένας, χωρίζεται: α' ευρωπαϊκή περίοδο (ώς τόν Αϋγονστο τοϋ 1939) και ο' άμερικανιχή περίοδο (ώς τύ ΰάνατό του). "Αλλη μιά διαίρεση: σέ τιερίοδο ά-πολιχική (ώς τόν 'Ιούλιο τον 1927), πολιτική (ώς τό 1937) και μεταπολιτιχί/ (ώς τό άάνατό του). Κά&ε μια άπ' αυτές ίχει τό είδιχό της ένδιαφέρον. Πιό σημαντική ή ευρωπαϊκή περίοδος τοϋ Ράιχ κι Iδιαίιερα ή πολιτική δεκαετία της ζωής του, 1927 -1937. Γιατί έπιβίωοε ό Ράιχ; — Μπόρις Φραινκελ: «"Οπως τό Φροϋδικό έργο άνήχει άναμψιαδήτητα οήμερα στην πολιτιστική κληρονομιά της άνΰρωπόιητας, ή σεξουαλική οίκονομία, ό ουμανισμός τον Ράιχ είναι και ϋά μείνει ένα άπ' τά ώραια άνάη, ΰπεράοπιση κι άποοαφήνιση τοϋ έπαναστατικον μαρξισμού, ριζοσπαστική κριτική της υπάρχουσας κατάστασης τιραγμάτων». Σωοτή τθ7ΐσ&έτηση της σημερινής σημαοίας τοϋ έργου καΐ της προσωπικότητας τον Ράιχ. Τά κείμενα κι οί έπιστημονιχές έπιτεύξεις τον μπορεί νά πάλια>οαν ώς ένα μεγάλο μέρος τονς. Ή συμβολή τον δμως στή σύζευξη μαρξισμού - φρουόισμού είναι ΰεμελιαχή. Ή κριτική της άστιχης οίχογένειας σαν άεσμού καυτερή, όξνδερκής κι έπίκαιρη πάντα. Τό πά&ος και τό άνεξάντλητα μαχητικό πνεύμα του (ό τύπος τον έπιστήμονα - έπαναοτάτη) τιαραδειγμαιίζουν. Ό Ράιχ δέν έγινε τόοο διάσημος δοο ό Μαρχοϋζε. Οϋτε ήταν τόσο ραφής, πυκνός κι ονοιαοτιχός δοο ό "Εριχ Φρόμμ. 01 προτάσεις τον δμως χι οί 9έσεις του είναι νομίζω πιό άετιχές και τό πολιτικό πρόγραμμά του πιό έφαρμόαιμο άπ τό πρόγραμμα τοϋ πρώτον. 'Ενώ τά χείμενά τον àèv έχουν μικρότερη άγωνιστική σημαοία γιά χόν σημερινό άναγνώοτη άπ' τά κείμενα τον δευτέρου. Σ' δλη την Ευρώπη χα ι οτήν Άμεριχή ό Ράϊχ της εύρωτιαιχης περιόδου άναόιώνει. 'Ενώ ή μαρξιστική άνόρωτωλογία χι ή κοινωνική ψυχολογία τροφοδοτούνται άχόμη άπ' τά ίργα της περιόδου αυτής. 13

Στην 'Ελλάδα, Ιξω άπό μιά άντιράιχική (άχρονολόγητη) μπροσούρα κάποιον I. Σαπιρ μέ τίτλο «Φρούδιομός xal μαρξιομός», τά βιβλία u"Axov Άνθρωπάχο!» ('Εκδόσεις ΠΥΛΗ), «Ή οεξοναλική Ιπανάοταοη» ('Ολκός - Pànr nos), «Ταξική οννείδηοη και σεξουαλική χειραφέτηοη» (Έκόόοεις Διεθνής Βιβλιοθήκη) και σκόρπια άρθρα — μεταφράσεις ο' έφημερίδες και περιοδικά, ό Βίλχελμ Ράιχ, είναι νομίζω άγνωστος. Ή κοινωνική της δομή και ή παρούσα πνευματική της κατάσταση θά δεχτεί το Ιργο και τό πάθος τον οάν σπόρο γεμάτο δυνατότητες. Ή παρουσίαση τον Ράιχ έγινε άντιληπτή οάν χρέος. Ενημέρωσης κι δχι καθοδήγησης. Τον Ράιχ τον κοιτάζουμε σφαιρικά. Σ' δλες τις φάσεις της άνθρώπινης περιπέτειάς τον. Γίνεται φανερό δμως δτι σημασία δίνομε περισσότερο οτήν περίοδο της σνμδολής τον οτή δημιουργία μιας νέας άπελενθεροίμένης κουλτούρας κι δχι οτήν κατάσταση τον έλεεινοΰ «μετανοημένου».

Φρόϋντ - Ρά·ι·χ Ό δάσκαλος τόν ουνήρπασε. «Μπήκα οτό σπίτι (τοϋ Φρόϋντ) οέ μιά κατάσταση τρόμου». "Εφυγα μ' ëva συναίσθημα Ικανο7ΐοίησης και φιλίας. Αυτό ήταν ή αφετηρία άπό δεκατέσσερα χρόνια έντατικής δουλειάς μέσα οτήν καΐ γιά τήν ψυχανάλυση». Άτώ τ& 1920 ως τό 1924 συγκεντρώνει τό υλικό σχετικά μέ α) ν,τήν κοινωνική αΐτιολογία των νευρώσεων» xal β) μέ ιαψ/ τεχνική της άνάλυοης των άντιδράσεων και τή θεωρία της χαραχτηρολογικης νεύρωσης». 01 νευρώσεις, λέει ό Ράϊχ, είναι τιλατειά διαδομένες. 'Ιδιαίτερα δαες 7ΐροέρχονται άπό άνωμαλίες της γενετήσιας λειτουργίας. Τόσο δμως ή ψυχανάλυση, δοο ή ψυχιατρική δέν τΐς βλέπουν άπ' τήν κοινωνική τους άποψη: ταξική προέλευση τοϋ άοθενη κι' οίχονομική του βάση. Στονς εϋπορους άσθενεϊς ol έγκληματικές παρορμήσεις φαίνονται «σχετικά άκίνδυνες». 'Ενώ στονς φηωχονς παίρνουν τρομερή μορςρη. Ή οίχονομική άθλιότητά άδννατίζει τϊς ηθικές άναοτολές κι άφηνε ι τϊς έγκληματικές παρορμήσεις άχαλίνωτες. Στό διάστημα αν τό ό Ράιχ φτάνει οτό συμπέρασμα, δτι ol ψυχονενρώοεις γ ε ν ι κ ά προέρχονται άπό κάποια 14

Ανωμαλία τής γενετήσιας σεξουαλικότητας. Ό Φρόϋντ δεχόταν ττως ό ρ ι σ μ έ ν ε ς νευρώσεις Εχουν τη ρίζατους στους περιορισμούς τής λίμπιντο — %ής έρωτικής όρμής. Φέρνοντας στό <<λογικό» της τέρμα αντή ιήν πρόταση ό Ράιχ διαπίστωνε, δτι τά ψυχονενριχά συμπτώματα πηγάζουν άπό μ là λίμπιντο που «ήρθε ή Ερχεται οέ σύγκρουση μέ τις άοννείόητες άναοτολές». ΕΙδικά άναφερόμενος οτή δική τον θεωρία τής λειτουργίας τοϋ όργαομοϋ: ή όργαοτική άνικανότητα δέν είναι τό αποτέλεσμα, άλλά ή απώτατη αιτία τής νεύρωσης. Ή θεραπεία της θά πρέπει νά άναζητηθεί στην αποκατάσταση τής όργαστικής Ικανότητας τον άαθενή. Στό χρονικό αύτό σημείο (ανάμεσα 1922 και 1926) ξεχωρίζουν ol πρώτες διαφωνίες Ράιχ — όρθόδοξης ψυχανάλυσης. Ό Φρόνντ Ελεγε δτι ((ή κοινωνία δέν βλέτιει πιό σοβαρή άπειλή γιά τήν κουλτούρα της άπ' αύτήν που θά άντΐ7ΐροαώπενε ή άπελευθέρωση των σεξουαλικών ένστικτων κι ή έπιστροηρή τους σέ πρωτόγονους σκοπούς». Ό Ράϊχ ύποστήριζε δτι μόνο «ή όλοκληρωτική κι έπαναλητηική σεξουαλική Ικανοποίηση» μπορεί ν' αποτρέψει τή δημιουργία νενρώσεων. Ή άτιονοία κοινωνικού προβληματισμού, ol άοτικές προκαταλήψεις κι ή φοβία τον δάσκαλου άπέναντι στους έχθρονς τής ψυχανάλυσης καΐ οτήν πολιτική, τόν Εφεραν οέ σφοδρή άντίθεση μέ τόν νεαρό Ράιχ. Ό τελευταίος παρέκαμπτε τό φροϋδικό μηχανισμό τής «έξιδανίκευσης», τής διοχέτευσης δηλαδή τής λιμπιντικής ένέργειας ο' άνώτερους σκοπούς. Ύτιοστήριξε τήν άνάψκη μιας «σεξουαλικής οίκονομίας» και πολιτικής πού θά κανόνιζαν τους δρους μιας έλεύθερης κι αύτορυθμιζόμενης σεξουαλικής ζωής. Αύτη ή πολιτική πρόσθετε δτι ήταν αδύνατη χωρίς σοσιαλιστική έπανάσταοη. Γιατί οί δροι αυτοί δένονταν μέ κοινωνικοοικονομικά αίτια. Ό Ράιχ δίνει Εμφαση οτή λειτουργία τοϋ όργαομοϋ. Ή όργαοτική Ικανότητα, «ή δυνατότητα νά φτάνει κανένας τήν πλήρη Ικανοποίηση οτή λιμπιντική στάση (stase) τής στιγμής.», 7ΐαίρνει κεντρική θέση ατή διάγνωση καΐ τή θεραπευτική των νευρώσεων. Τή θεωρία τής λειτουργίας τοϋ όργαομοϋ άκολουθονν ol άναλύσεις του γιά τό χαρακτήρα οέ ουοχετισμό μέ τή θερατιεία των νευρώσεων. Παρατηρώντας τους άοθενεις του ό Ράϊχ βρήκε ατή συμπεριφορά τοϋ καθένα τους μιά σειρά άντιδράσεων. Αύτό τόν όδήγησε νά μπάσει τήν Ewoiar 15

ζοϋ χαρακτήρα ατήν ψυχανάλυοη. Ό χαρακτήρας «ένοαρκώνεται στόν τρόπο τοϋ ΰπάρχειν τον νποκείμενον κι αποτελείται άπό ίνα δίκτυο άουνείδητων άπαγορεύσεων πον άττωθοΰν τις αφόρητες γιά τήν κοινωνία όρμές (έπιθετικότητα και λοιπά) κι άπομονώνονν το άτομο άπ.' τόν έξωτερικό κόομο». Σύμφωνα μέ τό Φρόνντ ό σκοπός τον ψυχαναλυτή οννίοταται οτό νά κάνει τόν άαθενή νά σννειδητοποιήσει τό άιιωθημένο τον, »ιό έγώ πρέπει νά οννειόητοτιοιήοει τό αϋτό»*. u'H πρωτοτνπία τοϋ Ράιχ οννίοταται άπ' τή μιά μεριά ατήν εΐοαγωγή μιάς σνμπληρωματικής διάοταοης ατό ψυχαναλυτικό σχήμα τής προσωπικότητας, προσθέτοντας τό χαρακτήρα, κι άπ' τήν άλλη μεριά, ατό έπίπεδο τής θεραπευτικής τεχνικής, βγάζοντας ατό φως τις άντιδράσεις πον θωρακίζουν τό κέγώ» γιά νά μή φτάσει ως τΙς όρμές τον ιιαύτό». Σύμφωνα μέ τή θεωρία τον πρέπει νά ξεκινάμε άπ τις άντιδράοεις πον προβάλλει ό χαρακτήρας ιού άαθενή γιά νά φτάοονμε ώς τις άπατθημένες του όρμές κι δχι άντίατροφα. Ό Ράιχ δούλεψε έπίπο.να πάνω οτήν άνάπτυξη και τελειοτωίηση αυτής τής τεχνικής. Ή θεωρία και τά πόρισματά τον γιά τό χαρακτήρα κι ή σχετική θεραπευτική του άγωγή έφαρμόζσνται ευρύτατα καΐ σήμερα ατήν ψυχανάλνοη. Ή άντίθεση βαθαίνει. Ό Ράιχ μιλά γιά ϊνα χαρακτήρα γεννητικό (genital^ κι £να χαρακτήρα νενρωτικό. 01 ποιοτικές διαφορές τών δνό αυτών «ιδεατών τύπων» νπάρχονν ατό καντό», στό ιώπερεγώ» και ατό ιιέγώ». Γιά τό γεννητικό χαρακτήρα δέν υπάρχει «οίδιπόόειο σύμπλεγμα», ούτε άπωθημένες σεξουαλικές ή έπιθετικές όρμές. Στό νενρωτικό χαρακτήρα ανμβαίνει τό άντίθετο. Γιά τό γεννητικό χαρακατήρα τό »ύπερεγώ» «εύτοεί τή σεξουαλικότητα». Στό νενρωτικό τήν άποδοκιμάζει. Στό γεννητικό χαρακτήρα δέν φτάνουν ώς τό «έγώ» αίοθήματα ένοχης και τούτο μέ τή σειρά του δέν προβάλλε ι κανένα έμπόδιο ατή λιμπιντική ικανοποίηση. 'Ενώ τό «έγώ» τον νευρωτικού χαρακτήρα εΕΙναι γνωστή ή φροϋβ κή &ιάχ
χει άοκητική δομή χι είναι κατάφορτο μ' αισθήματα ένοXVSuEîvai εύκολο νά Ιδούμε πώς ή άνακάλνγη ανιών των μηχανισμών ηροοφέρει τά στοιχεία μιας θεμελιώδους κριτικής δλων τών περί ήθικής θεωριών. 'Εδώ πρόκειται γιά ίνα άποφαοιστικό έρώιημα που αγγίζει τύ σχηματισμό τοϋ πολιτισμού. Στο μέτρο που ή ίκανοποίησί) τών αναγκών γίνεται άποδεχτή άπ' τήν κοινωνία, κι δπον ή άνϋρώπινη δομή άλλάζει κατά τρόπο άντίσιοιχο, ή ήϋική ρύθμιση της χοινωνικής ζωής άποδαίνει περιττή. 'II τελική άπόφαση δέν είναι ψυχολογικής φνσης, άλλα κοινωνικής. Κά&ε άναλυτική θεραπεία πον πετυχαίνει ν άλλάζει τή νευρωτική δομή τον χαρακτήρα σε γεννητική δομή άντικα&ισιά τήν ηθική ρύθμιση fié αντορύθμιοη βασισμένη σε uià ι'γιά λιμπιντική οικονομία». Τό έρωτηματικό πον παίδεψε α' δλη τον τή ζωή τον Ράιχ είναι: «γιά ποιό λόγο καταπιέζεται ή έρωιικ{/ ζωή τών άνθρώτιων;» 'Απαντώντας α αντό ήϋελε να ανοίξει ίναν άπαγορενμένο δρόμο ευτυχίας στις πλατειές ιιάζες. Χωρίς νά παραβλέπει δτι μιά τέτοια άπελενΟέρωση ήιαν δεμένη μέ ριζική, έπαναοτατική άλλαγή στις κοινωνικές, οίκονομικές και τιολιτικές δομές.

Ράϊχ - Μάρξ - Φρόϋντ 'Από τό 1927 ό Ράιχ, ύστερα άπό μιά αιματηρή άπεργία τών έργατών στή Βιέννη, στρέφεται ατό μαρξισμό. 'Εξέλιξη φνοιολογική. Διαβάζει ιιέ ένταση τονς κλασικούς. "Αξίζει νά ίο σημειώσουμε. Ό άνθρωπος αντύς είχε ιιιά τεράστια δυνατότητα νά ένημερώνεται. 'Ανεξάντλητη πνευματική άντοχ?), θά τό δείξει ξανά οτήν περίοδο πον θά τον έλκύσουν ή βιολογία κι ή βιοφυσική. 'ί2ς τό 1934 θά £χει όλοκληρώοει τό κύριο εργο τον. Σέ ή/ικία 37 χρονών θά ίχει γράψει δλα τα μεγάλα εργα τον και ιληϋώρα άρθρων μέ 'ισοδύναμη σπονδαιότητα. Τό 192Ί «έπιχειρεί μιά θεωρητική σνμφιλίωση μαρξισμοί· και ψνχανάλνοης». *Η σημαντικότερη προση αρά τον στήν έξέ/.ιξη ιής ενρωτταικής σκέψης. 'Αντιμετωπίζοντας τρία βασικά ζηιήιιαια, Άπω ς διακρίνει ό Boris Fraenkel: IT

1. - Τή ιιατεριαλιοτική iθεμελίωση της ψυχαναλυτικής θεωρίας. 2.— Τή διαλεκτική οτήν ψυχική ζωή. 3.— Τήν κοινωνική θέση της ψυχανάλυσης, πώς γεννήθηκε, ποια είναι ή κοινωνιολογική της έννοια, ποιος ά σκοπός της γιά τό σοσιαλισμό. Ή ψυχανάλυση σάν ψυχολογική μέθοδος, γράψει & Ράιχ, δέν είναι ουτε υπορει να δημιουργήσει φιλοσοφικό σύστημα. Συνεπώς οϋτε θ' άντικαταστήοει οϋτε θά συμπληρώσει τόν διαλεχτικό υλισμό. Πρέπει δμως ν' άναγνωριοθεί δτι προκαλεί κοινωνικές συνέπειες. Ή ψυχανάλυση αντιμετωπίζει άτομικές περιπτώσεις. Μπορεί δμως να βοηθήσει τήν κοινωνιολογία με τή μορφή της κοινωνικής ψυχολογίας. "Οχι μόνο δέν είναι αντίθετη στο μαρξισμό ά/Uà έπιδάλλεται νά ένοωματωθεϊ στο οικοδόμημα της διαλεκτικής — υλιστικής φιλοσοφίας. «'Ο Μαρξ κι ό "Ενγκελς παρατηρούσαν δτι κάδε καινούργια άνακάλνψη Επρεπε νά τροποποιεί και να προάγει τή διαλεκτική - υλιστική θεώρηση τοϋ κόσμου». "Αν αναγνωρίζουμε σάν υλικά τά φαινόμενα τον άνθρώπινου ιμυχιομοΰ, είμαστε ύποχρεωμένοι νά δεχτούμε τή θεωρητική δυνατότητα μιας υλιστικής ψυχολογίας. 'Ακόμη κι άν δέν έξηγεϊ τή διανοητική δραστηριότητα μέ όργανικές διαδικασίες. Ή ψυχανάλυση είναι μια υλιστική καί διαλεκτική έπιοτήμη. Καταπιάνεται μέ υλικά στοιχεία τον άνθρωπου (έρωτας, όρμές) και βασίζεται οτήν έννοια της σύγκρουσης. Μπορεί νά έπιδεδαιώσει μέ πληρότητα τή θέση τον Μάρξ σύμφωνα μέ τήν όποια τή «συνείδηση καθορίζει ή κοινωνική ύπαρξη, δηλαδή οί σκοποί κι οί κοινωνικές ιδεολογίες», δχι τό άντίθετα. Οί άνθρακιοι δημιουργονν τήν προσωπική 'ιστορία touç, à/Uà μόνο μέσα σ' όριομένες κοινωνικές συνθήκες. «Οί διαθέσεις και τά άνθρώπινα ένστικτα είναι κενά οχήματα, έτοιμα νά δεχτούν κοινωνικά περιεχόμενα. 'Υφίστανται μιά κοινωνική έπεξεσγαοία στις σχέσεις μέ τόν πατέρα, τή μητέρα, τό δάσκαλο και τότε μόνον παίρνουν τήν όριοτική μορφή και τό περιεχόμενό τους». Ή σημασία τών ένοτίκτων καΐ των όρμων πού ανακάλυψε ή ψυχανάλυση, είναι δτι άπστελοΰν κι αυτά μιά κδάοη» 7ioi> μέσα άπό όριο μένη διεργασία παράγει τήν Ιδεολογία οάτ 18

έποικοδόμημα. Ή ψυχανάλυση αυτή τή διεργασία μελετά χι αποκαλύπτει. 'Ανάμεσα ατά δυο άκρα: τήν οικονομική βάση και τό ιδεολογικό έποικοδόμημα ή ιμυχαναλντικη σύλληψη τον κοινωνικού άν&ρώπου εισάγει μι à σειρά άπό ένδιάμεσες συνδέσεις. Μπορεί νά καταδείξει δτι ή οικονομική 6άαη δέ μετατρέπεται άμεσα κι αυτόματα οέ ιδεολογία μέσμ στό άνύρώπινο κεφάλι. Ή ψυχανάλυση μπαίνει στη ματεριαλιστική σύλληψη τής ιστορίας σ' ε να καθορισμένο σημείο: κεϊ πον ο^χίζονν τά ψυχολογικά προβλήματα. Ή ψυχαναλυτική ττροσπά&εια είναι μιά αντίδραση ατό Ιδεολογικό έποικοδόμημα και στήν καταπίεση που αιώνες φεουδαρχικής και καπιταλιστικής κυριαρχίας έχουν έξεργαοτει. ΙΙόοο δίκιο ειχε ό Ράϊχ φαίνεται όλοκάϋαρα στό δοκίμιο τον ταέχον Ρομπέρ Καλιθοντά : uOi άντιλήψεις του «ύπάρχειν» κα'ι τής «συνείδησης», τής «βάσης» και τοϋ «έηοικοδομήματος» δέν παίρνουν τήν άλη&ινή τους νλιστικιγ σημασία παρά äv δούμε δτι ή οικονομική δραστηριότητα τοΰ άν&ρώπου δέν είναι παρά 'ένας παράγοντας τής διοκοινωνικής, υλικής ύπαρξης του άν&ρώπου, δτι δέν είναι παρά μιά άπ' τις λειτουργίες τον. Ή συνείδηση, τό έποικοδόμημα, δέν είναι μιά έκδήλωαη τοϋ νπάρχειν ή τής δάοης, άλλα 'ένας τρόπος ύπαρξης τους». Ό αν&ρωπος είναι μια «όλότητα» ( totalité Structurée^ άποτελούμενη τόσο άπ' τις υλικές βάσεις (σώμα), δσο τό «υπερεγώ», τήν πνευματική και πολιτιστική πλευρά τής άν&ρώπινης ύπαρξης. Οί άπόψεις τοϋ Ράϊχ κι ή τόλμη του νά συνδέσει μαρξισμό και φρουδισμό συνάντησαν τήν λυσσαλέα πολεαική τοϋ σταλινικού κομμουνισμοί·. Ή Σοβ. "Ενωση δμως των πρώτων έπαναατατικών χρόνων ήταν παράδειγμα τής χώρας πού νομοθέτησε τή σεξουαλική άπελεν&έρωοη. 'Αχρήστεψε τό γάμο οά νομικό δεσμό και τήν οίκογένεια σάν κοινωνικό &εαμό. Μαζί τους παρέλυσε κι ό κεντρικός μηχανισμός τής σεξουαλικής καταπίεσης και τής παραγωγής φρόνιμων νποταχτικών τής Αρχής. Ό σταλινισμός άνέκοψ9 αντή τήν 7ΐρόοδο. Τόν πρώτα έν&ονοιαομό τον Ράιχ διαδέχτηκε ή άπογοήτευαη. Ό Ράϊχ μιλούσε γιά «σεξουαλική οικονομία», δπως ιιιλάμε γιά οικονομία τής διατρο(ρής. Μ' αύτήν έννοοϋσε τότ τρόπο πον ή κοινωνία κανονίζει, έν&αρρύνει ή άντιτί&εται οτήν 'ικανοποίηση τής σεξουαλικής άνάγκης. Άγωνίζετα* 19

νά διαδώσει τις ιδέες τον αυτές γιά μια καινούργια σεξουαλική συμπεριφορά και πολιτική. Κάνει διαλέξεις ο' έπιοτημονικά σωματεία και ο' έργοστάοια. Παράλληλα γράφει και συνεχίζει τήν έπιοτημονική τον όονλειά. Ό Φρόνντ έγκρίνει τήν οεξοναλική πολιτική σαν έπιστημονικό σκοπό. "Οχι δμως τήν πολιτικοποίηση τής ψυχανάλυσης. Σωστό είναι νά τονιστεί έόώ πώς ό δάσκαλος έκτιμονοε βαθύτατα τό μαθητή. 01 σχέσεις τους δμως σταθερά χειροτέρευαν. Στό πολιτικό έπίπεδο τονς χώριζε άβνοοος. Σ' δλο το διάστημα αντό δμως, ό Ράϊχ αντίθετα μ άλλους διαφωνούντες, φέρθ/)κε και μίλησε γιά τό Φρόυντ μέ σεβασμό.

Ράϊχ - Φασισμός Τό 1931 ό Ράιχ αναγκάζεται νά μετοικήσει στό Βερολίνο. Ή θεωρία κι ή ττρακτική τον — ιδιαίτερα στο ζήτημα τής σεξουαλικής άπελενθέρωοης — βρίσκουν περισσότερη συμπάθεια οτήν γερμανική πρωτεύουσα. Σννεργάζεται με τις σοσιαλιστικές όργανώοεις. Άπ τήν άλλη μεριά πα4>ακολονθεϊ άπό κοντά τό φαινόμενο φασισμός. Τό μελετά <(έν τώ γίγνεσθαι»: εντνπα, παρελάοεις, όργάνωση, ιδεολογία. Μέ αυξανόμενη άνηονχία και τρόιιο. Προειδοποιούσε τονς κομματικούς συντρόφους τον. Ή άνοδος τον ναζισμού ίχει Ιστορική έξήγηοη: ή ήττα τον πρώτον ττολέμον, ή οικονομική κρίση τον 1929, ό φόβος τών γεριιανών καπιταλιστών άπέναντη οτήν κατάσταση και οτήν ανερχόμενη άπειλή τής έργατικής τάξης, ή σοσιαλδημοκρατία πού δέν άνταποκρίθηκε οτήν περίοταοη, ό ναζισμός ήταν μία διέξοδος γιά τό κατεστημένο. Μένει 'όμως νά έρμηνενθεϊ τό φαινόμενο τον πώς ό Χίτλερ κατέκτησε και τις μάζες. Ό Ράϊχ μ' αντό τό έγχείρημα καταγίνεται στο Ογκώδες και βαρυσήμαντο βιβλίο τον για τήν «Μαζική ψυχολογία τον φαοισμοΰ>·>. Ή βάση δέ δημιονργεϊ τό έποικοδόμημα μόνο. Αλλά και τούτο έπηρεάζει κατά μιά αντίστροφη δράση τή βάοη. "Ετσι μεταβάλλεται οέ ύλική δύναιιη. Ή όποιαδήτνοτε ιδεολογία δέν άντανακλά μόνο τό οικονομικό τιροτοέοοο. 'Αλλά ριζώνει και στις ψυχικές δοιιές τον άνθρώπον. 'Επιδρά οτήν κατάοταοή τον τό Ιδιο μέ τον οίκονοαικό παράγοντα. 20

Αιπή τή ζωτική άλήθεια άγνοονν δσοι καταπιάνονται νά ψωτίοονν τό φαινόμενο της έπιβολής τον tpaowfiov. Μιλούν γιά «χιτλερική ι/τύχωση». 'Εξήγηση άστοχη. "Οσο έκείν>) των κομιωυνιστών ούμφωνα με τήν όποια τό άνέβααυα τον ναζισμού οτήν έξονοία χρωοτιέται βασικα οτήν παραπαίονοα πολιτική τών οοοιαλόημοκρατών. Ό φασισμός είναι ένα «άμάλγαμα έπαναστατικών αισθημάτων κι άντιόραστικών κοινωνικών άντιλήψεων>ι. «'Η ναζιστική τιροπαγάνδα έπαλείφτθηκε μέ έπαναοτατικές διακηρύξεις», που τράβηξαν τις έλεεινές μικροαστικές και προλεταριακές μάζες. Πριν άπ' τήν έχπόρθηση της έζονσίας ό φασισμός «δρούσε» έπαναστατικά, ένάντια στόν καπιταλισμό. Μετά άπ' αυτό εγινε όλόπλευρα σύμμαχος τον. Στήν καθαρή τον μορφή είναι τό άθροισμα όλων των ιρρασιοναλιστικών άντιδράοεων τοϋ χαρακτήρα τοϋ ιιέσον άνθρώπον. Ή φασιστική νοοτροπία είναι κείνη τον «άπλον», καταπιεσμενον πνεύματος πού δείχνει απληστία γιά τήν έξονοία και ταυτόχρονα τάσεις αταοιαατικές. Δέν είναι παιχνίδι της τύχης τό δτι δλαι οί φαοίοτες δικτάτορες στρατολογήθηκαν πάντα άπ' τή «μετριοπαθί] κι άντιδραοτική μικρομπονρζοναζία». Ή μέση τάξη δέ μπορεί νά δημιουργήσει ιστορία μακροπρόθεσμα. Γιατί δέν κατέχει τά μέσα παραγωγής. Μπορεί δμως νά τό πετύχει σέ μιά δοσμένη στιγμή. «"Αν ή μέοη τάξη 7ΐραγματθ7ΐθιεϊ τήν εισοδό της στήν ίστορική σκηνή μέ τή μορφή τον φασισμού, αντό χρωοτιέται λιγότερο στις άντ ιδραοτ ικές άπόψεις ένός Χίτλερ ή ένός •Γκαίριγκ άπ' δοο οία ονμφέροντα των μέσων τάξεων». 01κονομική προαγωγή και κοινωνική έπιβολή. Ό φασισμός δέν περιορίζεται στόν έναγκαλισμό της μέσης τάξης. Καταγίνεται και μέ τήν άοτοποίηοη των προλετάριων. Δελεάζει τήν έργατική τάξη μέ τό όνειρο, δχι της Ισότητας, άλλά της αίφνίδιας προώθησης στόν καταναλωτικό παράδεισο τών μεγαλοαστών και της υλικής ευδαιμονίας. Ή οίκογένεια και τό σχολειό κατασκευάζουν άνδρείκελα που έχουν άνάγκη νά κατευθύνονται άπό στιδαρή παλάμη. "Οσοι τρέμουν τή Αεντερ<ά είναι Ιτοιμοι νά παραδοθούν ο' έναν άρχηγό, γιατί αύτή ή έγκατάλειψη τους «θεραπεύει», τους άσφαλίζει. Ό φααιομός άγγιξε τις μύχιες χορδές καταπιεσμένων σεξουαλικά καΐ ψυχολογικά άτόμων. 21

Ή άπήχηοή τον βασίζεται ολοκληρωτικά οτή χαρακχηρολογική δομή τών μαζών. Ό Ράιχ έκτάς άτι τή μνημειώδη άνά/.υοη τον φασιστικού φαινομένου έκανε μιά ιστορική πρόβλεψη. Μίληοε άπ' τό 1933 άκόμη γιά τήν καταστροφή πού έγκνμονοϋοε ή ναζιστική υστερία. Στά χρόνια αυτά το Ράϊχ άπαοχόλησαν θέματα έπαναοτατικοϋ προβληματισμού. Ό τελικός σκοπός τον σοσιαλισμού θά πραγματοποιηθώ] με τήν ικανοποίηση τών άμεσων αναγκών τών μέσων ατόμων. "Ετοι μόνο ό επαναστατικός ηρωισμός θά κερδίσει τ'ις μάζες. Λίγα σφάλματα είναι τόσο όγκώδη δοο «i) άοκητική άντίληψη της έπανάσχαοης». Γιατί όλα δοα όνομάζουν «ηθικό» ή «μοραλιοτικό» είναι χωρίς έξαίρεοη οτήν ύπηρεοία της καταπίεσης της Εργαζόμενης άνθρωπότητας. "Ο,τι Ιξυπηρετεί τήν έπανάοταοη είναι ήθικό, δ,τι τή βλάπτει είναι άνήθικο. Ή ταξική συνείδηση τών μαζών είναι γιά τό Ράιχ: ή γεύση τών ζωτικών άναγκών τονς ο' δλονς τους τομείς, τών δρόμων και τών δυνατοτήτων τής Ικανοποίηοής τους, τών έμποδίων τιού τους όρθώνει ή κοινωνική τάξη τής οικονομίας, ή γνώοη τών άναοτολών της και τών άγχών που τήν έμποδίζσνν νά ιδεί καθαρά τις άνάγκες τής ζωής της, τό άήττητο ττ}ς δύναμης της έναντίον οτους καταπιεστές της. Ή ταξική συνείδηση τον έπαναοτατικοΰ κόμματος δεν είναι τίποτ' άλλο άπ' τό σύνολο τών ικανοτήτων του νά έκφράζει γιά τή μάζα, δ,τι δε μπορεί ή Ίδια νά έκφράοει.

Ράϊχ - έξορία - άναρχισμός Μόλις ανεβαίνει ό Χίτλερ οτήν έξουοία ό Ράιχ Εκπατρίζεται. Τό 1934 τον διαγράφουν άπό τή Διεθνή 'Εταιρεία Ψυχανάλυσης. Στροφή πρός τή βιοφτνσική. Μένει οτό "Οολο τής Νορβηγίας και δουλεύει. «Ανακάλυψη» τών «ΒIONS», πού είναι φτνοαλίδες «φορτωμένες με βιολογική ένέργεια». Τόν Ράιχ κατέτρυχε άπό δώ και πέρα ή Ιδέα πώς υπάρχει στόν όργανιομό μιά «βιολογική ένέργεια» που μπορεί νά έντοπιοθεί και πιθανό νά συμπίπτει με τή σεξουαλική ένέργεια. Στή φάοη αυτή τοποθετούν τήν αρχή τής παράνοιάς του. 'Εντατική μελέτη κι ίρευνα που καταλήγουν οτήν άναχάλυψη τής «όργόνης», μιας άκτινοβολίας 22

siov έκπέμπουνε τά uBIONS», 7ΐού γεμίζει τους ζωντανούς •όργανιομονς κι είναι διάχυτη στό σύμπαν. Τό έπόμενο βήμα ήταν ή προσπάθεια να συλληφθεί ή αόργόνη» και νά χρησιμοποιηθεί γιά γενικούς θεραπευτικούς σκοπούς. «Πίστευε ο' ότιόήποτε μτιορονσε ν αποδείξει κι απόδειχνε οτιδήποτε πίστευε». "Ετσι βρήκε ένα μεταλλικό κουτί που υποστήριζε δτι συγκέντρωνε τήν «όργόνη». Εϊχε τό θράσος νά τό παρουσιάσει ακόμη και στόν 'Αϊνστάιν. Στις Η.Π.Α. ό Ράιχ άρχισε νά πουλάει μεταλλικά κουτιά — ουσσωρευιές «όργόνης» σε άρρωστους πνευματικά και διανοητικά. Ή «όργόνη» ήταν γιά τό Ράιχ μιά πολυδύναμη ένέργεια μέ άπειρες θεραπευτικές δυνατότητες. Ό Κ. Γονιλσον εγραψε: «αν ό Ράιχ ήταν ζωντανός σήμερα δεν θά καταδικαζόταν σάν τρελλός και σαν δημόσιος κίνδυνος. Γιατί οι ιδέες Λού τότε θεωρούσαν οάν καθαρή •φαντασία άρχίζονν τώρα νά γίνονται άποδεχτές άπ' τήν έπιστήμη». Είναι πολύ πιθανό ν άποδειχτεϊ δτι ή αόργόνη» υπάρχει. Στό μεταξύ ό Ράιχ μεταστρέφει τις πολιτικές του θέσεις. Δριμεις δσο καίριες παρατηρήσεις γιά τά κομμουνι•οτιχά κόμματα: «αν έξετάοουμε τήν πολιτική τονς μετά τό θάνατο του Λένιν θά διαπιστώσουμε δτι ή άρχή ν' απευθυνόμαστε συνέχεια οτις μάζες χάθηκε λίγο - λίγο, κι δτι με τή μίμηση ιών μορφών τής άοτικής πολιτικής, στό εσωτερικό και στό έξωτερικό τοϋ κομμουνιστικού κόμματος θρονιάστηκε ή γραφειοκρατία». Ειδικά γιά τή Σοβιετική "Ενωση : ή έκτέλεοη έκατομμυρίων πολιτών είναι σημάδι μιάς αδύναμης γραφειοκρατίας νά κυριαρχήσει στά •καυτά προβλήματα τής στιγμής. Ή έπανάσταση «δημοκρατικά» εχει ραγίσει. Τίποτε δέν προετοιμάστηκε σχετικά με τή διεύθυνση των έπιχειρήοεων πού τιρόκειται νά uoooiaλιοτικοποιηθούν». Αυτό δδηγεϊ τήν Σοβ. "Ενωση στην απάλειψη των τελευταίων Ιχνών τής συλλογικής οικονομίας και στήν έγκαθίδρυση μιας καινούργιας οικονομικής 'ιεραρχίας. Ή άπογοήτευοη (κι ή διαγραφή) τον άπ' τό κομμουνιστικό κόμμα τής Γερμανίας κι ή έντονη αποστροφή τον γιά τή σταλινική ωμότητα τόν όδηγούν στήν έξτρεμιοτική άποψη τής «δημοκρατίας τής έργαοίας». Ό καθένας πρέπει νά είναι έλεύθερος νά Εχει τήν ευθύνη του προοριομοϋ τον. Χωρίς σοσιαλιστική ή όποιαδήποτε διεύθυνση Ότόν τράχηλό του. Συμβούλια έργατών και μονάδες κατα23

ναλωτών ΰά διασκέπτονται και θά έκτελονν τις αποφάσεις. Μακρυη άπό κάθε πολιτική. Μέ στόχο τήν ικανοποίηση τών αναγκών και τήν πραγματοποίηση δλων τών κοινωνικών οκοπών. «'// κοινωνία μπορεί νά υπάρχει χωρίς τους πολιτικάντηόες... Πρέπει στό έξης vù δουλέψουμε γιά νά έμποόιΟΊονν σταθερά οί πολιτικάντηδες άπ' τό νά μπορέσουν ξανά ra καθορίζουν τό παραμικρό». Τό ιιόΐΌ πον Ισως ?χει αξία είναι ιιιά κοινωνική ιδεολογία, ή αν θέλετε «πολιτική», που ανταποκρίνεται αποκλειστικά στην πρακτικ'η έργαοία και ατήν καθοδήγηση τών οκοπών τής ζοιής. uMià δημοκρατία που γεννιέται, μέ uià προοδευτική, οργανική ανάπτυξη τών λειτουργιών τον έρωτα, τής δουλειάς και τής γνώσης» (δημοκρατία τής έργασίας). "Ολα τ' άλλα είναι ιιάταια κι έπιζήμια φλναρία. "Οπως παρατηρεί σωστά ό Κονοταντέν Σινέλνικοφ, «ό Ράιχ έγκατα λείπει ουσιαστικά, με τή νομιμότητα υιός έπαναατατικής διοίκησης, τήν Ίδια τήν προβληματική μιας κοινωνικής έπανάοτασης. Γι' αντό, τό κείμενό τον γιά τή κδημοκρατία τής έργααίας» είναι α' ίνα τιλατν ιιέτρο υεχαπολιτικό». Κι οχι μόνο αντό. Ό ιδιότνπος άναρχισμός τοΰ Ράιχ συνδυάζεται μ' 'έναν περίεργο πανθεισμό. Ή έπιστημονική τον σκέψη μπερδεύεται ατή μεταφυσική. Στή uΔολοφονία τοϋ Χρίστου» σχεδόν συνταυτίζεται μέ τόν Ίηοον. Τόν βλέπει νά εχει ζήσει σάν αναρχικός, κόντρα στις συμβατικότητες. Κήρυκα ένός δόγματος «βασισμένου οτήν τταγκόομια αγάπη, τήν κοινωνική ισότητα και τήν δρνηση τής έξουσίας». Γιά τόν Ράϊχ «>; οργόνη, ό αιθέρας κι ό θεός ήταν τρία όνόματα διαφορετικά γιά τήν περιγραφή τον \δ>ον πράγματος». Στό βιβλίο τον «"Λκον άνθρωπάκο!», τό μοναδικό καινούργιο βιβλίο τής τελευταίας αντής περιόδου, ό Ράιχ έκδηλώνει μιά παθιασμένη άγάπη γιά τό μέσο άνθρωπο και μιά άνεξιθρησκεία που φτάνει ώς την άπζλπιοία. Ό άναρχισμός κι ό πανθεισμός τον καθρεφτίζονται καθάρια μέσα οτήν σπαραχτική αντή κρανγή. «Ξέρω πώς δ,τι Ô».)μάζεις «θεό», πραγματικά {>7ΐάρχει, άλλά μέ τρόπο διαφορετικό άπό αυτόν πον νομίζεις: σά μιά πρωτεική κοσμική ένέργεια μέσα ατό σύμπαν, σάν τόν ίροτια στό κορμί σον, σάν τήν τιμιότητα. . .». .Σης Η.Π.Α. ό Ράιχ «ένοχλήθηκε» (12 Δεκεμβρίον 24

1941) άπό πράκτορες τής F.B.I. Ή δραστηριότηιά τον δμως είναι οχετικά· ακίνδυνη κι έξευτελιοτική. Στόν Επιστημονικό τομέα παίρνει τή φήμη ένός ρομαντικού, μπορεί κι έπικίνδννον, τσαρλατάνου. 'Ανασκευάζει και διορθώνει τά βιβλία τον. Καταστρέφει μόνος του τό εργο ττον άγωνίοτηκε νά οικοδομήσει. Ή σύλληψη κι ή δίκη του γιά «τοαρλατανισμό» «φαίνεται υπερβολική». Συμφωνώ μέ τόν Σινέλνικοφ. Ό Ράιχ μέ άρρωατημένα (ή κρατούσα γνώμη) φρένα κι αύτοπαροτιλιομένσς, ήταν άνεπιϋνμητος οτήν κοινωνία τον μακκαρθισμού. Γιατί διατάχτηκε ή καταστροφή τών «σνοσωρεντών όργόνης», άλλά άπαγορεύτηκε κι ή κνκλο<ρορία τον βιβλίου του. Πίσω άπό τήν Food and Drug Administration, πον τόν δίωξε ποινικά, κρύβονταν οί μαχκαρθικοι πλόκαμοι. Βόλος

1973 ΝΙΚΟΣ

ΚΟΛΟΒΟΣ

25

Σ χ ό λ ι α της όμάδας τών Γερμανών μεταφραστών Αυτό τό βιβλίο άπαιτεί μιά προυπόθεοη: τή βαοιχή γνώση της Ψυχανάλυσης και τών κειμένων τοϋ Βίλχελμ Ράϊχ, αρχίζοντας άπό τή «Λειτουργία τοϋ 'Οργασμού» ώς ζή «Χαρακτηρολογική Ανάλυση». Ό Ράιχ συζητήθηκε &ς τώρα άπό τήν ευρωπαϊκή χαι τήν αμερικανική άριστερά μέ •6άοη τά τιρώτα και τά ένόιάμεσα βιβλία του. Τά τελευταία ίργα του έπεσαν θύματα μιας άπωθητικής διεργασίας που τά αιτιά της έρχονται ατό φώς ατή συνέντευξη που άχολουθεί. Ή άκράδαντη πίστη τον Ράϊχ ατή φροϋδική θεωρία της λίμπιντο και ή δημιονργία τών όργανικών βάσεων γιαύτή τή θεωρία, πού ό ίδιος ό Φρόνντ είχε ζητή•οει και πον ονγκεκριμενοτιοιήθηκε οτήν άνακάλυψη της ένέργειας ORGOy, της ζωικής ένέργειας, οδηγούνε σέ μία •δχι λιγότερο ριζοσπαστική κοινωνική κριτική, πον, δμως, έπιπλέον περιλαμβάνει και τά άκαμπτα πρότνπα ονμπεριφοράς μέσα σία πλαίσια τον πολιτικού κινήματος. Ή ονζήτηοη πάνω στό ρόλο τών υποκειμενικών και τών άντικειμενικών παραγόντων της έπανάοταοης πον ήταν τό κέντρο της διαμάχης οτά χρονικά ένδιάμεοα έργα τον, έ<}ώ έγκαταλείπεται. Στό κέντρο στέκει τώρα τό πρόδλη,μα τής δυνατότητας μιας άλλαγής της χαρακτηρολογικής δομής μέ μιά κοινωνική διαδικασία. Βερολίνο,

Σ τ μϊτ.

'Ιούλιος

1969

τ ό έξης « Ο Ρ Ι Ό Ν » — βλ. σημ. dg. 65. 27

Σημείωση του Ράϊχ ν

Εχω άφήοει πίσω μου μιά όλόκληρη έποχή π ου κατανόησε έπιτέλονς 'ένα μικρό κομμάιι άπό τ à σύστημα τής· φρονδικής σκέψης, <Μχά πού σύγχρονα άφησε νά πάνε χαμένα τό σθένος τοϋ Φρόϋντ νά υπερασπίζεται τις άέοεις τον τελείως άπομονωμένος άλλά και ή έμμονη του σε ιιεριχές βασικές άλήθειες καθώς και ή Ικανότητά του νάπροχωρεί χωρίς παραχωρήσεις πρός αυτό πού είναι άληθινό — μ άλλα λόγια, μιά έποχή πού έγκατέλειψε τή βασική Έρευνα πάνω οτά άνθρώπινα αισθήματα, γιά ν' àtpoοιοιθεϊ σέ τέτοιες μικρόπρε7ΐες κι έκνευριστικές Ιδέες, δ7ΐως: πώς θά κάνει κάνεις καριέρα, εύκολα λεφηά και πώς θά πετύχει τήν άναγνώριση άπό κείνους τους θεσμούς που χρο>στάνε τήν ύπαρξη τονς άκριβώς στην άρνηση τής ζωντανής πραγματικότητας, ένώ καμώνονται υποκριτικά ότι έργάζονται γιά τήν άποκάλυψή της. Βίλχελμ

Ράιχ,

1954

Είσαγωγύ Ό διάλογος μέ τόν Βίλχελμ Ράιχ τιού μαγνητοφ>ώνηοε 6 Kurt Eissler M.D. γιά λογαριασμό τον 'Αρχείου Σίγκμονντ Φρόύντ, έγινε στό "Οργονον, οτήν πόλη Rangeley (U.S.A.) οτϊς 18 — 19 'Οκτωβρίου 1952. Ό Ράιχ ήθελε νά δημοσιεύσει τό διάλογο· έν τούτοις, ή άπόψαση τών έκόοτών νά τόν παρουσιάσουν τώρα, δέν βασίζεται μόνο οτήν έπιθυμία τοϋ Ράιχ. Κατά τή γνώμη τονς είναι ίνα άσυνήθιστα τίμιο ντοκουμέντο· ή δ η u όσιε υ ο ή του π ρ ο σ φ έ ρ ε ι τ ό άπό καιρό άναμενόμενο ξ ε κ α θ ά ρ ι σ μ α τών α χ έ ο ε ω ν μεταξύ Φ ρ ό ν ν τ και Ράϊχ. Παρά τό γεγονός δτι ό Ράιχ ίκανε λόγο οέ πολλά ουγγράμματά τον γι αϋτές τις σχέσεις και γιά τή διαμάχη που γεννήθηκε άργότερα μεταξύ τονς ή ευθύτητα και ή χωρίς τύπους διεξαγωγή τοϋ διαλόγου κάνουν γιά πρώτη φορά δυνατό νά ρθονν στό φώς σΐ σχετικές τιληροφορίεςμέ απλότητα καΐ μέ άκρίβεια, δηλαδή μ' Sva τρόπο που 28

άναγνώοτης νά μπορέσει νά κρίνει ό Ίδιος γιατί νττήρχατ διαφωνίες. 'Εκείνοι πον δέν γνωρίζονν τό Ιστορικό αυτών τών οχέοεων — και δυστυχώς είναι τιολλοι — βομβαρδίστηκαν ώς τώρα μέ τόσα συκοφαντικά μυθεύματα, ώστε νά έπιβάλλεται ένα ξεκαθάρισμα. "Ας έλπίοονμε δτι θά ιό πετύχουμε μ' αύτό τό διάλογο, ώστε νά καλύψουμε τό κενό. Μτιροστά στις νέες έπιμελεϊς προσπάθειες νά άποκλειοθη ή θεωρία τής λίμπιντο, ή συνέντευξη αντή Ερχεται οτήν κατάλληλη στιγμή. Γιατί ό Ράϊχ έπέμενε νά βλέπει ατή θεωρία τής λίμπιντο τόν πυρήνα τής φροϋδικής θεωρίας. Ή έμμονή τον Ράϊχ πον κεντρίστηκε άπό πολυάριθμες κλινικές ένδείξεις γιά τήν ύπαρξη μιας σεξουαλικής Ενέργειας τόν όδήγηοε τελικά — διαφορετικά άπό ιόν Φρόνντ — οτήν άνκικάλυψη τής «Λίιιπιντο» στό έρναατήριο. In vitro, (στό δοκιμαστικό σωλήνα). Μετά άπ' αύτό Εγινε Αντικείμενο κριτικής καΐ στιγματισμών, πράγμα πού, λίγο πρστήτερα, είχε πάθει καΐ ό Φρόνντ. Κι άκόμα περισσότε* ρο! Γιατί uk τήν άνακάλνψη μιας χειροπιαστής φυσικής ένέργειας δέν πρόσφερε ό Ράιχ οτόν κόσμο έκείνη τήν καθησύχαση που άπαίτηοε — και τελικά πήρε — άπό τόν Φρόνντ. Ό τελευταίος συνθηκολόγησε (έξιδανίκευση, άρμη τον θανάτου, Εννοια τής Κουλτούρας) και βρήκε τή δόξα' •άλλά ό Ράιχ πέθανε ατή φυλακή. Γιά τόν λόγο δτι ό Φρόνντ δέν πρόσφερε καμιά έπι<7Τημονική άπόδειξη γιά τή θεωρία τής λίμπιντο, δν καΐ προεΐ7ΐε δτι μιά αέρα θά γίνει κάτι τέτοιο, άλλά και έπειόή Βκανε παραχωρήσεις μέ τις τελευταίες ιδέες και θε<ορίες τον, βρέθηκαν ol μαθητές τον τελείως άπομονωμένοι. Ή συνέπεια αντον ήταν νά άποκηρύξονν σιγά - σιγά αντή τή θεωρία — àv καΐ στις θεωρητικές τονς συζητήσεις άκσνει κάνεις άκόμα ειδωλολατρικές όμολογίες πίστης — •και νά μήν άντιτάξονν ουσιαστικά καμία άντίοταση στίς μαζικές έπιθέσεις που Εγιναν τώρα κατά τής θεωρίας τής ένεργείας, αντον τον ζωτικού σημείου της φροϋδικής ψυχανάλυσης. Διαφορετικά θά μπορούσε ή θέση τονς νά ένισχυθή ά~πό μία άντικειμενικη άξιολόγηοη τής άνακάλνψη ς της ζωτικής ένέργειας άπό τόν Ράϊγ. Μ' αϋτόν τόν τοόπο θά Ιξοπλίζσνταν μέ μιά συγκεκριμένη άπόδειξη γιά τήν υπαρξη μιας ζωικής δύναμης πον δρά οτόν όργανισμό και κα29

τευθύνεται πρός πολλούς έοωτερικούς χι έξωτεριχούς έρεθιομούς χι έπηρεάζεται άπ αυτούς. 'Αντί γι' αυτό προτίμηοαν νά μείνουν βουβοί ή νά συμπεριφερθούν άδιάφορα, δύσπιστα ή περιφρονητιχά, χι hot δεν κατάφεραν να έμποδίοουν τήν έξάπλωοη μιας ψυχολογίας που ξερίζωσε τήν «Ψυχή» άπό τό ζωντανό σώμα. Διακήρυξαν σάν στόχο τους τήν «Πολιτισμική προσαρμογή», χωρίς νά σκεφτούν δτι ό πολιτισμός μας, που τόσο μυωπικά υπερασπίζονται, βασίζεται στή βιοφνσική άκαμψία του άνθρώπινον όργανιομον και τής αυταρχικής δομής που ευνοεί. Κατά τους θεωρητικούς τής προσαρμογής, πού φαίνονται ολότελα αποφασισμένοι νά έκμηόενίσουν τή λίμπιντο,. «δεν υπάρχει άνάγκη νά θέσει κάνεις σάν βάοη τής άνθρώπινης συμπεριφοράς μιά ένέργεια πού τήν νπαρξή της π ο τ ε δέν μπορούμε ν' άποόείξουμε, τή στιγμή πού αυτή ή συμπεριφορά μπορεί νά έξηγηθεί uôvo σύμφωνα μέ τά κίνητρα, μέ τήν ψυχολογική μηχανική και μέ τήι δράση πού προέρχεται άπ' αυτά». Ή λίιιπιντο προσθέτουν, δέν πλουτίζει τις γνώσεις μας και γι' αύτό τό λόγο θάπρεπε ν' άγνοηθεί. Μεταχειρίζονται τέτοιες κενές φράσεις οάν «παρορμητικά κίνητρα» καΐ «τρόπους συμπεριφοράς», γιά νά περιγράψουν τή ζωική διαδικασία, κι αυτό κατά τή γνώμη τους είναι τελείως έπαρκές γιά τούς σκοπούς τους. Γι αυτούς καΐ γιά τούς φροϋδικούς, πού φαίνεται δτι τώρα συμφωνούν μαζί τονς, ff λίμπιντο δέν είναι τίποτε άλλο άπό μιά «Μεταφορά», «Ταυτολογία», κι ëva άπλό στήριγμα τής φαντασίας. «θέστε τέρμα ο' αύτή τή Μεταφορά», εγινε τώρα τό ομαδικό σύνθημα δλων έκείνων πού δουλεύουν μέ τόσο ζήλο γιά νά έξισώσονν τήν λίμπιντο μέ νβρη. 01 κριτικοί τών φροϋδικών θεωριών κοντά ο' αντά ττροοττάθησαν νά έπεκτείνουν τό λάθος τον Φρόνντ, μέ τό νά παρουσιάζουν οάν μηδαμινό τό ρόλο τής κοινωνίας ο' 8,ι* άφορα τήν άνθρώπινη συμπεριφορά. Τονίζουν τόν δρο «Κοινωνιολογία» κι άφαιρούν τό βάρος άπ' τή ιιΣεξουαλικότητα». Φαίνεται σάν είρωνία δτι μόνον ό Ράϊχ — παρ' δλο που, έτιειδή άκριβώς τόνιζε τήν κοινωνική έπίδραση πάνω στό δτομο, όδηγήθηκε σέ σύγκρονΟη μέ τόν Φρόϋντ καΐ τελικά Αποκλείσθηκε γι αυτό άπό τή Διεθνή Ψυχαναλυτή Έται α — δέν Εβλεπε γιατί θάπρεπε νά έγκαταλειφθή 6 30

φροϋδικός δρος λίμπιντο και ήταν ό μόνος που τόν ύπερασπίοτηκε. "Αν και ό Ράιχ τιοτέ όέν ήταν πολιτικά ένταγμέν ο ς, ο τό παρελθόν τόν καταδίκασαν βίαια και προσπάθησαν — πράγμα πον γίνεται καμιά φιορά άκόμα και σήμερα - νά τόν στιγματίσουν σάν κομμουνιστή, γιατί έδινε μεγάλη σημασία οτήν έπίδραοη της κοινωνίας κι έβλεπε οτις ιδέες τοϋ Μάρξ 'ένα κάποιο στήριγμα της έλπίδας νά διορθωθούν οί συνθήκες ζωής τοϋ άνθρωπου. 'Ατυοκαλού0F τόν έη αρμοσμένο κομμουνισμό — δ πω ς άναπτύχθηκε οτή Σοβιετική "Ενωοη — τερατώδη και «κόκκινο φασισμό». Άπό τήν προσωπική τιείρα που συγκέντρωσε άνάμεοα στις μάζες οαν γιατρός, κατέληξε ο τό συμπέρασμα δτι ή δομή τοϋ ανθρώπου δπως διαμορφώνεται άπό τους αυταρχικούς θεσμούς είναι βάσει τον πρωτοπλάσματός της άδύνατο ν* άλλαξε ι. Οί ψυχολόγοι τών κομμουνιστικών κρατών πον ως πριν λίγο καιρό έδειχναν μεγάλη περιφρόνηση γιά τις θεωρίες του Φρόϋντ — μιά άκόμη ειρωνική μετατόπιση κι αυτή — βλέπουν τώρα, μετά τήν άφαίρεση της λίμπιντο νά τους δίνετε μιά βάση γιά τό συμβιβαομό τών δικών τους άντιλήψεων μέ τήν ιμυχανάλυοη, οτή μορφή της νεογεννημένης θεωρίας της προσαρμογής. "Ετσι, ένας τσεχοσλοβάκος ψυχίατρος ισχυριζόταν πανευτυχής: «âv είναι σωστό πώς οί φροϋδικές παρατηρήσεις γιά τήν όρμή (Triebt και τήν ένέργεια της όρμής δέν είναι άναπόσπαστο μέρος τοϋ φροϋδικού έργου κι äv μπορούν νά χωριστούν άπό τις έμπειρικά άιοδεδειγμένες γενικεύσεις, τότε δέν βλέπω κανένα λόγο για 'ένα μαρςιοτή >•' άπορρίπτει τόν Φρόυντ». Ό Ράϊχ δέν ΐηαψε ποτέ ν' άναγνωρίζει τί χρωστούσε στόν Φρόύντ. Κοιτάζοντας αναδρομικά, θεωρούσε τή διαφορά πού είχε μαζί τον σάν ένα κρίκο οτήν άλυοίδα της έπιοτημονικής έξέλιξης, και γι αυτό τό λόγο έπιθνμητή καί μάλιοτα άναγκαία. Σ' αν τή τή συνέντευξη ό Ράϊχ προσπαθεί μ έπιμονή ν' άτιοδείξει τιόσο ονσιαοτικά σννέβαλαν οι διατνπώσεις τοϋ Φρόυντ στό ξεκαθάρισμα πού αυτός πέτυχε στόν κλινικό τομέα. Ή διατύπωση τοϋ Φρόϋντ περί τής «αρνητικής θεραπευτικής άντίδρασης» έγινε 7ΐαραδείγματος χάριν άητορμή νά καταπιαστεί ό Ράιχ μέ τό πρόβλημα και νά βρει μιά βιολογική έξήγηση τυου συμφωνεί τελείως μέ τά κλινικά συμπεράσματα κι άντικαθιοτά τήν παροδική 31

υπόθεση τον Φρόϋντ γιά τήν όρμή τον θανάτου, γιά τήν όποια ό ίδιος ό Φρόϋντ έλεγε δτι είναι καάαρά θεωρητική. Ή άπογοήτευοη τοϋ Ράϊχ για τόν Φρόιντ, δσο δικαιολογημένη xi αν ήταν, δέν τόν όδήγηοε ποτέ οε <>ιιΐοος ή άρνηοηιι. 'Αντίθετα, εγραψε: «έφθασα οε οημειο νά έκτιμήοω χαλΰτερα και βαθύτερα τις φρονδικές καταχτήσεις παρά έκεινον τόν καιρό πον ήμονν 'ένας ά•' άναγνωρ ίζει ε vu χρίος για χήν ακούσια βοήϋεια πον τον ιρόογ εραν ο'ι θιωρητικις τονς θέσεις οτήν αναζήτηση της βάοης τής ιΊεωριας χής λίμπιντο ο' έπίπεόο ψνοικών έπιοχημών. Τούνανχίον, ό Φρόννχ μέ τήν ανϋενιιχόιηχά τον είχε ιήν τάση νά έπιβάλη, μιά οταχική, τελειωμένη και άνεξέλικτη μορφή] χμνχανάλνοης. Καύένας πον τον έφερνε άντίρρηοη, θεωρούνταν αιρετικός και όεν άνηκε πια οιήν ΐ/'νχανάλυot]. Τό κλείσιμο τής y ρονόιχής άεωρίας στό κέλνΐ/ός της και ή έπιθυμία νά τήν κόνονν κοινωνικά άποδικτ'η όόήγηοε οτήν άπώλεια τής ιοτοριχής της οημαοίας οάν ξεκίνημα μεγάλο, πού νποσγόταν έξελίξεις, δπως ϋά απορούσε νά περιμένει κανείς άπό τήν Ψυχανάλυση ot'iv επιστήμη. Τώρα είναι φανερό πώς ή άόυναμία τών ψυχαναλυτών νά κατανοήσουν τή θεωρία τής λίμπιντο και νά τ'ην έφαρμόσουν οτήν πράξη καθώς κι ό φόβος πον προξενονοε σέ μιά άκαμπτη τάξη πραγμάτων, όόήγηοαν οτόν άχρωτηριαομό της. Οι τελειιταϊες ίθεωρητικές άναζηχήσιις τον Φρόϋντ είχαν ώς σκοπό νά ξαναβρή ή άνθρωπότητα τόν ήουχο ύπνο της, γιατί δέν ήταν διατε&ειμένη ν' άναλάβει τήν ευθύνη γιά τις έπιπτώσεις τής θεωρίας τής λίμπιντο. Ή τιροοωπιχή άνεπάρχεια τών μαθητών τον Φρόϋντ και ή αυθεντικότητα τον ίδιον, πον είτε δέν ήϋελε ε'ίιε δεν μπορούσε νά βγάλει τά τελικά συμπεράσματα άπό τις πρώτες τον στιονδαϊες ιδέες, ύψωσαν ίνα φράγμα γιά κάθε ηρόοόο προς τήν κατεύθυνοη μιας άτιοτελεσιιατικής θεραπείας και, τό σπονδαιότερο, προς τήν κατεύθυνση ιιιάς uaζιχής προφύλαξης άπό τις νενρώοεις. Ή παράλειψΐ] τον Φρόνντ νά εξηγήσει βιολογικά τήν adταρχιχή μας κουλτούρα περιόρισε τή χρηοιιιότητα τής θεωρίας του, ένώ άπό τό άλλο μέρος ή άπουοία πρακτικών ίπιτυχιών οτήν έφαρμογή τής χμνχανάλυσης οάν άεραπευ32

τικον συστήματος, ήρθε νά βοτ)θήσει έκείνους πού θέλουν νά έξουόετερώσουν τελείως τήν έπίδραση τοϋ Φρόυντ. Μόνον ό Ράϊχ όέν χάμφθηχε. Και γι αυτό έγινε ανεπιθύμητο πρόσωπο τ όσο γιά τους βιοψυχολόγους, έπειόή τόνισε τή σημασία της Κοινωνιολογίας, δοο καί γιά τους κοινωνιολόγους, έπειόή τόνισε τή σηιιασία της Βιολογίας. θεωρίες καί ύποθέοεις πάνω οέ βασικά προβλήματα της ζωής όέν βάζουν ουνήθως οέ κίνδυνο τήν καθεστηκυία τάξη. Και γι' aino τό λόγο τις περισσότερες γορές μία τέτοια άργόοχολη διανόηση γίνεται άπλώς άνεκτή ή παραβλέπεται. "Αν δμως κανείς καταστήση τά προβλήματα αυτά άντικείμενο έπιστημονικών έρευνών, τότε ξυπνάει σχεόόν πάντα ή καχυποψία κι δχι σπάνια άκολουθεϊ ή διακωμώύηση. Τή στιγμή που θά άνακαλυ(/θή μιά βασική άλήθεια συγκεντρώνονται δλες οί δυνάμεις της καταπίεσης γιά vù τήν άποκρύψονν η rà τήψ καταοτρέχμουν. Τήν άνακάλυψι) τής ζωικής ένέργειας τήν άντιμετώπιοαν αύτές οί δυνάμεις μ' δλο τους τό δηλητήριο. Κάθε σκαλοπάτι ο' αυτή τήν τιορεία άπό τή θεωρία τοϋ Όργαομοΰ ώς τήν χορύφωσή της, πού ήταν ή άνακάλυψη ιιιΰς πανταχού παρούοης ένέργειας, αντιμετωπίσθηκε μέ συκοφαντίες και δ ι ώξ ε ι ς. Αντά τά συνηθισμένα ιιέσα καταπίεσης έφτασαν τελικά στό κάψιμο τών βιβλίων του, στήν φυλάκιση και ο τό θάνατο τοϋ Ράιχ οτή φυλακή. 'Αλλά δπως ή άνακάλυψη μιας βασικής άλήθειας έτσι και ή απόδειξη τής ύπαρξης μιας καθολικής δύναμης δέν μπορούν νά παραμεριστούν ή νά μείνουν πάντοτεινά κάτω άπό τήν καταπίεση. Βέβαια, οι άντίπαλες δυνάμεις, πού fié τόοο πείσμα, προοπαθούν νά καταπνίξουν τήν άνακάλυψη όέν θά τό βάζουν κάτω ποτέ. Οί συκοφαντίες καί οί διώξεις μένουν αμείωτες καί τώρα, δέκα όλόκληρα χρόνια μετά τό θάνατο τον Ράϊχ. Παρ' δλα αύτά, θά πρέπει τελικά νά μελετηθούν οί ανακαλύψεις του λογικά. Δέν θά δέχεται κανείς αιώνια τήν άσκοπη άσκηση άναριιόόιας κι.έπιπόλαιης ερμηνείας. Και δέν θά μπορεί ή συκοφαντία νά έμποόίζει πάντα τή σοβαρή σκέψη ν' άοχσληθεϊ ιιέ τή σημασία τής άνακάλυψης. Αύτή ή ατνακάλυγη] όέν θά κρίνεται συνέχεια μέ τά κριτήρια τής τιροχσιειλημμένης ψυχανάλυσης, που μόνο α τά προβλήματα τής ψυχής μπορεί νάναι αυθεντία, κι ούτε ai βάθη τις νομικές δολιχοδρουίες τών ΰγειονομι33

χών άρχων πονναι προσανατολισμένες οτή χημεία. Ή άξια τής άνακάλυψης θ' άποδειχθή μέ δάση μιά έ ρευνα, μέ τή βοήθεια των φυσικών έπιστημών, πού θά ττροοιυαθήοει νά μελετήσει κάτω άπ ο τό φως μιας καθολικής μορφής ένέργειας τέτοια άσχετα μεταξύ τους, άπό πρώτη άποψη, φαινόμενα, δπως ή βιογένεση, ό καρκίνος, ή βαρύτητα, ή δημιουργία τών τυφώνων και τών έρήμων Ή σχέση άνάμεοα οτόν Ράιχ και στον Φρόνντ ήταν τό άποηραοιοτικό πρώτο βήμα στό δρόμο που έφερε οτήν άνακάλνψη τής χοααιχής 'Οργονοενέργειας. Ό σκοπός τον βιβλίου· μας είναι νά ρίξει q ώς οτήν σημασία αυτής τής σχέσης. Ή οννέντενξη ιάρθηκε τό 1952 οέ μαγνητοταινία και, λίγο ιιετά, γράφτηκε οτό κείμενο πον είναι γνωστό ιιέ τόν τίτλο ίΐ'Ο Ράϊχ υιλάει γιά τόν Φρόνντ».

Ή άπόφαση τοϋ Ράϊχ για τή δημοσίευση Κατά κανόνα βιογραφίες γράφονται δταν τά έπίμαχα κι άμφιοβητονμενα ζητήματα χάοονν τή σημασία τους, δταν κάνεις πιά δέν ένδιαφέρεται γι' αυτά, 0ταν πιά γίνονται Ιστορία κι απολιθώνονται. Βιογραφίες μεγάλων άνδρών θ&πρεπε νά γράφονται δοο δλοι δσσι είναι υπεύθυνοι γιά τά καλά ή τά κακά ζοϋν άκόμα και μπορούν ν' απαντήσουν. Γιατί ναμαοτε τόσο διακριτικοί οέ σοβαρά πράγματα πον θίγονν τήν ιδιωτική σφαίρα, τή στιγμή πον οί έφ>)μερίδες καθημερινά μας πνίγουν μέ άοήμαντα οχανδαλάχια,' Ή άνάπτυξη τής έπιοτήμης και τής παιδαγωγικής στα έκατό έτιόμενα χρόνια θά κρίνει δν αντή ή οννέν τενξη έχει καμιά σημασία ή αν τά προβλήματα τής μητρότητας καϊ τής βρεφικής ήλικίας θά έξακολουθήοονν ν' αγνοούνται και νά φέρνουν σύγχυση και ο' £ΙΑες έκατονταετίες τής άνθρώπινης μοίρας. Γι αύτό Έχει άποφαοιοτική σημασία, νά δημοοιενθή τώρα το κνριώτερο μέρος τής συνέντευξης τοϋ Βίλχελμ Ράιχ γιά τόν Σίγκμουντ Φρόνντ Βίλχελμ Ράϊχ, 1954 1. Στ'ι; διαπραγματεύσεις ποΰγιναν πριν παρθεί αυτή ή συνέντευξη και πριν παραχωρηθούν τά ντοκουμέντα του Organ — Institut, δ Δρ "Αϊσλερ είχε πει πώς το 'Αρχείο Σίγκμουντ Φρςϋντ είχε την πρόθεση ν'- απαγορέψει τ ή χρησιμοποίηση τοϋ υλικού τ ο ν γιά έκατό τουλάχιστο χρόνια. 34

Ό Ράϊχ μιλάει για τον Φρόυντ 18 'Οκτωβρίου 1952 DR. EISSLER* : Δόκτωρ Ράιχ, θα ήθελα να σας κάνω μιά πολύ άπλή έρώτηση. Μιά πολύ γενική, άλλα άπλή έρώτηση. θ ά ήθελα πολύ να μάθω δλα δσα γνωρίζετε σεις γιά τόν Φρόϋντ. 'Ακόμα κι δταν δέν πρόκειται για άμεσε; έμπειρίες και μόνο τό γεγονός πώς είναι σκέψεις και παρατηρήσεις δικές σας γιά τόν Φρόϋντ, έχουν για μας σημασία. DR. REICH**: Σύμφωνοι. Μοΰ άνχθέτετε δηλαδή κάτι πολύ σημαντικό. Γνωρίζω πολλά γιά τόν Φρόϋντ. Πιό καλά θάταν ν' άρχίσω μέ τή βασική θεωρητική διαφορά άνάμεσα στις άρχές τής Ψυχανάλυσης καΐ στή δική μου έργασία. "Οχι γιά νά κάνω προπαγάνδα γιά τις έργασίες μου άλλά γιά νά έξηγήσω πώς έβλεπα έγώ τόν Φρόϋντ. Ή Ψυχανάλυση, δπως πολύ καλά ξέρετε, δουλεύει μέ λέξεις και άσυνείδητες ιδέες. Αυτά είναι τά έργαλεΐα της. Κατά τόν Φρόϋντ — δπως τόν καταλάβαινα έγώ δταν δημοσίευσε αύτά τά πράγματα — μπορεί κανείς νά παρακολουθήσει τό 'Ασυνείδητο t προχωρώντας πρός τά πίσω μόνον ώς τις λεκτικές πα* "Αιοσλερ· στό έξης Α. "

Ράιχ — στό έ ξ η ; Ρ.

t 'Ασυνείδητος τό 'Ασυνείδητο, (άπό: «Das Vokabular der Psychoanalyse τών J . Laplanche, J . — B. Pontalis, γερμ. μετάφραση Suhrkamp Verlag, Frankfurt am Main, 1U72), γερμαν. : U..bewub' Jas Unbewupte, — γαλλ. : iconscient. Α) Τό έπίΟετο «ασυνείδητος» χρησιμοποιείται μεριχέ; φορές για νά χαρακτηρίσει τό σύνολο τών μη παρόντων περιεχομένων τοϋ έπίκαιρου συνειδητού πεδίου — κι αυτό μέ μία «περιγραφική», ί χ ι «τοπική» ϊννοια, χωρίς νά γίνεται δηλαδή διάκριση άνάμεσα οτά πε(ΐςχόμε\α τών συστημάτων Προσυνειδητό καΐ 'Ασυνείδητο. 35

ραστάσεις, ώς τότε, δηλαδή, πού γεννιούνται ο! «λεκτικές εικόνες» («Wort - Bilder»). Μ' άλλα λόγια, ή Ψυχανάλυση δέν μπορεί νά διεισδύσει πίσω άπό τόν δεύτερο ή τόν τρίτο χρόνο τής ζωής του άνθρώπου. Ή Ψυχανάλυση, δηλαδή, δεσμεύεται άπό :ήν ίδια της τή μέθοδο. Και πρέπει νά τηρήσει αύτή τή μέθοδο, πού είναι δ χειρισμός τών συνειρμών και τών λεκτικών εικόνων. Ή Χαρακτηρολογική ΆνάλυH) Μέ τήν τοπική f w o i a , τό έπίθετο «ασυνείδητος» χαρακτηρίζει ?να σύστημα πού περιέγραψε ό Φρόϋντ στά πλαίσ α τής πρώτης του θεωρίας περί ψυχικοΰ μηχανισμού : σχηματίζεται άπό απωθημένα περιεχόμενα, τών όποιων ή είσοδος στο σύστημα ΓΙ ροoi'vf δητό - Συνειδητό έμ-τοδίζεται (ϊπό τήν δ αδιχασία τής ('.πιο θήσεως. Γά κιριιυτερα χαρακτηριστικά τον Ασυνειδήτου (ή Ά σ ν ) σαν συιτήιιατος μπορούν νά συνοψισθούν ώς έ ξ η ; : a t Τα «περιεχόμενα» του είναι «αντιπρόσωποι όρμίιν». 6) Αυτά τά περιεχόμενα έξουσιάζονται άπό τους ειδικούς μηχανισμούς τής «πρωτογενοϋ; διαδικασίας», ιδίως τή «συμπύκνωση» και τήν «μετατόπιση». γ) ΙΙροσπαθοϋν — φορτισμένα μι to).)ή ενάργεια όρμής — vù φβάσουν πάλι στό Συνειδητό καΐ νά δράσοι>ν (έπάνοδος τοϋ Απωθημένου)· άλλι'ι τήν είσοδο του; στό σύστημα Προσυνειδητό Συνειδητό μπορούν νά πετύχουν με τή μορφή «συμβιβαστικών σχηματισμών», μόνο μετά παραμόρφωση άπό τή «λογοκρισία». δ) IIρό παντός επιθυμίες τής παιδικής ήλικίας φιξάρονται στό 'Ασυνείδητο. Μέ τήν σύντμηση Ά σ ν έννοεϊ κανείς τό οΰσιαστικοποιημενο (έπίβετο) ασυνείδητο;, σάν σι'ιστημα· άσν σάν σύντμηση τοϋ έπ θέτου «ασυνείδητος» χαρακτηρίζει μέ τήν στενή έννιια τά περιεχομε\α αύτοϋ τοϋ συστήματος. Γ) Στά πλαίσια τής δεύτερης φροϋδικής τοπικής θεωρία; τό «ασυνείδητος» χρησιμοποιείται κυρ'ως σάν έπίθετο· στήν πραγματικότητα τό «ασυνείδητο;» βέν είναι rail ή Ιδιορρυθμία μιας ειδικής εννοιολογικής βαθμίδας, λόγψ τοϋ δτι χαρακτηρίζει τό Α Τ Τ Ο (6λ. έπεξ. σημ. σελ. 00), χ α θ ώ ; ιπίοης μερικά και τό ΕΓΩ και τό Τ Γ Ι Ε Ρ - ΕΓΩ. 'Αλλά θαπρεπε νά λάβει κανείς ύπ' δψιν : a t Τ à χαρακτηρ στικά που στήν πρώτη τοπική θεωρία αποδίδονται στό σύστημα Ά σ ν αποδίδονται και στή δεύτερη θεωρία έ\τελώς γενικά στό ΑΤΤΟ· β) ή διαφορά άνάμεσα στό IIροσυνειδητό και στό Ασυνείδητο Αν και δέν βασίζεται raà σέ μιά διασυστηματική διαφορά παραμένει έν τούτοις σαν ένδοσυστηματική διαφορά (Τό Ε Π Ι καϊ τό Τ Ι Ι Ε Ρ - ΕΓΩ είναι έν μέρει προσυνειδητά και έν μέρει ασυνείδητα). 36

ση( 1 ) άνέπτυξε τώρα μιά δυνατότητα να διαβάζει κανείς έκφράσεις συναισθημάτων. 'Ενώ δ Φρόϋντ μα; άνοιξε τόν κόσμο τοϋ Ασυνειδήτου (σκέψεις, έ/πιθυμίες κ.λπ.) , έγώ κατάφερα να διαβάζω έκφράσεις συναισθημάτων. "Ως τότε δέν μπορούσαμε να διαβάσουμε τό «πνεΰμα». Τό μόνο πού μπορούσαμε v i κάνουμε ήταν v i συνδέσουν με λεκτικούς συνειρμού; (*). Μ' άντιλαμβάνεσθε καλά; Α: Βεβαίως. Ρ : Μόλις ή Χαρακτηρολογική 'Ανάλυση καταφέρει νά διαβάσει *.ήν Εκφραση τοϋ συναισθήματος, δέν χρειάζεται πιά νά μιλάει 6 άσθενής. "Οταν γνωρίζουμ£ τόν άσθενή καλά, τότε ξέρουμε, χωρίς v i χρησιμοποιούνται λόγια, τί συμβαίνει. Μέ τήν £κφρασή σα; μοϋ λέτε ποιό; είσθε. Ό Φρόϋντ μοδλεγε μέ τήν έκφραση τοϋ προσώπου του τί ήταν. Σά; παρακαλώ, πηγαίνετε έκεϊ άπέναντι και κοιτάξτε τήν φωτογραφία τοϋ Φρόϋντ. Δέν ξέρω άν βλέπετε τί είναι μέσα σ' αύτή τήν εικόνα. Κι έγώ δέν τδβλεπα τό 1925 δταν πήρα άπό τόν Φρόϋντ αύτή τή φωτογραφία·. Μπορείτε νά δήτε ~ί είναι μέσα στήν εικόνα; Α: Ναί, λίγο... Ρ : Μια πάρα πολύ μελαγχολική Ικφραση, άληθινή άπελπισία. Έ γ ώ άρχισα vi βλέπω τήν άπόγνωση στό πρόσωπο τοϋ Φρόϋντ, γύρω στα 1940. "Αν και ήταν ήδη νεκρός (είχε πεθάνει στις 23 Σεπτεμβρίου 1939) άσκοϋσε μεγάλη έπίδραση στις παρά πέρα ϋρευνές μου στόν τομέα τών ανθρωπίνων συναισθημάτων. Πρώτα, λοιπόν, διάβασα σωστά τήν Εκφραση τοϋ συναισθήματός του και μετά τέθηκε τό πρόβλημα γιατί ήταν £τσι άπελπισμένος. ΚαΙ γιατί δέν τό παρατήρησα νωρίτερα, έκεϊ στό 1925 ή τό 1930; » "Οταν συνάντησα τόν Φρόϋντ τό 1919, ήταν £να; πολύ ζωντανός άνθρωπος. Τόν περιέγραφα λίγο στόν πρώτο τόμο τοϋ βιβλίου μου «Ή άνακάλυψη τοϋ ΟΡΓΟΝ». Τ Ηταν γεμάτος ζωή. Δέν τόν χωροϋσε δ τόπος. Τ Ηταν δλο ένθουσιασμό και χαρά. ΚαΙ ξαφνικά, έκεϊ γύρω στα 1924, κάτι ?γινε. Δέν ξέρω άν σας είναι γνωστό δτι άποσύρθηκε τό 1924, άπ' δλες τις συναντήσεις και τά συνέδρια. Τήν ϊδια άκριβώς έποχή τοϋ παρουσιάστηκε καρκίνος τοϋ φάρυγγος. Μέ παρακολουθείτε ; "Οδηγία: ή παράθεση τώ\ αριθμημένων ΤΙ) περί/αιιβάνεται στις σε)ιδε; 119—137.

σημειωσεων

(1 —

37

Α : Ναί, βέβαια. Ρ : Λοιπόν,δ καρκίνος, κατά τΙς ίρευνές μου — θά ξέρετε πώς έχω δουλέψει πάνω σ' αύτά τα θέματα — ποφθυσιάζεται σαν άποτέλεσμα συναισθηματικής παραίτησης, ένα βιογενετικό συρρίκνωμα, μια έγκατάλειψη τής έλπίδας( 8 ). Α: Ναί; Ρ : Αυτό βάραινε λοιπόν τόν Φρόϋντ: γιατί άναπτύχθηκε ό καρκίνος του άκριβώς τότε; Ό Φρόϋντ άρχισε ν' άπο-καρδιώνεται, νά παραιτείται. ("Αν δέν μπορείτε νά μέ παρακολουθείτε, χν κάτι δέν είναι σαφές, παρακαλώ ρωτάτε. Διακόψτε με και ρωτάτε χωρίς ένδοιασμούς). Τότε δέν τδβλεπα αυτό ,τό πράγμα έγώ καί, άρκετά περίεργα, ή ρήξη μεταξύ μας άρχισε έκείνη τήν έποχή. » Τώρα θάθελα νά σάς πείσω πώς δέν είναι πρόθεσή μου νά θίξω κανένα. Δέν έχω τό παραμικρό ένδιαφέρσν πιά γιά τήν ψυχαναλυτική κίνηση. Ά π ό τήν έποχή γυρω &νί 1930 έμεινα όλομόναχος. Μερικοί άπό κείνους που ήταν τότε άναμιγμένοι στήν υπόθεση, έχουν ήδη πεθάνει. "Αλλοι ζουν άκόμα. Μερικές άπό κείνες τΙς άμαρτίες ή συνεχίζονται ή έξακολουθοϋν να έχουν έπίδραση μέ τή μιά ή τήν άλλη μορφή, θάθελα νά προσθέσω πώς γιά δλα δσα έγιναν μεταξύ τής Διεθνούς Ψυχαναλυτικής. Εταιρίας (IPG)* και έμοΟ, έρριξα στήν άρχή τήν εύθύνη στόν άλφα, ή στόν βήτα, στήν ψυχαναλυτική Εταιρία, ή σέ μια προδοσία άπέναντι στόν ΦρόΟντ καί στήν Ψυχανάλυση. 'Αποδείχθηκε μετά πώς δλα αύτά δέν ήταν άλήθεια. Ξέρετε τί έγινε μετά; Α: Μόνο σέ γενικές γραμμές... Ρ : θ ά σας άναφέρω τις λεπτομέρειες. Ό , τ ι έγινε τότε, δέν έγινε μόνο στήν IPG μεταξύ 1926 καί 1934. Τέτοια συνέβησαν σ' δλες τις έποχές. Κάτι παρόμοιο συνέβη στή Χριστιανική Εκκλησία, χίλια πεντακόσια χρόνια νωρίτερα. "Εγινε σέ κάθε σπίτι πάνω στή γή. Σάς φαίνεται περίεργο, δέν είναι έτσι; Τί συνέβη; Γνωρίζετε τόν δρο «δηλητηριασμένος χαρακτήρας»; Α: Μάλιστα. Ρ : "Ας πάρουμε μιά ειρηνική κοινωνική δμάδα είτε άπό ψυχαναλυτές, εΓτε άπό κοινωνιολόγους tlzt άπλώς μιά κοινότητα σάν τή μικρή μας πόλη Rangeley. 'Ανάμεσά της βρίσκονται δύο ή τρείς άνθρωποι άρρωστοι, συναισθηματικά άρ* Internationale Psychoanalytische Gesellschaft 38

ρωστοι, πού άρχίζουν νά δημιουργούν ταραχές 4 . Μπορείτε νά jii παρακολουθείτε ; Α : Μάλιστα. Ρ : Αότοί οί άνθρωποι είναι τώρα Ιστορικά πολύ μχχροί •και άσήμαντοι. 'Αλλά τότε, γιά μένα και γιά τούς άλλους ψυχαναλυτές, δέν ήταν άσήμαντοι. Τότε έπαιζαν σπουδαίο ρόλο, γιατί πάλαιψαν ένάντια στήν έξέλιξη τών γνώσεων γιά τόν άνθρωπο, ένάντια στήν πρόοδο νά καταλάβουμε τήν άνΟρώπινη φύση δχι μόνο μέ βάση λέξεις ή συνειρμούς ή άσυνείδητες ιδέες, άλλά και μέ βιοενεργητικού; έκφρασ-.ικούς τρόπους, δπως ή κίνηση, τό βάδισμα, τό συναίσθημα — μέ δυό λόγια, αυτή είναι ή έξέλιξη άπό τήν άνάλυση συμπτωμάτων στήν χαρακτηρολογική άνάλυση και στήν Όργονοθεραπεία — και μάλιστα, αύτοί δέν πάλαιψαν μ' έπιχειρήμαοα, μέ άνταποδείξεις, άλλά μέ συκοφαντίες. Μέ συκοφαντίες, Επαναλαμβάνω ! » Τ Ηταν τότε κάποιος πού πρέπει νά τόν ξεχωρίσω. Τώρα έχει πεθάνει. Αύτοκτόνησε. Είναι 6 Paul Fedem ( 5 ) . "Υπάρχουν άποδείξεις πώς αυτός 6 άνθρωπος άρχισε γύρω α τ ί 1924 νά προδιαθέτει τόν Φρόϋντ έναντίον μου. Τότε δέν τδξερα. Κι δ Φρόϋντ δέν τδξερε. 'Αργότερα φάνηκε καθαρά ( ' ) . Μέ ζήλευε γιά τις έπιτυχίες μου. Τό άποτέλεσμα ήταν ή βρωμερή Ιστορία τής Λουκίρνης. Δέν ξέρω τί έχει γραφεί γιά μίνα στό 'Αρχείο Φρόϋντ — τί συκοφαντίες καΐ τί δυσφημήσεις. 'Αλλά ξέρω πώς είναι γεγονός: ξέρω ποιός είχε άνακατευτή σ' αυτά. Ή τ α ν δ Jones ( 7 ) . Τό ξέρω. Κι αδτό βγαίνει άπό τά γράμματα πού μοδγραφε δ Φρόϋντ ή έγώ σ' αυτόν. Δέν γνωρίζω άν έπεσαν στά χέρια σας. Τάχετε διαβάσει; Α: Μάλιστα. Ρ : Τότε θά είδατε πόσο είχαν έρεθισθή τά πνεύματα. Σ ' ένα του γράμμα, 6 Φρόϋντ μέ διαβεβαιώνει πώς θά μέ •καλύψει δ,τι κι άν λέγεται γιά μένα. Δέν ξέρω άν τό θυμάστε αυτό. Συνέβη, πάντως, γύρω στά 1928 ( β ) . Λοιπόν, δλ η αυτή ή φοβερή ιστορία άποκαλύφθηκε στό συνέδριο τής Λουκίρνης. θέλετε νά μάθετε τίποτα σχετικά; Α: Μάλιστα. Ρ : "Οτι άποπλανοΰσα δλες τις άσθενεΐς μου. "Οτι ήμουνα ψυχοπαθής. Αυτό έλεγαν και ξανάλεγαν. Και δτι στό τέλος έγινα σχιζοφρενής. Αύτό συνεχιζόταν χρόνια. Τά γνο>ρίζετε αύτά; 39

Α: "Όχι, αύτα δέν τά γνώριζα. Ρ : Δέν Εχετε άκούσει τις διαδόσεις γιά τή σχιζοφρένεια; '£2, ναί! 'Ο Fenichel τα διέδωσε. Βέβαια, σήμερα δέν τα πιστεύει πια κανείς (®). Ή τ α ν μια καταπληκτική Ιστορία. 'Αμφιβάλλω δτι δέν άκούσατε ποτέ δτι είμαι παρανοϊκός, σχιζοφρενής. Α: "Οχι, δέν τδχω άκούσει. Ρ : 'Αλήθεια; Α: 'Αλήθεια. Ρ : θέλετε να δείτε τα ντοκουμέντα; Να σας τά δώσω; Α: Καλά, δηλαδή άν τό θέλετε... Ρ : Λοιπόν, ναί! ΙΙροσέξτε! Είμαι σέ θέση νά σας έξηγήσω πώς Εφτασαν ώς έκεϊ, νά μηχανευτούν μιά τέτοια ιστορία και νάτή διαδώσουν. Τό 1929 —νομίζω τότε ήταν—- είχα άρχίσει νά δουλεύω στή Χαρακτηρολογική 'Ανάλυση, με τις φυσιολογικές κινήσεις καΐ τά φυσιολογικά συναισθήματα τών άρρώστων. Είσαστε έξοικειωμένος μέ τήν Χαρακτηρολογική 'Ανάλυση ; Α: Μάλιστα. Ρ : Τότε ξέρετε ίσως τί δνομάζω προοργαστικά ρεύματα (Praorgastische Strömlingen) καΐ Όργονοτικά ρεύματα (Orgonotische Ströme) ; ( 1β ) Α: Ξέρω κάτι λίγα γι αύτα τά πράγματα. Ρ : 'Αλήθεια; Γιατί διαφορετικά δέν Εχει νόημα. Α: Λοιπόν, γνωρίζω κάπως καλά τή βιβλιογραφία ώς τήν έποχή πού έγκαταλείψατε τήν Ψυχαναλυτική Κίνηση. Ρ : Αύτό είχε γίνει κιόλας τότε. Δέν Εχετε διαβάσει τήν τρίτη Εκδοση :ής «Χαρακτηρολογικής Ανάλυσης»; Α: "Οχι, δχι τήν τρίτη Εκδοση ( " ) . Ρ : Καλά, λοιπόν. Στούς σχιζοφρενείς ξεχύνονται στό Συνειδητό τά βιοενεργητικά συναισθήματα ή οί βιοενεργητικοί έρεθισμοί. Αύτοι οί Ερεθισμοί, στά λεγόμενα κανονικά άτομα είναι κατά τό μάλλον ή ήττον κλειστοί. Αύτό συμβαίνει Ιδίως στήν περίπτωση τοϋ Εμποδισμένου στίς δρμές τοι> καταναγκαστικά νευρωτικού [Friebgehemmter Zwangsneurotiker*]. Μετά άπό Ερευνες πού Εκανα πάνω στή διαφορά Σ. τ. μετ. : m ) . :)!>). (Γερμ.: Μία δυναμική φόρτιση, κινητηρα 40

'Ορμή (άπό τό παραπάνω Λεξικά, 6λ. ϋποσημ. Trieb — γ α λ λ : Pulsion). διαδικασία που με μορφή πίεσης (ίνεργειοκη ροκη) κάνει τόν όργανισμά νά τείνει προς ί ν α

άνάμεσα ατό νευρωτικό καί στό σχιζοφρενή τύπο, άνακάλυψα πώς δ νευρωτικός άντιλαμβάνεται δτι οί έρεθισμοί πού μπορούν να ξεχυθούν αυθόρμητα — ή στή διάρκεια τής θεραπείας — είναι βιολογικής φύσεως καί έρχονται άπό μέσα. Ό σχιζοφρενής δέν μπορεί να άντιληφθεϊ δτι αύτές οί πρωτογενείς βιοφυσικές αισθήσεις καί τα ρεύματα είναι μιά έσωτερική διεργασ'α, κι έτσι όδηγείται σέ λανθασμένες έρμηνεϊες xai στό να τις άντιπαρέρχεται. Δηλαδή πιστεύει 5τι οί έρεθισμοί — αύτές οί έξαιρετικές αισθήσεις (Sensationen) — ή έντονη κίνηση, ή σύγχυση μέσα τοι> — προέρχονται άπό έςωτερικές έ/πιδράσεις, δτι είναι π.χ. έργο αύτών πού τόν καταδιώκουν καί προσπαθούν να τόν φέρουν στήν ήλεκτρική καρέκλα. 'Αντιλαμβάνεται τα βιοενεργητικά του συναισθήματα <^λά δέν κατανοεί τή σημασία τους. Αύχή ή έρμηνεία τής Σχιζοφρένειας θεωρήθηκε άπό τούς ψυχαναλυτές ϊπωςοί Jones, Federn, Fenichel, σαν τρελλή ή καί παρανοϊκή. Κι άπ' αύτή τήν ιστορία βγήκε ή συκοφαντία νά μέ χαρακτηρίσουν παρανοϊκό σχιζοφρενή, θάθελα να διαβάσετε τήν τρίτη έκδοση. Τήν έχετε; Α: Γύρω στα 1930 δέν είχε άκόμα έκδοθή. σκοπό. Κατά Φρόι'ντ πηγή μια; όρμής, είνα ίνας σωματικός έρεθισμός (τεταμένη κατάσταση)· σχοπός της είναι ή £ρση της τεταμένης κατάστασης πού έπικρατεϊ στήν πηγή τής όρμής* στό «αντικείμενο» ή χάρις σ' αύτό μπορεί ή όρμή νά φθάσει τό σκοπό της. Γιά τήν γερμανική λέξη Trieb εισήχθη στις γαλλικές μεταφράσεις τού Φρόϋντ ή λέξη pulsion γιά νά αποφευχθούν συγχύοι,ις μέ παλαιότερα χρησιμοποιούμενες έχφρά<φις, δπως instinct ή tendance. Αύτη ή συμφωνία δμως δεν τηρήθηκε πάντα· παρ' δλα αύτά είναι öixa ολογημένη. Τουναντίον στήν αγγλική Standard Edition προτίμησαν νά μεταφράσουν τή λέξη Trieb μέ τή λέξη Instinct, χωρίς νά ληφθούν ΰπ' δψει άλλες δυνατότητες δπως «drive» και «urge». Αύτό τό πρόβλημα συζητείται στή γενική εισαγωγή τοϋ πρώτου τόμου τής Standard Edition. Στην γερμανική γλώσσα υπάρχουν και. οί δύο έκφράσεις «Instinkt» καί «Trieb». Ή λέξη «Trieb» (προερχόμενη άπό τό ρήμα «Trieben»), /ρηιιμοποιήβηκε ί ξ αρχής καί περιχλείει πάντα ?\α ϊχνο; πίεσης. Καταναγκαστικά νευρωτ κός (άπό τήν 'Εγκυκλοπαίδεια Brockhans), Anankast der Zwangsneurotiker, ό δνθρωπος πού τείνει πρός καταναγκαστικές πράξεις καί ιδέες' πολλές φορές μέ τίΜΓκές χαραχτηρολογιχές ιδιορρυθμίες: εύσυνειδησία μέχρι σχολαστικότητα, έλλειψη χιούμορ, έσωτερικό δγχος καί αβεβαιότητα, συχνά πίσω άπό τονισμένη ευγένεια κρύβει μία έπιθετιχότητα κατά τοϋ περιβάλλοντος. 41

Ρ : "Οχι δημοσιεύτηκε τό 1948. Α: 'Αλλά είχε ήδη διαδραματίσει ρόλο; Ρ : "Ω, ναί, τό 1943. Πόσο βαθιά θέλετε να μπήτε στα μυστικά τής Ψυχανάλυσης; θέλετε v i τα μάθετε δλα; Α: Βέβαια, δηλαδή... Ρ : Νομίζετε πώς δέν θάπρε/πε να τεθούν περιορισμοί; Α: Χωρίς περιορισμούς. Ρ : Κι έγώ αυτής τής γνώμης είμαι. Α: Πιστεύω πώς δλα θά γίνουν πιό κατανοητά, ϊ ν άρχίσετε άπό τό 1919, δταν γνωρίσατε τόν Φρόϋντ. Ρ : Αύτό διαρκεί άπό τό 1919 ώς τό 1950, συνέχεια. Είναι κάτι ένιαΐο. Α: Άλλα θάπρεπε ν' άρχίσετε άπό τό 1919. Ρ : Ναί, θ' άρχίσω μέ τήν άπόγνωση. Α: Α λ λ ά αύτό έγινε τό 1940. Ρ : Τήν άπόγνωση τήν πρόσεξα τό 1940 άλλα τήν φωτογραφία τήν είχα άπό τό 1925. Α: Ναί, άλλά τώρα είμαστε στό 1919 καί ή περίοδος 1919 - 1925 είναι πάρα πολύ σπουδαία. Ρ : Άκριβώς. Αύτός είναι δ λόγος γιά τήν άναδρομή πού έπιχειρώ. "Εκανα ένα άλμα μπροστά για νά σάς πω τήν Ιστορία γιά δλες αύτές τις φήμες περί σχιζοφρενείας καί άποπλάνησης τών άσθενών μου — γι αύτές τις δυσφημήσεις, τΙς σεξουαλικές δυσφημήσεις. Τώρα πρέπει να έπιστρέψω στό σημείο πού ό Φρόϋντ βρισκόταν σέ άπόγνωση. »Κείνη τήν έποχή, γύρω στα 1925, στους ψυχαναλυτές τοΟ τεχνικοΟ σεμιναρίου δέν πολυάρεσε ή δουλειά μου πάνω στή Γεννητικότητα * (Genitalität), πάνω στήν Όργαστική * Σ.τ.μετ. : · Ό Paul Α. Robinson στό βιβλίο του The Freudian Left : Wilhelm Reich, Geza Roheim Herbert Marcuse, Harger and Row, New Tork, Evanston, London, 1969, σελ. 14, κάνει τήν έξης άντιβιαστολή ανάμεσα στους δρους «σεξουαλικό:» κβΐ «γεννητικός», ol όποιοι είναι αντίστοιχα, οί βασικές έννοιες <ττή οχέψτ) τών ΦρόΟντ καί Ρ ά ϊ χ : « Ό Ράϊχ 5φ>ς κι ό Φρόϋντ ανέπτυξε τις βασικές του ίβέβς (Τΐήν προσπάθεια νά έξηγησει τήν αιτιολογία τών νευρώσεων. Ό ΦρόΟντ είχε πεϊ να>ρίτερα δτι δεν γεννιέται νίΰρωση χωρίς ββξουσλβίή βύγκρουση, άλλα f ) x y t «σεξουαλακη» με τήν πιό πλατειά Εννοια της λέξης. Τόν δρο «σεξουαλικός» άντικατίστηβε τώρα 6 Ράϊχ με τόν δρο «γεννητικός», υποσκάπτοντας έτσι την γενίκευση τής έρωτικής μας ευαισθησίας, κάτι πού ήταν ί ν α άπό τά Βυσκολώττρα έπιτείΓγματα τοϋ Φρόνντ. Βέβαια, 4 42

Ικανότητα (Orgastische Potenz) και πάνω στήν έπίκαιρη** •κυκλοφοριακή νεύρωση (aktuelle Zirkulationsneurose),
43

Δέν τδ ήθελαν. Ό Hitschmann (' 4 ) ήταν δ μόνος π&ύ είπε: «πετύχατε διάνα». ( Ή . α ν διευθυντής τής Ψυχαναλυτικής Πολυκλινικής, πού τήν εΓχαμε όργανώσει μαζι). Είναι δυσάρεστο νά τά άναφέρω αύτά, άλλά πρέπει. "Εχουν νά κάνουν μέ τήν άποτυχία μου και μέ τήν άπόγνωση του Φρόϋντ. Κατά βάση δ Φρόϋντ ήταν έκεΐνος πού άνακάλυψε τήν Ά ρ χ ή τής ένεργειακής λειτουργίας τοϋ ψυχικού μηχανισμού. Τήν Ά ρ χ ή Ενέργεια - Λειτουργία. Αύτδ κυρίως τδν ξεχώριζε άπδ τούς άλλους ψυχολόγους. "Οχι τόσο πολύ ή άνακάλυψη τοϋ 'Ασυνειδήτου. Κατά τή γνώμη μου τδ 'Ασυνείδητο, ή θεωρία τοϋ 'Ασυνειδήτου, ήταν μόνο ή άπόρροια μιας 'Αρχής πού εΙσήγαγε δ ίδιος στήν Ψυχολογία. Αύτή ήταν ή 'Αρχή, ή φυσικοε/πιστημονική 'Αρχή τής ένέργειας — ή θεωρία τής λίμπιντο C 14 ). θ ά γνωρίζετε πώς σήμερα μόνον έλάχιστα άπόμειναν άπδ τή θεωρία α ύ τ ή ( " ) . θεωρώ τό βιοενεργητικό μου 2ργο τις «συγκινήσεις» («Emotionen») ώς τήν κατευθείαν συνέχεια έκείνης τής ένεργειακής 'Αρχής τής Ψυχολογίας. 'Αλήθεια, θάπρεπε νά διαβάσετε τήν τρίτη Ζκδοση. Α: θ ά τήν διαβάσω. Ρ : "Οταν τώρα Ινας όργανισμός 2χει λιμπιντικές λειτουργίες, μέ τή γεννητικότητα τών παιδιών και τών έφήβων, κάνω τήν ύπόθεση πώς δέν μπορεί να δουλέψει μ' αύτές, άν δέν είναι δ Γδιος άθικτος. Μέ καταλαβαίνετε; ( 1 ? ) . Α: Μάλιστα. Ρ : "Αν νομίζετε δτι δέν έκφράζομαι τελείως καθαρά, τότε νά μέ διακόπτετε σας παρακαλώ και νά μοϋ τδ λέτε, γιατί αισθάνομαι μεγάλη ύποχρέωση νά ξεκαθαρίσω έντελώς δλα, αύτα τα πράγματα. » Ό Φρόϋντ εΙσήγαγε τήν Ενεργειακή 'Αρχή στήν Ψυχολογία καΐ μ' αυτό τόν τρόπο γκρέμισε τό φράγμα πού χώριζε τήν έπιστήμη έκείνης τής έ/ποχής άπό τή σημερινή. Δέν ξέρω γιατί, άλλά διστάζω νά τό πώ: οί πιό πολλοί άπό τούς ψυχαναλυτές είχαν γεννητική άνεπάρχεια, γι αύτό καΐ πήραν έχθρική στάση άπέναντι στή Γεννητικότητα. Αύτό είναι. Σ&ς διαβεβαιώνω πώς δέν τδ λέω γιά νά θίξω κάποιον. Α: 'Εννοείτε δτι περιλαμβάνεται κι δ Φρόϋντ άνάμεσά τους; Α: "Οχι. Έ δ ώ είναι τό σπουδαίο. "Οταν συνάντησα τόν Φρόϋντ, είδα δτι ήταν μιά προσωπικότητα μέ Ισχυρή θέληση και γεμάτη ζωή. Είναι άδύνατο νά είχε γεννητική άνε-

44

πάρκεια. Άλλα έδώ έρχεται ή πρώτη τραγωδία, σχετικά μέ τήν άπόγνωσή του. Ή άπόγνωσή του είχε δύο ίψεις. Κατά τή γνώμη μου, δπως τό αίσθανόμουν τότε καί δπως άρχισα άργότερα νά τό διαβάζω καί στό πρόσωπό του, έπρόκειτο για τό έξής: δταν άνακάλυψε τόν παιδικό σεξουαλισμό δέχθηκε άγρια έπίθεση έλεεινής μορφής άπό τόν MODJU. Ξέρετε ποιός είναι δ MODJU, Α: Διάβασα γι αυτόν σ' ένα άπό τά Δελτία ( " ) . Ρ : 'Αλήθεια; Τότε ξέρετε πώς MODJU είναι ή προσωνυμία για έναν άνθρωπο μέ άρρωστημένα συναισθήματα ή δηλητηριασμένο χαρακτήρα, ό όποιος μεταχειρίζεται ύπουλα τή συκοφαντία καί τή δυσφήμηση σάν δπλο του στόν άγώνα έναντίον τής ζωής καί τής άλήθειας. Αύτή ή προσωνυμία θα χαραχτηρίζει ένα τέτοιο άνθρωπο για δλη τούτη τήν έκατονταετία κι άκόμα πιό πολύ. MODJU είναι ένας παληάνθρωπος καί... Α: Πώς σχηματίσατε έτυμολογικά τήν προσωνυμία; Ρ : Παρακαλώ; Α: 'Από πού σχηματίζεται αύτό τό δνομα; Ρ : Σχηματίζεται άπό τό δνομα MONCENIGO, πού ήταν ένας ήλίθιος, ένα τίποτα καί πού παρέδωσε στήν 'Ιερή 'Εξέταση ένα μεγάλο έπιστήμονα τοϋ 16ου αιώνα. Ό έπιστήμονας αύτός ήταν 6 Τζιορντάνο Μπροΰνο. Τόν κλείσανε Οχτώ χρόνια στή φυλακή καί μετά τόν κάψανε ζωντανό. Αύτός 6 Moncenigo ήταν ένας τιποτένιος πού δέν ήξερε τίποτα, τίποτα δέν έμαθε καί τίποτα δέν μπορούσε νά μάθει. "Ηθελε άπό τόν Μπροϋνο νά τόν κάνει ν' άποκτήσει ένα καλό μνημονικό. Ό Γδιος δ Μπροϋνο είχε ένα καταπληκτικό μνημονικό. 'Αλλά δέν μποροϋσε. Ό Μπροϋνο δέν μπορούσε v i τοΟ τό δώσει. Τί έκανε, λοιπόν; Πήγε καί τόν σκότωσε. Προσέχτε τώρα. Αύτός είναι δ MO - NCENIGO. Καί DJU είναι δ DJUGASHVILI — δ Στάλιν. Τά ένωσα καί τά δυό καί πήρα τό «MODJU». πού θά τούς κολλήσει, καί δέν θά μπορέσουν ποτέ ν' άπελευθερωθοΰν ! Αύτό σχετίζεται μέ τή σημερινή άποτυχία τής Κοινωνιολογίας, καταλαβαίνετε; » Λοιπόν, για να ξανάρθουμε στήν άπόγνωσή τοϋ Φρόϋντ. "Οπως είπα πιό πάνω, ή πρώτη άπόγνωσή ήρθε άφοΟ άνακάλυψε τόν παιδικό σεξουαλισμό. Τώρα έμπαινε λογικά στό δρόμο πρός τό πρόβλημα τής γεννητικότητας, έκεί πού €ρέθηκα έγώ πολύ άργότερα, δεκαπέντε περίπου χρόνια άργότερα. 'Αλλά δέν μπόρεσε να τό φτάσει. Προσπάθησε νά

45

τό συλλάβει στις «τρείς πραγματείες»*. 'Αλλά τότε παρουσιάστηκε στό προσκήνιο κάτι πού δέν ήταν καλό. "Οτι δηλαδή ή γεννητικότητα «έχει άποστολή v i έξυπηρετήσει τήν τεκνοποιία». Αύτό γράφει στίς τρεις πραγματείες. Αύτό δέν Ισχύει, καταλαβαίνετε; Κατά βάθος τό καταλάβαινε κι δ Γδιος κατά κάποιο τρόπο. ΣτΙς συζητήσεις μας φάνηκε ξεκάθαρα δτι ή κοινωνία μας τούβαζε έμπόδια, έπειδή δέν ήθελε v i τόν δει v i προχωρεί στή γεννητικότητα τών παιδιών καί τών έφηβων, γιατί αύτό θάφερνε δλο τόν κόσμο άνω - κάτω. Ναί, δ Φρόϋντ τδξερε αύτό. 'Αλλά γιά κοινωνικούς λόγους, δέν μπορούσε νά φτάσει ως έκεΐ. Ή θεωρία τής 'Εξιδανίκευσης t πού τήν έκανε άπόλυτη 'Αρχή, ήταν ή συνέπεια αύτοΰ. Τ Ηταν μιά παράκαμψη. Ή τ α ν ύποχρεωμένος νά τήν κάνη. Τ Ηταν τραγικά αιχμάλωτος. Καί ξέρετε ποιανού; Τών πολλών φοιτητών, μαθητών καί όπαδών του. Καί τί έκαναν αυτοί; Τοΰ πήραν δ,τι είχε καί τό έκαναν λεφτά. Λυπάμαι πού πρέπει νά άναφέρω κάτι τέτοια. Τδχω πή καί στό παρελθόν δηαόσια. Αύτοί τόν έμπόδισαν. Καί τόν έμπόδισαν τόσο πού δέν μπορούσε ν' άναπτύξει τΙς θεωρίες του. Κ: άπό τότε πήγε κατ' εύθεΐαν στή θεωρία τής δρμής τοΰ θανάτου Δέν ξέρω άν θέλετε τέτοιες λεπτομέρειες. * Σ . τ . μ ε τ . : F r e u d : Drei Abhandlungen zur Sexualtheorie. t Σ . τ . μ ε τ . : Έξιδανίκεΐ'ση, κατά απόδοση Ε. Π . Παπανούτσου: Ψυχολογία, Δωδώνη, 'Αθήναι, 1970. Γ ε ρ μ . : Sublimiening — γαλλ. : Sublimation. Μία διαδικασία που δρισε καί εισήγαγε ό Φρόϋντ γιά νά εξηγήσει μερικές άνθρώπινες δραστηριότητες που δέν έχουν φαινομενικά καμ.ά σχέση μέ τή σεξουαλικότητα, τών όποιων δμως ή κινητήρια δύναμη είναι ή σεξουαλική όρμή. Σαν έξιδανικευσεις περιέγραψε ό Φρόϋντ κυρίως την καλλιτεχνική δραστηριότητα και τήν πνευματική έργασία. Ή όρμή είναι τόσο έξιβανικευμένη, δσο περισσότερο άντιπεριοπάται πρό; ένα νέο μή σεξουαλικό σκοπό κι δσο κατευθύνεται πρό; ίνα νέο μή σεξουαλικό αντικείμενο. • Σ . τ . μ ε τ . : Ό ρ ι ι έ ; τοϋ θανάτου (βλ. ύ,ιΟΓτμι. σελίδα; 79). Γερμ. : Todestriebe — γαλλ. : Pulsions de mort. Ol όρμές του θανάτου χαρακτηρίζουν μιά βασική κατηγορία όρμων στα πλαίσια τής τελευταίας φροϋδικής θεωρία; όρμων, ol όποιες βρίσκονται σ' ά ν α θ ί σ η μέ τίς όρμε; της ζωής καί τείνουν πρό; την πλήρη δρση τής τάσης, δηλαδή τείνουν στό νά έπαναφέρουν κάτι που είναι ζωντανό πίσω στην ανόργανη κατάσταση. 01 όριιέ; τοϋ βανάτου πού κατ* άρχήν στρ'φο ται πρός τ ά

46

Α: Kai βέβαια. Ρ : ΤΙς θέλετε; Α: Νομίζω ναί. Ρ : Έ ν τάξει. Ό Φρόϋντ χι έγώ δέν μιλήσαμε ποτέ γιά προσωπικά θέματα. 'Αλλά ήταν πολύ άτυχος μέ τδ γάμα του. Τό ξέρατε αύτό; Α: Ό χ ι . Ρ : Δέν τό ξέρατε; Δέν νομίζω πώς Εκανε εύτυχισμένη. ζωή. "Εκανε μιά πολύ ήσυχη, γαλήνια, ήθική οικογενειακή ζωή, άλλά δέν ύπάρχει άμφιβολία πώς γεννητικά ήταν Εξαιρετικά άνικαποίητος. Αύτό ήταν ή αΐτία τής άπογοήτευσης καΐ του καρκίνου του. Ό Φρόϋντ, σάν άτομο, Επρεπε νά παραδώσει τά δπλα. Μεσόκοπος, Επρεπε νά παραιτηθεί άπό τΙς προσωπικές χαρές του κι άπό τις προσωπικές τέρψεις του. Τί ήταν πριν άπ' αύτό δέν ξέρω. 'Ακριβώς έπειδή είχε βαθιά γνώση τοϋ τί είναι νεότητα και γιά ποιό πράγμα ζή δ άνθρωπος, Επρεπε δ ίδιος γιά "ό άτομό του νά παραιτηθεί Ρ ' ) . Τώρα, άν ή θεωρία μου άληθεύει, κι 4ν είναι σωστές οί άπόψεις μου γιά τόν καρκίνο, δ άνθρωπος παραιτείται, Εγκαταλείπει και μετά ζαρώνει. Μπορεί κανείς νά καταλάβει πολύ εύκολα γιατί Εβγαλε τήν «Epulis» του ( , 0 ) . Κάπνιζε πάρα πολύ, πάρα πολύ ( " ) . Κάτι μοδλεγε πάντα πώς κάπνιζε δχι άπό νευρικότητα, άλλά γιατί ήθελε νά πή κάτι και δέν τά κατάφερνε. Καταλαβαίνετε τί έννοώ; Α: Μάλιστα. Ρ : Σα νά Επρεπε «νά φάει κάτι μέσα του». Δέν ξέρω άν μπορείτε νά μέ παρακολουθήσετε. Νά δαγκώσει — μιά πα ρόρμηση νά φάει κάτι μέσα του, νά καταπιεί κάτι, νά μήν τό Εκφράσει ποτέ ( " ) . Ή τ α ν πάντα πολύ εύγενικός, μερικές φορές είχε μιά εύγένεια «πού δάγκωνε». Καταλαβαίνετε τί έννοώ; Α: Μάλιστα. Ρ : «Δάγκωνε». Ψυχρός κατά κάποιο τρόπο, άλλά δχι άπάνθρωπος. Γι αύτό Εβγαλε τόν καρκίνο του. "Οταν κανείς δαγκώνει συνέχεια μ' Ενα μύωνα, δ ιστός άρχίζει ν* άποσυντίθεται καΐ σχηματίζεται καρκίνος. Μάλιστα, αύτό δέν μπορεί νά τό βρει κανείς στήν ψυχαναλυτική θεωρία. Αύτό βγαίμέσα και τείνουν πρός τήν αυτοκαταστροφή, κατευθύνονται δευτερογενώς πρ6ς τά Εξω καΐ έκφράζονται t o i t μέ τή μορφή της: Επιθετικής και καταστροφιχής Αρμης.

4Τ

νει κατ' ευθείαν άπό τό έργο μου, άπό τήν Όργονομία. Ό Φρόϋντ ήταν άπό δυό πλευρές δυστυχισμένος. Πρώτα - πρώτα είχε τό βάρος τών μαθητών του καί τής κοινωνίας. Δέν μπορούσε πια να κινηθή. Καί δεύτερο, ήταν προσωπικά αιχμάλωτος. Δέν μπορούσε νά παρουσιαστή πουθενά. Είχε, νομίζω, δύο φίλους. Ό ένας ήταν δ Rie ( " ) καί, ίσως δύο άκόμα. "Επαιζαν Tarork, έτσι δέν είναι; Μιά φορά τή βδομάδα — τά Σαββατόβραδα. Α: Ναί, Tarock. Ρ : Ή τ α ν μόνος κι έρημος. Μόνον άργότερα, έκεΐ γύρω στα 1926, ήρθε ή "Αννα Φρόϋντ στή ζωή του, στήν έργασία του — σαν συνεργάτης. Ά π ό τότε κι έπειτα υπέφερε κά/πως λιγότερο. Άλλά, στήν ούσία, άποσύρθηκε τό 1924. Σέ συνέδριο τόν είδα γιά τελευταία φορά τό 1922, στό Βερολίνο. » Τώρα θάθελα νά άποκλείσω τό ένδεχόμενο νά βάλετε στό voö σας δτι έγώ είπα δλα αυτά γιά τούς φοιτητές έπειδή μοΟ δημιουργούσαν προβλήματα ή έπειδή ζηλεύω. Δέν ζηλεύω. Δέν πρόκειται καθόλου γι αύτό. 'Εγώ έχω τή δική μου ζωή. Δέν μ' ένδιαφέρουν αύτά. Εκείνο, δμως, ποδχεί σημασία είναι αύτό ποδκαναν ψυχαναλυτές σάν τόν Adler, τόν Stecker, τόν Jung. Πήραν τή θεωρία, τής έβγαλαν τά σπουδαιότερα σημεία, τ' άπέρριψαν και πήγαν γιά δόξα. Αύτό έκαναν, πράγματι. Καί κάθε φορά ήταν τό Γδιο πράγμα πού άπέρριπταν, ή σεξουαλικότητα. Στίς συζητήσεις που είχα μαζί του, μπορώ νά σας διαβεβαιώσω, δ Φρόϋντ ποτέ δέν έγκατέλειψε τή σεξουαλική θεωρία, τή θεωρία τής λίμπιντο. Ποτέ! Κι δλες οί μεταγενέστερες έπιθέσεις, παραδείγματος χάριν των κοινωνιολόγων πού άρνούνται τή θεωρία τής λίμπιντο, είναι άνοησίες. Τίποτα δέν είναι άπό αύτά τά δύο, οδτε ή λίμπιντο οδτε ή κοινωνία. Ή λίμπιντο είναι ή ένέργεια πού φορμάρεται άπό τήν κοινωνία. Σ' αύτό δέν ύπάρχει καμιά άντίρρηση. Μένω πάντα έκπληκτος 8ταν άκούω ή διαβάζω κάτι τέτοιο: "Η λίμπιντο ή ή Κοινωνία. Μά γιατί, αύτό είναι έντελώς άνόητο. Κανένας σοβαρός ψυχαναλυτής δέν πίστεψε ποτέ κάτι τέτοιο, οδτε τό κήρυξε, οδτε τό δίδαξε. Τό παιδί φέρνει μαζί του στόν κάσμο ένα δρισμένο ποσό ένέργειας. Κι δ κόσμος παίρνει αύτή τήν ένέργεια καί τής δίνει φόρμα. Κι έτσι έχετε βιολογία καί κοινωνιολογία μαζί σ* I/αν όργανισμό ( " ) . Λοιπόν, κατά τή γνώμη μου, ίΑόκληρη ή κοινωνιολογική σχολή τής Ψυχανάλυσης πού κατάργησε τή θεωρία τής λίμπιντο, τή σεξουαλική θεωρία, καί πού

48

λέει «δχι σεξουαλικότητα, άλλα κοινωνία», είναι καθαρή άπώθηση, (Verdrängung)*, καθαρός φόβος μήν Ερθουν σ' Επαφή με τό μεγαλύτερο πρόβλημα τής άνθρωπότητας, τή σεξουαλική νεύρωση τοϋ άνθρωπου. Μέ καταλαβαίνετε; Α: Μάλιστα. Ρ : Εσείς συνεργαστήκατε μαζί μου κατά τήν κίνηση -ής Βιέννης τοϋ 1928. "Ετσι γνωρίζετε ποιό; ήταν ό σκοπός τής προσπαθείας μου έκείνη τήν έποχή. "Ω, θα μπορούσα νά σας διηγούμαι έπί μιά έβδομάδα για κείνη τήν έποχή. πρέπει, δμως, νά είμαι σύντομος, θ ά προσπαθήσω να σας παραστήσω, δσο γίνεται συντομώτερα, σέ τί σύγκρουση βρισκόταν δ Φρόϋντ: Ξεκίνησε σά νέο άτομο γεμάτο ύγεία και ζωή. Είχε θάρρος και προχωρούσε. Μετά Εγινε τό θϋμα τής γνωστής Ιξέλιξης ν' άποκτήσει σχολή, θαυμαστές, φοιτητές, μαθητές στήν κοινωνία. Και τόν κολάκευαν μ' άσχημο τρόπο. "Η5η άπό τό 1925 ή 1926 ήξερε πώς τόν κολάκευαν. Α : Σας τά διηγούνταν ; Ρ : Μέ λεπτομέρειες. Μάλιστα, μάλιστα! Πολλές φορές άποκαρδιωμένος, πήγα και τόν βρήκα. «Ποϋ πάμε; "Ολοι έγκαταλείπουν τή θεωρία τής λίμπιντο.». 'Αφήστε με νά τά πώ αυτά, περνώ κι έγώ τώρα τό ίδιο στάδιο μέ τούς δικούς μου τούς γιατρούς. Κι Ετσι τά ξέρω αύτα πολύ καλά. Κανείς δέν θέλει ν' άσχοληθεΐ μ' Ενα θέμα πού είναι — και πού πάντα ήταν — γιά τήν κοινωνία Ταμπού. "Οχι ή άνικανότητα. Δέν μιλώ γιά τήν άνικανότητα ή τήν ψυχρότητα. Αύτό πού έννοώ είναι ή συναισθηματική, ή πρωταρχική συναισθηματική έμπειρία τής σύντηξης δύο δργανισμών. Μέ καταλαβαίνετε τώρα; Α: Μάλιστα. Ρ : Δέν είναι μόνον ή γαμική πράξη, καταλαβαίνετε, δ έναγκαλισμός ή ή συνουσία. Είναι ή πραγματική συναισθηματική έμπειρία τής άπώλειας τοϋ έγώ, δλόκληρης τής πνευματικής ύπόστασης. "Οχι, δ Φρόϋντ τό καταλάβαινε. Τόν ρωτούσα συχνά: «Ποϋ πάμε; Αύτή ή θεωρία τής λίμπιντο πεθαίνει». ( Ή θεωρία τής δρμής τοϋ θανάτου έμφανίσθηκε γύρω στα 1924 ή 1925). Kt Ελεγε συχνά: «Μήν άνησυχεΐτε. Προχωρείτε μονάχα μπροστά. Κάνετε τήν κλινική σας Εργασία. Μήν άνησυχεΐτε». Είχε δίκηο! Σήμερα δλες αύτές ot θεωρίες περί δρμής τοΰ θανάτου είναι νεκρές. "Εχει κλείσει * Σ.τ.μετ. : Ψυχαναλυτικός δρος.

49

τό θέμα. Δέν άκούει πιά κανείς τίποτα γι αύτά. Άλλα πιστεύω πώς δ Φρόϋντ ήξερε καλά πώς στή σεξουαλική του θεωρία τδν έξαπάτησαν. Ή θεωρία τής λίμπιντο προδόθηκε, έξαφανίστηκε. Είναι δλοφάνερο δτι σήμερα δέν ύπάρχει πια στήν ψυχαναλυτική κίνηση καμιά θεωρία τής λίμπιντο. Συμφωνείτε μαζί μου; θ α συμφωνούσατε μ' αύτό; Δέν είναι άνάγκη να έκτεθεΐτε. Α: Έ γ ώ δέν θα πήγαινα τόσο μακρυά. Ρ : Ναί, άλλα θά μπορούσατε νά πήτε πώς... Α: Άκούει κανείς όλο καί πιό λίγα γι αύτη. Ρ : "Ολο καί πιό λίγα — αύτδ είναι σωστό. Ναί, αύτό είναι σωστό. Χαίρομαι πού συμφωνείτε μαζί μου ως αύτδ το σημείο. Άκούει κανείς δλο καί πιό λίγα. Γίνεται δλο καί πιό πολύ κοινωνιολογία. Αύτό δέν θ&ταν καί πολύ άσχημο, καταλαβαίνετε, άν δέν άποτελούσε μια φυγή. Τώρα, για δνομα τοΰ θεού, πώς θέλουν οί ψυχίατροι — πού είναι τόσο πολύ έπηρεασμένοι άπό τήν ψυχαναλυτική σκέψη — πώς θέλουν, άναρωτιέμαι, γιά δνομα τοΰ θεοΰ, νά διορθώσουν ποτέ τήν ψυχική οικονομία τών παιδιών, τών βρεφών καί τών έφήβων, άν έγκαταλειψουν τή θεωρία τής λίμπιντο; Δέν'πιστεύω δτι ή κατάσταση θά φτάσει ώς έκεΐ, γιατί υπάρχω έγώ άκόμα. Τό ξέρετε αύτό; θ ά ύπάρχω έγώ γιά ένα διάστημα άκόμα. Αυτός είναι δ άγώνας. Τώρα θά καταλάβατε δτι δέν ένδιαφερόμουν μόνο γιά τόν Φρόϋντ, δταν πρόσφερα τήν βοήθειά μου στό Αρχείο Φρόϋντ. Κι οδτε γιά τήν Ψυχαναλυτική Κίνηση ένδιαφερόμουν. Δέν ένδιαφέρομαι καθόλου γι* αύτή. Δέν ήταν τό ένδιαφέρον γιά τήν ψυχαναλυτική θεωρία. Ή τ α ν τό ένδιαφέρον μου, στήν ούσία, γιά μιά μονάχα ύπόθεση: Πώς θά συμπεριφερθούν οί δημόσιοι θεσμοί μπροστά στήν παραπέρα άνάπτυξη άπό μέρους μου τής θεωρίας τής λίμπιντο, δηλαδή πώς θά συμπεριφερθούν άπέναντι στήν άνάπτυξη τής βιοσεξουαλικής ένέργειας τών μικρών παιδιών, μητέρων, έγκύων μητέρων, παιδιών στήν πρώτη καί στή δεύτερη έφηβική ήλικία. » Μπορεί νά κάνω λάθος. Μπορεί νά βλέπω τό πράγμα έντελώς στραβά. Δέν τό πιστεύω. Άλλά σας διαβεβαιώνω πώς τά προβλήματα αύτοΰ τοΰ κόσμου δέν θά μπορέσουν νά λυθούν άν δέν ξεκαθαριστεί άπό κάθε πλευρά αύτό τό σημείβ κοινωνιολογικά, πολιτικά, οικονομικά, ψυχολογικά, ψυχοδομικά, χαρακτηρολογικά. »Δέν π ι σ τ ε ύ ω π ώ ς θά δ π ά ρ ξ η δ-

50

ποιαδήποτε λύση γιά τά κοινωνικά, π ρ ο β λ ή μ α τ α δσο μ ε γ α λ ώ ν ο υ ν παιδιά και νέοι κάτω άπδ μιά συσσώρευση β ι ο λ ο γ ι κ ή ς έ ν έ ρ γ ε ι α ς — δσο κ α τ α σ τ ρ έ φ ο ν τ α ι παράλογα μέ νευρωτικά συμπτώματα. Γιά τδ λόγο αύτδ πρόσφερα τή βοήθειά μου" καταλαβαίνετε; Φαίνεται τώρα καθαρά, γιατί ένδιαφέρομαι πάνο> σ' αύτά; Μ' ένδιαφέρει πολύ νά εισαγάγω αύτή τήν άποψη στήν ψυχαναλυτική κίνηση, σέ άντίθεση μέ σχολές σάν τήν άγγλική, πού άρνεϊται δλα αύτά τά πράγματα, τίποτα, άπ' αύτά δέν άντιλαμβάνεται, καΐ πού εύδοκιμεΐ άκόμα στό· έδαφος μιας κουλτούρας, πού αύτή τή στιγμή παρακμάζει ή βρίσκεται στή διαδικασία τής παρακμής, άκριβώς τώρα κάτω άπδ τά πόδια αύτών πού θέλουν νά λέγονται άντιπρόσωποί της. » Λοιπόν, γιά νά προχωρήσω μέ τδ βασικδ πρόβλημα τοΰ Φρόϋντ — δ Φρόϋντ ώς πρωτοπόρος: Είπα πιδ πάνο> δτι πέτυχε νά προχωρήσει ώς τή συνοριακή γραμμή, έκεϊ πού άναπτύσσεται ή γλώσσα, περίπου στήν άρχή τοΰ τρίτου· χρόνου τής ζωής. Κι έκεΐ σταμάτησε. Ή Χαρακτηρολογική άνάλυση συνέχισε άπδ τδ σημείο αύτδ καί πέρα. Έ γ ώ μάλιστα έφθασα ώς τδ στάδιο πού σχηματίζεται τό παιδί στήν κοιλιά τής μάνας του. ( , 6 ) . Ή ψυχανάλυση δέν ξέρει τίποτα γι αύτό. Δέν μπορεί νά ξέρει τίποτα. Αύτό δέν είναι κατηγορία. Δέν θέλω νά πώ πώς ή Ψυχανάλυση έχει κακή ή άνεπαρκή άπόδοση. Εννοώ δτι είναι μία ψυχολογία. ΚαΙ ή Ψυχολογία πρέπει νά κινείται μέσα στά δρια τής ψυχαναλυτικής έργασίας καί τών ΐδεών ( ΐ β ) . Ή δική μου έργασία. προχωρεί παρά πέρα, στίς βιοενεργητικές συγκινησιακές έκφράσεις. Γιατί άνακινώ τώρα αύτό τό θέμα; Τό κάνω γιά. τόν έξής λόγο: "Αν δέν είχε ύπάρξει δ Φρόϋντ καί δέν είχε δημιουργήσει τό έργο του, τότε θάταν άδύνατο νά διεισδύσει κανείς πέρα άπό τή γλώσσα τών λέξεων (Wortsprache), πέρα άπό τό 'Ασυνείδητο, στήν βιοενεργητική έκφραση, στή μορφή τής βιοενεργητικής έκφρασης τοΟ δργανισμοΰ. Τότε δέν θάχαμε μάθει ποτέ τά άκόλουθα, γιά τά δποία κανένας ψυχαναλυτής δέν ξέρει σήμερα.-θά θυμάσθε τό ρόλο πούπαιξε στήν Ψυχανάλυση ή λεγομένη «άρνητική θεραπευτική άντίδραση». "Οσο περισσότερα ήξερε κανείς γι αύτό τό θέμα, τόσο χειρότερα αισθανόταν. ΚαΙ κανείς δέν τό καταλάβαινε.

51

Κανείς! Έ γ ώ άρχισα να xi καταλαβαίνω πριν μερικά χρόνια. θάθελα πολύ vi προσπαθήσω να τό παρουσιάσω στα βασικά του σημεία, μέ λίγα λόγια. » "Οταν γεννιέται ένα παιδί, βγαίνει άπό τή ζεστή μήτρα με θερμοκρασία 37 βαθμών, σέ μια θερμοκρασία 18 ή 2 0 βαθμών. Καί μόνον αύτό άρκεϊ. 'Ωστόσο, δέν θάταν τόσο άσχημο αύτό άν δέν άνέβαινε καί τό έξής: βγαίνει έξω τό παιδί, τό τραβούν άπό τά πόδια καί τρώει μια-στόν πισινό. Ό πρώτος χαιρετισμός είναι μια ξυλιά. Κι δ δεύτερος: τό παίρνουν άπό τή μάνα του. Ή όχι; 'Εδώ θέλω να μέ προσέξετε. Αύτό τό πράγμα θά φαίνεται μετά έκατό χρόνια έντελώς άπίστευτο : νά τό παίρνουν άπό τή μάνα του. Ή μάνα δέν έπιτρέπεται ν' άγγίξει τό παιδί ή v i τό δή! "Ετσι τό μωρό δέν βρίσκει πια σωματική έπαφή. Κι αύτό δταν έννιά δλόκληρους μήνες ώς τότε είχε μια τέτοια σωματική έπαφή σέ πολύ ύψηλή θερμοκρασία — πράγμα πού τά Ονομάζουμε έμεΐς «όργονική σωματική ένέργεια έπαφής», καί είναι ή συμπεριφορά πεδίου μεταξύ τών δύο, ή θερμότητα κι ή ζέστη. » Άπό τ' άλλο μέρος, οί Εβραίοι πριν έξ ή έπτά χιλιάδες χρόνια καθιέρωσαν ένα έθιμο. Κι αύτό είναι ή περιτομή. Δέν ξέρω γιατί τό καθιέρωσαν. Είναι άκόμη αίνιγμα. Π ά ρ ε τό καημένο τό πέος. Πάρε ένα μαχαίρι — δέν είναι έτσι; Κι άρχισε vi κόβεις. Κι δ καθένας λέει: «Αύτό δέν τραυματίζει τίποτα». Ό καθένας λέει, «δχι, αύτό δέν τραυματίζει τίποτα». Καταλαβαίνετε; Αύτό φυσικά είναι μιά συγγνώμη, μια πρόφαση. Ισχυρίζονται δτι τα άκρα τών νεύρων δέν έχουν άκόμα άναπτυχθεΐ κι έπομένως καί οί αιτ ή σ ε ι ς στά άκρα τών νεύρων δέν έχουν τελειοποιηθεί. Γι αύτό καί δέν αισθάνεται τό παιδί τίποτα. Λοιπόν, αύτό είναι φόνος. Ή περιτομή είναι ένα άπό τά χειρότερα πράγμαm πού κάνουν στό παιδί. Καί τί γίνονται τά παιδάκια; Κοιτάχτε τα καλά. Δέν μπορούν νά σας μιλήσουν. Μόνο κλαίνε. Τό μόνο πού κάνουν είναι πώς γεμίζουν φόβο. Μαζεύονται, κλείνονται σών έαυτό τους, μακρυά άπό τόν κακό κόσμο. Τά παρουσιάζω πολύ ώμά, άλλά, δόκτωρ, ξέρετε τί έννοώ. »Δηλαδή αύτό είναι τό καλωσόρισμα: τό παίρνουν ιΑ παιδάκι άπ' τή μάνα του, ή μάνα του δέν έπιτρέπεται να τό δή. Είκοσιτέσσερις ή σαρανταοχτώ ώρες δέν τρώει τίποτα. "Ετοσι δέν είναι; ToG περικόβουν τό πέος. Καί μετά έρχεται

52

καί τό χειρότερο: Αύτό τό φτωχό παιδί, αύτό τό βρέφος, προσπαθεί δλη τήν ώρα να τεντωθή καί να βρή λίγη ζεστασιά, κάτι νά πιαστεί. "Ερχεται στή μητέρα, άκουμπάει τα χείλη στή ράγα τής μάνας. Καί τί συμβαίνει; Ή ρόγα είναι κρύα, δέν όρθώνεται' δέν έρχεται γάλα ή κείνο ποϊρχεται δέν είναι καλό. Κι αύτη είναι ή συνηθισμένη περίπτωση. Δέν είναι μια στις χίλιες. Αύτό είναι γενικό. Είναι μέσος δρος. Τί κάνει, λοιπόν, τό βρέφος. Πώς αντιδρά; ΙΙιΛς πρέπει βιοενεργητικά ν' άντιδράσει σ' αύτά; Δέν μπορεί v i ρθή σέ σας καί να σας πή: «Για ακουστέ, υποφέρω τόσο ΤΛλύ, τόσο πολύ!». Μονάχα κλαίει. Καί στό τέλος έγκαταλίίπει. Παραδίνεται καί λέει: « Ό χ ι ! » . Δέν λέει «"Οχι» μέ λόγια, καταλαβαίνετε, άλλα αυτή είναι ή συναισθηματική κατάσταση. Καί μεΐς ο', όργονομιστές τό ξέρουμε αύτό. Τό διαβάζουμε μέσα στούς ασθενείς μας. Τό διαβάζουμε μέσα άπό τή συγκινησιακή τους δομή, άπό τή συμπεριφορά τους, οχ: άπ' δ,τι λένε. Αύτό δέν έκφράζεται μέ λόγια. Έδώ, στήν αρχή — άρχή γεννιέται ή μοχθηρία. Έδώ άναπτύσσετα: τό «Όχι», τό μεγάλο «ΟΧΙ» τής άνθρωπότητας. Και μετά μέ ρωτάτε γιατί ό κόσμος δέν πάει καλά 1 .. » Μπορώ έδώ να προσθέσω σαν συνέχεια κάτι για τήν κατάσταση πού έπικρατεΐ στόν κόσμο στή σημερινή έποχή. Πώς μπορεί νά έξηγηθή τό δτι ένας καί μοναδικός Χίτλερ ή ένας καί μοναδικός Djugashvili, κυβερνά οχτακόσια εκατομμύρια άνθρώπους; Πώς είναι δυνατό; Αύτό είναι τό έρώτημα πού έθεσα στήν κοινωνιολογία τό 1927. Καί συζήτησα δλη τήν υπόθεση μέ τόν Φρόϋντ. Πώς είναι αύτό δυνατό; Κανείς δέν κάνει τήν έρώτηση. Κανείς δέν άκούει κάτι τέτοιο. Π ώ ς ε ί ν α ι δυνατό έ ν α ς κ α ί μοναδικός MODJU να κ ρ α τ ά ε ι σκλάβους ό χ τ α κ ό σ ι α έ κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α ενήλικους, σκληρά έ ρ γ α ζ ο μ έ ν ο υ ς , λογ ι κ ο ύ ς ά ν θ ρ ώ π ο υ ς ; » Ή άπάντηση είναι — κι είναι πέρα γιά πέρα σίγουρη κι έξασφαλισμένη καί σ' έκατό χρόνια θά τό ξέρουν αύτό οί άνθρωποι, έτσι έλπίζω τουλάχιστον — Ιπειδή τ ά βρέφη κ α τ α σ τ ρ έ φ ο ν τ α ι σ' δ, τ ι άφορα τ ι ς σ υ γ κ ι ν η σ ι α κ έ ς τους άνάγκες, τή φ υ σ ι κ ή , σ υ ν α ι σ θ η μ α τ ι κ ή έκφραση τής ζωής τους: καί μάλι53

σ τ χ ά μ έ σω ς πριν κ χ ί μ ε τ χ τ ή γ έ νν η σ ή τ ο υ ς. » Καταστρέφοντχι πριν τή γέννχ άπό κρύες, όπως λέμε «άνοργονικές», δηλχδή άπδ βιολογική άποψη νεκρές, συρρικνωμένες μήτρες. Αύτδ τδ διαπιστώσαμε συστηματικά σέ πολλές κλινικές περιπτώσεις. Οί ψυχαναλυτές δέν θέλουν νά συζητήσουν γι' χύτχ τίποτε απολύτως. Ού:ε άκούν κάν. 'Αντίθετα δ κόσμος, έχει άρχίαει και τδ προσέχει. Μπορείτε νά μέ παρακολουθήσετε; Α: Ναί, βέβαια. Ρ: Αύτδ σημαίνει: τ δ β ι ο λ ο γ ι κ ό σύστημα του ά ν θ ρ ώ π ι ν ο υ ε ί δ ο υ ς καταστράφηκε στδ π έ ρ α σ μ α δλοκλήρων χ ρ ο ν ι κ ώ ν περιόδων. » Καταστράφηκε χιλιάδες χρόνια στήν 'Ασία, στήν Κίνα, στήν 'Ιαπωνία. Οί άπολιθωμένες (Στ. μετ.: κοινωνικοψυχολογικές) δομές στις 'Ινδίες και στις άραβικές χώρες. Ή άπελπιστική κατάσταση Εκατομμυρίων άνθρώπων. Γι αύτδ είχε δ μοσχοβίτικος MÔDJU μιά τέτοια Επιτυχία στήν -'Ασία. Άλλα και στήν Εύρώπη και στήν Αμερική. Παντού. Αύτδ σημαίνει τδ Εξής: σπάσιμο τής βούλησης τοϋ βρέφους, τοϋ παιδιοϋ. "Οχι στήν οιδιπόδεια φάση*. Αύτδ είναι ή συνέπεια. Αύτδ συμβαίνει άργότερα. "Οχι. Πριν τή γέννα και άμέσως μετά, στις δυδ πρώτες βδομάδες ζωής. Και τότε μαζεύεται, όπισθοχωρεί τδ παιδί. Παραιτείται μ' Ενα μεγάλο «ΟΧΙ». Δέν λέει «δχι». Δέν φωνάζει «δχι». Ά λ λ ά παίρνει τήν Εκφραση τοΰ «δχι». Παραδίνεται. Μπορεί νά τδ παρατηρήσει κανείς στα νοσοκομεία. Δέν ύπάρχει καμιά άμφιβολία πάνω σ' αύτό. Τή βλάβη τήν παθαίνει άκριβώς έκεϊ, άρχή - άρχή, άμίαως πριν καΐ μετά τή γέννα. Τότε γίνεται δεκτικδ γιά δποιαδήποτε έξέλιξη. Τδ ΟΧΙ, τδ πείσμα, τδ νά μήν Εχει κανείς καμιά Επιθυμία, καμιά γνώμη, νά μήν είναι σέ θέση ν' άναπτύξει κάτι. Οί άνθρωποι είναι άμβλεΐς, νεκροί, άδιάφοροι. Κι άργότερα άναπτύσσουν τις ψευτοεπαφές τους, ύποκατάστατα χαράς και εύφυίας, Επιφανειακά πράγματα, τούς πολέμους κ.λπ. Ή ιστορία πάει πολύ μακρυά. Δέν θάθελα νά πώ πολλά πάνω σ' αύτά. Άλλά νομίΣ.τ.μετ. : Κατά τόν Φρόϋντ ό άνθρωπος ζει τό οιδιπόδειο σΓ-μπ/.εγμα στό χορΰφωμά του μεταξύ τοϋ τρίτου κα'ι τοΰ πέμπτοι· Ιτοΐ'ς της ϊ ω ή ; του. 54

ζω δτι έγινα καλά άντιληπτός, έτσι δέν είναι; Α: Μάλιστα. Ρ : Λοιπόν, αύτδ είναι ένα πολύ κρίσιμο σημείο. "Αν ή ιατρική, ή παιδαγωγική, δέν καταφέρουν νά έπηρεάσουν τή μάζα τής κοινωνίας βιοενεργητικά, έτσι πού οί μήτρες νά μήν είναι συρρικνωμένες, τά έμβρυόνια νά μεγαλώνουν σέ σώματα πού λειτουργούν κανονικά, οί ρόγες τοϋ στήθους νά μή μαζεύονται καί τά στήθη τών μανάδων νά είναι βιοενεργητικά καί σεξουαλικά ζωντανά, άν δέν γίνουν αύτά, τότε δέν θ' άλλάξει τίποτα. "Οσο τά παιδιά τραυματίζονται κι άρρωσταίνονται μέ κάθε είδους άποκρουστικότητες — μέ χημικά τής χημείας τοΰ MODJU, μ' ένέσεις κάθε είδους καί μέ τδ μαχαίρι άμέσως μετά τή γέννα — δέν Θ' άλλάξει τίποτα. "Εχω σηκώσει μερικά παιδιά άπ' τή βρώμα. "Οσο αύτδ συνεχίζεται, τίποτε δέν Θά μπή στδν ίσιο δρόμο. Κανένα σύνταγμα, κανένα κοινοβούλιο, τίποτε δέν μπορεί νά βοηθήσει. Τίποτε. Σάς τδ λέω. Τίποτε δέν θά καλυτερέψει. »Δέν μ π ο ρ ε ί κ α ν ε ί ς νά σ τ ή σ ε ι τήν έλευθερία πάνω στδ κατεστραμένο β ι ο ε ν ε ρ γ η τ ι κ δ σύστημα τών παιδιών. » Μέ καταλαβαίνετε; Ποιά είναι ή έπίθεση τοΰ κόσμου, τοΰ κόσμου δπως είναι σήμερα, πάνω στδ παιδί, στδ άκόμα άγέννητο καί νεογέννητο; Αύτδ είναι τδ προχωρημένο φυλάκιο τής βιοψυχιατρικής σήμερα, τδ μάξιμουμ πού φθάσαμε ποτέ. Δέν νομίζω πώς στήν Ψυχιατρική μπορεί νά πάει κανείς μακρύτερα άπδ τήν περίοδο πού τδ παιδί είναι στήν κοιλιά τής μάνας του καί μόλις μετά πού τήν έγκαταλείπει. Αύτδ ήταν ή μεγαλύτερη κατάκτηση τής Ψυχιατρικής μεταξύ 1942 καί 1950. Αύτδ τό κατάφερε ή ψυχιατρική Όργονομ/α. "Αν δέν ύπήρχε δμως δ Φρόϋντ, άν δέν είχε άνακαλύψει τό 'Ασυνείδητο, τή θεωρία τών δρμών, τήν Προγεννητική έξέλιξη τοΰ παιδιού, τότε δέν θά μπορούσα έγώ νά προχωρήσω στόν τομέα τής Βιοενεργείας καί σ' δλα αύτά τά πράγματα πού πρό δλίγου άνέφερα. Α: ΠοΟ είχατε φθάσει έσείς τήν"έποχή πού έγινε πιά φανερή ή ρήξη σας μέ τόν ΦρδΟντ; Παές άπ' αύτές τις σκέψεις σας τοδχατε άναπτύξει; Ρ : Συχνά είχαμε μιλήσει γιά τις δυνατότητες νά προχωρήσει κανείς πέρα άπό τήν τεχνική τών συνειρμών. Μετά 55

ήταν τό πρόβλημα τής πνευματικής υγιεινής. Πρέπει v i καταλάβετε πώς έκείνο τόν καιρό δέν υπήρχε ή προφυλακτική πνευματική υγιεινή τής νευρώσεως. Α: Μάλιστα. Ρ : Πριν άπ' τό 1927 δέν ύπήρχε τίποτε άπ' αύτά που ξέρουμε σήμερα ( " ) . "Επρεπε λοιπόν να προχωρούμε ψηλαφώντας. Κι δταν έγώ τό 1927 Σδρυσα τήν κίνηση γιά τήν πνευματοψυχική υγιεινή στήν Αυστρία, συναντιόμουν συχνά μέ τόν Φρόϋντ. Ή τ α ν πολύ ένθουσιααμένος. Καί θάλεγα πώς αύτό πού άποκαλοϋμε σήμερα ψυχοκοινωνιολογία. ξεκίνησε άπό κείνες τις συζητήσεις. » Μια μέρα είπε 6 Φρόϋντ — τό θυμάμαι πολύ καλά, ήταν σχετικά μέ τή νομοθεσία γιά τα σεξουαλικά ζητήματα στή Ρωσία: «Μπορεί νά ρθή τό φώς άπ' τήν Ανατολή». 'Αλλά είχε άμφιβολίες. Κι έγώ άμφέβαλλα. Δέν πίστεψα ποτέ πώς οί κομμουνιστές ήταν πραγματικά στόν ίσιο δρόμο. 'Αλλά έπρεπε κανείς νά συνεργαστή μαζί τους γιατί είχαν τόν άπελπισμένο λαό. Κι άκόμα έπρεπε κανείς νά είσαγάγη τόν ψυχολογικό τρόπο σκέψης στήν Κοινωνιολογία. Ό ΦρόΟντ χαιρέτησε ένθερμα τή νέα νομοθεσία στή Ρωσία, άν κι ήταν λίγο άνήσυχος γιά τή διευκόλυνση τών διαζυγίων, λόγω τών έπιπτώσεων στήν οικογένεια. Γιά μένα δέν ύπήρχε άμφιβολία δτι δ Φρόϋντ σ' αύτό τό σημείο είχε τά δριά του. Ήθελε νά ξεγλιστρήσει άπό τό γάμο του. Ή τ α ν περιορισμένος έξ αιτίας τής θέσης του, έξ αίτιας τού ότι ήταν Εβραίος καί γιά πολλούς άλλους λόγους. Μιά φορά μου είπε σέ μιά συζήτηση πού άφορούσε τήν οικογένεια: «Σκαλίζετε έδώ σέ μιά σφηκοφωλιά». » Ό Φρόϋντ ήταν 2να περίεργο κράμα ένός πολύ προοδευτικού, έλεύθερου στοχαστή κι ένός καθηγητή - τζέντλεμαν του 1860. Παρ' δλη τή συντηρητικότητά του, δμως, άσπαζόταν εύκολα τΙς νέες ιδέες. Δέν πιστεύω πώς δ ίδιος πρόδωσε τήν ύπόθεσή του' μόνον πού άφησε νά τόν ξεγελάσουν. "Αφησε νά παρασυρθή άπό τούς φοιτητές του πού τού ζητούσαν τό κάθε τι καί σ' άντάλλαγμα τοϋ πρόσφεραν τό θαυμασμό τους. "Εχω τά χειρόγραφα ένός ΐργου μου έδώ γιά δημοσίευση, « Ό δολοφόνος τοϋ Χριστοΰ». "Εχω μιλήσει γι αύτό. θ ά θέλατε παρακαλώ νά μού ύπενθυρίσετε άργότερα γιά τό Μωϋσή καί τό Χριστό; Α: Μάλιστα. Ρ : Δέν ύπάρχει άμφιβολία δτι δ λαός, έξοοτατά £ναν ή56

γέτη δταν καταλάβει δτι αυτός Εχει κάτι νά προσφέρει. Τόν παρασύρουν μέ τό θαυμασμό τους ώστε νά τούς δώσει δσο πιό πολλά μπορεί καΐ μετά τόν Εκμεταλλεύονται. Ό ΦρόΟντ δέν τδχε άντιληφθή αύτό. Είχε τήν κλίση νά ταυτίζεται μέ ήγέτες ( " ) . Άλλά χωρίς άμφιβολία, θάπρεπε νά μείνει έντελώς μόνος. Ξέρω τί λέω. "Εχω κι ό ίδιος κάποια πείρα άπό τό πλάνεμα τοΰ θαυμασμού. "Επρεπε νά διαλύω τή μιά όργάνωση μετά τήν άλλη, γιά νά μείνω έλεύθερος. Α: "Εχετε τή γνώμη πώς Εβρισκε δυσκολίες στήν προσπάθειά του νά είναι μόνος; Ρ : Δέν μπορούσε νά τό ύποφέρει. "Εχετε δίκηο. Αύτή είναι μιά καλή Ερώτηση, μιά πολύ καλή Ερώτηση δόκτωρ "Αισσλερ. Είναι τρομερά όδυνηρό νάσαι ταυτόχρονα γεμάτος ζωή, κι δλομόναχος. Αύτό είναι κόλαση. Κι Εγώ δ ίδιος βρίσκομαι μέσα σ' αύτή. Ξέρετε γιατί άποσύρθηκα, γιατί μένω μόνος; θέλω νά προφυλάξω τις καθαρές μου ιδέες. Πρέπει νάδιατηρήσω τήν καθαρότητα, τή γνησιότητα. Ό ΦρόΟντ δέν τό κατάφερε, κι αύτό μπορεί κανείς νά τό δή στό πρόσωπό του. Τό 1925 δέν ήταν Εντελώς καθαρός. Τότε δέν τό καταλάβαινα. 'Αλλά άργότερα άπέκτησα πείρα τής συγκινησιακής πανούκλας (emotionale Pest) κι είδα τί κακό φέρνει στούς ήγέτες τών άνθρώπων. Αύτό Εδώ τώρα είναι πολύσπουδαίο, δχι μόνο γιά νά καταλάβει κανείς τόν ΦρόΟντ, άλλά γιά νά κατανοήσει τήν άνθρώπινη ράτσα καΐ τό τί μηχανεύεται, πώς μεταχειρίζεται τούς ήγέτες, πώς άναδεικνύει τό δικτάτορα. Ξέρετε τό βιβλίο μου «"Ακου, άνθρωπάκο!»; Α: Ό χ ι . Ρ : Καλά λοιπόν, θ ά σας φέρω Ενα παράδειγμα. Ναί, δ ήγέτης άποπλανιέται άπδ τόν δπαδό. Τόν θαυμάζουν καί κάθονται γύρω του καί τόν κοιτάζουν στά μάτια καί τό Εγώτου φουσκώνει. Ό ΦρόΟντ ήταν πολύ μόνος. Τ Ηταν δεκαπέντε χρόνια μόνος. ΚαΙ τότε ήρθαν κοντά του οί πρώτοι φοιτητές καί τό γεγονός τόν άπερρόφησε μέ μιάς. Φοβόταν πολύ νά μείνει μόνος. Κι δπωσδήποτε ήταν μόνος. Δέν συνήθιζε νά Εχει κοινωνικές σχέσεις μέ τούς φοιτητές του, έκτός,νομίζω, τοΟ Ferenzi. Μέ τόν Abraham; "Οχι, νομίζω άκόμα οδτε καί μέ τόν Abraham."Καί μέ τόν Ferenzi άργότερα τά πράγματα πήγαν άσχημα, θ ά ξέρετε, μεταξύ τους ύπήρξε μιά διαφορά. Α: Ναί. 'Αλλά πώς ήταν, λοιπόν, ή κατάσταση τό 1919; Ρ : Τό 1919 ήταν μιά πολύ περίεργη κατάσταση. Τότε 57

υπήρχε μόνον ενας μικρός κύκλος. Περίπου όχιώ άνθρωποι •μόνο. Στήν Ψυχιατρική κλινική γελούσε κανείς μαζί τους. Στό ιατρικό τμήμα, τό ίδιο. Τόν Φρόϋντ τόν κορόιδευαν. Α: Εσείς είχατε κάνει τή διδακτορική σα: διατριβή τότε; Ρ : Τό 1922. Α: Πώς συνέβη νά γνωρίσετε τόν Φρόϋντ; Ρ : Γιά ποιό λόγο στόν Φρόϋντ; Γιατί διάβασα τις εργασίες του κι είδα τί Εκανε. Πήγα λοιπόν σ' αύτόν. Α: Υπήρξε άμέαως έπαφή; Ρ : Υπήρξε άμέσως έπαφή. "Ω ναί! Εσείς μέ βλέπετε τώρα. Είμαι γεμάτος ζωή, έτσι δέν είναι; 'Αστράφτω, έτσι; Τις ίδιες ιδιότητες είχε κι έκεΐνος. Είχε μιά ζωτικότητα, ξέρετε, πού δέν παρουσιάζει δ συνηθισμένος άνθρωπος. Τά χέρια του, οί κινήσεις τους ήταν γεμάτα χάρη. Τά μάτια του είχαν καλωσύνη. Κοιτούσε κατ' ευθείαν. Δέν έπαιρνε πόζες. Ένώ, άπό τήν άλλη πλευρά, δ Federn μέ τό γένι του ήταν σάν προφήτης. "Ενας άλλος, δ Eidelberg, καθόταν σάν «στο-, χαστής». Άλλά δ Φρόϋντ ήταν δλος ένας άπλό ζώο. θ ά τό δεχόσαστε αύτό; "Ενα άπλό ζώο δλο κι δλο. Αύτό ήταν δ Φρόϋντ. Καί μετά έσπασε. Α: Άλλά τώρα, τό 1919 κλείνατε συναντήσεις μαζί του; Πηγαίνατε στό σπίτι του; Ρ : Τοδγραφα μόνο*. Ναί. Πάρα κάτω, ρωτάτε' Α: Καί τί συνέβη; Τί τοΰ είπατε, θυμόσαστε; Ρ : Τούπα μονάχα, δτι έμεϊς είμαστε άπλοί φοιτητές τής Ιατρικής, πώς στό πανεπιστήμιο δέν υπήρχε κύκλος σπουδών γιά σεξολογία καί πώς οί συνάδελφοι μου κι έγώ θέλαμε ν' άλλάξουμε αύτή τήν κατάσταση καί ζητούσαμε τή βοήθειά του. Ή τ α ν πράγματι πρόθυμος νά μάς βοη&ήση. Γονάτισε μπροστά στή βιβλιοθήκη του καί πήρε τό βιβλίο του. «Τύχες τών δρμών», τό «Ασυνείδητο» κι άλλα Μίλησε πολλήν ώρα γι' αύτά τά βιβλία καί ήταν γεμάτος ζωή. 'Ενδιαφερόταν πολύ. Είπε: «'Επιτέλους, καιρός». Είπε πώς θάχε μεγάλη σημασία νά κάνουμε ενα σεμινάριο. * Σ.τ.μετ. : Προφανώς ό Ράιχ δέν κατάλαβε τήν έρώτηση τοϋ "Αίσσλερ, ή δποία αναφέρεται, δ,ιοκ προκύπτει καί από τά έπόμενα, a i συγκεχριμιΗτ) έπίσκεψΐ) τοϋ Ράϊχ στό σπίτι τοϋ Φρόϋντ. 58

Α: θυμόσαστε άπό τήν πρώτη συνάντηση τίποτα λόγια του; Ρ : Είπε δ,τι σας άνέφερα. «"Εχει μεγάλη σημασία. Είναι άπαραίτητο να έχουμε ίνα σεμινάριο. Ναί, έχετε δ.κηο. Είναι ένα πολύ παραμελημένο θέμα». Α: Καί τότε άρχίσατε τό σεμινάριο. Ρ : "Οχι, τό σεμινάριο υπήρχε ήδη. Τό σεμινάριο άρχισε τό Γενάρη του 1919. Α: Δηλαδή μέσα στήν Ψυχαναλυτική 'Εταιρία; Ρ : "Οχι, δχι! Δέν έχει σχέση μ' αυτούς. Ή τ α ν ατό Πανεπιστήμιο τής Βιέννης. Α: Καί μετά, πώς ήρθατε α' έπαφή μέ τήν άνάλυαη; Πώς τή μάθατε; Ρ:Ναί, άρχισα ν' άναλύω τόν πρώτο μου άσθενή τόν ί ί χ α δταν ήμουνα στό τρίτο έξάμηνο — νομίζω τόν Μάρτη τοΰ 1919. Αύτό τό περιγράφω στό βιβλίο μου «Ή 'Ανακάλυψη τοΰ Όργόν», στόν πρώτο τόμο: « Έ λειτουργία τοΰ 'Οργασμού». Α: Καί πότε ξανάδατε τόν Φρόϋντ; Ρ : "Ω, δλο καί πήγαινα — δχι συχνά, άλλα δταν χρειαζόμουν κάτι. Άκόμα έχω τις κάρτες πού έδινε στούς άρρώστους δταν τούς έστελνε σέ μένα. "Εγραφε παραδείγματος χάριν: «Άνικανότης, τρεις μήνες». Μπορείτε να φανταστείτε, μία τέτοια περίπτωση να τήν τελειώσει κανείς άκόμα καί σ' έξι μήνες; (Αλλαγή ταινίας, κενό στή συνομιλία) » Θάθελα νά γυρίσω τώρα σ' ένα σημείο, ποδχω έδώ στις σημειώσεις μου — τήν άπογοήτευση τοΰ Φρόϋντ γιά μένα. "Οταν υπάρχει άπογοήτευση, τότε πρέπει νά ύπήρχε πριν μία προσδοκία,"έτσι δέν είναι; "Οταν συνάντησα τόν Φρόϋντ γιά πρώτη φορά υπήρξε μεταξύ μας άμέαως έπαφή, άμεση Ιπαφή δύο όργανισμών καί ζωτικότητα κι ένδιαφέρον ν' άσχοληθοΰμε μέ πράγματα. Τήν ίδια έμπειρία είχα καί μέ τόν "Αϊνστάιν δταν τόν συνάντησα τό 1940. Σ' δρισμένους άνθρώπους λειτουργεί άμέσως ή συναισθηματική έπαφή. Γνωρίζετε καλά τήν «Χαρακτηρολογική Ανάλυση» καί θά καταλαβαίνετε τί έννοώ. Ήξερα δτι δ Φρόϋντ μ' άγαποΰσε. Τό αισθανόμουν, μπορούσα νά τό δώ. Είχε έπαφή μαζί μου. Μπορούσα νά μιλάω μαζί του άνοιχτά. Καταλάβαινε πολύ 59

χαλά τ: εννοούσα. Κ·. εκτός αυτού ήμουν ένας νέος ψυχίατρος πού υποσχόταν πολλά και γιά τήν κλινική καί γιά τό ψυχιατρικό νοσοκομείο. Κι άνάμεσα στόν δικό μου τρόπο έκφρασης, όπως τόν ζήτε έσεϊς τώρα και σέ κεΐνον τών άλλων ψυχαναλυτών τη; Βιέννης ύπήρχε μεγάλη διαφορά. Τ Ηταν τόσο πληκτικά εκεί' "Οχτώ - δέκα άνθρωποι περίπου κάθονταν έκεΐ γύρω γεμάτοι άνία — άν καταλαβαίνετε τί εννοώ. Α: Μάλιστα. Ρ: Ή τ α ν μία κατάσταση έντελώς άνιαρή. Ό καθένας είχε μία γνώμη γι' αύτό ή γιά κείνο κι ϊσω; είναι αύτό έτσι, κι ένας ελεγε αύτό κι άλλος έλεγε τό άλλο. Έ γ ώ ήμουν σάν τόν καρχαρία μέσα σέ μία λίμνη γεμάτη μωρά ψάρια. "Οταν παρουσιάστηκα άρχισε μία αναταραχή, κι' αύτό ήταν καλό. ΙΙ.χ. έρριξα έγώ την ιδέα τού τεχνικού Σεμιναρίου, τήν συζήτησα μέ τόν ΦρόΟντ καί τήν βρήκε πολύ καλή. Καί γιατί; 'Εκείνη την έποχή δέν ύπήρχε μία θεωρία τής τεχνικής. Τίποτα ( 2 9 ). Μόνο συνειρμοί — νά καθίσει κανείς καί νά κάνει συνειρμούς. Τίποτε δέν συνέβαινε. Κι άκριβώς αύτό ήταν τό πρόβλημα: ότι δέν συνέβαινε τίποτε. Πώς μπορεί να προκαλέσει κανείς στόν ασθενή άντιδράσει;, "Ως νά λυθεί τό πρόβλημα πέρασαν οχτώ χρόνια, άν καί πρέπει νά πώ πώς άκόμα δέν έχει λυθεί έντελώς. Αύτό; δ ζωντανός τρόπος άρεσε καί στόν ΦρόΟντ. "Εδωσα ζωή σ' ενα νεκρό σώμα Εκτιμούσε τήν έργασία μου στό τεχνικό σεμινάριο. Ή "Αννα Φρόϋντ τό ξέρει αύτό πολύ καλά, τό έλεγε συχνά καί μπορεί νά τό έπιβεδαιώσει. "Ημουν καλός ψυχίατρο;. "Ημουν καλός κλινικός. Νομ·'ζω ήμουν δ μόνος σ' αυτή τήν δμάδα, μέ προέλευση τήν Βιολογία, τις φυσικές έπιστήμες καί τή φιλοσοφία τής φύσης. Δέν ξέρω — δχι, έκτός άπό μένα δέν ήταν άλλος. Δέν νομίζω δτι Nunberg ή δ Hitschmano ή δ Federn ή δποιοσδήποτε άλλος ξεκινούσαν άπό τή βιολογία. Αύτό τδβλεπε κανείς στίς συζητήσεις. Δέν ξέρω πάλι άν έκφράζομαι άπλα, άλλά δταν οί έπιστήμονες* μιλούν μεταξύ τους, καταλαβαίνονται. "Εχουν ένα δρισμένο τρόπο πού έκφράζονται, σ' άντίθεση μέ τούς γιατρούς. Α: Μάλιστα. Ρ : Αύτό ήταν pua τιμητική διάκριση ^καί τήν αισθανόμουν καλά. Κανείς δέν τό άνέφερε, έν τούτοις ύπήρχε. Γνωρίζω δτι ύπήρχε. * Σ.τ.μετ. : Φυσικής κατεύθυνσης. 60

» Δέν αισθάνομαι άνετα δταν άναφέρω τέτοια πράγματα. Ξέρω — φαίνεται σάν νάθελα νά παραστήσω τόν έαυτό μου καλύτερο άπό κάθε άλλον. Κι αύτό δέν τό θέλω με κανένα τρόπο, θέλω μόνο νά τονίσω τις μεγάλες έλπίδες καί προσδοκίες τοϋ Φρόϋντ γιά νά μπορέσω Ετσι νά Εξηγήσω τήν μεταγενέστερη βαθειά του άπογοήτευση. Μία φορά είπε στήν Α. "Αντζελ, μία φίλη τής "Αννας Φρόϋντ, δτι έγώ ήμουν 6 καλύτερος έγκέφαλος στήν 'Εταιρία. Συχνά έξέφραζε τήν έλπίδα δτι έγώ θά συνέχιζα νά έργάζομαι στόν κλινικό τομέα, μόνο στόν κλινικό τομέα. "Ημουν κλινικός. Συμφωνούσαμε στό δτι οί θεωρίες δέν είχαν σημασία. Τ Ηταν πολύ άπλδ νά φτιάξει κανείς μία θεωρία γιά μία περίπτωση. Έγώ δμως στηριζόμουν σέ δεδομένα, στήν Εξέλιξη τής περίπτωσης. Κι αύτό τό Εκτιμούσε δ Φρόϋντ, κι είχε έτσι πολλές Ελπίδες. » Τότε Ερριξα έγώ τήν ΐδέα τοϋ τεχνικού Σεμιναρίου. Ή τ α ν τό πρώτο τοΰ είδους του στήν ιστορία τής Ψυχανάλυσης. Στήν άρχή τό διηύθυνε ό Hitschmann. Μετά τό άνέλαβε ό Nunberg καί τελικά, τό 1924, έγώ. Ή τ α ν ή πραγματική κοιτίδα τής ψυχανάλυσης, δπως τήν γνωρίζουμε σήμερα. "Ετσι είδε δ Φρόϋντ έξελίξεις, κλινικές έξελίξεις. ΚαΙ μαζί είδε καί θεωρητικές έξελίξεις. Ή τ α ν γι' αύτό ν μ·'α σπουδαία ύπόθεσις, πού Εφερε σέ κείνο τό νεκρό σώμα, ζωή. » Τότε άκριβώς συνέβη τοΰτο: Στό τεχνικό σεμινάριο άνακάλυψα δύο πράγματα: άπό τήν μία πλευρά τή σωρευτική νεύρωση (Staungsneurose), τά βρέφη, τή φτώχεια τοΰ λαού. Κι άπό τήν άλλη πλευρά τήν άρνηση τής ψυχανάλυσης νά καταπιαστεί μέ τδ θέμα, μία άρνηση πού διαρκεί ώς σήμερα. 'Ακόμα καί σήμερα δέν δέχονται νά άσχοληθοϋν μέ τό πρόβλημα τής σωρευτικής νευρώσεως. Αύτό λοιπόν ήταν •πού μέ άπομάκρυνε άπό τήν ψυχαναλυτική έταιρία — δχι άπδ τήν Ψυχανάλυση, άλλά άπό τήν έταιρία, άπό τούς συναδέλφους μου. Μ' Εφερε στόν κόσμο, Εξω, στήν κοινωνιολογ ί α . Ά π δ τότε τέθηκε τδ μεγάλο Ερώτημα: «Άπδ ποϋ Ερχεται αύτή ή άθλιότητα;» "Αρχισαν τότε οί διαμάχες. Κι έν& δ Φρόϋντ άνέπτυξε τή θεωρία του περί δρμής τοΰ θανάτου πού λέει «ή άθλιότητα Ερχεται άπό μέσα», Εγώ βγήκα Ιξω, Εξω Εκεί πού ήταν ό λαός. Ά π ό τό 1927, ώς τόν Σεπτέμβριο τοΰ 1930 δούλεψα Εξω κι Εκανα δλη αύτή τήν κοινωνιολογική Εργασία, στίς ρίζες τής κοινωνίας. Ά π ' Εδώ ξεκίνησε ή άπογοήτευση τοϋ ΦρόΟντ. Πήγα στήν κοινωνιο61

λογία πού τότε ήταν συνυφασμένη μέ τήν πολιτική ή ήταν ταυτόσημη. Ή τ α ν ένα καί τό αύτό. Έδώ ήταν μία άλλη προσωπικότητα, μία άλλη μεγαλοφυία, ό Μάρς. Τό 1927 άρχισα να ένδιαφέρομαι γιά τόν Μαρξ καί τόν "Ενγκελς. Ή τ α ν φυσικό δτι έπρεπε να κάνω κάτι τέτοιο. "Εμαθα τότε καλή, άληθινή κοινωνιολογία. » Ό Φρόϋντ ήταν στήν άρχή ένθουσιασμένος •—• ως τό 1928 περίπου, θυμάμαι πού τόν έπισκέφθηκα στό Σέμερινγκ καί συζητήσαμε για τήν πνευ|ΐατικοψυχική κίνηση ύγιεινής. Άλλα μετά, καθώς μεγάλωνε ή κίνηση, κυριαρχούσε έκεΐ δλο καί περισσότερο ή πολιτική, ή κοινωνιολογική πλευρά. Κι δ Φρόϋντ ήταν ένάντια α' αύτό. Επίσης δ Φέντερν είχε άρχίσει νά μέ διαβάλλει στόν Φρόϋντ καί γύρω στα 1929 κατώρθωσε μέ μία κάποια συκοφαντία νά καταστρέψει τήν ώραία σχέση μεταξύ Φρόϋντ καί μένα. Δέν γνωρίζω μέ τί είδους συκοφαντία. Δέν γνωρίζω τί συνέβη, άλλα χωρίς άμφιβολία ό Φέντερν ήταν έκεΐνος πού μέ κακολογούσε συνεχώς στόν Φρόϋντ. Δούλευε σ' αύτή τήν κατεύθυνση συστηματικά καί έπίμονα — μπορεί κι άπό τό 1923 ήδη. Κι δταν ή κοινωνική έργασία έςω εξελίχθηκε, άρχισε ό Φρόϋντ νά ύποχωρεΐ. Έ γ ώ έ β γ α λ α τα κ ο ι ν ω ν ι κ ά σ υ μ π ε ρ ά σ μ α τ α πού σ υ ν ε π ά γ ε τ α ι ή θεωρία τής λίμπιντο. Αύτό ήταν γιά τόν Φ ρ ό Ο ν τ τό χ ε ι ρ ό τ ε ρ ο πού μπορούσα ν ά κ ά ν ω (30). » Τώρα, ποια είναι τα «κοινωνικά συμπεράσματα» ; θ ά τα βρήτε δλα στις δημοσιεύσεις μου. θάθελα έδώ νά τα συνοψίσω μέ λίγα λόγια. Ά ν έχετε στή φύση ένα ρυάκι, τότε πρέπει νά τ' άφήσετε νά τρέξει. "Αν τό έμποδίσετε κάπου μ* ένα φράγμα, θά ξεχειλίσει άπ' τις δχθες του. Αύτό είναι δλο. "Οταν, τώρα στό φυσικό ποτάμι τής Βιοενέργειας υψώσετε ένα φράγμα τότε ξεχειλίζει κι αύτό καί δδηγεΐ στό παράλογο, στή διαστροφή, στή νεύρωση κ.λ.π. Τί πρέπει νά κάνει κανείς γιά νά διορθώσει τήν κατάσταση; Πρέπει v i φέρει τό ποτάμι πίσω στήν φυσιολογική του κοίτη καί v i τό άφήσει πάλι v i άκολουθήσει τήν φυσική του ροή. Αύτό άπαιτεΐ πολλές άλλαγές στή διαπαιδαγώγηση, στήν άνατροφή τών παιδιών, στήν οίκογενεική ζωή. Αύτές είναι οί κοινωνικές συνέπειες. Καί σ' αύτό τό σημείο ό Φρόϋντ δέν μπορούσε νά μέ παρακολουθήσει. Δέν ήταν ή τεχνική τής χαρακτηρολσγικής άνάλυσης άλλα ή σεξουαλική έπανάσταση πα> 62

τόν πείραξε ( 3 1 ). "Εχετε έρωτήσεις πάνω σ' αύτά; Α: Τί αντιρρήσεις είχε; Ρ : Δέν ύπήρχαν άντιρρήσεις. Ή «Κουλτούρα», αύτό ήταν δλο. θάθελα νά τό πω πιό καθαρά: Τό «Ή Δυσαρέσκεια στήν Κουλτούρα»* ήταν μία κατευθείαν άπάντηση σέ μία άπό τις διαλέξεις μου στό σπίτι τοϋ Φρόϋντ. Έ γ ώ ήμουν έκεΐνος πού ήταν 6 «δυσάρεστος στήν Κουλτούρα» ( 3 2 ) . Α: "Εγινε συζήτηση; Συζήτησε δ Φρόϋντ αύτό τό κείμενο; Τί κείμενο ήταν αύτό; Ρ : Ναί, τό θέμα μου ήταν « Ή προφύλαξη άπό τις νευρώσεις» ( 35 ) . Α: Ναί, καί τί είπε δ Φρόϋντ; Ρ: Ό Φρόϋντ παρατήρησε: «ή Κουλτούρα προέχει». Ή γνώμη μου είναι δτι αύτό ήταν παράλογο. Λυπάμαι τοΰ είπα: «"Οταν ή ίδια ή θεωρία σας λέει δτι ή σώρευση ένέργειας είναι δ πυρήνας τής νεύρωσης, δ πυρήνας τής νευρωτικής διαδικασίας καί δταν ή όργαστική ικανότητα πού καί σεις παραδέχεσθε (ποτέ δέν τδχε άρνηθεί αύτό) είναι τό κλειδί γιά νά Υπερπηδηθεί ή σώρευση, ή τουλάχιστον γιά τόν ελεγχό της, τότε ή θεωρία μου γιά τήν προφύλαξη άπό τις νευρώσεις είναι ορθή. Είναι ή ίδια ή Εδική σας θεωρία. Έ γ ώ άπλώς έβγαλα άπ' τή θεωρία τά κατάλληλα συμπεράσματα». Έ ν τούτοις δέν ήθελε. Ή τ α ν δ παληός gentleman, δεμένος άπ' τήν οικογένεια, περικυκλωμένος άπ' τούς μαθητές του πού ήταν κι οί ίδιοι ιδιαίτερα νευρωτικοί καί ιδιαίτερα δεμένοι άπ' τις οικογένειες τους. Ό Hitschmann ήταν ένας άπ' τού; λίγους πού καταλάβαινε πραγματικά. 'Εχθροί ήταν ό Νούνμπεργκ καί ιδίως δ Φέντερν. Ή "Ελεν Ντόϋτς, συνοδοιπορούσε μαζί μου, άλλά χωρίς δεσμεύσεις. Ποιός άλλος; Ό Χόρνεύ μέ καταλάβαινε, άλλά δέν λάβαινε ύπ' δψη τό σεξουαλικό θέμα. Ό Ράντο άπεΐχε πολύ άπό μένα. Κι δ 'Αλεξάντερ άπεϊχε πάντα πολύ. Ναί δ 'Αλεξάντερ ήταν έχθρός. Ή "Αννα Φρόϋντ μέ καταλάβαινε. "Εδειχνε πάντα πολύ ένδιαφέρον κι ήταν φιλικά διατεθειμένη, άλλά κι αύτή χωρίς δεσμεύσεις. » Επειδή λοιπόν οί ελπίδες τοΰ Φρόϋντ ήταν τόσο μεγάλες ήταν κι ή άπογοήτευσή του έξ ίσου μεγάλη. Αισθανόταν Σ.τ.μετ. : «Das Unbehagen inder Kutur». Δοκίμιο τοΰ Φρόϋντ, γνωστό στά έλληνικά καί ώς «Τά δυσάρεστα τοϋ πολιτισμού». Θ3

-δτι είχε μπροστά του έναν κλινικό, ένα ψυχίατρο, ένα άνθρωπο πού ήταν μορφωμένος πάνω στις φυσικές έπιστήμες, έναν άνθρωπο άνυπόμονο, μέ ταλέντο 7COU Θα μπορούσε νά δδηγήσει τήν ύπόθεση πιό πέρα. Κι αύτός ό άνθρωπος λοιπόν άφοσιώνεται στόν μαρξισμό, στόν κομμουνισμό κ.λπ. » Λοιπόν, μπορώ νά σας διαβεβαιώσω, δτι έκεϊνο τόν καιj>ό έκανα πολλά λάθη. Ή τ α ν παραδείγματος χάριν λάθος νά πιστεύω δτι δέν χρειαζόταν παρά νά μιλήσει κανείς στούς άνθρώπους γιά τή νεύρωση καί μετά γιά τήν εύτυχία κι αυτοί θάταν τότε σέ θέση νά καταλάβουν καί ν' άλλάξουν. Γνώριζα πώς οί άνθρωποι ήταν άρρωστοι άλλά ήθελα τήν έλευθερία τους. Άλλά ή ικανότητα νά έλευθερωθεϊ κανείς, ή δομική, χαρακτηρολογική Ικανότητα, κατά κάποιο τρόπο, δέν ύπήρχε. Κι' άκριβώς σ' αύτό τό σημείο, στό δτι δηλαδή οί άνθρωποι άπό άποψη δομής δέν είναι σέ θέση νά άλλάξουν, ήταν σωστές οί άντιρρήσεις τού Φρόϋντ άπέναντι στήν έργασία μου. Πρέπει νά τό παραδεχτώ. Άλλά δέν ήξερε γιατί είχε δίκηο. Μέ άντιλαμβάνεσθε ; Α: Μάλιστα. Ρ : Είμαι σαφής; Α: Μάλιστα. Ρ : Σ&ς διαβεβαιώνω, δτι άν δέν είχα περάσει άπ' αυτή x i λάθη, άν δέν είχα συγκεντρώσει τόση πείρα μέ τόν κόαμο, μέ τόν τρόπο πού δέχονταν δλα δσα έλεγα — άν είχατε ποτέ βρεθεί σέ μία άπ' αύτές τις συγκεντρώσεις, τότε, ξέρατε πώς... Α: Ναί, βέβαια. Ρ : Πώς χαλούσε κυριολεκτικά δ κόσμος. Χιλιάδες τ' άκουγαν αύτά μέ προσοχή στό Βερολίνο. Λοιπόν, άν δέν μάθαινα άπ' αύτά τά λάθη, δέν θάφθανα έδώ πού βρίσκομαι τώρα, σέ μία τόσο ώριμη θέση. Δέν θάθελα νά μπω σέ λεπτομέρειες, άλλά θέλω νά άντιληφθεΐτε δτι ή ά τ ο μ ιχή θ ε ρ α π ε ί α είναι άχρηστη. "Αχρηστη! "Û, ναί, είναι πολύ χρήσιμη μόνο γιά νά κάνει κανείς λεφτά ή νά βοηθήσει κανείς πού καί πού. 'Αλλά άπ' τή σχοπιά τοΟ κοινωνικού προβλήματος, άπ' τή σκοπιά τής πνευ•ματικο - ψυχικής ύγιεινής δέν έχει νόημα. Γι' αύτό καί έγχατέλειψα. " Ο λ α α ύ τ ά ε ί ν α ι ά χ ρ η σ τ α , έ χ τ ό ς άπό τά β ρ έ φ η . Π ρ έ π ε ι v i γυρίσουν πίσω στό ά θ ι κ τ ο πρωτόπλασμα. Μ' έννοεΐτε;

64

A : Μάλιστα. Ρ : "Εχετε άλλες έρωτήσεις; Α: Ναί, τί ιδέες είχε 6 Φρόϋντ γιά τήν πολιτική; θυμάσθε; Ρ : Ναί! "Ω, ναί! Ό ΦρόΟντ δέν ήθελε νάχει καμία σχέση μέ τήν πολιτική. Κι έγώ δέν ήθελα νάχω σχέση μέ τήν πολιτική. 'Αλλά έγώ είχα μπλεχτεί μ' Ενα θέμα πού μόνο πολύ άργότερα μπόρεσα νά ξεκαθαρίσω. Υπήρχε μία σύγχυση, γιατί δέν έκανε κανείς διάκριση άνάμεσα στις λέξεις «κοινωνιολογία» καί «πολιτική». Δέν τις ξεχώριζε κανείς. Μέ καταλαβαίνετε; Α: Μάλιστα. Ρ : Σήμερα καταπολεμάω τούς άχρείους πολιτικούς παντού δπου μπορώ. 'Αλλά δουλεύω κοινωνιολογικά. Κι' αύτό διαφέρει τεράστια άπ' τήν πολιτική. Ά π ό τό άλλο μέρος πάλι παίρνει ό MODJU τήν κοινωνιολογία καί κάνει μ' αύτή τή δουλειά του. "Ετσι κάνει μ' δλα τά πράγματα. Βγαίνει κάτι καλό, σοβαρό, παραγωγικό και τότε έρχεται δ MODJU, τό παίρνει καί κάνει μ' αύτό τή δουλειά τ ο υ ( ' 4 ) . Καταλαβαίνετε ; Α: Μάλιστα. Ρ : Αύτό έννοώ σήμερα δταν μιλάω γιά τήν «συγκινησιακή πανούκλα». Κι δλα δσα ξέρω γι' αύτό τάχω άπό τις έμπειρίες μου έκείνης τής έποχής. Καταλαβαίνετε; Α: Ναί. "Εβλεπε ό Φρόϋντ τή διαφορά μεταξύ πολιτικής καί κοινωνιολογίας; Ρ : "Οχι, δχι. Τότε δέν τήν ήξερε κανείς. "Επρεπε πρώτα να μάθουμε άπό τά λάθη μας. "Ετσι έπρεπε παραδείγματος χάριν νά Εξακριβώσουμε τί Εκαναν έκεΐνοι οί πολιτικοί, οί κομμουνιστές κόκκινοι φασίστες στό Βερολίνο τό 1931 1932. "Οσον καιρό τούς Εφερνα στήν όργάνωσή τους δέκα χιλιάδες, είκοσι χιλιάδες, σαράντα χιλιάδες νέους άνθρώπους πού Ενδιαφέρονταν γιά τό σεξουαλικό πρόβλημα ή γιά τό πρόβλημα τής πνευματικό - ψυχικής ύγιεινής, λέγανε «ό Ράιχ είναι θαυμάσιος». Ά λ λ ά μόλις ήρθε ή στιγμή πού Επρεπε νά περάσει κανείς στήν πράξη, τότε Εγιναν δλοι Εχθροί. Αύτό Εχει σημασία. "Οσο καιρό τούς Εφερνα κόσμο, ήμουνα «θαυμάσιος». Μόλις δμως Επρεπε νά κάνουν κάτι πρακτικό γιά τόν λαό, άρχισε τό μίσος ( " ) . Οί άχρεϊοι! Δέν ξέρουν τί πρέπει νά κάνει κανείς ή πώς πρέπει νά χειριστεί τήν κατάσταση. Γι' αύτό γίνονται καί πολιτικοί. Νομίζω, σήμερα Θ5

δέν έχουν κανένα χειρότερο έχθρό άπό μένα, καί τό ξέρουν αύτό. Γι' αύτό φέρονται έτσι. Α: Τί προτείνατε έσείς; Ρ : Αύτό είναι σαφέστατο. Πρέπει νά οργανωθούν κέντρα νεότητος. Πρέπει νά έκπαιδευτοΰν πολλοί γιατροί. Πρέπει νά διδαχτεί ή σεξουαλική οικονομία ( 8$ ) . Ή πολιτική πρέπει νά συμπεριλάβει τήν άνθρώπινη ψυχολογία. Πρέπει νά γίνουν άκόμα κι άλλα. Πρέπει νά άναθεωρηθεΐ δλόκληρη ή νοοτροπία, έτσι ώστε νά μή ξεκινάμε άπ' τήν πλευρά τοδ κράτους ή τής κουλτούρας ή όποιαδήποτε άλλη πλευρά, άλλα να ξεκινάμε άπό τό τί χρειάζονται οί άνθρωποι, άπό τί ύποφέρουν. Καί τότε νά όργανωθούν οί κοινωνικοί θεσμοί άντίστοιχα. Κι ϊ χ ι άντιστρόφως ( 8 , α ) . Λοιπόν αύτό τό πράγμα είναι σήμερα μακρυά άπ' τή συνείδηση τών μαρξιστών πολιτικών. Αύτοί σκέφτονται μέ έννοιες δπως «παραγωγικές δυνάμεις». Σκέφτονται μέ τή λογική τοΰ κράτους. Έ γ ώ σκέφτομαι άπ' τήν πλευρά τών άνθρώπινων όντων καί τών άναγκών τους. "Αν είχα πολιτική ισχύ, τότε τό κάθε τι. πού ύπάρχει θάταν όργανωμένο σύμφωνα μέ τΙς άνάγκες τοϋ παιδιοΰ, τοΰ βρέφους, τοΰ νέου, τις δικές μου, τις δικές σας καί τοΰ καθενός. Έ δ ώ χωρίζονται γιά πρώτη φορά ή κοινωνιολογία άπ' τήν πολιτική. » "Ετσι άπομακρύνθηκα άπ' τήν ψυχανάλυση. "Οχι, δχι έντελώς. "Ημουν άκόμα στήν ψυχανάλυση άλλά βάδιζα πρός τήν κατεύθυνση τής κοινωνιολογίας, στό πεδίο τής άνθρώπινης μαζικής δράσεως. Κι άπάνω σ' αύτό ήταν πού άπογοήτευσα τόν ΦρόΟντ. Α: Σάς προειδοποίησε νά μή τό κάνετε αυτό? Ρ : "Οχι, αύτό δέν τό έκανε. 'Εκείνος που τό έκανε πιό πολύ ήταν ό MODJU Federn. Δέν γνωρίζω τί διηγήθηκε στόν Φρόϋντ γιά μένα. Γνωρίζω μόνο πώς αυτός κι δ Jones έκαναν τό πάν έναντίον μου στό συνέδριο ΐής Λουκέρνης. "Ελεγαν στόν κόσμο δτι ήμουν ψυχοπαθής, δτι είχα σχέσεις μέ πολλές γυναίκες κ.λπ. Καταλαβαίνετε ; Α: Πότε είδατε τόν ΦρόΟντ γιά τελευταία φορά προσωπικά; Ρ : Γιά τελευταία φορά τόν είδα τόν Σεπτέμβρη τοΰ 1930, «plv πάω στό Βερολίνο. Τόν έπισκέφθηκα στό Grundsee κι είχα μία πολύ όξεΐα διαμάχη μαζί του. Ή τ α ν πολύ όξύς, δπως κι έγώ έπίσης. Α: Αύτό Ιγινε τό 1930;

66

Ρ : Τόν Σεπτέμβρη τοΰ 1930. Μόλις είχα δημοσιεύσε: τό πρώτο μέρος τί)ς «Σεξουαλικής 'Επανάστασης» μέ τόν τίτλο «Σεξουαλική ώρίμανση, έγκράτεια, συζυγική ήθική». Α: Ναι, γιά ποιό πράγμα, συζητήσατε μέ τόση ένταση; Ρ : 'Επρόκειτο γιά τό έςής; Είπα πώς θάπρεπε v i ξεχωρίζει κανείς τή φυσική οικογένεια πού βάση της είναι ή άγάπη, άπό τήν άναγκαστική οικογένεια. Είπα πώς θάπρεπε v i κάνει κανείς τό πάν γιά νά έμποδίσει τις νευρώσεις. Κι εκείνος άπάντησε: «ή δική σας ή θέση δέν έχει καμία σχέση μέ τή μέση δδό τής ψυχανάλυσης». Α: Τή μέση δδό; Ρ : Μάλιστα, «μέ τή μέση δδό τής ψυχανάλυσης». Λυτή ήταν τά λόγια του. Κι έτσι τούπτ κι έγώ: «Λυπάμαι, αύτό είναι τό πιστεύω μου. Αύτή είναι ή πεποίθησή μου — άν θέλετε v i προφυλάξετε τόν κόσμο άπ' τις νευρώσεις, άν θέλετε νά έξαλείψετε τήν άθλιότητα». Καί τότε έκεΐνος άπάντησε: «Δέν είναι πρόθεσή μας, ή ή πρόθεση τής δπαρξής μας νά σώσουμε τόν κόσ]ΐο». Καί θά έκπλαγεΐτε άν σας πώ, πώς κι έγώ έφτασα τώρα στό ίδιο σημείο. Είμαι άκριβώς έκεϊ πού ήταν δ Φρόϋντ τό 1930 ( · 7 ) . Α: Αύτό είναι ένδιαφέρον. Ρ : Καταλαβαίνετε; 'Αλλά έγώ έφθασα σ' αύτό τό ση;ιεΐο άφοϋ πέρασα τριάντα χρόνια άγωνία, μέ τήν άθλια έμπειρία πού τήν άποκαλώ τώρα συγκινησιακή πανούκλα. Καταλαβαίνετε; Ό Φρόϋντ τά έγκατέλειψε πριν κάνει αύτή τήν έμπειρία κι έγώ τά έγκαταλείπω τώρα άφοΰ συγκέντρωσα δλη αύτή τήν πείρα. Α: Μπορεί δμως νά θυμόσαστε κι άλλες λεπτομέρειες άπ αύτή τήν τελευταία συζήτηση. Είπατε πώς στή συζήτηση τά πνεύματα ήταν δξυμένα. Ρ : Ναί, πράγματι. Α: Είχατε θυμώσει μαζί του; Ρ : "Οχι, δέν θύμωσα. Εκείνος θύμωσε. Μπορεί νά θύμωσα κι έγώ, άλλά έμεινα πολύ ήρεμος. Ξέραμε πώς έπρεπε νά χωρίσουμε. Μιλούσαμε γιά κάτι πολύ σπουδαίο, γιά τό δποΐο οί γνώμες μας ήταν άντίθετες. Ή γνώμη μου ήταν πώς ή οικογένεια έπρεπε νά άλλάζει. Ό , τ ι πιστεύει κανείς σήμερα στήν 'Αμερική ήταν ή άποψή μου τό 1930. Τό ξέρατε αύτό; Α: Μάλιστα. Ρ : Τό ξέρετε. Αύτό είναι τό άποτέλεσμα τής έργασίας 67

καί τών δημοσιεύσεών μου τά τελευταία είκοσι χρόνια. Παραδείγματος χάριν ή κατάσταση πού δημιουργεί δ -γάμος δπως τήν περιέγραψα στήν «Σεξουαλική Επανάσταση» είναι σήμερα άποδεκτή. Αλλά τότε Ινα τέτοιο πράγμα ήταν άνήκουστο. Ό Φρόϋντ τό άπέρριπτε έντελώς. Είχε θυμώσει πολύ. Κι έδώ άρχισε ή άπογοήτευση του. 'Αντί νά γίνω Ινα άπ' τά καλύτερα στηρίγματά του, Ινας άπ' τούς καλύτερους μαθητές του, Ινας πού θά προωθούσε τή θεωρία του, βρέθηκα σέ μία στιγμή σέ κίνδυνο νά χάσω τό ρόλο μου. Δέν είναι Ετσι; 'Αλλά αύτό δέν τό Εκανα. Δέν Εχασα :ό ρόλο μου. Α: Ναί. θυμόσαστε, πώς σκεφτόταν δ Φρόϋντ, ποιά θάταν ή Εξέλιξη αύτών τών θεμάτων, δπως ή κοινωνία, ή οικογενειακή ζωή κ.λπ. Ρ : Τόν Φρόϋντ δέν τόν Ενοιαζε πώς θά Εξελισσόταν ή κοινωνία. Δέν ένδιαφερόταν. Είχε μονάχα μία Ελπίδα. "Ελπιζε, δτι «ό "Ερως 0ά καταβάλει μία προσπάθεια νά ύπερνίχήσει τή δυσαρέσκεια στήν κουλτούρα». 'Αλλά στήν πράξη αύτή ή «προσπάθεια τοΰ Ερωτα» Εχει τήν Εννοια τοΰ άν ή μήτρα τής μάνας είναι ζωντανή ή άποξηραμένη, άν ή μάνα τή στιγμή τής συνουσίας Εχει σεξουαλικό δργασμό ή δχι καί άν Ινας άρχαΐος, ξεπερασμένος ιουδαϊσμός άμέσως μετά τή γέννα περιμένει τό πέος ή δχι. 'Ακόμα, άν ή ρόγα τοΰ στήθους τής μάνας είναι όργονικά φορτισμένη, δηλαδή άν ή βιοενέργεια τής στηθικής ρόγας λειτουργεί τόσο καλά, ώστε καθώς τό παιδί μέ τή στοματική του Επιθυμία τεντώνεται πρός αύτή νά συναντήσει κάτι πού νά τό ικανοποιήσει κι δχι νά δεχτεί σόκ. Καταλαβαίνετε; Α: Μάλιστα. Ρ : Αυτά είναι πολύ πρακτικά θέματα. Παραδείγματος χάριν Εχει μεγάλη σημασία, άν ή μάνα στή διάρκεια τής συνουσίας μέ τόν άντρα ικανοποιείται ή δχι, γιατί αύτό Εχει έπ.'δραση στό παιδί. Είναι θέματα μεγάλης πρακτικής σημασίας καί δέν μπορεί νά τά παρακάμψει κανείς λέγοντας «ό "Ερως θά κάνει μία προσπάθεια». "Εγινα άντιληπτός; Α: Μάλιστα. Ρ : Λοιπόν, ή Εργασία μου άναφερόταν άπό τότε άκριβώς σ' αύτό τό πρόβλημα. "Ηθελα νά Εξακριβώσω, τί είναι αύτό πού διεγείρει τή ρόγα τοΰ στήθους καί τί είναι αύτό πού διαστέλλεται έκεί μέσα. Αύτό τό πρόβλημα δδήγησε στήν άνακάλυψη τής δργονοενέργειας, τής βιοενέργειας, τής ζωϊκής ένέργειας.

68

A : N a t . Ά λ λ α τότε, έννοώ στην τελευταία συζήτηση, μιλήσατε μέ τόν ΦρόΟντ γ ι α συγκεκριμένα μέτρα όπως γ ι ά τό πώς θάπρεπε να είναι όργανωμένη ή οικογένεια.

Ρ : "Οχι, όχι σ' αυτή τή συνομιλία. Σ' αύτή τή συνομιλία ήρθε ή ρήξη. "Η δχι, δχι άκόμα. Έ ρήξη ήρθε τρία ή τέσσερα χρόνια άργότερα. 'Η συζήτηση γιά τήν οικογένεια έγινε, νομίζω, τόν Δεκέμβρη του 1929 στή συνάντηση μέ τόν Φρόϋντ, όπου έφερα σέ συζήτηση τό θέμα τής ^προφύλαςης άπό τίς νευρώσεις». Α: ...ή συνομιλία τοϋ 1929 ήταν βέβαια εντελώς ήρεμη. Δέν υπήρξε καμία... Ρ : "Οχι, δέν ήταν πιά ήρεμη, όχι. Α: Είχατε ήδη διαμάχες; Ρ : "Οχι, άλλά δέν τούς άρεσε. Ό Φρόϋντ γνώριζε βέβαια, δτι έγώ είχα κάποιο δίκηο. Α: Έννοώ, είχατε με τόν Φρόϋντ προσωπική συνομιλία; Ρ : "Οχι, ήταν σέ μία συγκέντρωση μέ άλλους. Θάταν έφτά ή όχτώ ψυχαναλυτές που συγκεντρώνονταν στό σπίτι τοϋ Φρόϋντ κι έγώ ήμουν ένας άπ' αυτούς. Ό Χίτσμαν κι δ Φέντερν ήταν νομίζω έκεΐ, δ Τζέκελς — δέν ξέρω άν ήταν κι δ Τζέκελς. Α: Είναι πιθανό. Ρ : Ναί, έγώ, ό Νούνμπεργκ, ή Ντέντς. "Ισως ήταν κι δ Χάρτμαν. Δέν θυμάμαι πιά. Ή τ α ν καί μερικοί καλεσμένοι. Κάθε φορά ήταν διαφορετικά — μερικοί έρχονταν σ' δρισμένες συναντήσεις, άλλοι σ' άλλες. Έ γ ώ άνήκα στούς τακτικούς συνομιλητές. Καί τότε έφερα σέ συζήτηση τό θέμα τής «προφύλαξης άπό τΙς νευρώσεις». ("Αν διαβάσετε τό βιβλίο μου «Ή λειτουργία τοϋ όργασ|ΐού» θά βρήτε κι άλλες λεπτομέρειες). Ή συζήτηση είχε άπό τότε ήδη άνάψει. Ή άτμόσφαιρα τής συνομιλίας ήταν πολύ ήσυχη καί ψυχρή, άλλά έιπέμενε στό σημείο: π ρ ώ τ α - π ρ ώ τ α πρέπ ε ι νά π ε ρ ά σ ο υ μ ε άπό τή θεραπεία στήν π ρ ο φ ύ λ α ξ η — γιά νά έμποδίσουμε τίς νευρώσεις. Δεύτερο, πρέπει νά άσχοληθοΰμε μέ τήν οικογένεια, πού είναι ή πηγή τής οιδιπόδειας σύγκρουσης κι ούτω καθεξής. Ή άτμόσφαιρα ήταν παγερή. Είχαν άγανακτήσει. Ό Φρόϋντ μου μιλούσε σκληρά, άλλά ήταν μία καλή σκληράδα. Δέν μέ πείραζε. Α: Ναί, άλλά τί έλεγε δ Φρόϋντ; Ρ : Σ' αυτή τή συνομιλία ήταν τής γνώμης πώς δέν εΓω

ναι άπ ο στολή τής ψυχανάλυσης νά σώσει τόν κόσμο. Είχε δίκηο. Α: Πίστευε, πώς δ κόσμος δέν μπορεί πώ. νά.σωβεϊ, γι* αύτό ; Ρ : Ό Φρόϋντ είχε καταθέσει τά δπλα. Σας έχω πει πώς είχε καρκίνο του φάρυγγος. Είχε καταθέσει τά δπλα, δέν μπορούσε πια νά σκεφθή άλλιώς. Κι έκτός αύτού ήταν πιά γέρος. 'Αλλά μόνο ή ήλικία δέν θάχε παίξει κΛνένα· ,ρόλο, καταλαβαίνετε. Ή τ α ν μία χαρακτήρολογική παραίτηση, δπως σας περιέγραψα προτήτερα. Α: Δέν ήταν δμως τής γνώμης, δτι ή οίκογένεια θάπρεπε νά διορθωθεί έξ άρχής, μόλις ήταν διαθέσιμα τά κατάλληλα μέσα; Ρ : Δέν ξέρω. Αύτό δέν μπορώ να τό πώ. 'Αλλά ή έντύπωσή μου ήταν πώς σ' αύτό τό σημείο ό Φ ρ ό ϋ ν τ τής βικτωριανής έποχής βρισκόταν σ' ά ν τ ί θ ε σ η μ έ έ κ ε ΐ ν ο ν τόν Φρόϋντ πού άνακάλυψε τήν π α ι δ ι κ ή σεξουα λ ι κ ό τ η τ α ( > 8 ). Έ δ ώ ήταν ίσως προσωπικά δεσμευμένος. Κι είχε τραβήξει άρκετά. Είχε πολεμήσει άρκετά. "Κι είχε καί δίκηο. "Αν έγώ ήξερα τό 1930 ήδη τί μέ περίμενε — δυσφήμηση καί συκοφαντίες άπ' τήν πλευρά τών ψυχαναλυτών, τό σκάνδαλο τής Λουκέρνης, τά γεγονότα στήν Νορβηγία μεταξύ 1937 καί 1939 καί τώρα έδώ στις 'Ηνωμένες Πολιτείες — δέν θά τδχα κάνει, καταλαβαίνετε; Α: Μάλιστα. Ρ : Δέν θάχα καταπιαστεί μέ τό θέμα. Είμαι σαφής; Καταλαβαίνετε, τό έρώτημα είναι τό έξής: θ ά ν α ι σ έ θέση τά π α ι δ ι ά μας μ ε τ ά έ κ α τ ό χ ρ ό ν ι α δ τ α ν ε ί ν α ι π έ ν τ ε ή I ξ ι χρονών, νά ζ ή σ ο υ ν τή φ υ σ ι κ ή ζωή τους, δ π ω ς τά π ρ ο ό ρ ι σ ε ή φύση ή ό θεός; Ή θά « έ ξ ι δ α ν ι κ ε ύ ο υ ν » δ π* ω ς λέει ή "Αννα Φρόϋντ; Είμαι τώρα σαφής; Α: Μάλιστα. Ρ : Έ δ ώ είναι τό πρόβλημα. Κατά τή γνώμη μου θά συμβή τό πρώτο. Αύτό έλ/πίζω. 'Εξιδανικευμένη έργασία ή καλή κ α λ λ ι τ ε χ ν ι κ ή έπίδοση είναι τότε μόνο δυνατά δταν Ικανοποιούνται ο t σ τ ο ι χ ε ι ώ δ ε ι ς άν ά γ κ ε ς. Αύτό δίδασκα έγώ άπό τό 1927 ήδη.

70

Α: Μάλιστα. Ρ : "Ολα αύτά έχουν δημοσιευθή. Δέν είναι ανάγκη νά τά έπαναλαμβάνω έδώ. Ή προσωπική πλευρά τής υπόθεσης ϊ χ ε ι έδώ μεγαλύτερη σημασία, δηλαδή οί δισταγμοί τού Φρόϋντ πούχαν τή πηγή τους στόν ίδιο τόν χαρακτήρα του, στήν παραίτηση του καί στό δτ: ήταν δεμένος μέ μιά οικογένεια πού πιθανότατα δέν τού ήταν ευχάριστη. Ή Puner τδχει περιγράψει αύτό στό βιβλίο της ( 3 9 ). Λεν ξέρω άν τδχετε υπ' δψει σας αύτό τό βιβλίο. Καί μετά, ή όργάνωσή του καί οί άντίπαλοί της. Καραδοκούσαν πώς καί πώς νά τόν βγάλουνε άνήθικο. 'Αργότερα τδπαν αύτό για μένα. Είμαι σαφής; Λοιπόν αύτό είναι δλο. "Εχετε κι άλλες έρωτήοεις, δόκτωρ ; Α: Ξέρετε τί γνώμη είχε δ Φρόϋντ για τούς μαθητές του, πού άναφέρατε προηγουμένως; "Η δέν είχε μιλήσει ποτέ γι' αύτούς; Ρ : Είχε μιλήσει, ναί, άλλα δχι πολλά πράγματα. Καλά λοιπόν, θ ά σας τό πώ. Ό Χίτσμαν μοϋ διηγήθηκε κάποτε, πώς δ Φρόϋντ δέν μπορούσε νά χωνέψη τά μάτια τού Φέντερν. Μιά φορά τάπε «μάτια πατροκτόνου». Κι είχε δί%ηο. θαυμάσια! Ό Φέντερν είχε πραγματικά μάτια φονιά. Μάλιστα! Α: Είναι αύτή ή μόνη παρατήρηση τού Φρόϋντ πού ξέρετε έσεϊς; Ρ : " 2 ! ύπάρχουν πολλές παρατηρήσεις. Ναί, πρέπει νά τά πούμε δλα. Ό Φρόϋντ ήξερε βέβαια γιά τις σεξουαλικές άνεπάρκειες. Δέν συζητήσαμε πραγματικά ποτέ πάνω σ* αύτό, άλλά ήταν φανερό δτι είχε γνώση τών πραγμάτων, τους περιφρονούσε πολύ. Περιφρονούσε τούς μαθητές του. 2τά πρώτα χρόνια τούς είπε μια φορά — τί είπε νά δήτε. Παράσιτα, ή κάτι τέτοιο. Υπέφερε πολύ άπ' αύτό. Ό τρόπος του ήταν συχνά φαρμακερός. Μιλούσε ειρωνικά, θυμάμαι πώς κριτικάρισε μιά φορά τόν Νούνμπεργκ. Τοΰ είπε δ Φρόϋντ: «Λοιπόν, αύτό πού κάνατε τώρα είναι πάλι τδ ίδιο πράγμα. Παίρνετε ενα κόκκαλο σάν σκύλος σερνόσαστε σέ μιά γωνιά καί σας περνάει άπ' τό μυαλό πώς αύτό τό •κόκκαλο είναι δλος δ κόσμος». Ναί, πολύ όξύ: καί δηκτικός. 'Απέναντι μου δέν ήταν ειρωνικός, παρά μόνο πολύ θυμωμένος. 'Αναρωτιέμαι πόσο καιρό έχουμε άκόμα δσο νά συμπληρώσουμε αύτή τή συνομιλία. Σας διηγήθηκα αρκετά; Α: Θάθελα πολύ νά κάνω κι άλλες έρωτήσεις.

71

Ρ : Σαν τί; Α: Νομίζω δτι αυτό έξαρτάται άπό σάς. Μιλάτε τόσο γοητευτικά, πού δέν καταλαβαίνω πότε περνάει ή ώρα. Ρ : Καλά λοιπόν, θ ά μπορούσα νά μιλάω συνέχεια, γιατί αύτή ή Ιστορία δέν Ιχει τέλος. Ό Φρόϋντ σημαίνει γιά μένα πολλά πράγματα. Είναι σάν τό Κολόμβο, πού ξεμπάρκαρε σέ μιά άκτή κι άνακάλυψε μιά δλόκληρη ήπειρο. Καταλαβαίνετε; Ό Φρόϋντ βρισκόταν σέ βαθειά ρήξη μέ τόν "Ιουδαϊσμό. Κι έδώ ήταν δεμένος. 'Απ' τή μιά μεριά υπεράσπιζε τήν έβραίκή καταγωγή του μέ πολύ σθένος καί παρρησία έπειδή τόν καταδιώξανε. 'Αλλά δ ίδιος δεν ήταν Ε βραίος. Ό Φρόϋντ δέν είχε έβραϊκά στοιχεία. Μέ καταλαβαίνετε τί έννοώ; Α: Μάλιστα. Ρ : Γιά μένα, σάν χαρακτηρολάγο, 'Εβραίος είναι έκεϊνος πού ζει είτε έθνικά, είτε θρησκευτικά μέ τόν έβρα'ικό τρόπο ζωής, αύτός πού είναι προσκολλημένος στά έβραικά Ιθιμα, πού μιλάει τήν έβραίκή γλώσσα, πού ζεϊ καί κινει:αι μέσα στόν ιουδαϊσμό. Αύτό είναι πολύ βασικό. Στήν χαρακτηρολογική μας άνάλυση παίζει αύτό σπουδαίο ρόλο. Π.χ. ήταν δ Ρούζβελτ «'Ολλανδός»; "Οχι ήταν 'Αμερικάνος. Καταλαβαίνετε; Κι δ Φρόϋντ ήταν στήν πραγματικότητα Γερμανός. Τό στύλ του, δ τρόπος πού σκεφτόταν, τά ένδιαφέροντά του, δλα ήταν γερμανικά. Κι έδώ ήταν πού διχάσθηκε. 'Απ' τή μιά μεριά ήταν Σιονιστής. Κι άπό τήν άλλη Γερμανός. Α γαπούσε τόν Γκαίτε, τόν Φάουστ. Ή γλώσσα του ήταν ή γερμανική. "Εγραφε στό έλισσόμενο στύλ τής Γερμανικής του Τόμας Μάνν — τόν δλοκληρωμένο, άρμονικό, άλλά πολύ πολύπλοκο έκφραστικό τρόπο, σ' άντίθεση μέ τήν 'Αγγλική πού μιλάει κατευθείαν κι άπλά. Στό πέρασμα τών χρόνων, δσο μεγάλωνε ή φήμη του, γινόταν αύτό δλο καί πιό χαρακτηριστικό γιά τόν Φρόϋντ. Kol μετά τό Ενδιαφέρον τσι» γιά τόν Μωϋσή, πού κατά τή γνώμη του δέν ήταν 'Εβραΐος. Είμαι σαφής; Α: Μάλιστα. Ρ : Γιά μένα σημαίνει αύτό, πώς δ ΦρόΟντ στήν οόα<οε δέν ήθελε νάναι 'Εβραίος. Άλλά δέν μπορούσε ν' άπελευθερωθεί άπ' αύτό. Α: Μάλιστα. Ρ : Κι δταν άρχισαν οί διωγμοί άπ* τούς Ναζί, ύπέφερε Αφάνταστα. Πιστεύω πώς άπ' αύτό πέθανε. Δέν ήταν μόνο 72

ο καρκίνος. Ήταν ένας συντριμμένος άνθρωπος. Α: 'Οδήγησε τόν Φρόϋντ ό ιουδαϊσμός του σέ περιορισμό τής σκέψη; του; Ρ : "Οχι, αύτό όδήγησε σέ μια όξεΐα έσωτερική άντίφαση. 'Απλούστατα υπέφερε άπ' αύτό. Δέν ήθελε νάναι Εβραίος. Καί δέν ήταν 'Εβραίος. ΙΙοτέ δέν είχα τήν έντύπωση πώς ήταν 'Εβραίος. Καί γιά τήν "Αννα Φρόϋντ, τό ίδιο. Δέν είχαν στήν ούσία τίποτα τό έβραϊκό, ούτε χαρακτηρολογικά, ούτε θρησκευτικά, ούτε έθνικά. Αύτό δέν σημαίνε: πώς έγώ είμαι άντισημίτης. Α: "Οχι, καταλαβαίνω. Ρ : Καταλαβαίνετε. Πολλοί 'Εβραίοι ύπέφεραν άπ' αύτό. Στό βιβλίο ''ϊ άνθρωπος Μωϋσής» άναφέρεται αύτό καθαρά Ό Φρόϋντ ήταν δ μωϋαής πού ποτέ δέν έφτασε στή γή τής έπαγγελίας. Τό -Άσυνείδητό» του ήταν μόνο μιά σκέψη. Δέν είναι πραγματικότητα, ποτέ δέν ήταν πραγματικότητα. Ξέρετε πού γίνεται πραγματικότητα; Α: "Οχι. Ρ : Στούς σπασμούς, πού παράγει δ όργανισμός στήν διάρκεια τής Όργονοθεραπείας. "Εχετε ύπ' δψει σας τίποτα πάνω σ' αύτό; "Οχι; Τό 'Ασυνείδητο έκδηλώνεται στήν Ό ρ γονοθεραπεία μέ τίς κινήσεις τού πρωτοπλάσματος ( 4 0 ) . Ό Φρόϋντ δέν έφτασε μέχρι έκεΐ. Πιστεύω πώς ήταν ένας ύπέροχος γιατρός. Ήθελε νά γιατρέψη τούς άνθρώπους άλλα αύτό δέν γινότανε. 'Απλούστατα δέν γινόταν. "Οπως βλέπετε ύπήρχαν πολλοί λόγοι γιά τή παραίτηση του Φρόϋντ. Α: θυμάστε πραγματικά παρατηρήσεις πού έκανε (δ Φρόϋντ) γιά τούς 'Εβραίους, τόν 'Ιουδαϊσμό καί τίς σχέσεις του μ' αύτόν; Ρ : Ποτέ δέν άκουσα μιά κατευθείαν παρατήρηση, άλλά συχνά διηγότανε 'Εβραϊκά άνέκδοτα. "Εκλεινε μέσα του πολλή περιφρόνηση γιά τούς άνθρώπους. Διηγότανε αύτά τά άνέκδοτα, άλλά δέν ήταν άντισημίτης. Κι αύτό είναι σίγουρο. Πολύς άπ' τόν 'Ιουδαϊσμό του ήταν μόνο άπό διαμαρτυρία, δχι γνήσιος. Μπορεί έδώ νά κάνω λάθος, καταλαβαίνετε, σάς μεταδίδω μόνο τίς έντυπώσεις μου. Τά γερμανικά του ήταν τέλεια. Ό τρόπος σκέψεώς του ήταν γερμανικός. Δέν ήταν Εβραίος, άν κι δ Ζανέ Ισχυρίσθηκε πώς ή ψυχανάλυιπ) είναι μιά έβραική έπιστήμη. 'Ενώ δ Φρόϋντ ήταν αιχμάλωτος τοϋ 'Ιουδαϊσμού έγώ ήμουνα έλεύθερος άπ' αύτόν. "Εκλινα πιό πολύ πρός τόν χριστιανικό κόσμο Ιδεών καί πρός 73·

τόν Καθολικισμό. "Οχι δτι τούς έγκρίνω, δτι τούς πιστεύω. -Δέν πιστεύω σ' αύτά τά πράγματα. Άλλα τα καταλαβαίνω καλά. Ol Χριστιανοί έχουν τή βαθύτερη προοπτική, τήν κοσμική προοπτική. Επίσης κι ό 'Εβραίος τής Αμερικής, άλλα δχι δ Ευρωπαίος. Δέν ξέρω άν θάπρεπε να συνεχίσουμε πάνω σ' αύτό. Άλλα ή ιστορία του Χριστιανισμού μέ ένδιαφέρει πολύ. Ξέρετε ".ί γνώριζε ό Χριστός; Γνώριζε τήν ζωική ένέργεια. Δέν ξέρω άν μέ καταλαβα νετε. Ά ν θάθελε νά τό πει κανείς μ" άπλα λόγια, γνώριζε τα χωράφια καί τό χόρτο καί τήν άνάπτυξη καί τά παιδιά. "Ολα τάξερε. Ό ΦρόΟντ δέν τάςερε. Ό Φρόϋντ ήταν πολύ άντισυγκινησιακός. Ό ΦρόΟντ έκτιμοϋσε μόνο τή λογική, καταλαβαίνετε; Κι έγώ είμαι πολύ λογικά προσανατολισμένος. Αλλά ή λογική δέν μπορεί να ζήσει ή να λειτουργήσει χωρίς συγκινησιακές βάσει; ( 41 ) Και ςέρο γιατ.' ό ΦρόΟντ ήταν ένάντια στις συγκινήσεις. Ή τ α ν ένάντια στούς συναισθηματισμούς έπειδή άπέκρουε τις δευτερεύουσες διεστραμμένες συγκινήσεις. Κι οί όμαλές, οί φυσικές συγκινήσεις, οί βαθειές — κείνη τήν έποχή δέν ήξερε κανείς δτι υπήρχαν. Α: Μάλιστα. Σ' ένα άπό τά γράμματα σας γράψατε δτι είδατε τόν Φρόϋντ στο παράθυρο σαν ένα αιχμάλωτο ζώο. Ρ : Αύτό ήταν τόν Σεπτέμβριο, δταν χωρίσαμε. Α: Στό Berchtesgaten; Ρ : "Οχι, δχι, στό Grundlsee. "£2 ήταν ~ολύ τραγικό, πολύ τραγικό. Είχαμε μια φιλονικία. Για νάμαι βέβαιος, δτι «Ι άπόψεις μου στό κοινωνικό πρόβλημα ήταν σωστές, κι δτι στήν πορεία τής σκέψης μου δέν έπαιζε ρόλο κανένα άλογο στοιχείο, πρότεινα νά υποβληθώ σέ άνάλυση στό Βερολίνο άπό ένα όνομαστό συνάδελφο. Ό Φρόϋντ μοΰ είπε πώς έγώ σάν θεμελιωτής τής μοντέρνας ψυχαναλυτικής τεχνικής θά ϊβρισκα μεγάλες δυσκολίες σέ μία τέτοια άνάλυση. θάταν δύσκολο νά βρώ κάποιον πού θά μπορούσε νά μέ κουράρει. Άλλά, κατά τή γνώμη του, θά μπορούσε κανείς νά κάνη καί άνάλυση πάνω σέ συναδελφική βάση. 'Εγώ είπα: «'Εν τάξει, θά προσπαθήσω», καί τότε κείνος πρότεινε ή τόν Ράντο ή τόν Μπέρνφελντ. Είπα: «θά κοιτάξω μάλιστα». Συναντήθηκα έτσι άρκετές φορές |ii τόν Ράντο. Άλλα τίποτα δέν Ιγινε. Ό Ράντο ήταν πολύ ζηλότυπος, τρομερά ζηλότυπος. » Άλλά άς γυρίσουμε πίσω στή τελευταία μας συνάντηση. Μιλήσαμε περίπου μιά ή μιάμιση ώρα καί μετά έφυγα. Ή ξ ε ρ α δτι αύτή ήταν ή τελευταία φορά πού τόν έβλεπα. 74

Κατά κάποιο τρόπο ήξερα δτι δέν θά τόν ξαναδώ. Κατέβηκα τις σκάλες κι δταν βγήκα στό δρόμο κοίταξα ψηλά στό παράθυρό του καί τόν είδα νά πηγαίνει πέρα δώθε στό δωμάτιό του, πέρα δώθε, μέ γρήγορο ρυθμό. Δέν ξέρω γιατί μοδμεινε αύτή ή εικόνα τόσο ζωντανή, άλλά σκέφτηκα σέ μιά στιγμή «ενα παγιδευμένο ζώο». Κι ήταν πράγματι. Κάθε άντρας τοϋ δικού του μεγέθους μέ τή δική του ζωντάνια καί πνεύμα πού ήξερε τί ζητούσε καί πού είχε καταλήξει έκεϊ πού κατέληξε αύτός, έτσι θά συμπεριφερόταν, σάν ένα παγιδευμένο ζώο. "Εχω καλό αισθητήριο γιά κινήσεις κι έκφράσεις κι ή έντύπωσή μου ήταν αύτή — ένα παγιδευμένο ζώο. Δέν ξέρω πόσοι ψυχαναλυτές τόχαν καταλάβει. Δέν πιστεύω πώς ήταν πολλο:. Δέν ξέρω. Α: 'Αναφερθήκατε προηγούμενο): σ:ήν κακία τού Φρόϋντ. Νομίζω αύτό είναι σπουδαίο. Ρ : Κακία; Είπα κακία; Χρησιμοποίησα αύτή τή λέξη; Α: Νομίζω ναί. Ρ : "Οχι κακία. Ειρωνεία, μία δηκτική ειρωνεία. Ή τ α ν — πώς νά τό πώ; Νομίζω ήταν τό έξής: Βλέπετε κάθε πρωτοπόρος χρειάζεται φίλους καί συνεργάτες πού σηκώνουν σιούς ώμους τους τό έργο του. Κατά κανόνα συμβαίνει νά μήν ύπάρχουν φίλοι καί συνεργάτες κι δταν αύτοί ύπάρχουν τόν έκμεταλλεύονται. Αύτό είναι μία δυσάρεστη άλήθεια, άλλά Ιτσι είναι πράγματι. ΙΙεριμένει κι δλο περιμένει νά παρουσιαστεί κανείς πού θά τόν βοηθήσει, θά συνεργαστεί καί θά προχωρήσει μαζί του. Άλλά οί πιό πολλοί είναι άπλούστατα νεκροί. Βλέπετε, κ α τ ά κ ά π ο ι ο τ ρ ό π ο δ πρωτοπόρος έ γ κ α τ α λ ε ί π ε ι τά π λ α ί σ ι α τής έπικρατούσης βιολογικής δομής τής ά ν θ ρ ω π ό τ η τ α ς . Σας είναι γνωστό αύτό; Ε γ κ α τ α λ ε ί π ε ι αύτή τή δ ο μ ή λόγψ τής ζ ω τ ι κ ό τ η τ ά ς του. Ά λ λ ά ή Ανθ ρ ω π ό τ η τ α μ έ ν ε ι πίσω. Μ έ ν ε ι άπ λ ο ύ σ τ α τ α πίσω. » "Ω ναί, θυμάμαι μιά ώραία Ιστορία. Ή τ α ν στό συνέδριο τοϋ Βερολίνου τό 1922. Ήμουνα τότε πολύ νέος. Μόλις πριν τρία ή τέσσερα χρόνια είχα άρχίσει νά κάνω άναλύσεις. θάταν περίπου έκατόν πενήντα σύνεδροι. Ό Φρόϋντ κι έγώ καί κάνα - δυό άλλοι στεκόμαστε μαζί. Ό ΦρόΟντ Εκανε μιά χειρονομία κι είπε: «Βλέπετε δλον αύτόν τόν κόa\u> έδώ; Πόσοι άπ' αύτούς, νομίζετε μποροϋν νά άναλύσουν,

75

πραγματικά να άναλύσουν;» "Εδειξε τα πέντε του δάχτυλα. Αύτό σήμαινε, πώς ήξερε καλά τήν κατάσταση. "Οχι δτι αύτοί οί άνθρωποι δέν ήταν καλοί γιατροί, άλλά τούς έλειπε ή κατάλληλη κατανόηση, ή κατάλληλη έπαφή, «ή Χ ϊ σ θ η σ η», δπως τό ονομάζω. » Μάλιστα, δ ΦρόΟντ ήταν πολύ μόνος. Λεν μπορούσε μέ κανένα άπ' τούς μαθητές του νά πιάσει φιλία. Γιατί ; Γιατί δ καθένας τους γατζωνότανε άπάνω του. Ή τ α ν μιά μορφή πατέρα.Ήταν 6 πατέρας."Επρεπε νά προσφέρει τα πάντα. "Επρεπε ν' άγαπάει τόν καθένα χωριστά. Π.χ. οί Βερολινέζοι περηφανεύονταν επειδή δέν ήταν Βιεννέζοι. Καί ξέρετε γιατί; Γιατί δέν είχαν άπέναντι στόν ΦρόΟντ αύτή τήν παιδική στάση. Αύτοί τήν είχαν άπέναντι στόν Abraham. Καί τώρα γιά τή περιφρονητική στάση τοϋ ΦρόΟντ, Εχω τή γνώμη καί δτι δέν τοϋ άρεσαν οί άνθρωποι. Ξέρετε τί έννοώ; Α.: Μάλιστα. P.: Δέν νομίζω πώς τοΰ άρεσαν οί άνθρωποι. Μπορεί νά κάνω λάθος. Άλλά δέν πιστεύω. Βέβαια, κάνα δυό τοϋ άρεσαν. Ήξερα πώς συμπαθούσε έμένα καί μερικούς άλλουζ. Αγαπούσε π.χ. πολύ τήν κόρη του καί ξέρω πώς ένα διάστημα είχε συμπάθεια στόν Μπέρνφελντ. 'Επίσης τοΰ άρεσε δ Αβραάμ, άλλά αύτό δέν ήταν πολύ προσωπικό. Τόν Εκτιμούσε. Ξέρω, πώς συμπαθούσε τόν Φερέντζι. Α.: Είχε μιλήσει μέ σας γιά τόν Φερέντζι; P.: "Οταν μιλούσαμε οί δυό μας, δέν ήταν Ετσι δπως καθόμαστε Εμείς τώρα έδώ καί μιλάμε. "Οταν είχα κάποιο πρόβλημα πήγαινα καί τόν εύρισκα καί τό συζητούσαμε μισή ή μιά ώρα. Α.: θυμάστε κανένα ε Ιδικό πρόβλημα, π ο ύ . . . Ρ : "Ω, ναί, παραδείγματος χάριν οί νευρασθένικοί, τό πρόβλημα τής νευρασθένειας. Ξέρετε δτι δ ΦρόΟντ άρχισε σάν σωματικός, Ενας δηλαδή πού άσχολεϊται μέ τό σώμα. Μετά άνακάλυψε τό Ασυνείδητο. Καί μεταπήδησε στήν ψι>χολογία. Ά λ λ ά ποτέ δέν ξέχασε, δτι ήταν σωματικός. Τ ό σπουδαιότερο γεγονός τής ψυχιατρικής ήταν ή ά ν α κ ά λ υ ψ η δτι δ πυρήνας τής νεύρωσης είναι σωματικής φύσεως, δτι δηλαδή ή σώρευση τής λίμπιντο είναι σωματικής προελεύσεως. 76

» Κάποτε Ικανα θεραπεία σ' ένα σερβιτόρο. Έ κ α ν α τό Ινα, έκανα τό άλλο καί τελικά άναγκάσθηκα να έγκαταλείψω. Τήν περίπτωση τήν Ιχω περιγράψει στή «λειτουργ.'α τοϋ όργασμοϋ». Δυό χρόνια τοϋ Ικανα άνάλυση — κάθε μέρα μια ώρα. Τίποτα δέν έγινε, άν καί κατόρθωσα νά φθάσω μέχρι τήν πρωταρχική σκηνή (Urszene *). Δέν είχε στύσεις, κι ούτε μπορούσε νά Ιχει. Τέτοια θέματα, λοιπόν, μ' έφερναν στόν Φρόϋντ. Ή γνώμη του γιά τήν τεχνική μας ήταν πώς στήν θεραπευτική μας προσπάθεια δέν θάπρεπε νάμαστε πολύ φιλόδοξοι. Άλλά πάντα είχα τήν έντύπωση δτι ήταν πολύ πολύ άπελπισμένος γιά τίς θεραπευτικές δυνατότητες τής ψυχανάλυσης. Είχε πάρα πολύ έλπίσει κι οί έλπίδες του δέν έκπληρώθηκαν. "Οταν έγώ άρχισα νά άναλύω, ύπολόγιζε κανείς γιά μια κούρα κανονικά τρεις μήνες ή τό πολύ έξι μήνες. Μετά τό διάστημα γινόταν δλο καί πιό μεγάλο. Τελικά έγκατέλειψε τήν θεραπεία τελείως. Δέν ήθελε πιά νά διορθώσει τήν άνθρωπότητα. Είχε άπογοητευθή, είχε καθαρά άπβγοητευθή. Καί είχε δίκιο. Δέν μπορεί νά κάνει κανείς τίποτα, τίποτα. Άλλά νομίζω δτι έγκατέλειψε πριν καλά - καλά άρχίσει. Καταλαβαίνετε τί έννοώ; Α: Μάλιστα. Ρ : Εγκατέλειψε πριν κάν άρχίσει. Στό ίδιο συμπέρασμα κατέληξα κι έγώ, άλλά μετά άπό πολλές έμπειρίες καί λάθη. ' Ε ν ή λ ι κ ο υ ς δέν μ π ο ρ ε ί πιά καν ε ί ς νά θ ε ρ α π ε ύ σ ε ι . Κι αύτό τό λέω έγώ, πού στήν ψυχιατρική καί τήν βιολογία τοϋ άνθρωπου ξέρω πολλά πράγματα. Δέν μπορεί νά κάνει κανείς τίποτα. "Οταν ίνα δέντρο μεγαλώσει στραβά, δέν μπορεί κανείς μετά νά τό Ισιώσει. Κι άκριβώς γι' αύτό τόν λόγο μέ έξέπληττε τόσο ή άρνητική του στάση άπέναντι στήν «προφύλαξη άπό τίς νευρώσεις». Ά ν ύπάρχει μιά αίτία πού κάνει τό δέντρο νά μεγαλώνει στραβά, γιατί νά μή τήν παραμερίσουμε; Αύτό είναι άπλούστατο. Άλλά δχι, δέν ήθελε νά κάνει κάτι τέτοια. Κι αύτό Σ.τ.μετ. : Πρωταρχική οχηνή (6λ. ά \ . ίπο-.ημ. σελ. 85). Ttou : L'rszene γαλλ. : Scène originaire fj Scène primitive. Ή σκηνή τής σεξουαλικής σχέσεως τ·ϊ>ν γονέων, ή Αποία είτε γίνεται »V ευθείας άντιληπτή οπό τό παιδί fj τό τελευταίο τοϊ'το τήν υποθέτει καί τήν φαντάζεται. Τήν έξηγεϊ γενικά σαν πράξη βια3μοϋ από τήν π>ευρά τοϋ πατέρα.

77

είναι τδ σημείο, δπου οί σχέσεις μου μαζί του χάνονται σάν μέσα σέ δμίχλη. Νομίζω δτι αύτδ έχει σχέση μέ τόν καρκίνο του. Δέν μπορώ νά άλλάξω τά πράγματα, άλλα έχω την έντΰπωση δτι αύτη ήταν ή άλήθεια. Δέν τοϋ άρεσαν οί άνθρωποι. Δέν μπορούσε να έχει κοινωνικές σχέσεις μέ τούς φοιτητές του. Είχε αποκοπεί άπδ τήν έξωτερική, κοινωνική ζωή. Ή τ α ν ένας πολύ ζωντανός άνθρωπος και πρέπει νά είχε υποφέρει πολύ. Να είσαι ζωντανός, πραγματικά ζωντανός καί νάσαι τόσο μόνος δπως ήταν αυτός είναι άσχημο, πολύ άσχημο. Α: θυμάσθε τί είπε γιά τόν σερβιτόρο πού είχατε κουράρει δυό χρόνια; Είμαι βέβαιος δτι αύτό έχει σημασία. Ρ : Μούδινε θάρρος: «ΙΙροχωρεΐστε, κάνετε τις ερμηνείες σας». Κατά βάση ήταν έναντίον τής παθητικής τεχνικής, άλλά πρέπει δυστυχώς νά πώ δτι πραγματικά συγκεκριμένες προτάσεις δέν είχε νά κάνει πολλές, δχι πολλές. Δέν ήταν σέ θέση v i πει συγκεκριμένα: «Κάνετε αύτό ή έκεΐνο». 'Εκείνη τήν εποχή δέν ύπήρχε άκόμα μιά θεωρία τής ψυχαναλυτικής τεχνικής. Α: Σ' αύτό τό σημείο ήταν τό σεμινάριό σας φημισμένο, γιά τή συγκεκριμένη Ικπόνηση τής θεωρίας. Ρ : Αύτό είναι άλήθεια. Κι έδώ, σ' αύτό τό σημείο, έμφανίσθηκε τό πρόβλημα τής θεωρίας τής θεραπείας τών νευρώσεων. Μέχρι τότε κανείς δέν ήξερε άκριβώς, γιατί έκανε αύτό πού έκανε. Ούτε δ ΦρόΟντ τό ήξερε. "Ελεγε πάντα: «"Εχετε υπομονή, κάνετε τις άναλύσεις σας. Τό να καταλάβετε έχει μεγαλύτερη σημασία άπό τό να κάνετε κάτι». Οδτε έκεΐνος ούτε έγώ, ούτε καί κανείς άλλος, ήξερε τότε δτι μέσα στήν άνθρώπινη φύση ύπάρχει αύτό τό ΟΧΙ, τό βαθύ ΟΧΙ, τό «δέν θέλω». Αύτή ή άντίδραση βρίσκεται πιό κάτω άκόμα άπό τήν «άρνητική θεραπευτική άντίδραση». Τ& πρωτόπλασμα είναι άπλούστατα φιξαρισμένο. Δέν μπορεί πιά νά λειτουργήσει δργανικά. Αύτό είναι άπό βιολογικής καί πρακτικής πλευράς φανερό. Βλέπετε, έδώ συναντάμε πάλι τήν έπίδραση τοΰ ΦρόΟντ, γιατί χωρίς τή θεωρητική του θέση γιά τήν άρνητική θεραπευτική άντίδραση καί χωρίς τό ένδιαφέρον πού ξεσήκωσε, δέν θά μπορούσε νά φθάσει κανείς στήν άπάντηση πού έχομε βρεί σήμερα. Αύτή ή άπάντηση στό πρόβλημα είναι άπλούστατα, δτι ή βιολογική λειτουργία τού π λ ά σ μ α τ ο ς τής

78

άνθρώπινης ράτσας έχει βλαφτεί έδώ κ α ί χ ι λ ι ά δ ε ς χρόνια. Α : Είχατε συζητήσει μαζί του πάνω σ' αύτό τδ ιδιαίτερο σημείο; Εννοώ τήν άρνητική θεραπευτική άντίδραση. Ρ : Ναί, ναί! Τοϋ είπα δτι έγώ δέν πίστευα στδ άσυνείδητο αίσθημα ένοχής. "Οταν μέ τδν δρο άνάγκη τιμωρίας (Strafbedurfnis) έννοεΐ κανείς ένα αίσθημα ένοχής, τότε αύτδ είναι σωστό. Μέ άλλα λόγια, δταν ή καταστροφική δρμή (Destruktions - trieb) είναι άπλώς μιά έμποδισμένη δρμή πού στρέφεται ένάντια στδ ίδιο τδ πρόσωπο, δταν δηλαδή κανείς ίσοιτερικά κατατρώει τον ίδιο του τδν έαυτό, τότε συμφωνώ τελείως μαζί σας. » 'Αλλά τδ νά πιστεύει κανείς σ' ενα πρωτογενή μαζοχισμό, στήν έπιθυμία νά τιμωρήσει κανείς τδν έαυτό του, στήν έπιθυμία νά πεθάνει — δχι, δχι! Ό Φρόϋντ μοΰ είχε πει ρητά: «Προχωρείτε τήν κλινική σας έργασία χωρίς ένδοιασμούς. Αύτδ πού σκέφτηκα καί πρότεινα έγώ έδώ είναι μονάχα μιά υπόθεση. Μπορεί νά σταθεί μπορεί καί νά πέσει. Δέν είναι θεμελιακά ουσιώδες γιά τό οικοδόμημα τής ψυχανάλυσης». Αύτά ήταν περίπου τά λόγια πού είπε: «Προχωρείτε χωρίς ένδοιασμούς τήν κλινική σας έργασία. Δέν ήταν τίποτε παραπάνω άπό ένα παιχνίδι σκέψεων». Δηλαδή, μόνο μιά ύπόθεση! Κι όμως άπ' αύτό ξεπήδησε μιά τρομερή κατάχρηση τοϋ (ψυχαναλυτικού δρου -— Σ.τ.μετ.) θάνατος*. 'Αλλά αύτό τό άντέκρουσα έγώ. Τό ξέρετε; Α: Μάλιστα. Ρ : Αύτό έχει πεθάνει. Νομίζω, δτι ή έπιθυμία γιά θάνατο ήταν κατά κάποιο τρόπο ή ίδια ή δική του έπιθυμία. Ή τ α ν άρρωστος. Ή τ α ν δυστυχισμένος, ήταν μόνος. Α: Τί έπιπτώσεις είχε δ καρκίνος του; Ρ : Δέν μποροϋσε πιά νά μιλήσει. Ή τ α ν , ξέριτε, ?ναςθαυμάσιος ρήτορας. Τά λόγια του κυλούσαν καθαρά, άπλά καί λογικά, θυμάμαι τό συνέδριο τοΰ Βερολίνου. Ή τ α ν πεΣ τ με τ. : Βάιατος (βλ. ύποοημ. σελ. 46). Γ ε ρ μ . : Tha•atos — γαλλ. : Thanatos. 'Ελληνική Εκφραση ή όποια χρησιμεύει μερικές φορές σαν άντίπαλος τοϋ «"Ερωτα», γιά νά χαρακτηρίσει τις όρμε; τοΰ θανάτου· μέ τή χρησιμοποίησή της τονίζεται ό βαθύ; χαρακτήρας τού δυαδιαμού τών όρμων πού μ' αύτόν τόν τρόπο άποχτάσχεδόν μυθική σημασία. 79

ρίφημος. Μίλησε γιά τό «Έγώ καί τό Αύ:ό» Τ . » Μιλούσε πολύ καθαρά. Καί μετά τόν χτύπησε άκριβώς στά δργανα τής όμιλίας. Δέν μπορούσε παρά νά παραιτηθή. Αύτό ς δ άνθρωπος ήθελε νά μιλάει, νά βγει άπό τόν έαυτό του, νά κάνει διαλέξεις, νά κινείται. Παρατηρείστε τό στόμα του, τό σχήμα πού έχει. "Ηθελε νά βγει έξω, ήθελε νά δράσει. Ε: Είσαστε παρών, δταν εκανε τή διάλεξη γιά «τό Έ γ ώ καί τό Αύτό»; Ρ : Μάλιστα. Ε : "Εγινε συζήτηση; Ρ : "Οχι, δέν Ιγινε συζήτηση. Ή τ α ν πολύ ωραία, πολύ ώραΐα. Ή τ α ν ή τελευταία φορά πού μίλησε σέ συνέδριο. 'Επέστησε τότε τήν προσοχή σέ κάτι πολύ ουσιώδες, σέ κάτι πολύ βαθύ, πολύ βαθύ. Τό Έ γ ώ είναι τό ίδιο άσυνείδητο όπως καί τό Αύτό. Λαμπρά! θαυμάσια! Μόνο μιά μεγαλοφυία μπορεί νά σκεφτεί έτσι. 'Αλλά δέν σκέφτηκε δτι θά ϊντικαταστούσαν τήν θεωρία τής λίμπιντο, δτι θά τήν έγκα^ τέλειπαν, μαζί μέ δλες τις δρμές τού Έ γ ώ (* 3 ). Γιά νάμαι ειλικρινής, δέν καταλαβαίνω, γιατί τδκαναν αύτό ή Κάρεν Χόρνεϋ' δ 'Αλεξάντερ καί οί άλλοι. Δέν καταλαβαίνω. Είναι άπίστευτο, άπίστευτο. Τά φαινόμενα τής λίμπιντο είναι τόσο δλοφάνερα! Δέν χρειάζεται παρά νά έξετάσει κανείς μιά δποιαδήποτε περίπτωση. 'Αλήθεια, έδώ πρέπει νά άναφέρω, δτι ή Χόρνεϋ παρέλαβε τή βιοενργητική μου θεωρία. "Οταν δέν μπορούσε νά συνεχίσει πιά κανείς μέ τή βοήθεια τοΰ Φροϋδικού Δυαδισμού, έπεκτάθηκε ή δική μου έργασία στόν φυσιολογικό καί τόν βιολογικό τομέα καί μετά στις κινήσεις του Πλάσματος. "Οταν θέλω κάτι, διαστέλλομαι. Δέν είναι Ιτσι; "Οταν φοβάμαι, μαζεύομαι. Κι δταν Σ τ.μετ. : ΑΤ'ΓΟ (6/. ύποσημ. σελ. 36). Γερμ : es — γαλλ. : ça. Μία άπό τ ί ; τρεις Εννοιολογικές βαθμίδες τις όποιες διακρί\ει ό Φρόϋντ στη δεύτερη θεωρία τον περί ψυχικού μηχανισμοί·. Τό Αύτό είναι ό πόλος όρμών της προσωπικότητας· τά περιεχόμενα τοι·, ή ψυχική Εκφραση τών όρμΰιν, είναι ασυνείδητα, κατά ξ\α μέρος κληρονομικά καί Εμφυτα, κατά ίλλο μέρος απωθημένα καί Επίκτητα. Οικονομικά τό Αυτό είναι γιά τόν Φρόϋντ τό κύριο ρεζερβουάρ ψυχικής Ενεργείας· άπό δυναμική άποψη Ερχεται σέ σύγκρουση μέ τό Έ γ ώ και το 'Τπερεγώ, τά όποια γενετικά είναι οί διαφοροποιήσεις του.

80

βέλω v i έπιτεθώ διαστέλλομαι μ' ένα τρόπο έκρηκτικό. Τό ίδιο κι δταν άγαπώ: Βγαίνω άπ' τόν έαυτά μου. "Οταν φοβάμαι, τραβιέμαι πίσω. Αυτό είναι άπλό. Προέρχεται άπ' τή κίνηση του πλάσματος. "Οταν ήρθα στις ΗΙΙΛ, επισκέφθηκα τήν Χόρνεϋ. Μέ ρώτησε γιά τις έργασίες μου κι έγώ τής τις έςέθεσα. Τρία ή τέσσερα χρόνια άργότερα δημοσίευσε ένα βιβλίο. Δέν ξέρω πια ποιο ήταν — >ή Προσωπικότητα» ή κάποιο άλλο. Στο όιόλίο οιέοιοε μια νέα θεωρία: οί άνθρωποι κινούνται προς άνθρώπους, μακρυά άπ' άνθρώπους, ή έναντίον άνθρώπων. ΙΙρός άνθρώπους, μακρυά άπ' άνθρώπους, έναντίον άνθρώπων, εννοείτε; Ε: Μάλιστα. Ρ : Άλλά, χ ω ρ ί ς σέξ, χωρίς λ'μπιντο, χωρίς καμιά βιοενέργεια, χωρίς τίποτα. "Ηξερε vi οικειοποιείται πολλά πράγματα. » Ά λ λ ά πίσω στόν Φρόϋντ. Σ' αύτό τό Συνέδριο ήταν θαυμάσιος, δπως κάθε φορά πού μιλούσε. Καί τότε τόν βρήκε άκριβώς έκεϊ, στό στόμα. Κείνο τόν καιρό άρχισα νά Ενδιαφέρομαι γιά τόν καρκίνο. "Αρχισα τις μελέτες μου γιά τόν καρκίνο τό 1926 ή τό 1927. 19 'Οκτωβρίου 1952 Ε : Δρ. Ράιχ, θάθελα vi σας ρωτήσω για τήν Κίνηση Διανοητικής Υγιεινής, μέσα στήν όποια παίξατε έσεΐς ένα τόσο μεγάλο ρόλο. Νομίζω κιόλας δτι έσεϊς τήν δημιουργήσατε. Ρ : "Οχι, ή ΐδέα γιά τήν Κίνηση Διανοητικής Υγιεινής δέν προέρχεται άπό μένα, ούτε καί ή έργασία τής Κίνησης. *Η μόνη συμβολή μου σ' αύτήν ήταν τό πρόβλημα τής προφύλαξης άπ' τις μαζικές νευρώσεις. Μιά κίνηση αυτού τού «Τδους ύπήρχε ήδη άπό καιρό, άλλά ή διάγνωση τών νευρώσεων σάν κοινωνικό πρόβλημα, σάν μαζικές νευρώσεις, αύτή ήταν ή συμβολή μου στήν Κίνηση. Είναι αύτό μιά Απάντηση στήν έρώτησή σας; Ε : Μάλιστα. Καί ποιά ήταν ή πρακτική σας έργασία; Πόσο μακρυά προχωρήσατε; Ρ : ΠρΙν έπιχειρήσω κάτι ήθελα νάμαι σίγουρος, οτι ό Φρόϋντ συμφωνούσε στα βασικά σημεία μαζί μου. » Προτού μπορέσομε νά συμπεριλάβομε τις νευρώσεις ατή διανοητική ύγιεινή σάν μαζικό πρόβλημα, πρέπει πρώτα νά

81

συμφωνήσομε σ' ένα σημείο, στό δτι δηλαδή ύπαρχε: μια (ΐαζική νεύρωση, στο δτι κατ' άρχήν ύπάρχει κάτι τέτοιο. Βλέπετε, ή ψυχανάλυση λίγο μετά το 192Ü θεωρούσε τή νεύρωση ή τό νευρωτικό σύμπτωμα σάν κάτι άρρωσιο σ' ενα κατά τά ά/,λα ύγιά οργανισμό. "Ετσι τήν έννοούσαν τότε. Η χαρακτηρολογική μου άνάλυση εισήγαγε τή νέα βασική έννοια, ϊτι άρρωστη είναι ή χαρακτηρολογική δομή ( 44 ) , ένώ ή νεύρωση, τό νευρωτικό σύμπτωμα είναι μονάχα τό προϊόν τή; γενική; κατάσταση; τού χαρακτήρα. "Αν τώρα, βάση τοϋ συμπτώματο; είναι ή χαρακτηρολογική νεύρωση, πόσο διαδεδομένη είναι αυτή, Έκανα στατιστικές στήν ψυχαναλυτική πολυκλινική σέ κινήσεις έλευθεροφρόνων καί σ' άλλες ομάδες. Αυτέ; οί στατιστικέ; άπέδωσαν, δτι περίπου 90^ όλων τών γυναικών καί περίπου 70 - 80% δλων τών άνδρών ήταν απλούστατα άρρωστοι. Διαπίστωσα δτι πράγματι ύπήρχε μια μαζική νεύρωση. ΙΙήγα στόν ΦρόΟντ. Είχε Αδη πει, δτι όλόκληρη ή άνθρωπότητα είναι ένας άρρωστος. Κι εδώ είχαμε τή συγκεκριμένη ίπόδειξη. 90% δλων τών γυναικών (μάλιστα θάλεγα δτι σήμερα είναι άκό|ΐα πιό πολλές) είναι χαρακτηρολογικά καί νευρωτικά άρρωστε; καί δέν λειτουργούν κατά τού; φυσικούς νόμους. "Οταν δμως βρίσκεται κανείς ό ίδιος μέσα σ' αύτό τό πεδίο λειτουργίας τής χαρακτηρολογική ς νεύρωσης (4Λ) θά μπορούσε ίσως νά πή κανείς δτι δέν είναι νευρωτικός, θ ά μπορούσαμε νά πούμε δτι έκφράζει «:όν τρόπο μας νά ζούμε». Έ έρώτηση είναι ή έξής: «Είναι αύτό; ό τρόπο; μας νά ζούμε ή θά μπορούσε νάναι άλλιώς;» Αύτό είναι τό αποφασιστικό σημείο. Ό σκοπός τής έργασία; μου μέσα στήν κίνηση διανοητικής ύγιεινή; δέν ήταν μόνο καί μόνο νά θεραπεύσω ένα δυό άνθρώπους, ή νά καλυτερέψω τήν κατάσταση τής υγείας τους. "Αρχισα τήν έργασία μου μετά τήν 15 'Ιουλίου 1927 ( 4β ) , δταν στους δρόμους είχαν σκοτωθεί έκατό άνθρωποι καί περίπου χίλιοι είχαν τραυματισθεί. Δέν ξέρω άν τά θυμάσθε αύτά. Α: Καί βέβαια. Ρ : Αύτό ήταν γιά μένα τό Εναυσμα. Ό ΦρόΟντ ήταν κείνη τήν έποχή στό Semmering, κοντά στή Βιέννη κι έχω ένα γράμ|ΐΛ του, δπου μέ ρωτάει, άν δ κόσμο; μετά άπ' αύτά θά μείνη άκόμα δρθιο;. Λίγο άργότερα τόν έπισκέφθηκα καί τοϋ είπα δτι ήθελα τώρα πιά νά συνεχίσω τήν έργασία μου πάνω σέ κοινωνική βάση. "Ηθελα νά φύγω άπ' τά νοσοκομεία, άπό τήν άτομική θεραπεία καί νά καταπιαστώ μέ 82

τά κοινωνικά προβλήματα. Ό Φρόϋντ ήταν πολύ υπέρ αυτής τής ιδέας. "Εβλεπε πολύ καθαρά τις κοινωνικές συναρτήσεις. Είναι τελείως ανόητο, νά ισχυρίζονται σήμερα οί Σχολές Ψυχιατρικής τής Ούάσιγκτων καί τής Horney ( JT ) , 5τι ό Φρόϋντ είχε αρνηθεί νά λάβει υπ' δψη του τήν κοινωνιολογία. Αύτδ δέν τδκανε ποτέ. Ούτε συζήτηση νά γίνεται. Λύ-,ό θάθελα νά τδ ξεκαθαρίσω τελείως. Ήςερε πολύ καλά την κοινωνική κατάσταση. 'Αλλά προτού μπορέσει νά ογή πρός τά έξω έπρεπε πρώτα να ξέρει τί ήταν μέσα. Αισθανόταν πολύ εύτυχής γιά τδ γεγονός, δτι κάποιος πού ήξερε τόσο καλά τδ μέσα ένδιαφερόταν ένεργά για τα κοινωνικά θέματα καί προσπαθούσε νά καταπιαστεί μ' αύτά. Αύτή ήταν τότε ή συμβολή μου στή ψυχαναλυτική κίνηση. » Τδ πρώτο βήμα ήταν ή δημιουργία μιας οργάνωσης έξω άπό τά πλαίσια τής ψυχαναλυτικής εταιρείας. "Ετσι ιδρύθηκε ή Σοσιαλιστική Εταιρία σεξουαλικής ενημέρωσης καί σεξουαλικής έρευνας. Είχα οχτώ περίπου γιατρούς καί δύο δικηγόρους. Μέσα σ' αύ:ούς ήταν οί βιεννέζοι ψυχαναλυτές "Αννα Ά ν γ κ ε λ , Έντμουντ Βέργκλερ, "Αννα Ράϊχ. Νομίζω ήταν καί ό Στάρβα |ΐΛζί. Στό Βερολίνο δούλευαν οί Έντιθ Τζάκομπσον, Μίχ, Φένισελ καί πολλοί άλλοι. Μοϋ κόστισε πολλά λεφτά, χιλιάδες σελίνια άπό τήν τσέπη ·ιου, μέχρι νά τό βάλω μπροστά. ΙΙρώτα δημοσίευσα μίαν αγγελία στήν σοσιαλδημοκρατική έφημερίδα 'Εργατική εφημερίδα . Μετά είχαμε τή πρώτη συνάντηση στήν δποία μίλησα ΐ γ ώ γιά τήν νεύρωση σάν κοινωνικό πρόβλημα (αύτό ήταν το θέμα, ή ήταν γιά τή σεξουαλική σώρευση,). Βλέπετε, 2 à ν μπορούσε ν ά πλησιάσει κανείς τ ό πρόβλημα τής δ ι α ν ο η τ ι κ ή ς υγιειν ή ς μέ έ ν ν ο ι ε ς σ ά ν τ £> ο ι δ ι π ό δ ε ι ο σύμπλεγμα. Αύτό δέν δδηγοϋσε πουθενά, δέν γινόταν καταληπτό. Α ύ τ ό πού ήταν καταληπτό ήταν ή σεξουαλική καταπίεση, ή γ ε ν ν η τ ι κ ή σ ε ξ ο υ α λ ι κ ή καταπίεση τού π λ η θ υ σ μ ο ύ . Οί νέοι καταπιέζονται σεξουαλικά. Οί γάμοι άποτυχαίνουν. Γιατί δλα αύτά; Άπό πού προέρχονται; Κι έδώ άντιμετωπίζει κανείς τό κοινωνικό πρόβλημα — τό θεσμό τοϋ γάμου, τούς νόμους, τό καθολικό δόγμα, τόν έλεγχο τών γεννήσεων καί τούς άλλους κοινωνικούς μηχανισμούς. Έδώ έχομε τήν κοινωνιολογία άνοιχτή μπροστά μας. Συζήτησα τις λεπτομέρειες μέ τόν Φρόϋντ κι ένθουS3

σιάσθηκε. είπε: -προχωρεϊστε, χωρίς Ενδοιασμούς».Μιά φορά τόν μηνα κάναμε μία δημόσια συγκέντρωση, στήν όποια μελετούσαμε ενα ειδικό πρόβλημα, οπως ή ανατροφή τών παιδιών, ".ό πρόόλημα τοΰ αύνανισμοΰ, τά προβλήματα τών νέων ή τών παντρεμένων, ή άλλα θέματα. Μετά Ικανέ δ κόσμος ερωτήσεις. Αύτό ήταν υπέροχο. 'Ακόμα καί σήμερα χρησιμοποιώ κείνη τήν έμπειρία. Ό κόσμος μιλούσε σ αύτές τις συναντήσεις τελείως άνοιχτά. Τό πρόβλημά μου ήταν τώρα πολύ δύσκολο. "Επρεπε νά σπάσω τό φράγμα πού χωρίζει τό Κοινό άπό τήν ιδια του τήν ιδιωτική ζωή. Καταλαβαίνετε; Κανείς δέν μιλάει γι' αύτά. Κανείς δέν "ά άναφέρει. Κανείς. "Επρεπε λοιπόν νά σπάσω πρώτα αύτό τό φράγμα. Είπα στόν κόσμο: «θά σας κάνω συγκεκριμένες έρωτήσεις καί 0ά σας φέρω άντιμέτωπους μέ άμεσα προβλήματα». "Οχι άπ' έξω - άπ' έςω. Κι αύτό λειτούργησε θαυμάσια. Δεν θά ξεχάσω ποτέ τά θερμά, κόκκινα πρόσωπα, τά λαμπερά μάτια, τήν ένταση, τήν έπαφή. Δέν ύπάρχει καμιά αμφιβολία Δρ. "Αίσσλερ, αύτή τήν υπόθεση δέν μπορεί νά τή σταματήσει κανείς, θ ά γκρεμίσει κάθε δικτατορία. Ή κοινωνική δύναμη αυτής τής κίνησης είναι ανυπολόγιστη. Είναι ή δύναμη τοΟ μέλλοντος. Είναι ή σεξουαλική έπανάσταση. Αύτό πού τής μπαίνει στό δρόμο δέν είναι ό λαός ούτε ή έλλειψη γνώσεων. Είναι ό MODJU, τό μεμονωμένο άτομο, ό πανουκλιασμένος χαρακτήρας, πού μηχανορραφεϊ έδώ κι έκεϊ καί κάνει τό κάθε τι γιά νά μ' έμποδ'.σει στή δουλειά μου. » 'Αλλά έκανα ενα λάθος, ενα μεγάλο λάθος. 'Οργάνωσα τήν κίνηση σάν πολιτική κίνηση. Πολιτικές κινήσεις σχηματίσθηκαν γιατί υπήρχε πείνα καί οικονομικές άνάγκες. 'Εγώ δημιούργησα μιά κίνηση, πού άντιπροσώπευε σεξουαλικές άνάγκες. Άλλά ήταν σφάλμα νά τήν Ιδρύσω πάνω σέ πολιτική βάση. Σήμερα τό ξέρω αύτό, άλλά τότε δέν ιΑ ήξερα. Αισθανόμουνα τόν ένθουσιασμό, τή πρώτη βίαιη άντίδραση. Αύτό μούδωσε τή δύναμη νά δουλέψω έξι χρόνια μέ τή κίνηση. "Οταν πήγα στό Βερολίνο μιλούσα σέ μαζικές συγκεντρώσεις τέσσερις ή πέντε φορές τήν έβδομάδα. Αύτές ήταν συγκεντρώσεις δύο καί τριών χιλιάδων άνθρώπων. Σέ μερικές συγκεντρώσεις έγιναν συζητήσεις μέ καθολικούς παπάδες πάνω σέ προβλήματα διανοητικής ύγιεινής. Ή τ α ν μεγάλη ύπόθεση. Στή Βιέννη δέν ύπήρχε όργανωμενη κίνηση, άλλά στό Βερολίνο τόν πρώτο χρόνο ήταν στήν όργάνωσή μου περίπου πενήντα χιλιάδες άνθρωποι. "Εχετε 84

άκόμη έρωτήσεις, παρακαλώ; θ ά μπορούσα νά μιλάω ώρες. Α: Ναί, άλλά. Ρ : Ρωτάτε χωρίς ενδοιασμούς. Άνχφερθεϊτε σ' αύτά πού είπα. Α: Μπορείτε να πείτε κάτι ακόμη γιά τό έςής. μέχρι ποιό βαθμό κατορθώσατε ουσιαστικά νά πραγματοποιήσετε αύτά τά σχέδια; Ρ: "Ω, προχώρησα πολύ μακρυά, υπερβολικά μακρυά. Δέν ξέρω άν μέ καταλαβαίνετε. ΙΙροχώρησα πιό μακρυά απ' δ,τι έπρεπε, θάτχν πιό έξυπνο, άν ή εξάπλωση τής κίνησης περιοριζόταν τά δέκα πρώτα χρόνια μόνο στά νοσοκομεία. Στή Βιέννη είχα έξι κλινικές δπου έρχόταν 6 κόσμος γιά νά τόν συμβουλέψουμε δύο φορές τήν έβδομάδχ. Μία είχα έγώ, μίχ ή "Αννα Ράϊχ, μία ή Ά ν ν χ "Ανγκελ, άλλη μία δ Μπέργκλερ κι ούτω καθ' έξής. Ό σκοπός αυτής τής διαφώτισης ήταν ιατρική καί παιδαγωγική βοήθεια. 'Αλλά δλα έξελίχθηκαν υπερβολικά γρήγορα. Χωρίς νά το θέλω τράβηξα άπάνω μου τήν έχθρα τών πολιτικών κομμάτων. Αισθάνθηκαν τή δύνχμη, πού κρυβόταν έκεΐ μέσα καί γέμισαν φόβο ή ζηλοφθονία. Οί δικές τους συγκεντρώσεις ήταν άνιαρές. Μιλούσαν γιά τούτο ή τ' άλλο, γιά νόμους καί τέτοιχ. Αύτά δέν ένδιέφερχν τόν κόσμο. "Οταν έρχονταν στις δικές μας συγκεντρώσεις άνοιγε δλη τους ή προσωπική καί συγκινησιχκή ζωή. Αύτό ήταν γιά τά πολιτικά κόμματα ένας ύπερβολικχ μεγάλος συναγωνισμός. "Ολα συνέβησαν πιό γρήγορα άπό δ,τι έπρεπε. Έκεΐ μέσα κρυβόταν μιά τεράστια δύναμη, ιδίως στό Βερολίνο. Για νά άπαντήσω λοιπόν στήν έρώτησή σας πόσο μακρυά προχώρησα ·—• έ, προχώρησα πιό μακρυά άπ' δ,τι έπρεπε. » Έδώ θάθελα νά κάνω μιά προειδοποίηση γιά κάθε μελλοντική κίνηση διανοητικής υγιεινή:: δέν μπορεί v i γίνει σέ πολιτικό πεδίο. Οί άνθρωποι θα ένθουσιαστοΰν. θ α γίνουν φωτιά μονάχη. Άλλα οί δομές τους δέν είναι έτσι φτιαγμένες πού v i μπορέσουν εύκολα ν' άκολουθήσουν. Οί χαρακτηρολογικές δομές δέν μπορούν ν' άκολουθήσουν. Κχί τότε άρχίζουν οί δυσκολίες.Έκεΐ κρύβεται δ κίνδυνος καί τό ειδικό πρόβλημα τής διανοητικής υγιεινής. Τούτο τόν καιρό είμαι μ' χυτό τό πρόβλημα πολύ έντατικά άπασχολημένος καί προσπαθώ νά τό λύσω. Ή διαφορά άνάμεσα σ' αύτό πού έπιθυμεΐ Ινα άνθρώπινο δν, πού όνειρεύετχι καί πού άντιλαμβάνεται διανοητικά σάν άληθινό καί καλό καί σ' αύτό πού μπορεί πρα85

γματικά νά κάνει, δηλαδή σ" αύτό πού ή δομή του, ή χαρακτηρολογική δομή του τού έπιτρέπει στήν πραγματικότητα να κάνει, είναι ενα κεντρικό πρόβλημα τής διανοητικής υγιεινής. Αύτά τα κενά τα γεμίζουν οί θρησκείες με τί; Ιδέες περί παραδείσου. » Για ν' άπαντήσω λοιπόν στήν ΐρώτησή σας, προχώρησα υπερβολικά μακρυά. Τό πρόβλημα ήταν υπερβολικά ακανθώδες. Ό κόσμος συμμετείχε άπ' τήν αρχή μέ πάρα πολύ ενθουσιασμό. Ή υπόθεση δέν προχωρούσε δσο θάπρεπε σιγά. Καί γι' αύτό άπέτυχε. Κι ύστερα έκανα έχθρούς. Ό ΦρόΟντ; Δέν ξέρω. Δέν νομίζω. Δέν νομίζω, 3τι ό Φρόυντ ήταν ποτέ έναντίον. 'Αλλά οί ψυχαναλυτές, οί σοσιαλιστές, οί κομμουνιστές, οί Ναζί, ναί, κι οί φιλελεύθεροι — ολοι ήταν έναντίον. "Ολοι οί πολιτικοί ήταν έναντίον. Το πρόβλημα είναι πολύ δύσκολο, πολύ πολύπλοκο. Άλλα ένα πράγμα έμαθα: δέν μπορεί να τό κάνει κανείς στό πολιτικό πεδίο, δέν μπορεί. Τό μόνο πού μπορεί κανείς είναι να δράσει: να Ιδρύσει κλινικές, να βοηθήσει τούς νέους να ζήσουν τήν έρωτική τους ζωή έλεύθερα, ν' άλλάξει τούς νόμους πού φράζουν τόν δρόμο. Ό πολιτικός ένθουσιασμός δέν διαρκεί πολύ. Δίνει μια μεγάλη ώθηση, άλλά είναι σάν τή φωτιά στό σανό. "Εχετε κι άλλες έρωτήσεις, παρακαλώ. Α: θυμάσθε, άν ο ΦρόΟντ είπε ποτέ μπροστά σας τίποτε για τίς πολιτικές του απόψεις, γιά τήν πολιτική του τοποθέτηση; Ρ : Πολιτικά; "Ελεγε πάντοτε: «Είμαι ενας έπιστήμων. Δέν έχω σχέση μέ τήν πολιτική». Κι έπειδή ή πολιτική είναι στενά συνδεδεμένη μέ τήν κοινωνιολογία, έλεγα έγώ: «Είναι άδύνατο, νάχει κανείς αύτή τήν άποψη». Σέ μιά κατάσταση σαν έκείνης τής έποχής δέν μπορούσε κανείς νά μην έχει πολιτική θέση. θ ά θυμάστε τά χρόνια τής οικονομικής ύφεσης. Άλλά δσον άφορα τήν πολιτική είχε δίκηο, γιατί ή πολιτική είναι μιά παράλογη υπόθεση. 'Εκεί πού έσφαλλε ήταν σ' δ,τι άφορα τίς κοινωνικές έπιστήμες. Ά λ λ ά δέν ήταν δικό του τό λάθος" τότε δέν ύπήρχε άκόμα ενας λογικός καθορισμός καί όρίων άνάμεσα στα έπιστημονικά πεδία. "Επρεπε νά μάθουμε άπ' τά σφάλματά μας. "Επρεπε να χωρίσουμε τό Κοινωνικό άπό τό Πολιτικό. Δέν είχε καμιά — ή μάλ-

λον είχε μιά πολιτική θέση. Ή τ α ν Εβραίος. Μιλήσαμε γι' αύτό χθές. Α: Άλλα ήταν σοσιαλδημοκράτης; 86

Ρ : Δέν νομίζω. Α: "Οχι; Ρ : Τόν έκαναν δημότη Βιέννης, δχι έπίτημο δημότη — πρόσεχαν πολύ να μη δώσουν πάρα πολλά. Ό Φρίεντζουνγκ τό ϋποκίνησε. Ξέρετε τόν Φρίεντζουνγκ; Α: Μάλιστα. Τί έκανε ό Φρίεντζουνγκ; Συνεργάσθηκε μαζί σας; Ρ: "Ω, ναί. Ό Φρίεντζουνγκ συνεργάσθηκε μαζί μου. "Εκανε διαλέξεις στήν Οργάνωση. Ή τ α ν ένας πολύ καλός φίλος. Μιλούσε γιά τά προβλήματα τών παιδιών. Ή τ α ν σάν ένας πατέρας ή θείος. Ήταν συμπαθής. Μ' άγαποϋσε. Κι έγώ τόν άγαποΰσα. Καί ή Φρίσχαουφ ήταν μαζί. Δέν ξέρω, άν γνωρίζετε κάτι γι' αύτήν. Ήταν μιά πολύ εύγενίκιά γυναίκα. Έ πνευματική της στάση ήταν υπέροχη. Ξέρετε πού είναι ;

Α: -Νομίζω δτι τήν σκότωσαν οί Ναζί. Δέν είμαι βέβαιος. Ρ : Είχαμε ένα Δρ. Φάσσλερ σάν συνεργάτη. Κι αύτόν τόν σκότωσαν. 'Αλλά τί συνέβη μέ τήν Μαρία Φρίσφαουχ, δέν ξέρω. "Αν άκούσετε κάτι γι' αύτήν, μπορείτε παρακαλώ νά μέ πληροφορήσετε; Α: Βεβαίως. Ρ : Στήν κίνηση ήταν καί ό Δρ. Φλίεγκλ. "Ω, ήταν πολλοί. Ή προσπάθειά μου ήταν πάντα νά δημιουργήσω τό πρακτικό, παιδαγωγικό καί ιατρικό φόντο γιά τό "Ολο, ούτως ώστε νά είμαι προετοιμασμένος γιά δλα τά προβλήματα. Ξέρετε άντ' αότού τί κάνει ένας πολιτικός γυρολόγος; Χρησιμοποιεί σάν πολιτικά συνθήματα έννοιες δπως «σεξουαλική έλευθερία» καί «σεξουαλική εύτυχία γιά τή νεότητα». Αύτό τόκαναν π.χ. οί άναρχικοί στήν 'Αγγλία καί οί κομμουνιστές στήν·'Ελλάδα. Υπόσχονται τήν εύτυχία διά τής πολιτικής όδοΰ. Αύτό τό θεωρώ έγκλημα. Μ' έννοεΐτε; Α: Μάλιστα. Ρ : Είναι έγκλημα. Υ π ό σ χ ο ν τ α ι τήν ε ύτ υ Χ ' α> Χ ω Ρ 'ι S ν ά δ η μ ι ο υ ρ γ ή σ ο υ ν π ρ α γ μ α τ ι κ ά τις π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς διαν ο η τ ι κ ή ς ύ γ ι ε ι ν ή ς. Έ γ ώ δέν τό έκανα αύτό. Δέν πήρα έγώ αύτόν τό δρόμο. "Εχετε κι άλλες έρωτήσεις; Α: Μάλιστα. Είχατε συζητήσει μέ τόν Φρόϋντ γιά τήν Ιατρική, τις ιατρικές σχολές καί γιά τις σχέσεις τους μέ τήν ψυχανάλυση; 87

Ρ : Πριν σας άπαντήσω σ' αύτό, θάθελα να έ/πανέλθω σέ κάτι πού είπα χθές. Ό Φρόϋντ συμφωνούσε κατ' άρχήν μαζί μου. "Οταν όμως έπρόκειτο άργοτερα για συγκεκριμένα σημεία, δπως παραδείγματος χάριν γιά την άνάγκη νά χτυπηθεί ή σημερινή άναγκαστική οικογένεια καί ή οικογενειακή όργάνωση, στράφηκε ένάντια σ' αύτό καί ένάντια σέ μένα. Αύτό είναι πολύ σπουδαίο. Αύτό ήταν τό έναυσμα γιά τήν δλη διαμάχη. Εκδηλώθηκε έπίσης στή συνομιλία μας τού 1929, δπου έγώ μίλησα γιά τήν «προφύλαξη άπ' τις νευρώσεις» καί άπ' δπου προήλθε ή μελέτη του «Ή δυσαρέσκεια στήν κουλτούρα». Καταλαβαίνετε, δέν έχθρευόταν αύτή τήν ίδέα. Καί βέβαια συμφωνούσε κατ' άρχήν μαζί μου σ' δ,τι άφορούσε τή σημασία τής σεξουαλικής ύγείας. 'Αλλά δέν ήθελε νά δημιουργήσει τις προϋποθέσεις γι' αύτήν καί νά έπιτεθεΐ έναντίον όρισμένων θεσμών πού τήν έμπόδιζαν. Είναι τώρα σαφής αύτή ή διατύπωση; Α: Μάλιστα. Σέ τί έκτίμηση είχε ό Φρόϋντ τήν Ιατρική, τις Ιατρικές σχολές καί τις σχέσεις τους μέ τήν ψυχανάλυση ; Ρ : Σέ πάρα πολύ μικρή έκτίμηση. Τούς γιατρούς·δέν τούς χώνευε καθόλου. Τούς θεωρούσε όλους κομπογιαννίτες. Καί είναι πράγματι. Όλόκληρη ή χειρουργική τού έγκεφάλου, δλα αύτά, οί χημικοί — δέν άςίζουν τίποτα. Είναι ή ιατρική τού παρελθόντος. Δέν μπορεί νά ύπάρξει καμιά άμφιβολία, δτι ό Φρόϋντ είναι ένας άπ' τούς πατέρες μιας νέες ιατρικής — τής ψυχοσωματικής ίατρικής, τής λειτουργικής ιατρικής (Funktionale Medigin). Είμαστε ot πρωτοπόροι α αύτή τήν κατεύθυνση. Ό Φρόϋντ γνώριζε τήν παληά ιατρική. Ή τ α ν γιατρός, άλλά δέν ήταν μέλος τής A.M.À.*, καταλαβαίνετε; 'Αντιλαμβάνεσθε τή διαφορά; Ή τ α ν ένας πολύ καλός γιατρός, άλλά δέν ήταν καθόλου ένθουαοζαμένος άπό τις μεθόδους τής ιατρικής ή άπό τόν σωβινισμό τών ιατρικών συλλόγων, δπως έχει έξελιχθή ιδίως έδω στις Η.Π.Α. 'Αλλά μέ τις Α.Μ.Α. δέν μπορεί νά γίνει κι άλλιώς, καταλαβαίνετε; Υπάρχουν τόσες πολλές άπάτες στόν τομέα τής ίατρικής, ιδίως στις Η.Π.Α., τόσοι πολλοί άπατεώνες καί κομπογιαννίτες, πού καταλαβαίνω γιατί οί όργανώσεις γίνονται σωβινιστικές καί γραφειοκρατικές. Αύτό είναι μονάχα μιά παρατήρηση γιά τό λογικό μέσα στό παράλογο. Λοιπόν δχι, δ Φρόϋντ δέν είχε καλή γνώμη γιά τήν έπίσημη ία('Αμερικανική Ιατρική Εταιρεία). 88

τρική. Έ ν τούτοις ύπερασπιζότανε τόν κομπογιαννίτη στήν ψυχιατρική. Αύτό ήταν ενα μεγάλο σφάλμα. Έθεώρησα μεγάλο σφάλμα γιά τόν άγώνα του ένάντια σ'.όν σωβινισμό μέσα στήν ιατρική τό δτι κάλυψε τόν Ρέικ. Ό Θεόδωρος Ρέϊκ βρέθηκε μ'α φορά στήν Βιέννη σέ δύσκολη θέση. Τόν κατηγόρησαν δτι άσκοϋσε τήν ιατρική. Ό Φρόϋντ τόν ύποστήριξε. Κι άπ' έκεί προήλθε ή < έρασιτεχνική άνάλυση» («Laien analyse»). Ό Φρόϋντ υπεστήριξε πάρα πολύ τούς «έρασιτέχνες ψυχαναλυτές» ( 48 ) . Δέν ξέρω έσεϊς πώς τό βλέπετε, άλλά σας λέω τελείως ειλικρινά δτι αύτό έγώ τό θεωρώ πολύ σοβαρό λάθος. Τό νά συμπεριλάβει κανείς τούς έρασιτέχνες ψυχαναλυτές στή βασισμένη στις φυσικές έπιστήμες ψυχανάλυση ήταν μεγάλο λάθος. 'Αναφέρομαι έδώ πάλι στήν φυσικοεπιστημονική άποψη τής ψυχανάλυσης, σ' αντίθεση μέ τήν καθαρά ψυχολογική. Ή ψυχολογική άποψη δέν δδηγεϊ μακρυά. Πρέπει νάναι κανείς βαθειά ριζωμένος στόν φυσικοεπιστημονικό τρόπο σκέψης, στή σωματική ιατρική κ.λπ. Στις Ενωμένες Πολιτείες υπάρχει ένας μεγάλος άριθμός ερασιτεχνών ψυχαναλυτών καί κατά τή γνώμη μου κάνουν μεγάλη ζημία, πολύ μεγάλη ζημία. Κι ήταν δ Φρόϋντ πού προκάλεσε αύτή τήν έξέλιξη. Λυπάμαι, άλλά πιστεύω δτι ήταν γι' αύτό υπεύθυνος. Α: Είχατε συζητήσει μέ τόν Φρόϋντ καί γιά τις κινήσεις πού προήλθαν άπό τήν ψυχανάλυση, δπως τών "Αντλερ καί Γιούνγκ, Ρ: "Ω, ναί. "Ω, ναί. Πάνω σ' αύτά τά πράγματα ποτέ δέν είχαμε διαφορετική γνώμη. Ήταν ολοφάνερο πού έκανε λάθος δ "Αντλερ. Μέ τήν δρμή ισχύος (Machttrieb) βρέθηκε σέ άδιέξοδο, σ' ένα πολύ έπιφανειακό στρώμα καί δέν σκεφτόταν παραπέρα. Ή τ α ν μία παράκαμψη τής θεωρίας τής λίμπιντο. Λυτό ήταν φανερό. Ό Φρόϋντ, δσον άφορα αύτά τά πράγματα ήταν πολύ σαφής. Είχε ένα έξαιρετικά όξύ νοΰ. Ήξερε πολλά καί μπορούσε νά δουλεύη μέ τήν λογική του. "Ηξερε δ ι δσον άφορα τόν "Αντλερ είχε λίγο πλανηθεί. "Εχω ένα γράμμα ποδστειλα στόν Φερέντζι, δπου παραπονούμαι δτι δ Φρόϋντ σ' ενα ορισμένο σημείο άδίκησε τόν "Αντλερ. Βλέπετε, δ "Αντλερ προχώρησε πραγματικά μέσα στήν ψυχολογία τού έγώ, άλλά πήρε λανθασμένο δρόμο. Αύτό δέν σήμαινε δτι είχε κατ' άρχήν άδικο. Ό Φρόϋντ τοΰ έπιτέθηκε άπό τήν σκοπιά τής θεωρίας τής λίμπιντο. Ό "Αντλερ τόν άπέκρουσε λέγοντας δτι δέν ήθελε νάχει σχέση μέ τήν 89

θεωρία τοϋ Έγώ. Άλλά μετά άσχολήθηκε 6 ίδιος μ' αυτήν καί ύπέσκαψε τή θεωρία τής λίμπιντο. Τέτοιες συγκρούσεις δεν μποροΰν ν' άποφευχθοϋν σέ μία φυσικοεπιστημονική κίνηση. Έν τούτοις δ Άντλερ ήταν Ινας λιποτάκτης. Α: Καί δ Γιούνγκ; Ρ : Ό Γιούνγκ; 'Οχι, δέν θυμάμαι ιδιαίτερες συζητήσεις γι' αύτή τή διαμάχη. "Ω, ναί! "Ω, ναί! Ή τ α ν μία ύπόθεση κι έδώ πού καί σ' αύτή πλανήθηκε δ Φρόϋντ. 'Ο Γιούνγκ έννοοϋσε κάτι πολύ σπουδαίο. Ξέρετε τί έννοούσε; Εννοούσε τήν ένέργεια τού σύμπαντος, μιά παγκόσμια λίμπιντο. Ό Φρόϋντ είπε δτι αύτό δέν ήταν έπιστημονικό. Δέν μποροΰσε κανείς νά μετρήσει αύτή τήν ένέργεια μέ τον μετρητή Geiger, δπως έγώ σήμερα. Κι έκτός αύτοϋ ήταν μία μυστικιστική έννοια. Ό Φρόϋντ είχε δίκηο δταν τήν άπέκρουε σ' αύτή τή μορφή. Δέν τού άρεσε κι δ Αντισημιτισμός πού κρυβόταν έκεί. » "Ω ναί τώρα θυμάμαι τίς συζητήσεις για τόν Γιούνγκ. "Εκανα τότε προσπάθειες νά ένώσω τή θεωρία περί δρμών. Αύτό σήμαινε δτι οί πολλές δρμές πού έχομε, ή στοματική,· ή πρωκτική κ.δκ. θά είχαν μιά κοινή ρίζα" τουναντίον κατά τόν Φρόϋντ ύπήρχαν σάν χωριστές δρμές. Είχα μπει τότε κιόλας στόν δρόμο πρός μία ένωση τών έπί μέρους δρμών σέ μία κοινή βιολογική άρχή. Άλλά δ Γιούνγκ είχε μυστικοποιήσει δλη τήν ύπόθεση. Ό Φρόϋντ έπέμενε στόν Δυαδισμό του. "Ελεγε δτι θάπρεπε νά ύπάρχουν δύο χωριστές άντίθετες δυνάμεις. Δύο δυνάμεις. Αύτό τδπε σέ μιά συζήτηση γιά τήν δρμή τοϋ θανάτου "Οταν τό ρώτησα, άν ό Μαζοχισμός είναι πρωτογενές ή δευτερογενές φαινόμενο, Ινας Σαδισμός πού στράφηκε πρός τά πίσω, ή μιά έπιθετικότητα ή μιά βλάβη πρός τά έξω τής έπιθετικότητας, (Aggreniongstorung nach aussen), ή άν είναι μέρος τής πρωτογενούς δρμής τοϋ θανάτου, δ Φρόϋντ έπέ|ΐενε καί στά δύο. Είπε δτι κατά τήν κλινική έννοια δ Μαζοχισμός είναι ένα δευτερογενές φαινόμενο άλλά στή βασική θεωρία πρέπει νά ύπάρχει μιά δρμή τοϋ θανάτου. Καί μ' δλο πού πλανιόταν τόσσ-πολύ δ Φρόϋντ-ίσον άφορα τήν δρμή τοϋ θα-νάτου, μ' δλο πού πλανιόταν τόσο πολύ, είχε άκόμη καί σ' αύτό δίκηο. Αύτό πού αισθανόταν μέ τήν δρμή τοϋ θανάτου, αύτό πού προσπαθούσε μέ τήν δρμή τοϋ θανάτου νά παραφράσει, ήταν μιά δρισμένη ιδιότητα τοϋ θανάτου πού είχε διαισθανθεί στό άνθρώπινο δν. Άπό τήν πλευρά τής φυσικής όνομάζομε αύτή 90

τήν ιδιότητα DOR (·") . Υπάρχει μία θανατηφόρα Όργονοενέργεια. Ύπαρχε: στήν άτμόσφαιρα. Μέ δργανα σαν τόν μετρητή Geiger μπορεί νά μετρηθεί. Είναι σαν ενα έλος. Ξέρετε τί είναι έλη, Νερό στάσιμο, νεκρό νερό, πού δέν τρέχει π:ά καί δέν έχει μεταβολισμό. Κι ό καρκίνος προκαλείται άπό μιά στασιμότητα. Ό καρκίνος προκαλείται άπό μιά στασιμότητα τής ροής τής ζωικής ενέργειας στόν 'Οργανισμό. Ό ΦρόΟντ προσπαθούσε \ά έννοήσει αύτή τή κχτασταση. Σήμερα ξέρω, δτι διαισθανόταν κάτι στόν άνθρώπινο όργανισμό, πού ήταν θανατηφόρο ( i 0 ) . Ή σκέψη του δούλευε μέ τήν έννοια της όρμής. Καί γι' αύτό διάλεξε τήν έννοια «όρμή τοϋ θανάτου» Αύτό ήταν λάθος, «θάνατος» ήταν σωστό. «Όρμή > ήταν λάθος. Γιατί ô όργανισμός δέν τόν θέλει τόν θάνατο. Ό θάνατος είναι ένα κάτι πού συναντά τόν όργανισμό. Γι' αύτό δέν είναι «όρμή». Ό ΦρόΟντ είχε δή έδώ πολλά. Είχε μια θαυμάσια διαίσθηση γι' αύτά τά πράγματα. θαυμάσια! Ή τ α ν ένας πολύ καλός θεωρητικός. ΚαΙ πρέπει νά συγχωρήσει κανείς σφάλματα σ' έναν άνθρωπο πού έπισκόπησε ένα τόσο τεράστιο πεδίο σάν τό 'Ασυνείδητο. "Ολο: κάνουμε σφάλματα. Α : Ε ί χ ε μιλήσει ό ΦρόΟντ μαζί σας γ ι ά τόν Σ τ έ κ ε λ , ή σας είχε διηγηθεί τίποτα γι' αύτόν;

Ρ: Δέν νομίζω, δτι μιλήσαμε ποτέ γιά τόν Στέκελ. "Ενα .είναι βέβαιο. Ξέρω, δτι δέν άρεσε στόν ΦρόΟντ νά συναναστρεφόμαστε έμεΐς οί μαθητές του μ' άνθρώπους πού έκεΐνος δέν παραδεχότανε. Ναί, θεωροϋσε τόν Στέκελ τσαρλατάνο ( Μ ) . Νομίζο) δτι τόν άδίκησε τόν Στέκελ. Ό Στέκελ έκανε μερικά πράγματα πού δέν άρεσαν καθόλου στόν ΦρόΟντ. Είχε έρωτικές σχέσεις μέ άσθενεΐς. Νομίζω αύτός ήταν δ λόγος γιά τόν ΦρόΟντ. 'Αλλά δέν είμαι σίγουρος. Ό Στέκελ ήταν Επιφανειακός, πολύ έπιφανειακός. Βιαζόταν. Προσπαθούσε νά λύση τά προβλήματα υπερβολικά γρήγορα. Είχε πάντα γιά δλα μία άπάντηση. Α: Καί δ Ράνκ; Ρ : Ό Ράνκ άρεσε πολύ στόν ΦρόΟντ. Α: Δέν υπήρχαν τότε άκόμα διενέξεις; Ρ; "Οχι, δχι τόσο νωρίς. Ή άρχή έγινε περίπου τό 1923 ή τό 1924. θυμάμαι πού σ' αύτές τις διενέξεις δ ΦρόΟντ συμπεριφέρετο πρός τόν Ράνκ πολύ καλά, άλλά δ Ράνκ δέν είχε καθόλου δίκηο. Ό Ράνκ είχε πάλι πέσει πάνω σέ κάτι πολύ άληθινό. Είχε πει κάτι πολύ άληθινό, χω91

ρις νά τό ξέρει. Σήμερα δουλεύομε πάνω σ' αύτδ στήν παιδιατρική κλινική μας. Είναι ή συσπασμένη, ή συσταλμένη, ή σπαστική μήτρα, πού πνίγει τό παιδί άπό άσφυξία. "Ελλειψη οξυγόνου, τό διοξείδιο τοΰ άνθρακος σε πλεόνασμα. Και τό νά βγή ενα παιδί άπό μ·'α τέτοια σπαστική μήτρα είναι πράγματι ενα τραύμα. Συνήθως διαρκεί μιά τέτοια γέννα είκοσι ώς σαράντα ώρες Ινώ σ' ένα χαλαρωμένο οργανισμό μόνο μία ώς πέντε ώρες. Ό Ράνκ βρισκόταν στό σωστό δρόμο, άλλα τί Ικανέ μετά; "Ετσι δπως τόσοι άλλοι, δπως δ "Αντλερ*, τά στήριξε δλα πάνω σ' αύτή τήν άρχή. θεώρησαν μία δευτερεύουσα, τριτεύουσα διαδικασία σάν τόν μοναδικό, τόν υπεύθυνο παράγοντα. Καί δ Ράνκ Ικανέ αύτό άκριβώς ( 52 ) . Λέν είναι καλό πράγμα. Δ έ ν ε ί ν α ι καλή έ π ι σ τ ή μ η νά δ ί ν ο υ μ ε σέ μία δευτερεύουσα άρχή π ρ ω τ ο γ ε ν ή σημασία. » Ό Φρόϋντ, τουναντίον, ήταν κατά κύριο λόγο διαλεκτικός, ένας άνθρωπος πού σκεφτόταν λειτουργικά. "Εβλεπε δύο δυνάμεις πού δροΰσαν ή μία έναντίον τής άλλης. 'Αλλά δέν έβλεπε —· καί δέν ξέρω γιατί — δτι αύτές οί δύο Αντιμέτωπες δυνάμεις είναι στήν πραγματικότητα ένα, γιατί δλα τά άντίθετα στή φύση είναι τελικά μία ένότητα. Να', μία ένότητα. Εκφράζομαι σαφώς; Καί βέβαια διαιρούνται αύτές οί δυνάμεις. Είδατε τό σήμα μας στό άστεροσκοπεϊο; Είναι πάνω άπό τήν πόρτα. ΙΙαρατηρεΐστε το δταν θά βγαίνετε. Σας είναι γνωστό αύτό τό σύμβολο; ( 58 ) Ά π ό μ ί α έν ι α ί α δ ύ ν α μ η ά ν α π τ ύ σ σ ε τ α ι μία διαίρεση, μία ά ν τ ί θ ε σ η . "Ετσι σκέφτομαι έγώ γιά τά φυσικά φαινόμενα. Ό Φρόϋντ είχε λοιπόν αύτές τις άμετάθετες ιδέες για τις δρμες. Σ' αύτό τό σημείο ήταν κάπως άκαμπτος. Άλλά ξεχώριζε πάντα τις θεωρητικές του άναζητήσεις άπό τις θεωρίες του. Γι' αύτό κι έλεγε πάντα: «προχωρείτε χωρίς ένδοιασμούς τόν δρόμο σας. Φτιάχτε τήν κλινική σας. Δέν παίζει ρόλο, πρωτογενής μαζοχισμός ή δρμή τοΰ θανάτου». Αργότερα έπαιξε ρόλο. Ξέρετε τί έφτιαξαν οί ψυχαναλυτές άπό τις άναζητήσεις τοΰ Φρόϋντ. Σ' αύτό τό σημείο δέν παρασύρομαι άπό συναισθήματα, γιατί κόπιασα νά καταπολεμήσω μέ τή χαρακτηρολογική, μου άνάλυση αύτές τις θεωρίες. "Εχετε κι άλλες έρωτήσεις; " Μέ τήν ÙQXT) του: «θέληση γιά ισχύ». 92

Α: θάθελα πολύ ν&πιανα Ινα τελείως διαφορετικό θέμα. Ρ : Παρακαλώ, ρωτήστε δ,τι θέλετε. Α: Είχατε συνομιλήσει για θρησκεία και έκκλησία, θυμάσθε άν έπαιξε αύτό μεγάλο ρόλο; Ρ: Δέν θυμάμαι νά είχα συζητήσει γιά θρησκευτικά καί Εκκλησιαστικά προβλήματα. Φυσικά στή διάρκεια τής έργασίας μου άντιμετώπισα πολύ συχνά τέτοια προβλήματα. Μπορεί νά συνομίλησα καί μέ τόν Φρόϋντ πάνω σ' αύτά. Δέν θυμάμαι πιά. "Ισως παρουσιάσθηκαν αύτά τά προβλήματα σέ συνδυασμό μέ άλλα θέματα. Ό Φρόϋντ ήταν Ινας διανοούμενος. Πίστευε στήν ύπεροχή τοΰ πνεύματος, δηλαδή τοΰ νου πάνω στις συγκινήσεις, θ ά ξέρετε σίγουρα τή τοποθέτησή του άπέναντι στις συγκινήσεις. "Οχι δτι οί συγκινήσεις είναι κάτι κακό, άλλά πρέπει νά έλευθερώσουμε τόν δρόμο άπ' αύτές. Πρέπει νά βρίσκονται κάτω άπό έλεγχο. Ό νοΰς καί ή συνείδηση πρέπει νά έλέγχουν τις συγκινήσεις. Άλλά ή έργασία πάνω στή γεννητικότητα πήρε Ινα δρόμο πού άντέφασκε σ' αύτή τή θέση, δηλαδή τόν δρόμο πρός τή συγκινησιακή συμμετοχή, τή «ροή», τό συνα σθημα μέσα σ.ό σώμα. Ό Φρόϋντ άπέκρουε τήν ύπαρξη τών λεγομένων «ώκεάνιων συναισθημάτων». Δέν τά πίστευε. Ποτέ δέν κατάλαβα καλά γιατί. Καί είναι τόσο προφανές, δτι τά «ώκεάνια συναισθήματα», τό συναίσθημα τής ένότητας μέ τήν άνοιξη καί τόν θεό, ή μέ δ,τι λένε οί άνθρωποι θεό, καί μέ τήν φύση, είναι Ινα βασικό στοιχείο δλων τών θρησκειών καί δλων τών θρησκευτικών συναισθημάτων, έκτός κι άν είναι άρρωστα ή νοθευμένα. Ό Φρόϋντ τά άπέκρουε. Λυπάμαι πού τό λέω, άλλά είχα τήν έντύπωση δτι στήν προσπάθεια του νά καταπιέσει τήν ίδια του τήν ζωντάνια, τήν ίδια του τή βιολογική ζωντάνια, έπρεπε νά περιορίσει τόν ϊδιο του τόν έαυτό, έπρεπε νά «έξιδανικεύσει», νά κάνει μιά ζωή πού δέν τοΰ άρεσε, έπρεπε νά παραιτηθεί. Είχα τήν έντύπωση, δτι κατά κάποιο τρόπο δέν μπορούσε νά δεχθή τήν έννοια πού κρύβεται πίσω άπό κάθε καλή θρησκεία. Μέ •καταλαβαίνετε; Κάθε καλή θρησκεία. Εννοώ μ' αύτό τή βιολογική δραστηριότητα τοϋ όργανισμοΰ, ή δποία άποτελεΐ ένα μέρος τοΰ σύμπαντος. Ό Φρόϋντ τό άπέκρουε αύτό. Καί ξέρω πώς δέν τό χώνευε. Δέν τοΰ άρεσε. Λοιπόν, ή έργασία μου έξελίχθηκε άκριβώς σ' αύτή τή κατεύθυνση. Στούς σχιζοφρενείς π.χ. ή ροή καί οί συγκινήσεις πού αισθάνονται αύτοί οί άνθρωποι είναι ή άντίληψη πραγμα-

93

τικών φαινομένων. Καί ό ΦρόΟντ δέν μπορούσε κατά κάποιο τρόπο να ·;ό παρακολουθήσει αύτό. Ή έργασία του, πήρε διανοητική μορφή. Καί κατά τή γνώμη μου αύτό ήταν ένα μέρος άπό τή δυσμενή έςέλιξη έκείνης τής έποχής. Μπερδεύτηκε μέ τά λόγια. Α: Δρ. Ράιχ, κάτι θέλατε νά πείτε για τον Φέντερν. θυμάστε; "Ενα ντοκουμέντο πού άφορα τόν Φέντερν. Ρ: "£2, τήν ύπόθεση μέ τόν Φέντερν θά τήν φτιάξω γραπτά. ΙΙρέπει νά πώ κάτι πάνω σ' αύτά. Άλλά δέν θέλω νά τό κάνω έδώ. θ ά τά έκθέσω γραπτά καί τότε θά σας στείλω τό ντοκουμέντο, θάθελα νά φυλαχθεΐ μέ άσφάλεια. Είναι μία ιδιωτική ύπόθεση, κάτι πολύ ιδιωτικό γιά μένα. "Ισως νά τό φυλάξω μέσα σέ ένα σφραγισμένο φάκελλο. θάθελα νά καταγραφεί αύτό τό ντοκουμέντο. "Αν τυχόν συμβεί κάτι, μπορεί νά ανοιχθεί ό φάκελλο;. Καταλαβαίνετε; Α: Μάλιστα. Ρ : "Αν καμιά φορά βγοϋν δυσφημήσει; καί συκοφαντίες, ή άπάντηση θάναι έκεΐ μέσα. Α: Ναί, βέβαια. Ρ : Απάντησα στήν έρώτησή σα; γιά τή θρησκεία, τό πρόβλημα μέ τά ώκεάνια συναισθήματα; Α: Μάλιστα. Ρ: Ό ΦρόΟντ ήταν άγνωστικιστή;. Ή τ α ν ένα; έλευθερόφρονα;. Άλλά μ' αύτό δέν λύθηκε τό πρόβλημα τής θρησκείας καί τών θρησκευτικών συναισθημάτων τών άνθρώπων. Δέν βρίσκετε καί σεις δτι θάπρεπε σέ λίγο νά τελειώνομε; Α: Μάλιστα. Ρ : "Εχετε άλλες έρωτησεις; Α: Μήπως θυμάσθε προσωπικά άνέκδοτα ή προσωπικές έμπειρίες; Ρ : 'Εννοείτε γιά τόν ΦρόΟντ; Α: Μικρά πράγματα, μάλιστα, τις συνήθειές του... Ρ : Λοιπόν, ποτέ δέν πρόσεξα τέτοια πράγματα. Ξέρω, πώς δέν του άρεσε, δταν ή κόρη τοϋ Rie έκοψε τά μαλλιά της. Ήρθε στό σπίτι μέ κοντά μαλλιά. Αύτό δέν του άρεσε καθόλου. Ά λ λ ά αύτά είναι φλυαρίες, θέλετε πραγματικά ν' άκούσετε τέτοια; Α: Πιστεύω δτι οί φλυαρίες γιά τόν ιστορικό είναι έξαιρετικά σπουδαίες. Ρ : Είναι άνάγκη τώρα; Καλά, π.χ. ύπήρχε τό έρώτημα 94

άν ή "Αννα Φρόϋντ είχε καθόλου έρωτική ζωή. Αύτό ήταν ενα πολυσυζητημένο πρόβλημα. ΙΙολλοΙ βιεννέζοι ψυχαναλυτές, πίστευαν δτι ζούσε άπέχοντας σεξουαλικά καί τό θεωρούσαν λυπηρό. Έ γ ώ προσωπικά έχω τήν Εντύπωση πώς δέν ήταν καλό για τήν Εξέλιξη τής άγωγής τών παιδιών. Κατά τήν άγωγή δημιουργούνται προβλήματα γεννητικότητας κι δταν μία άπό -.ίς έξέχουσες προσωπικότητες στόν τομέα τής άγωγής ζει έτσι, έχει αύτό τις συνέπειές του. Κι αύτή ήταν ή γνώμη τών πιό πολλών. 'Αλλά έγώ δέν ξέρω τίποτα γι' αύτήν. Δέν Βάθελα νά έκφρασθώ πάνω σ' αύτό τό θέμα. Μέ Εννοείτε; Α: Μάλιστα. Ρ : "Αλλα άνέκδοτα; Δέν ξέρω. Μιά φορά, δταν ήταν νέος γιατρός, ήρθε μεθυσμένος στό σπίτι του ή τόν έφεραν μεθυσμένο σπίτι. Τέτοια πράγματα — άλλά έκεΐνος ποτέ δέν μιλούσε γι' αύτά. "Α, ναί, άνέλυε τά παιδιά του. "Οταν τό παιδί τά είχε κάνει άπάνω του, τό ρωτούσε: «Γιατί τό έκανες αύτό;» Δέν ήταν σαρκαστικός, άλλά χρησιμοποιούσε ένα δηκτικό άστεΐο γιά νά θίξει κάποιον. 'Ηταν πολύ δξύς. 'Απέναντι μου δμως ποτέ. ΙΙοτέ! 'Αργότερα σ:ά τελευταία χρόνια τής δεκαετίας 1930 - 1940 είχε θυμώσει πολύ έναντ.'ον μου, πάρα πολύ. "Ω, ό Σιλμπέρερ. Ξέρετε δτι 6 Σιλμπέρερ αύτοκτόνησε; Α: Μάλιστα. Ρ : Μετά άπό συνάντησή του μέ τόν Φρόϋντ. Καί ό Τάουσκ νομίζω έκανε τό ίδιο. Ό Φρόϋντ συμπαθούσε πολύ τήν Έλενα Ντόϋτς. Α: Ναί; Ρ : ΤοΟ άρεσαν οί ώραΐες γυναίκες. Ή πριγκίπισσα Βοναπάρτη ήταν π.χ. κείνο τόν καιρό πολύ ώραία καί ή ΝτόΟτς ήταν μία πολύ ώραία γυναίκα, θέλετε ν' άκούσετε κι άλλα τέτοια κουτσομπολιά; Α: Ναί, βέβαια. Ρ: θ ά ξέρετε βέβαια ποιός ήξερε πάντα τό τελευταίο κουτσομπολιό. Τό ψυχαναλυτικό κουτσομπολιό ήταν ή άδυναμία τοΰ Φένισελ. "Εγραφε γράμματα, δπου κατέγραφε δλα δσα έκανε ό ένας τοΰ άλλου. Τό ξέρετε αύτό; Α: "Οχι, αύτό δέν τό ήξερα. Ρ : "Ω, ναί, Ενδιαφέρεσθε γι' αύτά τα πράγματα; Α: Μάλιστα. Ρ : Τότε μπορείτε νά πληροφορηθείτε γιά τά προσωπικά 95

τών ψυχαναλυτών. Λεν θάθελα νά μιλήσω γι' αυτά. Έμενα δέν μου άρεσαν. Κι άργότερα έγινα ό ίδιο; τδ θύμα τέτοιων Ιστοριών. Τά γράμματα τά έχω άκόμη. Είναι πολύς καιρδς τώρα, δεκαοχτώ χρόνια. Α: Να£, πιστεύω πώς τά γράμματα θά μπορούσαν μετά έκατδ χρόνια νάναι ένα σπουδαίο Ιστορικό ντοκουμέντο. Ρ : Ώστε ένδιαφέρεσθε ; Γιά πέστε μου μέχρι ποιό σημείο έκτείνεται ή έρευνά σας, δταν λέτε Φρόϋντ, δταν έκπροσωπεΐτε τό 'Αρχείο Σίγκμουντ Φρόϋντ; Μέχρι ποιό σημείο; Α: Είναι δύσκολο νά πώ. Στήν άρχή περιοριζόταν τό άρχεΐο στόν ΦρόΟντ καί μόνο στόν Φρόϋντ, άλλά δέν νομίζω πώς μπορεί κανείς νά προσδιορίσει σαφή δρια. Ρ : Σωστά. Δέν Υπάρχουν δρια, γιατί ή έπιρροή του ήταν τόσο μεγάλη. Σ' έμενα τόν ίδιο φαίνεται όμως δλη αύτή ή περίοδος άρκετά νεκρή — δλη ή ύπόθεση. Γιά μένα έχει σημασία μόνο δσον άφορα τά δικά μου Οφέλη, τήν άρχική μου έξέλιξη καί τόν συγκινησιακό μου δεσμό μέ τόν Φρόϋντ. Σήμερα δμως είναι μόνο μία άνάμνηση. Οί ψυχαναλυτές μέ θεωρούν άκόμα σάν ένα άπ' αύτούς. "Οχι! "Οχι! θεωρούμαί άκόμα σήμερα σάν ψυχαναλυτής; Α: Είναι δύσκολο νά πή κανείς. Βέβαια δ ιστορικός σας ρόλος ήταν σίγουρα δ ρόλος ένός ψυχαναλυτή. Ρ : "Ω, ναί. 'Αλλά έδώ καί είκοσι χρόνια δέν έχω πιά καμία σχέση μ' αύτά τά πράγματα. Δέν θάθελα νά μέ θεωρούνε ψυχαναλυτή. "Οχι γιατί περιφρονώ τούς ψυχαναλυτές. "Οχι, ή ψυχανάλυση είναι μία μεγάλη ύπόθεση. Μόνο δέν έχω καμία σχέση μ' αύτήν. ( Μ ) Είσαστε ευχαριστημένος μέ τήν συνέντευξη; Α: Μάλιστα, σας εύχαριστώ πάρα πολύ. Ρ : Ελπίζω, νά... Α: Καί μπορώ νά φανταστώ δτι δταν διαβάσετε τό άντίγραφο θά θυμηθείτε καί πολλά άλλα πράγματα. Ρ : Ναί, μπορεί. Σέ ιστορικές ύποθέσεις είμαι πολύ προσεχτικός — κι έχω τόν λόγο μου. Πιστεύω πώς θά περάσουν έχατοντάδες χρόνια μέχρι νά βιώσουν ζωντανοί άνθρωποι τή θεωρία τού 'Ασυνειδήτου καί τή θεωρία τής βιοενέργειας. Καί γιά νά προστατέψω αύτή τήν έξέλιξη πρέπει νά προστατέψω τόν έαυτό μου άπό τις συκοφαντίες. Οί συκοφαντίες θά κρατήσουν άκόμα πολύ — ή συκοφαντία τής γεννητικότητας,

96

ή συκοφαντία τής ζωής, τό μίσος ένάντια στή ζωή — αύτό θά κρατήση άκόμα πολύ. "Ενα μέρος τής έργασίας μου^εϊναι νά προστατέψω τόν έαυτό μου έναντίον δλων αύτών. "Ολη ή υπόθεση είναι έξω άπ' τήν ψυχανάλυση καί δέν έχει σχέση μ' αύτήν. Ρ : Μέ ρωτήσατε γιά τά προσωπικά τών ψυχαναλυτών. "Οχι γιατί θά μας ένδιέφεραν τά προσωπικά ζητήματα αύτά καθ' έαυτά — σάν γιατροί κι έ/πιστήμονες ένδιαφερόμαστε φυσικά — άλλά γιατί καθώς ήδη είπα, είχαν κάποια έπιρροή πάνω στήν έξέλιξη τής ψυχανάλυσης ( " ) . Είναι ένα δύσκολο κεφάλαιο, καθόλου εύχάριστο, άλλά νομίζω πώς είναι άπαραίτητο. 'Ελπίζω να καταφέρω νά μιλήσω πάνω σ' αύτό τό θέμα χωρίς v i βλάψω πολύ κανένα, θ ά μπορούσα ίσως να τό άρχίσω μέ τά έξής λόγια: » Ό μεγάλος άνθρωπος, βλέπετε, ό πρωτοπόρος πού ανακάλυψε ή Ικανέ κάτι, βρίσκεται στό κέντρο τής δημόσιας προσοχής. Ό καθένας τόν προσέχει τόν κριτικάρει, ό καθένας θέλει v i ξέρει πόσες γυναίκες είχε, άν ήταν χωρισμένος ή δχι, πόσες φορές χώρισε κ.λπ. κ.λπ. Άλλα έκεϊνοι πού κάνουνε τέτοιες έρωτήσεις καί έπιφυλάσσουν στόν έαυτό τους τό δικαίωμα να άνακατευθοΰν στήν ιδιωτική ζωή του πρωτοπόρου αύτοΰ, κατά κύριο λόγο για να βλάψουν, μένουν στά παρασκήνια. Αύτή τή κατάσταση μπορώ v i τή δώσω παραστατικά μέ τήν έξής εικόνα: Ό πρωτοπόρος είναι σαν τό θήραμα σ' έναν άνοιχτό άγρό καί οί κριτικοί καί οί έχθροί του βρίσκονται γύρω του κρυμμένοι μέσα στούς θάμνους. Μπορεί να πυροβολούν άπό τις ένέδρες τους, ένώ αύτός δέν μπερεΐ v i άμυνθεΐ.Ό Φρόϋντ ήταν ένας τέτοιος πρωτοπόρος καί ξέρετε τί μεγάλο ένδιαφέρον είχε ό κόσμος γιά τόν ίδιο καί για τή ζωή του. Για να προστατευθεί άποσύρθηκε. Μίλησα χθές πάνω σ' αύτό. "Εμενε στό σπ'τι. Μόνο σέ λίγους έπέτρεπε v i τόν έπισκέπτονται. Τήν ιδιωτική του ζωή τήν προφύλαγε έπιμελώς. Ανάπτυξε τήν θεωρία τής έξιδανίκευσης. » Γύρω στα 1923 λοιπόν, δταν άνακάλυψα τό πρόβλημα τής γεννητικότητας στήν νεύρωση, έγινα κι έγώ ό ίδιο: πρωτοπόρος. Και οί έχθροί — τότε δέν ήταν άκόμα έχθροί άλλά άντιλαπβάνονταν τόν κίνδυνο. "Οπως σας διηγήθηκα χθές οί πιό πολλοί ψυχαναλυτές υπήρξαν κι οί ίδιοι κάποτε άσθενεΐς καί είχαν σεξουαλική άνεπάρκεια. Αύτό έπαιξε μεγάλο ρό97

λο. Άλλχ ή εξέλιξη δέν θάταν τέτοια αν έγώ δέν είχα θίςεε το πρόβλημα τής γεννητικότητας στις νευρώσεις. Άπό τήν αρχή τράόηξα έτσι τήν προσοχή απάνω μου. θυμάμαι σχετικά μια παρατήρηση του Θεόδωρου Ρέικ δταν έκανα τήν πρώτη μου διάλεξη πάνω στό θέμα ό ρόλος τής γεννητικότητας στήν αιτιολογία τών νευρώσεων . "Ολοι οί όιεννέζοι ψυχαναλυτές ήταν παρόντες κι άκουγαν μέ μεγάλη προσοχή. Καί τότε, για πρώτη φορά, ψυχράνΒηκε ή συγκινησιακή ατμόσφαιρα γύρο» μου. Ό Ρέικ είπε δτι όσα έλεγα ήταν τέλεια, άλλα εγώ δέν θάθελα νάχω γράψει αύτό τό βιβλίο». Αύτό ήταν τό σχόλιο του. Νομίζω δτι είναι χαρακτηριστικό για δλη τή κατάσταση, * ΙΙερίπου στα 1926, δταν δημοσίευσα τήν έργασία μου για τήν παιδική γεννητικότητα καί τήν πρώτη έφηβεία, ήρθαν στ' αυτιά μου φήμες δτι είχα δήθεν έρωτικές σχέσεις μέ τί; ασθε/εΐ; μου. Αύτό δέν ήταν άλήθεια. Ό Φέντερν ήταν έκεινος πού οιέοιδε αύτές τίς φήμες. Κι ή Ιστορία δέν στα|ΐάτησε, συνεχίστηκε στα κρυφά. Πότε άκουγε κανείς κάτι έδώ καί πότε έκεΐ. > Για να σας έξηγήσω τήν κατάσταση, δπως έξελίχθηκε γύρω στα 1932 — είχα δυσκολίες μέ τήν γυναίκα μου, τήν πρώτη μου γυναίκα. Τό ξέρετε αύτό; Λ: Μάλιστα. Ρ : Ή τ α ν άρρωστη. "Επρεπε νά τήν έγκαταλείψω. Καί σ' αντίθεση μέ τόν Φρόϋντ δέν παραιτήθηκα άπ' τήν ιδιωτική μου ζιοή. Ζούσα τήν έρωτική μου ζωή. Δέν φοβόμουν® τήν δημόσια γνώμη. "Οταν λύθηκε δ δεσμός μέ τήν πρώτη μου γυναίκα, πήρα μιαν άλλη. Σήμερα κάτι τέτοιο είναι χωρίς συζήτηση παραδεκτό. Άλλά στούς «πολιτισμένους» βιεννέζικους κύκλους ήταν κάτι τέτοιο πολύ άσυνήθιστο. Φερνόμουν λοιπόν τελείως άνοιχτά. Ό καθένα; ήξερε. Δέν ήμουν κανένας άσωτος, ή κατά κάποιο τρόπο χωρίς ηθικές άρχέ;, ανήθικος. Άλλά δέν έπέτρεπα ποτέ νά άποτελματωθεϊ ή να λερωθεί δ όργανισμός μου. Ξέρετε τί συμβαίνει δταν άπέχε: κανείς σεξουαλικά ένα μεγάλο διάστημα: Λερώνεται, μέ βρώμικες φαντασίες, γίνεται πορνογραφικός, νευρωτικός κ.λπ. Δέν έπέτρεψα ποτέ νά μοΰ συμβεί κάτι τέτοιο. Μαραίνεται κανείς δταν ζεϊ ένάντ ι α σ τ ή φ ύ σ η . Φθίνει, άρρωσταίνει μέ τόν ένα ή τόν άλλο τρόπο. Δέν έπέτρεψα ποτέ νά συμβή αύτό. Ή ζωή μου ήταν ένα άνοιχτό μυστικό ή καλύτερα θάλεγα ήταν άνοιχτή 98

στόν καθένα. 'Απεναντίας οί ιδιωτικές ζωές τών άλλων ψυχαναλυτών ήταν κρυφές κι άπόκρυφες. Μέ τήν άνάλυση όμως ξέραμε τί γινόταν. Σαν ψυχαναλυτής ξέρει κανείς ν.αλά, δτι κάποιος πού ζει μιά ζωή σεξουαλικά καταπιεσμένη ή παθολογική ζηλεύει έκεΐνον πού ζει ζωή καθαρή κι ευθεία. Ά π ' τή ζωή μου δέν άπόκρυψα ποτέ τίποτα. Δέν μιλούσα γι' αύτά τά πράγματα κι ουτε τά διατυμπάνιζα. 'Αλλά δέν τά άπέκρυφα. Δέν είχα τίποτα νά κρύψω. "Οταν διακόπηκαν οί σχέσεις μου μέ τήν πρώτη μου γυναίκα, πήρα μία δεύτερη. Δέν είμαστε παντρεμένοι κατά τό νόμο, άλλά ήταν ή γυναίκα μου. Ή τ α ν ή "Ελσα Λίντενμπεργκ. Βλέπετε δηλαδή, δτι £νώ έγώ ζούσα τίς γεννητικές μου σχέσεις τελείως άνοιχτά οί άλλοι έμεναν κρυμμένοι. Νομίζω δτι δέν θάπρεπε νά σας πώ όνόματα, άλλά μπορώ νά σας διαβεβαιώσω δτι συνέβαιναν στά κρυφά πολλά πράγματα καί πολλές φορές μ' ένα βρώμικο τρόπο, θέλω νά παραθέσο) μερικά γεγονότα πού προέρχονται άπό τή γεννητική καταπόνηση μερικών ψυχαναλυτών χωρίς νά άναφέρω όνόματα. Με παρακολουθείτε ; Α: Μάλιστα. Ρ : Υπήρχαν περιπτώσεις, στις δποΐες ψυχαναλυτές μέ τή πρόφαση μιας έςέτασης τών γεννητικών όργάνων, μιας ιατρικής έξέτασης, έβαζαν τό δάχτυλό τους μέσα στόν κόλπο τών πελατισσών τους. Αύτό συνέβαινε πολύ συχνά, τδξερα. Ξέρετε, μία ή δύο φορές συνέβη νά έρωτευθώ μιά άπ" τίς άσθενεΐς μου, τότε ήμουν δμως είλικρινής. Διέκοπτα τήν θεραπεία κι άφηνα τήν υπόθεση νά κρυώσει. Καί τότε αποφασίζαμε άν θάχαμε έρωτικές σχέσεις ή δχι. Μέ εννοείτε; Α: Μάλιστα. Ρ : "Ημουν σ' αύτό τελείως είλικρινής. Μερικοί ψυχαναλυτές δέν ήταν, ύποκρίνονταν. ΙΙροσποιούνταν, 5τι δέν συνέβαινε τίποτα καί μετά αύνανίζανε τήν ασθενή στή διάρκεια τής έπίσκεψης. Α: Μάλιστα. Ρ: Ά π ' αύτή τήν συμπεριφορά δχι μόνο προέκυπταν δυσάρεστες καταστάσεις, άλλά καί τύψεις συνειδήσεως καί φθόνος έναντίον μου, γιατί έγώ φερνόμουν άλλιώς. Καί είναι βέβαια προφανές, δτι ό άνθρωπος πού άνακάλυψε τή λειτουργία τής γεννητικότητας στή νεύρωση καί πού έπεξεργάσθηκε τό πρόβλημα τής ικανότητας πρός Οργασμό, δέν 99

μπορούσε ό ίδιος νά ζή μιαν άρρωστη ζωή. "Ενας άρρ(υστος οργανισμός έτσι κι άλλιώς δέν θάχε 6ρή το δρόμο προς αύτδ τδ πρόβλημα. Μέ φθονούσαν λοιπόν. Οί περιορισμένοι φθονούσαν αυτόν πού δέν έπέτρεψε σιον εαυτό του να περιορισθή. Συνήθως προσπαθούν οί άνθρωποι νά σκοτώσουν τδν πρωτοπόρο μέ τδ να τδν απομονώνουν, μέ το νά τον σπρώχνουν στή μοναξιά ή τήν ερημιά, ώσιε νά είναι άδύνατο να ζήσει μιά κανονική ζωή. Λυτή είναι μία δυνατότητα νά τδν βγά/ουν άπ' τή μέση Κάτι τέτοιο έπαθε π.χ. ό Νίτσε. Έ γ ώ λοιπόν δέν άφησα νά μού κάνουν κάτι τέτοιο. Ιΐροσπάθησαν άρκετές φορές. Kai ti έκανα εγώ γιά ν' αντιδράσω, Λιέλυα τις οργανώσεις που προσπαθούσαν νά κάνουν κάτι τέτοιο. Μπορείτε νά μέ παρακολουθήσετε ; Λ: "Οχι — τό τελευταίο δέν τό καταλαβαίνω. Ρ : Δέν καταλαβαίνετε. Λοιπόν, πριν λίγο καιρό συνέβη π.χ. στή Νέα Υόρκη. Υπήρχε έκεΐ μία ομάδα άπό καμιά εϊκοσιπενταριά γιατρούς πού άρχισαν νά μέ θαυμάζουν καί πού πήραν Απέναντι μου μιά μυστικιστική στάση. Μαζεύονταν γύρω μου. "Εφτιαξαν αύτή τή προτομή μου καί τή γύριζαν πάνω - κάτω τις σκάλες |ΐέσα στό σπίτι |ΐου καί μ' έκαναν άγιο. Έ ζωή μου καί ή ζωτικότητά μου διαταράχθηκαν μ' αύτό τόν τρόπο. "Επρεπε νά χωρίσω άπ' αύτούς τούς άνθρώπου:. Λύτή τήν λατρεία δέν τήν ήθελα. "Εχει πολύ μεγαλύτερη σημασία νά μείνω στή ζωή καί νά μπορέσω νά συνεχίσω τα πειράματά μου καί τήν έπιστημονική μου έργασία άπό το να έχω μερικούς οπαδούς. Σας τά λέω αύτά μόνο γιά νά σας έξηγήσω τήν συμπεριφορά μου. Κι έτσι συμπεριφέρθηκα πάντα, δλα τά χρόνια. Οί άλλοι δμως δέν ήταν έτσι Δέν θέλω νά πώ, δτι ήταν βρώμικοι, άλλά ήταν υποκριτές, ήταν άπλούστατα υποκριτές. Μέ κατηγόοησαν π.χ δτι παντρεύτηκα μία πρώην άσθενή μου, τήν "Αννα ΙΙίνκ. Λύτή ή υπόθεση δέν τελείωσε καλά. Ό Ράντο παντρεύτηκε μία άσθενή του, τήν "Εμμη. "Αλλοι παντρεύτηκαν έπίσης άσθενεϊς τουί Έν τάξει έως εδώ. Άλλά ή ύποκρισία, μέ τήν όποια γίνονταν πολλές θεραπείες, έδώ ήταν τό σφάλμα. Ά π ό κει πήγαζαν οί τύψεις συνειδήσεως. Καί οί τύψεις συνειδήσεως προκαλούν, όπως ξέρετε, κακοήθη συμπεριφορά. Συκοφαντεί κανείς κάποιον άλλον, για να β γ ά λ η τήν εύθύνη άπό πάνω του. Α ύ τ ό τό ό ν ο μ , ά ζ ο μ ε συγκινησιακή πανούκλα. Είμαι βέβαιος δτι δ Φέν100

τερν καί 6 Τζόυνς μέ παρουσίασαν στον ΦρόΟντ σαν άνήθ.κο υποκείμενο. Γιά τόν Φέντερν είμαι τελείως σ'γουρος, για τόν Τζόουνς δέν ξέρω καλά. » Είναι σφάλμα να θεωρούν οί πιό πολλοί ψυχίατροι καί ψυχαναλυτές τή κανονική, τή φυσική γεννητικότητα σαν ψυχοπαθή, ή δταν συγχέουν Ινα ύγιά, γεννητικό χαρακτήρα μ' Ινα σχιζοφρενή, μόνο καί μόνο έπειδή καί οί δύο διαφέρουν σημαντικά άπό τό μέσο, θωρακισμένο*, νευρωτικό ανθρώπινο " Σ.τ.μετ : θ ώ ρ α κ α ; , θωράκιση ι Tänzer, Panzerung). Ρ ά ϊ χ : ("harakteranalyse. 1η "Εκδοση, Sexpol Verlag, 1D33, σελ. 1CC167. « Ό χαρακτήρας είναι μία χ ρ ό ν ι α μεταβο/ή του Έ γυ>. τήν ό.υια θά μπορούσε vu περιγράψει κανείς σάν ά π οσ κ λ ή ρ υ ν σ η . Είναι ή ουσιαστική βάση γιά τό vu γίνει νρονιος ό χαρακτηρ.στικός γιά τήν προσωπικότητα τρόπος αντιδράσεως. Ή εννοιά της είναι προφύ? αξη τοϋ Έ γ ώ από Εξ<υτερικούς και ίσο>τερ·κούς κινδύνου;. Σάν προφυλακτικός σχηματισμός που εγινε χρόνιος τοϋ άξιΐει ό χαρακτηρισμός «θωράκιση». £ηιιαινει καθαρά περιορισμό της ψυχικής εΰκι\ησίας roi· όλοι· προσώπου. Αυτός 6 περιορισμός μετριάζεται «πο μή χαρακτηρολογικές, δηλαδή άτυπικές σχέσει; προς τόν εξο> κόσμο πού μοιαίονν με Επικοινωνίε; πού έμειναν Ελεύθερε; σ' ενα κατά τα άλλα κλειστό σύστημα. Είναι «τρύπες» στόν «θώρακα» ιιίσα άπό τις όποίε; τα λιμπιντινικα καί τα άλλα Ενδιαφέροντα, ανάλογα ιιέ τήν κατάσταση, εκτείνονται πρός τά έξω οάν ψευδόποδα καί [ΐετά μαζεύονται πάλι μέσα. Τόν θώρακα Οάπρεπε δμο>ς νά τόν φανταστεί κανείς σάν κινητό. Ό τρόπο; άντιδράσευ>; του είναι τελείως σύμφωνος με την αρχή αρεστό 0>·σάρεστο. Σε δυσάρεστες καταστάσεις ή θωράκιση μεγαλώνει ενώ σε ευχάριστες χαλαρο>νεται. « Ό βαθμός τής χαρακτηρο/.ογική; ευκινησία;, ή Ικανότητα άνά/ογα με τόν Ιξω κόσμο νά ανοίγεται πρό; μ·α δεδομένη κατάσταση ή νά κλείνεται μπροστά σ' αύτή είναι ή διαφορά ανάμεσα σέ μία ρεαλιστική καί ιιια νευρωτική χαρακτηρο/ώγΙκή δομή». Σάν πφωιιύτυπο μ ι α ; παθολογικά άκαμπτη; θο>ράκισης προκαλούν εντύπωση παραδείγματο; χάρη ό άψιθυμικα Εμποδισμένο; καταναγκαστικό; χαρακτήρας καί οί σχιζοφρενείς ιδιοτυπίες οί όποιες βρίσκονται στήν κατεύθυνση τής κατατονική; άκαιιψίας. Ό χαρακτηρολογικός θώρακας προέκι·ψε σάν χρόνιο άποτέ/.εσμα τής άλληλοσύγκρουση; τών απαιτήσεων τών όρμων καί τοϋ ά.παγορεί'τικοϋ ?ξω κόσμου και παίρνει τή δύναμή του καί τή συνεχή δικαιολογία τ ή ; ύπαρξη; του άπό τ ί ; Επίκαιρε; συγκρούσεις ανάμεσα στήν όρμή καί στόν έξω κόσμο. Είναι ή έκφραση και τό άθροισμα Εκείνων τών Επιδράσεων τοϋ έξω κόσμου πάνω στην ζωή τών όρμων, οί όποίε; με συσσιόρευση και ποιοτική 6μοιογένεια σχι>μάτισαν ΐ \ α ιστορικό σύνολο. Αύτό γίνεται άιιεσω; φανερό αν σκεφτούμε γνωστού; τύπου; χαρακτήρων, δπως κ;ι

δν. Άλλά δέν θέλω τώρα νά μιλήσω πάνω σ' αυτά, είναι πολύ περίπλοκα, θάθελα μόνο νά πώ, δτι οί ψυχαναλυτές έδρασαν στά κρυφά γιά να προδιαθέσουν τόν ΦρόΟντ έναντίον μου — τόν Φρόϋντ πού είχε μαζί μου πολύ καλές σχέσεις καί πού περίμενε πάρα πολλά άπό μένα. Είμαι βέβαιος, δτι θά βρεθούν ντοκουμέντα πού τό έπιβεβαιώνουν αύτό. "Αν κάνω λάθος, λυπάμαι. Τότε έξετίμησα έσφαλμένα τήν δλη κατάσταση, καταλαβαίνετε; Άλλα δέν νομίζω δτι κάνω λάθος. Ά ν δέν υπάρχουν ντοκουμέντα, τότε ήταν άπλές φήμες καί φλυαρίες. Αύτή δλη ή ιστορία δέν είναι περίπτωση μίσους, αισχρότητας ή επιθετικότητας, ειδικά έναντίον μου. Είναι ένα γενικό φαινόμενο, πού μπορεί νά τό παρακολουθήσει κανείς παντού. Άλλά οί ψυχαναλυτές δέν διαφέρουν άπ' τούς άλλους άνθρώπους. Δέν άποτελοϋν έξαίρεση. Τά άναφέρω αύτά γιά νά σας δώσω ένα παράδειγμα τής σ εξ ο υ α λ ι κ ή ς κ α τ ά σ τ α σ η ς τών ψυχαναλυτών, πού φυσικά ε ί χ ε άποφασιστική έ π ί δ ρ α σ η στή σ υ γ κ ά λ υ ψ η άπό μέρους τους τής σ ε ξ ο υ α λ ι κ ή ς αιτιο λ ο γ ί α ς τών νευρώσεων. Καταλαβαίνετε τί έννοώ; Α : Μάλιστα. Ρ : «'Επειδή οί ίδιοι οί ψυχαναλυτές είχαν σέ τέτοιο βαθμό άνεπάρκειες, δέν μπόρεσε ή μεγάλη κατάκτηση τοϋ ΦρόΟντ, δηλαδή ή άνακάλυψη τής σεξουαλικής αιτιολογίας τών νευρώσεων νά έπιζήσει». Σας διαβεβαιώνω, δτι τό ίδιο πρόβλημα παρουσιάζεται σήμερα καί στούς Όργονοτικούς μέ τή θεωρία τής γεννητικότητας. Δέν τολμάνε νά τό άγγίξουν. Αύτές οί θ ω ρ α κ ι σ μ έ ν ε ς χαρακτηρολογικές δομές δέν ξέρουν τί νά τήν κάνουν τήν φ υ σ ι κ ή γ ε ν ν η τ ι κότητα. Μπορεί νά περάσουν καί πενήντα χρόνια μέχρι ν' άλλάξει αυτή ή κατάσταση. » θέλω νά σας δώσω κι άλλο ένα παράδειγμα. Ή δεύτερη γυναίκα μου, ή "Ελσα Λίντενμπεργκ, ήταν πολύ ώραία. παραδείγματής χάρη «δ αστός», c i υπάλληλο;», «Α προλετάριος», «ό χασάπη;» κλπ. Τό μέρος δπου σχηματίζεται είναι τό ' Ε γ ώ , ακριβώς έκεϊνο τό τμήμα τής προσωπικότητας πού βρίσκεται στό σι-νορο μεταξύ τοϋ βιοφυσιολογικά ένστικτώδους καί του Εξω κόσιιου. Γι' αύτό καί τόν χαρακτηρίζομε σάν τόν χ α ρ α κ τ ή ρα τ ο ϋ Έ γ ώ. 102

103

Αύτή είναι ή φωτογραφία της, έκεί απέναντι. Το 1934 μέ •συνόδευσε στό συνέδριο τής Λουκέρνης. "Οταν τό σκέφτομαι σήμερα είναι πολύ άστεϊο. Άλλα για να σας δώσω μιαν εικόνα τής στάσης τών ψυχαναλυτών κείνης τής έποχής: "Εμεναν σέ ξενοδοχεία, κάθονταν ώρες μέσα στις γεμάτες καπνούς σάλες τών ξενοδοχείων κ.λπ. Έ γ ώ οχι. 'Ριγώ έμενα μέ τήν γυναίκα μου σέ μί-α σκηνή στις ί χ θ ε ; τής λίμνης τής Λουκέρνης. Είχα μαζί μου ένα μαχαίρι όπως συνηθίζεται στήν κατασκήνωση. Σήμερα δέν θάόρισκε κανείς τίποτα τό ιδιαίτερο σ" αύτό. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα κυκλοφόρησε στή Νέα Υόρκη φήμη δτι έγώ είχα τελείως τρελλαθεϊ στό συνέδριο τής Λουκέρνης καί δτι είχα στήσει μία σκηνή μέσα στήν αίθουσα τοϋ ξενοδοχείου καί δτι γύριζα πάντα μ' ϊ ν α μαχαίρι. Δέν ξαίρω ποιός έβγαλε αύτή τή φήμη άλλά •κυκλοφορούσε τριγύρω καί τελικά έφτασε καί στ1 αυτιά μου. Είναι άλήθεια δτι έμενα σέ σκηνή άλλά δχι μέσα στήν αίθουσα τοϋ ξενοδοχείου. Καί είναι έπίσης άλήθεια δτι είχα ένα μαχαίρι, άλλά δχι στό συνέδριο. Ξέρετε πώς παραφουσκώνονται αύτά. "Οταν έμφανίστηκε έκεϊ ή γυναίκα μου πήγαν πολλοί ψυχαναλυτές νά γνωριστούν μαζί της, δπως βέβαια κάνουν οί άντρες καί προσπάθησαν νά κερδίσουν έπαφή μαζί της. Μόνο σεξουαλικά υποσιτισμένα, πεινασμένα άτομα μποροϋν νά κάνουν κάτι τέτοιο. Μ' έννοεΐτε; Α: Μάλιστα. Ρ : Μόνο ύποσιιισμένα, γεννητικά ύποσιτισμένα άτομα μποροϋν νά κάνουν κάτι τέτοιο. 'Ενας γεννητικός χαρακτήρας, ένα κανονικό, ύγιές άτομο δέν τό κάνει αύτό. Δέν περνάει κάν άπ1 τό μυαλό του νά το κάνει μ" αύτό τόν τρόπο νά τρέχει πίσω άπό μιά γυναίκα. Δέν ήξεραν δτι ήτκν ή γυναίκα μου, άλλά μόλις τό άνακάλυψαν, τραβήχτηκαν πίσω. Γιά νά τό διατυπώσω καθαρά: ένας άνθρώπινος όργανισμός οάν τοϋ ψυχαναλυτή είναι άδύνατο χρόνια όλόκληρα νά δουλεύει μέ τήν άνθρώπινη δομή, μέ τίς όρμές, τίς διεστραμμένες όρμές καί τίς υγιείς όρμές, δέν μπορεί νά άσχολεΐται μ' •αύτά, νά τά άποδέχεται, νά αισθάνεται δτι κι δ ίδιος ύπόχειται στήν έπιρροή τους καί νά τά άντέχη, άν δέν είναι 6 ίδιος τελείως καθαρός, έντελώς καί όργαστικά Ικανοποιημένος, άν δέν ζει ό ίδιος μιά καλή ζωή. Λοιπόν, γιά τή πλειονότητα τών ψυχαναλυτών τά πράγματα δέν ήταν έτσι. Κι αύτό είναι άποφασιστικό. Έδώ παρουσιάζεται ή δομή, ή χαρακτηρολογική δομή, πού συνέβαλε στό νά καταστραφεί ή θε-

μελιώδης θεωρία, τοΰ Φρόϋντ, ή σεξουαλική αιτιολογία τών νευρώσεων. Υπεύθυνη γι αυτό ήταν ή χαρακτηρολογική δομή. 01 ψυχαναλυτές Απομακρύνθηκαν άπ' τή φυσική γεννητικότητα. Καί γιατί άπομακρύνθηκαν ; Δέν μπορούσαν νά τδ άντέξουν, οί δομές τους δέν μπορούσαν νά τδ άντέξουν. Δέν νομίζω δτι άπέφευγαν γιά ήθικούς λόγους. Σέ μερικές περιπτώσεις ή άντίδραση ήταν πορνογραφική, σέ άλλες άμυντική, καταναγκαστικά νευρωτική, σέ άλλες πάλι υπήρχε μία άρνηση να έρθουν σ' έπαφή μέ τδ πρόβλημα, ν' άσχοληθοϋν μ' αύτό. "Εχω δει πολλές περιπτώσεις άλλων ψυχαναλυτών, καί είναι άλήθεια, δτι δέν θίγουν τδ γεννητικό πρόβλημα νδς άσθενοϋς. Αύτδ είναι γενικό. Τδ ήξερα άπδ τδ 192(>, 1927 ήδη, κι είχα συζητήσει τδ θέμα μέ τδν Φρόϋντ. Άλλά κείνη τήν έποχή δέν είχα άντιληφθεϊ, πόσο μεγάλο ήταν τδ μίσος ένάντια σέ κάθε τί κανονικό, φυσικό. Μπορείτε νά με παρακολουθήσετε ; Α: Μάλιστα. Ρ : Τδ μίσος ένάντια στδ φυσικό, τδ άρρωστο ένάντια στό υγιεινά είναι σήμερα δ κύριος τομέας τής ψυχιατρικής μου έρευνας. 'Ονομάζω αύτό τό πρόβλημα συγκινησιακή π α ν ο ύ κ λ α καί τό καταλαβαίνω σάν βιολογικόπρόβλημα. Άλλά τότε δέν ήξερα τίποτε άπ' δλα αύτά. Πολύ άργότερα τό άντιλήφθηκα γιά πρώτη φορά. Άλλά πάντα αιφνιδιαζόμουν: «Γιατί, γιά δνομα, τοΰ θεού, κυνηγάτε τό κανονικό, τό φυσικό;» θυμάμαι πού πολύ συχνά είχαμε συζητήσει τό θέμα. Άλλά δ Φρόϋντ δέν είχε νά πή τίποτα πάνω σ' αύτό. Δέν τό καταλάβαινε. Είχα κάπως τήν έντύπωση δτι δέν ήθελε νάχει σχέση μέ τό θέμα. Δέν ξέρω άν θέλετε νά μάθετε κι άλλα πάνω σ' αύτό. Είναι ένα πολύ σπουδαίο ζήτημα. Δέν ήταν καμία προσωπική ύπόθεση — δέν ήταν φοβιτσιάρης καί δέν ήταν δ ίδιος άρρωστος. Δέν πιστεύω. Είχε μιά πολύ ζωντανή δομή. Πρόκειται γιά κάτι πολύ μεγαλύτερο, θέλετε ν' άκούσετε τίποτε γι' αύτό; Α : Μάλιστα.

Ρ : Σίγουρα; Πηγαίνει πολύ βαθειά. Δέν ξέρω άν σας είναι γνωστή ή όργονομική εικόνα τής δομής τοϋ άνθρώπινου χαρακτήρα — δ «πυρήνας», τδ «μεσαίο στρώμα» καί ή «περιφέρεια». Αύτές οί έννοιες προσφέρουν ένα πολύ πρακτικά έργαλεΐο γιά τήν έργασία μέ τούς άσθενεΐς. Είναι ένα βιο - ενεργητικά έργαλεΐο. Τδν άνθρώπινο χαρακτήρα δέν μπορεί νά τδν έννοήσει κανείς καλά μέ ψυχανα104

λυτικά μέσα. Πρέπει νά έφαρμόσει τήν χαρακτηρολογική άνάλυση καί τήν όργονοθεραπεία. Τα άνθρώπινα δντα στήν έξωτερική τους έμφάνιση ζοΰν έξωτερικά μέ συγκινησιακό τρόπο. "Ετσι; Για να φτάσει κανείς στό κέντρο, δπου βρίσκεται τό φυσικό, τό κανονικό, τό υγιές, πρέπει νά διαπεράσει αύτό τό μεσαίο στρώμα. Καί σ* αύτό τό μεσαίο στρώμα υπάρχει, τρόμος, φρικιαστικός τρόμος, κι δχι μόνο αύτό — ακόμα καί φόνος. Ό λ α δσα προσπάθησε ό Φρόϋντ νά συμπεριλάβει κάτω άπ' τήν έννοια τής δρμής τού θανάτου τά βρίσκει κανείς σ' αύτό τό |ΐεσαίο στρώμα. ΙΙίστευε δτι αύτό είχε βιολογική αίτ α. Άλλα δέν είναι έτσι. Είναι ένα τεχνητό προϊόν τοΰ πολιτισμού. Είναι μία δομική μοχθηρία τού άνθρώπινου ζώου. Γι* αύτό πρέπει νά περάσει κανείς άπό τήν κόλαση γιά νά φτάση σ' αύτό πού όνόμαζε ό Φρόϋν. 'Κρωτα και σ αύτό πού έγώ λέω όργονοτική ροή (Orgonotische Strömung) ή πλασματική διέγερση (Plasmatische Erregung) , (ή δασική δράση πλάσματος τού βιοενεργητικού συστήματος). Μέσα άπ' τήν κόλαση πρέπει νά περάσει κανείς! Κι αύτό ισχύει καί γιά τόν γιατρό καί γιά τόν άσθενή. Σ' αύτή τή κόλαση ύπάρχει σύγχιση, σχιζοφρενής κατάρρευση, μελαγχολική κατάθλιψη. "Ολα αύτά τά έχω περιγράψει στήν χ α ρ α κ τ η ρ ο λ ο γ ι κ ή άνάλυσ η. Δέν χρειάζεται να τά έπαναλάβω έδώ. Άλλά, κατ' άρχήν γιατί μιλάμε για τήν ζωική δύναμη; Υπάρχει μόνο ένας λόγος: γιά νά σάς δείξω, γιατί κανείς δέν τόλμησε ή δέν προσπάθησε νά φθάσει στό βιολογικό κέντρο μέ τό δποΐο ασχολήθηκα έγώ κείνο τόν καιρό. ΙΙρίν μπορέσει κανείς νά φθάσει σ' αύτό τό κέντρο πρέπει νά άντιμετωπίσει μίσος, τρόμο καί φόνο. "Ολοι αύτοί οί'πόλεμοι, δλο αύτό τό χάος τώρα — ξέρετε τί είναι αύτά γιά μένα; Ή άνθρωπότητα προσπαθεί νά ξανακερδίσει τό κέντρο της, τό ζωντανό της, τό υγιές της κέντρο. Άλλά πριν μπορέσει νά τό φτάσει πρέπει νά ξεπεράσει αύτή τή φάση τοΰ φόνου, τής άνθρωποκτονίας καί τής καταστροφής. Αύτό πού όνόμαζε δ Φρόϋντ δρμή τής καταστροφής, τό βρίσκει κανείς στό μεσαίο στρώμα. 'Ενας ταΰρος μανιάζει καί γίνεται καταστροφικός δταν καταπονηθεί σεξουαλικά, τό ίδιο γίνεται καί μέ τόν άνθρωπο. Αύτό σημαίνει δτι πριν φθάσει κανείς στά άληθινά πράγματα — άγάπη, ζωή, όρθολογισμό, πρέπει νά διαπεράσει τήν κόλαση. Αύτό έχει μεγάλη σπουδαιότητα γιά τήν κοινωνική άνάπτυξη. Δέν θάθελα τώρα νά άσχοληθώ πιό πολύ μ' αύτό τό ζή105

τημα, άλλά ήθελα νά έξηγήσω γιατί οί ψυχαναλυτές άρνήθηκαν νά λάβουν θέση πάνω στήν έργασία μου. "Αν είχα άντιληφθεϊ καλά τις συνέπειες, δέν θάχα ούτε 6 ίδιος άνακατευϋεϊ. Δέ θέλω να παριαυτολογώ, καταλαβαίνετε. Κείνο τόν καιρό έπρεπε νάμήνείχα άνακατευθεϊ. Τώρα δέν γίνεται πιά. "Εχω γκρεμίσει τίς γέφυρες πίσω μου. "Οταν κοιτάζω πίσω τό καταλαβαίνω. Είναι πολύ έπικΐνδυνο. Ή θωράκιση, βλέπετε, όσο άβολο καί κακό πράγμα καί νάναι, είναι ένα προστατευτικό σύστημα καί κάτω άπό τίς σημερινές κοινωνικές καί ψυχολογικές συνθήκες είναι καλό για κάθε άτομο νά τήν έχει. Διαφορετικά δέν θά μπορούσε κανείς νά έπιζήσει. Αύτό προσπαθώ σήμερα νά διδάξω στούς μαθητές μου. » Τούς λέω, δτι χαίρομαι πού δέν τά καταφέρνουν νά διαπεράσουν αύτή τήν προστατευτική θωράκιση, γιατί οί άνθρωποι πού μεγάλωσαν μ' αύτή τή δομή, έχουν συνηθίσει νά ζοΟν μ' αυτήν. Δέν θά μπορούσαν άλλιώς νά λειτουργήσουν, καταλαβαίνετε, θ ά περάσουν πάρα πολλά χρόνια — δεκαετίες, έκατονταετίες ίσως, δέν ξέρω — μέχρι νά μεγαλώσουν νέες γενεές, μέ διαφορετικές δομές. 'Αλλά ένα είναι έξω άπό κάθε άμφιβολία: στόν σημερινό κόσμο τό νά· διαπεράσουμε δλες τις θωρακίσεις, θά σήμαινε χάος. 'Ολοκληρωτικό χάος! ΙΙαντού φονικό! Έδώ ύπάρχει ένα όρθολογικό στοιχείο. Κι δ λόγος πού είχα δυσκολίες μέ τούς ψυχαναλυτές ήταν δτι δέν υπήρχε μόνο τό δομικό στοιχείο, άλλά δπως είπαμε καί τό όρθολογικό. "Ετσι ήξερα πού βρισκόταν ό χίνδυνος. Άλλά οί ψυχαναλυτές άρνούνταν άκόμα καί νά έξετάσουν τό πρόβλημα. Καταλαβαίνετε τί θέλω νά πώ; Οί δομές τους δέν τούς έπέτρεπαν νά καταλάβουν πραγματικά τό όρθολογικό. Οί καταπιεσμένες δομές τους τούς έκλειναν τό δρόμο πρός τό πρόβλημα σάν σύνολο. Δέν μπορούσαν νά τό άντιληφθούν γιατί μισούσαν τό φυσικό. Μ έ χ ρ ι σήμερα δέν ύ π ά ρ χ ε ι στήν ψυχανάλυση, γ ε ν ν η τ ι κ ό τ η τ α . Τό ξέρετε αύτό. θ ά σας πώ καί κάτι άλλο άκόμα. Δ έ ν ύ π ά ρ χ ε ι πουθενά, ο δ τ ε στήν ίδια μου τήν οργάν ω σ η . Τό πρόβλημα άπλούστατα δέν λύνεται. » Αύτό ήταν δηλαδή τό φόντο τής κατάστασης, τό πραγματικό φόντο. Άλλά τότε δέν τδξερα. Κανείς δέν τδξερε. Μόνο άργότερα διαπιστώθηκε. Ζούσα μία δπως θάλεγα έξαιρετικά ύγιά γεννητική έρωτική ζωή. Δέν έπέτρεπα σέ κανένα νά μού κατατυραννήσει τή συγκινησιακή μου υγεία. Οί 106

•ψυχαναλυτές δέν τδ καταλάβαιναν. Μ' εννοείτε; Δέν έκανα ζωή έκφυλη. Δέν έκανα τίποτα άνήθικο. Γενικά ήμουν πάντα καθαρός καί σαφής. Είχα πάντα τή γυναίκα μου. Αυτοί δχι. Αυτοί ζούσαν παντρεμένοι, αύτοί μισούσαν. 'Εγώ διέλυσα τό γάμο μου μόλις άπειλούσε νά καταστρέψει τήν έργασία μου. "Οταν δέν μπορούσα πια νά τό ύποφέρω σηκώθηκα κι έφυγα. Κι αύτό τούς φαινόταν άδύνατο. Λοιπόν αύτό είναι τό φόντο τής συκοφαντίας. Σας φτάνουν αύτά μέχρι έδώ; "Εχετε τίποτε έρωτήσεις; Α: Καταλαβαίνω δτι δέν θέλετε νά μπείτε σέ λεπτομέρειες. Ρ : "Ω, ναί, θέλω νά μπώ σέ λεπτομέρειες άλλά μόνο σέ Αντικειμενικές λεπτομέρειες. Α: Χθές άναφέρατε τόν Τζόουνς. Πιστεύω, δτι αύτό είχε μία κατευθείαν έπίδραση πάνω... Ρ : "Ω, ναί, φυσικά. Ο Τζόουνς ήταν ένας 5λως διόλου χατατυραννισμένος έγγλέζος, καταλαβαίνετε. Καί συχαινόταν τόν τρόπο ζωής μου. "Οταν λάβει κανείς ύπ' δψη του τά γεγονότα τής Λουκέρνης, είναι πολύ πιθανό δτι προδιέθετε μέ μηχανορραφίες τόν Φρόϋντ έναντίον μου. Πίστευε δτι ήμουν ψυχοπαθής. Οί ψυχαναλυτές δέν μπορούν νά διακρίνουν τό υγιές άπ' τό άρρωστο. Γι' αύτούς ήμουν λοιπόν ψυχοπαθής. Α: Καί δ Ράντο; Τί ρόλο έπαιζε δ Ράντο; Ρ : "Α, αύτό... δέν ξέρω άν θάπρεπε νά μιλήσω πάνω σ' αύτό, άλλά θά σάς διηγηθώ τήν ιστορία. "Εγινε ώς έξής: ή γυναίκα του ή "Εμμη κι έγώ είχαμε μία πολύ δυνατή γεννητική σχέση. Δέν συνέβη ποτέ νά είχαμε οί Ουό μας μία γνήσια έρωτική πράξη άλλά χορεύαμε πολύ μαζί καί είχαμε πολύ δυνατή έπαφή. Καί δ Ράντο ζήλευε. Α: Καί μετά έκανε έναντίον σας μία μηχανορραφία; Ρ : Μάλιστα. Αύτός ήταν πού έβγαλε τό 1934 αύτή τή φήμη. "Αρχισε νά διαδίδει δτι ήμουν σχιζοφρενής. Αύτός άρχισε πρώτος. Κι δ Φένισελ τό άρπαξε. Ή φήμη έλεγε δτι είχα κάνει σέ ψυχοθεραπευτήριο. Αύτό δέν ήταν άλήθεια. Ποτέ δέν βρέθηκα έκεΐ, τούναντίον, δ Φένισελ ήταν πού έπαθε νευρικό κλονισμό. Ό Φένισελ έμεινε τρεις βδομάδες σ' ένα ψυχοθεραπευτήριο μετά τόν νευρικό κλονισμό του. Αύτός 6 κλονισμός ήταν τό άποτέλεσμα τού άποκλεισμοϋ μου άπό τήν ψυχαναλυτική κοινωνία. Δέν τόν άνέφερα ποτέ με τ' δνομά του, άλλά διηγήθηκα δλη τήν ιστορία στήν χ α ρ α107

κ τ η ρ ο λ ογ : κ ή ανάλυση, στήν τρίτη έκδοση. ΙΙοτέ δέν έκφράσθηκα δημόσια πάνω σ' αύτό, γιατί ήξερα δτι ήμουν άρκετά δυνατός νά τό ξεπεράσω. Ό Ράντο άρχισε δλη τήν ύπόθεση λόγψ τής "Εμμη. Καί κατά τά συνηθισμένα άρπαξαν τήν ύπόθεση άμέσως δ Φένισελ καί άλλοι. Έκράτησε πολύν καιρό μέχρι νά άπαλλαγώ άπ' αύτό. Ή φήμη έφθασε στήν 'Αμερική Ινα χρόνο πριν άπό μένα. Ό καθένας νόμιζε δτι είμαι ψυχωτικός. Αύτή ήταν ή τιμωρία μου γιά τήν άνακάλυψη τής λειτουργίας τού όργασμοϋ. » "Οπως είπα καί προηγουμένως: Οί ψυχαναλυτές δέν τολμούν ν' άσχοληθοϋν μέ τό θέμα. Αύτό τό «Απαγορεύεται τό άγγίζειν» παρουσιάστηκε πολύ καθαρά στό χειρισμό τών άρχειων Φρόϋντ. Δέν ξέρω άν τό γνωρίζετε. Ό Φρόϋντ κλειδώθηκε στό άρχεΐο. Κανείς δέν θέλει νά άσχοληθεΐ μέ φροϋδικά προβλήματα, καταλαβαίνετε. <ι θά πρέπει νά τά κλειδώσει κανείς έκατό χρόνια. Ν* άποφασίσει ή δεύτερη ή ή τρίτη γενιά μετά άπό μάς. Δέν θέλομε νάχομε καμιά σχέση μ' αύτά». ( 56 ) Αύτό δέ θά τό πιστέψετε, άλλά είναι πέρα άπό κάθε άμφιβολία: "Οταν πήγε ή γραμματέας σας στή βιβλιοθήκη τού Κογκρέσσου γιά νά έπιβεβαιώσει τήν παραλαβή τών ντοκουμέντων, έλαβα έγώ σάν άπάντηση τήν διαβεβαίωση, δτι ή άλληλογραφία μου μέ τόν Φρόϋντ ή περί ΦρόΟντ θά μείνη κλειδωμένη γιά έκατό χρόνια. 'Αλλά αύτό δέν μ' ένδιαφέρει καθόλου. Δέν είχα ποτέ τή πρόθεση νά σφραγίσω τήν άλληλογραφία μου έκατό χρόνια. Τουναντίον, θά τήν δημοσιεύσω δσο ζώ. Δέν υπάρχει τίποτα νά κρύψω, θ ά τούς πείτε δ,τι σας λέω ; ( 57 ) Α: Μάλιστα. Ρ : "Ολοι θέλουν νά βάλω κατά μέρος τόν ΦρόΟντ καί δλα δσα έχουν σχέση μαζί του. Κανένας δέν θέλει νά άσχοληθεΐ μ' αυτόν σωστά, δλοκληρωμένα. Κανείς δέν θέλει νάρθει σ' έπαφή μέ τό θέμα. Δέν θέλουν νά ξέρουν τίποτα. Αυτό είναι Ινα βασικό άνθρώπινο χαρακτηριστικό πού παρουσιάζεται παντού στή ψυχιατρική. Τό πρόβλημα τής έφηβείας, τό πρόβλημα τών νέων — κανείς δέν άσχολεΐται. Βλέπετε τή σχέση; Ό ίδιος δ Φρόϋντ παραμέρησε Ινα μεγάλο μέρος άπ' τήν ίδια του τήν πραγματική όντότητα κι άπό τίς άνακαλύψεις του. Έ πίεση τής συγκινησιακής πανούκλας είναι υπερβολικά μεγάλη κι έπικίνδυνη για νά τήν άντέξει κανείς. Α: Μάλιστα. 108

Ρ: "Ετσι λοιπόν, τελειώσαμε μ" αύτό. "Οταν μεταξύ 1927 και 1930 εργαζόμουνα στις σοσιαλιστικές καί κομμουνιστικές ομάδες τής Βιέννης οί ψυχαναλυτές είπαν δτι ήμουν κομμουνιστής f' 8 ) . Αύτό ήταν γιά τούς έχθρούς μου ένα χρήσιμο δπλο, καταλαβαίνετε. Δέν ή μουν κομμουνιστής. Δέν ήμουν μαρξιστής. Καταλάβαινα töv Μάρξ, άλλά έβλεπα οτ; ό μαρξισμός δέν έφτανε γιά νά λυθούν τά προβλήματα, δπως τό έχιο άναπτύξει καί στά βιβλία μου. Άλλά οί ψυχαναλυτές είχαν κιόλας άρχίσει νά φοβούνται τίς «κοινωνικέ: επιπτώσεις . 'Άν ήξερα πού θά οδηγούσε θά φοβόμουν κι έγώ. Άλλά παρ' όλα αύτά, βλέπετε, δέν τό έκανα. "Ημουν άποφασισμένος να μελετήσω τό πρόβλημα στή ρίζα του. Είχαμε τό πρόβλημα τού γάμου, τήν παιδική γεννητικότητα, τήν έφηβεία, τήν κατάσταση τών νέων. Αύτά είναι τά κυριώτερα σημεία ψυχικής καί πνευματικής υγιεινής. Κι άπάνω σ' αύτά δουλεύω άκόμα. Άλλά αύτή τή φορά σ' ένα πολύ βαθύτερο έπίπεδο, πολύ βαθύτερο. Δέν δουλεύω πιά στό ψυχαναλυτικό έπίπεδο. Σήμερα έχουμε τή βιολογία. Τώρα γιά τούς κομμουνιστές: δέν ήμου/ ποτέ κομμουνιστής μέ τήν κοινή έννοια. Ι Ι ο τ έ δέν υπήρξα ένας πολιτικός κομμουνιστής, θάθελα νά τό τονίσετε αύτό. "Ω, ναί, δούλεψα στήν όργάνωση. Συνεργάστηκα μαζί τους ( i s ) . "Ημουν πεισμένος δ".ι ό καπιταλισμός είναι κακό πράγμα, άλλά σήμερα δέν πιστεύω πιά, δτι ή άθλιότητα προήλθε άπό τόν καπιταλισμό. Ή άθλιότητα είναι πιό παληά άπ' τόν καπιταλισμό. Μ' δλα τά μέσα προσπάθησα νά εισαγάγω τήν ψυχολογία κι ιδιαίτερα τήν άναλυτική ψυχολογία στήν κοινωνιολογία. Καί είχα έπιτυχίες. Δέν ήμουν φυσικά μόνος. Ό Μπέρνφελντ άρχισε τήν προσπάθεια γύρω στά 1925, άλλά παραιτήθηκε. 'Εγώ συνέχισα τό 1927. Στήν Αύστρ'α συνεργάσθηκα μέ τούς κομμουνιστές, άλλά ήμουν στήν έργατική βοήθεια. Στήν Γερμανία άνήκα στούς σοσιαλιστές γιατρούς μ' έπικεφαλής τόν Σίμμελ. Μέ τό κομμουνιστικό κόμμα συνεργάσθηκα λόγψ τών νέων νόμων στή Ρωσία — ιών νόμων περί οικογενείας ( υ0 ) . Ό Φρόϋντ ήτ?ν όλως διόλου ύπέρ. Σήμερα όλο: είναι ύπέρ, έκτό: τών ρώσων πού έχουν καταργήσει πρό πολλού αύτούς τούς νόμους. Κατά κάποιο τρόπο έχει διασπασθή ό κόσμος. Βλέπετε, λίγο πριν :ό 1930 ύπήρχε ή τάση νά ένώ109

σουν τήν Ψυχολογία καί τόν Μαρξισμό ή τήν Ψυχανάλυσης καί τόν Μαρξισμό ( 8 | ) . Α: Μάλιστα. Ρ: Άλλά ή ένωση δέν πέτυχε. Ή Ρωσία εκφυλίστηκε, Ό Κομμουνισμός-Μαρςισμός έκφυλίστηκε σέ σ'αλινισμό καί ιμπεριαλισμό. Τή φροϋδική σκέψη τή βρίσκουμε σήμερα στις ΗΙίΑ — έννοώ στήν ψυχολογία κ.λπ. Μέ καταλαβαίνετε; Α: Μάλιστα. Ρ : Τώρα στέκονται άντιμέτωπα τό ένα στό άλλο, δηλαδή δ οίκονομιστικός τρόπος σκέψης καί ή μελέτη τής άνθρώπινης δομής, τής άνθρώπινης βιολογίας. "Ετσι τό βλέπω έγώ. Καί πάνω σ' αύτό έγιναν οί συζητήσεις μέ τόν Φρόϋντ. Συμφωνούσαμε στό δτι δ οίκονομιστικός τρόπος σκέψης |ΐόνος του δέν μπορεί νά λύσει τό πρόβλημα. "Εχει φυσικά πολύ μεγάλη σημασία νά έχουν οί άνθρωποι νά φάνε, νά έχουν σπίτι καί άσφάλεια. 'Αλλά αύτό δέν λύνει τό πρόβλημα τής άνθρώπινης δομής ή τής παραμόρφωσης τού χαρακτήρα. ΙΙρώτα πρέπει νά δημιουργηθεί ή άσφαλής οικονομική βάση, μετά μπορεί νά προχωρήσει κανείς στήν προσπάθεια νά άλλάξει τήν άνθρώπινη δομή. Καί πάνω σ' αύτό είχαμε έντελώς τήν ίδια γνώμη, κι ό Φρόϋντ ήταν ένθουσιασμένος. Αύτό τού φαινόταν έξαιρετικά σπουδαίο. 'Αλλά τότε ήρθε δ Φέντερν. Ή τ α ν ένας MODJU. 'Ο Φέντερν ήταν ένας ψυχαναλυτικός MODJU. Μέ τόν γάμο του ήταν πολύ δυστυχισμένος, άλλά ήταν ένας πολύ καλός σύζυγος. Κρεμόταν πάνω στή γυναίκα του κ.λπ. Κι ήταν καί άνθρωπος τής Κουλτούρας. Συνήθιζε νά διαβάζει στούς άσΑενεϊς του Γκαίτε. Α: Είχε ή γυναίκα του έπίδραση πάνω του; Ρ: Δέν ξέρω. Είχα πάντα τήν έντύπωση δτι κι αύτός ήταν ενας πολύ ζωτικός άνθρωπος. Πάντα ή ίδια ιστορία. 'Ο· άντρας ήταν ζωτικός, ή γυναίκα στεκόταν κατά κάποιο τρόπο άπέξω. Οί άντρες έκαναν έπενδύσεις σ' αύτές κι αύτές φθονούσαν τότε καί μισούσαν δλους δσους δέν έκαναν σ' αύτές έπενδύσεις. Πότε προσχωρήσαμε στήν ψυχαναλυτική κίΑ: Ρ: Α: Ρ: Α: Ρ:

110

Ά π δ τό 1931 άκουγα ψυχαναλυτικές παραδόσεις. Είσθε τώρα μέλος τής Ψυχαναλυτικής 'Εταιρίας; Μάλιστα. Στήν Ν. Υόρκη; Μάλιστα. Μπορώ νά σας ρωτήσω κάτι; "Εχετε προσυμφωνήσει.

αυτήν έδώ τήν συνέντευξη μέ κανέναν άπό τό προεδρείο τής Ψυχαναλυτική: Εταιρίας; Α: Τί έννοεΐτε δηλαδή — προσυμφωνήσει; Ρ : Νάχετε προσυμφωνήσει τί θέματα θα συζητήσουμε; Α: "Ενα; ή δύο, νομίζω, ήξεραν ότι σχεδίαζα μία συνέντευξη μαζί σας. Ρ : Ποιοι; Α : Νομ'ζιο οτι τοπα στόν Χάρτμαν καί στόν Κρόνολντ. Ρ : Ξέρετε, ότι ό Κρόνολντ ήταν ένας άπό τού; φοιτητές μου. Α: Μάλιστα. Ρ : Αύτό; είναι πολύ έντιμο:, άλλα δλοι μ' εγκατέλειψαν. Μέ παράτησαν δλοι. Α: Λένε δμως για σας, δτι είσθε ένας πολύ καλός ψυχαναλυτής. Ρ : Δέν ξέρουν άλλοι ψυχαναλυτές τίποτα γι' αύτή τή συνέντευξη; Δέν ρωτάνε; Ξέρουν δτι συνεργάζομαι μαζί σας; Α: Ναί, φυσικά. 'Αλλά δέν ένδιαφέρονται πραγματικά. Ρ : 'Αλήθεια; Α: Μάλιστα. Ρ : Θυμάσθε τί είπα χθες γι' αύτή τή βασική ζημία πού προξενείται στόν άνθρωπο, άπ' τή παιδική ηλικία κιόλας. Άκριβώς αύτό είναι — αύτή ή αδιαφορία Κανείς δέν έ ν δ ι α φ έ ρ ε ' α ι Δεν μπορούν νά ένδιαφερθοϋν. Τό π ρ ω τ ό π λ α σ μ α δέν σ π ι θ ο δ ο λ ά ε ι π ι ά. "Ω, τό συναντάμε παντού αύτό. Είναι ανάμεσα μα;. Είναι παντού, παντού Υπήρξαν τίποτε αντιδράσει: έπειδή δημοσίευσα τά νοκουμέντα; Α: "Ω, δχι. Ρ : Υπάρχουν μερικοί κακοί έχθροί στήν ψυχαναλυτική έταιρεία. 'Ο Χούνμπεργκ είναι ένα; άπ' αυτού; ( 6 ί ) . Υπάρχουν καί πάρα πολλοί φίλοι, άλλά δέν άσχολοΰνται μ' αύτά. Πέστε μου, έχουν καταλάβει αύτοί οί άνθρωποι κάθε φορά πού ή οργανωτική έξέλιξη τής Φροϋδικής έπιστήμης έπαιρνε τόν ένα δρόμο, ή έπιστημονική της έξέλιξη έπαιρνε τόν άλλο; Α: Δέν νομίζω δτι τδχουν καταλάβει αύτό. Ρ : Βλέπατε, δέν τδχουν καταλάβει! Κοιτάξτε, δέν ξέρω άν έννοεΐτε καλά τί θέλω νά πώ. Ξέρετε ποιός κρατάει στή ζωή καί ποιός δουλεύει τήν θεωρία τής λίμπιντο; Και ποιός τήν άνάπτυξε παρά πέρα; θεωρώ τόν έαυτό μου σάν 111

τόν μόνο πού τδκανε αύτό. Κανείς άλλος. Μ' Εννοείτε; θάθελα να τό γράψετε Ετσι άκριβώς. "Εχω κάποιο δικαίο>μα σ' αύτό. Δέν είμαι ψυχαναλυτής ( " ) . Ή ψυχανάλυση δέν μέ Ενδιαφέρει. Δέν Εχω τίποτα έναντίον της. Δέν τής κρατάω κακία, δχι. "Ολα είναι νεκρά καί κρύα. Άλλα ένα είναι φανερό καί θάπρεπε έδώ νά τό ξεκαθαρίσωμε. ΙΙάνω σ αύτό συζήτησα πολύ καί μέ τόν ΦρόΟντ. Έννοώ τή σχέση μεταξύ τού ποσοτικού καί τού ποιοτικού. Γιά κείνον μία άπό τίς μεγαλύτερες 'άνακαλύψεις του ήταν τό δτι μία ιδέα δέν είναι δραστική άπό μόνη της, άλλά έπειδή έχει μία δρισμένη κάθεξη ένέργειας, δηλ. μία δρισμένη ποσότητα ένέργειας πού είναι δεσμευμένη άπάνω της. Έκεϊ είχε συσχετίσει τό ποσοτικό μέ τό ποιοτικό. Τό ίδιο έκανε δταν ισχυρίσθηκε δτι ή νεύρωση έχει ένα σωματικό πυρήνα. Άλλά τό ποσ:τικό, ή όπτική γωνία τής ένέργειας, ύπήρχε μόνο σάν παράσταση. Δέν είχε καμία πραγματικότητα. Ένώ ή ψυχαναλυτική όργάνωση άνέπτυξε τήν ποιοτική άποψη, δηλαδή τίς ιδέες, τίς μεταξύ τους σχέσεις κ.λπ. άσχολήθηκα έγώ μέ τήν ένέργεια. "Επρεπε νά μείνω προσκολλημένος στήν θεωρία τής λίμπιντο, δχι μόνο γιατί ήταν όρθή, άλλά γιατί τήν χρειαζόμουν, καταλαβαίνετε. Τήν χρειαζόμουν σάν έργα λείο. 'Οδηγούσε στό φυσιολογικό πεδίο. Δηλαδή αύτό πού δ ΦρόΟντ όνόμαζε Λίμπιντο δέν ήταν μία χημική ούσία (®4) , άλλά μία κίνηση τού πρωτοπλάσματος. Μπορείτε νά μέ παρακολουθήσετε; Α: Μάλιστα. Ρ : "Οταν μία άμοιβάδα θέλει νά φθάσει κάτι, Εκτείνεται. Είναι έτσι; "Οταν φοβάται, τί κάνει τότε; Μαζεύεται. Μαζεύεται πίσω στόν έαυτό της. Είναι έτσι; Βλέπετε, αύτή ήταν ή θεωρία τής λ.'μπιντο, δπως τήν έχω άναπτύξει σάν μία πραγματική φυσιολογική λειτουργία. Καί σάν άποτέλεσμα αύτοϋ έγινε ή άνακάλυψη τής Όργονοενέργειας ( uS ) . » Πάνω σ' αύτό πρέπει νά πώ μερικά πράγματα: δέν πιστεύω δτι ύπάρχουν πολλοί ψυχαναλυτές πού μπορούν σωστά νά Εκτιμήσουν τή σημασία πού Εχει τό μεγάλο κατόρθωμα τοϋ ΦρόΟντ — ή άνακάλυψη μιας ψυχικής Ενέργειας. Δέν πιστεύω νά ύπάρχουν πολλοί πού καταλαβαίνουν τή σημασία του. Είπα χθές, γιατί συμβαίνει αύτό. Λίγοι μόνο Εχουν μιά φυσικοεπιστημονική Εκπαίδευση ή τήν Ικανότητα νά σκέφτονται μέ φυσικοεπιστημονικές Εννοιες. Δέν έννοώ μόνο τήν ψυχολογική σκέψη, άλλά κάτι πού πάει πιό πέρα. Ό ΦρόΟντ ήταν μ' αύτή τήν Εννοια ένας φυσικός Επιστήμονας. Σκεφτό112

ταν μέ τί; έννοιες τής ποσότητας, της ένέργειας καί τής λιμπιντική; κάθεξη; τών ιδεών. Ή ψυχαναλυτική δργάνωση άπέτυχε σέ τοϋτο τδν τομέα τελείως. Κι άκριβώς έδώ άρχισα έγώ. Αύτδ είναι έκεΐνο πού χρωστάω έγώ στδ Φρόϋντ γιά τήν άνακάλυψη τής ζωικής ένέργειας ( " ) . "Ο,τι δνόμαζε δ Φρόϋντ λίμπιντο μέσα στδν δργανισμδ, είναι καί έξω άπ' τδν δργανισμδ πραγματικότητα. Καί μπορεί νά τδ διαβάσει κανείς στά δργανα μετρήσεως ( ί 7 ) . Αύτή ή γαλάζια Ιπιφάνεια είναι ή Όργονοενέργεια ( ί β ) . Είναι μ'α πραγματικότητα. 'Ανακαλύφθηκε μέ βάση τήν άρχική λίμπιντο τού Φρόϋντ, μέ βάση τήν ένεργειακή άρχή. Στις συζητήσεις μου μέ τδν Φρόϋντ βασικδ θέμα ήταν τδ πρόβλημα τοΰ περιεχομένου καί τής κάθεξης, ή σχέση δηλαδή άνάμεσα στήν Ιδέα καί τήν ποσότητα ένέργειας πού είναι συνδεδεμένη μαζί της. Ή σεξουαλική άποψη είχε ιδιαίτερη σημασία, έπει2ή ή γεννητική διέγερση είναι τδ καλύτερο παράδειγμα γι' αύτή τήν ένέργεια. "Οταν διεγείρεται τδ πέος συμβαίνει κάτι φυσικό. 'Επέμενα δηλαδή στή θεωρία τής λίμπιντο δχι Ιπειδή είμαι ειδικά δπαδδς τού σεξουαλικού μέ τήν κοινή Ιννοια, άλλά έπειδή παρουσίαζε μία φυσικοεπιστημονική άρχ ή ένεργειακής ποσότητας καί άντικειμενικής λειτουργίας. Δέν αισθάνομαι πιά τδν έαυτό μου οδτε κάν σάν μαθητή τσΟ Φρόϋντ. Ά π ό πολύν καιρό δέν έχω πιά μ' αύτόν καμιά σχέση, θ ά είχα μάλιστα άρκετούς λόγους νά είμαι πολύ θυμωμένος μαζί του. Στά χρόνια 1933 καί 1934 δταν βρέθηκα σέ δύσκολη Θέση, σέ πολύ δύσκολη Θέση, δέ φέρθηκβ •πολύ καλά. 'Ενώ έγώ υπερασπιζόμουν τήν έργασία του, έχεΐνος δέν μου πρόσφερε καμιά υποστήριξη. Αρνήθηκε. "Άλλά αύτό δέν έχει σημασία γιά τήν άντικειμενική, τήν Επιστημονική άποψη τής δλης υποθέσεως. 'Εκείνο πού χρωστάω στόν Φρόϋντ είναι δ ποσοτικός παράγοντας, ή ένεργειακή άρχή' κι αύτδ είναι πού χωρίζει έμένα άπό τους •ύπόλοιπους ψυχαναλυτές. Ψ υ χ α ν ά λ υ σ η είναι "ή ψ υ χ ο λ ο γ ί α τών σκέψεων, ένώ ή ""Οργονομία ε ί ν α ι μιά έ π ι σ τ ή μ η τής φυσικής έ ν έ ρ γ ε ι α ς — τής φυσικής ένέργειας μέσα καί έξω άπ' τόν δργανισμ,ό. 'Εκφράζομαι μ' αύτό τδν τρόπο έτσι πού ένας δ όποιος δέν ξέρει ;ήν δλη ύπόθεση νά ΙΐΛορεΙ νά μέ καταλάβει τί έννοώ;

113

Ε: Μάλιστα. Ρ:Έ λίμπιντο, γιά τήν δ π ο ί χ δ Φρόϋντ μιλούσε ύποθετικά, καί γιά τήν δ π οί α υπέθετε δτι είναι χημικής φύσεως, είναι μιά συγκεκριμένη έ ν έ ρ γ ε ι α , κάτι πολύ συγκεκριμένο καί φυσικό. Βρίσκεται μέσα στόν άέρα καί μπορεί νά συγκεντρωθεί στόν συσσωρευτή όργονοενέργειας. θ ά σας δώσω μιά. σχετική πραγματεία ( 69 ) . "Εχετε άκούσει τίποτα πάνω σ' αύτό; Α: Μάλιστα. Ρ : Δέν έχει να κάνει τίποτα μέ ψυχανάλυση. 'Αλλά ή ψυχαναλυτική θεωρία τής λίμπιντο, ή θεωρία τής ψυχικής ένέργειας ήταν ένα άποφασιστικό βήμα πρός τήν άνακάλυψη πού έκανα ( 70 ) . » Δέν θά μ' άρεσε νά γεννηθή ή έντύπωση δτι θέλω δήθεν νά έξευτελίσω ή νά ξεσκεπάσω τούς ψυχαναλυτές. Δέν συμβαίνει κάτι τέτοιο. 'Οπως είπα ήδη ή ψυχανάλυση δέν μ' ένδιαφέρει καθόλου. Αύτό πού μ' ένδιαφέρει είναι τό πώς ή ζωϊκή ένέργεια πού είναι μέσα μας, καί γύρω μας, έργάζεται μέσα μας καί μέσα άπό μας πάνω στόν κόσμο. Πώς ένεργεί π.χ. καί μέσα άπό μάς, μέσα άπό σάς σάν ψυχαναλυτή πάνω στόν άσθενή σας; Εκείνο πού αύτόματα δρά μέσα σας τό όνομάζω βιοενέργεια. Είναι συγκεκριμένη. Τούναντίον ή λίμπιντο ήταν μόνο μία έννοια γιά μιά παραστατική Ιδέα. Τή ζωική ένέργεια μπορεί κανείς στό έργαστήριο νά τήν άκούσει. Μπορεί κανείς νά τήν άκούσει στά τίκ - τά* τών όργάνων μετρήσεως. ΈκεΙ βρίσκεται ή σημασία τής μετάβασης άπό τή θεωρία τής λίμπιντο στή συγκεκριμένη φυσική ένέργεια. Αύτό πού μ' ένδιαφέρει είναι, πώς αύτή ή ένέργεια πού βρίσκεται έξω στή φύση καί μέσα σας καί ένίργεΐ μέσα άπό σάς έκφράζονται στούς άσθενείς σας. "Α ν αύτή ή ένέργεια μ έ σ α σας, σάν ψυχαναλυτή, Ιχει κ ά π ο ι α βλάβη, ( ίνα ι κ α τ α π ι ε σ μ έ ν η , τότε δλο σας τό σύστημα σκέψης θά δ ι α φ έ ρ ε ι άπό έ κ ε ΐ ν ο ένδς π ρ ο σ ώ π ο υ πού μ έ σ χ του ή ί δ ι α ή έ ν έ ρ γ ε ι α δέν Ιχει κ »μ ί α β λ ά β η . Ό τρόπος πού βλέπει τό πρόσωπο αύτό τόν κόσμο καί δ τρόπος πού τδν βλέπετε έσιΐς θά είναι 8ι φορετικοί. Έ δ ώ μιλάμ* πάλι περί «γεννητικού χαρακτήρα» καί πιρί «νευρωτικού χαρακτήρα", £ τ δ ν γ ι ν ν η τ ι -

114

χ è χ α ρ α κ τ ή ρ α , αύτή ή ά ν τ ι κ ε t μ. ενική, κοσμική ένέργεια, ρέει έ λ ε ύθ ε ρ η. Δέν είναι άνακομμένη. Σ' έ ν α νευρωτικό χ α ρ α κ τ ή ρ α ή έ ν έ ρ γ ε ι α αύτή έχει ύποστεΐ βλάβη καί έχει ά π οκλεισθεί. Τό άν ένας ψυχαναλυτής είναι νευρωτικός χαρακτήρας ή μέχρι ποιό βαθμό είναι, προσδιορίζει τή θέση πού παίρνει άπέναντι στήν έργασία μου. Αύτό κρίνει άν μέ συκοφαντεί ή δχι, άν μέ παίρνει γιά ψυχοπαθή ή γιά ένα κανονικό, χαρούμενο άτομο πού δέν κλείνεται στόν έαυτό του, είναι φυσικό κ.λπ. Καταλαβαίνετε τί έννοώ; Δέν μ' ένδιαφέρουν καθόλου οί άνεπάρκειες τών ψυχαναλυτών αύτές καθ* εαυτές ή έπειδή αύτοί μοδκαναν τό ένα ή τό άλλο. Ενδιαφέρομαι γιά τό ποιόν τής άνεπάρκειας καί τής σεξουλικής τους ταλαιπωρίας μόνο καί μόνο έ π ε ι δ ή ή δ ι α σ τ ρ ο φή τ ή ς ζ ω ι κ ή ς δύναμης μέσα στούς ψ υ χ α ν α λ υ τ έ ς ήταν ύ π ε ύ θ υ ν η γ ι α τόν έ κ φ υ λ ι σ μ ό τής έ ρ γ α σ ί α ς τοΰ Φρόϋντ. Είναι τώρα καθαρά διατυπωμένο; Α: Μάλιστα. Ρ : Αύτό μ' ένδιαφέρει. Ή ίδια διαστροφή τής ζωικής δύναμης συνέβη σ' δλες τις κινήσεις — στή χριστιανική κίνηση, στή μαρξιστική κίνηση, σέ κάθε κίνηση, καταλαβαίνετε; Στήν ψυχανάλυση δμως σημασία έχει τό γεγονός δτι 6 Φρόϋντ ήταν 6 πρώτος πού άντιλήφθηκε ύποθετικά τήν ζωϊκή ένέργεια. Πριν άπ' αύτόν είχαν γίνει μόνο ύποθέσεις. Ή τ α ν μόνο μία ΐδέα σάν τήν ένδελέχεια. "Οταν έν τούτοις 6 Φρόϋντ προχώρησε μέχρι μία ψυχική ένεργειακή άρχή έπεσε στή ζωική ένέργεια ( η ) στόν όργανισμό σάν κάτι τό πραγματικό. Κι άπ' έδώ ξεκίνησα έγώ. Μ' έννοεΐτε; 'Απ' έδώ έξελίχθηκε αύτή ή ΐδέα κατευθείαν μέχρι τήν κοσμική ένέργεια που μπορεί νά διαβαστεί στό μετρητή Geigen καί είναι όρατή στό γαλάζιο χρώμα τής Ατμόσφαιρας. Γι' αύτό έχει σημασία, άν ένας ψυχαναλυτής λερώνει τό δνομά μου ή άν ξέρει τί κάνω. "Οταν λερώνει τό βνομά μου είναι άπλούστατα άρρωστος. Μέσα του ή ζωική ένέργεια Iχει υποστεί βλάβη. Προσπαθεί νά κάνει στήν έργασία μου Ά ίδιο πράγμα πού έκανε καί στήν èpvcwia τοΰ ΦρόΟντ δταν κατέστρεψε τή θεωρία τής λίμπιντο. "Εχουν καταλάβει ol ψυχαναλυτές δτι μέσα στήν δργάνωσή τους Ιχει πεθάνει ή θεωρία τής λίμπιντο;

115

Α: Δέν νομίζω. Πιστεύω, δτι οί πιό πολλοί άπ' αύτούς ΐ έ ν θά τό παραδέχονταν. Ρ : Δέν θά τό παραδέχονταν; Α: Δέν νομίζω. Ρ : Πάνω σ' αύτό δέν ύπάρχει καμία άμφιβολία. Πάρετε ί ν α άρθρο γιά τή δουλειά μου σάν του Στέρμπα, δπου άγνοεΐ τελείως τό βασικό πρόβλημα τοΰ δργασμοΰ. "Ω, ναί. Ξέρω, μιλάνε γιά πρωκτικό, στοματικό κ.λπ. Ά λ λ ά αύτό δέν είναι άκόμα τό ούσιώδες, καταλαβαίνετε; Τό ουσιώδες είναι νά άντιληφθεί κανείς τή σημασία τής θεωρίας τής λίμπιντο. Μέ τή θ ε ω ρ ί α τής λ ί μ π ι ν τ ο βρήκε ή ψυχολογία γιά πρώτη φορά στήν Ιστορία τό δ ρ ό μ ο π ρ ό ς τις φυσικές έ π ι σ τ ή μ ε ς . Δέν ξέρω άν αύτό τό πράγμα τό άντιλαμβάνεσθε πραγματικά. Α: Μάλιστα. Ρ : Πραγματικά. Καταλαβαίνετε, μέχρι τόν ΦρόΟντ βρισκόταν ή ψυχολογία έξω άπ' τις φυσικές έπιστήμες. Γιά πολλούς είναι άκόμα έτσι, γιά τούς πιό πολλούς. Καί τώρα σάς λέω κάτι πολύ σπουδαίο. Γιά πρώτη φορά στήν Ιστορία τής άνθρωπότητας άποκαταστάθηκε τούλάχιστο θεωρητικά Ινας σύνδεσμος άνάμεσα στό πνεύμα καί στή φύση σάν δλο. 'Εκφράζομαι μέ σαφήνεια; Α: Μάλιστα. Ρ : 'Εδώ βρίσκεται ή σημασία τής έργασίας μου. Αύτό τό πραγματοποίησα έγώ. Μέ τήν άνακάλυψη τής Όργονοενέργειας· Νά γιατί λέω δτι ή θεωρία τής λίμπιντο είναι νεκρή. Τίποτα δέν έγινε. Κανείς δέν έφτιαξε κάτι μ' αύτή. Τό νά μιλάη κανείς γιά πρωκτικά καί στοματικά πράγματα δέν Ιχει νά κάνει τίποτα μέ τή θεωρία τής λίμπιντο. Γιά τόν ΦρόΟντ, δπως μπορείτε νά τό διαπιστώσετε στό «Πέρα άπό τήν άρχή τής ήδονής» καί άπό παρόμοια συγγράμματα ήταν ή θεωρία τής λίμπιντο κάτι βασικό καί βαθύ. Κι έδώ άρχίζει Ινα μέρος τής τραγωδίας του. 'Εδώ βασιζόταν καί τό Ενδιαφέρον του γιά τή δουλειά μου. "Ηξ;ρε δτι ήμουν προσανατολισμένος έπιστημονικά, δτι δηλαδή ήμουν βασικά στραμμένος πρός τήν μελέτη τών θεμελιακών φυιπκών διαδικασιών. Ή γ ε ν ν η τ ι κ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α é ν ό ς προσώπου είναι έ κ φ ρ α σ η τής ζωικής του έ ν έ ρ γ ε ι α ς . "Οταν ή τελευταία Ιχει ύποστεϊ βλάβη, δπως στή περίπτωση τοΰ μέσου ψυχαναλιήϊ),

116

τότε αύτός δέν λειτουργεί καί δέν μπορεί να σκεφθεί μέ τρόπο βιοενεργητικό. Κ α I μ ι σ ε ί . Νά λοιπόν τα αίτια γιά τό μίσος καί τή συκοφαντία πού μέ βρήκαν. Α: Πιστεύετε δτι δ ΦρόΟντ παραιτήθηκε άπό τή θεωρία τής λίμπιντο; Ρ : "Οχι. Ποτέ! Ποτέ! Δέν μπόρεσε μονάχα νά προχωρήσει. "Εμεινε στή μέση. Νομίζω δτι έγώ ήμουν έκεΐνος πού βρήκε τόν δρόμο, τόν δρόμο πού μέ τόση έπιτυχία άκολοΰθησα. Ό δρόμος αύτός μέ δδήγησε στήν χαρακτηρολογική άνάλυση, στις συγκινήσεις, στούς φόβους ήδονής, στις άντίθετες κατευθύνσεις ροής τής βιοενέργειας μέσα στόν δργανισμό, άπό κει στήν κίνηση τοΰ πλάσματος — ναί, στήν άμοιβάδα — καί μετά στήν δργονοενέργεια έξω άπ* αύτό. Ή λίμπιντο σάν φ υ σ ι κ ή κοσμική πραγ μ α τ ι κ ό τ η τ α — αύτό είναι τό έργο μ ο υ . Ό Φρόϋντ πρόσφερε τό έννοιολογικό πλαίσιο. Ά π ό κεί ξεκίνησα έγώ. Γιά μένα ήταν αύτό τό μεγαλύτερο κατόρθωμά του. Ή τ α ν ένας πολύ μεγάλος άνθρωπος, ένας πολύ μεγάλος άνθρωπος.

117

Σημειώσεις 1) Ή Χαραχτηρολογική 'Ανάλυση ήταν άρχικά μιά παραλλαγή τής οννηθιομέν>]ς ψυχαναλυτικής τεχνικής τής άνάλνσης συμπτωμάτων, πού συμπεριλαμβάνει τόν χαρακτήρα και τήν άντίσταση τοϋ χαρακτήρα οτήν ψυχαναλυτική διαδικασία. Έν τούτοις ή ανακάλυψη τής θωράκισης τών μυώνων απαιτούσε μιά νέα τεχνική γιά νά έλενθερωθσνν οί νευροφυτικές ένέργειες και γιά νά άποκαταοταθεϊ μ' αύτό τόν τρόπο ή νευροφυτική ικανότητα κινήσεων τοϋ ασθενούς. Ή άνακάλυψη αργότερα τής Όργονοενέργειας («Βιοενέργειας») τον όργανιομον και ή ονγκέντρωοη άτμοοφαιρικής ύργονοενέργειας α' ϊνα συσσωρευτή όργονοενέργειας όδήγηοε οέ περαιτέρω έξέλιξη τής χαρακτηροαναλυτικής νευροφυτικής θεραπείας (Vegetotherapie) μέχρι τήν βιοφυσική Όργονοθεραπεία πού τά περιλανβάνει ξλα. 2) Ή συνηθισμένη φροϋδική αδιαφορία άπέναντι στή γενική έκφραση τοϋ άοθενοϋς, «στο παρουσιαστικό του, στον τρόπο πού μιλάει, οτήν έκφραση τον προσώπου του, στόν χρόπο πού ντύνεται, στή χειραψία κλπ.», ίχει τήν τάση νά μή λαμβάνει ύπ' 6ψι ονοιαοτικούς τομείς τής αύτοπαρουοιάοεως και νά δίνει σημασία μόνο ατή λεκτική έπικοινωνία. «Ή υπερεκτίμηση τοΰ «υλικού» συμβαδίζει μέ μιά ύποεκτίμηοη άν δχι τέλεια παραμέληση τής σημασίας τοΰ τρόπου πού ό άοθενής έκφράζει αύτά τά πράγματα». Χαρακτηρολογικη 'Ανάλυση (Ν. 'Υόρκη, 1949)· σελ. 29. "Αν χι άναγνώριζε ό Φρόϋντ, δτι αύτή ή μορφή έπικοινωνίας δέν μπορούσε νά άποδώαει άμεσα πάντα κι &τρεπε γι' αυτό νά ύποβληθή σέ θεωρητική καί τεχνική έ7ΐεξεργααία, έν τούτοις ή παραγωγή λέξεο>ν παραμένει ή ττρώτη ϋλη τής ψυχαναλυτικής θεραπείας. Ή προοτιάθβια νά έλαττωθονν cl δυσκολίες τής λεκτικής έπικοινωνίας μέ τό νά χρήσιμοΛΟίεϊ κανείς έλεύθερους συνειρμούς, &ρερβ μέν κάποια 7τρό-

119

οδο, ή ικανότητα τον ασθενούς έν τούτοις νά έπικοινωνεϊ λεκτικά παρέμενε βασικός παράγων τής τεχνικής. Αύτή ή τεχνική είχε τήν τάση νά άποκλείει τούς άσθενεις πού δέν συνεργάζονταν ή π.χ. έκείνους πον μιά κρυφή παράλυση τής γλωττίδας τούς εκανε άδύνατη τή λεκτική έπικοινωνία. 3) Τήν θεραπεία πον έφάρμοζε ό Ράιχ ατή διαδικασία πού είναι γνωοτή σάν καρκίνος, τήν όνόμαζε Καρκινοβιογραφία (Ν. 'Υόρκη, 1948). 'Ανακάλυψε δτι ό καρκίνος είναι μιά λειτονργιακή ένότητα ψυχικής παραίτησης καί βιοπαθολογικής άτέλειας που συχνά προηγείται χρόνια όλόκληρα τοϋ κακοήθους όγκου και μετά τόν συνοδεύει. 4) Τό βιβλίο «Τα παιδιά τοϋ Νότου» τής Μάργκαρετ "Αντεροον (Ν. 'Υόρκη, 1966), περιέχει μιά ονγκινητικί) περιγραφή ένός νεωτάτου παραδείγματος. γι~ αύτό τό φαινόμενο πού σχετίζεται μέ τίς σοβαρές προσπάθειες μιας κοινότητας τοΰ Νότου γιά ρατοική ένσωμάτωση στό σχολείο της. 5) Πώλ Φέντερν (1871—1950), βιεννέζος ψυχαναλυτής και άντιτιρόεδρος τής Ψυχαναλυτικής 'Εταιρείας τής Βιέννης άπό τό 1924 μέχρι τή διάλνοή της άπό τους Ναζί τό 1938. 6) Οί προσπάθειες τοϋ Φέντερν νά χαλάσει τις σχέσεις μεταξύ Φρόνντ καί Ράιχ, έγιναν γνωοτές άπό τόν \·διο τόν Φρόϋντ α' ένα γράμμα πούστειλε στόν Ράιχ στις 22 Νοεμβρίου 1928. Ό Φρόϋντ άνέφερε δτι ό Φέντερν τοΰ ζήτησε νά άπομακρύνει τόν Ράϊχ άπό τή διεύθυνση τοϋ Τεχνικού Σεμιναρίου. Άτώ Ινα γράμμα τοΰ Φρόνντ προς τόν Ράϊχ στις 10 'Οκτωβρίου 1930, βγαίνει γιά δλλη μιά φορά καθαρά ή έπίμονη προσπάθεια τοΰ Φέντερν ένάντια οτόν Ράϊχ. 7) ERNEST JONES (1879—1958). "Αγγλος ψυχαναλυτής καί έπίοημος βιογράφος τοΰ Φρόϋντ. Στό έργο του: u'H ζωή καί τό Έργο τοϋ Σίγκμονντ Φρόϋντ» ( I I I , σελ. 191, άγγλ. ltd.), παραπέμπει 6 Τζόοννς ατό συνέδριο τής Λονκέρνης τον Αυγούστου 1934. «Μ* αύτή την erxaiçim

120

άηεχώρησε ό Βιλχε/.μ Ράιχ άτώ τήν εταιρεία. Ό Φρόϋντ είχε τα πρώτα χρόνια πολύ καλή γνώμη γι' αυτόν, άλλά ό τιολίτικός φανατισμός τον όόήγησε τόν Ράϊχ σε προσωπική και επιστημονική άποξένωση». Ό Τζόοννς έγνώριζε πολύ καλα τις συνθήκες τού ά π ο κ λ ε ι ο μ ο ϋ άπό τήν I.P.G. Παρ' 'όλα αντα άλλοίωσε στό 'ιστορικής σημασίας Εργο του γεγονότα, δταν γράφει δτι ό Ράϊχ ά π ε χ ώ ρ ησ ε. Σ' αυτή τήν περίπτωση παίζει φυσικά ρόλο τό δτι θέλει νά μικρύνει τή σημασία τσΰ έπεισοδίσυ και νά άπαλλάξει τήν I.V.G. άπο τήν ευθύνη. "Οσον άφορα στόν πολιτικό φανατισμό» τον Ράιχ πρέπει ό άναγνώστης νά γνωρίζει δτι ή I.P.G., θέλοντας να παρακάμψει τις κοινωνικές έπιπτώσεις πάνω στην ψυχαναλυτική θεραπεία τών νευρώσεων, έπιχείρησε νά χαρακτηρίσει σάν «πολιτικό qΦανατισμό» τις προσπάθειες τού Ράϊχ νά προσδιορίσει τόν ρόλο τής κοινωνίας στήν αιτιολογία τών νευρώσεων. 6) 2' ένα προσωπικό γράμμα μέ ήμερομηνία 27 'Ιουλίου 1927, ό Φρόιντ διαβεβαιώνει τόν Ράιχ δτι σΐ προσωπικές διαφορές και έχθρες μέσα στήν ψυχαναλυτική όργάνωοη, που ό ίδιος διαπιστώνει, δέν θά μπορούσαν νά έπηρεάσσυν τήν μεγάλη του εκτίμηση γιά τις γνώσεις τοΰ Ράϊχ, τήν οποία, δπως προσθέτει, συμμερίζονται και πολλοί άλλοι. 9) Δυστυχώς ή υπόθεση τσΰ Ράιχ, δτι ή διάδοση <ρ>)μών είχε σταματήσει, ήταν έσφιαλμένη. Ή διάδοση Εξακολουθεί νά υπάρχει. Μόλις πριν άπό λίγο καιρό, στή 1 Φεβρουαρίου I960, διαπιστώνει ό έπιστημονικός συντάκτης τής «Νισϋ ιΓιόρκ Χέραλντ Τριμπιούν», δτι «ό Δρ. Ράϊχ ήταν διανοητικά άρρωστος». Ό Σιλβάνο Άριέτι, ίνας διαπρεπής ψυχαναλυτής, γράφει οτήν κριτική του γιά τό βιβλίο τοϋ Φιλίπ Ριέφ, δτι ό συγγραφέας μπορεί νά έκανε άδικα υπερβολική κριτική, γιατί δέν υπολόγισε νδλες έκεϊνες τις υποθέσεις, δτι ή άρρώστεια τον οτά τελενταΐα χρόνια τής ζωής του τόν είχε έπηρεάοει». (AMER. JOURNAL OF PSYCHTR., VOL. 123, No. 2, Αύγουστος 1966, σελ. 235). 10) Τό αίσθημα τών ηλεκτρικών ρευμάτων ηου ρονσιάζονται κατά τήν κινητστιοίηση τής νευροφυτικής (βιο-*

121

λογικής, σεξουαλικής, οτήν Όργονοθεραπεία

όργονικής) ένέργειας περιγράφεται άπό τούς ασθενείς ουχνά οάν ροή.

11) Στους φοιτητές τών διαφόρων ψυχαναλυτικών σχολών συνιστάται ή Χαρακτηρολογική Άνάλυση», τούς προειδοποιούνε δμως ουχνά και κατηγορηματικά νά μή λάβουν ύπ δψι τό περιεχόμενο τής τρίτης έκδοσης μετά τό κεφάλαιο «<5 μαζοχιστικός χαρακτήρας», γιά νά υπογραμμίσουν μ' αυτό τή διαφορά άπόψεων άνάμεοα στις οχολές καί στό τελευταίο έργο τοϋ Ράιχ. ^4ΰιός ό διαχωρισμός είναι κατά βάση όρθός, κάνουν δμως τήν υπόδειξη νά άγνοήσουν τό τελευταίο έργο μέ έμφαση γεμάτη έχθρα. Άπό τότε πού πέθανε ό Ράιχ πιέζουν ξένοι καί ιδίως γερμανικοί οίκοι νά τυπώσουν τή πρώτη έκδοση αυτού τοϋ έργου, άλλά άρνσϋνται στενοκέφαλα νά φέρουν στή δημοσιότητα τήν τρίτη έκδοση. 12) Τρεις συμβολές στή θεωρία (Λειψία, 1905).

σεξουαλικότητας,

13) Αύτό τό βιβλίο που έκδόθηκε τό 1927 άπό τόν Διεθνή Ψυχαναλυτικό 'Εκδοτικό Οίκο, δέν πρέτιει νά τό συγχέει κανείς μ' ένα τελευταίο εργο τοϋ Ράϊχ πού έχει τόν ίδιο τίτλο. Τό πρώτο εργο ήταν άφιερωμένο στόν Φρόϋντ καί ό Φρόυντ αναγνώρισε τήν άξια του ο' ένα γράμμα του μέ ημερομηνία 9 Ιουλίου 1926, ειδικά έπειδή καταπιάνεται μέ τήν ' Ε π ί κ α ι ρ η Ν ε ύ ρ ω σ η (AKTU ALNEJJROSE). 14) Ό "Εντουαρντ λυτικής ΛΕταιρείας τό χαναλυτικής Κλινικής διάλυσή της άπό τούς στημονική διερεύνηση νευρώσεων». 15) SIGMUND σελ. 74 - 75. 16) Καμμιά δέν χρηοιμοτιοιεί

122

Χίτσμαν έγινε μέλος τής 1905 καί ήταν διευθυντής τής Βιέννης άπό τό 1923 Ναζί. 'Υποστήριζε πάντα «όργανικών παραγόντων» FREUD,

Τρεις

Συμβολές.

άπό τίς σημερινές ψυχολογικές τήν θεωρία τής λίμπιντο. Κάθε

Ψυχανατής Ψυμέχρι τή μιά κέπισάν αιτία Βλ.

άν.

σχολές προσπά-

θεια νά τήν ξαναφέρουν οτή ζωή, θεωρείται άφελής χαι γελοία. Ό "Εριχ Φρόμ (MCCALLS, 'Οκτώβρης 1965) εΪ7ΐε: Άιώ τίς άρχές τής έμπειρίας μου οάν γιατρός βρήκα δτι όριομένα πράγματα οτή θεωρία τοϋ Φρόϋντ, ίόίως ή θεωρία τής λίμπιντο τιράγματι όέν ισχύουν. 17) Ή «άθωράκιοτη ζωή» αισθάνεται καί καταλαβαίνει τίς έκφραοτικές κινήσεις ένός άλλου άθωράκιοτου όργανισμού καθαρά κι άτιλά μέ τις Ιδιες τίς δικές του ένοτικτώδεις, έμφατικές κινήσεις καί όργανικές αισθήσεις. Ή «θωρακισμένη ζωφ> άπ' τ' άλλο αέρος δέν μπορεί νά άντιληφθή κανενός μίσους όργανικές αισθήσεις ή μπορεί νά τίς αίοθανθεϊ μόνο μέ άλλοιωμένη μορφή κι hot χάνει τήν έπαφή μέ τή ζωή καί τήν άντίληψη τών λειτουργιών της». (WILHELM REICH: «ETHER, GOD AND DEVIL» Νέα 'Υόρκη, 1949, σελ. 49). 18) ORGONÜ ENERGY BULLETIN. Μιά εχδοοη τοϋ 'Ιδρύματος Βίλχελμ Ράϊχ, 'Ιανουάριος 1949 - Μάρτιος 1953. Καταστράφηκε μ' έντολή τών κρατικών άρχών 'Υγιεινής. 19) Σ" ένα χειρόγραφο πού συνόδευε ένα γράμμα του στόν Φλάις μέ ημερομηνία 31 Μάιου 1S97, ό Φρόϋντ διατύπωνε τή φόρμουλα: «<5 πολιτισμός άποτελείται άπό προοδεύουσα άρνηση. Σ' αντίθεση μ' αυτό ό Υπεράνθρωπος». Αύτό τό θέμα τιαίζει οτά μεταγενέστερα κοινωνιολογικά έργα του ένα κύριο ρόλο. Είναι πιθανό δτι έχει τή προέλευση του στή νεανική του ήλικία, δταν άπό βαθειά, έσωτερικά κίνητρα όδηγήθηκε οτό νά άπαρνηθεί τίς προσωπικές (σεξουαλικές) άπολαύσεις κι δταν γιά οικονομικούς λόγους άναγκάσθηκε νά παραιτηθεί άπό άλλες χαρές καί νά συμψηφίσει αύτή τή παραίτηση μέ πνευματικές έξελίξεις κι ένδιαφέροντα». (ERNEST JONE!. Βλ. άν., οελ. 335). 20) Ό δρος uEPULISl> χρησιμοποιείται έδώ άπ' τόν Ράϊχ σάν συνώνυμο τοϋ δρου καρκίνος του φάρυγγος. 21) u'O Φρόυντ κάπνιζε καθημερινά άπό τό πρωινό του μέχρι νά πάει νά κοιμηθεί ουσιαστικά χωρίς διάλειμμα. .. 123

Κανονικά χρειαζόταν είκοσι πούρα τήν ήμερα. . . Άγαποϋοε τό κάπνισμα τόσο 7ΐολύ πον κατά κάποιο τρόπο έρχότανθέ δύσκολη θέση άν εϊχε κάποιον κοντά τον πού δέν κάπνιζε». (IIANS SACHS: FREUD, MASTER AND FRIEND (CAMBRIDGE, MASS, 1944). 22) «Μια φορα — μόνη και μοναδική φορα — τόν είδα πολύ θυμωμένο. 'Αλλά ή ιιάνη ένδειξη αυτής τής όργής ήταν ένα ξαφνικό χλώιιιασιια και ό τρόπος πού δάγκωνε τό πονρο τον». (THEODOR'RE1K, FROM THIRTY YEARS WITH FREUD, Νέα 'Υόρκη, 1940). 23) OSKAR RIE, Βιεννέζος παιδίατρος καί σνγγραφέας (μαζί μέ τόν Φρόνντ) τον «Κλινικές μελέτες πάνωστήν Εγκεφαλική παράλνση τών παιδιών». 24) «Δέν νπήρχε ποτέ άμφιβολία δτι ή άνθρώπινη βιολογία δέν μπορεί νά χωρισθεί άπό τήν κοινωνική 'ύπαρξηy δτι οί βιολογικές όρμές διαμορφώνονται άπό τις κοινωνικές δννάμεις πον Επικρατούν σέ μιά όρισμένη έποχή. Ό Φρόύντ ήξερε πολύ καλά δτι είχε στραφεί άναγκαστικά κυρίως στή βιολογική καί
124

<3uo λέξεων. Tà δντa λειτονργονν δμως 7ΐέρα άπό κάθε Λε•χιική Ιδέα και έννοιολογικό σχήαα. Ή όμιλία είναι μιά βιολογική ιιορφή έκφρασης ο' ίνα έξαιρετικά ψηλό έξελικτικό οτάδιο. Δέν είναι καθύλον απαραίτητη ιδιότητα τής ζωής, γιατί ή ζωή λειτουργούσε ήδη πολύ καιρό πριν τή λεκτική Έκφραση. Ή ι/η>χολογία τον βάθους δουλεύει δηλαδή μέ μιά λειτουργία πού γεννήθηκε μόλις πριν λίγο διάστημα. ^Ακόμα και 7ΐολλά ζώα παράγουν ήχους. Άλλά ή ζωή υπάρχει τιέρα καί πριν άπό-κάθε διατύπωση σάν έκφραστική φόριια». (Ράιχ, «Χαρακτηρολογική Ανάλυση», τρίτη Εκδοση). 26) «Δέν έχω τήν τάση ν άφήσω τό πεδίο τής ψυχολογίας, δπως μέχρι τώρα, νά κρέμεται στόν άέρα, χωρίς δηλαδή μιά όρνανική θεμελίωση. Άλλά δέν Εχω ούτε θεωρητικές ούτε θεραπευτικές γνώσεις — έκτός άπό μιά άπλή πεποίθηση. Πρέπει, λοιπόν, νά ουιιπεριφερθώ Ετοι σάν •ν&χα μπροστά μου μονάχα τήν ψυχολογία». (Σίγκιιουντ Φρόϋντ, παράθέση άπό τόν "Ερνεοτ Τζόουνς). 27) «Κανείς δέν μιλούσε γιά τήν γεννητική τών νέων. Μέ μεγάλη έκτίμηση μιλούσε κανείς γιά τήν «έφηβεία τής κουλτούρας»' κι έννοσϋοε τέλεια γεννητική άποχή στά χρόνια τής ωρίμανσης. Μέχρι τότε δέν υπήρχε οεξολογικό ''Ινστιτούτο οτή Βιέννη. Τό 'Ινστιτούτο Σεξολογίας τοϋ Βερολίνου ύπό τόν Χάρτσντφιλντ άοΥολοννταν κυρίως μέ τή νομική 7τλευρά τον πράγματος, μέ την μεταχείριση τών διαστροφών στό δικαστήριο κλπ.». Τό 'Ινστιτούτο Σεξολογίας Μαρκοϋζε είχε 7ΐλατειές άντιλήψεις, άλλά ή ύπόθεση κατεχόταν περισσότερο άπό τήν κληρονομική ηθική παρά άπό τήν έπιστήμη». (Ράιχ, 1952, 'Αρχείο. Βλ. άν.). 28) Πρβλ. Τζόουνς (βλ. άν.). Ό Φρόϋντ παρομοίαζε τόν έαυτό του ιιέ στρατιωτικούς ήρωες σάν τόν 'Αννίβα καί τόν Κρόμγονελ. 29) «Είναι σφάλμα νά μιλάει κανείς γιά τήν ψυχαναλυτική μέθοδο σκέψης. Ό Φρόνντ δέν είγε στήν πραγματικότητα μέθοδο. Δέν τον δρεοαν ο! ιιέθοδοι. Κι δταν 7ΐροοπαθοϋοε νά κάνει κάτι u αυτήν, ?<ρενγε άπ τόν δρόμο τον. "Ήταν Ένας καλός Ιμπειρικός έργάτης, άλλά δχι με-

125

θοδολόγος. Ή πρώτη προσπάθεια νά εισαχθεί μέθοδος στή ψυχαναλυτική έργασία ηταν τό έργο μου για τήν «Χαρακτηρολογική άνάλυση». / V αύτό με κριτικάρησε υ Ρέικ, άκριβώς γιά τήν μέθοδο. "Εβαλα αύτό που στήν ψυχανάλυση ήταν σωστό, πάνω σέ φυσικσεπιστημσνική βάση. Άλλά τό μεθοδικό, έπιστημσνικό μου εργο δέν είχε καμμια σχέση μέ τήν ψυχανάλυση μέ τήν έννοια δτι τήν είχε προχωρήσει πιό πέρα. Αύτό πούκανα ήταν νά βάλω ένα αυγό αετσυ μαζί μέ τά αύγα τής κλώσσας. Μετά τό πήρα και τονόωσα δική ίου φωλ7)ά». (Ράιχ, 1951, Αρχείο. Βλ. άν.). 30) « Ή σύγκρουση άνάμεσα στόν Βίλχελμ Ράιχ καί στόν Σίγκμουντ Φρόϋντ δέν άντικατοπτρίζει παρα τήν ουγκρουση άνάμεσα στόν πολιτισμικά έξασφαλισμένο κόσμο καί στήν άληθινή ζωή τής μάζας τοϋ λαού. Ή γνώση αύτσϋ τού πράγματος προκαλεί τρόμο». (Ράιχ, 1952, Άρχεϊο. Βλ. άν.). 31) α'Όταν τό 1930 έδωσα τόν όρισμό «σεξουαλική έπανάσταοη», είχα τό 'όραμα μιάς ριζικής άλλαγής άπό τήν έπικρατονσα άρνηση τής ζωής καί τοϋ έρωτα σέ μιά όρθσλογική μεταχείριση τών έρωτικών λειτουργιών τής άνϋρωττότητας που να λεει Ναί ατή ζωή και νά μεγαλώνει τήν εύτυχία». (Ράιχ, 1952, Αρχείο. Βλ. όν.). 32) Στό πρωτότυπο

γερμανικά.

33) Ή όμιλία εγινε στόν στενό κύκλο*τοϋ Φρόϋντ στις 12.12.1929. 34) «Ή τυπική συμπεριφορά τών πολιτικών στά ζητήματα τής σεξουαλικότητας και τής πνευματικής υγιεινής έκδηλωνόταν ώς έξής: δσον καιρό δέν ήξεραν τί σήμαινε στήν πραγματικότητα χι δσον καιρό εβλετταν τόν κόσμο νά συρρέει στις συγκεντρώσεις γιά νά τιάρει βοήθεια και πληροφορίες γιά τήν Ιδιωτική του ζωή, ήταν οι πολιτικοί δλως διόλου υπέρ. «Πολιτικός» σημαίνει έδώ όχι μόνο πολιτικός πού άνήκει σέ κόμματα, άλλά κάθε άντρας καί κάθε γυναίκα για τούς όποιους δύναμη, έπιρροή, καρριέρα σημαίνουν τά πάντα, ένώ ανθρώπινη άθλιότητα καί γνώσεις τίποτα. Μόλις τό σεξουαλικό - πολιτικό ζήτημα εδειξε 126

τή δύναμη του, τήν τεράστια κοινωνική του οημαοία καί την συγκινησιακή του έπιρροί/ πάνω οτό λαό και μόλις ά γιατρός, ό παιδαγωγός, το στέλεχος στάθηκε μπροστά οτό όύοκολο πρόβλημα τού πώς θά μπορούσε πραγματικά και πρακτικά νά απαλειφθεί ή άθλιότητα τών μαζών μεοα οτήν ιδεολογικά, ιατρική και έπιστημονικι/ σύγχυση, κι ένώ χιλιάδες φωνές καί ηχοι φλυαρούσαν λαθεμενες ιδέες, άρχισαν οί τιολιτικοί με συκοφαντίες πάλι, τό έργο τους, για vu καταστρέψουν τόν άληϋινο σκοπό, τή διανοητική καί σεξουαλική υγιεινή τών μαζών. Μετά, άφοϋ κατεστρεγαν τι/ν ύπόθεση, ή άφοί τήν υπόσκαψαν με πολιτικά μέτρα, παράλαβαν αυτοί τόν λαο γιά καινούργιες άπάτες. Αύτ>/ ήταν η τυπική όιαόικαοια κι έτσι da έξακολουθήοει νά γίνεται ιιέχρις οτου ύπάρξουν ισχυρά κέντρα πού νά μπορούν να στηριχθούν οέ γνώσεις xui οέ ικανότητες και να βρεθούν οέ θέση νά καταφέρουν vu λύοουν aùtà τό έξαιρετικα οπουόαίο πρόβλημα τού ανθρώπου». (1'άιχ, 11)52, 'Αρχείο. Βλ. άν.). 35) κ'Ενώ άπ' τή μιά μεριά ό Φρόυντ μέ κατηγορούσε, ότι έκανα κριτικι/ οτήν ψυχαναλυτική του θεωρία σύμφωνα μέ τά συμφέροντα καί τις διαταγές τής Μόσχας, ό Μπίσχοφ και ο · Σνάϊντερ άπ' τήν άλλη μεριά, δυό uaριονέττες τών ιιοσχοβιτικων δικτατόρων, χρησιμοποιούσαν τίς πιό μηχανορραφικές μεθόδους δυοφτήμησης, ύπουλα τεχνάσματα, συγχύσεις, ψέματα καί συκοφ>αντίες γιά νά τραβήξουν άπ' τήν έπιρροή μου κάπου πενήντα χιλιάδες άντρες, γυναίκες, έφηβους καί παιδιά. Αυτός ό κόσμος μπήκε στήν Κίνηση bhXPOL τής Γερμανίας, μόνο καί μόνο έΐίειδή τόν είχα μάθει νά βλέπει τούς κοινωνικούς θεσμούς μόνο άπ' τή οκοπιά τής ικανοποίησης άνθρώπινατν άναγκών. 'Αντίθετα, οί κόκκινοι φ>αοίοτες ένδιαφέρονταν μόνο γιά τήν κρατική ίσχύ καί γιά τό πώς ν άπογτήοουν κοινωνική έπιρροί/ μέ κατάχρηση αύτού πον είχα έγώ οικοδομήσει. Δέν τούς ένδιέφερε καθόλου μιά ττρακτική, συγκεκριμένη λύση τής σεξουαλικής άθλιότητας τού λαού. Γι' αύτό καί μέ πολεμούσαν σάν «άντιμαρξιοτή, άντεπαναστάτη, φροϋδικό». Μερικά χρόνια άργότερα άποσύρθηκα άπ' αυτή τή φροϋδική και ιιαρξιοτική ούγχιοη και προχώρηοα πρός έκείνη τήν κατεύθυνση που μέ όδήγησε οτήν κοινή άρχή λειτουργίας πουχε γιά βάση και τού Φρόυντ καί τού Μάρξ τίς άνακαλύψεις, δηλαδή τή ζωή στό Άσυνείδη127

το τοϋ άνθρώπον και οτή δημιουργική μη». (Ράιχ, 1952, 'Αρχείο. Βλ. άν.).

παραγωγική

δύνα-

36) ((Ό Φρόϋντ άπέκρουε τ ή θεωρία ισν οργασμοί1 και τή χαρακτη ρολογική άνάλυση και δεν τις άνέφερε ποτέ οτά έργα του. "Επρεπε vu συνεχίσω τι/ν έργασία μου μόνος καί τήν όνόμαζα άπό ιό 1!)28 κΟικονομία τού Σεξ». (Ράιχ, γράμμα στόν Δρα "Αισσλερ, 19.2.1952). 'Ο Ράϊχ χρησιμοποιούσε τή λέξη οικονομία μέ τήν έννοια μιά ς >.ειτονργιακής ρύθιιιοης ή καθοδήγησης. Σαν «Οικονομία τοϋ Σέξ» όρίζει τόν τομέα τών γνώσεων τιού άσχολεϊται μέ τήν οίκονομία τής βιολογικής ένέργειας στόν οργανισμό, δηλαδή μέ τήν ικανότητα τον όργανιομοϋ, νά ρυθμίζει, νά έξισώνει, τις σεξουαλικές (βιολογικές) τον ένέργειες. 36α) Πρβλ. μέ τήν ψνχαναλντική θέση, ή όποια δέν καταγίνεται μέ τό πρόβλημα τής τιροέλενσης τών νφιοταμένοον κοινωνικών θεσμών, άλλά τούς τιραγματεύεται μ' ενα τρόπο σάν νά ήταν βιολογικά δεδομένα καί γι' αύτό Ενεργεί έτσι ώστε νά Επιτενχθεί μιά τιροοαρμογή ο' αύτούς. 37) Στό πρωτότνπο

γερμανικά.

38) Σ' ένα γράμμα τον στόν "Οττο Φένιχελ, μέ ημερομηνία 26.3.1934 έγραφε ό Ράιχ: «Ή σνζήτηση πάψω ατά βασικά θέματα άνάμεσα στονς ψνχαναλντές διαλεκτικής - υλιστικής κατεύθυνσης καί σέ κείνους τής άοτικής κατεύθυνσης θάχει ν' αποδείξει οάν πρώτο, πού ό Επιστήμων Φρόνντ ήρθε σέ σύγκρουση μέ τόν άσιό φιλόσοφο •Φρόϋντ, πού ή ψνχαναλντική έρεννα διόρθωνε τήν άστικη Ιννοια τής κουλτούρας, καί πού ή άοτική έννοια τής κουλτούρας έμπόδιοε και έσύγχισε τήν Επιστημονική έρευνα καί τήν όδήγησε σέ άδιέξοδο. «Ό Φρόνντ ένάντια στόν Φρόϋντ». Είναι ιό κεντρικό θέμα τής κριτικής μας». 39) HELEN WALKER PUNER: FREUD, LIFE AND HIS MIND. (HOWELL, SOS KIN,

HIS 1947).

40) «Τό νά κάνει κάνεις τό 'Ασυνείδητο συνειδητό, πράγμα ττου είναι ουσιαστικά ή λειτουργία τής Ψυχανάλυσης, είναι μιά θεωρητική, ένοραοιακή, έρμηνευτική διαδι-

128

χαοία. Στήν Όργονο&εραπεία ή προσβολή τοΰ χαρακτηρολογικοΰ καί μυϊκού θώρακα εχει σάν αποτέλεσμα νά έλευθερωθεϊ ή βιοενέργεια ή όποια παρουσιάζεται τότε μέ τή μορφΐ) χλονιχών κινήσεων ή μέ τό νά γίνονται αντιληπτές •σωματικές αισθήσεις οί όποιες μπορούν νά περιγράψουν οάν ροές. οί χινήσεις είναι μιά άντικειμενική, έχφραοτική γλώσσα που κάνει περιττή τήν άνάγκη τών λεκτικών θεωρητικών αναζητήσεων τής ψυχανάλυσης, πον άπό πολλούς χαταδιχάζονται σάν μη έπιοτημονικές. Αύτό σημαίνει δτι δέν ύπάρχει μηχανιστική, άπόλυτα αντιθετική •οχέση ανάμεσα στό νού καί οτήν άψιθνμία f Affect,), •άλλά μιά λειτονργιακή πάλι σχέοη». (Χαρακτηρολογική ανάλυση, σελ. 312). 41) «Κατά τή τρέχουσα άποψη ή λειτουργία τής διάνοιας είναι άποκλειοτικά αντικειμενική καί βασισμένη στήν πραγματικότητα· ιδιαίτερα ή Φιλοσοφία καί ή 'ΙΙΘιχή θεωρούν τή διανοητική δραστηριότητα σάν «άνεπηρέαστη» κατανόηση τής πραγματικότητας σ' άπόλυτη άντίθεση μέ τήν άψιθνμία. Αντή ή άποψη παραβλέπει δνό πράγματα: Πρώτον ή ίδια ή διανοητική λειτουργία είναι μιά νευροφυτική ('Vegetative,) δραστηριότητα καί δεύτερον ή διανοητική λειτουργία δέν μπορεί νά είναι άψιθνμικά λιγότερο <ρορτιομένη άπό μιά καθαρά άψιθνμική αντίδραση. Ή έργα/οία τής χαρακτηρολογικής άνάλ.νοης άποκαλύπτει εξ άλλον μιά ειδική αμυντική λειτουργία τής διάνοιας. Ή διανοητική δραστηριότητα εχει συχνά μιά τέτοια δομή καί μιά τέτοια κατεύθυνση πού σού δίνει τ'ην έντυπα>ση δτι είναι Ένας πάρα πολύ πονηρά καταοκεναα μένος μηχανισμός γ ι ά •τήν άπ ο φ ν γ ή τών πραγματικών γεγονότων καί παρουσιάζεται σάν δραστηριότητα πού αποσπά τήν προσοχή άπό τήν πραγματικότητα. Ή διάνοια μπορεί δηλαδή νά δράοει καί πρός τίς δνό κατευθύνσεις τοϋ ψυχικού μηχανιομού, καί μέ κατεύθυνση πρός τόν κόσμο καί μέ κατεύθυνοη πού φέρνει μακρνά άπ αύτόν μπορεί (ή διάνοια) νά κινηθεί στήν ίδια κατεύθυνση μέ μιά ζωηρή άψιθνμία καί μπορεί έπίσης νά σταθεί Αντιμέτωπη της». (Χαρακτηρολογική άνάλυση, σελ. 312). 42) Στό βιβλίο του α Η ζωή και τό εργο τον Σίγκμονντ Φρόϋντ», λέει ό Ε. Τζόουνς καθαρά, δτι «στό σώμα όέν υπάρχει πρωτογενής έπιθυμία γιά αυτοκαταστροφή· κλι-

129

νικές αποδείξεις δείχνουν καθαρά τό αντίθετο». Ό ήταν αϊτός nob χτύπηοε αρχικά αύτη τήν άντιλη>ι>η ωρητικά καί κλινικά.

Ράιχ θε-

43) Ο'ι λεγόμενες όρμές τον έγώ είναι οι μη σεξουαλικές όρμές. Ή όλο καί περισσότερο τονιζόμενη οημαοια τονς εχει δημιουργήσει ένα δυαδιομό που κατώυϋωοι να έλαττώοει τή οημαοια τής σεξουαλικής όρμής. Κατά τον Ι'άιχ αντί/ ή διάκριση δεν είναι κατά 6άοη όρθη, γιατί "οί όρμές τοϋ Έγώ όέν είναι τίποτ' άλλο άπό την ολότητα ιών νευροφυτικών αναγκών οτήν άμνντική τονς λειτουργία«. Δηλαδτ/ τό Έγώ καί τό .4 1* Τ Ο όέν είναι τίποτ' Λ'λλο παρα διαφορετικές λειτουργίες τον ενιαίου ϋ ιυγνοικοϋ μηχανισμού καί όέν θάπρεττε νά θεωρούνται σαν ξεχωριοτα καί διαφορετικά πεδία δράοης. 44) Ή χαρακτηρολογική δομή είναι ή τυπική όοιιη tνός ατόμου, ό στερεότνπος τρόπος τον νά δρά καί νά άνιιδρΰ. Ή οργονομική έννοια τού χαρακτήρα είναι /.ειτονργική καί βιολογική, δχι στατική, ψυχολογική ή ήθικολογική. 45) Χαρακτηρολογικά νευρωτικός: ό χαρακτήρας «οάν άποτέλεσμα χρόνιας σεξουαλικής σώρευσης δρά άντιδρά σύμφωνα μέ τήν άρχή τής καταναγκαστικής, ραλιοτικής ρύθμισης». (Λειτουργία τον όργαοιιον, 318). 46) 'Αναφέρεται

οτήν σοσιαλιστική έξέγεροη

τής

πού καί μοσεΐ-

Βιέν-

νης. 47) Οι λεγόμενες δυναμικό-πολιτισμικές σχολές τής Ψυχανάλυσης, τής Ούάσινγκτον (HARRY STACK SULLIVAN) και τής HORNEY, τονίζουν τόν ρόλο τής κουλτούρας καί τοϋ περιβάλλοντος ο τή γένεση τών νευρώσεων και αγνοούν τόν βιολογικό παράγοντα (λίμπιντο). 48) 'Ανάμεσα στους πρώτους έραοιτέχνες ψυχαναλυτές ήταν ό Ιερέας "Οσκαρ Πφίστερ, ό "Οττ· Ράνκ, ή "Αννα. Φρόϋντ κ.5. 130

49) Θανατηιρόυα Όργυνο-ενέργεια: άπυτελμαιωμενη, 'ΐιασπαζόιιεν>ι ένέργεια μέσα. στόν ζίοντανό οργανισμό καί οιήν ατμόσφαιρα. •)0) «'Απ' τή στιγμή πού 'ένας άνθρωπος dà θέσει υπό άμφιοβητηση τή σημασία /.αί ιήν άϊία τής ζωής είναι άρρωστος, γιατί κανένα άπό in δυό όέν υπάρχει αντικειμενικάι" 'όταν θέτει κανείς αυτή τήν έρώτηση είναι fiôvo πάν να φέρνει στήν συσσώρευση τής ανικανοποίητης λίμπιντο, οτήν όποια πρέπει νάχει συμβεί και κάτι άλλο άκόμα, ένα είδος ζύμωση που όόηγεί σέ μελαγχολία και κατάθλιψη». (Σίγκμουντ Φρόϋντ, ο' ενα γράμμα ιοι· πρός τ ή Μαρία Βοναπάρτη, 13.8.1937). 51) Γιά δ,τι άφορα τόν Στέκελ, παραθέτομε έδώ τόν ακόλουθο χαρακτηρισμό άπό τόν Φρόϋντ: «Παίζει τόν γεμάτο σέβας μαθί/τή καί σύγχρονα άπαιτεί τό προνόμιο τής ανωτερότητας. Μου συγχωρεί, σά νά λέιιε, δλα 'όσα μοΰ έκανε...». (JOSEPH W OR TIS, FRAGMENT OF AN ANALYSIS WITH FREUD, Νέα 'Υόρκη, 1954). 52) «Ό Ράνκ γνώριζε καλά τήν ακαταλληλότητα ιής τεχνικής του. Διέγνωοε τή νοσταλγία γιά ειρήνη, γιά τόν γυρισμό στήν κοιλιά τής μάνας. Είχε μιά λανθασμένη άντίληψη γιά τό άγχος τοϋ νά πρέπει νά ζήσει κανείς ο' αύτόν τόν φοβερό κόσμο καί τήν έρμήνευσε μέ τή βιολογική έννοια έσφαλμενα σάν τραύμα γεννήσεως, τό οποία θεωρούσε σάν τόν πυρήνα τών νευρώσεων. Παρέλειψε νά διερωτηθεί, γιατί ζητάνε οί άνθρωποι νά ξεφύγουν άπό τήν πραγματικότητα τής ζωής καί νά γυρίσουν πίσω οτήν προστατευτική κοιλιά τής μάνας τους. Κατέληξε σέ άντίφαοη πρός τόν Φρόύντ, πού έξακολουθοϋοε νά υποστηρίζει τήν θεωρία τής λίμπιντο κι έτσι έγινε άποοτάτης». (Λειτουργία τοϋ όαγαομοΰ, σελ. 127). 53) Ό Ράϊχ άναφέρεται οτό σύμβολα τής γενικής λειτουργιακης αρχής, ττου τιαριατάνει μιά ένιαία άρχή, άπό τήν ότνοία ξεπηδάνε δυό άντιθετικές άρχές πού γι' αύτό γίνονται σύγχρονα ταυτόσημες καί άντιθετικές. 131

54) «Ή πρόταση σας, νά συνδεθεί ή άνακάλυψη τής ζωικής ένέργειας μέ τή συμβολή τον Φρόϋντ οτήν έπιστήμη, δίν μπορεί νά εφαρμοσθεί. 1έ>' νιάρχει ένας τέτοιος σ&νδεοιιος. Ό τελευταίος οιαθμός οιήν έξελικτική διαδικασία της έργασίας μσν toi είχε καθαρό, θετικό σύνδεσμο ni τήν ψυχανάλυση είναι ή χαρακτηρολογική ιιον άνάλυση δπως τυπώθηκε στή δεύτερη έκδοση. Άλ).ά αυτός ό ιθετικός σύνδεσμος άπορρίφθηκε άπό τόν Φρόνντ ιιαζί μέ τήν θεωρία περ'ι οργασμοί·, που έγινε ή άφετηρία γιά τήν κατοπινή άνάτπνξη τής Όργονοενέργειας». (Ράιχ, σ' ένα τον γ,,άιιιια ποός τόν I)R. HARRY SLOCHOWER τής 3ης Ίαν. 1956). 55) «.li'rô γιά τό όποιο πρόκειται σ' αύτό τό οημείο είναι οί προσωπικές «παρασκηνιακές ιστορίες» κα'ι «ονγκινηοιακές σχέσεις» μεταξύ αυτών, πον συνέβαλαν οτήν οικοδόμηση τής Ψυχιατρικής οτήν άρχή τού αιώνα. .4ύιές οί συγκινησιακές σχέσεις έχουν κοινωνικά άτιοφαοιστική σημασία, πράγμα πού θά πρέπει νά είναι τελείως σαφές'ο' δαονς συμμετείχαν ο' αύτές σ' δ,τι άφορα τή δυναμική δομή τής υπόθεσης. (Ράιχ, 1952, 'Αρχείο). 56) Βλέπε έπιοτολή σελ. 34. 57) «Δέν είναι μόνο τό γεγονός δτι μερικά ντοκουμέντα θά μείνουν έπϊ έκατο χρόνια μακρυά άπό κάθε βλέμμα σφραγισμένα οτήν βιβλιοθήκη τον Κογκρέοοου. . . είναι σήμερα ένα γενικό και βασικό πρόβλημα τής «κοινωνικής ψυχιατρικής».» (Ράϊχ, 1952, 'Αρχείο). 58-59) «Στά χρόνια 1928 - 1930 πήγα οτό σοσιαλιστικό - κομμουνιστικό στρατόπεδο γιά νά έργαοθώ πρακτικά οτό πεδίο τής πνευματικής υγιεινής. Εισήγαγα τις έννοιες τής νεύροίσης και τής γεννητικής άθλιότητας στόν κοινωνικό τρόπο σκέψης. Τά πρώτα μου βήματα σ' αυτόν τόν τομέα όδήγηοαν ατό δτι άν καί συμφωνούσα μέ τά Ιδεώδη τής κίνησης, έν τούτοις εϋριακα τις μεθόδους μέ τις όποιες θά ίπιτυγχάνετο ό σκοπός, ακατάλληλες άν δχι τουλάχιστο τρομερές. Γι' αύτό προσπάθηαα μέ τήν είσαγωγή τών βασικών ψυχιατρικών άηιλήψεων οτήν ττολιτική κοινωνιο132

λογία νά κάνω τήν αιριοτερή κίνηση πιό προοδευτική. Βλέποντας τήν προσπάθειά μου αύτή άπό τήν άποψη τών μεταγενέστερων έξελίξεων, τήν θεωρώ άθλιότητα και δυστύχημα γιά μένα τόν ίδιο και τά άγαπημένα μον πρόσωπα και θά ευχόμουν νά μήν είχα 7ΐοτέ προσπαθήσει να κάνω προοδευτικότερη τήν σοσιαλιστική κίνηση. Τίτιοτα δέν μον
«σεξουαλική

έπανάοταοη».

(Σελ.

166

έπ.).

61) «Γύρω οτά 1925 άρχισαν οί άνθρωποι νά αισθάνονται, δτι μέ τόν Σίγκμονντ Φρόνντ κάτι πολύ άποφαοιοτικό είχε συμβεί οτήν άνθρώπινη κοινωνία. Κατά τόν Βίλχελμ Ράιχ, δπως τό έξέφρασε ο' ένα άπό τά βιβλία τον: ή σεξουαλικότητα έγινε μέ τό πρόσωπο τού Σίγκμονντ Φρόνντ συνείδηση, δπως είχε γίνει ή οικονομία μέ τό πρόσωπο τοΰ Κάρλ Μάρξ. Ή τάση νά ένώοονν τόν Φρόνντ μέ τόν Μάρξ άρχισε νά παίρνει μορφή τό 1927. Κείνη τήν έποχή δέν μπορούσε κανείς άκόιια νά προβλέψει τόν ιιεταγενέοτερο κατακερματισμό ίνός μηχανιστικού, φθαρμένον Κάρλ Μάρξ ο' ένα ιμπεριαλιστικό, ρωσικό κράτος τνράννων κι ένός βαρειά παραμορφωμένον Φρόνντ πού θά τόν προσάρμοζαν στις ΗΠΑ κι δπον θά έμφανιζόταν μέ έιιπορικό τρόπο συχνά μέ τή μορφή] χιλιάδων έραοιτεχνών ψυχοθεραπευτών». (Ράιχ, 1952, 'Αρχείο, βλ. av.). 62) «Οί Φρόνντ, Ζάχς, Νούνμπεργκ, Ντόντς, 'Αλεξάντερ καί οί πιό πολλοί άλλοι ψνχαναλντές άρνήθηκαν νά δεχτούν τίς άντιλήψεις μον γιά τήν ψυχο - οικονομική καί θεραπευτική σημασία τής γεννητικότητας. Οί «εισαγωγικές παραδόσεις οτήν ψυχανάλυα/]» τοϋ Φρόνντ, οί όποιες δημοσιεύθηκαν μόλις τό 1933 δέν άναφέρονν ουτε κάν τό πρόβλημα τοϋ γεννητικού όργαομοϋ' άλλο τόσο δέν τό άναφέρει καί ό Νούνμπεργκ οτή «θεωρία τών νευρώσεων». (Χαρακτηρολογική άνά/.νοη, οελ. 300). 13.3

63) ιιΔέν έχω καμμιά άντίρρηοη νά συσχετίζει κάνεις τις θεωρητικές ιδέες τοΰ Φρόύντ περί ψυχικής ένέργειας μέ τ η δική μου άνακάλυψη. Κι έγώ ό Ίδιος τό έκανα. ΙΙρέπει δμως νά άμυνθώ αποφασιστικά ένάντια σέ κάθε προσπάθεια νά θεωρηθώ οτήν ίστσρια οάν Φροϋδικός ή σάν όπαδός μιας άπό τ'ις πολλές ψυχοθεραπευτικές σχολές που ξεπήδησαν άτώ τήν βλάβη τοΰ ζοηικοΰ νεύρου τής φροϋδικής θεωρίας, ιδίως τής θεωρίας τής Libido. Ή τελευταία άνακάλυψη γιά τήν κοσμική ένέργεια δέν έχει νά κάνει μέ τόν Φρόϋντ άπολύτως τίποτε. Γι' αύτό φέρνω έγώ τήν ευθύνη καί πρέπει νά προσέξω, γιατί σί συνέπειες αυτής τής άνακάλυψης είναι 7ΐολύ σοβαρές καί βαραίνουνε μόνο τούς ώμους μου». (Ράιχ 1956, άρχείο Βλ. άν.). 64) «Γνωρίζουμε, δτι οί μηχανισμοί τών ψυχώσεων δέν διαφέρουν κατά βάσει άπό αυτούς τών νευρώσεων, άλλά τόν ττοοοτικό έρεθιομό, ό όποιος είναι άπαραίτητος γιά τή αεταβολή τους, δέν τόν έχουμε στή διάθεοή μας. Ή έλπίδα γιά τό μέλλον βρίσκεται έδώ ατή βιοχημεία ή στό προοπέλαομα πρός αυτήν μέσω τής ένδοκρινολογίας. Αντό τό μέλλον είναι άκόμα πολύ μακρνά, άλλά θάπρεπε νά έξετάοει κανείς άναλντικά κάθε περίπτωση ψυχώσεως γιατί αιπές οί γνώσεις θά προσδιορίσουν μιά μέρα τή χημική θεραπεία». (2. Φρόϋντ, ο' έ'να γράμμα του πρός τή Μαρία Βοναπάρτη, 15 'Ιανουαρίου 1930, παραπομπή άπό τόν Jones, Ή ζωή καί τό Εργο τοϋ Φρόϋντ, Τόμος I I I , οελ. 449). 65) «Τό βασικό πρόβλημα ολόκληρης τής Βιολογίας είναι ή προέλευση τών έοωτερικών τιαρορμήοεων τοΰ ζώντος όργανισμοϋ. Κανένας δέν αμφισβητεί τό γεγονός δτι ή δια(foijù άνάιιεσα στό όργανικό καί στό άνόργανο συνίσταται στήν έσωτερική προέλευση τών κινητικών παρορμήσεων. Αυτί/ ή έσωτ ερική 7ΐαρόρμηση μπορεί νά προέρχεται μόνο άπό μία ένέργεια ή όποια δρά στό έσωτερικό του όργανισμοϋ». («Ή βιοπάθεια τοϋ Καρκίνου», οελ. 24-25). «Αντί/ τήν ένέργεια πον γιά πρώτη φορά άνακαλύφ·θηκε τό 1939 σέ μία καλλιέργεια Βιόντων (Βιόντα: φνοσαλίδια ένέργειας έν δράσει όρατά ιιέ μικροσκόπιο) τήν όνόμασε ό Ράιχ ΟΡΓΟΝ. Αυτός είναι ένας όρισμός πού ά134

ποτελείται άπό τίς έννοιες «όργανιομός» και «όργαοτικός» γιά νά θυμίζει τήν Ιστορία τής άνακάλνψής της, δηλαδή μέ τήν βοήθεια τον τύπον πον άποδίδει τόν όργαομό και τά βιολογικά τον αποτελέσματα (έλευ&ερονμενες όργανικές ονοίες)». (Άν. σελ. 78). 66) Σ' ένα μεταγενέστερο σημείωμα ό Ράιχ έγραψε, δτι δλες « οί Ιδέες ττερί 'Ενέργειας, Στάσης καί Έκφόρτ ίσης προέρχονται άπό τόν Breuer, ή οεξοναλική άποψη άπό τόν Φρόνντ». 67) Τό μικροσκόπιο, τηλεσκόπιο, όργονοσκόπιο, ό μετρητής διαφοράς θερμοκρασιών, τό ήλεκτροοκόπιο, ό μετρητής πεδίων, τό φωτόμετρο φθορισμού, ό μετρητής GEIGER, είναι μερικά άπό τα όργανα πον χρησιμοποιήθηκαν, 07W τό ένα μέρος γιά νά κάνονν τήν όργονοενέργεια ορατή κι άπό τ' άλλο μέρος γιά νά τήν παρονσιάσονν καί νά τή μετρήσουν ποοοτιχώς καί μάλιστα οέ βιολογικά παρασκενάσματα καί οτήν άτμόοη>αιρα. 68) [«Γαλάζιο είναι τό ειδικό χρώμα τής όργονοενέργειας μέσα και £ξω άπό τόν όργανισμό.] Ή κλασική φυοική προσπαθεί νά έξηγήοει τό γαλάζιο χρώμα τον ουρανού μέ τήν άποχώριση τον γαλάζιον άπό τά φασματικά χρώματα μέσα στήν άεριώδη άτμόοφαιρα. Είναι Ιν τούτοις γεγονός δτι τό γαλάζιο μπορεί νά τιαρατηρηθεί ο* δλες τις λειτονργίες πον ΐχονν οχέοη μέ τήν κοσμική ή τήν άτμοσγαιρική ή τήν όργανική όργονοενέργεια: [Τό πρωτότιλασμα κάθε ε'δονς οέ κάθε κύτταρο ή βακτηρίδιο είναι γαλάζιο. Σννηθως τό χαρακτηρίζονν σάν «θλάση» τού φο>τός, πράγμα δμως 7τον δέν είναι όρθό, γιατί τό κύτταρο κάτω άπό τις Ιδιες οννθηκες χάνει τό γαλάζιο χρώμα δταν πεθάνει]. Τά ονννεφα τής καταιγίδας ΐχονν χρώμα βαθύ μπλέ, 7τράγμα 7ΐον προέρχεται άπό τίς μεγάλες ποσότητες δργόν οί όποιες περιέχονται στις μάζες τοϋ άτμοποιημένον νερού. I"Ενας τελείως συσκοτισμένος χώρος, πον είναι έπενδνμένος μέ μεταλλικές ττλάκες (ό λεγόμενος *Οργονόχωρος) δέν είναι μαύρος, δηλαδή τελείως άφωτος, άλλά έχει μιά γαλάζια ή γαλάζια - γκρι χροιά. Ή όργονοενέργεια έκπέμπει αυθόρμητα φώς· είναι «φωτοβολούσα».] Τό νερό ok δαθεάς λίμνες ή τό νερό τής θάλαο135

οας είναι γαλάζιο. Τό χρώμα τον πνρακτωμένον, διαοπαζόμενον ξύλον είναι γαλάζιο· τό ίδιο και οί ψωτοβο/.ούοες ονρές τών πυγολαμπίδων καί τό βόρειο οέλας. ΙΉ άκτινοβολία κενών δοχείων, γεμιομένων μέ όργονοενέργεια είναι γαλάζια.»] (Ράϊχ, ό ονοοωρεντής όργονοενέργειας, ή έπιοτημονική καί ιατρική τον χρήοη, ORG ΟΧ ISSTITUTE PRESS, 1951 οελ. 15). 69) Μία ονοκενή γιά νά ονλλέγει καί νά πνγκεντρώνει τήν άτμοοφαιρική όργονοενέργεια μέ τή βοήθεια ιιιάς όριομένης διάταξης οργανικού καί μεταλλικού υλικού, ή όποια βασίζεται οτό γεγονός ότι αύτή ή ένέργεια άπορροφάται από τό πρώτο καί άντανακλάται άπό τό δεύτερο. u'O ονοοωρεν της Όργονοενέργε ιας» : Τό σύγγραμμα αύτό ήταν μέσα στις έργαοίες τον Ράιχ πού καταστράφηκαν άπό τήν υπηρεσία τροφίμων καί φαρμάκων (FOOD AND DRUG ADMINISTRATION). 70) Ή έμφαση πον δίνω οτήν φροϋδική θεωρία τής Λίμπιντο οάν τόν υποθετικό πρόδρομο τής πραγματικής, άναχάλνψης τής κοσμικής ζωϊκής ένέργειας, βασίζεται οτό γεγονός δτι οάν ψνχαναλντής δούλεψα πρακτικά καί κλινικά δώδεκα χρόνια μ' αύτή τήν θεωρία καί στό δτι αύτή ή άνακάλυψη τιροήλθε άπό τις έξελίξεις καί τις διαμάχες μέοα οτήν ψνχαναλντική κίνηση, θά μπορούσα έν τούτοις νά είχα ξεκινήσει αύτή τήν άνακάλυψη κι άπό τήν «ένδελέχεια» τον Driesch ή άπό τό «Elan vital» τον Μτιερξον ή άπό όποιοδήποτε κλάδο τής βιοχημικής è πιοτήμης, άν είχα δουλέψει τιρακπικά ο ένα άπό αυτά τά πεδία. Ή άνεξαρτηοία τής σκέψης μον θάχε φέρει και α αύτά τά πεδία παρόμοιες διαμάχες. Μ' αύτό θέλω νά πώ δτι υπάρχουν πολλοί δρόμοι τής άνακάλνψής μου». (Ράϊχ, 1954, άρχείο). 71) «"Ο,τι ή ψνχαναλντική θεωρία δνομάζει «ΑΥΤΟ», είναι στήν πραγματικότητα ή φυσική όργονολειτουργία τοΰ 6ιοουοτήματος. Ή έννοια «ΑΥΤΟ» έκφράζει μέ μεταφνοικό τρόπο τό γεγονός δτι οτό βιοούοτημα υπάρχει ένα «Κάτι» που οί λειτουργίες του προσδιορίζονται έξω άπό ιό άτομο. Αυτό τό «Κάτι», τό «ΑΥΤΟ», είναι μία φυσική πραγματικότητα: ή κοομική όργονοενέργεια. Τό ζών «όρ-

136

γονοτικό σύστημα», 6 «βιολογικός μηχανισμός» δέν τταρισιάνει τίποτε άλλο άπό μία είδική κατάσταση ονγκεντρο>μένης όργονοενέργειας. "Ενας ψυχαναλυτής περιέγραψε πριν λίγο καιρό σέ μία συνέντευξη τό Όργόν σάν ((ταυτόσημο μέ τό φροϋδικό <(ΑΥΤΟ». Αύτή ή υπόθεση είναι έξίσου σωστή δπως και ή ύπόθεση δτι ή Αριστοτελική 'Ενδελέχεια είναι ταυτόσημη μέ τό Όργόν. Είναι πράγματι όρθό δτι οί έννοιες ΑΥΤΟ, 'Ενδελέχεια, Elan vital καί Όργόν τιεριγράφουν τό «ίδιο πράγμα». Άλλά Αναλογίες αυτού τοΰ είδους άπλοποιοϋνε υπερβολικά τά πράγματα. Τό όργόν είναι μία ένέργεια κοσμικής φύσεως, όρατή καί Ικανή νά μετρηθεί και νά έφαρμοσθεί. "Εννοιες δμως σάν ΑΥΤΟ, 'Ενδελέχεια ή Elan vital είναι μόνο μία Έκφραση γιά μιά τιροαίσθηση δτι υτιάρχει μία τέτοια ένέργεια. Είναι τά ιηλεκτρομαγνητικά κύματα» του Μάξουελ ταυτόσημα μέ τά ήλεκτρομαγνητικά κύματα τοΰ Χέρτζ; Είναι, χωρίς Αμφιβολία. Άλλά μέ τά τελευταία μπορεί νά στέλνει κανείς μηνύματα πάνω άπό θάλασσες, μέ τά πρώτα δχι. «Σωστές» παρομοιώσεις αύτον τοΰ είδους, χωρίς νά άναφέρονται οί πραγματικές διαφορές, έχουν σάν αποτέλεσμα νά παρουσιάζουν σάν ασήμαντες μεγάλες άνακαλύψεις τών φηιοικών έπιοτημών. Δέν είναι έπιοτημονικές, δπως έπίοης δεν έκφράζεται έπιστημονικά και ό κοινωνιολόγος πού τιριν λίγο καιρό χαρακτήρισε τό' Όργόν σάν άπλή «Ύτιόθεση». Μέ υποθέσεις, μέ έννοιες σάν τό ΑΥΤΟ ή τήν έν$ελέχεια, δέν είναι δυνατό π.χ. νά φορτίσει κανείς σωματίδια τοϋ αίματος ή νά καταστρέψει καρκινικούς όγκους: τουναντίον αύτό είναι δυνατό μέ τήν Όργονοενέργεια». (Χαρακτηρολογική Ανάλυση σελ. 304).

137