Η ΛΑΡΙΣΑ ΚΑΙ Η ΘΕΣΣΑΛΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΩΤΟΣ (Α) ΤΟΜΟΣ Β ΕΚΔΟΣΗ ( Στην ομίχλη του Μύθου) ΤΟΥ ΚΩΝ. Α. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΕΝΗ

Η ΛΑΡΙΣΑ ΚΑΙ Η ΘΕΣΣΑΛΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ “στην ομιχλη του Μύθου” Β΄ έκδ.

ΚΩΝ. Α. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ

Η ΛΑΡΙΣΑ ΚΑΙ Η ΘΕΣΣΑΛΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ “Στην ομίχλη του Μυθου”

2η ΕΚΔΟΣΗ ΚΑΟ - ΛΑΡΙΣΑ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2011


ΣΤΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΜΟΥ


Βιβλιογραφία Α΄ Αρχαίοι συγγραφείς Όμηρος «Ιλιάς» Όμηρος «Οδύσσεια» Ησίοδος «Θεογονία» Ησίοδος «Ασπίς Ηρακλέους» Ηροδότου «Ιστοριών Ευτέρπη» Αισχύλου «Προμηθέας δεσμώτης» Πλάτων «Πρωταγόρας» Απολλόδωρος 1 Παυσανίας 10, 8, 4 Ησίοδος «Έργα και ημέραι» Πίνδαρος «Ολύμπια» Απολλώνιος Ρόδιος «Έργα» Διόδωρος Βιργίλιος «Γεωργικά» Πλούταρχος «Θησεύς» Οβίδιος «Μεταμορφώσεις» Καλλίμαχος «Ύμνοι» Πίνδαρος «Πύθια» Πλούταρχος «Ερωτικός» Πλίνιος «Φυσική ιστορία» Αιλιανός « Ποικίλη ιστορία» Βακχυλίδης αποσπάσματα 44 Πίνδαρος «Νέμεα» Στησίχορος αποσπάσματα Πάπυροι Οξυρύγχου 2455, 2685

Ευρυπίδης «Πρωτεσίλαος» Λουκιανός «Νεκρικοί διαλογοι» Οβίδιος «Ηρωίδες» Ευρυπίδης «Μήδεια» Απολλώνιος Ρόδιος «Αργοναυτικά» Αισχύλος «Ευμενίδες» Ευρυπίδης «Ανδρομάχη» (αποσπ.) Ορφικά Αργοναυτικά Ευρυπίδης «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» Φιλόστρατος «Ηρωικός» Ευρυπίδης «Σκύριοι» Σοφοκλής «Φιλοκτήτης» Αισχίνης «σχόλια» Ψευδοαριστοτέλης «Πέπλος» Στράβων 14, 7 Οβίδιος «Επιστολαί» Σοφοκλής «Ελένη» Σοφοκλής «Ερμιόνη» Ευρυπίδης «Τρωάδες» (αποσπ.) Υγίνος «Αστρονομικά» Τζέτζης «Σχόλια στο Λυκόφρονα» Σοφοκλής «Αθάμας» (αποσπ.) Ευριπίδης «Φρίξος» (αποσπ.) Ευρυπίδης «Ινώ» (απόσπ.) Φερεκύδης FGr Hist 3 Β΄ Νεότερα έργα

«Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» Εκδοτική Αθηνών «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» Κων. Παπαρρηγόπουλου Βιβλίο 1 Εκδ. 2006 ΔΟΛ «Ελληνική μυθολογία» τόμοι 2-5 Ι. Θ. Κακριδή Εκδοτική Αθηνών 1986 « Η Λάρισα» Β. Βουτσιλά - Μ. Αβραμόπουλου 1962 «Νεωτάτη της Θεσσαλίας χωρογραφία» (σχόλια Κ. Σπανός) β΄ έκδοση εκδόσεις Θετταλός 1992 «Η Λάρισα» Επ. Φαρμακίδη (σχόλια Κ. Σπανός) «Γνώση» 2001 «Λεξικόν της αρχαίας ελληνικής γλώσσης» Ιω. Σταματάκου «Φοίνιξ», 1992 “Η Λάρισα και η Θεσαλική Ιστορία”. Τ. α΄ Λάρισα “Γνώση”, Κων. . Οικονόμου, 2007. “Η Λάρισα και η Θεσαλική Ιστορία”. Τ. β΄ Λάρισα (αρχαία Θεσσαλία), Κων. Α. Οικονόμου, 2007.


1. Πρόλογος

Θεσσαλία. Κέντρο της Ελλάδας και καρδιά του μυθικού της κόσμου. Θεσσαλία! Θέσις + αλς = θέση θάλασσας. Αυτό ισχυρίζονται οι γλωσσολόγοι και δεν έχουν άδικο. Πράγματι, λίγα εκατομμύρια χρόνια πριν η Θεσσαλία καλύπτονταν από νερά. Τα νερά μιας τεράστιας, μα σχετικά ρηχής λίμνης, από υδάτινους όγκους που συγκεντρώνονταν από πολυάριθμα ρεύματα που κατηφόριζαν από τα γύρω βουνά. Όμως αυτά τα μικρά ποτάμια μετέφεραν μεγάλες ποσότητες φερτής ύλης η οποία συσσωρεύονταν στον πυθμένα της λίμνης. Κάποτε, με την πάροδο των αιώνων, αυτή η μεγάλη μάζα νερού βρήκε έξοδο προς το Αιγαίο πέλαγος, στην περιοχή μεταξύ των βουνών Ολύμπου και Όσσας. Αυτό θεωρήθηκε, από τη μεριά των γεωλόγων, αποτέλεσμα της διάβρωσης των ορεινών όγκων, μιας διάβρωσης που οφειλόταν στη δύναμη των υδάτων, ή, κατ' άλλους, αποτέλεσμα σεισμικής δραστηριότητας στην περιοχή. Αντίθετα, σύμφωνα με την πλούσια ελληνική Μυθολογία, “δράστης” αυτού του διαχωρισμού των ορεινών όγκων υπήρξε ο θαλάσσιος θεός Ποσειδών. Έτσι η περιοχή της Θεσσαλίας μετατράπηκε σε εύφορη πεδιάδα με τα μοναδικά κατάλοιπα που θύμιζαν το υδάτινο παρελθόν της, το ρου του Πηνειού ποταμού και κάποιες αβαθείς λίμνες, όπως η Βοιβηίδα και η Νεσσωνίτιδα, που βεβαίως δεν υπάρχουν σήμερα. Όταν αναφερόμαστε στη Θεσσαλία δεν εννοούμε το σημερινό ομώνυμο διοικητικό διαμέρισμα της σύγχρονης Ελλάδας, αλλά μια ευρύτερη περιοχή, που, σε γενικές γραμμές, εκτεινόταν στα ανατολικά από την περιοχή των εκβολών του Πηνειού, μέχρι τις Θερμοπύλες, και δυτικά από την περιοχή της κεντρικής Πίνδου μέχρι το όρος Οίτη. Σύνορά της θεωρούνταν στους ιστορικούς και προϊστορικούς χρόνους προς Βορρά η Πιερία και η Ελίμεια της Μακεδονίας, δυτικά η Αθαμανία (ή Αθαμαντία) και η Μολοσσία, νότια η Λοκρίδα , η Δωρίδα και η Αιτωλία, ενώ στα ανατολικά η Θεσσαλία βρεχόταν από το Αιγαίο και τους κόλπους Παγασητικό, Μαλιακό και Βόρειο Ευβοϊκό. Πρόκειται δηλαδή για μια περιοχή τουλάχιστον μιάμιση φορά μεγαλύτερη από την έκταση της σημερινής Θεσσαλίας. Είναι βέβαιο ότι ακόμα και κατά την υστεροβυζαντινή εποχή η έκτασή της είναι ανάλογη με αυτή των αρχαίων χρόνων καθώς οι ιστορικές πηγές μας αναφέρουν ότι πρωτεύουσα του μεσαιωνικού κρατιδίου της Θεσσαλίας κατά τον 13 ο αιώνα ήταν οι Νέες


Πάτρες (Υπάτη), αρκετά νοτιότερα από τα σημερινά σύνορά της. Οι περίοδοι της θεσσαλικής ιστορίας χωρίζονται ως εξής: 100.000- 8000 π.Χ. παλαιολιθική εποχή. 8.000- 5.000 π.Χ. μεσολιθική εποχή. 5.000- 2.300 π.Χ. προκεραμική και κεραμική εποχή. 2300- 2000 π.Χ. εποχή του χαλκού. 2000- 1.250 π.Χ. μυκηναϊκή ή μινυακή εποχή (είναι η περίοδος σχηματισμού των πρώτων μύθων του γένους μας με τους οποίους θα ασχοληθούμε σ’ αυτόν τον τόμο). 1250- 600 π.Χ. γεωμετρική εποχή. 600- 197 π.Χ. κλασσική εποχή-αρχική οργάνωση του Κοινού των Θετταλών μέχρι και τη ρωμαϊκή εισβολή στη Θεσσαλία. 197 π.Χ.- 330 μ.Χ. ρωμαιοκρατία. 330- 610 μ.Χ. πρωτοβυζαντινή περίοδος- εισβολή Σλάβων. 610- 986 μ.Χ. μεσοβυζαντινή περίοδος μέχρι την άλωση της Λάρισας από τους βουλγάρους και την εισβολή διαφόρων βαλκανικών και άλλων φύλων σ’ όλη τη Θεσσαλία. 986 - 1392 (ή 1423) μ.Χ. υστεροβυζαντινή περίοδος και ίδρυση του κρατιδίου της Θεσσαλίας μέχρι και την πρώτη τουρκική εισβολή στη Λάρισα υπό τον Εβρενός Μπέη. 1393- 1881 τουρκοκρατία. 1881- και σήμερα, νεώτερη ιστορία.

2. Η Θεσσαλία και η Λάρισα – γενικά Το παλαιότερο όνομα, της Βορειοανατολικής, αλλά και ολόκληρης της Θεσσαλίας που συναντάμε στους αρχαίους συγγραφείς είναι Πελασγία ή Πελασγιώτιδα. Το όνομα αυτό προέρχεται από τους πρώτους κατοίκους της, τους Πελασγούς που ήταν μια ομάδα Προελλήνων 1 . Στα ιστορικά χρόνια της κλασικής εποχής μόνο το όνομα της ανατολικής επαρχίας (Πελασγιώτις – περιοχή της Λάρισας) εξακολουθεί να τους θυμίζει. Αντίθετα το ελληνικό φύλο των Αιολέων επικρατεί στα δυτικά (ΑιολίςΘεσσαλιώτις). Άλλα ονόματα της αρχαίας Θεσσαλίας είναι Πυρραία (στα λεξικά Σούδας και Ησύχιου), Πανδώρα Γη (Στράβων η΄), Δρυοπίς, Ελλάδα 1.

Απολλώνιος ο Ρόδιος ( Αργοναυτικά).


(Πλίνιος 4) και από το φύλο των Αιμόνων, Αιμονία (Πίνδαρος, Αθήναιος). Οι Θεσσαλοί ονομάζονταν αλλιώς και Εφυραίοι διότι προήλθαν από την Εφύρα της δυτικής Ηπείρου (Fr. Stαhlin – “Η Θεσσαλία”). Κυριάρχησαν στα νοτιοδυτικά, γι’ αυτό και το όνομα Θεσσαλιώτις, ενώ στην Ανατολή και το Βορρά συγχωνεύτηκαν με τους ντόπιους αρχαιότερους κατοίκους και διατηρήθηκαν τα παλαιότερα τοπωνύμια: Πελασγιώτις, Φθιώτις, Εστιαιώτις. Τότε αντικαταστάθηκαν και οι ονομασίες πόλεων Άρνη και Φθία με τις Κιέριον και Φάρσαλος αντίστοιχα. Αξίζει να αναφερθεί ότι οι Αχαιοί της Φθίας ονομάζονταν και Μυρμηδόνες. Γενάρχης θεωρείται ο Αιακός που ήταν γιος του Δία και της Ευρώπης και ζούσε στην Αίγινα. Όταν μετά από μια τιμωρία της Ήρας ερημώθηκε από κατοίκους το νησί, ο Αιακός μένοντας μόνος του στο νησί, παρακάλεσε το Δία να του χαρίσει συντρόφους. Τότε ο Ζευς μεταμόρφωσε ένα μεγάλο αριθμό μυρμηγκιών που βρίσκονταν στην κουφάλα ενός δέντρου, σε ανθρώπους. Αυτοί ονομάστηκαν Μυρμηδόνες, δηλαδή μυρμήγκια, εξαιτίας της καταγωγής τους. Αργότερα οι Μυρμηδόνες ακολούθησαν το γιο του Αιακού Πηλέα και κατοίκησαν στη Θεσσαλική Φθία, ενώ ο αδελφός του Πηλέα, ο Τελαμών έγινε βασιλιάς στη Σαλαμίνα. Κυρίαρχη θέση στο κράτος της Θεσσαλίας κατείχε η Λάρισα (ή Λάρισσα των αρχαίων). Κτισμένη στο χώρο που σήμερα λέμε «Φρούριο», ήταν φυσικά προφυλαγμένη από Βορρά και Δύση χάρις στον ποταμό Πηνειό. Είναι βέβαιο ότι τεχνητή οχύρωση θα υπήρχε και προς Νότο και Ανατολή αλλά, όπως είναι φυσικό, θεωρείται αδύνατον να το βεβαιώσουμε αρχαιολογικά, λόγω των αλλεπάλληλων στρωμάτων των οικισμών που είχαν κτιστεί εκεί κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας της πόλης. Πιθανότερος πρώτος οικιστής της θεωρείται ο Λάρισσος, γιος του Πελασγού, ή, κατ’ άλλες πηγές, ο ίδιος ο Πελασγός, που την ονόμασε έτσι προς τιμήν της κόρης του Λάρισσας. Μια τρίτη άποψη, που μάλλον συγκεντρώνει ελάχιστες πιθανότητες, είναι αυτή που μας παρουσιάζει τον Ακρίσιο, πατέρα του πρώτου βασιλιά της Λάρισας, του Τεύταμου, πρώτο οικιστή της. Ετυμολογικά η λέξη Λάρισ(σ)α είναι πελασγική και σημαίνει ακρόπολη ή ύψωμα-λόφος. Αυτό που στην ντόπια γλωσσολαλιά λέμε «τούμπα».


3. Έλληνας και Ελλάδα στη θεσσαλική μυθολογία Ο αναγνώστης του παρόντος τόμου μπορεί να δει επακριβώς τον πίνακα όλων των μυθικών γενεών της Θεσσαλίας που βρίσκεται στο τελος του βιβλίου. Εκεί θα δούμε τρία γενεαλογικά δέντρα των Λαπιθών της Λάρισας και της Μαγνησίας, ένα των Κενταύρων και τρία του Αιόλου, δηλαδή των Φερών, της Φυλάκης και της Αθαμανίας, καθώς και τη γενεαλογία των πρώτων ανθρώπων της Ελλάδας, που, σύμφωνα με την άποψη των αρχαίων, ήταν οι πρώτοι άνθρωποι όλου του κόσμου, που εμφανίστηκαν μετά την Τιτανομαχία. Εδώ θα συναντήσουμε για πρώτη φορά το όνομα Έλληνας και Ελλάδα που χαρακτήρισαν έκτοτε όλο το έθνος μας. Για την πρώτη αυτή χρονολογικά γενιά θα παρουσιάσουμε μερικά στοιχεία. Α΄ Η Τιτανομαχία

Εικ.1. Οι ηττημένοι Τιτάνες Άτλας και Προμηθέας

Στη Θεσσαλία έχουμε το επίκεντρο της σύγκρουσης θεών και Τιτάνων. Λέγεται ότι οι Τιτάνες είχαν στην κατοχή τους την Όθρη ενώ οι θεοί τον Όλυμπο. Ο πόλεμος περιλάμβανε και εκτίναξη βράχων και βουνών ακόμη, εναντίον των αντιπάλων. Έτσι δημιουργήθηκαν τα μικρότερα βουνά της περιοχής (Τίτανος, Φυλλίειον, Χαλκοδόνιον, Ερημών, κ.α.). Στο τέλος επικράτησαν βέβαια οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου, ρίχνοντάς


τους στα Τάρταρα, κι έτσι έγιναν κυρίαρχοι του κόσμου. Δυο όμως απ’ τους Τιτάνες που επέζησαν της σύγκρουσης, τους τιμώρησαν εξοβελίζοντάς τους στα όρια του τότε γνωστού κόσμου. Τον Άτλαντα στη Δύση (Β.Α. Αφρική) έχοντας για αιώνια τιμωρία το να κουβαλά στους ώμους τους τον ουρανό και τον Προμηθέα στην Ανατολή (Καύκασο) με τη γνωστή τιμωρία του: δεμένος σε βράχο χειροπόδαρα να υποφέρει τους πόνους από τα ραμφίσματα του αετού, τιμωρούμενος για τη βοήθεια που έδωσε στο ανθρώπινο γένος. Ευτυχώς όμως γι’ αυτόν ο Ηρακλής κατόρθωσε να τον απελευθερώσει2.

Εικ. 2. Από το μαρτύριο του Προμηθέα

Β΄ Δευκαλίων και Πύρρα Μετά την τιμωρία των Τιτάνων, που θεωρήθηκαν προστάτες του ανθρώπινου γένους, οι άνθρωποι έγιναν τόσο κακοί που ο κυρίαρχος πια του κόσμου Δίας, αποφάσισε να τους εξαφανίσει με κατακλυσμό 3. Τότε ο Προμηθέας συμβούλεψε το Θεσσαλό γιο του Δευκαλίωνα να κατασκευάσει μια κιβωτό για να σωθεί4. Όταν άρχισε να βρέχει κλείστηκε 2. Αισχύλος, Προμηθεύς Δεσμώτης. 3. Εδώ υπονοείται η εποχή της τήξης των παγετώνων της Κεντρικής και Νότιας Ευρώπης που έδωσε τη σημερινή περίπου μορφή στη χώρα μας. 4. Η παράδοση πολλών πολιτισμών κυρίως της Μεσοποταμίας, αλλά ακόμα και αυτοχθόνων της Αμερικής περιλαμβάνει τον κατακλυσμό που επιβεβαιώνεται με αρχαιολογικά ευρήματα που μαρτυρούν ότι αυτό συνέβη περί το 2000 π.Χ. Η γνωστότερη εκδοχή για τα γεγονότα του κατακλυσμού είναι της Παλαιάς Διαθήκης (η ιστορία του Νώε – Γένεση στ΄ κεφάλαιο).


με τη γυναίκα του Πύρρα (που ήταν κόρη του Επιμηθέα και της Πανδώρας) στην κιβωτό μαζί με τα απαραίτητα τρόφιμα και εφόδια. Ο Δίας έριχνε ασταμάτητα βροχή και τα ποτάμια και τα ρέματα ξεχείλισαν και παρέσυραν τα πάντα θανατώνοντας όλους τους ανθρώπους και τα ζωντανά. Οι πόλεις χάθηκαν κάτω από τόνους υδάτων και μόνο κάποιες κορυφές βουνών ξεχώριζαν στην απέραντη θάλασσα που δημιουργήθηκε. Εννιά μέρες μετά το σταμάτημα των βροχών και η κιβωτός ακόμα επέπλεε πάνω στα νερά.

Εικ. 4. Δευκαλίων και Πύρρα, ανάγλυφο σαρκοφάγου

Στο τέλος της ένατης μέρας το σκάφος προσάραξε στο όρος Όθρυς της Θεσσαλίας (κατ’ άλλες πηγές στον Παρνασσό ή στον Άθω). Αφού τραβήχτηκαν τα νερά ο Δευκαλίων και η Πύρρα βγήκαν στην ξηρά και έκαναν θυσία στο Δία για να τον ευχαριστήσουν. Ο Ζευς δέχτηκε με χαρά τη θυσία τους και, ικανοποιημένος καθώς ήταν, τους ζήτησε να του πουν ποια χάρη ήθελε να τους την πραγματοποιήσει. Τότε το ζευγάρι ζήτησε ανθρώπους και ο Δίας το αποδέχτηκε. Τους είπε λοιπόν να έχουν σκεπασμένα τα πρόσωπά τους και να παίρνουν λιθάρια από τη γη, τα οποία θα έπρεπε να τα πετάνε πίσω τους χωρίς να γυρίσουν και να κοιτάξουν. Έτσι κι έγινε, όπου έριχνε τις πέτρες ο Δευκαλίων, η γη έβγαζε άνδρες και όπου η Πύρρα, ξεφύτρωναν γυναίκες. Απ’ τα λιθάρια της γης βγήκε ένας καινούριος λαός, αυτός που θα ονομαστεί «Έλληνες». Ο Δευκαλίων έκτισε πρώτος ιερά για τους θεούς και ίδρυσε τις πρώτες πόλεις. Επίσης θεωρείται ο πρώτος βασιλιάς μεταξύ των ανθρώπων, το βασίλειο του οποίου μάλιστα τοποθετείται κάπου στη Φθία (μεταξύ Υπέρειας Κρήνης και των βόρειων πλαγιών της Όθρης, πιθανότατα στη θέση Χτούρι). Άρα σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία η Θεσσαλία θεωρείται πρωταρχική κοιτίδα του Ελληνισμού. Παιδιά του Δευκαλίωνα και της Πύρρας ήταν: πρωτότοκος ο Έλλην, που βασίλεψε στην πόλη Ελλάς της Θθίας ή Αχαϊας Φθιώτιδας, δεύτερος ο Αμφικτύων


(είναι αυτός που πρώτος οργάνωσε τα «κοινά» των ιερών τόπων που ονομάστηκαν αργότερα Αμφικτυονίες) και τέλος οι τέσσερις κόρες τους: Πρωτογένεια, Μελάνθεια, Θυία και Πανδώρα (αυτή η τελευταία ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της γιαγιάς της).

Εικ. 5. Πίνακας του Rubens, που εικονίζει το ζεύγος Δευκαλίωνα και Πύρας αμέσως μετά τον κατακλυσμό.

Αξίζει να αναφερθεί ότι η Πανδώρα απέκτησε απ’ το Δία έναν γιο που ονομάστηκε Γραικός και ότι απ’ το όνομά του προήλθε το δεύτερο όνομα των Ελλήνων: Γραικοί, Greece, κ.α. Παιδιά του Έλληνα τέλος ήταν οι Δώρος (γενάρχης των Δωριέων), Ξούθος (γενάρχης Ιώνων) και Αίολος (γενάρχης των Αιολέων). Βλέπουμε ότι, τουλάχιστον μυθολογικά, και οι τρεις φυλές των αρχαίων Ελλήνων κατάγονταν από τη Θεσσαλία. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι η κατοικία των δώδεκα θεών τοποθετείται στα όρια της Θεσσαλίας, στο βορειοανατολικότερο σημείο της, στον Όλυμπο. Παράθεμα 1. Απολλόδωρος, βιβλιοθήκη Διήγηση για το Δευκαλίωνα και τους απογόνους του [Α 7,2] Προμηθέως δὲ παῖς Δευκαλίων ἐγένετο. οὗτος βασιλεύων τῶν περὶ τὴν Φθίαν τόπων γαμεῖ Πύρραν τὴν Ἐπιμηθέως καὶ Πανδώρας, ἣν ἔπλασαν θεοὶ πρώτην γυναῖκα. ἐπεὶ δὲ ἀφανίσαι Ζεὺς τὸ χαλκοῦν ἠθέλησε γένος, ὑποθεμένου Προμηθέως Δευκαλίων τεκτηνάμενος λάρνακα, καὶ τὰ ἐπιτήδεια ἐνθέμενος, εἰς ταύτην μετὰ Πύρρας εἰσέβη. Ζεὺς δὲ πολὺν ὑετὸν ἀπ᾽ οὐρανοῦ χέας τὰ πλεῖστα μέρη τῆς Ἑλλάδος κατέκλυσεν, ὥστε διαφθαρῆναι πάντας ἀνθρώπους, ὀλίγων χωρὶς οἳ συνέφυγον εἰς τὰ πλησίον ὑψηλὰ ὄρη. τότε δὲ καὶ τὰ κατὰ Θεσσαλίαν ὄρη διέστη, καὶ τὰ ἐκτὸς


Ἰσθμοῦ καὶ Πελοποννήσου συνεχέθη πάντα. Δευκαλίων δὲ ἐν τῇ λάρνακι διὰ τῆς θαλάσσης φερόμενος <ἐφ᾽> ἡμέρας ἐννέα καὶ νύκτας <τὰς> ἴσας τῷ Παρνασῷ προσίσχει, κἀκεῖ τῶν ὄμβρων παῦλαν λαβόντων ἐκβὰς θύει Διὶ φυξίῳ. Ζεὺς δὲ πέμψας Ἑρμῆν πρὸς αὐτὸν ἐπέτρεψεν αἱρεῖσθαι ὅ τι βούλεται· ὁ δὲ αἱρεῖται ἀνθρώπους αὐτῷ γενέσθαι. καὶ Διὸς εἰπόντος ὑπὲρ κεφαλῆς ἔβαλλεν αἴρων λίθους, καὶ οὓς μὲν ἔβαλε Δευκαλίων, ἄνδρες ἐγένοντο, οὓς δὲ Πύρρα, γυναῖκες. ὅθεν καὶ λαοὶ μεταφορικῶς ὠνομάσθησαν ἀπὸ τοῦ λᾶας ὁ λίθος. γίνονται δὲ ἐκ Πύρρας Δευκαλίωνι παῖδες Ἕλλην μὲν πρῶτος, ὃν ἐκ Διὸς γεγεννῆσθαι <ἔνιοι> λέγουσι, <δεύτερος δὲ> Ἀμφικτύων ὁ μετὰ Κραναὸν βασιλεύσας τῆς Ἀττικῆς, θυγάτηρ δὲ Πρωτογένεια, ἐξ ἧς καὶ Διὸς Ἀέθλιος. [Α 7,3] Ἕλληνος δὲ καὶ νύμφης Ὀρσηίδος Δῶρος Ξοῦθος Αἴολος. αὐτὸς μὲν οὖν ἀφ᾽ αὑτοῦ τοὺς καλουμένους Γραικοὺς προσηγόρευσεν Ἕλληνας, τοῖς δὲ παισὶν ἐμέρισε τὴν χώραν· καὶ Ξοῦθος μὲν λαβὼν τὴν Πελοπόννησον ἐκ Κρεούσης τῆς Ἐρεχθέως Ἀχαιὸν ἐγέννησε καὶ Ἴωνα, ἀφ᾽ ὧν Ἀχαιοὶ καὶ Ἴωνες καλοῦνται, Δῶρος δὲ τὴν πέραν χώραν Πελοποννήσου λαβὼν τοὺς κατοίκους ἀφ᾽ ἑαυτοῦ Δωριεῖς ἐκάλεσεν, Αἴολος δὲ βασιλεύων τῶν περὶ τὴν Θεσσαλίαν τόπων τοὺς ἐνοικοῦντας Αἰολεῖς προσηγόρευσε, καὶ γήμας Ἐναρέτην τὴν Δηιμάχου παῖδας μὲν ἐγέννησεν ἑπτά, Κρηθέα Σίσυφον Ἀθάμαντα Σαλμωνέα Δηιόνα Μάγνητα Περιήρην, θυγατέρας δὲ πέντε, Κανάκην Ἀλκυόνην Πεισιδίκην Καλύκην Περιμήδην. Περιμήδης μὲν οὖν καὶ Ἀχελῴου Ἱπποδάμας καὶ Ὀρέστης, Πεισιδίκης δὲ καὶ Μυρμιδόνος Ἄντιφος καὶ Ἄκτωρ. [Α 7,5] Καλύκης δὲ καὶ Ἀεθλίου παῖς Ἐνδυμίων γίνεται, ὅστις ἐκ Θεσσαλίας Αἰολέας ἀγαγὼν Ἦλιν ᾤκισε. λέγουσι δὲ αὐτόν τινες ἐκ Διὸς γενέσθαι. τούτου κάλλει διενεγκόντος ἠράσθη Σελήνη, Ζεὺς δὲ αὐτῷ δίδωσιν ὃ βούλεται ἑλέσθαι· ὁ δὲ αἱρεῖται κοιμᾶσθαι διὰ παντὸς ἀθάνατος καὶ ἀγήρως μένων.

Γ΄ Η μυθική καταγωγή του αθλητισμού. Η κόρη του Δευκαλίωνα, Πρωτογένεια, γέννησε τον Αέθλιο που τιμόταν στην αρχαιότητα ως προστάτης των αγώνων και των εορτών του ελληνικού έθνους. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι και οι αθλητικοί αγώνες της αρχαιότητας είχαν τη ρίζα τους στη Θεσσαλία (εξηγείται και ετυμολογικά: Αέθλιος/ άθλος/ αθλητής/ άθλημα / αθλητισμός).

4. Οι Λαπίθες Στη μυθική εποχή δε γίνεται αναφορά σε Πελασγούς, αλλά σε έναν λαό με μυθική καταγωγή που ονομάζονται Λαπίθες. Οι Λαπίθες ήταν λαός πολεμικός, με πιθανότερη προέλευση τις ΝΑ. ή Βόρειες πλαγιές του Ολύμπου, κι ο πρώτος τους βασιλιάς, ο Λαπίθης ήταν γιος του Απόλλωνα και της Στίλβης2 , μιας όμορφης κόρης του Πηνειού και της Κρέουσας. Το όνομα λοιπόν του παππού του Λαπίθη, δόθηκε


τιμητικά στον ποταμό που διασχίζει τη Θεσσαλία κι αργοκυλάει κάτω από το κάστρο του μυθικού πρώτου βασιλιά. Ο Όμηρος τον στολίζει όμορφα, αποκαλώντας τον «Αργυροδίνη Πηνειό».

5. Φλεγύας Από άλλη οικογένεια των Λαπιθών, που κυριαρχούν στη συνέχεια στο θεσσαλικό θρόνο είναι ο βασιλιάς Φλεγύας. Φαίνεται πως το παλάτι του ήταν στην κοντινή Λακέρεια. Με τα παιδιά του, η γενιά των Λαπιθών επεκτείνεται σ’ όλη τη Θεσσαλία. Γιος του Φλεγύα είναι ο Ιξίων και κόρη του η Κορωνίδα. Από την ένωση της Κορωνίδας και του θεού Απόλλωνα γεννιέται ο Ασκληπιός, γενάρχης των Ασκληπιάδων, του βασιλικού δηλαδή οίκου της ΒΔ. Θεσσαλίας (Εστιαιώτιδα με πρωτεύουσα την Τρίκκη), που αναφέρεται και στα ομηρικά έπη. Όμως ο πατέρας Φλεγύας αγανάκτησε με την πράξη του θεού και έκαψε το ιερό του στους Δελφούς. Αυτή η ιεροσυλία του βεβαίως δεν έμεινε ατιμώρητη. Ο Δίας τον έστειλε στον Άδη τιμωρώντας τον με αιώνια βάσανα.

6. Ιξίων

Εικ. 6. Αγγειο με παράσταση της τιμωρίας του Ιξίωνα

Αιώνια βάσανα όμως περίμεναν και το γιο του Φλεγύα και διάδοχό του στο θρόνο, Ιξίονα. Έτσι όταν ο Ιξίων πήρε την ανώτατη εξουσία της Λάρισας, ζήτησε, μέσω πρέσβεων, απ’ το γειτονικό βασιλιά Δηιονέα την


κόρη του, που ονομαζόταν Δία, για να την νυμφευτεί. Όμως, επειδή ο πατέρας της αρχικά δεν συμφωνούσε, ο Ιξίων του υποσχέθηκε για γαμήλιο δώρο μια μεγάλη έκταση της Θεσσαλίας. Έτσι εκείνος δέχτηκε, μα, μετά το γάμο, ο γαμπρός δεν τήρησε την υπόσχεσή του. Θυμωμένος τότε με το γαμπρό του ο Δηιονέας, του έκλεψε ένα μεγάλο κοπάδι άλογα (που ασπό τότε αποτελούσε, το σύμβολο του θεσσαλικού κάμπου). Μετά από χρόνια ο Ιξίων προσκάλεσε τον πεθερό του, δήθεν για να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσά τους, σε ένα συμπόσιο. Με μεγάλη χαρά ο Δηιονέας δέχτηκε, μα εκεί τον περίμενε η πιο δυσάρεστη έκπληξη της ζωής του: ο Ιξίων τον έριξε με δόλο σε ένα λάκκο, που μέσα του έκαιγε δυνατή φωτιά, με αποτέλεσμα να χάσει τη ζωή με απάνθρωπο τρόπο. Μετά τη φρικτή αυτή δολοφονία του πεθερού του, φυσικό ήταν ο Ιξίων να δεχτεί τη «μήνιν» (οργή) των θεών. Οι Ολύμπιοι τον τιμώρησαν με τη φοβερή αρρώστια της λύσσας. Όμως ο πατέρας των θεών, ο Δίας, συμπονώντας τον Θεσσαλό βασιλιά, όχι μόνο τον απάλλαξε απ’ αυτό, αλλά τον κάλεσε και σε συμπόσιο στον Όλυμπο, δείχνοντάς του μ' αυτό τον τρόπο ότι τον συγχωρούσε. Εν τούτοις ο Ιξίων, μη ξεχνώντας τον κακό του εαυτό, φέρθηκε απρεπέστατα στον ίδιο τον ευεργέτη του, προσπαθώντας μάλιστα να επιτεθεί στην Ήρα. Ο Δίας, βλέποντας το μέγεθος της κακότητάς του, έδωσε σε μια νεφέλη (σύννεφο) τη μορφή της Ήρας, με αποτέλεσμα να ξεγελαστεί ο Ιξίων και να γεννήσει απ’ τη Νεφέλη τον Κένταυρο, γενάρχη των μυθικών τεράτων. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι η αιώνια και αμετάκλητη τιμωρία του Ιξίονα (δες εικόνα ).

εικ. 7. Ο Ιξίων


Ο Ερμής έδεσε με φίδια, κι όχι αλυσίδες, τον τιμωρημένο ασεβή Θεσσαλό βασιλιά πάνω σε φλεγόμενο τροχό που είχε ετοιμάσει ο Ήφαιστος. Την αιώνια αυτή τιμωρία παρακολουθούν από κοντά οι μυθικές Ερινύες (τύψεις), ενώ ο τιμωρούμενος φαίνεται μέσα από την εικόνα σαν να φωνάζει απ’ τον αέναο τροχό του και τα λόγια του αντηχούν

Εικ. 8. Ιξίων και Σίσυφος στον Άδη

μέχρι σήμερα στ’ αυτιά μας: «Πρέπει να τιμούμε τους ευεργέτες μας!»

7. Κένταυροι

Οι Κένταυροι κατ' αυτόν τον τρόπο, εμφανίστηκαν στο προσκήνιο της μυθικής Θεσσαλίας. Υπάρχει όμως και μια δεύτερη εκδοχή γι’ αυτούς: Σύμφωνα μ’ αυτήν, όταν ο Ιξίων ήταν ακόμα βασιλιάς των Λαπιθών της Λάρισσας, ένα κοπάδι εξαγριωμένων ταύρων, που είχαν καταφύγιο στο Πήλιο, άρχισε να εξορμά και να καταστρέφει τις αγροτικές καλλιέργειες των Θεσσαλών. Βλέποντας αυτή την κατάσταση ο Ιξίων, επικήρυξε τους ταύρους, υποσχόμενος μεγάλες αμοιβές. Τότε παρουσιάστηκε μια ομάδα δυνατών νέων που επέβαιναν σε άλογα. Αυτοί λοιπόν με τα ακόντιά τους και τα τόξα τους εξολόθρευσαν τους ταύρους. Γίνονται λοιπόν στο μύθο οι πρώτοι που επινόησαν την «ιππικήν τέχνην» και πήραν την ονομασία Ιπποκένταυροι ή Κένταυροι (από το «κεντώ»- τρυπώ και το «ταύρος»), επειδή κέντησαν ή τρύπησαν (χτύπησαν) τους ταύρους. Εδώ βλέπουμε ότι


ο μύθος ουσιαστικά καλύπτει, όπως άλλωστε και οι περισσότεροι μύθοι, ένα ιστορικό γεγονός: την εξημέρωση των αλόγων.

Εικ. 9. Κένταυροι και Θησέας

Οι Κένταυροι παρουσιάζονταν από τη μέση και πάνω σαν άνθρωποι και στο κάτω μέρος σαν άλογα (ίπποι). Αρχικός τόπος κατοικίας τους ήταν οι νότιες υπώρειες της Όσσας και η περιοχή του Πηλίου ως το Τισσαίον όρος, λίγο πιο βόρεια από το σημερινό Τρίκερι. Αργότερα, στην τελευταία φάση της μυθικής μεταομηρικής εποχής, τους εντοπίζουμε στη νότια Πελοπόννησο κυνηγημένους από τον Ηρακλή, κοντά στο ακρωτήριο Μαλέας μέχρι και το όρος Πάρνωνας. Θεωρούνταν κακόψυχοι, κλέφτες και μισάνθρωποι, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, όπως αυτή του μυθικού δασκάλου του Αχιλλέα, Κενταύρου Χείρωνα.

Εικ. 10. Χειρων και Αχιλλέας

8. Κενταυρομαχία Επόμενος βασιλιάς των Λαπιθών της Λάρισας είναι ο Πειρίθους. Στα χρόνια της βασιλείας του οι Κένταυροι είχαν επεκταθεί σε όλη την περιοχή της ανατολικής Θεσσαλίας, από τη λίμνη Βοιβηίδα μέχρι τις


ακτές του Αιγαίου. Στη γαμήλια του βασιλιά Πειρίθουμε την Ιπποδάμεια, την κόρη του Άτρακα, ήρθαν ως καλεσμένοι πολλοί, ανάμεσά τους και οι Κένταυροι, καθώς και ο αδελφικός φίλος του Πειρίθου, ο γνωστός Θησέας. Αυτός όμως ο γάμος έμελλε να είναι η αφορμή του μακροχρόνιου πολέμου Λαπιθών- Κενταύρων, που έμεινε γνωστός με το όνομα Κενταυρομαχία. Στο τραπέζι αυτό του γάμου, κι ενώ οι συνδαιτημόνες είχαν έρθει σε κατάσταση ευθυμίας, ένας από τους σημαντικότερους κενταύρους, ο Ευρυτίων, έχοντας μεθύσει, προσπάθησε να αρπάξει την ίδια τη νύφη. Όμως ο Θησέας κατάφερε με αποφασιστική γρηγοράδα να διασώσει την Ιπποδάμεια. Οι υπόλοιποι Κένταυροι, επειδή φοβήθηκαν τα αντίποινα που θα ακολουθούσαν, αποχώρησαν απ’ τη Λάρισα. Δυστυχώς ο Ευρυτίων παρέμεινε αιχμάλωτος των Λαπιθών και δέχτηκε ατιμωτική ποινή απ’ αυτούς. Του κόψανε τη μύτη και τα αυτιά. Μετά από αυτό του επέτρεψαν να φύγει ταπεινωμένος για το Πήλιο. Αυτή ήταν η αφορμή των συγκρούσεων Θεσσαλών - Κενταύρων, που κατέληξε στην οριστική εκδίωξη των τελευταίων, με τη βοήθεια του θεού Απόλλωνα, ως τη νότια Πίνδο.

9. Άλλοι γνωστοί ήρωες της Κενταυρομαχίας

Εικ. 11. Κενταυρομαχία


Πλησιάζοντας στο τέλος της εποχής των Λαπιθών αξίζει να γίνει μια απλή αναφορά στους υπόλοιπους πρωταγωνιστές - ήρωες της Κενταυρομαχίας. Απ’ την πλευρά των Λαπιθών: Οιλέας, Εξάδιος, Φάληρος, Πρόλοχος, Μόψος, καθώς και ο φίλος του Πειρίθου Θησέας. Απ’ τους Κενταύρους: Πετραίος, Άσβολος, Άρκτος, Ούρειος, Περιμήδης, Μίμας, Δρύαλος και οι δυο γιοι του Πευκέα.

10. Κένταυρος Χείρων Αναφερθήκαμε και πρωτύτερα στην ωμότητα και βιαιότητα των Κενταύρων, σημειώνοντας παράλληλα και την εξαίρεση του Χείρωνα. Ο Χείρων θεωρούνταν γιος του Κρόνου και της Φιλλύρας και λόγω ακριβώς της πατρικής του καταγωγής ανήκε στη γενιά των θεών.

Εικ. 12. Χείρων και Αχιλλέας

Γεννήθηκε στις όχθες της Βοιβηίδας λίμνης και ζούσε στο Πήλιο, απομονωμένος απ’ τους άλλους Κενταύρους, στο Χειρώνιον άντρον, δηλαδή σε μια σπηλιά. Παντρεύτηκε μια Ναϊάδα, τη Χαρικλώ, και γέννησε τέσσερα παιδιά. Στη σπηλιά του ανατράφηκε και ανδρώθηκε μια σειρά Ελλήνων ηρώων όπως οι: Ακταίων, Ιππόλυτος, Κέφαλος, Αμφιάραος, Κάστορας και Πολυδεύκης, Νέστορας, Θησέας, Μελέαγρος, Τελαμώνας, Αίαντας, Διομήδης, Οδυσσέας, Πρωτεσίλαος, Ιάσονας και ο κορυφαίος Θεσσαλός ήρωας Αχιλλέας.(εικόνα )


Εικ. 13. Κένταυρος Χείρων και Αχιλλέας

Ήταν σοφός, πράος, δίκαιος και αγαπούσε τους ανθρώπους, ενώ ήταν σπουδαίος στην ανακούφιση των πόνων και γενικά στην ιατρική. Βρήκε όμως το θάνατο απρόσμενα στο ακρωτήρι του Μαλέα από τον Ηρακλή, ο οποίος τον τραυμάτισε κατά λάθος στο γόνατο με βέλος. Παρ’ όλο που ήταν αθάνατος, δεν άντεχε τους πόνους και ζήτησε απ’ τον Προμηθέα να ανταλλάξει την αθανασία του με τη δική του θνητή ζωή. Έτσι έγινε ο Προμηθέας αθάνατος, ενώ τα βάσανα του Χείρωνα πήραν τέλος με τον ηθελημένο θάνατό του.

Εικ. 14. Κένταυρος εναντίον Λαπίθη


11. Βασιλιάς Πειρίθους και Θησέας Για τη γνωριμία του ήρωα της Αττικής Θησέα και του Πειρίθου μας ιστορεί ο Πλούταρχος. Σύμφωνα μ' αυτόν το ιστορικό, ο Πειρίθους ακούγοντας πολλά για τον ηρωισμό του ήρωα της Αθήνας, αποφάσισε να τον γνωρίσει για να εξακριβώσει αν αληθεύει αυτή τη φήμη. Με ποιον όμως τρόπο; Πήγε κι έκλεψε απ’ τον κάμπο του Μαραθώνα ένα κοπάδι βόδια του Θησέα, βασιλιά τότε της Αθήνας. Μόλις ειδοποίησαν οι υποτακτικοί του τον Θησέα, αυτός, χωρίς χρονοτριβή, έτρεξε να τον προφτάσει, μα ο Πειρίθους, όταν τον αντιλήφθηκε, δεν προσπάθησε να ξεφύγει αλλά επέστρεψε θαρραλέα για να τον συναντήσει. Όταν το βλέμμα του ενός έπεσε σ’ αυτό του άλλου, τόσο εντυπωσιάστηκαν απ’ την

Εικ. 15. Η αρπαγή της Ελένης από τους Θησέα και Πειρίθου.

όψη τους και την αποφασιστικότητά τους, ώστε εγκατέλειψαν την πρόθεσή τους να κτυπηθούν. Ο βασιλιάς της Λάρισας έδωσε πρώτος το χέρι του στο Θησέα και υποσχέθηκε αποζημίωση, όμως ο Θησέας δε δέχτηκε την αποζημίωση, παρά μόνο ζήτησε τη φιλία του. Στο τέλος η γνωριμία τους επισφραγίστηκε απ’ την αμοιβαία υπόσχεση για αιώνια φιλία. Στα χρόνια που ακολούθησαν οι δυο καλοί φίλοι πάντα βοηθούσαν ο ένας τον άλλον στις περιπέτειές τους. Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο Πειρίθους βοήθησε τον Θησέα στην αρπαγή της Ελένης, της πασίγνωστης


ωραίας Ελένης, που ήταν κόρη του Δία και της Λήδας, μέσα από το ναό της Ορθίας Αρτέμιδος στη Σπάρτη. Αυτό οδήγησε σε πόλεμο την Αθήνα με τους Διόσκουρους αδελφούς της Ελένης, Κάστορα και Πολυδεύκη, με τελικό αποτέλεσμα την ήττα των Αθηναίων, την επιστροφή της μοιραίας γυναίκας στην πατρίδα της και την αιχμαλωσία της Κλυμένης, αδελφής του Πειρίθου, η οποία έγινε προσωπική δούλα της Ελένης, ως αντίποινο για την συνέργεια του Θεσσαλού στην αρπαγή. Όταν αργότερα πέθανε η Ιπποδάμεια, ο Πειρίθους τόλμησε να επιχειρήσει την απαγωγή της κόρης της θεάς Δήμητρας, Περσεφόνης, συζύγου ήδη του Πλούτωνα, που ήταν θεός του Κάτω Κόσμου. Για το σκοπό αυτό πήγαν λοιπόν με τον Θησέα στον Άδη, όπου αρχικά δέχτηκαν την ευγενική φιλοξενία του Πλούτωνα. Όταν όμως στην πορεία ο Πλούτων αντιλήφθηκε το στόχο της επίσκεψής τους, τους πρόσφερε θρόνους για να καθίσουν (τους θρόνους της Λήθης), όπου και κολλήθηκαν χωρίς να μπορούν να αντιδράσουν, ενώ στη συνέχεια τυλίχθηκαν ασφυκτικά από φίδια, τιμωρούμενοι κατ’ αυτόν τον τρόπο για την «ύβρι» τους. Πολύ αργότερα ο Ηρακλής κατέβηκε στον Κάτω Κόσμο και ελευθέρωσε το Θησέα (που ήταν απλός συνεργός στην προσπάθεια απαγωγής), ενώ, όταν κατευθύνθηκε να κάνει το ίδιο και για τον Λαρισαίο βασιλιά, η γη άρχισε να τρέμει.

Εικ. 16. Θησέας και Πειρίθους. Αρπαγή κόρης.

Μετά από αυτή την δυναμική εκδήλωση της αποφασιστικότητας των θεών, ο Ηρακλής εγκατέλειψε τον ήρωα Λαπίθη δεμένον με αλυσίδες ως κυρίως ένοχο για την προσπάθεια προσβολής και ατίμωσης του θεού Πλούτωνα.


Αξίζει συμπληρωματικά να αναφερθεί ότι ο Πειρίθους έλαβε μέρος σε πανελλήνιες εκστρατείες όπως: το κυνήγι του Καλυδώνιου κάπρου, την Αργοναυτική εκστρατεία, τον Τρωικό πόλεμο καθώς και στην αρπαγή της βασίλισσας των Αμαζόνων Αντιόπης από τον Θησέα.

12. Καινέας

Εικ. 17. Καινή και Ποσειδών


Ένας άλλος γνωστός σημαντικός Λαπίθης βασιλιάς ήταν ο Καινέας, που και σ’ αυτόν η Μοίρα του επιφύλαξε οικτρό τέλος, όπως τον Ιξίονα και τον Πειρίθου, γιατί κι αυτός προκάλεσε την «μήνιν», την οργή των θεών. Στα χρόνια που βασίλευε ο Πειρίθους στη Λάρισα, βασιλιάς στη θεσσαλική Μαγνησία ήταν ο Έλατος. Αυτός απέκτησε γιο τον Πολύφημο

Εικ. 18. Το τέλος του Καινέα.

και κόρη την Καινή. Αυτής της τελευταίας η ομορφιά ήταν τόσο ακαταμάχητη, που την ζήτησε ο θεός Ποσειδώνας. Εκείνη, επειδή δεν ήθελε να κάνει καθόλου παιδιά, προσποιήθηκε ότι δέχεται, ζητώντας του όμως για αντάλλαγμα να της ορκιστεί ότι θα της έκανα όποιο δώρο του ζητούσε. Όταν αυτός δέχτηκε και δέθηκε με τον όρκο του, εκείνη του αποκάλυψε ότι ήθελε να γίνει άνδρας και μάλιστα άτρωτος. Αυτός, παρ’ όλο που εξαπατήθηκε, αναγκάστηκε να τηρήσει τον όρκο του και ναμεταμορφώσει την Καινή σε έναν ατρόμητο άνδρα με το όνομα Καινέας. Ο Καινέας χάρις στη μεγάλη του δύναμη γίνεται βασιλιάς των Λαπιθών και ηγείται του πολέμου εναντίον των Κενταύρων και καθώς μάλιστα είναι βέβαιος για την σωματική του ακεραιότητα, ορμάει με το κοντάρι του ανάμεσα στουςΚενταύρους σκορπίζοντας το θάνατο, χωρίς κανένας απ’ αυτούς να μπορεί να ανταποδώσει τα χτυπήματα. Οι Λαπίθες μετά απ’ αυτό θεοποίησαν τον Καινέα και οδήγησαν τον ίδιο στην «ύβρι», την αλαζονεία δηλαδή. Έφτασε μάλιστα στο σημείο να στήσει το ανίκητο κοντάρι του στην αγορά και να διατάξει τον λαό του να προσκυνούν αυτόν και όχι πια τους ολύμπιους θεούς. Αυτό έφερε την οργισμένη αντίδραση


των θεών και του ίδιου του Δία που, καθώς δε μπορούσαν να πάρουν πίσω το χάρισμά του και καθώς κανένα όπλο δεν μπορούσε να τον πληγώσει, έτσι ξεσήκωσαν τους Κενταύρους δίνοντάς τους την εντολή να χτυπήσουν με κορμούς δέντρων τον Καινέα και να τον βυθίσουν μέσα στη γη. Πραγματικά οι Κένταυροι έκοψαν πανύψηλους κορμούς ελάτων από το Πήλιο και αφού τον περικύκλωσαν, άρχισαν να τον χτυπούν από μακριά στο κεφάλι, το ένα χτύπημα πάνω στ’ άλλο. Έτσι τον έχωσαν, τον σφήνωσαν μέσα στη γη και από πάνω έβαλανέναν τεράστιο βράχο για σημάδι.Ο Καινέας, μη μπορώντας πια ούτε να κινηθεί, ούτε να αναπνεύσει, ξεψυχάει κάτω απ’ την επιφάνεια της γης.

Εικ.19. Το τέλος του Καινέα.

Παράθεμα 2. : Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη: Περί Πειρίθου και Θησέα, ο Καινέας [21] <συνεμάχησε δὲ τῷ Πειρίθῳ Θησεύς, ὅτε κατὰ τῶν Κενταύρων συνεστήσατο πόλεμον. [p. 150] Πειρίθους γὰρ Ἱπποδάμειαν μνηστευόμενος εἱστία Κενταύρους ὡς συγγενεῖς ὄντας αὐτῇ. ἀσυνήθως δὲ ἔχοντες οἴνου ἀφειδῶς ἐμφορησάμενοι ἐμέθυον, καὶ εἰσαγομένην τὴν νύμφην ἐπεχείρουν βιάζεσθαι· ὁ δὲ Πειρίθους μετὰ Θησέως καθοπλισάμενος μάχην συνῆψε, καὶ πολλοὺς ὁ Θησεὺς αὐτῶν ἀνεῖλεν>. [22] ὅτι Καινεὺς πρότερον ἦν γυνή, συνελθόντος δὲ αὐτῇ Ποσειδῶνος ᾐτήσατο ἀνὴρ γενέσθαι ἄτρωτος· διὸ καὶ ἐν τῇ πρὸς Κενταύρους μάχῃ τραυμάτων καταφρονῶν πολλοὺς τῶν Κενταύρων ἀπώλεσεν, οἱ δὲ λοιποί, περιστάντες αὐτῷ, ἐλάταις τύπτοντες ἔχωσαν εἰς γῆν. [p. 152] [23] ὅτι Θησεύς, Πειρίθῳ συνθέμενος Διὸς θυγατέρας γαμῆσαι, ἑαυτῷ μὲν ἐκ Σπάρτης μετ' ἐκείνου ἥρπασεν Ἑλένην δωδεκαέτη οὖσαν, Πειρίθῳ δὲ μνηστευόμενος τὸν Περσεφόνης γάμον εἰς Ἅιδου κάτεισι. καὶ Διόσκουροι μὲν μετὰ Λακεδαιμονίων καὶ Ἀρκάδων εἷλον Ἀθήνας καὶ ἀπάγουσιν Ἑλένην καὶ μετὰ ταύτης Αἴθραν τὴν Πιτθέως αἰχμάλωτον· Δημοφῶν δὲ καὶ Ἀκάμας ἔφυγον. κατάγουσι δὲ καὶ Μενεσθέα καὶ τὴν ἀρχὴν τῶν Ἀθηναίων διδόασι τούτῳ. [24] Θησεὺς δὲ μετὰ Πειρίθου παραγενόμενος εἰς Ἅιδου ἐξαπατᾶται, καὶ <ὃς> ὡς ξενίων μεταληψομένους πρῶτον ἐν τῷ τῆς Λήθης εἶπε καθεσθῆναι θρόνῳ, ᾧ προσφυέντες σπείραις δρακόντων κατείχοντο. Πειρίθους μὲν οὖν εἰς ἀίδιον δεθεὶς ἔμεινε, Θησέα δὲ Ἡρακλῆς ἀναγαγὼν ἔπεμψεν εἰς Ἀθήνας. ἐκεῖθεν δὲ ὑπὸ Μενεσθέως ἐξελαθεὶς πρὸς [p. 154] Λυκομήδην ἦλθεν, ὃς αὐτὸν βάλλει κατὰ βαράθρων καὶ ἀποκτείνει.


13. Κυρήνη και Αρισταίος Στην ίδια μυθική εποχή, ένας άλλος βασιλιάς στην Θεσσαλία ήταν ο Υψέας. Η κόρη του, Κυρήνη, ζούσε στο Πήλιο φυλάγοντας τα κοπάδια του πατέρα της. Την πανέμορφη λοιπόν Κυρήνη, που ήταν πολύ γενναία, ερωτεύτηκε ο θεός Απόλλων. Όταν μάλιστα την είδε να παλεύει και να νικάει ένα λιοντάρι μόνη της, η αγάπη του γι΄αυτή μεγάλωσε και προσπάθησε να την κάνει δική του. Με τη μεσολάβηση του Κενταύρου Χείρωνα, η Κυρήνη δέχτηκε ν’ ακολουθήσει τον Απόλλωνα ως την περιοχή της Λιβύης. Εκεί η Νύμφη Λιβύη χάρισε στην Κυρήνη ένα χρυσό παλάτι κι ένα μέρος απ’ τη χώρα της. (Έτσι ακόμα και σήμερα η ΒΔ Λιβύη ονομάζεται Κυρηναϊκή.) Εκεί αργότερα η Κυρήνη μετά την ένωσή της με τον Απόλλωνα γέννησε τον Αρισταίο. Μωρό ακόμα τον ανέλαβε ο Ερμής και τον παρέδωσε στη Γαία και στις Ώρες να του δώσουν την ανατροφή που του ταίριαζε. Όταν μεγάλωσε, την εκπαίδευσή του συνέχισαν οι Μούσες. Ο Αρισταίος για να τις ευχαριστήσει φύλαγε τα κοπάδια των ζώων που είχαν αυτές στη Ν. Θεσσαλία (Φθία). Αυτές του δίδαξαν την ιατρική και τη μαντική, ενώ ώριμος πια άνδρας διδάχτηκε απ’ τις Νύμφες την καλλιέργεια αμπελιών και ελιών καθώς και τη μελισσοκομική και την τυροκομία. Σύντροφος της ζωής του η Αυτονόη, κόρη του βασιλιά της Θήβας Κάδμου, που του χάρισε το μοναδικό γιο του τον Ακταίονα, που, όπως θα δούμε στην επόμενη ιστορία μας, πάνω στο άνθος της νεότητάς του είχε άσχημο τέλος. Ο Αρισταίος θεωρήθηκε, εκτός από σοφός της Θεσσαλίας, προστάτης των Κυκλάδων και της Σαρδηνίας. Στην τελευταία μάλιστα ίδρυσε και πόλη με το όνομα της μητέρας του. Αργότερα ταξίδεψε στον Αίμο της σημερινής Βουλγαρίας, όπου και λατρεύτηκε σα θεός, καθώς και στην Αρκαδία. Όπου ταξίδεψε δίδασκε τους ανθρώπους συνολικά τις αγροτικές τέχνες, ωφελώντας γενικά την ανθρωπότητα. (Εδώ ο μύθος συνδέεται με την πρωταρχική εκμετάλλευση της γης, με το ξεκίνημα δηλαδή της γεωργίας.)


14. Ακταίων

Εικ. 20. Ο Ακταίων και η Άρτεμις λουόμενη.

Ο εγγονός του Αρισταίου, Ακταίων ήταν ονομαστός κυνηγός. Είχε μάλιστα στην κατοχή του πενήντα σκυλιά. Εξαιτίας της εξαιρετικής του ικανότητας στο κυνήγι έγινε σύντροφος στα κυνήγια με την θεά Άρτεμη. Όμως μια μέρα, κατά λάθος, είδε τη θεά γυμνή, πράγμα που θεωρείτο απαράδεκτο για έναν κοινό θνητό, κι αυτή τον τιμώρησε σκληρά,

Εικ. 21. Το τέλος του Ακταιονα, σε παράσταση αγγείου.

μεταμορφώνοντάς τον σε ελάφι. Έπειτα ξεσήκωσε τα σκυλιά του κι αυτά, μη γνωρίζοντας το αφεντικό τους, αγριεμένα όρμησαν να τον


κατασπαράξουν.

Εικ. 22. Το τέλος του Ακταιονα σε αττικό ανάγλυφο.

Με το όνομα Ακταίων είχαν γραφεί τραγωδίες απ’ τον Φρύνιχο, τον Ιοφώντα και τον Κλεοφώντα.

Εικ. 23. Το τέλος του Ακταίονα σε αγγείο.


Παράθεμα 3. Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη: Διήγηση για τον Ακταίωνα [Γ 4,4] Αὐτονόης δὲ καὶ Ἀρισταίου παῖς Ἀκταίων ἐγένετο, ὃς τραφεὶς παρὰ Χείρωνι κυνηγὸς ἐδιδάχθη, καὶ ἔπειτα ὕστερον ἐν τῷ Κιθαιρῶνι κατεβρώθη ὑπὸ τῶν ἰδίων κυνῶν. καὶ τοῦτον ἐτελεύτησε τὸν τρόπον, ὡς μὲν Ἀκουσίλαος λέγει, μηνίσαντος τοῦ Διὸς ὅτι ἐμνηστεύσατο Σεμέλην, ὡς δὲ οἱ πλείονες, ὅτι τὴν Ἄρτεμιν λουομένην εἶδε. καί φασι τὴν θεὸν παραχρῆμα αὐτοῦ τὴν μορφὴν εἰς ἔλαφον ἀλλάξαι, καὶ τοῖς ἑπομένοις αὐτῷ πεντήκοντα κυσὶν ἐμβαλεῖν λύσσαν, ὑφ᾽ ὧν κατὰ ἄγνοιαν ἐβρώθη. ἀπολομένου δὲ Ἀκταίωνος οἱ κύνες ἐπιζητοῦντες τὸν δεσπότην κατωρύοντο, καὶ ζήτησιν ποιούμενοι παρεγένοντο ἐπὶ τὸ τοῦ Χείρωνος ἄντρον, ὃς εἴδωλον κατεσκεύασεν Ἀκταίωνος, ὃ καὶ τὴν λύπην αὐτῶν ἔπαυσε. [τὰ ὀνόματα τῶν Ἀκταίωνος κυνῶν ἐκ τῶν ...οὕτω δὴ νῦν καλὸν σῶμα περισταδόν, ἠύτε θῆρος, τοῦδε δάσαντο κύνες κρατεροί. πέλας Ἄρκενα πρώτη. ...μετὰ ταύτην ἄλκιμα τέκνα, Λυγκεὺς καὶ Βαλίος πόδας αἰνετός, ἠδ᾽ Ἀμάρυνθος.-καὶ τούτους ὀνομαστὶ διηνεκέως κατέλεξε· καὶ τότε Ἀκταίων ἔθανεν Διὸς ἐννεσίῃσι. πρῶτοι γὰρ μέλαν αἷμα πίον σφετέροιο ἄνακτος Σπαρτός τ᾽ Ὤμαργός τε Βορῆς τ᾽ αἰψηροκέλευθος. οὗτοι δ᾽Ἀκταίου πρῶτοι φάγον αἷμα τ᾽ ἔλαψαν. τοὺς δὲ μέτ᾽ ἄλλοι πάντες ἐπέσσυθεν ἐμμεμαῶτες.-... ἀργαλέων ὀδυνῶν ἄκος ἔμμεναι ἀνθρώποισιν].

15. Αιολίδες Εκτός των Λαπιθών, άλλος μεγάλος βασιλικός οίκος της μυθικής Θεσσαλίας είναι οι Αιολίδες. Ιδρυτής της θεωρείται ο Αίολος γιος του Έλληνα (για τον οποίο θα γίνει λόγος πιο κάτω) και της Οθρηίδος Νύμφης και εγγονός του Δευκαλίωνα και της Πύρρας. {Στο τέλος όλων των ενοτήτων δίνονται γενεαλογικοί πίνακες όλης της μυθικής Θεσσαλίας} Αυτός είχε πέντε γιους και μια κόρη: τον Κριθέα, το Σίσυφο, τον Αθάμαντα, τον Σαλμωνέα, τον Περιήρη και την Μελανίππη. Αυτοί όμως που έχουν θεσσαλικό ενδιαφέρον είναι ο Κριθέας και ο Αθάμας. Ο Αθάμας εμφανίζεται αργότερα στο μύθο ως βασιλιάς της Βοιωτίας3 και σύζυγος της Νεφέλης. Ακολουθεί πιο κάτω η εξιστόρηση της υπόθεσης του Φρίξου που θα μας οδηγήσει, με τη σειρά της, στον επακόλουθο μύθο του Ιάσονα και της Αργοναυτικής εκστρατείας.


16. Φρίξος και Έλλη Ο Αθάμας απέκτησε δυο παιδιά, το Φρίξο και την Έλλη από τη Νεφέλη5, όμως αυτό δεν τον έκανε, φαίνεται, ευτυχισμένο κι έδιωξε τη σύζυγό του για τα μάτια της Ινώς της κόρης του Κάδμου, που ήταν παλαιότερα ηγεμόνας της Θήβας. Η Ινώ, αντιπαθώντας τα δυο παιδιά του Αθάμα και θέλοντας να προωθήσει στο θηβαϊκό θρόνο κάποιον από τους γιους της που έφερε αργότερα στον κόσμο, κατέστρωσε ένα καταχθόνιο σχέδιο: έβαλε κάποιες γυναίκες της πόλης να κλέψουν τους σπόρους για την επόμενη σπορά, που φυλάσσονταν απ’ τους άνδρες τους και να τους ψήσουν ελαφρά ώστε να μην έχουν δυνατότητα αναπαραγωγής. Έτσι κι έγινε, την επόμενη χρονιά τίποτα δε φύτρωσε στην εύφορη πεδιάδα της Θήβας κι ο Αθάμας μη ξέροντας τι να σκεφτεί, έστειλε απεσταλμένους στο Μαντείο των Δελφών για να ρωτήσουν την αιτία. Η Ινώ όμως φρόντισε να τους εξαγοράσει, ώστε να ανακοινώσουν ψεύτικο χρησμό, που έλεγε ότι για να απαλλαγούν, δήθεν, απ’ αυτό το κακό, έπρεπε να θυσιαστεί ο Φρίξος στο Δία. Όμως η Νεφέλη, ως από μηχανής θεός, άρπαξε τα παιδιά της και τα οδήγησε σ’ ένα χρυσόμαλλο κριάρι, δώρο του Ερμή.

Εικ. 24. Ο Φρίξος ξεφεύγει απ' την Ινώ.

Ο Φρίξος και η Έλλη ανακουφισμένοι καβαλίκεψαν το κριάρι και Σύμφωνα με παραλλαγή του μύθου ο Αθάμας ήταν βασιλιάς στη Θεσσαλία. Σύμφωνα με άλλη πρώτη σύζυγος του ήταν η Ινώ και δεύτερη η Νεφέλη. 5.


πετώντας πάνω απ’ την Ελλάδα, τη Θράκη και το Αιγαίο, κατευθύνθηκαν προς την Κολχίδα. Κάποια στιγμή όμως η Έλλη γλίστρησε και πέφτοντας στα στενά που ονομάστηκαν από τότε Ελλήσποντος, πνίγηκε. (Έλλης + πόντος-θάλασσα) Ο Φρίξος κατέληξε μόνος του στην Ανατολική άκρη της Μαύρης θάλασσας, την Κολχίδα. Εκεί τον υποδέχτηκε ο βασιλιάς Αιήτης, γιος του Ήλιου, που του έδωσε για σύζυγο την κόρη του Χαλκιόπη. Ο Φρίξος θυσίασε το κριάρι στο θεό Δία και παρέδωσε το χρυσόμαλλο δέρας (δέρμα) του στον Αιήτη που το κρέμασε στο άλσος του Άρη, στα κλαδιά μιας βελανιδιάς, απ’ όπου ο Ιάσονας (δες επόμενες σελίδες) αργότερα θα το αρπάξει. Άσχημο τέλος, όμως επιφυλλάχτηκε απ' τους θεούς για το βασιλικό ζεύγος της Θήβας. Η θεά Ήρα επιβουλεύτηκε το βασιλικό ζεύγος γιατί είχαν κρύψει το μικρό θεό Διόνυσο, όταν η ίδια ήθελε το κακό του, μιας και ο μικρός θεός ήταν νόθος γιος του Δία. Έτσι λοιπόν τους πήρε τα λογικά με αποτέλεσμα να σκοτώσουν πάνω στην τρέλα τους τα δυο τους παιδιά, τον Λέαρχο και τον Μελικέρτη. Όταν όμως συνήλθαν κι αντιλήφθηκαν το έγκλημά τους, η μεν Ινώ αυτοκτόνησε πέφτοντας στο Σαρωνικό, ο δε Αθάμας αναχώρησε θλιμμένος μακριά και κατέφυγε στην Πίνδο όπου και τελικά εγκαταστάθηκε. Εκεί άφησε απογόνους και η περιοχή ονομάστηκε Αθαμαντία ή Αθαμανία και οι κάτοικοί της Αθάμαντες ή Αθαμάνες.


Παράθεμα 4. : Απολλόδωρος, Βιβλιοθηκη: Διήγηση για το Φρίξο [Α 9,1] τῶν δὲ Αἰόλου παίδων Ἀθάμας, Βοιωτίας δυναστεύων, ἐκ Νεφέλης τεκνοῖ παῖδα μὲν Φρίξον θυγατέρα δὲ Ἕλλην. αὖθις δὲ Ἰνὼ γαμεῖ, ἐξ ἧς αὐτῷ Λέαρχος καὶ Μελικέρτης ἐγένοντο. ἐπιβουλεύουσα δὲ Ἰνὼ τοῖς Νεφέλης τέκνοις ἔπεισε τὰς γυναῖκας τὸν πυρὸν φρύγειν. λαμβάνουσαι δὲ κρύφα τῶν ἀνδρῶν τοῦτο ἔπρασσον. γῆ δὲ πεφρυγμένους πυροὺς δεχομένη καρποὺς ἐτησίους οὐκ ἀνεδίδου. διὸ πέμπων ὁ Ἀθάμας εἰς Δελφοὺς ἀπαλλαγὴν ἐπυνθάνετο τῆς ἀφορίας. Ἰνὼ δὲ τοὺς πεμφθέντας ἀνέπεισε λέγειν ὡς εἴη κεχρησμένον παύσεσθαι τὴν ἀκαρπίαν, ἐὰν σφαγῇ Διὶ ὁ Φρίξος. τοῦτο ἀκούσας Ἀθάμας, συναναγκαζόμενος ὑπὸ τῶν τὴν γῆν κατοικούντων, τῷ βωμῷ παρέστησε Φρίξον. Νεφέλη δὲ μετὰ τῆς θυγατρὸς αὐτὸν ἀνήρπασε, καὶ παρ᾽ Ἑρμοῦ λαβοῦσα χρυσόμαλλον κριὸν ἔδωκεν, ὑφ᾽ οὗ φερόμενοι δι᾽ οὐρανοῦ γῆν ὑπερέβησαν καὶ θάλασσαν. ὡς δὲ ἐγένοντο κατὰ τὴν μεταξὺ κειμένην θάλασσαν Σιγείου καὶ Χερρονήσου, ὤλισθεν εἰς τὸν βυθὸν ἡ Ἕλλη, κἀκεῖ θανούσης αὐτῆς ἀπ᾽ ἐκείνης Ἑλλήσποντος ἐκλήθη τὸ πέλαγος. Φρίξος δὲ ἦλθεν εἰς Κόλχους, ὧν Αἰήτης ἐβασίλευε παῖς Ἡλίου καὶ Περσηίδος, ἀδελφὸς δὲ Κίρκης καὶ Πασιφάης, ἣν Μίνως ἔγημεν. οὗτος αὐτὸν ὑποδέχεται, καὶ μίαν τῶν θυγατέρων Χαλκιόπην δίδωσιν. ὁ δὲ τὸν χρυσόμαλλον κριὸν Διὶ θύει φυξίῳ, τὸ δὲ τούτου δέρας Αἰήτῃ δίδωσιν· ἐκεῖνος δὲ αὐτὸ περὶ δρῦν ἐν Ἄρεος ἄλσει καθήλωσεν. ἐγένοντο δὲ ἐκ Χαλκιόπης Φρίξῳ παῖδες Ἄργος Μέλας Φρόντις Κυτίσωρος. [Α 9,2] Ἀθάμας δὲ ὕστερον διὰ μῆνιν Ἥρας καὶ τῶν ἐξ Ἰνοῦς ἐστερήθη παίδων· αὐτὸς μὲν γὰρ μανεὶς ἐτόξευσε Λέαρχον, Ἰνὼ δὲ Μελικέρτην μεθ᾽ ἑαυτῆς εἰς πέλαγος ἔρριψεν. ἐκπεσὼν δὲ τῆς Βοιωτίας ἐπυνθάνετο τοῦ θεοῦ ποῦ κατοικήσει· χρησθέντος δὲ αὐτῷ κατοικεῖν ἐν ᾧπερ ἂν τόπῳ ὑπὸ ζῴων ἀγρίων ξενισθῇ, πολλὴν χώραν διελθὼν ἐνέτυχε λύκοις προβάτων μοίρας νεμομένοις· οἱ δέ, θεωρήσαντες αὐτόν, ἃ διῃροῦντο ἀπολιπόντες ἔφυγον. Ἀθάμας δὲ κτίσας τὴν χώραν Ἀθαμαντίαν ἀφ᾽ ἑαυτοῦ προσηγόρευσε, καὶ γήμας Θεμιστὼ τὴν Ὑψέως ἐγέννησε Λεύκωνα Ἐρύθριον Σχοινέα Πτῶον.

17. Πρώτη εμφάνιση του Ηρακλή στη Θεσσαλία Στη μυθική Θεσσαλία η πρώτη δυναμική παρουσία του Ηρακλή, συνέβαλεε στην εδραίωση της Εστιαιώτιδας, του κράτους δηλαδή της ΒΔ Θεσσαλίας. Σ’ αυτή λοιπόν την περιοχή βασίλευε σε μια φυλή Δωριέων ο Αιγίμιος, ακριβώς δίπλα στη χώρα των Λαπιθών. Εκείνη την εποχή οι Λαπίθες με βασιλιά το γιο του Καινέα Κόρωνο, κήρυξαν τον πόλεμο στον Αιγίμιο κι άρχισαν να προελαύνουν στα εδάφη των αντιπάλων. Ο στρατός των Δωριέων έδειχνε αδύναμος μπροστά στη δύναμη και το πάθος των Λαπιθών. Έτσι ο Αιγίμιος ζήτησε τη συνδρομή του Ηρακλή που κατέφτασε με μεγάλη δύναμη Αρκάδων. Στην καθοριστική μάχη που δόθηκε ο στρατός των Λαπιθών ηττήθηκε και ο βασιλιάς τους Κόρωνος έπεσε ηρωικά στο πεδίο της μάχης. Έτσι οι ακέφαλοι πια Λαπίθες συνθηκολογώντας επέστρεψαν τις κατακτημένες περιοχές της


Εστιαιώτιδας στους Δωριείς του Αιγίμιου και επέστρεψαν ηττημένοι στην πατρίδα τους.

Εικ. 25. Ηρακλής και Κέρβερος

Παράθεμα 5, Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη: Ηρακλής και Λαπίθες [Β 7,7] διεξιὼν δὲ Ἡρακλῆς τὴν Δρυόπων χώραν, ἀπορῶν τροφῆς, ἀπαντήσαντος Θειοδάμαντος βοηλατοῦντος τὸν ἕτερον τῶν ταύρων λύσας καὶ σφάξας εὐωχήσατο. ὡς δὲ ἦλθεν εἰς Τραχῖνα πρὸς Κήυκα, ὑποδεχθεὶς ὑπ᾽ αὐτοῦ Δρύοπας κατεπολέμησεν. αὖθις δὲ ἐκεῖθεν ὁρμηθεὶς Αἰγιμίῳ βασιλεῖ Δωριέων συνεμάχησε· Λαπίθαι γὰρ περὶ γῆς ὅρων ἐπολέμουν αὐτῷ Κορώνου στρατηγοῦντος, ὁ δὲ πολιορκούμενος ἐπεκαλέσατο τὸν Ἡρακλέα βοηθὸν ἐπὶ μέρει τῆς γῆς. βοηθήσας δὲ Ἡρακλῆς ἀπέκτεινε Κόρωνον μετὰ καὶ ἄλλων, καὶ τὴν γῆν ἅπασαν παρέδωκεν ἐλευθέραν αὐτῷ.

18. Αργοναυτική εκστρατεία6 Φτάνει όμως η στιγμή να ασχοληθούμε με τους Θεσσαλούς ήρωες που 6.

Για την Αργοναυτική εκστρατεία έχουμε τις εξής πηγές:: Απολλώνιος ο Ρόδιος, «Αργοναυτικά», Πλούταρχος, «Θησεύς», Πλίνιος, «Φυσική ιστορία», Ευριπίδης, «Ανδρομάχη» και «Μήδεια», Όμηρος, Διόδωρος, Απολλόδωρος, Πίνδαρος: «Πύθια», Ορφικά «Αργοναυτικά», Αισχύλος, διάφορα αποσπάσματα.


συμμετείχαν στα τρία κορυφαία γεγονότα της ελληνικής Μυθολογίας: της Αργοναυτικής εκστρατείας πρώτα, του κυνηγιού του Καλυδώνιου Κάπρου έπειτα και του Τρωικού πολέμου αργότερα. Α΄ Αίσονας και Πελίας Στην Ιωλκό της Θεσσαλίας (σημερινός Βόλος) βασίλευε ο Πελίας, γιος του Ποσειδώνα έχοντας σφετεριστεί το θρόνο απ’ τον ετεροθαλή αδελφό του Αίσονα. Κάποτε όμως άκουσε για ένα χρησμό που έλεγε ότι θα έβρισκε το θάνατο από κάποιο απόγονο του Αιόλου. Μάλιστα ο χρησμός αυτός διευκρίνιζε ότι ο φονέας του θα ήταν κάποιος μονοσάνδαλος που θα κατέβαινε από το γειτονικό Πήλιο. Πάντως ο ίδιος ο Πελίας ένιωθε ανακουφισμένος αρκετά γιατί πίστευε ότι ο γιος του Αίσονα και πιθανός διεκδικητής του θρόνου είχε πεθάνει. Το γεγονός που καθυσήχαζε τους όποιους φόβους του Πελία ήταν το ότι λίγα χρόνια νωρίτερα, ο Αίσονας, είχε βεβαιώσει το σφετεριστή ότι ο γιος του, ο Ιάσονας, είχε πεθάνει ενώ ήταν ακόμη βρέφος, και προς επιβεβαίωση των λόγων του, όλο το σπίτι του είχε θρηνήσει σπαρακτικά. Οι συγγενείς του «νεκρού» παιδιού, μάλιστα, ξεπροβόδισαν τον πατέρα, συμμετέχοντας προσποιητά στο πένθος του, ο οποίος έχοντας αγκαλιά το φασκιωμένο μωρό, πήγαινε, δήθεν, να το θάψει. Β΄ Ο Ιάσων και η συνάντηση με τον Πελία Αντίθετα απ’ αυτό που η οικογένεια του Αίσονα άφησε να φανεί, ο Ιάσων παραδόθηκε στα χέρια του Κενταύρου Χείρωνα. Έτσι η φροντίδα για την ανατροφή του μικρού έπεσε στα χέρια της Χαρικλώς και της Φιλύρας, συζύγου και μητέρας αντίστοιχα του σοφού Χείρωνα. Τα χρόνια της παιδικής του ηλικίας πέρασαν γρήγορα ωσότου κάποια μέρα οι συγκεντρωμένοι πολίτες της αγοράς της Ιωλκού είδαν να στέκει ανάμεσά τους ένας εικοσάχρονος νέος με προβιά άγριου ζώου στους ώμους του που κρατούσε δυο δόρατα και φορούσε ένα σανδάλι. Ήταν ο νέος άνδρας πια Ιάσονας, που περνώντας το κοντινό ποτάμι, ρέμα καλύτερα, του Αναύρου, είχε χάσει το ένα σανδάλι του κάπου στη λάσπη της κοίτης του. Εκείνη τη στιγμή εμφανίστηκε ο Πελίας με το άρμα του και βλέποντας το «μονοσάνδαλο» αναρρίγησε.


Εικ.26. Ιάσων και Πελίας

Κρύβοντας το φόβο του και προσποιούμενος ενδιαφέρον, ρώτησε τον ξένο ποιος ήταν και ποια η καταγωγή του. Ο Ιάσονας που δεν ήξερε με ποιον μιλούσε, του απάντησε χωρίς περιστροφές ότι γύρισε να πάρει πίσω τον κλεμμένο θρόνο της γενιάς του. Ο Πελίας δεν έδειξε να αντιδρά σ’ αυτά που άκουσε και όρισε κάποιους απ’ την αγορά να τον οδηγήσουν στο πατρικό του. Εκεί μέσα σε στιγμές ανείπωτης χαράς φιλήθηκε με το γεροΑίσονα και τους αδελφούς του Φέρη και Αμυθάοντα που είχαν έρθει με τα παιδιά τους, ξαδέλφια του Ιάσονα, τον Άδμητο και τον Μελάμποδα. Αφού γιορτάστηκε μέσα σε ατμόσφαιρα πανηγυριού η υποδοχή του μελλοντικού ήρωα, ο Ιάσονας αποφάσισε ότι είχε έρθει η ώρα να μιλήσει ανοιχτά με το σφετεριστή. Πήγε λοιπόν στο παλάτι και ζήτησε απ’ τον Πελία να του παραδώσει το θρόνο, επιτρέποντάς του να διατηρήσει στην κατοχή του ένα μεγάλο μέρος της περιουσίας που είχε πρωτύτερα αρπάξει απ’ τον Αίσονα. Ο Πελίας δέχτηκε να του παραδώσει το θρόνο, μόνο που ισχυρίστηκε ότι έχει ένα …. βάρος στην ψυχή του. Είχε δει, είπε, στον ύπνο του το Φρίξο να τον παρακαλεί να πάει στην Κολχίδα για να φέρει πίσω την ψυχή του φυγά αδελφού της Έλλης, και το χρυσόμαλλο δέρας. «Όμως, συνέχισε ο πονηρός Πελίας, εγώ είμαι γέρος, ενώ εσύ είσαι πάνω στο άνθος της ηλικίας σου και μπορείς να τα καταφέρεις πολύ καλύτερα από


μένα. Αν καταφέρεις να πετύχεις σ' αυτή την αποστολή, σου ορκίζομαι ότι θα σου παραδώσω την εξουσία.» Λέγοντας τα λόγια αυτά ο Πελίας, καταλαβαίνουμε εύκολα ότι ήλπιζε, με βάση το νόμο των πιθανοτήτων, πως ο Ιάσων δε θα γύριζε ποτέ από ένα τέτοιο ταξίδι. Παρ’ όλα τούτα, ο Ιάσων δέχτηκε κι άρχισε τις ετοιμασίες. Γ΄ Ετοιμασίες της εκστρατείας- ήρωες Το πρώτο μέλημα του ήρωα ήταν να βρει έναν άριστο καραβομαραγκό. Έτσι και έκανε αναθέτοντας το έργο στον Άργο που του έφτιαξε ένα γερό αλλά και ελαφρύ σκαρί για πενήντα κωπηλάτες. Ο Πελίας…συμβούλεψε τον Άργο να μη βάλει πολλά καρφιά για να μη …βαρύνει το καράβι, ελπίζοντας ότι το σκάφος θα διαλύονταν με την πρώτη τρικυμία. Φυσικά δεν εισακούστηκε. Το πλοίο με τη βοήθεια της Αθηνάς, που του έδωσε ανθρώπινη λαλιά, ήταν έτοιμο και ονομάστηκε Πηλιάς Αργώ. Όσο κρατούσαν τα έργα της κατασκευής αυτού του σκάφους, ο Ιάσων έστειλε κήρυκες σ’ όλη την Ελλάδα ζητώντας άνδρες που θα ήθελαν να λάβουν μέρος στην εκστρατεία που θα ακολουθούσε. Οι πιο φημισμένοι ήρωες της εποχής από όλη τη χώρα, υποκινούμενοι από ιερό ζήλο που τους ενέπνευσε η θεά Ήρα, έσπευσαν στην Ιωλκό. Οι Αργοναύτες, οι σύντροφοι δηλαδή του Ιάσονα που ήταν και ο αρχηγός της εκστρατείας ήταν μεταξύ άλλων: ο Τίφυς ο τιμονιέρης που πέθανε σε ξένα μέρη, ο Αγκαίος, τιμονιέρης κι αυτός, ο Εργίνος, ο Ναύπλιος, ο Εύφημος, ο Ίδμονας και ο Μόψος που ήταν μάντεις (ο τελευταίος κατάγονταν από το Μόψιο της Θεσσαλίας κοντά στις όχθες του Τιταρήσιου ποταμού και πέθανε από τσίμπημα φιδιού), ο Ορφέας, γνωστός Θράκας τραγουδιστής, οι Βορεάδες Κάλαΐς και Ζήτης, οι Διόσκουροι Κάστωρ και Πολυδεύκης. Ο Ίδας και ο Λυγκέας από τη Μεσσηνία, ο εγγονός του Μυρμηδόνα Αιθαλίδης που ήταν κήρυκας, ο ίδιος ο κατασκευαστής του πλοίου Άργος, οι συγγενείς του Ιάσονα: Άδμητος των Φερών, Περικλυμένης, Άκαστος (ο γιος του Πελία), Περικλύμενος, Ταλαός, Αρήιος, Λεώδοκος, Ίφικλος (θείος του Ιάσονα). Επίσης στην εκστρατεία έλαβαν μέρος και οι Λαπίθες: Αστερίωνας, ο γιος του Κομήτη απ’ το Αστέριο, ο Πολύφημος, που ήταν αδελφός του Καινέα, τα τρία παιδιά του Καινέα , ο Κόρωνος, ο Φώκος κι ο Πρίασος, ο Πειρίθους, ο Ευρυδάμας απ’ την Κτιμένη της Αχαΐας Φθιώτιδας κοντά στη λίμνη Ξυνιάδα, ο Φάληρος, που έδωσε τα’ όνομά του στην ομώνυμη περιοχή της Αττικής. Τέλος ακολούθησαν και διάφοροι άλλοι ήρωες όπως οι δίδυμοι Εχίων και


Εύρυτος, ο Φλίας, ο Αστέριος, ο Αμφίων, ο Αυγείας (Ηλεία), ο Αμφιδάμας, ο Κηφεύς, ο Παλαιμόνιος, ο Άκτορας, ο Πελοπίδης, ο Τελαμώνας, ο Πηλέας (πατέρας του Αχιλλέα) ο Λαέρτης (πατέρας του Οδυσσέα), ο Ασκληπιός, ο Νέστορας, ο Κάνθος (από την Κήρινθο της Εύβοιας), ο Ίφιτος απ’ την Οιχαλία, ο Βούτης, ο Ύλας, ο μεγάλος Ηρακλής, και άλλοι, ανάλογα σε ποια παραλλαγή του μύθου δίνουμε μεγαλύτερη βαρύτητα4.

Εικ. 27. Αργώ (Κ. Βολανάκης)

Δ΄ η αναχώρηση της Αργώς και η άφιξη στην Κολχίδα Έτσι οι ήρωες ξεκίνησαν για το μεγάλο ταξίδι. Δε θα αναφερθούμε αναλυτικά στις περιπέτειές τους γιατί θα χρειαζόμασταν σελίδες ολόκληρες και θα ξεφεύγαμε από το στόχο μας που είναι η θεσσαλική μυθολογία. Θα ασχοληθούμε όμως εν μέρει με το στόχο των Αργοναυτών. Την άφιξή τους στην Κολχίδα καθώς και την επιστροφή τους. Μετά από αρκετές περιπέτειες, όπως το πέρασμα των Συμπληγάδων Πετρών, τη συνάντηση με τις Αρπύιες, την περιπέτεια στη Μυσία, κ.α., η Αργώ έφτασε στην Κολχίδα ή Αία. Εκεί βασίλευε ακόμα ο Αιήτης που ήταν γιος του Ήλιου και αδελφός της μάγισσας Κίρκης. Ο ίδιος καταγόταν από την Κόρινθο και όταν έφτασε σε ένα ταξίδι του σ’ αυτή τη


μακρινή βαρβαρική χώρα, παντρεύτηκε μια κόρη του Ωκεανού την Ειδυία και με τη θέληση των θεών πήρε και το θρόνο της χώρας. Είχε κόρες τη Μήδεια και την Χαλκιόπη και γιο τον Άψυρτο. Όταν έφτασαν οι Αργοναύτες στον προορισμό τους, έριξαν άγκυρα λίγο πιο μακριά από το λιμάνι της Αίας και συλλογίζονταν την κατάλληλη πρόφαση για να πλησιάσουν το βασιλιά. Μετά από συζήτηση οιΑργοναύτες αποφάσισαν ότι έπρεπε να αποβιβαστούν πρώτα τα παιδιά του Φρίξου (Άργος, Μέλας, Κυτίσωρος και Φράντης) για να δουν τη μητέρα τους και σύζυγο του νεκρού πια πατέρα τους, τη Χαλκιόπη, που όπως προαναφέρθηκε ήταν κόρη του Αιήτη. Ε΄ Συνάντηση Αιήτη - Ιάσονα Αφού κανονίστηκε η συνάντηση και μετά τις συγκινητικές στιγμές που επακολούθησαν, ζητήθηκε από τη Χαλκιόπη να μεσολαβήσει κανονίζοντας συνάντηση Αργοναυτών- Αιήτη. Μόλις αυτή μίλησε στο βασιλιά, εκείνος ένιωσε μέσα του μεγάλο φόβο βλέποντας στο πρόσωπο του Ιάσονα τον πιθανό φονιά του, γιατί θυμήθηκε έναν παλιό χρησμό που έλεγε ότι θα πέθαινε ο ίδιος απ’ τα χέρια κάποιου καταγόμενου απ’ τη γενιά του Αιόλου. Έτσι υποκρίθηκε πως θα του 'δινε το χρυσόμαλλο δέρας, υπό την προϋπόθεση να ζέψει δυο ταύρους του Ηφαίστου που ξερνούσαν φωτιά και είχαν χάλκινα νύχια και να οργώσει μ’ αυτούς ένα χωράφι πενήντα πλέθρων7. Έπειτα έπρεπε να σπείρει στα αυλάκια δόντια φιδιού, που θα του έδινε, καθώς και να σκοτώσει τους πάνοπλους γίγαντες που θα ξεφύτρωναν απ’ την οργωμένη γη. Ο Ιάσονας δέχτηκε ελπίζοντας στη βοήθεια των θεών που δεν άργησε να εκδηλωθεί. Στ΄ Η αρπαγή του χρυσόμαλλου δέρατος. Η Ήρα με την Αθηνά έπεισαν την Αφροδίτη να στείλει τον Έρωτα για να γοητευθεί η Μήδεια απ’ τον Ιάσονα. Μετά από τέτοια επέμβαση των θεών, ήταν εύκολο ο Ιάσονας να πείσει τη Μήδεια - που ήταν ιέρεια της Εκάτης και γνωστή μάγισσα – να τον βοηθήσει, υποσχόμενος μάλιστα ότι μετά την ολοκλήρωση της αποστολής του θα την έπαιρνε για πάντα μαζί του. Πρώτο μέτρο της μάγισσας ήταν να τον κάνει άτρωτο με το 7. «Πλέθρον» : α΄ μονάδα μήκους ίση με 100 ελληνικούς πόδας (30, 82 μ.), δηλαδή το εν έκτο του αρχαίου σταδίου. β΄ (όπως στο κείμενο) μονάδα επιφάνειας ίση με 10000 τετρ. πόδας, δηλαδή περίπου 950 τ.μ.


«προμήθειο», μια συνταγή αλοιφής βασισμένης στο αίμα της πληγής του Προμηθέα. Μόνο που αυτή η επάλειψη με τη μαγική αλοιφή θα κρατούσε για μια μέρα. Το επόμενο πρωί, με μεγάλη δυσκολία, κατάφερε να βρει τους ταύρους οι οποίοι του επιτέθηκαν, όμως εκείνος τους απέκρουσε με την ασπίδα του και. πιάνοντάς τους από τα κέρατα, τους έζεψε με τη βοήθεια των Διόσκουρων στο σιδερένιο ζυγό. Κατόπιν όργωσε μ’ αυτούς το ορισμένο χωράφι και έσπειρε τα δόντια των φιδιών.

Εικ. 28. Η αρπαγή του χρυσόμαλλου δόρατος

Με την εμφάνιση των οπλισμένων γιγάντων, ο Ιάσονας, ακούγοντας τη συμβουλή της Μήδειας, έριξε ανάμεσά τους μια πέτρα και οι γίγαντες άρχισαν να χτυπιούνται μεταξύ τους, οδηγώντας τους στο θάνατο μέχρις ενός.


Παράθεμα 6: Απολλώνιος ο Ρόδιος ( Αργοναυτικά) Ἤλυθε δ' Ἀστερίων αὐτοσχεδόν, ὅν ῥα Κομήτης γείνατο, δινήεντος ἐφ' ὕδασιν Ἀπιδανοῖο Πειρεσιὰς ὄρεος Φυλληίου ἀγχόθι ναίων, ἔνθα μὲν Ἀπιδανός τε μέγας καὶ δῖος Ἐνιπεὺς ἄμφω συμφορέονται, ἀπόπροθεν εἰς ἓν ἰόντες. Λάρισαν δ' ἐπὶ τοῖσι λιπὼν Πολύφημος ἵκανεν Εἰλατίδης, ὃς πρὶν μὲν ἐρισθενέων Λαπιθάων, ὁππότε Κενταύροις Λαπίθαι ἐπὶ θωρήσσοντο, ὁπλότερος πολέμιζε, τότ' αὖ βαρύθεσκε οἱ ἤδη γυῖα, μενεν δ' ἔτι θυμὸς ἀρήιος ὡς τὸ πάρος περ. Οὐδὲ μὲν Ἴφικλος Φυλάκηι ἔνι δηρὸν ἔλειπτο, μήτρως Αἰσονίδαο· κασιγνήτην γὰρ ὄπυιεν Αἴσων Ἀλκιμέδην Φυλακηίδα, τῆς μιν ἀνώγει πηοσύνη καὶ κῆδος ἐνικρινθῆναι ὁμίλωι. Οὐδὲ Φεραῖς Ἄδμητος ἐυρρήνεσσιν ἀνάσσων μίμνεν ὑπὸ σκοπιὴν ὄρεος Χαλκωδονίοιο. Οὐδ' Ἀλόπηι μίμνον πολυλήιοι Ἑρμείαο υἱέες εὖ δεδαῶτε δόλους, Ἔρυτος καὶ Ἐχίων· τοῖσι δ' ἐπὶ τρίτατος γνωτὸς κίε νισσομένοισιν Αἰθαλίδης. Καὶ τὸν μὲν ἐπ' Ἀμφρυσσοῖο ῥοῆισιν Μυρμιδόνος κούρη Φθιὰς τέκεν Εὐπολέμεια, τὼ δ' αὖτ' ἐκγεγάτην Μενετηίδος Ἀντιανείρης. Ἤλυθε δ' ἀφνειὴν προλιπὼν Γυρτῶνα Κόρωνος Καινεΐδης, ἐσθλὸς μέν, ἑοῦ δ' οὐ πατρὸς ἀμείνων. Καινέα γὰρ ζωόν περ ἔτι κλείουσιν ἀοιδοὶ Κενταύροισιν ὀλέσθαι, ὅτε σφέας οἶος ἀπ' ἄλλων ἤλασ' ἀριστήων, οἱ δ' ἔμπαλιν ὁρμηθέντες οὔτε μιν ἐγκλῖναι προτέρω σθένον οὔτε δαΐξαι, ἀλλ' ἄρρηκτος ἄκαμπτος ἐδύσετο νειόθι γαίης, θεινόμενος στιβαρῆισι καταΐγδην ἐλάτηισιν.

Παρά την εκτέλεση αυτού του κατορθώματος, ο Αιήτης κάλεσε σε σύσκεψη τους συμβούλους του για να ετοιμάσει κι άλλη αποστολή στον Ιάσονα με σκοπό να τον καθυστερήσει. Όλα αυτά τα είδε η Μήδεια και


αφού ειδοποίησε τον αγαπημένο της και τους συντρόφους του, τους οδήγησε στο ιερό άλσος του Άρη, στη βελανιδιά που ήταν κρεμασμένο το χρυσόμαλλο δέρας. Εκεί η μεγάλη μάγισσα βοήθησε και πάλι αποφασιστικά στάζοντας ένα μαγικό υγρό στα μάτια του μέχρι τότε ακοίμητου δράκου. Το τέρας αποκοιμήθηκε διευκολύνοντας έτσι τον Ιάσονα να αρπάξει το χρυσόμαλλο δέρας (δες εικόνα στην επόμενη σελίδα) και επέστρεψε με τη Μήδεια κι όλους τους Αργοναύτες στο πλοίο τους.

Εικ. 29. Η αρπαγή του δέρατος από τον Ιάσονα με τη βοήθεια της Μήδειας

Ζ΄ Το ταξίδι της επιστροφής Έτσι, μες στη νύχτα, η Αργώ σήκωσε τα πανιά της κι απομακρύνθηκε απ’ την Αία. Ευθύς μετά την αποχώρηση των ηρώων, άρχισε η καταδίωξή τους απ’ τον Άψυρτο, το γιο του Αιήτη που τους ακολούθησε με τα καράβια του ως τις εκβολές του Ίστρου (Δούναβη), μιας κι αυτός ήταν ο δρόμος της επιστροφής τους.

Εικ. 30. Ιάσονας και Μήδεια

Όμως σ’ ένα νησάκι της περιοχής η αδελφή του Μήδεια του έστησε


παγίδα κι έτσι διευκόλυνε τον Θησέα να τον σκοτώσει. Η πορεία της επιστροφής ήταν ο ποταμός Ίστρος και η Αδριατική θάλασσα κι από κει, μέσω της διάβασης των ποταμών Ηριδανού και Ροδανού, η Τυρρηνική θάλασσα, η Αιθαλία νήσος (Έλβα), η περιοχή των Σειρήνων, η Σκύλλα και η Χάρυβδις (πέρασμα Σικελίας- Ν. Ιταλίας), η χώρα των Φαιάκων, η χώρα του Τρίτωνα (Λιβύη), η Κρήτη όπου η Μήδεια κατάφερε να εξουδετερώσει το γίγαντα Τάλω. Το ταξίδι τους τελείωσε με μια σύντομη περιπλάνηση στο Αιγαίο: Ανάφη, Θήρα, Αίγινα και μέσω Ευβοϊκού κόλπου έφτασαν στην Ιωλκό.

Παράθεμα 7. Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη: Διήγηση για τους Αργοναύτες ... ὡς δὲ ἡ ναῦς κατεσκευάσθη, χρωμένῳ ὁ θεὸς αὐτῷ πλεῖν ἐπέτρεψε συναθροίσαντι τοὺς ἀρίστους τῆς Ἑλλάδος. οἱ δὲ συναθροισθέντες εἰσὶν οἵδε· Τῖφυς Ἁγνίου, ὃς ἐκυβέρνα τὴν ναῦν, Ὀρφεὺς Οἰάγρου, Ζήτης καὶ Κάλαϊς Βορέου, Κάστωρ καὶ Πολυδεύκης Διός, Τελαμὼν καὶ Πηλεὺς Αἰακοῦ, Ἡρακλῆς Διός, Θησεὺς Αἰγέως, Ἴδας καὶ Λυγκεὺς Ἀφαρέως, Ἀμφιάραος Ὀικλέους, Καινεὺς Κορώνου Παλαίμων Ἡφαίστου ἢ Αἰτωλοῦ, Κηφεὺς Ἀλεοῦ, Λαέρτης Ἀρκεισίου, Αὐτόλυκος Ἑρμοῦ, Ἀταλάντη Σχοινέως, Μενοίτιος Ἄκτορος, Ἄκτωρ Ἱππάσου, Ἄδμητος Φέρητος, Ἄκαστος Πελίου, Εὔρυτος Ἑρμοῦ, Μελέαγρος Οἰνέως, Ἀγκαῖος Λυκούργου, Εὔφημος Ποσειδῶνος, Ποίας Θαυμάκου, Βούτης Τελέοντος, Φᾶνος καὶ Στάφυλος Διονύσου, Ἐργῖνος Ποσειδῶνος, Περικλύμενος Νηλέως, Αὐγέας Ἡλίου, Ἴφικλος Θεστίου, Ἄργος Φρίξου, Εὐρύαλος Μηκιστέως, Πηνέλεως Ἱππάλμου, Λήιτος Ἀλέκτορος, Ἴφιτος Ναυβόλου, Ἀσκάλαφος καὶ Ἰάλμενος Ἄρεος, Ἀστέριος Κομήτου, Πολύφημος Ἐλάτου.

Η΄ Το τέλος του Πελία Ο Πελίας, ο σφετεριστής του θρόνου της Ιωλκού, είχε εν τω μεταξύ εξοντώσει τους συγγενείς του Ιάσονα, επειδή είχε πιστέψει κάποιες φήμες που έλεγαν ότι ο Ιάσων είχε πνιγεί κάπου στον Εύξεινο Πόντο. Έτσι πρώτα εξόντωσε τον Αίσονα και στη συνέχεια ακόμα και τον ανήλικο αδελφό του Ιάσονα τον Πρόμαχο. Μάλιστα η σύζυγος του Αίσονα, Αμφινόμη, μη αντέχοντας το ξεκλήρισμα της οικογένειάς της, αυτοκτόνησε αφού καταράστηκε πικρά τον Πελία για την μεγάλη καταστροφή της. Ο Ιάσονας μαθαίνοντας όλα αυτά, ορκίστηκε στους νεκρούς συγγενείς του εκδίκηση για την άδικη δολοφονία τους. Ενώ λοιπόν συζητούσε με τους συντρόφους του για τον τρόπο δράσης, η Μήδεια (και πάλι αυτή) ζήτησε να πάρει την υπόθεση στα χέρια της. Έτσι κι έγινε.


Εικ. 31. Η πορεία των Αργοναυτών

Αφού μεταμφιέστηκε σε γριά ιέρεια της Άρτεμης, πήρε μαζί της τα μαγικά σύνεργα και παρουσιάστηκε στον Πελία λέγοντάς του πως η θεά Άρτεμη είναι ικανοποιημένη από την ευσέβειά του και έστειλε αυτήν την, δήθεν, ιέρειά της, για να τον κάνει ξανά νέο. Με τα πολλά, τον έπεισε για την «αλήθεια» των λόγων της κι εκείνος δέχτηκε το «δώρο». Έτσι η Μήδεια απευθύνθηκε στις κόρες του Πελία, λέγοντάς τες ότι πρέπει πρώτα οι ίδιες να τον σκοτώσουν για να μπορέσει να γίνει ξανά νέος. Αυτές πείστηκαν, εκτός απ’ την Άλκηστη, στην οποία θα αναφερθούμε πιο κάτω, και σκότωσαν με φρικτό τρόπο τον πατέρα τους. Έπειτα η μάγισσα ανέβηκε στα δώματα του παλατιού, προσποιούμενη ότι ήθελε να προσευχηθεί, και ειδοποίησε με πυρσούς τον Ιάσονα, όπως είχαν πρωτύτερα συμφωνήσει, για το τέλος του Πελία. Ο Ιάσονας μετά απ’ αυτά νοιώθοντας ικανοποιημένος από την τήρηση του όρκου του, χάρισε τη ζωή στους στρατιώτες και τους συμβούλους του σφετεριστή. Αφού παρηγόρησε μάλιστα τις κόρες του Πελία για το κακό που έπαθαν, παραιτήθηκε από το θρόνο, δίνοντας τη θέση του στο γιο του Πελία Άκαστο. Έπειτα τις πάντρεψε σαν προστάτης τους, πρώτα την Άλκηστη με το γιο του Φέρη, τον Άδμητο, μετά την Αμφινόμη με τον Ανδραίμονα και τέλος την Ευάδνη με το βασιλιά της Φωκίδας Κάνη.


Θ΄ Το τέλος του Θησέα Αφού αποκατέστησε τις κόρες του παλιού του εχθρού, αναχώρησε με τη Μήδεια και τους άλλους Αργοναύτες για την Κόρινθο, όπου έκαναν ευχαριστήριες θυσίες στον Ποσειδώνα, οργάνωσαν επινίκιους αγώνες και αφιέρωσαν στον ίδιο θεό την Αργώ. Έπειτα ο Ιάσων και η Μήδεια εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην Κόρινθο, ενώ οι υπόλοιποι σύντροφοί του γύρισαν στις πατρίδες τους. Αργότερα η σχέση Μήδειας - Ιάσονα τραυματίστηκε βαριά γιατί ο Ιάσονας ερωτεύτηκε τη Γλαύκη, την κόρη του βασιλιά Κρέοντα. Η Μήδεια για να τον εκδικηθεί σκότωσε την αντίζηλό της μαζί με τον πατέρα της καθώς και δυο απ’ τα παιδιά που είχε κάνει με τον Ιάσονα: τον Αλκιμένη και τον Τίσσανδρο.

Εικ. 32. Μήδεια: Η παιδοκτονία

Όμως ο τρίτος τους γιος, ο Θεσσαλός, γλίτωσε και μετά το θάνατο του Άκαστου γίνεται ο ίδιος βασιλιάς. Από τότε και επειδή ο βασιλιάς τους απόκτησε καλή φήμη, οι κάτοικοι όλης της περιοχής ονομάστηκαν Θεσσαλοί. Ο ίδιος ο Ιάσονας βρήκε άδοξο τέλος: ενώ καθόταν κάτω από την Αργώ, ένα κομμάτι σανίδας του σκαριού, αποκολλήθηκε κι έπεσε στο κεφάλι του. Η Μήδεια αργότερα θα παντρευτεί τον βασιλιά της Αθήνας, Αιγέα από τον οποίο θα αποκτήσει τον Μήδο που θεωρείται γενάρχης των Μήδων.

19. Άδμητος και Άλκηστη Πριν περάσουμε στο κυνήγι του Καλυδώνιου Κάπρου και στη μεγαλύτερη πανελλήνια εκστρατεία (Τρωική), καλό είναι να κάνουμε πρώτα μια «στάση» στην ιστορία της Άλκηστης μετά το γάμο της, στον


οποίον αναφερθήκαμε στην προηγούμενη ενότητα, μια ιστορία που αποτελεί ένα αιώνιο δείγμα αγάπης και συζυγικής αφοσίωσης. Στις Φέρες (σημ. Βελεστίνο) της Θεσσαλίας βασίλευε ο Άδμητος, νυμφευμένος, όπως προείπαμε, με την Άλκηστη, την πανέμορφη και πιο καλόκαρδη απ’ τις κόρες του Πελία. Στο γάμο τους ο Άδμητος παρέλειψε να θυσιάσει στην Άρτεμη και γι’ αυτό, γνωρίζοντας και την εκδικητικότητα της θεάς από την ιστορία του Ακταίονα, ήταν προορισμένος να πεθάνει σύντομα.

Εικ. 33. Η ΆλκηστΙς με τις θεραπενίδες της

Έτσι ο νέος έπεσε σε βαριά αρρώστια. Ο Απόλλωνας παρά τις αντιρρήσεις της Άρτεμης, έπεισε τις Μοίρες να του χαρίσουν τη ζωή με τον όρο να πεθάνει κάποιος άλλος συγγενής στη θέση του. Δυστυχώς οι γονείς του, παρά το προχωρημένο της ηλικίας τους, δε δέχτηκαν οι ίδιοι να πεθάνουν, ούτε και κανένα άλλο μέλος της βασιλικής οικογένειας, παρά μόνο η Άλκηστη δείχνοντας μ' αυτό τον τρόπο τη μεγάλη αγάπη, μια αγάπη πέρα κι απ' το θάνατο, στο σύζυγό της. Έτσι κι έγινε. Η Άλκηστη πέθανε (δες εικόνα ) κι ο Άδμητος έδωσε εντολή για γενικό πένθος στην πόλη.

Εικ. 34. Ο θάνατος της Αλκηστης.


Τυχαία - ως ο από «μηχανής θεός» των τραγωδιών – πέρασε από κει ο Ηρακλής, προσωπικός φίλος του Άδμητου, ο οποίος, βλέποντας το γενικό πένθος, ρώτησε την αιτία αυτής της θλίψης που απλωνόταν σ' όλη την πόλη. Όμως επειδή ο Άδμητος δεν απαντούσε, ακολούθησε κι αυτός τη νεκρική πομπή, που μόλις είχε ξεκινήσει. Ο Ηρακλής ρώτησε για τη νεκρή τους υπηρέτες και, μόλις εκείνοι τον πληροφόρησαν για την ταυτότητά της, αποφάσισε να τη φέρει πίσω. Ήθελε να την προλάβει όσο ήταν στον τάφο, πριν την αναλάβει ο Άδης. Γι’ αυτό έτρεξε γρήγορα στα μνήματα και βρήκε το Χάρο που ετοιμαζόταν να πάρει την νεκρή για να την οδηγήσει στο βασίλειο του Πλούτωνα. Ο Ηρακλής πάλεψε μαζί του, τον νίκησε και πήρε πίσω την Άλκηστη παραδίδοντάς την στον Άδμητο, ο οποίος τον ευχαρίστησε με μεγάλη θέρμη. Ο Άδμητος κι η Άλκηστη έζησαν ευτυχισμένοι μαζί με τα παιδιά τους που έφεραν εν συνεχεία στον κόσμο (Περιμήλη, Εύμηλος, Ίππασος).

Εικ. 35. Η Άλκηση λίγο πριν το θάνατό της. (Κ.Α.Ο.)


Παράθεμα 8. Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη: Διήγηση για τον Άδμητο και την Άλκηστη.

Α 9,15] Ἀδμήτου δὲ βασιλεύοντος τῶν Φερῶν, ἐθήτευσεν Ἀπόλλων αὐτῷ μνηστευομένῳ τὴν Πελίου θυγατέρα Ἄλκηστιν. ἐκείνου δὲ δώσειν ἐπαγγειλαμένου τὴν θυγατέρα τῷ καταζεύξαντι ἅρμα λέοντος καὶ κάπρου, Ἀπόλλων ζεύξας ἔδωκεν· ὁ δὲ κομίσας πρὸς Πελίαν Ἄλκηστιν λαμβάνει. θύων δὲ ἐν τοῖς γάμοις ἐξελάθετο Ἀρτέμιδι θῦσαι· διὰ τοῦτο τὸν θάλαμον ἀνοίξας εὗρε δρακόντων σπειράμασι πεπληρωμένον. Ἀπόλλων δὲ εἰπὼν ἐξιλάσκεσθαι τὴν θεόν, ᾐτήσατο παρὰ μοιρῶν ἵνα, ὅταν Ἄδμητος μέλλῃ τελευτᾶν, ἀπολυθῇ τοῦ θανάτου, ἂν ἑκουσίως τις ὑπὲρ αὐτοῦ θνήσκειν ἕληται. ὡς δὲ ἦλθεν ἡ τοῦ θνήσκειν ἡμέρα, μήτε τοῦ πατρὸς μήτε τῆς μητρὸς ὑπὲρ αὐτοῦ θνήσκειν θελόντων, Ἄλκηστις ὑπεραπέθανε. καὶ αὐτὴν πάλιν ἀνέπεμψεν ἡ Κόρη, ὡς δὲ ἔνιοι λέγουσιν, Ἡρακλῆς <πρὸς αὐτὸν ἀνεκόμισε μαχεσάμενος Ἅιδῃ.

20. Το κυνήγι του Καλυδώνιου Κάπρου Με το όνομα Καλυδώνιος Κάπρος είναι γνωστό ένα φοβερό στο μέγεθος και στη δύναμη αγριοιγούρουνο, το οποίο έστειλε η γνωστή για την εκδικητικότητά της θεά για να τιμωρήσει τον βασιλιά της Καλυδώνας στηνΑιτωλία. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα απ' την αρχή: Ο Οινέας, βασιλιάς της Καλυδώνας, προσέφερε τους πρώτους ετήσιους καρπούς της χώρας προς όλους τους θεούς εκτός από την Άρτεμη.

Εικ. 36. To κυνήγι του Καλυδώνιου Κάπρου (Λούβρο).

Η θεά τότε από την οργή της έστειλε τον Κάπρο, που σκότωνε τους


γεωργούς όταν πήγαιναν να σπείρουν και προκαλούσε καταστροφές στα υπάρχοντα των χωρικών, και στις σοδειές τους. Τότε ο Μελέαγρος, γιος του Οινέα και της Αλθέας, για να απαλλάξει τη χώρα από το θηρίο, κάλεσε τους περισσότερους από τους ήρωες της Ελλάδας και τους υποσχέθηκε ότι όποιος κατόρθωνε να το σκοτώσει θα έπαιρνε ως έπαθλο το τομάρι και το κεφάλι του θηρίου. Ακολούθησε το περίφημο «κυνήγι του Καλυδωνίου Κάπρου», στο οποίο πήραν μέρος οι πιο ονομαστοί μυθικοί ήρωες της εποχής. Μεταξύ των σαράντα πέντε ονομαστών ηρώων της εποχής βρίσκονταν και αρκετοί Θεσαλοί. Ο Παυσανίας, ο Υγίνος και ο Οβίδιος αναφέρουν αναλυτικά τα ονόματα των συμμετασχόντων Θεσσαλών. Αυτοί αλφαβητικά ήταν: ο Άδμητος, ο Άκαστος, ο Ασκληπιός, ο Ευρύπυλος, ο Ιάσων, ο Ίφικλος, ο Καινέας, ο Μόψος, ο Πειρίθους, και ο έχων καταγωγή από τη Θεσσαλία Πηλέας. Τελικώς ο Κάπρος φονεύτηκε από την Αταλάντη και τον Μελέαγρο, αλλά επακολούθησε διαμάχη μεταξύ Πελοποννησίων και Κρητών κυνηγών για το έπαθλο του κυνηγιού, μια διαμάχη που υποδαυλίστηκε από τη θεά Άρτεμη, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους κάποιοι ονομαστοί ήρωες, ανάμεσά τους κι ο Μελέαγρος, που δεν ήταν όμως Θεσσαλοί.

Εικ. 37. Το κυνήγι του Καλυδώνιου Κάπρου (σαρκοφάγος Μουσειο Καπιτολίνι Ρώμης)


21. Θεσσαλοί ήρωες στον Τρωικό πόλεμο Περνώντας στη συνέχεια στα γεγονότα του Τρωικού πολέμου, εστιάζουμε την προσοχή μας στην αποφασιστική συμβολή των θεσσαλικών πόλεων και των ηρώων τους που έλαβαν μέρος σ’ αυτόν όπως μας τα διασώζει ο Όμηρος και άλλοι (δες βιβλιογραφία) Α΄ Αφορμή του πολέμου - Έρις Όλοι λίγο – πολύ γνωρίζουμε την αφορμή, σύμφωνα με το μύθο, του Τρωικού πολέμου: Ήταν η αρπαγή της ωραίας Ελένης. Ας πάμε όμως πιο πίσω την ιστορία μας. Όταν έγινε ο γάμος της θεάς Θέτιδας, που ήταν κόρη του θεού της θάλασσας Νηρέα, με το θνητό βασιλιά της Θεσσαλίας Πηλέα8, στο γιορτινό τραπέζι προσκλήθηκαν όλοι οι θεοί, μικροί και μεγάλοι, εκτός από την Έριδα. Η Έριδα για εκδίκηση έριξε στη μέση της γαμήλιας γιορτής ένα μήλο με την αφιέρωση να δοθεί στην πιο όμορφη θεά. Αυτό φυσικά έφερε την έριδα - τη διχόνοια δηλαδή- μεταξύ των θεών. Για να βρεθεί ποια ήταν η ομορφότερη, ο Δίας διέταξε τον Ερμή να οδηγήσει τις τρεις κύριες αντιζήλους - Ήρα, Αθηνά και Αφροδίτη- στον Πάρη, το γιο του βασιλιά της Τροίας Πριάμου. Οι τρεις θεές για να τον δελεάσουν του πρόσφεραν ένα δώρο η καθεμία. Έτσι η Ήρα του υποσχέθηκε να κυριαρχήσει στην Ασία, η Αθηνά να τον κάνει τον πιο δυνατό πολεμιστή και η Αφροδίτη να του δώσει για σύζυγο την πιο ωραία γυναίκα του κόσμου, που τότε ήταν η Ελένη7. Ο Πάρης προτίμησε το τελευταίο δώρο και της έδωσε το μήλο. Β΄ Η ωραία Ελένη Έτσι λοιπόν η Ελένη, με τη θέλησή της ή όχι, έγινε αφορμή για πολυετείς συγκρούσεις μεταξύ των ισχυρότερων βασιλέων της Ελλάδας. Αξίζει να αναφέρουμε ότι η Ελένη υπήρξε, εξαιτίας της ομορφιάς της, το “μήλο της Έριδος” όλων των γνωστών βασιλέων του Ελλάδικου χώρου. Οι Διόσκουροι (Κάστωρ και Πολυδεύκης), αδέλφια της Ελένης, μαθαίνοντας για τον ανταγωνισμό που υπέβοσκε μεταξύ σπουδαίων ηρώων-βασιλιάδων για τα μάτια της αδελφής τους Ελένης και αφού είχε προηγηθεί η προσπάθεια αρπαγής της από το Θησέα και τον Πειρίθου, συνεννοήθηκαν με τον πατέρα τους τον Τυνδάρεω να επιλέξει έναν από τους μνηστήρες που είχαν ήδη στείλει δώρα. Ανάμεσα στους υποψήφιους ήταν και δυο Θεσσαλοί: ο Ποδάρκης από τη Φυλάκη (σημ. περιοχή Η έδρα του βασιλείου τους ήταν η πόλη Θετίδιον (ή Θετείδιον) στη σημερινή επαρχία Φαρσάλων. Αυτό φαίνεται κι απ’ τη ρίζα της λέξης Θετείδιον (από Θέτις). 8.


Αλμυρού) που ήταν γιος του Ιφίκλου και ο Πρωτεσίλαος, που ήταν σύμφωνα με ορισμένους αρχαίους συγγραφείς ο γιος του Άκτορα και βασιλιάς του Πτελεού και της Αντρώνος (πάλι από την περιοχή Αλμυρού), ενώ για την πλειοψηφία των αρχαίων συγγραφέων ο τελευταίος ήταν αδελφός του Ποδάρκη και γιος επίσης του Ιφίκλου. Ο Τυνδάρεως έβαλε όλους του μνηστήρες να ορκιστούν πως, αν ποτέ κάποιος τολμούσε να αρπάξει βίαια την Ελένη, όλοι μαζί θα ξεκινούσαν για να τον τιμωρήσουν. Όλοι δέχτηκαν κι ο Τυνδάρεως όρισε σε συνεννόηση με το γαμπρό του Αγαμέμνονα ότι ο βασιλιάς της Σπάρτης Μενέλαος θα ήταν ο σύζυγος της ωραίας Ελένης. Ο μόνος ήρωας που δε δενόταν μ’ αυτό τον όρκο ήταν ο Αχιλλέας ο γιος του Πηλέα και της Θέτιδας. Δε θα μπορούσε άλλωστε να είναι υποψήφιος μνηστήρας γιατί τότε ήταν παιδί και μαθήτευε στο σοφό Κένταυρο Χείρωνα στο Πήλιο. Όπως όμως γνωρίζουμε, η παντρεμένη ήδη Ελένη αρπάχτηκε απ’ τον Πάρη - με τη βοήθεια της θεάς Αφροδίτης που τήρησε την υπόσχεσή της – και οδηγήθηκε στην Τροία. Έτσι ήρθε η ώρα να τιμήσουν τον όρκο του και οι άλλοι βασιλιάδες. Άρχισαν λοιπόν να ετοιμάζουν στρατό και στόλο για την εκστρατεία όλοι σχεδόν οι βασιλιάδες της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας. Γ΄ Ο Αχιλλέας στη Σκύρο Η μητέρα του Αχιλλέα, η Θέτιδα, σαν θεά που ήταν, γνώριζε ότι ο γιος της θα πέθαινε σε πόλεμο, έστω κι αν ήταν σχεδόν άτρωτος {όταν ήταν μωρό ακόμα, τον βάπτισε στα νερά της πηγής της Στυγός με το αθάνατο νερό, (ίσως κάπου κοντά ή στην ίδια την υπέρεια Κρήνη) εκτός από ένα σημείο της φτέρνας απ’ όπου το κρατούσε η ίδια}. Γι’ αυτό τον έκρυψε από την ηλικία των εννέα ετών στη Σκύρο, στο παλάτι του βασιλιά Λυκομήδη, ντυμένο μάλιστα με γυναικεία ρούχα, έχοντας τη συντροφιά των δυο κορών του Λυκομήδη. Μάλιστα για να μην αναγνωρίζεται ούτε κι απ’ τους υπηρέτες του παλατιού, του δώσανε το όνομα Πύρρα επειδή ήταν ξανθός. Όμως, καθώς τα χρόνια περνούσαν, ο ήρωας αγάπησε μια κόρη του Λυκομήδη, τη Δηιδάμεια κι απέκτησε απ’ αυτή ένα γιο που τον ονόμασαν Πύρρο. {Αργότερα του δόθηκε απ’ το δάσκαλό του Φοίνικα το όνομα Νεοπτόλεμος προς τιμήν του νεκρού τότε πατέρα του. Νεοπτόλεμος = νέος + πίπτει (εις) πόλεμον.} Ο μάντης όμως της εκστρατείας Κάλχας ειδοποίησε πως αν δεν ερχόταν και ο Αχιλλέας μαζί τους, η Τροία δεν θα έπεφτε. Ο βασιλιάς της Ιθάκης Οδυσσέας, πανούργος καθώς ήταν, προσφέρθηκε να τον ανακαλύψει, όπου κι αν


κρυβόταν. Έμαθε από πληροφοριοδότες του για το καταφύγιο του Αχιλλέα και παριστάνοντας τον έμπορο υφασμάτων και κοσμημάτων παρουσιάστηκε στο παλάτι του Λυκομήδη. Μαζί του έφερε και τα όπλα του: μια ασπίδα κι ένα σπαθί. Οι κόρες του Λυκομήδη μαζί με τις υπηρέτριες περιεργάζονταν την πραμάτεια του, ενώ ο Οδυσσέας έδωσε εντολή στους στρατιώτες του, που περίμεναν στην αυλή του παλατιού, να σαλπίσουν και να χτυπήσουν τα όπλα τους φωνάζοντας πολεμικές ιαχές, μόλις θα τους έδινε το σύνθημα. Αυτό και έγινε. Αμέσως ο Αχιλλέας όρμησε κι άρπαξε τα όπλα του Οδυσσέα που ήταν αφημένα δίπλα στα τόπια των υφασμάτων. Έτσι, χάρις σ' αυτό το τέχνασμα του πανούργου Ιθακήσιου βασιλιά, αναγνωρίστηκε και υποσχέθηκε να ακολουθήσει την εκστρατεία μαζί με τους Μυρμιδόνες της Φθίας (σημερινή περιοχή Φαρσάλων και βόρειας Φθιώτιδας). Παράθεμα 9. Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη: Αχιλλέας και Θέτις – ο Αχιλλέας στη Σκύρο

[Γ 13,6] ὡς δὲ ἐγέννησε Θέτις ἐκ Πηλέως βρέφος, ἀθάνατον θέλουσα ποιῆσαι τοῦτο, κρύφα Πηλέως εἰς τὸ πῦρ ἐγκρύβουσα τῆς νυκτὸς ἔφθειρεν ὃ ἦν αὐτῷ θνητὸν πατρῷον, μεθ᾽ ἡμέραν δὲ ἔχριεν ἀμβροσίᾳ. Πηλεὺς δὲ ἐπιτηρήσας καὶ σπαίροντα τὸν παῖδα ἰδὼν ἐπὶ τοῦ πυρὸς ἐβόησε· καὶ Θέτις κωλυθεῖσα τὴν προαίρεσιν τελειῶσαι, νήπιον τὸν παῖδα ἀπολιποῦσα πρὸς Νηρηίδας ᾤχετο. κομίζει δὲ τὸν παῖδα πρὸς Χείρωνα Πηλεύς. ὁ δὲ λαβὼν αὐτὸν ἔτρεφε σπλάγχνοις λεόντων καὶ συῶν ἀγρίων καὶ ἄρκτων μυελοῖς, καὶ ὠνόμασεν Ἀχιλλέα (πρότερον δὲ ἦν ὄνομα αὐτῷ Λιγύρων) ὅτι τὰ χείλη μαστοῖς οὐ προσήνεγκε. [Γ 13,8] ὡς δὲ ἐγένετο ἐνναετὴς Ἀχιλλεύς, Κάλχαντος λέγοντος οὐ δύνασθαι χωρὶς αὐτοῦ Τροίαν αἱρεθῆναι, Θέτις προειδυῖα ὅτι δεῖ στρατευόμενον αὐτὸν ἀπολέσθαι, κρύψασα ἐσθῆτι γυναικείᾳ ὡς παρθένον Λυκομήδει παρέθετο. κἀκεῖ τρεφόμενος τῇ Λυκομήδους θυγατρὶ Δηιδαμείᾳ μίγνυται, καὶ γίνεται παῖς Πύρρος αὐτῷ ὁ κληθεὶς Νεοπτόλεμος αὖθις. Ὀδυσσεὺς δὲ μηνυθέντα παρὰ Λυκομήδει ζητῶν Ἀχιλλέα, σάλπιγγι χρησάμενος εὗρε. καὶ τοῦτον τὸν τρόπον εἰς Τροίαν ἦλθε.

Δ΄ Οι θεσσαλικές πόλεις που συμμετείχαν στην εκστρατεία Ο Όμηρος στην Ιλιάδα του (Β 684) ονομάζει το σύνολο των Ελλήνων Αχαιούς ή Δαναούς ή Αργείους. Αντίθετα, με το όνομα Έλληνες αποκαλεί μόνο τους κατοίκους της Νότιας Θεσσαλίας, που πήραν αυτό το όνομα από τον πρόγονό τους Έλληνα, απόγονο του Δευκαλίωνα. Από τη Θεσσαλία έλαβαν μέρος στην Τρωική εκστρατεία τα πιο κάτω βασίλεια: 1. Των Μαγνητών της Μελίβοιας με επικεφαλής τον Φιλοκτήτη και το


Μέδοντα και στρατό από τις πόλεις Μηθώνη, Θαυμακίη(α) και Ολιζών με επτά πλοία. 2. Των Μαγνητών του Πηλίου και της Ομόλης με αρχηγό τον Πρόθοο που έστειλε στρατό με σαράντα πλοία. 3. Των Λαπιθών με επικεφαλή το βασιλιά της Λάρισας Πολυποίτη (γιος του Πειρίθου) με σαράντα πλοία και στρατό από τις πόλεις Άργισσα, Γυρτών, Ολοοσσών, Όρθη και Ηλώνη (Ιλιάδα Β 738). Συνοδός βασιλιάς ήταν κι ο Λεοντεύς. 4. Από το βασίλειο του Ευρυπύλου οι πόλεις Ορμένιον, Υπέρεια Κρήνη, Τίτανος και Αστέριον έστειλαν στόλο επίσης σαράντα πλοίων με τον ίδιο του βασιλιά τους επικεφαλής. 5. Από τους Μυρμιδόνες ή Έλληνες, τους κατοίκους δηλαδή της Αχαΐας Φθιώτιδας (περιοχή από τα σημερινά Φάρσαλα μέχρι τον Σπερχειό ποταμό), συμμετείχαν οι πόλεις Άργος Πελασγικόν, Άλος (ή Άλως), Αλόπη, Τρηχίς, Φθία (Φάρσαλα), Ελλάς με στρατό και πενήντα πλοία έχοντας αρχηγό το βασιλιά Αχιλλέα. 6. Από το βασίλειο του Πρωτεσίλαου οι πόλεις Φυλάκη, Πύρασος, Ιτών, Αντρών και Πτελεός έστειλαν επανδρωμένα σαράντα πλοία έχοντας επικεφαλής τον Πρωτεσίλαο και τον Ποδάρκη. 7. Από το βασίλειο του Εύμηλου, γιου του Άδμητου, με επικεφαλής το βασιλιά τους, οι πόλεις Φεραί, Βοίβη, Γλαφύραι και Ιωλκός έστειλαν ένδεκα εξοπλισμένα πλοία. 8. Από τη ΒΔ Θεσσαλία συμμετείχε ο Γουνεύς, βασιλιάς των Περραιβών με στρατό από την περιοχή του Τιταρησσού και είκοσι δύο πλοία.

Εικ. 38. Μαχάων και Φιλοκτήτης.

9. Τέλος από το βασίλειο των Ασκληπιάδων (της μελλοντικής


Εστιαιώτιδας) στρατό και στόλο τριάντα πλοίων έστειλαν οι ηγέτες Μαχάων και Ποδαλείριος από τις πόλεις Τρίκκη, Ιθώμη και Οιχαλίη(α). Μάλιστα οι δυο τελευταίοι ηγέτες - ως γιοι του Ασκληπιούήταν οι ιατροί στον Τρωικό πόλεμο, ο Μαχάων μάλιστα σκοτώθηκε στην Τροία. (Για τις θεσσαλικές πόλεις που συμμετείχαν στον πόλεμο δες τον χάρτη που ακολουθεί στην επόμενη σελίδα καθώς και την Ιλιάδα Β 680 – 760 )

Εικ. 39. Οι θεσσαλικές πόλεις που συμμετείχαν στην Τρωική εκστρατεία

Παράθεμα 10 : Ομήρου Ιλιάς Β 681- 685 και 695- 759

Οἳ δ᾽ εἶχον Φυλάκην καὶ Πύρασον ἀνθεμόεντα

Στο Άργος το πελασγικό πάλι όσοι κατοικούσαν, στην Άλο και στην Αλόπη και όσοι στην Τρηχίνα, στην Φθία και στην Ελλάδα με τις τερπνές γυναίκες κι είχαν όνομα Έλληνες, Αχαιοί, Μυρμιδόνες, αρχήγευε ο Αχιλλέας σε πλοία τους


πενήντα. 695 Δήμητρος τέμενος, Ἴτωνά τε μητέρα μήλων, ἀγχίαλόν τ᾽ Ἀντρῶνα ἰδὲ Πτελεὸν λεχεποίην, τῶν αὖ Πρωτεσίλαος ἀρήϊος ἡγεμόνευε ζωὸς ἐών· τότε δ᾽ ἤδη ἔχεν κάτα γαῖα μέλαινα. Τοῦ δὲ καὶ ἀμφιδρυφὴς ἄλοχος Φυλάκῃ ἐλέλειπτο

700 καὶ δόμος ἡμιτελής· τὸν δ᾽ ἔκτανε Δάρδανος ἀνὴρ νηὸς ἀποθρῴσκοντα πολὺ πρώτιστον Ἀχαιῶν. Οὐδὲ μὲν οὐδ᾽ οἳ ἄναρχοι ἔσαν, πόθεόν γε μὲν ἀρχόν· ἀλλά σφεας κόσμησε Ποδάρκης ὄζος Ἄρηος Ἰφίκλου υἱὸς πολυμήλου Φυλακίδαο 705 αὐτοκασίγνητος μεγαθύμου Πρωτεσιλάου ὁπλότερος γενεῇ· ὁ δ᾽ ἅμα πρότερος καὶ ἀρείων ἥρως Πρωτεσίλαος ἀρήϊος· οὐδέ τι λαοὶ δεύονθ᾽ ἡγεμόνος, πόθεόν γε μὲν ἐσθλὸν ἐόντα· τῷ δ᾽ ἅμα τεσσαράκοντα μέλαιναι νῆες ἕποντο. 710 Οἳ δὲ Φερὰς ἐνέμοντο παραὶ Βοιβηΐδα λίμνην Βοίβην καὶ Γλαφύρας καὶ ἐϋκτιμένην Ἰαωλκόν, τῶν ἦρχ᾽ Ἀδμήτοιο φίλος πάϊς ἕνδεκα νηῶν Εὔμηλος, τὸν ὑπ᾽ Ἀδμήτῳ τέκε δῖα γυναικῶν Ἄλκηστις Πελίαο θυγατρῶν εἶδος ἀρίστη.

Στον ανθισμένο Πύρασσο, της Δήμητρας το άλσος, στην πολύαρνη Ίτωνα και όσοι στη Φυλάκη, στην Αντρώνα, στην Πτελεό τη χλοερή εζούσαν, τον τρανό Πρωτεσίλαο είχαν για αρχηγό τους, όσο βρισκόταν στη ζωή. Μα έχει πια πεθάνει. Η χήρα απαρηγόρητη έμεινε στη Φυλάκη και άκληρο το σπίτι του, αυτόν είχε σκοτώσει Δάρδανος, καθώς πήδησε απ’ το πλοίο πρώτος. Δεν ήταν δίχως αρχηγό, αυτόν ποθούσαν όμως. Τους σύναξε ο δυνατός Ποδάρκης, γιος του ρήγα που είχε τα πολλά αρνιά Ιφίκλου Φυλακίδη, του αντρείου Πρωτεσίλαου αδερφός πιο μεγάλος.

Πάντως ο Πρωτεσίλαος πρώτος και πιο ανδρείος ήταν. Δεν τους έλειπε κάποιος να τους συντάσσει, ωστόσο τον νοσταλγούσαν, γιατί καλός τους ήταν. Σαράντα μαυροκάραβα αυτόν ακολουθούσαν.

Όσοι έμεναν στις Φερές, στη Βοιβηίδα λίμνη, στην Ιαωλκό τη γερή, στη Βοίβη, στις Γλαφύρες έντεκα πλοία έστειλαν κι είχαν για αρχηγό τους τον Εύμηλο, Αδμήτου γιο, η πιο όμορφη κόρη του Πελία, η Άλκηστη, αυτόν είχε γεννήσει.


715 Οἳ δ᾽ ἄρα Μηθώνην καὶ Θαυμακίην ἐνέμοντο καὶ Μελίβοιαν ἔχον καὶ Ὀλιζῶνα τρηχεῖαν, τῶν δὲ Φιλοκτήτης ἦρχεν τόξων ἐῢ εἰδὼς ἑπτὰ νεῶν· ἐρέται δ᾽ ἐν ἑκάστῃ πεντήκοντα ἐμβέβασαν τόξων εὖ εἰδότες ἶφι μάχεσθαι. 720 Ἀλλ᾽ ὃ μὲν ἐν νήσῳ κεῖτο κρατέρ᾽ ἄλγεα πάσχων Λήμνῳ ἐν ἠγαθέῃ, ὅθι μιν λίπον υἷες Ἀχαιῶν ἕλκεϊ μοχθίζοντα κακῷ ὀλοόφρονος ὕδρου· ἔνθ᾽ ὅ γε κεῖτ᾽ ἀχέων· τάχα δὲ μνήσεσθαι ἔμελλον Ἀργεῖοι παρὰ νηυσὶ Φιλοκτήταο ἄνακτος. 725 Οὐδὲ μὲν οὐδ᾽ οἳ ἄναρχοι ἔσαν, πόθεόν γε μὲν ἀρχόν· ἀλλὰ Μέδων κόσμησεν Ὀϊλῆος νόθος υἱός, τόν ῥ᾽ ἔτεκεν ῾Ρήνη ὑπ᾽ Ὀϊλῆϊ πτολιπόρθῳ. Οἳ δ᾽ εἶχον Τρίκκην καὶ Ἰθώμην κλωμακόεσσαν, οἵ τ᾽ ἔχον Οἰχαλίην πόλιν Εὐρύτου Οἰχαλιῆος, 730 τῶν αὖθ᾽ ἡγείσθην Ἀσκληπιοῦ δύο παῖδε ἰητῆρ᾽ ἀγαθὼ Ποδαλείριος ἠδὲ Μαχάων· τοῖς δὲ τριήκοντα γλαφυραὶ νέες ἐστιχόωντο. Οἳ δ᾽ ἔχον Ὀρμένιον, οἵ τε κρήνην Ὑπέρειαν, οἵ τ᾽ ἔχον Ἀστέριον Τιτάνοιό τε λευκὰ κάρηνα,

Όσοι ζούσαν στη Μηθώνη κι όσοι στη Θαυμάκια, όσοι είχαν τη Μελίβοια, την τραχιά Ολιζώνα το Φιλοκτήτη αρχηγό, τον έξοχο τοξότη, είχαν κι ήρθαν μ’ εφτά πλοία και στο καθένα πάνω πενήντα κωπηλάτες του, καλοί τοξότες, ήταν.

Όμως αυτός μα πόνους του σ’ ένα νησί βρισκόταν, στη Λήμνο την πανίερη όπου απ’ την πληγή του έμενε που τον έκαμε ολέθρια νεροφίδα, θλιμμένος έμενε εκεί. Μα γρήγορα το ρήγα στη μνήμη τους θα έφερναν στα πλοία οι Αργείοι.

Δεν ήταν δίχως αρχηγό, αυτόν ποθούσαν όμως, τους σύνταξε ο Μέδοντας, που με τον Οϊλέα Νόθο η Ρήνη γέννησε, τον πορθητή το ρήγα. Όσοι στην Τρίκκη έμεναν και στην πλατειά Ιθώμη κι όσοι είχαν την Οιχαλία, του Εύρυτου την πόλη

του Ασκληπιού τους δύο γιους είχαν για αρχηγό τους, Μαχάονα, Ποδαλείριο, καλοί γιατροί που ήταν. Τριάντα είχαν βαθουλά καράβια αυτοί μαζί τους. Όσοι είχαν το Ορμένιο, την κρήνη Υπερεία, του Τίτανου τις κορυφές τις άσπρες, το Αστέριο


735 τῶν ἦρχ᾽ Εὐρύπυλος Εὐαίμονος ἀγλαὸς υἱός· τῷ δ᾽ ἅμα τεσσαράκοντα μέλαιναι νῆες ἕποντο. Οἳ δ᾽ Ἄργισσαν ἔχον καὶ Γυρτώνην ἐνέμοντο, Ὄρθην Ἠλώνην τε πόλιν τ᾽ Ὀλοοσσόνα λευκήν, τῶν αὖθ᾽ ἡγεμόνευε μενεπτόλεμος Πολυποίτης 740 υἱὸς Πειριθόοιο τὸν ἀθάνατος τέκετο Ζεύς· τόν ῥ᾽ ὑπὸ Πειριθόῳ τέκετο κλυτὸς Ἱπποδάμεια ἤματι τῷ ὅτε Φῆρας ἐτίσατο λαχνήεντας, τοὺς δ᾽ ἐκ Πηλίου ὦσε καὶ Αἰθίκεσσι πέλασσεν· οὐκ οἶος, ἅμα τῷ γε Λεοντεὺς ὄζος Ἄρηος 745 υἱὸς ὑπερθύμοιο Κορώνου Καινεΐδαο· τοῖς δ᾽ ἅμα τεσσαράκοντα μέλαιναι νῆες ἕποντο. Γουνεὺς δ᾽ ἐκ Κύφου ἦγε δύω καὶ εἴκοσι νῆας· τῷ δ᾽ Ἐνιῆνες ἕποντο μενεπτόλεμοί τε Περαιβοὶ οἳ περὶ Δωδώνην δυσχείμερον οἰκί᾽ ἔθεντο, 750 οἵ τ᾽ ἀμφ᾽ ἱμερτὸν Τιταρησσὸν ἔργα νέμοντο ὅς ῥ᾽ ἐς Πηνειὸν προΐει καλλίρροον ὕδωρ, οὐδ᾽ ὅ γε Πηνειῷ συμμίσγεται ἀργυροδίνῃ, ἀλλά τέ μιν καθύπερθεν ἐπιρρέει ἠΰτ᾽ ἔλαιον· ὅρκου γὰρ δεινοῦ Στυγὸς ὕδατός ἐστιν ἀπορρώξ. 755 Μαγνήτων δ᾽ ἦρχε Πρόθοος

τον έξοχο Ευρύπυλο είχαν για αρχηγό τους. Σαράντα μαυροκάραβα αυτόν ακολουθούσαν. Κι ενώ όσοι έμεναν στην Άργισσα, στην Όρθη, στη Γυρτώνη, στη λευκή Ολοοσσώνα και όπσοι στην Ηλώνη τον Πολυποίτη μαχητή είχαν για αρχηγό τους, το τέκνο του Πειρίθοου και εγγονό του Δία. Η ξακουστή Ιπποδάμεια τον γέννησε εκείνο, σαν πέταξε ο Πειρίθοοος τα μαλλιαρά θηρία και έδιωξε απ’ το Πήλιο στη χώρα των Αιθίκων. Δεν ήταν μόνος αρχηγός, ήταν κι οΛεοντέας, ο δυνατός πολεμιστής, γιος του αντρείου Κορώνου. Σαράντα μαυροκάραβα αυτούς ακολουθοπύσαν. Κύφου πλοία εικοσιδυό έφερνε ο Γουνέας, Ενιήνες και Περαιβούς αντρείους μαζί του είχε, όσοι στην κακοχείμωνη Δωδώνη κατοικούσαν

κι όσοι απ’ τον Τιταρησσό πότιζαν τους αγρούς τους, Που χύνει μες στον Πηνειό τα όμορφα νερά του, Μα με τις αργυρές στροφές αυτού διόλου δε σμίγει, Αλλά σαν λάδι καθαρός επάνω του κυλάει. Αλλάζει γιατί απ’ τη Στύγα βγαίνει, όρκος τρανός που είναι.

Στους Μάγνητες ο Πρόθοος, ο γιος του Τεθρηδόνα, αρχήγευε. Στον Πηνειό, στο σύδεντρο το Πήλιο


Τενθρηδόνος υἱός, οἳ περὶ Πηνειὸν καὶ Πήλιον εἰνοσίφυλλον ναίεσκον· τῶν μὲν Πρόθοος θοὸς ἡγεμόνευε, τῷ δ᾽ ἅμα τεσσαράκοντα μέλαιναι νῆες ἕποντο.

κατοικούσαν κι ο Πρόθοος ήταν ο αρχηγός τους. Σαράντα μαυροκάραβα αυτόν ακολουθούσαν.

Εικ. 40. Οι Έλληνες της Τρωικής εκστρατείας

Ε΄ Οι αγώνες των Θεσσαλών ηρώων στην Τροία- Αχιλλέας Ας δούμε μερικά χαρακτηριστικά στιγμιότυπα από την παρουσία των Θεσσαλών ηρώων στον Τρωικό πόλεμο. Για τον Αχιλλέα, πρώτα απ’ όλους αναφέρεται ο Όμηρος στην Ιλιάδα του. Μας λέει λοιπόν για την «μήνιν» του, την οργή του δηλαδή, όταν ο Αγαμέμνων απαίτησε απ’ αυτόν να του δώσει την αιχμάλωτή του Βρισηίδα. Ο Αχιλλέας με την επέμβαση


άλλων αρχηγών και την καταλυτική παρουσία της Αθηνάς, δέχτηκε να παραδώσει το «λάφυρό» του, αλλά εξαιτίας της προσβολής που του είχε γίνει, αρνήθηκε να συνεχίσει τον πόλεμο. Τη μόνη υποχώρηση που κάνει, βλέποντας τους Τρώες να έχουν πάρει κεφάλι στις μάχες, είναι το να επιτρέψει τον παιδικό του φίλο και σύντροφό του στις χαρές και τις λύπες Πάτροκλο , να φορέσει τα όπλα του για να νομίσουν οι εχθροί τους πως ο ίδιος ο Αχιλλέας επέστρεψε στη μάχη. Πραγματικά οι Τρώες καταλαμβάνονται από τρόμο και ο Πάτροκλος με τους μαχητές του, σκοτώνοντας πολλούς αντιπάλους, κόντεψε να περάσει τα τείχη της Τροίας, μέχρι που τον σταμάτησε ρίχνοντάς τον κάτω ο Απόλλωνας και βρίσκοντας την κατάλληλη τότε ευκαιρία ο Έκτορας τον αποτελείωσε.

Εικ. 41. Ο Αχιλλέας φροντίζει τον Πάτροκλο μετά από τραυματισμό του. (Κ.Α.Ο.)

Όταν έμαθε τη δυσάρεστη είδηση ο Αχιλλέας ξέσπασε σε άγριο θρήνο. Τότε τον άκουσε η θεά-μητέρα του, η Θέτις η οποία ήρθε για να τον στηρίηει ψυχολογικά. Ο Αχιλλέας, πεισμωμένος από το θάνατο του αδελφικού του φίλου, ανακοίνωσε στη μητέρα του ότι σκόπευε να επανέλθει στη μάχη για να εκδικηθεί, ζητώντας μάλιστα καινούρια όπλα. Πράγματι μετά από παράκληση της Θέτιδας, ο Ήφαιστος ετοίμασε μέσα σε λίγη ώρα καινούριο θώρακα, κράνος, ασπίδα και κνημίδες για τον Αχιλλέα. Έτσι το επόμενο πρωί ο ήρωάς μας συμφιλιώθηκε με τους άλλους Έλληνες βασιλείς και ρίχτηκε σα λιοντάρι στη μάχη. Μέχρι το ηλιοβασίλεμα της ίδιας μέρας είχε σκοτώσει δεκάδες Τρώες9, ανάμεσα στους οποίους βρίσκονταν και πολλοί απ’ το βασιλικό οίκο του Πριάμου. Οι σπουδαιότεροι από τα θύματά του ήταν ο Κύκνος (γιος του Ο Όμηρος (Ι 328, κ.α.) τονίζει ότι ο Αχιλλέας κυρίεψε και λεηλάτησε ένδεκα πολιτείες και δώδεκα νησιά (Προποντίδας και Β. Αιγαίου). 9.


Ποσειδώνα), ο Μύνητας και οι τρεις γιοι του, ο Ιετίων και οι επτά γιοι του, τα παιδιά του Πριάμου Τρωίλος και Μνήστορας, καθώς και οι Πολύδωρος, Λυκάονας και ο κατ' εξοχήν στόχος του, ο Έκτορας.

Εικ. 42. Αχιλλέας και Έκτωρ.

Όμως έχοντας μεγάλη μνησικακία για το νεκρό, πια, φονιά του αδελφικού του φίλου, τον Έκτορα, κακομεταχειρίστηκε το άψυχο κορμί του και οι θεοί αγανάκτησαν μαζί του.

Εικ. 43. Αχιλλέας και Αίας σε κάποιο διάλειμμα του πολέμου.

Τελικά χάρις στην ταπεινή επίσκεψη του Πριάμου, πατέρα του νεκρού, που τον ικέτευσε να του παραδώσει τη σωρό του γιου του, ο Αχιλλέας παρέδωσε τη σωρό του αντιπάλου του, που κηδεύτηκε μέσα σε θρήνους και ανείπωτη θλίψη (Ιλιάδα Ω) στην αποδεκατισμένη Τροία. Μετά την


ανακωχή που συνάφθηκε μεταξύ των αντιπάλων για να κηδέψουν τους νεκρούς τους, ο πόλεμος συνεχίστηκε. Η νίκη φαινόταν πια πολύ κοντά για το στρατόπεδο των Ελλήνων, αλλά ο Αχιλλέας σε μια από τις επελάσεις του έπεσε σε παγίδα. Ο Απόλλωνας προστάζει τον Πάρη να σημαδέψει με το τόξο του στο ευάλωτο σημείο του Μυρμηδόνα βασιλιά, τη φτέρνα του ποδιού του. Έτσι ο πιο γενναίος Αχαιός ήρωας ο βασιλιάς της νότιας Θεσσαλίας, σωριάζεται νεκρός μέσα στον κουρνιαχτό της μάχης. Τη σωρό του μετέφερε στο στρατόπεδο ο Αίας.

Εικ. 44. Ο Αχιλλέας νεκρός, μεταφέρεται στους ώμους του Αίαντα.(Κ.Α.Ο)

Αφού θρηνήθηκε όσο κανείς άλλος, το σώμα του κάηκε στην πυρά μαζί μ’ αυτό του Πατρόκλου και τα κόκαλα του θάφτηκαν στην ακτή του Ελλησπόντου, ενώ προς τιμήν του μεγάλου νεκρού διοργανώθηκαν αθλητικοί αγώνες. Όμως στον τάφο του δε βρίσκονταν τα οστά του Αχιλλέα, γιατί την ώρα που είχε αναφτεί η νεκρική πυρρά, η Θέτις, με την άδεια του Δία, τον άρπαξε και τον πήγε στο μυθικό νησί Λευκή10. Στ΄ Φιλοκτήτης Μετά το θάνατο του Αχιλλέα, έρχεται η σειρά του Φιλοκτήτη, του βασιλιά των Μαγνητών να εμφανιστεί στο προσκήνιο. Οι Έλληνες είχαν πιάσει αιχμάλωτο τον μάντη των Τρώων, Έλενο και του ζητούσαν να τους αποκαλύψει πώς θα έπεφτε η Τροία. Ο Έλενος υποκύπτει φοβούμενος τις απειλές εναντίον της ζωής του και τους φανερώνει ότι το Ίλιον (Τροία) θα έπεφτε μόνο αν είχαν μαζί τους τα όπλα του Ηρακλή.

10. Όπου και η γνωστή νήσος των Μακάρων, κάτι σαν τον Παράδεισο της χριστιανικής πίστης.


Εικ. 45. Ο Φιλοκτήτης στη Λήμνο.

Τα όπλα του ο Ηρακλής τα είχε χαρίσει στο Φιλοκτήτη, το γιο του Ποίαντα, λίγο πριν ανέβει στην πυρά στο όρος Οίτη. Όμως ο Φιλοκτήτης δεν ήταν μαζί τους στην Τροία, γιατί όταν τον είχε δαγκώσει φίδι στη Χρυσή, οι Αχαιοί τον εγκατέλειψαν στη Λήμνο. Οι υπόλοιποι βασιλιάδες ήξεραν ότι ο Φιλοκτήτης δε θα δεχόταν να έρθει γιατί τον είχαν εγκαταλελειμμένο και ξεχασμένο στο νησί για εννιά ολόκληρα χρόνια! Γι’ αυτό έστειλαν τον πιο πονηρό απ’ αυτούς, τον Οδυσσέα δηλαδή, μαζί με το Διομήδη που κατόρθωσαν με δόλο να του αρπάξουν τα όπλα. Έτσι, μπροστά στον κίνδυνο να μείνει μόνος του και άοπλος, πείθεται να τους ακολουθήσει. Στην Τροία, αφού θεραπεύετηκε απ’ το γνωστό μας Θεσσαλό γιατρό Μαχάονα, συμμετείχε ενεργά στις μάχες του τελευταίου έτους γύρω από την Τροία. Μάλιστα προκάλεσε τον Πάρη σε μονομαχία στην οποία αναδείχτηκε θριαμβευτής. Έτσι πέθανε ο αίτιος αυτής της μεγάλης και πολύχρονης αιματοχυσίας. Διαφορετικές παραλλαγές μας δίνουν οι τρεις γνωστοί τραγικοί Αισχύλος, Σοφοκλής, και Ευριπίδης στις ομώνυμες τραγωδίες τους. Ζ΄ Νεοπτόλεμος Ο Έλενος, μάντης των Τρωάδων, αποκάλυψε στους έλληνες ότι για να πέσει η άτρωτη μέχρι τότε Τροία, έπρεπε να πολεμήσει και ο γιος του Αχιλλέα, Νεοπτόλεμος που, εκείνη την εποχή, έφηβος μεγάλωνε κοντά στη μητέρα του και τον παππού του Λυκομήδη στη Σκύρο. Το αρχικό του όνομα ήταν Πυρρός, όπως προαναφέραμε, αλλά ο δάσκαλός του Φοίνικας


τον ονόμασε Νεοπτόλεμο, προς τιμήν του πατέρα του Αχιλλέα. Ο Οδυσσέας, και πάλι αυτός στους άχαρους ρόλους, στάλθηκε στη Σκύρο με σκοπό να πείσει το νεαρό Θεσσαλό να τον ακολουθήσει στο Ίλιον. Όμως ο Λυκομήδης έφερε μεγάλες αντιρρήσεις, λέγοντας του ότι η κόρη του είχε ήδη χάσει το σύζυγό της και ότι δεν έπρεπε να χάσει και το γιο της. Όμως ο ίδιος ο Νεοπτόλεμος είχε αντίθετη γνώμη μιας και ήθελε διακαώς να συμμετάσχει στον πόλεμο και να δοξαστεί. Βλέποντας το θάρρος του γιου του Αχιλλέα, οι συγγενείς του μεταπείστηκαν και τον αποχαιρέτισαν. Όταν έφτασε στην Τροία, ο Μενέλαος του υποσχέθηκε ότι μετά την άλωση της Τροίας θα του έδινε για σύζυγο τη μοναχοκόρη του Ερμιόνη, ενώ ο Οδυσσέας, σε μια συγκινητική τελετή, του παράδωσε τα τιμημένα όπλα του πατέρα του .

Εικ. 46. Η παράδοση των όπλων του Αχιλλέα στο Νεοπτόλεμο. (Κ.Α.Ο.)

Την ίδια νύχτα συνομίλησε με το πνεύμα του πατέρα του, χωρίς όμως να μας μεταφέρει ο Όμηρος το διάλογό τους, ενώ, αντίθετα, γράφει πολλά για το χαρακτήρα του νεαρού ήρωα. Ήταν, λέει, στοχαστικός, έξυπνος, ξεχωριστός και πολύ ωριμότερος από το ότι θα υποδήλωνε το νεαρό της ηλικίας του. Στην ώρα της μάχης αυτός χύνεται πρώτος και σκοτώνει πολλούς Τρώες και, το σπουδαιότερο, επικράτησε σε μονομαχία εναντίον του ανηψιού του Πριάμου, του βασιλιά Ευρυπύλου. Ο Ευρύπυλος, που


ήταν βασιλιάς των Μυσών και στενός σύμμαχος του Πριάμου, πριν πέσει νεκρός απ’ το κοντάρι του Νεοπτόλεμου, είχε σκοτώσει πολλούς Έλληνες, ανάμεσά τους και τον Μαχάονα. Ο Δούρειος ίππος φέρνει την πολυπόθητη άλωση της Τροίας και στη συνέχεια αρχίζουν οι περιπέτειες της επιστροφής των ηρώων στις πόλεις τους, στην πατρίδα. Ο Όμηρος έγραψε την Οδύσσεια περιγράφοντας τον περιπετειώδη «νόστο» - επιστροφή στην πατρίδα. Ας δούμε όμως τι απέγιναν οι επιζήσαντες Θεσσαλοί ήρωες.

22. Η επιστροφή των Θεσσαλών ηρώων Α΄ Ο Νεοπτόλεμος Ο Νεοπτόλεμος επέστρεψε μέσω Θράκης. Ο παππούς του, ο Πηλέας ζούσε εξόριστος από το βασιλιά της Ιωλκού Άκαστο στη νήσο Ίκο (Αλόννησο), περιμένοντας να ξαναδεί τον αγαπημένο του εγγονό, ενώ ο δάσκαλός του γερο-Φοίνικας έχει πια πεθάνει. Όμως ο στόχος του γιου του Αχιλλέα δεν είναι άλλος από το να γίνει βασιλιάς. Έχει μαζί του τη χήρα του Έκτορα, Ανδρομάχη, και εκστρατεύει στην Ήπειρο όπου νικάει τους λαούς που βρίσκονταν γύρω από το όρος Τόμαρος.

Εικ. 47. Νεοπτόλεμος και Πρίαμος

Εκεί στέφεται βασιλιάς και από την Ανδρομάχη γεννάει το Μολοσσό, που έμελλε να γίνει γενάρχης του ομώνυμου ηπειρωτικού φύλου. Από τότε η


χώρα ονομάζεται Μολοσσία11. Λίγο πριν πεθάνει ο Πηλέας θα συναντήσει για στερνή φορά τον εγγονό του. Το τέλος του Νεοπτόλεμου δεν είναι και τόσο αντάξιο της προσφοράς του. Σκοτώνεται από τα χέρια του ίδιου του θεού Απόλλωνα, δίπλα στον ομφαλό της γης, στους Δελφούς, τιμωρούμενος για μια ασήμαντη διαμάχη για τη μερίδα των σφάγιων της θυσίας που αναλογούσε στον ήρωα κατά τη γιορτή των Θεοξενίων. Σύμφωνα όμως με παραλλαγή του μύθου, ο Νεοπτόλεμος παντρεύτηκε την Ερμιόνη του Μενελάου στη Σπάρτη, όπως του είχε υποσχεθεί στην Τροία ο Σπαρτιάτης βασιλιάς, και αργότερα εγκαταστάθηκε στο Θετίδειο της νότιας Λάρισας (περιοχή Φαρσάλων). Β΄ Ο Φιλοκτήτης Ο Μάγνητας Φιλοκτήτης επιστρέφοντας με τα πλοία του έπεσε σε μεγάλη θαλασσοταραχή και τα πλοία του, ακυβέρνητα έπλευσαν αρχικά προς τον Καφηρέα κι από κει στις νοτιοανατολικές ακτές της Ιταλίας στις εκβολές ενός ποταμού, στην ίδια τοποθεσία που θα ιδρύονταν η αποικία Κρότων. Μαζί του είχε αιχμάλωτες τις αδελφές του Πριάμου, Αιθύλα, Αστυόχη και Μηδεκάστη. Όταν όμως, εκεί στις ακτές της Μεγάλης Ελλάδας, επισκευάζονταν τα καράβια τους με σκοπό να επιστρέψουν το ταχύτερο δυνατό στις εύφορες πλαγιές της Όσσας, στην πατρίδα τους, οι τρεις Τρωαδίτισσες με τη βοήθεια και άλλων σκλάβων, έβαλαν φωτιά και πυρπόλησαν τις εγκαταστάσεις του ταρσανά, αποτεφρώνοντας και τα πλοία.(Για το λόγο αυτό ο Όμηρος τις ονομάζει “Ναυπρηστίδες”). Έτσι ο Φιλοκτήτης με τους συντρόφους του εγκαταστάθηκαν οριστικά στη Νότια Ιταλία. Αργότερα ήρθε σε ρήξη με τους Λευκανούς, μια γειτονική ιταλιώτικη φυλή, που την αντιμετώπισε επικρατώντας άνετα. Στην περιοχή των Λευκανών που κατέκτησε ίδρυσε την πόλη Κρίμισσα, δίπλα στις όχθες του ποταμού, που ονομάστηκε λόγω της πυρπόλησης των πλοίων του Ναύαιθος (ναυς = πλοίο + αίθος = καπνιά). Εκεί έκτισε το παλάτι του, ενώ μετέπειτα ίδρυσε και την πόλη Μάκαλλα, ανεγείροντας ένα ναό προς τιμήν του θεού Απόλλωνα. Άλλες τρεις πόλεις φέρουν το όνομα του Φιλοκτήτη ως οικιστή: η Χώνη, η Πετήλια και στη βορειοδυτική Σικελία η Έγεστα (το όνομά της οφείλεται στον Τρώα Έγεστο που στάλθηκε εκεί από το Φιλοκτήτη). Στη νότια Ιταλία (Μ. Ελλάδα) κάπου ίσως να Πολλούς αιώνες αργότερα στο παλάτι των Μολοσσών γεννήθηκε η Ολυμπιάδα, μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο πατέρας της ονομαζόταν Νεοπτόλεμος κι αυτός. Έτσι εξακριβώνεται ιστορικά η, από μητρός, Θεσσαλική καταγωγή του μεγάλου στρατηλάτη της Μακεδονίας. 11.


βρίσκεται ο τάφος του.

Εικ.48. Η δράση του Νεοπτόλεμου και του Φιλοκτήτη.

Παράθεμα: Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη, περί «Ναυπρηστίδων» και Φιλοκτήτη [15c] <Ναύαιθος> ποταμός ἐστιν Ἰταλίας· ἐκλήθη δὲ οὕτω κατὰ μὲν Ἀπολλόδωρον καὶ τοὺς λοιπούς, ὅτι μετὰ τὴν Ἰλίου ἅλωσιν αἱ [p. 262] Λαομέδοντος θυγατέρες, Πριάμου δὲ ἀδελφαί, Αἴθυλλα Ἀστυόχη Μηδεσικάστη μετὰ τῶν λοιπῶν αἰχμαλωτίδων ἐκεῖσε γεγονυῖαι τῆς Ἰταλίας, εὐλαβούμεναι τὴν ἐν τῇ Ἑλλάδι δουλείαν τὰ σκάφη ἐνέπρησαν, ὅθεν ὁ ποταμὸς Ναύαιθος ἐκλήθη καὶ αἱ γυναῖκες Ναυπρήστιδες· οἱ δὲ σὺν αὐταῖς Ἕλληνες ἀπολέσαντες τὰ σκάφη ἐκεῖ κατῴκησαν.

Γ΄ Ποδαλείριος Ο γιος του Ασκληπιού, ο ιατρός της Εκστρατείας, Ποδαλείριος, επέστρεψε στην Ελλάδα και ρώτησε το Μαντείο των Δελφών πού έπρεπε να εγκατασταθεί. Ο χρησμός τον οδήγησε στην χερσόνησο της Καρίας. Εκεί συνάντησε τη βασίλισσα Σύρνα που μόλις είχε πέσει απ’ τη στέγη του παλατιού και φαινόταν ετοιμοθάνατη.


Εικ. 49. Οι περιπέτειες Ποδαλείριου και Πολυποίτη

Ο Ποδαλείριος, σαν γιατρός που ήταν, άνοιξε τις φλέβες των μπράτσων της για να φύγει το «σκοτωμένο» αίμα. Έτσι η Σύρνα συνήλθε και ο βασιλιάς - πατέρας της Δαμαιθός την πάντρεψε με το σωτήρα της. Ο Ασκληπιάδης ήρωας έκτισε στην περιοχή δυο πόλεις: τη Σύρνο, αφιερωμένη στη γυναίκα του και τη Βύβασσο, που την ονόμασε έτσι για να τιμήσει τον γιδοβοσκό Βύβασσο, ο οποίος τον είχε σώσει , σύμφωνα με το μύθο, όταν ναυάγησε, ερχόμενος στις ακτές της Καρίας. Δ΄ Πολυποίτης και Λεοντεύς Ο Πολυποίτης και ο Λεοντεύς ακολούθησαν τον μάντη Κάλχα μέχρι την Κολοφώνα της Μ. Ασίας. Όταν ο μάντης πέθανε, συνεχίσαν πεζή ως την Παμφυλία, όπου έγιναν οικιστές της πόλης Ασπένδου, κοντά στον ποταμό Ευρυμέδοντα και, μέσω των απογόνων τους έκαναν αποικισμούς στην Κιλικία, Συρία, Φοινίκη. Ε΄ Πρωτεσίλαος Ο Πρωτεσίλαος, μας λέει η επική διήγηση, σκοτώθηκε στην Τροία. Κατ' ατυχή σύμπτωση, την προηγουμένη της αναχώρησής του για την Τρωική Εκστρατείας είχε νυμφευθεί την Λαοδάμεια, κόρη του βασιλιά της Ιωλκού Ακάστου. Μάλιστα από τη βιασύνη του να φύγει για την Τροία λησμόνησε τις καθιερωμένες θυσίες προς τιμήν της θεάς Άρτεμης. Στην Τροία ήταν το πρώτο από τα θύματα των Ελλήνων. Ο θάνατός του αποδίδεται στην προφητεία-χρησμό της θεάς Θέτιδας. Η Θέτιδα έλεγε πως ο πρώτος Έλληνας που θα πατούσε στο έδαφος της Τροίας θα


σκοτωνόταν άμεσα. Παρ' όλα αυτά ο Πρωτεσίλαος, με ενθουσιασμό παρ' όλο που είχε υπ' όψιν του το χρησμό, αποβιβάστηκε πρώτος. Εκεί, αφού κατόρθωσε να σκοτώσει πολλούς αντιπάλους του, δέχτηκε θανατηφόρο χτύπημα απ' τον Έκτορα, που καθοδηγούνταν από την Άρτεμη, αδελφή του προστάτη της Τροίας Απόλλωνα. Στον Κάτω κόσμο ο Πρωτεσίλαος είναι απαρηγόρητος για την ατυχία του και επιθυμώντας την, έστω προσωρινή του, επιστροφή, απευθύνεται στον Πλούτωνα, ζητώντας να του επιτρέψει την άνοδο στον πάνω κόσμο. Όταν ο Πλούτων του το επιτρέπει, εκείνος συναντά στην οικία του τη Λαοδάμεια, που έχει πέσει σε κατάθλιψη και ξεγελάει την απουσία του αγαπημένου της έχοντας φτιάξει ένα είδωλο-ομοίωμα του άνδρα της. Μετά από τη συνειδητοποίηση της κατάστασης του Πρωτεσιλάου (νεκρός) η Λαοδάμεια δέχεται να τον ακολουθήσει, αυτοκτονώντας. Οι Έλληνες μετά την πτώση της Τροίας, έστησαν μνημείο έξω από τα τείχη της κατεστραμμένης πόλης, προς τιμήν του νεκρού Θεσσαλού βασιλιά.Μετά το θάνατο του, ο μεγάλος Θεσσαλός ήρωας λατρεύτηκε ως ημίθεος στην πόλη Ελεούντα της Ανατολικής Θράκης, όπου πιστεύονταν ότι βρισκόταν ο τάφος του. Οι ιστορικές πηγές μας αναφέρουν ότι ο τάφος του λεηλατήθηκε στις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα από έναν Πέρση σατράπη, ο οποίος αργότερα συνελήφθη και εκτελέστηκε από τους Έλληνες, ενώ επιστράφηκαν οι θησαυροί του μνημείου. Ο Αρριανός μας διασώζει ότι ο Μέγας Αλέξανδρος, στην αρχή της μεγάλης του εκστρατείας, προσέφερε θυσίες στον τάφο του Πρωτεσιλάου, ελπίζοντας να μην έχει την τύχη του μεγάλου ήρωα περνώντας στην Ασία. Ο Φιλόστρατος (3ος μ.Χ. αι.) αναφέρει ότι στην Ελεούντα υπήρχε ένα άγαλμα του ήρωα που στέκονταν σε βάση που έδειχνε την πλώρη ενός πλοίου, ενώ στην ίδια περιοχή κόπηκαν και νομίσματα με ανάλογη παράσταση. Ο Πλίνιος (34.76) μας αναφέρει ότι υπήρχε την εποχή του ένας ανδριάντας του Πρωτεσιλάου, φιλοτεχνημένος από το γλύπτη Δεινομένη. Σήμερα στο Μουσείο Τέχνης της Ν. Υόρκης και στο αντίστοιχο Βρεταννικό σώζονται δύο αντίγραφα ενός χαμένου χάλκινου αγάλματος που παριστά τον Θεσσαλό ήρωα. Είναι σίγουρο ότι οι γνώσεις μας για τον ήρωα θα ήταν πολύ περισσότερες, αν είχε σωθεί η τραγωδία του Ευριπίδη με το όνομα “Πρωτεσίλαος”, από την οποία έχουν καταγραφεί ελάχιστα σπαράγματα 10-12 στίχων. Στη σύγχρονη λογοτεχνία γράφτηκαν δύο τραγωδίες με θέμα τον Πρωτεσίλαο: του Σακελλαρίου με τίτλο “Πρωτεσίλαος και Λαοδάμεια”, και του συγγραφέα


του παρόντος έργου, Κων. Α. Οικονόμου με τον τίτλο “Πρωτεσίλαος12” (Λάρισα 2010).

Εικ. 50. Σκηνές από τη ζωή του Πρωτεσίλαου.

Μια άλλη εκδοχή του μύθου λέει ότι η Λαοδάμεια, μετά την επιβεβαίωση του θανάτου του συζύγου της, αυτοκτόνησε πέφτοντας στη φωτιά, όπου πρωτύτερα ο πατέρας της, Άκαστος, είχε ρίξει το ομοίωμα του Πρωτεσιλάου που φύλαγε η κόρη του. Ακόμα ο νεότερος του Ομήρου, Ησίοδος, παρουσιάζει τον Πρωτεσίλαο ως γιο του Άκτορα και θείο του Ποδάρκη. Ο πολύ νεότερος Ευστάθιος ισχυρίζεται ότι το όνομα του ήρωα ήταν Ιόλαος και το όνομα Πρωτεσίλαος του δόθηκε μετά θάνατον. Ακόμη, ο Λατίνος Υγίνος, μετά Χριστόν συγγραφέας, αναφέρει ως μητέρα του ήρωα, τη Διομήδια. Ο Πρωτεσίλαος είναι ακόμη το κεντρικό πρόσωπο σε έναν περίεργο διάλογο του Φιλοστράτου (3ος μ.Χ. αι.), υπό τον τίτλο “Ηρωικός”. Ο διάλογος αυτός διεξάγεται μεταξύ ενός αμπελουργού της Θράκης και του Πρωτεσιλάου. Στον διάλογο αυτό ο Θεσσαλός ήρωας εξιστορεί τα γεγονότα του Τρωικού Πολέμου με διαφορετικό τρόπο από ό,τι τον παρουσιάζει ο Όμηρος. Τέλος ο Λουκιανός σε δύο από τους νεκρικούς του διαλόγους ασχολείται με τον Πρωτεσίλαο. Άλλες εκδοχές δεν δέχονται το θάνατο του ήρωα, μάλιστα μία απ’ αυτές αναφέρει ότι επιστρέφοντας με τα καράβια του, έπεσε σε θαλασσοταραχή και αναγκάστηκε να δέσει στη Χαλκιδική. Εκεί η αδελφή του Πριάμου, Αιθύλα (που το όνομά της εμπλέκεται και στην επιστροφή του Φιλοκτήτη) συνοδεία δούλων πυρπόλησε τα σκάφη του Πρωτεσίλαου, φοβούμενη την αντιμετώπιση που θα είχε η ίδια στον Πτελεό και την Ανδρώνα, πατρίδα του ήρωα, απ’ τους ντόπιους, αν ποτέ έφταναν εκεί. Έτσι, σύμφωνα μ' αυτή την εκδοχή, ο Πρωτεσίλαος με τους συντρόφους του παρέμεινε εκεί και ίδρυσε την αποικία Σκιώνη. 12. Το κείμενο αυτό του έργου βρίσκεται στον ιστότοπο: www. scribd.com/OIKONOMOUKON


Παράθεμα 11: Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη: Περί Πρωτεσιλάου.

....

δὲ Ἑλλήνων πρῶτος ἀπέβη τῆς νεὼς Πρωτεσίλαος, καὶ κτείνας οὐκ ὀλίγους τῶν βαρβάρων ὑφ' Ἕκτορος θνήσκει. τούτου <ἡ> γυνὴ Λαοδάμεια καὶ μετὰ θάνατον ἤρα, καὶ ποιήσασα εἴδωλον Πρωτεσιλάῳ παραπλήσιον τούτῳ προσωμίλει.Ἑρμῆς δὲ ἐλεησάντων θεῶν ἀνήγαγε Πρωτεσίλαον ἐξ Ἅιδου. Λαοδάμεια δὲ ἰδοῦσα [p. 200] καὶ νομίσασα αὐτὸν ἐκ Τροίας παρεῖναι τότε μὲν ἐχάρη, πάλιν δὲ ἐπαναχθέντος εἰς Ἅιδου ἑαυτὴν ἐφόνευσεν.

Παράθεμα 12. Νεκρικοί διάλογοι Λουκιανού Πρωτεσίλαος, Πλούτων και Περσεφόνη ΠΡΩΤΕΣΙΛΑΟΣ Ὦ δέσποτα καὶ βασιλεῦ καὶ ἡμέτερε Ζεῦ καὶ σὺ Δήμητρος θύγατερ͵ μὴ ὑπερίδητε δέησιν ἐρωτικήν. ΠΛΟΥΤΩΝ Σὺ δὲ τίνων δέῃ παρ΄ ἡμῶν; ἢ τίς ὢν τυγχάνεις; ΠΡΩΤΕΣΙΛΑΟΣ Εἰμὶ μὲν Πρωτεσίλαος ὁ Ἰφίκλου Φυλάκιος συστρατιώτης τῶν Ἀχαιῶν καὶ πρῶτος ἀποθανὼν τῶν ἐπ΄ Ἰλίῳ. δέομαι δὲ ἀφεθεὶς πρὸς ὀλίγον ἀναβιῶναι πάλιν. ΠΛΟΥΤΩΝ Τοῦτον μὲν τὸν ἔρωτα͵ ὦ Πρωτεσίλαε͵ πάντες νεκροὶ ἐρῶσιν͵ πλὴν οὐδεὶς ἂν αὐτῶν τύχοι. ΠΡΩΤΕΣΙΛΑΟΣ Ἀλλ΄ οὐ τοῦ ζῆν͵ Ἀϊδωνεῦ͵ ἐρῶ ἔγωγε͵ τῆς γυναικὸς δέ͵ ἣν νεόγαμον ἔτι ἐν τῷ θαλάμῳ καταλιπὼν ᾠχόμην ἀποπλέων͵ εἶτα ὁ κακοδαίμων ἐν τῇ ἀποβάσει ἀπέθανον ὑπὸ τοῦ Ἕκτορος. ὁ οὖν ἔρως τῆς γυναικὸς οὐ μετρίως ἀποκναίει με͵ ὦ δέσποτα͵ καὶ βούλομαι κἂν πρὸς ὀλίγον ὀφθεὶς αὐτῇ καταβῆναι πάλιν. ΠΛΟΥΤΩΝ [2] Οὐκ ἔπιες͵ ὦ Πρωτεσίλαε͵ τὸ Λήθης ὕδωρ; ΠΡΩΤΕΣΙΛΑΟΣ Καὶ μάλα͵ ὦ δέσποτα· τὸ δὲ πρᾶγμα ὑπέρογκον ἦν. ΠΛΟΥΤΩΝ Οὐκοῦν περίμεινον· ἀφίξεται γὰρ κἀκείνη ποτὲ καὶ οὐδὲ σὲ ἀνελθεῖν δεήσει. ΠΡΩΤΕΣΙΛΑΟΣ Ἀλλ΄ οὐ φέρω τὴν διατριβήν͵ ὦ Πλούτων· ἠράσθης δὲ καὶ αὐτὸς ἤδη καὶ οἶσθα οἷον τὸ ἐρᾶν ἐστιν. ΠΛΟΥΤΩΝ Εἶτα τί σε ὀνήσει μίαν ἡμέραν ἀναβιῶναι μετ΄ ὀλίγον τὰ αὐτὰ ὀδυρόμενον; ΠΡΩΤΕΣΙΛΑΟΣ Οἶμαι πείσειν κἀκείνην ἀκολουθεῖν παρ΄ ὑμᾶς͵ ὥστε ἀνθ΄ ἑνὸς δύο νεκροὺς λήψῃ μετ΄ ὀλίγον. ΠΛΟΥΤΩΝ Οὐ θέμις γενέσθαι ταῦτα οὐδὲ γέγονε πώποτε. ΠΡΩΤΕΣΙΛΑΟΣ [3] Ἀναμνήσω σε͵ ὦ Πλούτων· Ὀρφεῖ γὰρ δι΄ [3] Ἀναμνήσω σε͵ ὦ Πλούτων· Ὀρφεῖ γὰρ δι΄ αὐτὴν ταύτην τὴν αἰτίαν τὴν Εὐρυδίκην παρέδοτε καὶ τὴν ὁμογενῆ μου Ἄλκηστιν παρεπέμψατε Ἡρακλεῖ χαριζόμενοι. ΠΛΟΥΤΩΝ Θελήσεις δὲ οὕτως κρανίον γυμνὸν ὢν καὶ ἄμορφον τῇ καλῇ σου ἐκείνῃ νύμφῃ φανῆναι; πῶς δὲ κἀκείνη προσήσεταί σε οὐδὲ διαγνῶναι δυναμένη; φοβήσεται γὰρ εὖ οἶδα καὶ φεύξεταί σε καὶ μάτην ἔσῃ τοσαύτην ὁδὸν ἀνεληλυθώς. ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ Οὐκοῦν͵ ὦ ἄνερ͵ σὺ καὶ τοῦτο ἴασαι καὶ τὸν Ἑρμῆν κέλευσον͵ ἐπειδὰν ἐν τῷ φωτὶ ἤδη ὁ Πρωτεσίλαος ᾖ͵ καθικόμενον ἐν τῇ ῥάβδῳ νεανίαν εὐθὺς καλὸν ἀπεργάσασθαι αὐτὸν͵ οἷος ἦν ἐκ τοῦ παστοῦ. ΠΛΟΥΤΩΝ Ἐπεὶ Φερσεφόνῃ συνδοκεῖ͵ ἀναγαγὼν τοῦτον αὖθις ποίησον νυμφίον· σὺ δὲ μέμνησο μίαν λαβὼν ἡμέραν.


Ελεύθερη μετάφραση

ΠΡ. Μεγάλε μου βασιλέα, Δία και συ κόρη της Δήμητρας, μην παραβλέψετε την ερωτική μου παράκληση. ΠΛ. Εσύ για ποιο πράγμα μας παρακαλείς και ποιος είσαι; ΠΡ. Είμαι ο Πρωτεσίλαος, ο γιος του Ιφίκλου απ` τη Φυλάκη, συμπολεμιστής των Αχαιών και ο πρώτος νεκρός στην Τροία. Σας παρακαλώ να με αφήσετε για λίγο να ξαναζήσω. ΠΛ. Αυτόν τον έρωτα, Πρωτεσίλαε, όλοι οι νεκροί ζητούν, αλλά κανείς δε μπορεί να τον πετύχει. ΠΡ. Αλλά εγώ δε ζητώ να ζήσω, Αιδωνέα, εγώ λέω ότι ενώ ήμουν ακόμα νιόπαντρος στο νυφικό μου θάλαμο εγκατέλειψα τη γυναίκα μου πλέοντας (πιστός στο καθήκον) προς την Τροία και έπειτα, κακότυχος που ήμουνα, την ώρα της αποβίβασης φονεύτηκα απ` τον Έκτορα. Έτσι λοιπόν ο έρωτας της συζύγου μου με κατακαίει όχι και λίγο τα σωθικά μου, βασιλιά μου, και θέλω, έστω για λίγο, να φανερωθώ σ` αυτή και ύστερα να ξανακατεβώ (στον Κάτω Κόσμο). ΠΛ. Δεν ήπιες, Πρωτεσίλαε, το νερό της Λησμονιάς; ΠΡ. Και βέβαια ήπια κύριε, και μάλιστα πολύ (ή είναι ακόμα πολύς ο πόθος μου). ΠΛ. Τότε λοιπόν περίμενε. Γιατί κι εκείνη (κάποτε) θα έρθει και τότε ούτε συ θα θέλεις να ανεβείς. ΠΡ. Αλλά δεν έχω την υπομονή Πλούτωνα, γιατί και συ ο ίδιος ήδη αγάπησες και ξέρεις τι είναι το να αγαπάς ΠΛ. Έπειτα τι θα ωφελήσει να ξαναζήσεις μια μέρα και μετά από λίγο για τον ίδιο λόγο να οδύρεσαι; ΠΡ. Νομίζω ότι θα πείσω κι εκείνη να μ’ ακολουθήσει σ’ εσάς (στον Κάτω Κόσμο) ώστε αντί για μία, δύο ψυχές θα παραλάβεις μετά από λίγο. ΠΛ. Δεν τα επιτρέπει η δικαιοσύνη αυτά ούτε έχει γίνει (τίποτα ανάλογο) ποτέ. ΠΡ. Θα σου θυμίσω όμως Πλούτωνα, τον Ορφέα. Ναι θα σου τον θυμίσω. Στον Ορφέα για τον ίδιο λόγο παραδώσατε την Ευρυδίκη και στη συγγενή μου Άλκηστη, της χαρίσατε την επιστροφή με τον Ηρακλή. ΠΛ. Θέλεις λοιπόν έτσι, με γυμνό κρανίο και χωρίς μορφή (ζωντανού ανθρώπου) να φανερωθείς στην καλή σου νύφη; Πώς αυτή θα σε προσεγγίσει ενώ δε θα μπορεί ούτε να σε αναγνωρίσει; Γνωρίζω πολύ καλά ότι θα φοβηθεί και θα φύγει από κοντά σου και μάταια θα κάνεις τόσο ανηφορικό δρόμο. ΠΕΡΣ. Λοιπόν, άνδρα μου, άσε τούτες τις δικαιολογίες και διέταξε τον Ερμή, επειδή ο Πρωτεσίλαος θα βγει στο φως (της ημέρας) να τον μεταμορφώσει γρήγορα σε όμορφο νέο, όπως ήταν στη νυφική του παστάδα. (να του δώσει τη μορφή που είχε τη μέρα του γάμου του) ΠΛ. Επειδή η Περσεφόνη συμφωνεί (έλα Ερμή) ανέλαβέ τον και κάντον πάλι γαμπρό. Κι εσύ (Πρωτεσίλαε) πάρε μια μέρα (για τον πάνω κόσμο).

Ήρθε όμως η στιγμή να αναφερθούμε και σε άλλα μυθικά πρόσωπα της Θεσσαλίας που, είτε συνδέονται με προηγούμενες αναφορές μας, είτε οι ιστορίες τους παραμένουν ως σήμερα πολύ διδακτικές.

23. Ερυσίχθων Διδακτική ιστορία – περί ιεροσυλίας, θα τη λέγαμε – είναι ο μύθος του Ερυσίχθονα ή Αίθωνα. Ο Ερυσίχθων ήταν βασιλιάς στη Θεσσαλία, κάπου στο Δώτιο πεδίο (σημερινή περιοχή Αγιάς) και προέρχονταν από την γενιά των Αιολιδών. Πατέρας του ήταν ο Τρίοπας και προπάπποι του ο Αθάμας και η Νεφέλη. (Δες γενεαλογίες στο τέλος του βιβλίου.) Κύριες


πληροφορίες για τη μυθική ιστορία του παίρνουμε από ένα Λατίνο συγγραφέα, τον Οβίδιο, δείγμα κι αυτό της μεγάλης διασποράς των ιδεών του ελληνικού πανθέου, της ελληνικής τέχνης και του πολιτισμού σ’ όλους τους λαούς της Μεσογείου. Ο Ερυσίχθων, για να επανέλθουμε στην ιστορία μας, φερόταν με καταφρόνια στους θεούς και δεν έκανε ποτέ θυσίες σ’ αυτούς. Μια μέρα μάλιστα μπήκε στο ιερό δρυόδασος της θεάς Δήμητρας και σώριαζε σε άψυχα κούτσουρα τα ιερά δέντρα. Στην καρδιά του δάσους υπήρχε μια πελώρια βελανιδιά που το ύψος της επισκίαζε μεγάλη έκταση του δάσους. Αυτό το δέντρο οι πιστοί της θεάς το στόλιζαν με κορδέλες και στίχους, τάματα και γιρλάντες για να ευχαριστήσουν τη θεά Δήμητρα για τις ευεργεσίες της. Μόλις προτοαντίκρισε ο Ερυσίχθων αυτό το γίγαντα του δάσους, αδιαφορώντας για την ανόσια ατιμία που θα επιχειρούσε, διέταξε τους δούλους του να το κόψουν. Βλέποντας όμως ότι οι δούλοι στέκονταν με κατεβασμένα χέρια και το πρόσωπο προς τη γη, αγρίεψε και πήρε στα χέρια του το πελέκι ξεστομίζοντας τα παρακάτω λόγια: «Είτε αυτό το δέντρο είναι αγαπητό στη θεά, είτε είναι η ίδια η θεά, τώρα η κορφή του θ’ αγγίξει το χώμα.» Και άρχισε να χτυπάει με λύσσα τον κορμό του. Η βελανιδιά βόγκηξε, χλομιάσανε τα φύλλα και τα κλαδιά της κι απ’ τις «πληγές» που έκανε το τσεκούρι, αίμα ποτάμι έτρεξε. Όλοι τρόμαξαν, μάλιστα ένας δούλος βλέποντας αυτό άρπαξε στον αέρα το οπλισμένο με το τσεκούρι χέρι του βέβηλου γιου του Τρίοπα. Όμως ο Ερυσίχθων, εκτός εαυτού πια, μούγκρισε γεμάτος ειρωνεία: «πάρε του ευλαβικού σου ζήλου την τιμή!» και με μια τσεκουριά του έκοψε το κεφάλι. Ύστερα συνέχισε το ανόσιο έργο του καταφέρνοντας απανωτά χτυπήματα στο δέντρο. Εκείνη τη στιγμή ακούστηκε μες από τον κορμό της δρυός η φωνή μιας Δρυάδας Νύμφης που προανήγγειλε την τιμωρία του δράστη αμέσως μετά το ξεψύχημά της: «Η τιμωρία σου δεν θα αργήσει κι ο θάνατός σου για το δικό μου θάνατο θα με παρηγορήσει.» Αυτά ήταν τα τελευταία λόγια της Νύμφης της Δήμητρας. Όμως ο Ερυσίχθων κωφεύει και μετά από συνεχόμενα χτυπήματα καταφέρνει με τη βοήθεια σχοινιών να γκρεμίσει το θεόρατο αυτό δέντρο. Με την πτώση του συνέθλιψε κάτω από το βάρος του και μεγάλο τμήμα του δάσους που αποτελούνταν από νεαρότερες βελανιδιές. Τότε με θρήνους οι Δρυάδες κατέφυγαν στην προστάτιδά τους θεά και ζήτησαν τη σκληρή τιμωρία του ενόχου. Η θεά δέχτηκε και χωρίς χρονοτριβή εφηύρε μια πολύ σκληρή ποινή. Τον καταδίκασε να βασανίζεται συνέχεια από τρομερή και ανικανοποίητη πείνα.


Εικ. 51. Ερυσίχθων και Νύμφη-Δρυάς.

Έτσι ένας σίφουνας αέρα σταλμένος από τη θεά άφησε στα σκαλιά του παλατιού του Ερυσίχθονα την ίδια την Πείνα προσωποποιημένη. Η Πείνα μπαίνοντας στο παλάτι κατευθύνθηκε στο κρεβάτι του ανόσιου βασιλιά. Εκεί με τα φτερά της τον σκέπασε και με το βρωμερό της χνώτο, γέμισε την ανάσα του, το στόμα του το λαρύγγι του, τα σωθικά του όλα, φυτεύοντάς του μια φρικτή λιγούρα.

Εικ. 52. Παλιά γκραβούρα με τον Ερυσίχθονα στο ιερό δρυόδασος.

Μετά απ’ αυτό επέστρεψε στην άγονη σπηλιά της, κάπου μακριά στην ερημιά. Μέσα στον ύπνο του ο δυστυχής Ερυσίχθων νιώθει ότι πεινάει κι αρχίζει ν’ ανοιγοκλείνει το στόμα του ξανά και ξανά, χτυπώντας τα δόντια


του καταπίνοντας αέρα. Σε μια στιγμή ξυπνάει απ’ την άγρια πείνα του και δίνει διαταγή να βρουν ότι υπάρχει φαγώσιμο σε αέρα, γη, θάλασσα και να του το φέρουν. Κι ενώ είχε γύρω του πιατέλες απ’ ότι φαγώσιμο βάζει ο νους σου, αυτός ζητούσε να του φέρουν κι άλλα, κι άλλα. Κι όσο μασούσε βιαστικά και κατάπινε, όλο πιο λαίμαργος κι αχόρταγος γινόταν. Έτρωγε σε λίγα λεπτά της ώρας φαγητά που θα έφταναν να θρέψουν πολιτείες ολάκερες, κι όλο πεινούσε λες κι η κοιλιά του ήταν άβυσσος, που όσο τη γέμιζε με τροφές, άλλο τόσο βαθύτερη γινόταν, ενώ παρ’ όλα τούτα συνεχώς αδυνάτιζε. Εξαιτίας της ακόρεστης πείνας του ξεπούλησε το βασίλειό του κι όλη του την περιουσία μα και πάλι δε χόρταινε. Σκέφτηκε μάλιστα να πουλήσει την ίδια την κόρη του Μήστρα για να βρει κι άλλα φαγητά, αλλά ο Ποσειδών, σύμφωνα με μια εκδοχή, την προστάτεψε μεταμορφώνοντάς την σε γέρο ψαρά. Μη μπορώντας να κορέσει την ανίκητη πείνα του, τελικά καταβροχθίζοντάς τις ίδιες του τις σάρκες, βρίσκει την ανάπαυση στο θάνατο.

Εικ. 53. Ερυσίχθων και Μήστρα (η πώληση)

24. Μήστρα13 Η κόρη αγαπούσε πολύ τον πατέρα της και θέλοντας να του 13. Οι μόνες πηγές που έχουμε για την κόρη του Ερυσίχθονα είναι κάποιοι αποσπασματικοί στίχοι του Ησιόδου και λίγοι πάπυροι σε συλλογές του Βερολίνου, του Καΐρου και της Οξφόρδης, που έχουν συνολικά εννιά αποσπάσματα της ιστορίας της , τα οποία και συνδυάστηκαν μετά το 1970.


συμπαρασταθεί στο σκληρό του βάσανο, δεχόταν να την πουλάει για να ικανοποιεί την άγρια πείνα του. Κατείχε όμως την τέχνη της μαγείας και έτσι συμφώνησε με τον Ερυσίχθονα (Αίθωνα) τα πρωινά να παίρνει τη μορφή ενός ζώου, μιας φοράδας ή ενός μόσχου για παράδειγμα, που στη συνέχεια ο πατέρας της θα το πουλούσε ανταλλάσσοντας το με κάποιο μικρότερο φαγώσιμο ζώο (μιας που δεν υπήρχαν ακόμη τα νομίσματα) κι έτσι θα ικανοποιούσε, μερικώς έστω, την πείνα του, ενώ τη νύχτα θα ξαναγινόταν κοπέλα και αφού έλυνε τα δεσμά της μέσα στο στάβλο, που θα βρισκόταν, θα απέστρεφε στον πατέρα της. Την άλλη μέρα θα μπορούσε φυσικά εκείνος να την ξαναπουλήσει. Οι ικανότητές της αυτές έγιναν γνωστές και στον πονηρό Σίσυφο, το βασιλιά της Κορίνθου. Έτσι αποφάσισε να ζητήσει τη Μήστρα απ’ τον πατέρα της με σκοπό, δήθεν, να την παντρέψει με το γιο του το Γλαύκο. Τα συνοικέσια την εποχή εκείνη γινόταν με προσφορά προίκας από το γαμπρό (και τον πατέρα του) προς το συμπέθερο, πατέρα της νύφης. Έτσι ο Σίσυφος του πρόσφερε κοπάδια ολάκερα από πρόβατα, γίδες και βόδια. Εκείνος δέχτηκε, παρ’ όλο που κατάλαβε τον πονηρό σκοπό του συμπεθέρου του, γιατί γνώριζε ότι η κόρη του θα έβρισκε και πάλι τον τρόπο να επιστρέψει κοντά του. Ο Σίσυφος οδήγησε τη …. μέλλουσα νύφη του στην Κόρινθο, όπου και ανέβαλε το γάμο, προτείνοντάς της αντ' αυτού να κάνει αυτά που έκανε για χάρη του πατέρα της. Η Μήστρα δέχτηκε, όχι γιατί ήθελε να πληθύνουν τα κοπάδια του πεθερού της, αλλά γιατί είχε τα δικά της σχέδια, την επιστροφή στο σπίτι του πατέρα της. Το άλλο πρωί η Μήστρα πουλήθηκε με τη μορφή ζώου και το ίδιο βράδυ, μόλις πήρε ξανά την ανθρώπινη μορφή της, επέστρεψε στον πατέρα της. Την επομένη μάταια περίμενε τη «νύφη» του ο Σίσυφος. Αφού συνειδητοποίησε το τέχνασμά της, πήγε στο παλάτι του Ερυσίχθονα και διαμαρτυρήθηκε ζητώντας τουλάχιστον πίσω την «προίκα», δηλαδή το τίμημα της αγοράς του. Όταν εκείνος αρνήθηκε, και μπροστά στον κίνδυνο να ξεσπάσει μια ανελέητη σύγκρουση, η Μνήστρα μεσολάβησε μεταξύ τους προτείνοντας στο Σίσυφο να την αγοράσει ξανά, οριστικά αυτή τη φορά με σκοπό να πραγματοποιηθεί ο γάμος της με το Γλαύκο, αληθινά αυτή τη φορά. Έτσι ο Σίσυφος έκανε νέες προσφορές, μουλάρια και αγελάδες αυτή τη φορά και παίρνει την κόρη στην Κόρινθο. Όμως αυτός ο γάμος δεν έμελλε να γίνει πραγματικότητα, γιατί ο Σίσυφος είχε κάνει κάποιο ατόπημα παλιότερα σε βάρος του Δία. Έτσι βρίσκοντας την κατάλληλη ευκαιρία ο πατέρας των θεών, έβαλε τον Ποσειδώνα ν’ αρπάξει τη Μήστρα και να


την φέρει στην Κω, παρά τη θέλησή της. Μάλιστα βάζει μπροστά τις μαγικές της τεχνικές να μεταμορφώνεται συνεχώς σε διάφορα ζώα, όμως ο θεός της θάλασσας την κρατάει σφιχτά. Θέλοντας και μη η κόρη παίρνει την ανθρώπινη μορφή της και εγκαθίσταται στην Κω γεννώντας απ’ τον Ποσειδώνα τον Ευρύπυλο.

25. Φύλακος- Ίφικλος Άλλα σημαντικά πρόσωπα της θεσσαλικής μυθολογίας είναι ο Φύλακος κι ο Ίφικλος, πατέρας και γιος αντίστοιχα. Ο Φύλακος ήταν ιδρυτής και βασιλιάς της πόλης Φυλάκης στη Αχαϊα Φθιώτιδα και είχε γιο τον Ίφικλο και κόρη την Αλκιμέδη (που θα ήταν μελλοντική σύζυγος του Αίσονα και μητέρα του Ιάσονα). Όταν ο Ίφικλος ήταν ακόμα μικρό παιδί έκανε μια αταξία κι ο πατέρας του τον κυνήγησε με ένα μαχαίρι προσποιούμενος ότι θα το χρησιμοποιήσει. Όμως τα πόδια του παιδιού ήταν πολύ γρήγορα και αποκαμωμένος ο Φύλακος έμπηξε το μαχαίρι του στον κορμό μιας αγριαχλαδιάς, που αυτή σιγά-σιγά με το πέρασμα των χρόνων το σκέπασε με το φλοιό της. Ο Ίφικλος όμως είχε τόσο πολύ τρομάξει με τον πατέρα του ώστε, όταν μεγάλωσε, να γίνει ανίκανος για τεκνοποιία. Όταν χρόνια αργότερα διαδέχτηκε στο θρόνο τον πατέρα του, ξέσπασε μια διαμάχη ανάμεσα σ’ αυτόν και το θείο του Νηλέα, βασιλιά της Πύλου, για ένα φημισμένο κοπάδι βοδιών που ανήκαν στους προγόνους τους και το είχε στηνκατοχή του ο Ίφικλος. Ο Νηλέας όμως έβαλε σκοπό της ζωής του να τ’ αποκτήσει, προκηρύσσοντας μάλιστα τους γάμους της κόρης του με όποιον θα κατόρθωνε να φέρει από τη Φυλάκη τα βόδια που ο ίδιος πίστευε ότι του ανήκαν. Η κόρη του όμως, η Πηρώ, αγαπιόταν με το Βία το γιο του Αμυθάοντα. Έτσι ο Βίας φοβούμενος μήπως χάσει την αγαπημένη του, έπεσε στα πόδια του αδελφού του του Μελάμποδα ζητώντας του, μιας και ήταν σπουδαίος μάντης και ήξερε τη γλώσσα των ζώων, να τον βοηθήσει, αρπάζοντας το περιβόητο κοπάδι για λογαριασμό του Βία. Ο μάντης δέχτηκε κι αναχώρησε για το όρος Όθρυς, όπου και βρήκε το κοπάδι του Ιφίκλου το οποίο, δυστυχώς γι’ αυτόν, φυλάσσονταν από πολλούς βοσκούς και σκυλιά. Όταν ο Μελάμπους προσπάθησε να μπει στο μαντρί, συνελήφθη και παραδόθηκε στο βασιλιά Ίφικλο, ο οποίος διέταξε τη φυλάκισή του. Για ένα χρόνο έμεινε


αλυσοδεμένος σ’ ένα κρεβάτι και φυλάσσονταν από δυο φρουρούς: μια άπονη και σκληρή γυναίκα και έναν πονόψυχο άνδρα που προσπαθούσε να μην του κάνει τη ζωή του ακόμα πιο δύσκολη. Όμως, μάντης καθώς ήταν ο Μελάμπους, άκουσε μια μέρα κάποια σκουλήκια που σιγότρωγαν το μεγάλο δοκάρι της οροφής, να συζητούν μεταξύ τους και να λένε ότι το δοκάρι από στιγμή σε στιγμή, σαρακοφαγωμένο όπως ήταν, θα έπεφτε. Αμέσως ζήτησε απ’ τους φύλακές του να βγουν όλοι έξω, όμως εκείνοι γελούσαν μαζί του. Με τα πολλά τους έπεισε και την ώρα που τον έβγαζαν έξω να τον πάνε σ’ άλλη φυλακή το δοκάρι έσπασε και η οροφή έπεσε με πάταγο σκοτώνοντας και τη γυναίκα φύλακα, που έβγαινε τελευταία. Όταν ο Ίφικλος κι ο γέρο-Φύλακος έμαθε τι είχε γίνει, κατάλαβαν ότι είχαν να κάνουν μ’ ένα μάγο, ένα μάντη, πήγαν να τον βρουν και τον ρώτησαν αν θα μπορούσε να γιατρέψει τον Ίφικλο και έτσι να μπορεί να κάνει παιδιάδιαδόχους για το θρόνο της Φυλάκης. Εκείνος δέχτηκε, ζητώντας όμως για αντάλλαγμα την ελευθερία του και τα φημισμένα βόδια. Αφού συμφώνησαν, ο Μελάμπους θυσίασε ένα βόδι στο Δία και αφού το κομμάτιασε, ζήτησε απ’ όλα τα πουλιά του ουρανού να έρθουν για να φάνε το μερίδιό τους. Όταν αυτά μαζεύτηκαν, ο μάντης τα ρώτησε στη γλώσσα τους αν ξέρουν πως μπορεί να γίνει καλά ο βασιλιάς. Κανένα όμως από τα πουλιά δε γνώριζε το παραμικρό, εκτός από έναν γύπα τόσο μεγάλης ηλικίας που δεν μπορούσε να πετάξει και φυσικά δεν είχε έρθει στη σύναξη. Έστειλαν τότε στρατιώτες που τον βρήκαν και τον μετέφεραν στο μάντη. Αυτός τους φανέρωσε την αιτία και τους είπε μάλιστα και τη γιατρειά του κακού: έπρεπε, είπε, να βγάλουν το ξεχασμένο μαχαίρι, που ήταν η αιτία της παιδικής φοβίας του βασιλιά, απ’ το δέντρο, να ξύσουν τη σκουριά του, να την ανακατέψουν με κρασί και να δώσουν να πιει απ’ αυτό ο Ίφικλος για δέκα συνεχόμενες μέρες. Έτσι ο Ίφικλος γιατρεύτηκε και έδωσε στον Μελάμποδα τα βόδια ο οποίος τα παρέδωσε στο Νηλέα για να παντρευτεί ο αδελφός του την όμορφη Πηρώ, πράγμα που έγινε. Ο Ίφικλος λίγο μετά νυμφεύτηκε την Αστυόχη κι απέκτησε δυο γιους, τον Πρωτεσίλαο και τον Ποδάρκη. Αργότερα τον συναντάμε στο πλήρωμα της Αργοναυτικής εκστρατείας.

26. Ποδάρκης Ο άλλος γιος του Ιφίκλου, ο Ποδάρκης, που ονομάστηκε έτσι προς τιμή


του πατέρα του επειδή ήταν πολύ γρήγορος στο τρέξιμο, πολέμησε ηρωικά για εννιά χρόνια στην Τροία. Σκοτώθηκε τον τελευταίο χρόνο της πολιορκίας απ’ τη σύμμαχο των Τρωάδων Πενθεσίλεια, τη βασίλισσα των Αμαζόνων. Ο Παυσανίας, ο Πίνδαρος και ο Φιλόστρατος αναφέρουν ότι υπήρχαν τρόποι λατρείας για τους δυο αδελφούς ήρωες (Πρωτεσίλαο και Ποδάρκη) σε διάφορους τόπους: στη Φυλάκη, στον Ελαιούντα της Θράκης και αλλού, όπου και διοργανώνονταν αθλητικοί αγώνες προς τιμήν τους.

27. Κύκνος, ο γιος του Άρη Ο πιο διάσημος ήταν ο γιος του θεού Άρη και της Πελοπείας ή της Πυρήνης. Αυτός ο Κύκνος αποπειράθηκε να σκοτώσει τον γιο του τον ονομαστό ήρωα Ηρακλή. Από τον μύθο του αγώνα μεταξύ Κύκνου και Ηρακλέους γράφτηκε το, κακώς, αποδιδόμενο στον Ησίοδο έργο «Ασπίς Ηρακλέους”.

Εικ. 54. Κύκνος και Ηρακλης.

Πηγαίνοντας, λοιπόν, κάποτε ο Ηρακλής και ο Ιόλαος στον Κύηκα, τον βασιλιά της Θεσσαλικής Τραχίνας, συνάντησε στο τέμενος του Απόλλωνα στις Παγασές τον Κύκνο με τον πατέρα του Άρη. Ο Κύκνος ήταν σύζυγος της κόρης του Κύηκα κι έκοβε τα κεφάλια όσων περνούσαν από εκεί επειδή ήθελε να χτίσει με τα κρανία ναό στον πατέρα του. Ο Ηρακλής μονομάχησε μαζί του και τον σκότωσε, ενώ, με τη βοήθεια της Αθηνάς, τραυμάτισε ακόμη και τον Άρη που είχε σπεύσει να βοηθήσει το γιο του. Ο Κύηκας και οι περίοικοι έθαψαν τον Κύκνο, αλλά ο τάφος του παρασύρθηκε από τα νερά του ποταμού Αναύρου που εκβάλλει στον


Παγασητικό κόλπο. Σύμφωνα με τον Παυσανία αυτό το περιστατικό συνέβη στις όχθες του Πηνειού, ενώ κατά τον Απολλόδωρο (“Βιβλιοθήκη”) η μονομαχία έλαβε χώρα στις Παγασές αλλά στο ναό της Ιτώνος. Τη στιγμή που ο Άρης μπήκε ανάμεσα στους αντιπάλους, έπεσε ένας κεραυνός σταλμένος από τον Δία ανάμεσά τους και σταμάτησε η μάχη. Η αναμέτρηση Ηρακλή-Κύκνου απετέλεσε ένα από τα προσφιλέστερα θέματα της αρχαϊκής τέχνης14.

28. Πηλέας και Θέτις, οι γονείς του Αχιλλέα Εχοντας αναφερθεί στην ενότητα του Τρωικού Πολέμου, μιλήσαμε για την αφορμή του, που ήταν το μήλο της Έριδας, που δόθηκε στο γάμο του Πηλέα με την Θέτιδα, του ζεύγους, δηλαδή, των γονέων του Αχιλλέα. Αξίζει να αναφερθούμε λίγο και στη διαδρομή αυτών των δύο προσώπων, μέσα στους αρχέγονους ελληνικούς μύθους.

Εικ.55. Θέτις και Πηλέας

Η Θέτις ήταν μία από τις Νηρηίδες της ελληνικής μυθολογίας, κόρη 14. Στον θρόνο του Αμυκλαίου Απόλλωνα εικονιζόταν η «Ηρακλέους μονομαχία προς Κύκνον», ενώ στην Ακρόπολη της Αθήνας η σκηνή «Κύκνος Ηρακλεί μαχόμενος». Το ίδιο και σε πολλά αγγεία: Ακόμη χαρακτηριστική είναι η μελανόμορφη αγγειογραφία του Κόλχου όπου ο Κύκνος κείτεται νεκρός ενώ πάνω από το πτώμα του μάχονται ο Ηρακλής με τον Άρη. Τη σκηνή εμφανίζονται ακόμη ο Δίας, η Αθηνά, ο Ιόλαος, ο Φόβος, ο Ποσειδών, ο Απόλλων, ο Διόνυσος κι ο Νηρέας.


του Νηρέα και εγγονή της Τιθύος. Ο Δίας την επιθύμησε, καθώς και ο αδελφός του Ποσειδών, αλλά εκείνη απέρριψε τις προσφορές τους. Η θεά Θέμις αποκάλυψε, ίσως κατόπιν ενεργειών της πάντοτε ζηλιάρας Ήρας, πως η Θέτις θα έφερνε στον κόσμο έναν γιο που θα ήταν δυνατότερος από τον πατέρα του. Αυτό έφερε σε δύσκολη θέση τους ενδιαφερόμενους γι' αυτή θεούς κι έτσι υποχώρησαν. Η Ήρα και η Θέμις προόριζαν την Θέτιδα για σύζυγο του Πηλέα, του γενναίου βασιλιά των Μυρμιδόνων. Η Θέτιδα όμως με κανένα λόγο δε δεχόταν να πάρει θνητό σύζυγο, αλλά όταν η προφητική θεά, Θέμις, αποκάλυψε, επίσημα, σ' ένα συνέδριο των αθανάτων, ότι ο γιος που έμελλε να γεννηθεί από τη Θέτιδα θα γινόταν μεγαλύτερος και δυνατότερος από το Δία, οι θεοί αποφάσισαν οριστικά να την παντρέψουν με θνητό, διότι ο πατέρας των θεών δεν ήταν διατεθημένος να αμφισβητηθεί ποτέ η εξουσία του. Ο Πηλέας ή Πηλεύς ήταν γιος του μετέπειτα βασιλιά της Αίγινας Αιακού, που μετά το θάνατό του φαίνεται Κριτής του Άδη, και της Ενδηίδας. Αδελφός του ήταν ο Τελαμώνας, με τον οποίο συνήργησε στο φόνο του ετεροθαλούς τους αδελφού, του Φώκου, γιατί τον ζήλευαν και αποφάσισαν με κλήρο ποιος θα τον σκοτώσει. Ο Τελαμώνας τον κτύπησε θανάσιμα με ένα δίσκο στο κεφάλι. Για τον λόγο αυτό εξορίστηκαν από την Αίγινα. Έτσι ο Τελαμώνας βρέθηκε στη Σαλαμίνα και ο Πηλέας στη Φθία. Ο Πηλέας κατέφυγε στο παλάτι του βασιλιά της Φθίας Ευρυτίωνα και της γυναίκας του Αστυδάμειας, ο οποίος τον εξάγνισε για το έγκλημά του και του έδωσε γυναίκα του την κόρη του Αντιγόνη και το ένα τρίτο του βασιλείου του, το βασίλειο των Μυρμιδόνων. Ο Πηλέας με την Αντιγόνη απέκτησαν την Πολυδώρα. Στο κυνήγι του Καλυδώνιου κάπρου ο Πηλέας σκότωσε κατά λάθος τον Ευρυτίωνα και κατέφυγε στην Ιωλκό, όπου φιλοξενήθηκε από τον βασιλιά Άκαστο. Ο Πηλέας πήρε μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία. Κατά τη διάρκεια, μάλιστα, αυτής της εκστρατείας ο Ιάσονας οργάνωσε αγώνες στη Λήμνο και ο Πηλέας του ζήτησε να ενώσει πέντε αγωνίσματα φτιάχνοντας το πένταθλο, όπου και αναδείχθηκε ο ίδιος νικητής, αφού ήταν ανίκητος στην πάλη, ενώ στη δισκοβολία, στον ακοντισμό, στο άλμα και στο δρόμο ερχόταν δεύτερος. Ο Πηλέας λοιπόν, για να επανέλθουμε στη σχέση του με τη Θέτιδα, καταδίωκε παντού την όμορφη θεά που του ξέφευγε, αλλάζοντας διαρκώς μορφές. Άλλοτε γινόταν φωτιά και νερό, άλλοτε λιοντάρι και φίδι. Αλλά ο Πηλέας δεν το έβαζε κάτω.


Εικ. 56. Πηλέα και Θέτις (Μουσείο Λούβρου).

Εξημέρωνε, με τη βοήθεια των λαβών των χεριών του, το ένα μετά το άλλο καθένα από τα θηρία και βγήκε τέλος νικητής κερδίζοντας με το θάρρος του την ωραία Θέτιδα.

Εικ.57. Ο Πηλέας “δαμάζει” τη συνεχώς μεταμορφούμενη Θέτιδα. (Μουσείο Λούβρου)

Οι γάμοι του Πηλέα και της Θέτιδας έγιναν στην κορυφή του Πηλίου μέσα στη σπηλιά του Κενταύρου Χείρωνα και παραβρέθηκαν όλοι οι, πλην της Έριδας, θεοί από τον Όλυμπο. Ο Ποσειδώνας προσέφερε στον Πηλέα ένα ζευγάρι αθάνατα άλογα, άλλοι θεοί του έδωσαν ανίκητα όπλα,


που τα κληρονόμησε ο γιος του ο Αχιλλέας, ενώ ο Κένταυρος του έδωσε ένα περίφημο δόρυ, που στον Τρωικό Πόλεμο έκανε περίφημα κατορθώματα. Τη μουσική των λαμπρών αυτών γάμων ανέλαβαν ο Απόλλων με τη λύρα του και οι Μούσες με τα τραγούδια τους. Τέλος οι Μοίρες προφήτεψαν την ένδοξη τύχη του μελλοντικού τους τέκνου. Η Θέτιδα, όταν γέννησε τον Αχιλλέα, για να τον κάνει άτρωτο, τον βύθισε μέσα στα νερά της Στύγας, που έκαναν το σώμα του άτρωτο, εκτός από τις φτέρνες που απ' αυτές τον κρατούσε η μητέρα του. Ο Πηλέας, νομίζοντας ότι η Θέτιδα ήθελε να πνίξει το παιδί, την έδιωξε από το παλάτι του. Παρόλα αυτά η Θέτιδα αγρυπνούσε διαρκώς για το γιο της από τη θαλάσσια κατοικία της. Σε μια άλλη εκδοχή του μύθου, η Θέτις άλειψε το σώμα του νηπίου με αμβροσία και το έβαλε επάνω στη φωτιά, προκειμένου να καούν τα θνητά μέρη. Όταν διακόπηκε από τον τρομαγμένο πατέρα του παιδιού, εγκατέλειψε οργισμένη την εστία της. Η φιλανθρωπία που έδειχνε η θεά σε πολλές περιπτώσεις ήταν παροιμοιώδης, όπως η βοήθεια που πρόσφερε στους Αργοναύτες που κινδύνευαν, η διάσωση της Δανάης, η σωτηρία του Ήφαιστου, όταν τον έριξε η μητέρα του στη θάλασσα από τον Όλυμπο, κ.α.

Εικ.58. Η Θέτις και τα όπλα του Αχιλλέα, απ' την ονομαζόμενη “υδρία του Αχιλλέα” (Λούβρο).


Εικ. 59. Ο θρήνος της Θέτιδας για το νεκρό Αχιλλέα.

29. Άλλες μυθικές αναφορές στη Θεσσαλία Α΄ Αλεύας ο Πυρρός Μυθικός γενάρχης της Λάρισας θεωρείται ο Αλεύας ο Πυρρός απ’ το όνομα του οποίου όλος ο οίκος των Ταγών15 της Θεσσαλίας ονομάστηκε των Αλευάδων (δες σχετ. στο β΄ τόμο της Θεσσαλικής μας Ιστορίας). Ήταν γιος του Θεσσαλού και εγγονός του Ηρακλή. Ονομάστηκε Πυρρός εξαιτίας των πυρόξανθων μαλλιών του. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του Αριστοτέλη (Σούδα- τετραρχία) ο Αλεύας διαίρεσε τη Θεσσαλία σε τέσσερα μέρη και στα χρόνια της βασιλείας του (ταγείας) η Θεσσαλία απέκτησε μεγάλη δύναμη και έγινε απ’ τα σημαντικότερα ελληνικά κράτη. Β΄ Για την αποξήρανση της θεσσαλικής λίμνης – βασιλιάς Πελασγός Τη μυθική αυτή παράδοση που αναφέρεται στη δημιουργία της θεσσαλικής πεδιάδας και την εξαφάνιση της τεράστιας λίμνης που προϋπήρχε μας την διασώζει ο Ηρόδοτος16 (Η΄ 129). Σύμφωνα λοιπόν με Ταγός: (αρχ. ταγός προερχ. από τάσσω) ανώτατος πολιτικός ή και στρατιωτικός άρχοντας στην αρχαία Θεσσαλία, αρχηγός, ηγέτης. (Μείζον ελλ. λεξικό Τεγόπουλος, Φυτράκης). 16. Η΄ 129. 15.


τον μεγάλο αρχαίο ιστορικό έγινε ένας μεγάλος σεισμός στην περιοχή με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός τεραστίου ρήγματος μεταξύ Ολύμπου και Όσσας, στα Τέμπη (που ονομάστηκαν έτσι από το ρήμα τέμνω-κόβω). Ως αποτέλεσμα της δημιουργίας αυτού του ρήγματος χύθηκαν τα νερά της θεσσαλικής λεκάνης στο Αιγαίο. Την ανακοίνωση αυτού του συμβάντος έκανε ο Πέλωρος, ένας χωρικός της περιοχής, στον τότε βασιλιά Πελασγό, γιο του Δία και της Νιόβης. Γι’ αυτή την ευχάριστη είδηση, ο βασιλιάς έκανε μεγάλες περιποιήσεις στον Πέλωρο, παραθέτοντάς του πλούσιο τραπέζι. Σ’ ανάμνηση αυτού του γεγονότος οι Θεσσαλοί τελούσαν κάθε χρόνο εορτή που ονομαζόταν «Τα Πελώρια». Στο τέλος των αθλητικών αγώνων παρακάθονταν σε πλούσια γιορτινά τραπέζια στα παραβρίσκονταν και ξένοι, ενώ απελευθερώνονταν οι αιχμάλωτοι και οι φυλακισμένοι. Κατάλοιπα αυτής της γιορτής παρατήρησε ο Ι. Λεονάρδος στη “χωρογραφία” του, στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Σύμφωνα μ’ αυτόν λοιπόν: « Οι Οθωμανοί εκεί (Τέμπη- Χασάν Μπαμπά) εορτάζουν κατ’ έτος μίαν λαμπράν εορτήν υπό τας πλατάνους…..εν μεγάλον συμπόσιον, εις το οποίον καθένας έχει είσοδον ελευθέραν, οποιασδήποτε θρησκείας ή γένους ήθελεν είναι…. Ως φαίνεται γίνεται αύτη η εορτή υπό των Οθωμανών εις ανάμνησιν εκείνης της παλαιάς των Ελλήνων εορτής, χωρίς να έχωσι τινα ιδέαν εκείνης ή των εθίμων των τότε Ελλήνων.17» Γ΄ Η Λητώ Η Λητώ, ερωμένη του Δία, όταν είχε στα σπλάχνα της το παιδί του, έφευγε απ' όλη την Ελλάδα κυνηγημένη απ’ τη ζηλότυπη Ήρα και όλοι οι τόποι την απόδιωχναν. εκτός από τον Πηνειό ο οποίος τη λυπήθηκε και ήταν έτοιμος να τη δεχτεί στα νερά της. Όμως η ίδια, φοβούμενη τον Άρη που θα την καταδίωκε, ευχαρίστησε τον Πηνειό και κατέφυγε τελικά στη Δήλο όπου και γέννησε τον Απόλλωνα.

30. Γενικό συμπέρασμα Στην αρχαιότητα και ανά το Πανελλήνιο οι άνθρωποι μιλούσαν με θαυμασμό για τους Λαπίθες, τη θαυμαστή γενιά του παλιού καιρού, τρόμαζαν ακούγοντας διηγήσεις για τους τερατώδεις Κενταύρους, θαύμαζαν τους ηρωικούς βασιλιάδες της Θεσσαλίας, Ιξίονα και Πειρίθου 17. Δες σχετικά: Κων. Α. Οικονόμου, Η Λάρισα και η θεσσαλική Ιστορία, Δ΄Τόμος, Λάρισα 2009.


που έφτασαν στο σημείο ν’ αψηφούν τους θεούς, τιμούσαν τον Αρισταίο που είχε ωφελήσει την ανθρωπότητα μαθαίνοντάς της τα μυστικά της φύσης και της γεωργίας. Μιλούσαν ακόμα για τον Αίολο και τους απογόνους του Ασκληπιάδες, που έφεραν στην ανθρωπότητα την ιατρική για να απαλύνει τον πόνο των ανθρώπων, για την αγάπη του θνητού Πηλέα προς τη θεά Θέτιδα που καρποφόρησε με τη γέννηση του μεγαλύτερου ήρωα της Θεσσαλίας, του Αχιλλέα. Διηγούνταν στα παιδιά τους την ιστορία του Φρίξου και της Έλλης καθώς και τις περιπέτειες του Ιάσονα στην Αργοναυτική Εκστρατεία. Διδάσκονταν από τα παθήματα που έφερε στον Καινέα ο εγωισμός και του Ερυσίχθονα η ιεροσυλία, ενώ συζητούσαν με θαυμασμό για την ιδανική μορφή της αγάπης που προσωποποιούνταν με τις ιστορίες του Άδμητου και τις Άλκηστης καθώς και του Πρωτεσίλαου με τη Λαοδάμεια. Οι αρχαίοι Έλληνες αναγνώριζαν τη Θεσσαλία σαν κοιτίδα του ελληνικού γένους, στα μέρη της οποίας εμφανίστηκε για πρώτη φορά ο όρος Έλληνας και Ελλάδα, καθώς και στην κοινή τους κληρονομιά, που διασπάστηκε εξαιτίας της διανομής της πατρίδας τους στους τρεις γιους που θεωρούνται γενάρχες όλου του αρχαίου Ελληνισμού, μητρόπολης και αποικιών.

Εικ.60. Νόμισμα της αρχαίας Τρίκκης με τη μορφή του Ασκληπιού.


31. Γενεαλογίες της Μυθικής Θεσσαλίας



32. Η Τοπική Ιστορία και η εισαγωγή της υποστηρικτικά στο Δημοτικό Σχολείο α΄ Γενικά Με το νέο διαθεματικό ενιαίο πλαίσιο προγράμματος σπουδών Ενιαίο (Δ.Ε.Π.Π.Σ.) του μαθήματος της Ιστορίας καθιερώθηκε (;) και επίσημα η Τοπική Ιστορία και η διδακτική αξιοποίησή της στο Δημοτικό Σχολείο. Το νέο νομικό πλαίσιο καθορίζει κατά λέξη: «Με τον όρο Τοπική Ιστορία εννοούμε τη συνολική (κοινωνική, οικονομική, πολιτισμική και πολιτική) ιστορία ενός συγκεκριμένου τόπου, σε συσχετισμό με την ιστορία του ευρύτερου γεωγραφικού χώρου στον οποίο ευρίσκεται (επαρχία, νομός, γεωγραφικό διαμέρισμα).» Σύμφωνα λοιπόν με το γενικό πλαίσιο της διαθεματικότητας που έχει περάσει τα τελευταία χρόνια στην εκπαίδευση, θέματα τοπικής ιστορίας μπορούν να μελετηθούν και να διδαχθούν στο Σχολείο μέσα από τις δραστηριότητες του μαθήματος της Ιστορίας (άλλωστε, με τα νέα βιβλία μπορούν να εξοικονομηθούν μέχρι και είκοσι ως είκοσι πέντε διδακτικές ώρες διδασκαλίας για την τοπική ιστορία), αλλά και με προσέγγιση μέσω της διαθεματικότητας και από άλλα μαθήματα. Ας δούμε κι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το μάθημα της Ιστορίας της Στ΄ τάξης: {Στα μαθήματα που αναφέρονται στην καθημερινή ζωή στα χρόνια της Τουρκοκρατίας} Μπορούμε να αναφερθούμε στην αγορά της Λάρισας των χρόνων εκείνων με επίσκεψη στο μπεζεστένι (τουρκική σκεπαστή αγορά) στο λόφο του Φρουρίου, ερευνώντας πηγές της εποχής, όπως αρχεία της Ι. Μητρόπολης Λάρισας, βρίσκοντας εκεί καταλόγους των εσναφιών (συντεχνιών) που δρούσαν εκείνη την εποχή στην πόλη, μπορούμε να μιλήσουμε για την άνθιση των γραμμάτων και των τεχνών , λόγω του χρήματος που εισέρεε στα ταμεία των πρώτων συνεταιρισμών, όπως των Αμπελακίων, με επιτόπου επίσκεψη (σπίτι ιδρυτού του συνεταιρισμούΣβαρτς, Λαογραφικό Μουσείο, κλπ.). Κατά τη διαθεματική προσέγγιση, στο μάθημα των Μαθηματικών μπορούμε να αναφερθούμε σε μέτρα και σταθμά, χρήματα της εποχής (οκά, δράμια, πήχεις, γρόσια, παράδες, κ.α.). Στο μάθημα των Θρησκευτικών μπορούμε να δούμε τις αγιογραφίες των Ιερών Ναών της πόλης που ανάγονται σε κείνα τα χρόνια, να κάνουμε παρατηρήσεις, όπως για παράδειγμα π.χ.: γιατί τα περισσότερα χωριά έχουν Ιερούς Ναούς αφιερωμένους στον Άγιο Γεώργιο και στη Θεοτόκο; Στο μάθημα της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής μπορούμε να συγκρίνουμε τις λειτουργίες των πολιτευμάτων του χθες (Σουλτάνοι – Βεζίρηδες, κ.α.) και του σήμερα (Δημοκρατία). Να δούμε πώς ήταν τότε οι διοικητικές διαιρέσεις (Βιλαέτια, Καζάδες, κ.α.) και πώς είναι σήμερα (Νομοί, Δήμοι, Περιφέρειες, κ.α.). Στο μάθημα της Γλώσσας να εντοπίσουμε λέξεις ή και καταλήξεις ονομάτων από


την τουρκική γλώσσα που χρησιμοποιούμε ως σήμερα, καθώς και για την προέλευση πολλών επωνύμων (Καράς, Χατζής, -ογλου, κ.α.). Είναι ευκολονόητο ότι για κάθε μία απ’ τις πιο πάνω δραστηριότητες μπορούν να εκπονηθούν από τους μαθητές και σχέδια εργασίας. Στις τάξεις Ε΄ και Δ΄ μπορούμε επίσης να εργαστούμε με παρόμοιο τρόπο. Ας έλθουμε όμως τώρα στην τρίτη τάξη και τη Μυθολογία της.

β΄ Η θεσσαλική Μυθολογία και η ένταξή της στο μάθημα της Ιστορίας στην Γ΄ τάξη του Δημοτικού Ο μύθος: Είναι αποτέλεσμα της ικανότητας του ανθρώπου να χρησιμοποιεί συμβολισμούς και είναι από τα πρώτα δημιουργήματα της φαντασίας του. Οι μύθοι δημιουργήθηκαν από τον άνθρωπο στις αρχές της πρώτης προ Χριστού χιλιετίας και μετέπειτα με σκοπό να δώσουν μια λογικοφανή έως και τερατώδη εξήγηση για το άγνωστο και τον κόσμο, τη φύση που τον περιέβαλλε. Μύθους δημιούργησαν οι πρωτόγονες αλλά και οι εξελιγμένες κοινωνίες. Όμως η ελληνική Μυθολογία ξεπέρασε τα σύνορα μιας απλής τοπικής Μυθολογίας. Ήρωες όπως ο Αχιλλέας, ο Οδυσσέας, ο Ηρακλής, είναι γνωστοί σ’ όλο τον κόσμο. Η ελληνική Μυθολογία απετέλεσε πηγή έμπνευσης για την τέχνη, την ελληνική αρχικά και στη συνέχεια μέσω των Ρωμαίων, όλου του κόσμου και λαών των εποχών (Ρωμαϊκή αρχαιότητα, Αναγέννηση, σύγχρονες επιδράσεις). Πολλοί υποστήριξαν ότι ο μύθος δεν έχει καμιά σχέση με την πραγματική Ιστορία. Άλλοι πάλι χαρακτήρισαν το μύθο πηγή Ιστορίας. Όμως γενικά οι σύγχρονοι ιστορικοί και ερευνητές παρουσιάζονται γενικά επιφυλακτικοί, για το αν οι μύθοι παρέχουν στοιχεία που μπορούν να στοιχειοθετήσουν ιστορικά συμπεράσματα. Ο θεσσαλικός μύθος: Είναι ο «πατέρας» του ελληνικού μύθου. Έτσι βλέπουμε τη Θεσσαλία σαν χώρο της Τιτανομαχίας, τον Όλυμπο σαν κατοικία των θεών, στη Θεσσαλία εμφανίζονται μερικές από τις σημαντικότερες γενιές ηρώων, όπως οι Λαπίθες, οι Μάγνητες, οι Μυρμηδόνες, οι Αχαιοί της Φθίας, οι Αιολείς, κ.α. Από τη Θεσσαλία ξεκινάει τη νέα του ζωή το πρώτο ζεύγος των ανθρώπων (Δευκαλίων και Πύρρα). Από τη Θεσσαλία (Ιωλκό) ξεκινάει μια από τις μεγαλύτερες πανελλήνιες εκστρατείες, η Αργοναυτική και τέλος στη μυθική Θεσσαλία εμφανίζεται για πρώτη φορά ο όρος Έλλην και Ελλάς.

γ΄ Προσέγγιση μέσω του μαθήματος της Ιστορίας της Γ΄ τάξης Παρεμβάσεις τοπικής εμβέλειας στην διδακτική ύλη του βιβλίου της τρίτης τάξης μπορούμε να κάνουμε:


Στο 1.1 μάθημα για την Τιτανομαχία με γεωγραφική σύνδεση στη χαμηλή οροσειρά της κεντρικής Θεσσαλίας. Στο 1.4, στην ιστορία του Δευκαλίωνα μπορούμε να επεκταθούμε στη γενεαλογία του και μέσω του μαθήματος των Θρησκευτικών στον κατακλυσμό του Νώε. Στο 2.5 μπορούμε να παρεμβάλουμε την ιστορία του Άδμητου και της Άλκηστης, καθώς και τη δράση του Ηρακλή στη Δυτική Θεσσαλία στον πόλεμο εναντίον του βασιλιά της Λάρισας Κόρωνου. Στο 2.7 μπορούμε να αναφερθούμε συνολικά στη ζωή του Φιλοκτήτη, τη συμβολή του στον αγώνα της Τροίας, την πατρίδα του τη Μελίβοια, την πιθανή αρχική θέση της, την ποδοσφαιρική ομάδα με το όνομα Φιλοκτήτης, κ.α. Στο 3.3 μάθημα για το Θησέα μπορούμε να αναφερθούμε στο βασιλιά της Λάρισας Πειρίθου και τη φιλία του με το Θησέα, στα μαθήματα 4.1 και 4.2 μπορούμε να επεκταθούμε σε θέματα της ζωής του Ιάσονα, όπως την εκπαίδευσή του στο Πήλιο από τον Κένταυρο Χείρωνα (εδώ μπορούμε να ασχοληθούμε και γενικά με του Κενταύρους), στο γενεαλογικό του δέντρο καθώς και με τον εντοπισμό (με επιτόπου επίσκεψη ή όπως άλλως, π.χ. στη Μελέτη του Περιβάλλοντος) τόπων που αναφέρονται στο βίο του: Ιωλκός, Άναυρος ποταμός, Χειρώνιον άντρον, κ.α. Στην 5η ενότητα (Τρωικός πόλεμος) μπορούμε να επεκταθούμε πολύ περισσότερο μέσω του παρόντος βιβλίου και της Μελέτης του Περιβάλλοντός στις πόλεις και τους λαούς της Θεσσαλίας που συμμετείχαν στο δεκαετή πόλεμο. Πραγματικά αυτή η ενότητα προσφέρεται για μυθολογική πατριδογνωσία. Μπορούμε να αναφερθούμε με λεπτομέρειες στη ζωή του Αχιλλέα (Θέτις, Σκύρος, κ.α.), του Πρωτεσίλαου, του Νεοπτόλεμου και άλλων τοπικών ηρώων καθώς και στις περιπέτειες της επιστροφής των (όσων επέζησαν) που δεν έχουν να ζηλέψουν και πολύ από τις αντίστοιχες του Οδυσσέα. Στο 5.5 μπορούμε να αναφερθούμε στο μύθο των Μυρμηδόνων.


δ΄ Ενδεικτικό διάγραμμα σύνδεσης μιας ενότητας τοπικής ιστορίας με άλλα μαθήματα (διαθεματική προσέγγιση) μελέτη περιβάλλοντος τόποι –πόλεις

Μαθηματικά Πόσα πλοία συμμετείχαν στην Τρωική εκστρατεία; Ποια πόλη Έστειλε τα περισσότερα;

Θεατρικό παιχνίδι Η αποκάλυψη του Αχιλλέα στη Σκύρο

ΘΕΜΑ:

Μελέτη Περιβάλλοντος οδοί- πλατείες, βαπτιστικά ονόματα, επιγραφές καταστημάτων (από ονόματα Θεσσ. ηρώων)

Φυσική αγωγή ομάδες με ονόματα τοπικών ηρώων

ΟΙ ΘΕΣΣΑΛΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ ΤΡΩΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Λογοτεχνία Αποσπάσματα από Τον Όμηρο

Γλώσσα ασκήσεις παραγωγής γραπτού λόγου

Αισθητική αγωγή εικόνες του βιβλίου σε μεγέθυνση για επιχρωματισμό

Εικ.61. Θέτις, Αχιλλέας και όπλα.


Εικ. 62. Θεσσαλία (google map)


Εικ. 63. ΑΡΧΑΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ (Κ.Α.Ο.)

Η ΛΑΡΙΣΑ ΚΑΙ Η ΘΕΣΣΑΛΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΩΤΟΣ (Α) ΤΟΜΟΣ Β ΕΚΔΟΣΗ ( Στην ομίχλη του Μύθου) ΤΟΥ ΚΩΝ. Α. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΕΝΗ

Recommend Documents