Στοιχεία για την εργατική τάξη στην Ελλάδα σήμερα - Θεόδωρος Θεοδώρου

Θεόδωρου δεοδώρου

στοιχεία γ;α την εργατική ταζη στην ελλαδα σήμερα

H.

κκ δοτική ομαδα

ε ρ γ α σ ια

I

'Αφιερώνεται Στη μνήμη των θυμάτων τής στρατιωτικοφασιστικής δικτατορία

Πρόλογος Ή γνώ ση γ ια τή συγκρότηση τω ν τά ξεω ν πού συνθέτουν τήν έλληνική κοινο^νία είνα ι νομίζω τό ταό άπαραίτητο μέσο γ ιά τή χάραξη σωστής πολίτικης, Ιδιαίτερα στ'ις σ τιγμ ές πού σήμερα ζοΰμε. Ή σκέψη αυτή κι ή παρότρυνση του Καθηγητή της Π ολιτι­ κής Ε πιστήμ ης στή Νομική Σχολή του Π ανεπιστήμιου της ’Α­ θήνας κ. Χ αρίτωνος Κοριζή νά προχωρήσω σέ μια έρ γα σ ία σύνθεσης γ ιά δ σ α παρατηρούσα ν ’ άφοροΟν τή σημερινή έλ λ η ­ νική έργα τική τάξη μέ όδήγησαν στό νά κα τα πιασ τώ μέ τά συγκεκριμ μ ένα θέματα πού περιέχονται στό βιβλίο αότό. 'Ό μ ω ς πρέπει ξεκά θα ρ α νά τονίσω π ώ ς αύτή ή έρ γ α σ ία δέν θά γινό τα ν ά ν ή δουλειά μου δέν μέ είχε φέρει πολύ κον­ τά στούς έρ γά τες. Γιά καλή μου τύχη σέ σημαδιακά χρόνια, στά 1973 κα ί 1974, συνεργάσθηκα στενά μέ πολλούς έργαζόμενους κ α ι μέ όρισμένα έ ρ γ α τικ ά σω μ ατεία, ποϋδειχναν π ρ α ­ γμ α τικό ένδίαφέρον γ ιά τά έ π α γ γ ελ μ α τικ ά ζητήματα του κ λ ά ­ δου τους. Τή μεγαλύτερη σ υνερ γα σ ία τήν είχα μέ το ύς έρ γα ζόμενους στά τρόλλεϋ. Περιττό π ά ντω ς νά λεχθεί πώ ς ή έξέταση τώ ν ζητημάτων πού Μχουν σχέση μέ τήν έργα τική τάξη στήν σημερινή Ε λ λ ά ­ δα, δέν μπορεΐ νά ό λοκληρώ νεται μέ τό βιβλίο τοΟτο μόνο. Τά μειονεκτήματα της σημερινής έλλη νικής έρ γα τική ς τ ά ­ ξης, δέν τά πα ρ α γνω ρ ίζω , δπως δέν τά π α ρ α γνω ρ ίζει κι ή Ι­ δια στήν πλειοψηφία της. Στό βιβλίο έπισημαίνονται έπίσης βα σικές κα τα στάσ εις ά ντιφατικότητας, στον οίκονομικό καί

τόν -πολιτικό τομέα, μέσα στ'ις όποιες ζεΐ κ α ί κινείτα ι τούτη τή στιγμή ή έλληνική έρ γα τική τάξη. "Ομως δεν ά να ιρ ο ΰντα ι άπό α ύτά οί δυνατότητες πού ot "Ε λληνες έρ γ ά τες έχουν, καί, προ παντός, δέν Α ναιρείται μέ τίποτα ή μεγάλη Ιστορική άποστολή τής τά ξης τους. Θ.Ε.Θ. Υ.Γ. Τό χειρόγραφο τής μελέτης κλείσθηκε στις 19 τοϋ Ό κτώδρη 1974. Π άρθηκαν δμως ύπ’ δψη κα ί τά σημαντικότε­ ρα γ εγ ο νό τα καί στοιχεία πού σημειώθηκαν μέχρι τήν 1.12.74.

β

Ε ίσ α γ ω γ ή

1.—- Ό ρ ι ο μ ο ς

τής

έ ν ν ο ι α ς

«τ ά f ιρ>.

« Τ ά ξ ε ις ονομάζονται μ εγ ά λες ομάδες ά νΰ ρ ώ π ω ν, πού δ ια κ ρίνοντα ι ά π τη Μ οη τους στο ιστορικά συγκ εκ ριμ ένο σύστημα τής κ ο ιν ω ν ικ ή ς π α ρ α γ ω γ ή ς , ά π τή σχέση τους ( nob κατά Ινα μεγάλο μ έρ ος β α σ ίζετα ι κ α ι δ ια τυπ ώ ν ετα ι οε νόμ ους) πρός τά μέοα π α ρ α γ ω γ ή ς , άπ ιο ρόλο τους στην κ ο ιν ω ν ικ ή οργάνω ση τής έ ρ γ α ο ία ς , κ α ί, επομένω ς, ά π ’ τον τρόπο ε ίσ π ρ α ξ η ς κ α ι το επ ίπ ε ­ δο τον μ ε ρ ιδ ίο υ τον κ οινω ν ικ ού πλούτον που δια&έτονν. 01 τ ά ξ ε ις ε ίν α ι ομά δες άη}ρώ πω ν, πού ή μ ια μ π ορ ε ϊ νά ιδ ιο π ο ιε ίτ α ι την έ ρ γ α ο ία τής άλλης έ ξ α ιτ ία ς τής δ ια φ ο ρ ε τικ ή ς {ϊέσης τους ατό συγ ­ κ εκριμένο σύστημα κ ο ιν ω ν ικ ή ς οικ ονομ ία ς». Σ ’ αυτό τον έπιατημονικό ορισμό τον Β . 1. Λ ένιν δ ια τ υ π ώ ­ νεται α κ ρ ιβ ώ ς ή έννοια τής τά ξης. 2.

'Η

έ ρ γ α τ ι κ ή

τ ά ξ η.

Σ τ ι ς κ α π ιτα λ ισ τικ ές σχ έσεις π α ρ α γ ω γ ή ς έχουν δ ια μ ο ρ φ ω ϋ ε ϊ, δ π ω ς ε ίν α ι γνωστό, δυο β α σ ικ ές τά ξεις . Ή τά ξη τω ν αστώ ν (κ α π ιτ α λ ισ τ ώ ν ), που ά ποτελεϊτα ι α π ’ τους ιδ ιο κ τή τες τω ν μέσ ω ν π α ρ α γ ω γ ή ς τής κ α π ιτα λ ισ τικ ή ς οικονομίας, κ ι ή τά ξη τω ν έ ρ γ α 7

τών, πού τήν άποτελονν δοοι δεν ε ίν α ι Ιδιοκτήτες τώ ν μέσ ω ν π α ρ α γ ω γ ή ς τής κ α π ιτα λ ισ τικ ή ς οικονομίας, που δ μ ω ς π α ίρνουν Άμεσα μ έρ ος στην προ πα ρα σκ ευή κ α ι στην π ρα γμα τοποίηση τής υ λ ικ ή ς π α ρ α γ ω γ ή ς έκ μ ισ ϋώ νον τα ς την ε ρ γ α τικ ή τους δύναμη κ α ι 7του μ ε τήν Ιδιότητά τους αυτή γ ίνοντα ι π α ρ α γ ω γ ο ί υπερ­ α ξ ία ς . Φυσικά, ανάμεσα στις δυο αυτές δ α σ ικ έ ς τ ά ξ ε ις υπάρχουν στην κ α π ιτα λ ισ τικ ή κ ο ιν ω ν ία κ ι άλλες ενδιάμεσες. Ά τι τή θ έση πού ή ά στικ ή κ ι ή έ ρ γ α τ ικ ή τά ξη κατέχουν στό κ α π ιτα λ ισ τικ ό σύστημα π α ρ α γ ω γ ή ς , α π ’ τή σχέση που αυτές έχουν μέ την Ιδιοκτησία ατά μέσα π α ρ α γ ω γ ή ς , κ α ι τέλος α π ’ το μ ε ρ ίδ ιο τον κ ο ινω ν ικ ο ύ πλούτον που ή κά&ε μιάι τους απολαμβά­ νει όρίζουμε την άστική τά ξη σαν έκμεταλλεντρια κ αί την έ ρ γ α ­ τική σα ν έκμεταλλευόμενη. Σ τ ό σημερινό μονοπω λιακό στάδιο τον κα π ιτα λισ μ όν ή ά στική τά ξη δ ια κ ρ ίν ε τ α ι σέ μ ον οπ ω λ ια κ ή κ α ι μη μονοπω λιακή. Ή σύγχρονη έρ γ α τικ ή τά ξη οέ π α γ κ όσ μ ια κ λίμ α κ α όχι μόνο έ χ ε ι α υ ξ η θ ε ί α ρ ιθ μ η τ ικ ά , άλλα μ έ την επ ιστημ ονικ ή κ α ι τε χ νι­ κή α νά π τυξη έχ ε ι ανεβάσει, σ υ γ κ ρ ιτ ικ ά μέ τις π ροηγ ούμ ενες έποχές, σέ σημα ντικ ό βαθμό τό πνευμ α τικ ό κ α ι π ολιτιστικό της έ π ίπεδο.* Ή α νά π τυξη τής έ ρ γ α τ ικ ή ς τ ά ξ η ς στϊς σ η μ ε ρ ιν έ ς συν­ θ ή κ ε ς ε ίν α ι ένα φ υσικό φ α ινόμ εν ο που α κ ολουθ εί τις σ ν νε χ ώ ς αναπτυσσόμενες π α ρ α γ ω γ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις κ α ι πού τονίζει τή ν α ν ά γ ­ κη γ ια τήν α λ λ α γ ή τώ ν π α ρ α γ ω γ ικ ώ ν σχέσεω ν, κ α θ ώ ς κα'ι τό ρόλο τής έ ρ γ α τ ικ ή ς τά ξ η ς στην άναπόφ ευκτη αντή αλλαγή-

* 'Ορισμένοι συγγραφείς θεοφοΰν πώς στίς ανεπτυγμένες καπιταλι­ στικές χώρες καί μέσα στις συνθήκες τής έπιστημονικοτεχνικής έπανάστασης ή έργατική τάξη περιλαμβάνει στους κόλπους της άκόμα καί τεχνικούς δψηλής ειδίκευσης κι άτομα πού ζοΰν % - ' τήν προσφορά πνευματικής μισθωτής έργασίας, πού μέ τήν ιδιότητά αύτή είναι παραγωγοί ύπεραξίας. Γιά τούς συγγραφείς αύτούς ή έργατική τάξη άποτελεΐται απ’ τό σύνολο τ<δν μισθω­ τών πού παρεμβαίνουν άμεσα στήν προπαρασκευή καί στήν πραγματοποίηση τής Ολικής παραγωγής καί μ’ αύτή τήν ιδιότητα γίνονται παραγο>γοΙ ύπεραξίας, χωρίς οί ϊδιοι νά καρπώνονται τίποτα άπ’ αύτή.

3 .—

Ή π ο ο ν ξ η μ έ

'Ε λ λ ά δ α , υ π α ν ά π τ υ κ τ η χ ώ ρ α υ­ δ ο χ ή ς ξ έ ν ο ν κ ε φ α λ α ί ο υ — Ή γ κ ρ ό τ η ο η τής ε ρ γ α τ ι κ ή ς τά­ ς κι ο ί ά λ λ ε ς ο μ ά δ ε ς έ ρ γ α ζον 0} ν.

Ή ’Ελλάδα, κράτος οικονομικά καθυστερημένο, βρίσκεται στην π ε ρ ιφ έ ρ ε ια τον διεθνούς κ α π ιτα λισ τικ ού συστήματος. 01 κα π ιτα λισ τικ ές μητροπόλεις άνά ϋεταν κ ι έξακολονθονν κ α ι σήμερα ν άναϋέτουν στις κ υ ρ ία ρ χ ε ς τ ά ξ ε ις τής χ ώ ρ α ς μας την εκπλήρω ση διπλού ακοποϋ. Τ ην ανεμπόδιστη π α ρα χώ ρηση στη διάθεσή τους τοϋ γεω πολιτικού χώ ρου που κ α τέχ ε ι ή 'Ελλά­ δα σαν κράτος κ α ι ταυτόχρονα τή βοηθητική γ ι αυτές λ ειτο υ ρ γ ία ιο ν ελληνικού καπιταλισμόν μέσα στα π λ α ίσια τοϋ παγκόσμιον κ α π ιτα λισ τικ ού συστήματος* * Ό Γιάνης Κορδατος παρατηρεί πολύ εδστοχα, στήν «Ιστορία τού ΈλληνικοΟ ’ Εργατικού Κινήματος» ($' Ικδοοη, ’Αθήνα 1956) σελ. 14 - 1δ, τά ίξ ή ς : «όταν ίίνοιξαν τό κανάλι τοΟ Σουέζ (1869) καί 6 ισθμός τής'Κορίνθου (1893), δημιουργήθηκαν εβνοϊκές συνθήκες γιά τήν ανάπτυξη τοΰ ΙλληνικοΟ καπιταλισμού. Έ ξαιτίας πού ή Ε λλάδα ήταν τό γεφύρι στίς συγ­ κοινωνίες Δυτικής Εύρώπης καί ’Ανατολής, τό ξένο κεφάλαιο (κυρίως τό άγγλικό) μέ δάνεια καί μέ πολιτικές επεμβάσεις προσπάθησε νά κηδεμονεύσει πολιτικά, καί οικονομικά τήν 'εθνική μας οικονομία. ’Εξάλλου οί “Ελληνες κεφαλαιούχοι τού έξω Ελληνισμού συνεργάζονταν στενά μέ τό ξένο κεφά­ λαιο. Οί "Ελληνες έμποροι παντού (Μικρασία, Αίγυπτο, Βαλκανική, Νότια Ρωσία) κάνανε εξαγωγή άπό πρώτες ύλες καί δημητριακά (βαμβάκι, σι­ τηρά κλπ.) καί φέρνανε στήν Τουρκία, Ρωσία, Αίγυπτο, Βαλκανική τά βιο­ μηχανικά ε’ίδη τής Εύρώπης, Αύτός ήταν γιά πολύ καιρό — κοντά Ινας αίώνας — δ ρόλος των Ιλλήνων έμπορων τού έξω Ελληνισμού καί ίσαμε ένα σημείο καί 6 ρόλος των έμπόρων τής 'Ελλάδος. ’Από τόν τέτοιο ρόλο τού έλληνικού έμπορικοΰ κεφαλαίου άναπτύχτηκε καί ή έλληνική ναυτιλία (εφοπλιστικό κεφ άλαιο). Παράλληλα άρχισε καί ή έκμετάλλευση τής έσωτερικής έλλαδικής άγορας καί ή Ανάπτυξη παραγωγής άπό ε’ίδη έξαγωγής (καπνού, σταφίδας, λεμονιδν κ λ π .)... Άπό τήν αιτία αύτή εύνοήθηκε πρώτα ή ανάπτυξη τού εμπορικού κε­ φαλαίου, παράλληλα τού εφοπλιστικού καί κατόπι τού χρηματιστικοΰ, πού εξυπηρετεί τις πιστωτικές ανάγκες τού εμπορικού καί τού έφοπλιστικοδ κ ε­ φαλαίου. Τό βιομηχανικό κεφάλαιο άναπτύχτηκε τελευταίο. 'Ό πως είδαμε, δέν υπήρχαν πρώτες δλες, οΰτε έσωτερική καταναλωτική αγορά. Κι άκόμα οί συγκοινωνίες τής ξηρϊς ήταν πρωτόγονες καί ή τεχνική καθυστερημένη. Κά­

9

Τό ξένο κεφ άλαιο, σε συνεργ α σία με τη ντόπια χρηματιυ*. κ η ο λ ιγ α ρ χ ία , εκμεταλλευόταν, κ ι εξα κ ολουθ εί μ έχ ρ ι σήμερα νά εκμεταλλεύεται, στο μεγαλύτερο 6α!)μυ πον γ ίν ετ α ι, τους οικονο­ μ ικ ο ύ ς πόρους τής χ ώ ρ α ς , τις π ρώ τες της νλες, τό εργ α τικ ό δυνα ­ μ ικ ό κλπ. * τω άπό τις συνθήκες αύτές ο! ελληνες κεφαλαιούχοι δίσταζαν νά διαθέσουν τά κεφάλαιά τους σέ βιομηχανικές έπιχειρήσεις. Έ τσ ι δ ρόλος τού ελληνικοί) κεφαλαίου γιά μιά μεγάλη περίοδο ήταν έμπορομεσιτικός, δηλαδή παρασιτικός μέσα στή συνολική λειτουργία τού δι­ εθνούς καπιταλισμού». Ό Θανάσης X. ΙΙαπαδόπουλος στό άρθρο του «Γύρω στά «Ε λληνικά Συντάγματα» καί τή Συνταγματική μας Ιστορία (περιοδικό «Σύγχρονα Θέ­ ματα-, άριθ. 3, Μάρτης 1972) σημειώνει επίσης (σελ. 115) : «μέχρι σήμερα παρόλο πού στό μεταξύ εχει αναπτυχθεί μιά σημαντική εγχώρια βιομηχα­ νία, ο! συνθήκες οικονομικής, στρατηγικής κι ιδεολογικής εξάρτησης δέν άλλαξαν στήν ουσία. ’Αλλά έκλεπτύνθηκαν καί τελειοποιήθηκαν οί μέθοδοι κι <οί τεχνικές σέ βαθμό πού νά γίνονται αδιόρατες μέσα στήν καθημερινή αλληλουχία Ασύμμετρων γεγονότων. Πιστεύω, λοιπόν, πώς δ κύριος καί βα­ σικός χαρακτήρας τής (οργανωμένης) έλληνικής κοινωνίας βρίσκεται στήν περιφέρεια του εύρωπαϊκού (παλιότερα) καί τοΰ παγκοσμίου (σήμερα) κα­ πιταλισμού·». Κι δ Νίκος Φυρούκης, στό βιβλίο «Ιστορικός χώρος καί Ε λλάδα» (α ' έκδοση, ’Αθήνα 1973), γράφει ανάμεσα στ’ άλλα πώς «δ πάροικος έμπορος τής Βιέννης καί τής ’Οδησσού, τού Λονδίνου καί τής Τεργέστης είναι οργα­ νικά καί άδιάρρηκτα συνδεδεμένος μέ τις εξελίξεις στήν παραγωγή καί στις παραγωγικές σχέσεις τής πατρίδας του... ’Αλλά οί άστοί των παροικιών ίήταν δεμένοι καί μέ τήν παγκόσμια άγορά. Δ έ ν ή τ α ν ά σ τ ο ί ( κ α π ι τ α λ ι σ τ έ ς ) ε π ε ι δ ή ή τ α ν έ μπ ο ρ οι , τρα­ π ε ζ ί τ ε ς , έ φ ο π λ ι σ τ έ ς . ’Ή τ α ν άσ τ ο ί έ π ε ι δ ή ε ί χ α ν μ π ε ι κ ά τ ω ά π ό τ ή ν έ ξ ά ρ Ίηση τοΰ π α γ κ ό ­ σμιου β ι ο μ η χ α ν ι κ ο ύ κεφαλαί ου», (σελ. 9 4 ). Καί παρακάτω (σελ. 114) : «Οί χώρες τής Βαλκανικής ήδη άπό τις αρχές τού 19ου αιώνα είχαν μετατραπεί σέ άγροτικό έξάρτημα τών βιομηχανικά Ανα­ πτυγμένων χωρών καί στή βάση τής συμμαχίας ξένου βιομήχανου καί ντόπιου έμπορα διαμορφώθηκε δ καπιταλίστας τών Β αλκανίων... Στό πρώτο στάδιο τού μονοπωλιακού καπιταλισμού τά Βαλκάνια αποκτούν διττή σημασία: Γί­ νονται τόπος εισροής ξένων κεφαλαίων καί αποκτούν ιδιαίτερη σημασία καί θέση στό αποικιακό — στρατηγικό σύστημα τού ιμπεριαλισμού γιά τήν κυ­ ριαρχία του στόν άποικιακό χώρο τής ’Ανατολής». * Ό Νίκος Φυρούκης στό πιό πάνω βιβλίο του γράφει (σελ. 115- 116) : «Άπό τήν άρχή, ή εισροή τού ξένου μονοπωλιακού κεφαλαίου γίνεται ακρι­ βώς σέ συνεργασία μέ τό ντόπιο κεφάλαιο καί δχι εναντίον του... Ή εισροή τού ξένου μονοπωλιακού κεφαλαίου γινόταν, δπως παρατηρεί καί δ καθηγη­

10

Σ τ ι ς συνθ ήκ ες τοϋ μονοπω λιακού κ α πιτα λισμού ή ε ξ α γ ω γ ή κεφ α λ α ίω ν απ’ τις ανα πτυγμένες κ α π ιτα λισ τικ ές χ ώ ρ ε ς σέ κ α θ υ­ στερημένες ( σε δ ιά κ ρ ισ η α π ’ την ε ξ α γ ω γ ή απ λ ώ ς εμπ ορευμάτω ν) άποτελεϊ ένα ουσιαστικό κ α ι βασικό χ α ρ α κ τ η ρ ισ τικ ό τοϋ οικονο­ μικού αντον συστήματος. Τό γεγονός τούτο έχ ει ιδ ια ίτ ε ρ η ση­ μ α σία γ ια την πα γ κ όσ μ ια ερ γ α τικ ή τά ξη, άλλ' είδ ικ ώ τ ε ρ α έχει επ ιπ τώ σ εις στην κατάσταση τής ε ρ γ α τ ικ ή ς τ ά ξ η ς τής χώ ρ α ς υποδοχής των ξέ ν ω ν κ ε φ α λ α ίω ν μέ την εντατική εκμετάλλευση άπ αυτό τής ντόπιας ε ρ γ α τικ ή ς δύνα μ ης κ α ι τό κ ά ρ π ω μ α τής α νά ­ λογης υ π ε ρ α ξ ία ς . Ή ε ξ α γ ω γ ή τού κεφ αλαίου, που β α σικ ά γ ίν ε τ α ι μέ πολιτικά κ ίνη τρα σέ μ ια προσπάθεια τω ν ιμ π ε ρ ια λ ισ τ ικ ώ ν κ ρα τώ ν να ένισχνσουν τις θ έσ ε ις τους η έστω νά τις κρατήσουν, π ρα γμα το­ π ο ιε ίτα ι μέ δυο μ ο ρ φ έ ς : 1) Μέ τή μορφ ή π α ρ α γ ω γ ικ ο ύ κ εφ α ­ λαίου. 2 ) Μ έ τή μορφ ή δ α νείω ν. ’Ε ξ α γ ω γ ή π α ρ α γ ω γ ικ ο ύ κεφ α ­ λ αίου ε ίν α ι ή τοποθέτησή του στή β ιο μ η χ α νία , στις μεταφ ορές, στο εμπόριο κλπ. 'Η έ ξ α γ ω γ ή δα νειστικ ού κ εφ α λα ίου πρα γ μ α τοπ οι­ ε ίτ α ι μέ τή μορφ ή κ ρ α τικ ώ ν δ α ν ε ίω ν κ ι Ιδιω τικ ώ ν πιστώ σεω ν. Μ έ τήν έ ξ α γ ω γ ή π α ρ α γ ω γ ικ ο ύ κ εφ α λα ίου κ α ί, συνακόλουθα μέ την ίδρυση θ υ γ α τ ρ ικ ώ ν ετ α ιρ ιώ ν , σέ χ ώ ρ ε ς δπου τό κ εφ άλαιο έ ξ ά γ ε τ α ι, φ θάσαμε στις «π ολυεθ νικές ε τ α ιρ ίε ς », που στα τελευ­ τα ία δεκαπέντε χρόνια α να π τύχθ ηκ α ν μέ θ υ ελ λ ώ δ ε ις ρυθμούς.

τής Σ. Κορώνης, «κατά τρόπον άποικιακόν». "Ομως αυτό δέ σημαίνει π ώ ; δέν έπιτάχυνε τήν συγκέντρωση των ντόπιων κεφαλαίων σέ μιά χούφτα μεγαλοκεφαλαιοΰχων καί τή συγκεντρωποίηση τής παραγωγής... 01 καπιταλιστι­ κές σχέσεις διευρύνονται στήν ύπαιθρο καί ή ταξική διαφοροποίηση δυνα­ μώνει τούς πλούσιους αγρότες καί δημιουργεί τόν υπερπληθυσμό τής υπαί­ θρου καί τροφοδοτεί τό μεταναστευτικό ρεϋμα καί τήν αστυφιλία. Κ α τ ’ α ύ τ δ ν τ 6 ν τ ρ ό π ο τό ε ρ γ α τ ι κ ό δ υ ν α μ ι κ ό τ ω ν Β α λ κ α ν ί ω ν Ι γ ι ν ε φτ ην ή έ ρ γ α τ ι κ ή δ ύ ν α μ η γ ι ά τ ά δ ι ε θ ν ή μ ο ν ο π ώ λ ι α καί τήν ν τ ό π ι α χ ρ η μ α τ ι σ τ ι κ ή ό λ t γ α ρ χ ί α. Α ύ τ ό ή τ α ν ή σο­ β α ρ ό τ ε ρ η σ υ ν έ π ε ι α τ ής κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς τοΟ μ ο ν ο π ω λ ι α κ ο ύ κ ε φ α λ α ί ο υ σ τ ά I! α α ά ν! ι » ».

11

Σ τ ή ν ’Ε λλάδα το Ιμπεριαλιστικό κ εφ ά λα ιο έβ ρισ κ ε πάντοτε κ ά θ ε ε ίδ ο υ ς διευκόλυνση. Μ εταπολεμικά οι διευκ ολ ύνσεις κατο­ χ υ ρ ώ θ η κ α ν ακόμα κ α ι συνταγμ ατικά, τόσο με τό Σ ύ ντ α γ μ α τον 1952, όσο κ α ι με τούς συντα γμ ατικ ούς χά ρτες 1968)1973 κ α ι τό τελευταίο συνταγματικό θέσπ ισμ α της 1ης Αύγουστου 1974. * Φυσικά, τό ιμ π ε ρ ια λισ τικ ό κ εφ ά λα ιο δεν εχει φ ροντίσει πα ρά μ ό­ νο γ ια την ιδιοπ οίηση τον προϊόντος π α ρ α γ ω γ ή ς στη χ ώ ρ α μ α ς κ α ί καθόλου γ ια την α νά πτυξή της, δ π ω ς έ ξ άλλον γ ίν ε τ α ι μ' όλες * "Αρθρο 112 Συντάγματος 1952, άρθρα 23 τοΰ συνταγματικού χάρτη 1968 καί τοΰ δμοιου 1973, άρθρο 9 τής «Συντακτικής πράξεως» 1 τής 1 8 - 1974. Καί πρέπει νά σημειωθεί πώς σύμφωνα μέ τΙς πιδ πάνω διατάξεις, τόσο των συνταγματικών χαρτών 1968 καί 1973, ίσο καί τοΰ συνταγματικοί θεσπίσματος τής 1 - 8 - 1974 «Τό κατ’ έφαρμογήν τοΰ άρθρου 112 τοΰ Συν­ τάγματος 1952 έκδοθέν νομοθετίκόν διάταγμα ύπ’ άριθ. 2687 τοΰ έτους 1953 «περί έπενδύσεως καί προστασίας κεφαλαίων έξωτερικοΰ», ώς αύθεντικώς ήρμηνεύθη διά τοΰ νομοθετικού διατάγματος ΰπ’ άριθ. 2928 τοΰ έτους 1954 καί τής παραγράφου 3 τοΰ άρθρου 5 τοΰ νομοθετικού διατάγματος δπ’ άριθ. 4256 τοΰ έτους 1962, διατηρούν τήν ήν έκέκτητο τυπικήν ίσχύν. Νεώτερος νόμος έφ’ άπας έκδιδόμενος, δύναται νά τροποποιήση τό ώς άνω νομο­ θετικό'; διάταγμα π ρ ό ς π α ρ ο χ ή ν μ ε ί ζ ο ν ο ς π ρ ο σ τ α ­ σ ί α ς ει ς τ 4 π ε ρ ί ώ ν π ρ ό κ ε ι τ α ι κ ε φ ά λ α ι α τ ο ΰ ε ξ ω τ ε ρ ι κ ο ύ » . Δηλαδή κι ή χούντα κι ή μεταβατική κυβέρνη­ ση «εθνικής Ινότητος» Κ. Καραμανλή απαράλλαχτα δρισαν μέ τά συνταγμα­ τικά τους κείμενα πώς απαγορεύεται ή άποδέσμευση τής χώρας άπ’ τό ξένο μονοπωλιακό κεφάλαιο καί πώς άντίθετα τό μόνο ποδ έπιτρέπεται είναι ή με γ αλ ύ τ ε ρ η άκόμα προστασία του! νΑς σημειωθεί έξ άλλου πώς στις προστατευτικές διατάξεις τής έργατικής νομοθεσίας δ έ ν δ π ά γ ε τ α ι τό προσωπικό πού άσχολεΐται: στήν “Αμερικανική Γεωργική Σχολή Θεσσαλονίκης, τήν ’Αμερικανική Κοινή ή Μικτή ’Επιτροπή Διανομών, τό ’Αμερικανικό "Ιδρυμα ’Εγγύς ’Ανατολής, τήν ’Αμερικανική Σχολή Κλασσικών Σπουδών καί Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, τό Κολλέγιο. ’Ανατολής Θεσσαλονίκης, τό Κολλέγιο •Ρυχικοΰ ’Αθήνας, τό Συνεται­ ρισμό ’Αμερικάνικων ’Αποστολών στήν Εύρώπη (C A R E ), τό "Ιδρυμα «Ροκφέλλερ», τή Χ.Α.Ν., τή Χ.Ε.Ν., τό Κολλέγιο ΠΓΡΣ — θηλέω ν, τό ’ Εθνι­ κό Συμβούλιο ’ Ιουδαίων γυναικών κ.ά. ’Επίσης, σύμφωνα μέ τό νόμο 4171)1961, οί ξένες τεχνικές επ ιχ ει­ ρήσεις πού βρίσκονται στήν Ε λλάδα έχουν τό προνόμιο νά μή δεσμεύον­ ται άπ’ τις ελληνικές διατάξεις γιά τις ώρες εργασίας τών μισθωτών. "Ο­ πως δρίζει ό νόμος αύτός «έπιτρέπεται ή ύπερωριακή άπασχόλησις. τοΰ προσωπικοΰ τών ανωτέρω έπιχειρήσεων ά π ε ρ ι ο ρ ί σ τ ω ς». Βλ. καί τά πλεονεκτήματα πού παρέχουν στις αλλοδαπές επιχειρήσεις κι οί Α.Ν. 89/ 1967 καί 378/1968.

12

τις χ ώ ρ ε ς πού αυτό έξ ά γ ε τ α ι κ α ί τοποθετείται. ’Έ τοι, πα ρά τις ύποαχέαεις τω ν μεταπ ολεμ ικ ώ ν κυβερνήσεω ν, πώ ς, με την ε ισ α ­ γ ω γ ή ξένου κ εφ α λα ίου, ή ’Ε λλάδα θ ά μεταβαλλόταν σέ κράτος ο ι­ κονομικά αναπτυγμένο, ή χ ώ ρ α ς μ α ς έν τούτοις έ ξα κ ο λ υ θ ε ϊ νάναι χ ώ ρ α καθυστερημένη, μ ’ δλο που τά μονοπώ λια έκ α να ν επενδύ­ σεις. Αυτές, όμω ς, ά π ’ τη μ ερ ιά ιώ ν κ απιταλιστώ ν, ε ίχ α ν σά β α ­ σικό στόχο ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις δευτερεύουσες η συμπ ληρω μ ατικές γ ιά κ είνες, που υπάρχουν ή Ιδρύονται, στις κ α π ιτα λισ τικ ές μητροπόλ εις, ή ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις ε ξ α γ ω γ ώ ν πρός τή Μ έση ’Ανατολή κ α ι σέ χ ώ ρ ε ς τής ’Α φ ρικής. Τό ιμ π ε ρ ια λ ισ τ ικ ό κ εφ ά λα ιο εκμεταλλεύεται τις φ τηνές π ρ ώ ­ τες νλες, τά χ α μ η λ ά μεροκάματα, τή μ ικ ρ ή σχετικά τιμή τής γ η ς κλπ., γ ιά νά Ιδρύει δευτερεύουσες (σ έ σχέση μέ τις κ ύ ρ ιε ς στό κα π ιτα λισ τικ ό σύνολο)· ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις σ’ αυτήν έδώ τήν π ε ρ ιφ έ ρ ε ια τοϋ κ α π ιτα λισ τικ ού χώ ρου που λ έ γ ε τα ι «'Ε λλάδα» κ α ί που π α ρ α ­ μ έν ει μ ιά χ ώ ρ α οικονομικά καθυστερημένη. ’Αλλά γ ιά νά λ ειτουργήσει αυτό τό σύστημα πού έχ ε ι δ η μ ιου ρ γ η θ ε ϊ στον τόπο μ α ς μέσα άπό δ ια δ ικ α σ ίε ς αυνυφ ασμένες μέ τον τρόπο τής α νά π τ υ ξη ς τοϋ παγκόσμιου κ α π ιτα λισ μ όν κ α ι τής δια μ ό ρ φ ω σ η ς τοϋ μονοπω λιακού τον σταδίου στό συγκ εκ ριμένο τούτο χώ ρο, ε ίν α ι α π α ρα ίτητη τόσο ή προστατευτική κ ρ α τικ ή π α ­ ρέμβαση, πού χ ο ρ η γ ε ίτ α ι στά μ ονοπώ λια χ ω ρ ίς φειδά», όσο κ ι ή ύ π α ρ ξη εν δ ιά μ εσ ω ν τά ξεω ν κ α ί στρω μάτω ν, πού εξυπ ηρετούν τή λειτο υ ρ γ ία ενός συστήματος, τοϋ όποιου ό χ α ρ α κ τή ρ α ς ε ίν α ι πα ρα κολονθητικός, υποτελής κ ι άμεσα συναρτημένος μέ τά μονοπώ λια. ’Έ τσι έχ ει δ η μ ιο υ ρ γ η θ ε ί κι ένα πολυάριθμο γ ρ α φ ε ιο κ ρ α τικ ό στρώ~ μ α άπό δημόσιους υπαλλήλους, πού επανδρώ νουν τον κρατικό μηχανισμό, ή άπό υπάλληλους γ ρ α φ ε ίω ν , πού απασχολούνται στις δ ιά φ ο ρ ε ς ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις , δημόσιες, ιδ ιω τ ικ έ ς , κ οινή ς ώ φ έλ εια ς κλπ. "Αν κ α ί σ τ ις σημ ερινές συνθ ήκ ες τού μονοπω λιακού κ α π ι­ ταλισμού τά μή προνομιούχα τμήματα ά π ’ τά στρώ ματα αυτά πλη­ σιάζουν κ ι έδ ώ οτήν Ε λ λ ά δ α τήν έρ γ α τικ ή τά ξη, ο ί ιδ ια ίτ ε ρ ε ς 13

οικ ονομικ ές συνθήκες στον τόπο μας, δ π ω ς πολύ γενικ ά τ ις π ε ρ ιγράψ α με, δίνουν την έννοια τής έ ρ γ α τικ ή ς τά ξ η ς οχι ο ολους τους μισθ ω τούς, άλλά σ’ εκ είνους πού, α νε ξά ρτη τα α π ’ τή νομική υπα ­ γ ω γ ή στήν κ α τη γ ο ρ ία τού «υπάλληλου» * ή τον άπλοϋ «εργ ά τη » : 1 ) δεν είν α ι ιδιοκ τήτες τώ ν μέσω ν π α ρ α γ ω γ ή ς , 2 ) έκμιαθώ νουν τήν ερ γ α τικ ή τους δύναμη σ’ έ ρ γ α σ ίε ς προπ αρασκευής ή π ρ α γ μ α ­ τοποίησης υλικής π α ρ α γ ω γ ή ς κ αι μ εταφ οράς, 3 ) με τ>)ν π ιο πά νω ιδιότητα γίνονται οι !ί δ ιο ι π α ρ α γ ω γ ο ί υ π ε ρ α ξ ία ς κ α ι δ έν μεσο* Μέ δικαστικές αποφάσεις, άλλά καί μέ νομοθετικούς Ορισμούς, διάφο­ ρες κατηγορίες εργαζομένων εντάσσονται στή νομική κατηγορία τοΟ «Οπάλληλου», δηλαδή τοΰ μισθωτού πού κατέχει θεωρητικές γνώσεις καί δέν έκτελ εί άπλώς χειρωνακτική εργασία. ( Ί ! απόφαση ’Αρείου Πάγου 389/1950 άναφέρει σχετικά δτι «εις μέν τόν Οπάλληλον προέχει τό πνευματικόν στοιχεΐον, προσδίδον εις αυτόν τόν χαρακτήρα τρόπον τινά καθοδηγητοΰ, εις δε τόν εργάτην τό σιοματικόν, προσδίδον εις αυτόν τήν ιδιότητα τοΰ, εκτελεστού». Νομοθετικός δρισμός τής ιδιότητας τοϋ υπάλληλου δίνεται μέ τό άρθρο 1 έδ. 1 τοΰ Νομοθετικού Διατάγματος 2655/1953, σύμφωνα μέ τό όποιο «’Ιδιω τι­ κός ύπάλληλος κατά τήν έννοιαν τοϋ παρόντος νόμου θεωρείται παν πρόσωπον κ α τ ά κ ύ ρ ι ο ν έ π ά γ γ ε λ μ α άσχολούμενον έπ’ άντιμισθία, Ανεξαρτήτως τρόπου πληρωμής, εις υπηρεσίαν ιδιωτικού καταστήματος, γραφείου ή έν γένει έπιχειρήσεως ή οίασδήποτε έργασίας καί παρέχον εργα­ σίαν ά π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ώ ς ή κ α τ ά κ ύ ρ ι ον χ α ρ α κ τ ή­ ρ α μ ή σ ω μ α τ ι κ ή ν » ). Γιά τό νομικό χαρακτηρισμό τού εργαζόμενου σάν «ύπάλληλου» ή άπλώς σάν «έργάτη» κύρια σημασία έχει τό πιό πάνω κριτήριο κι δχι τό άν παίρνει μεροκάματο ή μηνιάτικο μισθό. (Πριν άπ’ τό Ν.Λ. 2655/1953 δσοι Αμείβον­ ταν μέ μεροκάματο δέν θεωρούνται «υπάλληλοι», κι δταν έκτελοΰσαν έργασία «άποκλειστικώς ή κατά κύριον χαρακτήρα μή σωματικήν». Οι «υπάλληλοι» έχουν μερικά πρόσθετα οφέλη πού δέν τάχουν οί άπλοί έργάτες, δπως π.χ. περισσότερες μέρες κανονικής άδειας τό χρόνο, μεγα­ λύτερη άποζημίωση σέ περίπτωση καταγγελίας τής σύμβασης έργασίας, σέ '.ρισμένες κατηγορίες μικρότερο άπ’ τό όκτάωρο χρόνο έργασίας, δρισμένα πιδόματα κατά ειδικότητες κ.τ.ο. Μέ τά μικρά αΰτά οφέλη οί κυρίαρχες τάξεις καί τό κράτος προσπαθούν ίχι μόνο νά εύνοήσουν οικονομικά (ως ένα βαθμό) έκείνους τούς μισθωτούς πού προσφέρουν έργασία πνευματική (αποκλειστικά ή κατά κύριο λόγο), ά λ­ λά καί νά διαφοροποιήσουν τούτους κοινωνικά άπ’ τούς ά λ λ ο υ ς — τούς έργατοτεχνϊτες. Μέ τόν τρόπο αύτό οί κυρίαρχες τάξεις καί τό κράτος φρον­ τίζουν νά δημιουργείται χάσμα άνάμεσα στίς κατηγορίες αύτές τών μισθωτών, πού έν τούτοις δλοι τους παράγουν ύπεραξία, τήν όποια καρποϋνται μόνο οί κύριοι τών μέσων παραγωγής, «τ’ αφεντικά».

14

λαβονν ο ’ύ τε γ ιά δφελος τρίτου οτην π α ρ α γ ω γ ή της τελευταίας. Σ τ η μελέτη αυτή μ ε ρ ικ έ ς φ ορές άνα φ ερϋοϋμ ε σ υ γ κ ρ ιτ ι­ κά κ α ι σ’ άλλες κ α τη γο ρ ίε ς εργ α ζομ ένω ν που δεν εντάσσονται οτην έ ρ γ α τ ικ η τά ξη, οάν ομ ά δας που ή β α σικ ή της ομοιογένεια β γ α ίν ε ι μέσα άτι την Ιδια ίτερη ϋέοη της στο Ιστορικά σ υ γ κ ε κ ρ ι­ μένο σύστημα π α ρ α γ ω γ ή ς στην 'Ε λλάδα, ά π τη σχέση της πρός τά μέσα π α ρ α γ ω γ ή ς , ά π ’ τον ’ι δ ια ίτ ε ρ ο κ α ι ξε χ ω ρ ισ τό ρόλο της στην κ ο ιν ω ν ικ ή οργάνω ση τής ε ρ γ α σ ία ς κι ά π ’ τό μ ε ρ ίδ ιο τον κ ο ιν ω ­ νικού πλούτον που π ε ρ ιέ ρ χ ε τ α ι σ’ αυτή. Π ρέπ ει όμω ς νά σ η μ ε ιώ σ ω π ώ ς τά συμπεράσματα τής μ ε­ λέτης α υτής δεν αφορούν δυο ε ιδ ικ έ ς κ α τη γ ο ρ ίε ς τής ε ρ γ α τικ ή ς τά ξη ς, τους ν αυτεργ άιες, κ α ι τους έργά τες τής γης, έπ ειδή α υ ­ τές έχουν ε ιδ ικ ή μορφ ή κ α ί σύνϋεση κ α ι δεν δια&έτω τή στιγμή αντη τά ιδ ια ίτ ε ρ α στοιχ εία που ε ίν α ι ά π α ρ α ίτ η τα γ ιά την κ α ­ λύτερη εξέταση των δνό α υτώ ν ε ιδ ικ ώ ν κ α τηγοριώ ν . 4.—

Ταξι κή κι ερ γ α τ ι κ ή ς

ι στορι κή τάξης.

σ υ ν ε ί δ η σ η

τής

Ή ερ γ α τικ ή τάξη μέσα ατό κα π ιτα λισ τικ ό σύστημα ε ίν α ι ά π τή μ ιά μ ε ρ ιά π αράγοντας τώ ν κ α π ιτα λ ισ τικ ώ ν π α ρ α γ ω γ ικ ώ ν σχέ­ σεων, συνεπώ ς α ντικ είμ ενο τον οικονομικού προτσές, κ ι ά π ’ την άλλη τό υποκείμενο τής ιστορικ ής δ ια δ ικ α σ ία ς γ ιά την ποιοτική αλλαγή στις π α ρ α γ ω γ ικ έ ς σχ έσεις κ α ι στο σύνολο τώ ν κ ο ινω ν ικ οπ ολιτικ ώ ν δομώ ν που &ά προκόψουν α π ’ αυτή την ποιοτική αλλαγή. ’Έ τσι, αναπόφευκτα, εμφ α ν ίζοντα ι δ ιά φ ο ρ ε ς μορφ ές πάλης τής ε ρ γ α τ ικ ή ς τά ξ η ς ενά ντια στην κ α π ιτα λισ τικ ή , ά π ’ τούς πιό άπλους οικονομικούς ά γ ώ ν ε ς ώ ς την πάλη γ ιά την κ οινω ν ικ ή κ α ι πολιτική ά λλαγή ■— την π οιοτικ ή άλλαγή στις σχ έσεις π α ρ α γ ω γ ή ς κ α ί στο κ οινω νικ ό, πολιτικό κ αι π ολιτιστικό εποικοδόμημα. Ή ερ γ α τικ ή τά ξη σάν πα ρά γοντα ς τώ ν κ α π ιτα λ ισ τικ ώ ν παραγ ιο γ ικ ώ ν σχέσεω ν έχει δ ε ίξ ε ι ένα ά δ ια μ φ ισ β ήτη το τ α ξικ ό θ άρρος 15

ά π έ ν α η ι στήν κ υ ρ ία ρ χ η κ α π ιτα λισ τικ ή τάξη. 01 τ α ξ ικ έ ς συγκ ρού­ σε ις γεννιούνται κατά πρώ το στην π ε ρ ιο χ ή τώ ν π α ρ α γ ω γ ικ ώ ν σχ έσεω ν κ α ι μέσα ο αυτή την π εριοχ ή ή ερ γ α τικ ή τά ξη , που τά άμεσα σνμφ έροντά της α υτής τής σ τ ιγ μ ή ς κ α θορίζοντα ι ά π ’ τις έμ π ορενμ α τικ ές σχέσεις, φ ροντίζει νά πουλήσει τήν ε ρ γ α τ ικ ή δ ύ ­ ναμη οσο μ π ορε ϊ πιο α κ ρ ιβ ά . ’Αντίθετα ό κ α π ιτα λισ τή ς φ ροντίζει ν α γορ ά σε ι την ε ρ γ α τ ικ ή δύναμη οσο μ π ορε ϊ πιό φτηνά. Κ ι έπεΙ­ δη στο αστικό κ α θεστώ ς ο ί κ α π ιτα λισ τές ε ίν α ι ή κ υ ρ ία ρ χ η τά ξη, έχουν τή δύναμη κ α ι προσπαθούν μέ διά φ ο ρ ο υ ς τρόπους νά πετύχουν δσο τό δυνατό π ιο φτηνή ερ γ α τικ ή δύναμη. ’Αλλά κ ι ο ί ε ρ γ ά ­ τες δεν θέλουν κ α ι δέν μπορούν νά πουλούν τήν ερ γ α τικ ή τους δ ύναμη στο δριο που θ ά τους επ ιτρέπ ει απλά κ α ι μόνο νά ζοΰν κ α ι ν’ άνα πα ρά γοντα ι. Αν τή ή αντίθεση ανάμεσα στις δυο άπόλντα ά ντ α γ ω νισ τικ ές τ ά ξ ε ις τής κ α π ιτα λ ισ τικ ή ς κ ο ιν ω ν ία ς ε ίν α ι π ρ ω τα ρ χ ικ ή κ α ι β α σ ικ ή αντίθεση κ ι ο ί εργ ά τες έχουν δ ε ίξ ε ι π ά ν ω σ ’ αυτό τό θ έμ α κ α ι μέσα στα π λ α ίσ ια τώ ν κ α π ιτα λ ισ τικ ώ ν π α ρ α γ ω γ ικ ώ ν σχέσεω ν ένα πολυ σοβαρό κ α ι σπουδαίο τ α ξ ικ ΐ θ άρρος. ’Ο ργανώ νονται (π ρ ώ τ α α π ’ δλα σέ συν δικ α λ ιστικ έ ς όρ γα ν ώ σ ε ις ) κ α ι παλεύουν μέ διά φ ορους τρόπους, α π ’ τον π ιό απλό τήν α δ ια φ ο ρ ία δηλα δή γ ιά τή δουλειά κ α ι τήν επ ιβράδυνση στο ρυθμό τής ερ γ α σ ία ς, ώ ς τήν ά π ε ρ γ ία , γ ιά νά πετνχουν κ α λυτέ­ ρευση στις συνθήκες τής δουλειάς κ α ι τής ζ ω ή ς τους. Ή συν­ δ ικ α λ ισ τ ικ ή οργάνω ση κ ι ή πάλη τής ε ρ γ α τ ικ ή ς τά ξ η ς γ ιά τήν καλντέρενση τώ ν σ υ νθ ηκ ώ ν δουλειάς κ α ι ζω ή ς , έχ ει σω στά χ α ρ α κ τ η ρ ισ θ ε ϊ σαν «?/ αστική πολιτική τής ε ρ γ α τ ικ ή ς τά ξης». Ά λ λ ’, δπω ς είπ αμ ε, ή τά ξη αυτή ε ίν α ι συγχρόνω ς κ α ι τό υποκείμενο τής ιστορικ ής δ ια δ ικ α σ ία ς γ ιά τήν π οιοτικ ή α λλα γή σ τις τ ια ρ α γ ω γ ικ ές σ χ έσε ις κ α ι στις κ οινώ ν ικ οπ ολιτικ έ ς δομές. Σ ά ν υποκείμενο τής ιστορικής δ ια δ ικ α σ ία ς ή ερ γ α τικ ή τά ξη δρα ο % ι μ έ σ α στο κ α π ιτα λισ τικ ό σύστημα, άλλ’ έ ν ά ν τ ι α σ' α υ τ ό γ ιά τή δ η μ ιο υ ρ γ ία του σοσιαλιστικού συστήματος. Τ ώ ρ α , τό τα ξ ικ ό θάρρος, χ ω ρ ίς νά π α ύ ε ι νά υπ ά ρχει στό

ελάχιστο (α ν τ ίθ ε τ α μάλιοτα ε ίν α ι περισσότερο απα ρα ίτητο άπό π ρ ιν ) , δεν ε ίν α ι άπό μόνο τον αρκετό. Π ρ έπ ει νά συνοδεύεται α π ’ την ι σ τ ο ρ ι κ ή σ υ ν ε ί δ η σ η γ ιά την α να γκα ιότητα τής π ο ιο τικ ή ς άλλ.αγής σ τ ις σ χ έσε ις π α ρ α γ ω γ ή ς κ α ι ατό κ ο ιν ω ­ νικό, πολ ιτικ ό κ αι π ολιτιστικό εποικοδόμημα, κ α θ ώ ς κ α ι γ ιά τον π ρω τοπ ορια κ ό ρόλο τής έ ρ γ α τ ικ ή ς τ ά ξ η ς γ ιά την π ρ α γ μ α το­ π οίηση α υτής τής ά λλ α γής. Π ρέπ ει επ ίση ς νά συνοδεύεται κ ι ά π ’ τό ι σ τ ο ρ ι κ ό θ ά ρ ρ ο ς γ ιά την π ρα γ μ α τοπ οίηση της.

17 2

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ A '

Σ Τ Α Τ Ι Σ Τ Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Χ Ε Ι Α Γ Ι Α ΤΗ Ν Ε Ρ Γ Α Τ ΙΚ Η ΤΑ Ξ Η Σ Τ Η Ν Ε Λ Λ Α Δ Α Σ Η Μ Ε Ρ Α 1.— Σύμφωνα μέ τά στοιχεία τής «Ε θνικής Στατιστικής Υ ­ πηρεσίας τής Ελλάδος» (ΕΣΓΕ) ο πληθυσμός τής χώρας στη διάρ­ κεια τής εικοσαετίας 1951 — 1971 ήταν 6 έξης: 1951 7.632.801 1961 8.388.553 1971 8.768.641 * Επομένως μεταξύ 1951 καί 1961 σημειώθηκε αύξηση τοΰ πληθυσμού κατά 755.752 άτομα καί μεταξύ 1961 -1971 κατά 380. 088- Στήν τελευταία δηλαδή δεκαετία ή αύξηση τοΰ πληθυσμού ήταν κατά ποσοστό 51ο) ο μικρότερη απ’ τήν αύξηση τής . προη­ γούμενης δεκαετίας. Τούτο δφείλεται βασικά στή μετανάστευση, πού σ’ δλα τά χρόνια, ύστερα άπ’ τό 1960 μέχρι καί σήμερα, άποτελεΐ αιμορραγία γιά τήν Ελλάδα γιατί δχι μόνο μειώνει τή φυσιο­ λογική άνάπτυξη τού πληθυσμού, άλλά κι απορροφά τόν οικονο­ μικά ενεργό πληθυσμό τής χώρας μας προσφέροντάς τον στά ξένα μονοπώλια. Στά χρόνια τής δικτατορίας συνεχίστηκε αμείωτος ό ψηλός ρυθμός μετανάστευσης παρά τούς Αντίθετους ισχυρισμούς των τότε κυβερνήσεων· * Τρεις εκδόσείξ της ΕΣΓΕ. («01 ίΐκ τ ια τ ικ ίς επετηρίδες τής Ε λλάδος») 1972 καί 1973 καί ή «3 υνοπτική στατι οτ ι χή έπετηρίς τ$)ς Ελλάδος» 1971 παρουσιάζουν γιά τό 1971 συνολικό πληθυσμό 8.768.641 ατόμων καί δια­ φορά άπ’ τό 1961 380.088. Μόνο ή «Συνοπτική στατιστική επετηρίς τής 'ϊίλλάδος» 1972 παρουσιάζει πληθυσμό 8.768.640 άτόμων, δηλαδή κατά Ινα λιγώτερο. Πρέπει νά πρόκειται γιά τυπογραφικό λάθος στή «Συνοπτική Επετηρίδα» 1972.

19

Σύμφωνα μέ τά στοιχεία της ΕΣΪΕ, πού δημοσιεύθηκαν σΐι~ χρόνια τής έπταετίας καί γ ια τα όποια πρέπει να υπάρχει έπιφύλαςη, γιατί οί άρμόδιες υπηρεσίες άπόκρυβαν δσο μπορούσαν τόν πραγματικό άριθμό των μεταναστών, είχαμε τά έξης μεγέθη συ­ νολικής μετανάστευσης στήν έξαετία 1967 — 1972: 102.462 1967 115.004 1968 158.675 1969 163.251 1970 136.974 1971 1972 136.138 Τά έπίσημα αύτά στοιχεία δείχνουν ότι απ’ τό 1969 καί μετά παρουσιάζεται ιδιαίτερη έξαρση τής μετανάστευσης. Στά χρόνια αύτά 6 άριθμός τών μεταναστών ήταν ανώτερος απ’ τόν άριθμό με­ ταναστών τού τελευταίου πριν άπ’ τό πραξικόπημα χρόνου (τό 1966 ήταν 148.414). ’Ά ν τελικά ληφθεΐ ύπ’ δψη ό πραγματικός άριθμός μεταναστών τότε άντιλαμβανόμαστε πώς στά χρόνια τής δικτατορίας ή μετανάστευση είχε φθάσει στούς πιό ψηλούς ρυ­ θμούς. Πράγμα πού δέν έκπλήσσει, φυσικά, δσους γνωρίζουν τό με­ γάλο βαθμό έκμετάλλευσης τής έργατικής δύναμης στήν Ελλάδα άπ’ τό κεφάλαιο, κι ιδιαίτερα άπ’ τά ξένα καί τά ντόπια μονο­ πώλια. Χαρακτηριστικό γιά τήν περίπτωσή μας είναι δτι ό «Σύνδε­ σμος Ε λλήνων Βιομηχάνων» (ΣΕΒ) στο βιβλίο πού κυκλοφόρησε τόν Ίούνη του 1974 στή σειρά «Ειδικαί μελέται» μέ τόν τίτλο «’Αγορά έργασίας καί διάρθρωσις αμοιβών είς τήν έλληνικήν βιο­ μηχανίαν» μιλάει έπανειλημμένα γιά έξακολούθηση «ύψηλών ρυ­ θμών ύψηλής μεταναστεύσεως». Έ τσ ι, ανάμεσα σ’ άλλα γράφον­ ται στή σελ- 36 δτι «ή μειωσις τής ανεργίας προέκυψε κυρίως ώς άποτέλεσμα ύψηλών ρυθμών εξωτερικής μεταναστεύσεως καί δευτερευόντως έκ τής αύξήσεως τής έγχωρίου άπασχολήσεως». Στή σελ. 41 δτι «ή ύψηλή άποδημία τών έτών 1968 - 70, ή όποια έπιβεβάιοΰται καί έκ τών στοιχείων καθαράς μεταναστεύσεως τοΰ Πίνακος 4, συνέβη είς έποχήν κατά τήν δποίαν ή ύψηλή άνεργία καί ύποαπασχόλησις τών μεταπολεμικών έτών εΐχον μειωθή σημαντικώς. Ά πετέλεσεν, ώς έκ τούτου, τόν κύριον παράγοντα έντάσεως τής στενότητος είς τήν άγοράν έργασίας». Στή σελ- 43 δτι «δέν έπραγιι,ατοποιήθησαν αί προσδοκίαι διακοπής τής έξωτερικής με20

ταναστεύσεως καί επαναπατρισμό μεγάλου άριθμοΰ Ε λλήνων με­ ταναστών». Ά λ λα καί τό Υπουργείο Εργασίας (ή, δπως λέγεται τελευ­ ταία, «Άπασχολήσεως») στις έσωτερικές υπηρεσιακές έρευνες δέ μπορεΐ νά κρύψει τόν συνεχιζόμενο υψηλό αριθμό μετανάστευσης. Σέ μιά τελευταία ύπηρεσιακή έρευνα, πού έκδόθηκε τάν Ίούνη τοΰ 1974 μέ τόν τίτλο «Συμβολή εις τήν έρευναν έπί των έξελίξεων τοϋ εργατικού δυναμικού, τοΰ δγκου τής άπασχολήσεως και τής προσ­ φοράς καί ζητήσεως έργασίας» (συντάκτης δ τμηματάρχης τοΰ υπουργείου Ιω ά ννη ς Α. Μακρής) γίνεται λόγος γιά μείωση τοΰ έργατικοΰ δυναμικού μέσα στήν Ελλάδα «συνεπεία κυρίως τής μεταναστεύσεως». 2 — Κατά όμάδες ήλικίας παρατηρούμε 8τι ό πληθυσμός ήλικίας 20 - 64 χρόνων υπήρξε, σύμφωνα μέ τις άντίστοιχες άπογραφές, δ έξής στά χρόνια: 1951 4.133.606 1961 4.835.060 1971 4.952.240 Συνεπώς παρουσιάζεται αύξηση τοΰ πληθυσμοΰ ήλικίας 20 64 χρονών κατά 701.454 άτομα στό χρονικό διάστημα άπό 1951 1961 καί κατά 117.180 στό διάστημα 1961 - 1971. Ή τελευταία δηλαδή αύξηση είναι πολύ μικρή κι υπολείπεται τής γενικής αύ­ ξησης τοΰ πληθυσμοΰ. Ε πίσης, σύμφωνα μέ τά στοιχεία τής «Συνοπτικής στατιστικής έπετηρίδος τής Ελλάδος» 1972, έχομε συνεχή μείωση τοΰ πληθυ­ σμοΰ στήν δμάδα ήλικίας Ο - 19 χρονών· Τά δίτομα τής ήλικίας αύτής ήταν στά: 1951 2.985.096 1961 2.866.839 1971 2.838.700 Α ντίθετα έχουμε αύξηση τής δμάδας πληθυσμοΰ ήλικίας πάνω άπ’ τά 65 χρόνια άπό 514.099 άτομα τό 1951 σέ 686.654 τό 1961 καί σέ 977.700 τό 1971. ’Απ’ τά πιό πάνω στοιχεία δέν th o u δύσκολο ν’ άντιληφθεΐ κα­ νείς πόσο είναι δυσοίωνη ή αύξηση τοΰ οικονομικά ένεργοΰ πλη­ θυσμοΰ τής χώρας. 21

3.— Σύμφωνα jii τά στοιχεία τής «Στατιστικής Ιπετηρίδος τής Ελλάδος» 1973 ό πληθυσμός ηλικίας 0 - 14 χρόνων ήταν τά: 1951 2.165.966 1961 2.243.962 1971 2.180.220 Ό πληθυσμός ήλικίας 15 - 64 χρόνων ήταν τό: 1951 4.945.583 1961 5.457.937 1971 5.610.720 Ό πληθυσμός ήλικίας 65 χρονών καί δίνω ήταν τό: 1951 521.252 1961 686.654 1971 977.700 Οί δμάδες αύτές πληθυσμού, σέ σχέση μέ τό συνολικό πληθυ­ σμό, Ιχουν τήν έξης αναλογία, υπολογιζόμενες έπΐ τοΐς ο) ο : Χρόνος Η λικία Η λικία Η λικία 65 0 -1 4 1 5 -6 4 χρονών χρονών χρονών καί άνω 1951 28 ο) ο 65 ο) ο 7 ο) ο 1961 27 ο) ο 65 ο) ο 8 ο) ο 64 ο) ο 1971 25 ο) ο 11 ο) ο Παρατηρούμε, λοιπόν, γιά τήν πρώτη δμάδα συνεχή μείωση, γιά τή δεύτερη πρώτα στασιμότητα καί μετά, στή δεκαετία 1961 - 1971, πτώση, ένώ άντίθετα Ιχουμε αύξηση τής αναλογίας στήν όμάδα τών άπομάχων τής ζωής άπό 7 ο) ο σέ 8 ο) ο γιά τή δεκαε­ τία 1951 - 1961 καί άπό 8 ο) ο σέ 11 ο) ο στή δεκαετία 1961 1971. Κατά φϋλο ό πληθυσμός ήλικίας 15 - 63 χρονών, σύμφωνα μέ τά στοιχεία τής «Στατιστικής έπετηρίδος τής Ελλάδος» 1973, είναι ά έξής γιά τά χρόνια 1951, 1961 καί 1971: ’Άνδρες Γυναίκες 1951 2.378.498 2.567.085 1961 2.643.708 2.814.229 1971 2.735.460 2.875.260 Υ πάρχει, δηλαδή, κάποια μικρή ύπεροχή τών γυναικών άπέναντι στους άνδρες στήν δμάδα αύτή ήλικιώ ν. Ύπεροχή παρου­ σιάζουν οί γυναίκες καί στήν δμάδα 65 χρονών καί άνω. ’Ό χι δμως καί στήν δμάδα 0 - 14 χρονών- Στήν τελευταία τά στοιχεία 22

Ιχουν ώς έξης: Ά νδρες Γυναίκες 1951 1.113.067 1.052.899 1961 1.152.412 1-091-550 1971 1.116.660 1.063.560 ’Απ’ τά στοιχεία αύτά βλέπουμε τή μείωση σέ άριθμούς τοΰ πληθυσμοΰ στήν δμάδα ήλικίας Ο - 14 χρονών, τόσο τών άνδρών, δσο καί τών γυναικών. ’'Ετσι οι μέν άνδρες μειώνονται άπό 1.152. 412 τδ 1961 σέ 1.116.660 τδ 1971, καί οί γυναίκες άπό 1.091. 550 σέ 1.063.560 άντίστοιχα. 4. — Σύμφωνα μέ τά στοιχεία τής «Στατιστικής έπετηρίδος τής Ελλάδος» 1973 δ οικονομικά ένεργδς πληθυσμός ήταν κατά τήν άπογραφή τής 14ης Μάρτη 1971 (δσοι απ’ τούς άπογραφείς απάντησαν δτι έργάζονται συνήθως) : Ά νδρ ες 2.369.740 Γυναίκες 914.140 Σύνολο 3.283.880 Ό μή οικονομικά ένεργδς πληθυσμός ήταν: ’Άνδρες 1.029.260 Γυναίκες 2.857.040 Σύνολο 3.886.300 Παρατηρούμε συνεπώς αξιόλογη ύπεροχή στό σύνολο τοΰ μή οικονομικά ένεργοϋ πληθυσμοΰ απέναντι στον οικονομικά Ινεργό (διαφορά κατά 602.420 άτομα). 01 οικονομικά Ινεργοί άνδρες εί­ ναι περισσότεροι απ’ τούς μή ενεργούς κατά 1.340.480. ’Αντίθετα οί οικονομικά ενεργές γυναίκες είναι κατά πολύ λιγώτερες τών μή ενεργώ ν.* Οί τελευταίες είναι κατά 1.942.900 περισσότερες. . Παραθέτουμε παρακάτω τρεις άναλυτικούς πίνακες τής σύν­ θεσης τοΰ οικονομικά ένεργοϋ πληθυσμοΰ τής χώρας σύμφωνα μέ τά στοιχεία τής «Στατιστικής έπετηρίδος τής Ελλάδος» 1973. Στή συνέχεια στόν πίνακα 4 παρατίθεται ή σύνθεση τοΰ μή οικονομικά ένεργοϋ πληθυσμοΰ κατά φΰλο καί γεωγραφικό διαμέ­ ρισμα, άναγραφομένης καί τής αιτίας γιά τήν δποία τά άτομα δέν απασχολούνται, σύμφωνα πάλι μέ τή «Στατιστική έπετηρίδα» 1973. * Ή τόσο σημαντική απουσία γυναικείου οικονομικά ένεργοδ Γ.ληθυσμοδ είναι ένδεικτική τής άποκοινωνικοποίησης των γυναικών στήν 'Ελλάδα. (Οί γυναίκες τεχνίτριες κι εργάτριες, εκτός γεωργίας, σύμφωνα μέ τά στοι­ χεία τής «Στατιστικής επετηρίδας» 1973, είναι 141.880 Απέναντι σέ 824. 340 άνδρες τεχνίτες κ ι εργάτες — έκτδς γεω ρ γίας). 23

8 S Ο Ό 1 11 8 Ό I 8 9\ 1 FJ § 2 ” ν —

ο 1 5 1 II S 1 ♦ 1 S5 a » «*1 ο g

as § § s 005ι fi a *1 δ 8=Ε=61έ

£

s*> 3^ Γg< sΑ^.s<7.sCO Ό s Ο s-, aΓ' Ε S·£ < κ 3 !ί · 8 ? ϊ 2 « 5 3S % _______________ Β i I § S IS ! I I Ρ

2

2

^ r<*

Μ Μ «-.Μ ο ο η ·*«—

«I

W W 52

Ξ '· 'C?'’° 2 £ ί ίζ

3 8S g 8 g

Ϊ 8?§

!s*

F! S3

ο

ο

5 g s s II S S I s a 8 » 00^ I 2 S

§ I I I §S § 1 1 s: 3 ~ 3 38 5 5 0\ *ί·

R8? O , I l lS i S i g £-1;^ £££ Kg?

ι I •s!

131! ! III®!1 £§;i!rS‘· •*3.9 ao*- .? j i « ®2 S ! II

< f* P5

lfcO i U«KO Ua5eM !

:

*ττ«σχολήσίωςι

if 4 IwIgs»

S 8 δ

Κ34 τ4 ioTVXt6pia καί ζ*«δοχ*ϊβ.

W

3 3)

a S ο°? || § 3 1 ο % SJ3 S 2 Ο S

&άοει Tf,5 twοΐας τ?,< «βυν^βοχ

Β

% ϊ ’.

3

32 mΜ — - —

ΠβρΟΛίφΛνον*»

<

ο 9 1 8 I II 1 s s S a

‘EM.-rfl

Ν

„ 1<

«% 01 1

089 or

<1* ςο £3*> 3 ίίΤ· ο

? a _. 1 *__ 8

894400

Ο 3 1 fs 1 Ν Λ

ills 50!

ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Ο ίχο νο μ ο ίώ ς ενερ γό ς πληφ νσμός κ α τά «ρϋλον, μ εγά λ α ς δμ άδας ά τ ο μ ικ ώ ν Ε π α γγ ελ μ ά τ ω ν ( μ ο ν ο ψ ή φ ιο ς κ ώ δ ιξ ) κ α ί π ερ ιο χ ά ς Αΐ'.γιιαιοληκτική iit€^tp?aoia 5% ιώ » δ*Χτίο»ν τής Ά κογραφής Πληθι-τμοϋ 1971 ' Ο μϊδες ίπβγ^ιλμάτων Πρέβωπ» άσκούν-* irrso-rf.uo-itxdi x i i ίλιυΟ ίρια Οίκανομικώ; 4ίτατ"νΐλμ.ατα, έν*<>γδ; « χ ν ικ ο ΐ «ύτών ηληθυαμάς· βοηθοί καί πράς τούτου; <ζομο Lου ; ι . 0,

•ύλβ»

Τ ιχ ν ϊτ β ί **1 ϊρ γ ά ίβ ι (*κ-!ός διοικητικά α ιώ ίχ τ ι

' Vrt'iXXr.AOt γρ*»*Ιου κ*ΐ *τρ6ς τούτους 4ζο«οΐΛύμίνοι

>.0')u£v-Ji ιίς "Εμτ:'.ρ« τήν παροχήν \jnr,ftn t£jv.

Sa'j'iv.rij.iav

·“ * £ £ £ .

1ίρ 00« 3* ;ι<; ί -ν ίμ ινα ν ν* ne-KCTUf.fai x e ti 4η*τγ*λΐί«

VNOAON ΕΛ \ΑΔΟΣ *A^l»»«4|»»v ι * ν »iiXwv

•ή·λ«Κ

............

1 2 0 110

1*6 220

22 3B0

249.380

231 680

228.020

1 330 480

888 220

M m

2 3 » . 740

122 326

20 300

166 360

1*7 400

142 800

846 220

824 340

68.90·

»Ι4 140

43 900

2 080

83 020

44 280

8« 220

484 2*0

141 »*e

9 50·

ΑΣΤΙΚΑ! ηΚΙΗΟΧΑΙ ‘A**ot£p(ov τώ ν ΐ Μ ν 1369.340

144.200

20 740

213 520

17* 260

1*6 74C

87.960

705 040

52 m

"Apptvt;

............

1.202.140

93.400

IS 780

13ft,760

143 500

97 820

67.440

?97,«0O

46.140

θ ή λ ίΐς

............

367 000

50.800

I 960

7ύ 760

68.920

20.520

107.24CT

6.04·

ΗΜΙΑΣΤΙΚΑ! UK ΊΟ ΧΑΙ Ά»»φ«>·ίρΜν τ«ί» «ύλοιν 369 140 Ά ρρ *'««ήΑ«·;

.....

• i s doo

1.08!)

17,360

23 700

24 820

173 200

107.600

6 3 ··

279 000

880

.0 4 0

Ι3.6Μ»

19.620

I7.2IH)

i i “ >>40

94 220

5.440

‘W 140

3.120

40

3.700

4.080

7 620

S3.260

13.380

94·

ΑΓΡΟΤΙΚΑ! S

r.pvt\M

Ά|ί**)ΐέ|Μβν tt»v fu l.«v “Αρρε·*;

............

θήλϊ:·;

'AM 3μητ»

1345:460

27 020

560

IS S0O

2*726

36 46»

1 06* 320

153 980

I f .24·

8*3.400

19.040

*30

13.940

24 .180

27.780

6<>ό 840

132.320

7.T2·

457.000

7 980

80

2.560

5.440

8 680

41>ϊ 480

21,260

2 .» ·

τγ.ς «•uvj^-JC*η·ο*.ολήβ«ωίΜ.

ΠΙΝΑΚΑΣ. 3 Οίκονομικώς ένεργός πληθυσμός κατά Οέσιν d q τό Επάγγελμα, «ρΟλον: xcsi ό μ όΜ ς ήλιχιών

•

I

i f

:

i

.

■

i

m

i

1 5

i 11 1 £ f s s -S

2=

a s

i i i £ 1" £

i S

s p r -K^·-

S. s

I l l Si as

1 g

lll§ SSSP

I S

5 si 3 8^-5 s

SliS » 5" S

5

s

δ β ϋ Λ κ' · *= S

11 S 1

s S

S M I «!"* B

m . ^S"”

ϋ §

i n i X . ' 2R - g

s x u

1 1

i s? slss

n s s sg=?

i

m

lls l

!

I

l

JS

J j g

1

S.1

s

ϊ

i s

! IB ! k ' 3* |

fi 1

a

S

•

3» ”8 5

: i:i:

PS" =

m

,

3

SSI® m m

1 |

:,i

Σύμφωνα μέ τά πιο πάνω στοιχεία τοΰ πίνακα 1 οί Απασχο­ λούμενοι στους παρακάτω κλάδους είναι, κατά φΰλο καί σέ σύνολο:

Ά νδρες Γυναίκες Σύνολο 1) ’Ορυχεία (μεταλλεία, λατομεία, άλυκές) 19-660 1-320 20.980 2) Βιομηχανία — Βιοτεχνία 394-960 144-920 539.880 3) ’Ηλεκτρισμός — Φωταέριον κλπ. 22-380 2-580 24.960 4) Οικοδομές καί Δημόσια’Έργα 253-300 1-720 255.020 5) Μεταφορές, ’Αποθηκεύσεις, ’Επικοινωνίες 199.960 13.180 213.140 Σύνολο 890.260 163.720 1.053.980 Ά π ’ τό γενικό σύνολο τών άπασχολουμένων στους πιό πάνω κλάδους (1-053.980), πού περιλαμβάνει έργάτες κι «υπάλληλους», μπορούμε νά υπολογίσουμε γύρω στίς 950.000 ειδικά τούς έργατοτεχνίτες, πού ανήκουν στήν έργατική τάξη. Έ ξ άλλου δ πίνακας 2 μάς μιλάει γ ια 966.220 «τεχνίτες κι έργάτες (έκτος γεωργίας) καί χειριστές μεταφορικών μέσων», άπ’ τούς οποίους: Ά νδρες 824.340 Γυναίκες 141.880 Σύνολο 966.220 Σέ αστικές περιοχές Σέ ημιαστικές περιοχές Σέ άγροτικές περιοχές Σύνολο

705.040 107-600 ) 153-580 ( 966-220

261.180 *

* 01 έργάτες βιομηχανίας, μεταφορών κλπ. πού ζοΰν σέ μικροαστικές κ ι αγροτικές περιοχές κι είναι ιδιοκτήτες γης δέν £χουν στήν πλειοψηφία τους έγκαταλείψει τήν εποχιακή Απασχόλησή τους καί σέ άγροτικές έργασίες. Πόσος είναι δ αριθμός αύτων πού ένω είνα ι έργάτες ταυτόχρονα Απα­ σχολούνται, ϊστω κι εποχιακά, μ= έργασίες Αγροτικές δέν Αναφέρει ή στα­ τιστική. 'Ο πίνακας 2 άναφέρεται σέ «τεχνίτες κι έργάτες (έκτός γεωργίας) καί χειριστές μεταφορικών μέσων», άλλά πρέπει νά θεωρείται βέβαιο πώς άπ’ αύτούς δαοι ζοΰν σέ μισοαστικές κ ι άγροτικές περιοχές άσχολοΰνται, στό μεγαλύτερό του ποσοστό, καί μέ Αγροτικές δουλειές. Είναι ευνόητο πώς οί έργάτες αύτής τής κατηγορίας δέν Αποκτούν εύ­ κολα ταξική έργατική συνείδηση. ’Αντίθετα φέρνουν μέσα τους γιά μεγάλο χρονικό διάστημα τή συνείδηση Ινός χωρικού πού νταλαβερίζεται μέ τό έργοστάσιο και τήν πόλη.

28

Τέλος, δ πίνακας 3 μιλάει γ ιά «μισθωτούς», στούς δποίους προ­ φανώς περιλαμβάνονται έργατοτεχνϊτες κι υπάλληλοι (κι υπάλλη­ λοι γραφείου) — ή «Στατιστική επετηρίδα» δέν κάνει διασαφήνι­ ση καί δέν ξεχωρίζει κατηγορίες μισθωτών — δίνοντας συνολικό αριθμό: Ά νδρες 1.030.820 Γυναίκες 340.840 Σύνολο 1.371.660 Α π ’ τδ σύνολο αδτδ τών 1.371-660 «μισθωτών», σύμφωνα, μέ τά πιο πάνω στοιχεία, γύρω στούς 950.000 εντάσσονται στήν ερ­ γατική τάξη, ενώ στδ ύπόλοιπο ανήκουν άλλες όμάδες «μισθωτών», βασικά υπάλληλοι γραφείου. 5. — Σύμφωνα μέ δσα παραθέσαμε πιδ πάνω εχομε τήν εξής εικόνα απ’ τά στοιχεία τής άπογραφής τής 14ης Μάρτη 1971 καί γιά τά δυο φΰλα :. ΣΓΝΟΛΟ ΠΑΗΘΓΣΜΟΓ 8.768.641 άτομα ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΕΝΕΡΓΟΣ ΠΛΗΘΪΣΜΟΣ 3-283.880 άτομα ΣΓΝΟΛΟ ΜΙΣΘΩΤΩΝ 1.371.660 άτομα ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ «ΤΕΧΝΙΤΕΣ, ΕΡΓΑΤΕΣ (ΕΚΤΟΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ) ΚΑΙ ΧΕΙΡΙΣΤΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΩΝ ΜΕΣΩΝ» 966-220 άτομ* ΣΓΝΟΑΟ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΣΤΙΣ ΕΠΙ­ ΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Π Γ ΑΡΙΘ- 1, 2, 3, 4 καί 5 ΤΟΓ ΠΙΝΑΚΑ ΤΗΣ ΣΕΛ. 28 1.053-980 άτομα

* Μαζί μέ τούς εργάτες τής γης καί τούς ναυτεργάτες τό σύνολο τών ατό­ μων πού άνήκουν στήν έργατική τάξη όπωσδήποτε ξεπερνάει τό 1.000.000. Δυστυχώς δέν φαίνεται νά υπάρχουν άκριβή στατιστικά στοιχεία γιά τό πόσοι είναι οί εργάτες γης κι οί ναυτεργάτες. Μπορούμε δμως νά θεωρή­ σουμε πώς δν σονυπολογισθοΰν καί τ ’ άτομα πού άπασχολοΰνται σ’ αύτές τις εργασίες τότε ή ίλλη νική έργατική τάξη πρέπει σήμερα ν ’ άριθμεΐ συνολικά γύρω ατά 1.500.000 άτομα.

29

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β' ΑΝΕΡΓΙΑ, ΣΤΕΝΟΤΗΤΑ Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Σ ΚΑΙ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΞΕΝΩΝ ΕΡΓΑΤΩΝ 1.— Ε ξ έ λ ι ξ η τ ο υ ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά έ ν ε ρ γ ο ϋ πληθυσμοί ) τής χ ώ ρ α ς κ α τ ά τή δεκαετία 1 9 6 1 — 1 9 7 1. Έ νώ 6 γενικός πληθυσμός τής χώρας αυξήθηκε στή δεκαε­ τία 1961 -1971 κατά 380.088 άτομα (βλ. Κεφάλαιο Α ', παραγρ. 1) δ οικονομικά ενεργός πληθυσμός αντίθετα μειώθηκε άπό 3.638. 601 σέ 3:283.880 άτομα, δηλαδή κατά 354.7*21 άτομα καί σέ πο­ σοστό 9,7%, πού αντιστοιχεί σέ γενικό μέσο ετήσιο ρυθμό μείωσης 0,97%, ’Έτσι κι ή ποσοστιαία συμμετοχή τοϋ οίκονομικά ένεργοΰ Ιναντι τοΰ συνόλου τοΰ πληθυσμοΰ μειώθηκε άπό 43,4% τό 1961 σέ 37,5% τά 1971. Ή μείωση παρατηρεΐται οχι σέ ορισμένες μόνο περιοχές, αλλά σ’ δλα τά γεωγραφικά διαμερίσματα τής χώρας. Είναι φανερό πώς πρόκειται γιά πολύ άσχημη έξέλιξη. "Αν μάλιστα ληφθεΐ ύπ’ δψη δτι στις άλλες χώρες τής Ευρώπης (’Α­ νατολικής καί Δυτικής, εκτός απ’ τήν Ισ π α νία καί τήν Πορτογα­ λία) δ οίκονομικά ενεργός πληθυσμός, αύξανε, ένώ αντίθετα στήν Ελλάδα σημείωνε σημαντική πτώση, τότε μπορεϊ νά λεχθεί χωρίς υπερβολή πώς ή έξέλιξη αύτή υπήρξε γ ιά τήν Ελλάδα τραγική. “Οσον αφορά τούς τομείς απασχόλησης στή δεκαετία 1961 1971 παρατηρούμε μετακίνηση τοΰ ένεργοϋ πληθυσμοΰ άπ’ τή γεωρ­ γία στούς κλάδους μεταποίησης κι υπηρεσιών· Αυτό είχε σαν απο­ τέλεσμα ν’ απασχολείται στή γεωργία, σύμφωνα μέ τ’ άπογραφικά στοιχεία τοΰ 1971, τό 40,5 τοΰ οίκονομικά ένεργοΰ πληθυσμοΰ Iναντι 53,9% τό 1961. Ή μετακίνηση αύτή συνδέθηκε, δπως ήταν επόμενο, μέ τήν εγκατάσταση νέου πληθυσμοΰ στις αστικές περιο­ 30

χές, καί κυρίως στίς πόλεις Α θήνα, ΙΓειραιά καί Θεσσαλονίκη. ’Αν­ τίθετα ο πληθυσμός τών αγροτικών περιοχών μειώθηκε σημαντικά, έξ αιτίας, βασικά, τής εσωτερικής καί τής εξωτερικής μετανάστευ­ σης. Ά λ λ ’ ή μετακίνηση τοΰ αγροτικού πληθυσμοΰ εγινε χωρίς νά ληφθεί άπ’ τό κράτος καμιά μέριμνα για τή διατήρηση καί τήν ανάπτυξη τοΰ επίπεδου τής γεωργικής παραγωγής, δπως έπίσης δέν Ιχει ληφθεί μέριμνα για τήν τύχη τοΰ πληθυσμοΰ πού μετακι­ νείται στό έσωτερικό τής χώρας (καθώς καί για τήν τύχη τοΰ πλη­ θυσμοΰ πού μεταναστεύει σ’ αλλα κράτη, πού ή μόνη σοβαρή μέρι­ μνα είναι ή αστυνόμευση τών φρονημάτων καί τής πολιτικής δρα­ στηριότητας) . Κι ετσι άπ’ τή μιά μεριά έχουμε δυσμενή εξέλιξη τής γεωργικής παραγωγής, ένώ άπ’ τήν αλλή γίνεται σέ μεγάλο βαθμό έκμετάλλευαη τοΰ νέου έργατικοΰ δυναμικοΰ άπ’ τό κεφά­ λαιο, κι ιδιαίτερα άπ’ τά ξένα καί τά ντόπια μονοπώλια. ’Αποτέλε­ σμα τής κατάστασης αύτής είναι τό τραγικό φαινόμενο τής έγκατάλειψης τής υπαίθρου, άλλά καί τής έ'λλειψης έργατικών χεριών γιά τή βιομηχανία, πού ζητάει νά καλύψει τις άνάγκες της μέ τήν ει­ σαγωγή πολύ φτηνής έργατικής δύναμης από χώρες τής ’Αφρι­ κής καί τής Ά σίας, ένώ παράλληλα υπάρχει ανεργία στήν Ε λλά ­ δα, * πού σύμφωνα μέ τά έπίσημα στοιχεία τής Ε.Σ.Γ.Ε., κυμαινό­ ταν μέχρι τό 1973 γύρω στό 5 - 6%, γιά νά σημειώσει τό 1974 ση­ μαντική πλέον άνοδο. Καί ξέχωρα άπ’ τήν άνεργία υπάρχει ή υπο­ απασχόληση, ή άπασχόληση σ’ εργασίες χαμηλής παραγωγικότη­ * Στό βιβλίο τοϋ Κλεάνθη Γρίβα «Ε λλάδα 1940 —- 1974» (έκδδσεις «Αιάλογος», ’Αθήνα 1974) σημειώνονται τά. έξης (σελ. 51) : «Σχετικά μέ τήν ανεργία καί τήν δποαπασχόληση: Στά 1969 ή άνεργία έπληττε 950.000 άτομα (άπόλυτη άνεργία “2 50.000, λανθάνουσα 700.000) σέ συνολικό ενεργό πληθυσμό 4 εκατομμυρίων. Στά 1961 ή άνεργία άφοροΰσε 800.000 άτομα (α­ πόλυτη 200.000, λανθάνουσα 600.000) σέ συνολικό πληθυσμό 3 .6 64 .0 0 0. Ιίράγμα πού σημαίνει πώ ς σημείωσε άνοδο, παρά τίς άντίθετες διαβεβαιώσεις τοϋ στρατιωτικοΰ «καθεστώτος». Καί σέ άρθρο τοΰ Ιί. Τσαλόγλου μέ τό τίτλο «Δεν εύθΰνονται οί μι­ σθωτοί» στήν πρωϊνή εφημερίδα τής ’Αθήνας. «Ή Καθημερινή» τής 3ης Νοεμβρίου 1974 γίνεται λόγος γ ι ’ «αύξανόμενη άνεργία», ή οποία — κατά τόν άρθρογράφο — «πρέπει οπωσδήποτε νά άνακοπή μέ τήν αποφασιστική παρέμβαση τοϋ κράτους γιά τήν δημιουργία εύκαιριδν άπασχολήσεως διά τοΰ προγράμματος επενδύσεων ή τής χρηματοδοτήσεως τής ιδιωτικής πρω­ τοβουλίας».

31

τας καί πάνω απ’ δλα ή αιμορραγία της μετανάστευσης έργατικών χεριών, πάντοτε σέ ψηλούς ρυθμούς πρδς τις χώρες τοΰ εξωτερι­ κού. 2 -— Μ ε τ α ν ά σ τ ε υ σ η σ τ ό ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό , α ν ε ρ γ ί α κι υ π ο α π α σ χ ό λ η σ η στό ε σ ω ­ τ ε ρ ι κ ό καί μ α ζ ί σ τ ε ν ό τ η τ α εργασίας. Ή μετανάστευση Ε λλήνω ν εργαζομένων * εχει χαρακτηρισθεΐ σαν «εόλογία» άπ’ τούς ιθύνοντες της οικονομικής ολιγαρχίας κι άπό όπεύθυνους υπηρεσιακούς παράγοντες τοΰ κράτους. Ό Σύνδε­ σμος Ε λλήνω ν Βιομηχάνων στις εκδόσεις του απεύχεται τόν έπαναπατρισμό των μεταναστών, παρά τό γεγονός δτι ο! βιομηχανίες παραπονοΰνται γιά ελλειψη εργατικών χεριών!

Στήν πρόσφατη ειδική μελέτη τοΰ ΣΕΒ, πού άναφέραμε πιό πάνω, μέ τόν τίτλο «’Αγορά έργασίας καί διάρθρωσις αμοιβών εις τήν έλληνικήν βιομηχανίαν», γράφονται στή σελ. 46 τά έξης: «Ό μαζικός έπαναπατρισμός θά έδημιούργει όξύτατα προβλήματα εις τήν έλληνικήν οικονομίαν, άποτελεΐ δέ ώς έκ τούτου λίαν εύοίωνον προοπτικήν τό γεγονός δτι αι πιθανότητες τούτου είναι σχετικώς μικραί»! Ά π ’ τήν άλλη μεριά ή άνεργία παρά τή μεγάλη μετανάστευ­ ση, δέν εχει λείψει. ’Αντίθετα αυξήθηκε, καθώς είπαμε, σημαντι­ κά μέσα στό 1974. Νά τί γράφονται γιά τό -θέμα τούτο στις Ι·κδόσεις τοΰ ΣΕΒ καί στις υπηρεσιακές ερευνες τοΰ Υπουργείου Έ ρ­ γασίας. Στήν πιό πάνω μελέτη τοΰ ΣΕΒ, στή σελ. 52, άναφέρεται γιά πριν άπ’ τό 1974, δτι: «Έ κ τής ανωτέρω άναλύσεως διεπιστώθη ή υπαρξις σχετικώς ύψηλοΰ ποσοστού άνεργίας καί ή συνέχισις τής καθαράς εξωτερικής μεταναστεύσεως, κατωτέρω δέ έξετάζεται ή ύφισταμένη εύρεϊα είσέτι ύποαπασχόλησις καί άπασχόλησις εις ερ­ γασίας χαμηλής παραγωγικότητος. Είναι συνεπώς φανερόν, δτι ή άπασχόλησις τοΰ έργατικοΰ δυναμικοΰ τής χώρας κάθε άλλο παρά * ΙΙεριοαότερα στοιχεία ειδικά γιά τή μετανάστευση 6λ. στά βιβλία Γιώργου Ξ. Ματζουράνη «"Ελληνες έργάτες στή Γερμανία», εκδόσεις «Γκοότεμηεργκ», Αθήνα 1974, καί «Πέντε οικονομικές μελέτες — Οικονομική άνάπτυξη καί μετανάστευση στήν 'Ελλάδα», εκδόσεις «Κάλβος», ’Αθήνα 1974.

32

xq όφείλεται στον ψηλό ρυθμό επενδυτικής δραστηριότητας ΐοΰ προ­ ηγουμένου ακριβώς χρόνου (σελ. 52) .* Τέλος στό τεΰχος 256 τής 28.2.1973 τοϋ «Δελτίου» τοΰ ΣΕΒ, σελ. 6 — 7, δημοσιεύεται εκθεση τοΰ ΣΕΒ πρός τήν Unice — τήν "Ενωση τών Συνδέσμων Βιομηχάνων τής ΕΟΚ, στήν ό­ ποια, μετά α π ’ τή γενική διαπίστωση γιά ανοδική πορεία τής έλληνικής οικονομίας, ειδικά γιά τή βιομηχανική παραγωγή άναφέρονται τά έξης: «Ιδιαιτέρως ύψηλή υπήρξεν ή αυξησις τής δευτερογενούς πα­ ραγωγής, ή όποια άνήλθεν εις 13% σχεδόν Ιναντι τοΰ 1971, περι­ λαμβανόμενης καί της παραγίϋγής ήλεκτρικής ένεργείας καί με­ ταλλείων· Ή βιομηχανική παραγωγή ηόξήθη κατά τό αύτό μέ τήν δευτερογενή παραγωγήν ποσοστόν, ήτοι 13%, εν συγκρίσει πρός αυξησιν 9,6% τοΰ έτους 1971. Ή έν λόγω Ιντονος αυξησις έσημειώθη είς δλους σχεδόν τούς κλάδους βιομηχανικής δραστηριό­ τητας. Ιδιαιτέρως υψηλός υπήρξεν δ ρυθμός έπεκτάσεως τής παρα­ γωγής τών κλάδων βασικής μεταλλουργίας (21%) , χημικών προϊ­ όντων (18%) καί ύφαντουργίας (14%). Οί κλάδοι οδτοι έπηρεάσθησαν μεγάλως έκ τής έξωτερικής ζητήσεως διά τά'προϊόντα των· Ύ ψηλήν αυξησιν παραγωγής ένεφάνισαν καί οί κλάδοι, έλαστικοΰ καί πλαστικών (27%) , ήλεκτρικών μηχανών (26%), προϊ­ όντων πετρελαίου (18%) , ποτοποιίας (18%) και προϊόντιον Ικ μή μεταλλικών ορυκτών (17%)». ’Α π’ δσα άναφέραμε πιό πάνω φαίνεται ξεκάθαρα πώς ή βιο­ μηχανία στήν Ελλάδα σ’ δλα τά χρόνια τής δικτατορίας αδξησε * Σύμφωνα μέ τά στοιχεία της ICAP (πού δημοσιεύτηκαν στόν ελληνικά τύπο μετά! τις ίκλογές της 17ης Νοέμβρη 1971 — βλ. «’Απογευματινή» 28 — 11—-1974, ο. 3, «Καθημερινή» 1—12—1974, σ. 1 3 ), τό 1973 σημειώθηκε •— άπέναντι στδ 1972 — αύξηση στίς μέν πωλήσεις των προϊόντων τής έλληνικής βιομηχανίας κατά 50%, στά δέ κέρδη κατά 106%. «'Γψηλός είναι ο βαθμός συγκεντρώσεως ταΟ επιχειρηματικού κεφαλαίου στήν Ε λλάδα», πα­ ρατηρεί δ Ν. Νικολάου στήν «Καθημερινή» τής 1—12—1974. Κι ή «’Α­ πογευματινή» τής 28—11—1974 σημειώνει: «Καί τό 1973, παρά τήν κρίση τής οικονομίας μας, συνεχίσθηκε μέ Ιντονα άνοδικούς ρυθμούς ή πορεία τής Ιλληνικής βιομηχανίας. ’ Ιδιαιτέρως θεαματική γιά τό Ιτος αύτό είναι ή άνοδος τών καθαρών κερδών...».

49

σημαντικά τήν παραγωγή της, ένώ παράλληλα σημειώθηκε με­ γάλη συσσώρευση κεφαλαίου σ’ 'όλους τούς τομείς. ’Απέναντι σ’ αυτές τις τόσο πολύ εύνοϊκές εξελίξεις γιά τό κεφάλαιο ποιά ήταν ή κατάσταση πού δδηγήθηκε ή έργατική τάξη στην Ελλάδα σ’ ολα αυτά τά χρόνια; Έδώ Ιχουμε μιά ακριβώς αντίστροφη εξέλιξη. Ή έργατική τάξη δδηγήθηκε σέ μεγαλύτερη εξαθλίωση. Ή δικτατορία τής στέρησε κάθε κοινωνικό καί πολιτικό δικαίωμα, τήν άποδιοργάνωσε σέ πολύ μεγάλο βαθμό καί κατάφερε νά μειώσει τό εισόδημά ;ης κατά 100% καί πλέον. Βέβαια, δέν αγνοούμε — καί δεν πρέπει ν’ αγνοούμε — πώς σ’ δλα τά μεταπολεμικά χρόνια τό εργατικό κίνημα πολεμήθηκε μέ σφοδρότητα κι έγινε συστηματική προσπάθεια γιά νά μπει ή έργατική τάξη στο περιθώριο, γιά νάναι σκλαβωμένη σ το'κεφά ­ λαιο, ιδιαίτερα στά ξένα καί τά ντόπια μονοπώλια. Τούτο ήταν συνέπεια τοΰ οίκονομικοπολιτικοΰ καθεστώτος πού έπιβλήθηκε στήν Ελλάδα υστέρα άπ’ τό Β ' παγκόσμιο πόλεμο. Ή οικονομική κυριαρχία τών ξένων καί τών ντόπιων μονοπο)λίων τών Ε .Π Α . κι βρισμένων δυτικοευρωπαϊκών χωρών κι ή πολιτική επιβολή τους είχαν σάν αποτέλεσμα: α) Τή διατήρηση τοΰ έλληνικοΰ χώρου σέ πεδίο ληστρικών έπιοόσεων γιά τά ξένα καί τά ντόπια μονοπώλια, στά όποια αφει­ δώς δίνεται κάθε διευκόλυνση καί βοήθεια (ανάμεσα στις τόσες φτηνές λ·χ· ■τιμές στις πρώτες δλες, ξεπούλημα τής γης, φτηνά εργατικά χέρια, φορολογικές απαλλαγές κλπ.) . Κι ολα αυτά μέ τό πρόσχημα τής «προσέλκυσης ξένων κεφαλαίων» (γιά ποιό σκο­ πό δμως;) . β) Τήν οικονομική, κοινωνική καί πολιτική καταπίεση δλων τών εργαζόμενων, πρώτα άπ’ δλα τών εργατών· Ή έργατική τάξη βρίσκεται στο περιθώριο, σκλαβωμένη στά μονοπώλια. Τά μικροα­ στικά στρώματα κατέχουν τή θέση τών λαμπρών ή φτωχών (ανά­ λογα) υπηρετών τής μονοπωλιακής ολιγαρχίας. Κι ή φτωχή α­ γροτιά ύφίσταται βάναυσα οικονομική έκμετάλλευση άπ’ τά μονο­ πώλια κι άπό ενα ένδιάμεσο στρώμα έμπορευομένων· γ) Τήν πολιτική άποτελμάτο)ση μέ τήν ανυποχώρητη κι από­ λυτα καταπιεστική κυριαρχία τών ξένων καί ντόπιων καπιταλι­ στικών κύκλων, πού έννοοΰν νά κρατούν τήν έξουσία, νά δίνουν 50

στήν οικονομία τήν πορεία, πού αποβλέπει στήν εξασφάλιση εύκο­ λων καί μεγάλων κερδών γ ι’ αυτούς, καί τέλος στή διατήρηση τής οικονομικής, κοινωνικής καί πολιτικής καταπίεσης πάνω σ’ βλους τούς έργαζόμενους. Ή στρατιωτικοφασιστική δικτατορία πού έπιβλήθηκε στίς 21 ’Απρίλη 1967 ήταν ή άκρότατη κατάληξη τού οίκονομικοπολιτικοΰ καθεστώτος πού επικράτησε στήν Ελλάδα μεταπολεμικά. Γι’ αύτό καί νομοτελειακά οδήγησε άπ’ τή μιά μεριά στή μεγάλη συσ­ σώρευση κεφαλαίου κι άπ’ τήν άλλη στήν πιο βαθειά έξαθλίωση τών έργαζομένων· 3.—- % κ α θ ή λ ω σ η χι ή μείωση τής

τών έ ργ ατ ι κών μ ι σ θ ώ ν π ρ α γ μ α τ ι κ ή ς α ξ ί α ς τους.

Μέχρι καί το 1969 τά κατώτατα δρια μισθών καί ημερομι­ σθίων καθορίζονταν μέ εθνικές γενικές συλλογικές συμβάσεις έρ­ γασίας, πού συνάπτονταν, υστέρα άπό σχετικές διαπραγματεύσεις, μεταξύ τής Γενικής Συνομοσπονδίας ’Εργατών Ελλάδος, ώς έκπρόσωπου τών έργατοϋπαλλήλων, καί τών οργανώσεων τών έργοδοτών· Μέ τό Ν·Δ· 186) 1969 ορίσθηκε τά κατώτατα δρια νά θε­ σπίζονται μέ κοινή απόφαση τοΰ Πρωθυπουργοΰ καί τών Υπουρ­ γών Συντονισμού, Βιομηχανίας κι Εργασίας. ’Έτσι τόν καιρό τής δικτατορίας είχε καταργηθεϊ ή διαπραγματευτική δυνατότητα τών ένδιαφερομένων κι οί εργαζόμενοι είχαν στερηθεί τό δικαίωμα νά διεκδικοΰν ένα καλύτερο μισθό. (Μέ τό Ν.Δ. 73 τής 2.10.1974 επαναφέρθηκε τό δικαίωμα σύναψης έθνικών γενικών συλλογικών συμβάσεων έργασίας) . Ταυτόχρονα, μέ τό ί'διο Ν.Δ. 186, ορίσθηκε πώς έ χρόνος ι­ σχύος τών δμοιεπαγγελματικών καί τών ειδικών συλλογικών συμ­ βάσεων έργασίας διπλασιάστηκε άπό εξη μήνες σ’ ένα χρόνο (γε­ γονός πού ικανοποίησε βαθύτατα τούς έργοδότες καί τό όποιο ή κυβέρνησηΤίαραμανλή ούτε πού σκέφθηκε νά τό καταργήσει γ ιά νά επαναφέρει τήν έξάμηνη ισχύ) . ’Έτσι μέ τό Ν.Δ. 186) 1969, μέ τό όποιο Ιγινβ ή πρώτη νομο­ 51

θετική προσπάθεια έκφασισμοΰ των συνδικάτων* (πού δσα δέν δια­ λύθηκαν, είχαν κι όλας μπει κάτω άπ’ τόν ασφυκτικό έλεγχο τής δικτατορίας αμέσως υστέρα α π’ τις 21 ’Απριλίου 1 9 6 7 ), οί έργαζόμενοι έβλεπαν νά διαγράφεται καί τό νομοθετικό πλαίσιο καθή­ λωσης των μισθών τους. Πράγματι, τό νομοθετικό τρίπτυχο τής καθήλωσης τών μισθών ήταν τό έξής: α) Τά δικτατορικό κράτος τών ξένων καί τών ντόπιων μονο­ πω λίου καθορίζει μόνο του αυτό, έντελώς ανεξέλεγκτα, δπως θέλει κι δποτε θέλει, τά βασικά δρια μισθών κι ήμερομισθίων· β) Οι δμοιοεπαγγελματικές κι ειδικές συλλογικές συμβάσεις εργασίας (δηλαδή αύτές πού αντίστοιχα αφορούν ένα ορισμένο κλά­ δο ή μιά ορισμένη έπιχείρηση) ή ο! άποφάσεις τών διαιτητικών δικαστηρίων, στήν περίπτωση πού ή διένεξη έργοδοτών κι εργα­ ζομένων δέν ρυθμισθεΐ μέ σ.σ.ε., άλλ’ δδηγηθεΐ στις τριμερείς αύ­ τές επιτροπές (πού οχι σωστά έχουν τήν ονομασία «διαιτητικά δι­ καστήρια») , Ισχύουν δχι γιά έξη μήνες, δπως μέχρι τότε, αλλά γιά Ινα χρόνο. Ό Υπουργός Εργασίας μπορεΐ νά παρατείνει γιά δώ­ δεκα άκόμα μήνες τήν ένέργεια τής σ.σ.ε. ή τής διαιτητικής από­ φασης. Ά ν τώρα ληφθεΐ ύπ’ δψη ή βραδύτητα τής διαδικασίας σύναψης σ.σ.ε. καί πρό παντός έκδοσης διαιτητικών αποφάσεων, * Στδ άρθρο «Άντιπροσωπευτικότης τδν συνδικαλιστικβν όργανώσειον καί ή νομιμότης τής άπεργίας», στήν «Εφημερίδα Ε λλήνω ν Νομικίον», τεύ­ χος Σεπτέμβρη 1973, έγραφα πώς πρότυπο ώρισμένων διατάξεων τοδ Ν.Δ. 186)1969 είναι καί δ νόμος τοΰ Μουσσολίνι, γιά τό συνδικαλισμό, 6π’ άριθμ. 563 τοΰ 1926. Είναι φανερό πώς ό φασιστικός αύτός νόμος έχει έμπνεύσει (καί τό δικτατορικό νομοθέτη στήν 'Ελλάδα. Έ ν τούτοις έξω άπ’ τή νομικιστική άντιμετώπιση τοΰ συνδί’/.αλισμοΰ, με βάση τά ιταλικά φασιστι­ κά πρότυπα, έχουμε σ’ δλη τήν περίοδο τής δικτατορίας καί πράξεις άμε­ σης βίας. "Ετσι πολλά συνδικάτα διαλύθηκαν άμέσως μετά τήν 21η τοΰ ’Απρίλη 1967, οί στρατιωτικές διοικήσεις, άλλά κι ή ΕΣΑ, άνάλαβαν τδν έλεγχο καί στδ συνδικαλισμό, παράλληλα μέ τόν έλεγχο πού πάντοτε άσκεΐ τδ συνδικαλιστικό τμήμα τής αστυνομίας, πού ύπήρχε καί πιό παληά κι εξακολουθεί καί τώρα νά υπάρχει. Οί απεργίες επίσης, άσχετα άπ’ τδ τί έγραφε τδ άρθρο 36 τοΰ Ν.Δ. 890)1971, απαγορεύονταν «έπαναστατικφ δ ικα ίψ »! Οί διεκδικήσεις, άκόμα κ ι οί πιό άπλές, έπέσυραν τήν δργή τοΰ καθεστώτος κ.τ.ο. Μετά τδ Νοέμβρη τοΰ 1973 έντείνεται ή προσπάθεια γιά πλήρη έκφασισμδ καί τοδ συνδικαλισμού (βλ. καί τδ άρθρο «"Έργα καί ήμέραι τοΰ υπουργού άπασχολήσεως» πού ξαναδημοσιεύεται στό παράρτημα τοΰ βιβλίου αύτοδ).

52

τότε καταλαβαίνομε πόσο αργά αυξάνονται οι μισθοί καί τά ημερο­ μίσθια των εργαζομένωνΈ ξ άλλου, σύμφωνα μέ το άρθρο 20 παραγρ. 2 τοΰ Νόμου 3239) 1955, ό Υπουργός Εργασίας μποροΰσε νά τροποποιεί ή καί νά μην εγκρίνει καθόλου σ.σ.ε., ή ο.α., δταν αύτές θεωροΰνταν πώς είναι αντίθετες «εις τήν γενικήν ή ειδικήν οίκονομικήν ή κοινωνικήν πολιτικήν τής Κυβερνήσεως»· Μέ τή διάταξη αύτή έπιβαλλόταν έντονη κρατική παρέμβαση, καί μάλιστα κατά τρόπο Αν­ τιφατικό, γιατί ή παρέμβαση αυτή αφορούσε κι αποφάσεις άλλων κρατικών οργάνων, των «διαιτητικών δικαστηρίων»· Τοΰτο Αποτελοΰσε μέρος μιας διαδικασίας υπαγωγής των οικονομικών λειτουρ­ γιώ ν σέ συγκεντρωτικό ελεγχο. Τό γεγονός αύτό είναι συναντημέ­ νο μέ τό οίκονομικοπολιτικό σύστημα πού έγκαθιδρύθηκε στήν Έλλάοα, ύστερα Απ’ τό Β ' παγκόσμιο πόλεμο (καί τό Ν·Δ. 186) 1969, πού Αναφέραμε, είναι ενα ακόμα βήμα στις διαδικασίες αύ­ τές τοΰ κρατικομονοπωλιακοΰ καπιταλισμού). Φυσικά Ετσι καταργεΐται ο οίκονομικοκοινωνικός αύτοπροσδιορισμός, ή κοινωνική αύτονομι'α, κι ή αύτονομία τών συμβαλλόμενων, καί μάλιστα μέ τρό­ πο πουθιγε μονόπλευρα τά συμφέροντα τών έργαζομένων, Αφοΰ πάντοτε ή τροποποίηση ή ή μή έγκριση συλλογικής σύμβασης έργασίας ή διαιτητικής Απόφασης γινόταν δταν δ μισθός ή τά μερο­ κάματα πού καθορίζονταν θεωροΰνταν «υψηλά»! Ή κατάχρηση πού Ιγινε στήν Ιφαρμογή τοΰ άρθρου 20 παράγρ. 2 τοΰ Νόμου 3239 α π’ τή δικτατορία Ανάγκασε τήν κυβέρνηση Καραμανλή νά καταργήση τήν πιό πάνω διάταξη μέ τό Ν·Δ. 73 τής 2.10.1974, γιατί τοΰτο ήταν γενική κι έντονη άξίωση τών έργαζομένωνγ) Ή Απεργία Απαγορευόταν «επαναστατικά) δικαίω». ’Α ­ πό νομική άποψη τό θέμα τής Απεργίας ρυθμιζόταν ύστερα Απ’ τό 1971 μέ τό άρθρο 36 τοΰ Ν-Δ. 890. Μέ τήν παράγραφο Ια τοΰ άρθρου εκείνου έπιτρεπόταν ή άσκηση τοΰ δικαιωμάτος τής Απερ­ γίας γιά επαγγελματικούς — καί μόνο -— λόγους. ’Αλλά κι αύτή ή (σύμφωνα μέ τήν παράγρ. Ια) μισοεπιτρεπόμενη άσκηση τοΰ δικαιώματος περιοριζόταν Ασφυκτικά απ’ τις έπόμενες παραγρά­ φους τοΰ άρθρου 36. Ό δικτατορικός νομοθέτης τοΰ 890 προσπα­ θούσε νά ρυθμίσει άπό νομική σκοπιά τό θέμα έτσι πού γιά λό­ γους μέν εντυπώσεων νά φαίνεται πώς έπιτρέπει τήν Απεργία, ταυ­ 53

τόχρονα δμως φρόντιζε νά τήν περιορίζει νομοθετικά οσο μπορού­ σε πιό πολύ. ’Αλλά πέρα άπ’ αύτή τήν αντιφατική νομοθετική ρύθμιση ή δικτατορία δέν άφηνε στήν π ρά ξη δσο τής ήταν δυνατό, νά πρα­ γματοποιηθούν άπεργίες. Δέν άφηνε ακόμα νά εκδηλωθεί οδτε ή έλάχιστη ένεργητική διεκδίκηση δικαιωμάτων άπό μέρους τών μισθωτών· Κι Ινώ οί συνθήκες εργασίας χειροτέρευαν, οί μισθοί καθηλώνονταν κι ή πραγματική τους αξία μειώνονταν, απαγορευό­ ταν κάθε διεκδίκηση. Ά περγίες ή συγκεντρώσεις, πού είχαν σά σκοπό τή διεκδίκηση από μέρους τών έργαζόμενων τών δικαιω­ μάτων τους, ακόμα και τών πιό βασικών, Ιπισύρανε τήν όργή τοΰ καθεστώτος, πού άπειλοΰσε μέ .στρατοδικεία, μακροχρόνιες φυλα­ κίσεις κι έξορίες ή έκανε αμέσως χρή^η βίας. Φυσικά, παρά τό φόβο πού έπικρατοΰσε, οί έργαζόμενοι δέν υποτάσσονταν χωρίς αντίσταση. "Οταν μάλιστα τό 1973 ή εξαθλίωση τών εργαζομένου είχε προχωρήσει σέ σημαντικό, καί μεγαλύτερο άπό κάθε άλλη φορά, βαθμό, τότε σημειώθηκαν μερικές άπεργίες κι αρκετές άλ­ λες διεκδικητικές έκδηλώσεις· Καί παρά τήν νέα ένταση τρομο­ κρατίας που έπιβλήθηκε μετά τά γεγονότα τοΰ Πολυτεχνείου, τό Νοέμβρη τοΰ 1973, είναι βέβαιο πώς καί χωρίς τήν πολιτική με­ ταβολή τής 23ης τοΰ ’Ιούλη ή έργατική τάξη μέσα στό χειμώνα 1974— 1975 θά κατέβαινε σέ μαχητικές εκδηλώσεις, πού ή έντα­ σή τους θά κλιμακώνονταν μέ τό πέρασμα τοΰ χρόνου. Σέ ποσά τά κατώτατα βρια ήμερο μισθίων, άνδρών, γυναι­ κών καί μαθητευομένων είναι τά έξης: Ημερομίσθιο Ημερομίσθιο Ημερομίσθιο Ά νδρα Γυναίκας Χρόνος Μαθητευόμενί 1967 75,00 50,00 90,00 1968 80,30 53,50 96,30 1969 86,30 57.50 103,50 57,50 1970 103,50 86,30 93,00 61,00 110,00 1971 97.00 115,00 65.00 1972 Στά 1973, μέ τήν άχαλίνωτη πιά άνοδο τοΰ κόστους ζωής, τήν δξυνση τοΰ κοινωνικοΰ προβλήματος καί τήν κινητοποίηση 54

τής έργατικής τάξης σέ κάποιο σημαντικό, άγνωστο στά προηγού­ μενα, χρόνια της δικτατορίας, βαθμό, σημειώνονται τρεις διαδοχι­ κές αυξήσεις στά κατώτατα δρια ημερομισθίων. Οί σχετικές Απο­ φάσεις πάρθηκαν γιά μέν τις δύο πρώτες άπ’ τήν «κυβέρνηση» Γ· Παπαδόπουλου καί γιά τήν τρίτη άπ’ τήν «κυβέρνηση» Σ. ΜαρκεζίνηΗμερομίσθιο Ημερομίσθιο Ημερομίσθιο ιερομηνία "Ανδρα Γυναίκας Μαθητευόμενων 1.5.1973 75,00 125,00 105,00 1.9.1973 85,00 138,00 120,00 1.12.1973 144,00 95,00 165,60 Elyai χαρακτηριστικό πώς στό διάστημα τής έπταετίας κι ιδιαίτερα μετά τό 1970 οί τιμές βασικών ειδών διατροφής τών ερ­ γαζομένων (δπως τά φασόλια καί τά ξερά όσπρια γενικά, δ ξερός μπακαλιάρος κλπ·), αυξήθηκαν πάνω άπό 200 καί 300%. Έ τσι π.χ. ο άλλοτε φθηνός μπακαλιάρος (ποδχε 10 δρχ. τό κιλό) , Ιγινε σχετικά πανάκριβος (εχει 60 δρχ. τό κιλό σήμερα) . Τό ίδιο έγινε μέ τά φασόλια, τά ρεβύθια, τις φακές κλπ. ’Αλλά καί τοΟ κρέατος ή τιμή στήν ίδια αυτή περίοδο αυξήθηκε πάνω άπό 150%. Ξέχωρα ή εισαγωγή κι ή διάθεση στήν άγορά καί τήν κατανάλω­ ση σάπιων κρεάτο>ν, μέ «καπέλλο» κ·τ·ο. (Βλ. υπόθεση Μ. Μπαλόπουλου κ λ π .). Κι ένώ ό τιμάριθμος κόστους ζωής αύξανε σ’ αύτά τά χρόνια μέ καλπασμό (πού στά 1973 καί 1974 Ιγινε ξέφρενος), ένώ παράλληλα, ο! επιχειρήσεις — δπως τό είιδαμε πιό πάνω — αποκόμιζαν τεράστια κέρδη, αύξαναν τήν παραγωγή τους καί πρα­ γματοποιούσαν έξαιρετικά μεγάλη συσσώρευση κεφαλαίου, ή Ονο­ μαστική αδξηση τοό έργατικοΰ ήμερομίσθιου άπό χρόνο σέ χρόνο ήταν μηδαμινή· Μέχρι τό 1973 ?χομε αδξηση κατά ποσοστό: στά 1970=0% , στά 1972=4,6% καί στ’ άλλα χρόνια γύρω στό 6%· Σέ ποσά ή αδξηση ήταν τής τάξης τών: 5 δρχ. 2ως 7,20 τό ανώτατο γιά τον άνδρα (7,20 δρχ. αδξηση δόθηκε μόνο στά 1969, ένώ στά 1970 ή αδξηση ήταν μηδέν καί τις άλλες χρονιές άπό 5 ειος 6,50 δρχ.) — 4 δρχ. Ιως 6,70 τό άνώτατο γιά τή γυναίκα — 3,50 έ'ως 4 δρχ. τό άνώτατο γιά τό μαθητευόμενο. νΕτσι άπό χρόνο σέ χρόνο τό πραγματικό εισόδημα τών έργαζομένων μειώθη­ κε σέ πολύ σημαντικό βαθμό55

Ή πρωτοφανέρωτη ακρίβεια τής ζωής κι ή κινητοποίηση τών εργαζομένων μέσα στό 1973 ανάγκασε τις «κυβερνήσεις» Παπαδόπουλου καί Μαρκεζίνή νά προσαρμόσουν τό ημερομίσθιο διαδοχι­ κά άπό 115 δρχ·, γιά τόν άνδρα σέ 165,60, άπό 97 δρχ. γιά τή γυναίκα σέ 134 κι άπό 65 δρχ. γιά τό μαθητευόμενο σέ 95. Ε ν ­ νοείται πώς τό εισόδημα τών έργαζομένων δέν καλυτέρεψε μέ τΙς 4νομαστικές αυτές αυξήσεις γιατί παράλληλα, στό ίδιο χρονικό διάστημα, ανέβαινε μέ πρωτόγνωρους ρυθμούς τό κόστος ζωής. Ό πληθωρισμός πού επικράτησε στά 1973 καί σ’ δλο τό α ' έξάμηνο τοΰ 1974 ήταν χωρίς κανένα προηγούμενο γιά δλα τά μεταπολεμι­ κά χρόνια. Σέ σύγκριση μέ τόν πληθωρισμό σέ άλλα κράτη είχε στήν Ελλάδα ενα άπ’ τούς πιο γοργούς ρυθμούς σέ διεθνή κλίμακα. Οί εργαζόμενοι μέ τήν κινητοποίησή τους στά 1973 δέν κατάφεραν βέβαια νά συγκρατήσουν απόλυτα τήν πτώ ­ ση τοΰ εισοδήματος τους, μπόρεσαν πάντως ν’ άποφύγουν τήν καταβαράρθρωση. Ό πληθωρισμός δέν ά γγιζε έν τούτοις τό πραγμα­ τικό εισόδημα τών κεφαλαιοκρατών- Τό τελευταίο αύξανε μέ τα­ χύ ρυθμό. Οι δαπάνες πολυτελείας έκ μέρους αυτής τής κοινωνι­ κής τάξης, πού στήν Ε λλάδα είναι πάντοτε υψηλές, όχι μόνο δέν μειώθηκαν στά 1973 καί 1974, άλλ’ αυξήθηκαν, γεγονός χαρα­ κτηριστικό τής ευημερίας τής τάξης αύτής τή στιγμή πού οί έργαζόμενοι κινητοποιούνταν γιά νάχουν τά βασικά μέσα συντή­ ρησής τους. Στούς οκτώ πρώτους μήνες τοΰ 1974 Ιχουμε άπόλυτη, στασι­ μότητα στό μισθολογικό ζήτημα τών έργαζομένων γιατί ή «κυ­ βέρνηση» τών Άνδρουτσόπουλου, Ίω αννίδη, Μπονάνου κλπ·, άντέδρασε μέ πείσμα καί στή σκέψη γ ι’ αύξηση, παρά τή μεγάλη ακρίβεια ζωής, πού μαστίζει τούς έργαζόμενους. Σέ άρθρο τοΰ Σπ. Μονδάνου στήν εφημερίδα τής ’Αθήνας «Τά Νέα» στίς 7 τοΰ Όκτώβρη 1974 μέ τόν τίτλον «Οί αόξήσεις άποδοχών τών έργαζομένων» άναφέρονται καί τά έξής: «Τά μεγέθη τοΰ τιμαρίθμου κατά τήν περίοδο ’Ιανουαρίου —

* Ή εφημερίδα «Καθημερινή* σέ σχόλιό της τί,ς 27—9—1974 τόν Οπολογίζει νάναι ό μεγαλύτερος σέ σύγκριση μέ τ ’ άλλα κράτη.

56

Αύγουστου τοΰ 1974 είναι εύγλωττα. Μέσα στους δκτώ μήνες τοΰ τρέχοντος έτους δ εργαζόμενος Ιφτασε νά άγοράζη κατά 34,1% λιγώτερα τρόφιμα, νά πληρώνη Εξοδα κινήσεως άκριβώτερα κατά 44,4%, νά μειώση τις αγορές του σέ είδη οικιακής χρήσεως κατά 32,7, νά πληρώνη ψηλότερα νοίκια κατά 30,1%, νά πληρώ νη τά είδη ύγείας καί ατομικής καθαριότητος κατά 29,2% άκριβώτερα. Κατά συνέπεια μείωσε τις δαπάνες του γιά άναψυχή κατά 28,6% καί τις αγορές ειδών ένδύσεως κατά 26,8% κλπ. «'Ό λα αυτά σημαίνουν, δτι μεταξύ Ίανουαρίου καί Αύγου­ στου 1974 έπήλθε μιά γενική άνοδος τών τιμών κατά 33,2%. Φυ­ σικά, στο δίμηνο ’Ιουλίου — Αύγουστου, λόγω τής έποχικής διακυμάνσεως κατά ένα μέρος, αλλά καί τής χαλαρώσεως τής αγο­ ράς πού έπήλθε έν τώ μεταξύ, οί τιμές ύποχώρησαν κατά 2,2%. 'Ό πως καί νά εχη τό πράγμα, οί αριθμοί αυτοί δείχνουν, δτι μέ­ σα στο 1974 ό μέσος έργαζόμενος είδε νά συρρικνώνεται ή αγο­ ραστική δύναμη τοΰ μισθού του στά δύα τρίτα περίπου τής άρχικής». Καί σημειώνει: «Μ ε ρ ι κ ή άναπλήρωση χύτης της μειώσεως θά έπέλθη, φυσικά, γ ι ά τ ο ύ ς ά μ ε ι β ό μ έ ν ο υ ς μ έ τ ά κ ατ ώ τ α τ α δρ ι α ή μ ε ρ ο μ ι σ θ ί ω ν καί μισθών, μέ τήν χορηγηθεΐσα αύξηση τοΰ 10%». (Οί ύπογραμμίσεις δι­ κές μου) . ’Απ’ δλα τά πιό πάνω στοιχεία (κι άπ’ τά στοιχεία πού δίνει ό Σπ. Μονδάνος), βλέπουμε πώς ή αύξηση κατά 10% στά κατώτατα δρια μισθών καί ήμερομισθίων (άπ’ τήν 1η τοϋ Σεπτέμβρη 1 9 7 4 ), πού ή κυβέρνηση «έθνικής ένότητος» Κ. Καραμανλή Ανα­ κοίνωσε, είναι, έτσι ή άλλοιώς, μέ τά σημερινά δεδομένα, μιά άστεία αύξηση, προορισμένη άπλώς νά ρίξει «στάχτη στά μάτια» τών έργαζομένων, τή στιγμή πού ή οικονομική όλιγαρχία συσσω­ ρεύει πλούτη μέ πολύ γρήγορο ρυθμό. Έ ξ άλλου, υστέρα άπ’ τήν έναρξη ισχύος αύτής τής απόφασης άπομένει νά προχωρήσει τό Υπουργείο έργασίας σ’ έφαρμογή ούσιαστικών μέτρων (μέ τις συλλογικές συμβάσεις καί τις διαιτητικές αποφάσεις) γ ι’ αύξηση τών μισθών κι ήμερομισθίων πού καταβάλλονται στούς έργαζόμενους ανάλογα μέ τόν κλάδο στον όποιο ανήκουν- ’Αλλά μέ τις δια­ δικασίες πού τό ύπουργεΐο έφαρμόζει (-καταστρατηγώντας σχετι­ 57

κά καί το νόμο), είναι βέβαιο, πώς δέν πρόκειται νά γίνει κάτι τέτοιο. Έ τσι οί εργαζόμενοι είναι υποχρεωμένοι ν’ άγωνισθοΰν γιά ν’ αυξηθεί πραγματικά τά εισόδημά τους.* Στά συμπεράσματα της ειδικής μελέτης που, δπως εχομε άναφέρει, έκδόθηκε τάν Ίούνη τοΰ 1974 άπ’ τά Σύνδεσμο Ε λλή ­ νων Βιομηχάνων μέ τάν τίτλο «’Αγορά εργασίας καί διάρθρωσις άμοιβών εις τήν έλληνικήν βιομηχανίαν» γίνεται λόγος γιά τά χα­ μηλά μεροκάματα καί τούς μισθούς. Ό συγγραφέας δέχεται πώς ή μεγάλη πλειονότητα τών έργαζομένων άμείβεται μέ βάση τά κατώτατο μεροκάματο «μέ μικράν προσαύξησιν»· IIιά συγκεκριμέ­ να γράφει: «Τά κατώτατον ημερομίσθιον, μέ μικράν προσαύξησιν, έλάμβανον σημαντικώς ηύξημένα ποσοστά καί τών δύο φύλων— AC ύπο τοΰ νόμου καθοριζόμεναι κατώταται άμοιβαί εξακολουθούν συ­ νεπώς νά έπηοεάζουν άμέσως τά επίπεδα άμοιβών μεγάλου άριΟμοΰ μισθωτών, καί ιδιαιτέρως τάς έργαζομένας γυναίκας, δεδο­ μένου, δτι διά τάς κατηγορίας αύτάς, ή διαφορά μεταξύ κατωτάτου ορίου καί πραγματικώς καταβαλλομένων (Wage drift) είναι σχετικώς μικρά» (σελ- 92) . * Οί νεοδιορισμένοι στις διοικήσεις τής Γ.Σ.Ε.Ε., των Όμοσπονδιδν καί τών Ε ργατικών Κέντρων «συνδικαλιστές» (πολλοί άπ’ τούς δποίους είναι οί ίδιο; πού ήταν καί στις χουντικές διοικήσεις, ένώ μερικοί άλλοι είναι έργατοκάπηλοι τής περιόδου πριν άπ’ τδ 1967) έδειξαν στό βασικό τοΰτο θέμα — στό ίδιο δηλαδή ακριβώς πού οί χουντικοί «συνδικαλιστές», είχαν κυριολεκτικά ξεπουλήσει καί χαντακώσει τούς έργάτες, έξυπηρετώντας ατόν πιό μεγάλο βαθμό τήν οικονομική όλιγαρχία — άσυνέπεια ή Ανικανό­ τητα. , Καί νά ληφΟειί &π’ όψη δτι στήν πρωινή εφημερίδα «'Η Καθημε­ ρινή» τής 3ης Νοέμβρη 1974 σέ άρθρο τοΰ Κ. Τσαλόγλου μέ τό τίτλο: «Δέν εύθόνονται οί μισθωτοί» (στό δποΐο άναφερθήκαμε καί πιό πάνω) γράφεται π ώ ς: «’Εάν έπρόκειτο νά άποκατασταθεΐ ή ένεργός ζήτηση στά επίπεδα τού 1973, θά Ιπρεπε νά είναι τ ο ύ λ ά χ ι σ τ ο δ ι π λ ά σ ι ο %i π ο σ ο σ τ ό τ ω ν α ϋ ξ ή σ ε ω ν π ο ύ δ ό θ η κ ε ατούς μι­ σθ ού ς καί τ ά η μ ε ρ ο μ ί σ θ ι α , για τί καί ή πραγματική ένοδος του κόστους ζωής στά τελευταίο είκοσάμηνο είναι διπλάσια αότής πού εμφανίζει ό συγκροτημένος βάσει τδν άντικοινωνικων επιδιώξεων τής δικτατορίας, δείκτης τιμών καταναλωτοΰ. Λ ε ν υ π ά ρ χ ε ι δρα, κανένας

κίνδυνος

γιά

τήν

ν ο μ ι σ μ α τ ι κ ή

καί

τήν τ ι μ α ρ ι θ μ ι κ ή ε ξ έ λ ι ξ η άπό τήν ι κ α ν ο ­ π ο ί η σ η τ α ΰ α ι τ ή μ α τ ο ς β ε λ τ ι ώ σ ε ω ς τ ώ ν ί πο· δ ο χ ώ ν» (οί υπογραμμίσεις δικές μ ου).

58

«Ο! κατώτατοι μισθοί, προσηυξημένοι εις πολλάς περιπτώσεις κατά μικρόν ποσοστόν, λαμβάνονται εισέτι υπό σημαντικού Αρι­ θμού άμφοτέρων τών φύλων» (σελ. 92) . Ό συγγραφέας τή χαμηλή αμοιβή τών εργατών βιομηχανίας τήν Αποδίνει στή χαμηλή τους έκπαίδευση, καί γράφει σχετικά: «Ή μεγάλη πλειοψηφία τών απασχολούμενων εις τήν βιομη­ χανίαν άποτελεΐται άπό άτομα χαμηλού μορφωτικού έπιπέδου (πο­ σοστού 69% τού εργατικού δυναμικού τής βιομηχανίας είναι Από­ φοιτοι τοΰ δημοτικού σχολείου καί 22% δέν Ιχουν Αποφοιτήσει τού­ του ή είναι τελείως αναλφάβητοι» (σελ. 143) . Παρά ταΰτα τή χαμηλή αμοιβή σέ σχέση μέ τήν αύξηση τής άποδοτικότητας τής έργασίας τήν βρίσκει δχι δικαιολογημένηΓράφει: «Ή συσχέτισις μεταξύ αύξήσεως τών κερδών καί βελτιώσεως τών αμοιβών έργασίας είναι έξαιρετικώς χαλαρά. Κατά συνέ­ πειαν ή άμεσος ωφέλεια τών μισθωτών έκ τής ηύξημένης άποδοτικότητος τών μεγάλων έπιχειρήσεων υπήρξε μικρά» (σελ. 144 — 145). Αυτά βεβαιώνει 6 συγγραφέας τής ειδικής μελέτης τοΰ Συν­ δέσο υ Ε λλήνων Βιομηχάνων· 4·— Κατά τούς υπολογισμούς τοΰ Κεφαλαίου V III τής πιό πάνω ειδικής μελέτης τοΰ ΣΕΒ, οί έπιστήμονες κι οί ύπάλληλοι γραφείου παίρνουν τις πιό κάτω Αμοιβές. Οί Ανδρες: Ποσοστό 3,1% έως 3.000 δρχ. τό μήνα Ποσοστό 48,7% άπό 3-000 δρχ. — 6.000 δρχ. τό μήνα Ποσοστό 9,1% 15-000 δρχ- καί πάνωΟί γυναίκες: Ποσοστό 26,7% λιγώτερες άπό 3 000 δρχ. τό μήνα Ιΐοσοστό 61,6% 3.000 — 6.000 δρχ. τό μήνα Ποσοστό 2,2% πάνω άπό 10.000 δρχ. τό μήνα Είναι φανερή ή μεγάλη διαφορά στούς μηνιάτικους μισθούς Ανάμεσα σέ Ανδρες καί σέ γυναίκες υπαλλήλους. Τοΰτο άποδίνεται κυρίως στό γεγονός δτι υπάρχει προσφορά έργασίας πιό χαμη­ λής στάθμης άπό μέρους τών γυναικών, παρά άπό μέρους τών άνδρών· Πολλές γυναίκες, άπόφοιτοι γυμνασίου, προσφέρονται 59

νά έκτελέσουν τρέχουσες Εργασίες γραφείου. ’Αντίθετα ή Εργασία Επιστημόνων γυναικών αμείβεται ίσα ή σχεδόν ίσα μέ τών Επιστη­ μόνων άνδρών· Δέν προσφέρονται δμως πολλές γυναίκες γ ια Ιργασία Επιστημονικής βιομηχανικής ειδίκευσης (μηχανολόγοι — ήλεκτρολόγοι, υπεύθυνοι προμηθειών, πωλήσεων κλπ.) . ’Απ’ τα πιό πάνω στοιχεία συμπεραίνεται δτι οί μισοί πε­ ρίπου άπ’ τούς Επιστήμονες κι υπάλληλους γραφείου παίρνουν μι­ σθό άπό 3.000 — 6-000 δρχ., ποσοστό δέ 36,5%, άπό 6.000 — 15.000 δρχ. "Ενα μικρό ποσοστό (9,1%) παίρνει μισθό πάνω άπό 15 000 δρχ. κι ενα μικρότερο (3,1%) μισθό κάτω άπό 3.000 δρχ. Οί γυναίκες υπάλληλοι γραφείου παίρνουν στή μεγάλη τους πλειονότητα (τά 2) 3) μηνιάτικο μισθό άπό 3.000 — 6.000 δρχ. Ποσοστό 9,5% άπό 6.000 — 10.000 δρχ. Ποσοστό 2,2% πάνω άπό 10.000 δρχ. Προφανώς στίς δυό τελευταίες κατηγορίες Εντάσσον­ ται οί γυναίκες Επιστήμονες. Τέλος, ενα ποσοστό 26,7% (στό ό­ ποιο Εντάσσεται καί τό υπηρετικό προσωπικό τών Επιχειρήσεο>ν *οοΰ στήν πλειοψηφία του είναι γυναίκες) , παίρνουν μισθό κάτω άπό 3·000 δρχ. τό μήνα. “Οσον άφορα τούς μηνιάτικους μισθούς τών υπαλλήλων τεχνι­ τών αυτοί είναι, σύμφωνα μέ τούς ύπολογισμούς τοΰ ΣΕΒ, γιά τό 50% μέχρι 6-000 δρχ., γιά τό 36% άπό 6.000 — 10-000 δρχ. καί γιά τό 14% πάνω άπό 10-000 δρχ. Τό συμπέρασμα είναι δτι ή πλειοψηφία τών άνδρών μισθω­ τών (Επιστημόνων, υπαλλήλων γραφείου καί τεχνιτώ ν), παίρνουν μισθό γύρω στίς 6-000 δρχ- τό μήνα. "Ενας μικρότερος άριθ;.ιός παίρνει μισθό μέχρι 10.000 δρχ-, οί τεχνίτες, μέχρι 15.000 δρχ., οί ύπάλληλοι γραφείου κι οί Επιστήμονες. Μιά άριστοκρατία τής κατηγορίας αυτής μισθωτών παίρνει πάνο) άπό lO-ΟΟΟ ή 15.000 δρχ. Οί γυναίκες μισθωτοί παίρνουν στή μεγάλη τους πλειοψηφία μισθό γύρω· στίς 4.500 δρχ. τό μήνα. Μόνο μιά άριστοκρατία (2, 2%) τής κατηγορίας αύτής παίρνει πάνω άπό ΙΟ-ΟΟΟ δρχ. κι Ινα ποσοστό 9,5% άπό 6.000 — 10-000 δρχ. Τέλος ποσοστό 26,7% παίρνει μισθό κάτω άπό 3-000 τό μήνα. 5.— ’Απ’ δσα είπαμε κι άπ’ δσα στοιχεία άναφέραμε γίνεται φανερό δτι ή αμοιβή τής Εργατικής δύναμης στήν Ελλάδα είναι χαμηλή, πιό χαμηλή γιά τούς άπλούς Εργάτες, άλλά καί χωρίς σημαντική διαφορά άπ’ αύτή τών άπλών Εργατών γιά τή μεγάλη GO

πλειοψηφία τών μή ειδικευμένων υπαλλήλων γραφείου, καθώς καί για τήν πλειονότητα τών επιστημόνων μισθωτών- Έ τσ ι, βσο κι αν θέλουν οί καπιταλιστές νά μιλούν γ ι’ αϋξηση τών αμοιβών, τό μόνο σίγουρο είναι ή πραγματική αύξηση τής έντατικότητας μέ τήν οποία γίνεται ή σημερινή εργασία κι ή αύξηση τής παραγωγι­ κότητας, άλλ’ οχι κι ή πραγματική αύξηση τοΰ μισθοΰ, πού σή­ μερα, μέ τις αυξημένες ανάγκες γιά τή ζωή τών ατόμων, δέν είναι κείνος πού οί εργαζόμενοι θάπαιρναν δπωσδήποτε άν δέν με­ σολαβούσε ή άφαίμαξη πού κάνει στόν έργαζόμενο ό καπιταλι­ στής μέ τήν ιδιοποίηση τής υπεραξίας καί τήν απόκτηση τοΰ «πλεονάσματος». ’Έτσι είναι δυνατό νάχουμε άκόμα κι αύξηση τοΰ ονομαστικού μισθοΰ, άλλά ταυτόχρονα πτώση τής τιμής τής έργατι­ κής δύναμης. Γιατί άν δ καπιταλιστής πλήρωνε τήν έργατική δύ­ ναμη στήν άξια της θάπρεπε μόλις γίνεται πρός τά πάνω αλλαγή σ’ εναν ά π’ τούς παράγοντες πού έπηρεάζουν τήν τιμή της (έργάσιμες ώρες, έντατικότητα έργασίας καί παραγωγικότητα αύτής) ν’ ανεβάζει καί τήν τιμή τής έργατικής δύναμης άνάλογα. Έ ν τούτοις, ένώ έχει σημειωθεί πολλαπλάσια αϋξηση τής έντατικότητας καί τής παραγωγικότητας τής έργασίας ή τιμή τής έργατικής δύναμης δέν πραγματοποιεί τήν ανάλογη αύξηση. Στήν Ε λλάδα, ή έκμετάλλευση τής έλληνικής καί τής ξένης έργατικής δύναμης άπ’ τά κεφάλαιο, κι ιδιαίτερα άπ’ τά ξένα καί τά ντόπια μονοπώλια, είναι μεγάλης έντασης, πού συναντάται μό­ νο στίς άποικιακές κι έςαρτημένες χώρες. 6.—

Τί ί ρ ε ς

έργασίας

Τό άλλο σκέλος τών πιό άμεσων διεκδικήσεων τών έργαζο­ μένων είναι ό περιορισμός τών ώρών έργασίας. Έ νώ οί καπιταλι­ στές έπιδιώκουν τό μεγάλωμα τής ώρας έργασίας χωρίς αμοιβή, οί έργαζόμενοι αντίθετα παλεύουν γιά νά έπιβάλλουν δριο στις έργάσιμες ώρες. Τό μεγάλωμα τοΰ χρόνου έργασίας σημαίνει αντί­ στοιχα μείωση τής άμοιβής τής έργατικής δύναμης. Γι’ αύτό δ νομοθετικός κανονισμός τών έργάσιμων ώρών έχει τήν τάση νά βά­ ζει φραγμό στίς προσπάθειες τών καπιταλιστών νά κατεβάσουν μέ τόν τρόπο αύτό τόν έργατικό μισθό. Οί έργάτες έχουν δώσει σκληρούς άγώνες γιά νά καθιερωθεί τελικά τό έκτάωρο- Ή ύπ’ άριθμ. 1 Διεθνής Σύμβαση Έργασίας 61

τοΰ 1919 δέν τό καθιέρωσε πρώτη αυτή. Γιατί τοΰτο είχε αρχί­ σει νά έπιβάλλεται μέ τις προσπάθειες και τούς αγώνες τών Ιργαζομένων στ'ις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες άπό πιό παληά. Πάντως ή συμβολή τής ύπ' άριθμ. 1 Διεθνούς Σύμβασης (πού στήν Ελλάδα κυρώθηκε μέ τό Νόμο 2269) 1920) στήν όριστική καθιέρωση τού όκτάωρου, και μάλιστα σέ πολλά κράτη μα­ ζί, καθώς καί στήν προσπάθεια μείωσης καί κάτω απ’ αύτό τής απασχόλησης, σ’ βρισμένους τουλάχιστο κλάδους, είναι σημαντική. Παρ’ δτι δμως στ’ αναπτυγμένα κράτη ή ύπ’ άριθμ. 1 Διε­ θνής Σύμβαση Εργασίας άποτελεΐ γιά τούς έργαζόμενους (μέ σύμ­ βαση μίσθωσης έργασίας) αυτών τών κρατών άπλά ένα δριο βασι­ κής προστασίας, ποΰ εχει ξεπεραστεϊ στό μέτρο πού 6 χρόνος έρ­ γασίας είναι κι δλας μικρότερος, έν τούτοις στήν Ελλάδα ή έφαρμογή τού όκταώρου άποτελεΐ ακόμα τη στιγμή αυτή αίτημα τών εργαζομένων· Οί παραβιάσεις τοϋ όκταώρου άπ’ τούς έργοδότες στή χώρα μας είναι συστηματικές κι οδηγούν σέ συνεχείς καταγγελίες στις επιθεωρήσεις έργασίας, σέ μηνύσεις στά ποινικά δικαστήρια, άλλά καί σέ δίκες γ ι’ αποζημίωση στ’ αστικά δικαστήρια. Καί παρ’ δτι οί καταγγελίες κι οί δίκες γιά παραβίαση τοΰ όκτάωρου χωρίς αμοιβή δέν είναι λίγες, είναι έν τούτοις αμέτρητες οί περιπτώσεις δπου οί έργαζόμενοι μέ τό φόβο τής απόλυσης ή τής δυσμένειας τοϋ έργοδότη καί τών πειθαρχικών ποινών διστάζουν νά καταγ­ γείλουν τις παραβιάσεις. "Ομως και τό σύστημα προστασίας τών έργαζομένων δέν εί­ ναι αποτελεσματικό. Οί ποινικές δίκες καθυστεροΰν τόσο πού δταν γίνονται, δέν έχουν κανένα αποτέλεσμα καί καμιά άξια. Οί Αστι­ κές χωλαίνουν άπ’ τό γεγονός δτι &εργοδότης μπορεΐ συνήθως κι εκφοβίζει τούς μάρτυρες, έπειδή κι αυτοί είναι συνήθως στήν υπη­ ρεσία του, έργαζόμενοι — συνάδελφοι τοΰ ένάγοντος. ΙΙαρ’ δλα αυτά στις περισσότερες δίκες αύτοΰ τοΰ είδους δέν μπορεΐ νά κρυ­ φτεί τελικά ή παραβίαση τοΰ όκτάωρου, έτσι πού οί πιό πολλοί άπ’ τούς έργοδότες καταδικάζονται νά πληρώσουν σχετική αποζη­ μίωση ή συμβιβάζονται. Τέλος τό σώμα τής έπιθεώρησης έργασίας, πού ιδρύθηκε τό 1930 μέ τό νόμο 4819, δέν μπορεΐ νά πραγματοποιήσει τήν άποστολή του γιατί έχει καταντήσει σήμερα μιά σκιώδης υπηρεσία, 62

τόσο άπ’ τήν πλευρά τών αρμοδιοτήτων πού Ιχει, δσο κι άπ’ τήν πλευρά τής επάνδρωσής του, άφοΰ οί υπάλληλοι πού απα­ σχολούνται στήν υπηρεσία αύτή είναι πολύ λίγοι, ετσι πού δέν είναι δυνατό νά γίνει σωστή δουλειά- Καί νά σκεφθεΐ κανένας πώς σ’ άλλες ύπηρεσίες υπάρχουν υπεράριθμοι υπάλληλοι ή καί αρ­ γόμισθοιΔυό άλλα γεγονότα είναι χαρακτηριστικά γιά τήν παραβία­ ση τοΰ όκτάωρου στήν Ε λλάδα, τή στιγμή πού στις διάφορες χώ ­ ρες μειώνονται οί ώρες εργασίας κάτω κι άπ’ αύτό τό χρονι­ κό opto Το πρώτο είναι ή προσπάθεια τών Ιργοδοτών, πού έχουν Ιπιχειρήσεις συνεχοΰς λειτουργίας ή απασχολούν σ’ αύτές έναλλασσόμενες βάρδιες, ν’ αυξήσουν τις ώρες έργασίας τών εργαζομένων σ’ αυτές, χωρίς μάλιστα ύποχρέωση καταβολής Αποζημίωσης. Ευ­ λογία αυτής τής προσπάθειας υπήρξε ή άπόφαση τής 'Ολομέλειας τοΰ Άρείου Πάγου 485) 1973 (βλ. σχετικά μέ τήν άπόφαση αύτή ’Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ Σ α κ ε λ λ α ρ ό π ο υ λ ο υ «Νομολογιακή κατασκευή νομικών πλασμάτων είς τό έργατικόν δίκαιον», στήν «Επιθεώρηση Εργατικού Δικαίου» 1973, σελ- 1025— 1029) Τό δεύτερο είναι πώς ή δικτατορία μέ Νομοθετικά Διατάγμα­ τα (βλ- Ν.Δ. 515) 1970, 264) 1973) έπικύρωνε ξεδιάντροπα τις «κατά παρέκκλισιν τών κειμένων διατάξεων αποφάσεις περί χορηγήσεως άδειας δι’ ύπερωριακήν άπασχόλησιν μισθωτών έπί πλέον τών έπιτρεπομένων άνωτάτων ορίων·..». Σ’ δλη τή διάρκεια τής δικτατορίας ή παραβίαση τοΰ όκτάωρου άπ’ τούς εργοδότες έγινε θεσμός μέ τά πιό πάνω Νομ. Δια­ τάγματα πού νομιμοποιούσαν τις παρανομίες, καθώς καί μέ τις δια­ τάξεις διαφόρων κανονισμών έργασίας Ιπιχειρήσεων, πού έκδίδονταν, μέ τήν Ιπικύρωση τοΰ Υπουργείου Έργασίας, άπ’ τούς έργοδότες, ατούς όποιους προβλέπονταν διάφοροι τρόποι διευκολύνσε­ ων γιά ύπερωριακή εργασία. Τελευταία, τό Σεπτέμβρη 1974, μέ τήν κεκτημένη ταχύτητα διάπραξης παράνομων ενεργειών, ή έπιχείρηση τών τρόλλεϋ (ΗΛΠΑΠ) κι οί αρμόδιοι τών Υπουργείων Έργασίας καί Μεταφορών θέλησαν νά θεσπίσουν, μέ διάταξη τοΰ κανονισμού έργασίας τής έπιχείρησης, δυνατότητα έννηάωρης έρ­ γασίας, είτε σέ συμψηφισμό μέ τις ώρες έργασίας άλλης μέρας (κι έτσι χωρίς άμοιβή) , ειτε μέ υπερωρία, χωρίς δμως προηγούμενη 63

έγκριση τής επιθεώρησης έργασίας. Μόνος του ό έργοδότης θά ό­ ριζε έννηάωρη καθημερινή έργασία, άλλοτε μέ αποζημίωση κι άλ­ λοτε χωρίς αποζημίωση. Έπρόκειτο γ ιά ένα τέχνασμα, απ’ αότά πού οί «εγκέφαλοι» τής διευθυντικής γραφειοκρατίας μάς Ιχουν συνηθίσει. Ή ταν μιά ένέργεια άπόλυτα αντίθετη στο άρθρο 5 τής ύπ’ άριθ. 1 Διεθνούς Σύμβασης Έργασίας (Νόμος 2269) 1 9 2 0 ), πού τελικά δέν καρποφόρησε χάρη στήν κινητοποίηση τών έργα­ ζομένων στά τρόλλεϋ. Γιά ν’ άποδειχθεΐ, γ ι’ άλλη μιά φορά, πώς μόνο ή άγωνιστική ενότητα, ή επαγρύπνηση κι ή αγωνιστική κι­ νητοποίηση, πάνω σέ σ^οστή βάση, είναι δυνατό νά διαφυλάξουν τά δικαιώματα τών έργαζομένων καί νά δώσουν σ’ αύτούς τή δυνα­ τότητα απόκτησης νέων-

6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ' Ε Ρ Γ Α Τ ΙΚ Ο Ι Α Γ Ω Ν Ε Σ Σ Τ Α 197 3 ΚΑ Ι 1974 — Η Α Π Ε Ρ Γ Ι Α ΤΩ Ν Ε Ρ Γ Α Τ Ω Ν ΤΡΟΛΛΕΎ" I 1.— Στά 1973, όταν οί πραγματικοί μισθοί έπεφταν σέ τέτοιο βαθμό, πού τό φάσμα τής πείνας ήταν ολοφάνερο μπροστά στούς έργάτες, γιά τούς ίδιους καί τις οίκογένειές τους, τότε, αυτοί, κι ορισμένοι άλλοι έργαζόμενοι, άρχισαν νά δραστηριοποιούνται σέ βαθμό πρωτόγνωρο γιά τά χρόνια τής δικτατορίας- ’Ά σχετα μέ τήν αύξηση τών Ονομαστικών μισθών, τρεις φορές μέσα στά 1973, πού όφείλονταν ακριβώς στήν κινητοποίησή τους, οί έργάτες έξακολούθησαν νά δραστηριοποιούνται αυθόρμητα καί παρά τήν αδρά­ νεια ή καί τήν αντίδραση στήν πράξη τών διορισμένων άπ’ τή χούν­ τα τών δήθεν εκλεγμένων «συνδικαλιστών» (οί όποιοι καμιά φορά κάτω άπ’ τήν πίεση τών μαζών, έκαναν κι αυτοί πώς φώναζαν γ ι’ «άπεργία», μέ τήν ολοφάνερη πρόθεση νά υπονομεύσουν άπ’ τά πριν μιά τέτοια άγωνιστική έκδήλωση τών έργαζομένων) · Καί τοΰτο, γιατί οί έργαζόμενοι διαπίστωναν άπ’ τήν ίδια τήν πείρα τους. πώς ή ονομαστική αύξηση τοΰ μισθοΰ, πού γινόταν γιά νά ικανοποιήσει τό ζήτημα πού τούς άπασχολοΰσε άμεσα, ν’ άποφύγουν δηλαδή τήν πείνα, καί γιά νά καταπραΟνει τήν πρωτοφανέ­ ρωτη γιά τά χρόνια τής δικτατορίας οραστηριοποίησή τους, δέν ή­ ταν αρκετή, στό βαθμό πού γινόταν, νά καλύψει τήν πραγματική μείωση τής τιμής τοΰ μισθοΰ. Κι δπως Ιχουμε πει, οί έργαζόμενοι μπορεΐ νά μή κατάφεραν μέ τήν κινητοποίησή τους νά συγκρατήσουν άπόλυτα τήν πτώση τοΰ εισοδήματός τους, δμως μπόρεσαν Ιτσι ν’ άποφύγουν τήν καταβαράθρωση. Ή πιό σοβαρή διεκδικητική κινητοποίηση τών έργατών μέ­ 65 5

σα στά 1973 καί σ’ ολη τή διάρκεια τής δικτατορίας υπήρξε ή α­ περγία τών έργατών (οδηγών κι είσπρακτόρων) τρόλλεϋ στίς 27 Αΰγούστου 1973. ’Αλλά κι ή διαδικασία αλλαγής τής διοίκησης τοΰ σωματείου τών έργατών αυτών, μέ τήν ενεργό συμμετοχή τών ίδιων, πού προηγήθηκε απ’ τήν άπεργία και πού υπήρξε ή προϋ­ πόθεση γιά τήν πραγματοποίησή της (καί τήν έπιτυχία της) , ήταν γιά τά χρόνια τής δικτατορίας κάτι καινούργιο. * Εκτός άπ’ τήν άπεργία στά τρόλλεϋ εγιναν τό 1973 άπεργίες καί σ’ άλλους κλάδους εργαζομένων· Τόν ’Ιούλη τοΰ 1973 άπεργία τών έργατών τύπου καί τών δημοσιογράφων τής ’Αθή­ νας, καί τόν Όκτώβρη καί Νοέμβρη τοΰ 1973 άπεργία τοΰ προ­ σωπικού ΔΕΗ - ΠΑΠ. Πιό συγκεκριμένα' στίς 3 τοΰ ’Ιούλη 1973 οί έφημερίδες τής ’Αθήνας πληροφορούσαν τό αναγνωστικό κοινό, δτι δέν έκδόθηκαν τήν προηγούμενη μέρα, γιατί οί εργάτες τύπου είχαν κηρύ­ ξει άπεργία, ζητώντας καλυτέρεψη τών αποδοχών τους. Ή άπερ­ γία ήταν διάρκειας μιας ήμέρας κι έπαναλήφθηκε γ ι’ άλλη μιά μέρα στίς 5 τοΰ ’Ιούλη. Ά πό κοντά, οί συντάκτες κήρυξαν άπεργία άπ’ τις 17 ώς τις 20 τοΰ ’Ιούλη 1973, πού έληξε χωρίς προηγούμενα νάχουν λυ­ θεί τά αίτήματά τους, μιά κι ή τότε διοίκηση τοΰ σωματείου τους, Ε.Σ.Η.ΕΑ·, ύστερα άπό πιέσεις τοΰ Υπουργείου Εργασίας δέ­ χθηκε νά μή συνεχισθεί ή άπεργία, χωρίς δμως νάχουν λυθεί τά ζητήματα τών συντακτών· Ή βίαιη άναστολή τής άπεργίας διατάχθηκε έπειδή στίς 20 τοΰ ’Ιούλη δόθηκε στή δημοσιότητα άπ’ τούς παράγοντες, τοΰ δικτατορικοΰ καθεστώτος τό «πόρισμα» γιά τήν άντικαθεστωτική άπόπειρα κινήματος τό Μάη τοΰ 1973 άπό άξιωματικούς τού Πολεμικού Ναυτικού. Ό Παπαδόπουλος κι ή χούντα ήθελαν νά κυλοφοροΰν οί έφημερίδες γιά νά δημοσιευθεί τούτο κι έτσι άνέστειλαν βίαια τήν άπεργία. Πάντως οί έφημερί* Τή διαδικασία τής άλλαγής στή διοίκηση τοΟ σωματείου κα! τήν άπερ­ γία στίς 27—8—1973 τήν περιέγραψα γιά πρώτη φορά σέ δυο άρθρα στό περιοδικό «Προσανατολισμοί», μέ τό ψευδώνυμο Πέτρος Ά μπελής. Τό πρδτο, πού είχε τόν τίτλο «Μιά περίπτωση κ ι ορισμένα συμπεράσματα» δημοσιεύΟηκε στό τεύχος 12 τοΰ Μάρτη 1973 (είχε γραφεί γύρω στίς 10 τοΟ Φλε­ βάρη). Τό δεύτερο, μέ τό τίτλο «Ή άπεργία Ιγινε καί πέτυχε», δημοσιεύΟηκε στό τεύχος 19 τοϋ Όκτώβρη 1973.

66

δες (δσες δέν δέχονταν τις προτάσεις τής Ε Σ.Η Ε Α .), έμειναν κλειστές γ ι' άλλες τέσσερις μέρες. Στις 29 τοΰ Όκτώβρη 1973 Ιγινε ή πρώτη απεργία τοΰ προσωπικού τής ΔΕΗ — ΠΑΠ· Βασικός λόγος τής άπεργιακής αυτής κινητοποίησης, στήν όποια τό υπαλληλικό προσωπικό τών γραφείων έπαιξε σημαντικό ρόλο, ήταν ή χειροτέρεψη τών συνθη­ κών έργασίας γιά μεγάλο μέρος άπ’ τούς έργαζόμενους πού γινό­ ταν μέ τόν καινούριο κανονισμό έργασίας, τόν όποϊο είχε έγκρίνει καί δημοσιεύσει ή τότε διοίκηση τής ΔΕΗ κι ή κυβέρνηση (ΦΕΚ 1274, τ· Δεύτερο τής 25 Όκτώβρη 19 73 ). Ή δεύτερη α­ περγία τοΰ προσωπικού τής ΔΕΗ - 1ΤΑΠ ήταν διήμερη κι έγινε στις 14 καί 15 τοΰ Νοέμβρη 1973- Κι οί δυό αύτές άπεργιακές έκδηλώσεις, δπως κι οί προηγούμενες τών άλλων κλάδων, είχαν κατα­ πληκτική έπιτυχία μέ τήν ομόθυμη συμμετοχή δλων τών έργα­ ζομένων· Στό μεταξύ τά σωματεία τών έργαζομένων στή ΔΕΗ - ΗΑΠ κατάγγελαν συνεχώς, πώς ή τότε διοίκηση τής ΔΕΗ καταπατού­ σε άσύστολα τις συνδικαλιστικές έλευθερίες τοΰ προσωπικοΰ κι εί­ χε έξαπολύσει κΰμα τρομοκρατίας, απειλώντας απολύσεις, δυσμε­ νείς μεταθέσεις, βαθμολογική στασιμότητα κ.τ.ο. ’Επίσης σέ ανα­ κοίνωση τών ίδιων σωματείων στις 14 τοΰ Νοέμβρη 1973 έπισημαίνονταν «ή έπιδεικνυομένη αχαρακτήριστος άδιαφορία τών Stoiκούντων τήν ΔΕΗ καί ή παρελκυστική τακτική τών άρμοδίων κυ­ βερνητικών φορέων, αί όποΐαι έχουν κορυφώσει τήν άγανάκτησιν τών έργαζομένων». Τονίζονταν άκόμα πώς τό προσωπικό τής ΔΕΗ — ΙΙΑ ΙΙ θά συνεχίσει τις άπεργιακές του εκδηλώσεις μέχρι νά έπιλυθεΐ όριστικά τό θέμα τής χειροτέρεψης τών συνθηκών έργασίας μέ τό νέο κανονισμό. Μιά μέρα μετά τή λήξη τής δεύτερης απεργίας τοΰ προσω­ πικού τής ΔΕΗ — ΙΙΑΙΙ κηρύχθηκε (στις 17 τοΰ Νοέμβρη 1973) γ ι’ άλλη μιά φορά ό στρατιωτικός νόμος «καθ’ άπασαν τήν έπικράτειαν» καί στις 25 τοΰ Νοέμβρη, ό Ίω αννίδης κι άλλες όμάδες στρατιωτικών έγκαθιστοΰσαν άλλη κυβέρνηση παραμερίζοντας τούς Παπαδόπουλο καί Μαρκεζίνη· Μέσα στό κλίμα τής νέας έντασης τής τρομοκρατίας δ σύλλογος τών υπαλλήλων κι έργατοτεχνιτών τής ΔΕΗ — ΠΑΠ έξέδιδε στις 3 τοΰ Δεκέμβρη 1973 έντονη α­ νακοίνωση, «έν συνεχεία τής άπό 16.11.73», μέ τήν όποια κατη67

γοροΰσε τούς αρμόδιους τής ΔΕΗ γιά τά θέματα πού δημιούργη­ σαν σέ βάρος τοΰ προσωπικού μέ τδ νέο κανονισμό, ένώ απ’1 αυτόν ωφελούνταν μιά ολιγαρχία τεχνοκρατών κα'ι γραφειοκρατών, γιά τήν όποια δημιουργοΰνταν νέα προνόμια. Ε πίσης στις 8 τοΰ Μάη 1974 ο! εργαζόμενοι κατάγγειλαν πώς ή ΔΕΗ παραβιάζει τή συλλογική σύμβαση έργασίας σέ βάρος τοΰ κατώτερου εργατοΟπαλληλικοΰ προσωπικοΰ2.— ’Έντονοι γιά τά χρόνια τής δικτατορίας ήταν κι οί άγώνες τών υπαλλήλων καταστημάτων στά 1973 καί 1974 γιά τήν καθιέρωση συνεχοΰς ώραρίου έργασίας γιά δλο τό χρόνο σέ πε­ ρισσότερες άπό μιά μέρες. Τό θέμα ήρθε στό προσκήνιο τό Σε­ πτέμβρη τοΰ 1973, δταν οί υπάλληλοι πρόβαλλαν τήν άξίωση νά ίσχύσει τό συνεχές ωράριο τής Τετάρτης, πού ειχε άπό χρόνια (πριν απ’ τή δικτατορία) καθιερωθεί γιά τή διάρκεια τοΰ καλο­ καιριού, καί κατά τό χειμώνα. Οί μεγαλέμποροι άντιδράσανε στήν άξίωση αύτή έντονα. Οί τελευταίοι άποτελοΰσαν, καθώς ήταν έπόμενο, τά διοικητικά συμβούλια τών Εμπορικών Συλλόγων τών με­ γάλων πόλεων· ΤΗταν έπίσης καί μέλη στά διοικητικά συμβούλια τών Έμποροβιομηχανικών Επιμελητηρίων· Τ ι’ αύτό όρισμένοι Ε ­ μπορικοί Σύλλογοι κι Έμποροβιομηχανικά Επιμελητήρια φαίνον­ ταν ν’ άντιδροΰσαν στήν έπέκταση τοΰ συνεχοΰς ώραρίου σ’ άλλες μέρες έκτός άπ’ τό Σάββατο. Ά λ λ ’ οί υπάλληλοι καταστημάτων έδειξαν έπιμονή στήν προσπάθειά τους καί σιγά - σιγά βρήκαν θερ­ μή συμπαράσταση, πρώτα άπ’ τό αγοραστικό κοινό καί μετά άπ’ τούς μικρούς καί μεσαίους έμπόρους, πού ώφελοΰνταν κι οί ίδιοι άπό οικονομίες σέ διάφορα έξοδα, συγκοινωνίας, ήλεκτρισμοΰ κλπ., καθώς κι άπ’ τή λιγώτερο έντατική έργασία μέ τό συνεχές ωράριο, έπειδή, σ’ άντίθεση μέ τούς μεγαλέμπορους, πολλοί μικρομεσαιοι δουλεύουν κι οί ίδιοι στά καταστήματά τους. Ή πλειοψηφία άπ’ τούς μικρομεσαίους έμπόρους τάχθηκε στό τέλος μέ τρόπο Αποφα­ σιστικό υπέρ τοΰ συνεχοΰς ώραρίου καί γιά ν’ αντιμετωπίσουν τούς οργανωμένους μεγαλέμπορους, σχημάτισαν δικές τους έπιτροπές, πού ζητοΰσαν έπίμονα τήν έφαρμογή τοΰ συνεχοΰς ώραρίου. Έ τσ ι, οί μεγαλέμποροι απομονώθηκαν· Οί ιδιωτικοί ύπάλληλοι, μαζί μέ τήν πλειοψηφία τών μικρ μεσαίων έμπόρων, άρχισαν νά έφαρμόζουν άπό μόνοι τους τό α νεχές ωράριο έργασίας άπ’ τόν Όκτώβρη τοΰ 1973. Καί μέ συ 68

κεντρώσεις τους έδειξαν πώ ς είχαν σοβαρή αγωνιστική διάθεση γιά νά τό έπιβάλλουν· Μπρός σ’ αυτή τήν ένωμένη έπιμονή τό κράτος αναγκάσθηκε νά τό θεσπίσει κι έπίσημα. Αργότερα, τό Μάρτη τοΰ 1974, θεσπίστηκε συνεχές ώράριο έργασίας τών καταστημάτων καί γιά τή Δευτέρα, στήν άρχή «προ­ σωρινά», γιά τρεις μήνες, κι υστέρα γιά πάντα. ’Έτσι οί ύπάλληλοι, χωρίς νάχουν σ’ δλη τή διάρκεια τής δικτατορίας συνδικάτα άξια λόγου, δπλισμένοι μέ τήν άγωνιστική παράδοση καί τή θέλη­ ση νά νικήσουν δείχνοντας τόλμη κι έξασφαλίζοντας τή συμπαρά­ σταση τοΰ καταναλωτικοΰ κοινοΰ καί τή συμμαχία τής πλειοψηφίας απ’ τούς μικρομεσαίους καταστηματάρχες, πέτυχαν, παρά τήν έντονη άντίδραση τών μεγαλεμπόρων, μέ τά δργανωμένα συμφέροντά τους, νά έπιβάλλουν στό κράτος νά θεσπίσει τρεις συνολικά μέρες συνεχούς ώραρίου τή βδομάδα (Δευτέρα, Τετάρτη καί Σάβ­ βατο — καί γιά βρισμένα καταστήματα, τροφίμων κ.τ.ο., άντί γιά Τετάρτη καί Σάββατο δυό άλλες μέρες τή βδομάδα). 3.— Στήν περίοδο τής δικτατορίας οί έργαζόμενοι, ζώντας μέσα σ’ ένα καθεστώς πού είχε έπιβληθεϊ ένάντιά τους μέ τή βία, καί πού τούς είχε στερήσει άπό κάθε δικαίωμα, οικονομικό, κοινω­ νικό καί πολιτικό, προσπαθούσαν, στό μέτρο πού μπορούσαν, νά δπερασπίζονται τά ταξικά τους συμφέροντα. ’Έ τσι, καί πριν άπ’ τό 1973, δέν ελειψαν μερικοί μικροί άγώνες, κυρίως μ’ έκδηλώσεις επιβράδυνσης στό ρυθμό έκτέλεσης τής έργασίας. θ ’ άναφέρουμε τό παράδειγμα μιας τέτοιας επιβράδυνσης, ποδγινε τό 1971, άπ’ τούς δδηγούς κι είσπράκτορες τών πράσινων λεωφορείων ΕΗΣ. Ό έργοδότης, ή Α.Ε. «Ελληνικοί ’Ηλεκτρικοί Σιδηρόδρομοι» — ΕΗΣ (κύριος μέτοχος καί πρόεδρος τοΰ Δ.Σ. δ Στρατής Ά νδρεάδης, Γενικός διευθυντής δ Ν. Βλάγκαλης) , άρνήθηκαν νά δε­ χθούν τήν ικανοποίηση τοΰ αιτήματος γ ι’ αύξηση τών αποδοχών, ένώ ταυτόχρονα οί συνθήκες έργασίας δέν ήταν καλές. Τότε οί οδηγοί κι είσπράκτορες αποφάσισαν νά έπιβραδύνουν τό ρυθμό έρ­ γασίας. Τά δρομολόγια γίνονταν τώρα μέ καθυστέρηση, πού δ έρ­ γοδότης, σάν δέν κατάφερε νά σπάσει μέ διάφορους τρόπους τήν εκδήλωση αυτή διαμαρτυρίας, δέχθηκε, υστέρα άπό τέσσερις περί­ που μήνες, νά ικανοποιήσει βασικά αιτήματα τών έργατών· Ή Ικδήλωση αυτή, πού κράτησε άπ’ τις 20 τοΰ ’Ιούλη ως τήν 1η τοΰ Νοέμβρη 1971 καί πού οί έργαζόμενοι τήν ονόμασαν άπ’ τό ρυθμό 69

τής έκτέλεσης τών δρομολογίων μέ τή χαρακτηριστική ονομασία «κηδεία», είχε έπιτυχία κι ανέβασε, στά σκληρά εκείνα χρόνια, τό ηθικό τους. Προσπάθειες γ ι’ άπεργιακές έκδηλώσεις έγιναν καί στό διά­ στημα τής νέας έντασης τής τρομοκρατίας μετά τις 17 τοΰ Νοέμ­ βρη 1973. Έ τσ ι, στις 8 τοΰ Μάη 1974, τά τέσσερα σωματεία τών έργαζομένων στους ΕΗΣ (προσωπικού ηλεκτρικών σιδηροδρόμων, οδηγών ήλεκτρικών σιδηροδρόμων, λεωφορείων ΕΗΣ κι ύπαλλήλων γραφείου) άνακοίνωναν κοινή απόφασή τους νά κατεβοΰν σέ Απεργία γιά τήν Αδικαιολόγητη καϊ παράνομη καθυστέρηση ϊκδοσης αποφάσεων τοΰ Πρωτοβάθμιου Διοικητικοΰ Διαιτητικοΰ Δικαστήριου τής Α θήνας γιά τό μισθολογικό, μέ αποτέλεσμα οί έργαζόμενοι νά στεροΰνται τή νόμιμη αύξηση τοΰ μισθού τους. (Βλ. σχετικά γιά τή συστηματική παρεμπόδιση έκδοσης διαιτητικών αποφάσεων στό άρθρο «’Έργα καί ήμέραι τοΰ ύπουργοΰ άπασχολήσεως», πού ξαναδημοσιεύεται στό παράρτημα τοΰ βιβλίου αύτοΰ) · Ή δικτατορία, φυσικά, μ’ έντονες απειλές άμεσης βίας μπόρεσε καί ματαίωσε κάθε απόπειρα γ ι’ άπεργιακή έκδήλωση (έκμεταλλευόμενη καί τά λάθη στό χειρισμό τής υπόθεσης πού Ιγιναν από τις διοικήσεις τών τεσσάρων σωματείων — γιατί κυρίως Ιλειψε ή έγκαιρη, σωστή και συντονισμένη προετοιμασία καί προσπάθεια γιά τήν αντιμετώπιση δλων τών ζητημάτων) · Καί δέν άφησε νά γίνει ούτε Γενική Συνέλευση τών έργαζομένων! Φυσικά, καμιά αύξηση στό μισθό τοΰ προσωπικού τών ΕΗΣ δέν δόθηκε, ούτε τότε, ού­ τε σήμερα άκόμαΤόν Ίούνη τοϋ 1974 οί μουσικοί, οί έργαζόμενοι στήν «Κρα­ τική ’Ορχήστρα ’Αθηνών» (ΚΟΑ), στους όποιους τό κράτος χρώ­ σταγε αρκετούς μηνιάτικους μισθούς, αποφάσισαν νά διακόψουν τήν έργασία τους, μέχρις δτου πληρωθούν- "Ομως, οι τότε πραιτωριανοί τής «Ε λληνικής Στρατιωτικής ’Αστυνομίας» (ΕΣΑ) άνάλαβαν νά τούς πείσουν πώς δέν κάνουν καλά- Οί άπειλές γιά ξυλο­ δαρμό, βασανιστήρια, φυλακίσεις κι έξορία ήταν τά πειστικά «ε­ πιχειρήματα». Γιατί τήν έποχή έκείνη ή ΕΣΑ αποφάσιζε, άνάμεσα σέ τόσα άλλα, πώς δχι μόνο δικαίωμα άπεργίας δέν ύπήρχε, άλλ’ ούτε καί δικαίωμα έπισχεσης, σάν δέν καταβάλλονταν μισθοί γιά δουλειά ποδχε κι βλας γίνει. 4 — Τήν ίδια έμπειρία μέ τήν ΕΣΑ είχαν δυό φορές μέσα 70

στό 1974 ν.ι ol πιλότοι της «’Ολυμπιακής ’Αεροπορίας». 'Η δικτα­ τορία, αμέσως υστέρα άπ’ τήν έγκαθίδρυσή της, θέλησε νά δείξει καί σ’ αυτούς πώς έννοοϋσε νά συμπεριφέρεται στους έργαζόμενους. ’Έτσι, το καλοκαίρι τοΰ 1967, ή χούντα άποφάσισε νά δδηγήση στό έκτακτο στρατοδικείο δσους θεωροΰσε «υπεύθυνους» γιά τήν άπεργία πούχε γίνει στήν «’Ολυμπιακή ’Αεροπορία» τόν Αδγουστο τοΰ 1966 κι ειχε κρατήσει τότε δέκα έπτά μέρες. Τελικά δέν τόλμησε νά κάνει κάτι τέτοιο γιατί ή Διεθνής ’Οργάνωση τών πιλότων απείλησε αεροπορικό αποκλεισμό. Τό γεγονός πάντως εί­ ναι χαρακτηριστικό τής νοοτροπίας, τής σκέψης καί τοΰ προγράμ­ ματος τών «επαναστατικών» ιεραποστόλων τής «Ελλάδος Ε λλή ­ νων Χριστιανών» καί τών κρεάτων τής Ροδεσίας. Οί πιλότοι τής ’Ολυμπιακής συνέχισαν τΙς προσπάθειές τους γιά τήν καλυτέρευση τών συνθηκών τής δουλειάς τους καί κατά τήν περίοδο τής δικτατορίας. Τόν ’Απρίλη τοΰ 1969 Ικαναν στά­ σεις έργασίας, τις πρώτες άπ’ τήν πλευρά τους μέσα στό καθεστώς τής χούντας. Τό Μάη τοΰ 1970 κάνουν καί πάλι τόν ίδιο άγώνα. Ό Παττακός άναλάμβανε κάθε φορά νά τούς σωφρονήσει, άπειλώντας συνέχεια φυλακή κι έξορία. (Στίς 20 τοΰ Μάη 1973, στίς 8-30 τό πρωί, διέταξε καί κρατήθηκαν ό πρόεδρος, δ άντιπρόεδρος, ό γραμματέας κι ένας σύμβουλος τοΰ σωματείου τών χειρι­ στών, γ ιά έν,φοβισμό. Δέν πέτυχε τίποτα μ’ αύτό ποδκανε καί τούς άφησε στίς 3-30 τό άπόγευμα τής ίδιας μέρας) . Τόν Αύγουστο τοΰ 1973 εγιναν νέες στάσεις έργασίας άπ’ τούς πιλότους τής ’Ολυμπιακής ’Αεροπορίας. Στίς 18 καί 19 αύτοΰ τοΰ μήνα δέν πέταξε κανένα άεροπλάνο τής έταιρείας αύτής. Ή ’Ολυμπιακή αναγκάσθηκε στίς 19 Αύγουστου νά ύποχωρήσει καί νά δεχθεί τά αιτήματα τών χειριστών· Κι έρχόμαστε στό 1974 στά δύο βασικά ζητήματα πού άπασχολοΰν τούς αεροπόρους. Τό πρώτο είναι νά ληφθεί μέριμνα γιά τήν αποφυγή αεροπορικών ατυχημάτων καί νά ρυθμισθεΐ νομο­ θετικά δ τρόπος πού θά γίνεται ή διερεύνηση τών άτυχημάτων, ώ­ στε αύτή νάναι υπεύθυνη κι έπιστημονική. Τό δεύτερο θέ',να είναι νά υπάρχει στήν ’Ολυμπιακή «χρηστή διοίκηση». Καί τά δυο θέματα είναι αναμφίβολα σοβαρά, μέ συνέπειες στόν τρόπο τής δουλειάς τών πιλότων. Γι’ αύτό κι άποφάσισαν, μέ συναίσθηση τής εύθύνης τους, στή Γενική Συνέλευση τής 29ης τοΰ Μάρτη νά καταθέσουν τά πτυχία τους καί νά σταματήσουν τΙς 71

πτήσεις άν δέν ληφθεϊ μέριμνα γιά τήν τακτοποίηση τών βασικών αύτών ζητημάτων· Τό δικτατορικό δμως κράτος, άντί γιά δποιαδήποτε ρύθμιση φρόντισε νά οδηγήσει τό Δ·Σ. τοΰ Σωματείου στήν Ε Σ Α . Έ κ ε ΐ τούς Απείλησαν μ’ έξορία άν κάνουν πώς κατα­ θέτουν τά πτυχία τους. Τούς υπόσχονται δμως ταυτόχρονα νά έξετάσουν καί τά ζητήματα πού τούς απασχολούν! Τόν Ίούνη 1 9 7 4 οί πιλότοι αποφασίζουν ξανά νά καταθέ­ σουν τά πτυχία τους, μιά καί δέν φάνηκε κανένας πού νάχει έξετάσει τά θέματά τους. Γ ι’ άλλη μιά φορά τό Δ·Σ· τοΰ Σωματείου όδηγεΐται στήν ΕΣ Α κι έκεΐ πάλι άκοΰν τό ϊδιο τροπάρι. ’Απει­ λές γιά έξορία, αλλά κι υποσχέσεις. Τόν ’Ιούλη προβαίνουν σέ νέες διαμαρτυρίες. Τώρα δδηγοΰνται, στίς 17 αύτοΰ τοΰ μήνα, στον τότε «υπουργό Μεταφο­ ρών» Α. Τζαβέλα (ή Ε Σ Α είναι προφανώς απασχολημένη μέ τό πραξικόπημα στήν Κύπρο) ■ Ό Τζαβέλας τούς Αντιμετωπίζει μέ απειλές καί βρισιές. Λίγο αργότερα γίνεται ή κυβερνητική μεταβολή. ’Αλλά κανέ­ νας δέν καταπιάνεται μέ τά σοβαρά αυτά θέματα τής πολιτικής Αε­ ροπορίας, ένώ ό ιδιοκτήτης τής ’Ολυμπιακής ένδιαφέρεται νά προ­ βάλλει νέες Αξιώσεις.* ’Έ τσ ι οί πιλότοι αρχίζουν άπ’ τις 8 Αύγούστου νά κάνουν στάσεις έργασίας. Στό τέλος τοΰ Σεπτέμβρη 1 9 7 4 ό Αγώνας φουντώνει. ’Αλλά τό κράτος Αδιαφορεί, παρ’ δτι τά θέματα πού προβάλλουν οί πιλότοι ένδιαφέρουν άμεσα τό έπιβατικό κοινό καί τό κοινωνικό σύνολο. Κι ένώ, στίς 24) 9 τό βράδυ γινόταν Γενική Συνέλευση τών χειριστών γιά νά πάρουν Αποφά­ σεις σχετικά μέ τό τί πρέπει νά κάνουν, ή «’Ολυμπιακή ’Αεροπο­ ρία» Ανακοινώνει πώς Απ’ τήν άλλη μέρα κηρύσσει λόκ - άουτ. Κι &μως τό κράτος μπρός σ’ αύτή τήν κατάσταση μένει Αδιάφορο! Κ ι δχι μόνο αύτό, άλλά στίς 2 τοΰ Ό κτώβρη παραπέμπει, παρά­ νομα κι Αναρμόδια, τό ζήτημα στό «διαιτητικό δικαστήριο»! * Ό Ω ν ά σ η ς ζητά»·, αδξηση τ ή ς τ ιμ ή ς τώ ν εισ ιτη ρ ίω ν τοΰ έσ ω τερ ι κοδ, μακροπρόθεσμο δάνειο 5 0 0 .0 0 0 .0 3 0 δρχ. μ έ τόκο 2]4% κ α ί τιμ ή αγοράς τή ς β ενζίνας 7 ,5 0 δρχ. (ά ντί 1 5 δ ρ χ .) τό γ α λ ό ν ι. νΕ χ ε ι έπ ίσ η ς κά ν ει συμ­ φωνία μ έ τό Ε λ λ η ν ικ ό δημόσιο, τό Φ λεβάρη τοΰ 1 9 7 4 , μ έ τήν δποία τό κρά τος γ ιά τήν εξαγορά τ ή ς «’Ο λυ μ π ια κή ς ’Α εροπορίας» ό φ είλ ε ι νά π λ η ­ ρώ σει τερ ά σ τια κ ι α δ ικα ιο λό γητα ποσά. "Α ρα γε ή συμφωνία αύτή τοΟ ’2 νάαη μ έ τή χοόντα μπ ορεϊ νά θ εω ρ η θ εί ά π ’ τ ϊς έ λ λ η ν ικ έ ς κυβερνήσεις δτι έξα κ ο λ ο υ θ εϊ νά τ !ς δ εσ μ εύ ει;

72

Ή μεταβατική κυβέρνηση Κ . Καρα>ιανλή, κι είδικώτερα οί τότε υπουργοί μεταφορών καί έργασίας, καθώς κι δ υφυπουργός μεταφορών (πού οΕ πιλότοι τόν κατηγόρησαν πώς πολλές υποσχέ­ σεις τους είχε δώσει, αλλά δέν τήρησε καμιά) , δέν είναι άμοιροι άπό εϋθΰνες. Γιατί πρώτα παριστάνανε τόν άπλό θεατή ή τόν «κα­ λόπιστο διαιτητή». Καί μετά παραπέμψανε τό ζήτημα στήν κρίση τοΰ «διαιτητικού δικαστηρίου», παράνομα κι άναρμόδια*, οταν η κυ­ βέρνηση, μέ άσύγκριτα μεγαλύτερη δύναμη άπ’ αυτό τό «κατ εύφημισμό» δικαστήριο, δείχθηκε ανίκανη ή άδιαφόρησε στή ρύθμιση τόσο ζωντανών ζητημάτων· 5·— Στίς 12 τοΰ Ίούνη 1974 δ τότε «ύπουργός μεταφορών» Α. Τζαβέλλας, ύστερα άπό συσκέψεις μέ τό Δ·Σ· καί τό Γ . Διευ­ θυντή, άπειλοΰσε τούς δδηγούς κι είσπράκτορες τής έπιχείρησης τών τρόλλεϋ μ ’ επίθεση στρατού ενάντιά τους, έπειδή άρνοΰνταν νά δεχθούν χειροτέρευση τών συνθηκών έργασίας, πού δ έργοδότης ’Οργανισμός Η Α Π Α ΙΙ** επιχείρησε νά πραγματοποιήσει άπ’ τις 10 τοΰ Ίούνη, επιβάλλοντας γιά πρώτη φορά απογευματινές διακεκομμένες βάρδιες, πράγμα πού δέν Ιχ ε ι γίνει καί σέ καμιά άλλη συγκοινωνιακή έπιχείρηση (σήμερα υπάρχουν παντού πρωι­ νές, σύστημα πού κι αυτό πρέπει ν’ ά λ λ ά ξει). Σέ σχόλιό του, πάνω στό θέμα αύτό, στήν έφημερίδα τής ’Α ­ θήνας «Τά Νέα» στίς 24 τού Ίούνη 1 9 7 4 , δ μετέπειτα Υπουργός Εμπορίου ’Αθανάσιος Ινανελλόπουλος, εγραφε τά έξής: «Εργαζόμενοι στήν Η Λ Π Α Π μοΰ καταγγέλλουν, δτι πιά­

* Τ ό δ ια ιτη τικ ό δικαστήριο κη ρ ύ χ θ η κε άριθ. 6 3 απόφασή του τ ή ς 1 4 Νοέμβρη 1 9 7 4 .

τ ε λ ικ ά αναρμόδιο μ έ

τήν Οπ’

* * 'Ο ’Οργανισμός ( Ν .Η .Ι .Δ .) «’ Η λ εκτρ ο κίνη τα Λ ειοφορεία Π ερ ιο χή ς ’ Α­ θηνών ΙΙειρ α ιω ς» (Η Λ Π ΑΠ ) δ ια δ έχ θ η κ ε μ έ τό Ν .Δ . 7G 8/1970 (ά π ’ τήν 1-11 9 7 1 ) τήν π α ληά «’Η λ εκ τρ ικ ή Ε τ α ι ρ ί α Μ εταφορών» (H E M ) Α .Ε ., θυγατρική τ ή ς Β ρ ετα ν ν ικ ή ς Πάουερ Ιν τ Τ ράξιον πού χρόνια Ε κ μ ετα λ λ ευ ότα ν, χάρη σέ μιά ά π οικ ια κή σύμβαση τοϋ 1 9 2 5 , β α σ ικές συγκοινω νια κές γ ρα μμές τ ή ς ’Αθήνας καί τοΟ Π ειρ α ιά , απ οκομίζοντας τερ ά σ τια κέρδη χ ω ρ ίς π ο τέ νά φ ροντίσει γ ιά τή β ελ τίω σ η των συγκοινιονιακων συνθηκών στήν π ερ ιο χ ή τή ς π ρω τεύουσας. ’ Ιδ ιο κ τ ή τ η ς τοϋ ΗΛΠΑΠ είν α ι τό ελ λ η ν ικ ό δημόσιο κ ι δργανα δ ιο ίκ η ­ σης καί διεύθυνσης τοϋ ’Οργανισμού αύτοϋ είν α ι τό δ ιο ικ η τικ ό συμβούλιο, δ Γ εν ικ ό ς διευθυντής κ ι οί Προϊστάμενοι των τμ η μ ά τω ν . 'Ο ΗΛΠΑΠ έκ μ ετα λ λ εύ ετ α ι μονοπ ω λιακά (δ π ω ς π α λη ό τερ α ή Η ΕΜ ) τ Ις γρ α μ μ ές τρόλλεϋ τ ή ς ’Αθήνας κα ί τοΰ Π ειραιά.

73

νουν έργααία στίς 6 τό πρωί, διακόπτουν στις 9, πού τά όχήματα μπαίνουν ατό αμαξοστάσιο, ξαναπιάνουν δουλειά στίς 12 καί δέν σχολάνε στίς 2, δπως θάπρεπε, άλλά στίς 5 τό απόγευμα. Έ χ ο υ ν δηλ. Ινα διακεκομμένο ώράριο, πού είναι πράγματι βασανιστικό γιά τόν έργαζόμενο, άφοΰ τόν υποχρεώνει νά μένη στόν τόπο τής δου­ λειάς 12 ολόκληρες ώρες. Πράγματι, τις 3 ώρες τής διακοπής, 9 — 12, πώς καί ποΰ νά τις χρησιμοποιήση ό έργαζόμενος; Σάν νά μή έφτανε αύτό τό καταχρηστικό καί in fraudem legis ώράριο, ή έπιχείρηση εισάγει τώρα τό ίδιο σύστημα καί τό απόγευμα, Ιτσι ποΰ οί έργαζόμενοι σ’ αυτές τις βάρδιες νά πιάνουν δουλειά τό με­ σημέρι καί νά τελειώνουν τά μεσάνυχτα, άφοΰ ψηθοΰν στό λιοπύρι κατά τις ώρες τής διακοπής. ΤΗταν κακές οί συνθήκες τής έργα­ σίας καί τώρα .χειροτερεύουν αιφνιδιαστικά. "Οπως καταγγέλλεται δέ δσοι δέν αποδέχονται τή βλαπτική αύτή μεταβολή τίθενται έ­ κτος ύπηρεσίας. 0 ά έπιτραπή στήν Η Λ Π Α Π αύτή ή αύθαιρεσία; Κάποιος πρέπει νά τής μιλήση γιά τόν νόμο·.·». ’Αλλά γιά τόν έργοδότη καί γιά τό κράτος τής δικτατορίας δέν ύπήρχε δ νόμος. Υ π ή ρ χ ε μόνο ή αύθαιρεσία. ’Έ τσ ι στήν άρ­ νηση τών έργαζομένων νά δουλέψουν μέ χειρότερες άπό πριν συν­ θήκες δ «υπουργός μεταφορών» απειλούσε μέ στρατό, πού θά έπέβαλλε μέ τή βία στους έργαζόμενους νά δεχθοΰν τις νέες χειρό­ τερες συνθήκες έργασίας. Δυό βδομάδες κράτησε ή άντισταση τών έργατών τρόλλεϋ γ ι’ αύτό τό θέμα. Ή δράστηριοποίησή τους αύτή άρχισε κάπως ν’ άπασχολεΐ κατά τή δεύτερη βδομάδα τής έκδήλωσής της δρισμένους έργαζόμενους άλλων κλάδων, καθώς καί μ ε­ ρικούς προοδευτικούς διανοούμενους καί πολιτικούς. Ε ίχ ε βμως γί­ νει φανερό πώς οί πλατειές μάζες δέν μπορούσαν νά φθάσουν σ’ έκδηλώσεις συμπαράστασης. Κι άπ’ τήν άλλη μεριά τό κράτος τής δικτατορίας έβλεπε μέ ανησυχία αύτή τήν άνταρσία. Γ ι ’ αύτό οί έργάτες τών τρόλλεϋ άναγκάσθηκαν, στήν κατάλληλη στιγμή, νά ύποχωρήσουν προσωρινά, γιατί, διαφορετικά, μέσα σ’ έκείνη τήν ένταση τής τρομοκρατίας, καθώς ήταν απομονωμένοι στόν άγώνα τους καί χωρίς ουσιαστική δύναμη, τό πιό πιθανό ήταν νά χτυ­ πιούνταν καί νά ύπέκυπταν στήν ένοπλη βία πού τό δικτατορικό καθεστώς θά εφάρμοζε στό τέλος*. * Για. τήν ά σχημ η τροπή πού λ ίγ ο Ιλ ε ιψ ε νά κΑρει τό τε τό ζή τη μ α αύτό, μ έ κίνδυνο νά χτυπηθούν στό σύνολό τους τά συμφέροντα τών έρ γ α ζο ­ μένω ν στά τρ ό λ λ εϋ , μ εγ ά λ η ευθύνη Ιχουν ό ΙΙρόεδρος κ ι δ Γ . Γ ρ α μ μ α τέα ς

74

Ή αντίσταση εκείνη τών οδηγών κι εισπρακτόρων τρόλλεϋ ή τα ν αξιόλογη καί σημαντική· Ουσιαστική Ιπίδραση στήν έκδήλωσή της είχε ή καλή τους όργάνωση σ’ ενα σωματείο πούχε κατα­ φέρει άπ’ τις αρχές τοΰ 1 9 7 3 νά ξεφύγει απ’ τά καλούπια τής δι­ κτατορίας, καθώς κι’ ή έπιτυχία τής απεργίας πουκαναν στίς 27 Αύγουστου 1973- Γιά τά δύο αυτά γεγονότα μιλάμε στό αμέσως επόμενο τμήμα.

τοΰ Δ .Σ . τοΰ Σ ω μ α τείο υ . Γ ια τ ί σάν ϊμαθαν π ώ ς στόν ΙΙΛ Π Α Π είσά γονται γ ι * π ρώ τη φορά Α πογευμ ατινές δ ια κ εκ ο μ μ έν ες βάρδιες δέν πήραν έγ κ α ιρ α τά μ έτρα το υ ς, παρά τ ις συστάσεις πού τούς έγιναν. Ά ρ κ έσ θ η κ α ν μόνο στό νά επισκεφθοΰν τόν τό τε «υπουργό μεταφορών» Α . Τ ζ α β έλ α , πού τούς έδ ω σε δ π ο σ χ έσ εις. Σ τή σ υ ν έχ εια περίμ εναν αμέριμνοι νά λ υ θεί άπό κείνον ιό ζή τη μ α σ’ δφ ελο ς των έρ γ α ζο μ ένω ν! ’Λ λ λ ’ 6 Τ ζ α β έλ α ς ατό μ ετα ξύ έδιοσε τή συγκατάθεσή του στόν ΗΛΠΑΠ γ ια τήν έφ αρμογή τοΰ νέου συστήματος έρ γ α σία ς κ ι ούτε θυμήθηκε φυσικά τ ίς δ π ο σ χ έσ εις π ο δχε δ ώ σ ει στόν Πρόεδρο τοΰ Σ ω μ α τείο υ . Τ ό τ ε εκ είν ο ς πού, δπω ς ήταν Ιπ ό μ εν ο , δεν π ερ ίμ εν ε κά τι τέτο'.ο, ανα στα τώ θηκε κα ί χ ω ρ ίς κα μ ιά π ρο ετο ιμ α σία , χ ω ρ ίς ν ά χ ει σ υ ζη τή σ ει τίπ ο τα μ έ τ ’ ά λ λ α μ έλ η τοΰ Δ .Σ . τοΰ' Σ ω μ α τείο υ , ά π είλ η σ ε α π ερ γ ία . Ό Τ ζα β έλ α ς κ ι ή Γ εν ικ ή άσφάλ ε ια δρχισαν τ ό τ ε τ ις α π ε ιλ έ ς κα ί «συστάσεις». ’Α π ερ γ ία μ έσ α σ τίς συνθήκες τοΰ Ί ο ύ ν η 1 9 7 1 ήταν λάθος νά γ ίν ε ι. Δέν κρύβω π ώ ς καί μένα π ροσω π ικά, μ έ κ ά τ ε χ ε δ ρομαντισμός μ ια ς α π ερ ­ γ ία ς , πού στρεφόταν στά Τσα εν ά ν τια στούς τυράννους. Μά ή λ ο γ ικ ή έ λ ε γ ε π ώ ς μ ιά κ ι υπήρχαν διάφορα ά λ λ α μ έσ α , τόσο α γ ω ν ισ τικ ά , 8σο κα ί δ ικ α σ τ ι­ κ ή ς ,έν τ έ λ ε ι α ν τ ιμ ετώ π ισ η ς τοδ θ έμ α το ς, δέν Ιπ ρ επ ε νά γ ίν ε ι κ ε ίν η τή σ τιγ μ ή προσφυγή σε α π ερ γ ία , γ ια τ ί κ ά τ ι τ έτ ο ιο , μ έσ α σ τίς σ υ γ κ εκ ρ ιμ μ έν ες συνθήκες κ ε ίν η ς τ ή ς έπ ο χ ή ς , θά σήμαινε ή τ τ α , κι ισοις ή ττα βαρειά. "Έ τσ ι οί έρ γα ζόμ ενοι περιορίσθηκαν σέ άρνηση έ κ τ έ λ ε σ η ς κ ά θ ε α π ογευ μ α τινής δ ι­ α κεκο μ μ ένη ς βάρδιας. Ό Τ ζ α β έ λ α ς , τό Δ .Σ . τοΰ ΗΛΠΑΠ κ ι ό Γ εν ικ ό ς δ ι­ ευθυντής, μπρος σ τ’ αύτή τήν άρνηση των έργα ζομένω ν άπειλοΰααν νά φ έ ­ ρουν στρατό ένά ντιά τους (δ Τ ζα β έλ α ς ισχυριζόταν π ώ ς ε ί χ ε συνεννοηθεΐ μ έ τόν τ ό τ ε Α .Ε .Δ . Μ π ονδνο), δμω ς μιλούσαν κ α ί γ ιά συμβιβασμό, γ ια τ ί φο­ βόντουσαν κ ι ο/ϋτοί νά φθάσουν ώ ς έ κ ε ί. Γ ιά ν’ α π ο φ ευ χθεί τό χειρ ό τερ ο γ ιά τούς Εργαζόμενους ίγ ιν ε ενα ς προσωρινός συμβιβασμός, μ ’ επ ιφ ύ λ α ξη δλων των δικα ιω μ ά τω ν του ς. "Ο σοι είχ α ν τ ε θ ε ί έκ το ς υπ ηρεσίας γ ιά τήν άρ­ νησή τους νά δεχθοΰν τ ίς α π ο γ ευ μ α τιν ές δ ια κ εκ ο μ μ έν ες β ά ρδιες, ξαναγΰρισαν στή δουλειά του ς, χ ω ρ ίς τ ε λ ικ ά νά τούς επ ιβ λ η θ εί κα μ ιά π ειθ α ρ χ ικ ή π οινή, γ ια τ ί κ ά τ ι τέτοιο θ ίτα ν μ ιά ακόμα α π αρά δεκτη παρανομία άπ’ τή μ εριά τοΰ έργοδότη. Τ ε λ ικ ά καταργήθη καν οί β άρδιες α υ τές κι οί έργα ζόμ ενοι π έτυ χα ν στό σκοπό το υ ς, κάνοντας χρήση τ δ ν πολύμορφο>ν δυνατοτήτων πού είχα ν κά θε φορά στή διάθεσή του ς, χ ω ρ ίς δμ ω ς κα ί νά ςεπεράαουν τά δρια έκ είν ω ν πού τούς παρέχονταν.

75

II 1 — Οί τραμβαγέρηδες («τροχιοδρομικοί» — ετσι Ονομάζον­ ται οί έργαζόμενοι καί σήμερα στά τρόλλεϋ, έπειδή ή ίδια έπιχείρηση είχε παληά άντί γιά τά τρόλλεϋ τά τράμ) κατέχουν μέσα στό έλληνικό εργατικό κίνημα μιά αρκετά αξιόλογη θέση, που τήν Ιχουν διατηρήσει άκέραιη μέχρι σήμερα, μέ τούς άγώνες τους καί στά χρόνια τής δικτατορίας. Τό σωματείο τών τραμβαγιέρηδων πρωτοϊδρύθηκε στά 1 9 0 9 . Έ πρώτη τους απεργία Ιγινε στις 6 τοΰ Ίούνη τοΰ ίδιου χρόνου καί μιά δεύτερη Ιγινε στις 10 τοΰ Σεπτέμβρη. Στις 21 τοΰ Γενάρη 1911 κηρύχτηκε ή τρίτη απεργία, τών τραμβαγέρηδων — μιά άπ’ τις μεγαλύτερες πουχουν γίνει στήν Ε λλά δα (καί τήν όποια π ε­ ριγράφει λεπτομερειακά ό Γιάνης Κορδάτος στήν «'Ιστορία τοΰ Έλληνικοΰ Εργατικού Κινήματος», Β ' Ικδοση, ’Αθήνα 1 956, σελ. 194 - 1 9 9 ). Στά μεταπολεμικά χρόνια οί άγώνες τών τραμβαγέρηδων ή­ ταν, δπως καί προπολεμικά, άπ’ τούς πιό σημαντικούς. Κι ό κλά­ δος είχε διακριθεΐ γιά Ιντονη συνδικαλιστική δραστηριότητα. "Ω σπου ήλθε ή 21η ’Απριλίου 1 967. ’Αλλ’ οί έργάτες τών τρόλλεϋ, στις 27 Αύγούστου 1 9 7 3 , εφεραν, μέσα στήν παγωνιά τής δικτα­ τορίας, ανοιξιάτικο μήνυμα γιά τήν έργατική τάξη μέ τή μαζική, γεμάτη παλμό καί μαχητικότητα άπεργία τους, πού σημείωσε α­ πόλυτη έπιτυχία. Πριν δμως φθάσουν στήν άπεργία (καί γιά νά φθάσουν άκριβώς μέχρι σ’ αύτή) οί τραμβαγέρηδες μπόρεσαν κι άναδιάρθρωσαν ριζικά τό σωματείο τους κι άνάδειξαν μιά γνήσια έργατική ήγεσία πού άνάλαβε τή διοίκηση. ’Α ξίζει νά δοΰμε τή διαδικασία τής αλλαγής στό σωματείο καί τήν πορεία τοΰ αγώνα μέχρι τήν άπεργία. Στά 1989, μέσα στις συνθήκες τής δικτατορίας καί τοΰ στρατιωτικού νόμου, (κι είδικώτερα τοΰ άσφυκτικά έλεγχόμενου συνδικαλισμού), εμφανίσθηκαν στόν κλάδο δυό σωματεία, κανένα άπ’ τά όποια δέν συγκέντρωσε — καί δικαιολογημένα — τήν έμπιστοσύνη τών εργατών· Τό μικρότερο μάλιστα σ’ αριθμό μελών είχε μόνο τήν έμπιστοσύνη τών ανθρώπων τής έπιχείρησης. Στά 1971 δημιουργήθηκε ενα ενιαίο σωματείο (μέ τόν τίτλο «"Ενω-

76

σις Εργαζομένων Η Λ Π Α Π ») καί διαλύθηκαν τά δυο προηγούμε­ να. Τ ή συνδικαλιστική ένωση οί εργαζόμενοι τήν είδαν μέ καλό μάτι, σαν προϋπόθεση μιας άλλαγής πρός τό καλύτερο. Μέ τήν Ινωση αυτή οί έργαζόμενοι — βλέποντας πολύ στενά — περίμεναν δτι τά έπαγγελματικά τους συμφέροντα θά υποστηρίζονταν καλύτερα. Τούς παραπέρα δρους μιας συνεπούς συνδικαλιστικής δράσης δέν τούς διέκριναν, κι αντικειμενικά δέν μπορούσαν νά τούς διακρίνουν· "Ομως δέν χρειάστηκε νά περάσει πολύς καιρός γιά ν’ άντιληφθοΰν δτι ή συνδικαλιστική ένωση, αυτή καί μόνη δέν ήταν αρκετή γιά τή βελτίωση τής τύχης τους. Καί τά πρόσωπα πού άνάλαβαν τή διοίκηση τοΰ σωματείου τούς άπογοήτευσαν δσο δέν επαιρνε άλλο. Πρόεδρος εγινε δ πρόεδρος τοΰ μικρότερου άπ’ τά δυό σωματεία πού διαλύθηκαν- Μέλη τοΰ διοικητικοΰ συμβουλίου ήταν μερικοί άπ’ τούς συνδικαλιστές τής περιόδου 1969— 1971 κι όρισμένοι πρωτοεκλεγμένοι. Γενικά οί αρχαιρεσίες τοΰ 1971 ήταν νόθες. Ά π ’ αύτές εί­ χαν αποκλεισθεί δσοι δέν ήταν αρεστοί στήν άστυνομία, ενώ κα­ μιά μέριμνα δέν είχε ληφθεΐ γιά τήν τίμια διεξαγωγή τους. Ή σύγχιση πού επικράτησε ήταν απόλυτη. Οι έργαζόμενοι είχαν ψηφίσει κυρίως νέους συναδέλφους τους, γι’ αύτό ύπήρξαν αρκετοί πρωτοεκλεγμένοι. Ά λ λά ανάμεσα στους νέους συνδικαλιστές δέν βρέθηκαν ήγετικές προσωπικότητες, πού νά μπορέσουν νά συγκεντρώσουν γύρο) τους τούς άλλους. ’Έ ­ τσι οί νέοι μείνανε σκόρπιες μονάδες στή διάθεση τοΰ πιό ίκανοΰ τυχοδια')κτη. Κι ύστερα, κανένας απ’ αύτούς δέν διακρίθηκε γιά στοιχειώδη αξιοπρέπεια, φιλοτιμία καί συνέπεια απέναντι στούς συναδέλφους του. Γ ι’ αύτό οί έργαζόμενοι δέν άργησαν ν’ άντιληφθοΰν δτι μαζί, παληοί καί νέοι συνδικαλιστές, δσοι σχημάτισαν μέσα στό διοικητικό συμβούλιο τοΰ σωματείου τήν πλειοψηφούσα δμάδα, τή βασισμένη μόνο στό προσωπικό συμφέρον τών μελών της, είχαν έγκαταλείψει κάθε διάθεση έξυπηρέτησης τών πραγμα­ τικών συμφερόντων τοΰ κλάδου. Τό πρώτο άποτέλεσμα τής απογοή­ τευσης τής μάζας τών έργαζομένων άπ’ τήν ανικανότητα καί τήν παραδοπιστία τής διοίκησης, ήταν ή αποστροφή της πρός αύτή κι ή αδιαφορία της γιά τά συνδικαλιστικά ζητήματα. "Ομως ή αρχικά παθητική αύτή στάση τών έργαζομένων άπέναντι στή διοίκηση τοΰ σωματείου, μετατράπηκε άργότερα σ’ I-

77

νεργό αντίδραση, μέ πολύ βραδύ, έν τούτοις, ρυθμό. Τρία ήταν τά αίτια αύτής τής μεταστροφής. Τδ πρώτο, δτι ή διοίκηση τοΰ σω­ ματείου έδειξε σέ ζητήματα βασικής σημασίας για τούς Εργαζόμε­ νους μιά χωρίς προηγούμενο άνικανότητα κι αδιαφορία. Ό χ ι ά­ πλώς δέν μπόρεσε νά λύσει διάφορα προβλήματα τοΰ κλάδου, άλλ’ άφησε αδιαμαρτύρητα νά χειροτερέψουν οί συνθήκες έργασίας. Τό δεύτερο, δτι καταγγέλθηκαν υπεύθυνα, χωρίς καί νά διαψευστοΰν, οικονομικές ατασθαλίες άπό μέρους μελών τής διοίκησης, σέ βά­ ρος τών πόρων τοΰ σωματείου. Καί τό τρίτο, βτι κάποιοι άλλοι «συνδικαλιστές», ποδχαν παραγκωνιστεί άπ’ τή διοικοΰσα όμάδα, έκμεταλλευόμενοι τήν άγανάκτηση τών έργαζομένων κινήθηκαν γιά τή δημιουργία ενός νέου σωματείου. Αύτό τό τελευταίο, σέ συ­ σχετισμό καί μέ τά δυο προηγούμενα, ήταν έκεϊνο πού είχε τις πιό σημαντικές συνέπειες πάνω στά συνδικαλιστικά ζητήματα τοΰ κλάδου γιά κείνη τή στιγμή. Οί αρχικές κινήσεις γιά τή δημιουργία ένός νέου σωματείου δέν προήλθαν άπό πρωτοβουλία τής μάζας. "Οπως είπαμε, μερικοί άλλοι «συνδικαλιστές», παραγκωνισμένοι άπ’ τή διοικοΰσα τότε δμάδα, σκέφθηκαν νά δημιουργήσουν ένα νέο σωματείο, έκμεταλλευόμενοι τήν άγανάκτηση τών έργαζομένων στον κλάδο άπ’ τήν άνικανότητα καί τήν παραδοπιστία τής διοίκησης τοΰ σωματείου. Στήν αρχή ή μάζα δέν έδειξε σοβαρή διάθεση ν’ ακολουθήσει τις κινήσεις τών «συνδικαλιστών» αύτών, τόσο γιατί δέν είχε οδτε σ’ αύτούς έμπιστοσύνη, δσο καί γιατί ήταν γενικώτερα άπογοητευμένη’Αργότερα, δμως, βρισμένοι, νέοι κυρίως στήν ηλικία έργαζόμενοι, πού δέν είχαν ώς τότε ένεργό άνάμιξη στό συνδικαλι­ σμό, πήραν τήν πρωτοβουλία καί παραγκωνίζοντας όλοένα καί πιό πολύ τούς παληούς «συνδικαλιστές» κατάφεραν νά συγκεντρώσουν γύρω τους μιά όμάδα συναδέλφων τους κι Ιτσι δημιουργήθηκε ένα νέο σωματείο. Αύτή ήταν ή πιό ενεργός άντίδραση ένάντια στήν τότε διοίκηση τοΰ σωματείου «Έ νω σις ’Εργαζομένων Η Α Π Α Π », μιά άντίδραση πού ξεκινούσε τώρα άπό νέους έργαζόμενους κι έξέφραζε τήν άγανάκτηση τής μάζας, μέ δχι πιά παθητικό τρόπο. ’Ά ν κι ή συμπαράσταση αύτή τής μάζας πρός τις ένέργειες τών νέων συναδέλφων τους δέν ήταν άκόμα τότε χωρίς έπιφυλάξεις (πού προέρχονταν άπ’ τήν κακή πείρα τών συνεχών σέ βάρος της προδοσιών), ήταν πάντως γεμάτη υποσχέσεις γι’ άγκάλιασμα κά­

78

θε σωστής προσπάθειας- Καί πραγματικά, αυτούς τούς νέους, σαν δείχθηκαν λίγο άργότερα ή ήγεσία τοΰ σωματείου κι οδήγησαν τούς Εργαζόμενους σέ πετυχημένες λύσεις στά βασικά προβλήματά τους, ή μάζα τούς αγκάλιασε θερμά· Δέν ήταν μόνο ή συντριπτική πλειοψηφία πού ή ομάδα τών νέων συγκέντρωσε στις τελευταίες αρχαιρεσίες, ποδγιναν στίς 2 τοΰ Νοέμβρη 1973 (δλοι οί σύμβου­ λοι πού εκλέχτηκαν ανήκαν στό συνδυασμό τής όμάδας αύτή;) 'Η ταν πρό παντός τό γεγονός δτι ή ’Αστυνομία, ή Στρατιωτική Διοίκηση κι ή επιχείρηση τών τρόλλεϋ δέν τόλμησαν νά κτυπήσουν τό Διοικητικό Συμβούλιο τοΰ Σωματείου αύτοΰ, ακόμα κι δταν τόν Ίούνη τοΰ 1 9 7 4 προχώρησε σέ αγωνιστική έκδήλωση, δπως άναφέραμε πιό πάνω, γιατί γνώριζαν πώς είχε τή Θερμή συμπαράσταση τής συντριπτικής πλειοψηφίας τών έργαζομένων κι αυτό μετρούσε γιά δλους. Έ κεΐνο, πάντως, τόν καιρό, στό τέλος τοΰ 1972 καί στούς δυό πρώτους μήνες τοΰ 1 973, οί νέοι εργαζόμενοι στά τρόλλεϋ, μέ τήν 'ίδρυση τοΰ καινούριου σωματείου, πού προβλεπόταν μέ βεβαιότητα πώς θά συγκέντρωνε σάν μέλη του τό 80 μέ 90% τοΰ προσωπι­ κού, δημιούργησαν στούς τότε συνδικαλιστικούς «παράγοντες» τοΰ κλάδου κατάσταση πανικού. Τ ά πρόσωπα πού άποτελοΰσαν τό προ­ εδρείο τοΰ σωματείου «Έ ν ω σ ις Έργαζομένων* Η Α Π Α Π » άντικαταστάθηκαν (στίς 8 τοΰ Γενάρη 1 9 7 3 ) , χωρίς πολλή καθυστέρη­ ση, από άλλα μέλη τοΰ διοικητικοΰ συμβουλίου. Οι εργαζόμενοι, όμως, δέν θεώρησαν άξια λόγου τήν άλλαγή στά πρόσωπα τοΰ προεδρείου. Κ ι Εδειξαν αδιαφορία γιά τό γεγονός. ’Έ τσ ι έμενε ή απειλή ν’ άνδρωθεΐ μέσα σέ σύντομο χρονικό διάστημα τό νέο σωματείο, ένώ ταυτόχρονα τό παληό θάπεφτε σέ μαρασμό. Ή α­ πειλή αύτή στάθηκε ή αφορμή νά προκηρυχθοΰν έσπευσμένα άρχαιρεσίες γιά νέο διοικητικό συμβούλιο στήν "Ενωση Έ ργαζομέ­ νων Η Α Π Α Π . Μέ τήν προοπτική τής δυνατότητας Εκλογής μιας νέας διοί­ κησης, οί εργαζόμενοι έστρεψαν τήν προσοχή τους στίς αρχαιρε­ σίες. Κ ι ή δμάδα τών νέων προχώρησε στήν άπόφαση νά συμμετάσχει σ’ αύτές, αφήνοντας στήν άκρη τό νέο σωματείο. Παίρνον­ τας μερικές Εγγυήσεις άπ’ τό διοικητικό συμβούλιο τοΰ παληοΰ σωματείου γιά αδιάβλητες άρχαιρεσίες, κυρίως μέ τήν Ικλογή μελών τής Εφορευτικής Επιτροπής προσώπων σοβαρών κι άχρωμά-

79

-αστών, κατέβηκαν στίς αρχαιρεσίες, πού προκηρύχθηκαν γιά τις 2 τοΰ Μάρτη 19732.—

Οίάρχαιρεσίεςστό Σωματείο

ση τ ο ΰ

Δ ι ο ι κ η τ ι κ ο ύ

κι

σ ύ ν θ ε ­

Σ υ μ β ο υ λ ί ο υ

Στίς 2 τοΰ Μάρτη 1973 Ιγιναν οί αρχαιρεσίες στήν «'Ενω ση Έργαζομένων Η Λ Π Α ΙΙ» γιά τήν έκλογή Δ. Συμβουλίου. Ε κ λ ε ­ κτοί τών έργαζομένων άναδείχτηκαν δχι οί έπαγγελματίες «συνδι­ καλιστές», άλλ’ ή δμάδα τών νέων άνθρώπων, πού βγήκαν μέσα άπ’ τούς κόλπους τής μάζας τών εργαζόμενων κι άναδείχτηκαν χά­ ρη στον αγώνα τους Ινάντια στήν παληά διοίκηση. Ό μω ς τό πέρασμα απ’ τήν παληά κατάσταση τών έπαγγελματιών «συνδικαλιστών» ώς τήν έπικράτηση τών νέων άνθρώπων δέ μπορούσε νάταν απότομο. ΙΙέρασε άπό μιά πορεία πολύ δύ­ σκολη, σημείωσε επιτυχία χάρη άφ’ ένός — καί προπαντός — στή συμπαράσταση τής μάζας πρός τούς νέους ήγέτες, πού ή ίδια άναδείκνυε, κι άφ’ έτέρου χάρη στήν τόλμη καί τήν άρετή τών νέων αύτών· Οί νέοι στίς άρχαιρεσίες είχαν σχηματίσει κοινή όμάδα μ’ ορισμένους παληούς πού θεωροΰνταν λίγο - πολύ «καλοί». Τ ή σπον­ δυλική πάντως στήλη αύτής τής όμάδας τήν άποτελοΰσαν οί νέοι. ’Απ’ αύτή έκλέχτηκαν οί 9 άπ’ τούς 11 συνολικά συμβούλους (άπ’ τά μέλη τοΰ προηγούμενου συμβουλίου έκλέχτηκαν 3, κι αύτοί ήταν εκείνοι πούχαν διαχωρίσει τή θέση τους άπ’ τόν πρώην πρόεδρο, κι άπ’ αύτούς τούς τρεις 6 ένας συνεργαζόταν μέ τούς νέους) . Ά π ’ τούς έννέα οί 4 ήταν νέοι, οί 5 παληοί. Στό προεδρείο πού σχη­ ματίστηκε τρεις άπ’ τούς παληούς κατέλαβαν τις θέσεις τοΰ προέ­ δρου, αντιπροέδρου καί ταμία, δυο άπ’ τούς νέους κατέλαβαν τις θέσεις τοΰ γραμματέα καί τοΰ έφόρου. Ά π ’ τήν πρώτη δμως στι­ γμή φάνηκε πώς οί παληοί κρατούσαν συμβιβαστική στάση απέναν­ τι στόν έργοοότη καί τελικά ή σύνθεση αύτή τοΰ συμβουλίου δέν κράτησε παρά 2 0 μόνο μέρες. Στίς 2 4 τοΰ Μάρτη σημειώθηκε με­ γάλη σύγκρουση μεταξύ σωματείου κι Ιργοδοσίας, μ’ άφορμή τή δημόσια καταγγελία τοΰ σωματείου γιά τήν δχι νόμιμη στάση τοϋ έργοδότη απέναντι στούς οδηγούς τρόλλευ.

80

Οί παληοί, μπρός στήν Iντονη αντίδραση τοΰ εργοδότη, προ­ τίμησαν νά διαλέξουν απροσχημάτιστα τδ δρόμο τοΰ συμβιβασμού μαζί του, άλλ’ οί νέοι άρνήθηκαν νά τους ακολουθήσουν· ’Έ τσ ι — τόσο σύντομα —- δημιουργήθηκε διάσταση ανάμεσα σέ παληούς καί νέους μέσα στήν πλειοψηφούσα όμάδα τοΰ Δ .Σ . Οί παληοί (Iξω άπό ενα) δέν δίστασαν τότε νάρθουν σέ συνεννόηση μέ τή μειο­ ψηφία τοΰ Δ .Σ . τοΰ σωματείου γιά τό σχηματισμό νέου προεδρείου, στό όποιο δέ θά συμμετείχαν πιά οί νέοι πού Ιτσι θά μεταβάλλον­ ταν σ’ αντιπολιτευόμενη μειοψηφία. Τήν τελευταία δμως στιγμή ξέσπασε διαφωνία ανάμεσα στούς παληούς γιά τά «πόστα» κι ϊτσι οί νέοι μπόρεσαν, έκμεταλλευόμενοι τή διαφωνία, νά προσεταιρι­ στούν τόν ενα πού χρειάζονταν γιά νάναι πλειοψηφία. 'Ο τελευ­ ταίος αυτός εκλέχτηκε πρόεδρος κι οί νέοι κατέλαβαν τις άλλες θέ­ σεις τοΰ προεδρείου. Έ τ σ ι τελικά οί νέοι υστέρα άπ’ αύτή τήν πε­ ριπέτεια, αντί νά βρεθούν στή θέση τής μειοψηφίας προωθήθηκαν ακόμα περισσότερο. Οί παληοί τότε παραιτήθηκαν κι άπό σύμβου­ λοι καί τις θέσεις τους τις πήραν οί αναπληρωματικοί. Ή νέα σύν­ θεση τοΰ Δ .Σ ., μέ τήν είσοδο σ’ αύτό τών άναπληρωματικών, ένίσχυσε τή θέση τών νέων ακόμα περισσότερο. 3.—

Ή

μ ά ζ α

α γ κ α λ ι ά ζ ε ι

τούς

ν έ ο υ ς

Στήν αρχή ή μάζα τών Ιργαζόμενων δμεινε Ικπληκτη μπρο­ στά σ’ αύτή τήν αναταραχή. Δέν άργησε δμως νά καταλάβει τήν ουσία τής διένεξης. Οί παληοί δέν ήθελαν νάρθουν σέ ρήξη μέ τήν έργοδασία. Οί νέοι αντίθετα ήθελαν νά διεκδικήσουν τά δίκαια αι­ τήματα τών εργαζομένων· Ά π ό δώ καί μπρός ή μάζα κάθε μέρα καί πιό πολύ αγκάλιαζε τούς νέους. Οί παληοί κι οί έπαγγελμα­ τίες «συνδικαλιστές» δλο καί περισσότερο απομονώνοντανΌ έργοδότης, βλέποντας τούς νέους ν’ άποκτοΰν κάθε μέρα καί μεγαλύτερη δύναμη, προσπάθησε μέ κάθε τρόπο νά παρεμποδί­ σει τή συνδικαλιστική τους δραστηριότητα, θ ίλ η σ ε νά τούς τιμω­ ρήσει, παραπέμποντάς τους στό πειθαρχικό συμβούλιο, γιά τή δη­ μόσια καταγγελία τής στάσης τής επιχείρησης. Καί δέ διστάζει, άνήμερα τή Μεγάλη Παρασκευή νά τούς έπιδώσει τήν κλήση γιά τό πειθαρχικό συμβούλιο (τδ εκκλησιαστικό περιοδικό «’Ενορία» κατάγγειλε σέ σχόλιό του μέ τίτλο «’Ό χ ι καί τήν Μ. Εβδομάδα» στό τεύχος ύπ’ άρ. 5 33 τής 1) 6) 73 τή συμπεριφορά αύτή τού Ιρ-

γοδότη, ενώ δ ήμερήσιος τύπος της ’Αθήνας καί τής Θεσσαλονί­ κης δλο κι είχε ειδήσεις γιά τις ένέργειες τοΰ Η Λ Π Α Π ) . Τούς απαγορεύει νά μιλούν πρός τούς εργαζόμενους μέσα στό άμαξοστάσιο, άκόμα καί νά μοιράζουν ανακοινώσεις τοϋ σωματείου. 'Ύ σ τε­ ρα τούς απαγορεύει νά εισπράττουν τή συνδρομή τοΰ σωματείου μέσα στό αμαξοστάσιο. Οί ένέργειες βέβαια αυτές τοΰ έργοδότη είναι παράνομες. Προσπαθεί δμως έτσι νά δείξει δτι είναι άτεγ­ κτος. Οί έργαζόμενοι, μέ έπικεφαλής τούς νέους συνδικαλιστές, κάνουν ένα μεγάλο άγώνα. Προσπαθούν νά έξαναγκάσουν τήν έργαόοσία νά τηρήσει τις άπ’ τό νόμο υποχρεώσεις της, προσπαθούν συγχρόνως καί νά διασφαλίσουν τά συνδικαλιστικά τους δικαιώμα­ τα, πού ή εργοδοσία προσπαθεί νά τά καταπατήσει. Ό έργοδότης φαίνεται πάντως νά πιστεύει πώς μέ τήν σκληρή στάση του θά φοβίσει τούς έργαζόμενους καί θά πτοήσει τούς νέους συνδικαλιστές. ’Αλλά γίνεται τό αντίθετο! Ή μάζα αγωνίζεται κι όρθώνει δλοένα καί πιό πολύ τό ανάστημά της! Οί νέοι συνδικαλι­ στές μπορεΐ νάναι άπειροι, ίσως καμιά φορά νά φοβούνται (άνθρώπινο συναίσθημα ό φόβος καί τό δέος, δταν μάλιστα υπάρχει άπειρ ία ), άλλ’ είναι τίμιοι. Μέ τήν άμεση βοήθεια τής μάζας τών έρ­ γαζομένων καί μέ νομική συμπαράσταση ξεπερνούν δλα τά έμπόδια, ένώ ό έργοδότης, πού μένει ακάλυπτος στις — δχι νόμιμες, ούτε σωστές — ένέργειές του, περιέρχεται δλο καί πιό πολύ σέ δύσκολη θέση. Δέν έννοει δμως νά σεβαστεί τις νόμιμες υποχρεώ­ σεις του. ’Αλλά κι οί έργαζόμενοι δέν έννοοΰν νά ύποκύψουν· 4 .— Ή Γ . Σ υ ν έ λ ε υ σ η τ ή ς 2 9 ) 6 ) 1 9 7 3 τη ά ν α γ γ ε λ ί α ά π ε ρ γ ί α ς .

κι

ή πρώ­

Μέσα σ’ αύτές τις συνθήκες φτάνουμε στή Γενική Συνέλευση τών έργαζόμενων στις 2 9 τοΰ Ίούνη· Ή τα ν μιά συνέλευση μέ παλ­ μό καί μαχητικότητα. Στό έρώτημα πού έθεσε ή διοίκηση στους έργαζόμενους άν θέλουν τήν προσφυγή στήν απεργία γιά τή διεκ­ δίκηση τών δικαιωμάτων τους ψήφισαν μέ μυστική ψηφοφορία 2 9 6 ναι καί μόνο 2 δχι! Ή τα ν φανερό πώς οί έργαζόμενοι διάλεγαν τό δρόμο τοΰ άγώνα (αύτό φαινόταν κι άπό ένα άλλο γεγονός, δτι δηλαδή αρκετοί άπ’ τούς έργαζόμενους στήν απογευματινή βάρδια

82

προτίμησαν άντί γιά νά πάνε στή δουλειά τους νά κατεβοΰν στή Γ . Συνέλευση τοΰ σωματείου τους) . Καί τό ποτήρι ξεχείλισε στις 19 τοΰ ’Ιούλη δταν δ τότε όπουργός μεταφορών (Ο· Γ ιά κ α ς), δέ δέχτηκε, σάν κατέβηκε στά γραφεία τοΰ Η Λ Π Α Π , νά καταπιαστεί μέ τά ζητήματα τών έρ­ γαζόμενων, παρ’ δτι τό είχε ύποσχεθεί δημόσια στή συνέλευση. Ή διοίκηση τοΰ σωματείου, υστέρα άπ’ αυτό τό γεγονός (ένας σύμ­ βουλος είπε άνοιχτά καί δημόσια στον «ύπουργό» «λές καί ξελές») καί κάτω άπ’ τήν πίεση τής άγαναχτισμένης μάζας κήρυξε στάσεις έργασίας γιά τις 2 3 τοΰ ’Ιούλη. ’Αμέσως τότε κινήθηκε ό κρατι­ κός μ η χα νικό ς γιά νά μή γίνει αύτή ή άπεργία καί δόθηκαν «άρμοδίως» στόν πρόεδρο, τόν αντιπρόεδρο καί τό γραμματέα «κα­ τάλληλες συμβουλές» άπ’ τά Υπουργεία ’Εργασίας καί Μεταφο­ ρών κι άπ’ τήν ’Αστυνομία. Στις 21 τοΰ ’Ιούλη οί αρμόδιοι τοΰ Υπουργείου Ε ργασίας άπ’ τή μιά μεριά ύπόσχονταν δτι άν άνασταλεΐ ή άπεργία θά υποστηρίξουν τά αιτήματα τών έργαζόμενων (δ ς τότε φαίνεται πώς δέν τούς είχε μείνει καιρός νά προσέξουν τά αιτήματα τών έργαζόμενων, παρά τις αιτήσεις, τις άναφορές καί τά έξώδικα) κι άπ’ τήν άλλη ισχυρίζονταν πώς άν δέν άνασταλεΐ ή άπεργία θά παρέπεμπαν τή διένεξη στή διαιτησία καί θ’ άπαγόρευαν τήν άπεργία. Ό έργοδότης, πάλι, νομίζοντας, ίσως δτι Ιτσι θά κατάφερνε πλήγμα στήν άπεργία κατέφυγε σέ μιά χ ει­ ρονομία άπελπισίας, πούδειχνε δμως πόσο ήταν εκτεθειμένος άπέναντι στους άγωνιζόμενους έργαζόμενους’ Ιδωσε άπό δυό χιλιάδες (2.000) δρχ. στόν καθένα «έναντι προβλεπομένης αύξήσεως» — μέτρο πού άφησε ασυγκίνητους τούς έργάτες καί πού σχολιάστηκε άπ’ τή μεριά τους μέ πολύ χιούμορ: «παρτε το, παιδιά», έλεγαν, «δ καλός μας έργοδότης μάς τό δίνει γιά νά μάς προσφέρει ένίσχυση κατά τις μέρες τής απεργίας μας». Τό διοικητικό συμβούλιο τοΰ σωματείου πάντως δέν έμεινε ανεπηρέαστο άπ’ τις προσπάθειες τής κρατικής διοίκησης νά μή γίνει ή άπεργία. Πίστεψε στά καλά λόγια τών ιθυνόντων τοΰ Υ ­ πουργείου Έργασίας καί στις έγγυήσεις πού προσωπικά Ιδωσε δ ίδιος ό «Γεν- Γραμματέας τοΰ ύπουργείου» γιά δίκαιη λύση τών ζητημάτων κι άνάστειλε τήν άπεργία. ’Ασφαλώς στήν άπόφασή του αύτή θά επηρεάστηκε κι άπ’ τό έν δψει «δημοψήφισμα» τής 29) 7) 73 γιατί ίσως νά κρίθηκε δτι δέν ήταν πρόσφορη γιά άπερ­ γία ή τελευταία πριν άπ’ αύτό εβδομάδα.

83

Ά λ λά τότε άρχισαν οί άτέλειωτες συζητήσεις άνάμεσα στό σωματείο άπ’ τή μιά μεριά καί τόν έργοδότη και τά υπουργεία άπ’ τήν άλλη· «Π ηγαίνετε στόν Η Λ Π Α Π » Ιλεγαν τά υπουργεία, «πη­ γαίνετε στά υπουργεία» ελεγε δ Η Λ Π Α ΙΙ. Κάποιο, στό μεταξύ, σχέδιο κοινής συμφωνίας πού σέ μιά κοινή σύσκεψη είχε δεχτεί δ Η Λ Π Α Π , τήν άλλη μέρα άνακοίνωνε πώς δέν τό δεχόταν πιά. "Ετσι ή άγανάκτηση τών εργαζόμενων κορυφωνόταν. Πριν δμως προχωρήσουν σ’ δποιαδήποτε άπεργιακή έκδήλωση, Ικαναν κάτι πολύ σωστό, πούδειχνε εύφυΐα καί καλό υπο­ λογισμό. Άνασύνταξαν τις δυνάμεις τους κι άναδιάρθρωσαν τό προεδρείο, άπομακρύνοντας άπ’ τις ήγετικές θέσεις εκείνους πού θεωρούσαν δτι δέν είχαν πετύχει στήν άποστολή τους. Ή μάζα τών εργαζόμενων ήταν Ικείνη πού επέβαλε αύτή τήν αναδιάρθρω­ ση, ύστερα άπό καταγγελίες δτι ό πρόεδρος κι δ άναπληροιτής γραμματέας έπίσκέφτηκαν τόν εργοδότη κι ήρθαν σέ συνεννόηση μαζί του χωρίς νάχουν ένημερώσει τό διοικητικό συμβούλιο. Νέος πρόεδρος Ικλέχτηκε στίς 11 Αύγουστου δ Χρήστος Άναστασόπουλος (πού ήταν ως τότε Ιφορος) καί γραμματέας δ Κώστας Ζαχαράκης, πού πριν ήταν άντιπρόεδρος. Αντιπρόεδρος Ικ λέχτηκε δ θ · Κάτρης καί ταμίας Ιμεινε δ Γ . Παρίσης (αύτή είναι ή τετρά­ δα τών νέων) · 5 .— Ή

άπεργία

τής

27ης

Α ύ γ ούστου

1973

Τόν καιρό ποδγινε ή ανασύνταξη τοϋ προεδρείου κανείς α­ κόμα δέν πίστευε, δτι τελικά τά πράγματα θάφταναν στήν άπερ­ γία. Ή πρώτη κίνηση τοΰ ’Ιούλη πρός τήν κατεύθυνση αύτή, πού δέν είχε σημειώσει ΐπιτυχία, φαινόταν σάν άνασταλτικός παρά­ γοντας γιά μιά δεύτερη κίνηση. Ά λ λ ’ ή μάζα, ποδχε επιβάλλει τήν άλλαγή στό προεδρείο κι είχε ξεκαθαρίσει έτσι τά πράγματα μέ­ σα στό σωματείο, είχε παίξει τό καλύτερό της χαρτί. Κι ή ορθό­ τητα αυτής τής πράξης φάνηκε, δταν δ έργοδότης θέλησε νά σκληρΰνει τή θέση του, άρνούμενος κάθε συνεννόηση ή συμβιβασμό κι επιζητώντας νά έπιβάλλει τούς δρους του, γιατί φαίνεται, δτι πί­ στευε πώς οί έργαζόμενοι δέν είχαν πιά διάθεση ν’ άπεργήσουν, μιά καί περνούσε άπραχτα δ καιρός (κόντευε νά τελειώσει καί τό διάστημα τών 6 0 ήμερών άπ’ τή Γενική Συνέλευση, μέσα στό ό­ ποιο, κατά τό δικτατορικό Ν.Δ. 890) 1971 επρεπε νά γίνει ή ά-

84

π ερ γία ), καί τά μέλη τής τότε διοίκησης τού σωματείου είχαν Iρ0ει σέ διάσταση έξαιτίας τής αλλαγής τοΟ προεδρείου. Ά ν ή αλλαγή αυτή ήταν απλώς υπόθεση μιας φούχτας συν­ δικαλιστών, έπαγγελματιών ή έστω νέων, θαχε κάποιο δίκηο στους 'υπολογισμούς του δ έργοδότης. "Ομως τήν απομάκρυνση τοϋ ώς τότε προέδρου καί τοϋ αναπληρωτή γραμματέα τήν είχε έπιβάλλει ή ίδια ή μάζα τών έργαζομένων, παρά τούς δισταγμούς ακόμα και μελών τής διοίκησης απ’ τούς νέους συνδικαλιστές. ’Έ ­ τσι ήταν έπόμενο ή μάζα νά δίνει έμπιστοσύνη σ’ αυτούς πού ή ίδια θεωρούσε ικανούς γιά ν’ άναλάβουν τά ήνία, ένώ τό άλλο γεγονός, τ’ δτι δηλαδή b χρόνος περνούσε χωρίς ή έργοδοσία νά ικανοποιεί τά αιτήματα τών έργαζομένων, χαλύβοωνε τή μάζα στήν απόφασή της νά άγωνιστεΐ. IV αυτό δταν στις 24 Αύγουστου κηρύχτηκε ή απεργία γιά τις 27 τού ίδιου μήνα (τό δικτατορικο Ν.Δ. 890) 1971 απαιτούσε προειδοποίηση τού έργοδότη γιά τήν κήρυξη τής απεργίας πριν δυό μέρες, κι ουσιαστικά τρ εις), ή μάζα άνταποκρίθηκε μ’ ένθουσιασμό σ’ αύτή τήν απόφαση. Κ ι δπως τδδειξε τή μέρα τής άπεργίας μέ τή συγκέντρωση στήν πλατεία ’Α ττικής, ή ύπόθεση τής απεργίας ήταν δλότελα δική της ύπόθεση, πού τήν υπερασπίσθη­ κε μέ τόν καλύτερο τρόπο. Πραγματικά, ή απεργία δέν ήταν κυρίως Ιργο τής διοίκη­ σης τού σωματείου. Ή διοίκηση αύτή έδειξε πώς σάν σύνολο δέν είχε δλη τήν ικανότητα ν’ άνταποκριθεΐ στούς πιό βαθειούς πό­ θους τών έργαζόμενων, γιατί τόσο τήν πρώτη φορά δσο καί τή δεύτερη βρισμένα μέλη της έδειξαν δισταγμούς κι αμφιταλαντεύ­ σεις. Ή άπεργία ήταν καθαρά ύπόθεση τής ίδιας τής μάζας τών έργαζόμενων. "Οταν κηρύχθηκε ή νέα άπεργία, b κρατικός μηχανισμός κινήθηκε πάλι γιά νά μή τήν αφήσει νά γίνει. Δραστηριοποιήθηκε ή αστυνομία κι άρχισαν οί συσκέψεις στό υπουργείο Έργασίας. ’Αλλά δέν έβγαινε τίποτα, γιατί τά όργανα τής έπιχείρησης καί τό κράτος (πού είναι κι ό ιδιοκτήτης της) δέν εννοούσαν νά ικα­ νοποιήσουν ουτε ενα αίτημα τών έργαζομένων καί τό μόνο πού έπιδιώκανε ήταν νά μή γίνει ή άπεργία. Έ τ σ ι άπρακτη έμεινε κι ή τελευταία σύσκεψη στις 2 5 Αύγούστου. Κ ι ένώ ακόμα γινόταν ή σύσκεψη θυροκολλήθηκε άπόφαση τοΰ άσκοΰντος καθήκοντα «ύ-

85

φυπουργοΰ άπασχολήσεως» γιά παραπομπή τής διένεξής στή διαι­ τησία, κηρύσσοντας τήν άπεργία «παράνομη». Μπρός σ’ αύτή τήν παράνομη ένέργεια τοΰ υπουργείου Έργασίας δέν μείναμε μέ σταυρωμένα τά χέρια. Μέ δηλώσεις στόν τύπο, μ’ έςώοικη διαμαρ­ τυρία στά υπουργεία καί τέλος μέ δυό νομικές μελέτες («Άντιπροσωπευτικότης τών συνδικαλιστικών οργανώσεων καί ή νομιμότης τής άπεργίας» στήν «Εφημερίδα Ελλήνων Νομικών», τεΰχος Σ ε­ πτέμβρη 1973 — «Τό δι καί αίμα τής άπεργίας καί ή παραπομπή εις τήν διαιτησίαν» στήν «Έπιθεώρησιν Εργατικού Δικαίου», 1973, σελ- 1 2 8 6 — 1289) ξεσκεπάσαμε τήν παρανομία καί τήν ηλιθιότητα τοΰ τεχνάσματος «αρμοδίων παραγόντων» τοΰ Υπουρ­ γείου έργασίας καί τοΰ — τότε — άσκοΰντος καθήκοντα «ύφυπουργοΰ άπασχολήσεως», πού τελικά έγκαταλείφθηκε, άφοΰ οί πιό πάνω «άρμόδιοι» κατάλαβαν πώς δέν ήταν δυνατό νά έπιμένουν σ’ αύτή τήν παράνομη κι ήλίθια ένέργεια, πού τήν γκρέμισε έξ άλ­ λου ή άπεργιακή δρμή στις 27 Αύγούστου. (’Έ τσ ι ύπογράφηκε ή συλλογική σύμβαση πού δριζε αύξηση άποδοχών τόση περίπου, δση έπιδιώκανε οί έργαζόμενοι). Σ τις 2 5 Αύγούστου, δταν δ έργοδότης άρνήθηκε νά λύσει τά ζητήματά τους, οί τραμβαγέρηδες αποφάσισαν νά προχωρήσουν 6πωσδήποτε στήν άπεργία καί νά μή τήν άναστείλουν· Οί έφημερίδες τής Κυριακής 26 Αύγούστου άνήγγειλαν σέ είδηση, 3τι τήν έπομένη θά γίνουν στάσεις έργασίας στά τρόλλεύ. Τό βράδυ δμως τής Κυριακής συνέβη Ινας κάπως αναπάντεχο (;) γεγονός. Ό πρόεδρος, δ γραμματέας, δ ταμίας κι ένας σύμβουλος τοΰ Σωμα­ τείου κάθονταν στήν πλατεία Έ ξαρχείων δταν, στις έννηά περίπου αστυνομικοί τής Γενικής ’Ασφαλείας τούς Ιπιασαν καί τούς δδήγησαν "στήν Υποδιεύθυνση ’Ασφάλειας. Ό ταμίας κι δ σύμβουλος άφέθηκαν ύστερα άπό λίγο έλεύθεροι. Ό πρόεδρος, δμως, Χρ. ’Αναστασόπουλος κι δ γραμματέας Κων· Ζαχαράκης κρατήθηκαν ώς τήν 1η πρωινή καί τούς υποδείχτηκε (δχι βέβαια μέ εύγένεια) νά μή γίνει ή άπεργία. 'Ό μως αυτοί δέν δέχτηκαν μέ κανένα τρόπο κάτι τέτοιο. Ή είδηση τής σύλληψης τοΰ Προέδρου καί τοΰ Γενικοΰ Γραμματέα τοΰ Σωματείου δυνάμωσε άκόμα πιό πολύ τή θέληση τών τραμβαγέρηδων νά παλαίψουν γιά τό δίκηο τους. Στις 27 Αύγούστου — μέρα τής άπεργίας — οί εργαζόμενοι

86

συγκεντρώθηκαν στήν πλατεία ’Α ττικής (δίπλα έκεΐ είναι τό άμαξοστώσιο) καί διαδήλωσαν τή θέλησή τους νά υπερασπίσουν τά δίκαια αίτήματά τους. "Οταν μάλιστα κλήθηκε τό διοικητικό συμ­ βούλιο τοΰ σωματείου στό υπουργείο Έργασίας γιά νέα σύσκεψη ο! έργαζόμενοι πήραν άπό μόνοι τους τήν πρωτοβουλία κι έξέλεξαν άπεργιακή έπιτροπή γιά νά διευθύνει τήν άπεργία στόν τόπο συγκέντρωσης τών έργαζόμενων ως δτου νά έπανέλθει τό διοικητι­ κό συμβούλιο. Κι Ινώ ή πρώτη στάση έργασίας έληγε στις 9 π.μ. οί έργάτες δέν έφυγαν άπ’ τή συγκέντρωση στήν πλατεία ’Αττι­ κής, εως οτου στίς 11 π.μ., δ πρόεδρος τοΰ σωματείου τούς άνακοίνωσε δτι ό έργοδότης ύποχώρησε καί δέχτηκε τά αίτήματά τους. Σημειώνουμε δτι, καθώς έγραψαν τήν Ιπόμενη κι οί εφημερίδες, ή άπεργία είχε άπόλυτη επιτυχία κι άπ’ τά 1 5 0 τρόλλεϋ κινήθηκαν μόνο 17, πού τά όδηγοΰσαν άντί γιά τούς δδηγούς οί έπιθεωρητές, ενώ στή θέση τών είσπρακτόρων κάθονταν οί έλεγκτές! Καί πάλι δμως δυο έπιθεωρητές άρνήθηκαν νά οδηγήσουν τρόλλεϋ τή μέρα τής απεργίας. Ή νίκη τών τραμβαγέρηδων, πού σημειώθηκε σέ δύσκολες στιγμές γιά τό ελληνικό έργατικό κίνημα, φανέρωνε πώς τοΰτο βρισκόταν πάλι σέ άνοδο καί πώς είχε τήν ικανότητα νά ξεπεράσει τ’ άπειρα έμπόδια πούβρισκε μπροστά του, άρκεΐ οί έργαζόμενοι νάδειχναν τήν αγωνιστική στάση, τήν ένότητα καί τή θέληση πού οί τραμβαγέρηδες είχαν δείξει.*

* Σ τή Γ εν ικ ή Συνέλευση τ ή ς 3 η ς ’Ο κ τώ ίρ η 1 9 7 4 (τή ν π ρ ώ τη μ ετά τή δ ικτα το ρ ία ) οί τρα μ β α γέρηδες δρισαν σάν μ έρ α γ ιο ρ τή ς στόν κλάδο τους τήν 2 7 η Αύγουστου κ ά θ ε χρόνου, σ’ άνάμνηαη τή ς α π ερ γ ία ς ποδκαναν τό 1 9 7 3 , μ έσα στό κ α θ εσ τώ ς τ ή ς χο ύ ντα ς.

87

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ

Ε '

Μ Ε Ρ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Τ Η Ρ Η Σ Ε Ι Σ Γ! Α ΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ Κ Α ΤΑ ΣΤ Α ΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝ. ΕΡΓΑ ΤΙΚ ΗΣ ΤΑΞΗΣ Ή ελληνική εργατική τάξη ίχει δώσει αξιόλογες ιστορικές μάχες γιά τήν οικονομική, κοινωνική καί πολιτική Απελευθέρω­ ση τοΰ εαυτού της κι ολων τών εργαζομένων· Οί μικρές της μά­ χες αρχίζουν κι δλας στόν προηγούμενο αιώνα (τότε πού τ Ολιγά­ ριθμο προλεταριάτο μόλις σχηματιζόταν) , Αναπτύχθηκαν στή διάρ­ κεια τοΰ μεσοπολέμου καί κορυφώθηκαν μετά τήν απελευθέρωση. Ά λ λ ’ ή έλληνική έργατική τάξη στά χρόνια μετά τδ Β ' παγκό­ σμιο πόλεμο ύπέστη αλλεπάλληλες καί σοβαρές ήττες. "Ομως, δσο κι άν ί5στερα άπ’ αυτές τις ήττες, άποδιοργανώθηκε, δσο κι δν βρέθηκε σήμερα νάναι σχεδόν ακέφαλη, χωρίς ηγεσία, έξακολουθεΐ έν τούτοις καί θά εξακολουθεί πάντοτε νά έπαναλαμβάνει τδν ταξικό κι ιστορικό της άγώνα, γιατί τό οικονομικό προτσές κι ή διαδικασία τής κοινωνικής καί πολιτικής αλλαγής τήν τοποθετοϋν •στήν πρωτοπορεία τοΰ κοινωνικού κινήματος· Ά λ λ ’ άν θέλουμε νά δούμε σωστά τή θέση στήν δποία σήμε­ ρα βρίσκεται ή έλληνική έργατική τάξη τότε δέν μπορούμε νά παραμερίσουμε τά μειονεκτήματα πού τή βαραίνουν- Ή έργατική τάξη στήν Ε λλά δα ζεΐ καί κινείται τούτη τή στιγμή σ’ ενα έκμεταλλευτικό κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο καί δραστηριοποιείται οίκονομικά μέσα σ’ αντιφατικές συνθήκες απασχόλησης (καταστάσεις γιά τις δποΐες εχουμε σέ προηγούμενα κεφάλαια μιλήσει) . Οί συνθήκες έργασίας στή χώρα μας είναι έξαντλητικές γιά τούς εργάτες. Ξεθεώνονται κυριολεκτικά στή δουλειά γιά 2να μ ι­ κρό μεροκάματο ή ενα μηνιάτικο. Μ’ αύτές τις συνθήκες τδ κεφά­ λαιο ιδιοποιείται τεράστια υπεραξία καί παράλληλα καταφέρνει νά κρατάει τήν έργατική τάξη δεμένη μέ τά προβλήματα τής άμε­

88

σης συντήρησης κι επιβίωσης, έτσι ποΰ αύτή να μή μπορεϊ εύκο­ λα νά φτάσει στή συνειδητοποίηση τής ανάγκης γιά κοινωνική, πο­ λιτική καί πολιτιστική άνοδο· Ή οικονομική ολιγαρχία φροντίζει συστηματικά νά κρατάει τήν έργατική τάξη μακρυά άπό κάθε μόρφωση. Δέ διστάζει νά φθάνει καί στό σημείο νά μποϋκοτάρει μέ διάφορους τρόπους άκόμα κι άπλές συζητήσεις γιά θέματα πού άφοροΰν άμεσα τήν εργα­ τιά, δταν αυτές δέν γίνονται μέσα στά πλαίσια πού ή ίδια ή ολι­ γαρχία διαμορφώνει. Καί καταπολεμάει λυσσασμένα κάθε ενέρ­ γεια άπ’ τήν οποία δημιουργεΐται τό έ'/δεχόμενο ν’ άρχίσουν οί ερ­ γάτες νά ζητοΰν δικαιώματα, πού σήμερα δέν μπορεϊ κανείς νά τούς τ’ άμφισβητήσει, άλλά πού τό κεφάλαιο στήν Ε λλά δα τά κα­ ταπατάει συστηματικά. Προσπαθεί -— καί τδχει πετύχει — ή συ­ νηθισμένη διασκέδαση γιά τούς έργάτες νάναι τό καφενείο κι ή τράπουλα, καί γιά τις εργάτριες ή γειτονιά καί τό φτηνό περιο­ δικό. Κάπου - κάπου κι ό κινηματογράφος μέ ταινίες καράτε, καούμποϋς κ·τ·ο. Τό σύστημα τής τεχνικής ειδίκευσης άποβλέπει μόνο στό νά μάθει τούς έργάτες, μέσα σέ πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, νά κάνουν έκεϊνες τις κινήσεις πού είναι απαραίτητες στήν έργασία γιά τήν οποία προορίζονται κι άπ’ τήν όποία τό κεφάλαιο θ’ άντλήσει τεράστια υπεραξία. (IV αυτό καί τό σύστημα τούτο, αυτό καθαυτό, εχει ενα σωρό άτέλειες, έπειδή άκριβώς μοναδικός σκο­ πός του είναι νά βγάζει γρήγορα παραγωγούς ύπεραξίας) . Τό ίδιο τό κράτος δέν καταβάλλει τήν παραμικρή προσπάθεια νά δώσει στούς έργάτες (καί στούς άλλους εργαζόμενους, άγρότες κλπ.) στοιχεία έστω μιας κάποιας κουλτούρας, ούτε προσπαθεί νά φέρει σ’ αύτούς τ’ άγαθά τοΰ πολιτισμού (άντίθετα ή πολιτική του εί­ ναι πέρα γιά πέρα σκοταδιστική) . Έ τ σ ι δτι προσπάθεια γίνεται σ’ αυτό τόν τομέα αύτή προέρχεται άπό μερικούς ίδεολόγους, πού δμως πολλές φορές σκοντάφτει πάνω στήν άδιαφορία τών Γδιων τών έργατών, οί όποιοι, δπως είπαμε, βασανίζονται καί κατατρώγονται άπ’ τό βασικό πρόβλημα τής συντήρησης κι έπιβίωσης τών έαυτών τους καί τών οικογενειών τους. Δέν είναι λοιπόν παράξενο πού ό έργάτης βρίσκεται τελικά μέσα σ’ ενα δικό του μίζερο κόσμο καί δέ μπορεϊ εύκολα νά ξανοι­ χτεί σ’ εύρύτερους όρίζοντες.

89

Σημειώνω έπίσης τούς παρακάτω λόγους πού έχουν κι αυτοί, κατά τή γνώμη μου, έμποδίσει τήν εργατική τάξη νά φθάσει σέ πλατύτερες προσπάθειες καί μαζικούς άγώνες σ’ δλα τά τελευταία χρόνια. Μπορούμε νά τούς διακρίνουμε σ’ αντικειμενικούς κι υ­ ποκειμενικούς. ΟΣ αντικειμενικοί λόγοι είναι: α) Τ ’ δτι τό οίκονομικοπολιτικό σύστημα έχει θέσει, ιδιαίτε­ ρα υστέρα άπ’ τήν έπιβολή τής δικτατορίας, τήν έργατική τάξη στό περιθώριο καί δέν τήν αφήνει νά μετάσχει ουτε στό ελάχιστο στίς οίκονομικοπολιτικές διαδικασίες έπιοιώκοντας άπλώς τήν έκμετάλλευση στό μεγαλύτερο βαθμό τής εργατικής δύναμης. Ή μεταβατική Κυβέρνηση Κ . Καραμανλή δέν πήρε κανένα μέτρο πού ν’ αλλάζει αυτό τό καθεστώς. Οί μεγαλόστομες διακηρύ­ ξεις τού υπουργού έργασίας Κ . Λάσκαρη έμειναν άπλώς λόγια, Ινώ ταυτόχρονα φάνηκε καθαρά, ιδιαίτερα μέ τό Ν·Δ· 42) 1 9 7 4 γιά τόν έργατικό συνδικαλισμό, * αλλά κι άπ’ τούς διορισμούς διοι­ κήσεων επί κεφαλής τών διαφόρων Εργατικών Κέντρων, 'Ομο­ σπονδιών καί τής Γ .Σ .Ε .Ε ., πουγιναν δστερα άπό έλεγχο κι Ιγκρι-ση τών τότε υπουργών έργασίας καί προεδρίας τής κυβέρ­

* Τ ό Ν .Δ . 4 2 ) 1 9 7 4 , πού θ εσ μ ο θ ετεί ένα σύστημα κρα τικοΰ συνδικα λι­ σμοί), β ρ ίσ κ ετα ι, δπ ω ς κ·- οί νόμοι τ ή ς χούντας γ ιά τ6 συνδικαλισμό, σέ πλήρη ά ντίθεσ η μ έ τήν 6 π ’ άριθ. 8 7 . Δ ιεθν ή Σύμβαση ’Εργασίας « Π ερϊ σ υνδ ικα λιστική ς έλ ευ θ ερ ία ς κα ί προστασίας τοΰ συνδικαλιστικοΰ δ ικ α ιώ μ α ­ τ ο ς» , κα θ ώ ς κα ί μ έ τήν π ερί έλ ευ θ ερ ία ς τοϋ σ υνετα ιρ ίζεσθα ι δ ιά τα ξη τοΟ Σ υντά γμ α το ς. Μ έ τ ις δ ια τ ά ξ εις τοΰ Ν .Δ . 4 * 2 )1 9 7 4 (πού ψηφίσθηκε ά π ’ τήν πρώ τη μ ετα δ ικ τα το ρ ικ ή κυβέρνηση «έθνικής έν ό τη το ς» ) κάθε συνδικαλι­ σ τικ ή κίνηση μ π α ίνει α π ρ οσχημ ά τιστα κάτο> ά π ’ τόν άσφυκτικό έλ εγ χ ο τοΰ υπουργού έργα σία ς καί τ ή ς κ ρ α τικ ή ς δ ιο ίκ η σ η ς, σέ βαθμό δ χ ι μικρότερο ά π ’ δ τι τήν έπ ο χ ή τ ή ς δ ικ τα το ρ ία ς. Κ ι αυτό έ γ ιν ε μ έ τό πρόσχημα δήθεν τής απ οκα τάστα ση ς των συνδικα λιστικώ ν έλ ευ θερ ιώ ν ( ! ) , έ ν ω — δπ ω ς τονίζουμε ιδ ια ίτερ α στήν έπ όμ ενη υ π οσημ είω ση — δέν π ρα γ μ α τοπ οιή θηκε κα μ ιά τ έτ ο ια α π οκα τάστα ση. Στήν π ρ α γ μ α τικ ό τη τα μ έ τό νόμο αύτό ή οικονομική ο λ ιγ α ρ ­ χ ία προσπαθεί λυσσασμένα νά κ ρ α τή σει δεμ ένα τά χ έρ ια τ ή ς ερ γ α τικ ή ς τ ά ­ ξ η ς . ΙΙολϋ συνοπτικά σημειώ νουμ ε πώς ή οΰσία των δ ια τά ξεω ν τοΰ Ν .Δ . 4 2 ) 1 9 7 4 είν α ι δ διορισμός διο ικήσ εω ν σ τ ις έ π α γ γ ε λ μ α τ ικ έ ς ερ γ α τ ικ έ ς όργανώσ ε ις μ έ εισ ή γ η σ η τοΰ Ν ομάρχη, δστερα άπό έν το λ ή τοΰ ϋπουργοΰ έργασίας (κ α ί μ έ σύμφωνη έγ κρ ιση τοΰ ϋπουργοΰ προεδρίας τή ς κυβέρνησης — που, δ χ ι τυ χ α ία , π ρ οΐσταται τ ή ς Κ . Γ . Π . ) , κ ι ή άναβολή των προθεσμιών γιά δ ιεξ α γ ω γ ή αρχα ιρεσιώ ν σ τίς ερ γ α τ ικ έ ς ο ρ γα νώ σεις γ ιά τήν έκλογή νέων διο ική σ εω ν .

90

νησης, δτι έξχκολουθεϊ νά διατηρείται, δπως πάντοτε, ένας κατευθυνόμενος άπ’ τήν οικονομική ολιγαρχία «εργατικός συνδικαλι­ σμός»,* τή φορά αύτή (δπως και πριν άπ’ τό 1967) μέσω τών συν­ τηρητικών πολιτικών δυνάμεων, άντί άπ’ τή χούντα. 'Ο έμπαιγμός είναι φανερός, τήν iota στιγμή πού ή οικονο­ μική όλιγαρχία συνεχίζει νά μαζεύει τεράστια κέρδη. β) Ή καταπίεση πού άσκεΐται πάνω στους έργαζόμενους άπ’ τούς έργοδότες καί τό κράτος. Οί παραβάσεις τών νόμων σέ βά­ ρος τών έργαζομένων κι ή έκμεταλλευτική καί καταπιεστική συ­ μπεριφορά τών έργοδοτών πρός αύτούς είναι κάτι τό πολύ συνη­ θισμένο στήν Ε λλά δα . Ταυτόχρονα οί έργοδότες, πού παραβιά­ ζουν άσύστολα τούς νόμους, άδιαφορώντας ακόμα καί γιά τή ζωή καί τή σωματική άκεραιότητα τών έργατών κι έργατριών (κι είναι στήν Ε λλά δα τόσο πολλά τά εργατικά άτυχήματα έτσι πού τό θέμα χρειάζεται ειδική έρευνα), έχουν πολλή ευχέρεια γιά νά επιβάλ­ λουν διάφορες πειθαρχικές ποινές στούς έργαζόμενους. Ή ευχέρεια αύτή έχει κατοχυρωθεί καί μ’ Ινα νομοθέτημα τής τότε κυβερνήσειος Κ . Καραμανλή, τό Ν.Δ. 3789) 1 957. Σά νά μή έφθανε ό­ μως αύτό, στά 1972 καί 1 9 7 3 , τό Υπουργείο Έργασίας, μέ δυό καταφάνερα παράνομες έγκυκλίους του, τις ύπ’ άρ. 4 0 6 1 7 ) 2 6 3 5 ) * Βαρύγδουπα είχ α ν το ν ίσ ει 6 Κ α ραμανλής κ ; 6 υπουργός έρ γ α ­ σ ία ς Κ . Λ άσκαρης Sxt «δ συνδικαλισμός θά έξυ γ ια ν θ εΐ» . Πόσοι α φ ε λ ε ίς άραγε νά τό π ίσ τεψ α ν ; Γεγ ο νό ς δμιος είν α ι 8τι 8 χ ι μόνο δέν έπανασυστάθηκαν τά σ ω μ α τεία πού ε ί χ ε δια λ ύ σει ή δικτα το ρ ία κ ι δ χ ι μόνο δέν άλλαξαν οί δ ιο ι­ κ ή σ εις τω ν πρω τοβάθμιω ν συνδικα λιστικώ ν όργανώ σεω ν, τώ ν σω μ α τείω ν δη ­ λαδή βάσης (πού είν α ι κα ί τό π ιό ούσιαστικό γ ια τ ί αύτά χ ειρ ίζο ν τα ι πιό άμεσα τά θέμ α τα των έρ γ α ζο μ έν ω ν ), ά λλά κ ι οί πολυδιαφ ημ ισμένοι ά π ’ τήν κυβέρνηση διορισμοί νέων διο ικήσ εω ν στά Ε ρ γ α τ ικ ά Κ έντρα κ α ί σ τίς 'Ο μ ο ­ σπονδίες ά π ο δ είχ θ η κ ε π ώ ς ήτα ν μ πλόφ α. Π ρώτα ά π ’ βλα μ έ τούς διορισμούς δέν κ α τ α ρ γ ή θ η κ ε δ ελ εγ χ ό μ ε ν ο ς ά π ’ τό κ εφ ά λα ιο — ε ί τ ε μ έσ ω όπ οιασδήποτε χούντας χ θ έ ς , ε ί τ ε μ έσω τώ ν συντηρητικώ ν π ο λ ιτικ ώ ν δυνάμεων σήμερα — κ ρ α τικό ς συνδικα λισμός. Ά λ λ ’ άκόμα π ερισσότερο' μ έ τούς π ερίφ η μους αύ­ τούς διορισμούς ά π λ ώ ς τά ιδια «χουντικά» πρόσωπα άλλαξαν σ τίς πιό π ο λ ­ λ έ ς π ερ ιπ τ ώ σ εις θ έ σ ε ις . Ό πρόεδρος λ .χ . τ ή ς τάδε δμοσπονδίας Ι γ ιν ε άντιπρόεδρος (π ερ ίπ τω σ η Π α νελληνίου 'Ομοσπονδίας Υ π α λ λ η λ ικ ο ύ Προσωπικού Α ύτοκινήτων — Π Ο Γ Π Α ), δ γ εν ικ ό ς γρ α μ μ α τέα ς τ ή ς ά λ λ η ς δμοσπονδίας έγ ιν ε πρόεδρος, δ πρόεδρος τα μ ία ς κ .τ .ο . Δ υ στυ χώ ς αύτά Ιχουν συμβεΐ στήν π ρ α γ μ α τικ ό τη τα . 'Ο πολυδιαφ ημ ισμένος ά π ’ τούς Κ αραμανλή κα ί Αάσκαρη «εκδημοκρατισμός» τοΰ συνδικαλισμού κ ι ή «κάθαρση» είνα ι ά π λ ώ ς μιά προσ­ π ά θεια ά π α τη ς σέ βάρος τοΰ έργαζόμενου Λαοΰ.

91

9.8-1972 καί 6 1 0 8 0 )4 1 4 8 )3 .1 .1 9 7 3 (πού φέρνουν τήν υπογρα­ φή τοΰ τότε χουντικού «ύφυπουργοΰ άπασχολήσεως» Κλ· Δαμιανού, μέ εισηγητή τον διευθυντή τού υπουργείου έργασίας Δ. Παπούλια) , προσπαθεί νά περιορίσει τό δικαίωμα εφεσης, πού τό Ν·Δ· 3 7 8 9 παρέχει σ’ δλους τούς έργαζόμενους ενάντια σέ πειθαρχικές ποινές τοΰ εργοδότη ένώπιον τών επιτροπών έφέσεωνΆ λ λα τις πιό πάνω έγκυκλίους δέν τ'ις χαρακτηρίζει μόνο ή καταφάνερη παρανομία τους (έκτενέστερα γιά τό θέμα τοΰτο βλέπε στις δυό μελέτες μου μέ τόν τίτλο «Ο! κανονισμοί έργασίας — ΑΣ πειθαρχικαί ποιναί καί τό δικαίωμα τής Ιφέσεως» στήν « Έ πιθεώρησιν Εργατικού Δικαίου» τόμος 1 972, σελ. 1453 καί τόμος 1 9 7 3 σελ- 2 6 0 κ.έπ.) . Φανερώνουν κι Ιλλειψη σοβαρότητας κι ύπευθυνότητας έκείνου πού τις έμπνεΰσθηκε καί τις συνέταξε, αλλά καί τοΰ υπουργείου πού τις θέσπισε καί τις κοινοποίησε. Γιατί στήν εγκύκλιο τοΰ 1973 ό συντάκτης της, θέλοντας νά στηρίξει τις α­ στήρικτες άπ’ τό νόμο Ιντολές πού δίνει, επικαλείται μιά απόφαση τοΰ Άρείου ΙΙάγου, τήν ύπ’ άριθ. 706) 1 9 6 9 , ή όποία δμως άναφέρεται σ’ άλλο θέμα άπ’ αυτό μέ τό όποιο καταπιάνεται ή έγκύκ λ ιο ς!* ’Αντίθετα, ή νομολογία, τόσο τού Ά ρείου Πάγου,, δσο καί τού Συμβουλίου Έ πικρατείας, δέχεται δτι τό δικαίωμα τοΰτο μπορεΐ νά ασκείται πάντοτε (Α-ΙΤ. 1 6 2 ) 1 9 6 2 , 5 7 2 ) 1 962, 395) 1 9 6 3 , Σ Ε . 1607) 1959, 2 1 7 ) 1 9 6 2 ) . Τό ί'διο Ιχ ει δεχθεί καί τό Νομικό Συμβούλιο τοΰ Κράτους μέ τήν ύπ’ άριθ. 802) 1 9 7 0 γνω­ μοδότησή του. Τό Ν.Δ. 3789) 1957 δέν παρέχει σημαντική έξασφάλιση στους μισθωτούς απέναντι στούς έργοδότες. Α ντίθετα διευκολύνει τούς τελευταίους στήν καταπίεση τών έργατών- Καί πάλι δμως * Ή Ιγ κ ύ κ λ ιο ς τού 1 9 7 3 χ ρ ειά σ τ η κ ε νά έκ δ ο θ εΐ Βστερα άπ5 τδ άρθρο στήν «’ Επ ιθειόρηση ’ Εργα τικού Δικαίου» (τό μ ο ς 1 9 7 2 , σ. 1 4 5 3 ) , τ Ι ς δ ια ­ μ α ρτυρίες έργα ζομ ένω ν καί τήν αμ ηχα νία ποδδειχναν ύ π ά λ λ η λ ο ι το0 ύπουργ ε ίο u γ ιά τό άν θά ποεπε νά έφαρμόζουν τήν εγ κ ύ κ λ ιο τού 1 9 7 2 . Γ ι αύτδ καί στή δεύ τερ η τοϋ 1 9 7 3 (ή οποία κοιν οπ οιήθηκε π ροσω π ικά κα ί σέ μένα ) Ι γ ιν ε π ροσπ άθεια νά στηριχθοδν οί έν τ ο λ ές πού δίνονταν σέ δ ικ α σ τικ ή άπόφαση, γ ιά νάχουν Ινα '/.Ορος, πού άπδ μόνες τους δέν είχ α ν . ’ Ε π ε ιδ ή , δ μ ω ς, δέν β ρ έ­ θ η κ ε νά υπ ά ρ χ ει κα μ μ ιά άπόφαση πού νά συμφ ωνεί μ ’ 8σα Ιγ ρ α φ ε ή ε γ κ ύ ­ κ λ ιο ς , δ συντάκτης τ η ς φ α ίν ετα ι δέν δίστα σε νά β ά λ ει μιά άπόφαση τοΰ Ά ρ ε ίο υ Π άγου, παρ’ δλο πού αύτή δέν άνα φ έρετα ι στδ θέμ α μ έ τδ δποΐο κ α τ α π ιά ν ετα ι ή Ιγ κ ύ κ λ ιο ς !

92

κατάφεραν οί κεφαλαιοκράτες, εκμεταλλευόμενοι τήν άπόλυτη α­ νυπαρξία «κράτους δικαίου» τόν καιρό τής δικτατορίας, ν’ άναατείλουν μέ τις δυό αύθαίρετες καί παράνομες εγκυκλίους τού υπουρ­ γείου έργασίας καί τήν ελάχιστη γιά τούς μισθωτούς προστασία τού Ν·Δ· 3 7 8 9 (δταν 6 ίδιος αύτός νόμος δίνει ταυτόχρονα τόσα πολλά δικαιώματα στους εργοδότες) . γ) Ή έλλειψη συνδικαλιστικής καί πολιτικής ηγεσίας τής έργατικής τάξης. Κι είναι γνωστό πώς χωρίς ήγεσία καμιά τά­ ξη καί καμιά όμάδα δέν μπορεΐ νά έκπληρώσει τό σκοπό καί τό ρόλο της. δ) Τό πολιτικό κλίμα καί τό νομικό πλέγμα, πού έχει δημιουργηθεΐ, λειτουργεί σάν παράγοντας άνάσχεσης στους διεκδικητικούς κι ιστορικούς αγώνες τής έργατικής τάξης, ένώ ταυτό­ χρονα συσσωρεύει τά προβλήματα. Συνακόλουθα μέ τούς αντικειμενικούς έρχονται κι οί υποκει­ μενικοί λόγοι. Αυτοί είναι: α) Ή άγνοια. Ό 'Έλληνας έργάτης έξαιτίας τής σημερινής του θέσης καί κατάστασης αγνοεί ακόμα καί τά βασικά νόμιμα δι­ καιώματα του. ’Αφού ούτε ή έκπαίδευση, ούτε ή κρατική διοίκηση τοϋ δείχνουν ποιά δικαιώματα εχει (ένώ άντίθετα τοΰ μαθαίνουν καί τοΰ υποδείχνουν συνεχώς τις υποχρεώσεις του), κι άφοΰ τό κοινωνικοπολιτικό σύστημα τόν κρατάει στό περιθώριο καί τόν κα­ ταπιέζει, στερείται δέ ταυτόχρονα άπό ήγεσία, έπόμενο είναι νά μή γνωρίζει τά δικαιώματά του. Έ τ σ ι γίνεται πιό εύκολη ή έκμετάλλευσή του. β) Ό φόβος, πού βρίσκεται σ’ άμεση σχέση καί μέ τήν ά­ γνοια, πώς άν κάνει κάτι πού δέν είναι αρεστό στόν έργοδότη μπορεΐ νά τιμωρηθεί ή καί νά διωχθεί άπ’ τήν έργασία του. Ε ­ πίσης είναι κι ό φόβος γιά τυχόν τιμωρία του άπ’ τήν κρατική έξουσία άν διεκδικήσει τά δικαιώματά του πέρα άπό Ινα δριο ή άν «άνακατευτεί» στήν ομαδική διεκδίκηση τών δικαιωμάτων του. στό συνδικαλισμό κ·τ·ο. Έ τ σ ι , δταν δέν βλέπει διέξοδο στούς πό­ θους του, άφήνει τό φόβο νά κυριαρχεί στήν ψυχή του κι έχει τή

93

«φρονιμάδα» νά μή δείχνει ύπερβολική ανησυχία. ’Αντίθετα δταν πεισθεί πώς μπορεΐ μέ τόν αγώνα του νά πετύχει λύση στά προβλή­ ματα τής τάξης ή τοΰ κλάδου του τότε δέν διστάζει ν’ άγωνισθεΐ γιά νά μπορέσει νά κάνει πραγματικότητα τήν επίλυση αύτή. γ) Ή άντίληψη πολλών Ελλήνων έργατών δτι τά προβλή ματά τους μπορούν νά λυθοΰν εξω άπ’ τήν τάξη τους μέ μιά προσ­ πάθεια μικροαστικοποίησής τους, άντίληψη πού έχει τΙς ρίζες της καί στίς μεταπολεμικές ήττες τής εργατικής τάξης, καθώς καί στήν όργανωτική της χαλάρωση. Γνωρίζοντας τίς συνθήκες πού έπικρατοΰν στόν τρόπο ζωής καί δουλειάς τών έργατών καταλαβαίνουμε γιατί δυσκολεύεται ή τάξη τους ν’ άναδείξει μιά ηγεσία μέ σωστές προοπτικές καί μέ συ­ νέπεια στή δράση. Τό κενό πού ύπάρχει στό χώρο αύτής τής ήγεσίας τό εκμεταλλεύονται οί διάφοροι «εργατοπατέρες», πού παί­ ζουν θέατρο σέ βάρος τών έργατών- Ή αλλοπρόσαλλη αύτή κατά­ σταση κάθε άλλο παρά διευκολύνει στό νά λυθεί σωστά τό θέμα. ’Αντιλαμβανόμαστε έπίσης καί τό γιατί ή έργατική τάξη δέν έδωσε καμιά σοβαρή ταξική μάχη σ’ δλη τήν περίοδο τής δικτα­ τορίας πριν άπ’ τό 1973- ’Αλλά κι έκεϊνο τό χρόνο κατέβηκε σέ άπεργιακές ή πολιτικές (στήν έποποιία τοΰ Πολυτεχνείου) έκδηλώσεις δχι τόσο τό βιομηχανικό προλεταριάτο, δσο ενα άλλο κομ­ μάτι τής έργατικής τάξης (μαζί μ’ ορισμένους άλλους κλάδους έργαζομένων), έκεΐνο πού εί'τε είχε ψηλότερο μορφωτικό έπίπεδο ή μακρυά άγωνιστική παράδοση στόν κλάδο πού δουλεύει, είτε πιό σταθερή έργασία ή καλύτερους μισθούς (λ·χ· έργάτες τύπου, οδηγοί κι είσπράκτορες τρόλλεϋ, οικοδόμοι, ιδιωτικοί ύπάλληλοι, πιλότοι, προσωπικό ΔΕΗ - Π Α Π ) καί πού επί πλέον βρίσκεται πιό κοντά στή μικροαστική τάξη τής πρωτεύουσας, ή όποια κείνο τον καιρό φανέρωνε σοβαρές προσπάθειες γιά δημοκρατική (αστική δημο­ κρατική) νομιμότητα. Έ ξ άλλου παρατηρούμε, δτι στήν περίοδο τοΰ 1973, πριν άπ’ τό Νοέμβρη (γιατί μετά άπ’ τή νέα έπιβολή τοΰ στρατιωτικού νόμου «καθ’ άπασαν τήν έπικράτειαν» γίνεται αναπόφευκτη ή πρόσκαιρη υποχώρηση κι αναδίπλωση), ή έργατική τάξη κινήθηκε στή βάση

94

της (y.t ανάγκασε τότε καί τούς εργατοπατέρες της χούντας νά κά­ νουν κι αυτοί πώς δραστηριοποιούνται) . ’Αντίθετα στήν πρώτη π ε­ ρίοδο μετά τήν πολιτική μεταβολή τής 23ης ’Ιούλη 1 9 7 4 (πού Ιχ ω έοώ ύπ’ δψη μου) ή έργατική μάζα εμεινε ακίνητη. Τοΰτο μπορεΐ ν’ άποδοθεϊ στήν έπιθυμία της νά σταθεροποιηθεί πρώτα μιά πιό ομαλή πολιτική ζωή προτοΰ ή ίδια νά προβάλλει τις διεκδική­ σεις της. 'Ά λλω στε στήν πρώτη αύτή περίοδο σημεαονόταν ανα­ σύνταξη τών κοινωνικών καί πολιτικών δυνάμεων τοΰ τόπου. *

* Ε ί χ ε γ ρ α φ εί αύτή ή μ ε λ έ τ η δταν στήν ’ Ε λ ευ σ ίνα έ γ ιν ε ή α π εργία τω ν Εργατών τ ή ς «Νάσιοναλ Κάν Γν.ρής», Εταιρίας Α μερικάνικων συμφερόν­ τω ν μ έ Γ εν . Διευθυντή τό μ έτο χ ο Κ α σνα κίδη. Τ ά γ εγ ο ν ότα άρχισαν δταν 6 Κ α σνα κίδης σ τις 8 Ό κ τώ β ρ η 1 9 7 4 απόλυσε ά π ’ τή δουλειά τό Γιάννη Δ η μ ου λέα , πού ε ί χ ε έ κ λ ε γ ε ΐ μ έλ ο ς τ ή ς ερ γ α τικ ή ς έπ ιτρ ο π ή ς πού συστήθηκε κ ε ίν ε ς τ Ις μ έρ ες γ ιά νά π ροχω ρήσει στήν ίδρυση Εργατικού σ ω μ α τείου. Ό σκοπός α ΰτής τ ή ς άπ όλυσης ή τα ν ε φ ανερός. “Ε γ ιν ε γ ιά νά τιμ ω ρ ή σ ει 6 Εργο­ δότη ς ενα πρωτοπόρο τ ή ς σ υνδ ικα λιστική ς όργάνωσης στό Εργοστάσιο κα ί γ ιά νά φ οβίσει τούς άλλους Ε ρ γ ά τες, δ σ τ ε νά μή δη μ ιο υ ργηθεΐ τ ε λ ικ ά σ ω μ α ­ τ είο κ ι αρχίσουν έτ σ ι ο ρ γα νω μ ένες κα ί σ υ λ λ ο γ ικ ές δ ιεκ δ ικ ή σ εις. Στήν αύθα ίρετη κ α ί τρομοκρα τική άπόλυαη τού συνδικα λιστή Εργάτη Sλ οι οί συνάδελφοί του απάντησαν μ έ ά π ε ρ γ ί α, Ετσι πού τό εργοστάσιο Επαψε νά δ ο υ λ εύ ει. 0 1 ερ γ ά τ ες τ ή ς «Ν άτιοναλ Κάν Γκρής» δταν αποφάσι­ σαν νά προχωρήσουν στήν ίδρυση σ ω μ α τείο υ πήραν κα ί τήν άπόφαση νά παλαίψουν σάν τούς π ή γ α ιν ε κόντρα 6 Εργοδότης. Κ ι αύτό π ρα γμ α τικά Εκα­ ναν. Ή Χ ω ροφ υλακή χρ η σ ιμ ο π ο ίη σ ε δυό φ ορές βία Ενάντια στούς Απερ­ γ ο ύ ς, ά λ λ ’ οί τ ε λ ευ τ α ίο ι τή δεύ τερ η φορά δ έ μ είνανε μ έ σταυρωμένα τά χ έρ ια . Τ ρ ίτ η Επίθεση τή ς Χ ω ροφ υλα κής δέ σ η μ ειώ θ η κ ε. "Ύ στερα άπό έπ τά μ ισυ χρόνια ήτα ν ή π ρώ τη φορά πού στήν ’ Ε λευ σ ίνα γινόταν α π ερ γ ία . Κ α ί τό πιο. σπουδαίο είνα ι π ώ ς ή έρ γ α τικ ή μάζα κ ινή θη κ ε θαρραλέα κα ί μ έ δική τ η ς π ρω τοβουλία (ή Γ .Σ .Ε .Ε . κ ρ ά τη σ ε, Επαίσχυντη, ουσιαστικά άπ εργοα πα στική στάση) γ ιά νά όργανώ σει κα ί νά ύπ ερα σπ ίσει τά σ υλλο γ ικά τ η ς δ ικ α ιώ μ α τα κ α ί τ ις σ υ ν δ ικα λιστικές τ η ς Ε λ ευ θ ερ ίες. Στήν ά π ερ γ ία Ελαβαν μέρος κι οί i l χκιστανοί Ε ργά τες πού δουλεύουν στό Εργο­ στάσιο. Φ α ίν ετα ι Εν τούτοις π ώ ς στή δ ιά ρ κ ειά τ η ς δια τή ρ η σε μ ιά Ελλειψ η όργάνω σης. Ά π ’ τήν π λευ ρ ά π ά λ ι τού Εργοδότη φάνηκε κάπ οια άμηχα νία μπρός στήν κήρυξη τ ή ς ά π ερ γ ία ς κα ι στήν Επ ιτυχία πού σ η μ είω σ ε. Τ ε λ ικ ά ύποχώρησ ε, ξαναπροσέλαβε τό Λ ημουλέα κ ι ύπ ο σχ έθη κε νά σ έβ ετα ι τά συνδικα λι­ σ τικ ά δ ικ α ιώ μ α τα τώ ν Εργατών. "Ε τ σ ι ή ά λ λ ο ιώ ς ή ά π εργ ία αύ τή, πού π ροβλήθηκε π ρώ τα ά π ’ τόν τύπο τ ή ς άρ ιστερά ς κ ι ΰστερα ά π ’ ό λ ες τ ις Εφ ημ ερίδες κ α ί πού έκ α νε αίσθηση σ τίς λ α ϊκ έ ς μ ά ζ ε ς , ήταν μ ετ ά τ ις 2 1 ’Α π ρίλη 1 9 6 7 ή π ρ ώ τη ά ξιό λο γ η τ α ­

95

Είναι δμως φανερό, πώς ή εργατική τάξη θά διεκδικήσει τά δικαιώματα της — καί θά τά διεκδικεΐ πάντοτε. Οί παληοί τιμημένοι αγώνες της, ή διεκδικητική της παρουσία στά χρόνια τής δι­ κτατορίας μέ τις προσπάθειες ιδιαίτερα τοΰ 1 9 7 3 κι ό προβλημα­ τισμός της σήμερα, πού τό οικονομικό καί πολιτικό ζήτημα Ιχ ει μιά συνεχιζόμενη οξύτητα, δέν άφίνουν αμφιβολία πώς ή τάξη αύτή, οσο κι δν είναι άπ’ τό σύστημα βαλμένη στό περιθώριο καί καταπιέ­ ζεται συστηματικά καί βάναυσα, υπάρχει, κινείται, δραστηριοποιεί­ ται, αγωνίζεται. Είναι δμως φανερό πώς ή εργατική τάξη, πιό πολύ σήμερα, μέσα στίς συνθήκες τοΰ κρατικομονοπωλιακοΰ καπιταλισμού, δέν μπορεϊ ν’ άρκεστεϊ μ ό ν ο στίς οικονομικές μορφές πάλης. Είναι απόλυτη ανάγκη γι’ αύτή ν’ αναπτύξει (μαζί μέ τούς οίκονομικούς) καί τούς πολιτικούς της αγώνες σέ γερή συμμαχία μ’ δλες τις έργαζόμενες τάξεις τής πόλης καί τοΰ χωριοΰ σ’ ενα ένωμένο άντιμονοπωλιακό μέτωπο, μέσα στό όποιο δχι μόνο θά πρέπει ή εργατική τάξη νάχει τή δική της φυσιογνωμία καί ταξική αύτοτέλεια, άλλά πρέπει νά δραστηριοποιηθεί σέ κείνο τό βαθμό πού θά τής έπιτρέψει τήν αναγνώριση τοΰ πρωτοπορειακοΰ ίστορικοΰ της ρόλου. ξικ ή άναμέτρηση βιομηχανικοί) προλεταριάτου καί κεφ α λα ίου . Ε π ί σ η ς σ τά ­ θ η κ ε, ύστερα άπ’ τ ις 2 3 τοΰ ’ Ιούλη 1 9 7 4 , μιά ακόμα κινητοπ οίησ η Εργα­ ζο μ έν ω ν, μ ετ ά άπό κ είν η των χ ειρ ισ τώ ν τ η ς «’ Ο λυ μ π ια κή ς ’Α εροπορίας», κ ι δ χ ι σέ μορφή μ ε ρ ικ έ ς α π ερ γ ία ς — άλλά γ ε ν ι κ έ ς . Οί έρ γ ά τ ες τ η ς «Νάσιοναλ Κάν Γκρής» έδ ειξα ν στή δ ιά ρ κ εια τ ή ς άπεργ ία ς θαυμάσιο μ α χ η τικ ό πνεΟμα. 'Ύ σ τερ α ά π ’ αύτή ά ρ χ ίζ ει μιά νέα π ερ ίο ­ δος έρ γ α τικ ώ ν αγώ νω ν. [ ’Α π ερ γ ίες έγιναν κ ι ά λ λ ε ς α μ έσω ς μ ετ ά ά π ’ α ύ τή, δπ ω ς τώ ν τ ζ α ­ μάδων τοΰ εργοστασίου χ η μ ικ ώ ν προϊόντων καί λιπ ασμάτω ν στόν ΙΙειρ α ιδ ( 1 2 — 1 4 τοϋ Ό κ τ ώ β ρ η ), των τεχνικών τύπου τή ς ’Αθήνας (1 6 — 21 τοΰ Ό κ τ ώ β ρ η ) ’ τών τεχ ν ικώ ν τής «Ζίμενς» Θ εσσα λονίκης ( 1 8 ) 1 0 — 5 ) 1 1 ) , τώ ν υπ α λ λή λω ν τ ή ς Ί ο ν ι κ ή ς — Λ α ϊκή ς Τ ρ ά π εζα ς (ε ικ ο σ ιτετρ ά ω ρ η προειδο­ π ο ιη τικ ή στήν ’Αθήνα σ τ ίς 2 6 / 1 0 ) κα ί τ έ λ ο ς δυό μ έ έντονο ά ντιαμερικανικό π νεΰ μ α : τοΰ Συλλόγου Εργαζομένων στήν « Ι Τ Τ — Ε λ λ ά ς » (ά π ’ τ ι ς 5/ 11) κ α ί τώ ν δπ α λλ ή λ ω ν κ ι έρ γ α το τεχ ν ιτώ ν πού δουλεύουν σ τίς α μ ερ ικ ά ν ικ ες βά­ σ εις στήν 'Ε λλάδα (εικ ο σ ιτετρ ά ω ρ η π ρο ειδ ο π ο ιη τική σ τίς 7 Νοέμβρη 1 9 7 4 ) . Α ίτια τ ή ς τ ελ ευ τ α ία ς ήταν ή απόλυση είκ ο σ ι τεσσάρων μ ισ θω τώ ν , οι προσ­ λή ψ εις ’Α μερικανώ ν σ τίς θ έ σ ε ις 'Ε λ λ ή ν ω ν , ή προβολή α ν θ ελ λ η ν ικ ή ς τ α ι­ νία ς γ ιά τά γ εγ ο νό τα τ ή ς Κύπρου μέσα σ τίς β ά σ εις, ή ά ντερ γ α τικ ή κ ι άντισ υνδικα λιστική τα κ τ ικ ή τ ή ς δ ιο ίκ η σ η ς τών βάσεων. Α ύ τές οι ά π ερ γ ια κ ές κ ι άλλες κ ιν η το π ο ιή σ εις τών 'Ε λ λ ή ν ω ν ερ γ α ζο ­ μένω ν τοΰ τελ ευ τα ίο υ τρίμηνου τοΰ 1 9 7 4 άνήκουν σέ μ ιά νέα περίοδο τοϋ ερ γ α τικο ύ κινήμ α το ς στή χώ ρα μ α ς, πού τώ ρα ά ρ χ ίζ ε ι].

96

Παράρτημα Συγγραφέα ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΗΜΕΡΑI ΤΟΥ «ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΑΠ Α ΣΧ Ο Λ Η ΣΗ Σ» ΆΟήνα - Μάϊος 1974 Είναι γνωστό πώς στήν Ελλάδα συνδικαλιστικό κίνημα μέ διεκδικήσεις, μαχητικότητα καί δυναμισμό δέν υπάρχει ούτε στό ε­ λάχιστο επτά τώρα χρόνια. Ή βίαιη κατάργηση στίς 21 ’Απριλίου 1967 τών συνταγματικών δικαιωμάτων τών Ελλήνων καί ή έπιβολή τοΰ Στρατιωτικού Νόμου πάγωσαν τό κτυπημένο κι από πιό παληά εργατικό κίνημα στή χώρα. "Ο ταν τό 1970 έπιτράπηκε — υπό καθεστώς Στρατιωτικού Νόμου — τό δικαίωμα «συνεταιρίζεσθαι», έ'κανε τήν εμφάνισή του ένας δειλός κι’ ασφυκτικά έλεγχόμενος συνδικαλισμός, πού προσπαθούσε νάχει άπλώς τά τυπικά χαρακτη­ ριστικά τοΰ ελεύθερου συνδικαλισμοΰ. Ά λ λ ’ ή μεγάλη ό'ξυνση τού κοινωνικού καί πολιτικού προβλή­ ματος στή χώρα, τό χάσμα .ανάμεσα στούς μισθούς καί τίς τιμές τών αγαθών καί, τέλος, ή μακρόχρονη κοινωνική καί πολιτική στα­ σιμότητα μαζί μέ τήν οικονομική κάμψη, έφεραν στίς εργαζόμενες μάζες αναταραχή. Καί κάτω απ’ τήν πίεση τών έργαζομένων, βρι­ σμένες διοικήσεις σωματείων βάσεως κατέβηκαν τό καλοκαίρι καί τό φθινόπωρο τού 1973 σ’ απεργία (Τεχνικοί Τύπου, συντάκτες εφημερίδων, οδηγοί καί είσπράκτορες τρόλλεϋ καί υπάλληλοι ΔΕΗ Α θηνών - Π ειρ α ιώ ς). ’Α ξίζει επίσης νά σημειωθεί δτι τόν ’Ο ­ κτώβριο μέ Νοέμβρη 1973 είχε παρουσιασθεΐ κάποια κίνηση παραγκωνισμοΰ τών διορισμένων ή κατ’ επάγγελμα «συνδικαλιστών» πού προορισμός τους είναι νά συνθέτουν ύμνους στήν έκάστοτε κυβέρνηση. * Σ. Έ κ δ . Τό δρθρο τοΰ θ . Ε . θεοδώ ρου δ η μ ο σιεύ τη κε στό περιοδικό τής Β ό ν ν η ; «Δ η μ ο κρα τία », τόν Ί ο ΰ ν η τοϋ 1974 μ έ τό ψευδώνυμο "Ιωσήφ.

97 7

Δύο επίσης σωματεία βάσεως μέ νεοεκλεγμένες διοικήσεις τών έργαζομένων στά τρόλλεϋ καί τοϋ προσωπικού Λεωφορείων Ε . Η .Σ . — είχαν ανακοινώσει πώς αποφασίζουν ν’ αναπτύξουν κοινή συνδικαλιστική δράση γιά διεκδικήσεις κι ανανέωση καί καλοΰσαν κοντά τους κι άλλα σωματεία βάσεως. Ή τα ν φανερό πώς οί ελληνες εργαζόμενοι είχαν αρχίσει νά διεκδικοϋν πάλι τά δικαιώματά τους. Ή λ θ ε δμως στή συνέχεια ή νέα βάρβαρη στρατιωτική επέμ­ βαση τόσο στις 17, δσο καί στις 25 Νοεμβρίου 1 973, πού άνέκοψε κάθε ανανεωτική προσπάθεια, άν καί οί δυνάμεις τής αντί­ δρασης τή φορά αυτή σημείωσαν πύρρειο νίκη, πού οί δυσμενείς γι* αύτές συνέπειες έχουν κι δλας φανεί. ’Έ ν τ α σ η τής π ρ ο σ π ά θ ε ι α ς φ α σ ι σ τ ι κ ο π ο ΐ η σ η.

γιά

π λ ή ρ η

Α π ’ τό Νοέμβρη ακριβώς καί μετά εχει ένταθεί στήν Ελλάδα ή προσπάθεια γιά πλήρη φασιστικοποίηση, τήν οποία οί πιό βασι­ κοί καί δυναμικοί κύκλοι τής χούντας επιδιώκουν. Ή προσπάθεια αύτή δέν αφήνει άπ’ εξω τά συνδικάτα. ’Έ τσ ι, άν στό παρελθόν, μετά τό 1 9 7 0 κι ως τό Νοέμβριο τό 1973, ό ασφυκτικά κηδεμονευό­ μενος συνδικαλισμός προσπαθούσε ναχει τά τυπικά χαρακτηρι­ στικά τοΰ ελεύθερου συνδικαλισμού, τώρα είναι φανερό δτι ακροβα­ τεί πάνω στό σημείο πέρα άπ’ τό όποιο ανοίγεται καθαρά ή φασιστι­ κή συντεχνιακή μορφή, πρός τήν οποία ή χούντα δλο καί περισσό­ τερο σπρώχνει τά σωματεία. Καί γιά τήν καλύτερη καί πιό γρήγο­ ρη εξυπηρέτηση αυτού τοΰ στρατηγικού της στόχου, ή χούντα το­ ποθέτησε επί κεφαλής τοϋ 'Υπουργείου Άπασχολήσεως τόν Π α παρροδόπουλο, πρόεδρο τής 'Ομοσπονδίας τών Τραπεζικών 'Τ παλλήλων. Ό Π απαρροδόπουλος ήταν βέβαια πάντοτε άνθρωπος συντη­ ρητικός, βρισκόταν στήν υπηρεσία της κυρίαρχης κοινωνικής καί πολιτικής τάξης κι είχε δεσμούς μέ τήν ανώτατη δημοσιοϋπαλλη­ λική γραφειοκρατία. Μετά τό 1967 είχε προσχωρήσει στό στρα­ τόπεδο τής χούντας. "Ο μω ς μέσα στόν κυκεώνα τών άνυπολήπτων καί απίθανων ατόμων πού ή χούντα προώθησε γιά «συνδικαλιστές», ό Π απαρροδόπουλος είχε τό προσόν νά θεωρείται σοβαρός. Με­ ρικοί αξιόλογοι γιά τήν εποχή έκείνη συνδικαλιστικοί αγώνες της

98

'Ομοσπονδίας τών Τραπεζοϋπαλλήλων έδωσαν στόν τελευταίο τά φόντα ενός συνδικαλιστή άξιου λόγου. Έ ν τοΰτοις, μιά επαφή τοΰ σημερινού χουντικοί} πρωθυπουρ­ γού Α. Άνδρουτσόπουλου μέ τόν Παπαρροδόπουλο, στίς αρχές Ίανουαρίου 1974, μέ τήν όποια τόν βολιδοσκόπησε αν θά δεχόταν τή θέση τοΰ υπουργού Άπασχολήσεως, ήταν αρκετή γιά ν’ άποδειχθή δη, δπως αρκετοί άλλοι, έ'τσι κι ό I I απαρροδόπουλος, ήταν απλά καί μόνο «φουσκωμένος ασκός». Χωρίς δισταγμό δέχθηκε τήν πρόταση τοΰ Άνδρουτσόπουλου, ό όποιος τόν έ'βαλε στους κόλπους τοΰ «υπουργικού συμβουλίου» του δέκα πέντε περίπου ημέρες με­ τά τήν αρχική επαφή. Ό II α π α ρ ρ ο δ ό π ο υ λ ο ς τό τής σιδερένιας γροθιάς.

έ π ι χ ρ ύ σ ω μ α

Ά π ό τότε ώς σήμερα, ό ΓΙ απαρροδόπουλος δέν είναι παρά τό έπιχρύσωμα τής σιδερένιας χουντικής γροθιάς πού πέφτει στό κεφάλι τών έργαζομένων. ’Επί τών ήμερών του δέν λύθηκε ούτε ένα εργατικό ζήτημα. 'Ορισμένα σωματεία τόν έχουν κι δλας κα­ ταγγείλει δτι αν καί είναι γνώστης τών προβλημάτων τοΰ κλάδου τους έν τοΰτοις κωλυσιεργεί (βλ. καταγγελίες Σωματείου Π ροσω ­ πικού ΔΕΗ — I I Α Π , Σωματείων τών έργαζομένων στούς Ε Η Σ , τών οίνοπνευματοποιών κ .ά .). Τ ό μεγάλο δμως έγκλημα τοΰ Παπαρροδόπουλου είναι δτι μέ αυθαίρετη καί παράνομη έντολή του έχει εμποδίσει τό Διαιτη­ τικό Δικαστήριο νά έκδόσει αποφάσεις γιά χορήγηση αυξήσεων μισθών τών έργατοϋπαλλήλων λόγω ουσιώδους μεταβολής τών συν­ θηκών, πράγμα πού προβλέπει τό άρθρο 15 τού νόμου 3 2 3 9 )1 9 5 5 « Π ερ ί συλλογικών συμβάσεων καί διαιτητικών δικαστηρίων». ’Ά ν κι ό νόμος 3239 ε χ α ρητές προθεσμίες μέσα στίς όποιες κινείται ή διαιτητική διαδικασία κι έκδίδεται ή απόφαση, έχει περάσει πολύς καιρός (τρίμηνο καί εξάμηνο) άπό τότε πού οί αιτήσεις τών έργαζομένων γι’ αύξηση τών μισθών λόγω ουσιώδους μεταβολής τών συνθηκών έχουν κι δλας συζητηθεί στό Διαιτητικό Δικαστή­ ριο, χωρίς τό τελευταίο, εντελώς παράνομα, νά εχει έκδόσει ούτε μία απόφαση πάνω στίς αιτήσεις αυτές. Χώρια εκείνες πού έκκρεμοΰν έπί μακρό χρονικό διάστημα χωρίς νά είσάγονται μέσα στίς νόμιμες προθεσμίες πρός συζήτηση.

99

Φυσικά, υπεύθυνοι γι’ αυτές τις παρανομίες είναι κι ό Π ρ όε­ δρος τοϋ Δ.Δ. πρωτόδικης Έ μ μ . Χαριτάκης καί τ άλλα μέλη αυτοΰ. 'Ό μ ω ς ό κύριος υπεύθυνος είναι δ ίδιος ό ΓΙαπαρροδόπουλος, γιατί αύτός εχει δώσει έντολή (κατόπιν διαταγής της χούντας καί τοΰ Άνδρουτσόπουλου) νά μην έκδοθεΐ απόφαση πού νά δί­ νει αύξηση στους μισθούς τών έργατοϋπαλλήλων, αν δέν εχει περάσει τουλάχιστον χρόνος άπό τήν τελευταία αύξηση. (Έ ν ώ γρά­ φονταν οί γραμμές αυτές, δημοσιεύθηκε στίς 9 Μαΐου 1974 στήν έφημερίδα «ΤΟ ΒΗ Μ Α » περίληψη άνακοίνωσις τών Σωματείων τών έργαζομένων λεωφορείων καί ηλεκτρικών Σιδηροδρόμων, στήν δποία τά Σωματεία διατυπώνουν έντονώτατη διαμαρτυρία γιά τήν καθυστέρηση έκδοσης αποφάσεων άπό τό Διαιτητικό Δικαστήριο γιά ρύθμιση τοΰ μισθολογικοΰ ζητήματος. Ή αίτηση εχει συζη­ τηθεί έδώ καί τρεις μήνες, χωρίς μέχρι σήμερα νά υπάρχει ή πα­ ραμικρή έ'νδειξη ρυθμίσεως τοΰ μισθολογικοΰ κι έκδοση σχετικής απόφασης άπό τό Δ.Δ. Γιά τό λόγο αύτό καλούνται σέ Γενική Σ υ ­ νέλευση τά μέλη τών Σωματείων λεοχρορείων καί ηλεκτρικών σιδη­ ροδρόμων. Στήν ανακοίνωση τονίζεται δτι ή αγανάκτηση γιά τήν απαράδεκτη στάση τών αρμοδίων είναι μεγάλη καί δέν αποκλείε­ ται ή ανάληψη άπεργιακοΰ αγώνα γιά τή λύση τοΰ ζητήματος. Σ η ­ μειώνουμε πάντως δτι ή άπεργία τιμωρείται σήμερα στήν 'Ελλάδα μέ φυλάκιση καί οί απεργοί όδηγοΰνται στά έκτακτα στρατοδικεία). Ή

καθήλωση

τών

μισθών

καί

η μ ε ρ ο μ ι ­

σ θ ί ω ν . Κάτω άπ’ αύτή τή διαταγή τής χούντας καί τις εντολές τοϋ Άνδρουτσόπουλου καί Παπαρροδόπουλου γιά καθήλωση τών μι­ σθών καί ημερομισθίων, εχει έντελώς σβήσει καί ή παληά προσπά­ θεια τής Γ .Σ .Ε .Ε .. γι’ αναπροσαρμογή τών μισθών στά νέα τιμα­ ριθμικά δεδομένα, πού είναι έντελ<ος διαφορετικά άπό τοΰ ’Ο κτω­ βρίου τοΰ 1973 καί δώθε, ένώ τό χάσμα μεταξύ τών καταβαλλομένων τιμών τών αγαθών, ακόμη καί ειδών πρώτης ανάγκης, είναι σήμερα τόσο μεγάλο, ώστε οί έργαζόμενοι περνούν ήμερες σκλη­ ρών δοκιμασιών. Ή Γ Σ Ε Ε είχε κάνει στίς αρχές Νοεμβρίου 1973 καμπάνια γι’1 αύξηση μισθών, ακόμα καί σ’ έκείνους τούς κλάδους που είχαν συνάψει Συλλογική Σύμβαση τόν προηγούμενο μήνα Ό κ τώ -

100

βριο. Στή σύσκεψη έκπροσώπων Εργατικών Κέντρων καί 'Ο μο­ σπονδιών, πού έ'γινε στά γραφεία της Γ Σ Ε Ε στις 6 Νοεμβρίου 1973 (και στήν όποια είχε πάρει μέρος κι’ ό 11απαρροδόπουλος, πού μάλιστα πρωτοστάτησε τότε σέ διαμαρτυρίες), ή διοίκηση τής Γ Σ Ε Ε έδέχθη έντονη κριτική άπ’ τούς συνέδρους γιά την άτολμη κι άγονη τακτική πού ακολούθησε στό μισθολογικό θέμα. 'Ύ σ τ ε ­ ρα άπ’ τή σύσκεψη αύτή, ή διοίκηση τής Γ Σ Ε Ε ανακοίνωσε δτι θέ­ τει θέμα αύξήσεως κατά 40% τών κατωτάτων ορίων μισθών καί κατά 20% τών κλαδικών αμοιβών κι άρχισε τή σχετική καμπάνια. 'Η τότε «κυβέρνηση» Μαρκεζίνη δέν φάνηκε ευνοϊκά διατεθειμένη απέναντι στό αίτημα αυτό, δμως λίγο πριν άπ’ τήν πτώση της καί γιά νά κατευνάσει τά πνεύματα καθιέρωσε βασικό ημερομίσθιο 166 δρχ., εδωσε τήν μισή περίπου αύξηση απ’ αύτή πού ζήτησε ή ΓΣΕΕ. Δέν ήταν δμως μόνο ή Γ Σ Ε Ε πού εθετε θέμα αυξήσεων. Κα­ τά κύριο λόγο τό έθεταν τά σωματεία βάσης. Ά λλα καί οί 'Ομο­ σπονδίες καί τά Ε ργα τικά Κέντρα συμμετείχαν στήν προσπάθεια αύτή. Τό ’Εργατικό Κέντρο ’Αθηνών σέ διάβημά του, στις 17 ’Ο ­ κτωβρίου 1 973, πρός τήν τότε Κυβέρνηση ζητούσε τήν αύξηση μισθών κι ήμερομισθίων κι' έπισήμανε δτι ή εργατική τάξη δοκιμά­ ζεται έντονα. Σ ’ ανάλογο διάβημα, κατά τήν ίδια χρονική περίοδο, προέβη καί τό ’Εργατικό Κέντρο Π ειραιώ ς, καθώς καί 'Ομοσπον­ δίες. Για τί, ενώ τά κέρδη τών ’Επιχειρήσεων, βιομηχανικών καί ε­ μπορικών, έ'χουν αύξηθεΐ στήν Ελλάδα μέσα σ’ αυτήν τήν τελευ­ ταία 7ετία δσο ποτέ άλλοτε, (βλ. τούς ισολογισμούς τών επιχειρή­ σεων, πού αποκαλύπτουν υπερκέρδη κι είναι γνωστό πόση αίσθηση έκαναν γιά τό λόγο τοΰτο οί ισολογισμοί που δημοσιεύθηκαν στίς αρχές τοΰ 1973 — επίσης βλ., μεταξύ άλλων, τό άρθρο τών Σταύ­ ρου Δρόσου καί Εύστ. Β '/.άγαν «Ηύξήθησαν σημαντικώς τά κέρδη τών Βιομηχανικών ’Επιχειρήσεων κατά τήν περίοδον 1967 -— 1971» στήν εφημερίδα «ΤΟ ΒΗ Μ Α » τής 27 ’Οκτωβρίου 1 9 7 3 ) άπ’ τήν άλλη μεριά, συστηματική ήταν ή προσπάθεια νά μείνουν καθηλωμένοι οί μισθοί καί τά ημερομίσθια, ενώ τό κόστος ζωής έ­ χει άκριβήνει σέ μεγάλο βαθμό (βλ., μεταξύ άλ?^ων, τό άρθρο τοΰ Β α σ. Τζανετάκου «Μεγάλο τό άνοιγμα τών άμοιβών καί τοϋ κό­ στους ζωής» στό «Βήμα» της 2 8 .1 0 .1 9 7 3 ). Μολαταύτα δ «συνδικαλιστής» Π απαρροδόπουλος, πού διαμαρ­ τυρόταν γιά τήν έν γένει δχι σωστή στάση τής διοίκησης τής Γ Σ Ε Ε

101

καί γιά τήν άτολμη καί χωρίς αποτέλεσμα τακτική της στο μισθολογικό θέμα, δταν εγινε «'Τπουργός Άπασχολήσεως» ξέχασε τί Ιλεγε ατό πολύ πρόσφατο παρελθόν κι εγινε ό άνθρωπος πού προσπα­ θεί νά έκτελέσει τή διαταγή τής χούντας γιά καθήλωση μισθών καί ημερομισθίων. Χ ω ρίς ίχνος ντροπής, δήλωνε τήν 1 .3 .1 9 7 4 πρός τή διοίκηση της Γ Σ Ε Ε (τήν ίδια διοίκηση πού προηγουμένως μεμφόταν γιατί δέν προωθούσε τή λύση τού μισθολογικού καί δη­ μόσια, οσο καί σέ ιδιωτικές συνομιλίες του, τήν είχε κατηγορήσει δι’ ανικανότητα) δτι «προέχει είς πρώτην φάσιν ή έξασφάλισις συνθηκών ομαλής έξελίξεω ς τής οικονομίας καί έπεται ή άντιμετώπισις καί ή ίκανοποίησις τών αιτημάτων τών εργαζομένων»! Καί συμπλήρωνε, προφανώς γιά νά καλύψη (πλήν ματαίως) τήν άβυσ­ σο τής ασυνέπειας του, δτι «ό ίδιος εξακολουθεί νά ύποστηρίζη τάς απόψεις πού κατά τό πρόσφατον παρελθόν είχε προβάλλει ώ ς συν­ δικαλιστής, άλλά συνιστά δπως ή έργατοϋπαλληλική τάξις κάνει υπομονήν»!! Τά σχόλια φυσικά είναι εντελώς περιττά, τή στιγμή, άλλωστε, πού τά υπερκέρδη τής κεφαλαιοκρατίας είναι τό καλύτε­ ρο συστατικό γιά νά μπορούν ο'ι εργατοϋπάλληλοι νά «κάνουν υπο­ μονή» στή φτώχεια τους, κατά τις συστάσεις τού «υπουργού» IIα παρροδόπουλου! Κ α τα π ά τη σ η

καί

τ ώ ν

σ υ λ λ ο γικώ ν

σ υ μ β ά σ ε ω ν . Συνεπής στά νέα του καθήκοντα, τοΰ εκτελεστικού οργάνου τής χούντας στό σφαγιασμό τών δικαιωμάτων τών εργαζομένων ό I I απαρροδόπουλος κάνει καί κάτι άλλο. Ά ρνείται νά επικυρώσει Συλλογικές Συμβάσεις πού έχουν συνάψει εργοδότες καί έργαζόμενοι, δταν ό Άνδρουτσόπουλος, μέ τή διπλή ιδιότητα τοΰ « Π ρ ω ­ θυπουργού» καί τού «'Τπουργοΰ Συντονισμού», θεωρεί τυχόν δτι οί αμοιβές πού καθιερώνονται ύστερα άπό διαπραγματεύσεις εργο­ δοτών κι εργαζομένου είναι (κατά τήν αύθαίρετη γνώμη του) «υψηλές», μέ «κίνδυνο» νά ζητούν κι άλλοι εργαζόμενοι αύξηση μισθών. ’Έ τσι δίνει εντολή νά μήν επικυρωθούν οί συμφωνηθεΐσες άπ’ τά συμβαλλόμενα μέρη α ύ ξή σ εις! ΓΙολύ πρόσφατο κι αρκετά ζωντανό περιστατικό αύτής τής τακτικής είναι ή μή κύρωση έξ ολοκλήρου καί ή μή δημοσίευση στήν ’Εφημερίδα τής Κυβερνήσεως τής Συλλογικής Συμβάσεως πούχε

102

συνάψει τόν Α πρίλιο μέ τόν εργοδότη τό Σωματείο τοΰ προσω­ πικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης, πού ας σημειωθεί δτι είχε επι­ κυρωθεί, δταν ύπογράφηκε, από τό Νομάρχη Θεσσαλονίκης. ’Έ τσ ι κι η πολυδιαφημισμένη αποκέντρωση καταπατείται άσύστολα κι ή ασυνέπεια δοξάζεται. ( Ή άπόφαση άκυρώσεως ολόκλη­ ρης τ ή ; Σ Σ Ε δημοσιεύθηκε στό ύπ’ άριθμ. 42 4 τ. Β. φΰλλο της Έ φημερίδος τής Κ υβερνήσεω ς). Ό ΓΙ απαρροδόπουλος, σαν «συνδικαλιστής» πού ήταν (διεκδικοΰσε μάλιστα καί τή θέση τοΰ Προέδρου τής Ι'Σ Ε Ε , άλλα στό τέλος τοΰ τήν πήρε ό Π , Παπαδημητρίου), γνωρίζει πολύ καλά δτι μέ τίς ένέργειές του αυτές, πού συνιστοΰν καταχρηστική άσκηση ενός δικαιώματος πού εχει θεσπίσει τό άρθρο 2 0 τοΰ νόμου 32 3 9 ) 55, τό όποιο δμιος εχει άλλους στόχους από εκείνους, γιά τούς ο­ ποίους χρησιμοποιείται σήμερα από τούς Άνδρουτσόπουλο καί Π α παρροδόπουλο, παραβιάζει συγχρόνως καί τήν ύπ’ άριθμ. 98 Διε θνή Σύμβαση Έ ργασίας, πού εχει κυρωθεί μέ τό Νομ. Δ )γμ α 4205)1951.

’’Α π ο λ ύ σ ε ι ς σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ώ ν λ υ ψ η ανομιών.

καί

σ υ γ κ ά ­

Ά λ λ ’ αύτά ασφαλώς πρέπει πλέον νάναι «ψιλά γράμματα» γιά τόν ΓΙ απαρροδόπουλο, τή στιγμή πού αυτός είναι δ άνθρωπος δ όποιος, μέ τήν τωρινή ιδιότητά του τοΰ «'Τπουργοΰ Άπασχολήσεως», εχει καλύψει τίς άπολΰσεις συνδικαλιστών πού έ'χουν κάνει ή χούντα καί ή ’Ασφάλεια. Ινι δταν πρόσφατα, δ Π ρόεδρος ένός σωματείου μέ έδρα τήν ’Αθήνα τόν έπισκέφθηκε καί τοΰ ανακοίνω­ σε δτι ό Γεν. Γραμματέας τοΰ Σωματείου συνελήφθη τόν Μάρτιο άπ’ τήν ’Ασφάλεια ’Αθηνών, κακοποιήθηκε κι αναγκάσθηκε νά υ­ πογράψει τήν παραίτηση πού τοΰ έτοίμασαν, τότε ό Π απαρροδό­ πουλος τοΰ απάντησε μέ κυνισμό: «Π οιός τοΰ φταίει; Νά ήταν φρόνιμος!» Για τί, βέβαια, τό «λάθος» τοΰ συνδικαλιστή αύτοΰ ή ­ ταν δτι διεκδικοΰσε μέ κάποια μαχητικότητα τό δίκηο του καί τό δίκηο τών συναδέλφων του. Αύτό δμως απαγορεύεται στή χουν­ τική Ελλάδα, στήν όποια τό μόνο «αγαθό» πού προσφέρεται είναι ή «τάξη» τής αχαλίνωτης εκμετάλλευσης τών έργαζομένων άπ’ τά μονοπώλια καί ή ήσυχία τοΰ νεκροταφείου! Ό Παπαρροδόπουλος, πού στίς συγκεντρώσεις τής Γ Σ Ε Ε ,

103

τών 'Ομοσπονδιών καί τών Εργατικώ ν Κέντρων δηλώνει δτι ή «κυβέρνηση]» εκαμε μεγάλη τιμή στούς εργαζομένους πού διώρισε αύτόν (τόν «συνδικαλιστή»!) «'Υπουργό Άπασχολήσεως», δέν ντράπηκε έν τούτοις νά δηλώσει σέ συνδικαλιστές, πού διαμαρτυρήΟηκαν γιά έξώφθαλμες παρανομίες διευθυντοϋ τοΰ 'Τπουργείου, ό­ τι δέν πρόκειται νά έναντιωθεΐ στίς ενέργειες πού οί διευθυντές κρίνουν σκόπιμες, ακόμη κι άν δέν είναι νόμιμες, γιατί δέν «εγινε υπουργός γιά νά διαταράξει τά κατεστημένα»! "Ε χ ει δμως πλέον γίνει φανερός ό σκοπός γιά τόν όποιο ΰπουργοποιήθηκε άπό τή χούντα. Είναι ό άνθρωπος, πού μέ τήν πρόσοψη τοΰ «συνδικαλιστή» προσπαθεί νά κατευνάσει τά παράπο­ να, νά ματαιώσει αγώνες καί, πρό παντός, νά καλύψει μέ τήν πα­ ρουσία του στό «υπουργικό συμβούλιο» τό χτύπημα πού καταφέρεται ένάντια στήν έργατική τάξη, καθώς καί τις διαπραττόμενες πα­ ρανομίες ( = παραβιάσεις τών υπαρχόντων τυπικών νόμων πού γί­ νονται καθημερινά, σάν νά μή φτάνουν οί άλλοι τρόποι χτυπήματος τών έργαζομένων). Καί, πέρα απ’ αύτό, ό ΓΤαπαρροδόπουλος, εί­ ναι ό άνθρωπος πού εξυπηρετεί τό στρατηγικό στόχο τής χούντας, νά φασιστικοποιηθοΰν απόλυτα τά συνδικάτα. Σ ’ αύτή τήν φασιστικοποίηση αποβλέπουν οί διώξεις τών πιό συνεπών συνδικαλι­ στικών στελεχών κι ή παρεμπόδιση άπό τήν ’Αστυνομία της δυ­ νατότητας συγκλήσεως τών Γ .Σ . τών σωματείων πού δείχνουν κάποια δραστηριότητα. Ή

πα γ ί δ α

τών

ε κ δ η λ ώ σ ε ω ν

τής

Π ρ ω ­

τ ο μ α γ ι ά ς . ’Ακόμα καί οί συγκεντρώσεις τών ’Εργατικών Κέντρων στήν ’Αθήνα καί στόν Π ειραιά πού εγιναν φέτος τήν Π ρωτομαγιά μ’ εντολή τής Γ Σ Ε Ε ετσι δπως προετοιμάστηκαν κι ετσι δπως εγιναν, εδειξαν δτι τή στιγμή αύτή ό συνδικαλισμός στή χώρα μας βρίσκε­ ται στό σημείο εκείνο άπ’ δπου μπορεϊ νά περάσει έντελώς στό συν­ τεχνιακό σύστημα τοΰ φασισμού δπως τό επιδιώκει ή χούντα. Τό τέχνασμα της γιορτής της Πρωτομαγιάς, καθώς φαίνε­ ται, είναι παρμένο άπό ανάλογη παγίδα πού ό Χίτλερ κι οί ναζί έστησαν στά Γερμανικά εργατικά συνδικάτα τήν Πρωτομαγιά τοΰ 1933. Π ράγματι, τή χρονιά εκείνη ή 1η Μαΐου άνακηρύχθηκε σττ Γερμανία «έθνική εορτή» κι ό ΓκαΤμπελς, (υπουργός τής προπα­ γάνδας τοΰ ναζιστικοΰ καθεστώτος) οργάνωσε ενα λαμπρό θέαμα.

104

Τήν άλλη ήμερα, οί ναζί διέλυσαν μέ τή βία τά συνδικάτα κι αντί γι’ αυτά Ιδρύθηκε τό «Γερμανικό Μέτωπο Έργασίας». Στήν Ελλάδα τοΰ 1974 ό συνδικαλισμός, ετσι ή άλλοιώς, ε­ λέγχεται ασφυκτικά άπ’ τήν ’Αστυνομία. Ή ήγεσία άλλωστε τών συνδικάτων είναι σήμερα εγγυημένης «έθνικοφροσύνης», άφοΰ ά­ μέσως μετά τήν 21η ’Απριλίου 1967 δσα συνδικάτα εϊχαν ως τότε ήγεσία ελεύθερη, κι ό'χι πράκτορες της ασφάλειας, διαλύθηκαν, κι δσοι συνδικαλιστές ήταν δημοκρατικοί ή αριστεροί διώχθηκαν ανη­ λεώς μ’ εξορία καί φυλακή. Τό θέμα τώρα γιά τή σημερινή χούντα είναι νά κάνη τις διοικήσεις τών συνδικάτων νά χορεύουν χωρίς διαμαρτυρίες στό σκοπό πού αύτή διαλέγει. Τό χουντικό τέχνασμα τής φετεινής Πρωτομαγιάς ήταν λιγώτερο κραυγαλέο καί φανταχτερό άπό εκείνο τοΰ Χ ίτλερ. Έ γ ι νε δμως φανερό σέ τί άποσκοποΰσε. ’Άλλωστε σήμερα τά πρά­ γματα δέν είναι δπως τόν καιρό τοΰ μεσοπολέμου, πού ό φασισμός κάλπαζε κι είχε γίνει ιδεολογία τής καπιταλιστικής τά ξης. Σήμε­ ρα δ φασισμός δέν χρησιμοποιεί τό δνομά του καί λίγοι είναι οι φασίστες ποΰ δέν ντρέπονται νά διακηρύξουν τό πιστεύω τους. Προσαρμοσμένη, λοιπόν, κι ή χούντα σ’ αύτό τό κλίμα, προετοί­ μασε ανάλογα τήν παγίδα. ’Έ τσ ι, μ’ εντολή τής Γ Σ Ε Ε , ορίσθηκε νά γίνουν άπό τά κατά τόπους Ε ργα τικά Κέντρα συγκεντρώσεις τών διοικήσεων τών σωματείων. 'Ο ρίσθηκε μάλιστα σάν αίτημα τών συγκεντρώσεων «ή αύξηση τών μισθών». ’Ό χ ι βέβαια πώς ή Γ Σ Ε Ε δέν γνωρίζει τήν πολιτική τής «κυβέρνησης» ποΰ είναι : καμμιά αύξηση. Αύτό τό ξέρουν κι οί πιό άπλοι έργάτες καί υπάλλη­ λοι, ποΰ τό βλέπουν άλλωστε νά ξεσπάει στήν πλάτη τους. Α λλά μιά συγκέντρωση πρέπει νάχει δελεαστικό θέμα. Έ π ί πλέον, τά παράπονα τών διοικήσεων τών σωματείων βάσης, ποΰ δέχονται ά­ μεσα τις διαμαρτυρίες τών μελών τους, φρόνιμο είναι νά διοχετευΟοΰν στό έλεγχόμενο κανάλι μιας κατευθυνόμενης άπ’ τή χούντα καί τή Γ Σ Ε Ε έργατικής συγκέντρωσης, ποΰ έκ τών προτέρων εί­ ναι βέβαιο πώς θά παραμεΐνει ήσυχη καί «φρόνιμη». ’Έ τσ ι οί διοικήσεις τών σωματείων παγιδεύθηκαν. Σ τις συγ­ κεντρώσεις της Α θήνα ς καί τοΰ Π ειραιά ό «υπουργός Ά πασχο­ λήσεως» Π . Π απαρροδόπουλος αναλώθηκε σέ ύμνους γιά τό «κυ­ βερνητικό έ'ργο» καί γιά «τό ένδιαφέρον τής κυβερνήσεως πρός τούς εργαζομένους». Ουτε λέξη δμως σχετικά μέ τις αυξήσεις τών μισθών ποΰ ζητοΰν οί εργαζόμενοι καί ποΰ ή κυβέρνηση άρνεΐται

105

νά δώσει, η σχετικά μέ τήν παράνομη καθυστέρηση έκδοσης Απο­ φάσεων τοΰ Διαιτητικού Δικαστηρίου, ή σχετικά μέ τις διώξεις τών πιό συνεπών συνδικαλιστικών στελεχών (ποΰ, υστέρα άπό τό­ σες εκκαθαρίσεις πού έχουν γίνει, ούτε ή χούντα, οΰτε ή Α σ τ υ ­ νομία τολμάνε νά τούς ποΰν αριστερούς ή δημοκρατικούς), η τις παρανομίες τού υπουργείου Άπασχολήσεως. Ά λλά καί οί εκπρό­ σωποι της Γ Σ Ε Ε , πού ήταν στίς συγκεντρώσεις, καθώς καί ο! Πρόεδροι τών Έργατοϋπαλληλικών Κέντρων Α θηνών καί Π ειραιώς, πού άκοΰνε τά παράπονα τών συνδικαλιστών καί ποΰ βλέ­ πουν τήν παράνομη παρεμπόδιση χορήγησης αύξησης στούς μι­ σθούς, αναλώθηκαν κι αυτοί σέ ύμνους πρός τήν «κυβέρνηση» καί πρός τόν «υπουργό» της καί «συνάδελφό τους» Παπαρροδόπουλο. Τ ό ίδιο εγινε καί στίς συγκεντρώσεις τών ’Εργατικών Κέντρων τών άλλων μεγάλων πόλεων. Τό γεγονός αύτό εδειξε ακόμα καί τούτο τό πράγμα: "Ο τι αν ώρισμένα σωματέΐα βάσης, πού βρίσκονται σ’ επαφή μέ τά μέλη τους, άκούν τις διαμαρτυρίες τους καί δέχονται τις πιέσεις τους, δείχνουν κάποια διάθεση, νά κινηθούν γιά μιά καλυτέρευση τών όρων εργασίας καί αμοιβής, τά μεγάλα Εργα τικά Κέντρα, οί Όμοσπονδΐες κι’ ή Γ Σ Ε Ε είναι εντελώς αποξενωμένες άπ’ τούς εργαζομένους καί τό μόνο πού κάνουν είναι νά υπηρετούν πιστά τή χούντα καί τήν «κυβέρνηση». ’Έ τσ ι καί ή φετεινή Π ρωτομα­ γιά στήν 'Ελλάδα, αντί ναναι μέρα προβολής καί διεκδίκησης τών τόσο καυτών, σήμερα, εργατικών ζητημάτων, εγινε μέρα γιορτής κι εξύμνησης τοΰ «κυβερνητικού έργου» άπό μέρους τοϋ «'Υπουρ­ γού» I I απαρραδόπουλου, τής Γ Σ Ε Ε , καί τών Εργατικώ ν Κέν­ τρων. Μέ τό γεγονός τούτο δείχθηκε δτι, δπως καί τά 'Ισπανικά φασιστικά συνδικάτα, έτσι καί ή Γ Σ Ε Ε κι" δρισμένα Ε ρ γα τικά Κέντρα καί 'Ομοσπονδίες έχουν γιά σκοπό λειτουργίας τους δχι τήν προβολή καί τήν διεκδίκηση τών αιτημάτων τών εργατοϋπαλ­ λήλων, άλλά κατά κύριο λόγο τή διοχέτευση τής κυβερνητικής γραμμής καί προπαγάνδας, στούς εργαζομένους, πού πρέπει νά ύπακούουν καί νά συμμορφώνονται αδιαμαρτύρητα. Καί στόχος τής χούντας καί τής «κυβέρνησής της» είναι νά φασιστικοποιήσουν δλα τά Κέντρα καί τά συνδικάτα. Κι αύτό τό σκοπό έξυπηρετοΰν δ Π απαρροδόπουλος κι δλα τά «μεγάΐα ονόματα» τής Γ Σ Ε Ε , τών ’Εργατικών Κέντρων καί τών 'Ομοσπονδιών. Μπορεΐ δμως σήμερα νά γίνει στήν 'Ελλάδα πραγματικότητα κάτι τέτοιο;

106

Β ΙΒ Λ ΙΟ Γ Ρ Α Φ ΙΑ 1.

2. 3. 4. δ. Γ). 7. 8.

9.

10.

6)

γ)

δ) ε) σ τ)

ζ)

η)

Α Α Μ ΙΙΑ Ν ΕΖΕ — Λ ΙΟ Γ Τ Ζ Ι -— Π Ε Ρ Ε Λ Α : Τ ά εργοστασιακά συμβούλια στήν ’Ι τ α λ ία ή π ώ ς αλλάζουν οί σ χ έ σ ε ις π α ρ α γ ω γ ή ;;, ’ Ε κ δ ό σ εις « Ό δυσσέας», ’Αθήνα 1 9 7 4 . ΑΡΝΟΛ Ζ .: Οί ’Αμερικανοί ερ γ ά τ ες είνα ι σ υντη ρ η τικ ο ί; ’ Ε κ δ ό σ εις «Πα­ νόραμα», ’ Αθήνα 1 9 7 3 . Β Ο Γ Τ Γ Ρ Α Σ Τ . : Ί Ι νέα έρ γ α τικ ή τ ά ξ ις , 'Αθήνα 1 9 7 4 . C O L L 1 N E T T L . : L ’ e sp rit du syndicalisme, P a r is 1 9 5 2 . Γ Ρ ΙΒ Α Κ . : Ε λ λ ά δ α 1 9 1 0 - 1 9 7 4 , ’ Ε κ δ ό σ εις « Δ ιά λ ο γ ο ς», ’Αθήνα 1 9 7 4 . Ζ Α Χ Α ΡΕΑ Α . : "Ε ν α δημ οκρατικό πρόγραμμα ο ικονομικής ά να π τύ ξεω ς, ’ Ε κ δ ό σ εις ‘ Κ έδρ ο ς», ’Αθήνα 1 9 7 1 . Χ Ε Ρ Κ Ν Ε Ρ Ε . — ΚΑΛΛ] ΤΣΟ ΓΝ Α Κ Η Λ .: Τ ό έργα τικόν ζ ή τη μ α , Τ όμοι 2 , ’ Ε κ δ ο τ. Β ιβ λ ιο π ω λ εΐο ν Έ λ ευ θ ερ ο υ δ ά κ η κ α ί Μ πάρτ. Ά θ ^ ν α 1 9 1 9 . Η Α ΙΟ Γ Η. — Χ Α Τ Ζ Η Α Ρ ΙΎ Ρ Η Κ . — ΠΑΝΟΓΣΗ Ν . : Π ολυεθνικά δπερμονοπ ώ λια, — ’Αποσύνθεση τοϋ ιμ π ερ ια λισμ ού, ’ Ε κ δ ό σ εις «Ι'κούτεμπ ερ γ κ » , ’Αθήνα 1 9 7 3 . Θ Ε Ο Δ Ω Ρ Ο Γ θ . : Μ ονοπω λιακός κ α π ιτα λ ισ μ ό ς κα ί φ ασισμός, (μ ε λ έ τ η στό βιβλίο μ έ τό γενικό τ ίτ λ ο «Μ ορφές δ λ ο κ λ η ρ ω τισ μ ο ΰ » ), ’Ε κ δ ό σ εις «Προσα­ να το λ ισ μ ο ί», ’Αθήνα 1 9 7 4 . (α - ι) Θ ΕΟ ΔΩ ΡΟ Γ θ . : α ) Ά ν τιπ ρ ο σ ω π ευ τικ ό τη ς τώ ν συνδικαλιστικώ ν όργανώσεων κα ί ή νομ ιμ ότη ς τ ή ς ά π ερ γ ία ς, δημοσίευση στήν «’ Ε φ η μ ερ ί­ δα 'Ε λ λ ή ν ω ν Ν ομικώ ν», τεϋ χ ο ς Σεπτεμβρίου 1 9 7 4 . Τ ό δικα ίω μ α τ ή ς ά π ερ γ ία ; κ α ί ή παραπομπή ε ι ς τήν δια ιτη σία ν, δημο­ σίευση στήν «’ Ε π ιθεώ ρησ ιν Έ ρ γ α τ ικ ο ϋ Δ ικαίου», Τ ό μ ο ς 1 9 7 3 , σ ε λ . 1 2 8 6 κ .έ π . Τ ό δ ικα ίω μ α τή ς ά π ερ γ ία ς διαρκούσης τ ή ς ισχύος Σ .Σ .Ε . πρός β ελ τίω σ ιν Οφισταμένων βρων έρ γ α σ ία ς, δημοσίευση στήν «’ Ε π ιθ. Έ ρ γ . Δ ι­ καίου», τόμος 1 9 7 4 , σ ελ . 1 3 0 . Αί ώρα ι έρ γ α σ ία ς, δημοσίευση στίιν «’ Ε π ιθ . ’Ε ρ γ α τ. Δ ικα ίου», τόμος 1 9 7 4 , σελ . 390. Ή ά π ερ γ ία ώ ς δ ικ α ίω μ α ,· δημοσίευση στό « Δ ελ τίο ν ’ Ε ρ γ α τικ ή ς Ν ομοθε­ σ ία ς» , 1 9 7 4 . Μ ία π ερ ίπ τω σ η κ ι δρισμένα συμπεράσματα, δημοσίευση μ έ τό ψευδώνυμο Π έτρος ’Α μ π ελ ή ς, Π εριοδικό «Π ροσανατολισμοί», τεϋ χ ο ς 1 2 , ’Αθήνα 1973. Οί έρ γ α ζό μ ενο ι Αρχίζουν νά διεκδ ικοΰ ν, δημοσίευση μ έ τό ψευδώνυμο Π έτρος ’ Α μ π ελ ή ς, περιοδικό «Π ροσανατολισμοί», τ ε ΰ χ ο ; 1 8 , ’Αθήνα Ή ά π ερ γ ία εγ ιν ε κα ί π έ τ υ χ ε , δημοσίευση μ έ τό ψευδώνυμο π ε λ ή ς , π εριοδικό «Προσανατολισμοί», τεϋ χ ο ς 1 9 , ’ Αθήνα '

107

0)

Γ ια τ ί φεύγουν οί έρ γ ά τ ες μ α ς ;, δημοσίευση μ έ τό ψευδώνυμο Π έτρος ’Α μ π ελ ή ς , περιοδικό «Π ροσανατολισμοί», τεύ χ ο ς 2 0 , ’Αθήνα 1 9 7 3 . ι) ’Έ ρ γ α καί ή μ ερ α ! τού ύπουργοϋ ά π α σ χ ο λ ή σ εω ς, δημοσίευση μ έ τό ψευ­ δώνυμο ’Α. ’ Ιω σ ή φ , στό ελ λ η ν ικ ό π ο λιτικ ό π εριοδ ικό τή ς Βόννης «Δ ημο­ κρ α τία », τεϋ χ ο ς Ίο ύ ν η 1 9 7 4 . 1 1 . Κ Ε Τ Ν Ε Σ ΤΖΩΝ Μ Α Τ Ν Α Ρ Ν Τ .: « Ή γ εν ικ ή θεω ρ ία τή ς ά π α σ χολή σεω ς τοΰ τόκου κ α ! τοΰ χ ρ ή μ α το ς, ’ Ε κ δ ό σ εις «Α. Π α πα ζήση». ’Αθήνα 1 9 5 6 . 1 2 α . Κ Ο Ρ Δ Α Τ Ο Γ Γ . : Ε ισ α γ ω γ ή ε ις τήν 'Ισ το ρ ία ν τ ή ς 'Ε λ λ η ν ικ ή ς Κ εφ α λ α ιο κ ρ α τία ς, ’ Ε κ δ ό σ εις «’ Ε π ικ α ιρ ό τη τα » , ’Αθήνα 1 9 7 2 . 12p . Κ Ο Ρ Δ Α Τ Ο Γ Γ . : I στορία τοΰ Ε λ λ η ν ικ ο ύ εργα τικού κιν ή μ α το ς, έκδότη ς ΓΓ. Δ . Καραβάκος, Β ' έκδοση, Α θ ή ν α 1 9 5 6 . 1 3 . Κ Ο Ρ ΙΖ Η X . : Ή π ο λ ιτικ ή ζω ή στήν 'Ε λ λ ά δ α 1 8 2 1 - 1 9 1 0 , ’Αθήνα 1974. 1 4 α . Κ Ο ΓΤ Σ Ο ΓΜ Α Ρ Η Γ . : Ή μορφολογία τ ή ς 'Ε λ λ η ν ικ ή ς Β ιο μ η χ α ν ία ς, ’Ε κ ­ δό σ εις « Κ .Ε .Π .Ε .» , ’ Αθήνα 1 9 6 3 . 14β . Κ Ο ΓΤ Σ Ο ΓΜ Α Ρ ΙΙ Γ . : Ή διάρθρωσις μισθών κα ί ήμερομισθίω ν ε ι ς τήν 'Ε λ λ η ν ικ ή ν Β ιο μ η χα νία ν , έκδοση «Σ υλλ. 'Ε λ λ . Βιομ ηχά νω ν», ’Αθήνα 1970. 1 5 . ΙνΡΕΜ ΑΛΗ Κ . : ’Α π ερ γία πρός μ ετα βολήν δρων- έρ γα σία ς ρυθμισθέντων. 6πό σ υ λ λ ο γ ικ ή ς συμβάσεως, δη μοσιευμένη στήν « Έ π ι θ . ’ Ε ρ γ . Δ ικα ίου», τόμος 1 9 7 4 , σ ελ . 2 5 7 . 1 6 . Λ Ε Ν ΙΝ Β . I . : 'Ο ιμ π ερ ια λισ μ ό ς ανώτατο στάδιο τοΰ κα π ιτα λ ισ μ ού, ?κ δ ό σ εις « θ ε μ έ λ ιο » , ’Αθήνα 1 9 6 4 . 1 7 . L E F R A N C G .': L e s y n d ic a lis m e d an s de m o n d e . 1 8 . Α Ο Γ Ξ Ε Μ Π Ο Γ Ρ Γ Κ P . : Μ εταρρύθμιση ή έπ α νά στα ση, έκ δ ό σ εις «Δ ιεθν ή ς Β ιβ λ ιο θ ή κ η » , ’Αθήνα, έκδοση άχρονολόγητη. 1 9 . M A P S Κ . — Ε Ν Γ Κ Ε Α Σ Φ . : Μ ανιφέστο τοΰ Κομμουνιστικού κόμμα τος έκ δ ό σ εις «’ Η νίοχος», ’ Αθήνα 1 9 6 5 . 9 0 α . M A P S Κ . : Μ ισθωτή ερ γ α σία κα ί κ εφ ά λ α ιο , έκ δ ό σ εις. « θ ε μ έ λ ιο » , Λ θήνα 1 9 6 6 . 2 0 β . M A P S S . : Τ ό κ εφ ά λ α ιο , έκδοση ιδ ιω τ ικ ή , ’ Αθήνα 1 9 5 7 . 2 1 . ΜΠΑΜΠΓ Ζ . : θ ε μ ε λ ιώ δ ε ις νόμοι τ ή ς κ α π ιτ α λ ισ τικ ή ς οικονομίας, (τ ό ­ μοι 2 ) , έκ δ ό σ εις « Σ το χ α σ τή ς» , ’Αθήνα 1 9 7 2 . 2 2 . ΜΠΑΡΑΝ — Σ Ο Γ Η Ζ Γ : Μ ονοπω λιακός κ α π ιτα λ ισ μ ό ς, ’Ε κ δ ό σ εις «Γκούτ εμ π ερ γ κ » , έκδοση άχρονολόγητη. 2 3 . Ν Ε Φ Ε Α Ο ΓΔ Η Β . : ’Απομυθοποίηση μ έ τή γ λ ω σσ ά τδ ν άριθμων, έκδόσ εις «'Α ρμ ός», ’Αθήνα 1 9 7 3 . 2 4 α , Π Α Π ΑΝ ΔΡΕΟ Γ Α . : Σ τρ α τη γ ικ ή τ ή ς ο ικονομ ικής ά να πτύξεω ς τή ς 'Ε λ ­ λ άδος, έκ δ ό σ εις « Κ .Ε .Π .Ε .» , ’Αθήνα 1 9 6 3 . 2 4 β , ΙΙΑ ΙΙΑ Ν Δ Ρ Ε Ο Γ Α . : Π α τερν α λισ τικ ό ς κ α π ιτα λ ισ μ ό ς, έκ δ ό σ εις «Καρανάση», ’Αθήνα 1 9 7 4 . 2 5 . ΣΑΚ ΕΑ Α Α ΡΟ Π Ο ΓΆ Ο Γ Α . : Ν ομολογιακή κ α τα σκ ευ ή νομικών π λ α σμ ά ­ των ε ι ς τό έρ γ α τικό δίκα ιον, δημοσίευση στήν « Έ π ι θ . ’Ε ρ γ . Δικαίου τόμος 1 9 7 3 , σ ελ . 1 0 2 5 κ .έ π . 2 6 . ΣΒΩΛΟΓ Α Α .: ’ Α ναθεώ ρησις τοΰ Σ υντά γμ ατος, ’Αθήνα 1933'. 2 7 . Σ Κ Α Η ΡΟ Γ Γ . : Τό κοινωνικόν μ ας ζή τ η μ α , έκ δ ό σ εις ’Αθήνα 1 9 7 1 .

108

«’Ε π ίκα ιρό

2 8 . ϋ Τ Ε Φ Α Ν ΙΔ Ο Γ Δ . : 'Ο ιμ π ερ ια λ ισ μ ό ς. — Μ έρος Α '. Ή Φ ύσις τοΰ ιμ ­ π ερ ια λισμ ο ύ , ’Αθήνα 1 9 7 4 . 2 9 . Φ Α ΚΙΟ Λ Α Ρ . : ’ Αγορά έρ γ α σία ς κα ί διάρθρο>σις αμοιβών ε ι ς τήν έ λ λ η ν ’. κήν βιομηχανίαν, έκδοση « Σ υ λλ. Έ λ λ η ν . Βιο μ ηχά νω ν», ’ Αθήνα 1 9 7 4 . 3 0 . Φ Α ΡΑ Κ Ο Γ Γ . : Έ π ισ τ η μ ο ν ικ ο τ ε χ ν ικ ή επανάσταση κα ί έρ γ α τικ ή τά ξ η , εκ δ ό σ εις «Σύγχρονη έπ ο χ ή » , ’Αθήνα 1 9 7 4 . 3 1 . Φ 0 2 Τ Ε Ρ O F .: 'Ισ το ρ ία τοΰ Π αγκόσμιο» συνδικαλιστικού κιν ή μ α το ς, ϊκ δόσ εις Μ όρφωση», ’Αθήνα 1 9 5 6 . 3 2 α . Φ Π Ό ν Κ Η Ν . : 'Ισ το ρ ικ ό ς χώ ρος κ α ! Ε λ λ ά δ α , εκ δ ό σ εις « Έ π ικ α ιρ ό τη τ α ς » , ’Αθήνα 1 9 7 3 . 32β . <ΙΤΡΟ ΓΚ Η Ν . : Τ ό Ν εο ελληνικό παροικιακό φαινόμενο, έκ δ ό σ εις « Έ π ικ α ιρ ό τη τα » , ’Αθήνα 1 9 7 4 . 3 2 γ . <1'ϊ'ΡΟΓΚΗ Ν .: Ή Μ ικρασιατική καταστροφ ή. — Ή έγ γ ϋ ς ’Ανατολή μ ετ ά τόν πρώ το παγκόσμιο π ό λ εμ ο , έκ δ ό σ εις « Έ π ικ α ιρ ό τ η τ α » , ’Αθήνα 1974.

109

Οί ίδ ιο χ χ ή τες

Παράρτημα

Σ Χ Ε Τ ΙΚ Α Μ Ε Τ Η Ν Ε Κ Δ Ο Τ ΙΚ Η ΟΜΑΔΑ « Ε Ρ Γ Α Σ ΙΑ » Κ Α Ι ΤΗ Ν Ε Κ Δ Ο Σ Η

ΤΗ Σ

Μ Ε Λ Ε Τ Η Σ « Σ Τ Ο ΙΧ Ε ΙΑ

Τ Η Ν Ε Ρ Γ Α Τ ΙΚ Η Τ Α Ξ Η Σ Τ Η Ν

Γ ΙΑ

ΕΛΛΑ ΔΑ Σ Η Μ ΕΡ Α »

« Γ ιά νά γνωρίσουμε πραγματικά ενα αντικείμενο, πρέ­ πει νά έρευνήοονμε, νά μελετήσουμε δλες τον τΙς απόψεις, δλες τΐ£ σχέσεις καί δλες τις «αλληλεπιδράσεις». Αύτό δέν θά τδ κατορθώσουμε ποτέ εντελώς, άλλά ή ανάγκη νά εξετάζουμε τά προβλήματα άπ’ δλες τις απόψεις τονς θά μάς προφνλάξει άπό τις πλάνες και τήν όρτηριοακλήρο)ση» ■ Β . I. Αένιν

I Ή έκδοση τής μελέτης «Στοιχεία γιά τήν Έ ργατική Τά ξη στήν Ελλάδα Σήμερα», δέν άποτελεί παρά έ'να δείγμα δουλειάς, ή μάλλον είναι ενα στίγμα μιας συγκεκριμένης προσπάθειας ποΰ τώρα εκδηλώνεται πρός τά εξω . Τ ι είναι αύτή ή προσπάθεια; Π ρώ τα - πρώτα είναι μιά αναφορά, μιά δράση στον χώρο τής ιδεολογικής διαπάλης, που επιδιώκει νά γίνει αρχικά ενα άπό τά σημεία εκκίνησης κι αργότερα ενα άπό τά μέσα συζήτησης, τοποθέτησης, διερεύνησης καί — στό βαθμό πού είναι δυνατό — λύσης τών προβλημάτων πού απασχολούν τό λαϊκό μας κίνημα. Π ώ ς θά γίνει ή δουλειά αύτή; Μέ ποιό τρόπο θ ’ άποφύγει τόν χειροτεχνισμό, τούς σκοπέλους καί τις δυσκολίες πού συναντά κάθε τέτοια προσπάθεια;

113

Ξέρουμε πολύ καλά δτι ή δουλειά αύτή είναι ιδιαίτερα περί­ πλοκη καί δτι απαιτεί μεγάλη υπευθυνότητα. Καταστρώσαμε γιαυτό τό παρακάτω σχέδιο, πού προσπαθεί νά διαγράψει τόσο τόν τρόπο δουλειάς μας, δσο και τά δριά της. IT ρ ώ τ ο : Πιστεύουμε δτι ή δουλειά αύτή θά εχει κάποια άποτελεσματικότητα μόνο μέ τή σωστή τοποθέτηση τών ορίων δράσης μιας εκδοτικής ομάδας, πού σέ καμιά περίπτωση δέν μπορεϊ νά ύποκαταστήσει τή σφαιρική δράση, πού θά μπορούσε νά έπιτελέσει ενας οργανωμένος φορέας. Ή προσπάθεια, λοιπόν νά δοθεί στό εκδοτικό, δσο τό δυνατό περισσότερο συγκεκριμένος χαρακτή­ ρας είναι απαραίτητη, γιά νά μή δημιουργηθούν αύταπάτες καί υπερβάσεις «καθηκόντων», γιά νά μπορέσει νά λειτουργήσει ανά­ λογα μέ τις πραγματικές του δυνάμεις καί δυνατότητες. Λ ε ύ τ ε ρ ο : Πιστεύουμε δτι τό μόνο σωστό στύλ δου­ λειάς είναι τό συλλογικό στύλ δουλειάς καί θεωρούμε απαραίτητο νά γίνει συστατικό στοιχείο τής ύπαρξης καί λειτουργίας τοΰ έκδοτικοΰ. Είναι κοινή συνείδηση πιά, δτι μόνο ά π ό τή συλλογική δουλειά καί μόνο μ έ σ α στή συλλογική δουλειά μπορούν νά εξου­ δετερωθούν οί οργανικές μας αδυναμίες καί νά ξεπεραστοΰν δημι­ ουργικά τά αρνητικά στοιχεία πού έπισσωρεΰει ό δογματικός καί ύποκαταστατικός τρόπος δράσης. Τ ρ ί τ ο : Θεωρούμε απαραίτητη μά καί ιδιαίτερα δύσκολη συνάμα τήν προσπάθεια γιά σφαιρική γνώση τοϋ νεοελληνικού χώ­ ρου. Γιαυτό καί θά δώσουμε μεγάλη προσοχή στήν προετοιμασία, βοήθεια καί έκδοση ό'χι αόριστα δλων τών προοδευτικών μελετών πού ασχολούνται μέ τή νεοελληνική πραγματικότητα, άλλά δλων εκείνων πού έχοντας σάν μεθοδολογικό πρίσμα καί θεώρηση τις αντιλήψεις τοΰ ιστορικού υλισμού, θά μποροΰν νά αποφεύγουν τις παγίδες τής γενικολόγος καί άφηρημένης αναφοράς, αγκαλιάζοντας τά προβλήματα πού επιδιώκουν νά έπΛύσουν, μέ τόν πιό συγκε­ κριμένο, έξειδικευμένο καί λεπτομερειακό τρόπο. Ή διαδικασία αύτή ερευνάς, πιστεύουμε δτι είναι πραγματικά δημιουργική, μιά καί αντιλαμβάνεται δτι ή αναγκαιότητα της συγκεκριμένης δου­ λειάς δέν μπορεϊ νά ξεκινήσει γενικά καί αόριστα, άλλά ειδικά καί συγκεκριμένα, ετσι πού άπό τό μερικό ξεκινώντας νά φτιάξουμε τό γενικό, συνεισφέροντας κατά τό μέρος μας στήν οικοδόμηση της διαλεχτικής ενότητας στον ιδεολογικό χώρο άπό τά κάτω.

114

’Εδώ θά πρέπει νά διευκρινήσουμε δτι θεωρούμε ξεκαθαρι­ σμένο άπό τήν αρχή δτι δέν προσπαθούμε νά φτιάξουμε κανένα νέο «ιδεολογικό σκελετό» μιά κα'ι γιά μάς αυτός υπάρχει καί δέν είναι άλλος από τόν προλεταριακό, δπως διατυπώθηκε καί εφαρμό­ στηκε από τους Ιδρυτές τοΰ έπιστημονικοΰ σοσιαλισμού. Τ έ τ α ρ τ ο : Κρίνουμε επίσης ουσιαστική τήν έναρξη ενός διαλόγου μ’ ολΐς τίς αντίστοιχες προσπάθειες καί κινήσεις, καί τοϋτο όχι φυσικά γιά τόν ίδιο τό διάλογο, αλλά γιά τήν άπό κοινού συντονισμένη προσπάθεια γιά τήν κάλυψη τών κενών που υπάρχουν στήν ερευνά τοΰ νεοελληνικού χώρου, άπό τήν άποψη τών δυνά­ μεων τής κοινωνικής άλλαγής. Π ιστεύουμε, ταυτόχρονα, δτι ό διάίιογος αυτός δε μπορεΐ παρά νά στηρίζεται σ’ ενα ελάχιστο επίπεδο κοινής αποδοχής καί νά θεμελιώνει τίς βάσεις μιάς κριτικής χωρίς τήν υστεροβουλία τοΰ κακόβουλου διασυρμοΰ τών υπό συζήτηση άπόψεων. Π έ μ π τ 0 : Τέλος, πιστεύουμε σάν αναγκαία τή δημιουρ­ γία τών προϋποθέσεοη1 εκείνων πού θά προωθήσουν τή συστημα­ τική συμμετοχή τών φορέων τών μελετώμενων κοινωνικών χώρων στήν εξέταση τών προβλημάτων τους, ετσι ώστε νά γίνει κάποτε δυνατή ή ερευνά τών ζητημάτων τους άπό αυτούς τοΰς ίδιους, χωρίς τήν συμμετοχή αυτόκλητων σωτήριον, «σπεσιαλιστών» τής ιδεολογίας κλπ. ( Π .χ . ή ερευνά γιά τήν ιατρική θά έπιδιώκεται νά γίνει μέ τήν άμεση συμμετοχή γιατρών, ή έρευνα γιά τούς ναυτεργάτες μέ τήν άμεση συμμετοχή ναυτεργατών κλπ .). Μ’ αυτό τόν τρόπο θά μπει μπροστά καί σ’ αύτό τό χώρο ή μακροπρόθεσμη προοπτική ό'χι μόνο τής συμμετοχής τών ίδιων τών χώρων στήν κατάστρωση τής μελέτης τών προβλημάτων τους, μά καί τά θεμέλια τής οικοδόμησης τής συγκεκριμένης πολιτικής πρά­ ξης γιά τή ριζική επίλυσή τους. Για τί δμως δλα αυτά; ΓΙοία είναι τελικά εκείνη ή αναγκαιό­ τητα πού γεννάει αύτή τήν πρωτοβουλία, δπως προσπαθήσαμε νά σκιαγραφήσουμε παραπάνω; Γ ιά τό λόγο δτι άποτελεΐ κοινή διαπίστωση πιά, δτι ή ϊδεολογικοοργανωτική κρίση πού περνάει τό έργατικό ·— λαϊκό μας κί­ νημα καί ή προσπάθεια γιά τήν ανασύνταξή του, δέν μπορεΐ νά όλοκληροίθεΐ μέ τεχνίτες συγκολλήσεις, ούτε μέ ταχύρπαστες «συμ-

115

πτώσεις απόψεων», πάνω σέ γενικά καί άφηρημένα προβλήματα θεωρίας, δταν αυτά δέν δένονται οργανικά μέ τό παρόν καί δέν αντανακλούνε ά μ ε σ α τήν έξέλιξη τής ταξικής πάλης στή συγ­ κεκριμένη μορφή πού παίρνει στόν Έλλαδικό χώρο. Για τί, επίσης, μ’ δλο που είναι κοινή διαπίστωση ή πληθώρα θέσεων καί απόψεων πάνω στά έσωτερικά καί διεθνή προβλήματα,* απόψεων πού έκφράζονται μέσα άπό διάφορες οργανώσεις, ομάδες, άτομα κλπ., ή προσεκτικώτερτ] μελέτη τοΰ φαινόμενου θά μάς όδηγήσει αναπόφευκτα στό συμπέρασμα δτι δέν έχει επιτευχθεί μέχρι σήμερα ή όργανική σύνδεση τής θεωρίας μέ τό συγκεκριμένο παρόν. Δέν έχουμε φτάσει κοντολογίς στό σημείο έκεινο πού νά πραγματοποιείται διαλεκτικά ή σύνδεση τών γενικών θεωρητικών μας γνώσεων μέ τά συγκεκριμένα προβλήματα. Π ό σες μελέτες άπό τήν πληθώρα αυτών πού κυκλοφορούν στή βιβλιαγορά θά μποροΰσαν νά διεκδικήσουν τήν ικανότητα τής συστηματικής καί έξειδικευμένης παρουσίασης καί έπεξεργασίας τοΰ οικονομικού, πολιτικού, στρατιωτικού καί πολιτιστικού χώρου, έτσι πού ή σημερινή οικονομική καί πολιτική έξέλιξη τής Ε λλά ­ δας νά δίνεται αντικειμενικά, δηλαδή επιστημονικά χωρίς τις αλ­ λοιώσεις τού υποκειμενισμού καί τής έκ τών προτέρων κατασκευα­ σμένης συμπερασματολογίας; Ή μήπως αρκεί ή έκδοση τών κλα­ σικών κειμένων τής Μαρξιστικής - Λενινιστικής φιλοσοφίας γιά νά μάς λύσει τά συγκεκριμένα προβλήματα; Μ ’ αυτά φυσικά δέ θέλουμε νά πούμε οτι δέν έγιναν μέχρι σήμερα πολλές καί διάφορες προσπάθειες. "Ο μω ς επειδή πιστεύου­ με δτι ή δουλειά ποΰγινε στό παρελθόν παρουσιάζει έναν έλλειπή καί αποσπασματικό χαρακτήρα, θεωρούμε άπαραίτητο τόν αγώνα, πού βασιζόμενος στή θετική έμπειρία καί συνεισφορά τού «γέρικου, πιά, άλογου πού μας πέρασε τό θολό ποτάμι», θά τή συμπληρώσει καί θά τή συστηματικοποιήσει. Μπαίνει, τέλος, τό ερώτημα πώς μιά μικρή εκδοτική όμάδα, θά μπορέσει τελικά νά ξεπεράσει αδυναμίες πού δέν μπόρεσαν νά ξεπεράσουν χώροι μέ σφαιρικότητα παρουσίας καί δράσης αναμ­ φισβήτητα μεγάλη.

* Ά ρ κ ε ΐ για υτό ν * ρ ίξ ει κ α ν είς μ ιά μ α τιά στήν έκ δ ο τικ ή π λημμυρίδα τ ή ς τ ε λ ε υ τ α ία ς δ εκ α ετ ία ς.

116

’Εδώ θ ’ απαντήσουμε δτι τό πρόβλημα δέν μπαίνει ετσι. Γ ια ­ τί κατά πρώτο λόγο ή εκδοτική αύτή δμάδα, αντιλαμβάνεται τήν ύπαρξη καί λειτουργία της σ ά ν εν α κ α ί μ ά λ ι σ τ α μ ι κ ρ ό τ μ ή μ α μιας κυκλικής προσπάθειας γιά ιδεολογική καί πολιτική ανασυγκρότηση τοΰ κινήματος. Γιατί, κατά δεύτερη λόγο, ή φιλοδοξία της δέ βρίσκεται στό νά ανοίξει ενα δρόμο πουναι ήδη (γενικά δμως) ανοιχτός ή στό νά αποπερατώσει κάτι πουναι δουλειά δλου τοΰ κινήματος, άλλά σ τ ό νά σ υ ν ε ισ φ έ ­ ρει κατά τό μέρος της σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν α , απο­ σαφηνίζοντας καί διερευνώντας μ’ εναν λεπτομερειακό τρόπο, ορι­ σμένα άπό τά νεοελληνικά προβλήματα πού ή προσέγγισή τους ώς σήμερα εγινε μ’ ενα τρόπο άφηρημένο καί συμπτωματικό.

II Μέσα σ’ αύτά τά πλαίσια πού προσδιορίσαμε παραπάνω, θάκολουθήσει ή έκδοση τοΰ πρώτου κύκλου μελετών, πολλές άπό τις όποιες διαφέρουν άπό άποψη προβληματικής καί τρόπου προσέγ­ γισης τοΰ έρευνώμενου θέματος. 'Ορισμένες άπό τις μελέτες αύτές είναι δημιούργημα της ί­ διας τής εκδοτικής ομάδας ή έχουν πραγματοποιηθεί κάτω άπό συνθήκες στενής συνεργασίας μέ άνάλογους χώρους καί άτομα. ’Ά λλες πάλι είναι δημιουργήματα μεμονωμένων άτόμιον ή ανεξάρ­ τητων άπό τήν εκδοτική δμάδα κύκλων πού δμως ή δλη τους προ­ βληματική δέν εχει άνταγωνιστικό χαρακτήρα μέ αύτόν τής έκδοτικής δμάδας. Μέ λίγα λόγια τό εκδοτικό πρόκειται νά δημοσιεύει καί από­ ψεις διαφορετικές άπό εκείνες πού τό ίδιο εχει διαμορφώσει. Α ­ ποκλείεται δμως νά δημοσιεύει απόψεις πού τις θεωρεί άσυμβίβαστες μέ τό Μαρξισμό. Α πόψεις δηλαδή πού α) δέν έχουν καμιά πρόθεση νά Ερμη­ νεύσουν τά φαινόμενα κάτω άπό τό φώς του ή β) δδηγοΰνε ουσια­ στικά στή συστηματική του παραμόρφωση καί παραφθορά. Ot μελέτες θά δημοσιεύονται άτόφιες δπως τις παράδωσαν οί συγγραφείς τους ή δπως τελικά διαμορφώθηκαν άπό τό διάλογο καί τήν κριτική πού απαραίτητα γίνεται προτού έκδοθοΰν.

117

Σχετικά μέ τό δεύτερο σκέλος τής παραπάνω πρότασης θα θέλαμε νά διευκρινήσουμε τά έ ξ η ς : Π ρ ώ τ ο : ’Επειδή πιστεύουμε δτι είναι σπάνιο ή μάλλον αδύνατο μιά μελέτη νάναι απόλυτα ολοκληρωμένη καί μάλιστα δταν είναι προϊόν δουλειάς ενός ατόμου, γι’ αυτό στήν περίπτωση που Οά τό'θελαν καί οί ίδιοι οί συγγραφείς,* προτείνουμε νά μελετιέται καί νά κριτικάρεται ή μελέτη προτοΰ έκδοθεΐ, άπό τήν εκδοτική ομάδα, άλλά καί άπό δσους φίλους θαθελαν σοβαρά νά συμμετάσχουν σαύτή τή διαδικασία. Δ ε ύ τ ε ρ ο : ’Επειδή πιστεύουμε δτι οί συζητήσεις καί 6 ανοιχτός διάλογος δέ μπορεϊ παρά νά διευρύνουν τόν προβλημα­ τισμό καί τών συγγραφέων άλλά καί δλων δσων συμμετέχουνε σαύτές, γιαύτό κρίνουμε αναγκαίο ή ή μελέτη νά παρουσιάζεται σάν τό καταστάλαγμα τοΰ κοινοΰ προβληματισμού ή νά δημοσιεύεται σάν εισαγωγή ή παράρτημα τό σύνολο τών παρατηρήσεων καί από­ ψεων πού διατυπώθηκαν στήν κοινή συζήτηση μεταξύ συγγρα­ φέα καί της έκδοτικής όμάδας. Κιαύτό γιατί ή εκδοτική όμάδα πέρα άπό τήν άπρόσκοπτη προώθηση τοΰ διάλογου θεωρεί συστατικό στοιχείο υπευθυνότη­ τας τήν τοποθέτησή της σαύτό πού εκδίδει καί πού ένδεχόμενα τήν εκφράζει μόνο μερικά. Στό σημείο αυτό θά θέλαμε νά τονιστεί δτι ή άναφορά τοΰ έκδοτικοΰ είτε μέ τή μορφή τής εισαγωγής είτε μέ τή μορφή τοΰ παραρτήματος δέ θάναι στατικά άρνητική. Δέν θά στέκεται δηλαδή στά σημεία διαφοράς καί μόνο, άλλά θά υποδείχνει καί τά θετικά (βασικά αυτά) καί θά θέτει στήν κρίση τοΰ αναγνώστη τά ερωτήματα πού μπήκανε σάν άποτέλεσμα της κριτικής καί τοΰ διάλογου άπό τις δυο πλευρές. Μέ βάση τις παραπάνω σκέψεις θεωρούμε δ τι: Α ' ) Είναι απαραίτητο νά δημιουργήσουμε ενα συλλογικό στύλ δουλειάς. Β ' ) Είναι απαραίτητο νά δεχτούμε τις σωστές παρατηρήσεις. Γ ' ) Είναι άπαραίτητο νά δίνουμε προβάδισμα στό διάλογο καί τήν πρωτοβουλία εκείνη πού οξύνει τήν προβληματική καί δέν κολλάει άβασάνιστα έτικέττες. * Ά λ λ ι δ ς , 4φ ’ δοον φυσικά μας βρίσκει βασικά σύμφωνους, θά δημο­ σ ιεύ ετα ι 8 π ω ς ί χ ε ι .

118

Ό πρώτος κύκλος μελετών πού πιστεύουμε νά κυκλοφορήσουν μέσα στό 1 9 7 5 είναι δ ε ξ ή ς : Α '. Θ ε ό δ ο ρ ο υ Θ ε ο δ ώ ρ < > υ :

«Στοιχεία γιά τήν Ε ρ γ α ­

τική Τ ά ξ η στήν Ελλάδα ΣήμεΡα>>· Β ' . Ό μ ά δ α Μ ε λ έ τ η ς : « Ή Οικοδομή καί οί Οικοδόμοι στη Μεταπολεμική Ελλάδα». -

’ «Τί ^

Ό

ιι ά δ α

Έργασίας:

Πανεπιστήμιο5—- *1

~

W

χεία νιά τό Ελληνικό Π «νεπι(ίτγ1!α0>>· Λ '. Ό μ ό' δ α Σ π ο υ δ α σ τ ώ ' 1: « Ή Τεχνική Παιδεία στήν Ελλάδα καί 6 ’Αγώνας τών Τ ^ μ η χ α ν ικ ω ν » . Ε '. Ό μ ά δ α ’Ε ρ γ α σ ί α ς ; «Στοιχεία γύρω στην Μετα­ πολεμική Ελληνική Βιομηχανία»· Σ Τ '. Ό μ ά δ α Ε ρ γ α σ ί α ^ «Στοιχεία άπό τήν 'Ιστορία τών Τραμβαγέρηδων».

II I Ξεκινάμε λοιπόν τήν προσπάθεια αυτή μέ τήν παρουσίαση τής π ρ ώ τ η ς μελέτης ποΰχει τίτλο: «Στοιχεία για την , ? VJ Τ ά ξη o t f m Θεοδώρο^.

a . Σ ή μ ϊο .» m l * · » e!v“

W W ·”

™° ”

θ ’

1. Προτοϋ ακόμα κάνουμε όποιαδήποτε ανάλυση τοΰ περιε­ χομένου της, κρίνουμε σκόπιμο νά παρατηρήσουμε τα ξης. I I ο ο) τ ο: "Ο τι γραμμένη καθώς fείναι απο ενα άτομο δε μπορεί 5λη τή συζήτηση κ α ί τις διάφορες κριτικές Q τη ρήσεις, * αρά νά αντανακλά τό 6^πικο σκελετό των απόψεων του. Λ ε ύ τ ε ρ ο - "Ο τι δπως καί & & τίτλο 1 W j αύτή δέν φιλοδοξεί νά κλείσει fvt* ™σο σημαντικό θεμα, αλλα να άποτελέσςι τ ήν αρχή μιας δσο γίν£ται πλατύτερη-, ερευνάς άποψη τής εργατικής τά ξης φυσικά· κι ο αναγνώστης η αναγνώριση Τ,Ι*

119

τήν εργατική τάξη καί γιά τον θεμελιακό της ρόλο στό σχηματι­ σμό, ώρίμανση και ανατροπή τής καπιταλιστικής κοινωνίας. 3. Μέ βάση αυτήν ακριβώς τήν αντίληψη, γίνονται καί οί διάφορες παρατηρήσεις σχετικά μέ τις ατέλειες καί αδυναμίες άσκησης τοΰ ηγεμονικού της ρόλου. Οί λόγοι, φυσικά, είναι πολλοί καί διάφοροι καί ανάγονται εϊτε σέ δρους ζωής (συγκεκρι­ μένες συνθήκες ζωής κάτω άπό τό α ή 6 καπιταλιστικό κ α θεστώ ς), είτε σέ λόγους ιδεολογικοπολιτικούς (ύπαρξη ή άνυπαρξία ίκανοΰ όργανωμένου φορέα, Ιστορική παράδοση κλπ.) . Συνοπτικά θά μπορούσαμε, αν καί δ συγγραφέας δέν τούς αναπτύσσει ολους έπαρκώς, νά αναφέρουμε τέσσερεις συγκεκρι­ μένους λόγους πού κατά τή γνώμη μας άποτελοΰνε βασικό στοι­ χείο τής προσωρινής αδυναμίας τής εργατικής μας τάξης. Ο ί λόγοι αυτοί είναι: Α '. Ή ολόπλευρη κρίση τοΰ εργατικού καί λοιποΰ λαϊκοΰ μας κινήματος, υστέρα άπό τήν βαρειά ήττα του στή διάρκεια τοΰ εμ­ φύλιου καί τήν κατοπινή ιδεολογικοπολιτική του άποργάνωση. Β ' . Ή έ'λλειψη οργανικής σύνδεσης τής πρωτοπόρας θεω­ ρίας τοΰ Μαρξισμοΰ - Λενινισμού μέ τήν τάξη (ιστορικό θάρρος). Γ ' . Ή δυνατότητα άπό μεριάς αστικής τάξης, νά τήν απο­ δυναμώνει (εξωτερική μετανάστευση) ή νά τήν άλλοιώνει (εσωτερι­ κή μετανάστευση -— εισβολή μικροαστικού στοιχείου). Αυτό θά πρέπει νά τό δούμε σέ συνδυασμό μέ τήν άπουσία ένός συμπα­ γούς καί μέ παράδοση βιομηχανικοΰ προλεταριάτου. Δ '. Τέλος ή αναμφισβήτητα άνασχετική επίδραση πού ασκού­ σε καί ασκεί πάνω της ή ρεφορμιστική καί μικροαστική ιδεολογία. 4. Δίπλα δμως σαύτές τις γενικές παρατηρήσεις, ή μελέτη αύτή ερχεται νά μάς άποκαλύψει καί νά μάς αποδείξει καί δρισμένα συγκεκριμένα πράγματα πού αξίζει νά τούς δώσουμε μιάν ιδιαί­ τερη προσοχή καί γιατί ε!ναι αυτά πού άποτελοΰν τήν ειδική προσ­ φορά της, καί γιατί — κατά τή γνώμη μας— άποτελοΰνε σο­ βαρή συμβολή στήν ερευνά γιά τήν επιστημονική τεκμηρίωση τών συμπερασμάτων πού τυχόν θάβγαιναν άπό μιάν ολόπλευρη θεώρη­ ση τής κατάστασής της. "Ε τσ ι δ συγγραφέας μάς άποδείχνει πώ ς:

120

π

ρ ώ τ ο : Στη διάρκεια της ϊετία ς πού πέρασε δημιουργήθηκε μια πρωτοφανής συσσώρευση κεφάλαιου άπό τή μεριά τών μονοπωλίων καί τοΰ ιμπεριαλισμού. Δ ε ύ τ ε ρ ο : "Ο τι είναι πολιτική απάτη νά μιλάμε γενικά γιά καταστροφή της οικονομίας τής χώρας, χωρίς νά διευκρινί­ ζουμε δτι ε ί ν α ι οί ε ρ γ α ζ ό μ ε ν ε ς μ ά ζ ε ς καί ε ί δ ι κ ώ τ ε ρ α ή έ ρ γ α τ ι κ ή τάξη πού κατ α π ο ν τ ΐσ τ η κ α ν ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά καί είναι ή α σ τ ι κ ή τ ά ξ η πού θ η σ α ύ ρ ι σ ε πιασμένη — δπως πάντα — χ έ ρ ι χ έ ρ ι μέ τ όν ’Α μ ε ρ ι ­ κάνικο καί Ε υ ρ ω π α ϊ κ ό ιμπεριαλισμό. Τ ρ ί τ ο: "Ο τι οί πραγματικοί μισθοί μειώθηκαν σέ αφάν­ ταστο βαθμό κι δτι καμιά έπιφανειακή αύξηση τών ονομαστικών δέν μπορεΐ νά καλύψει τήν πραγματικότητα αύτή. Τ έ τ α ρ τ ο : 'Ό τ ι ή αστική τάξη στήν προσπάθεια της γιά εντατικοποίηση τής εκμετάλλευσης της έργατικής δύναμης δέ δίστασε νά δημιουργήσει συνθήκες «σύγχρονου» δουλεμπορίου, μεταφέροντας χιλιάδες Άφρικανοασιάτες εργάτες καί βάζοντας τους νά έργαστοΰν κάτω άπό άνατριχιαστικές συνθήκες, δπως πολλές φορές καί ό ίδιος ό αστικός τύπος αναφέρει παραμορφωμένα καί έλλειπτικά. Π έ μ π τ ο : "Ο τι ή δικτατορία μέσω ένός οικονομικού πο­ λιτικού καί νομικού πλέγματος προώθησε αποφασιστικά τήν έδραίωση τού κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού στή χώρα μας. " Ε κ τ 0 : Τέλος δτι καμία πολιτική καταπίεση, δσο δργανωμένη καί μεθοδική καί αν είναι, δέν μπορεΐ μακροπρόθεσμα νά άπαλλοτριώσει τό δικαίωμα τής έργατικής τά ξης νά αγωνίζεται γιά τήν απελευθέρωσή της καί ταυτόχρονα γιά τήν απελευθέρωση δλων τών τών καταπιεζόμενων τάξεων. Είναι περιττό νά άναφερθούμε σέ ιδιαίτερα παραδείγματα γιά νά αποδείξουμε πόσο ή ζωή καί ή ταξική πάλη επιβεβαίωσαν τήν παραπάνω άποψη. 5. Δίπλα σαύτές τις θετικές πλευρές τής μελέτης βρίσκονται καί ορισμένες αρνητικές πού άλλες άπό αυτές πιστεύουμε δτι όφείλονται σέ αντικειμενικούς λόγους (ελειψή ανάλογων μελετών, στοι­ χείων, κλπ.) καί άλλες στήν υποκειμενική αδυναμία τού συγγρα­ φέα της. Είναι περιορισμένες οί δυνατότητες χώρου γιά μιά πλήρη κρι­

121

τική ανάλυση τών αδυναμιών τής μελέτης αύτής. F t’ αυτό θ ’ αρκεστοΰμε σέ μιάν ενδεικτική απαρίθμησή τους, ετσι πού, χωρίς καί ιιεΐς μέσα σέ λίγες γραμμές νά δίνουμε βιαστική απάντηση σέ τόσο βασικά ερωτήματα, δ αναγνώστης νά μπορέσει καί άπό μόνος του μέ βάση τις παρατηρήσεις αυτές καί εκείνες πού ό ίδιος θά κάνει, νά κοιτάξει τό φαινόμενο πιό ολόπλευρα καί λεπτομερειακά. Ο ί παρατηρήσεις μας μπορούμε νά ποΰμε δτι χωρίζονται σέ δυό κατηγορίες. Π ρ ώ το : Σαύτή ποΰ περιλαβαίνει δλες εκείνες.τις έπιμέρους αδυναμίες ποΰ κατά τή γνώμη μας έ'χουν δευτερεύοντα χαρακτήρα, καί Δεύτερο: Σ ’ αύτή πού περιλαβαίνει δλες εκείνες πού κατά τή γνώμη μας είναι αρκετά σοβαρές καί άπαιτοΰνε μέχρι ενα βαθμό ακόμα καί άλλαγμα οπτικής άπό μεριά τοΰ συγγραφέα τής μελέτης. Στήν πρώτη κατηγορία θά μπορούσαμε λ.χ. νά αναφέρουμε: Α '. Τή σχετική γλωσσική ανομοιογένεια. Β ' . Τήν αδυναμία νά κάνει σαφή διαχωρισμό τών ομάδων πού άποτελοΰν τήν έργατική τάξη, μέ συνέπεια ή τυχόν διεύρυνση ή τό τυχόν στένεμά της, νά μή στηρίζεται σέ αντικειμενικά (διά­ βαζε επιστημονικά) κριτήρια. ’Έ τσ ι γιά παράδειγμα, δέν γίνεται σαφής διαχωρισμός ποιοι καί πόσοι είναι τελικά εκείνοι οΐ τεχνι­ κοί ή καί οί επιστήμονες πού συμμετέχουν άμεσα στήν παραγωγή, καί ποιοι καί πόσοι είναι έκεϊνοι πού συμμετέχουν στή διοίκηση καί άποτελοΰν διευθυντικές μονάδες. Γ ' . Τήν υπερβολική αναφορά στήν εμπειρία τοΰ αγώνα στά τρόλλεϋ καί στή διοργάνιοση καί ξέσπασμα τής απεργίας, ποΰ παρ’ δλη τή σημασία καί αξία τους δέ μπορεΐ παρά νά άποτελεΐ μιάν άπό τις ψηφίδες τοΰ μωσαϊκού. Δ '. Τήν ελειψη μιας περισσότερο συγκεκριμένης καί αναλυτι­ κής αναφοράς σχετικά μέ τή σημασία τής ιδεολογικοπολιτικής κρί­ σης τοΰ κινήματος, έτσι πού νά τονιστεί τό ιδιαίτερο βάρος τής αποσυνθετικής επίδρασης τοΰ ρεφορμισμού καί τής μικροαστικής ιδεολογίας πού κυριάρχησαν στό σύνολο σχεδόν τής έργατικής τά­ ξη ς τά τελευταία χρόνια. Σ τή δεύτερη κατηγορία θά μπορούσαμε νά αναφέρουμε τρεις βασικές — κατά τή γνώμη μας — αδυναμίες. Α '. Τήν απουσία συγκεκριμένης τοποθέτησης σχετικά μέ τή θέση καί τό ρόλο τοΰ Έ?ιληνικοΰ καπιταλισμού μέσα στά πλαίσια τοΰ διεθνούς ιμπεριαλιστικού καταμερισμού τής εργασίας.

122

Β '. Τήν άλλοτε στατική, άλλοτε λαθεμένη, καί άλλοτε μηχα­ νιστική χρησιμοποίηση στις συγκεριμένες αναλύσεις του, τοΰ σω­ στού συμπεράσματος στό όποιο εχει καταλήξει, δτι δηλαδή ή Ε λ ­ λάδα είναι χώρα τοΰ κρατικομονοπωλιακοΰ καπιταλισμού. Ή μή ουσιαστική δηλαδή διαλεχτική εφαρμογή τοΰ συμπεράσματος αύτοΰ, φαίνεται νά βαρύνει ορισμένες φορές αποφασιστικά. Γ . Τήν έλλειψη συγκεκριμένης αναφοράς στήν α ν α γ ­ κ α ι ό τ η τ α ύπαρξης κόμματος νέου τύπου. Είναι περιττό νά αναλύσουμε συγκεκριμένα δτι ή έργατική τάξη είναι α δ ύ ν α τ ο νά ασκήσει τόν ηγεμονικό της ρόλο καί νά φέρει σέ πέρας τήν Ιστο­ ρική της αποστολή χωρίς τήν ύπαρξη τοΰ επαναστατικού της κόμματος. 6. Τέλος ενδεικτικά καί σάν σημείο αναφοράς καί πρόταση γιά μιάν άλλη μελέτη, κρίνουμε σκόπιμο ν’ αναφέρουμε ορισμένα στοιχεία πού πιστεύουμε δτι θά πρέπει νά ληφθοΰν ιδιαίτερα ύπ’ δψη στήν περίπτωση πού Οά ξαναμελετήσουμε τήν κατάσταση τής εργατικής μας τάξης. Τά στοιχεία αύτά είναι: Π ρ ώ τ ο : Τ Ι κατά κανόνα λειψή αναφορά, πού γίνεται μέχρι σήμερα, τής σημασίας πούχει ενα σημαντικό κομμάτι της έργατικής τά ξης, οί ναυτεργάτες, στή διαμόρφωση καί λειτουργία τοΰ Ελληνικού καπιταλισμού. Δ ε ύ τ ε ρ ο : Ή ελειψη λεπτομερειακής έξέτασης τοΰ βαθμού συγκέντρωσης τής εργατικής τάξης καί οί συνέπειές της. Τ ρ ί τ ο : Ή πελώρια εξωτερική καί εσωτερική μετανάστευ­ ση πού δημιουργεί ενα Ιδιαίτερο περίπλοκο πρόβλημα μιά καί μ έ­ χρι σήμερα 6 Ελληνικός καπιταλισμός μποροΰσε νά «εξάγει» μεγά­ λο μέρος άπό τις αντιθέσεις του. Τ έ τ α ρ τ ο . · Ή ιδιαιτερότητα τού κλάδου τών οικοδόμων, ετσι δπως μέχρι σήμερα λειτούργησε καί ετσι δπως τείνει νά μετα­ σχηματιστεί στή βάση της μονοπωλοποίησης τού κλάδου μέσοι τής συντριβής τοΰ μεσαίου καί μικροεργολαβικοΰ πλαίσιου πάνω στο όποιο μέχρι σήμερα αναπτύχθηκε. Π έ μ π τ ο: Ή εισβολή στό χώρο τής εργατικής τάξης

123

πελώριων μικροαστικών μαζών τής πόλης καί τοΰ χωριού, μέ ση­ μαντικές επιπτώσεις σέ προβλήματα δπως ή ανεργία, ή ταξική συνείδηση, οί εφεδρικές στρατιές, ή πτώση τοΰ μεροκάματου κλπ. " Ε κ τ ο : Τέλος ή σύμφυτη μέ τήν ολοκλήρωση τής κρατικομονοπωλιακής φάσης, αναγκαιότητα διπλοΰ συστήματος εκπαίδευ­ σης. Ή αναγκαιότητα δηλ,αδή δημιουργίας έξειδικευμένου προσιοπικοΰ κα'ι οί συνέπειες δλης αυτής τής προσπάθειας. "Αθήνα, Γ ϊν ά ρ η ς 7 5

124

Ε Κ Δ Ο Τ ΙΚ Η ΟΜΑΔΑ « Ε Ρ Γ Α Σ ΙΑ » .

Π ΕΡΙΕΧ Ο Μ ΕΝ Α

Π ΡΟ Λ Ο ΓΟ Σ ..................................................................................................................................

5

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η ....................................................................................................................................

7

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ Α ' ..........................................................................................................................

19

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ

........................................................................................................................

30

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ Γ

' ...........................................................................................................................

41

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ Δ

' .....................................................................

.................................................

65

..........................................................................................................................

88

Π Α ΡΑ ΡΤΗ Μ Α Σ Γ Γ Γ Ρ Α Φ Ε Α ..............................................................................................

97

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α ........................................................................................................................

107

Π Α ΡΑ ΡΤΗ Μ Α Ε Κ Δ Ο Τ ΙΚ Η Σ

1 11

Β'

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ Ε '

ΟΜΑΔΑΣ

«Ε Ρ Γ Α Σ ΙΑ »

.............................

125

ΣΗ Μ ΕΙΩ ΣΗ Ε Κ Δ Ο Τ Η 1,, Τ ό σκίτσο τ ή ς σ ελ . 1 8 είν α ι παρμένο άπό τή συλλογή τοΰ Γιάννη Λ ο γο θέτη

(Λ Ο ΓΟ )

« A m e ric a n

L if e » ,

εκ δ ό σ εις

« Έ π ικ α ιρ ό τ η τ α » ,

’Αθήνα

1974. 2 . Τ ό σκίτσο τή ς σ ελ . 4 0 είνα ι παρμένο άπό τή συλλογή τοΰ Θανάση Χαλκοΰ:

«Μ ετα νά στες»,

εκ δ ό σ εις

«Σ το χ α σ τή ς» ,

’Αθήνα 1 9 7 3 .

3 . Τ ό σκίτσο τ ή ς σ ελ . 1 1 0 είν α ι παρμένο άπό τ ή σ υλλογή τοΰ Γκεό'ργκ Γ κ ρ ό ς : « Ή ’Α γάπ η π ά ν ω .ά π ’ "Ο λ α χ α ΐ ά λ λ α Σ χ έδ ια » , D o v e r P u b lic a tio n s I n c . , Ν έα Ύ ό ρ κ η , 1 9 7 1 .

ΤΟ

Β ΙΒ Λ ΙΟ

Α ΓΤΟ

Τ ΓΠ Ω Θ Η Κ Ε Τ Ο ΓΕ Ν Α Ρ Η Τ Ο Γ 1 9 7 5 Γ ΙΑ Λ Ο ΓΑ ΡΙΑ ΣΜ Ο Τ Η Σ Ε Κ Δ Ο Τ ΙΚ Η Σ ΟΜΑΔΑΣ

« ΕΡΓ ΑΣΙ Α»

Η Σ Τ Ο ΙΧ Ε ΙΟ Θ Ε Σ ΙΑ Ε Γ Ι Ν Ε Σ Τ Ο Τ Γ Π Ο Γ Ρ Α Φ Ε ΙΟ ΤΩΝ Μ . Γ Ε Ρ Ο Ν Τ Η κ α ί

Σ Τ Γ Λ . Κ Ω Ν Σ Τ Α Ν Τ ΙΝ ΙΔ Η ,

Ο ΔΟΣ Π Ρ Ο Π Ο Ν ΤΙΔ Ο Σ 2 0 , Ν . ΙΩ Ν ΙΑ , Τ Ο ΤΓΠ Ω Μ Α Σ Τ Ο Γ θ . Φ Λ Ω Ρ Ο Γ, ΟΔΟΣ Β Α Λ Τ Ε Τ Σ ΙΟ Γ Κ Α Ι Ζ 2 0 Δ . Π Η ΓΗ Σ , Κ Α Ι Η Β Ι Β Λ ΙΟ Δ Ε Σ ΙΑ Σ Τ Ο Γ Σ ΙΙ. ΟΙΚΟ Ν ΟΜ ΟΓ, ΟΔΟΣ Α ΙΟ Λ Ο Γ 7 0 . Τ Ο ΕΕ Ω Φ ΓΛ Λ Ο

Ε ΙΝ Α Ι Τ Η Σ Σ Τ Ε Λ Λ Α Σ ΓΚ Ρ Α Ν ΙΑ

Εκδοτική 'Ομάδα «Εργασία» Σταδίου 48, 8ος δροφος, Τηλ. 3 2 4 1 6 1 3 , Ά θηνα.