√ ƒ√§√™ ∆√À ¢øƒ√À ™∆∏ µÀ∑∞¡∆π¡∏ ¢π¶§øª∞∆π∞* °ÂÚ¿ÛÈÌÔ˜ ∞. ª¤ÚÈ·ÓÔ˜ ∏ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ‰Èψ̷ٛ·, ·˘Ùfi˜ Ô ÎÔÚ˘Ê·›Ô˜ ıÂÛÌfi˜ Ù˘ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜ Ù˘ ¡¤·˜ ƒÒÌ˘, Û˘ÓÈÛÙ¿ ¤Ó· Â˘Ú‡Ù·ÙÔ ı¤Ì·, Ë ÂͤٷÛË ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ·ÔÙÂÏ› Û˘Ó¿ÚÙËÛË ÔÏÏÒÓ Ù˘¯ÒÓ ÙÔ˘ Ì·ÎÚ·›ˆÓÔ˜ ‚›Ô˘ Ù˘. ∏ ÌÂϤÙË Ù˘ Â›Ó·È ÛÙÂÓ¿ Û˘Ó˘Ê·Ṳ̂ÓË Ì ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ Â͈ÙÂÚÈ΋˜ ÔÏÈÙÈ΋˜ Î·È ÙˆÓ ‰ÈÂıÓÒÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÙÔ˘ µ˘˙·ÓÙ›Ô˘, ÔÈ Ôԛ˜ Ì ÙË ÛÂÈÚ¿ ÙÔ˘˜ Â›Ó·È ¿ÚÚËÎÙ· Û˘Ó‰Â‰Â̤Ó˜ Ì ÙË ‰˘Ó·ÛÙÈ΋, ÂÛˆÙÂÚÈ΋, ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÙÔ˘ ÈÛÙÔÚ›·1. ∞Ó Î·È ÙÔ ÂÚȯfiÌÂÓÔ ÙÔ˘ fiÚÔ˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ‰Èψ̷ٛ· Â›Ó·È ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ¢ڇ, ÌÔÚÔ‡ÌÂ, ÁÈ· ÙËÓ Î·Ï‡ÙÂÚË Î·Ù·ÓfiËÛË ÙÔ˘ ıÂÛÌÔ‡, Ó· ·ÔÂÈÚ·ıԇ̠ӷ ÛÎÈ·ÁÚ·Ê‹ÛÔ˘Ì ÔÚÈṲ̂Ó˜ Ù˘¯¤˜ ÙÔ˘. M ÙÔÓ fiÚÔ ‰Èψ̷ٛ· ·Ó·ÊÂÚfiÌ·ÛÙ ÛÙÔ˘˜ Ú¤Û‚ÂȘ Î·È ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘˜, ÙËÓ ·ÔÛÙÔÏ‹ Î·È ˘Ô‰Ô¯‹ ‰Èψ̷ÙÈÎÒÓ ·ÓÙÈÚÔÛÒˆÓ, ÙËÓ ÂıÈÌÔÙ˘›· Ô˘ ÙËÚÂ›Ù·È ÛÙȘ ‰Èψ̷ÙÈΤ˜ Û˘Ó·ÓÙ‹ÛÂȘ, ÙË ‰È·‰Èηۛ· Ù˘ ÂÂÍÂÚÁ·Û›·˜ Î·È ¤ÁÎÚÈÛ˘ ÙˆÓ ‰Èψ̷ÙÈÎÒÓ ÂÁÁڿʈÓ, ÙËÓ ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹ ‰ÒÚˆÓ – Ô˘ Â‰Ò Ì·˜ ÂӉȷʤÚÂÈ È‰È·›ÙÂÚ· – Î.¿.Ø ·Ó·ÊÂÚfiÌ·ÛÙÂ, ‰ËÏ·‰‹, ÛÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ù˘ ‰Èψ̷ÙÈ΋˜ ˘ËÚÂÛ›·˜ ˘fi ÛÙÂÓ‹ ¤ÓÓÔÈ·. ∏ ‰Èψ̷ٛ·, ˆÛÙfiÛÔ, ‰ÂÓ ·‡ÂÈ Ó· Û˘Ó‰¤ÂÙ·È Ì ÙË ‰È·ÌfiÚʈÛË Î·È ¿ÛÎËÛË Ù˘ Â͈ÙÂÚÈ΋˜ ÔÏÈÙÈ΋˜: Ì ÙÔÓ fiÚÔ ·˘Ùfi ÂÓÓÔԇ̠ÛÙË Ì¤ıÔ‰Ô ÂÚÁ·Û›·˜ ÂΛÓÔ˘ ÙÔ˘ ÙÌ‹Ì·ÙÔ˜ Ù˘ ÎÂÓÙÚÈ΋˜ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈ΋˜ ‰ÈÔ›ÎËÛ˘ Ô˘ ¤¯ÂÈ ˆ˜ ·ÓÙÈΛÌÂÓfi ÙÔ˘ ÙȘ ‰ÈÂıÓ›˜ ·ʤ˜ Î·È Û˘Ó·ÎfiÏÔ˘ı· ÙȘ ·Ú¯¤˜, ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË Î·È ÙÔ Ï·›ÛÈÔ ÛÙ·ıÂÚÒÓ Ù‡ˆÓ ·Ó¿Ï˘Û˘ Î·È ·Ú¤Ì‚·Û˘ ÛÙËÓ Â͈ÙÂÚÈ΋ ÔÏÈÙÈ΋. ™Ù· Ï·›ÛÈ· ÙÔ˘ ıÂÛÌÔ‡ ÂÓÙ¿ÛÛÂÙ·È, ›Û˘, Ë ‰Èψ̷ٛ· ˆ˜ η-
* ∆Ô Î›ÌÂÓÔ ·˘Ùfi ·ÔÙÂÏ› ·Ó·ıˆÚË̤ÓË Î·È ‰ÈÂ˘Ú˘Ì¤ÓË ÌÔÚÊ‹ ÂÈÛ‹ÁËÛ˘, Ô˘ ¤ÁÈÓ ÛÙȘ 22 ª·ÚÙ›Ô˘ 2006 ÛÙ· ‰È‰·ÎÙ‹ÚÈ· Ù˘ ™¯ÔÏ‹˜ ∞ÓıÚˆÈÛÙÈÎÒÓ ∂ÈÛÙËÌÒÓ Î·È ¶ÔÏÈÙÈÛÌÈÎÒÓ ™Ô˘‰ÒÓ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ¶ÂÏÔÔÓÓ‹ÛÔ˘ (∫·Ï·Ì¿Ù·) ÛÙ· Ï·›ÛÈ· ÙÔ˘ ÛÂÌÈÓ·Ú›Ô˘ µ˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ πÛÙÔÚ›·˜, Ì ı¤Ì·: «Ÿ„ÂȘ ÙÔ˘ ‰ËÌfiÛÈÔ˘ ‚›Ô˘ ÛÙÔ µ˘˙¿ÓÙÈÔ». π‰È·›ÙÂÚ˜ ¢¯·ÚÈÛٛ˜ ÔÊ›ÏÔÓÙ·È ÛÙÔÓ ¢È¢ı˘ÓÙ‹ ∂Ú¢ÓÒÓ ÙÔ˘ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘ µ˘˙·ÓÙÈÓÒÓ ∂Ú¢ÓÒÓ ÙÔ˘ ∂.π.∂. Î. ¡ÈÎfiÏ·Ô ªÔÛ¯ÔÓ¿ Î·È ÛÙÔÓ ∫·ıËÁËÙ‹ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ∞ıËÓÒÓ Î. ªÈ¯·‹Ï µ¤ÏÏ· ÁÈ· ÙȘ ¯Ú‹ÛÈ̘ ·Ú·ÙËÚ‹ÛÂȘ ÙÔ˘˜. 1. ¡. ∫Ô˘ÙÚ¿ÎÔ˘, «µ˘˙·ÓÙÈÓ‹ ‰Èψ̷ÙÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË Î·È Ú·ÎÙÈΤ˜. ªÈ· ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË Ì¤Ûˆ Ù˘ ÔÚÔÏÔÁ›·˜», ÛÙÔ ™. ¶·ÙÔ‡Ú·-™·ÓÔ‡ (ÂÈÌ.), ¢Èψ̷ٛ· Î·È ÔÏÈÙÈ΋. πÛÙÔÚÈ΋ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË [∂ÈÛÙ‹Ì˘ ∫ÔÈÓˆÓ›·], ∞ı‹Ó· 2005, ÛÛ. 89-129, Âȉ. 90.
200
°ÂÚ¿ÛÈÌÔ˜ ∞. ª¤ÚÈ·ÓÔ˜
Ù·ÛÎÔ›·, ‰ËÏ·‰‹ Ë Û˘ÏÏÔÁ‹ Î·È ÂÂÍÂÚÁ·Û›· ÏËÚÔÊÔÚÈÒÓ ·fi ÙÔ˘˜ Ú¤Û‚ÂȘ ÁÈ· ÙȘ ÁÂÈÙÔÓÈΤ˜ ¯ÒÚ˜, ·ÏÏ¿ Î·È Ô ÚfiÏÔ˜ ÙˆÓ Ú¤Û‚ÂˆÓ ÛÙËÓ ÚÔÒıËÛË ÙÔ˘ ÂÌÔÚ›Ô˘ Î·È ÛÙË ‰È·Î›ÓËÛË È‰ÂÒÓ Î·È Ù¯ÓÔÁÓˆÛ›·˜, ÂÓÒ Ôχ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi Â›Ó·È ÙÔ ¤ÚÁÔ Ù˘ ÈÂÚ·ÔÛÙÔÏ‹˜ ÁÈ· ÙÔÓ ÂίÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi ÙˆÓ ÁÂÈÙÔÓÈÎÒÓ Ï·ÒÓ2. ™Ù· Ï·›ÛÈ· Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ‰Èψ̷ٛ·˜ ÌÔÚÔ‡ÌÂ, ÂÈϤÔÓ, Ó· Û˘ÌÂÚÈÏ¿‚Ô˘Ì ٷ ‰˘Ó·ÛÙÈο Á·ÌÈο Û˘Ó·ÏÏ¿ÁÈ·, ÙÔ˘˜ Á¿ÌÔ˘˜, ‰ËÏ·‰‹, ÌÂÏÒÓ Ù˘ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈ΋˜ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ Ì ·ÏÏÔ‰·Ô‡˜3, ÂÓÒ È‰È·›ÙÂÚÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ ·ÔÙÂÏ› Ë ÏÂÁfiÌÂÓË ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋ ‰Èψ̷ٛ· Î·È Î˘Ú›ˆ˜ ÔÈ Â·Ê¤˜ Ì ÙÔÓ ƒˆÌ·›Ô ÔÓÙ›ÊÈη4. ∏ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ‰Èψ̷ٛ· ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÙ·È ·fi ÔÚÈṲ̂ӷ ‚·ÛÈο ÛÙÔȯ›·, Ù· ÔÔ›· Â›Ó·È ··Ú·›ÙËÙÔ Ó· ¤¯Ô˘Ì ˘’ fi„ÈÓ: ¶ÚÒÙÔÓ, Û˘Ó‹ıˆ˜ ÛÙ· ·Ó·ÙÔÏÈο Ù˘ µ˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜ ˘‹Ú¯Â ¤Ó· ·ÓÙ›·ÏÔ ‰¤Ô˜, ¤Ó·˜ ÈÛ¯˘Úfi˜ Á›ÙÔÓ·˜ Î·È ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÙ‹˜. ∆¤ÙÔÈÔÈ ·Ó·ÙÔÏÈÎÔ› ›ÊÔ‚ÔÈ Á›ÙÔÓ˜ ˘‹ÚÍ·Ó, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, Ë ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›· ÙˆÓ ™·ÛÛ·ÓȉÒÓ ¶ÂÚÛÒÓ Ì¤¯ÚÈ ÙÔÓ 7Ô ·ÈÒÓ·, ÙÔ ¯·ÏÈÊ¿ÙÔ ÙˆÓ √̸·‰ÒÓ Î·È ∞‚·ÛȉÒÓ ∞Ú¿‚ˆÓ Ù˘ µ·Á‰¿Ù˘ ̤¯ÚÈ ÙÔÓ 9Ô Ì 10Ô ·ÈÒÓ·, Î·È Ù· ÛÔ˘ÏÙ·Ó¿Ù· ÙˆÓ ™ÂÏÙ˙Ô‡ÎˆÓ ∆Ô‡ÚÎˆÓ ÌÂÙ¿ ÙÔÓ 11o ·ÈÒÓ·. ¶Ú·ÎÙÈο, ÁÈ· ÙÔ µ˘˙¿ÓÙÈÔ ·˘Ùfi Û‹Ì·ÈÓ fiÙÈ ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó Û¯Â‰fiÓ ‰È·ÚÎÒ˜ Û ÂÌfiÏÂÌË Î·Ù¿ÛÙ·ÛË ÛÙ· ·Ó·ÙÔÏÈο ÙÔ˘ Û‡ÓÔÚ· ¿ÌÂÛ· ‹ ̤ۈ ÙˆÓ ‰ÔÚ˘ÊfiÚˆÓ Î·È ˘ÔÙÂÏÒÓ ÙÔ˘ ÎÚ·ÙÒÓ. ¢ÂÓ Â›Ó·È ÂÚ›ÂÚÁÔ, ÂÔ̤ӈ˜, ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Û˘Ó‹ıˆ˜ ÙÔ Î¤ÓÙÚÔ ‚¿ÚÔ˘˜ Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ‰Èψ̷ٛ·˜ ¤ÂÊÙ ÛÙ· ·Ó·ÙÔÏÈο, Û ÌÈ· ÚÔÛ¿ıÂÈ· ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛ˘ Î·È ·fiÎÚÔ˘Û˘ ÙˆÓ ÂÂÎÙ·ÙÈÎÒÓ Ù¿ÛÂˆÓ ÙÔ˘ ·ÓÙ›·ÏÔ˘ ‰¤Ô˘˜5. ªÂ ÙËÓ ·Ú·Ù‹ÚËÛË ·˘Ù‹ ‰ÂÓ ·Ú·ÁÓˆÚ›˙ÔÓÙ·È ÔÈ ÂÍ›ÛÔ˘ ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜, ÂÓ›ÔÙÂ Î·È ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚ˜, ·ÂÈϤ˜ Ô˘ ηٿ ηÈÚÔ‡˜ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈ˙Â Ë µ˘˙·ÓÙÈÓ‹ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›· ÛÙÔÓ µÔÚÚ¿ Î·È ÛÙË ¢‡ÛË – Ì ÁÓˆÛÙ¿ ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· ÂΛӷ ÙˆÓ µÔ˘ÏÁ¿ÚˆÓ Î·È ÙˆÓ ¡ÔÚÌ·Ó‰ÒÓ ·ÓÙ›ÛÙÔȯ· –, ·ÏÏ¿ ÂÈÛËÌ·›ÓÂÙ·È Ô Û¯Â‰fiÓ ‰È·Ú΋˜ ΛӉ˘ÓÔ˜ Ô˘ ‹Á·˙ ·fi ÙËÓ ∞Ó·ÙÔÏ‹, Î·È Ë ·‰È¿ÏÂÈÙË ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ‰Èψ̷ٛ·˜ Ó· ÙÔÓ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÂÈ, ÛÂ Û˘Ó‰˘·ÛÌfi Û˘¯Ó¿ Ì ·ÂÈϤ˜ ÚÔÂÚ¯fiÌÂÓ˜ ·fi ¿ÏÏ· ̤و·. ∞˘Ùfi ÙÔ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ÁÓÒÚÈÛÌ· Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ‰Èψ̷ٛ·˜ Û˘Ó‰ÂfiÙ·Ó Î·È Ì ¤Ó· ¿ÏÏÔ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ù˘: ÂÊ’ fiÛÔÓ Ë µ˘˙·ÓÙÈÓ‹ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›· Û·Ó›ˆ˜ ‰È¤ıÂÙ ÙÔ ¤Ì„˘¯Ô ˘ÏÈÎfi ‹ ÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ Â˘ÚˆÛÙ›·,
2. ∂. ÃÚ˘Ûfi˜, «∏ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ‰Èψ̷ٛ·. ∞Ú¯¤˜ Î·È Ì¤ıÔ‰ÔÈ», ÛÙÔ ¶·ÙÔ‡Ú·-™·ÓÔ‡ (ÂÈÌ.), ¢Èψ̷ٛ·, fi.., ÛÛ. 57-69, Âȉ. 58. 3. ™ÙÔ ›‰ÈÔ. 4. µÏ. T. C. Lounghis, Les ambassades byzantines en Occident, depuis la fondation des états barbares jusqu’ aux Croisades (407-1096) (‰È‰. ‰È·ÙÚ. ¶·Ó. Paris π), ∞ı‹Ó· 1980. 5. ∫Ô˘ÙÚ¿ÎÔ˘, fi.., ÛÛ. 92-95.
O ƒ√§√™ T√À ¢øƒ√À ™∆∏ µÀ∑∞¡∆π¡∏ ¢π¶§øª∞∆π∞
201
ÒÛÙ ӷ Â›Ó·È Û ı¤ÛË Ó· ‰È·ÙËÚ› ·ÓÔÈÎÙ¿ ‰‡Ô ‹ ÙÚ›· ÔÏÂÌÈο ̤و· Ù·˘ÙÔ¯ÚfiÓˆ˜, Ë ·ÔÊ˘Á‹ ÙˆÓ ÂÚÈÛÛÔÙ¤ÚˆÓ ÙÔ˘ ÂÓfi˜ ÌÂÙÒˆÓ ‹ ÙˆÓ Û˘ÚÚ¿ÍÂˆÓ ÁÂÓÈÎÒ˜ ·ÔÙÂÏÔ‡Û ¿ÁÈ· Ù·ÎÙÈ΋ Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ‰Èψ̷ٛ·˜. ∂¿Ó ˘‹Ú¯Â, ÏÔÈfiÓ, ‹‰Ë ¤Ó· ·ÓÔÈÎÙfi ÔÏÂÌÈÎfi Ì¤ÙˆÔ ‹ ¤ÛÙˆ ÂӉ¯fiÌÂÓÔ Û‡Úڷ͢ Û οÔÈÔ Û‡ÓÔÚÔ, ¤Ú ӷ ·ÔÙڷ› ÙÔ ¿ÓÔÈÁÌ· ‰Â‡ÙÂÚÔ˘ Û οÔÈÔ ¿ÏÏÔ ÛËÌ›Ô. ™Â ·˘Ù‹ ÙËÓ ·Ú¯‹ ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È Ë ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ Ú·ÎÙÈ΋ Ù˘ ÂÍ·ÁÔÚ¿˜ Ù˘ ÂÈÚ‹Ó˘ Ì ‰ÒÚ· Î·È ¯ÚËÌ·ÙÈΤ˜ ¯ÔÚËÁ›Â˜ ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ Ï·Ô‡˜ ÂΛÓÔ˘˜ Ô˘ ıˆÚÔ‡ÓÙ·Ó ·ÂÈÏËÙÈÎÔ› ÁÈ· ÙÔ µ˘˙¿ÓÙÈÔ. ™Â ·˘Ù‹Ó ÙËÓ ·Ú¯‹ ‚·Û›˙ÂÙ·È, ›Û˘, Î·È Ë ÂÚ›ÊËÌË Ù·ÎÙÈ΋ ÙÔ˘ «‰È·›ÚÂÈ Î·È ‚·Û›Ï¢», Ù˘ ˘ÔΛÓËÛ˘ ‰ËÏ·‰‹ ÂÓfi˜ Ï·Ô‡ ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ ¿ÏÏÔ˘6. ŒÓ· ÙÚ›ÙÔ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ‰Èψ̷ٛ·˜ ‹Ù·Ó Ë ¤ÏÏÂÈ„Ë ÌÔÓ›ÌˆÓ ‰Èψ̷ÙÈÎÒÓ ·ÔÛÙÔÏÒÓ. ∞˘Ù‹ Ë ÂÈÛ‹Ì·ÓÛË Â›Ó·È ÛËÌ·ÓÙÈ΋, ηıÒ˜ Ô fiÚÔ˜ ‰Èψ̷ٛ·, Ì ÙË ÛËÌÂÚÈÓ‹ ÙÔ˘ ¤ÓÓÔÈ·, ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ Ì·˜ ·Ú·Û‡ÚÂÈ Û ϷÓı·Ṳ̂Ó˜ ÂÓÙ˘ÒÛÂȘ. ¢ÂÓ ˘Ê›ÛÙ·ÙÔ, ÏÔÈfiÓ, ȉȷ›ÙÂÚÔ ÛÒÌ· ‚˘˙·ÓÙÈÓÒÓ ˘¿ÏÏËψÓ, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ Ó· Â›Ó·È ÌfiÓÈÌ· ÂÁηÙÂÛÙË̤ÓÔÈ ÛÙȘ ÚˆÙ‡ԢÛ˜ ÙˆÓ Í¤ÓˆÓ ÎÚ·ÙÒÓ, fiˆ˜ Á›ÓÂÙ·È Û‹ÌÂÚ·7. ∫·È fiˆ˜ Â›Ó·È Ê˘ÛÈÎfi, fi¯È ÌfiÓÔ ·Ô˘Û›·˙·Ó ÔÈ ÌfiÓÈ̘ ÚÂۂ›˜ ÙÔ˘ µ˘˙·ÓÙ›Ô˘ Û ͤӷ ÎÚ¿ÙË, ·ÏÏ¿ Î·È ÔÈ ÚÂۂ›˜ ÙˆÓ Í¤ÓˆÓ ÎÚ·ÙÒÓ ÛÙÔ ‚˘˙·ÓÙÈÓfi ¤‰·ÊÔ˜, ·ÊÔ‡ ÔÏfiÎÏËÚÔ˜ Ô ªÂÛ·›ˆÓ·˜ ·ÁÓÔÔ‡Û ÙȘ ÌfiÓÈ̘ ‰Èψ̷ÙÈΤ˜ ·ÔÛÙÔϤ˜ ÛÙÔ Â͈ÙÂÚÈÎfi8, ÙȘ Ôԛ˜ ı· ÂÁηÈÓÈ¿ÛÂÈ Ë µÂÓÂÙ›· ηٿ ÙËÓ ∞Ó·Á¤ÓÓËÛË9. ŒÙÛÈ, fiÙ·Ó Á›ÓÂÙ·È ÏfiÁÔ˜ ÁÈ· ÚÂۂ›˜, ÂÓÓÔÔ‡ÓÙ·È ÔÈ Ú¤Û‚ÂȘ Û ÂȉÈ΋ ·ÔÛÙÔÏ‹10. ∂Ó‰ÂÈÎÙÈ΋ Ù˘ ÌÂ۷ȈÓÈ΋˜ ÓÔÔÙÚÔ›·˜ › ÙÔ˘ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˘ ı¤Ì·ÙÔ˜ Â›Ó·È Ë ·¿ÓÙËÛË Ô˘ ¤‰ˆÛ Á‡Úˆ ÛÙÔ 957-958 Ô º·ÙÈÌ›‰Ë˜ ¯·Ï›Ê˘ Ù˘ ∞ÈÁ‡ÙÔ˘ al-Mu‘izz (953-975) ÚÔ˜ ¤Ó·Ó ÚÂÛ‚Â˘Ù‹ ÙÔ˘ µ˘˙·ÓÙÈÓÔ‡ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘ ∑’ ÙÔ˘ ¶ÔÚÊ˘ÚÔÁ¤ÓÓËÙÔ˘ (913-959). ŸÙ·Ó Ô µ˘˙·ÓÙÈÓfi˜ ·ÂÛÙ·Ï̤ÓÔ˜ ÌÂÙ¤ÊÂ-
6. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, Û. 95Ø D. Obolensky, «The Principles and Methods of Byzantine Diplomacy», ÛÙÔ Actes du XIIe congrès international d’études byzantines, Ochride, 10-16 septembre 1961, Ù. π, µÂÏÈÁÚ¿‰È 1963, ÛÛ. 45-61, Âȉ. 46. 7. π. ∫·Ú·ÁÈ·ÓÓfiÔ˘ÏÔ˜, ∆Ô µ˘˙·ÓÙÈÓfi ÎÚ¿ÙÔ˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 41996, Û. 368. 8. ∆. §Ô˘ÁÁ‹˜, «µ˘˙·ÓÙÈÓ‹ ‰Èψ̷ٛ·», ÛÙÔ µ. µÏ˘Û›‰Ô˘ – ™. §·Ì¿Î˘ – ª. §ÂÔÓÙÛ›ÓË – ∆. §Ô˘ÁÁ‹˜, ™ÂÌÈÓ¿ÚÈ· ÂÚ› ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ‰Èψ̷ٛ·˜, ∞ı‹Ó· 2006, ÛÛ. 17-106, Âȉ. 19. 9. ∫·Ù¿ ÙËÓ ∞Ó·Á¤ÓÓËÛË, Ë ·Ó¿ÁÎË Ó· ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Ë µÂÓÂÙ›· Û ‰È·Ú΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· Ì ÙȘ ¿ÏϘ Â˘Úˆ·˚Τ˜ ‰˘Ó¿ÌÂȘ ›¯Â ˆ˜ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ó· ÂÍÂÏȯıÔ‡Ó ÔÈ Î˘ÚÈfiÙÂÚ˜ ‚ÂÓÂÙÈΤ˜ ÚÔÍÂÓÈΤ˜ ·Ú¯¤˜ Û ÌfiÓÈ̘ ‰Èψ̷ÙÈΤ˜ ·ÓÙÈÚÔۈ›˜. ∆Ô ‚ÂÓÂÙÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· ÙˆÓ ÌfiÓÈÌˆÓ ‰Èψ̷ÙÈÎÒÓ ·ÓÙÈÚÔÛˆÂÈÒÓ ÌÈÌ‹ıËÎ·Ó Ù· ˘fiÏÔÈ· ÈÙ·ÏÈο ÎÚ¿ÙË Î·È ·fi ÙËÓ πÙ·Ï›· ÙÔ ·Ú¤Ï·‚·Ó ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù· ‰˘ÙÈÎÔÂ˘Úˆ·˚ο ‚·Û›ÏÂÈ· (°·ÏÏ›·, ∞ÁÁÏ›·, πÛ·Ó›·, °ÂÚÌ·Ó›·). µÏ. ¡. °. ªÔÛ¯ÔÓ¿˜, «∏ ‚ÂÓÂÙÈ΋ ‰Èψ̷ٛ·: ÛÙfi¯ÔÈ Î·È ÚÔÙÂÚ·ÈfiÙËÙ˜», ÛÙÔ ¶·ÙÔ‡Ú·-™·ÓÔ‡ (ÂÈÌ.), ¢Èψ̷ٛ·, fi.., ÛÛ. 165-192, Âȉ. 190. 10. ∫Ô˘ÙÚ¿ÎÔ˘, fi.., ÛÛ. 95-96.
202
°ÂÚ¿ÛÈÌÔ˜ ∞. ª¤ÚÈ·ÓÔ˜
ÚÂ, ÌÂٷ͇ ¿ÏψÓ, ÙÔ ·›ÙËÌ· ÙÔ˘ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· ÁÈ· ÙËÓ ·ÔÛÙÔÏ‹ ÂÓfi˜ ÚÂÛ‚Â˘Ù‹ ÙÔ˘ ¯·Ï›ÊË ÛÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË (ı¤ÙÔÓÙ·˜, ‰ËÏ·‰‹, ı¤Ì· ·ÌÔÈ‚·ÈfiÙËÙ·˜), ¤Ï·‚ ÙËÓ ÂÍ‹˜ ·¿ÓÙËÛË ·fi ÙÔÓ al-Mu‘izz: ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ ÛÙ¤ÏÓÔ˘Ó Ú¤Û‚ÂȘ Û ¿ÏÏÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ ÁÈ· ¤Ó·Ó ·fi ÙÔ˘˜ ·ÎfiÏÔ˘ıÔ˘˜ ‰‡Ô ÏfiÁÔ˘˜: ›Ù ÂÂȉ‹ ¤¯Ô˘Ó ·Ó¿ÁÎË Î¿ÔÈÔ Ú¿ÁÌ·, ›Ù ÂÂȉ‹ ¤¯Ô˘Ó οÔÈ· ˘Ô¯Ú¤ˆÛË ÚÔ˜ ÙÔ ¿ÙÔÌÔ ÛÙÔ ÔÔ›Ô ÛÙ¤ÏÓÔ˘Ó ÙÔÓ ÚÂÛ‚Â˘Ù‹. ¢ÂÓ ÁÓˆÚ›˙Ô˘ÌÂ, ‰fiÍ· Ùˆ £ÂÒ, Ó· ¤¯Ô˘Ì ·Ó¿ÁÎË ÙÔÓ Î‡ÚÈfi ÛÔ˘ ‹ Ó· ›̷ÛÙ Ì ÔÔÈÔÓ‰‹ÔÙ ÙÚfiÔ ˘Ô¯Úˆ̤ÓÔÈ Û ·˘ÙfiÓØ ÁÈ· ÔÈÔÓ ÏfiÁÔ ÙfiÙ ı· ¤Ú ӷ ÙÔ˘ ÛÙ›ÏÔ˘Ì ¤Ó·Ó ÚÂÛ‚Â˘Ù‹11; √È ÛÙ·ıÂÚ¤˜ Ô˘ ÌfiÏȘ ÂÚÈÁÚ¿„·Ì Û η̛· ÂÚ›ÙˆÛË ‰ÂÓ ˘Ô‰ËÏÒÓÔ˘Ó fiÙÈ Ë ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ‰Èψ̷ٛ· ·Ú¤ÌÂÓ ·Ó·ÏÏÔ›ˆÙË. ¶Ò˜ ı· ‹Ù·Ó ‰˘Ó·ÙfiÓ, ¿ÏψÛÙÂ, Ë µ˘˙·ÓÙÈÓ‹ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›· ‰È·Ì¤ÛÔ˘ Ù˘ ˘ÂÚ¯ÈÏÈÂÙÔ‡˜ ÈÛÙÔÚ›·˜ Ù˘ Ó· ÂÚÈ‚·ÏÏfiÙ·Ó ·fi Ù· ›‰È· ÁÂÈÙÔÓÈο ÎÚ¿ÙË, Ó· ·ÓÙÈÌÂÙÒÈ˙ ÙȘ ›‰È˜ ·ÂÈϤ˜ Î·È Ó· Âȉ›ˆÎ ÙÔ˘˜ ›‰ÈÔ˘˜ ÛÙfi¯Ô˘˜ ÛÙËÓ Â͈ÙÂÚÈ΋ Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋; £· ‹Ù·Ó ‰˘Ó·ÙfiÓ, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, Ó· ˘ÈÔıÂÙÔ‡Û·Ó ·ÚfiÌÔÈ· ÔÏÈÙÈ΋ Ì ÂΛӘ ÚÔηÙfi¯ˆÓ ÙÔ˘˜ ·˘ÙÔÎÚ·ÙfiÚˆÓ ÔÈ ∫ÔÌÓËÓÔ› ÙÔÓ 12Ô ·ÈÒÓ·, ¤¯ÔÓÙ·˜ Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÔ˘Ó ¤Ó· ÚˆÙÔÊ·Ó¤˜ Î·È ·Úfi‚ÏÂÙÔ Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ fiˆ˜ ‹Ù·Ó ÂΛÓÔ ÙˆÓ ™Ù·˘ÚÔÊÔÚÈÒÓ12; ∞˘Ùfi ÏÔÈfiÓ Ô˘ ¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È Ó· ¤¯Ô˘Ì ¿ÓÙÔÙ ˘’ fi„ÈÓ Â›Ó·È fiÙÈ Ë ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ‰Èψ̷ٛ· ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ Û˘Ó¯‹ ۯ‰fiÓ ÌÂÙ·‚ÔÏ‹ ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ Ù˘ Î·È ·ÍÈÔÛËÌ›ˆÙË ÚÔÛ·ÚÌÔÛÙÈÎfiÙËÙ·13. ª¤¯ÚÈ ÛÙÈÁÌ‹˜ ÂȯÂÈÚ‹Û·Ì ̛· Û‡ÓÙÔÌË ÂÈÛ·ÁˆÁ‹ ÛÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ‰Èψ̷ٛ·˜ Î·È Î¿Ó·Ì ÏfiÁÔ ÁÈ· ÙÚÂȘ ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ Î·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈΤ˜ ÛÙ·ıÂÚ¤˜ Ù˘: ÙË Û¯Â‰fiÓ ‰È·Ú΋ ‡·ÚÍË ÂÓfi˜ ·ÓÙ›·ÏÔ˘ ‰¤Ô˘˜ ÛÙ· ·Ó·ÙÔÏÈο, ÙË Û˘¯Ó¿ ÔÊÂÈÏfiÌÂÓË Û ·˘Ùfi ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ ·Ó¿ÁÎË ·ÔÊ˘Á‹˜ ÂÚÈÛÛÔÙ¤ÚˆÓ ÙÔ˘ ÂÓfi˜ ÔÏÂÌÈÎÒÓ ÌÂÙÒˆÓ, Î·È ÙËÓ ¤ÏÏÂÈ„Ë ÌÔÓ›ÌˆÓ ‰Èψ̷ÙÈÎÒÓ ·ÔÛÙÔÏÒÓ. ∫·È Ù· ÙÚ›· ·˘Ù¿ ÛÙÔȯ›· Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ‰Èψ̷ٛ·˜ Û¯ÂÙ›˙ÔÓÙ·È Ì ÙÔ Î˘Ú›ˆ˜ ı¤Ì· Ù˘ ·ÚÔ‡Û·˜ ÌÂϤÙ˘: ÙÔÓ ÚfiÏÔ ÙÔ˘ ‰ÒÚÔ˘ ÛÙË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ‰Èψ̷ٛ·. 11. S. M. Stern, «An Embassy of the Byzantine Emperor to the Fatimid Caliph Al-Mu‘izz», Byzantion 20 (1950), ÛÛ. 239-258, Âȉ. 247-248: People send ambassadors to other people for one of the following two reasons: either because they are in need of something or because they have an obligation towards the person (to whom they send the ambassador). We do not know, thanks be to God, that we are in need of your master or that we are in any way obliged to him; why, then, should we send an ambassador to him? µÏ. J. Shepard, «Byzantine Diplomacy, A.D. 800-1204: Means and Ends», ÛÙÔ J. Shepard – S. Franklin (ÂÈÌ.), Byzantine Diplomacy. Papers from the Twenty-fourth Spring Symposium of Byzantine Studies, Cambridge, March 1990, ÕÏÓÙÂÚÛÔÙ 1992, ÛÛ. 41-71, Âȉ. 52-53. 12. µÏ. Shepard, fi.., ÛÛ. 43-44. 13. §Ô˘ÁÁ‹˜, «µ˘˙·ÓÙÈÓ‹ ‰Èψ̷ٛ·», fi.., Û. 30.
O ƒ√§√™ T√À ¢øƒ√À ™∆∏ µÀ∑∞¡∆π¡∏ ¢π¶§øª∞∆π∞
203
∆Ô ‰Èψ̷ÙÈÎfi ‰ÒÚÔ ·ÔÙÂÏÔ‡Û ̛· Ú·ÎÙÈ΋ ‰È·‰Â‰Ô̤ÓË fi¯È ÌfiÓÔ ÛÙÔ µ˘˙¿ÓÙÈÔ, ·ÏÏ¿ ÛÙÔÓ Â˘Ú‡ÙÂÚÔ ÌÂ۷ȈÓÈÎfi ÎfiÛÌÔ. µ˘˙·ÓÙÈÓÔ›, ÕÚ·‚˜ Î·È ¢˘ÙÈÎÔ› ÈÛÙÔÚÈÎÔ› Î·È ¯ÚÔÓÔÁÚ¿ÊÔÈ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È Â·ÓÂÈÏËÌ̤ӷ Û ‰ÒÚ· Ô˘ ·ÓÙ·ÏÏ¿ÛÛÔÓÙ·È ÌÂٷ͇ ËÁÂÌfiÓˆÓ ‹ Û ‰ÒÚ· Ô˘ ÚÔÛʤÚÔÓÙ·È Ì ·ÓÙ¿ÏÏ·ÁÌ· ÙËÓ ÂÈÚ‹ÓË ‹ ÙÔÓ ÚÔÛÂÙ·ÈÚÈÛÌfi ÂÓfi˜ ›ÊÔ‚Ô˘ ‹ ¯Ú‹ÛÈÌÔ˘ ËÁÂÌfiÓ·. ∞˘Ù‹ Ë Ú·ÎÙÈ΋ Ù˘ ·ÚÔ¯‹˜ ‰ÒÚˆÓ ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ Ê˘ÛÈο ÂÚ¿ÛÂÈ ··Ú·Ù‹ÚËÙË ·fi ÙÔ˘˜ Û‡Á¯ÚÔÓÔ˘˜ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡˜ Î·È ·fi Ôχ ·ÏÈ¿ ¤¯ÂÈ ÙÔÓÈÛÙ› Ë ·Í›· Ù˘ ˆ˜ ̤ÛÔ Â›Ù¢Í˘ ÙˆÓ ÛÎÔÒÓ Ù˘ Â͈ÙÂÚÈ΋˜ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÙÔ˘ µ˘˙·ÓÙÈÓÔ‡, ÛÙËÓ ÚÔÎÂÈ̤ÓË ÂÚ›ÙˆÛË, ÎÚ¿ÙÔ˘˜. ™ÙÔ ¿ÚıÚÔ ·˘Ùfi ı· ÚÔÛ·ı‹ÛÔ˘Ì ӷ ÂÍÂÙ¿ÛÔ˘Ì ÙÔ ÚfiÏÔ ÙÔ˘ ‰ÒÚÔ˘ ÛÙË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ‰Èψ̷ٛ·, ˘ÈÔıÂÙÒÓÙ·˜ ÙfiÛÔ ÙËÓ ·Ú·‰ÔÛȷ΋, fiÛÔ Î·È ÌÈ· ÓÂÒÙÂÚË ÔÙÈ΋. ∫˘Ú›ˆ˜ ı· ÂȯÂÈÚ‹ÛÔ˘Ì ӷ ·Ó·‰Â›ÍÔ˘Ì ÙÔÓ ÛÎÔfi Î·È ÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙˆÓ ‰ÒÚˆÓ, Ù· ›‰Ë ÙÔ˘˜ Î·È ÔÚÈṲ̂Ó˜ ÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ Ù˘¯¤˜ ÙÔ˘˜. µ¤‚·È·, Â‰Ò ·ÏÒ˜ ı· „ËÏ·Ê›ÛÔ˘Ì ·˘Ùfi ÙÔ Ú·ÁÌ·ÙÈο ÙÂÚ¿ÛÙÈÔ ı¤Ì· Î·È ı· ÂÚÈÔÚÈÛıԇ̠ÛÙËÓ ·Ó¿Ï˘ÛË Î¿ÔÈˆÓ ÂÓ‰ÂÈÎÙÈÎÒÓ ·ÔÛ·ÛÌ¿ÙˆÓ Ì¤Û· ·fi ÙȘ ËÁ¤˜. ¶ÚÈÓ Û˘Ó¯›ÛÔ˘ÌÂ, fï˜, ÔÊ›ÏÔ˘Ì ӷ ÂÈÛËÌ¿ÓÔ˘Ì ÙÔ ÂÍ‹˜: Û˘¯Ó¿, ÛÙȘ ÌË ‚˘˙·ÓÙÈÓ¤˜ ËÁ¤˜ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÏËÚÔÊÔڛ˜ Ô˘ ·ÁÓÔÔ‡ÓÙ·È ‹ ·ÔÛȈÒÓÙ·È ·fi ÙȘ Û‡Á¯ÚÔÓ¤˜ ÙÔ˘˜ ‚˘˙·ÓÙÈÓ¤˜, Î·È ÔÈ Ôԛ˜ Ì·˜ ‚ÔËıÔ‡Ó Ó· ·ÔÎÙ‹ÛÔ˘Ì ÌÈ· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÔÏÔÎÏËڈ̤ÓË ÂÈÎfiÓ· ÙÔ˘ ı¤Ì·ÙÔ˜. °È’ ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ÏfiÁÔ, Ë ÌÂϤÙË ÙÔ˘ ÚfiÏÔ˘ ÙˆÓ ‰Èψ̷ÙÈÎÒÓ ‰ÒÚˆÓ, ·ÎfiÌ· Î·È ·Ó ÂȯÂÈÚËı› ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο ·fi ÙËÓ ÏÂ˘Ú¿ ÙˆÓ ‰ÒÚˆÓ Ô˘ ÙÔ µ˘˙¿ÓÙÈÔ ÚÔÛ¤ÊÂÚÂ, ··ÈÙ› Ó· Ï¿‚Ô˘Ì ˘’ fi„ÈÓ ÂÎÙfi˜ ÙˆÓ ‚˘˙·ÓÙÈÓÒÓ, Î·È ¿ÏϘ ÌÂ۷ȈÓÈΤ˜ ËÁ¤˜, fiˆ˜ ÙȘ ‰˘ÙÈΤ˜ Î·È ÙȘ ·Ú·‚ÈΤ˜. ™Â ·˘Ùfi ÙÔ ÛËÌÂ›Ô ÌÔÚԇ̠ϤÔÓ Ó· ÂÌ‚·ı‡ÓÔ˘Ì ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÛÙÔ ı¤Ì· Ì·˜, ÂÍÂÙ¿˙ÔÓÙ·˜ ÙÔ˘˜ ÛÎÔÔ‡˜ ÙˆÓ ‰Èψ̷ÙÈÎÒÓ ‰ÒÚˆÓ. ™Â ÙÈ ·ÔÛÎÔÔ‡Û ¤Ó·˜ µ˘˙·ÓÙÈÓfi˜ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·˜ fiÙ·Ó ÚÔÛ¤ÊÂÚ ¤Ó· ‰ÒÚÔ; ◊‰Ë ·fi fiÛ· ÚԷӷʤÚıËÎ·Ó Á›ÓÂÙ·È ·ÓÙÈÏËÙfi fiÙÈ Ù· ‰ÒÚ· ηٷگ‹Ó ¯ÚË̢ۛ·Ó ÁÈ· ÙËÓ ÂÍ·ÁÔÚ¿ ‹ ÙË ‰È·Ù‹ÚËÛË Ù˘ ÂÈÚ‹Ó˘, ˆ˜ ‰¤ÏÂ·Ú ‹ ˆ˜ ·ÓÙ·ÌÔÈ‚‹ ÁÈ· ÙËÓ ÚÔÛ¯ÒÚËÛË Û ÌÈ· Û˘ÌÌ·¯›·. ∆ÔÓ 6Ô ·ÈÒÓ·, Ô Ôχ˜ ¶ÚÔÎfiÈÔ˜, Ô ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔ˜ ÈÛÙÔÚÈÎfi˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘ πÔ˘ÛÙÈÓÈ·ÓÔ‡ (527-565), Û ϋÚË ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ¿ÏÏ· ¤ÚÁ· ÙÔ˘, ÛÙÚ¤ÊÂÙ·È Ì ¤Ó· ÏÈ‚ÂÏÔÁÚ¿ÊËÌ·, Ù· ÂÚ›ÊËÌ· ∞ӤΉÔÙ¿ ÙÔ˘, ηٿ ÙÔ˘ πÔ˘ÛÙÈÓÈ·ÓÔ‡ Î·È Ù˘ Û˘˙‡ÁÔ˘ ÙÔ˘ £ÂÔ‰ÒÚ·˜14. ¶·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÂӉȷʤÚÔÓ ÁÈ· ÙÔ ı¤Ì· Ì·˜ fiÙÈ,
14. °È· ÙÔÓ ¶ÚÔÎfiÈÔ Î·È ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘, ‚Ï. ÁÂÓÈο H. Hunger, µ˘˙·ÓÙÈÓ‹ ÏÔÁÔÙ¯ӛ·. ∏ ÏfiÁÈ· ÎÔÛÌÈ΋ ÁÚ·ÌÌ·Ù›· ÙˆÓ µ˘˙·ÓÙÈÓÒÓ, Ù. µ’: πÛÙÔÚÈÔÁÚ·Ê›·, ºÈÏÔÏÔÁ›·, ¶Ô›ËÛË, ÌÙÊÚ. ∆. ∫fiÏÏÈ·˜ – ∫. ™˘Ó¤ÏÏË – °. Ã. ª·ÎÚ‹˜ – π. µ¿ÛÛ˘, ∞ı‹Ó· 1992, ÛÛ. 78-90Ø ∞. µ·ÛÈÏÈÎÔÔ‡ÏÔ˘-πˆ·ÓÓ›‰Ô˘, ∏ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ·Ê›· (324-1204). ™‡ÓÙÔÌË ÂÈÛÎfiËÛË, ∞ı‹Ó· ¯.¯., ÛÛ. 28-30.
204
°ÂÚ¿ÛÈÌÔ˜ ∞. ª¤ÚÈ·ÓÔ˜
ÌÂٷ͇ ¿ÏψÓ, Ô ¶ÚÔÎfiÈÔ˜ ηٷʤÚÂÙ·È Â·ÓÂÈÏËÌ̤ӷ ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ ·ÎÚÈ‚Ò˜ Ù˘ Ú·ÎÙÈ΋˜ ÙÔ˘ πÔ˘ÛÙÈÓÈ·ÓÔ‡ Ó· ÚÔÛʤÚÂÈ ÌÂÁ¿Ï· ¯ÚËÌ·ÙÈο ÔÛ¿ ÛÙÔ˘˜ ‚·Ú‚¿ÚÔ˘˜, ȉȷ›ÙÂÚ· ÛÙÔ ‚·ÏηÓÈÎfi Û‡ÓÔÚÔ. ∞˘Ù‹ Ë ÔÏÈÙÈ΋ ηÙ¢ӷÛÌÔ‡ ÔÊÂÈÏfiÙ·Ó Ê˘ÛÈο ÛÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Ô πÔ˘ÛÙÈÓÈ·Ófi˜ ÂÈı˘ÌÔ‡Û ӷ ¤¯ÂÈ ÚÔÊ˘Ï·Á̤ӷ Ù· ÓÒÙ· ÙÔ˘, Û˘ÁÎÚ·ÙÒÓÙ·˜ ÙÔ˘˜ ‰È¿ÊÔÚÔ˘˜ ͤÓÔ˘˜ Ï·Ô‡˜ ÁÈ· fiÛÔ ‰È¿ÛÙËÌ· ‹Ù·Ó ··Û¯ÔÏË̤ÓÔ˜ Ì ٷ ÔÏÂÌÈο ÁÂÁÔÓfiÙ· ÛÙË ¢‡ÛË15. √ ¶ÚÔÎfiÈÔ˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο: ∆Ôf˜ ‰b ‚·Ú‚¿ÚÔ˘˜ ±·ÓÙ·˜ Ô鉤ӷ àÓÈÂd˜ ηÈÚeÓ ¯Ú‹Ì·ÛÈÓ â‰ˆÚÂÖÙÔ ÌÂÁ¿ÏÔȘ, ëˇÒÔ˘˜ Ù ηd ëÛÂÚ›Ô˘˜ Úfi˜ Ù ôÚÎÙÔÓ Î·d ÌÂÛËÌ‚Ú›·Ó, ô¯ÚÈ â˜ ÙÔf˜ âÓ µÚÂÙÙ·Ó›·È˜ ˇèÎË̤ÓÔ˘˜ ηd Áɘ ·ÓÙ·¯fiıÈ Ùɘ ÔåÎÔ˘Ì¤Ó˘ Ùa öıÓË, ˇzÓÂÚ Ôé‰b ¬ÛÔÓ àÎÔcÓ ÚfiÙÂÚÔÓ Âú¯ÔÌÂÓ, àÏÏa ÚáÙÔÓ å‰fiÓÙ˜ ÂrÙ· ÙÔÜ Á¤ÓÔ˘˜ ùÓÔÌ· öÁÓˆÌÂÓ. … Ù·‡Ù÷ Ë Ù Ôî ‚¿Ú‚·ÚÔÈ ±·ÓÙ˜ ·ÚÈÔÈ ÙÔÜ ^ƒˆÌ·›ˆÓ ·ÓÙ¿·ÛÈ ÁÂÁ¤ÓËÓÙ·È ÏÔ‡ÙÔ˘, j Ùa ¯Ú‹Ì·Ù· Úe˜ ÙÔÜ ‚·ÛÈϤˆ˜ ÎÂÎÔÌÈṲ̂ÓÔÈ j ÏË˚˙fiÌÂÓÔÈ ÙcÓ ÙáÓ ^ƒˆÌ·›ˆÓ àÚ¯‹Ó, j ÙÔf˜ ·å¯Ì·ÏÒÙÔ˘˜ àԉȉfiÌÂÓÔÈ, j ÙcÓ âίÂÈÚ›·Ó àÂÌÔÏÔÜÓÙ˜,16 …
√ ¶ÚÔÎfiÈÔ˜ Ì·˜ ÏËÚÔÊÔÚ›, ÏÔÈfiÓ, fiÙÈ Ô πÔ˘ÛÙÈÓÈ·Ófi˜ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û ÙËÓ ·Ï·È¿ ڈ̷˚΋ ·Ú¿‰ÔÛË Ù˘ ηٷ‚ÔÏ‹˜ ¯ÚËÌ¿ÙˆÓ ÛÙÔ˘˜ ‚·Ú‚¿ÚÔ˘˜17, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ÙÔ˘˜ Û˘ÁÎÚ·Ù›. ∂ÓÙÔ‡ÙÔȘ, Ë Ù·ÎÙÈ΋ ÙÔ˘, ·ÓÂÍ·Úًو˜ ÙÔ˘ ·Ó ‹Ù·Ó ÂÈÙ˘¯Ë̤ÓË ‹ fi¯È, Û›ÁÔ˘Ú· ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ·Ú·ÏÔÁÈÛÌÔ‡ ‹ ·‰È·ÊÔÚ›·˜ ÁÈ· ÙÔ ÎÔÈÓfi ηÏfi, fiˆ˜ ·Ê‹ÓÂÈ Ó· ÂÓÓÔËı› Ô ¶ÚÔÎfiÈÔ˜. ∞ÓÙ›ıÂÙ·, ‹Ù·Ó Ì›· ÔÏÈÙÈ΋ ÂÈÌÂÏÒ˜ ˘ÔÏÔÁÈṲ̂ÓË Î·È ÛÙËÚÈ˙fiÌÂÓË Û ̷ÎÚ¿ ‰Èψ̷ÙÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË. ∆Ô ¯ˆÚ›Ô ·˘Ùfi ÙˆÓ ∞ÓÂΉfiÙˆÓ Â›Ó·È ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÂÂȉ‹ Û˘ÓÔ„›˙ÂÈ ÙȘ ΢ÚÈfiÙÂÚ˜ ÂȉÈÒÍÂȘ Ô˘ ·Ú·‰ÔÛȷο ·Ô‰›‰Ô˘Ì ÛÙËÓ Ú·ÎÙÈ΋ Ù˘ ÚÔÛÊÔÚ¿˜ ‰ÒÚˆÓ ·fi ÙË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ‰Èψ̷ٛ·: ÙË ‰È·Ù‹ÚËÛË Ù˘ ÂÈÚ‹Ó˘, ÙËÓ ÂÍ·ÁÔÚ¿ ˘ËÚÂÛÈÒÓ, ÙËÓ ·ÂÏ¢ı¤ÚˆÛË ·È¯Ì·ÏÒÙˆÓ Î·È ÙËÓ Â›Ù¢ÍË ÂίÂÈÚ›·˜. ∆Ô ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Ù· ‰ÒÚ· ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó Û˘¯Ó¿ ̤ÛÔ ÂÍ·ÁÔÚ¿˜ ‹ ‰È·Ù‹ÚËÛ˘ Ù˘ ÂÈÚ‹Ó˘, ·Ó·ÁÓÒÚÈ˙Â Î·È Ô ªÈ¯·‹Ï æÂÏÏfi˜, ÙÔÓ 11Ô ·ÈÒÓ·, ϤÁÔÓÙ·˜ fiÙÈ Ô ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·˜ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ π’ ¢Ô‡Î·˜ (1059-1067) ÚÔÙÈÌÔ‡Û ˆ˜ ̤ÛÔ Â›Ï˘Û˘ ÙˆÓ ‰È·ÊÔÚÒÓ ÙÔ˘ Ì ÙÔ˘˜ ‚·Ú‚¿ÚÔ˘˜ Ù· ‰ÒÚ· Î·È ‰È¿ÊÔÚ˜ ¿ÏϘ ¯¿Ú˜, ·Ú¿ ÙËÓ ÔÏÂÌÈ΋ ·Ó·Ì¤ÙÚËÛË18. 15. ∞È. ÃÚÈÛÙÔÊÈÏÔÔ‡ÏÔ˘, µ˘˙·ÓÙÈÓ‹ πÛÙÔÚ›·, Ù. ∞’: 324-610, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 21996, Û. 289. 16. ¶ÚÔÎfiÈÔ˜, \∞ӤΉÔÙ· 19.13-16, ÂΉ. J. Haury – G. Wirth, Procopii Caesariensis opera omnia, Ù. III: Historia quae dicitur arcana [Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana], §ÂÈ„›· 1963, ÛÛ. 122,22-123,16. 17. ÃÚÈÛÙÔÊÈÏÔÔ‡ÏÔ˘, fi.., Û. 287. 18. ªÈ¯·‹Ï æÂÏÏfi˜, ÃÚÔÓÔÁÚ·Ê›·, ÂΉ. E. Renauld, Michel Psellos, Chronographie ou histoire d’un siècle de Byzance (976-1077), Ù. 2, ¶·Ú›ÛÈ 1928, Û. 146,4-8: Ùe ÁÔÜÓ ‚Ô˘ÏfiÌÂÓÔÓ ·éÙˇá qÓ Ìc ÔϤÌÔȘ Ùa ÂÚd ÙáÓ âıÓáÓ ‰È·Ù›ıÂÛı·È, àÏÏa ‰ÒÚˆÓ àÔÛÙÔÏ·Ö˜ η› ÙÈÛÈÓ ë٤ڷȘ ÊÈÏÔÊÚÔۇӷȘ, ‰˘ÂÖÓ ≤ÓÂη, ¥Ó· Ì‹Ù Ùa Ï›ˆ ηٷӷϛÛÎÔÈ ÙÔÖ˜ ÛÙÚ·ÙÈÒٷȘ, ηd ·éÙe˜ ‰È·ÁˆÁcÓ ö¯ÔÈ àıfiÚ˘‚ÔÓ.
O ƒ√§√™ T√À ¢øƒ√À ™∆∏ µÀ∑∞¡∆π¡∏ ¢π¶§øª∞∆π∞
205
√ Û‡Á¯ÚÔÓÔ˜ ÙÔ˘ æÂÏÏÔ‡ πˆ¿ÓÓ˘ ™Î˘Ï›Ù˙˘ ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ ÙË Ì·Ù·›ˆÛË Ì¤Ûˆ Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ‰Èψ̷ٛ·˜, ÙÔÓ 10Ô ·ÈÒÓ·, ÌÈ·˜ ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ÂÈΛӉ˘Ó˘ ÁÈ· ÙÔ µ˘˙¿ÓÙÈÔ Û˘ÌÌ·¯›·˜ Ô˘ ۯ‰›·˙ ӷ ˘ÔÁÚ¿„ÂÈ Ô µÔ‡ÏÁ·ÚÔ˜ ÙÛ¿ÚÔ˜ ™˘ÌÂÒÓ (893-927) Ì ÙÔÓ º·ÙÈÌ›‰Ë ¯·Ï›ÊË Ù˘ µÔÚ›Ԣ ∞ÊÚÈ΋˜ al-Mahd÷ (910-934). √ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·˜ ƒˆÌ·Ófi˜ ∞’ §·Î·ËÓfi˜ (920944) Á¤ÌÈÛ Ì ·ÎÚÈ‚¿ (·ÏÏ¿ ‰˘ÛÙ˘¯Ò˜ ¿ÁÓˆÛÙ· Û ÂÌ¿˜) ‰ÒÚ· ÙÔ˘˜ ÕÚ·‚˜ Ú¤Û‚ÂȘ ÛÙËÓ ·˘Ï‹ ÙÔ˘, ÒÛÙ ӷ ÌÂٷ›ÛÂÈ ÙÔÓ ¯·Ï›ÊË Î·È Ó· ÌËÓ ÚÔÛ¯ˆÚ‹ÛÂÈ ÛÙË Û˘ÌÌ·¯›· Ì ÙÔÓ µÔ‡ÏÁ·ÚÔ ÙÛ¿ÚÔ, Ú¿ÁÌ· Ô˘ ¤Ù˘¯Â19. ∂Ô̤ӈ˜, Ù· ‰Èψ̷ÙÈο ‰ÒÚ· ‰ÂÓ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó ÌfiÓÔ ÁÈ· ÙËÓ Â›Ù¢ÍË ÌÈ·˜ Û˘ÌʤÚÔ˘Û·˜ Û˘ÌÌ·¯›·˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÈ· ÙË Ì·Ù·›ˆÛË ÌÈ·˜ ·ÂÈÏËÙÈ΋˜. ¢ÂÓ Ú¤ÂÈ, ‚¤‚·È·, Ó· ·Ú·ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ Ô˘ ı›Í·Ì ‹‰Ë: ÙÔ µ˘˙¿ÓÙÈÔ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈ˙ ‰È·ÚÎÒ˜ ÔχÏ¢Ú˜ ·ÂÈϤ˜, Ì ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ó· ÌËÓ ¤¯ÂÈ ¿ÏÏË ÂÈÏÔÁ‹ ·fi ÙË Û˘Ó¯‹ ۯ‰fiÓ ‰ÈÂÍ·ÁˆÁ‹ ÔϤ̈Ó, ·Ì˘ÓÙÈÎÔ‡ Û˘Ó‹ıˆ˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·. ∂ÈϤÔÓ, fiÙ·Ó Ô ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·˜ §¤ˆÓ ™Ù’ Ô ™ÔÊfi˜ (886-912) ÁÚ¿ÊÂÈ ÛÙ· ∆·ÎÙÈÎa ÙÔ˘ fiÙÈ ı· ‹Ù·Ó ηÏfi Ó· ÂȉÈÒÎÂÙ·È Ë ÂÈÚ‹ÓË Î·È Ó· ·ÔʇÁÂÙ·È Ô fiÏÂÌÔ˜, ÂÎÊÚ¿˙ÂÈ Ì ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ÙÚfiÔ ÙȘ ÂÈÊ˘Ï¿ÍÂȘ ÙˆÓ µ˘˙·ÓÙÈÓÒÓ ÁÈ· ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÔÓ fiÏÂÌÔ20. √ ÁÈÔ˜ ÙÔ˘, ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ∑’ Ô ¶ÔÚÊ˘ÚÔÁ¤ÓÓËÙÔ˜, ÛÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ¶Úe˜ ÙeÓ ú‰ÈÔÓ ˘îeÓ ^ƒˆÌ·ÓfiÓ, ‹ ·ÏÏÈÒ˜ ÁÓˆÛÙfi ˆ˜ De administrando imperio, ˘Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ fiÙÈ Ë µ˘˙·ÓÙÈÓ‹ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ˘ÔÎÈÓ‹ÛÂÈ Î¿ÔÈÔÓ ¿ÏÏÔ Ï·fi Ó· ÔÏÂÌ‹ÛÂÈ ÙÔÓ ·ÓÙ›·Ïfi Ù˘, ·ÔʇÁÔÓÙ·˜ ¤ÙÛÈ ÙȘ ·‚¤‚·È˜ ÔÏÂÌÈΤ˜ Û˘ÁÎÚÔ‡ÛÂȘ. ∫·ıÔÚ›˙ÂÈ, Ì¿ÏÈÛÙ·, ÔÈÔÈ ·fi ÙÔ˘˜ Á›ÙÔÓ¤˜ Ù˘ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈËıÔ‡Ó ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ ÔȈÓØ ÁÚ¿ÊÂÈ, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÛÙÔ Ù¤Ù·ÚÙÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ fiÙÈ ÔÈ ¶·Ù˙ÈÓ·ÎÖÙ·È ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈËıÔ‡Ó, ˘ÔÎÈÓÔ‡ÌÂÓÔÈ Î·È Ì¤Ûˆ ‰ÒÚˆÓ, ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ ÙˆÓ ^ƒá˜ Î·È ÙˆÓ √‡ÁÁÚˆÓ21.
19. πˆ¿ÓÓ˘ ™Î˘Ï›Ù˙˘, ™‡ÓԄȘ îÛÙÔÚÈáÓ, ÂΉ. I. Thurn, Ioannis Scylitzae Synopsis historiarum [Corpus Fontium Historiae Byzantinae (= CFHB), 5], µÂÚÔÏ›ÓÔ - ¡¤· ÀfiÚÎË 1973, Û. 264,71-91. 20. §¤ˆÓ ™Ù’ ™ÔÊfi˜, ∆·ÎÙÈο, ÂΉ. R. Vári, Leonis imperatoris Tactica, Ù. π, µÔ˘‰·¤ÛÙË 1917, ÛÛ. 4,35-38, 39,517-40,532. µÏ. ¡. √ÈÎÔÓÔÌ›‰Ë˜, «∆Ô fiÏÔ ÙÔ˘ ¯Ú‹Ì·ÙÔ˜», ÛÙÔ ∫. ∆ÛÈÎÓ¿Î˘ (ÂÈÌ.), ∆Ô ÂÌfiÏÂÌÔ µ˘˙¿ÓÙÈÔ (9Ô˜-12Ô˜ ·È.), ∞ı‹Ó· 1997, ÛÛ. 261-268, Âȉ. 261. Ÿˆ˜, fï˜, Ô J. Haldon ÛËÌÂÈÒÓÂÈ ÁÈ· ÙÔÓ ÙÚfiÔ Ô˘ Ë ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ›ÛËÌË È‰ÂÔÏÔÁ›· ·ÓÙÈÏ·Ì‚·ÓfiÙ·Ó ÙËÓ ÂȉȈÎfiÌÂÓË ÂÈÚ‹ÓË: … peace was the peace of the Christian oikoumen§ ruled by the Roman emperors, God’s appointees on earth («‘Blood and ink’: Some Observations on Byzantine Attitudes towards Warfare and Diplomacy», ÛÙÔ Shepard – Franklin (ÂÈÌ.), Byzantine Diplomacy, fi.., ÛÛ. 281-294, Âȉ. 287). 21. ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ∑’ ¶ÔÚÊ˘ÚÔÁ¤ÓÓËÙÔ˜, ¶Úe˜ ÙeÓ ú‰ÈÔÓ ˘îeÓ ^ƒˆÌ·ÓfiÓ, ÎÂÊ. 4: ¶ÂÚd ÙáÓ ¶·Ù˙ÈÓ·ÎÈÙáÓ Î·d ^ƒá˜ ηd ∆Ô‡ÚΈÓ, ÂΉ. G. Moravcsik, Constantine Porphyrogenitus, De ·dministrando imperio, ·ÁÁÏ. ÌÙÊÚ. R. J. H. Jenkins [CFHB, 1], √˘¿ÛÈÁÎÙÔÓ 1967, ÛÛ. 50,852,13: √î <ÁaÚ> ¶·Ù˙ÈÓ·ÎÖÙ·È, ηd Ù÷ É Úe˜ ÙeÓ ‚·ÛÈϤ· ÊÈÏ›÷· Û˘Ó‰Ô‡ÌÂÓÔÈ Î·d ·Ú’ âΛÓÔ˘ ‰Èa
206
°ÂÚ¿ÛÈÌÔ˜ ∞. ª¤ÚÈ·ÓÔ˜
∏ ¿ÏÏË Ù·ÎÙÈ΋ Ô˘ ›¯·Ó ˘ÈÔıÂÙ‹ÛÂÈ ÔÈ µ˘˙·ÓÙÈÓÔ› ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ·ÔʇÁÔ˘Ó ÙÔÓ fiÏÂÌÔ ‹Ù·Ó, fiˆ˜ ¤¯Ô˘Ì ‹‰Ë ·Ó·Ê¤ÚÂÈ, Ë ÂÍ·ÁÔÚ¿ Ù˘ ÂÈÚ‹Ó˘. ¶ÚÔ¤‚·ÈÓ·Ó Û ÏËڈ̤˜ ÙÔ˘ ·ÓÙÈ¿ÏÔ˘ Î·È Û˘¯Ó¿ ˘fiÛ¯ÔÓÙ·Ó fiÙÈ ı· ·ӷϿ̂·Ó·Ó ÙȘ ÏËڈ̤˜ ·˘Ù¤˜ οı ¯ÚfiÓÔ, Ì ÚÔ¸fiıÂÛË ÙË ‰È·Ù‹ÚËÛË Ù˘ ÂÈÚ‹Ó˘. ŒÙÛÈ, fï˜, ÂÈÛ¤Ú¯ÔÓÙ·Ó Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο Û ηٿÛÙ·ÛË ˘ÔÙ¤ÏÂÈ·˜ Î·È ÁÈ’ ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ÏfiÁÔ Ë Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË Ù·ÎÙÈ΋ ‰ÂÓ Â·ÈÓ¤ıËΠÔÙ¤. £ÂˆÚËÙÈο ‹Ù·Ó ··Ú¿‰ÂÎÙÔ Ô ÌÔÓ·‰ÈÎfi˜ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·˜ Ô˘ Ì ıÂ›Ô ı¤ÏËÌ· ‚·Û›Ï¢ › ÙˆÓ ƒˆÌ·›ˆÓ Î·È Â›¯Â ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈΤ˜ ·ÍÈÒÛÂȘ Ó· Â›Ó·È ˘ÔÙÂÏ‹˜ οÔÈÔ˘ ¿ÏÏÔ˘ ÎÔÛÌÈÎÔ‡ ¿Ú¯ÔÓÙ·. ™ÙËÓ Ú¿ÍË, fï˜, ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ Ù· Ú¿ÁÌ·Ù· ‰ÂÓ Û˘Ì‚¿‰È˙·Ó Ì ÙË ıˆڛ· Î·È ÔÈ µ˘˙·ÓÙÈÓÔ› ‹Ù·Ó ·ÚÎÂÙ¿ Ú·ÏÈÛÙ¤˜ ÒÛÙ ӷ ÂÍ·ÛÊ·Ï›ÛÔ˘Ó ÙËÓ ÂÈÚ‹ÓË, ‰Â¯fiÌÂÓÔÈ ÙËÓ ˘ÔÙ¤ÏÂÈ·, fiÙ·Ó ‰ÂÓ ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÔ˘Ó Ì ٷ fiÏ· ÙÔÓ Â¯ıÚfi22. Ÿˆ˜, fï˜, ¤¯ÂÈ Û¯ÔÏÈ¿ÛÂÈ Ô ¡›ÎÔ˜ √ÈÎÔÓÔÌ›‰Ë˜ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ˜ Ù˘ ª·Î‰ÔÓÈ΋˜ ‰˘Ó·ÛÙ›·˜ Ô˘, fiˆ˜ ÔÈ ÚÔοÙÔ¯ÔÈ Î·È ÔÈ ‰È¿‰Ô¯Ô› ÙÔ˘˜ ÂÍ·ÁfiÚ·˙·Ó ÙËÓ ÂÈÚ‹ÓË ‹ ÙË Û˘ÌÌ·¯›·: «… ‰ÂÓ ‹Ù·Ó Ô‡Ù ӈıÚÔ›, Ô‡Ù ·ÓÈÎfi‚ÏËÙÔÈ. ∞ÏÒ˜ ÁÓÒÚÈ˙·Ó ηϋ ·ÚÈıÌËÙÈ΋ Î·È ÔÈÔ ‹Ù·Ó ÙÔ Û˘ÌʤÚÔÓ ÙÔ˘˜» 23. ∆È ÛËÌ·›ÓÂÈ ·˘Ùfi; ŸÙÈ Ôχ ·Ï¿ Ë ÂÍ·ÁÔÚ¿ Ù˘ ÂÈÚ‹Ó˘ ‹ Ù˘ Û˘ÌÌ·¯›·˜ Û ۇÁÎÚÈÛË Ì ̛· ÛÙÚ·ÙȈÙÈ΋ Âȯ›ÚËÛË ÌÂÁ¿Ï˘ Îϛ̷η˜ ·Ô‰ÂÈÎÓ˘fiÙ·Ó fiÙÈ ÛÙÔ›¯È˙ ÏÈÁfiÙÂÚÔ, ‰ËÏ·‰‹ ‹Ù·Ó ÔÈÎÔÓÔÌÈÎfiÙÂÚË. ¶Ú¤ÂÈ, fï˜, Ó· ¤¯Ô˘Ì ˘’ fi„ÈÓ ‰‡Ô ·Ú·Ì¤ÙÚÔ˘˜ ÁÈ· ÙËÓ ÂÍ·ÁÔÚ¿ Ù˘ ÂÈÚ‹Ó˘: ÚÒÙÔÓ, ‰ÂÓ ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ·¿ÏÏ·ÛÛ ÙËÓ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›· ·fi ÙȘ ··Ú·›ÙËÙ˜, Î·È ÁÈ· ÙË ‰È·Ù‹ÚËÛË ÙÔ˘ ·ÚÔ˘˜ Ù˘, ÛÙÚ·ÙȈÙÈΤ˜ ‰·¿Ó˜, ·ÏÒ˜ ÙȘ ÂÚÈfiÚÈ˙ ÛËÌ·ÓÙÈÎ¿Ø ‰Â‡ÙÂÚÔÓ, ›¯Â ÓfiËÌ· ÌfiÓÔ fiÙ·Ó Ë ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›· ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó Û ·Ì˘ÓÙÈ΋ ı¤ÛË24. ∆Ô Î˘ÚÈfiÙÂÚÔ ÌÂÈÔÓ¤ÎÙËÌ· Ù˘
ÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ Î·d ‰ÒÚˆÓ àÓ·ÂÈıfiÌÂÓÔÈ, ‰‡Ó·ÓÙ·È ®÷·‰›ˆ˜ ηÙa Ùɘ ¯ÒÚ·˜ ÙáÓ Ù ^ƒá˜ ηd ÙáÓ ∆Ô‡ÚÎˆÓ â¤Ú¯ÂÛı·È ηd âÍ·Ó‰Ú·Ô‰›˙ÂÛı·È Ùa ÙÔ‡ÙˆÓ Á‡Ó·È· ηd ·È‰¿ÚÈ· ηd ÏË˝˙ÂÛı·È ÙcÓ ¯ÒÚ·Ó ·éÙáÓ.
22. √ÈÎÔÓÔÌ›‰Ë˜, «∆Ô fiÏÔ ÙÔ˘ ¯Ú‹Ì·ÙÔ˜», fi.., Û. 261. 23. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, Û. 268. 24. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, Û. 267Ø N. Oikonomides, «The Role of the Byzantine State in the Economy», ÛÙÔ A. E. Laiou (ÁÂÓ. ÂÈÌ.), The Economic History of Byzantium: From the Seventh through the Fifteenth Century, Ù. 3 [Dumbarton Oaks Studies (= DOS), 39], √˘¿ÛÈÓÁÎÙÔÓ 2002, ÛÛ. 9731058, Âȉ. 1015-1016Ø ∂. ÃÚ˘Ûfi˜, «√ fiÏÂÌÔ˜ ¤Û¯·ÙË Ï‡ÛË», ÛÙÔ ∞. ∞‚ڷ̤· – ∞. §·˝Ô˘ – ∂. ÃÚ˘Ûfi˜ (ÂÈÌ.), µ˘˙¿ÓÙÈÔ: ∫Ú¿ÙÔ˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓ›·. ªÓ‹ÌË ¡›ÎÔ˘ √ÈÎÔÓÔÌ›‰Ë, ∞ı‹Ó· 2003, ÛÛ. 543-563, Âȉ. 544-548, 553. Ÿˆ˜ ˘Ô‰ËÏÒÓÂÙ·È ÛÙÔ Î›ÌÂÓÔ, Â›Ó·È ··Ú·›ÙËÙË Ë ‰È¿ÎÚÈÛË ÌÂٷ͇ Ù˘ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋˜ ÂÈ‚¿Ú˘ÓÛ˘ Ô˘ ¤ÊÂÚ ¤Ó·˜ ·Ì˘ÓÙÈÎfi˜ Î·È ¤Ó·˜ ÂÈıÂÙÈÎfi˜ fiÏÂÌÔ˜, ηıÒ˜ Ô ‰Â‡ÙÂÚÔ˜ (Ô˘ Û¿ÓÈ· ÂȉȈÎfiÙ·Ó ·fi ÙÔ˘˜ µ˘˙·ÓÙÈÓÔ‡˜), ÌÔÏÔÓfiÙÈ ÎfiÛÙÈ˙ ·ÎÚÈ‚fiÙÂÚ· Û ÛÙÚ·ÙȈÙÈΤ˜ ‰·¿Ó˜, Û˘Ó‰ÂfiÙ·Ó Ì ÙËÓ ÚÔÔÙÈ΋ Ù˘ ·ÔÎfiÌÈÛ˘ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÔ‡ ΤډԢ˜ ·fi ÙË Ó›ÎË, ÙÔ ÔÔ›Ô Û˘ÓÈÛÙÔ‡Û·Ó Ù· Ï¿Ê˘Ú· Î·È Ë ÊÔÚÔÏÔÁÈ΋ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË ÙˆÓ ·Ó·ÎÙËÌ¤ÓˆÓ ‹ ηٷÎÙËÌ¤ÓˆÓ ÂÚÈÔ¯ÒÓ (‚Ï. ÃÚ˘Ûfi˜, fi.., ÛÛ. 548-549).
O ƒ√§√™ T√À ¢øƒ√À ™∆∏ µÀ∑∞¡∆π¡∏ ¢π¶§øª∞∆π∞
207
ÂÍ·ÁÔÚ¿˜ Ù˘ ÂÈÚ‹Ó˘, ÂÎÙfi˜ Ù˘ ٷ›ӈÛ˘, ‹Ù·Ó Ë Èı·ÓfiÙËÙ· ·ӿÏË„‹˜ Ù˘. ∞ÓÙ›ıÂÙ·, ÙÔ Î˘ÚÈfiÙÂÚÔ ÌÂÈÔÓ¤ÎÙËÌ· Ù˘ Î·Ù·Ê˘Á‹˜ ÛÙÔÓ fiÏÂÌÔ ‹Ù·Ó ÙÔ ÌÂÁ¿ÏÔ ÎfiÛÙÔ˜ Î·È Ë ·‚¤‚·ÈË ¤Î‚·Û‹ ÙÔ˘. ∆Ë Ï‡ÛË ÛÙÔ ‰›ÏËÌÌ· ·˘Ùfi Û˘¯Ó¿ ¤‰ÈÓ ÙÔ ‚˘˙·ÓÙÈÓfi ¯Ú˘Ûfi ÓfiÌÈÛÌ·, ÙÔ ÔÔ›Ô ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ Ì¤¯ÚÈ ÙÔÓ 11Ô ·ÈÒÓ· ‹Ù·Ó ÂÚÈ˙‹ÙËÙÔ ‰ÈÂıÓÒ˜. ∞˘Ù‹ ÙÔ˘ Ë ‰È¿ÛÙ·ÛË ÙÔ Î·ıÈÛÙÔ‡Û ڷÁÌ·ÙÈÎfi fiÏÔ ÛÙ· ¯¤ÚÈ· ÙÔ˘ µ˘˙·ÓÙ›Ô˘. ∆Ô ÂÚÈ˙‹ÙËÙÔ, ÏÔÈfiÓ, ‚˘˙·ÓÙÈÓfi ¯Ú˘Ûfi ÓfiÌÈÛÌ·, Ì·˙› Ì ¿ÏÏ· ‰ÒÚ· – fiˆ˜ Ù· ÌÂٷ͈ٿ –, ‹Ù·Ó ÂÚÈfiıËÙÔ ·fi ¿ÏϘ ÏÈÁfiÙÂÚÔ ÂίÚËÌ·ÙÈṲ̂Ó˜ ÔÈÎÔÓƠ̂˜ Î·È ·ÓÂÙ˘Á̤Ó˜ ÎÔÈӈӛ˜, ÔÈ Ôԛ˜ ‹Ù·Ó ‰È·ÙÂıÂÈ̤Ó˜ Ó· Ê·ÓÔ‡Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ‰È·ÏÏ·ÎÙÈΤ˜, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ÙÔ ·ÔÎÙ‹ÛÔ˘Ó25. ŸÛ· ¤¯Ô˘Ó ·Ó·ÊÂÚı› ̤¯ÚÈ ÛÙÈÁÌ‹˜ ¤¯Ô˘Ó ÚÔÂÙÔÈÌ¿ÛÂÈ ÙÔ ¤‰·ÊÔ˜ ÁÈ· Ó· ÚÔ¯ˆÚ‹ÛÔ˘Ì Û ÌÈ· Û˘ÓÔÙÈ΋ ·ÚÔ˘Û›·ÛË ÙˆÓ ÂȉÒÓ ÙˆÓ ‰Èψ̷ÙÈÎÒÓ ‰ÒÚˆÓ. °›ÓÂÙ·È Û˘¯Ó¿ ÏfiÁÔ˜ ÂÚ› ·ÚÔ¯‹˜ ‰ÒÚˆÓ Ì¤Ûˆ ÌÈ·˜ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ÚÂۂ›·˜ Û οÔÈÔÓ ËÁÂÌfiÓ·, ·ÏÏ¿ ¤Ú·Ó ÙˆÓ ¯ÚËÌ·ÙÈÎÒÓ ÔÛÒÓ, Û·Ó›ˆ˜ ›Ûˆ˜ ·Ó·ÚˆÙÈfiÌ·ÛÙ ÙÈ Â›‰Ô˘˜ ·ÎÚÈ‚Ò˜ ‰ÒÚ· ÚÔÛʤÚÔÓÙ·Ó. ∏ ÈÔ ·Ï‹ ·¿ÓÙËÛË Ô˘ ηٷگ‹Ó ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ì ӷ ‰ÒÛÔ˘Ì ÛÙÔ ÂÚÒÙËÌ· ÙÈ ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ·ÔÙÂϤÛÂÈ ¤Ó· ‰Èψ̷ÙÈÎfi ‰ÒÚÔ Â›Ó·È: ۯ‰fiÓ Ô,Ùȉ‹ÔÙÂ, ·ÚΛ Ê˘ÛÈο Ó· ›¯Â οÔÈ· ·Í›· ÁÈ’ ·˘ÙfiÓ Ô˘ ÙÔ ÚÔÛ¤ÊÂÚÂ Î·È Î˘Ú›ˆ˜ ÁÈ’ ·˘ÙfiÓ Ô˘ ÙÔ Ï¿Ì‚·ÓÂ. ™Â ·˘Ùfi ÙÔ ÛËÌ›Ô, fï˜, Ú¤ÂÈ Ó· οÓÔ˘Ì ‰‡Ô ··Ú·›ÙËÙ˜ ‰È¢ÎÚÈÓ‹ÛÂȘ. ¶ÚÒÙÔÓ, Ë ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ ‰Èψ̷ÙÈÎÔ‡ ‰ÒÚÔ˘ ‰È·ı¤ÙÂÈ Â˘Ú‡ ÂÚȯfiÌÂÓÔ: ·ÓÙÈΛÌÂÓ·, ˘ËÚÂۛ˜, ·ÍÈÒÌ·Ù·, ÚԛΘ Û ‚˘˙·ÓÙÈÓ¤˜ ÚÈÁΛÈÛÛ˜ Î·È ÔÏfiÎÏËÚ˜ ÔÌ¿‰Â˜ ÂÍÂȉÈÎÂ˘Ì¤ÓˆÓ Ù¯ÓÈÙÒÓ ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ·ÔÙÂϤÛÔ˘Ó ¤Ó· ‰Èψ̷ÙÈÎfi ‰ÒÚÔ. ¢Â‡ÙÂÚÔÓ, ‰ÂÓ ÚÔÔÚ›˙ÔÓÙ·Ó fiÏ· Ù· ÚÔ˜ ÂͤٷÛÈÓ ·ÓÙÈΛÌÂÓ· ÂÍ·Ú¯‹˜ ÁÈ· ‰Èψ̷ÙÈο ‰ÒÚ· Ô‡Ù ¿ÓÙ· ηٷÛ΢¿˙ÔÓÙ·Ó ˆ˜ Ù¤ÙÔÈ·. °È· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ¤Ó· ‰Èψ̷ÙÈÎfi ‰ÒÚÔ ÌÔÚ› Ó· ÚÔÂÚ¯fiÙ·Ó ·fi ÙËÓ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈ΋ Û˘ÏÏÔÁ‹ Î·È ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ó· ÚÔÛÊÂÚfiÙ·Ó Û ¤Ó·Ó ͤÓÔ ËÁÂÌfiÓ·26. ª›· ·fi ÙȘ ηχÙÂÚ˜ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ηٷ‰Âȯı› ÙÔ Â‡ÚÔ˜ Ù˘ ÔÈÎÈÏ›·˜ ÙˆÓ ‰Èψ̷ÙÈÎÒÓ ‰ÒÚˆÓ ÚÔÛʤÚÂÈ Ë ÔÚÊ˘ÚÔÁ¤ÓÓËÙË ÚÈÁΛÈÛÛ· ÕÓÓ· ∫ÔÌÓËÓ‹ ÛÙËÓ ÂÚ›ÊËÌË ∞ÏÂÍÈ¿‰· Ù˘. ∂Λ ηٷÁÚ¿ÊÂÈ ÙËÓ ÂÈÛÙÔÏ‹ Ô˘ Ô ·Ù¤Ú·˜ Ù˘ ∞ϤÍÈÔ˜ ∞’ ∫ÔÌÓËÓfi˜ (1081-1118) ¤ÛÙÂÈÏÂ, Á‡Úˆ ÛÙÔ 1082, ÚÔÊ·ÓÒ˜ ηÙfiÈÓ ‰È·Ú·ÁÌ·Ù‡ÛˆÓ, ÛÙÔÓ °ÂÚÌ·Ófi ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· ∂ÚÚ›ÎÔ ¢’ (1056-1106), ÁÈ· Ó· Û˘Ó¿„ÂÈ Ì·˙› ÙÔ˘ Û˘ÌÌ·¯›· ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ ÙÔ˘ ¡ÔÚÌ·Ó‰Ô‡ ËÁÂÌfiÓ· ƒÔ‚¤ÚÙÔ˘ °˘ÈÛÎ¿Ú‰Ô˘ (1057-
25. √ÈÎÔÓÔÌ›‰Ë˜, «∆Ô fiÏÔ ÙÔ˘ ¯Ú‹Ì·ÙÔ˜», fi.., Û. 268. 26. µÏ. R. Cormack, «But is it Art?», ÛÙÔ Shepard – Franklin (ÂÈÌ.), Byzantine Diplomacy, fi.., ÛÛ. 218-236, Âȉ. 236Ø A. Muthesius, «Silken Diplomacy», ÛÙÔ Shepard – Franklin (ÂÈÌ.), Byzantine Diplomacy, fi.., ÛÛ. 237-248, Âȉ. 242.
208
°ÂÚ¿ÛÈÌÔ˜ ∞. ª¤ÚÈ·ÓÔ˜
1085)27. ™Â οÔÈÔ ÛËÌÂ›Ô Ù˘ ÂÈÛÙÔÏ‹˜ ÙÔ˘ ÚÔ˜ ÙÔÓ °ÂÚÌ·Ófi ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· ·Ó·Ê¤ÚÂÈ Ô ∞ϤÍÈÔ˜ ∞’: Ùa ̤ÓÙÔÈ ·Úa ÙÔÜ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ ìÌáÓ Û˘ÌʈÓËı¤ÓÙ· àÔÛÙ·ÏÉÓ·È Ù÷É ÌÂÁ·ÏÔ‰˘Ó¿Ìˇˆ ÛÔ˘ âÍÔ˘Û›÷ ·, ·î ëηÙeÓ ÙÂÛÛ·Ú·ÎÔÓٷ٤ÛÛ·Ú˜ ¯ÈÏÈ¿‰Â˜ ÙáÓ ÓÔÌÈÛÌ¿ÙˆÓ Î·d Ùa ëηÙeÓ ‚Ï·ÙÙ›·, àÂÛÙ¿ÏËÛ·Ó ÓÜÓ ‰Èa ÙÔÜ ÚˆÙÔÚÔ¤‰ÚÔ˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘ ηd ηÙ¿ӈ ÙáÓ àÍÈˆÌ¿ÙˆÓ Î·Ùa ÙcÓ àÚ¤ÛÎÂÈ·Ó ÙÔÜ ÈÛÙÔÙ¿ÙÔ˘ ηd ÂéÁÂÓÂÛÙ¿ÙÔ˘ ÛÔ˘ ÎfiÌËÙÔ˜ ÙÔÜ µÔ˘Ï¯¿Ú‰Ô˘. ηd Ùe ®ËıbÓ ÔÛeÓ ÙáÓ àÔÛٷϤÓÙˆÓ àÂÏËÚÒıË ‰È¿ Ù ÂåÚÁ·Ṳ̂ÓÔ˘ àÚÁ‡ÚÔ˘ ηd ®ˆÌ·Ó¿ÙÔ˘ ·Ï·ÈĘ ÔÈfiÙËÙÔ˜Ø Î·d ÙÂÏÂÈÔ˘Ì¤ÓÔ˘ ÙÔÜ ¬ÚÎÔ˘ ·Úa Ùɘ ÂéÁÂÓ›·˜ ÛÔ˘ ÛÙ·Ï‹ÛÔÓÙ·› ÛÔÈ Î·d ·î ñfiÏÔÈÔÈ ‰È·ÎfiÛÈ·È ‰ÂηbÍ ¯ÈÏÈ¿‰Â˜ ÙáÓ ÓÔÌÈÛÌ¿ÙˆÓ Î·d ì ®fiÁ· ÙáÓ ‰Ôı¤ÓÙˆÓ ÂúÎÔÛÈÓ àÍÈˆÌ¿ÙˆÓ ‰Èa ÙÔÜ ÈÛÙÔÙ¿ÙÔ˘ Ù÷É Û÷É âÍÔ˘Û›÷· µ·ÁÂÏ¿Ú‰Ô˘, ïËӛη Âå˜ §ÔÁÁÈ‚·Ú‰›·Ó η٤ÏıF˘28.
∫·È ÚÔ˜ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ÂÈÛÙÔÏ‹˜ Û˘Ó¯›˙ÂÈ: Ù÷É Ì¤ÓÙÔÈ ÂéÁÂÓ›÷· ÛÔ˘ ÓÜÓ àÂÛÙ¿ÏËÛ·Ó ‰ÂÍÈˆÌ¿ÙˆÓ ≤ÓÂÎÂÓ âÁÎfiÏÈÔÓ ¯Ú˘ÛÔÜÓ ÌÂÙa Ì·ÚÁ·ÚÈÙ·Ú›ˆÓ, ı‹ÎË ‰È¿¯Ú˘ÛÔ˜ ö¯Ô˘Û· öÓ‰ÔÓ ÙÌ‹Ì·Ù· ‰È·ÊfiÚˆÓ êÁ›ˆÓ, zÓ ≤ηÛÙÔÓ ‰Èa ÙÔÜ âÊ’ ëοÛÙˇˆ ·éÙáÓ âÓÙÂı¤ÓÙÔ˜ ¯·ÚÙ›Ô˘ ÁÓˆÚ›˙ÂÙ·È, η˘Î›ÔÓ Û·Ú‰ÔÓ‡¯ÈÔÓ Î·d âÌfiÙ˘ ÎÚ‡Ô˜, àÛÙÚÔÂϤÎÈÓ ‰Â‰Â̤ÓÔÓ ÌÂÙa ¯Ú˘Û·Ê›Ô˘ ηd çÔ‚¿ÏÛ·ÌÔÓ29.
∆È ÌÔÚԇ̠ӷ Û˘ÌÂÚ¿ÓÔ˘Ì ·fi ÙËÓ ·Ú·¿Óˆ Ì·ÚÙ˘Ú›·; ¶ÚÒÙ·ÚÒÙ· fiÙÈ ÙÔ Î‡ÚÈÔ Â›‰Ô˜ ÙÔ˘ ‰ÒÚÔ˘ Ô˘ ÚÔÛʤÚıËΠ‹Ù·Ó ¤Ó· ÙÂÚ¿ÛÙÈÔ ¯ÚËÌ·ÙÈÎfi ÔÛfi, ¤Ó·˜ ÌÂÁ¿ÏÔ˜ ·ÚÈıÌfi˜ ·ÛË̤ÓÈˆÓ ÓÔÌÈÛÌ¿ÙˆÓ Î·È ÚˆÌ·Ó¿ÙˆÓ ·Ï·È¿˜ ÎÔ‹˜. ∞˜ ÛËÌÂȈı› fiÙÈ ÛÙËÓ ·Ú¯‹ Ù˘ ‚·ÛÈÏ›·˜ ÙÔ˘ ∞ÏÂ͛Ԣ ∞’ Ë Î·ı·ÚfiÙËÙ· ÙÔ˘ ˘ÔÙÈÌË̤ÓÔ˘ ÌÂÙ¿ Ù· ̤۷ ÙÔ˘ 11Ô˘ ·ÈÒÓ· ‚˘˙·ÓÙÈÓÔ‡ ¯Ú˘ÛÔ‡ ÓÔÌ›ÛÌ·ÙÔ˜ ›¯Â ÂÚÈÔÚÈÛı› Û ÂÚ›Ô˘ ÔÎÙÒ Î·Ú¿ÙÈ· ¯Ú˘ÛÔ‡ ·ÓÙ› ÙˆÓ ·Ú·‰ÔÛÈ·ÎÒÓ 2430. ∂›¯Â, ‰ËÏ·‰‹ ÌÂȈı› Ë ÂÚÈÂÎÙÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓÔ‡ ¯Ú˘ÛÔ‡ ÓÔÌ›ÛÌ·ÙÔ˜ Û ÔχÙÈÌÔ Ì¤Ù·ÏÏÔ. ¶ÚÔÊ·ÓÒ˜ ÁÈ’ ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ÏfiÁÔ Â›Ó·È ÛËÌ·ÓÙÈ΋ Ë ‰È·‚‚·›ˆÛË ÙÔ˘ ∞ÏÂ͛Ԣ fiÙÈ Ù· ÓÔÌ›ÛÌ·Ù· Ô˘ ÚÔÛʤÚÂÈ ÛÙÔÓ ∂ÚÚ›ÎÔ ¢’ Â›Ó·È ·Ï·È¿˜ ÎÔ‹˜.
27. µÏ. Lounghis, Les ambassades, fi.., ÛÛ. 246-247. 28. ÕÓÓ· ∫ÔÌÓËÓ‹, \∞ÏÂÍÈ¿˜ 3.10.4, ÂΉ. D. R. Reinsch – A. Kambylis, Annae Comnenae Alexias [CFHB, 40/1], µÂÚÔÏ›ÓÔ - ¡¤· ÀfiÚÎË 2001, ÛÛ. 112,82-113,92. 29. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, 3.10.7, Û. 114,23-28. ™¯ÂÙÈο Ì ٷ ‰ÒÚ· ÙÔ˘ ∞ÏÂ͛Ԣ ∞’, ηıÒ˜ Î·È ¿ÏÏˆÓ ·˘ÙÔÎÚ·ÙfiÚˆÓ ÚÔ˜ ÙË ¢‡ÛË, ‚Ï. T.C. Lounghis, «Die byzantinischen Gesandten als Vermittler materieller Kultur vom 5. bis in 11 Jahrhundert», ÛÙÔ Kommunikation zwischen Orient und Okzident. Altag und Sachkultur, µÈ¤ÓÓË 1994, ÛÛ. 49-67Ø P. Schreiner, «Diplomatische Geschenke zwischen Byzanz und dem Westen ca. 800-1200: Eine Analyse der Texte mit Quellenanhang» Dumbarton Oaks Papers (=DOP) 58 (2004), ss. 251-282. 30. M. F. Hendy, Coinage and Money in the Byzantine Empire, 1081-1261 [DOS, 12], √˘¿ÛÈÓÁÎÙÔÓ 1969, Û. 6. ¶Ú‚Ï. C. Morrisson, «La dévaluation de la monnaie byzantine au XIe siècle: essai d’interprétation», Travaux et Mémoires 6 (1976), ÛÛ. 3-48Ø µ. ¶¤ÓÓ·, «µ˘˙·ÓÙÈÓfi ÓfiÌÈÛÌ· Î·È ·Ú·¯·Ú¿ÎÙ˜», ÛÙÔ ™. ¡. ∆ڈȿÓÔ˜ (ÂÈÌ.), ŒÁÎÏËÌ· Î·È ÙÈ̈ڛ· ÛÙÔ µ˘˙¿ÓÙÈÔ, ∞ı‹Ó· 1997, ÛÛ. 273-294, Âȉ. 276-277.
O ƒ√§√™ T√À ¢øƒ√À ™∆∏ µÀ∑∞¡∆π¡∏ ¢π¶§øª∞∆π∞
209
∂ÈϤÔÓ, ÙÔ ¯ÚËÌ·ÙÈÎfi ·˘Ùfi ÔÛfi Û˘Óԉ¢fiÙ·Ó ·fi ÂηÙfi ‚Ï·ÙÙ›·31, ‰ËÏ·‰‹ ÌÂٷ͈ٿ ˘Ê¿ÛÌ·Ù· ÔÚÊ˘ÚÔ‡ ¯ÚÒÌ·ÙÔ˜, ¤Ó· ȉȷ›ÙÂÚ· ÔχÙÈÌÔ ‰ÒÚÔ. ∆· ‚˘˙·ÓÙÈÓ¿ ÌÂٷ͈ٿ ηÙÂÍÔ¯‹Ó ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó ‰Èψ̷ÙÈÎfi ‰ÒÚÔ: ‹Ù·Ó ÔχÙÈÌ· ·ÓÙÈΛÌÂÓ· Ô˘ ÌÂٷʤÚÔÓÙ·Ó Â‡ÎÔÏ· Î·È Û˘Ì‚fiÏÈ˙·Ó ÙÔ Î‡ÚÔ˜ Î·È ÙË ‰‡Ó·ÌË Ù˘ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜. ∆· ‚˘˙·ÓÙÈÓ¿ ÌÂٷ͈ٿ Ì¿ÏÈÛÙ· ‹Ù·Ó ÂÚÈ˙‹ÙËÙ· ÛÙȘ ‰˘ÙÈΤ˜ ·˘Ï¤˜ ̤¯ÚÈ ÙÔ 1200, ÚÔÙÔ‡ ‰ËÏ·‰‹ È‰Ú˘ıÔ‡Ó ÔÈ ‰˘ÙÈΤ˜ ÌÂÙ·ÍԸʷÓÙÔ˘ÚÁ›Â˜. ¢ÂÓ Â›Ó·È Ù˘¯·›·, ÏÔÈfiÓ, Ë Î·Ù¿Ù·ÍË ÙÔ˘ ÌÂÙ·ÍÈÔ‡ Ì·˙› Ì ÙÔÓ ¯Ú˘Ûfi Î·È ÙÔ ·Û‹ÌÈ ÛÙË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ÈÂÚ¿Ú¯ËÛË ÙˆÓ ‰Èψ̷ÙÈÎÒÓ ‰ÒÚˆÓ32. °È’ ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ÏfiÁÔ Â›Ó·È Ôχ ‡ÁψÙÙË Ë ÔÓÔÌ·Û›· «‰Èψ̷ٛ· ÙÔ˘ ÌÂÙ·ÍÈÔ‡» Ô˘ ¤¯ÂÈ ‰Ôı› ÛÙË ¯Ú‹ÛË ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ÚÔ˚fiÓÙÔ˜ ÁÈ· ηı·Ú¿ ÔÏÈÙÈÎÔ‡˜ ÛÙfi¯Ô˘˜33. ∂Ó‰ÂÈÎÙÈÎfi Ù˘ ˘„ËÏ‹˜ ·Í›·˜ ÙˆÓ ÌÂٷ͈ÙÒÓ Â›Ó·È fiÙÈ ÔÈ ÂÙ‹ÛÈÔÈ ÌÈÛıÔ› ÙˆÓ ·ÍȈ̷ÙÔ‡¯ˆÓ Î·È ÙˆÓ Î·Ùfi¯ˆÓ ÙÈÌËÙÈÎÒÓ Ù›ÙÏˆÓ ÛÙ· ¯ÚfiÓÈ· ÙˆÓ ª·Î‰fiÓˆÓ ·˘ÙÔÎÚ·ÙfiÚˆÓ, ÔÈ ÂÚ›ÊË̘ ®fiÁ·È34, ·ÔÙÂÏÔ‡ÓÙ·Ó ÙfiÛÔ ·fi ÌÂÙÚËÙ¿ fiÛÔ Î·È ·fi ÔÏ˘ÙÂÏ‹ ÌÂٷ͈ٿ ÂÓ‰‡Ì·Ù·, Ù· ÏÂÁfiÌÂÓ· Ûηڷ̿ÁÁÈ·35. ∆Ô ‚˘˙·ÓÙÈÓfi ·Ï¿ÙÈ ‰È·ÙËÚÔ‡Û ÙÔ ÌÔÓÔÒÏÈÔ Î·Ù·Û΢‹˜ ÌÂٷ͈ÙÒÓ ˘„ËÏ‹˜ ÔÈfiÙËÙ·˜, ȉȷ›ÙÂÚ· ÂÎÂ›ÓˆÓ Ô˘ ‹Ù·Ó ‚·Ì̤ӷ Ì ÔÚʇڷ, Ù· ÔÔ›· ‹Ù·Ó ÚÔ˚fiÓÙ· ÙˆÓ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈÎÒÓ ÂÚÁ·ÛÙËÚ›ˆÓ Î·È ‰ÂÓ ‰È·Ù›ıÔÓÙ·Ó ÛÙËÓ ·ÁÔÚ¿36. ŒÙÛÈ, ÛÙÔ µ˘˙¿ÓÙÈÔ Ù· ÌÂٷ͈ٿ ˘Ê¿ÛÌ·Ù· ıˆÚÔ‡ÓÙ·Ó fiÙÈ ÚÔÛ¤‰È‰·Ó ÛÙÔÓ Î¿ÙÔ¯fi ÙÔ˘˜ ÙÔ ›‰ÈÔ Î‡ÚÔ˜, fiˆ˜ Ù· ÌÂÙÚËÙ¿, ·ÏÏ¿ Î·È fiÙÈ ‹Ù·Ó Ï‹Úˆ˜ ·ÓÙ·ÏÏ¿ÍÈÌ· Ì ·˘Ù¿, ·ÊÔ‡ ÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜ ÌÔÚÔ‡Û ӷ ·Ú¿Û¯ÂÈ ¯Ú˘Ûfi ÚÔ˜ ·ÓÙÈηٿÛÙ·ÛË ÙˆÓ ÌÂٷ͈ÙÒÓ ˘Ê·ÛÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ‰È·ı¤ÛÈÌ· ÌÈ· ‰Â‰Ô̤ÓË ÛÙÈÁÌ‹37. ∆· ‚˘˙·ÓÙÈÓ¿ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈο ÌÂٷ͈ٿ, Ì¿ÏÈÛÙ·, Û˘Ì‚fiÏÈ˙·Ó ÙËÓ ˘„ËÏ‹ Ù¿ÍË ÙfiÛÔ ÂÓÙfi˜ fiÛÔ Î·È ÂÎÙfi˜ Ù˘ µ˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜. ∂Âȉ‹, ÏÔÈfiÓ, ‹Ù·Ó ÂÚÈ˙‹ÙËÙ·, ÁÈ· Ó· ‰È·ÙË31. µÏ. A. Gonosová, «Blattion», ÛÙÔ A. P. Kazhdan (ÁÂÓ. ÂÈÌ.), The Oxford Dictionary of Byzantium (= ODB), Ù. 1, ¡¤· ÀfiÚÎË - √ÍÊfiÚ‰Ë 1991, Û. 296. 32. Muthesius, fi.., Û. 237. 33. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, ÛÛ. 237-239. 34. °È· ÙÔ˘˜ ÌÈÛıÔ‡˜ ÙˆÓ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈÎÒÓ ·ÍȈ̷ÙÔ‡¯ˆÓ, ‚Ï. N. Oikonomides, «Title and Income at the Byzantine Court», ÛÙÔ H. Maguire (ÂÈÌ.), Byzantine Court Culture from 829 to 1204, √˘¿ÛÈÓÁÎÙÔÓ 1997, ÛÛ. 199-215Ø ÙÔ˘ ȉ›Ô˘, «The Role», fi.., ÛÛ. 1010-1014, 10181021Ø A. J. Cappel, «Roga», ÛÙÔ ODB, Ù. 3, Û. 1801. 35. µÏ. §ÈÔ˘ÙÚ¿Ó‰Ô˜ Ù˘ ∫ÚÂÌÒÓ·˜, Antapodosis 6.10, ÛÙÔ Die Werke Liudprands von Cremona, ÂΉ. J. Becker [MGH, ScriptÔres Rerum Germanicarum], ∞ÓÓfi‚ÂÚÔ - §ÂÈ„›· 1915, ÛÛ. 1-158, Âȉ. 157,28-158,34. °È· Ù· Ûηڷ̿ÁÁÈ·, ‚Ï. E. Piltz, «Middle Byzantine Court Costume», ÛÙÔ Maguire (ÂÈÌ.), Byzantine Court Culture, fi.., ÛÛ. 39-51, Âȉ. 43, 45Ø N. P. ≈ev√enko, «Skaramangion», ÛÙÔ ODB, Ù. 3, Û. 1908. 36. √ÈÎÔÓÔÌ›‰Ë˜, «∆Ô fiÏÔ ÙÔ˘ ¯Ú‹Ì·ÙÔ˜», fi.., Û. 263. 37. ™ÙÔ ›‰ÈÔØ Oikonomides, «Title and Income», fi.., ÛÛ. 201-202Ø A. Cutler, «Gifts and Gift Exchange as Aspects of the Byzantine, Arab, and Related Economies», DOP 55 (2001), ÛÛ. 247-278, Âȉ. 261-262.
210
°ÂÚ¿ÛÈÌÔ˜ ∞. ª¤ÚÈ·ÓÔ˜
ÚËı› Ë ˙‹ÙËÛË Î·È ÂÔ̤ӈ˜ Ë ˘„ËÏ‹ ÙÈÌ‹ ÙÔ˘˜, ¤Ú ӷ ÎÚ·ÙËı› Ë ·Ú·ÁˆÁ‹ Î·È Ë ‰È¿ıÂÛ‹ ÙÔ˘˜ Û ¯·ÌËÏ¿ ›‰·38. ∞˜ ÂÈÛÙÚ¤„Ô˘ÌÂ, fï˜, ÛÙ· ‰ÒÚ· ÙÔ˘ ∞ÏÂ͛Ԣ ∫ÔÌÓËÓÔ‡ ÚÔ˜ ÙÔÓ ∂ÚÚ›ÎÔ ¢’, fiˆ˜ ÂÚÈÁÚ¿ÊÔÓÙ·È ÛÙÔ ¯ˆÚ›Ô Ô˘ ·Ú·ı¤ÙÂÈ Ë ÕÓÓ· ∫ÔÌÓËÓ‹. ¢È·‚¿˙ÔÓÙ·˜ ηÓ›˜ ÙÔ ·fiÛ·ÛÌ· ·Ú·ÙËÚ› fiÙÈ ÁÈ· ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË ÙˆÓ ‰ÒÚˆÓ ÙËÚÂ›Ù·È ÌÈ· ÔÚÈṲ̂ÓË ‰È·‰Èηۛ·: Ù· ‰È¿ÊÔÚ· ÔχÙÈÌ· ‰ÒÚ· Î·È ÌÂÙÚËÙ¿ ı· ηٷ‚¿ÏÔÓÙ·Ó Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο Û ‰‡Ô ‰fiÛÂȘ. √ ∞ϤÍÈÔ˜ ∞’ ‰È·‚‚·ÈÒÓÂÈ ÙÔÓ °ÂÚÌ·Ófi ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· fiÙÈ Ù· 144.000 ÓÔÌ›ÛÌ·Ù· Î·È Ù· ÂηÙfi ÎÔÌÌ¿ÙÈ· ÌÂٷ͈Ùfi ‡Ê·ÛÌ· ¤¯Ô˘Ó ‹‰Ë ·ÔÛÙ·Ï›, ·ÔÙÂÏÒÓÙ·˜ ¤Ó· ›‰Ô˜ ÚÔηٷ‚ÔÏ‹˜. ∆· ˘fiÏÔÈ· 216.000 ÓÔÌ›ÛÌ·Ù·, fï˜, Î·È ÔÈ ÌÈÛıÔ› ÙˆÓ ‰Ôı¤ÓÙˆÓ Â›ÎÔÛÈ ·ÍÈˆÌ¿ÙˆÓ ı· ηٷ‚¿ÏÔÓÙ·Ó, ·ÊÔ‡ ÚÔËÁÔ˘Ì¤Óˆ˜ Ô °ÂÚÌ·Ófi˜ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·˜ ÂÈ·ڈÓ Ì ÙÔÓ fiÚÎÔ ÙÔ˘ ÙË Û˘Ó‰ÚÔÌ‹ ÙÔ˘ ÚÔ˜ ÙË µ˘˙·ÓÙÈÓ‹ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·. ∏ ·Ú·¯ÒÚËÛË ·ÍȈ̿وÓ, fiˆ˜ ÂΛÓË Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙȘ ·ÚÔ¯¤˜ ÚÔ˜ ÙÔÓ ∂ÚÚ›ÎÔ ¢’, ·ÔÙÂÏÔ‡Û ¤Ó· ·fi Ù· ‰Èψ̷ÙÈο Ù¯ӿÛÌ·Ù· Ù˘ µ˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜ ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ‰È·ÛÒ˙ÂÈ Ù· ÚÔÛ¯‹Ì·Ù·. √È Ù·ÎÙÈΤ˜ ÏËڈ̤˜ Û ·ÏÏÔ‰·Ô‡˜ Û˘Óԉ‡ÔÓÙ·Ó ·fi ÙËÓ ·Ú·¯ÒÚËÛË ÙÈÌËÙÈÎÒÓ Ù›ÙÏˆÓ ÛÙÔ˘˜ ‰ÈηÈÔ‡¯Ô˘˜. ŒÙÛÈ, Ë ·ÔÛÙÔÏ‹ ÙˆÓ ¯ÚËÌ¿ÙˆÓ ·ÚÔ˘ÛÈ·˙fiÙ·Ó ˆ˜ ·ÔÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘ ÌÈÛıÔ‡, Ù˘ ®fiÁ·˜, Ô˘ ‰ÈηÈÔ‡ÓÙ·Ó Ô Í¤ÓÔ˜ ÙÈÙÏÔ‡¯Ô˜ ÂÍ·ÈÙ›·˜ ÙÔ˘ ·ÍÈÒÌ·Ùfi˜ ÙÔ˘, ηٿ ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÚfiÔ Ô˘ ı· ÙË ‰ÈηÈÔ‡ÓÙ·Ó Î·È ¤Ó·˜ µ˘˙·ÓÙÈÓfi˜. øÛÙfiÛÔ, fiˆ˜ ·ÎÚÈ‚Ò˜ ¤Ó·˜ µ˘˙·ÓÙÈÓfi˜, Ô Í¤ÓÔ˜ ÙÈÙÏÔ‡¯Ô˜ ·Ó·ÁÓÒÚÈ˙ ÙËÓ ˘ÂÚÔ¯‹ ÙÔ˘ µ˘˙·ÓÙÈÓÔ‡ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·, ·ÊÔ‡ ·ÔÎÙÔ‡Û ¤Ó· ‚˘˙·ÓÙÈÓfi Ù›ÙÏÔ, ¤Ó· ÔåÎÂȈÙÈÎfiÓ, Ô˘ ÙÔÓ Î·Ù¤Ù·ÛÛ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ˘˜ ÔåΛԢ˜ ÙÔ˘ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· Ô˘ ¤‰Ú¢ ÛÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË39. ∂›Ó·È ÛËÌ·ÓÙÈÎfi, ›Û˘, fiÙÈ ÌfiÓÔ ÚÔ˜ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ÂÈÛÙÔÏ‹˜ ÙÔ˘ Ô ∞ϤÍÈÔ˜ ∞’ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ fiÙÈ ÛÙ¤ÏÓÂÈ ÛÙÔÓ ∂ÚÚ›ÎÔ ¢’, ˆ˜ ¤Ó‰ÂÈÍË ÊÈÏ›·˜, ‰È¿ÊÔÚ· ÔÏ˘ÙÂÏ‹ Î·È ÈÂÚ¿ ·ÓÙÈΛÌÂÓ·, Ô˘ ηٿ οÔÈÔÓ ÙÚfiÔ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÚÔηٷÚÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÊÔÚ¤˜ ÚÈÓ ·fi ÙÔ Î˘Ú›ˆ˜ ‰ÒÚÔ, Ì ÛÎÔfi ÚÔÊ·ÓÒ˜ Ó· ÙÔÓ ‰ÂÏ¿ÛÔ˘Ó. ªÂٷ͇ ÙˆÓ ·ÓÙÈÎÂÈÌ¤ÓˆÓ Ô˘ ηٷÁÚ¿ÊÔÓÙ·È, ı· ÛÙ·ıԇ̠ȉȷ›ÙÂÚ· Û ‰‡Ô ›‰Ë: ÚÒÙÔÓ, ÛÙËÓ ÔÏfi¯Ú˘ÛË ı‹ÎË Ô˘ ÂÚȤ¯ÂÈ Ï›„·Ó· ‰È·ÊfiÚˆÓ ·Á›ˆÓ, οÙÈ Ô˘ ‰Â›¯ÓÂÈ fiÙÈ ·ÎfiÌ· Î·È Ù· ÈÂÚ¿ Ï›„·Ó· ÚÔÛʤÚÔÓÙ·Ó ˆ˜ ‰ÒÚ·, ·ÊÔ‡ ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó ÂÍ·ÈÚÂÙÈο Û¿ÓÈ· Î·È ÔχÙÈÌ· ·ÓÙÈΛÌÂÓ·, ÊÔÚÙÈṲ̂ӷ Ì ˘ÂÚÊ˘ÛÈ΋ ‰‡Ó·ÌË, Ô˘ ÂÍ·ÛÊ¿ÏÈ˙·Ó ÙË ı›· ÚÔÛÙ·Û›· ÛÙÔÓ Î¿ÙÔ¯fi ÙÔ˘˜ Î·È Û˘Ó·ÎfiÏÔ˘ı· ÂÓ›Û¯˘·Ó ÙÔ Î‡ÚÔ˜ ÙÔ˘40. ∏ ΢ÎÏÔÊÔÚ›· ÙˆÓ ÏÂÈ„¿ÓˆÓ ΢ڛˆ˜ ˆ˜ ‰ÒÚˆÓ 38. √ÈÎÔÓÔÌ›‰Ë˜, «∆Ô fiÏÔ ÙÔ˘ ¯Ú‹Ì·ÙÔ˜», fi.., Û. 263Ø ÙÔ˘ ȉ›Ô˘, «The Role», fi.., Û. 1011. 39. √ÈÎÔÓÔÌ›‰Ë˜, «∆Ô fiÏÔ ÙÔ˘ ¯Ú‹Ì·ÙÔ˜», fi.., Û. 262. 40. °È· ÙË Ï·ÙÚ›· ÙˆÓ ÏÂÈ„¿ÓˆÓ ÛÙË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ·˘Ï‹, ‚Ï. I. Kalavrezou, «Helping Hands for the Empire: Imperial Ceremonies and the Cult of Relics at the Byzantine Court», ÛÙÔ
O ƒ√§√™ T√À ¢øƒ√À ™∆∏ µÀ∑∞¡∆π¡∏ ¢π¶§øª∞∆π∞
211
Î·È ÂÚÈÛÙ·Ûȷο ˆ˜ ÂÌÔÚ‡ÛÈÌˆÓ ÂȉÒÓ ıˆÚÂ›Ù·È Û‹ÌÂÚ· ‰Â‰Ô̤ÓË ÛÙȘ ÛÔ˘‰¤˜ ÙÔ˘ ¢˘ÙÈÎÔ‡ ªÂÛ·›ˆÓ·41. ¶·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· fiˆ˜ ·˘Ùfi Ô˘ ·Ú¤¯ÂÈ Ë ÕÓÓ· ∫ÔÌÓËÓ‹ ‰Â›¯ÓÔ˘Ó fiÙÈ ÛÙȘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ¤˜ ‰È·Ú·ÁÌ·Ù‡ÛÂȘ ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· Û˘Ó‰˘·ÛÙÔ‡Ó Ù· ¯Ú‹Ì·Ù· Î·È Ù· ÔχÙÈÌ· ˘ÏÈο Ì ٷ ÈÂÚ¿ ·ÓÙÈΛÌÂÓ·42. ™Â ·˘Ùfi ÙÔ ÛËÌ›Ô, fï˜, Ú¤ÂÈ Ó· ÙÔÓ›ÛÔ˘Ì οÙÈ Ê˘ÛÈÎfi: Ù· ÈÂÚ¿ ·˘Ù¿ Ï›„·Ó· ÚÔÛʤÚÔÓÙ·Ó ˆ˜ ‰ÒÚÔ ·fi ¤Ó·Ó ÃÚÈÛÙÈ·Ófi ËÁÂÌfiÓ· ÚÔ˜ ¤Ó·Ó ¿ÏÏÔ, Î·È ‰ÂÓ ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ÛÙ·ÏÔ‡Ó ÛÙȘ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈΤ˜ ·˘Ï¤˜, ·ÚfiÙÈ, fiˆ˜ ı· ‰Ô‡Ì ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ë ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹ ‰ÒÚˆÓ ÌÂٷ͇ Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ·˘Ï‹˜ Î·È ÙˆÓ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎÒÓ ‹Ù·Ó οÙÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·fi Û˘ÓËıÈṲ̂ÓË. ∆Ô ‰Â‡ÙÂÚÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙËÓ ÂÈÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘ ∞ÏÂ͛Ԣ ∞’ ∫ÔÌÓËÓÔ‡ ÚÔ˜ ÙÔÓ °ÂÚÌ·Ófi ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· Î·È ı¤ÏÔ˘Ì ӷ ÂÈÛËÌ¿ÓÔ˘ÌÂ, Â›Ó·È ÂΛÓÔ, ÙÔ ÔÔ›Ô ÛÙÔ Î›ÌÂÓÔ ÔÓÔÌ¿˙ÂÙ·È àÛÙÚÔÂϤÎÈÓ. ∆È ‹Ù·Ó ·˘Ùfi; ∞’ fi,ÙÈ Ê·›ÓÂÙ·È ‹Ù·Ó ¤Ó· ›‰Ô˜ ¤ÙÚ·˜ ÌÂÙˆÚÈÙÈ΋˜ ÚÔÂχۈ˜, ¤Ó· ÎÔÌÌ¿ÙÈ ·fi ÌÂÙˆڛÙË, ÙÔ ÔÔ›Ô ÊÔÚÔ‡Û·Ó ˆ˜ Ê˘Ï·¯Ùfi43. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ‰ËÏ·‰‹ ÁÈ· ¤Ó· ȉȷ›ÙÂÚ· Û¿ÓÈÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ, ·ÓÙ¿ÍÈÔ ÂÓfi˜ ËÁÂÌfiÓ·. ∂›Ó·È ÂÎÏËÎÙÈÎfi, ÏÔÈfiÓ, fiÛ˜ ÔÏϤ˜ ·Ú·ÙËÚ‹ÛÂȘ ÌÔÚԇ̠ӷ οÓÔ˘ÌÂ Î·È fiÛ· ÚÔηٷÚÎÙÈο Û˘ÌÂÚ¿ÛÌ·Ù· Ó· ÂÍ·Á¿ÁÔ˘Ì ·fi Ì›· Î·È ÌfiÓË Ì·ÚÙ˘Ú›·, ÛÙËÓ ÚÔÎÂÈ̤ÓË ÂÚ›ÙˆÛË ·˘Ù‹ Ù˘ ÕÓÓ·˜ ∫ÔÌÓËÓ‹˜. ªÂ ‚¿ÛË ÙÔ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ ·fiÛ·ÛÌ· ›‰·Ì fiÙÈ ‰Èψ̷ÙÈο ‰ÒÚ· ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ·ÔÙÂϤÛÔ˘Ó ¯Ú˘Û¿ Î·È ·ÛË̤ÓÈ· ÓÔÌ›ÛÌ·Ù·, ÌÂٷ͈ٿ ˘Ê¿ÛÌ·Ù·, ·ÍÈÒÌ·Ù· Ì ÙÔ˘˜ ÌÈÛıÔ‡˜ ÙÔ˘˜, ÈÂÚ¿ Ï›„·Ó·, Ì˘Úˆ‰Èο, ÌÂÙˆڛÙ˜ ‰Â̤ÓÔÈ Ì ¯Ú˘Û¿ÊÈ Î·È ‰È¿ÊÔÚ· ÔχÙÈÌ· ·ÓÙÈΛÌÂÓ· ˘„ËÏ‹˜ Ù¤¯Ó˘ Î·È Ù¯ÓÈ΋˜, fiˆ˜ ‚¿˙· ·fi Û·Ú‰fiÓ˘¯· Î·È ÎÚ˘ÛÙ¿ÏÏÈÓ˜ Îԇ˜. ™ÎfiÈÌ· ‰ÂÓ ·Ó·Ê¤Ú·Ì ̤¯ÚÈ ÛÙÈÁÌ‹˜ fiÙÈ ÛÙËÓ ÂÈÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘ ∞ÏÂ͛Ԣ ∞’ ∫ÔÌÓËÓÔ‡ ÚÔ˜ ÙÔÓ ∂ÚÚ›ÎÔ ¢’ ˘¿Ú¯ÂÈ Î·È Ì›· ¿ÏÏË ÚÔÛÊÔÚ¿ Ô˘ ı· Ì·˜ ‚ÔËı‹ÛÂÈ Ó· ÚÔ¯ˆÚ‹ÛÔ˘Ì ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ÛÙË ÌÂϤÙË Ì·˜Ø Ô ∞ϤÍÈÔ˜ ÚfiÙÂÈÓ ÛÙÔÓ ∂ÚÚ›ÎÔ ÙË Û‡Ó·„Ë Û˘ÁÁÂÓÈÎÔ‡ ‰ÂÛÌÔ‡, ÚÔÛʤÚÔÓÙ·˜ ˆ˜ Á·ÌÚfi ÙÔÓ ·ÓÈ„Èfi ÙÔ˘ πˆ¿ÓÓË, ÁÈÔ ÙÔ˘ ·‰ÂÏÊÔ‡ ÙÔ˘ πÛ··Î›Ô˘:
Maguire (ÂÈÌ.), Byzantine Court Culture, fi.., ÛÛ. 53-79. °È· ÙË ÌÂÙ·¯Â›ÚÈÛË Î·È ·ÍÈÔÔ›ËÛË ÙˆÓ ÏÂÈ„¿ÓˆÓ ÛÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ÙˆÓ µ˘˙·ÓÙÈÓÒÓ ·˘ÙÔÎÚ·ÙfiÚˆÓ, ‚Ï. S. Mergiali-Sahas, «Byzantine Emperors and Holy Relics. Use, and Misuse, of Sanctity and Authority», Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik 51 (2001), ÛÛ. 41-60. 41. ¶Ú‚Ï. ÙËÓ ·Ú·Á‹ ÙˆÓ ÈÂÚÒÓ ÏÂÈ„¿ÓˆÓ ·fi ÙÔ˘˜ ™Ù·˘ÚÔÊfiÚÔ˘˜ ηٿ ÙËÓ ¿ÏˆÛË Ù˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏ˘ ÙÔ 1204. µÏ. ¡È΋ٷ˜ ÈÓÈ¿Ù˘, ÃÚÔÓÈÎc ¢È‹ÁËÛȘ, ÂΉ. I. ∞. van Dieten, Nicetae Choniatae Historia [CFHB, 11/1], µÂÚÔÏ›ÓÔ - ¡¤· ÀfiÚÎË 1975, Û. 573,93-9. ¶Ú‚Ï. Î·È H.A. Klein, «Eastern Objects and Western Desires: Relics and Reliquaries between Byzantium and the West», DOP 58 (2004), Û.Û. 283-314, Âȉ. 300 Î.Â. 42. Cutler, «Gifts», fi.., Û. 252. 43. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, Û. 251 ÛËÌ. 22. µÏ. E. Trapp, Lexikon zur byzantinischen Gräzität, besonders des 9.12. Jahrhunderts, Ù. 2, µÈ¤ÓÓË 1996, Ï‹ÌÌ· «àÛÙÚÔÂϤÎÈÓ», Û. 221.
212
°ÂÚ¿ÛÈÌÔ˜ ∞. ª¤ÚÈ·ÓÔ˜
ηd âÂd ·È‰›ÔÓ ÌbÓ Ôûˆ ï £Âe˜ ÙFFÉ ‚·ÛÈÏ›÷· ÌÔ˘ ⯷ڛ۷ÙÔ, ÙfiÔÓ ‰¤ ÌÔÈ ÁÓËÛ›Ô˘ ·È‰e˜ ï Ê›ÏÙ·ÙÔ˜ ÔyÙÔ˜ ⤯ÂÈ à‰ÂÏÊȉÔܘ, £ÂÔÜ Âé‰ÔÎÔÜÓÙÔ˜ Ôé‰¤Ó âÛÙÈ Ùe ΈχÔÓ ëÓˆıÉÓ·È ìÌĘ ‰È’ ·¥Ì·ÙÔ˜ Û˘ÁÁÂÓÈÎÔÜ Î·d ʛϷ ÌbÓ àÏÏ‹ÏÔȘ ÊÚÔÓÂÖÓ ó˜ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡˜, ÔåÎÂÈÔÜÛı·È ‰b ηd Ùa àÏÏ‹ÏˆÓ ó˜ Û˘ÁÁÂÓÂÖ˜, ¥Ó’ âÓÙÂÜıÂÓ ‰È’ àÏÏ‹ÏˆÓ ≤ηÛÙÔ˜ ‰˘Ó·ÌÔ‡ÌÂÓÔÈ ÊÔ‚ÂÚÔd ÙÔÖ˜ âÓ·ÓÙ›ÔȘ tÌÂÓ Î·d à‹ÙÙËÙÔÈ ÌÂÙa £ÂÔÜ44.
∆Ô ¯ˆÚ›Ô ·˘Ùfi ηٷ‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ¤Ó· ¿ÏÏÔ ‚·ÛÈÎfi fiÏÔ Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ‰Èψ̷ٛ·˜, ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Û˘ÁÁÂÓÈÎÒÓ ‰ÂÛÌÒÓ Ì ͤÓÔ˘˜ ËÁÂÌÔÓÈÎÔ‡˜ Ô›ÎÔ˘˜, Î·È È‰È·›ÙÂÚ· ÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ÂÈÁ·Ì›·˜, ÛÙȘ Ôԛ˜ ı· ÛÙ·ıÔ‡ÌÂ. ∏ Û‡Ó·„Ë Û˘ÁÁÂÓÈÎÔ‡ ‰ÂÛÌÔ‡ Ô˘ ÚfiÙÂÈÓÂ Ô ∞ϤÍÈÔ˜ ∞’ ÛÙÔÓ ∂ÚÚ›ÎÔ ¢’ ·ÔÙÂÏÔ‡Û ̤ÚÔ˜ Ù˘ ¢ڇÙÂÚ˘ ÏÔ˘ÛÈÔ¿Úԯ˘ ÚÔÛÊÔÚ¿˜ ÙÔ˘, Ì ·ÓÙ¿ÏÏ·ÁÌ· ÙË ÛÙÚ·ÙȈÙÈ΋ ÂÈÎÔ˘Ú›·. £· ÌÔÚÔ‡Û·Ì ӷ ·Ó·Ê¤ÚÔ˘Ì ÁÂÓÈο fiÙÈ ÁÈ· ÙÔ˘˜ µ˘˙·ÓÙÈÓÔ‡˜ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ˜ Ë ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÙˆÓ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚˆÓ Û˘ÁÁÂÓÈÎÒÓ ‰ÂÛÌÒÓ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ›‰Ô˘˜ ›¯Â ÛÙfi¯Ô Ó· ηÏÏÈÂÚÁ‹ÛÂÈ ÊÈÏÈΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ Ì ÙÔ˘˜ ËÁÂÌfiÓ˜ ÂΛÓÔ˘˜ Ô˘ ‹Ù·Ó ›ÊÔ‚ÔÈ ‹ ¯Ú‹ÛÈÌÔÈ. √È ÊÈÏÈΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ, fï˜, Ô˘ Û˘Ó¿ÙÔÓÙ·Ó Î·Ù’ ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ÙÚfiÔ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÔÓÙ·Ó ·fi ÙËÓ ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹ ‰ÒÚˆÓ Î·È ˘ËÚÂÛÈÒÓ45. ªÂ ÙÔ˘˜ Á¿ÌÔ˘˜ ÌÂٷ͇ ÌÂÏÒÓ Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈ΋˜ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ Î·È Í¤ÓˆÓ ËÁÂÌÔÓÈÎÒÓ Ô›ÎˆÓ – fiˆ˜ ¿ÏψÛÙÂ Î·È ÛÙȘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ ¿ÏÏˆÓ Û˘ÁÁÂÓÈÎÒÓ ‰ÂÛÌÒÓ (·Ó·‰Ô¯¤˜ Í¤ÓˆÓ ËÁÂÌfiÓˆÓ Î·È ˘ÈÔıÂۛ˜) –, ÙÔ µ˘˙¿ÓÙÈÔ ÚÔÛ¤ÊÂÚ ÛÙÔ˘˜ ͤÓÔ˘˜ ·˘Ù¿ Ô˘ ÂÈ˙ËÙÔ‡Û·Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ, Û˘Ó‹ıˆ˜ Ù›ÙÏÔ˘˜, ¯Ú‹Ì·Ù· Î·È ÔÏ˘ÙÂÏ‹ ·ÓÙÈΛÌÂÓ·. ø˜ ·ÓÙ¿ÏÏ·ÁÌ·, fï˜, ·ÎfiÌ· Î·È ·Ó ‰ÂÓ ·ÔÎfiÌÈ˙ ηıfiÏÔ˘ ‰·ÊÈο ÔʤÏË, ÂÁηı›‰Ú˘Â ̤ۈ ÌÈ·˜ ÚÈÁΛÈÛÛ·˜ ÙË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ·ÚÔ˘Û›· Û ÌÈ· ͤÓË ·˘Ï‹, ÁÂÁÔÓfi˜ Ô˘ ‰È¢ÎfiÏ˘Ó ÙËÓ ‡·ÚÍË Î·Ï‹˜ ıÂÏ‹Ûˆ˜, ÙË Û˘ÓÂÚÁ·Û›·, Î·È ÙË ÛÙÚ·ÙȈÙÈ΋ ‚Ô‹ıÂÈ·46. √È ÂÈÁ·Ì›Â˜ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ıËÎ·Ó ·fi ÙË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ‰Èψ̷ٛ· Ì ÊÂÈ‰Ò Î·È ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÔÓÙ·Ó Ì¿ÏÏÔÓ Ì ··Ú¤ÛÎÂÈ· ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ Ì¤¯ÚÈ ÙÔÓ 11Ô ·ÈÒÓ·. ∂› ∫ÔÌÓËÓÒÓ, fï˜, ÔÈ ™Ù·˘ÚÔÊÔڛ˜ Î·È ÔÈ ÔÏÈÙÈΤ˜ ÂÍÂÏ›ÍÂȘ ÛÙË ¢‡ÛË, ÛÂ Û˘Ó‰˘·ÛÌfi Ì ÙȘ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜, ÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ Î·È ÛÙÚ·ÙȈÙÈΤ˜ ·ÏÏ·Á¤˜ Ô˘ ÛËÌÂÈÒıËÎ·Ó ÛÙË µ˘˙·ÓÙÈÓ‹ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›· Û˘Ó¤‚·Ï·Ó ÛÙÔ Ó· ÌËÓ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÔÓÙ·È Ï¤ÔÓ Ì ˘ÂÚÔ„›· Ù· ¿ÏÏÔÙ ‚¿Ú‚·Ú· ¤ıÓË. ∆ÔÓ 12Ô ·ÈÒÓ· Ù· ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈο Û˘ÓÔÈΤÛÈ· Ì ·ÏÏÔ‰·Ô‡˜,
44. ÕÓÓ· ∫ÔÌÓËÓ‹, fi.., 3.10.6, ÛÛ. 113,18-114,23. °È· ÙÔÓ πˆ¿ÓÓË ∫ÔÌÓËÓfi, ÙÔÓ ·ÓÈ„Èfi ÙÔ˘ ∞ÏÂ͛Ԣ ∞’, ‚Ï. ∫. µ·Ú˙fi˜, ∏ ÁÂÓ·ÏÔÁ›· ÙˆÓ ∫ÔÌÓËÓÒÓ, Ù. ∞’ [µ˘˙·ÓÙÈÓ¿ ∫›ÌÂÓ· Î·È ªÂϤٷÈ, 20·], £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1984, ÛÛ. 134-144. 45. R. Macrides, «Dynastic Marriages and Political Kinship», ÛÙÔ Shepard – Franklin (ÂÈÌ.), Byzantine Diplomacy, fi.., ÛÛ. 263-280, Âȉ. 274. 46. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, ÛÛ. 279-280.
O ƒ√§√™ T√À ¢øƒ√À ™∆∏ µÀ∑∞¡∆π¡∏ ¢π¶§øª∞∆π∞
213
΢ڛˆ˜ ¢˘ÙÈÎÔ‡˜, ¤Êı·Û·Ó ÛÙÔ ·fiÁÂÈfi ÙÔ˘˜, ·ÔÙÂÏÒÓÙ·˜ ¤ÎÙÔÙÂ Û˘Ó‹ıË Ú·ÎÙÈ΋, Ô˘ ÂÈ˙ËÙÔ‡Û·Ó ÙfiÛÔ ÔÈ µ˘˙·ÓÙÈÓÔ› fiÛÔ Î·È ÔÈ §·Ù›ÓÔÈ47. ∏ ÚÔÛÊÔÚ¿ ‰ÒÚˆÓ ·ÔÙÂÏÔ‡Û ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ÏÂ˘Ú¿ Ù˘ Û‡Ó·„˘ Û˘ÁÁÂÓÈÎÒÓ ‰ÂÛÌÒÓ Ô˘ Ô‰ËÁÔ‡Û·Ó ÛÂ Û˘ÌÌ·¯›·. π‰È·›ÙÂÚ· ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË ÙˆÓ Û˘ÌÌ·¯ÈÒÓ Ô˘ ÂÈÛÊÚ·Á›˙ÔÓÙ·Ó Ì Á¿ÌÔ, ‰ÒÚ· ·ÓÙ·ÏÏ¿ÛÛÔÓÙ·Ó ÙfiÛÔ Î·Ù¿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙˆÓ ‰È·Ú·ÁÌ·Ù‡ÛˆÓ, fiÛÔ Î·È Î·Ù¿ ÙËÓ Ù¤ÏÂÛË ÙÔ˘ Á¿ÌÔ˘Ø ‰ÒÚ· ÚÔÛʤÚÔÓÙ·Ó ÛÙË Ó‡ÊË Î·È ÛÙÔÓ Á·ÌÚfi, ÂÓÒ È‰È·›ÙÂÚË ÛËÌ·Û›· Î·È ·Í›· ›¯Â Ë Úԛη Ù˘ Ó‡Ê˘48. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ·ÔÙÂÏ› Ë Úԛη Ô˘ ¤‰ˆÛÂ Ô ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·˜ ª·ÓÔ˘‹Ï ∞’ ∫ÔÌÓËÓfi˜ (1143-1180) ÛÙËÓ ·ÓÈ„È¿ ÙÔ˘ £ÂÔ‰ÒÚ· fiÙ·Ó Û˘ÌÊÒÓËÛ ӷ ÙËÓ ·ÓÙÚ¤„ÂÈ Ì ÙÔÓ ‚·ÛÈϤ· Ù˘ πÂÚÔ˘Û·Ï‹Ì µ·Ï‰Ô˘˝ÓÔ °’ (1143-1163) (Ô Á¿ÌÔ˜ ÙÔ˘˜ ÙÂϤÛÙËΠÙÔ 1158): 100.000 ¯Ú˘Û¿ ˘¤Ú˘Ú·, ÂÈϤÔÓ 10.000 ˘¤Ú˘Ú· ÁÈ· Ù· ¤ÍÔ‰· ÙÔ˘ Á¿ÌÔ˘, Î·È ‰ÒÚ· ·Í›·˜ 40.000 ˘ÂÚ‡ÚˆÓ Ô˘ ÂÚÈÂÏ¿Ì‚·Ó·Ó ¯Ú˘Ûfi, ÔχÙÈÌÔ˘˜ Ï›ıÔ˘˜, ÂÓ‰‡Ì·Ù·, Ì·ÚÁ·ÚÈÙ¿ÚÈ·, Ù¿ËÙ˜, ÌÂٷ͈ٿ Î·È ÔÏ˘ÙÂÏ‹ Û·Ë49. ∞˘Ù‹ Ë ÂÓÙ˘ˆÛȷ΋, ÙÔ ÏÈÁfiÙÂÚÔ, Úԛη ·Ó·ÌÊ›‚ÔÏ· ‰È·ÙÚ¿ÓˆÓ ÙË ‰‡Ó·ÌË Î·È ÙÔÓ Ì˘ıÒ‰Ë ÏÔ‡ÙÔ Ù˘ µ˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜, ·ÓÙÈÚÔۈ‡ÔÓÙ·˜ ¤Ó· ÙÂÚ¿ÛÙÈÔ ÔÛfi Ô˘ Ê˘ÛÈο ‰ÂÓ ÚÔÛÊÂÚfiÙ·Ó ¯ˆÚ›˜ ·ÓÙ¿ÏÏ·ÁÌ·: Ì ÙË Û˘ÌÌ·¯›· Ô˘ ÂÈÛÊÚ·Á›ÛÙËΠ̤ۈ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ Á¿ÌÔ˘, Ô ª·ÓÔ˘‹Ï ∞’ ∫ÔÌÓËÓfi˜ ·Ô‰Â¯fiÙ·Ó ·Ê’ ÂÓfi˜ ÙË ‰¤ÛÌ¢ÛË Ó· ˘ÔÛÙËÚ›ÍÂÈ ÙÔ Ï·ÙÈÓÈÎfi ‚·Û›ÏÂÈÔ Ù˘ πÂÚÔ˘Û·Ï‹Ì – ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÔÓÙ·˜ ̤ۈ Î·È Ù˘ Úԛη˜ fiÙÈ ‰È¤ıÂÙ ÙÔ˘˜ fiÚÔ˘˜ ÁÈ· Ó· ÙÔ Ú¿ÍÂÈ –, ·Ê’ ÂÙ¤ÚÔ˘ fï˜ ·ÔÛÎÔÔ‡Û ÛÙËÓ ¤ÓÙ·ÍË ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏ›Ԣ ·˘ÙÔ‡ ÛÙË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ÛÊ·›Ú· ÂÈÚÚÔ‹˜50. ŒÓ· ‰ÒÚÔ, ˆÛÙfiÛÔ, ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ··Ú·›ÙËÙ· οÙÈ ˘ÂÚ‚ÔÏÈο ·ÎÚÈ‚fi ‹ ·Û˘Ó‹ıÈÛÙÔ. ∫·È ¤Ó· Ê·ÈÓÔÌÂÓÈο Ù·ÂÈÓfi Î·È Û˘ÓËıÈṲ̂ÓÔ Â›‰Ô˜, fiˆ˜ ÙÔ ÛÈÙ¿ÚÈ, ÌÔÚÔ‡Û ӷ ·ÔÙÂϤÛÂÈ ‰ÒÚÔ. ∂Ó‰ÂÈÎÙÈ΋ Â›Ó·È ÙÔÓ 11Ô ·ÈÒÓ· Ë ÂÚ›ÙˆÛË ÙÔ˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘ £’ ªÔÓÔÌ¿¯Ô˘ (1042-1055), Ô ÔÔ›Ô˜
47. ∫. ¡ÈÎÔÏ¿Ô˘, µ˘˙·ÓÙÈÓ¿ ‚·ÛÈÏÈο Û˘ÓÔÈΤÛÈ· «ÌÂÙ’ àÏÏÔÊ‡ÏˆÓ Î·d àÏÏÔÁÏÒÛÛˆÓ» (7Ô˜11Ô˜ ·È.) [∆Ô µ˘˙¿ÓÙÈÔ Î·È ÔÈ •¤ÓÔÈ, 4], ∞ı‹Ó· 2000, ÛÛ. 16-17. 48. °È· ÙȘ ÚԛΘ ÙˆÓ ‚˘˙·ÓÙÈÓÒÓ ÚÈÁÎÈÈÛÛÒÓ, ‚Ï. Macrides, fi.., ÛÛ. 277-279. 49. Willermi Tyrensis archiepiscopi, Historia rerum in partibus transmarinis gestarum 18.22, ÛÙÔ Recueil des historiens des Croisades, Historiens occidentaux, Ù. I/2, ¶·Ú›ÛÈ 1844, ÛÛ. 857-858: Dotis autem quantitas erat in centum millibus hyperperorum, justi ponderis, exceptis decem aliis ejusdem monetae millibus, quos dominus Imperator ad opus nuptialium expensarum liberaliter concessit; et, excepto mundo virginali, in quo tam in auro, quam in gemmis, vestibus et margaritis, tapetis et holosericis, vasis quoque pretiosis, quadraginta millia justa aestimatione poterant computari. µÏ. A. P. Kazhdan – A. W. Epstein, ∞ÏÏ·Á¤˜ ÛÙÔÓ ‚˘˙·ÓÙÈÓfi ÔÏÈÙÈÛÌfi ηٿ ÙÔÓ 11Ô Î·È 12Ô ·ÈÒÓ·, ÌÙÊÚ. ∞. ¶·¿˜, ∞ı‹Ó· 1997, Û. 101. 50. P. Magdalino, The Empire of Manuel I Komnenos, 1143-1180, ∫·›ÌÚÈÙ˙ 1993, ÛÛ. 69-70.
214
°ÂÚ¿ÛÈÌÔ˜ ∞. ª¤ÚÈ·ÓÔ˜
¤ÛÙÂÈÏ ¤Ó· ÊÔÚÙ›Ô ÛÈÙ·ÚÈÔ‡ ÛÙËÓ ∞›Á˘ÙÔ Û ÂÚ›Ô‰Ô ÏÈÌÔ‡51. ∞˘Ùfi Ô˘ ‰ÂÓ Á›ÓÂÙ·È ·Ì¤Ûˆ˜ ·ÓÙÈÏËÙfi Ì ٷ Û˘ÓËıÈṲ̂ӷ ›‰Ë, fiˆ˜ ÙÔ ÛÈÙ¿ÚÈ ÛÙËÓ ÚÔÎÂÈ̤ÓË ÂÚ›ÙˆÛË – ·ÏÏ¿ Î·È Ì ٷ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·ÎÚÈ‚¿ ›‰Ë –, Â›Ó·È fiÙÈ ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ˘Ô‰ËÏÒÓÔ˘Ó ÁÈ· ÙÔÓ ·ÔÛÙÔϤ· ÙÔ˘ ‰ÒÚÔ˘ ÙËÓ ·Ó·ÁÓÒÚÈÛË Ù˘ ·Ó¿Á΢ ÙÔ˘ ·Ú·Ï‹ÙË ÁÈ· ÙÔ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ Â›‰Ô˜: Ì ¿ÏÏ· ÏfiÁÈ·, fiÙÈ ·˘Ùfi˜ Ô˘ ¤ÛÙÂÏÓ ÙÔ ÛÈÙ¿ÚÈ, ÛÙËÓ ÚÔÎÂÈ̤ÓË ÂÚ›ÙˆÛË, ·Ó·ÁÓÒÚÈ˙ fiÙÈ ÙÔ Â›¯Â ·Ó¿ÁÎË ÂΛÓÔ˜ Ô˘ ı· ÙÔ Ï¿Ì‚·ÓÂ. ∆Ô ÁÂÁÔÓfi˜ ·˘Ùfi Û˘¯Ó¿ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡ÛÂ, fiˆ˜ Á›ÓÂÙ·È ·ÓÙÈÏËÙfi, ÙȘ ηٿÏÏËϘ Û˘Óı‹Î˜ ÁÈ· Ì›· ÌÂÏÏÔÓÙÈ΋ Î·È ÂÈÙ˘¯Ë̤ÓË ÂÌÔÚÈ΋ Û¯¤ÛË52. ¶Èı·Ófiٷٷ ÛÙÔ ‰ÒÚÔ Ô˘ ÌfiÏȘ ·Ó·Ê¤Ú·ÌÂ, ÙÔ ÊÔÚÙ›Ô ÛÈÙ·ÚÈÔ‡ ÚÔ˜ ÙË ‰ÔÎÈÌ·˙fiÌÂÓË ·fi ÏÈÌfi ∞›Á˘ÙÔ, ÔÊ›ÏÂÙ·È Ë ·ÔÛÙÔÏ‹ ÛÙÔÓ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ ªÔÓÔÌ¿¯Ô, ÙÔ 1053, ÂÓfi˜ ÂϤʷÓÙ· Î·È ÌÈ·˜ ηÌËÏÔ¿Ú‰·Ï˘ ·fi ÙÔÓ º·ÙÈÌ›‰Ë ¯·Ï›ÊË Ù˘ ∞ÈÁ‡ÙÔ˘ ·Ï-ªÔ˘ÛÙ·ÓÛ›Ú (10361094). ∞˘Ù¿ Ù· Â͈ÙÈο ÁÈ· ÙÔ˘˜ µ˘˙·ÓÙÈÓÔ‡˜ ˙Ò·, Î·È ¿Ú· ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ÔχÙÈÌ· ‰ÒÚ·, ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó fiˆ˜ Ê·›ÓÂÙ·È ÌÈ· ·ÓÙ·fi‰ÔÛË, ¤Ó· ·ÓÙ›‰ˆÚÔ. ∆Ô ÁÂÁÔÓfi˜ ·˘Ùfi ηٷÁÚ¿ÊÔ˘Ó ÔÈ µ˘˙·ÓÙÈÓÔ› Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ ªÈ¯·‹Ï ∞ÙÙ·ÏÂÈ¿Ù˘, πˆ¿ÓÓ˘ ™Î˘Ï›Ù˙˘ Î·È ªÈ¯·‹Ï °Ï˘Î¿˜53. ∂ӉȷʤÚÔÓ, ›Û˘, ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ Ë ·Ú·Ù‹ÚËÛË ÙÔ˘ ªÈ¯·‹Ï æÂÏÏÔ‡ fiÙÈ Û˘ÓËıÈ˙fiÙ·Ó Ï¤ÔÓ ‰Èψ̷ÙÈο ‰ÒÚ· ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ›‰Ô˘˜ Ó· ·ÓÙÈηıÈÛÙÔ‡Ó Ù· ÈÔ ·Ú·‰ÔÛȷο, fiˆ˜ ‹Ù·Ó Ù· ÌÂٷ͈ٿ Î·È ÔÈ ÔχÙÈÌÔÈ Ï›ıÔÈ54. ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, Ù· ¿ÁÚÈ· ‹ Â͈ÙÈο ˙Ò· ‹Ù·Ó Û˘ÓËıÈṲ̂ÓÔ Â›‰Ô˜ ‰Èψ̷ÙÈÎÔ‡ ‰ÒÚÔ˘ ÛÙÔÓ ÌÂ۷ȈÓÈÎfi ÎfiÛÌÔ. √È µ˘˙·ÓÙÈÓÔ›, ·ÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ Î·È ÙË ÚˆÌ·˚΋ ·Ú¿‰ÔÛË, ‰È¤ıÂÙ·Ó ˙ˆÔÏÔÁÈÎÔ‡˜ ΋Ԣ˜, ıËÚÈÔÙÚÔÊ›· Î·È ÂÚÈ‚fiÏÈ· Ì ‰È·ÊfiÚˆÓ ÂȉÒÓ ˙Ò·. ∞˘Ùfi ÙÔ ¤ıÈÌÔ, fï˜, ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ·ÔÎÏÂÈÛÙÈÎfiÙËÙ·: Î·È ¿ÏϘ ÌÂ۷ȈÓÈΤ˜ ·˘Ï¤˜ Û˘ÓÙËÚÔ‡Û·Ó ¿ÁÚÈ· Î·È Â͈ÙÈο ˙Ò·. µ¤‚·È·, ȉȷ›ÙÂÚ· ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË ÙˆÓ ¢˘ÙÈÎÔÂ˘Úˆ·›ˆÓ Î·È ÙˆÓ µ˘˙·ÓÙÈÓÒÓ, οÔÈ· ·fi ·˘Ù¿ Ù· ˙Ò· (fiˆ˜ ÏÈÔÓÙ¿ÚÈ·,
51. µÏ. Cutler, «Gifts», fi.., Û. 253Ø N. P. ≈ev√enko, «Wild Animals in the Byzantine Park», ÛÙÔ A. Littlewood – H. Maguire – J. Wolschke-Bulmahn (ÂÈÌ.), Byzantine Garden Culture, √˘¿ÛÈÓÁÎÙÔÓ 2002, ÛÛ. 69-86, Âȉ. 77. 52. Cutler, «Gifts», fi.., Û. 253. 53. ªÈ¯·‹Ï ∞ÙÙ·ÏÂÈ¿Ù˘, ^πÛÙÔÚ›·, ÂΉ. W. Brunet de Presle – I. Bekker, Michaelis Attaliotae Historia [Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae (= CSHB)], µfiÓÓË 1853, ÛÛ. 48,11-50,11Ø ™Î˘Ï›Ù˙˘, fi.., Û. 475,16-17: â¤ÌÊıË ‰b Ùˇá ‚·ÛÈÏÂÖ Î·d âÍ ∞åÁ‡ÙÔ˘ ·Úa ÙÔÜ Ù·‡Ù˘ àÚ¯ËÁÔÜ ˙ˇáÔÓ âϤʷ˜ ηd ηÌËÏÔ¿Ú‰·ÏÈ˜Ø ªÈ¯·‹Ï °Ï˘Î¿˜, µ›‚ÏÔ˜ ÃÚÔÓÈ΋, ÂΉ. I. Bekker, Michaelis Glycae Annales [CSHB], µfiÓÓË 1836, Û. 597,13-14: ÙfiÙ ‰c ηd ·Úa ÙÔÜ Ùɘ ∞åÁ‡ÙÔ˘ ôÚ¯ÔÓÙÔ˜ ÛÙ¤ÏÏÂÙ·È Úe˜ ÙeÓ ‚·ÛÈϤ· âϤʷ˜ ˙áÓ Î·d ηÌËÏÔ¿Ú‰·ÏȘ. µÏ. ≈ev√enko, «Wild Animals», fi.., Û. 77Ø Kazhdan – Epstein, fi.., Û. 239. 54. ªÈ¯·‹Ï æÂÏÏfi˜, Orationes panegyricae 1, ÂΉ. G. T. Dennis [Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana], ™ÙÔ˘ÙÁ¿Ú‰Ë - §ÂÈ„›· 1994: §fiÁÔ˜ Âå˜ ÙeÓ ‚·ÛÈϤ· ÎÜÚ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÖÓÔÓ ÙeÓ ªÔÓÔÌ¿¯ÔÓ, ÛÛ. 1-18, Âȉ. 13,261-266.
O ƒ√§√™ T√À ¢øƒ√À ™∆∏ µÀ∑∞¡∆π¡∏ ¢π¶§øª∞∆π∞
215
¿ÓıËÚ˜, ÂϤʷÓÙ˜, ηÌËÏÔ·Ú‰¿ÏÂȘ Î.¿.) ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó ‰ÒÚ· ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓˆÓ ËÁÂÌfiÓˆÓ55. °È· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, Ô °ÂÒÚÁÈÔ˜ ¶·¯˘Ì¤Ú˘ Ì·˜ ÏËÚÔÊÔÚ› fiÙÈ Á‡Úˆ ÛÙÔ 1261 Ô ÛÔ˘ÏÙ¿ÓÔ˜ Ù˘ ∞ÈÁ‡ÙÔ˘ ª·¸Ì¿Ú˜ (1260-1277) ¤ÛÙÂÈÏ ÚÂۂ›· Ì Â͈ÙÈο ‰ÒÚ· ÛÙÔÓ µ˘˙·ÓÙÈÓfi ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· ªÈ¯·‹Ï ∏’ ¶·Ï·ÈÔÏfiÁÔ (1259-1282). √ ÛÔ˘ÏÙ¿ÓÔ˜ ÂÈı˘ÌÔ‡Û ÙË Û‡Ó·„Ë ÊÈÏÈÎÒÓ Û¯¤ÛÂˆÓ Î·È ÙËÓ ÂÍ·ÛÊ¿ÏÈÛË ·‰Â›·˜ ‰È¤Ï¢Û˘ ·ÈÁ˘ÙÈ·ÎÒÓ ÏÔ›ˆÓ ·fi ÙÔ µfiÛÔÚÔ ÌÈ· ÊÔÚ¿ οı ¤ÙÔ˜, Ì ÛÎÔfi ÙË ‰ÈÂÍ·ÁˆÁ‹ ÂÌÔÚ›Ô˘ ‰Ô‡ÏˆÓ ÛÙÔÓ ∂‡ÍÂÈÓÔ ¶fiÓÙÔ56. ∞Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· ‰ÒÚ· Ô˘ ·¤ÛÙÂÈÏ ÛÙÔÓ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· ‹Ù·Ó Ì›· ηÌËÏÔ¿Ú‰·ÏË, ÙËÓ ÔÔ›· ı·‡Ì·˙·Ó ÔÈ Î¿ÙÔÈÎÔÈ Ù˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏ˘, ηıÒ˜ ÙÚÈÁ˘ÚÓÔ‡Û ηıËÌÂÚÈÓ¿ ÛÙËÓ ·ÁÔÚ¿ Ù˘ fiÏ˘57! µÏ¤Ô˘ÌÂ, ÏÔÈfiÓ, fiÙÈ ¤Ó· ȉȷ›ÙÂÚÔ ‰ÒÚÔ ·ÔÙÂÏÔ‡Û ηϋ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË ·fi ÙËÓ ÏÂ˘Ú¿ ÙÔ˘ ›‰ÔÍÔ˘ ÂÙ·›ÚÔ˘ ÛÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ· ˘ÔÁÚ·Ê‹˜ Ì›·˜ ÂÌÔÚÈ΋˜ Û˘Ìʈӛ·˜. ∆· Â͈ÙÈο ˙Ò· ˆ˜ ‰ÒÚÔ Û˘ÓÈÛÙÔ‡Ó ÚfiÛÊÔÚÔ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿‰ÂÈÍË ÌÂÚÈÎÒÓ ·fi ÙȘ Û˘Ì‚ÔÏÈΤ˜ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ ÙˆÓ ‰Èψ̷ÙÈÎÒÓ ‰ÒÚˆÓ ÌÂÁ¿Ï˘ ·Í›·˜ Î·È Û·ÓÈfiÙËÙ·˜. √ ªÈ¯·‹Ï æÂÏÏfi˜ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› Û ‰‡Ô ÂÁΈÌÈ·ÛÙÈÎÔ‡˜ ÙÔ˘ ÏfiÁÔ˘˜ ÚÔ˜ ÙÔÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ ªÔÓÔÌ¿¯Ô ÙËÓ Î·ÌËÏÔ¿Ú‰·ÏË Î·È ÙÔÓ ÂϤʷÓÙ· Ô˘ ÂÛÙ¿ÏËÛ·Ó ˆ˜ ‰ÒÚ· ·fi ÙÔÓ ¯·Ï›ÊË Ù˘ ∞ÈÁ‡ÙÔ˘, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ÚÔ‚¿ÏÂÈ ÙË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈ΋ ȉÂÔÏÔÁ›·. ¢ÈËÁÂ›Ù·È ÙË ÌÂÙ·ÊÔÚ¿ ÙˆÓ ‰‡Ô ˙ÒˆÓ ÛÙÔÓ πfi‰ÚÔÌÔ Î·È ˆ˜ fiÙ·Ó Ô ÂϤʷÓÙ·˜ ÏËÛ›·Û ÙÔ ÛËÌÂ›Ô Ô˘ ηıfiÙ·Ó Ô ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ £’, ÁÔÓ¿ÙÈÛ ÌÚÔÛÙ¿ ÙÔ˘58. √ æÂÏÏfi˜ ˘ÔÁÚ·ÌÌ›˙ÂÈ fiÙÈ ·˘Ù‹ Ë Î›ÓËÛË Û‚·ÛÌÔ‡ ÚÔ˜ ÙÔÓ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· ¤ÁÈÓ ·fi ÙÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ˙ÒÔ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. ∆Ô ÂÚÈÛÙ·ÙÈÎfi ·˘Ùfi ¤¯ÂÈ ÁÈ· ÙÔÓ æÂÏÏfi ȉȷ›ÙÂÚË Û˘Ì‚ÔÏÈ΋ ÛËÌ·Û›·Ø ·˜ ·ÎÔ‡ÛÔ˘ÌÂ, fï˜, ÙÔÓ ›‰ÈÔ, ·ÔÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·˜ ÙÔ ··Ú¿ÌÈÏÏÔ ‡ÊÔ˜ ÙÔ˘: âÁg ‰’ âÓÙÂÜıÂÓ ôÏÏÔ ÙÈ Û˘Ì‚ÔÏÈÎᘠâÓÓÔá, ¬ÙÈ ÛÔÈ Ùɘ Áɘ Ôî Á›Á·ÓÙ˜ ̷͇ÓÙ˜ – Ô≈Ùˆ ÁaÚ âÁg Ùa˜ ·Ï·Èٿٷ˜ àÚ¯a˜ çÓÔÌ¿˙ˆ – âıÂÏÔÓÙd Ùa˜ ë·˘ÙáÓ ñÔÛÙÚÒÛÔ˘ÛÈ ÎÂÊ·Ïa˜ ηd ‚Ú·¯ÂÖ à¯ı‹ÛÔÓÙ·È ¯·ÏÈÓˇá ¬÷Ë ‰c ηd ıÂÏ‹ÛÂÈ·˜59.
ªÂ ·˘Ù¿ Ù· ÏfiÁÈ·, Ô˘ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÌÔÚÊ‹ ·˘ÏÈ΋˜ ÎÔϷΛ·˜, ÙÔÓ›˙ÂÙ·È Ë
55. ≈ev√enko, «Wild Animals», fi.., ÛÛ. 75-81. 56. °ÂÒÚÁÈÔ˜ ¶·¯˘Ì¤Ú˘, ™˘ÁÁÚ·ÊÈηd îÛÙÔÚ›·È 3.3, ÂΉ. A. Failler, Georges Pachymérès, Relations historiques, Ù. π, Á·ÏÏ. ÌÙÊÚ. V. Laurent [CFHB, 24/1], ¶·Ú›ÛÈ 1984, ÛÛ. 237,1239,5. µÏ. ¡. °. ªÔÛ¯ÔÓ¿˜, «∏ ·ÁÔÚ¿ ÙˆÓ ‰Ô‡ÏˆÓ», ÛÙÔ ÙÔ˘ ȉ›Ô˘ (ÂÈÌ.), ÃÚ‹Ì· Î·È ·ÁÔÚ¿ ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙˆÓ ¶·Ï·ÈÔÏfiÁˆÓ [∆Ô µ˘˙¿ÓÙÈÔ ™‹ÌÂÚ·, 4], ∞ı‹Ó· 2003, ÛÛ. 249-272, Âȉ. 251252. 57. ¶·¯˘Ì¤Ú˘, fi.., 3.4, Û. 239,6-28. 58. æÂÏÏfi˜, Orationes panegyricae 1, fi.., ÛÛ. 13,267-14,289 Î·È §fiÁÔ˜ 4: ≠∂ÙÂÚÔ˜ ÏfiÁÔ˜ Úe˜ ÙeÓ ·éÙeÓ ‚·ÛÈϤ·, ÛÛ. 55-79, Âȉ. 62,155-165. 59. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, 4, Û. 62,165-169.
216
°ÂÚ¿ÛÈÌÔ˜ ∞. ª¤ÚÈ·ÓÔ˜
ÂÍÔ˘Û›·, Ë ÂÈÚÚÔ‹ Î·È ÙÔ Î‡ÚÔ˜ ÙÔ˘ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· ÛÙȘ ͤÓ˜ ¯ÒÚ˜, ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ù· ˙Ò· ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÙfiÛÔ ·ÓÙÈÚÔÛˆÂ˘ÙÈο ۇ̂ÔÏ·, fiÛÔ Î·È ÔχÙÈÌ· ‰ÒÚ·60. º˘ÛÈο, Ô µ˘˙·ÓÙÈÓfi˜ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·˜ ÌÔÚÔ‡Û fi¯È ÌfiÓÔ Ó· Ï·Ì‚¿ÓÂÈ, ·ÏÏ¿ Î·È Ó· ÚÔÛʤÚÂÈ ˆ˜ ‰Èψ̷ÙÈÎfi ‰ÒÚÔ Î¿ÔÈÔ È‰È·›ÙÂÚÔ Â›‰Ô˜ ˙ÒÔ˘. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ·ÔÙÂÏ› ÙÔ ÂÚÈÛÙ·ÙÈÎfi Ô˘ ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ Ô ÂÚÈ‚fiËÙÔ˜ ›ÛÎÔÔ˜ ∫ÚÂÌÒÓ·˜ §ÈÔ˘ÙÚ¿Ó‰Ô˜, ·ÂÛÙ·Ï̤ÓÔ˜ ÙÔ˘ °ÂÚÌ·ÓÔ‡ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· ŸıˆÓ· ∞’ ÙÔ˘ ªÂÁ¿ÏÔ˘ (936-973) ÛÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË ÙÔ 968. ™Â οÔÈÔ Á‡̷ Ô˘ ·Ú¤ıÂÛÂ Ô ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·˜ ¡ÈÎËÊfiÚÔ˜ µ’ ºˆÎ¿˜ (963-969), ÚÒÙËÛ ÙÔÓ §ÈÔ˘ÙÚ¿Ó‰Ô, ·Ó Ô °ÂÚÌ·Ófi˜ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·˜ ›¯Â ÂÚÈ‚fiÏÈ· Î·È ·Ó ÛÙ· ÂÚÈ‚fiÏÈ· ·˘Ù¿ ›¯Â ÔÓ¿ÁÚÔ˘˜, ‰ËÏ·‰‹ ¿ÁÚÈÔ˘˜ Á·˚‰¿ÚÔ˘˜, Î·È ¿ÏÏ· ˙Ò·. ŸÙ·Ó Ô §ÈÔ˘ÙÚ¿Ó‰Ô˜ ÙÔÓ ‰È·‚‚·›ˆÛ fiÙÈ Ô ŸıˆÓ ›¯Â ÂÚÈ‚fiÏÈ· Ì ‰È¿ÊÔÚ· ˙Ò· ÂÎÙfi˜ ·fi ÔÓ¿ÁÚÔ˘˜, Ô ¡ÈÎËÊfiÚÔ˜ ÙÔ˘ › fiÙÈ ı· ÙÔÓ ÍÂÓ·ÁÔ‡Û ÛÙÔ ‰ÈÎfi ÙÔ˘ ÂÚÈ‚fiÏÈ, ÛÙÔ ÔÔ›Ô ı· ı·‡Ì·˙Â, ÌÂٷ͇ ¿ÏψÓ, Î·È ÙÔ˘˜ ÔÓ¿ÁÚÔ˘˜. √ §ÈÔ˘ÙÚ¿Ó‰Ô˜ Ô‰ËÁ‹ıËÎÂ, ÏÔÈfiÓ, οÔÈ· ÛÙÈÁÌ‹ ÛÙÔ ÂÚÈ‚fiÏÈ Î·È Â›‰Â ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· ·ÁÚÈfiÁȉ·, ·˘ÙÔ‡˜ Ô˘ ÔÈ ŒÏÏËÓ˜ «ÔÓÔÌ¿˙Ô˘Ó ÔÓ¿ÁÚÔ˘˜». ∏ ¿Ô„Ë ÙÔ˘ §ÈÔ˘ÙÚ¿Ó‰Ô˘ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ηıfiÏÔ˘ ÎÔϷ΢ÙÈ΋ ÁÈ· ÙÔ˘˜ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˘˜ ÔÓ¿ÁÚÔ˘˜ – ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ÙfiÛÔ Ôχ ˘ÂÚËÊ·Ó¢fiÙ·Ó Ô ¡ÈÎËÊfiÚÔ˜ ºˆÎ¿˜ –, ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÔÓÙ¿˜ ÙÔ˘˜ ‹ÌÂÚÔ˘˜ Á·˚‰¿ÚÔ˘˜. ∞˘Ùfi Ê˘ÛÈο Ô˘ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÂӉȷʤÚÔÓ ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛ‹ Ì·˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È ÙfiÛÔ Ë ¿Ô„Ë ÙÔ˘ §ÈÔ˘ÙÚ¿Ó‰Ô˘ ÁÈ· ÙÔ˘˜ Á·˚‰¿ÚÔ˘˜, fiÛÔ Ë ·¿ÓÙËÛË Ô˘ ¤Ï·‚ ·fi ÙÔÓ ŒÏÏËÓ· Û˘ÓÔ‰fi ÙÔ˘. ™Â ÂÈÚˆÓÈ΋ ·Ú·Ù‹ÚËÛË ÙÔ˘ §ÈÔ˘ÙÚ¿Ó‰Ô˘ fiÙÈ ÔÙ¤ ‰ÂÓ Â›¯Â ‰ÂÈ Ù¤ÙÔÈÔ˘˜ ÔÓ¿ÁÚÔ˘˜ ÛÙË ™·ÍÔÓ›·, Ô Û˘ÓÔ‰fi˜ ÙÔ˘ ·¿ÓÙËÛÂ: «Â¿Ó Ô Î‡ÚÈfi˜ ÛÔ˘ [ÂÓÓ. Ô ŸıˆÓ] ˘ÔÙ·¯ı› ÛÙÔÓ ¿ÁÈÔ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· [ÂÓÓ. ÙÔÓ ¡ÈÎËÊfiÚÔ ºˆÎ¿], ı· ÙÔ˘ ‰ÒÛÂÈ ÔÏÏÔ‡˜ Ù¤ÙÔÈÔ˘˜, Î·È ı· Â›Ó·È ÁÈ’ ·˘ÙfiÓ ÌÂÁ¿ÏË ÙÈÌ‹ Ó· ¤¯ÂÈ ÛÙËÓ Î·ÙÔ¯‹ ÙÔ˘ Ú¿ÁÌ·Ù· Ô˘ ηÓ›˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÚÔηÙfi¯Ô˘˜ ÙÔ˘ ‰ÂÛfiÙ˜ ‰ÂÓ Â›‰Â»61. √ ¡ÈÎËÊfiÚÔ˜ ºˆÎ¿˜ ÚÔÊ·ÓÒ˜ ıˆÚÔ‡Û ÙÔ˘˜ ÔÓ¿ÁÚÔ˘˜ ÙÔ˘ ͯˆÚÈÛÙ¿ ˙Ò· Î·È Â›‰Ô˜ ηٿÏÏËÏÔ ÁÈ· Ó· ·ÓÙ·ÏÏ¿ÍÂÈ ¤Ó·˜ ËÁÂÌfiÓ·˜ Ì ¤Ó·Ó ¿ÏÏÔÓ. ¢ÂÓ ¤¯ÂÈ, fï˜, ÙfiÛË ÛËÌ·Û›· ÙÔ Â›‰Ô˜ ÙÔ˘ ‰ÒÚÔ˘: ÛÙË ı¤ÛË ÙˆÓ
60. ≈ev√enko, «Wild Animals», fi.., Û. 78. 61. §ÈÔ˘ÙÚ¿Ó‰Ô˜ Ù˘ ∫ÚÂÌÒÓ·˜, Relatio de legatione Constantinopolitana 37-38, ÛÙÔ Die Werke Liudprands von Cremona, ÂΉ. Becker, fi.., ÛÛ. 175-212, Âȉ. 194,20-195,24. µÏ. ≈ev√enko, «Wild Animals», fi.. ÛÛ. 72-73. °È· ÙË ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ÌÂÙ·¯Â›ÚÈÛË (¢ÌÂÓ‹˜ ÙÔ 948/949, ‰˘ÛÌÂÓ‹˜ ÙÔ 968) Ô˘ ˘¤ÛÙË Ô §ÈÔ˘ÙÚ¿Ó‰Ô˜ ·fi ÙË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ÎÚ·ÙÈ΋ ÂÍÔ˘Û›· ηٿ ÙȘ ‰‡Ô ÂÈÛΤ„ÂȘ ÙÔ˘ ÛÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË ˆ˜ ÚÂÛ‚Â˘Ù‹˜, ‚Ï. §Ô˘ÁÁ‹˜, «µ˘˙·ÓÙÈÓ‹ ‰Èψ̷ٛ·», fi.., ÛÛ. 63-68. µÏ. ›Û˘, C. M. F. Schummer, «Liudprand of Cremona – A Diplomat?», ÛÙÔ Shepard – Franklin (ÂÈÌ.), Byzantine Diplomacy, fi.., ÛÛ. 197-201.
O ƒ√§√™ T√À ¢øƒ√À ™∆∏ µÀ∑∞¡∆π¡∏ ¢π¶§øª∞∆π∞
217
ÔÓ¿ÁÚˆÓ, ÙˆÓ Â͈ÙÈÎÒÓ Î·È Û¿ÓÈˆÓ ˙ÒˆÓ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ·, ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ì ӷ ¤¯Ô˘Ì ÌÂٷ͈ٿ, ÈÂÚ¿ Ï›„·Ó·, Û¿ÓÈ· Ì˘Úˆ‰Èο ‹ Ô,Ùȉ‹ÔÙ ¿ÏÏÔ ÚÔÛ‰›‰ÂÈ Î‡ÚÔ˜ Î·È ÂÈÙÚ¤ÂÈ Û ¤Ó·Ó ËÁÂÌfiÓ· Ó· ͯˆÚ›˙ÂÈ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ¿ÏψÓ. ŒÓ· Û¿ÓÈÔ, ͯˆÚÈÛÙfi, ÔχÙÈÌÔ Î·È ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ· ·ÍÈÔı·‡Ì·ÛÙÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ ÌÂÙ·‚È‚¿˙ÂÈ Î¿ÙÈ ·fi ÙË ÌÔÓ·‰ÈÎfiÙËÙ¿ ÙÔ˘ Û ÂΛÓÔÓ Ô˘ ÙÔ Î·Ù¤¯ÂÈ. ∞˘Ù‹ Ë ¤ÎÊ·ÓÛË ÙˆÓ ·ÓÙÈÎÂÈÌ¤ÓˆÓ Ì·˜ ÂÎÊÚ¿˙ÂÈ Ì¤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ·. øÛÙfiÛÔ, Ë ÔÈÎÈÏ›· ÙˆÓ ‰Èψ̷ÙÈÎÒÓ ÚÔÛÊÔÚÒÓ ‰ÂÓ ÛÙ·Ì·Ù¿ ‰Ò. √ ÕÚ·‚·˜ Û˘ÁÁڷʤ·˜ al-Tabar÷, ÁÚ¿ÊÂÈ fiÙÈ Ô S‰hib al-R&m, ‰ËÏ·‰‹ Ô µ˘˙·ÓÙÈÓfi˜ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·˜ πÔ˘ÛÙÈÓÈ·Ófi˜ µ’ (685-695, 705-711), ÈηÓÔÔÈÒÓÙ·˜ ¤Ó· ·›ÙËÌ· ÙÔ˘ √̸¿‰Ë ¯·Ï›ÊË ·Ï-√˘·Ï›ÓÙ (705-715), ÙÔ˘ ¤ÛÙÂÈÏ ¯Ú˘Ûfi, ÂηÙfi Ù¯ӛÙ˜ Î·È Û·Ú¿ÓÙ· ÊÔÚÙ›· Ì „ËÊ›‰Â˜62. √È ÚÔÛÊÔÚ¤˜ ·˘Ù¤˜ ÂÛÙ¿ÏËÛ·Ó ÁÈ· ÙËÓ ·ÓÔÈÎÔ‰fiÌËÛË ÙÔ˘ ∆Â̤ÓÔ˘˜ ÙÔ˘ ¶ÚÔÊ‹ÙË ÛÙË ªÂ‰›Ó·63. ∏ ·Ó¿ÁÎË ÙˆÓ ∞Ú¿‚ˆÓ Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ÛÔ˘Ó ÙË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ‚Ô‹ıÂÈ· ÛÙ· ÌÓËÌÂȷο ÙÔ˘˜ ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹Ì·Ù·, ‰ÂÓ ÌÔÚ› ·Ú¿ Ó· ˘Ô‰ËÏÒÓÂÈ fiÙÈ ÔÈ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓÔÈ ËÁÂÌfiÓ˜ ÙÔÓ 8Ô ·ÈÒÓ· ‰ÂÓ Â›¯·Ó ¿ÏÏË ÂÈÏÔÁ‹ ·Ú¿ Ó· ·Â˘ı˘ÓıÔ‡Ó ÛÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË ÁÈ· ÙËÓ ·fiÎÙËÛË Î·ÏÏÈÙ¯ÓÈ΋˜ ÂÌÂÈÚ›·˜, ¯ˆÚ›˜ ·˘Ùfi Ó· ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ Ô ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎfi˜ ÎfiÛÌÔ˜ ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ‰ÂÓ ·¤ÎÙËÛ ηÏÏÈÙ¯ÓÈ΋ ·˘ÙÔÓÔÌ›·. ∏ ·ÔÛÙÔÏ‹ ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ‰ÒÚˆÓ, ı· Û˘Ì‚fiÏÈ˙ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÌÂÓ µ˘˙·ÓÙÈÓÔ‡˜ ÙË ÁÂÓÓ·ÈÔ‰ˆÚ›· ÙÔ˘ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·, ÁÈ· ÙÔ˘˜ ‰Â ÕÚ·‚˜ ÙËÓ ÂÈÎÔ˘Ú›· ÙˆÓ µ˘˙·ÓÙÈÓÔ‡ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· ÚÔ˜ ÙÔÓ ¯·Ï›ÊË64. ∂ÓÙÔ‡ÙÔȘ, ÙÔ ÛÙÔÈ¯Â›Ô ÛÙÔ ÔÔ›Ô ı¤ÏÔ˘Ì ӷ ÂÈÛÙ‹ÛÔ˘Ì ÙËÓ ÚÔÛÔ¯‹ Â›Ó·È Ë ÂÍ·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘ ÂȉÈÎÂ˘Ì¤ÓÔ˘ ‹ ·ÓÂȉ›Î¢ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÈÓÔ˘ ‰˘Ó·ÌÈÎÔ‡ ·fi ÙË ÌÈ· ¯ÒÚ· ÛÙËÓ ¿ÏÏË65. ∆Ô ÂÚÈÛÙ·ÙÈÎfi ·˘Ùfi ‰ÂÓ Â›Ó·È ÙÔ ÌÔÓ·‰ÈÎfi Ô˘ ηٷÁÚ¿ÊÂÙ·È: ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì fiÙÈ µ˘˙·ÓÙÈÓÔ› Ù¯ӛÙ˜ ¤¯Ô˘Ó Û˘Ì‚¿ÏÂÈ Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο ÛÙËÓ ·Ó¤ÁÂÚÛË Î·È ¿ÏÏˆÓ ÔÈÎÔ‰ÔÌËÌ¿ÙˆÓ ÛÙÔÓ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎfi – Î·È fi¯È ÌfiÓÔ66 – ÎfiÛÌÔ. Œ¯ÂÈ ‰È·Ù˘ˆı› Ì¿ÏÈÛÙ· fiÙÈ ¤Ó·˜ ÂÈÛΤÙ˘ µ˘˙·ÓÙÈÓfi˜ Ù¯ӛÙ˘ ‰›‰·Í ÙËÓ Ù¤¯ÓË ÙÔ˘ „ËÊȉˆÙÔ‡ Û ÓÙfi-
62. µÏ. H. A. R. Gibb, «Arab-Byzantine Relations under the Umayyad Caliphate», DOP 12 (1958), ÛÛ. 219-233, Âȉ. 225-229Ø O. Grabar, «The Shared Culture of Objects», ÛÙÔ Maguire (ÂÈÌ.), Byzantine Court Culture, fi.., ÛÛ. 115-129, Âȉ. 117Ø Cutler, «Gifts», fi.., Û. 254. 63. √ Cutler, «Gifts», fi.., Û. 254, ıˆÚ› fiÙÈ Ë Ì·ÚÙ˘Ú›· ÙÔ˘ al-Tabar÷ Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Ì ÙÔ ∆¤ÌÂÓÔ˜ ÙÔ˘ ¶ÚÔÊ‹ÙË ÛÙË ªÂ‰›Ó·, Î·È fi¯È Ì ÙÔ ªÂÁ¿ÏÔ ∆¤ÌÂÓÔ˜ Ù˘ ¢·Ì·ÛÎÔ‡. 64. µÏ. M. Angold, µ˘˙¿ÓÙÈÔ. ∏ Á¤Ê˘Ú· ·fi ÙËÓ ∞Ú¯·ÈfiÙËÙ· ÛÙÔ ªÂÛ·›ˆÓ·, ÌÙÊÚ. ª. ¶·¿, ∞ı‹Ó· 2003, Û. 131. 65. ∞˜ ı˘ÌËıԇ̠¤Ó· ·fi Ù· ·Ï·ÈfiÙÂÚ· ÁÓˆÛÙ¿ ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· Ô˘ ·Ú¤¯ÂÈ Ë ¶·Ï·È¿ ¢È·ı‹ÎË, ÛÙËÓ ÔÔ›· ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È fiÙÈ Ô ™ÔÏÔÌÒÓÙ·˜ ˙‹ÙËÛÂ Î·È ¤Ï·‚ ·fi ÙÔÓ ‚·ÛÈϤ· Ù˘ ∆‡ÚÔ˘ ÃÈÚ¿Ì ˘ÏÈο Î·È ÂÚÁ¿Ù˜ ÁÈ· ÙËÓ ·ÓÔÈÎÔ‰fiÌËÛË ÙÔ˘ ¡·Ô‡ (°’ µ·ÛÈÏ. 5.16-6.2). 66. °È· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, Ô Ó·fi˜ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ª¿ÚÎÔ˘ ÛÙË µÂÓÂÙ›· ·ÓÂÁ¤ÚıËÎÂ Î·È ‰È·ÎÔÛÌ‹ıËΠÂÛˆÙÂÚÈο ·fi µ˘˙·ÓÙÈÓÔ‡˜ Ù¤ÎÙÔÓ˜, Ù¯ӛÙ˜ Î·È Î·ÏÏÈÙ¤¯Ó˜, ηٿ ÙÔ ÚfiÙ˘Ô ÙÔ˘ Ó·Ô‡
218
°ÂÚ¿ÛÈÌÔ˜ ∞. ª¤ÚÈ·ÓÔ˜
ÈÔ˘˜ ÂÚÁ¿Ù˜ ÛÙËÓ ∫fiÚ‰Ô‚·67. ŸÌˆ˜, ÔÈ ÂÍ·ÁˆÁ¤˜ ÂÍÂȉÈÎÂ˘Ì¤ÓÔ˘ ·ÓıÚÒÈÓÔ˘ ‰˘Ó·ÌÈÎÔ‡ ›¯·Ó ÙÂÚ¿ÛÙÈÔ ·ÓÙ›ÎÙ˘Ô ÛÙË ‚ÈÔÙ¯ӛ·, ÛÙËÓ Ù¤¯ÓË Î·È ÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌ›· ÙˆÓ ÂÚÈÔ¯ÒÓ Ô˘ ¤Êı·Ó·Ó. ªÂ ·˘Ù¤˜ ÂÈÙ˘Á¯·ÓfiÙ·Ó ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ÌÂÙ·ÊÔÚ¿ Ù¯ÓÔÁÓˆÛ›·˜ Î·È Î·ÏÏÈÙ¯ÓÈ΋˜ ÂÌÂÈÚ›·˜. ∂›Û˘, ÔÈ ÈηÓfiÙËÙ˜ Î·È Ë ·Ù‹ ˘ÏÈ΋ Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÂÓfi˜ ÂÈÛΤÙË Ù¯ӛÙË ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ÚÔηϤÛÔ˘Ó ÙË ˙‹ÙËÛË Î·È ¿ÏÏˆÓ Ù¯ÓÈÙÒÓ ‹ ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ Ó· ˘ÔÎÈÓ‹ÛÔ˘Ó ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË ˙‹ÙËÛË ÙˆÓ ˘ÏÈÎÒÓ ÂÎÂ›ÓˆÓ Ô˘ Ô Ù¯ӛÙ˘ ¤Ì·ı ÛÙÔ˘˜ ÓÙfiÈÔ˘˜ Ó· «‰·Ì¿˙Ô˘Ó». ∞˘Ùfi ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ Ë ˙‹ÙËÛË Î·È Ë Û˘Ó·ÎfiÏÔ˘ıË ÂÈÛ·ÁˆÁ‹ ˘ÏÈÎÒÓ ı· ÂËÚ¤·˙ Û οÔÈÔ ‚·ıÌfi ÙÔ ›‰ÈÔ ÙÔ ÂÌfiÚÈÔ68. √È µ˘˙·ÓÙÈÓÔ›, ‚¤‚·È·, ·fi ÙËÓ ÏÂ˘Ú¿ ÙÔ˘˜ ÂÈı˘ÌÔ‡Û·Ó ÙËÓ ÂÍ·ÁˆÁ‹ ÛÙÔȯ›ˆÓ ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ ÙÔ˘˜, Ô˘ ‰È·ÙÚ¿ÓˆÓ·Ó ÙËÓ ÔÏÈÙÈÛÙÈ΋ ÙÔ˘˜ ·ÓˆÙÂÚfiÙËÙ· ·ÎfiÌ· Î·È Û ·ÔÌ·ÎÚ˘Ṳ̂ӷ ÛËÌ›· ÙÔ˘ ÙfiÙ ÁÓˆÛÙÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ Î·È ÂÍ¿ÏˆÓ·Ó ÙËÓ ÂÈÚÚÔ‹ ÙÔ˘˜. ∞˘Ùfi Ô˘ ¤¯ÂÈ ÛËÌ·Û›· Ó· ηٷÓÔ‹ÛÔ˘ÌÂ Â›Ó·È fiÙÈ ÔÈ ·ÓÙ·ÏÏ·Á¤˜ ‰Èψ̷ÙÈÎÒÓ ‰ÒÚˆÓ ‰È¤ıÂÙ·Ó ÔÏÈÙÈΤ˜, ȉÂÔÏÔÁÈΤ˜, Î·È ÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ Ù˘¯¤˜, Ô˘ ÂËÚ¤·˙·Ó fi¯È ÌfiÓÔ ÙËÓ ÏÂ˘Ú¿ ÙÔ˘ ‰ˆÚÂÔ‰fi¯Ô˘, ·ÏÏ¿ Î·È ÙËÓ ÏÂ˘Ú¿ ÙÔ˘ ‰ˆÚËÙ‹. ∂ÓÙÔ‡ÙÔȘ, ·˘Ù¤˜ ÔÈ ÂÎÊ¿ÓÛÂȘ ÙˆÓ ‰Èψ̷ÙÈÎÒÓ ‰ÒÚˆÓ ‰ÂÓ Â›Ó·È ¿ÓÙÔÙ ¢‰È¿ÎÚÈÙ˜. ∂›Ó·È ·Ï‹ıÂÈ· fiÙÈ ÛÙȘ ËÁ¤˜ ˘¿Ú¯ÂÈ ÌÂÁ¿ÏË ·ÓÔÌÔÈÔ̤ÚÂÈ· ÌÂٷ͇ Ù˘ ÂÚÈÁÚ·Ê‹˜ ÙˆÓ ÂȉÒÓ ÙˆÓ ‰ÒÚˆÓ Î·È Ù˘ ÂÚÈÁÚ·Ê‹˜ ÙˆÓ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÒÓ ÙÔ˘˜, ÁÂÁÔÓfi˜ Ô˘ ·ÓÙ·Ó·ÎÏ¿Ù·È Î·È ÛÙËÓ ·ÚÔ‡Û· ÌÂϤÙË. °È’ ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ÏfiÁÔ, Û˘¯Ó¿ ··ÈÙÂ›Ù·È ÌÈ· ÚÔÛÂÎÙÈÎfiÙÂÚË ·Ó¿ÁÓˆÛË ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ·Ó·‰˘ıÔ‡Ó ÔÈ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›Â˜ ÙˆÓ ‰ÒÚˆÓ. ªÂÙ¿ ÙËÓ Î·Ù¿ÏË„Ë ÙÔ˘ ™ÈÚÌ›Ô˘ ·fi ÙÔ˘˜ ∞‚¿ÚÔ˘˜ ÙÔ 582, ·ÛË̤ÓÈ· ÛÎÂ‡Ë Î·È ÎÂÓÙËÙ¿ ÂÓ‰‡Ì·Ù· ·ÔÙ¤ÏÂÛ·Ó ÙËÓ ÂÙ‹ÛÈ· ¯ÔÚËÁ›· ÙˆÓ µ˘˙·ÓÙÈÓÒÓ ÛÙÔ˘˜ ∞‚¿ÚÔ˘˜69 – Ô˘ ‚¤‚·È· ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË ·˘Ù‹ Â›Ó·È ‰˘Û¯ÂÚ‹˜ Ë ‰È¿ÎÚÈÛË ‰ÒÚÔ˘ Î·È ÊfiÚÔ˘ ˘ÔÙ¤ÏÂÈ·˜, ȉȷ›ÙÂÚ· ·Ó Ï¿‚Ô˘Ì ˘’ fi„ÈÓ fiÙÈ ÔÈ ·ÚÔ¯¤˜ Â›Ó·È ÂÚÈÔ‰ÈΤ˜. √ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·˜ ª·˘Ú›ÎÈÔ˜ (582-602) Û˘ÌÊÒÓËÛ ӷ ÛÙ›ÏÂÈ ÂÈϤÔÓ ÌÈ· ¯Ú˘Û‹ ÎÏ›ÓË ÛÙÔÓ ¯·Á¿ÓÔ ÙÔ˘˜70. ∏ ÂÙ‹ÛÈ·, fï˜, ηٷÛ΢‹ ÂÓfi˜ ÌÂÁ¿ÏÔ˘ ·ÚÈıÌÔ‡ ·ÛË̤ÓÈˆÓ Û΢ÒÓ Î·È ÎÂÓÙËÙÒÓ ˘Ê·ÛÌ¿ÙˆÓ, Ë ·Í›· ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Û‡ÌÊˆÙˆÓ ∞Á›ˆÓ ∞ÔÛÙfiÏˆÓ ÛÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË. µÏ. ªÔÛ¯ÔÓ¿˜, «∏ ‚ÂÓÂÙÈ΋ ‰Èψ̷ٛ·», fi.., Û. 168Ø D. M. Nicol, Byzantium and Venice. A Study in Diplomatic and Cultural Relations, ∫·›ÌÚÈÙ˙ 1988, Û. 65. 67. Cutler, «Gifts», fi.., Û. 254. 68. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, ÛÛ. 254-255. ¶Ú‚Ï. A. Cutler, «The Industries of Art», ÛÙÔ Laiou (ÁÂÓ. ÂÈÌ.), The Economic History of Byzantium, fi.., Ù. 2, ÛÛ. 555-587, Âȉ. 560. 69. £ÂÔʇϷÎÙÔ˜ ™ÈÌÔοÙÙ˘, ^πÛÙÔÚ›·È 1.3.7, ÂΉ. C. de Boor, Theophylacti Simocattae Historiae, §ÂÈ„›· 1887, Û. 45,10-13: … ‰áÚ· Ï·ÌÚa ÙÔÖ˜ ‚·Ú‚¿ÚÔȘ ·Ú›¯ÔÓÙÔ çÁ‰Ô‹ÎÔÓÙ¿ Ù ¯ÈÏÈ¿‰·˜ ¯Ú˘ÛáÓ Î·ıˆÌÔÏfiÁÔ˘Ó àÓ’ öÙÔ˜ ≤ηÛÙÔÓ ÙÔÖ˜ ‚·Ú‚¿ÚÔȘ âÁηٷ‚¿ÏÏÂÛı·È ‰È’ âÌÔÚ›·˜ àÚÁ‡ÚÔ˘ Ù ηd ÔÈΛÏ˘ âÛıÉÙÔ˜.
70. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, 1.3.11-12, Û. 46,3-10.
O ƒ√§√™ T√À ¢øƒ√À ™∆∏ µÀ∑∞¡∆π¡∏ ¢π¶§øª∞∆π∞
219
Ó· Ì ÙÔÓ £ÂÔʇϷÎÙÔ ™ÈÌÔοÙÙË ¤Êı·Ó ٷ 80.000 ¯Ú˘Û¿ ÓÔÌ›ÛÌ·Ù·, Èı·ÓfiÓ Ó· ÚÔÛ¤ÊÂÚ ÙfiÓˆÛË ÛÙËÓ ÙÔÈ΋ ‚ÈÔÙ¯ÓÈ΋ Î·È Î·ÏÏÈÙ¯ÓÈ΋ ·Ú·ÁˆÁ‹. ∞ÎfiÌ· Î·È ·Ó Ù· ·ÓÙÈΛÌÂÓ· ·˘Ù¿ ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·Ó ·fi Ù· ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈο ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈ· Ë Â›‰Ú·ÛË ÌÈ·˜ Ù¤ÙÔÈ·˜ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ı· ˘ÂÚ¤‚·ÈÓ ٷ fiÚÈ· ÙÔ˘ ¿ÌÂÛÔ˘ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈÎÔ‡ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙÔ˜71. ∆ÔÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô ηÈÚfi Ë ‰È·ÓÔÌ‹ ÙˆÓ ·Á·ıÒÓ Ì¤Ûˆ ÙˆÓ ‰ÒÚˆÓ ¤¯ÂÈ ÚÔÛÂÏ·ÛÂÈ ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ·ÚÎÂÙÒÓ ‚˘˙·ÓÙÈÓÔÏfiÁˆÓ Î·È ÂÍÂÙ¿˙ÂÙ·È ˘fi ¤Ó· Ó¤Ô Ú›ÛÌ·. ∞Ó Î·È ·Ï·ÈfiÙÂÚ· Ù· ‰ÒÚ· ÂÎÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·Ó ˆ˜ ·Ú·‰ÔÛȷ΋ Ú·ÎÙÈ΋ Ù˘ ‰Èψ̷ÙÈ΋˜ ÂıÈÌÔÙ˘›·˜ ÛÙË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ Î·È Û ¿ÏϘ ·˘Ï¤˜, Ë ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘˜ ‰ÂÓ ıˆÚÂ›Ù·È Ï¤ÔÓ ÌfiÓÔ ÂıÈÌÔÙ˘È΋ ‹ ÔÏÈÙÈ΋, ·ÏÏ¿, ÂÎÙfi˜ ÙˆÓ ¿ÏψÓ, Î·È ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋. ∏ ÚˆÙÔfiÚÔ˜ ÂÚÁ·Û›· ÙÔ˘ °¿ÏÏÔ˘ ·ÓıÚˆÔÏfiÁÔ˘ ª·ÚÛ¤Ï ªˆ˜ (Marcel Mauss), Ô˘ ¤¯ÂÈ ÌÂÙ·ÊÚ·ÛÙ› Î·È ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο, Ì ÙÔÓ Ù›ÙÏÔ: ∆Ô ‰ÒÚÔ. ªÔÚʤ˜ Î·È ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›Â˜ Ù˘ ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹˜ ÛÙȘ ·Ú¯·˚Τ˜ ÎÔÈӈӛ˜72, ¤¯ÂÈ ÚÔÛʤÚÂÈ ÔÏÏ¿ ÛÙËÓ Î·Ù·ÓfiËÛË ÙÔ˘ Ì˯·ÓÈÛÌÔ‡ Ù˘ ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹˜ ‰ÒÚˆÓ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ·. ∞˘Ùfi Ô˘ ÙfiÓÈÛÂ Ô ªˆ˜, ÌÂÏÂÙÒÓÙ·˜ ÙÔ˘˜ Èı·ÁÂÓ›˜ Ù˘ ¶ÔÏ˘ÓËÛ›·˜, Ù˘ ªÂÏ·ÓËÛ›·˜ Î·È Ù˘ µÔÚÂÈÔ‰˘ÙÈ΋˜ ∞ÌÂÚÈ΋˜, ›ӷÈ, ÌÂٷ͇ ¿ÏψÓ, Ë ÎÔÈÓˆÓÈο ˘Ô¯ÚˆÙÈ΋ ʇÛË ÙÔ˘ ‰ÒÚÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ·ÓÙ›‰ˆÚÔ˘, ¤Ó· Û‡ÛÙËÌ· Ô˘ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÙÚÂȘ ÂıÈÌÔÙ˘ÈΤ˜ ˘Ô¯ÚÂÒÛÂȘ: ÙËÓ ˘Ô¯Ú¤ˆÛË Ù˘ ÚÔÛÊÔÚ¿˜, Ù˘ ·Ô‰Ô¯‹˜, Î·È Ù˘ ·ÓÙ·fi‰ÔÛ˘ ÙÔ˘ ‰ÒÚÔ˘73. √ ªˆ˜ ıÂÒÚËÛ fiÙÈ Ë ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹ ‰ÒÚˆÓ ÂÓ¤¯ÂÈ ÔÈÎÔÓÔÌÈο ÛÙÔȯ›·, ·ÏÏ¿ Û η̛· ÂÚ›ÙˆÛË ‰ÂÓ ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÛÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋˜ ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹˜, fiˆ˜ ÙË ¯ÚËÛÈÌÔÔÈԇ̠ÛÙ· Û‡Á¯ÚÔÓ· ÔÈÎÔÓÔÌÈο. ∆Ô Î›ÓËÙÚÔ Ù˘ ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹˜ ‰ÒÚˆÓ ‰ÂÓ Û˘Ó‰¤ÂÙ·È Ì ÙÔ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎfi ΤډԘ, ·ÏÏ¿ Ì ÙÔ Î‡ÚÔ˜, ÙË ı¤ÛË, ÙËÓ ÙÈÌ‹ Î·È ÙËÓ ÂÁηı›‰Ú˘ÛË ‹ ÙË ‰È·Ù‹ÚËÛË ÈÂÚ·Ú¯ÈÒÓ74. ™ÙÔ˘˜ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ˘˜ ‚˘˙·ÓÙÈÓÔÏfiÁÔ˘˜ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ·Û¯ÔÏËı› Ì ÙÔ Â˘Ú‡ ı¤Ì· ÙˆÓ ‰Èψ̷ÙÈÎÒÓ ‰ÒÚˆÓ ‰ÂÓ Â›Ó·È ¿ÁÓˆÛÙÔ˜ Ô ªˆ˜ Î·È ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘. √ÚÈṲ̂ÓÔÈ ¤¯Ô˘Ó ÂÊ·ÚÌfiÛÂÈ ‹ ÚÔÛ·ÚÌfiÛÂÈ ÙȘ ȉ¤Â˜ ÙÔ˘ ªˆ˜ Î·È ¿ÏÏˆÓ ÂȉÈÎÒÓ ÛÙÔ Â‰›Ô ÙˆÓ ‚˘˙·ÓÙÈÓÒÓ ‰Èψ̷ÙÈÎÒÓ ‰ÒÚˆÓ75, ÂÓÒ ·ÓÙ›ıÂÙ· οÔÈÔÈ ¿ÏÏÔÈ ¤¯Ô˘Ó ·Û΋ÛÂÈ ÎÚÈÙÈ΋ ÛÙËÓ ˘ÈÔı¤ÙËÛË ÙˆÓ Û˘ÁÎÂÎÚÈÌ¤ÓˆÓ È‰ÂÒÓ76. ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, ÔÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ·fi„ÂȘ ÙÔ˘ ªˆ˜ ‰ÂÓ ÌÔÚÔ‡Ó ·˘ÙÔ˘Û›ˆ˜ Ó· ÂÊ·ÚÌÔÛıÔ‡Ó ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË ÙÔ˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓÔ‡ ‰È71. Cutler, «Gifts», fi.., Û. 271. 72. ª. ªˆ˜, ∆Ô ‰ÒÚÔ. ªÔÚʤ˜ Î·È ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›Â˜ Ù˘ ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹˜ ÛÙȘ ·Ú¯·˚Τ˜ ÎÔÈӈӛ˜ [µÈ‚ÏÈÔı‹ÎË ∫ÔÈÓˆÓÈ΋˜ ∞ÓıÚˆÔÏÔÁ›·˜], ∞ı‹Ó· 1979. 73. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, ÛÛ. 117-123. 74. A. E. Laiou, «Economic and Noneconomic Exchange», ÛÙÔ Ù˘ ȉ›·˜ (ÁÂÓ. ÂÈÌ.), The Economic History of Byzantium, fi.., Ù. 2, ÛÛ. 681-696, Âȉ. 684. 75. µÏ. Cormack, fi.., ÛÛ. 218-236. 76. µÏ. Cutler, «Gifts», fi.., ÛÛ. 247-248, 265, 273-274.
220
°ÂÚ¿ÛÈÌÔ˜ ∞. ª¤ÚÈ·ÓÔ˜
ψ̷ÙÈÎÔ‡ ‰ÒÚÔ˘. ∫·Ù·Ú¯‹Ó, Ô ªˆ˜ ÂÛÙÈ¿˙ÂÈ ÛÙȘ ·Ú¯·˚Τ˜ ÎÔÈӈӛ˜, ÂÓÒ ÂÌ›˜ ÂÍÂÙ¿˙Ô˘Ì ̛· ÎÔÈÓˆÓ›· ÌÂ۷ȈÓÈ΋. ∂ÈϤÔÓ, fiˆ˜ ¤¯ÂÈ ÙÔÓÈÛÙ›, Â›Ó·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ¯Ú‹ÛÈÌÔ, ·fi ÙÔ Ó· ÚÔÛ·ı‹ÛÔ˘Ì ӷ Ù·˘Ù›ÛÔ˘Ì ٷ ‚˘˙·ÓÙÈÓ¿ ‰ÒÚ· Ì ۇÁ¯ÚÔÓ˜ ‹ ·Ú¯·˚Τ˜ Ú·ÎÙÈΤ˜, Ó· ÚÔÛ·ı‹ÛÔ˘Ì ӷ Ù· ÂÍÂÙ¿ÛÔ˘Ì ˆ˜ ÈÛÙÔÚÈÎÒ˜ ÂÍ·ÚÙË̤ӷ ·fi Ù· Ï·›ÛÈ· ÛÙ· ÔÔ›· ·Ó·Ù‡¯ıËÎ·Ó Î·È Ì fiÚÔ˘˜ ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ Î·È Ù˘ ÔÈÎÔÓÔÌ›·˜ Ô˘ ·ÓÙÈÚÔÛˆÂ‡Ô˘Ó77. ∂ÓÙÔ‡ÙÔȘ, Ë ıÂÒÚËÛË ÙÔ˘ ªˆ˜ ÌÔÚ›, ÙËÚÔ˘Ì¤ÓˆÓ ÙˆÓ ·Ó·ÏÔÁÈÒÓ Î·È Ì ȉȷ›ÙÂÚË ÚÔÛÔ¯‹, Ó· Ì·˜ ‚ÔËı‹ÛÂÈ Ó· ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ì ηχÙÂÚ· ÔÚÈṲ̂Ó˜ Ï¢ڤ˜ Ù˘ ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹˜ ‰Èψ̷ÙÈÎÒÓ ‰ÒÚˆÓ, ΢ڛˆ˜ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ µ˘˙·ÓÙÈÓÒÓ ·˘ÙÔÎÚ·ÙfiÚˆÓ Î·È ÙˆÓ ∞Ú¿‚ˆÓ ¯·ÏÈÊÒÓ. º·›ÓÂÙ·È fiÙÈ Ô Û¯ÂÙÈο ÌÂÁ¿ÏÔ˜ ·ÚÈıÌfi˜ ‰ÒÚˆÓ Ô˘ ·ÓÙ·ÏÏ¿¯ıËÎ·Ó ÌÂٷ͇ ÙˆÓ µ˘˙·ÓÙÈÓÒÓ ·˘ÙÔÎÚ·ÙfiÚˆÓ Î·È ÙˆÓ ∞Ú¿‚ˆÓ ËÁÂÌfiÓˆÓ ¤ÊÂÚ ٷ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÙÔ˘ ÂıÈÌÔÙ˘ÈÎÔ‡ ‰ÒÚÔ˘ Î·È ·ÓÙ›‰ˆÚÔ˘, Ô˘ ¤¯ÂÈ ·Ó·Ï‡ÛÂÈ Ô ªˆ˜, ÂÓÒ ·Ú¿ÏÏËÏ· ·ÔÛÎÔÔ‡Û ÛÙËÓ ÂÍ·ÁÔÚ¿ ‹ ÛÙË ‰È·Ù‹ÚËÛË Ù˘ ÂÈÚ‹Ó˘78. ¢ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ, ›Ûˆ˜, ηχÙÂÚÔ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ·fi ÙËÓ ÂÚ›ÊËÌË ·ÓÙ›‰Ú·ÛË ÙÔ˘ ∞‚·Û›‰Ë ¯·Ï›ÊË ·Ï-ª·ÌÔ‡Ó (813-833) ÛÙËÓ ·ÔÛÙÔÏ‹ ÂÓfi˜ ‰ÒÚÔ˘ ·fi ÙÔÓ µ˘˙·ÓÙÈÓfi ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· £ÂfiÊÈÏÔ (829-842). √ ¯·Ï›Ê˘, ÌfiÏȘ ·ÓÙ›ÎÚÈÛ ÙÔ ‰ÒÚÔ, ÚfiÛÙ·ÍÂ: «™Ù›ÏÙ ÙÔ˘ ¤Ó· ‰ÒÚÔ [ÂÓÓ. ÛÙÔÓ £ÂfiÊÈÏÔ] ÂηÙfi ÊÔÚ¤˜ Û·Ó ÙÔ ‰ÈÎfi ÙÔ˘, ¤ÙÛÈ ÒÛÙ ӷ ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÂÈ ÙË ‰fiÍ· ÙÔ˘ πÛÏ¿Ì Î·È ÙË ¯¿ÚË, ÙËÓ ÔÔ›· Ô ∞ÏÏ¿¯ Ì·˜ ¯ÔÚ‹ÁËÛ ̤۷ ·fi ·˘Ùfi»79. ∏ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ›Ûˆ ·fi ÌÈ· Ù¤ÙÔÈ· ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹ ‰ÒÚˆÓ Â›Ó·È Ì¿ÏÏÔÓ ÔÏÈÙÈ΋ ·Ú¿ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋80, ÂÚÈÎÏ›ÔÓÙ·˜ ÌÂÁ¿Ï˜ ‰·¿Ó˜ ¯ˆÚ›˜ ÔÚ·Ùfi ÔÈÎÔÓÔÌÈÎfi fiÊÂÏÔ˜. ™ÙËÓ ∞Ó·ÙÔÏ‹, ȉȷ›ÙÂÚ·, Ê·›ÓÂÙ·È fiÙÈ ˘‹Ú¯Â ¤Ó· ÂÚ›ÏÔÎÔ Ù˘ÈÎfi ‰È· ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ÂÍÂÙ¿˙ÔÓÙ·Ó Ù· ÔχÙÈÌ· ·ÓÙÈΛÌÂÓ· ηٿ ÙËÓ ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹ ‰ÒÚˆÓ, Ô‡Ùˆ˜ ÒÛÙ ٷ ‰ÒÚ· ·fi ÙÔÓ µ˘˙·ÓÙÈÓfi ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· ÚÔ˜ ÙÔÓ ¯·Ï›ÊË, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, Ó· ÂÍÈÛÔÚÚÔËıÔ‡Ó ·fi ·ÓÙ›‰ˆÚ·81. ªÂ ·˘Ù‹ ÙË ÏÔÁÈ΋, ÙÔ ÂηÙÔÓÙ·Ï¿ÛÈÔ Û ·Í›· ·ÓÙ›‰ˆÚÔ ÙÔ˘ ·Ï-ª·ÌÔ‡Ó ˘ÂÚ¤‚·ÈÓ ÙÔ ‰ÒÚÔ ÙÔ˘ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· £ÂfiÊÈÏÔ˘. £· ÌÔÚÔ‡Û·Ì ›Ûˆ˜ Ó· ıˆڋÛÔ˘Ì ·˘Ù‹ ÙËÓ Ú·ÎÙÈ΋ ˆ˜ ¤Ó·Ó ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌfi ÙˆÓ Û˘Ì‚·ÏÏfiÌÂÓˆÓ ÌÂÚÒÓ Ì¤Ûˆ ÙˆÓ ‰ÒÚˆÓ, Ì›· ·Ó·›Ì·ÎÙË ·ÓÙÈ·Ú¿ıÂÛË, ÛÙËÓ ÔÔ›· ÙÔ Î·ı¤Ó· ·fi Ù· ‰‡Ô ̤ÚË ÚÔÛ·ı› Ó· Âȉ›ÍÂÈ ÛÙÔ ·ÓÙ›·ÏÔ ‰¤Ô˜ ÙÔ
77. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, Û. 265. 78. Laiou, «Economic and Noneconomic Exchange», fi.., Û. 692. 79. µÏ. ÛÙÔ ›‰ÈÔ, ÛÛ. 692-693Ø Cutler, «Gifts», fi.., Û. 249 ÛËÌ. 11. ¶Ú‚Ï. Grabar, fi.., Û. 117. 80. Laiou, «Economic and Noneconomic Exchange», fi.., Û. 692. 81. A. E. Laiou, «Exchange and Trade, Seventh-Twelfth Centuries», ÛÙÔ Ù˘ ȉ›·˜ (ÁÂÓ. ÂÈÌ.), The Economic History of Byzantium, fi.., Ù. 2, ÛÛ. 697-770, Âȉ. 716.
O ƒ√§√™ T√À ¢øƒ√À ™∆∏ µÀ∑∞¡∆π¡∏ ¢π¶§øª∞∆π∞
221
ÌÂÁ·ÏÂ›Ô ÙÔ˘ Î·È Ó· ÂÈÙ‡¯ÂÈ ÙËÓ Â̤‰ˆÛË Ù˘ ÈÛ¯‡Ô˜ ÙÔ˘82. ∂ÓÙÔ‡ÙÔȘ, ·˘Ù‹ Ë ÌË ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÔ‡ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹ ‰Èψ̷ÙÈÎÒÓ ‰ÒÚˆÓ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ¿ÌÔÈÚË ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÒÓ Û˘ÓÂÂÈÒÓ. Œ¯Ô˘Ó ‹‰Ë Á›ÓÂÈ Î¿ÔȘ Ó‡ÍÂȘ, ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ‹ ÏÈÁfiÙÂÚÔ Úfi‰ËϘ, Û¯ÂÙÈο Ì ÙȘ ÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ «Û˘Ó¤ÂȘ» Ù˘ ·ÚÔ¯‹˜ ÂÓfi˜ ‰ÒÚÔ˘. ∏ ›‰È· Ë ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹ ‰ÒÚˆÓ ÌÂٷ͇ ·ÙfiÌˆÓ ·ÔÙÂÏ› Û·ÊÒ˜ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ‰ÈÂÚÁ·Û›·, ›Ù ÂÂȉ‹ ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ Ë ·Í›· ÙˆÓ ‰ÒÚˆÓ Ô˘ ·ÓÙ·ÏÏ¿ÛÛÔÓÙ·È Â›Ó·È ÌÂÁ¿ÏË (Î·È ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ ÙÔ ‰ÒÚÔ ÌÔÚ› Ó· ¤¯ÂÈ ·Í›· Ù¤ÙÔÈ· Ô˘ Ó· ˘ÂÚ‚·›ÓÂÈ ÙËÓ ·Í›· ÙÔ˘ ÛÙËÓ ·ÁÔÚ¿), ›Ù ÂÂȉ‹ ÙÔ ‰ÒÚÔ ÂÈ‚¿ÏÏÂÈ ÛÙÔÓ ·Ô‰¤ÎÙË ÙÔ˘ Ì›· ˘Ô¯Ú¤ˆÛË, Ë ÂÎÏ‹ÚˆÛË Ù˘ ÔÔ›·˜ Û˘¯Ó¿ ··ÈÙ› Ì›· ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·. ∏ ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹ ‰ÒÚˆÓ ÌÂٷ͇ ÎÚ·ÙÒÓ, ·fi ÙËÓ ¿ÏÏË ÏÂ˘Ú¿, ›Ù Á›ÓÂÙ·È ÂÎÔ˘Û›ˆ˜, ̤۷ ÛÙ· Ï·›ÛÈ· Ù˘ ÂıÈÌÔÙ˘›·˜, ηٿ ÙËÓ ·ÔÛÙÔÏ‹ ‹ ˘Ô‰Ô¯‹ ÌÈ·˜ ÚÂۂ›·˜, ›Ù ·ÔÙÂÏ› ÌÔÚÊ‹ ÊfiÚÔ˘ ˘ÔÙ¤ÏÂÈ·˜ ‹ ·ÓÙ·ÌÔÈ‚‹˜ ÁÈ· ÌÈ· Û˘ÌÌ·¯›·, ÂÚÈÎÏ›ÂÈ, fiˆ˜ ›‰·ÌÂ, ÌÂÁ¿Ï· ÔÛ¿83. ∆· ‰Èψ̷ÙÈο ‰ÒÚ·, Ì¿ÏÈÛÙ· ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË Ô˘ ·ÔÙÂÏÔ‡ÓÙ·È ·fi ·Á·ı¿ (ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÌÂٷ͈ٿ, Ì˘Úˆ‰Èο, ÎÔÛÌ‹Ì·Ù·), Û¯ÂÙ›˙ÔÓÙ·È Î·Ù¿ οÔÈÔÓ ÙÚfiÔ Ì ÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌ›· Ù˘ ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹˜, ηıÒ˜ ΢ÎÏÔÊÔÚÔ‡Ó ¯ˆÚ›˜ Ó· ¤¯Ô˘Ó ÂÚ¿ÛÂÈ Ì¤Û· ·fi ÙÔ˘˜ Ì˯·ÓÈÛÌÔ‡˜ Ù˘ ·ÁÔÚ¿˜84. ∫·È ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì fiÙÈ ‰ÂÓ ÂÎÙÂÏÔ‡ÓÙ·Ó fiϘ ÔÈ ·ÓÙ·ÏÏ·Á¤˜ ÌfiÓÔÓ ·fi ÂÌfiÚÔ˘˜85. ∂Ì›˜, fï˜, ÔÊ›ÏÔ˘Ì ӷ ›̷ÛÙ ȉȷ›ÙÂÚ· ÚÔÛÂÎÙÈÎÔ› Ì ·˘Ù¤˜ ÙȘ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ ÙˆÓ ‰Èψ̷ÙÈÎÒÓ ‰ÒÚˆÓ Î·È Ó· Ï·Ì‚¿ÓÔ˘Ì ¿ÓÙÔÙ ˘’ fi„ÈÓ ÙȘ ‰È·ÊÔÚ¤˜ Ô˘ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÔÓÙ·È ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ¯ÚÔÓÈÎÒÓ ÂÚÈfi‰ˆÓ. º˘ÛÈο, ÛÎÔfi˜ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÌÂϤÙ˘ ‰ÂÓ Â›Ó·È Ó· ·Ó·‰Â›ÍÂÈ ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙˆÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÒÓ Ù˘¯ÒÓ Ù˘ ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹˜ ‰Èψ̷ÙÈÎÒÓ ‰ÒÚˆÓ. ™ÎÔfi˜ Ù˘ Â›Ó·È Ó· ÚÔ‚ÏËı› Ô ÚfiÏÔ˜ ÙÔ˘ ‰ÒÚÔ˘ ÛÙË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ‰Èψ̷ٛ· Î·È Ó· ÛÎÈ·ÁÚ·ÊËıÔ‡Ó ÔÚÈṲ̂Ó˜ ÔÏÈÙÈΤ˜, ȉÂÔÏÔÁÈΤ˜, Î·È ÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ ÙÔ˘ ÂÎÊ¿ÓÛÂȘ. ª¤Ûˆ ÙˆÓ Ï›ÁˆÓ Û¯ÂÙÈÎÒÓ ·Ú·‰ÂÈÁÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚıËηÓ, ÂȯÂÈÚ‹Û·Ì ӷ ‰ÒÛÔ˘Ì ¤ÌÊ·ÛË ÛÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ¤Ó· ‰Èψ̷ÙÈÎfi ‰ÒÚÔ ÌÔÚ› Ó· ‰È¤ıÂÙ ٷ˘Ùfi¯ÚÔÓ· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ·fi Ì›· Ù˘¯¤˜, ÔÈ Ôԛ˜ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ·Û˘Ì‚›‚·ÛÙ˜ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ Î·È ÌÔÚ› Ó· ÚÔ‚¿ÏÏÔÓÙ·Ó ÛÎfiÈÌ· ‹ fi¯È. √È ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ ·˘Ù¤˜, fï˜, ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ·Û˘Ì‚›‚·ÛÙ˜ Ô‡Ù Ì ÙȘ ÂȉÈÒÍÂȘ Ù˘ ›‰È·˜ Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ‰Èψ̷ٛ·˜. ÕÏψÛÙÂ, ÂÎÙfi˜ ·fi ÙËÓ Âȉ›ˆÍË Ù˘ ÂÍ·ÁÔÚ¿˜ Ù˘ ÂÈÚ‹Ó˘ ‹ ÌÈ·˜ Û˘ÌÌ·¯›·˜, Ë ‚˘82. ¶Ú‚Ï. Grabar, fi.., Û. 128: The speculative conclusion that emerges is once again that the objects shared by the Byzantine and Muslim courts were used as expressions of a competition, but one that, like the sporting events of today, involved the same functions, forms, and values. 83. Laiou, «Economic and Noneconomic Exchange», fi.., Û. 684. 84. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, Û. 693. 85. ™ÙÔ ›‰ÈÔ, Û. 696.
222
°ÂÚ¿ÛÈÌÔ˜ ∞. ª¤ÚÈ·ÓÔ˜
˙·ÓÙÈÓ‹ ‰Èψ̷ٛ· Û˘ÌÂÚÈÏ¿Ì‚·Ó ÛÙÔ˘˜ ·Ú·‰ÔÛÈ·ÎÔ‡˜ ÛÎÔÔ‡˜ Ù˘ ·ÚÔ¯‹˜ ‰ÒÚˆÓ Î·È ¿ÏÏÔ˘˜, fiˆ˜ ÙËÓ Â›‰ÂÈÍË Ù˘ ÌÂÁ·ÏÔ„˘¯›·˜ ÙÔ˘ ‰ˆÚËÙ‹, ÙËÓ ÂȂ‚·›ˆÛË Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÙÔ˘ ‰‡Ó·Ì˘ ‹ ÙËÓ ÚÔ‚ÔÏ‹ Ù˘ ıÚËÛ΢ÙÈ΋˜ ›ÛÙ˘ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Ô˘ ÂÎÚÔÛˆÔ‡ÛÂ. ∂ÈϤÔÓ, Ë ¯ÔÚ‹ÁËÛË ‰ÒÚˆÓ Û˘Ó‰ÂfiÙ·Ó ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜, fiˆ˜ ›‰·Ì Ì ÙË ‰È·Ú·ÁÌ¿Ù¢ÛË ÌÈ·˜ ÂÌÔÚÈ΋˜ Û˘Ìʈӛ·˜. ™Â η̛· ÂÚ›ÙˆÛË, ‚¤‚·È·, ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó· ÂÍÈÛÒÛÔ˘Ì ÙȘ ÚÔı¤ÛÂȘ Ì ٷ ÙÂÏÈο ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù·, Ó· ˘Ôı¤ÛÔ˘Ì fiÙÈ fiϘ ÔÈ ÂÎÊ¿ÓÛÂȘ ÙˆÓ ‰ÒÚˆÓ ‹Á·˙·Ó ·fi ÚÔÌÂÏÂÙË̤ÓË ÔÏÈÙÈ΋ Î·È Ó· ·Ô‰ÒÛÔ˘ÌÂ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋ ıˆÚËÙÈ΋ ÛΤ„Ë ÛÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ÙˆÓ ÚÒÈÌˆÓ È‰È·›ÙÂÚ· ÌÂ۷ȈÓÈÎÒÓ Î˘‚ÂÚÓ‹ÛˆÓ86. √È Ó‡ÍÂȘ Ô˘ ¤ÁÈÓ·Ó ·ÏÒ˜ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ·ÊÔṲ́˜ ÁÈ· ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ‰ÈÂÚ‡ÓËÛË.
ABSTRACT Gerasimos Merianos The Role of Gift in Byzantine Diplomacy Gift exchange was a traditional part of diplomatic practice in the medieval world, serving a variety of ends (political, social, ideological and economic). This paper examines the role of gifts in Byzantine diplomacy and focuses in particular, on political, ideological and economic aspects. By resorting to representative references from mainly Byzantine historical sources, this paper depicts the long-established purposes and functions of Byzantium’s gift exchange with the foreign courts (e.g., buying peace, alliances and services, preserving the status quo). Furthermore, it aims at outlining the wide variety of diplomatic gifts and their symbolic meaning.
86. µÏ. Cutler, «Gifts», fi.., Û. 249.
